Buhari Hadisleri PDF

SAHH- BUHAR
TERCEMES-1.CLT
Trke Turkish
mam Muhammed smail Buhari
Terceme : Mehmet Sofuolu
Kaynak : tken Yaynlar
Web: Darulkitap.com
Pdf Dizayn : zgr El erdii
2013 - 1434
Rahman ve Rahim olan Allahn ismiyle
VAHY BBI
1- Bb1[1]: Raslullah'a -Allah O'na Salt
Ve Selm Etsin- Vahyin Balangc Nasl
Olduu2[2] Ve Zikri Yce Olan Allah'n u Kavli:
1[1]
Eb Zerr (434/945) ve Asl (392/1001) rivayetinde "bb"sz;
dierlerinde "bb" szyledir.
Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar:
1/141.
2[2]
Musannif Buhr'ye, kitabna maksadndan haber verir bir hutbe ile
balamam olduu ve bir de Hamdele ve ehdet'le balamad iin
i'tirz edilmitir. Bu iki i'tirza cevb:
Hutbede kendisinden hi ayrlnmayacak bir tek siyk vcib olmaz.
Hutbeden garaz, maksada dellet edecek bir eyle balamaktr. mm
Buhr, kitaba, "Vahyin balamas" unvan ve amelin niyetle birlikle
devr edici olduuna mtemil olup maksadna dellet eyleyen hadsle
balamtr. Sanki o: "Ben, mahlkaatn hayrlsndan alnm olan
snnet vahyini yle bir vehile toplamay kasdettim ki, bunda
amelimin gzellii ve kasdm zahir olacaktr: Kii iin ancak niyet
ettii ey vardr" demekledir. Binenaleyh tasrh etme yerine telvhle,
yni parldatmakla iktifa etmitir. Zten o, bu kitabn balklarnn o-
unda, bu yola gitmitir.
Kitabna hamd ve ehdetle balamad i'tirzna cevb udur:
Ebu Dvd ve dierlerinin Eb Hureyre'den rivayet ettikleri:
"El-hamdu liliahi le balanlmayan her erefli i, kesiktir."
"inde ehdet kelimesi bulunmayan her hutbe kesik el gibidir."
hadsleri, Buhr'nin art zere deillerdir. Bunlarn her ikisi hakknda
sz vardr. Biz bunlarn hccetlie elverili olduklarn kabul ettik;
fakat, bu iki hadste hamdele ve ehdetin syleme ve yazmada
beraberce vcib olaca hkm yoktur. Muhtemel ki Buhr kitabn
ortaya koyma srasnda diliyle nutk olarak hamdetmi ve ehdetleri
sylemitir de, "Besmele" ile yetinerek, bunlar yazmamtr. nk
ey, yn Besmele, hamdele ve teehhd' bir yere toplayacak olan
mikdr, Allah' anmaktr. O da Besmele ile hsl olmutur. Bunu,
Kur'n'da ilk nazil olan "Rabbinin ismiyle oku!" kelm da te'yd
3
"Nuh'a, ondan sonraki peygamberlere
vahy ettiimiz ve brahim'e, smil'e, shk'a,
Ya'kb'a, evldlarna, sa'ya, Eyyb'a,
Ynus'a, Harun'a ve Sleyman'a vahy
eylediimiz ve Dvd'a Zebr verdiimiz gibi,
etmektedir. Binenaleyh yazmada Kur'n'a uyma yolu. Besmele ile

balamak ve yalnz onu yazmaktr. Bilhassa bu, birinci babn ihtiva
ettii eyleri sylemekte uygun dmtr. nk bizzat maksd olan
bu babn hadsleridir.
Keza Raslullah'n hkmdarlara yazd mektblaryle, hkmler
hakkndaki mektblarnn hamdele ve dierleri olmakszn, sdece
Besmele ile balatlm olmalaryle, yazmada Besmele'nin yeteceini
te'yd eder. Buhr, hamd ve ehdet lfzlarna risale ve vesikalarda
deil de, ancak hitabelerde ihtiya olunacam i'r eder. Musannif,
kitabn hutbe ile balatmaynca, iindekilerle renme ve retme
ynnden faydalanmalar iin, bunu ilim ehline yazlm-mektblar
mecrasna aktmtr.
Bu babn erhinde daha birok cevblar verilmitir ki, onlarda
tefekkre meydn vardr....(bn Hacer).
Bana gre, buradaki vahyin ma'ns, ibaresiyle telffuz edilmi ve
tilvet olunmu bulunan vahiy, yn Kur'n ile hads denilen gayr-
metluvv vahiydir. Bu ifde, mslmnlarn dillerindeki "Nasl
balad? Nereden geldi? Bizim yanmza hangi cihetten vki' oldu?"
eklinde sylenen ta'brlerdendir. Bu sulin cevb: "O bizim yanmza
gvenilir limlerden, onlara da sahblerden, onlara da
Peygamber'den, ona da Allah'n ona vahyetmesinden vki' olmutur"
kelmdr. Bb iinde Allah'n bu ileri Peygamber'e vahyetmesinin
bizce bhesiz ve mtevtir bir husus olduuna dellet eden hadsler
vardr (ah Veliyyullah).
1/141-142.
4
bhesiz Sana da vahyettik biz." (en-Nis:
4/163)3[3]
1- Bize Humeyd Abdullah ibn Zubeyr (l.219)

tahds edip yle dedi: Bize Sufyn ibn Uyeyne (l.198)
tahds edip yle dedi: Bize Yahya ibn Sad el-Ensr
(143? 146) tahds edip yle dedi; Bana Muharamed
ibn brahim et-Teym (120-121) haber verdi ki, kendisi
Alkame ibn Vakkaas el-Leys (63? - 83?)'den yle
3[3]
yetin bb balna mnsebeti, Peygamberimize yaplan vahyin
sfat, kendinden nce gelip gemi peygamberlere yaplan vahyin
sfatna uygun olmas cihetindendir.
Buhr, bu yeti kitabnn bana, vahyin btn peygamberlerde
Allah'n bir snneti, bir kannu olduunu isbt gayesi iin almtr.
"Muhakkak biz sana, tpk Nuh'a ve ondan sonraki btn
peygamberlere vahyettiimiz gibi vahyettik." Yn, mcerred bir
ilham, bir sniha, bir firset deil; btn peygamberlerde kaann olan
bir vahiy ile vahyettik. Sana olan vahiy, o peygamberlerde cereyan
eden ve onlar peygamber tantan vahiylerin btn nevi'lerini hiz ve
onlarn hey'et-i mecmuasna mmasildir. Binenaleyh seni onlardan
tefrk etmek kfr ve inddan baka birey deildir. Sen, ilk gelen bir
peygamber deilsin; Nh'dan sana gelinceye kadar nice peygamberler
gelmitir... Nbvvetin knh, bir Allah vergisi olan vahy-i
mahsstur. Btn peygamberler byle lh vahy ile peygamber
olmulardr. Sana da btn onlara vahy olunduu gibi vahyolunmutur
ve sen de onlarn cmlesinin vahiy sureti tecell etmi ve sana
indirilen Kitb, bu suretle indirilmitir... (Hakk Dni, II, 1524-1525.)
1/142-143.
5
derken iitmitir: Ben Umer ibn el-Hattb -Allah
ondan rz olsun- (20)'dan iittim, minber zerinde
yle dedi: Ben Raslullah (S)'dan iittim, yle
buyuruyordu:
"Ameller ancak niyetlere gredir. Herkesin ni-
yet ettii ne ise, eline geecek olan ey ancak odur.
Artk her kim nail olaca bir dny (mal) veya
nikh edecei bir kadndan dolay hicret etmi ise,
onun hicreti (Allah'n ve Rasl'nn rzsna deil),
hicret etmi olduu eyedir"4[4].
4[4]
Buhr, bu "Niyet Hadsi"ni ok byk bir dikkat ve titizlikle
toplad kitbna balang yapmakla, bunun el-Cmi'u's-Sahh
iindeki mevkiini, Ftiha'nn Kur'n- Kerm iindeki mevkii yerinde
tutmutur. Bylece Buhr. niyetin insan hayatndaki byk
ehemmiyetini belirtmi oluyor: bhesiz er' hkmler ve dn
mkellefiyetler iki ess zerinde tezahr eder:
a. Kalbin bir eye ynelmesi, onu kasdetmesi, o eye varmas, onu
kabullenmesi eklinde tezahr eden kalb ameller;
b. Organlarla yaplan her trl ameller, yn hareketler, iler ve
davranlar. Niyet hadsi btn kalbi amelleri iine aldndan, dnin
yarsn toplamtr. Btn amellerin oluu ve ayrca deer kazanmas,
evvel iimizdeki gizli niyetlere, ikinci olarak da organlarn
grnrdeki fiil ve harekellerine dayanmakladr...
Buhr bu hadsi, Sahh'nin dier alt yerinde, baka baka eyhleri
yolundan getirmitir: mn, Itk, Menkbu'l-Ensr (Hicretu'n-Neb),
Nikh, Eymn ve'n-Nuzur, Hyel (Terku'l-Hyel babnda). Bu hads,
kiinin bir nevi' hareketinin kymeti niyetinin nev'ine bal
bulunduuna ve herkesin sevb ve ikaaba niliyeti, niyet ettii hayr ve
6
2- Bize Abdullah ibn Ysuf (217-218?) tahds
edip yle dedi: Bize Mlik ibn Enes (179), Him ibn
Urve(61-146)'den, o da babas Urvetu'bnu'z-Zubeyr
(20-94/97?)'den, o da m'minlerin annesi ie
(58;R)'den haber verdi ki (yle demitir:) Haris ibn
Him (18, R), Raslullah(S)'dan:
Y Raslallah, sana vahy nasl gelir? diye sor-
du. Raslullah:
"Bz vakitlerde bana ngrak sesi gibi gelir ki,
bana en ar geleni de budur. Benden o hl gider
gitmez, (melein) bana sylediini iyice bellemi
errden ibaret bulunduuna dellet etmektedir. Buna gre, her nevi'

hareketimiz zerinde niyetin pek byk te'sri vardr. Byle yksek bir
hakkati bildirmekte olduu iin, bunu melliflerin ou kitblarnn
bana geirmilerdir. Buhr de Sahih'ine bu hads ile balamtr.
Eb Dvd: Raslullah'n be yz bin hadsini yazdm. Sonra
bunlardan hkmlere dir olan 4800 hads setim. Zhd'e, faziletlere
dir olanlar tahrc etmedim. Bu hadslerden drd insann dn
hususlarnda kfidir, demi ve bu niyet hadsini bu drt hads iinde
birinci olarak zikretmitir (Snen'n ba tarafndaki hl tercemesi).
Bunun sebebi, bu hadste vicdan temayllerin, her eit hareket ve
fiillerin iyi veya kt olmasnn ls niyetler olduunun ve her fiil
ve hareketin cb ve terkinde niyetin hkim bulunduunun tebl
buyurulmu olmasdr.
1/143-144.
7
olurum. Bazen de melek bana bir insan olarak
temessl eder, benimle konuur, ben de sylediimi
iyice bellerim" buyurdu5[5].
ie (R) yle dedi: Raslullah', souu pek
iddetli bir gnde kendisine vahy inerken
5[5]
Vahy'in mhiyeti peygamberlerden bakalarnca bilinemez. Dier
kimselerin vahyi ta'rfe kalkmas krlerin renklerden bahsetmeleri
kadar yakkszdr. Ancak vahyin mertebeleri, nevi'leri ve vahyin
nzul zamannda hzr olanlarn mahede ettikleri bz eserleri
vardr ki, onlardan bahsedilebilir...
Vahy ve iyh hakknda unlar yazlmtr: yh, vahy gndermektir...
Vahy, lugatta rislet, kitbet, ilhm, gizli sz ma'nlarna gelir. Ve
maddenin asl, sr'at ve seri' iaret ma'nsnadr. Zeccc, lugten
umm ma'nasn "Gizli bir surette bildirmek" diye ta'rf etmitir. Zr
sr'at bir gizlilii de gerektirir. Umumiyetle vahy, evvel kiye
ayrlmak lzm gelir ki, biri, Allah'dan bakalarndan olan iret ve
bildirme, dieri de Allah tarafndan olan iaret ve bildirmedir. Vahy
lgatin essnda, bunlarn hepsine mil ise de, lgat rfnde ancak
Allah tarafndan olan iaret ve ilhama isim olmutur. Mutlak olarak
vahy denildii zaman da bu anlalr. Bunun da "Ve m kne ti-
beerin..." (e-r: 42/5l) yetinden anlald zere muhtelif
nevi'leri ve peygamberlere mahss olup olmayanlar da vardr... (Hakk
Dni, II, 1524-1526).
Bb, vahyin beyn ve keyfiyyetine balanm olunca, Buhr burada
vahy hakknda gelen hadslerin zikrine balad. u kadar var ki, niyet
hadsini bunlardan ne geirmesi el-Cmi'u's-Sahh'i tasniften Allah'a
yaklamay kasdettiine tenbh iindir. nk ameller ancak
niyetlerledir. Bir de bunda, Peygamber'in Allah'a hicreti, inzivya
ekilip O'na ibdet ederek yalvarmas, Allah'n da O'na vahy ihsan
edip peygamber gndermesi ilerinin balangc vardr (Ayn).
1/144-145.
8
grmmdr, (ite yle souk bir gnde bile)
kendisinden o hl getii vakitte akaklarndan apr
apr ter akard.
3- Bize Yahya ibn Bukeyr (104-231) tahds edip

yle dedi: Bize Leys (93-167) Ukayl(141)'den, o da bn
ihb(124)'dan, o da Urvetu'bnu'z-Zubeyr'den tahds
etti. M'minlerin annesi ie (R) yle demitir:
Raslullah'n ilk vahy balangc uykuda doru
ru'y grmekle olmutur. Hi bir ru'y grmezdi ki
sabah aydnl gibi ak seik zuhur etmesin. Ondan
sonra kalbine yalnzlk sevgisi brakld. Artk Hr
Da'ndaki maara iinde yalnzla ekilip, orada
ailesinin yanna gelinceye kadar adedi muayyen
gecelerde tehanns -ki taabbd demektir- eder ve yine
azklanp giderdi. Sonra yine Hadce'nin yanna dnp,
bir o kadar zaman iin yine azk tedrik ederdi.
Nihayet Raslullah'a bir gn Hr maarasnda
bulunduu srada Hak (yn vahy) geldi. yle ki, ona
melek geldi ve: kr', (yn: Oku) dedi. O da: "Ben
9
okumak bilmem" cevbn verdi6[6]. Peygamber
buyurdu ki:
"O zaman Melek beni alp tkatim kesilinceye
kadar sktrd. Sonra beni brakp yine: kr', dedi.
Ben de O'na: Okumak bilmem, dedim. Yine beni alp
ikinci defa tkatim kesilinceye kadar sktrd. Sonra
beni brakp yine: kr', dedi. Ben de: Okumak bilmem,
dedim. Nihayet beni alp nc defa sktrd. Sonra
beni brakp: "Yaradan Rabb'nn ismiyle oku.O insan
yapkan bir kan phtsndan yaratt. Oku, Rabb'n
nihayetsiz kerem sahibidir. Ki O, kalemle (yaz
yazmay) retendir. nsana bilmediini O retti.(el-
Alk: 96/1-5) dedi".
Bunun zerine Raslullah (kendisine vahy

olunan) bu yetlerle (korkudan) yrei titreyerek
6[6]
Bir rivayette "kaale (= dedi)" yerine "kultu (= dedim)" denilmitir.
M'minlerin annesi bu hadste vahyin balamas kssasn
Peygamber'den iitmesini tasrh etmeksizin rivyet ettiine nazaran
hadsin mrsel olmas htra gelebilirse de "kaale" yerine "kultu"
rivayetinin de bulunmas ve ondan sonra = Kaale feahazen"
buyurulmas, hadsin merf' olduuna iarettir Baklnca aklen de yle
olmas gerekir. nk Hz. ie vahyin keyfiyyetini Peygamberi-
mizden iitmese nereden bilecekti? (Ahmed Nam).
1/147.
10
dnd ve Hadce bintu Huveylid'in yanna girerek:
"Beni sarp rtnz, beni sarp rtnz!" dedi. Korku-
su gidinceye kadar vcdunu sarp rttler. Ondan
sonra Raslullah vki' olan hdiseyi Hadce'ye haber
vererek: "Kendimden korktum" dedi. Hadce (R):
"yle deme; Allah'a yemn ederim ki, Allah hibir vakit
seni utandrmaz. nk sen akrabana bakarsn, iini
grmekten ciz olanlarn arln yklenirsin, fakire
verir, kimsenin kazandramyacan kazandrrsn,
misafiri arlarsn, hak yolunda zuhur eden
hdiselerde (halka) yardm edersin" dedi. Bundan
sonra Hadce, Peygamber'i birlikte alp amcasolu
Varakatu'bnu Nevfel ibn Esed ibn Abdi'l-Uzz'ya
gtrd. Bu zt, chiliyyet zamannda Hristiyan dnine
girmi bir kimse olup brnce yaz bilir ve ncil'den
Allah'n diledii mkdrda bz eyleri brnce
yazard. Varaka gzlerine krlk gelmi bir ihtiyard.
Hadce Varaka'ya:
- Amcalu, dinle bak, kardeinin olu ne
sylyor? dedi. Varaka:
- Ne var kardeimin olu? diye sorunca,
Raslullah grd eyleri kendisine haber verdi.
11
Bunun zerine Varaka yle dedi:
Bu grdn, Allah'n Musa'ya gnderdii
Nms'tur. Ah keke senin da'vet gnlerinde gen
olaydm! Kavmin seni karacaklar zaman keke
haytta olsam!
Bunun zerine Raslullah:
- "Onlar beni karacaklar m ki?" diye sordu. O
da:
- Evet. Senin getirdiin gibi bir ey getirmi
(yn vahy tebli etmi) bir kimse yoktur ki
dmanla uramasn. ayet senin da'vet gnlerine
yetiirsem, sana son derecede yardm ederim, cevbn
verdi. Ondan sonra ok gemedi, Varaka vefat etti; Ve
o esnada bir mddet iin vahy kesildi7[7].
7[7]
Varaka'ya id kssa "vefat etti" szyle son bulmutur. Onun
hayt ve lm ile vahyin kesilmesi arasnda iliki yoktur.
Binenaleyh "Ve fetera'l-vahyu = Ve vahy kesildi"deki vv, tfa deil
isti'nfiyyedir.
kr' Sresi'ndeki ilk yetlerin inmesinden sonra vahyin bir mddei
kesilmesinden ve Cibril'in bir daha grnmemesinden dolay -dier
rivayetlerden bilindii zere- Peygamber'in kalbini o derece hzn ve
gam kaplad ki. kendisini yksek da tepelerinden atp nefsini helak
etmeye bile birka kerre teebbs etmi ve her defasnda, beraberinde
bulunan melek, kendisine grnp nehyetmitir. Bu melek rivayete
gre srafil'dir. Cebrail'in sk sk inmesinden evvel, srf Peygamber'i
12
bn ihb yle dedi8[8]: Ve bana Eb Seleme
ibnu Abdirrahmn (194) haber verdi ki, Cbir ibn
Abdillah (93) da -geen hadsi rivayet edip- yle
demitir: Raslullah (S), vahyin kesilmesinden bahse-
derken sz arasnda yle buyurdu:
"Ben (bir gn) yrrken birden bire gkyz
tarafndan bir ses iittim. Bam kaldrdm. Bir de
baktm ki, Hr'da bana gelen melek (yn Cibril
aleyhi's-selm) sem ile arz arasnda bir krs
zerinde oturmu. Pek ziyde korktum, (Evime)
dnp: 'Beni rtn, beni rtn' dedim. Bunun zerine
Allah Tal "Ey brnp sarnan! Kalk artk korkut.
teselli etmek iin, arasra grnr ve bir iki kelimelik vahy bile tebli
ederdi. Vahyin kesilme mddeti hakkndaki rivayetler eitlidir. En
az onbe gn, en ou senedir.
Cbir'in rivayet ettii bundan sonraki hadsten fetreti mtekb, ilk
nazil olan yetler "Y eyyhe'l-mddessir.." sresinin ba taraflar
olduu anlalyor (Ahmed Nam).
1/148.
8[8]
Bunun gibisi, yn muhaddisin isndn evvelinden bir yhud daha
fazla rvyi zikretmemesi ta'lk diye isimlendirilir. Byle hadse
muallak hads denilir. Buhr ta'lk, ancak hads kendi nazarnda
msned olduu zaman yapar. Bu msnedlik ya daha nce geen isnd
ile, yhud da dier bir isnd ile sabittir...
1/148.
13
Rabb'n byk tan. Elbiselerini temizle. Azab terk
eyle!" (el-Mddessir: 74/1-5) yetlerini indirdi. Arlk
vahy kzt da arka arkaya devam etti."
Bu hadsi Leys'ten rivyet etmekte Abdullah bn
Ysuf ile Eb Salih (140-224), isndn banda
bulunup Buhr'nin eyhi olan Yahy ibn Bukeyr'e
mutbaat etmilerdir9[9]. Ve yine bu hadsi Zuhr'den
9[9]
Bu, "mutbaat" sznn geldii ilk yerdir. Buhr, Sahih'inin
iinde mutbaat szn ok kullanmtr. Bunun iin mutbaat
ta'brinin ma'nsm iyice bellemek lzmdr:
Hadsin "mutevtir", "mehur", "mustefz", "aziz" nev'leri makbul
olup "garb (ferd)" nev'inin kimi makbul, kimi merdddur. "Garb
hads" dier deyile "Ferd hads", hangi tabakada olursa olsun bir tek
ahs tarafndan rivayet edilen hadstir. Byle bir hads, dier bir
yoldan veya yollardan rivayet edilmi olmakla ferdlikten ve shhatna
dellet eden dier bz karinelerin eklenmesiyle zaflktan kurtulur.
Ferd zannolunan bir hadsin dier tarik veya tarklerden acaba rvsi
var mdr? Dier hadscilerce bu hads tannm mdr? diye hlini
aratrmaa, stlahta "i'tibr" denir. Cmi'ler, msnedler, cz'ler gibi
hads kitblarndan aratrmak netcesinde ferd olan hadsin bakas
tarafndan da rivayet edildii tebeyyn ederse, bu hads artk
ferdlikten kurtulmu ve "mutba" yhud "mutba'un aleyh" olmu
olur. Mutba' hadsin rvsine de mutba'un aleyh derler. kinci, yn
sonradan bulunan rvye de "mutbi" ve hadsine "tbi" denir. Mutbi'
hadsi kimden rivayet etmi ise, o ahsa da "mutba' aleyh" ad verilir.
Hsl mutbaat, muayyen bir rvye isnadnn tammnda yhud bir
ksmnda dier bir rvnin muvafk ve murik olmasdr.
'tibr'n kaaidesi udur: Muhaddis, rvlerden birinin rivayet ettii
ferd hadsi ele alp, arayp taramak sretiyle dier hads rvlerinin
rivayetleriyle mukaayese (i'tibr) edip, acaba bu hadsi o lfz ile
rivayet eden bakas da var mdr, diye bakar. Ve o rvnin akranndan
14
rivayet etmekte Hill ibn Reddd, Ukayl'e mutbaat
etmitir. Ynus ibn Yezd (159) ile Ma'mer ibn Rid
(153), bundan evvelki hadisteki "Kalbi titreyerek"
ta'bri yerinde "Omuz ile boyun arasndaki etleri
titreyerek" ta'brini sylediler10[10].
4- Bize Ms ibn sml (223) tahds edip yle

dedi: Bize Eb Avne (176) tahds edip yle dedi: Bize
Ms ibnu Eb ie tahds edip yle dedi: Bize Sad
ie balar. O hadsi o lfz ile bakas da o rvnin eyhinden rivayet

etmi midir? Byle bir kimse yok ise, eyhinin eyhinden -rvnin
eyhi gibi- bakas rivayet etmi midir? dye isnadn sonuna kadar
birer birer aratrr. Rivayette ortak bulursa, "mutbaa" meydana gel-
mi ve mutb'in kef edilmesiyle ferd sanlan o hadsin rvsi
"mutba"' olmu olur. Hadsin mutbi'ini bulamazsa, o ma'nda
rivayet edilmi dier hads var mdr? diye arar. Bulursa, kefedilen
rv, mnferid sanlan rvnin "hid"i olmu olur. Bunu da bulamazsa
hads, onun nazarnda artk ferdlikten kurtulamaz. (Tecrd Ter., I, 111-
112).
1/148-149.
10[10]
Buhr'nin murd udur: Zuhr'nin ashab bu lfz hakknda
ihtilf etmilerdir. Bu hadste Ukayl, Zuhr'den, yukarda getii gibi
diye rivayet etti. Ve ona bu lfzda Hill ibn Reddd mutbaat etti.
Ynus ile Ma'mer de ona muhalefet ettiler: Zuhr'den rivayet ettiler.
"Bevdr", "bdire"nin cem'idir. Badirede insan vcdunun omuz ile
boyun arasnda olan etceize denir.
1/149.
15
ibn Cubeyr (95) bn Abbs (-3 + 68-R)'dan tahds etti
ki, o; "Onu acele (kavrayp ezber) etmen iin dilini
onunla depretme..." (el-Kyme: 75/16) yetinin tefsri
hakknda yle demitir: "Raslullah (S), indirilen
yetler(in zabt yzn)den glk eker ve bundan
dolay ok kerreler dudaklarn kmldatrd." Bunu
sylerken bn Abbs: "te bak Raslullah dudaklarn
nasl kmldatyor idiyse, ben de sana ylece
kmldatyorum" demi11[11]
Bunun zerine Yce Allah O'na: "Onu acele
(kavrayp ezber) etmen iin (Cibrl vahyi iyice
bitirmeden) dilini onunla depretme. Onu (gsnde)
toplamak, onu (dilinde aktp) okutmak bhesiz bize
iddir. yleyse biz onu okuduumuz vakit, sen onun
kratine uy. Sonra onu aklamak da hakikat bize
iddir" (el-Kyame: 75/6-19) yetlerini indirdi.
11[11]
bn Abbs'n, Peygamber'in bu fiilini aynen takld ederek hikye
ettii gibi, kendisinden rivayet edenler de rivayet esnasnda
mteselsilen hep yle hikye ile dudaklarn depretmilerdir. Bu
ekilde rivayet edilen hadse mteselsil hads denir. Musfaha hadsi
de bu tarzda mteselsilen rivayet edilmitir (Tecrid Ter., I, 13, haiye).
Tebk bi'lyed hadsi, Buhr.'Salt 88. Bb, 124. hads.
1/150.
16
"Kur'n' senin gsnde toplayp onu okuyabilmen
bhesiz bize iddir"; "Kur'n' (Cibrl'in diliyle) sana
okuduumuzda onu dinle ve (skt ederek) ona kulak
ver"; "Ondan sonra onu (drst) okuman biz tekeffl
ederiz " demektedir12[12]. te bundan sonra
Raslullah'a ne zaman Cibrl gelirse skt edip, onu
dinlerdi. Cibrl gidince, onun getirdii kelm
(yetleri), o nasl okumu ise Peygamber de ylece
okur idi.
5- Bize Abdn (221) tahds edip yle dedi: Bize

Abdullah ibnu'l-Mubrek (113-181) haber verip yle
dedi: Bize Ynus ibn Yezd, Zuhr'den haber verdi. H
ve yine bize Bir ibn Muhammed (224) tahds edip
yle dedi: Bize Abdullah ibn Mbarek haber verip
12[12]
Onu senin gsnde toplayp, onu sana ezberletmek bize id
olduu gibi, onun ma'nlarndan herhangi bir ey sana mkil olursa,
onu sana aklamak ve anlatmak da bize iddir. Binenaleyh onu
ezberlemek ve ma'nlarn sr'atle kavramak hususunda "karr,
belleyemem" diye tel etme.
Bu tavsiye u yette de yaplmtr: "Sana onun vahyi
tamamlanmazdan evvel Kur'n' (okumakta) acele etme; ve 'Rabb'im.
benim ilmimi artr' de" (Th: 20/114).
1/150.
17
yle dedi: Bize Ynus bn Yezd ve Ma'mer ibn Rid,
Zuhr'den onun benzerini haber verdi; Zuhr yle
dedi: Bana Ubeydullah ibn Abdillah (94 ? 99) haber
verdi, bn Abbs (68-R) yle demitir: Raslullah (S),
insanlarn en cmerdi idi. En cmerd olduu zaman da
ramaznda idi ki (bu ay) Cibrl'in kendisiyle oka
bulutuu zaman idi. Cibrl aleyhi's-selm ramaznn
her gecesinde Peygamber'le buluur ve onunla Kur'n'
mdrese ve mzkere ederdi. te bundan dolay
Raslullah hayr datmakta, esmesi maniaya
uramayan rzgrdan daha cmerd idi13[13].
13[13]
bn Abbs'n, Peygamber'in cmerdliini hibir engele
rastlamyarak salverilmi rzgra benzetmesi, evvel cmerdlik ve
hayrlar datmakta rzgrdan daha sr'atli olduundan, saniyen
rzgr yamurlu bulutlar toplayp lh rahmeti muhta topraklara
ulatrmaya vsta olmasndan, slisen esen rzgr, durgunca hafif
rzgrdan daha ziyde yol alp, daha ok yerlere hayr datmasndan
dolaydr.
nsanlarn en cmerdi idi. Cmerdlik ve kerem lm sfatlardandr
ki, her m'minin bununla sfatlanmas lzm gelir. Peygamber
insanlarn en cmerdidir. Nefsi, nefislerin en ereflisi; mizac
mizalarn en adaletlisi olunca. O'nn fiilinin, fiillerin en gzeli,
eklinin ekillerin en hou, ahlknn da, ahlklarn en gzeli olmas
zarurdir. Binenaleyh O'nun insanlarn en cmerdi oluunda hi
bhe yoktur. Nasl olmaz ki, O, ebed ni'metler mukaabilinde fn
ni'metlerden mstanidir.
En cmerd olduu zamanlar Cibrl ile en ok bulutuu ramazn
aylar idi. nk bu bulunmasnda makaamlarda ok ykselme ve
18
6- Bize Ebu'l-Yemn el-Hakemu'bnu Nfi' (138-
222) tahds edip yle dedi: Bize uayb ibn Eb Hamze
(162), Zuhr'den haber verdi; Zuhr yle dedi: Bana
Abdullah ibn Utbe ibn Mes'd'un olu Ubeydullah
haber verdi ki, ona da Abdullah ibn Abbs (68) haber
vermitir. bn Abbs'a da Eb Sufyn ibn Harb (31 ?
34) haber verdi ki, gerek kendisiyle, gerek Kurey
kfirleri ile Raslullah'n Hudeybiye sulhunu akdettii
mtreke mddeti iinde ticret iin am'a giden bir
Kurey kaafilesi iinde bulunduu srada (Rm
Kayseri) Hraklyus tarafndan da'vet olunmu. Eb
Sufyn ile arkadalar Hraklyus'un yanna gelmiler.
O zaman Hraklyus ile maiyyetindekiler liya (yn
Beytu'l-Makdis)'da imi. Rm bykleri yannda iken
gayb ilimlerine ok muttali' olmas vard; bilhassa Kur'n

mdresesinden (Metin haiyesinden). Hadsin bu bbda
getirilmesinin mnsebet ciheti, iinde Kur'n'n nzul balangcnn
ramaznda olduuna iaret bulunmasdr. Cibrl, her sene ramaznda
O'nunla buluur ve o sene iinde inen Kur'n' O'nunla mukaabele
ederdi. Vefat ettii yln ramaznnda Kur'n' iki kerre mukaabele
etmiti. te bu da vahy hkmlerindendir; bb da vahy hakkndadr
(Ayn).
1/151-152.
19
Kayser bunlar meclisine arm. Huzuruna alp,
tercemnn da gelmesini emretmi. Tercemn:
- Peygamber'im diyen bu zta nesebce en yakn
olan hanginizdir? diye sormu.
Eb Sufyn dedi ki: Ben:
- Nesebce en yaknlar benim, dedim. Bunun
zerine Hraklyus:
- Onu bana yakn getiriniz. Arkadalarn da
yakna getiriniz, lkin arkasnda dursunlar, dedi.
Ondan sonra tercemnna dnp dedi ki:
- Bunlara syle. Ben bu zt hakknda bu
adamdan (bz eyler) soracam. Bana yalan sylerse
onu tekzb etsinler.
Eb Sufyn dedi ki: Vallahi arkadalarm
yalanm tede beride sylerler diye utanmasaydm,
O'nun (yn Peygamber) hakknda yalan uydururdum.
Ondan sonra bana ilk sorduu u oldu:
- Sizin iinizde nesebi nasldr?
- O'nun iimizde nesebi pek byktr, dedim.
- Sizden bu sz ondan evvel sylemi (yn
ondan evvel peygamberlik da'vsi etmi) hibir kimse
var myd? dedi.
20
- Yoktu, dedim.
- Babalar iinde hibir melik gelmi midir?
dedi.
- Hayr, dedim.
- Ona tbi' olanlar halkn ereflileri mi, yoksa
zafleri midir? dedi.
- Halkn zaf olanlardr, dedim.
- O'na tbi' olanlar artyor mu, yoksa eksiliyor
mu? dedi.
- Artyorlar, dedim.
- lerinde O'nun dnine girdikten sonra
beenmemezlikten dolay dninden dnenler var
mdr? dedi.
- Yoktur, dedim.
- u dediini demezden (yn dne da'vetten)
evvel, hi yalan ile ittihm ettiiniz var myd? dedi.
- Hayr, dedim.
- Hi gadr eder mi (yn ahdi bozar m)? dedi.
- Hayr gadr etmez, ancak biz imdi onunla bir
mddete kadar mtreke halindeyiz. Bu mddet iinde
ne yapacan bilmiyoruz, dedim.
21
Eb Sufyn dedi ki: Bana (kendiliimden) bir
ey katmaa imkn verecek, bu szden bakasn
bulamadm.
- O'nunla hi harb ettiniz mi? dedi.
- Evet, ettik, dedim.
- O'nunla harbiniz nasldr? dedi.
- Aramzda harb (tli'i) nevbet iledir. Gh o bize
zarar verir, gh biz ona zarar veririz, dedim.
- Size ne emrediyor? dedi.
- Bize yalnz Allah'a ibdet ediniz, hibir eyi
O'na ortak etmeyiniz. Dedelerinizin inanp
syleyegeldikleri eyleri terk ediniz, diyor. Bize
namaz, doruluu, iffetlilii ve Allah'n eklenip
durmasn emrettii her eyi ekleyip durmay
emrediyor, dedim.
Bunun zerine tercmna dedi ki:
- Ona syle: Nesebini sordum, iinizde yksek
nesebli olduunu beyn ettin. Peygamberler de zten
byle kavimlerinin neseb shibleri iinden
gnderilirler. inizden bu sz O'ndan evvel sylemi
hibir kimse var myd diye sordum; hayr dedin.
O'ndan evvel bu sz sylemi bir kimse olayd, bu da
22
kendisinden evvel sylenilmi bir sze tbi' olmu bir
kimsedir, diyebilirdim diye dnyorum. Babalar
iinde hibir hkmdar gelmi midir diye sordum;
hayr dedin. Babalar iinden bir hkmdar olayd, bu
da babasnn mlkn geri almaya alr bir kimsedir
diye hkmederdim diyorum. Bu da'vsna
kalkmadan evvel O'nun bir yalann tutmu mu idiniz
diye sordum; hayr dedin. Ben ise muhakkak biliyorum
ki (nceden) halka kar yalan sylemeyi irtikb
etmemi iken (sonradan) Allah'a kar yalan sylemee
cr'et edemezdi. O'na tbi' olanlar halkn eraf m,
yoksa zafleri mi diye sordum; O'na tbi' olanlar
insanlarn zafleri olduunu syledin. Raslllerin
tbi'leri de (zten) onlardr. O'na uyanlar artyor mu,
yoksa eksiliyor mu diye sordum; artyorlar dedin. mn
ii de tamm oluncaya kadar hep bu ekilde gider. le-
rinde O'nun dnine girdikten sonra beenmemezlikten
dolay dninden dnen var mdr diye sordum; hayr
dedin. mn da mcib olduu inirh kalblere karp
kkleinceye kadar byle olur. Hi ahde vefaszlk eder
mi diye sordum; hayr dedin. Peygamberler de byle-
dir; gadr etmezler. Size ne emrediyor diye sordum.
23
Yalnz Allah'a ibdet edip, O'na hibir eyi ortak
klmamay size emrettiini, putlara ibdetten sizleri
nehyettiini, kezlik namaz ile doruluk ve iffetlilik ile
emrettiini syledin. Eer bu dediklerin doru ise, u
ayaklarmn bast yerlere yaknda O zt mlik
olacaktr. Zten bu peygamberin zuhur edeceini
bilirdim. Lkin sizden olacan tahmn etmezdim.
O'nun yanna varabileceimi bilsem, O'nunla bulu-
mak iin her trl zahmete katlanrdm. Yannda
olaydm (hizmet arz ederek) ayaklarn ykardm!
Ondan sonra Hrakl, Dhye'nin elilii ile14[14]
Busr emrine15[15] gnderilen (ve onun tarafndan
Kayser'e ulatrlan) Peygamber'in mektubunu istedi.
Getiren adam16[16] onu Hrakl'e verdi; o da okudu.
Mektbda unlar yazlmt:
14[14]
Dhyetu'bnu Halfe el-Kelb(R)'dir. Sahblerin byklerinden,
son derece gzel ve yakkl bir zt idi. ok kerreler Cibril onun
suretine brnerek vahy getirirdi.
1/157.
15[15]
Bu emrin ismi Haris ibn Eb emir Gassn'dir.
1/157.
16[16]
Mektubu Busr Emri'nden alp Hrakl'e gtren, mehur Hatim
T'nin olu Adiyy idi. Dhye ile birlikte Kayser'in nezdine
24
Rahman ve Rahm olan Allah'n ismiyle.
Allah'n kulu ve Rasl Muhammed'den Rm'un
by Hrakl'e. Hidyete tbi' olanlara selm olsun.
Bundan sonra, seni slm da'vetine (yn
mslmanla) da'vet ediyorum. slm'a gir ki
selmette kalasn ve Allah ecrini iki kat versin. Eer
kabul etmezsen iftilerin gnh senin boynuna-
dr."Ey kitb ehli, hepiniz bizimle sizin aranzda
msv bir kelimeye gelin: Allah'tan bakasna
tapmayalm, O'na hibir eyi e tutmayalm, Allah'
brakp da kimimiz kimimizi Rabbler tanmayalm.
Eer yz evirirlerse, deyiniz ki: hid olun, biz
muhakkak mslmnlarz" (li mrn: 3/64).
Eb Sufyn dedi ki: Hrakl diyeceini dedikten
ve mektubun okumasn bitirdikten sonra yannda
grlt oald, sesler ykseldi. Biz de yanndan
karldk. (Arkadalarmla yalnz kalnca) Onlara de-
gitmilerdi. Bezzr'n Msned'indeki rivayete gre, mektubu Kayser'in

eline sunan Dhye'dir.
1/157.
25
dim ki: bn Eb Kebe'nin17[17] (yn Peygamber'in) ii
hakketen byyor. Ben Asfar meliki18[18] O'ndan
korkuyor. Artk Raslullah'n glib geleceine t Allah
slm' kalbime girdirinceye kadar kesin inancm
devam etti19[19].
liy, yn Beytu'l-Makdis sahibi ve Hrakl'n
dostu olup am hristiyanlarna episkopos ta'yn edilen
bnu'n-Ntr, Hrakl'den bahsederek derdi ki, Hrakl
Beytu'l-Makdis'e geldii zaman (gnn birinde) pek
17[17]
Mrikler Peygamber'i Eb Kebe adndaki kimseye nisbet
ederlerdi. Bu adam putlara ibdet hususunda Kurey'e muhalefet
ederek 'ra'l-Abr adl yldza tapm bir Huza'l idi. Peygamber de
putlara ibdet hususunda Kurey'e muhalefet edince, ona benzeterek
"Eb Kebe'nin olu" ismini verdiler. Bir rivyete gre de Eb Kebe,
annesi cihetinden Peygamber'in dedelerindendir. Peygamber'i ona
nisbet etmekle, gy ona ekmi olduunu kasdetmek isterlerdi
(bnu'l-Esr, en-Nihye).
1/157.
18[18]
Arablar Romallar'a "Benu'l-Asfar" derlerdi.
1/158.
19[19]
bn Abbs'n Eb Sufyn'dan rivayeti burada bitiyor. Bundan
sonraki kssa, Zuhr'nin bnu'n-Ntr'a ulatrd rivayettir.
Sezilebilecei zere, Eb Sufyn'dan rivayet edilmemitir. bnu'n-
Ntr, Abdlmelik'in hilfeti gnlerinde haytta idi. Zuhr kssay
ondan dinlemitir.
1/158.
26
ziyde kederli grnd. Ptrklerinden
(kumandanlarndan) bzlar20[20] ona: Senin hlini
baka trl gryoruz, dediler. bnu'n-Ntr dedi ki:
Hrakl yldzlara bakar, khinlie21[21] in bir kimse
idi. Bu sule ma'rz kalnca, onlara: Bu gece yldzlara
baktmda Hitan Meliki'ni zuhur etmi grdm. Bu
mmet iinde snnet olanlar kimlerdir? diye sordu.
Yahdler'den baka snnet olan yoktur; onlardan da
sakn ende etme. Memleketinin ehirlerine yaz,
oralardaki Yahdler'i ldrsnler, dediler. Derken
Hrakl'n huzuruna Gassn Meliki tarafndan
Raslullah'a dir haber ulatrmaya me'mr olarak
gnderilmi bir adam getirildi. Hrakl o adamdan
haberi alnca: Gidin de bu adam snnetli midir, deil
20[20]
Ptrklik, Roma ile Bizans devletlerinin yksek dvn
mansblarndan idi. Ltincesi "patriys"dur. Bu, en yksek ruhan
mansb olan patriklik deildir.
1/159.
21[21]
Kehnet bazen eytnlarn ilkaasna dayanr, bazen de yldzlarn
hkmlerinden istifde edilirdi. Bunun her iki eidi de chiliyyet
devrinde Allah islm' glib klncaya kadar yaygn idi. islm glib
olunca, khinlerin evketi krld ve islm dni, khinlere i'timd
etmeyi inkr etti.
1/159.
27
midir, bakn, dedi. Baktlar ve snnetli olduunu
bildirdiler. Sonra gelen adamdan: Arab kavmi snnetli
midir? diye sordu. Snnet olurlar cevbn ald. Bunun
zerine Hrakl: Bu mmetin meliki ite zuhur etmitir,
dedi. Ondan sonra Hrakl, Roma'da ilimce kendi
benzeri olan bir dostuna mektb yazp Hms'a gitti.
Hms'tan ayrlmadan o dostundan, Peygamber'in
zuhur ettii ve bunun bir peygamber olduu
hakkndaki grne muvafk bir mektb geldi.
Mteakiben Hrakl, Hms'da bulunan bir kasrna Rm
byklerini da'vet ederek kaplarn kapanmasn
emretti. Sonra yksek bir yere kp:
- Ey Rm cemati, bu peygambere bey'at edip de
felah ve rde nail olmay istemez misiniz? diye hitb
etti.
Bunun zerine cemati, yaban eekleri kadar
sr'atle kaplara doru katlarsa da kaplar
kapanm buldular. Hrakl, bu derece nefretlerini
grp mna girmelerinden midsiz olunca: Bunlar
geri evirin, diye emretti ve (onlara dnp): Deminki
szlerimi dninize olan sk ballnz renmek iin
syledim, (bunu da) gzlerimle grdm, dedi. Bu sz
28
zerine oradakiler memnunluklarn beyn ederek,
kendisini ta'zmen secde ettiler. Hrakl(n mna da'vet
olunmas) hakkndaki haberin sonu da bundan
ibarettir22[22].
Bu hadsi Salih ibn Keysan, Ynus ve Ma'mer de
Zuhr'den rivayet etmilerdir23[23].
22[22]
Bu hadsin bu bbda zikrinin mnsebeti ciheti yledir: Hads
kendilerine vahy verilen peygamberlerin vasflarndan bir ksmna
mil olmutur; bb da vahyin balama keyfiyeti hakkndadr. Yine
Hrakl kssas, iinin balangcnda Peygamber'in hlinin nasl
olduunu iine almaktadr. Hrakl'e yazlan mektbdaki yet ile
balktaki yet, Yce Allah'n peygamberlere dni dorultmalarn ve
Tevhd kelimesini en yksek klmalarn vahy ettiine mildirler
(Ayn).
Hadsin son fkrasndaki ifdelerden Hrakl'in mn etmeye yanat,
fakat kavminden korkup mnn aklamad seziliyor. nki Hrakl,
Mekke ticret kaafilesi bakan sfatyla o zaman am'da bulunan Eb
Sufyn' Kuds'e getirtip, uzun uzadya sul cevb ederek, derin
tahkkaat ve tedkkaat neticesinde kendisinde vicdan bir kanat hsl
olmu, toptan mn etmek zere Rm byklerine teklf etmi; onlar
kabul etmediklerinden kendisi de mnn aa karmam olduu
anlalabilir!
1/159.
23[23]
Yn bu rv de bu hadsi Zuhr'den rivayet etmekte uayb'a
mutbaat ve muvafakat etmilerdir. Buhr bu Hrakl hadsini ayr ayr
senedler, uzun ve ksa metinlerle Sahh'nin on drt yerinde
getirmitir: Vahy, lim, Cihd, Cizye, Maz, Tefsir, ahdt, Edeb,
Ahkm, sti'zn, Vahidin Haberi., gibi (Ayn).
1/159.
29
Rahmn ve Rahim olan Allah'n ismiyle
1- KTBU'L-MN24[1]. (mn Kitab)
24[1] Raslullah'a vahyin nasl balad bb, el-Cmi'u's-

Sahh'in evvelinde kitaba bir mukaddime gibi olduu iin, onu
"kitb" szyle deil de "bb" szyle zikretti. Bundan sonra da
fkh bblar yolu zere dier "kitb"lan zikretmeye balad,
mn Kitb'n dierlerinden ne geirdi. nki o, hepsinin
temeli ve dayanadr. Zr geri kalanlar onun zerine kurulmu
ve onunla artlandrlmlardr; iki darda kurtulu ancak
onunladr. Bundan sonra "lim Kitb"n getirdi. nk ondan
sonra gelecek olan kitblarn hepsinin medar, dnp dolaaca
yer, ilimdir; hepsi onunla bilinecek, onunla ayrlp tafsl
edilecektir. lim Kitb'n mn'dan sonra getirmesi, mnn
mkellef zerine ilk vcib olan ey olmasndan yhud mutlak
olarak ilerin en faziletlisi, en stn, en ereflisi ol-
masndandr. Nasl olmasn ki, mn, ilim ve amelce her hayrn
balangc, incelik ve byklke her kemlin k yeridir...
(Umdetu'l-Kaar, s.119)
Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken
Yaynlar: 1/160.
30
1- mn Bab Ve Peygamberin: slm Be
ey zerine Bina Edilmitir... Kavli
mn, dil ile sylemek ve organlarla ilemektir.

mn, artar ve eksilir. Yce Allah yle buyurdu:
"O, m'minlerin yreklerine, mnlarn kat kat
artrmalar iin sekneti indirendir" (el-Feth: 48/4);
"Biz de onlarn hidyetini artrmtk" (el-Kehf:
18/13);
"Allah hidyeti kabul edenlerin hidyetini
artrr" (Meryem: 19/76);
"Hidyeti kabul edenler (e gelince), onlarn
muvaffakyyetini artrm, onlara takvalarn ilhm
etmitir" (Muhammed: 47/17);
"mn edenlerin de mnlar artsn " (el-
Muddessir: 74/31);
Ve Allah'n u kavli:
"Bir sre indirildii zaman ilerinden kimi: Bu
sre hanginizin mnn artrd, der. mn etmi
olanlara gelince (her inen sre) dima onlarn mnn
artrmtr ve onlar birbirleriyle mjdeleirler" (et-
Tevbe: 9/124);
31
Ve zikri cell olan Allah'n u kavli:
"Onlar yle kimselerdir ki halk kendilerine:
(Dmanlarnz olan) insanlar size kar ordu
hazrladlar, o hlde onlardan korkun, dedi de, bu
(sz) onlarn mnn artrd ve: Allah bize yeter, o ne
gzel vekildir, dediler" (li mrn: 9/173).
Ve Yce Allah'n u kavli:
"M'minler dman ordularn grnce: ite bu
Allah'n ve Rasl'nn bize va'd ettii eydir. Allah ve
Rasl doru sylemitir, dediler. (Bu) onlarn
mnlarn ve teslimiyetlerini artrmaktan baka bir
ey yapmad" (el-Ahzb: 33/22)25[2].
25[2]Buhr, burada mnn artmas hussuna dell olmak zere

sekiz yet zikretti; artmay kabl eden her ey zarr olarak
eksilmeyi de kabl edecektir.
Eski hadscilerin mn mes'elesindeki maksadlarn beynda
rihlerin szleri muztarib oldu. yle ki, onlar kalbiyle tasdik,
diliyle ikrar edip de amel etmeyene o m'mindir dediler. Ve
ameller mndandr diye de hkmettiler. Cz' olmadan klln
mevcd olmamas kendilerine mkil oldu.
Bana gre bu mes'elede hakk udur: mn iki trldr: Biri srf
inkyd mn'dr; ona dny hkmleri mteferri' olur. Buhr
buna "Bb: slm hakkat zere olmad zaman" balnda
tenbh etmitir. kincisi hakk mn'dr. Bunlarn misli udur:
Mesel zaf, nahf bir erkee mecaz olmayarak "o erkektir"
deniliyor. Bunun yannda, btn insan kuvvetleri toplayan
kiiye de yine mecaz olmayarak "o erkektir" deniliyor. te
32
bunun gibi kendisinde yalnz tasdk ve ikrar bulunan kimseye,
m'min deniliyor; bu iki sfatla beraber slih ameli de cami' olan
kimseye de mecaz olmayarak "o m'mindir" deniliyor. Bu da
mnn bir yaknlik derecesinden ibaret olmasdr (ah
Veliyyullah, erhu Tercim...,s.7-8).
Bu konuda et-Tevbe: 9/124. yetinin tefsir zeti:
"Bir mn ziyde etmek mefhmu, mevcd bir mna daha
yksek bir kuvvet ve revnak vererek heyecan ve kemlini
artrmak veyhud yeni batan bir hakkat tasdk ettirmek
ma'nlarndan daha ummdir ki, evvelki keyfiyyet, ikinci de
kemmiyyet bakmndan ziydedir. Bir hakikate nazaran mn ii
tek olduundan, bunda kemmiyyet i'tibriyle deil, ancak
keyfiyyet i'tibriyle bir ziyde ve noksan dnlebilir. Bu
haysiyyetle peygamberler ve sddklar ile dierlerinin mn
mertebeleri arasnda farklar bulunur. Nitekim brahim Pey-
gamber'in "Lkin kalbimin yatmas iin" (el-Bakara: 2/260)
demesi, bu ne'enin kemlinin en sonunu talebdir. Yine bu
bakmdandr ki, "Haber almak, gzle grmek gibi deildir".
Gayb ile uhd, duygu ile grg, bedahet ile istidll arasnda,
hatt hafzadaki uhdun htrasyle hldeki uhd arasnda
ancak zevk ile erilebilen bir kuvvet ve vuzh fark vardr ki, bu
vuzh, yaknn aslna deil, keml ve keyfiyyet derecesine
iddir. Lkin mn, mteaddid ilere ilgisi bakmndan
dnld zaman mteaddid tasdkler arka arkaya
geleceinden, bunda mn kemmiyet i'tibriyle de artar. Mesel
hem namaza, hem zekta inanmakta, yalnz namaza
inanmaktan ziyde bir mn vardr. Kezlik hem gemi
kitblara, hem de Kur'n'a mn eden mslimde, yalnz Tevrat
ve ncil'e inananlardan ziyde bir mn vardr. Bu suretle nazil
olan teklfler ve hkmlerin artmas nisbetinde, mnn
kemmiyyeti de artar. Ve bu haysiyyetle hkmlerin tafsiltna
vkf olan limlerin mn, her hlde avamdan ziyde olur.
Keyfiyyet cihetiyle ise bil'akis olmak mmkndr. Halktan
birinin icml mnnda, bir limin tafsl mnndan ziyde bir
kuvvet ve ne'e bulunabilir. Bir de mn vcd, kfr ise adem
olduundan, mnn kendisinde kfre nazaran bir vcd
33
Allah iin (yn Allah'a tat sebebiyle) sevmek ve
Allah iin sevmemek mndandr 26[3].
Umer ibn Abdilazz (101), Adiyy ibn Adiyy
(123)'e yle yazd: Muhakkak ki mnn bir takm
farizalar, akideleri, men' edilmi eyleri ve mendblar
vardr. Kim bunlar tam yaparsa mn tamamlam
olur, kim de bu ileri tam yapmazsa mn kemle
ziydesi vardr. Bir kfir, mna geldii zaman, gemi hline

nazaran vcdunda ve kalbinde bir ziydelik kazanm, bir
nem hsl etmi olur. Bu vehile "Hanginize bu bir mn ziyde
etti?" sz, gerek keyfiyyet gerek kemmiyyet i'tibriyle mn
artmasn nefy ve inkr ma'nlarna mil olduu gibi, mn
aslnn nefy ve inkrn da i'r eder..." (Hakk Dni, III, 2649-
2650).
... Seknet bu sebeble m'minlerin zerine iner ve inmesiyle
onlar bulunduklar mn mertebesinden muayene makaamna
nakleder. Ve byle yn ile mnlarn katlar ki, mnlar ile
beraber mn artrsnlar diye. Bast olan mn, aslnda ziyde ve
noksan olmasa bile, te'yd edicileri arttka mnn kemlinin de
artacanda bhe yoktur. Bir de mnn sebebleri ve ilgilendii
eyler arttka, tevhdin asl olan mn bir aa gibi dallarn ve
budaklarn artra artra nev--nem bularak, nihayet istenen
meyvelerini verir, mnn aslna nazaran ise ziyde ve noksan,
iddet ve za'f ile tefsr olunur. nk asl tasdk kemmiyyet
kablinden deildir (el-Feth: 48/4. yetin tefsrinden, Hakk
Dni, VI, 4410).
Yaynlar: 1/162-163.
26[3] Bu ma'nda gelmi msned sahh hadsler vardr.

Yaynlar: 1/163.
34
erdirmemi olur. Eer ben yaarsam, bu ileri bilmeniz
iin ben onlar size iyice beyn edip aklayacam. Ve
ayet lrsem, ben sizlere hemdem ve yr olmaya
hrsl deilim 27[4].
brhm aleyhi's-selm da: "Ey Rabb'm, lleri
nasl dirilteceini bana gster, dedi; Allah:
inanmadn m yoksa, dedi; O da: nandm, fakat
(gzmle de grerek) kalbimin yatmas iin." (el-
Bakara: 2/260) demiti.
Muz ibn Cebel (18), bir zta: Bizimle otur da
(dn ilerini mzkere ederek) bir sat mn artralm,
dedi28[5].
27[4] Bu, Buhr'nin shhatine hkmettii tarklerdendir. Bunu

Umer ibn Abdilziz'in: "mn kemle erdirmitir" sz
sebebiyle, mnn artp eksilecei hususuna dell olarak
zikretmitir.
Yaynlar: 1/163.
28[5] Bu eseri, Ahmed ibn Hanbel ve Eb Bekr ibn Eb eybe,
Esved ibn Hill'e varan sahh bir senedle vasl etmilerdir.

Dellet vechi aktr. Muz, m'min bulunduu iin mnn
aslna haml edilmesi ihtimli yoktur, ancak Allah' zikr etmekle
mnn artmas murd edilmi olmasna hamledilir.
Kaad Eb Bekr ibnu'l-Arab yle dedi: Bu szde artmaya bir
taalluk yoktur. Zr Muz ancak mn yenilemeyi kasdetmitir.
nk kul faraza ilk defa m'min olur, sonra da her dnp
fikr ettike evvel nefy ettii eyi sonradan isbt etmek
35
bn Mes'd (32): Yakn, mnn tammdr, dedi
29[6].
bn Umer (73): Kul, gnlndeki bhe veren

eyleri tammiyle terk etmedike takvann hakkatine
suretiyle, devaml mn yenileyici olur. nk mn yenilemek

mndandr.
Bunlar Buhr'nin ta'lklerindendir. Bunlar iki nev' zeredirler:
Birisi cezm sgasyle zikretmekte olduklardr ki, bu, Buhr
tarafndan sahhlikle hkmdr. kincisi cezm sgasyle
olmayarak zikretmekte olduu eylerdir ki, bunlarda Buhr'nin
shhat hkm yoktur. Buradaki ta'lkler birincisi
nev'indendirler. Bunlar, Buhr, mnn artp eksileceine dell
olarak zikretmitir.
Yaynlar: 1/163.
29[6] Bu ta'lk, Tabern'nin sahh bir senedle vasl ettii bir eserin
bir tarafdr; tamm yledir: = Yakn, mnn tammdr, sabr

da mnn yarsdr". Bu haberi Eb Nuaym ve Beyhak tahrc
etmilerdir. Buhr, iaretle dellet eden ksm ksaca almak ve
sarahatle dellet eden ksm hazf etmek hususundaki deti
zere yrmtr. nk nsf lfz, mnn cz'lere
ayrlmasnda sarihtir.
Ahmed ibn Hanbel, Abdullah ibn Hakm tarkndan bn
Mes'd'un: "Y Allah, bizim mnmz, yaknmz ve fkhmz
artr!" der idiini rivayet etti. Bunun isnad sahihtir. Fakat
musannif Buhr, zikrettiim sebebden dolay, bunu zikretmiyor
(Ibn Hacer).
Yaynlar: 1/164.
36
ulamaz, dedi30[7]. Muchid ibn Cebr (101), "Dnden
Nuh'a tavsiye ettiini sizin iin de bir eriat yapt"
(e-r: 42/13) yetini: Ey Muhammed, sana da
Nuh'a da bir tek dn tavsiye ettik, demektir diye tefsr
etti.
bn Abbas, "Sizden herbriniz iin bir eriat, bir
yol ta'yn ettik" (el-Mide: 5/48) yetindeki "r'a ve
minhc", geni yol ve snnet diye tefsr etti. Yine bn
Abbs, "Duanz olmasayd Rabb'm size deer verir
miydi de" (ei-Furkan: 25/77) kelm sebebiyle, dunz
mnnz demektir, diye tefsr etti. Dunn lugattaki
ma'ns mndr 31[8].
30[7] bn Umer'in bu sznn ma'ns, Mslim'in Sahh'inde

Nevvs (R)'dan merf' olarak gelmitir (el-Birr ve's-Sla, 5. Bb,
"2553").
Yaynlar: 1/164.
31[8] bn Umer'in ta'lkn, Abd ibn Humeyd Tefsr'nde vasl
etmitir. bn Abbs'nkini de Abdurrazzk senedli olarak rivayet

etmitir. Bundan murd, Kitb ve snnet delillerinin, mnn
artp eksilmesi hususunda birbirlerini takviye edip durduklar
ey, btn peygamberlerin eratinden ibret olduudur.
Nitekim Yce Allah, Kitb'nda yle buyurmutur:
"O, dni doru tutun, onda tefrikaya dmeyin diye (asl-)
dnden hem Nuh 'a tavsiye ettiini, hem sana vahyettiimizi,
hem brhm'e, Ms'ya ve s'ya tavsiye ettiimizi sizin iin
37
1- Bize Ubeydullah ibn Ms (213-214) tahds
edip yle dedi: Bize Hanzalatu'bnu Eb Sufyn (151),
krime ibn Hlid(115)'den, o da bn Umer'den haber
verdi: bn Umer (R) yle demitir: Raslullah (S)
yle buyurdu:
"slm be ey zerine kurulmutur: Allah'tan
baka ilh olmadna ve Muhammed'in Allah'n
Rasl' olduuna ehdet etmek, namaz klmak, zekt
vermek, hacc etmek, ramazn orucunu tutmak"32[9].
2- mna id ler Ve Yce Allah'in u

Kavli Bb: "Yzlerinizi dou ve bat ynne
de eriat yapt.," (e-r: 42/13). Yn btn mmetler dnin

asllarnda birlemiler, feri'lerinde taaddd etmilerdir.
Yaynlar: 1/164.
32[9] Bu, be rkn ile islm'n hlini, be direk zerine dikilen
adrn hline benzetmedir. slm binasnn rknlerinin,

etrafnda devern etmekte olduu mihveri "La ilahe illellh... "
ehdetidir. mnn kalan u'beleri, yan direkleri gibidir.
Bu be ey, bir zmrenin yerine getirmesiyle dierlerinden sakt
olmayan, muhakkak her ahsn yerine getirmesi lzm gelen
ayn farzlardandr.
Yaynlar: 1/165.
38
dndrmeniz hlis iyilik deildir. Fakat hlis
iyilik, Allah'a, hiret gnne, meleklere, Kitb
'a ve peygamberlere mn eden, mal sevgisine
ramen akrabaya, yetimlere, yoksullara, yol
oluna, dilenenlere, kle ve esirleri
kurtarmaya veren, namaz dosdoru klan,
zekt veren, ahidletikleri zaman szlerini
yerine getirenler, skntda ve hastalkta ve
muharebenin kzt zamanlarda sabr ve
metanet gsterenlerin bu hayrl ileridir. te
byleleri, sdk olanlardr ve onlar takvya
erenlerin t kendileridir" (el-Bakara: 2/177)
33[10];
33[10]Bu bb ve bundan sonraki bblarn hepsi, birinci bbla

alkaldr ve hepsi de mnn kavl ile amelden ibret olup, artar
eksilir bulunduunu beyn edicidirler (Ayn).
Bu yet, grlecei gibi, btn insan kemlleri sarahaten yhud
zmnen dellet ederek toplamaktadr. nsan kemller btn
okluklar ve u'belenmeleriyle beraber, eye inhisar eder:
'tikaad sahhlii, iyi geinme ve nefis temizlii. Birincisine
"Men antene billahi... ve'n-Nebiyyine" kavli ile; ikincisine "Ve
te'l-mle... " kavli ile; ncsne de "Ve ekaame's-salte... "
kavli ile iaret edilmitir. Bundan dolay, mn ve i'tikadna
nazaran bunlar kendisinde toplayan, sdklk vasf ile vasflad.
Halk ile muaereti ve Hakk ile muamelesine i'tibr ederek de
takva ile vasflad. Raslullah da: "Kim bu yetle amel ederse
39
"M'minler muhakkak felah bulmutur
ki, onlar namazlarnda hu 'u gzetenlerdir,
onlar bo ve fidesiz eylerden yz
eviricidirler, onlar zektlarn verenlerdir,
onlar rzlarn koruyanlardr, u var ki,
zevcelerine yhud sa ellerinin mlik
olduklarna kar mstesnadr, nk onlar
knanm deildirler. O hlde kim bunlarn
tesini isterse bhe yok ki, onlar haddi
aanlardr. Ve yle m'minler ki, onlar
emnetlerine ve ahidlerine riayetkardrlar,
onlar namazlarna devam ederler" (el-
Mu'minn: 23/1-9)34[11].
mnn kemle erdirmitir" kavli ile buna iaret buyurdu. te

bu, mellif Buhr'nin, bu yetle istidlal etmesinin vechi ve
bunu bb bana koymasnn uygunluu cihetidir. Sonra Buhr
bu maksad iin dier bir yetle de istidll etti (Kastalln).
Yaynlar: 1/166.
34[11] Bu yetlerden de bilindi ki, kendisiyle felah ve necat hsl
olacak olan mn, iinde bu sylenen ameller mevcd bulunan

mndr. bn Battl yle dedi: Tasdk, mn mertebelerinin
birincisidir.mn tam ve kmil klmak ise, ancak zikr olunan bu
ilerle olur. Buhr, mn kemle ulatrmay irde etmitir
(Kirmn).
40
2- Bize Sleyman ibn Bill (172), Abdullah ibn
Dnr(127)'dan o da Eb Slih(101)'ten, o da Eb
Hureyre(R)'den tahds etti. Peygamber (S): "mn
altmtan fazla u'bedir. Hay da mndan bir
u'bedir" buyurmutur 35[12].

Yaynlar: 1/166.
35[12] Hadsteki u'be ile murd haslettir; yn mn birok
hasletlere shibdir.
Hay; tevbe ve ruc' ma'nsnadr. Hay ve istihy, utanmak
ma'nsnadr. Mtercim der ki, Zemaher ve Matarz dediler ki,
haya ve istihy maddesi hayttan alnmtr... Haya levm,
ayblama ve ktleme olunacak vaziyetlerden saknmak
sebebiyle, insan haytna arz olan tagayyr ve inkisr (yn
deime ve krlma)'dan ibrettir. "Hayiye" kelimesi de bu
haletten n haytn vaziyeti mtegayyir oldu demektir ki,
ondan utanmak ile ta'br olunur. Ve Seyyid erif dedi ki, hay
iki nevi' olur: Birisi nefsn ki, Hz. Hud onu nefislerde halk ve
ibd' eylemitir; yn ftr olur; insanlarn yannda avret yeri
amaktan hay gibi. ikincisi, mn olur. M'min olan kimsenin
Allah'tan korktuu iin ma'siyetlerden ekinmesinden ibrettir
(Kaams Ter.).
Yaynlar: 1/166-167.
41
3- Mslmn. Dilinden Ve Elinden
Mslmnlarn Selmette Kald Kimsedir
Bb
3- ....... Bize u'be (160), Abdullah ibn Eb's-

Sefer'den ve sml ibn Eb Hlid(145)'den, onlar da
a'b'den, o da Abdullah ibn Amr(R)'dan tahds etti.
Peygamber (S) yle buyurmutur: "Mslman
dilinden, elinden mslmnlarn selmette kald
kimsedir. Muhacir de Allah'n nehy ettiini terk
edendir".
Eb Abdillah el-Buhr yle dedi: Ve Eb
Muviye (194) dedi ki: Bize Dvd ibn Eb Hind (139)
mir e-a'b'den tahds etti. a'b: Ben Abdullah ibn
Amr'dan iittim; o da Peygamber'den dedi.
Ve keza Abdu'1-A'l (189) Dvd'dan; o da
mir'den, o da Abdullah ibn Amr'dan, o da
Peygamber'den syledi36[13].
Buhr burada bu iki ta'lki getirdi. Buhr birinci ta'lk ile

36[13]
a'b'nin Abdullah ibn Amr'dan iitmesini beyn etmek istedi...

kinci ta'lk ile de Abdu'l-A'l'nn rivayetinde mbhem braklan
Abdullah'n, Eb Muviye rivayetinde beyn edilen, Abdullah
ibn Amr'dan ibaret olduuna tenbh etmek istedi..
42
4- Mslmnlarn Hangisi Efdaldir Bb
4- ........ Eb Ms (R) yle demitir:

- Y Raslallah! Mslmanlarn hangisi
efdaldr? diye sordular. Raslullah (S):
- "Mslmanlar, dilinden ve elinden selmette
kalandr" buyurdu 37[14].
Bu, Buhr'nin ta'lklerindendir. nk Buhr, Eb Muviye'ye

ve Abdu'l-A'l'ya kavuamad. Bunlardan kendisine birer vsta
ile ulap asl i'tibriyle msned ve muttasl olan bu iki isnad
ta'lkan zikretti; bunlarn muallakln gstermek iin de
"Haddesen" yhud "Ahbaran"y kullanmayp, yine cezm ve
kat'iyyet ifde eden "Kaale" ile evketti. Bu ise caizdir. nk
bu, istihd ve mutbaat iindir; mstakillen kendisiyle istidlal
etmek deildir (Kirmn, bn Hacer ve Ayn).
Hadsin bala uygunluu aktr. nk geen bbda mnn
birok u'beleri olduu zikredilmiti; bu bbda da bu
u'belerden ikisi zikredilmektedir ki, onlar da mslmnlarn
mslmnn dilinden ve elinden selmeti, muhacir de nehy
edilenlerden ayrlandr. Bunda mslmnlar, eza verecek her
eyi terke tevk vardr. Bundaki srr da btn insanlarla iyi
huylu olmaktr. Nitekim Hasan Basr ebrrn tefsrinde: Onlar
zerreye(yan kk karncalara bile) eziyyet vermeyenler ve
erre rz olmayanlardr, demitir...(Ayn).
Yaynlar: 1/167-168.
37[14] Her iki bb arasndaki mnsebet aktr. nk ikisi de
mslmna hass olan vasflardan bir vasfn beyn hakkndadr.
43
5- Yiyecek Yedirmek slm'dandr Bb
5- ....... Bize Leys ibn Sa'd (175) Yezd(128)'den,

o da Ebu'l-Hayr(90)'dan, o da Abdullah ibn
Amr(R)'dan tahds etti (O yle demitir): Bir kimse
Raslullah'a:
- slm'n en hayrls hangisidir? diye sordu.
Raslullah (S):
- "Yiyecek yedirmen, tandna tanmadna
selm vermendir" cevbn verdi 38[15].

Yaynlar: 1/168.
38[15] nsanlara yiyecek yedirmek slm'n yhud mnn
u'belerindendir. Bu, cmerdlik ve iyi ahlkn emresindendir.

Bunda muhtalar iin menfaat, Peygamber'in meded ve yardm
istedii aln kapatlmas ve giderilmesi vardr. Herkese selm
vermek ise mslmnlara kanat amaya ve tevzu'ya dellet
eder. Bunda da kalblerin yaklamasna, kelimelerin
toplanmasna ve birbirlerine meveddet ve muhabbete tevk
vardr.
Yaynlar: 1/169.
44
6- Kiinin Kendi Nefsi in Arz Ettiini
Kardei in De Arz Etmesi mndandr Bb
6- ....... Bize Msedded ibn Muserhed (228)

tahds edip yle dedi:
Bize Yahya ibn Sad el-Kattn (198) u'be ibn
Haccc'dan, o da Katde ibn Dime es-Seds(117)'den,
o da Enes ibn Mlik(93)'ten, o da Peygamber(S)'den
tahds etti.
Ve kez Hseyin el-Muallim'den; dedi ki: Bize
Katde, Enes(R)'den tahds etti. Peygamber (S):
"Hibiriniz, kendiniz iin arz ettiinizi kardeiniz
iin arz etmedike, (kemliyle) mn etmi olmaz"
buyurdu 39[16].
el-Hubb, "h"nn damm ve "b"nn teddiyle dostluk ve

39[16]
sevgi ma'nsna isimdir. Mellif Basir'de bu resme tahkk

eylemitir ki, ma'lm ola ki ibu hubb maddesi lgatta be
ma'n zere devr edicidir: a. Saf ve beyaz ma'nsna... b. Uluvv
ve zuhr ma'nsna... c. Lzm ve sbt ma'nsnadr; deve
kt ve kalkmad zaman habbe'l-baru derler, d. Huls ve
lubb ma'nsnadr: Kalbin z ve dhili demek olan habbetu'l-
kalb sz bundandr. Hubbt'n tekili olan habbe de
bundandr, nk bir eyin asl ve kvmnn maddesidir, e.
Hfz ve imsak ma'nsnadr. inde suyu muhfaza edip
tutmakta olan kaba habbu'lm' denmesi de bundandr. Bunda
ayn zamnda sbt ma'ns da vardr. Hsl zhir bir itir ki,
45
7- Raslullah(S)' Sevmek mndandr
Bb
7-.......Bize Eb'z-Zind (130) el-A'rac(l 17)'dan,

o da Eb Hureyre(R)'den tahds etti ki, Raslullah (S)
yle buyurmutur:
"Nefsim elinde olan Allah 'a yemn ederim ki
hibiriniz, ben kendisine babasndan da, evldndan
ibu be ma'n mahabbet ve veddn lzmelerindendir. Zr

kalbin safs, irdesi ve dernun taalluku mahbb tarafna
keml zere uluvv ve zuhru ve sbtunun luzmu ve muhibbin
kalbinin z mahbba ihale olunmas ve dernda alkasnn
mahfuz olmas ve mahabbet b'bnda derkrdr. Bu vechile
mahabbet hussunda anlan be ma'n topluca gereklemitir.
Hulsa bu ma'nlar cmi olan mefhma dellet edici olmak iin
hubb maddesini koydular ki, boazn en tesinden olan h
harfiyle dudak harfi olan b'dan mrekkeb olduu iin, gy ki
muhibbin ibtid ve intih hl ve sn batanbaa mahbbuna
mnhasr olup, araya ir eynn girmesi olmadn telmh ve
i'ra mebndir. Asl mahabbetin dah n bylece olmak
lzmdr. Bundan noksan olursa, ona mahabbet denmesi sahih
ve rev deildir (Kaams Ter.).
Peygamber bu hadsinde ahlkn en byk asllarndan birini bu
kadar cmial ve vecz ifadesiyle kaannlatrmtr.
Yaynlar: 1/169-170.
46
da daha sevgili olmadka (kemliyle) mn etmi
olmaz" 40[17].
8- Bize Ya'kb ibn brhm (252) tahds edip

yle dedi: Bize bn Uleyye (194) Abdulazz ibn
Suheyb'den, o da Enes'ten, o da Peygamber'den tahds
etti. H ve keza bize dem ibn Eb Iys tahds edip yle
dedi: Bize u'be, Katde'den; o da Enes(R)'den tahds
etti. Enes yle demitir:
40[17] Peygamber sevgisini cibill mertebesine karamayan

m'min, hi deilse Raslullh'n rzsn dier mahlklarn
rzsna ve kendi hevasna tercih ve takdm ederek cibill ve ftr
derecesine yaklatrmaa almaldr.
arih Ayn, Raslullah mahabbetinin ta'zm ve icllden ibaret
kalmas kfi olmayp, btn ma'nsnca kalbin meyli ma'nsna
mahabbet olmas lzm geleceini isbt ettikten sonra, u iki
rivayeti de naklediyor:
Amr ibnu'1-s (R): Hi kimse bana Raslullah'tan daha sevgili
olmad gibi, hi kimse de benim nazarmda O'ndan daha
celletli deildi. O'na kar olan ta'zm ve icllimin kemlinden
dolay gzlerimi doyura doyura yzne bakamadm, demitir.
Umer ibnu'l-Hattb da, bu metindeki hadsi iittikten sonra: Y
Raslallah, sen bana nefsimden baka her eyden daha
sevgilisin, demi. Buna kar Raslullah: "Y Umer, nefsinden
de sevgili olmalym" buyurmu. Bunun zerine Umer
"Nefsimden de" deyince, "Y Umer, ite imdi oldu" buyurmu
(Tecrd Ter., I, 26-27).
Yaynlar: 1/170.
47
Peygamber (S) yle buyurdu:
"Hibiriniz ben ona babasndan da, evldndan
da, btn insanlardan da sevgili olmadka (kemliy-
le) mn etmi olmaz".
8- mnn Tatll Bab
9-.......Bize Eyyb es-Sahtyn (131) Eb

Klbe(104)'den, o da Enes(R)'den tahds etti.
Peygamber (S) yle buyurmutur:
"Kimde ey bulunursa mnn tatlln
tatm olur: Allah ile Rasl' kendisine bakalarndan
daha sevgili olmak; bir kimseyi sevmek, fakat yalnz
Allah iin sevmek; (Allah onu kfrden kurtardktan
sonra) yine kfre dnmekten, atee atlacakmasna
holanmamak" 41[18]
41[18]Bu byk bir hads ve slm'n asllarndan bir asldr,

mnn tatll tatlerden lezzet almak, Allah ve Rasl'nn
rzs urunda meakkatlere tahamml etmek ve bunu dny
metna stn tutmak demektir.
mn tatllnn bu eyde olmasnn hikmeti nedir, denilirse;
buna yle cevb verilir: Bu ey bu lezzeti meydana getirici
olan kmil mnn unvandr (yn sernmesi ve nszdr).
nk nefsinde ni'met verenin ancak Yce Allah olduu,
48
9- Bb: (Kmil) mnn Almeti Ensr'
Sevmektir
10- ....... Bana Abdullah ibnu Abdillah ibn Cebr

haber verip yle dedi: Ben Enes(R)'den iittim;
Peygamber (S) yle buyurmutur: "Kmil mnn
almeti Ensr' sevmek, mnafkln almeti de
Ensr'a buz etmektir"42[19]
O'ndan baka ne verici, ne de mni' olucu bulunmad,

bakalarnn sdece arada vstalardan ibaret olduu inanc
yerleip kuvvetlenmedike, bir kimsenin mn tamamlanp
kemle eremez...(Ayn).
Yaynlar: 1/171.
42[19] Mnafk zahiren m'min, btnen kfir demek olunca
Peygamberimizle muhacirleri evlerini ve gnllerini ap konuk

etmek, onlara ocuklar ve yllerden daha ileri muamele etmek
ve uurlarnda mallarn ve canlarn onlara tahss edip vermek,
dostlarna dost, dmanlarna dman olmak suretiyle barndr-
mak, yardm etmek ve slm Dni'ni azz klp ykseltmek gibi
bah biilmez ulu menkabelerle sfatlanm olan Ensr'a, bu
sfatlarndan dolay buz edenler -m'min grnseler de- kalben
kfir olduklarnda bhe yoktur. Bununla beraber bu ma'nca
sakndrma, yalnz Ensr'n deil btn sahblerin nnda da
gelmitir. Nitekim Al ibn Eb Tlib'e Mslim'deki rivayette: "Y
Al, sana m'minden, bakas mahabbet etmez, mnafktan
bakas da buz etmez" buyurulduu gibi, umm olarak
sahblerin fazleti babnda da: "Her kim onlar severse bana
49
10- Bb 43[20]
11-.......Zuhr yle dedi: Bana Eb drs

izu'llah ibnu Abdillah (80) haber verdi ki,
Ubdetu'bnu's-Smit (R) ki, birinci Akabe gecesinde
muhabbetinden dolay sever, her kim de onlara buz ederse

bana buzundan dolay buz eder" buyurulmutur.
Bu hadste bahse konu olan mahabbet ve buz, ite bu cihetten
olandr. Yoksa bir kimsede bu cihetten olmakszn muhalefeti
ekici riz bir iten dolay bir sahb hakknda -Allah korusun-
muvakkat mahabbetsizlik eseri grlse, bununla ne mnafk, ne
kfir olur. Nitekim sahbler arasnda muharebeler olmuken,
hibiri dierine nifak isnd etmi deildir. Bunlarn ekimeleri
ictihd idi. ctihdda ise hasmlarn kimi isabet edici, kimi hat
edicidir. Bununla beraber sahabe devri getikten sonra
kendilerine rz ve mahabbetsizlie gtrecek geici dnyev
sebebler defteri kapanm ve medihlerine dir Kur'n nasslar
bunlar bryecek ve "Allah onlardan rz olmutur, onlar da
Allah'tan rz olmulardr." (el-Mide: 5/119; Tevbe: 9/101;
Mucdile: 58/22; Tebun: 64/8) ilh beretini muvakkaten
olsun drecek hibir vesile kalmam olduundan sahblere
buz etmeyi mezheb edinen frkalarn sapklk olduunda bhe
kalmaz (Tecrd Ter., I, 28-29).
Yaynlar: 1/172.
43[20] Bunda, kendisinden ncekiyle bir ilgi vardr. "Bb" kavliyle
ikisi arasn ayrmtr. Nitekim musannflarn tasniflerinde,

unvandan soyulmu olarak "u fasl" kavilleriyle bunun benzeri
yaplagelmektedir... (Ayn).
Yaynlar: 1/172.
50
bey'at eden on iki nakbin biri olmu ve Bedir harbinde
de hazr bulunmu idi; yle demitir: Raslullah (S)
etrafnda sahblerinden bir cemat mevcd olduu
hlde buyurdu ki: "Allah'a (ibdette) hibir eyi ortak
klmamak, hrszlk yapmamak, zina etmemek,
ocuklarnz ldrmemek, kendiliinizden
uyduracanz bir yalanla (kimseye) iftira etmemek,
hibir ma'rfta (iyi ite) isyan etmemek zere bana
bey'at (yn benimle ahd) ediniz, iinizden sznde
duran olursa mkfat Allah 'in zerindedir. Bu
dediklerimden birini yapp da ondan dolay dnyda
cezalandrlrsa, bu ceza ona keffrettir. Bunlardan
birini yapp da yapt fiili Allah rterse, ii Allah'a
kalr: sterse onu afveder, isterse ona ceza verir". Biz
de bu art zere Peygamber'le bey'at ettik 44[21].
44[21]Bu, ilk Akabe gecesinde olan bey'attr. el-Mmtehine

Sresi'nin on ikinci yetinde emredilen artlar o bey'atta aynen
vki' olduundan, bu bey'ata bey'atu'n-Nis' denilmitir. Bu
artlarla mkellef olmakta erkek ve kadn msvdir. kinci
Akabe'de ise Ensr, evld ve yllerini nasl mdfaa ve himaye
ederlerse Raslullah' da ylece mdfaa ve himaye eylemek
zere bey'at etmiler, ve ahdlerini hakkyle f ederek,
kendilerinden sonra t kyamete kadar slm'a girmi ve girecek
olanlara vel-i ni'met olmulardr.
51
11- Bb: Fitnelerden Kamak Dndendir
12-.......Eb Sd (R) yle demitir: Raslullah

(S) yle buyurdu:
"Yaknda (yle fanlklar meydana gelecek ki)
bir mslmnn, kendi dnini fitnelerden selmete
karmak iin, da balarnda gezdirip, yamur
sularnn dt yerlerde (yn vdler ve sahra-
larda) gdecei davarlar, en hayrl mal olacaktr"
45[22].
12- Peygamber(S)'in "Allah' en ok

bileniniz benim" Sz Ve Yce Allah'n: "Allah
sizi yemnlerinizdeki lavden dolay sorumlu
tutmaz, fakat sizi kalblerinizin azmettii

Yaynlar: 1/173.
45[22] Bu hadste fitne gnlerinde uzlete ekilmenin faziletli
olduu hkm vardr. Ancak insan fitneyi izle etmee kudreti

bulunan kimselerden ise, fitneyi izle etmek yolunda almas
da ona vcib olur. Bu vcb da, hl ve imkna gre, ya farz- ayn
yhud farz- kifye derecesinde olur...
Yaynlar: 1/174.
52
yeminler yznden muhaze eder..." (el-
Bakara: 2/225) Kavli Sebebiyle Ma'rifetin,
Kalbin Fiili Olduu Bab 46[23]
13-.......ie (R) yle demitir: Raslullah (S)

sahblerine emrettii zaman dima takat
getirebilecekleri ileri emreder idi. (O zamn)
sahbleri: Y Raslallah, biz senin gibi deiliz. Allah
46[23] Bu yetteki hkm, el-Mide: 5/89. yette de tekrar

edilmitir. Bu yetlerdeki "lav" kelimesi muhtelif suretlerde
tefsir edilmitir, mm A'zm'a gre: Bir kiinin bir eyi doru
zannyle yemn ettikten sonra, onun hilaf zahir olmasdr,
mm afi'ye gre: Yemn kasdetmeksizin bu sz te'kd iin
"La vallahi, bel vallahi" demesidir. Kaad Beydv'ye gre ise:
Dilin srmesiyle sehven edilen yemindir. yet bu ma'nlarn
hepsini mildir.
Buhr'nin maksad, sdece kavi ile mnn tam olmayaca,
muhakkak ona i'tikaadn eklenmesiyle tamamlanaca; i'tikaad
ise kalbin fiili olduu hususuna, bu yetle dell getirmektir. yet
her ne kadar yeminler hakknda gelmi ise de, ma'nda
mterek olmak dolaysyla mn hakknda da istidlal aktr.
nk yeminde ve mnda hakikatin dnp durduu yer, kalbin
fiilidir. Bylece yet, mnn artp eksileceine de bir delildir.
nk Peygamber'in "Ben sizin Allah' en bileninizim" sz de,
zahiren insanlarn Allah' tanmakta birbirlerinden farkl
derecelerde olduklarna ve Peygamber'in Allah' en iyi bilen
insan olduuna dellet eder. Byle olunca da mn, ziyde ve
noksan kabul edici olur (Ayn).
Yaynlar: 1/174.
53
senin olmu olacak gnhlarna mafiret etmitir,
derlerdi de, fke almeti yznde bilinecek kadar kzar
ve ondan sonra da: "En ziyde takvalnz ve Allah' en
ok bileniniz, bhesiz ki benim" buyururdu47[24].
13- Kiinin, Kfirlie Dnmekten, Atee

Atlacakmcasna Holanmamas mndandr
Bab
14-.......Bize u'be, Katde'den; o da

Enes(R)'den tahds etti. Peygamber (S) buyurdu ki:
"Kimde ey bulunursa imnn lezzetini
tatm olur: Allah ile Rasl' kendisine bakalarndan
daha sevgili olan kimse; bir kulu seven, fakat yalnz
Allah iin seven kimse; Allah kendisini kfirlikten
kurtardktan sonra yine kfirlie dnmekten atee
atlacakmasna holanmayan kimse"48[25].
47[24] Hadsin bala uygunluu aktr. nk balk hadsten

bir paray ihtiva etmektedir.
Yaynlar: 1/174.
48[25] Bu bb da Allah' ve Rasl'n bakalarndan ok seven
kiinin mnn tatllna zafer bulaca ma'nsn iine alr.
54
14- mn Ehlinin Ameller Sebebiyle
Birbirlerinden (Fazilete) stn Olular Bab
15-.......Bana Mlik, Amr ibn Yahya el-

Mzinn'den, o da babasndan, o da Eb Sad
Hudr(R)'den tahds etti. Peygamber (S) yle
buyurmutur:
"Cennet ahlsi cennete, ate ahlsi de atee
girdikten sonra Yce Allah: Kimin kalbinde bir hardal
tanesi arlnca mn varsa ateten karnz, diye
emreder. Bunun zerine bu kimseler simsiyah ke-
silmi olduklar hlde karlp Hayt (yhud Haya)
nehri iine atlrlar ve orada sel uranda kalan
yaban reyhan tohumlar nasl sr'atle yetiirse
ylece yetiirler. Grmez misin, bunlar sapsar olarak
ve iki tarafa salnarak (ne gzel) srerler" 49[26].
Hadsin bala uygunluu meydandadr. nk hadsin mil

olduu eyden biri, baln kendisidir (Ayn).
Yaynlar: 1/175.
49[26] Hadsin bala uygunluu ak olup yledir: Bunda
mndan ok az bir eyin sahibini ateten karaca zikr
55
Ve keza Vuheyb ibn Acln (105) dedi ki: Bize
Amr ibn Yahya babasndan, o da Eb Sad'den bu
hadsi tahds etti ve bu rivayetinde "Hayt Nehri" ve
"Hayrdan bir hardal tanesi" ta'brlerini syledi 50[27].
edilmitir. Kendisinde azlk ve okluk bulunan bir eyde

farkllama ise aktr. O da mnda ve amellerinde insanlarn
birbirlerinden fazlalkl ve meziyyetli olmalardr (Ayn).
Yaynlar: 1/176.
50[27] Buhr bunu burada ta'lk yoluyla zikretti. nk kendisi
Vuheyb'e eriemedi. Kitbu'r-Rikaak'da ise "Musa ibn

smail'den o da Vuheyb'den..." isndyle msned olarak rivayet
etmitir.
Buhr'nin Vuheyb hadsinden bu ziydeyi getirmesinde birka
fide vardr:
a. Buhr'nin maksad bu hadsi Amr'dan rivayet etmekte
Mlik'e muvafakat ettiini gstermektedir.
b. Vuheyb'in, Mlik'in hilfna olarak tahds lfzyle getirerek:
"Haddesen Amr" sz. nk Mlik "an" lfzyle getirmiti.
"An"da ise ittisal ve sem'a dellet eder mi, yoksa etmez mi
tarznda mehur bir ihtilf vardr. te Buhr bu ziyde ile
ihtilf tevehhmn izle etti. Maamfh Mlik mdellis
deildir. Bu fennin limleri indinde mehur olan "an" lfz,
muan'nn mdellis olmad zaman ittisale hamledilmitir.
c. Mlik'in Amr'dan rivayet ettii hadsinde "Haya yhud hayt"
lfz hakknda gelen bhenin izlesi: Vuheyb, o lfz bhesiz
olarak "Hayt Nehri" demitir... (Kirmn, bn Hacer ve Ayn).
Yaynlar: 1/176.
56
16-.......Bize brhm ibn Sa'd (l 10-183), Salih
ibn Keysn'dan; o da bn ihb'dan, o da Eb Umme
ibn Sehl'den tahds etti ki, o da Eb Sad Hudr (R)'den
yle derken iitmitir: Raslullah (S) yle buyurdu:
- "Uyuduum esnada grdm ki insanlar bana
arz olunuyorlard. stlerinde gmlekler vard, bu
gmleklerin bzs memelere ulayor, bzs daha
ksa idi. Umer ibn Hattb da bana arz olundu.
stnde (eteklerini yerde) srd bir gmlek
vard."
- Y Raslallah! Bunu ne ile te'vl (yn ta'br)
ettin? diye sordular.
- "Dn ile" dedi51[28].
15- Haya mndandr Bb
51[28]Hadsin bala uygunluu, gmlein dn ile te'vli

ynndendir. Hadste insanlarn eitli uzunlukta gmlek
giymekte birbirlerinden farkl olduklar zikr edilmitir. Bu da
insanlarn mnda birbirlerinden farkl derecelerde
bulunduklarna dellet etmitir (Ayn).
Yaynlar: 1/177.
57
17........ Bize Mlik ibn Enes, bn ihb'dan; o da
Salim ibn Abdillah(106, 108)'den, o da babas
Abdullah ibn Umer(R)'den haber verdi ki (yle
demitir): Raslullah bir gn Ensr'dan bir kimsenin
yanndan geiyordu. Ensr, kardeini hayadan
men'ediyordu. Raslullah (S): "Ona ilime, nk
haya mndandr" buyurdu 52[29].
mn, Allah'a kar ma'siyet ilemee mni" olduu gibi,

52[29]
haya da Allah'a ve insanlara kar ma'siyet ilemee mni'dir.

Bu sebeble haya mndan bir u'be saylmtr.
Yaynlar: 1/177.
58
16- Bb: "... Eer tevbe ederler, namaz
klarlar, zekt verirlerse yollarm serbest
brakn... " (et-Tevbe: 9/5) 53[30].
18-.......Bize u'be, Vkd ibn Muhammed'den

tahds etti: yle demitir: Ben babamdan iittim; bn
Umer'den tahds ediyordu (O yle demitir):
Raslullah (S) yle buyurdu:
"Allah'tan baka hakk ilh olmadna ve
Muhammed'in Raslullah olduuna (zahirde)
ehdet, namaz ikaame, zekt eda edinceye kadar
53[30] Bu hususta gelmi olan "Allah'tan baka hakk ilh

olmadna ehdet etmelerine kadar" hadsinin muvafk olmas
iin "Mriklikten tevbe ederlerse" eklinde anlalmak gerekir.
yetin ba taraf yledir: "Haram olan o aylar kt zaman
artk o mrikleri nerede bulursanz ldrn, onlar (esr
olarak) yakalayn, onlar hapsedin, onlarn btn geit
yerlerini tutun. Eer tevbe ederlerse..."
Bu yete "yetu Seyf = Kl yeti" derler. Bu hkm, yalnz
mriklere iddir. Nitekim bundan sonraki yetler de bunu
gstermektedir. Kitb ehli olanlarla, yalnz slm Devleti'nin
tebaiyyetini kabul edinceye kadar harb edilir; onlar bu
tebaiyyeti kabul ettikleri zaman kendi dn, can ve mal
hrriyetlerine shib olarak yaarlar. Bu tebaiyyetin art da
"cizye vergisi"ni vermeleridir. Kitb ehline id olan hkm, et-
Tevbe: 9/30. yette ifde edilmitir.
Yaynlar: 1/178.
59
insanlarla muharebe etmekliim bana emrolundu.
Onlar bu ileri yapnca -Mslmanlk hakknn gerei
(olan haddler) mstesna- slm hakk olmak zere
canlarn ve mallarn benim elimden kurtarrlar.
(Btnlarndan dolay olan) hesblarna gelince, o
(hesab grmek) Allah'a iddir"54[31]
17- Yce Allah'n: "te bu, sizin

yapageldiiniz iyi amelleriniz sayesinde
mras klndnz Cennettir" (ez-Zuhrf:
43/72; kk fark ile el-A'rf: 7/43) Kavlinden
54[31]Hadsin ma'ns, yetin ma'nsna mutabktr; bundan

dolay aralarn bir yere getirdi. Kitbu'1-mn ile alkalarna ve
bunun bblarndan bir bb yaplmalarna gelince, bundan, mn
edenin ma'sm olduunun bilinmesi, namaz klmann, zekt
vermenin de, Buhr'nin grne gre, mn cmlesinden
olduunun bilinmesidir.
Tabern'nin el-Mu'cemu'l-Evst'la Enes'den rivayet ettiine
gre, mstesna olan islm hakknn ne olduu Peygamber'den
sorulmu, ve: "Evlilikten sonra zina, islm'a girdikten sonra
dnden dnmek, bir de nefis katletmek. te bunlara mukaabil
ldrlebilirler" diye cevb verilmitir.
Yaynlar: 1/178-179.
60
Dolay "mn Ancak Ameldir" 55[32] Diyen
Kimse Bab
Ve ilim ehlinden bir cemat, Yce Allah'n u:

"te Rabb'na and olsun ki onlara, topuna yapmakta
olduklar eylerden elbette soracaz" (el-Hcr: 13/92-
93) kavli hakknda (sorulacak ey) "La ilahe illa'llhtr
dediler. Ve bir de "Artk alanlar da bunun gibi (bir
murd iin) almaldr" (es-Sfft: 37/61) 56[33]
55[32] Burada amel ile murd; dilin, kalbin ve dier organlarn

amellerinin toplamdr. Buna istidlal, yetlerin ve hadslerin
hepsiyledir; yahd hepsi dellet eder olduu iin Kur'n ve
snnetten her biri bu da'vnn bir ksmna dellet eder. Hads'in
bb balna uygunluu aktr, o da amelin mna tlak
edilmesidir, ibn Battal yle dedi: yet, hret derecelerine
ancak amel ile nail olunacana ve mnn sz ve amel olduuna
hccettir. Buna zikredilen hads de ehdet eder. Bu, ehli
snnetten bir cematin mezhebidir. Buhr'nin de bunu bb
yapmaktan murad budur. Peygamber bu hadste mn
amelden klmtr. Dier hadslerde de mn ile amel arasn
ayrmtr.
Yaynlar: 1/179.
56[33] Bu, kfirler mn etsin demektir. Binenaleyh amel
sylenip, mn murd edilmitir.

Yaynlar: 1/179.
61
buyurduu iin (mn kalbin, lisann ve a'zlarn
amelidir).
19-.......Bize bn ihb, Sad ibn Museyyeb (93 ?

95)'den; o da Eb Hureyre(R)'den tahds etti (yle
demitir): Raslullah'a:
- Amelin hangisi efdaldir? diye soruldu.
Raslullah (S):
- Allah'a ve Rasl'ne mn etmektir, buyurdu.
- Ondan sonra hangisi? diye soruldu.
- Allah yolunda cihddr, buyurdu.
- Ondan sonra hangisi? denildi.
- Makbul olmu haccdr, cevbn verdi 57[34]
18- Bb: slm Hakikat zere Olmad

Zaman, Srf nkiyd in Yhud
Bala uygunluu aktr; o da amelin mn ma'nsnda

57[34]
kullanlmasdr, ibn Battal: yet, hret derecelerinin amelle

elde edilir olduu ve mnn kavi ve amelden ibaret olduu
hususlarnda hccettir. Zikredilen bu hads de buna ehdet
etmektedir, demitir (Ayn).
Yaynlar: 1/180.
62
ldrlmekten Korkmaktan Dolay Olduu
Zaman (Muteber Olmaz)
nk Yce Allah: "Bedeviler mn ettik

dediler. De ki: Siz henz mn etmediniz, velkin
henz mn kalblerinizin iine girmemi olduu hlde
slm 'a girdik deyin..." (el-Hucurt: 49/14) buyurdu.
slm hakkat zere olursa bylesi de zikri cell olan
Allah'n u: "Hakk dn, Allah indinde slm'dr" (li
mrn: 3/19) kavlinin gerei zere olmutur.58[35]
58[35] yetlerin bb balna uygunluu aktr. nk bb

bal, "slm hakkati zere olmazsa fayda vermez" hkmdr.
yetler de bu hkme dellet etmektedir.
Rgb el-Isfahn el-Mufredt'nda yle der: slm, eri'de iki
ksmdr: Birisi mnn dnundadr ki, bu lisn ile i'tirftr.
Bununla kan siynet olunur, beraberinde i'tikaad gerek olsun,
gerek olmasn el-Hucurt: 49/14. yetinde bu ma'n
kasdolunmutur. Birisi de mnn fevkndedir ki, burada lisnen
i'tirf ile beraber hem kalben i'tikaad, hem, vefa, hem de Allah'a
btn kaza ve kaderinde teslimiyet vardr. Nitekim brhm
aleyhis selm hakknda: "Rabb'i ona: Kendini Hakk'a teslim et,
dedii zaman o: lemlerin Rabb'na teslim oldum, demitir'"
(el-Bakara: 2/131) buyurulmas byledir. Kezlik "Allah indinde
dn slm'dr" ve "Benim canm mslmn olarak al" (Ysuf:
101) kavli bu ma'nyadr. Beni rzna teslim olan kullarndan kl
demektir. eytn'n kaydndan salim kl ma'nsna olmak da
caizdir...
mm A'zam'a mensb el-Fkhu'l-Ekber'de de yle
zikredilmitir: mn, ikrar ve tasdiktir; islm Allah Tal'nn
63
20-.......Zuhr yle dedi: Bana mir ibn
Sa'd(103,104),babas Sa'd ibn Eb Vakkas(R-55,
58)'dan haber verdi ki, yle demitir: Raslullah (S)
bir takm insanlara dnyalk veriyordu; bu Sa'd da
orada oturuyordu. Derken Raslullah ilerinden en
ziyde beendiim birini brakt. Bunun zerine:
- Y Raslallah! Fuln niin braktn? Vallahi
onu bir m'min biliyorum, dedim.
- yle deme, mslim (de), buyurdu 59[36].
emirlerine teslm ve inkyddr. Binenaleyh mn ile slm

arasnda lgat tarikndan fark vardr. Velkin eriat hkmnde
islm 'sz mn, mnsz islm olmaz. Bu ikisi zahir ile btn, yz
ile astar gibidir. Dn ile mn, islm ve eratin hepsine birden
vki' olan isimdir (Hakk Dni, VI, 4482).
Yaynlar: 1/180-181.
59[36] Sa'd'n "m'minen" szn, Peygamber'in mkerreren "ev
mslimen" suretinde tashh etmesi, mnn btn ilerden ve

yalnz Allah'n bildii gayb hllerinden olmas dolaysyle zahir
itaate ve teslimiyete bakarak "mslimen" demenin evl
olduunu retmek iindir.
Vkd'nin Megzide tasrh ettiine gre, bu mahrum edilen zt,
muhacirlerden Cuayl ibn Surka ed-Damr (R)'dir. Sa'd'n
hsn ehdette bu kadar srar etmesi de bundan ileri geliyor.
Yaynlar: 1/181.
64
Bir mddet sustum. Nihayet o adam hakkndaki
bilgim bana galebe etti de dayanamadm, yine szm
tekrar ederek:
- Fuln niin mahrum braktn? Vallahi ben onu
m'min biliyorum, dedim.
Yine:
- yle deme, mslim (de), buyurdu.
Ben yine sustum. Lkin o zt hakkndaki bilgim
bana galebe etti, szm tekrar ettim. Raslullah yine
o sz tekrar ettikten sonra:
- Ey Sa 'd, bir adama, Allah onu yz koyun
atee atmasn diye bakasn daha ziyde sevdiim
hlde ihsanda bulunduum olur, buyurdu 60[37].
Bu hadsi Zuhr'den Ynus, Salih ibn Keysn,
Ma'mer ibn Rid ve Zuhr'nin erkek kardeinin olu
Muhammed ibn Abdillah da rivayet etti61[38].
60[37]Bala uygunluu aktr; o da islm hakkat zere

olmazsa kabul olunmaz hkmdr. Peygamber bunun iin
Sa'd'a "Ev mslimen = yle deme mslim de" demitir. nk
Peygamber'in bu sznde mna kesin hkm vermekten nehy
vardr. Zr mn bir btn iidir, onu Allah'tan bakas bilemez,
islm ise zahir ile bilinmitir... (Ayn).
Yaynlar: 1/182.
65
19- Bb: Selm (Vermek) slm'dandr
Ammr ibn Ysir (37) yle dedi: eyi her

kim biraraya getirebilirse mn tam toplam olur:
61[38]Yn bu hadsi Zuhr'den u drt zt da rivayet ettiler ve

bunlar, Zuhr'den olan rivayetinde uayb'a mutbaat eylediler.
Bylece hadsin rivayet tarklerinin okluu ile kuvveti artyor.
Bu ifdede ve Tirmiz'nin "Bu bbda fulndan ve fulndan..."
gibi szlerinde birok fideler vardr. Birisi bu sylediimizdir.
kincisi, mutbaat yhud istihd tanmak iin tarkleri
toplamaa rabet eden kimsenin, hadsin rvlerini bilmesidir ki
onlarn rivayetlerini ve msnedlerini aratrmas iin bu bilgi
kendisine lzmdr. ncs bu zikredilen rvlerin de bu
hadsi rivayet ettiklerini tanmas. Bazen bilgisiz kimse isndda
zikredilenden baka kimselerin bu hadsi rivayet etmediini
vehmeder. Dier bir kitbda bu hadsi bakasndan rivayet
edilmi grr ve yanlarak vehmeder ve hads ancak fuln
tarkindendir diye iddiaya kalkr. Bu bbda fulndan ve
fulndan da gelmitir denildii zaman zikredilen vehm zail olur.
Drdncs, Buhr'nin sarh olarak kendi artna vefsdr.
nk denildiine gre, onun art, her bir hads iin iki ve daha
fazla rv olmaktr. Beincisi, hadsin mstefz, yn yaygn
olmasdr ki, bylece Kur'n' tahsis etmekte, hadsin mehur
olmasn art koan mctehidler indinde hccet olur. Mstefz
yn mehur, nkilleri ten ok olan hadstir (Ayn, 1,228).
Yaynlar: 1/182.
66
Nefsine kar olsa da insaf elden brakmamak, herkese
selm vermek, fakr iken de infk eylemek 62[39].
21-.......Abdullah ibn Amr(R)'dan (yle

demitir): Bir kimse Raslullah'a:
- slm'n en hayrls hangisidir? diye sordu.
Raslullah (S):
"Yiyecek yedirmen, tandna ve tanmadna
selm vermendir" buyurdu 63[40].
62[39] Ammr ibn Yasr (37)'den gelen bu eserin "selm

vermendir" fkras, mutekb muttasl hadsin ayn fkrasyle
uyuuyor. Bylece ta'lkn muttasl bir asl mevcd olmu
oluyor. Buhr bu ta'lk ile selm vermenin, slm'n yn
mnn u'belerinden bir u'be olduunu ifde ettii gibi,
ta'lkdaki dier hasletlerin dah mnn u'belerinden olduunu
ifde etmitir. Bu ta'lk bz lfz farklaryle Ahmed, Bezzr,
Abdurrazzk ve Tabern tarafndan mevslen rivayet
edilmitir.
Yaynlar: 1/182-183.
63[40] Hads, baln iki fkrasndan birini iine almakta
olduundan aralarnda uygunluk tamamdr. Hadsle ilgili dier

aklamalar, daha nce getii yerde tam olarak zikretmitik...
(Ayn).
Yaynlar: 1/-183.
67
20- Hayt Yoldana Nankrlk Etmek
(Bir Nevi' Kfrdr) Ve Kfirliin Berisinde
Kfirlik Vardr Bab64[41]
Bu konuda Eb Sad Hudr'den ve

Peygamber(S)'den rivayet edilmi hads vardr 65[42].
64[41] Bu bb ile bundan evvel geen bblar arasndaki

mnsebet udur: Geen bblarda zikredilen, mn ileridir.
Kfr ise, onun zdddr. mnla kfr arasndaki mnsebet ise
bunlarn birbirlerine zd olmalar cihetidir. nk iki ey arasn
cem' eden ey, birka trldr...(Ayn).
Musannif Buhr'nin maksad, tatlere mn ismi verildii gibi,
ma'siyetlere de kfr isminin verildiini, ancak ma'siyetlere
dnden karc olan kfr ma'ns kasdedilmeyerek kfr ismi
verileceini beyn etmektir (Eb Bekr ibnu'l-Arab).
Kfr, mnn zdddr; kfr ayn zamanda ni'meti inkrdr, bu
sonuncu ise krn zdddr. Kfrn da yukardaki ekildedir.
Lkin kfr dnde, kfrn ni'mette ok kullanlr.
Yaynlar: 1/183.
65[42] Ar, muir yni yolda demektir. u yette geer: "O
zarar fidesinden daha yakn olana tapar, (tapt nesne) ne

kt yardmc ve ne fena yoldatr" (el-Hacc:22/13).
Buhr, bununla, bu bbda zikrettii hadsin burada sevk
eyledii tarkden baka bir tarki daha olduunu iaret etmitir.
aret ettii o tarki Kitbu'l-Hayz'da tahrc etti.
Yaynlar: 1/183.
68
22-....... Ibn Abbs (R) yle demitir:
Peygamber (S):
- Bana cehennem gsterildi, bir de grdm ki
cehennem ahlsinin ou kadnlardr. Onlar kfr
ederler, buyurdu.
Bunun zerine:
- Allah'a m kfr ederler? diye soruldu.
Peygamber:
- Onlar kocalarna kar kfrn ederler, iyilie
kar kfrn ederler. Birisine btn zaman ihsan
etsen de sonra senden (houna gitmeyen) bir ey
grse, "Ben senden hibir hayr grmedim" der 66[43].
66[43] Bala uygunluu aktr. Balk hayt arkadana

nankrlk etmek ve kfr kelimesinin Allah' inkrn dnda
kullanlmasdr. Hadsteki kfr de nankrlk ma'nsna
kullanlmtr.
Bundan haklara ve ni'mete nankrlk etmenin haram klnmas
hkm alnmtr. nk atee ancak haram ileyen girer.
Nevev, hayt yoldana kar ve ihsana kar nankrl atele
tehdd etmesi, bunlarn byk gnhlardan olduuna dellet
eder, demitir...(Ayn).
Yaynlar: 1/184.
69
21- Ma'siyetler, Chiliyyet i
Nev'indendir Bab
Allah'a ortak koma mstesna, bu Chiliyyet

ilerinin sahihleri, bunlar ilemeleri sebebiyle kfir
saylmazlar. nk Peygamber (S), Eb Zerr'e:
"Demek ki sen, iinde henz Chiliyyet ahlk bulunan
bir kimsesin" buyurdu; Yce Allah da: "bhesiz ki
Allah, kendisine ortak tannmasn mafiret etmez,
ondan bakasn, dileyecei kimseler iin mafiret
eyler..." (en-Nis: 4/48,116) buyurdu 67[44].
67[44]Bb bal ma'siyetlere, Allah' inkr ma'nsna deil,

sdece ni'meti inkr ma'nsna olarak mecazen kfr ad
verileceini ifde ediyor.
Buhar, ma'siyet ilemenin, -gnhlar sebebiyle insanlar kfre
nisbet eden Hricler'in hilfna- insan dnden karmayan bir
kfr olduunu beyn etmek istedi. Kur'n'n nass da Hricler'i
reddediyor. Buhr'nin yeti dell getirmesi aktr.
Eb Zerr kssasna gelince, o da, kendisinde Allah'a irk koma
dnda ister byk, ister kk gnh olsun, Chiliyyet
huylarndan bir huy bak kalan kimsenin, bu huy sebebiyle
mndan kmayaca hususuna dell getirilmek iin
zikredilmitir.
Yaynlar: 1/185.
70
23-....... Bize u'be, Vsl el-Ahdeb(120)'den, o
da el-Ma'rr ibn Suveyd'den tahds etti. O yle
demitir: Ben Rebeze kynde Eb Zerr'e kavutum.
Toplam bir hullelik, yn bir rid ile bir izr-dan ibaret
bir takmlk kuman yars kendisinin, yars klesinin
srtnda bulunuyordu. Ben kendisine byle birer yar
parann her ikisinin srtnda ayr ayr bulunmasnn
sebebini sordum. Bunun zerine Eb Zerr (R) yle
yle anlatt: Ben bir kerre bir adamla stm de
onu anasndan dolay aybladmd. Peygamber (S)
bana:
"Y Eb Zerr! Onu sen anasndan dolay m
ayblyorsun? Demek ki sen, iinde henz Chiliyyet
(ahlk) bulunan bir kimsesin. Hizmetileriniz sizin
yle kardelerinizdir ki, Allah onlar sizin ellerinizin
altna emnet etmitir. Her kimin eli altnda kardei
bulunursa, ona yediinden yedirsin, giydiinden
giydirsin. Onlara gleri yetmeyecek zahmetli bir i
71
yklemeyiniz. ayet yklerseniz, onlara yardm
ediniz" buyurdu 68[45].
22- Bb: "Eer mminlerden iki zmre

birbirleriyle drlerse aralarm
bartrn..." (el-Hucurt: 49/9). Yce Allah bu
den kimselere m'minler ismini verdi
69[46] .
68[45] Veld ibn Mslim'in munkat' olarak rivayetine gre,

slen zt Bill Habe (R) imi. Ve Ona: "Y'bne's-sevd= Ey
kara kadnn olu!" diye sm. Bill'in ikyeti zerine
Peygamber'in tevbhi vki' olunca, Eb Zerr yanan yere
koyup: "Bill aya ile .basmadka yanam yerden
kaldrmayacam" diyerek, kusurunun afvn istemitir.
Yaynlar: 1/185.
69[46] ki bb arasndaki mnsebet udur: Bundan evvelki
bbda ma'siyet ileyen kimsenin, bu ma'siyet sebebiyle kfre

nisbet edilmeyecei zikredilmi ve mn sfat ondan selb
olunmamt, ite keza bu bbda da bunun benzeri beyn
olunuyor. nk burada zikredilen yet, bler hakkndadr ve
Allah onlar m'minler diye isimlendirmi ve kendilerinden
mn sfat selb olunmamtr. Bundan da byk gnh
sahibinin mndan kmayaca bilindi. Bununla Haricler ve
Mu'tezile gr reddolunuyor...
Yaynlar: 1/186.
72
24-.......Bize Eyyb es-Sahtyn ile Ynus ibn
Abd (139), Hasen el-Basr(110)'den, o da el-Ahnef ibn
Kays(67)'tan tahds etti. yle demitir: u adama -
Buhr'nin Fiten'deki rivayetinde Peygamber'in
amucaolu Al'ye- yardma gidiyordum. Eb Bekre
beni karlad ve:
- Nereye gidiyorsun? diye sordu.
- u adama yardm etmek istiyorum, dedim. Eb
Bekre bana:
- Geri dn; nk ben Raslullah(S)'tan iittim:
"ki mslmn kllaryle karlatklar zaman,
ldren de len de cehennemdedir" buyuruyordu 70[47].
- Y Raslallah! ldren byle; ya lene ne
oluyor? diye sordum.
70[47]"Bu cezaya hak kazanr" demektir. Yoksa ilh afv yetiip

kurtulmak da vardr. Ebed cehennemlik ma'ns ise hi
anlalmamaldr. Hadste her iki tarafa da mslim nm
verilmesinde de buna iaret vardr. Sz ktali er'an caiz klacak
bir te'vl olmakszn vki' olan mukaatelededir. Ktale karan
sahblerin her iki tarafta olanlarnn cennet ehli olmas da
buna delildir. nk onlar ictihddan ve ktalde dnin slh var
diye arpmlard. Balktaki el-Hucurt: 49/9 yetinde de
b ehli olanlara -hakk zere olan hasmlar gibi- m'min
denilmitir.
Yaynlar: 1/186-187.
73
- "len de arkadan ldrmee hrsl idi de
ondan" buyurdu.
23- Bb: Zulmn Bzs Daha Hafiftir

71[48]
25-.......Bize Ebu'l-Veld (227) tahds edip yle

dedi: Bize u'be tahds etti. H Buhr dedi ki: Ve bana
Bir ibn Hlid (253) tahds edip yle dedi: Bize
Muhammed ibn Ca'fer (192 ? 194) u'be'den, o da
Sleyman ibn Mhrn(148)'dan, o da brahim ibn
Yezd(96)'den tahds etti. Abdullah ibn Mes'd (R)
yle demitir: "mn edip de mnlarna zulm
kartrmayanlar, ite emin olmak ancak onlarn
hakkdr. Doru yola giden de onlardr" (el-En'am:
6/82) yeti indii zaman Raslulah(S)'n sahbleri:
Hangimiz nefsine zulm etmemitir? dediler. Bunun
"Dne" lfz, ya gayr yhud da edn ma'nsnadr. Gayr

71[48]
ma'nsna alnrsa, zulmn nevi'leri muhtelif ve baka bakadr

demek olur; edn ma'nsna alnrsa, zulmn bzs zulmlkte
ve akbetinin ktlnde daha iddetlidir demek olur.
Yaynlar: 1/187.
74
zerine: "Allah'a ortak edinmek bhesiz byk bir
zulmdr" (Lukmn: 25/13) yeti nazil oldu 72[49].
24- Mnfkn Almeti Bab
26-.......Bize Nfi' ibn Eb mir Eb Sheyl,

babas Mlik ibn Eb mir(112)'den; o da Eb
Hureyre(R)'den tahds etti. Peygamber (S):
"Mnfkn almeti tr: Sz sylerken yalan
syler; va'd ettii vakit sznde durmaz; kendisine
birey emniyet edildii zaman hyanet eder" buyurdu.
72[49]Hadsin bb balna mutabakat u cihettendir: Zulmn

birok nevi'leri olduu ve bz zulm nevi'lerinin kfr,
bzsnn da kfr olmad bilinince, bundan zarur olarak,
zulmn bzsnn daha hafif olduu bilinmi oluyor.
Buhr bu hadsi iki tarkten tahrc etti. Biri: Ebu'l-Veld'den, o
da u'be'den, o da Sleyman'dan... Dieri de Bir ibn Hlid'den,
o da Muhammed ibn Ca'fer'den, o da u'be'den, o da
Sleyman'dan...
mna irk kartrmak, ya nifak ya irtidd sretleriyle olur.
Mrik ve mnafk olmayanlarn mazhar olduklar emn ve
emn, cehennemde devaml kalmaktan emn ve emndr. Yoksa
sye azab olaca birok nasslarla sabittir.
Yaynlar: 1/186-187.
75
27-..Bize Sufyn es-Sevr (160), A'me'ten; o
da Abdullah ibn Murre(100)'den o da Mesrk(63)'tan;
o da Abdullah ibn Amr(R)'dan tahds etti ki,
"Drt ey her kimde bulunursa hlis mnafk
olur; her kimde bunlarn bir paras bulunursa onu
brakncaya kadar kendisinde mnafklktan bir huy
kalm olur. Bunlar unlardr: Kendisine bir ey
emniyet edildii zaman hyanet etmek; sz sylerken
yalan sylemek; ahd ettiinde ahdini tutmamak;
husmet zamannda da haktan ayrlmaktr".
u'betu'bnu'l-Haccc bu hadsi Sleyman el-
A'me'ten rivayet etmekte Sufyn es-Sevr'ye mutbaat
etti73[50].
73[50]Buhr bu mutbaat Kitbu'l-Mezlim'de vasletti. Burada

bu mutbaattan maksad, bu hadsin A'me'ten; dier bir
tarkten de rivayet edilmi olmasdr. Bu mutbaatn fidesi de,
takviyedir.
"Bu iki hadste bahsedilen hasletler bazen mslmnda
bulunuyor dersen, murd amel nifakdr; kfirlik nifak deildir;
nitekim, mn ta'bri de amele tlak ediliyor, diye cevb veririm"
(ah Veliyyullah).
Yaynlar: 1/188.
76
25- Bb: Kadr Gecesini Tatle Geirmek
mndandr 74[51]
28-.......Eb Hureyre (R) yle demitir:

Raslullah (S): "Her kim mnndan dolay ve ecrini
yalnz Allah'tan umarak kadr gecesini tatle
geirirse, onun lehine gemi gnhlar mafiret
olunur" buyurdu.
26- Bab: Cihd mndandr
29-.......Bize Eb Zur'a ibnu Amr ibn Cerr

tahds edip yle dedi: Ben Eb Hureyre(R)'den
iittim; Peygamber (S) buyurdu ki: Allah kendi
yolunda cihda kan kimseye: "Onu evinden karan
74[51]Bu ve bunu tkb eden babn her biri, mn

u'belerinden birer u'bedir, demektir.
Mellif Buhr "Selm vermek mndandr" babnn beynn
cami' olan mn Kitbn zikr edip de, ilerinde mnla
mnsebet bulunduu iin araya istitrden be bb daha
soktuktan sonra -ki bunlar "Yoldaa kfrn.." babndan,
"Mnfkn almeti" babna kadardr- burada tekrar mnn
almetlerini zikre dnd (Kastalln).
Yaynlar: 1/189.
77
ey yalnz bana mn ve elilerimi tasdik ise, nail
olduu ecir ve ganimetle (salimen yurduna) geri
getireyim, yhud cennete girdireyim" diye tekeffl
etmitir. mmetime meakkat verecek olmasaydm,
hibir cihd mfrezesinin arkasndan geri
kalmazdm. Yemn olsun ki Allah yolunda ldrlp
tiiriltilmemi, ondan sonra ldrlp diriltilmemi,
ondan sonra ldrlmemi ne kadar isterdim! 75[52]
27- Bb: Ramazn Gecelerini Nafile

bdetle Geirmek mndandr
75[52]Bu hadsten Allah yolunda cihd, ve ehdliin fazileti,

ahadet temennsinin cevaz, ehdlik ecrinin bykl,
insann takat getirecei eylerin stnde ve gc yetse bile
kendisine mmkin olmayacak hayrlar temenn ve niyet etmesi-
nin cevaz, cihdn kifye farz olup, ayn farz olmad; hadsin
zahiri kfirlerle ktal hakknda ise de, mekruh ileri ve
mslmnlardan meakkatleri gidermek urunda almann,
blerle ktale gitmenin, ma'rfu emr ve mnkeri nehy etmeyi
yerine getirme hususunda cihda kan kimsenin de "f
sebli'llh = Allah yolunda" kavline girecei hkmleri
alnmtr...(Ayn).
Yaynlar: 1/189.
78
30-.......Bana Mlik, bn ihb'dan; o da
Humeyd ibn Abdirrahmn(95)'dan; o da Eb
Hureyre(R)'den tahds etti ki, Raslullah (S) yle
buyurmutur:
"Her kim ramaznda mn sebebiyle ve ecrini
yalnz Allah'tan umarak nafile ibdetlerle urarsa,
kendisi lehine, gemi gnhlar mafiret
olunur"76[53] .
28- Bb: Mkfatn Yalnz Allah'tan

Umarak Ramazn Orucunu Tutmak
mndandr

76[53]Bala uygunluu, iinde, gemi gnhlarn gufran

bulunan amele girimek mn u'belerinden bir u'be olmas
ynndendir. Takdr yledir: Ramaznda kalkp nafile ibdet
yapmak, mn u'belerinden bir u'bedir.
Yaynlar: 1/190.
79
"Her kim ramazn orucunu, mn sebebiyle ve
mkfatn yalnz Allah'tan umarak tutarsa, kendi
lehine, gemi gnhlar mafiret olunur"77[54].
77[54]"Ramazn"n lgat ma'nsnda temizlik, yanmak, keskinlik

ma'nlar bulunduu gibi dn i'tibrnda gnhlarn yanmas ve
Allah ay diye Allah'a izafet ma'nlar mil olmutur. Bir hadste
"evveli rahmet, ortas mafiret, sonu ateten azadlk" diye
vasflanan ramazn aynn en mbarek bir gecesi, yn Kadr ge-
cesi, Kur'n'n inmesine balang olmutur (el-Bakara: 2/185;
el-Kadr: 97/l-5).
Yaynlar: 1/190.
80
29- "slm Dni kolaylktr" ve
Peygamber(s)'in: "Allah'a en sevgili olan dn
msadekrlk (semahat) ve kolaylk zerine
kurulmu olan, hanf slm Dni'dir" Sz
Bab 78[55]
32-....Bize Umer ibn Aliyy (190), Ma'n ibn

Muhammed el-Gfr'den; o da Sad ibni Eb Sad el-
Makbur(100)'den; o da Eb Hureyre(R)'den tahds
etti. Peygamber (S) yle buyurmutur:
"bhesiz ki bu dn kolaylktr. Hibir kimse
yoktur ki, bu dn hususunda (amellerim eksiksiz olsun
diye) kendini zorlasn da dn ona galebe etmesin (ve
erinip bsbtn amelden kesilmesin). yle olunca
78[55]Bb balnn birinci cmlesi, hadsin ilk cmlesi olduu

iin, Raslullah'n sz olduu apaktr, ikinci cmlenin de
Peygamber'in sz olduunu Buhr haber veriyor. Buhr bu
ikinci ksm burada ta'lkan verdi ve bunu, bu Sahh'inde
msned olarak tahrc etmedi. Edebu'l-Mfred Kitb'nda ise
mevslen tahrc etmitir. Dier muhaddisler de bu sz
mevslen rivayet etmilerdir.
slm'n kolaylk dni olduunu nasslatran yetler de vardr.
Birini zikredelim: "Dn (ilerin)de zerinize hibir glk de
yklemedi" (el-Hacc: 22/78).
Yaynlar: 1/191.
81
ortalama gidin. (Eer en kmili yapamazsanz, ona)
yaklan, (az olsa da devaml amel ve ibdetten
dolay) sevinin; sabah, akam ve gecenin bir cz'nde
(ibdete tevfk vermesi iin Allah'tan) yardm
isteyin"79[56].
30- Bb: Namaz mndandr
Ve Yce Allah: "Allah mnnz zayi' edecek

deildir" (el-Bakara: 2/143) kavliyle, Beytu'l-
79[56]Bu hads, amelde rfka teviki ve en iyisini yapacam diye

uramaktan sakndrmay tazammun ediyor. Allah yolunda
yalnz elimizden kolaylkla gelen amellerle mkellef olduumuz
gibi, birbirimize teklif edeceimiz ilerde de takat getirilecek
mkdr ile iktifa edeceiz. Peygamber'in bu tenbhten maksad,
nafile ibdetleri f iin netl zamanlar semenin daha
faziletli olduunu beyndr. Arasra teheccd namaz klmaa da
bir iretcii hvidir. Allah yolunun yolcusu olan tat ehlinin
diyar diyar seyr sefer edenlere benzetilmesi de ok beli
dmtr. Bilindii zere scak beldelerde gndz yolculuu
pek rahatsz edici, bazen de helak edici olduu iin sabahn,
akamn, gecenin serin zamanlarnda yrnmesi tavsiye
edilmitir (Tecrid Ter., I, 40-41; antay, Krk Hadsler, II,
324'de gzel haiyesi vardr).
Yaynlar: 1/191.
82
Makdis'e doru kldnz namazlarnz zayi' edecek
deildir, ma'nsn kasdeder 80[57].
33- Bize Amr ibn Hlid (229) tahds edip yle

dedi: Bize Z-heyr ibn Muviye (173) tahds edip yle
dedi: Bize Eb shk es-Sb(127) Ber ibn
zib(R)'den yle tahds etti:Peygamber (S) Medine'ye
ilk geldiinde Ensr'dan olan dedeleri (yhud dier
lfza gre daylar) yurduna musfir oldu. Ve on alt
yhud on yedi ay Beytu'l-Makdis'e doru namaz kld.
Hlbuki kblesinin BeytuM-Harm'a doru olmasn
arzu ederdi. Ka'be'ye ynelerek ilk kld namaz,
ikindi namaz olmutu. Bir cemat de O'nunla birlikte
kldlar. Ondan sonra birlikte namaz klanlardan biri
namzdan kt.Mescidin birinde bulunan bir cemate
namzdalar iken yolu urad. Onlara: "Raslullah ile
bn Battal yle dedi: Bu yet Cehmiyye ve Murcie frkalar

80[57]
aleyhine kat' bir hccettir. nk onlar, amellere ve farzlara

mn ismi verilmez demilerdir. Bu grleri nassn hilfnadr.
nk Yce Allah; sahblerin Beytu'l-Makdis'e doru kldklar
namazlarna mn ismini verdi. Mfessirler arasnda da bu
yetin, onlarn Beytu'l-Makdis'e doru kldklar namazlar
hakknda indii hususunda bir ihtilf yoktur...(Ayn).
Yaynlar: 1/192.
83
birlikte Mekke'ye doru namaz kldma Allah iin
ehdet ederim" deyince (namazlarn bozmadan)
olduklar gibi Beyt'e dndler.
Raslullah Beytu'l-Makdis'e doru namaz kld
srada Yahdler ve Hrstiyanlar O'ndan
holanrlard.Ka'be'ye doru yzn dndrnce, bu
fiilini beenmediler.
Zuheyr dedi ki: Bize Eb shk, Ber'dan tahds
etti. Ber ibn zib bu hadsinde yle demitir: Kble
tahvl edilmeden evvel, ilk kbleye doru namaz klarak
vefat etmi, ldrlm kimseler de vard. Bunlar
hakknda nasl bir hkm vereceimizi bilemedik. O
zaman Yce Allah: "Allah mnnz zayi' edecek
deildir" (el-Bakara: 143) yetini indirdi81[58].
81[58] yetin biraz daha geni meali ve tefsiri yledir: "Geri

kblenin bu suretle evrilmesi elbette byk bir eydir. Ancak bu
Allah'n doru yola ilettii kimseler hakknda.byle deil. Allah
mnnz zayi' edecek.deildir. nk Allah insanlara ok efkat
edici, ok merhamet eyleyicidir".
...Bu imtihan byk ve ar bir eydir, ancak Allah'n hidyet
ettii, mnda sebat nasb eyledii kimselere deil; onlara
Allah'n hibir emri ar gelmez. unu da biliniz ki, Allah sizin
sebatkr mnnz veya mnnzn eser ve almeti olan
namazlarnz hi zayi' etmek istemez. Binenaleyh, kble
deitirilirse, bundan evvel kldnz namazlar, vefat eden
84
31- Kiinin Mslmanlnn Gzellii
Bab
34- mm Mlik yle dedi: Bana Zeyd ibn

Eslem haber verdi. Ona da Ata ibn Yesr haber verdi.
Ona da Eb Sad Hudr haber verdi ki, kendisi
Raslullah(S)'dan yle derken iitmitir:
"Bir kul mslmn olur ve mslmnl da
gzel olursa, Allah onun evvelce ilemi olduu her
ktln rter. Ondan sonra sra ksasa (yn
mkfat ve mczta) gelir. Bir hasene, ondan yedi
yz kat byk hasene ile; bir seyyie (yn ktlk) ise,
yalnz kendi misli ile karlanr: meer ki Allah o
seyyieyi afveder"82[59].
kardelerinizin namazlar Allah indinde zayi' olmaz... (Hakk

Dni, I, 526).
Yaynlar: 1/193.
82[59] Bu, kiinin slm'a zahiri ve hatmiyle beraber tam girip,
Islm emirleri f, nehiylerden ekinme ve mahlkaata efkat

ile olur.
Yaynlar: 1/194.
85
35-....... Bize Ma'mer ibn Rid, Hemmm ibn
Mnebbih(131)'den haber verdi. Eb Hureyre (R) yle
demitir: Raslullah (S) yle buyurdu:
"Biriniz slm'a giriini gzel yaparsa,
yapaca her bir hasene, kendisi lehine on mislinden
yedi yz katna kadar byk derecelerle yazlr;
yapaca her bir seyyie ise, ancak kendi misli ile
yazlr"83[60].
83[60]slm amellere on mislinden balayp daha byk katlara

kadar mkfat; ktlklere de kendi misli ile ceza verilecei
yetlerle de sabittir. On misli hkm u yettendir:
"Kim bir gzellikle gelirse ite ona bunun on kat var. Kim de
bir ktlkle gelirse bu, o mkdrdan bakasyle cezalanmaz.
Onlar hakszla uratlmazlar" (el-En'm: 6/160)
Yedi yz misli hkm de u yettendir:
''Mallarn Allah yolunda harcayanlarn hli yedi baak
bitiren, her baakta yz dne bulunan bir tek tohumun hli
gibidir. Allah kime dilerse ona kat kat verir. Allah ihsan bol
olan, hakkyle bilendir" (el-Bakara: 2/261).
Yaynlar: 1/194.
86
32- Bb: Allah'a En Sevgili Olan Dn
(Ameli), En Devaml Yaplandr 84[61]
36-....... Him dedi ki: Bana babam

Urvetu'bnu'z-Zubeyr,
ie(R)'den haber verdi ki, Peygamber (S),
ie'nin yannda bir kadn varken yanlarna girdi.
- "Bu kadn kimdir?" diye sordu. ie:
- Fulnca kadndr, dedi ve o kadnn kld
namazlar anlatmaa balad.
Raslullah ise:
- "Bu sz brak. Dima elinizden gelecek
eyleri yapnz. Yoksa Allah'a yemn olsun ki, siz
usanmadka Allah usanmaz" buyurdu. Raslullah'n
84[61]Bu bbda istenen ey iyi amelere devamdr. Kul iyi

amellere, ibdetlere devam ettike Allah tarafndan mahabbet
artar. nk Allah, kulun iyi amellere devam etmesini sever.
"Allah'a en sevgili olan dn" demek, en sevgili olan dn mel
demektir. nk dn, tattir.
Yaynlar: 1/194.
87
en ziyde sevdii dn (yn tat), sahibinin devml
olarak yapt idi 85[62].
33- mnn Artp Eksilmesi Ve Yce

Allah'n u Kavilleri Bab: "Biz de onlarn
hidyetini artrmtk" (el-Kehf: 18/13),
"...mn edenlerin de inanlar artsn..." (el-
Mddessr: 74/31)
Ve Allah: "Bu gn sizin dninizi kemle

erdirdim..." (el-Mide: 5/3) buyurdu. Binenaleyh
kemlden bir ey eksildii zaman, o eksiktir 86[63].
85[62] Mslim'in rivayetinde bu kadnn ismi Havla' bintu Tuveyt

diye tasrh edilmitir. ok ibdet eden bir kadnd. Peygamber
ile ie arasndaki konuma, kadn ie'nin yanndan ktktan
sonra cereyan etmitir.
Hadste, amele devamn fazileti; devaml olacak amele tevk
vardr. Devaml olan az amel, kesik kesik olan ok amelden
hayrldr. nk az'a devam etmekle tat, zikr, murakabe,
niyet, ihls ve Allah'a ynelme devam eder. Bir de bu hadste,
Peygamber'in mmetine olan efekat ve re'fetinin beyn var-
dr. nk O mmetini, kendilerine elverili olacak eye ird
eylemitir.
Yaynlar: 1/195.
86[63] Bu bbda mnn artp eksilecei zikredildi, mnn, kulun
dn amellerine devam etmesiyle artaca, amellere devamda
88
37-....... Bize Katde, Enes(R)'ten tahds etti.
Peygamber (S) buyurdu ki: "La ilahe ille'llh deyip de
kalbinde bir arpa arlnca hayr (yn mn)
bulunan kimse cehennemden kacaktr. La ilahe
ille'llh deyip de kalbinde bir buday arlnca hayr
bulunan kimse cehennemden kacaktr. La ilahe
ksaltma yapmasyle de eksileceinde bhe yoktur. Bilhassa bu,

Buhr ile muhaddislerden bir cemate gre byledir, mnn
artp eksilmesine kaail olmayanlara gre de, yine amellere de-
vamla mnda artma, amelleri ksaltma ile de eksilme bulunur;
fakat bu artma ve eksilme mnn ztna deil de sfatna rci'
olur. Buhr, nc yeti ilk iki yetin slbunda sylemedi.
nk nc yetten maksad, artma ma'nsnn lzm olan
eksilmeyi beyndr. Buna istidlal yledir: mna artma girecei
gibi, eksilme de girecektir. nk bir ey iki zddan birini kabul
ettiinde, dier zdd da kabul etmesi zarurdir. Buhr bunu:
"Kemlden bir eyi terk ettii zaman, artk o eksik olur" sz ile
beyn etti.
lk iki yetten murd, artmay lzmen deil de tasrhen isbt
etmektir. nk bu iki yette artma tasrh edilmitir. nc
yette ise sarh olan ey, noksann mukaabili bulunan keml'dir.
Kemlden de noksanlk, sarh olarak deil de, iltizmen
anlalr.
Bb bal mnn artp eksilmesi suretinde yaplnca, artmaya
ilk iki yetin sarhlii ile, eksilmeye de iltizm yoluyle nc
yetle ihticc etti (Ayn).
Yaynlar: 1/195-196.
89
ille'llh deyip de kalbinde bir zerre arlnca hayr
bulunan kimse cehennemden kacaktr."
Eb Abdillah Buhar yle dedi: Ebn: Bize
Katde tahds etti; bize Enes Peygamber'den tahds
etti, dedi. Bu isnddaki hadste "hayrdan" yerine
"mndan" ta'bri geldi 87[64].
38-.......Bize Kays ibn Mslim (120), Tark ibn

ihb (83-R)'den haber verdi; yle demitir:
Yahdler'den bir kimse Umer ibn Hat-tb(R)'a:
- Ey M'minlerin Emri! Sizin Kitb'nzda
okumakta olduunuz bir yet var ki, biz Yahd
87[64]Bu, tarklerdendir. Bu ta'lki, Hkim, Kitbu'l-Erbn'inde,

Eb Seleme Musa ibn sml yle dedi: Bize Ebn tahds etti....
tarkinden vasl etmitir. Mellif Buhr, bu ta'lk ile Katde'nin:
"Bize Enes tahds etti" demesinde lfzn sarahatle sylemesine
tenbh etti. nk Katde, an'anesiyle ihticc edilmez bir
mdellistir. Mdellis ise, ancak kendisinin an'ane yapt
kimseden iitmesi sabit olursa ihticc edilir, ite Buhr bu
ta'lkle, bu iitmenin sbtunu gstermitir.
Bir de Buhr, metnin "min hayrn" sz yerine "min mnn"
ta'briyle tefsir ediliine tenbh etmitir.
Hadste, snnet ve cemat ehli lehine, byk gnh sahibinin
bu fiili sebebiyle tekfir edilemiyecei, s m'minlerin de
cehenneme girecekleri hususuna dell vardr.
Yaynlar: 1/196.
90
topluluuna nazil olmu olayd, nazil olduu gn
bayram edinirdik, dedi.
Umer:
- Hangi yettir o? diye sordu. Yahd:
- "Bu gn sizin dninizi kemle erdirdim,
zerinizdeki nimetimi tamamladm ve size dn olarak
mslmnlktan hond oldum..." (el-Mide: 5/3)
cevbn verdi.
Bunun zerine Umer:
- Biz bu yetin indii gn de, yeri de biliyoruz
(kymetini takdr ediyoruz). Bu yet Peygamber'e bir
cumua gn Arafa'da kaaim iken nazil olmutur, dedi
88[65].
88[65]Suli soran zt Ka'bu'l-Ahbr'dr; o zaman daha mn

etmemiti. Emr'l-M'minn Umer'in cevb, sule mutabk
dmemi tevehhm edilebilirse de, mutabakat vehile sz
ehli olanlara zahirdir. Evvel: yet Arafe gn ikindiden sonra
indii iin bayram gecesi inmi, yhud inmesiyle hemen bayram
tahakkuk etmi demektir. Saniyen: Cumua gn nazil olmutur
ki, o gn mslmnlarn her hafta tekrar eden bir bayramdr.
Slisen: Arafe gnnn kendisi de bayramdr. Nitekim bu hads,
shk ibn Kubeysa rivayetinde: = Arafe olan cumua gnnde
nazil oldu. Cumua da Arafe de -Allah'a hamd olsun- bize
bayramdr"; Tabern'nin rivayetinde: = ikisi de bize bayramdr"
denilmitir.
91
34- Bb: Zekt slmdandr
Ve Allah'n u kavli: "Hlbuki onlar Allah'a,

O'nun dininde ihls erbab muvahhidler olarak ibdet
etmelerinden, namaz dosdoru klmalarndan, zekt
vermelerinden bakasyle emrolunmamlard. En
doru dn de bu idi" (el-Beyyine: 98/5)
39-.......Bana Mlik ibn Enes, amucas Eb

Sheyl ibn Mlik'ten, o da babas Mlik ibn Eb
mir'den tahds etti ki, o, Talha ibn Ubeydillah(R)'dan
yle derken iitmitir: Necd ahlsinden sa
darmadnk (fakr) bir kimse Raslullah'a geldi.
Uzaktan sesini karmakark duyuyor, fakat ne
Gerek son iki rivayetteki sarahate, gerek Buhr'deki iarete

nazaran sule mutabk cevb verilmi demektir (Ahmed Nam).
Umer'in sznn ma'ns udur: Biz bu gn ihml etmedik,
onun inme zaman ve inme yeri de bize gizli olmu deildir.
Aksine biz onunla ilgili her eyi zabt etmiizdir. Hatt onun
inmesi zamannda Peygamber'in sfat ve durumunu bile ki, o
zaman Peygamber ayakta idi. Bu ise, zabtn son derecesinde
olmaktr.
Yaynlar: 1/197.
92
sylediini anlayamyorduk. Nihayet yaklat; meer
slm'n ne olduunu soruyormu. Bu sule kar
Raslullah(S):
- Bir gn bir gece iinde be namaz, buyurdu. O
zt:
- zerimde bu namazlardan bakas da olacak
m? diye sordu.
- Hayr, meer ki kendiliinden klasn,
buyurdu. Ondan sonra Raslullah:
- Bir de ramazn orucu, buyurdu. O zt:
- zerimde bundan bakas da olacak m? diye
sordu. O da:
- Hayr, meer ki kendiliinden tutasn,
cevbn verdi. Talha der ki: Raslullah, zekt da ona
syledi. O zt yine:
- zerimde bundan bakas da olacak m? diye
sordu. Yine Raslullah:
- Hayr, meer ki kendiliinden veresin,
cevbn verdi. Bunun zerine (o Necdli fakr zt):
- Vallahi bundan ne artk, ne eksik bir ey
yapacak deilim, diyerek arkasn dnp gitti. Bunu
duyunca Raslullah:
93
- Eer doru sylyorsa felah buldu gitti,
buyurdu 89[66].
35- Bb: Cenazenin Arkasndan Gitmek

mndandr
40- Bize Ahmed ibnu Abdillah ibn Al el-

Mencf (252) tahds edip yle dedi: Bize Ravh (205)
tahds edip yle dedi: Bize Avf ibn Eb Cemile (146)
Hasen Basr'den ve Muhammed ibn Srn(l 10)'den;
onlar da Eb Hureyre(R)'den tahds etti (ki Eb
Hureyre yle demitir); Raslullah (S) yle buyurdu:
"Her kim mn sebebiyle ve sevabn-yalnz
Allah'tan umarak bir mslmn cenazesi arkasndan
gider ve zerine namaz klp gmlmesini bitirinceye
89[66] Allah, balktaki yette ey zikretti: Birincisi btn

ibdetlerin ba olan dni hlis klmak, ikincisi dnin direi olan
namaz ayakta tutmak, ncs de dima namazn ardndan
zikredilen zekt vermek. Sonra Yce Allah bunlarn hepsine
"ite ayakta duracak olan dosdoru dn budur" kavliyle iaret
etti. Hadsin balktaki "Zekt slm'dandr" fkrasna
uygunluu aktr. nk bunda zekt vermek, slm
esaslarndan biri olarak saylmtr.
Yaynlar: 1/199.
94
kadar beraber bulunursa, iki krt ecr ile dner ki,
kratlarn her biri Uhud da gibidir. Her kim o cenaze
zerine namaz klar da defn olunmadan evvel dnerse,
bir krt ecr ile dnm olur".
Usmn ibn Eb Heysem el-Mezzin (220), bu
hadsi Avf el A'rb(146)'den rivayet etmekte Ravh'a
mutbaat etti. Dedi ki: Bize Avf, Muhammed ibn
Srn'den; o da Eb Hureyre'den; o da Peygamber'den
olmak zere geen hads gibi tahds etti 90[67].
36- M'minin, Farknda Olmakszn

Amelinin Btl Olup Boa Gitmesinden
Korkmas Bab
90[67]Bu mutbaat Eb Nuaym, el-Mustahrac'nda vasletmitir.

Eer Buhr, bu hadsi Usmn el-Mezzin'den iitti ise, bu tark
kendisi iin bir derece daha yksektir. nk hads, Usmn'n
rivayetinden drt rvli, Mercf'nin rivayetinden be rvlidir.
Eer sen, Buhr, Mercf'nin rivayeti Usmn'nkinden daha
nazil iken niin Mercf'ninkini evvel zikretti? dersen,
Mercf'nin rivayeti vasledilmi ve Usmn'n rivayetinden
ittifaka daha salam olduu iin, derim (Ayn).
Hads metninde zikredilen "krt", aza da oa da mil olabilen
bir sevb lsdr; mkdrn Allah bilir.
Yaynlar: 1/200.
95
brahim et-Teym (192): "Szm amelimle ne
zaman karlatrdm ise yalanc kmaktan
korkmuumdur" dedi. bn Eb Muleyke (117):
"Peygamber'in sahblerinden otuz zta yetitim; hepsi
de mnafk olmaktan korkuyorlard, ilerinde, benim
mnm, Cibrl ve Mkl'in mn gibi salam ve nifak
arz olmaktan masundur diyen de hi yoktu" dedi.
Hasen el-Basr (110?)'nin de: "Allah'tan m'minden
bakas korkmaz, mnafktan bakas emn olmaz"
dedii zikrolunur. Ve Yce Allah'n: "... Bir de onlar
iledikleri (gnh) zerinde, bilip dururlarken srar
etmeyenlerdir" (Ali-mrn: 3/135) kavlinden dolay,
tevbe etmeksizin nifak ve ma'siyette srar etmekten
korkulur 91[68].
91[68]Buhr bu bb balnda birinci cmle ile sonuncu cmle

arasna mu'tariza olarak tane ta'lk soktu. Buhr, brahim et-
Teym'nin szn, kendi trhinde Eb Nuaym'den vasl
etmitir. Bunu dier bz muhaddisler de vaslettiler. bn Eb
Mleyke'nin sz olan ta'lki, ibn Eb Heysem, kendi trhinde
vasletti. Hasen Basr'nin sz olan ta'lki de Ca'fer el-Firyb
"Mnfkn Sfat" kitabnda mteaddid tarklerden muhtelif
lfzlarla vasletti.
Buhr, birinci ve ikinci ta'lkleri cezm sgasyle, nc ta'lki
de tamrz sgasyle sevketti. Hasen'in sznde tamrz sgasn
kullanmas, bu szn kendince sahh grlmemi olmasndan
96
41-.......Zubeyd (122) dedi ki: Ben Eb
Vil(100)'e Murcie frkas hakknda sordum. Bunun
zerine yle dedi: Bana Abdullah ibn Mes'd (R)
tahds etti ki, Peygamber (S): "Mslman'a svmek
fsk, onunla ktal etmek kfrdr" buyurmutur 92[69].
42-....... Bize sml ibn Ca'fer,

Humeyd(143)'den; o da Enes(R)'den tahds etti. Enes
yle dedi: Bana Ubdetu'bnu's-Smit (R) haber verip
dolay deil, onu ma'n ile ve muhtasarca naklettii iindir (bn

Hacer).
Yaynlar: 1/201.
92[69] Peygamber'in maksad, mslmn ile svmek, fsk ve
fcur ehlinin mslmn ile ktalinin de kfr ehlinin nndan

olduunu beyn olsa gerektir. Kfr ehlinin nndan olan
ahlk ve ef'l vaka insan s mertebesinden drp, hemen
mnn selbetmez. Fakat mn kalasn zedeleyip sahibini
maazallah kfr ve nifak vadisine srklemelerinden korkulur.
Bundan dolay mmetin byklerinden ok kimseler,
mnlarna nifak karm olmaktan ve farkna varmakszn
amellerinin heba olmu olmasndan son derece korkarlard.
Bu hadste "Kfrle beraber tat menfat vermedii gibi, mnla
beraber ma'siyet zarar vermez" grnde olan Murcie frkasna
redd vardr.
Yaynlar: 1/201.
97
yle dedi: Raslullah (S), Kadr gecesini haber vermek
zere (hcresinden) kt. Derken mslmanlardan iki
kii kavga ettiler. Bunun zerine Raslullah:
"Ben size Kadr gecesini haber vermek zere
kmtm. Fuln ile fuln kavga ettiler de o bilgi ref
olundu. htiml ki, hakknzda bu daha hayrldr.
Artk siz Kadr gecesini (yirmiden sonraki) yedinci
veya dokuzuncu veya beinci gecelerde araynz"
buyurdu 93[70].
37- Cibrl'in Peygamber'e mndan,

slm'dan, hsandan, Kiyamet Vaktinin
Bilgisinden Sormas Ve Peygamberin Ona
Bunlar Beyn Etmesi Bab
Buhr, bundan evvelki Abdullah ibn Mes'd hadsini, bb

93[70]
balnn sonuncu hkmnn delli olarak zikretti. Bu Enes

hadsini de bb balndaki birinci hkmn delli olarak
zikretmitir. Bu son hadste kavga ve muhasama etmenin
ktlenmesi, bu kavgann, ahslara id gnh yznden
umma ukubete sebeb olduu hkm vardr. nk mmet,
Peygamber'in huzurunda kavga yaplmas yznden bu
mbarek gecenin bildirilmesinden mahrum olmutur.
Yaynlar: 1/202.
98
Ve sonra Peygamber: "Cibril aleyhi's-selm
sizlere dninizi retmek iin geldi" buyurdu da,
Abdu'1-Kays hey'etine mndan olarak beyn ettii
eylerle ve Yce Allah'n: "Kim slm'dan baka bir
dn ararsa ondan bu dn asla kabul olunmaz..." (li
imrn: 3/85) kavli ile birlikte, buradaki hadste
zikrolunan eylerin hepsini dn yapt 94[71].
43-....... Eb Hureyre (R) yle demitir: Bir gn

Raslullah(S) meydanda oturuyordu. Yanna bir adam
geldi ve:
- mn nedir? diye sordu. Raslullah:
94[71]Buhr, mn ve slm' bir tek ma'ndan ibaret gryor.

Cibrl'in mndan ve islm'dan sormasnn zahiri, ve
Peygamber'in ona cevbnn zahiri, mn ile slm'n baka
baka eyler olmasn gerektirince, yn mn, tasdk ve bir
takm huss iler, slm da huss bir takm amelleri izhr
etmek olunca, Buhr zahir olan bu mn-slm ayrln kendi
yoluna te'vl suretiyle reddetmek istedi. Bunu da i'tikad ve
amelin dn oluu, Peygamber'in Abdu'1-Kays hey'etine mn
islm ile beyn edii -nk onlarn kssasnda mn, burada
islm'n tefsir ellii eylerle tefsir etmiti-, lu Imrn: 3/85.
yetinin slm'n dnden ibaret olduuna dellet edii, Eb
Sufyn hadsinin de mnn dn olduuna dellet etmesi ile
istidlal etti. Netice i'tibriyle btn bunlar islm ve mnn bir
ey olduunu gerektirdi (bn Hacer).
Yaynlar: 1/202-203.
99
- mn Allah 'a, meleklerine, Allah 'a
kavumaya, peygamberlerine inanman; kezlik
(ldkten sonra) dirilmeye inanmandr, cevbn
verdi.
O zt:
- slm nedir? dedi. Raslullah:
- Allah'a ibdet edip, O'na hibir eyi ortak
klmaman, namaz dosdoru klman, farz edilmi
olan zekt vermen, ramaznda oru tutmandr,
buyurdu.
Sonra o zt:
- hsan nedir? diye sordu. Raslullah:
- Allah' sanki gryormusun gibi ibdet
etmendir; eersen Allah' grmyorsan bhesiz O
seni grmektedir, buyurdu.
O zt:
- Kyamet ne zaman? dedi. Bunun zerine
Raslullah:
- Bu mes'elede sorulan, sorandan daha lim
deildir. (u kadar var ki kyametten evvel zuhur
edecek) almetlerini sana haber vereceim. Ne zaman
satlm criye sahibini (yn efendisini) dou-
100
rur95[72], kim idikleri belirsiz deve obanlar yksek
bina kurmakta biri-biriyle yara karsa kyametin
almetleri grlm olur96[73]. (Kyametin vakti)
Allah'tan baka kimsenin bilmedii be eyden biridir,
buyurduktan sonra: "O saatin ilmi phesiz ki Allah'n
nezdindedir. Yamuru (mukadder olan vakitte ve
yerde) O indirir. Rahimlerde olan O bilir. Hibir
kimse yarn ne kazanacam bilmez. Hibir kimse
hangi yerde leceini bilmez- bhesiz Allah (hereyi)
95[72] Memlk cariyenin kendi sahibini dourmas, kendisinden

doan efendi-zdesinin babas yerine geip ona shib olmas
i'tibriyledir. Bu emare criye ve halayklarn kyametten evvel
oalacandan kinayedir.
Bir ihtimle gre de, ocuk anas olan criye satlacak ve elden
ele geip tedavl ede ede, nihayet maazallah kendi ocuklarnn
mlkiyetine bilinmeden geip istifr olunacak derecede
insanlarn ahlk bozulacak demektir.
Yaynlar: 1/204.
96[73] Fakr insan tabakalarnn servete kavuacaklarna iarettir
ki, llerde oturan mslmnlarn bir eyrek asr gemeden

Bizans ile Iran devletlerine glib gelerek, birdenbire hatr ve
hayle gelmez byk servetlere vris olmalar suretiyle,
Peygamber'in bu ihbar tahakkuk etmitir. Kyamet
almetlerinin behemahal fena eyler olduuna kaail olanlara
gre ise, servet ve saman zamann gemesiyle zat kymetleri
olmayan sefl insanlarn eline geeceine iarettir.
Yaynlar: 1/204.
101
bilendir. Hereyden haberdrdr" (Lukmn: 31/34)
yetini tilvet eyledi. Sonra o zt arkasn dnp gitti.
Raslullah: "Onu geri getirin" diye emretti; fakat
sahbler onun izini bulamadlar. Bunun zerine
Raslullah: "te bu Cibril'dir. nsanlara dnlerini
retmek iin geldi" buyurdu.
Eb Abdillah Buhr der ki: Raslullah bu
hadste zikredilen eylerin hepsini mndan kld97[74].
97[74]Bu hadste mn ve islm esaslarnn Peygamber diliyle

takrr ve tesbiti; mn, slm ve ihsann en gzel ta'rfleri
yaplmtr.
Yaynlar: 1/204.
102
38- Bb 98[75]
44-.......Abdullah ibn Abbs haber verip, yle

dedi: Bana Eb Sufyn haber verdi ki, Hrakl ona yle
demitir: "Ben sana; onlar (yn mslmnlar) artyor
mu, yoksa eksiliyor mu diye sordum. Sen, onlarn
98[75] Kerme bintu Ahmed el-Merveziyye ile Ebu'l-Vakt'in

rivayetlerinde de "bb", byle isimsiz gelmitir. Eb Zerr, Asl
ve dierlerinin rivayetlerinde ise "bb" sz dmtr. Nevev
de birinciyi, yn isimsiz "bb" eklini terch etti de: "Bb"
isminin, yn Cibril'in mndan sormasnn bu hadsle ilgisi
yoktur, binenaleyh bu hadsin bundan evvelki bb'a katlmas
sahh olmaz, dedi. Ben derim ki; burada ilgiyi nefyetmek iki
halde de tamm olmaz. nk, eer isimsiz olarak "bb" lfz
sabit olursa, bu bb kendinden nceki babn fasl menzilesinde
olur. Byle olunca da bu babn evvelki bb ile ilgisi zarurdir.
Eer "bb" sz sabit olmazsa, hadsin nceki bb'a ilgisi zten
lzmdr. Lkin bu bb, nceki babn ismindeki "Bunlarn
hepsini dn kld" kavliyle ilgilidir, ilgilenme vechi de, Hrakl
hadsinde onun dne mn ismi vermi olmasdr. Binenaleyh
dnin mn olmasyle, mellif Buhr'nin murad tamm oluyor.
Eer burada Buhr lehine hccet yoktur, nk o sz
Hrakl'den nakledilmitir, denilirse,'cevb udur: Hrakl o sz
kendi ictihdyle sylemedi; o bunu ancak peygamberlerin
kitblarndan istikra' ederek haber vermitir... Keza Hrakl o
sz kendi Rm diliyle syledi, Eb Sufyn da o sz Arabca
olan kendi diliyle ta'br etti ve bunu dil limlerinden bulunan
ibn Abbs'a nakl eyledi, ibn Abbs da bunu redd ve inkr
etmeyerek, Eb Sufyn'dan rivayet etti. Bu da o szn lfzan ve
ma'nen sahh olduuna dellet etti (bn Hacer).
Yaynlar: 1/204-205.
103
artmakta olduklarn syledin, mn keyfyyeti de
tamm oluncaya kadar hep byle gider. Ben sana,
ilerinde O'nun dnine girdikten sonra
beenmemezlikten dolay dnden dnen var mdr diye
sordum. Hayr, dedin, mn da, mcib olduu inirah
ve ferahlk kalblere karp kkleince byle olur;
hikimse onu sevmemezlik ermez..." 99[76]
39- Dnini Tertemiz Yapmak steyen

Kimsenin Fazileti Bab
45-.......mir dedi ki: Ben Nu'mn ibn Ber(64-

R)'den yle derken iittim: Ben Raslullah(S)'dan
yle buyururken iittim: "Hall belli, haram da
bellidir. kisi arasnda (hall m, haram m belli
olmayan bir takm) bheli eyler vardr ki, ok
kimseler bunlar bilmezler. Her kim bheli eylerden
Mellif Buhr, "Vahyin balangc" babnda geen Eb

99[76]
Sufyn'n uzun hadsinden, burada maksadyle ilgisinden

dolay, sdece bu ksa paray almakla iktifa etti. Buhr bunu,
burada getirdii isndla "Cihd Kitb"nda sevketmitir.
Yaynlar: 1/205.
104
saknrsa, rzn da, dnini de tertemiz tutmu olur.
Her kim bheli eylere dalarsa, (iine girmek yasak
olan) koruluk etrafnda davarlarn otlatan bir oban
gibi, ok srmez ieriye dalabilir. Haberiniz olsun,
her devlet bakannn kendine mahss bir koruluu
olur. Gznz an; Allah'n yeryzndeki koruluu
da haram ettii eylerdir. Haberiniz olsun ki, bedenin
iinde bir lokmack et paras vardr ki iyi olursa
btn beden iyi olur; bozuk olursa btn beden
bozulur. te o(et paras)kalbdir"100[77].
100[77] "Muda" szn, bedenin kalan ksmna nisbetle

kltmek iradesiyle "kalb" ma'nsna kulland. Kalb bu
kklyle beraber bedenin salh ve fesad ona tbi'dir.
Kalb, bedenin sultn olduundan, o iyi olursa, onun raiyyesi
gibi olan dier organlar iyi olur. Tbba gre kalb, nutfeden ilk
oluan noktadr. Ondan kuvvetler meydana kar, ondan ruhlar
gnderilir, idrk ondan ne'et eder ve akletmek ondan balar...
ite bu ma'nlardan dolay bilhassa kalbi zikretti (Ayn).
Ve kalb, yree denir; fud ma'nsnadr. Farsa'da "dil" denir.
Bir kavle gre kullanmada fud daha hussdir ki, lisnmzda
ona "gnl" ta'br olunur. Mtercim der ki, Nihye'de ibu "Size
Yemen ehli geldi, onlar kalbleri ince, fudlar yumuak
insanlardr" hadsinde yle dedi: Ma'rf olan kalb ve fud
birdir, ki "takallub" i'tibriyle kalb, tefe'ud ve "tevakkud" (yn
yanp tutumak) i'tibriyle fud denilmitir. Bzlarna gre
fud yrein ortasna denir; bir kavle gre yrein perdesine
denir. Ve kalb, habbe ve sveydsndan ibarettir. Tahkik ehli
indinde kalb, yrek ta'br olunan, am kozala ekilli cismn
ete taalluk eden Rabbn bir latifeden ibarettir ki, btn
105
kuvvetlerin balangcdr. Nitekim dima, btn hislerin
balangcdr. Hakimler indinde bu insan hakkattir ki nutk
edici nefis ve btn ruh ta'br ederler. Ve yrek, natka olan
nefsin saltanat tahtdr. Ve ibu "dem olunda bir inem et
vardr, o iyi olduu zaman btn beden iyi olur" hadsinde
kalbden murd, anlan ilh ltifedir ki, hayt feyzinin
menbdr. Bz muhakkklar dediler ki, kalb, yedi tabakay
mtemildir... Ve kalb denmesi "takallub"dan yhud z ve hlis
ma'nsndan alnmtr. Ve mahal irdesi 'itibariyle kalbden akl
ve anlay ve ecaat gibi eyler de irde olunur. Kald ki
lisnmzda yrek dediimiz, sol cnibde aslm olan ma'lm
etten uzuvdur. Lkin bir gnlmz dahi vardr ki, skn,
harekelemeyi, istikrah gibi hllerin medardr. Mellifin ikinci
kavli buna mlayim olur ki, fud yree ve kalb gnle denir.
Her kuvvetin balangc olacaktr inteh. Ve kalb, akl ve heves
ma'nsna da kullanlr ve her eyin zne ve hlisine denir
(Kaams Ter.).
Yaynlar: 1/206.
106
40- Bb: Ganimetten Bete Birini
(Devlete) Vermek mndandr 101[78].
46- Bize Aliyyu'bnu'1-Ca'd (230) tahds edip

yle dedi: Bize u'be, Eb Cemre ed-Dab'(128)'den
haber verdi. Eb Cemre yle dedi: Ben bn Abbs'n
maiyyetinde oturuyordum; bn Abbs beni kendi
seririnin zerine oturtur idi. Bana: Benim yanmda
ikaamet et, sana kendi malmdan bir hisse ayraym,
dedi. Bunun zerine ben onun maiyyetinde iki ay
ikaamet ettim. Sonra bn Abbs yle dedi: Abdu'l-
Yn ganimetin bete birini Allah'n emrettii yerlere sarf

101[78]
edilmek zere, devlete vermek de mn u'belerinden bir

u'bedir. Ganimet, harble dmandan alnan mallardr.
Ganimetle ilgili Kur'n yeti udur:
"Eer Allah'a ve hakk ile btln ayrld gn iki ordunun
biribirine kavutuu gn kulumuz (Mhammed)a indirdiimiz
(yetler)e inanmsanz, bilin ki ganimet olarak aldnz
herhangi bir eyin mutlaka bete biri Allah'n, Rasl'nn,
hsmlarn, yetimlerin, yoksullarn, yolcunundur. Allah her
eye hakkyle kaadirdir." (el-Enfl: 8/41).
Yaynlar: 1/207.
107
Kays hey'eti102[79] (Bahreyn taraflarndan)
Peygamber'in yanna geldikleri zaman, Peygamber (S):
- Sizler kimlerdensiniz, yhud: Nerenin
hey'etisiniz? diye sordu. Onlar:
- Biz Raba kablesindeniz, dediler.
- Hogeldiniz, Allah sizleri utandrmasn,
piman etmesin, buyurdu.
Bunun zerine:
- Y Raslallah, biz sana yalnz haram ayda
gelebiliriz. Seninle aramzda kfir olan Mudar
kabilelerinden u topluluk vardr. O hlde bize
kestirme bir ey emret de geride kalanlarmza haber
verelim; o sebeble de cennete girelim, dediler.
Peygamber'e ikileri de sordular.
Vefd, vfidin cem'idir. Vfld, bulunduu yerden huss bir

102[79]
maksad ile kendi kavmi nmna dier memlekete giden kimseye

denir. Yerine gre, mmessil vey sefir gibi bir ma'n ifde eder.
O hlde burada vefd, mmessil hey'et demek olur. Bu hey'et
Raba kabilelerinden Abdu'1-Kays tarafndan Hudeybiye'den
sonra Mekke fethinden biraz evvel Peygamber'e Munzir ibn iz
el-Asar'nin bakanlnda bir nevi' sefaretle gnderilmiti.
Yaynlar: 1/207-208.
108
Peygamber onlara drt ey emretti, drt eyden
de nehy etti. Onlara yalnz Allah'a mn ile emrettikten
sonra:
- Yalnz Allah'a mn etmek ne demektir, bilir
misiniz? diye sordu.
Onlar:
- Allah ve Rasl' en iyi bilendir, dediler.
Peygamber:
- Allah'tan baka ilh olmadna ve
Muhammed'in Allah'n elisi olduuna ehdet,
namaz dosdoru klmak, zekt eda etmek, ramazn
orucunu tutmak ve ganimetin bete birini
vermenizdir, buyurdu.
Keza onlar drt eyden, yni hantem, dubb',
nakr, mzeffet (denilen kaplara hurma yhud zm
ras koymak)ten nehyetti. bn Abbs'n mzeffet
yerine mukayyar dedii de rivayet edilmitir 103[80].
Bunlar o diyarda iinde nebz ve hamr, yn ra ile arb

103[80]
kurmak det olan drt nevi desti addr ki, ilerinde ra kolayca
mayalanp alkollenirmi. Bunlardan Hantem: Bir nevi' ii srl,
az yanndan yaplm, krmz veya yeil topraktan ml
edilmi desti. Dubb: Desti yerinde kullanlan bo kuru kabak.
Nakr: ra kurmaa mahss ii oyulmu aa paras. Mzeffet:
109
Bunun ardndan Raslullah o hey'et ferdlerine:
- Bu emrettiklerimi iyice belleyiniz ve bunlar
arkanzda braktnz kimselere haber veriniz,
buyurdu 104[81].
41- Amellerin Ancak Niyet Ve hls le

Muteber Olacana Ve Herkesin Eline Ancak
Niyet Ettii eyin Geeceine Dell Olarak
Gelen Hads Bab
Binenaleyh mn, abdest, namaz, zekt, hacc,

oru ve btn beer muameleler bu kelma girmitir.
nk Allah da: "De ki: Herkes kendi kilesine gre
amel eder... " (el-sr: 17/84) buyurdu. "kilesine
gre" demek "niyetine gre" demektir. "Kiinin,
sevabn yalnz Allah'tan umarak kendi ailesine
Zift yn kara sakz ile svanm desti addr. Mukayyar: Yine zift
ma'nsna olan kaar veya kyr ile svanm destidir.
Yaynlar: 1/208.
104[81] Hadsin bala uygunluu "Ganimetin bete birini
(devlete) vermenizdir" fkrasndadr.

Yaynlar: 1/208.
110
yapt harcamas da kendisi lehine bir sadakadr" ve
keza Peygamber (S): "(Fetihten sonra hicret yoktur)
Lkin cihd ve niyet vardr" buyurdu 105[82].
47-.......Bize Mlik, Yahya ibn Sad'den; o da

Muhammed ibn brahim'den, o da Alkame ibn
Vakkaas'tan;o da Umer(R)'den haber verdi ki, Umer
yle demitir: Raslullah (S) yle buyurdu:
"Ameller niyete gredir. Her bir kimse iin
ancak niyet ettii ey vardr. Binenaleyh her kimin
hicreti Allah'a ve Rasl'ne ynelmise, onun hicreti
Allah'a ve Rasl'nedir. Artk nail olaca bir dny
105[82]Buhr, babn isminden sonra ileri srd "Binenaleyh

mn, abdest, namaz, zekt, hacc, oru ve btn beer
muameleler bu kelma girmitir" hkmn takviye etmek iin
bir yet ve iki hads daha zikretmitir. yetteki "kile"nin niyet
ile tefsiri, Hasen Basr'den, Muviyetu'bnu Kurre'den ve
Katde'den rivayet edilmitir. Bu hususta birbirine yakn baka
tefsirler de gelmitir.
Takviye iin sevk ettii birinci hads, kiinin Allah rzsn
gzeterek yapt her iin, her amelin, hatt kendi ailesine
yapt harcamalarn bile kendisi lehine sevb olacak birer
sadaka olduunu takrir ediyor, ikinci hads ise, Mekke fethinden
sonra hicret sebebiyle hayr talebinin kesildiini ve fakat hayr
talebinin cihd ve niyet olduunu beyn ediyor.
Yaynlar: 1/209.
111
veya evlenecei bir kadndan dolay hicret etmi kimse
varsa, onun hicreti, hicretine sebeb olan eyedir"
48-...,... Bana Adiyyibn Sabit (l 66) haber verip

yle dedi: Ben Abdullah ibn Yezd'den iittim, o da
Eb Mes'd(31)'dan; Peygamber (S) yle
buyurmutur:
"Bir kimse ecrini yalnz Allah'tan umarak
ailesine infk ettii zaman, onun bu nafakas kendisi
lehine bir sadaka olur".
49-.......Sa'd ibn Eb Vakkas (R) oluna yle

haber vermitir:
Raslullah (S) bana hitaben yle buyurdu:
"bhesiz sen, Allah rzsn arayarak yapacan her
bir harcamadan dolay muhakkak ecre nail olacaksn,
hatt einin azna verdiin lokmaya kadar" 106[83]
Bu hadsteki son ifde, bundan evvelki hadste anlatlan

106[83]
aile nafakasndan sevaba nail olma hkmn ok bel bir

tarzda tavzh etmektedir.
Babn altnda Umer'den getirdii niyet hadsinin bir rivayeti, el-
Cmi'u's-Sahh'in birinci hadsi olarak gemiti: Ameller niyete
112
gredir. Bir iten maksad ne ise, hkm ona gredir. Allah iin
alan Allah'a erer...
Dier iki hadsin bala delletleri aktr
Yaynlar: 1/210.
113
42- Peygamber(S)'in: "Dn ancak Allah
iin, Rasl iin, Mslmnlarn imamlar
iin ve btn halk iin nasihattir" Kavli le,
Yce Allah'n: "Allah iin ve Rasl iin
nasihat ettikleri takdirde..." (et-Tevbe: 9/91)
Kavli Bab 107[84]
107[84]"Dn nasihatten ibarettir" demek, dnin direi ve kvam

nasihattir demektir. Buhr bu hadsi Sahh'inde msned olarak
zikretmemi, bb ismi olarak ta'lkan zikretmitir. Mslim, el-
Cmi'u's-Sahh'inin Kitbu'1-mn blmnde mevsl olarak
Temm ed-Dr'den rivayet etmitir. Mslim'deki rivayet "Veli-
kitbihi" fkrasn da ihtiva etmektedir:
Allah iin nasihat, Allah'n vahdaniyyetine sahh olarak i'tikad
edip, ibdet ve tatnda niyeti hlis klmaktr.
Rasl' iin nashat, Muhammed aleyhi-s-selmn raslluk ve
nebliini tasdk, eratini kabul, emir ve nehyine inkyd
eylemektir.
Kitb' iin nashat, Kur'n- Kerm'i tasdk ve mantk olduu
hkmlerle amel etmekten ibarettir.
imamlar iin nashat, mslmnlarm nderleri olanlara, dne
uygun emir ve nehiylerine itaat edip, blk ve hurcdan
ekinmekten ibarettir.
Halk iin nashat, herkesi maslahatlarna ird ve hayra
delletten ibarettir.
Buhr burada zikrettii yetle de bb ismindeki hadsi te'kd
etmitir. yetin tamm yledir:
"Allah 'a ve Rasl'ne hayrhah olduklar takdirde ne zaflere, ne
hastalara, ne de harcayacaklarn bulamayanlara bir zorluk (ve
mes'liyel) yoktur, iyilik edenlere kar da (muhazeye) bir yol
yoktur. Allah ok mafiret edici, ok merhamet eyleyicidir" (et-
Tevbe: 9/92).
114
50-.......Bana Kays ibn Eb Hzm'dan.o da Cerr
ibn Abdillah(74-8)'dan tahds etti; o yle demitir:
Ben Raslullah(S)'a namaz ikaame etmek, zekt
vermek, her mslmna nasihat edip hayrhah olmak
zere bey'at ettim.
51-.......Bize Eb Avne, Ziyd ibn

Ilka(125)'dan tahds etti. yle demitir: Ben Cerr
ibn Abdillah(R)'dan yle derken iittim: Basra vlsi
Mugre ibn u'be'nin vefat ettii gn (50) ayaa kalkt
da, Allah'a hamd ve sena ettikten sonra: Banza bir
emr gelinceye kadar tek ve ortaksz olan Allah'a
ittikaa, vakaar ve sekinet zere bulunmanz tavsiye
ediyorum. Zr emriniz imdi buraya geliyor, diye
nasihat etti. Mteakiben: (Vefat eden) Emriniz iin
Allah'tan afv dileyiniz, nk o afv severdi, dedikten
sonra amma ba'du: Ben Peygamber(S)'e gelip:
- Mslman olmak zere sana bey'at edeceim,
dedim.

Yaynlar: 1/211.
115
art ettii eyler arasnda her mslmna
hayrhah olmay da art etti. Ben de bu art zerine
bey'at ettim. u mescidin Rabbna yemn ederim ki,
ben sizin nasihat ediciniz, yn hayrhhnzm, dedi.
Cerr ibn Abdillah bu hutbeden sonra istifar
ederek (minberden) indi108[85]
108[85]Bu nush ve nasihat maddesi, iki ma'nya konulmutur.

Birisi hlislik ve sflik ma'nsdr. Nitekim mumu alnm hlis
bala "aselun nshun" denilir. Birisi de sk dikmek, yrt
yamamak suretiyle onarp dzeltmek ma'nsnadr. Bu iki
ma'nnn mecmuundan alnarak da nush, hsn-i niyet ve huls
kalb ile hayr-hhlk ederek, eksiklikleri dzeltip slh edecek
t vermek, va'z etmek, nasihat eylemek ma'nsna gelir ki,
nashat, o verilen dn ismidir. Nasihat edilenin dnyev ve
uhrev bi'1-cmle hayrn istemekten ibarettir.
Buhari, Kitbu'l-mn' bu hadsle sona erdirdi. nk bu
byk, cell, hafl (dopdolu) bir hadstir, slm'n medar olan
drt hadsten biridir de denildi. Buna gre slm'n drtte biri
olmu olur. Bzlar bundan btn hkmlere dell karmak
mmkin olur, demitir.
Hadsin bb ismine uygunluu aktr. Buhri'nin bb isminden
murad, dn'in amel'e vki' olmasdr; zr Peygamber nasihate
dn ismini vermitir, ibn Battal: Onun maksad, islm amelsiz
szden ibarettir diyenlere reddir. nk Peygamber Onunla
bey'atlat zaman, kendisine her mslmna nashat etmeyi
de art klmtr, dedi.
Buhri bu "mn Kitb"n nashat hadsiyle bitirmek suretiyle
de gzel bir bitiri yapm ve islm'dan olan nashat etme
vazifesini de yerine getirmi oluyor. Allah ona rahmet eylesin!
Yaynlar: 1/211-212.
116
Rahman ve Rahim olan Allahn ismiyle
2- KTBU'L-LM (LM KTABI)109[1]
el-Cmi'u's-Sahh'dek kitblarn hepsinin medar (dnp

109[1]
dolamas) ilim zerine olduu iindir ki, Buhri bu ilim

Kitb'n, bundan sonraki kitblarn nne geirmitir. Bunu
niin mn Kitb'nn da nne geirmedi? dersen, mn
mkellef zerine ilk vcib olan ey olduu iin, yhud mutlak
olarak ilerin en faziletlisi, en ereflisi olduu iindir derim.
Nasl byle olmaz ki, mn, ilimce de amelce de her hayrn
balangc, kk byk her kemlin meneidir. Vahiy
Kitb'nn en ne geirilmesine gelince, mn ve dn ile ilgili her
117
1- lmin Fazleti Ve Yce Allah'n u
Kavilleri Bab:
"... Allah iinizde mn etmi olanlarla
(bilhassa) kendilerine ilim verilmi
bulunanlarn derecelerini ykseltir. Allah ne
yaparsanz hakkyle haberdrdr" (el-
Mucdle: 58/12); "Rabb'm benim ilmimi
artr!" (Th: 20/114)110[2]
2- Konumasyle Megul Bulunurken

Kendisinden Bir lim Sorulduunda,
eyi tanma, ancak vahye dayand iin, yhud sem'dan bu

mmete inen ilk hayr, vahy olduu iindir (Kirmani, Ayn).
Yaynlar: 1/213.
110[2] Buhr, ilmin faziletini beyn hususunda iki yeti
zikretmekle yetindi. nk Kur'n, kat' olan hccetlerin en

kuvvetlisidir. Nefyetmede de, isbt etmede de Kur'n'la istidlal
etme, bakalaryla istidlalden daha kuvvetlidir (Kirmn, Ayn).
lk yetin ba taraf yledir:
"Ey mn edenler, size meclislerde 'yer an' denildii zaman
genileyin ki, Allah da size genilik versin. 'Kalkn' denilince de
kalkverin..."
Bu yetin tefsri srasnda Elmall Muhammed Hamdi Yazr,
ilmin faziletiyle ilgili birok hadsler sralamtr: VI, 4790-4797.
Yaynlar: 1/213-214.
118
KonumasnTamamladktan Sonra Sul
Sorana Cevb Veren Kimse Bab
l- Bize Muhammed ibn Sinan (223) tahds edip

yle dedi: Bize Fuleyh (168) tahds etti. H ve keza
bana brahim ibnu'l-Munzir (226) tahds edip yle
dedi: Bize Muhammed ibn Fuleyh (197) tahds edip
yle dedi: Bana babam tahds edip yle dedi: Bana
Hill ibn Aliyy, Ata ibn Yesr (94)'dan, o da Eb
Hureyre'den tahds etti. Eb Hureyre (R) yle
demitir:
Meclisin birinde Peygamber (S)
huzrundakilere sz sylerken anszn bir bedevi gelip:
Kyamet ne zamandr? diye sordu. Raslullah
konumasna devam etti. Oradakilerin kimi:
Bedev'nin ne dediini iitti, amma sulinden
holanmad dedi; kimi de: Belki iitmedi diye
hkmetti. Nihayet Raslullah szn bitirince: "O
kyameti soran nerede?" diye, yn bunun gibi bir
lfzla sul etti. Bedev:
- te ben y Raslallah, dedi. Bunun zerine
Raslullah:
119
- Emnet zayi' edildii vakit kyameti bekle,
buyurdu. Yine bedev:
- Emneti zayi' etmek nasl olur? diye tekrar
sorunca, Raslullah:
- , ehli olmayana yneltilip dayandrld
zaman kyameti bekle, buyurdu111[3].
3- lme Dellet Eden Bir Konumada

Sesini Ykselten Kimse Bab
2-.......Bize Eb Avne, Eb Bir (123-5)'den; o

da Ysuf ibn Mhek (63-7)'den; o da Abdullah ibn
Amr(R)'dan tahds etti. O yle demitir: Gittiimiz
yolculuklarn birinde Peygamber (S) geride kalmt da
Hadsin bala uygunluu meydandadr. Bu hadsten

111[3]
birok hkmler alnmtr: Sorana retmenin vcbu, lim

megul bulunduu mddete ona herhangi bir-ey sormamas
rencinin dabndan olduu; nk konumakta olduu konu-
yu tamamlayncaya kadar szn kesmemesi dinleyenlerin
hakk olduu, renci sormasnda kat ve sert bile olsa
retmenin ona yumuak ve rfk ile muamele etmesi, limin
cevbda geniletme yapabilecei, cevb vermekte kaad, mft
ve mderrisin soru soranlarn ncelik sralarn gzetmeleri
gerekecei...
Yaynlar: 1/215.
120
sonra bize yetimi idi. O srada namaz vakti girmiti.
Biz de abdest alyorduk. Ayaklarmz, mesh eder gibi,
az su ile ykamaa baladk. Peygamber bu hli
grnce en yksek sesiyle iki yhud kerre:
"Cehennem'de yanacak kelere yazk!" diye nida
etti112[4].
112[4]Mslim'deki rivayetlerin birinde gsterildii zere, bu

sefer, Mekke'den Medine'ye dn idi. Vakti giren namaz da
ikindi namazyd. Bzlar konak yerine varr varmaz hemen
acele ile abdest almaa balamlar, keleri slanmam
olanlar bile varm. Mslim'in rivayetinde bu inzardan sonra
sarahaten Abdesti eksiksiz aln.'"tenbi de vardr: Mslim Ter.,
1,323-324; "Tahre, iki aya kemliyle ykamann vcbu
bab", 26(241).
Bu hadsten: Abdestte iki aya tam ykamann vcbu, temizlii
her organa tam yaygnlatrmann vcbu, cesedin azb
olunaca, ilim mnazarasnda gerektiinde ses ykseltmenin
cevaz, limin farzlar ve snnetlerin zayi' edilmesini grdnde
bunu yksek sesle reddedebilecei, te'kd ve vcbunda
mbalaa olmak zere mes'elenin tekrar tekrar sylenebilecei
gibi hkmler alnmtr. (Ayn).
Yaynlar: 1/215.
121
4- Muhaddisin Haddesen Yhud
Ahbaran Ve Enbeen Szleri Bab113[5]
Bize Humeyd (219): Sufyn ibn

Uyeyne(198)'nin nazarnda Haddesen, Ahbaran,
Enbeen ve Semi'tu bir ma'nya idi, dedi. Abdullah ibn
Mes'd da: Raslullah (S) sdk ve masdk olduu
hlde Haddesen( = Bize tahds etti) demitir. akk da
Abdullah ibn Mes'd'dan syledi ki, kendisi: Ben
Peygamber'den bir sz iittim, demitir. Huzeyfe ibn
Yemn (36) da: Raslullah (S) bize iki hads tahds
etti, demitir.114[6] Ve Ebu'l-liye (190) dedi ki: bn
113[5] Bu, muhaddisin haddesen, ahbaran ve enbeen szleri

arasnda fark var mdr, yoksa hepsi bir midir hususunu beyn
babdr.
Bu bab Kitbu'l-lm'de mutlak olarak zikretmesi, kitabn
Peygamber'den rivayet edilmi msned hadsler zerine bina
ettiine tenbh iindir. Bunun lim Kitab ile mnsebeti aktr.
nk bu, muhaddisin lgat ve stlah ynnden mezkr lfzlar
arasndaki fark bilme hususunda muhta olaca eyler
cmlesindendir. Buhr "Bu ta'brlerin hepsi birdir, aralarnda
fark yoktur" grn terch etmitir. Buhr bu gr, stad
Humeyd'den; o da kendi stad Sufyn ibn Uyeyne'den nakletti.
Yaynlar: 1/216.
114[6] Bunlar arka arkaya ta'lktir. Buhr bunlar sahbnin
bazen haddesen, bazen de semi't demekte olduuna,
122
Abbs'tan: o da Peygamber'den; O da Rabb'ndan
rivayet etmekte olduu hadsde... Enes ibn Mlik de:
Peyamber(S)'den; O da azz ve cell olan Rabb'ndan
rivayet ederek... dedi. Eb Hureyre de:
Peygamber'den; o da azz ve cell olan Rabb'mzdan
rivayet ederek... buyurdu, dedi.115[7]
3- Bize Kuteybe (240) tahds etti. Bize sml

ibn Ca'fer (180) Abdullah ibn Dnr (127)'dan; o da bn
Umer (R-73)'den tahds etti. O yle demitir:
Raslullah (S): "Aalarn iinden bir nevi' vardr ki,
yapra dmez. O aa (kmil) mslmnn
benzeridir. Onun ne olduunu bana tahds edin (-
syleyin)" buyurdu. Orada bulunanlar vdlerdeki
binenaleyh bunun da sahblerin bu sgalar arasnda fark

gzetmediklerine dellet ettiine tenbh olmak zere getirdi. Bi-
rinci ta'lki, Kader Kitb'nda, ikinciyi Ceniz Kitb'nda,
ncy de Rikaak Kitb'nda vasletti.
Yaynlar: 1/216.
115[7] Bunlar da dier ta'lktir ki, bunlar da an'anenin, yn
"an fulanin, an fulann" ta'brlerinin, -bu fulnlarn bulumalar

sabit olduu zaman- vasl ifde ettiine tenbh iin getirmitir.
Buhr bu ta'lki de Tevhd Kitb'nda vasletmitir.
Yaynlar: 1/217.
123
aalan saymaa daldlar. Abdullah ibn Umer dedi ki:
Bunun hurma aac olduu hatrma geldi, fakat
(sylemee) utandm. Ondan sonra: Y Raslallah,
onun ne aac olduunu bize tahds et (=syle),
dediler. Raslullah: ''Hurma aacdr" cevbn
verdi116[8].
5- mmn, Kendi Maiyyetindekilere

Kar, Onlardaki Bilgiyi mtihan Etmek in
Ortaya Sul Atmas Bab
4-......Bize Abdullah ibn Dnr, Abdullah ibn

Umer (R)'den tahds etti. Peygamber (S): "Aalarn
iinden bir nevi' vardr ki yapra dmez. O aa
mslmnn benzeridir. Onun ne olduunu bana
syleyin" buyurdu. Orada bulunan insanlar
vdlerdeki aalar saymaa daldlar. Abdullah ibn
116[8]Bu hadste, stadn talebeden, talebenin de stddan

iitmesini tahds ta'briyle ifde etmesi vardr. nk
Peygamber, sahblere hitaben: "Bana tahds edin" buyurdu;
onlar da Peygamber'e: "Bize tahds et" dediler.
Yaynlar: 1/217.
124
Umer dedi ki: Bunun hurma aac olduu hatrma
geldi, fakat ben sylemee utandm. Ondan sonra
sahbler: Y Raslallah, onun ne aac olduunu bize
syle! dediler. Raslullah: "Hurma aacdr!"
buyurdu117[9].
Bala uygunluu "Onun ne olduunu bana tahds ediniz"

117[9]
ve "Y Raslallah! Onun ne olduunu bize tahds et"

szlerindedir. Balk tahds, ihbar ve in-b diye lfzladr;
hlbuki hadste tahds'ten baka lfz yoktur dersen, ben:
Hadsin lfzlar muhteliftir, btn yollar toplanrsa bu
ta'brlerin hepsi de bulunur derim.
Bu hadsten:limin, anlaylarn denemek iin ve onlar
dnmeye rabetlendirmek iin talebelerine soru sormasnn
mstehbl, byklere ta'zm gsterip yanlarnda gereksiz
konumamak, bir maslahat karmaya gtrmedii mddete,
hayann mstehbl, cevbn beyn etmekle beraber
bilmecenin cevaz, daha iyi anlatmak ve zihinlerde ma'nlar
s'retlendirmek iin misller getirip beyn etmenin cevaz,
kendinden aadaki kiilerin idrk etmekte olduklar bz
eylerin byk lime bazen gizli olabilecei; nki ilmin ilh bir
hibe ve Rahmani bir mevhibe olduu: "Ltuf ve inayet
muhakkak Allah'n elindedir; onu kime dilerse ona verir" (li
mrn: 3/73; el-Hadd:57/29) gibi hkmler alnmtr (Ayn)
Yaynlar: 1/218.
125
6- lim Hakknda Gelen Szler Ve Yce
Allah'n: "Rabb'm! Ilmimi artr! de" (Th:
20/114) Kavli Bab
7- Muhaddisin Huzurunda Okumak Ve

Ona Arz Etmenin Hkmn Beyn Bab118[10]
Ve Hasen Basr, Sufyn es-Sevr, mm Mlik

muhaddisin huzurunda okumay (ondan nakletmenin
sahhlii hususunda) caiz grdler. Ve bzlar limin
huzurunda (kendisinden nakledebilmek iin) ona kar
okumann caiz olduuna, Dmm ibn Salebe hadsini
dell olarak ileri srd: Dmm, Peygamber(S)'e:
"Namazlar klmamz sana Allah m emretti?" diye
118[10]Selefin bzs ancak stdlarn lfzlarndan iittikleri sze

i'tibr etmilerdir de stdlarn huzurunda okunanlara i'tibr
etmemilerdir, ite bu sebebledir ki Buhr, stdlarn
huzurunda okunanlarn da cevazna dir bu bab at ve bundan
Hasen Basr'nin "limin huzurunda okumakta be's yoktur"
szn getirdi. Bu sz ta'lk yaptktan sonra, msned olarak da
sevk eyledi. Keza Sufyn es-Sevr'den ve mm Mlik'ten de
mevslen zikretti ki, bu iki imm, limden iitmek ile limin
huzurunda okumay msv klmlardr... (bni Hacer).
Yaynlar: 1/219.
126
sormutu da, Peygamber de ona: "Evet" diye ikrar
etmiti. Bu hadsi dell getirenler: te bu.
Peygamberdin huzurunda ona kar okumaktr.
Mteakiben Dmm, Peygamber'den sorup
rendiklerini kendi kavmine haber verdi, onlar da
bunu caiz grp, verdii haberi kabul ettiler.
mm Mlik de bir hakk i'tirf edenin ikrar,
yazlm bulunan mektbla ihticc etti ki, o mektb,
hakk ikrar edenlere kar okunur; onlar da, bu, sdece
karlarnda kraat suretiyle okunduu hlde "Flan
bizleri ihd etti derler119[11]. Keza Kur'n okutucu
muallimin huzurunda okunur da, okuyan kimse "Beni
fuln okuttu" der. Bize Muhammed ibn Selm tahds
etti. Bize Vstl Muhammed ibn Hasen, Avf el-A'rbi
den; o da Hasen Basr'den tahds etti ki, o: "lim
Burada "sakk"dan (belki de bugn "ek" dediimiz eyden)

119[11]
murd, iinde bir hakk i'tirf ve ikrar eden kimsenin ikrar

yazl bulunan mektbdur. O ikrar ediciye, iindeki kendi ikrar
yazlm olan mektb okunduu zaman, kendisi yazlan bu
szleri bizzat telffuz etmemi olsa da "Evet buna ehdet caiz
oldu" der. te bunun gibi, limin huzurunda okunduu ve onun
da bu okunan szleri ikrar ettii zaman artk o szleri
kendinden rivayet etmesi sahh olmutur (bn Hacer).
Yaynlar: 1/220.
127
huzurunda okumakta bir be's yoktur" demitir. Ve bize
Muhammed ibn Ysuf el-Firabr haber verdi. Ve bize
Muhammed ibn sml el-Buhr tahds edip yle
dedi: Bize Ubeydullah ibnu Musa, Sufyn es-Sevriden
tahds etti ki, Sufyn: "Okuyann (onu rivayet
ederken): Bana fuln tahds etti demesinde be's
yoktur" demitir. Mellif Buhr: Ve ben Eb
sm(212)'dan iittim ki, o mm Mlik'ten ve Sufyn
es-Sevriden olmak zere: Alimin huzurunda okumak
ile limin okumas msavidir diyordu, dedi120[12]
120[12]Buhr, bzlarnn Dmm ibn Sa'lebe hadsiyle lim

huzurunda okumaya hccet getirmelerini zikredince, hadsin
tammn burada getirdi.
Buhr bu babn banda ilmi elde etme yollarndan sem',
kraat veya arz yollarn zikretmiti. Bundan sonra munvele ve
mktebe yollarn zikredecektir. Hadsi elde etme yollar,
srasyla u sekiz eitte toplanr:
a- Sem': Hadsi bizzat stadn azndan iitme.
b- Huzurda okuma: eyhinden rivayet edebilmek iin yazd
hadsleri stadn huzurunda okuyup tasdkndan geirmek;
buna arz etmek de denir.
c- cazet: stadn sem' ve kraat olmakszn -zel kaaideleri
dhilinde- btn veya bz rivayetlerini rencinin rivayet
etmesine izin vermesi.
- Munvele: stadn rivayetine izin verecei bir kitab
rencisine kendi eliyle vermesidir.
d- Kitabet yhud mktebe: stadn kendi iittii
hadslerinin tammn veya bir ksmn hzr veya gaaib bir
kimse iin yazmas veya yazdrmasdr.
128
5- Bize Abdullah ibn Ysuf tahds edip yle
dedi: Bize Leys ibn Sa'd, Sad el-Makbur'den; o da
erik ibn Abdillah ibn Eb Nemr'den tahds etti ki, o
da Enes ibn Mlik (R)'ten yle derken iitmitir:
Peygamber (S) ile birlikte oturduumuz srada deve
stnde bir kimse gelip, devesini mescide kerttikten
sonra balad. Ondan sonra:
- Hanginiz Muhammed'dir? diye sordu.
Peygamber sahbleri arasnda dayanm oturuyordu:
- te, dayanm olan u beyaz kimsedir, dedik.
O zt:
e- 'lm yhud 'lmu'-eyh: std kendisinden rivayete

izin vermeksizin, fuln hadsi veya hadsleri veya hads kitabn
fuln stadndan iitmi olduunu bildirmesidir.
f- Vasyyet: stadn rivayet ettii bir kitab veya cz', sefere
karken veya vefat ederken bir ahsa vasyyet yoluyla
brakmasdr.
g- Vicdet: Bir stadn bir rvnin kendi el yazsyle yazlm
bir kitabnn veya bz hadslerinin, baka bir kimse tarafndan
bulunmas ve elde edilmesidir. Bu yollarla elde edilen hadsleri
rivayette ayr ayr ta'brler ve elde edili yollarn iaret eden eda
ta'brleri vardr. Bu eda ta'brlerinin hadsin salamlk, deer ve
gvenilirliinde ok ehemmiyetleri vardr. Bunlar Hads Usl
ilminde etraflca retilir.
Yaynlar: 1/220-221.
129
- Ey Abdu'l-Muttalib'in olu! diye hitb etti.
Peygamber:
- Seni dinliyorum, buyurdu. O zt:
- Ben sana bz eyler soracam, amma
soracaklarm pek ardr; gnln benden incinmesin,
dedi.
Peygamber:
- Aklna geleni sor, buyurdu. O zt:
- Senin ve senden evvelkilerin Rabb' akna
(syle), btn insanlara seni Allah m gnderdi? dedi.
Peygamber:
- Y Allah, evet, buyurdu. O zt:
- Allah akna (syle), bir gn bir gece iinde be
vakit namaz klmamz sana Allah m emretti? dedi.
- Y Allah, evet, buyurdu.
- Allah akna (syle), senenin u ma'lm aynda
oru tutmamz sana Allah m emretti? dedi.
- Y Allah, evet, buyurdu.
- Allah akna u sadakay zenginlerimizden alp
da fakirlerimize datmay sana Allah m emretti? dedi.
Peygamber:
- Y Allah, evet, buyurunca, o zt:
130
- Sen ne getirdin ise ben ona mn ettim.
Kavmimin geride kalanlarna da eli benim. Ben, Sa'd
ibn Bekr oullar'nn kardei Dmm ibn Sa'lebe'yim,
dedi.121[13]
121[13] Sa'd ibn Bekr oullar Peygamber'imizin st daylarnn

kablesidir. St annesi Halme es-Sa'diyye onlardandr. Sa'd
oullarnn mn, ibn shk'n beynna gre, hicretin
dokuzuncu senesinde Huneyn gazasndan sonra vki' olmutur.
Dmm'n "mn ettim" demesi ihbar mdr, in mdr?
Buhr'nin anlad gibi ihbar ise, Sa'd oullan nezdine
Peygamber tarafndan da'vet ve ta'lm iin gnderilen zt
vstasyle mn etmiler, Dmm da slm'n rknlerini bir de
vastasz olarak dorudan doruya Peygamber'in azndan
iitmee kavmi tarafndan gnderilmi demek olup, bu szyle
mn etmi olduunu haber vermi oluyor. Eer dier bz
muhaddislerin anlad gibi in ise, mn -sullerinin
cevblarn aldktan sonra- Peygamber'in huzurunda vki'
olmu; kendisini gnderen kavmi de ondan sonra mna gelmi
demektir. bn shk'n bn Abbs'tan yapt rivayet de bunu
te'yd eder. Bu tarkten gelen hadsin sonunda
"Sullerini sorup cevblarn aldktan sonra "Ehedu en-l-ilhe
ille'llh ve e-hedu enne Muhammeden abduhu ve Rasluhu"
dedii zikrediliyor. Keza Mslim'in baka tark ile yine Enes'ten
rivayetinde = Senin gnderdiin kimse iddia ediyor ki." demi
oluyor ki, bu zeame( = iddia ediyor) lfz kendisinin de,
kavminin de Peygamber'in elisine henz inanmayp, ii
anlamak iin Dmm'n Peygamber huzuruna kavmi tarafndan
gnderildiini sezdiriyor. Her ne'hl ise, bu Dmm ibn Sa'lebe
muamelesi, hitb ve suldeki kabalyle beraber, hakknda bn
Abbs: = Dmm ibn Sa'lebe'den efdal hibir vfidin geldiini
iitmedik" diyor. Onun bu fazileti btn kavminin mnna
sebeb olmasdr (Ahmed Nam, Tecrid Ter., 1,60-61).
131
Bu hadsi Musa ile Al ibnu Abdilhamd de
Sleyman'dan; o da Sbit'ten; o da Enes'ten; o da
Peygamber'den olmak zere byle rivayet etmilerdir.
Bu hadsi Musa ibn sml ile Al ibn
Abdilhamd (222) Sleyman ibnu'l-Mugre (150)'den;
o da Sabit el-Bunn (123)'den; o da Enes'ten; o da
Peygamber'den olmak zere bu ekilde rivayet ettiler.
8- Munvele Hakknda Zikrolunan Szler

le lim Ehlinin, lmi Dier Beldelere Yazp
Gndermeleri Bab
Enes: Usmn Mushaflar yazdrd da

mteakiben bunlar dier ehirlere gnderdi, dedi.
Abdullah ibn Umer ibn sim (171), Yahya ibn Sad ve
mm Mlik, bu yazp gnderme iini caiz grdler.
Hiczllar'n bzs da munvelenin cizlii hususuna
Peygamber'in u hadsini dell getirdiler: Peygamber,
bir mfrezenin kumandan iin bir emirname yazp
eline verdi ve: "Bu mektubu ancak u, u yere

Yaynlar: 1/222-223.
132
ulatn vakit oku!" diye emretti. Kumandan o yere
ulanca mektubu ap maiyyetindekilere kar okudu
da, bylece Peygamber'in yazl emrini onlara haber
verdi.122[14]
6-.......Abdullah ibn Abbs (R) yle haber

vermitir: Raslullah (S) bir adama bir mektb verip
Bahreyn byne teslm etmesini emretti. Bahreyn'in
by mektubu Kisr'ya ulatrd. Kisr onu
okuyunca yrtt. (Arada rv olan Muhammed ibn
ihb) dedi ki: Zannederim ki Sad ibn Mseyyeb'den
122[14] Buhr, babn isminden sonra zikrettii ta'lkleri

Sahih"inin baka yerlerinde vasletmitir. Burada mfreze
kumandanna verilen yazl mektb hadsini de Sahihinde
mevslen getirmedi. Bu sahh hadsi Beyhak ile Tabern
vasletmilerdir.
Peygamber Bedr'den evvel bir mfrezeyi Nahle Vdsi'ne
gnderdi. Mfreze kumandan Abdullah ibn Cah'a, Medine'den
iki gn ayrldktan sonra mektubu ap, iindeki emre gre
hareket etmesini emretmiti. O da Medine'den iki konak
ayrldktan sonra mektubu am ve sekiz sahbden ibaret olan
mfrezesine okuyup Peygamber'in emirlerini haber vermitir.
Yaynlar: 1/223-224.
133
iittim, yle dedi: Raslullah, Kisr ile kavmine
"Para para olsunlar" diye beddua etti.123[15]
7-....... Bize u'be, Katde'den; o da Enes ibn

Mlik(R)'den haber verdi, o yle demitir:Peygamber
(S) bir mektb yazdrd yhud yazdrmak istedi.
Kendisine: Onlar (yn Rm'dan, Acem'den muhtab
olanlar) bir mektubu mhrl olmadka okumazlar,
denildi. Bunun zerine gmten bir mhr edindi ki,
nak "Muhammed Raslullah" idi. Bu mhrn
Peygamber'in elindeki beyazl hl gzmn
nndedir.
u'be dedi ki: Ben Katde'ye, onun nak
"Muhammed Raslullah" diyen kimdir? diye sordum.
Katde: Enes'tir, dedi124[16].
123[15] Bu hadsten "munvele"ye dellet ciheti udur: Peygamber

mektubu elisine kar okumad, lkin mektubu eliye uzatp
verdi ve ona mektubun iindekileri kendisine isnd etmesine ve
"Bu, Raslullah'n mektubudur" demesine icazet verdi.
Yaynlar: 1/224.
124[16] Hads, baln son cz'ne uymaktadr. Bu hadsten: lmi
yazp memleketlere gndermenin cevaz, kfirlere mektb

yazmann cevaz, devlet bakannn kaadlelerin, hkimlerin
kendi yazlarna mhr basmalarnn cevaz, erkeklerin
134
9- Meclis Hududunun Nihayete Erecei
Bir Yerde Oturan Kimse le lim Halkasnda
Bir Yark Grp Hemen Orada Oturuveren
Kimse Bab
8-....... Eb Vkd el-Leys (R-68) yle

demitir: Raslullah (S), huzurunda sahbleri olduu
hlde mescidde otururken, kardan kii geldi. kisi
Raslullah'a doru yneldi; birisi de gitti. Rv dedi ki:
Bu iki kimse Raslullah'n huzurunda durdu. Bilhare
bu ikiden biri halkada bir aralk bularak, orackta
oturdu. Dieri ise, oradaki cematin arkasnda bir yere
oturdu. ncye gelince, arkasn dnp gitti.
Raslullah megul olduu konumay bitirince, yle
buyurdu:
"Bu kiinin hlini size haber vereyim mi?
lerinden biri Allah'a snd, Allah da onu
mhrleme srasnda gmten mhr yzk kullanmalarnn

cevaz gibi hkmler alnmtr.
Yaynlar: 1/224-225.
135
barndrd. Dieri (sknt vermekten) utand, Allah da
ondan haya etti. teki ise (bu meclisten) yz evirdi,
Allah da ondan yz evirdi"125[17].
125[17]Bu hadsten de: Bir ilim halkasna oturan kimsenin

Allah'n yaknnda ve himayesinde olduu, ve onun meleklerin
zerine kanatlarn aacaklar kimselerden olduu, limin de
renciyi byle barndrp korumasnn vcib olduu; bir limin
meclisine oturmak istenip de bundan utanan kimseye, bu
yksek hayasndan dolay Allah'n da ona azabdan haya edecei;
limin ilim meclisinde oturmaktan yz evirenden Allah'n da
yz evirecei; ilim halkasnda daha iyi iitmek iin bye
yakn oturmann mstehbl; ilim meclisinin kenarna otur-
mak ve kimseyi yerinden kaldrmamann gzel edeblerden
olduu; ilim halkasnda bo yer brakmayanlara ve hayr
talebinde skanlara vgnn cevaz; limin, meclistekilerin
soru sormasndan evvel ilmi anlatmaya balamas... gibi
hkmler alnmtr (Ayn).
Yaynlar: 1/225-226.
136
10- Peygamber(S)'in: "Benden kendisine
tebli ulatrlanlarn bzs bizzat iitenden
daha iyi belleyicidir" Kavli Bab126[18]
9-.......Eb Bekre (R) Peygamber'! zikrederken

yle demitir:
Raslullah (veda haccnda) devesi zerinde
oturdu. Devenin dizginini bir adam tutuyordu.
- Bu gn hangi gndr? dedi.
Biz skt ettik; o derecede ki, baka bir isim ile
isimlendirecek zannettik;
- Kurbn gn deil mi? buyurdu.
- Evet, dedik.
Sonra:
- Bu ay hangi aydr? diye sordu.
Kirmn yle dedi: Buhr balktaki hadsi muallak

126[18]
olarak getirdi. Bu, ya daha sonra isndyle zikrettii hadsi

ma'n ile nakletmek bbndandr, yhud da yannda baka bir
tarkden sabit olmu bir hadstir. Bunun bir rivayeti Tirmiz'de,
Abdullah ibn Mes'd'dan gelmitir. Bu hads, Buhr'nin "Hacc
Kitb"nda Min Hutbesi babnda, Eb Bekre (R)' den gelmi
mevsl bir hadstir (Ayn, Umdetu'l-Kaar, I, 417-418).
Yaynlar: 1/226.
137
Yine skt ettik; o derecede ki isminden baka
bir isim ile isimlendirecek zannettik.
- Zu'l-hicce deil mi? buyurdu.
- Evet, dedik.
Bunun zerine yle buyurdu:
- "Kanlarnz, mallarnz, rzlarnz bu belde
iinde, bu ayda, bu gnn harml kadar birbirinize
haramdr. Burada hzr bulunanlarnz, burada
bulunmayanlara (yn mstakbel nesillere) bunu
tebli etsin. Olabilir ki, hzr olan kimse, bunu daha
iyi anlar bir kimseye tebli etmi olur"127[19]
Bu hadste tahds ve an'ane yollar vardr. Buhr bunu

127[19]
Hacc, Tefsir, Fiten ve Bed'u'1-Halk kitblarndan da tahrc

etmitir. Rivayetlerin bazs mufassal, bzs da ksadr.
Bundan da: lime, dorudan doruya ilim ulamayan
mstakbel nesillere de ilmi tebl etmesi ve ilmi anlamayanlara
onu aklamasnn vcib olaca; nk bunun, Yce Allah'n
limlerden "Onu muhakkak aklayp anlatacaksnz, onu
gizlemeyeceksiniz" (lu lmrn: 3/187) diye te'mnt ald bir
husus olduu, daha sonraki zamanlarda ilmi, geenlerden daha
iyi anlayacak kimselerin gelecei, hadsi tayann ma'nsn
bilmese de ondan hads alnmasnn caiz olaca, haram olan
eyin harmln te'kd edip, Peygamber'in yapt gibi en bel
ekilde bildirmenin lime vcib olduu; mal, can, rzn
harmlkta musv olduklar gibi hkmler alnmtr (Ayn).
Yaynlar: 1/227.
138
11- lim renmek, Sz Sylemekten Ve
Amel Etmekten ncedir Bb
nk Yce Allah: "Allah'tan baka hibir tanr

yoktur hakikatini bil..." (Muhammed: 47/19) buyurup,
bunda evvel bilmek .emriyle balad128[20]. "limler,
ancak ilim mrs brakan peygamberlere vris
olanlardr. Bu ilim mirasn alan, bol ve kmil bir
nasb almtr"129[21]. Ve "Her kim ilim arayarak bir
128[20] Bir ey evvel renilip bilinir, ondan sonra sylenir ve

onunla amel edilir. Binenaleyh ilim, konumaktan ve amel
etmekten evveldir. Keza ilim, erefe de szden ve amelden
ndedir; zr o, vcd organlarnn en ereflisi olan kalbin
amelidir. lim, szn de, amelin de sahh olmasnda arttr.
Bunlar ilimsiz mu'teber olmazlar...
Yce Allah Peygamber'inin ahsnda: "Binenaleyh u
'Allah'tan baka hibir tann yoktur' hakikatini bil, hem
kendinin, hem erkek m 'mirilerle kadn m 'mirilerin
gnhnn mafiretini iste. Allah dolatnz yeri de bilir,
barndnz yeri de" (Muhammed: 47/19) yetinde, evvel bilgi
ile balad; ondan sonra sz ve amele iaret olan istifar ile
emreyledi. Buhar bu yetle bb ismindeki szn Kur'n'daki
ahidini gstermi oluyor.
Yaynlar: 1/228.
129[21] Bu kelm, Eb Dvd, Tirmiz, bn Hbbn ve Hkim'de
sahh denilerek rivayet edilen Ebu'd-Derd hadsinden bir

paradr. Bakalar bunu senedindeki bir ttrab sebebiyle zaf
bilmilerse de, kendisini takviye eden birok hidleri vardr.
139
yola girerse Allah da ona, cennette ulatracak yolu
kolaylatrr"130[22]. Ve zikri ulu olan Allah yle
buyurdu: "... Allah'tan, kullar iinde, ancak limler
korkar" (Ftr, 35/28). Ve keza: "te misller; biz
onlar insanlar iin getiriyoruz. lim olanlardan
bakas onlar anlamaz" (el-Ankebt: 29/43): "Eer
biz iitir yhud dnr insanlar olsaydk, u lgn
cehennem yaran iinde bulunmazdk, dediler" (el-
Mlk: 67/10) buyurdu. Ve keza: "De ki: Bilenlerle
bilmeyenler musv olur mu?..." (ez-Zmer: 39/9)
buyurdu131[23]. Peygamber (S) de: "Allah her kimin
hayrn isterse ona dn hususunda byk anlay

Yaynlar: 1/228.
130[22] Bunu Mslim, A'me hadsinden; o da Eb Salih'ten; o da
Eb Hureyre'den olmak zere tahrc etti. Bu "Kim bir m'mini

bir kederden nefes aldrrsa... " diye balayan uzun hadsin bir
parasdr. Bunu, Tirmiz de tahrc etmitir.
Yaynlar: 1/228.
131[23] Buhr arka arkaya sralad bu yetleri, ilmin ve
limlerin rtbe ve makaam yksekliini isbt iin dell olarak

getirmitir.
Yaynlar: 1/228.
140
verir"; "ilim, ancak renmekledir" buyurdu132[24].
Eb Zerr de ensesini gstererek yle demitir: "(Beni
ldrmek iin) klc uraya koysanz, ben de
Raslullah'tan iitmi olacam bir sz siz iinizi
tamamlayncaya kadar infaz edebileceimi, yn iln
edebileceimi bilsem yine infaz ederim"133[25]. bn
132[24]Bu iki ta'lkten birincisini Buhr, iki bb sonra mevslen

rivayet etti. kincisi, yn "lim ancak renmekledir" sz, bn
Eb sim ve Tabern'nin merf' olarak Muviye hadsinden;
Eb Nuaym el-Isfahn'nin de Riyzu'l-Muteallimn'de Ebu'd-
Derd'dan merf' olarak rivayet ettikleri hadstendir. Tamm:
"Ey insanlar, reniniz, lim ancak renmek ile (bz
rivayetlerde retmek ile), hilm ancak tahallum ile, fkh ancak
tefakkuh iledir. Kim hayr biriktirirse (yhud ihtiyar ederse) o
kendisine verilir" tarzndadr.
Yaynlar: 1/228-229.
133[25] Eb Zerr'in bu szn Drim, Msned'inde, Evz
tarkinden mevsl olarak yle rivayet etmitir: Bana Mersed

ibn Eb Mersed, babasndan tahds etti. yle demitir: Eb
Zerr'e geldim, o Min'da orta cemrenin yannda oturmutu,
halk etrafnda toplanm, ondan fetva soruyorlard. Derken ona
bir adam gelip yanbamda durdu, sonra: Sen fetva vermekten
vazgemedin mi? dedi. Eb Zerr ban ona doru kaldrp: Sen
benim zerime murkb msn? Eer klc unun zerine
koysanz... dedi.
Onu fetvadan men' eden Osman'd. am'da Muviye ile Eb
Zerr arasnda Kenz yeti (et-Tevbe: 9/35)'nin tefsirinde ihtilf
kmt. Muviye: Bu yet hsseten ehli kitb hakknda nazil
oldu, dedi. Bu ihtilf Eb Zerr'in am'dan Medine'ye, oradan
Rebeze'ye gemesine sebeb olmutur.
141
Abbs da: "Rabbaniler olunuz" (li imrn: 3/79)
demek, halimler ve fakhler olunuz demektir, dedi. Ve:
Rabbani, insanlar zerinde ilim ile siyset icra eden ve
byk ilimden evvel kk bilgilerle terbiye eyleyen
kimseye denilir134[26].

Yaynlar: 1/229.
134[26] Buradaki birinci ta'lki, Hatb Fkh ve Mutefakkh
kitabnda sahh bir senedle Eb Bekr ibn Harb tarikiyle

rivyet'etti. bn Eb sim da lim Kitb'nda Mukaddem'den
rivayet etti. ikinci ta'lk ise Buhr'nin, bzlarnn gr olarak
yapt nakildir. "Rabbn" ve "Rbbiyy" tbirleri Kur'n'da
birka defa geer (li-mrn: 3/79, 146; el-Mide: 5/44, 63).
Bunlarn ikisi de Rabb'e nisbettir. Rabb'e kulluk eden demektir.
R'nn kesresi ile "Rbbiyy"; Basra, Bsryyun gibi ismi mensb
tagayyurtndandr. Rabbn, mrebb demek olan Rabbn'a
nisbet olarak dnlebilecei gibi, Rbbiyy de cemat demek
olan Rbbe'ye nisbet olarak da tahlil edilmitir. Bzlar Rabbn
ile Rbbiyy arasndadr ma'n fark bulunduunu sylemilerdir:
Ezcmle Ibn Zeyd demitir ki: Rabbn vl olan imamlar,
Rbbiyy de raiyye'dir ki, rabbe mntesibdirler. Binenaleyh
Rabbn ve Rbbiyy ikisi de Rabb'e intisb ma'nsn
mutazammn olmakla beraber, rbbe intisb ile terbiye ve ta'lm
grm cemat; Rabb'e intisb ile dierlerini ta'lm ve terbiye
edebilecek yksek seviyede bulunanlar diye tefrk edilmek en
muvafk ma'n olacaktr. Maamfh bunlarn mteradif veya
rbbyyn, rabbniyyn'dan eam olarak da kullanlmas caiz
olur (Hakk Dni, II, 1197).
Yaynlar: 1/229-230.
142
12- Peygamber(S)'in Kendi Sahblerine
Va'z Ve Nasihat Etmek Ve lim retmek
Hususunda Bkknlk Getirip Uzaklamasnlar
Diye Hllerini Gzetir Olduu Bab
10-....... bn Mes'd (R) yle demitir:

Peygamber (S), va'z ve nasihat hususunda bize
bkknlk gelmesin diye hlimize bakp gnler iinde
vakitler kollard.
11-.......Bize u'be tahds edip yle dedi: Bana

Ebu't-Teyyh (128), Enes'ten tahds etti ki, Peygamber
(S): "Kolaylatrn, zorlatrmaym; mjdeleyin nefret
ettirmeyin" buyurmutur135[27].
135[27] Bu btn vller, mirler, idareciler, reticiler...

topluluklarna yumuaklk ve mlyemetle muamele etmeyi
emirdir. Bu hads cevmi'u'l-kelim, yn ok deerli ma'nlar
toplayan cmial szlerdendir. nk dny ve hiretin hayrla-
rna mil bulunmaktadr. Zr dny ameller yurdu, hiret
karlk grme yurdudur. Raslullah (S) iki darda da lemlere
rahmet olduunu gerekletirmek zere, dny ile ilgili ilerde
kolaylatrmay, hiretle ilgili ilerde hayr va'di ve srr haberi
vermekle emretmitir (Ayn).
Yaynlar: 1/230.
143
13- lim Ehli in Belli Gnler Ayran
Kimse Bab
12-....... Eb Vil yle dedi: Abdullah ibn

Mes'd (R) her perembe gn insanlara va'z nashat
edip ders yapard. Bir kimse kendisine: Y Eb
Abdirrahmn! Vallahi senin bizlere her gn ders
yapman ok arzu ettim, dedi. Ibn Mes'd: Beni sizlere
her gn ders vermekten men' eden ey, sizleri
usandrmak istemememdir. Ben sizlere va'z vermekte
sizin hlinize uygun vakitler gzetiyorum. Nitekim
Peygamber (S) de bizlere usan gelmesinden ende
ettii iin, bizim durumumuza uygun zamanlar
gzetirdi, dedi.136[28]
136[28]Peygamber (S) sahblere bilinen vakitlerde va'z eder,

zerlerine bkknlk ve sknt vermekten korktuu iin btn
vakitleri kaplamazd. Nitekim "Kimse iki uyluunu toplayp
birbirine yanatrarak (eziyet verici ekilde) namaz klmasn " ve
"Evvel akam yemeiyle balayn, sonra namaz kln'' szleriyle
onlar nehyederdi ki, bunlardan maksad Allah'a tam
ynei.ekten, namazdan ve niyetten, baka eylerle megul
olmamalar idi. Yce Allah da onu mmetine ok efkatli
olmakla vasflayp, yle buyurmutur:
144
14- Bb: "Allah her kimin hayrn isterse
ona dn hususunda byk bir anlay verir".
13-.......Ibn ihb dedi ki: Humeyd ibn

Abdirrahmn yle dedi: Ben Muviye ibn Eb
Sufyn'dan hutbe yaparken iittim; yle diyordu: Ben
Peygamber(S)'den iittim, yle buyuruyordu:
"Allah her kimin hayrn isterse ona dn
hususunda byk bir anlay verir. Ben (verici deil)
yalnz taksim ediciyim. Veren ise Allah'tr137[29]. Bu
"Andolsun size kendinizden yle bir Rasl gelmitir ki, sizin

skntya uramanz ona ok ar ve g gelir. stnze ok
dkndr. Mzminlere ok efekatli, ok merhametlidir" (et-
Tevbe: 9/128)(Ayn).
Yaynlar: 1/231.
137[29] Bu szn ma'ns udur: Bana vahy olunan dn ilmini
tebl ederken, bzlarna tahss edip de dierlerinden

gizlediim yoktur. Allah tarafndan bana her ne bildirilmi ise
herkese musv surette tebl ediyorum. Ben ancak bir taksm
ediciyim. Teblilerim herkese gre farksz olmakla beraber, bu
tebliler insanlar tarafndan farkl derecelerde anlalyor.
nk anlay veren Allah'tr. Allah'n verdii ey, kullarna
farkl derecelerde oluyor. Bunun izleri de benim tebliimden
145
mmet Allah'n (kyamet) emri zuhur edinceye kadar
Allah'n dni zerinde hep sebat edip duracak ve
kendilerine muhalefet edenler onlara zarar
veremiyecektir"138[30].
15- limde nce Anlay (n Fazileti) Bab
14-.......Mchid (100) yle demitir:

Medne'ye doru yaptmz bir yolculukta Abdullah
ibn Umer'e yoldalk ettim. Kendisinden bu
yolculuumuzda Raslullah'tan tahds ederken bir tek
hadsten baka hads iitmedim. Kendisi yle dedi:
Biz Peygamber (S)'in yannda idik. Bir hurma gbei
sonra grlyor. Herkes ksmetini benden alrsa da, veren

Allah'tr, ben deilim.
Yaynlar: 1/231-232.
138[30] Bu hads hkm mildir: Biri, dnde fakh olmann
stnl; ikincisi, hakkatte vericinin Allah'tan ibaret olduu;

ncs de, bu mmetten bir ksmnn ebediyyen hakk dn
zerinde bak olacadr. Hadsin son fkras: "mmetimden
dima hakk zere glib ve zahir, muhaliflerinin zarar
veremiyecei bir taife hi eksik olmayacaktr" (Almetu'n-
Nbvve, Mslim, 53. bb) hadsinin ma'nsna da uygundur.
Yaynlar: 1/232.
146
getirildi. Bunun zerine: "Aalardan bir aa nevi'
vardr ki, onun meseli mslmnn meseli gibidir"
buyurdu. Ben, o hurma aacdr deyivermeyi istedim.
Fakat bir de baktm ki, oradakilerin en k benim;
onun iin sustum. Peygamber, "O hurma aacdr"
buyurdu139[31].
16- limde Ve Hikmette Gbta Etmek Bab
Ve Umer ibn Hattb: "Seyyidler olmanzdan

nce fakhler olunuz" dedi140[32].
139[31] Bala uygunluu, Peygamber'in "Aalardan bir aa

nevi' vardr ki..." szn, onun sahblerce bilinmesi yoluyla
sylemi olmas ynndendir. bn Umer bu bilgiyi anlam,
fakat bunu aklamaktan onu hayas ve kkl men' etmiti.
Bunun bir rivayeti daha nce "ilim Kitb"nn balarnda gemi
ve bz aklamalar verilmiti.
Yaynlar: 1/232.
140[32] Bu bb ismindeki hasedden maksad gbtadr. nk
hased islm'da haram klnm irkin bir huydur. Hased, bir

kimsedeki ni'metin kendisinde olmasn istemekle beraber,
ondakinin yok olmasn arzu etmektir. Gbta ise, bir kimsedeki
ni'metin devamn istemekle beraber, kendisinde de olmasn
arzu etmektir. Buradaki hased'in gbta ma'nsna olduunu
"Fadilu'l-Kur'n"da Eb Hureyre'nin rivayet ettii hads te'yd
etmektedir: "Kur'n sahibinin gbta edilmesi bab"; 20. bb, 46.
hads. Hz. Umer'in sz olan ta'lke gelince, onu ibn Abdi'1-
147
15-.......Ben Abdullah ibn Mes'd (R)'dan
iittim, yle dedi: Peygamber (S) yle buyurdu: "ki
kiiden bakasna gbta olmaz: Allah tarafndan
kendisine mal verilip de hakk yolunda o mal helak
etmee musallat klnan kimse, Allah tarafndan
kendisine hikmet verilip de onunla hkmeden ve onu
bakalarna reten kimse".
Berr, bn Srn hadsinden; o da Ahnef'ten olmak zere sahh bir

senedle rivayet etmitir. "Efendiler olmanzdan evvel fakhler
olunuz" demek, efendilik ve bakanlktan nce, daha kk
yalarda iken renip limler olunuz; yhud evlenmeden evvel
limler olunuz, sonra byklk, idarecilik veya kocalk sfat,
sizlerin std nne oturup ilim renmenize mni' olur,
demektir.
Yaynlar: 1/233.
148
17- Ms Aleyhi's-Selmn Deniz
(Shilin)de Hzr'a Gitmesi le Yce Allah'n:
"Musa ona: Sana retilen ilimden bana da
retmen iin sana tbi' olaym m? dedi" (el-
Kehf: 18/66) Kavli Bab141[33]
16-.......Ibn ihb da kendisine bu hadsi

Ubeydullah ibn Abdillah'n haber verdiini tahds etti
ki, bn Abbs (R) bir defa Hurr ibn Kays ibn Hsn el-
Fezr ile, Musa'nn arkada hakknda mnazaa
etmitir. Bu mnazaada bn Abbs: Musa'nn arkada
Hzr'dr, dedi. Derken onlarn yanna Ubeyy ibn K'b
urad. bn Abbs onu arp: Ben u arkadamla,
Musa'nn bulumak iin yol aram olduu arkada
141[33]Bu bbdan maksad, ilim tahsili iin sefer etmeyi isbttr.

nk ilim iin sefer, sahbler, tabiler ve tabilerin tbi'leri
zamannda (ok) allm deildi. Onlar ilmi kendi beldelerinin
limlerinden alyorlard. Kitblar tedvn edilip de bunlar
memleketlere yaylnca, ilim talihleri bir beldeden dierine sefer
ettiler. Artk ilim iin sefer etmek onlar arasnda det oldu.
Binenaleyh musannif Buhr, sahh, kav bir asl isbt etmitir
iyi anla. (ah Veliyyullah, erhu Tercimi Ebvb Sahhi'l-
Buhr, s. 13-14).
Yaynlar: 1/234.
149
hakknda ekitim. Sen Peygamber (S)'den onun hlini
zikrederken iittin mi? dedi. Ubeyy yle dedi: Evet,
ben Raslullah'tan iittim, yle buyuruyordu:
"Musa, srl oullar'ndan sekin bir topluluk
iinde bulunduu srada ona bir kimse geldi ve:
Senden daha lim bir kimse biliyor musun? diye
sordu. Musa: Hayr, bilmiyorum, dedi. Bunun zerine
Allah Musa'ya: Hayr, kulumuz Hzr vardr, diye
vahyetti. Musa da onunla bulumak yolunu taleb etti.
Allah da onun iin bal bir almet yapt. (Allah
tarafndan) kendisine: Bal kaybettiin zaman
hemen dn. Muhakkak sen ona kavuacaksn, denildi.
Musa deniz iinde baln izini ta'kb eder oldu.
Musa'nn gen adam (kendisinden kuluk yemeini
istedii zaman) Musa'ya: Grdn m, kayaya
sndmz vakit ben bal(n hlini sylemeyi)
unutmuum; onu sylememi bana eytndan bakas
unutturmad, dedi. Buna karlk Musa gen
adamna: te bizim arayacamz bu idi, dedi ve
izlerinin zerinde gerisin geri dndler. Derken
Hzr' buldular. te Allah'n kendi Kitb'nda kssa
150
yapt ey, onlarn (Musa ile Hzr'n)
hlindendir"142[34].
18- Peygamber(S)'in "Y Allah, ona

Kitb' ret" Kavli Bab
17-.......Bize Hlid el-Hazz'(141)

krime(104,7)'den; o da ibn Abbs(68)'tan tahds etti.
bn Abbs (R): Raslullah (S) beni kucaklad da: "Y
Allah, ona Kitb' ret!" diye dua etti, dedi143[35].
142[34] Ms-Hzr kssas, Kur'n- Kerm'in el-Kehf sresi 60-

82. yetlerinde genie anlatlmtr. Buradaki hadste vak'aya
ksaca temas edilmi, sonunda Kur'n'daki tafsiltna iaret
buyurulmutur. Bunun iin hads ile yetler birlikte okununca,
Ms-Hzr kssas daha ak olarak anlalr. Bununla ilgili
hadsler Sahh-I Mslim ve Tercemesi, "Kitbu'l-Fadil; Hzr'n
faziletlerinden bir bb' (c. VII, s. 265-276) da toplanmtr.
Bu hadsten, ilim tahsli iin uzak mesafelere kadar sefer
etmenin fazileti ve ilimle ilgili daha birok hkmler istidlal
edilir. Musa'nn bu snnetine uyarak sahabe, tbin ve
tabilerin tbi'leri ile, onlardan sonra gelen limlerin biroklar
dn ilimlerini cem' edip diyar diyar dolamlardr.
Yaynlar: 1/235.
143[35] Peygamber'in bu duasnn kabul edildii gn gibi zahirdir.
nk "Resu'l-Mfessirn", "Habru'1-Umme", "Tercemnu'l-

Kur'n", "Sultnu'l-Mfessirn" gibi yce lakablarla sahbler ve
tabiler arasnda hret bulmutur. Bunlar Abdullah ibn
151
19- Kn Hads itip Yklenmesi Ne
Zaman Sahh Olur?144[36]
18-....... Abdullah ibn Abbs (R) yle demitir:

Raslullah (S) Min'da stresiz olarak namaz kldrd
srada, dii bir merkebe binerek kardan geldim. O
zaman bul yana yaklamtm. Safflardan birinin
nnden getim. Merkebi otlasn diye salverdim: On-
dan sonra saffa girdim. Bu yaptm ie kimse ses
karmad.
19-.......Bana Zubeyd(147), Zuhr'den; o da

Mahmd ibnu'r-Rab' (R)'den tahds etti. yle
Abbs'n Kur'n ile ilgili ilminin okluunu gsterdii gibi,

Peygamber'in ak bir mcizesidir de.
Yaynlar: 1/235.
144[36] Hadsin kil ve bali tarafndan eda ve tebl edilmesi
hususunda hibir ihtilf yoktur. Ancak hadsi yklenmeye, yn

iitip renmeye gelince, ihtilma yaklamasndan sonra, akl
edip hayr ve erri ayrd zaman, ocuktan da caiz olur. te
mellif Buhr, bunu isbt etmitir.
Yaynlar: 1/236.
152
demitir: Be yamda iken Peygamber (S)'in bir kerre
bir kovadan (azna su alp) yzme pskrttn
hatrlyorum.
20- lim Aramak in Sefere kmak Bab
Ve Cbir ibn Abdillah, Abdullah ibn

Uneys(54)'ten bir tek hadsi iitebilmek iin bir aylk
yola gitti 145[37].
145[37]Musannif Buhr bu ta'lki, ilim aramak iin karada ve

deryada sefere kmann fazletine tenbh olmak zere zikretti.
Bu tek hadsi Buhr "el-Edebu'l-Mfred"de, Ahmed ile Eb
Ya'la da Msnedlerinde Abdullah ibn Muhammed ibn Ukayl
tarkinden tahrc etmilerdir. Bu Abdullah, Cbir ibn
Abdillah'tan yle derken iitmitir: Bana bir kimseden,
Raslullah'tan iitmi olduu bir hads ulat. Bunun zerine bir
deve satn aldm, sonra yolculuk eyam deveme ykleyip, ona
doru bir ay yolculuk ettim. Nihayet am'a geldim. O zt
Abdullah ibn Uneys'mi. Kapcsna: Ona
"Kapnn nnde Cbir bekliyor" de! dedim.
"Abdullah olu Cbir mi?" diye sordu.
"Evet" dedim. Bunun zerine dar kt ve benimle sarmat.
Ben:
"Senden bana, senin Raslullah'tan iitmi olduun bir hads
ulat. Ben de bunu bizzat iitmeden evvel lmekliimden
ende ettim" dedim. Bunun zerine yle dedi:
"Ben Raslullah'tan iittim, yle buyuruyordu:
"Allah kyamet gn insanlar plaklar olarak toplar..."
153
20-....... Evz (88-157) dedi ki: Bize Zuhr,
Ubeydullah ibn Abdillah ibn Utbe ibn Mes'd'dan; o da
bn Abbs'tan haber verdi ki, ibn Abbs (R) bir defa
Hurr ibn Kays ibn Hsn el-Fezr ile Musa'nn arkada
hakknda ekimitir. Derken onlarn yanna Ubeyy
ibn K'b urad, ibn Abbs onu arp: Ben u
arkadamla, Ms'nn bulumak iin yol aram
olduu arkada hakknda ekitim. Sen Raslullah'tan
onun hlini zikrederken iittin mi? dedi. Ubeyy yle
dedi: Evet, ben Peygamber'den iittim; yle
buyuruyordu:
"Musa, Isrl oullar'ndan sekin bir topluluk
iinde bulunduu srada ona bir kimse geldi ve:
Senden daha lim bir kimse biliyor musun? diye
sordu. Musa: Hayr, bilmiyorum, dedi. Bunun zerine
Allah Musa'ya: Hayr, kulumuz Hzr vardr, diye
Eb Eyyb Hlid ibn Zeyd el-Ensr'nin de bir hads iin Msr'a

kadar gittii ve hadsi dinler dinlemez, ikaamet etmeksizin
hemen geriye dnd rivayet edilmitir. Bunun da rivayet
zinciri ve tafsilt tammiyle zabtedilmitir (Umdetu'l-Kaar, I,
462-463).
Yaynlar: 1/236-237.
154
vahyetti. Musa da onunla bulumak yolunu taleb etti.
Allah da onun iin bal almet yapt. (Allah
tarafndan) kendisine: Bal kaybettiin zaman dn,
muhakkak sen ona kavuacaksn, denildi. Bundan
sonra Musa deniz iinde baln izini ta'kb eder oldu.
Musa'nn gen adam (kendisinden kuluk yemeini
istedii zaman) Musa'ya: Grdn m, kayaya
sndmz vakit ben baln hlini sylemeyi)
unutmuum, onu sylememi bana eytndan bakas
unutturmad, dedi. Buna karlk Musa gen
adamna: te bizim arayacamz bu idi, dedi ve
izlerinin zerinde gerisin geri dndler. Derken
Hzr' buldular. te Allah'n kendi Kitb'nda kssa
yapt ey, Musa ile Hzr'n hlindendir."
21- lim renen Ve Bakalarna reten

Kimsenin Fazileti Bab
21-....... Bize Hammd ibn Usme (201), Bureyd

ibn Abdillah'tan; o da Eb Musa (R)'dan tahds etti.
Peygamber (S) yle buyurmutur: "Allah'n benim
vstamla gnderdii hidyet ve ilim, bol yamura
155
benzer. Bu yamur kh yle bir topraa der ki, onun
bir ksm suyu kabul eder ve ayr ile bol ot yetitirir.
Bir ksm da kurak olur, suyu (stnde) tutar da Allah
onunla insanlar fidelendirir: Ondan hem kendileri
ierler, hem de hayvanlarn suvarrlar, ekin ekerler.
Bu yamur dier bir nevi' topraa daha isabet eder ki,
dz ve kaypaktr; ne suyu stnde tutar, ne ayr
bitirir. Allah 'in dnini anlayp da Allah 'm benim
vstamla gnderdii hidyet ve ilimden faydalanan ve
bunu bilip de bakasna bildiren kimse ile, bunu
duyduu vakit kibrinden ban bile kaldrmayan ve
Allah'n benimle gnderilen hidyetini kabul etmeyen
kimse byledir"146[38].
Eb Abdillah Buhr der ki: Ishk ibn Ibrhm
(238): "Ve kne minh tifetun kayyeleti'l-me ( O
topraktan kimi suyu ien bir taifedir)" eklinde syledi.
146[38]Bu taksme gre, topraklar da, insanlar da ksma

ayrlm oluyorlar:
1. Faydalanan, fayda veren;
2. Fayda veren, faydalanmayan;
3. Ne fayda veren, ne de faydalanan.
Yaynlar: 1/239.
156
"Kaaa" zerinde su durur olan araz parasdr.
"Safsaf" da dmdz arazdir147[39].
22- lmin Kaldrlmas Ve Cehaletin

Meydan Alp Yaylmas Bab
Ve Rabatu'r-Re'y(136): "Kendisinde herhangi

bir ilim bulunan kimsenin kendisini zayi' etmesi (yn
ilmini gizlemesi) lyk deildir" dedi148[40].
147[39] Hadste zikredilen "kn", "kaaa " lfznn cem'idir. O da

iinde su durmayp zerine ykseldii arazdir. "Safsaf" da
dmdz arazdir. Bu son kelime hadste yoktur. Ancak bunu
istidrd yoluyla zikretmitir. nk hadste gelen lfzlar
Kur'n'dakilerden tefsir etmek Buhr'nin detidir. Kur'n'da
"kaaen safsafen" (Th: 20/106) vki' olmutur.
Yaynlar: 1/239.
148[40] lmin kaldrlp cehaletin kklemesi kyamet
almetlerinden olunca, herhangi ilm bir mes'eleyi bilenlerin
onu meydana karmas gerekir, ilmin kaldrlp cehaletin
ortal kaplamas, musibetlerden bir musibettir. Buhr,
Rabatu'r-Re'y'in szyle, insanlardan ayrlmak ve benzeri
suretlerle hads rivayetini terk etmenin ve ilmi tedris
etmemenin, ilmin kaldrlmas ve cehlin yaylmas olduunu ve
bunun da itima ve ferd bir musibet olduunu isbt etmitir.
Rabatu'bnu Eb Abdirrahmn(136)'n bu szn Hatb, el-
Cmi"mde, Beyhak ise el Medhal'inde Abdu'1-Azz el-
Uveys'den; o da Mlik'ten; da Rabatu'r-Re'y'den olmak zere
157
22-.......Enes (R) yle demitir: Raslullah (S)
yle buyurdu:
"lmin kaldrlmas, cehlin kklemesi, arbn
iilmesi, zinann oalmas kyamet
almetlerindendir".
23-.......Enes (R) yle demitir: Size yle bir

hads syleyeceim ki, benden sonra hi kimse onu
size tahds edip syleyemiyecektir: Raslullah (S)'tan
iittim, yle buyuruyordu:
"lmin azalmas, cehaletin meydan alp
yaylmas, zinann meydana kp ayi' olmas, elli
kadnn yalnz bir bakan olacak derecede kadnlarn
oalp erkeklerin azalmas kyamet
almetlerindendir"149[41]

Yaynlar: 1/239-240
149[41] Her iki hadsin "lmin kaldrlmas ve cehlin yaylmas"
balna delletleri meydandadr.

Yaynlar: 1/240
158
23- lmin Fazileti Bab
24-....... bn Umer (R) yle demitir:

Raslullah(S)'tan iittim: "Uykuda iken bana bir
kadeh st getirdiler. O kadar itim ki, kanklk
te'srinin t trnaklarmdan szdn hl
duyuyorum. tikten sonra artm Umer ibn
Hattb'a verdim" buyuruyordu. Y Raslallah! Bunu
ne ile yorumladn? diye sordular. "lim ile" cevbn
verdi.150[42]
Stn ilim ile tefsr edilmesinin vechi, her ikisinin ok

150[42]
fayda vermekte itirakleri, birinin cesedlere, dierinin ruhlara

salha sebeb tekil etmeleridir.
Yaynlar: 1/240.
159
24- Kendisi Bir Hayvan Veya Dier Bir
Binek zerinde Dururken Sul Soranlara
Fetva Ve Cevb Vermek Bab151[43]
25-.......Abdullah ibn Amr ibn As (R)'tan (o yle

demitir): Raslullah (S) Veda haccnda, insanlar
sorup rensinler diye, Min'da durdu. Yanna biri
gelip:
- Bilemedim de kurbn kesmeden nce tra
oldum, dedi. Raslullah:
- Kurbnn kes, gnh yok, buyurdu. Dieri
gelip:
- Bilemedim de ta atmadan evvel kurbn
kestim, dedi.
Yn bu caizdir; asl sabittir. Bununla beraber bu zamanda

151[43]
ihtiyatl olan, mftnin fetva vermek iin bir meknda

itmi'nnla ve arkadalaryle mavere hlinde olmasdr.
Bu babn hadsiyle hayvan zerinde durma sabit olmamtr.
Lkin Buhr, bu hususta baka bir tarkle Peygamber'in Veda
haccnda, Min'da hayvan zerinde duruunun sabit olmasna
i'timd etmitir. Binenaleyh, sen bu takriri iyi belle, nk bu
sana bu kitabn ok yerlerinde fayda verecektir (ah
Veliyyullah).
Yaynlar: 1/241.
160
- Ta at, gnh yok, buyurdu.
Peygamber'e (o gn ta atmak, kurbn kesmek,
tra olmak, tavaf etmek gibi hacc ilerinden) ne
geirilmi veya geriye braklm hibir ey sorulmad
ki, cevbnda: "Yap, gnh yok" buyurmasn152[44].
25- Fetv (Talebine) El Ve Ba

aretleriyle Cevb Veren Kimse Bab153[45]
152[44] Hacc menseklerinin -ki ta atmak, kurbn kesmek, tra

olmak ve ifza tavaf yapmaktr- tertb zere edas snnet midir,
yoksa vcib midir?
mm afi ile mm Ahmed ibn Hanbel ve daha evvelki
imamlardan Ata', Tavus, Muchid tertibin snnetliine kaail
olup, menseklerin hangisi evvel yaplsa, te'hr edildiinden
dolay keffret olan kan aktmak lzm gelmez, demilerdir.
Dayanaklar da bu hads ile benzeri dier hadslerdir. mm Eb
Hanfe ile mm Mlik ve kendilerinden evvel gelen
imamlardan Sad ibn Cubeyr, Hasen Basr, brhm Naha,
Katde tertibin vcbuna, ve tertibi bozanlara kan aktma
keffretf lzm geleceine kaail olmulardr. Her iki taraf
delillerinin tafsli, fkh kitblarndadr (Ahmed Nam).
Yaynlar: 1/241-242.
153[45] Bu zamanda en ihtiyatl olan bunun aksi ise de, byle el ve
ba iaretleriyle cevb vermenin de caiz olduu sabit oluyor.

Yaynlar: 1/242.
161
26-.......Bize Eyyb Sahtiyn, krime'den; o da
ibn Abbs'tan tahds etti (ki o yle demitir):
Peygamber'e Veda haccnda sul soruldu. Soran kimse:
Ben ta atmadan nce kurbn kestim, dedi. Peygamber
(S) bu sule: "Gnh yoktur" diyerek eliyle iaret etti.
Soran kimse: Kurbn kesmeden nce tra oldum,
dedi. Raslullah: "Gnh yoktur" diyerek eliyle iaret
etti.
27-.......Salim ibn Abdillah yle demitir: Ben

Eb Hureyre (R)'den iittim ki, Peygamber (S): "lim
kabz olunacak (yn kaldrlacak) cehalet ve fitneler
zuhur edecek, herc oalacaktr" buyurdu. Y
Raslallah, herc nedir? diye soruldu. Raslullah, katli
kasdeder gibi elini eip indirerek: "te byle!"
buyurdu154[46].
154[46] "Herc", ha'nn fethi ve r'nn sknuyla insanlar fitne,

ihtill, harb ve ktal hengmesine dmek ma'nsnadr.
Lisnmzda "insanlar birbirine dp herc ve merc oldu" ta'bri
vardr... Herc'in lgat ma'ns ihtill ve karklktr. Kati
ma'nsnda kullanlmas meczendir.
Bunda kiinin eliyle yhud bayle yhud irdesi anlalacak bir
eyle iaret ettii zaman, bunun caiz olacana dell vardr.
162
28-....... Bize Him ibn Urve, Ftma bintu'l-
Munzir'den; o da Esma bintu Eb Bekr'den tahds etti.
Esma (R) yle demitir: (Gne tutulmas
zamannda) ie'nin yanna gittim, o namaz klyordu.
Bu insanlara ne oluyor? dedim. (Gne tutulduunu
anlatmak iin) gkyzne doru (bayle) iaret etti.
Meer insanlar hep namaza durmular. ie':
"Subhnallh" dedi. Bu bir yet mi? diye sordum.
Bayle evet diye iaret etti. Bunun zerine ben de
namaza durdum. Nihayet zerime baygnlk geldi.
(Yanmdaki krbadan) bama su dkmee baladm.
Namazdan sonra Peygamber, Allah'a hamd ve sena
edip yle buyurdu155[47]: "Cennet ve cehenneme kadar
evvelce bana gsterilmemi hibir ey kalmad ki bu
Inallah Kitbu't-Talk'ta iaretle boamann hkm ve bu

konuda fakhlerin ihtilflar gelecektir.
Yaynlar: 1/242.
155[47] Gne tutulmas namazndan sonra hutbenin mstehb
olduu bundan anlalyor.

Yaynlar: 1/243.
163
makaammda grm olmayaym 156[48]. Bana vahy
olundu ki, sizler kabirlerinizde Mesh Deccl'n
imtihanlarna benzer yhud ona yakn -Esm'nm bu
iki szden hangisini sylediini bilmiyorum-157[49] bir
imtihan geireceksiniz. (Kabre girmi kimseye:) Bu
adam (yn Muhammed) hakkndaki ilmin nedir? diye
sorulacak158[50]. M'min yhud yakn sahibi olan kimse
-Esm'nn bu ikiden hangi lfz sylediini
bilmiyorum- : O zt Muhammed'dir. O Allah 'in
Rasl'dr. Bize beyyineler ile hidyet getirdi. Biz de
da'vetine icabet ettik ve O'na uyduk. O zt Muham-
med'dir diyecek. Bu sz kerre tekrarlanacak. Ondan
156[48] Buhr'nin Enes rivayetinde olan ksf'taki dier hads ile

Sahh-i Mslim'de tasrh edildii zere, o namaz esnasnda
cennet ile cehennem kble cihetindeki duvarda Peygamber'in
gzlerine temessl etmiti. Yn o duvar, Peygamber'in gzleri
iin bir nevi' televizyon ekran vazifesi grmt.
Yaynlar: 1/243.
157[49] Bu ekk, Esm'nm lfz hakknda ara yerdeki rvnin
ekkidir.
Yaynlar: 1/243.
158[50] Bu sul ve imtihan edenler Mnker ve Nekr adlarndaki
iki melektir.
Yaynlar: 1/244.
164
sonra o kimseye: Yat da rahata uyu, o ztn
peygamberliine kesin surette inanmakta olduunu
bildik, denilecek. Mnafk yhud kalbinde bhesi olan
kimseye -Esm'nn bunlardan hangisini sylediini
bilmiyorum- gelince, o (sule kar): Ben bilmiyorum,
iittim, insanlar bireyler sylyorlard, ben de onu
syledim, cevbn verecek"159[51].
Bala uygunluu, iinde ba ile iaret etme bulunmas

159[51]
ynndendir. Lkin bu ie'nin fiilindendir. Bzlar, bu fiil ie

zerinde mevkuf (yn durdurulmu) olur demilerse de, merf'
hads hkmndedir. nk ie, Peygamber'in arkasnda
namaz klmakta idi. Peygamber de namaz iinde olsa bile
arkasn grr idi...
Gne ve ay tutulmas zamanlar dakkas dakikasna, hatt
saniyesi saniyesine erbab tarafndan evvelce hesb ile haber
verilebilir tabi hdiselerden olduklar iin, vukua
gelmelerinden korkuya ne mahal vardr? demek de olmaz.
nk bu kinat nizmnn bozulma gn demek olan
kyametin kyam vaktinin, evvelden hesb ve ta'yn edilmi bu
gibi hdiselerle birlikte vuku' bulmayacana hibir akl dell
yoktur. Fakat O en byk hdisenin halleri hakknda: "... Ay
tutulduu, gnele ay bir araya getirildii zaman" (el-Kyme:
75/9) yetinden anlalaca zere, kyamet almetlerinden
olarak bu kabl bz felek grnlerin meydana gelecei sdk
haberci tarafndan da haber verilmitir. Buna mukaabil
"Kyametin subtunun ne zaman olduunu sana sorarlar. De
ki: Onun ilmi ancak Rabb'imin yanndadr. Onun vaktini
kendisinden bakas aklayamaz. Gklere de, yere de ar
basmtr. O sizlere ancak apanszn gelir..." (el-A'rf: 7/187)
yetindeki sarahatten dolay apanszn kopacak olan kyametin
de vakti ta'yn zere bilinmedii iin gne ve ay tutulmalarin
165
26- Peygamber(S)'in Abdu'l-Kays
Hey'etini, mni Ve lmi Belleyip
Ezberlemeleri Ve Bunu Arkalarndaki
Kimselere Haber Vermeleri zerine Tevik
Eylemesi Bab
Mlik ibn Huveyris(R-94): Peygamber (S)

bizlere: "Ailelerinizin yanna dnnz ve
rendiklerinizi onlara retiniz!" buyurdu,
dedi160[52].
29-....... Bize u'be, Eb Cemre'den tahds etti.

Eb Cemre yle demitir: Ben bn Abbs ile insanlar
arasnda tercemnlk yapyordum. bni Abbs (R)
yalvarma, dua, niyaz ve ibdet vesilesi sayarak namaza

koyulmak, mn ehline gre pek tabi bir keyfiyettir.. (Tecrd
Ter., I, 74).
Yaynlar: 1/244.
160[52] Mlik ibn Huveyris'in bu sz, Buhr'nin "Namaz, Edeb
ve Vahidin Haberi" kitblarnda getirdii mehur hadsin bir

parasdr.
Yaynlar: 1/245.
166
yle dedi: Abdu'1-Kays hey'eti Peygamber'e geldi.
Peygamber:
- Hey'et kimlerdir, yhud cemat kimlerdir?
diye sordu.
- Biz Raba kablelerindeniz, dediler.
- Ho geldiniz. Allah sizi utandrmasn, piman
etmesin, buyurdu. Onlar:
- Bizler sana uzak bir yerden geliyoruz. Seninle
bizim aramzda Mudarr kfirlerinden u cemat
vardr. Biz sana yalnz haram ayda gelebiliriz. O hlde
bize bir ey emret de geride kalanlarmza haber
verelim; o sebeble de cennete girelim, dediler.
Raslullah onlara drt ey emretti, drt eyden
de nehyetti. Raslullah onlara yalnz azz ve cell olan
Allah'a mn etmeyi emrettikten sonra:
- Yalnz Allah'a mn etmek ne demektir bilir
misiniz? diye sordu.
- Allah ve Rasl en iyi bilendir, dediler.
Raslullah:
- Allah'tan baka ilh olmadna ve
Muhammed'in Raslullah olduuna ehdet etmek,
namaz ikaame, zekt eda etmek, ramazn orucunu
167
tutmak ve ganimetin bete birini vermenizdir,
buyurdu. Kezlik onlar dubb, hantem ve muzeffet
denilen kaplardan nehyetti. u'be dedi ki; bn Abbs
belki nakr, belki de mukayyer dedi. Sonra Raslullah:
- Bu emrimi ezberleyin ve onu arkanzda
kalanlara haber veriniz, buyurdu 161[53].
27- (Bir ahsa) Vki' Olan Bir Mes'eleyi

Sormak in Sefer Etmek Ve Ehline De
retmek Bab
30-.......Bize Abdullah ibn Mbarek haber verip

yle dedi: Bize Umer ibnu Sad ibn Ebi'l-Hasen haber
verip yle dedi: Bana Abdullah ibnu Eb Muleyke,
Ukbe ibnu'l-Hris'ten tahds etti ki, bu Ukbe ibnu'l-
Hris (R), Eb hb ibn Azz'in kz ile evlenmiti.
Derken yanna bir kadn geldi ve: Ukbe'yi de, evlendii
kadn da ben emzirdim, dedi. Ukbe o kadna: Ne senin
Bu hadsin bir rivayeti "Imn Kitab" 40. babnda gemi

161[53]
ve orada bz aklamalar verilmiti.

Yaynlar: 1/246.
168
beni emzirdiinden haberim var, ne de evvelce bunu
bana sylediinden, cevbn verdi. Mteakiben
hayvanna binip Medne'ye Raslullah'a gitti ve
mes'elenin hkmn ondan sordu. Raslullah (R):
"Bir kerre (senin onun kardei olduun) sylenmi
bulunduu hlde (o kadnla evlilik) nasl olur?"
buyurdu. Bunun zerine Ukbe o kadndan ayrld, o da
baka bir kocaya vard162[54].
28- lim (Edinmek) Hususunda

Nevbetlemek Bab
31- Bize Eb'l-Yemn tahds edip yle dedi:

Bize uayb, Zuhr'den haber verdi. H Eb Abdillah
Buhari der ki, bnu Vehb yle dedi: Bize Ynus, bn
Bala uygunluu "Bineine binip Medne'ye Raslullah'a

162[54]
gitti ve mes'elenin hkmn ondan sordu" sznde olduu

aktr. Bunun birer rivayeti "ahdetler" ve "Nikh"ta da
gelecektir. Bundan, temiz insann thmetli durumlardan
ekinmesi vcib olduu, ilme hrsl olmak ve Allah'a yaklatrc
olan nev'inin terch edilmesi, emzirici kadnn kle de olsa tek
bana ahadetinin bz hllerde caiz olabilecei gibi hkmler
alnmtr.
Yaynlar: 1/246-247.
169
ihb'dan; o da Ubeydullah ibn Abdillah ibn Eb
Sevr'den; o da Abdullah ibn Abbs'tan; o da Umer ibn
Hattb'dan haber verdi: Umer (R) yle demitir:
Ensr'dan bir komum ile beraber Ben Umeyye ibn
Zeyd yurdunda oturuyor idim. Bu yurd Medine'nin
Avl denilen yksek semtindedir. (Bir ey renmek
midiyle) Raslullah'n yanna nevbetlee inerdik. Bir
gn o iner, bir gn ben inerdim. Ben indiim zaman o
gn vahy ve sireye dir ne duyarsam, haberini
komuma getirirdim. O da indii zaman byle yapard.
Ensr arkadam bir defa nevbetinin gnnde idi.
Dnnde kapm pek iddetli alarak: O burada m?
diye sordu. Ben rktm163[55]. Yanna ktm. Byk bir
i meydana geldi, dedi. (Umer der ki: Ben zten byle
birey olacan zannedip duruyordum. Sabah
namazn klnca giyinip kuandm. Sonra Medne'ye
inip) Hafsa'nn yanna girdim. Baktm ki alyor.
Umer'in rkmesi -dier rivayetlerde beyn edildii zere-,

163[55]
o sralarda Gassnler'in Medne'ye hcuma hazrlandklar

insanlarn azlarnda yaygn bulunduundan dolay idi. Ensr
arkada tel ile kapya gelince, birdenbire Gassnler'in
anszn hcumlarna uram olduklarn sanmt.
Yaynlar: 1/247.
170
Raslullah (S) sizleri boad m? diye sordum.
Bilmiyorum, dedi. Ondan sonra Raslullah'm yanna
girdim. Ayak st durduum yerden: Zevcelerini
boadn m? dedim. "Hayr" dedi. Bunun zerine ben
de Allhu ekber dedim.164[56]
164[56]Meydana gelen ve Umer'i bu kadar alkadar eden mhim

i, Peygamber'in zevceleri hakknda bir ay mddetle l (yn bir
ay mddetle grmemeye yemn) etmesi ve bu l'nn sahbler
arasnda boama zannedilmi olmas idi. Hz. Umer, kz Hafsa
dolaysyle bu iin evveliyytna vkf olduu iin, buradaki
metinden hri olarak kavs iine alnan "Ben zten..." szn
sylemiti, l mddetinin sonunda el-Ahzb: 28-29. yetleri
nazil olarak, zevcelerin hepsi Allah, Rasl, hiret yurdu ile
dny hayt ve zneti ve Rasl'den ayrlma arasnda muhayyer
klnmlar, ve hepsi birinci kk ihtiyar etmilerdir.
Bu hadsten: ilim aramaya hrs gstermek, ilim talibinin kendi
maieti ve ilim aramaya yardm grebilecei hususlara bakp
dnmesi, vhid haberinin kabul, ve sahblerin mrselleriyle
amel etmenin cevaz, sahblerin Peygamber'den iittiklerini
birbirlerine haber verir ve "Raslullah yle buyurdu" diyerek,
bunu msned gibi yapar olduklar, nk ilerinde yalanc ve
gvenilir olmayan bir kimse bulunmad; izin istemek iin
kapya vurup tklatmann cevaz; babalarn kzlar yanna
kocalarndan izin istemeden girmeleri ve kocalaryle zevciyyet
ileri hakknda teft ve aratrma yapmalarnn cevaz; ve ilim
elde etmek iin arkadalaryle nevbetlemenin ve bununla
megul olmann cevaz gibi hkmler alnmtr.
Yaynlar: 1/248.
171
29- t Verme Ve retme Srasnda
Holanmad Bir ey Grd Zaman
fkelenmek Bab
32-.......Eb Mes'd (R) yle demitir: Bir

kimse geldi ve:
- Y Raslallah! Fulnca bize (namaz
kldrrken) o kadar uzatyor ki, adet namaz
terkedecek gibi oluyorum, dedi. Peygamber(S)'i hibir
mev'za da o gnk kadar gadabl grmedim. Bu
ikyet zerine Raslullah: "Ey insanlar! Sizler nefret
ettiricilersiniz. Her kim insanlara namaz kldrrsa
namaz hafifletsin. nk cematin iinde hasta ola-
n, zayf olan ve i g sahibi olan vardr" buyurdu.
33-.......Zeyd ibn Hlid el-Cuhen (R-72,78)'den

(o yle demitir): Bir kimse Peygamber'den lukatay
(yn yitik mal) sordu. Peygamber (S):
- Ban yhud kabn, klfn belle, sonra onu
tekine berikine bir sene bildir, tant. Ondan sonra
onu kullan. Ondan sonra da sahibi karsa yine ona
ver, buyurdu.
172
O zt:
- Yitik deve de (byle mi)? diye sordu.
Raslullah o kadar fkelendi ki, yanaklar yhud
yz kzard ve:
- Ondan sana ne? Su tulumunu, ayakkabsn
beraberinde tar. (Muhta olduka) su bana gelir,
aalardan otlar. Onu sahibi buluncuya kadar kendi
hline brak, buyurdu.
O zt:
- Y yitik davara ne buyurursun? dedi.
- O y senindir, y kardeinindir, y
kurdundur 165[57], buyurdu.
34-.......Eb Musa (R) yle demitir: Bir gn

Peygamber(S)'den holanmad bz eyler soruldu.
Bu gibi suller oaltlnca fkelendi. Ondan sonra
insanlara hitaben:
- Bana istediinizi sorun! buyurdu.
Yn onu sen ve bakas tutup almazsa, onu kurt yer

165[57]
demektir. Bu ifde, deve hri, davar ksmn tutup muhafaza

etmeye bir izindir.
Yaynlar: 1/249.
173
Birisi kalkp:
- Benim babam kimdir? dedi 166[58].
- Baban Huzfe'dir, buyurdu. Bir dieri kalkp:
- Y Raslallah! Benim babam kimdir? dedi.
- eybe'nin azadls Salim'dir, buyurdu.
Umer ibn Hattb Peygamber'in yzndeki
fkeyi grnce:
- Y Raslallah! Biz azz ve cell olan Allah'a
tevbe ediyoruz, dedi 167[59].
166[58] Bu zt, Kisr'ya sefr olarak gnderilen Abdullah ibn

Huzfe es-Sehm el-Muhcir'dir. Mslim'in rivayetine gre bu
Abdullah, babasndan baka bir babaya nisbet edilir ve biriyle
kavga ettike "fulnn olu" diye ayblanrd. Annesi byle bir
sul sorulduunu iitince: Senden daha fena evld grmedim.
Anann chiliyyet gnlerinde kadnlarn irtikb ettii eylerden
birini irtikb etmediini nereden biliyordun? Ya anan, lem
nazarnda rsvy edeydin iyi mi olurdu? diye azarlam. O da
cevaben: Vallahi eer beni bir zenc kleye ilhak etmi olayd,
onu baba kabul eder, Kureyli olmak da'vsndan vazgeerdim,
demitir.
Yaynlar: 1/250.
167[59] Buradaki her hadsin bala delletleri gizli deildir.
174
30- mmn Yhud Muhaddisin
Huzurunda nnde ki Dizi zerine ken
Kimse Bab
35-.......Bize uayb, Zuhrden haber verip yle

dedi: Bana Enes ibn Mlik(R) yle haber verdi:
Raslullah (S) kt. (Kendisine holanmad bz
eyler soruldu; bu sulleri oalttlar; bundan dolay
fkelendi de, benden sorunuz dedi). Abdullah ibn
Huzfe ayaa kalkp:
- Benim babam kimdir? dedi. Raslullah:
- Baban Huzfe'dir, buyurdu.
Ondan sonra Raslullah "Bana sorunuz"
demeyi oaltnca, Umer, iki dizi stne kerek:
- Biz Allah' Rabb, slm' dn, Muhammed'i
Peygamber olarak kabul ve tasdk ettik, dedi.
Bunun zerine skt buyurdu168[60].
Hadsin bala uygunluu aktr. Mslim'deki rivayette

168[60]
Raslullah bu hitabesinde: "Her kim bana bir ey sorarsa

muhakkak haber vereceim, babasnn kim olduunu sorsa bile"
buyurmu. Abdullah ibn Huzfe ile Sa'd ibn Salim bunun
zerine ayaa kalkp, babalarnn kim olduunu sormulardr...
Bu srada Raslullah'tan daha bakalar da bir takm sorular
175
31- Anlalmas in Sz Defa Tekrar
Eden Kimse Bab
Raslullah: "yi dinleyin! Bir de yalan

sylemektir" dedi ve bu sz durmadan tekrar
ediyordu. Ve bn Umer: "Peygamber defa "Tebli
ettim mi?" diye syledi, dedi169[61].
sorup cevblarn almlardr. Taber rivayetinde: Umer kalkp

Raslullah'a doru gitti. Mbarek ayan pt ve: "Biz
chiliyyetten kurtulal ok olmad, bizi afvet, Allah seni afvetsin"
dedi, denilip Umer'in Peygamber'in fkesini yattrncaya
kadar alt haber verilmitir.
Umer'in bu szleri son derece cmial, vecz ve kesin bir dstr
eklinde slm mnnn ikrardr.
Bu hadsi Ahmed Nam yle de terceme etmitir: "Allah'n
Rabb'mz olduuna, slm'n dnimiz olduuna, Muhammed'in
Peygamber olduuna rz olduk, dedi. Bunun zerine fkesi
geip skt buyurdu" (Tecrd Ter., I, 80. haiye).
Yaynlar: 1/251.
169[61] Bb ismindeki birinci ta'lk, "Kitbu'-ehdt"ta
tammn vaslettii hadsin bir parasdr. Yalan szden
saknma el-Hacc: 22/30. yette, bn Umer'den yaplan ta'lk ise
Veda hacc hutbesi hadsinin'son parasdr.
Bb isminin birinci ksm, retme ve ta'lm srasnda bz
szlerin iyice anlalmas iin tekrar tekrar sylenmesini ifde
ediyor.
Yaynlar: 1/251.
176
36-.......Bize Summe ibn Abdillah, dedesi
Enes(R)'den tahds etti ki, Peygamber (S) bir sz
syledii zaman, iyice anlalsn diye kerre tekrar
ederdi. Keza bir kavmin yanna gelip selm verdii
zaman da kerre selm verirdi170[62].
37-.......Bize Eb Avne, Eb Bir'den; o da

Ysuf ibn Mhek'den; o da Abdullah ibn Amr(R)'dan
tahds etti. O yle demitir: Yaptmz yolculuklarn
birinde Raslullah (S) geride kalmt da sonradan bize
yetimiti. O srada ikindi namaz vakti girmiti. Biz de
abdest alyorduk. Ayaklarmz (mesh eder gibi az su ile
ykamaya) baladk. Bu hli grnce en yksek sesiyle
170[62]"Bir kavmin yanna geldii zaman" ifdesinde "zaman"

sznn zahiri umm iin demektir. Lkin burada bz vakitler
ma'nsndadr. Yn topluluk kalabalk olduu zaman,
Peygamber yanlarna geldiinde, topluluun tarafna ayr
ayr selm verirdi, demek olabilir; yhud da isti'zn selm
olabilir. Sarihler baka tevcihlerde de bulunmulardr.
Yaynlar: 1/252.
177
iki yhud kerre: "Cehennemde yanacak kelere
yazk!" 171[63] diye nida etti.
32- Kiinin Kendi Tasarrufunda Bulunan

Dii Hizmetisine Ve Ehline lim retmesi
Bab
38-.......mir e-a'b dedi ki: Bana Eb Burde,

babas Eb Musa'dan tahds etti. Eb Musa (R) yle
demitir: Raslullah (S) yle buyuruyordu:
" kiinin ikier ecri vardr: Bunlardan biri
Kitb ehlinden olup da hem kendi peygamberine, hem
de Muhammed'e mn eden kimsedir. Dieri kle
edilmi bir kuldur ki, hem Allah'n hakkn, hem de
efendilerinin hakkn eda ettiinde (o da iki ecre nail
olur). ncs yle bir kimsedir ki, yannda
tasarruf edecei bir criye bulunur da onu
Hadsin bir rivayeti ayniyle bu isndla "ilim Kitab",

171[63]
"ilimde ses ykseltme bb"nda gemiti. Ancak orada Ebu'n-

Nu'mn'dan; o da Eb Avne'den.. senediyle sevk etmiti.
Burada ise; Msedded'den; o da Eb Avne'den eklindedir.
Yaynlar: 1/252.
178
edeblendirir, amma (iddetten uzak olarak) gzel
gzel edeblendirir, ve onu iyice retir, lkin (yine
rfk ile) gzel gzel retimini tamamlar, bundan
sonra da onu hrriyete kavuturup onunla evlenir.
te boylesinin de iki ecri vardr".
Bu hadsi syledikten sonra mir e-a'b, kendi
muhatabna: te bu bilgiyi biz sana hibir bedel
istemeksizin veriyoruz. Hlbuki vaktiyle Peygamber
zamannda bundan kk bir mes'ele iin t Medne'ye
kadar binee binilip yolculuk edilirdi, dedi172[64].
33- mmn Kadnlara Va'z Vermesi Ve

Onlara lim retmesi Bab
172[64]Sondaki bu szler, hadsin rvsi, tabi byklerinden

mir e-a'b'nin szdr. Bunu kendisine byle bir mes'eleye
dir sul soran bir Horsnl'ya sylemitir. Bununla retme
creti istemeyip, sdece retme ve tebl etme sevabn ifde
etmi oluyor.
Hadsin bb ismine mutabakat, kleler hakknda hadsin nass
ile, hrr olan aile ferdleri hakknda kys iledir. nk hrr olan
aile ferdlerine Allah'n farzlarn ve Rasl'nn snnetlerini
retmee olan i'tin, klelere retmekteki i'tindan daha
kuvvetlidir.
Yaynlar: 1/253.
179
39-.......Bize u'be, Eyyb'dan tahds etti.
Eyyb: Ben At'dan iittim, dedi. Ata: Ben bn
Abbs'tan iittim, dedi. ibn Abbs (R): Ben Peygamber
(S) zerine ehdet ediyorum, dedi. Yhud Ata da: Ben
ibn Abbs zerine ehdet ediyorum, demitir:
Raslullah (mescidde va'z ettikten sonra) kadnlara
duyuramadm zannyle yannda Bill olduu hlde
(erkek saflarndan) kt. Kadnlara va'z ederek onlara
sadaka vermeyi emretti. (Szleri o kadar te'sr etti ki)
kadnlarn kimi (kulaklarmdaki) kpeyi, kimi
(parmandaki) yz kanp atmaa baladlar. Bill
de onlar etei iine topluyordu.
Ve Isml (194), Eyyb'dan; o da At'dan diye
syledi. Ata da: bn Abbs'tan syledi, bn Abbs: Ben
Peygamber zerine ehdet ediyorum ki...
demitir173[65].
Hadsin bala uygunluu aktr. Bununla kadnlara va'z

173[65]
vermenin, onlara hireti ve islm hkmlerini hatrlatmann,

sadaka vermeye tevk etmenin mstehbl sabit oluyor.
Peygamber'e ve ailesine sadakann haram olduu ma'lmdur.
Bu sadakalar, mnsib yerlere sarfedilmek zere toplanrd.
Hadsin sonundaki ifde Buhr'nin ta'lkidir. nk sml ibn
Uleyye, Buhr'nin doum yl olan 194 ylnda vefat etmitir.
Buhr bu ta'lkle smail'in Eyyb'dan: onun da At'dan; onun
180
34- Hads renmeyi iddetle Arzu
Etmek Bab
40-.......Eb Hureyre (R) yle dedi: Bir kerre:

Y Raslallah! Kyamet gnnde senin efaatinle en
ziyde mes'd olacak insan kimdir? denildi 174[66].
Raslullah (S): "Y Eb Hureyre! Hads bellemek iin

sende grdm iddetli arzuya gre, bu hadsi
senden evvel kimsenin bana sormayacan zten
tahmin ediyordum. Kyamet gnnde halk iinde
da bn Abbs'tan rivayet ettiini gstermek istedi. Bir de burada

kesin olarak bn Abbs, Peygamber zerine ehdet etmitir.
Binenaleyh ehdet lfz, yalnz bn Abbs'n kelmndan
olduu da gsterilmitir. Sonra Buhr, bu ta'lk, "Kitbu'z-
Zekt"ta da Mmil ibn Him'dan; o da smail'den olmak zere
mevslen tahrc etmitir.
Yaynlar: 1/254-255.
174[66] Bir rivayette "Kultu = Dedim", bir yerinde "Kaale = Dedi";
burada da "Kle = Denildi" tarznda gelmitir. Bu suli sorann

Eb Hureyre olduu hadsin devamndan ak olarak
anlalmaktadr. "Kile" ve "Kaale" rivayetleri tashf gibi
grnyor. Sn ve noktal ha ile Musahhaf Hads,
kelimelerindeki bz harflerin noktalarn deitirmek suretiyle
yanl rivayet edilen hadsdir.
Yaynlar: 1/255.
181
efaatimle en ziyde mes'd olacak kimse kalbinden -
yhud iinden-hlis olarak La ilahe ille'llah..
diyendir" buyurdu 175[67].
35- lim Nasl Kabz Olunacak Bb
Ve Umer ibn Abdilazz (101), Eb Bekr ibn

Hazm(102)'a yle yazd: "Bak Raslullah'n
hadsinden ne bulursan yaz. Zr ben ilmin yok
175[67]La ilahe ille'llh tan sonra Muhammed Raslullah sz

vardr. Bunlar birbirini tammlar ve ikisi asla ayrlmazlar.
Peygamber'in efatndan faydalanmayacak ferd yoktur.
Peygamberimiz btn insanln dehet yerinden rahat bulmas
iin umm bir efaati olduu gibi, bz kfirlerin azablarnn
hafifletilmesi, cezaya hakk kazanan bz m'minlerin
cehennemden kurtulmas, cehenneme girmi m'minlerin
kurtulmas, bz m'minlerin hesbsz, azbsz cennete girmesi,
keza cennete giren m'minlerin derecelerinin ykselmesi iin
eit eit efaatleri vardr. Bu efaatler iinden en ziyde
faydalanacaklarn muhlis m'minler olduunda bhe yoktur.
Hadsten: lim ve hayra hrsl olmak, nk hrsl kiiyi bu hrs,
gizli mes'eleleri ve ince ma'nlan aratrmaya ulatrr; limin
rencisini iyi dnp, onun ilim itihadnda daha aratrc
olmas iin, onu buna tenbh etmesi; limin kendisine
soruluncaya kadar ilimden skt etmesi ilmi gizlemek gibi
olmayaca; Eb Hureyre'nin hads ve ilim renmekteki hrs
ve fazleti; hitb srasnda knyenin cevaz gibi hkmler
alnmtr.
Yaynlar: 1/255-256.
182
olmasndan ve limlerin gp gitmesinden korkar
oldum. Zabt esnasnda Peygamber'in sznden bakas
kabul edilmesin. Bir de (limlere syleyin) ilmi ifa
etsinler (yn meydana koysunlar; gizlemesinler,
herkese sylesinler). Kezlik limler (muayyen yerlere)
oturarak ders versinler ki bilmeyenlere retilmi
olsun. Zr ilim gizli bir ey hline getirilmedike yok
olmaz".
Bize bu Umer ibn Abdilazz hadsini "limlerin
gp gitmesi" szne kadar l ibn Abdi'l-Cebbr
(214) tahds edip yle dedi: Bize Abdulazz ibnu
Mslim (167), Abdullah ibnu Dinar'dan bylece tahds
etti 176[68]..
176[68]Buhar bu isndla Umer ibn Abdilazz'in bu eserini

"limlerin gp gitmesi" szne kadar mevsl olarak rivayet
ettiine iaret etmitir. "Zehbe'l-ulem" sznden sonrasnn
Umer ibn Abdilazz'in kelmndan olmas, velkin bu rivayete
girmemi bulunmas da muhtemildir; onun kelmndan
olmamas da muhtemildir. Bu ikinci ihtiml daha zahir olandr.
Eb Nuaym da el-Mustahrac'da bunu tasrh etmitir. Byle
olduu takdirde bu sz Buhr'nin kelmndan olur ki, onu
Umer ibn Abdilazz'in sz bittikten sonra, onun arkasndan
getirmi-tir(Ayn).
Eb Nuaym Trhu Isbahn'da bu kssay u lfzla rivayet
etmitir "Umer ibn Abdilazz -Allah ondan rz olsun- btn
183
41-.......Bana Mlik, Him ibn Urve'den; o da
babas Urve'den; o da Abdullah ibn Amr ibni'l-s'tan
tahds etti. Abdullah ibn Amr (R) yle demitir: (Veda
haccnda) Raslullah(S)'tan iittim, yle
buyuruyordu:
"Allah, ilmi kullarndan ekip karmak (yn
silmek) suretiyle deil, limleri kabz etmek suretiyle
kabz edecektir. Nihayet hi bir lim kalmaynca, halk
bir takm chil kimseleri kendilerine bakanlar
edinirler. Bunlara bir takm suller sorulur, onlar da
ilimleri olmad hlde fetva verirler de hem kendileri
dallete derler, hem halk dallete drrler"177[69]
memleketlere 'Raslullah(S)'n hadsine baknz ve onu

toplaynz!' diye yazd".
Yaynlar: 1/256.
177[69] "Bunun ma'ns udur: Allah, ilmi kendilerine ihsan
ettikten sonra kullarndan ekip karmaz. Onlara kendisini

bilmee ve eriatn yaymaa gtrc olan ilim hususunda
hibe ettii eyleri geriye almaz. Lkin Allah'n ilmi ekip almas,
limlerin retim yapmayarak kendi ilimlerini zayi' etmeleri
suretiyle olur, nihayet geen limlere halef olacak hibir lim
bulunmaz, ite Peygamber bylece btn hayrlarn kabz
olunacan haber vermitir"(bn Battal).
184
Firabr (320) yle der: Bize Abbs ibn Fadl el-
Herev tahds edip yle dedi: Bize Kuteybe ibn Sad
tahds edip yle dedi: Bize Cerr ibn Abdilhamd,
Him ibn Urve'den yukarki Mlik hadsi tarznda
tahds etti 178[70]
36- Bb: lim (retmek)de Srf Kadnlar

in Gn T'yn Edilir Mi?
42-.......Eb Sad Hudr (R) yle demitir: Bir

defa kadnlar Peygamber'e:
- Senin szn dinlemekte erkekler bize galebe
ediyorlar, binenaleyh kendiliinden bize bir gn
tahss et, dediler.
Bunun zerine Raslullah, kadnlara
kendileriyle buluaca bir gn va'd ve ta'yn etti.
Kadnlar o ta'yn edilen gnde Peygamber'in yanna

Yaynlar: 1/257.
178[70] Bu ksm, rvnin Buhari zerine yapt ziydelerdendir.
Bu kabl ziydeler ok azdr. Kuteybe rivayeti olan bu ziydeyi

mm Mslim, Sahihinde tahrc etmitir (ibn Hacer).
Yaynlar: 1/257.
185
geldiler. O da kendilerine va'z etti ve onlara bz eyler
emretti. Kadnlara syledii szler arasnda: "inizden
hibir kadn yoktur ki, ocuklarndan n (hirete
kendinden) evvel yollasn da cehenneme kar onun
iin bir siper peyda olmasn " sz vard. Kadnlardan
biri:
- ki ocuk da (yle deil mi)? dedi. Raslullah
(S):
- ki dnesi de (yledir), buyurdu.
43-.......Bize u'be, Abdurrahmn ibni'l-

Esbahn'den; o da Zekvn'dan; o da Eb Sad
Hudr(R)'den; o da Peygamber(S)'den yukarki hadsi
tahds etti.
Ve yine u'be, Abdurrahmn ibni'l-
Esbahn'den rivayet etti. Abdurrahmn yle
demitir: Ben Eb Hzm'dan iittim, o da Eb
Hureyre'den: Raslullah (mukayyed olarak): "Bul
ana ulamam ocuk" buyurmutur179[71].
Yn u'be bu hadsi Abdurrahmn'dan, biri Eb Sad'e,

179[71]
dieri de Eb Hureyre'ye ulaan iki senedle rivayet etmi
186
37- Birey itip De Anlayamayan
Kimsenin, O eyi renmek in ittii Zta
Tekrar Mracaat Etmesi Bab
44-.......Bize Nfi' ibn Umer (124) haber verip

yle dedi: Bana bnu Eb Muleyke tahds edip yle
dedi: Peygamber'in zevcesi ie, bilmedii herhangi
bireyi iitse, renmek iin muhakkak Peygamber'e
mracaat ederdi. Bu cmleden olarak Peygamber (S):
"Kim hesaba ekilirse azb edilmi olur" buyurdu.
ie dedi ki: Bunun zerine ben: Allah Tal "te
bylesi kolay bir hesaba ekilir" (el lnikaak: 84/8)
buyurmuyor mu? dedim. ie dedi ki: Bunun zerine
oluyor. Eb Hureyre hadsinde "Bul yana varm ocuk"

diye mukayyed olarak gelmi bir ziyde vardr.
Hadsler, balktaki sorunun msbet cevbn tekl etmilerdir.
Bundan kadnlarn dn ilerini sormalar ve bu hususta ve
ihtiylar olan dier hususlarda erkeklerle konumalar cevaz
alnmtr.
Yaynlar: 1/258.
187
Peygamber: "Bu senin dediin ancak arzdr, yoksa her
kim ince hesaba ekilirse helak olur" buyurdu 180[72].
180[72] "Arz"dan maksad, amelleri tartlmak zere insanlarn

mzna, yhud amellerin sahihlerine arz olunmasdr ki, arz
gnndeki hesb, ashbu'l-yemn (yn saclar) denilen
mes'dlar hakknda pek kolay geecei, Kur'n'n nass ile bi-
linmitir. Bu saclar muhasebeye ma'rz kaldklar gn, gufran
ile mjdelenmi ve amellerinin kendilerine arznda
taksrtlaryle beraber nail olduklar byk ni'metlere muttali'
olacaklardr. Mafiret mjdesine bitiik olmayan muhasebe ise
ardr. Hasenattan zannolunan nice amellerin kabul
edilmedii, hesb mnkaas esnasnda tebeyyn edeceinden,
bu mnkaa azaba gtrc yhud baa ba selmete eriilse
de, mnkaann kendisi azb olmu olur (Tecrd Ter., I, 85).
"yi bil ki Peygamber(S) burada muhasebenin iki nevi' olduuna
iaret etti. Biri lugav muhasebe ki, bu Kur'n'da hisben yesren
( = kolay muhasebe) diye vasflandrlandr, ikincisi rf olandr.
O da mnkaadan ibarettir. Peygamber'in bu kelmnda
murd edilen, ite bu mnkaa ma'nsma olan muhasebedir.
Sonra unu da bil ki, Peygamber (S) bu hadste bizleri fkh
usl bahislerinden byk bir bahse ird etmitir. O da Kitb
ve snnetten muhtelif grnen iki ey arasn birletirme
yoludur" (ah Veliyullah Dihlev, erhu Tercmi Ebvb
Sahhi'l-Buhr, s. 15).
Bu hadsten: ie'nin fazileti, renmee ve tahkka olan hrs,
Raslullah'n kendisine tekrar tekrar mracaat edilmesinden
sklmaz olduu; hesaba ekilmenin ve gnhlarn arz edilip
gsterilmesinin isbt; kyamet gn azabn isbt; mnazara
etmenin, snnet ile Kitb' mukaabele etmenin cevaz; hesaba
ekilmede insanlarn farkl olular gibi hkmler alnmtr
(Ayn).
Yaynlar: 1/259.
188
38- Bb: "Hzr bulunup hid olanlar
gaaib olanlara ilmi tebli etsin". Bunu bn
Abbs, Peygamber(S)'den syledi 181[73].
45-....... Bana Leys tahds edip yle dedi: Bana

Sad el-Makbur, Eb urayh(R-68)'den tahds etti.
Eb urayh Huz, Amr ibn Sad ibni'1-s'a Mekke'ye
Abdullah ibn Zubeyr'e kar ordular sevkettii srada
yle dedi: Ey Emr, Mekke fethinin ertesi gn
Raslullah(S)'n ayaa kalkp rd eyledii bir sz
(yn hutbeyi) sana haber vermekliime bana izin ver.
O hutbeyi u iki kulam iitti, kalbim belledi,
syleyeni de sylerken gzlerim grd: Yce Allah'a
hamd ve sena ettikten sonra, yle buyurdu:
"Mekke'yi (t evvelden beri) haram eden
Allah'tr. Onu haram klan, insanlar deildir. Bundan
dolay Allah'a ve hiret gnne mn eden kimse iin
Mekke'de ne kan dkmek, ne de bir aaca balta vur-
181[73]Bu ta'lki mellif Buhr, "Kitbu'l-Hacc'n "Min

gnlerinde hutbe bb"nda bn Abbs'tan olmak zere mevslen
rivayet etmitir.
Yaynlar: 1/259.
189
mak hall olmaz. ayet Raslullah burada harb etti
diye ruhsat tarafna kaan biri bulunursa, ona: Allah
yalnz Rasl'ne izin vermitir, size izin vermemitir,
deyiniz. Bana da yalnz bir gnn bir saati iinde izin
verdi. Ondan sonra bugnk harml dnk
harmh derecesine dnd. Bu dediklerimi burada
hzr bulunup hid olanlar burada bulunmayanlara
(ve mstakbel nesillere) tebli etsin".
Eb urayh'a: Amr ne dedi? diye soruldu. Amr
da cevaben: Y Eb urayh, ben senden daha limim;
Mekke hibir syi, zimmetinde kan olan bir kaa,
firar eden hibir hrsz kurtaramaz, dedi 182[74].
Bu Amr ibn Sad ibni'1-s, Umeyye oullar hanedanndan

182[74]
ve vllerindendir. Yezd ile Mervn ve Abdlmelik'in

gnlerinde Abdullah ibn Zubeyr (R) hazretlerine kar ordular
techz ve sevk etmi, nihayet halfelik sevdasna dt iin
Abdlmelik ile harb de yapm ve onun tarafndan sulh ve
emndan sonra aldatlarak ldrlmtr. Mekke haremine
kar ordu sevk edilmemesi hakknda Eb urayh(R)'n
nasihatine mukaabil, ona ilim taslayarak verdii cevb da
mugalatadr. bn Zubeyr hazretleri, Amr'n hizmet ettii
kimselerden evvel am'dan mada btn slm beldelerinden
bey'at alm olup, sahb olu sahb olmak dolaysyle halifelie
de onlardan daha hakl idi. Byle iken onu s, kaatil ve hrsz
menzilesinde tutup Harem'in hrmetini paralamaa
kalkmas; cinsiyyet ve kavmiyyet asabiyyetine tbi' olmaktan
baka eye hami olunamaz (Ahmed Nam, I, 86-87).
190
46-.......Bize Hammd, Eyyb'dan; o da
Muhammed ibnu Srn'den; o da Abdurrahmn ibnu
Eb Bekre'den; oda babas Eb Bekre'den tahds etti.
Peygamber zikrolundu (yn Eb Bekre, Peygamber'i
zikretti de yle dedi): Peygamber(S) yle buyurdu :
"bhesiz kanlarnz, mallarnz -Muhammed
ibn Srn: Eb Bekre olunun unu da sylediini
zannediyorum dedi- ve rzlarnz, bu aynzn iinde
bu gnnzn harml kadar birbirinize haramdr.
Dikkat edin, hzr olanlarnz gaaib olanlarnza (ve
mstakbel nesillere) bunu tebli etsin. -Muhammed
ibn Srn: Raslullah (S) doru sylemitir, yn O'nun
emrettii aynen vki' olmu, bu tebli ii devam edip
durmutur, der idi.- Raslullah iki kerre: "Dikkat edin,
tebli ettim mi?" buyurdu 183[75].

Yaynlar: 1/260-261.
183[75] Bu babn lim Kitb'yla ilgisi, ri'in, ilmin ifde edilmesi
ve yaylmasn istemi olmas ynndendir.

"Raslullah doru syledi" sz, emrettii ey aynen vki' oldu
ma'nsnadr. Bu tarz ifde onlarn kullanlarndan gelmitir.
Buna gre zahir olan, bu ifde hadsin tetimmesine iarettir ki, o
da "Benden kendisine tebli ulatrlanlarn bzs bizzat
191
39- Peygamber (S) zerine Yalan
Syleyen Kimsenin Gnh Bab
47-......Ben Rb' ibn Hr(101-4)'tan iittim,

yle diyordu: Ben Al (R)'den iittim, yle diyordu:
Peygamber (S): "Benim azmdan yalan sylemeyiniz.
Her kim benim azmdan yalan sylerse cehenneme
girsin" buyurdu.
iitenden daha iyi belleyicidir" szdr (Dihlev, erhu

Tercim, s. 15).
Bu hadslerden u hkmler alnmtr: Eb urayh'n: "Ey
Emr, bana izin ver" kavlinde, inkr hususunda gzel bir incelik
vardr; bilhassa meliklerin maksadlarna muhalif hususlar redd
hususunda. nk onlara nzik davranmak kalblerini daha iyi
da'vet edici olur. Eb urayh'n, dnini tebli ve neir husu-
sunda Allah'n limlerden ald taahhde vefakrl ve yerine
getirmesi..., "Bu hutbede hid olan burada hzr
bulunmayanlara tebli etsin" kavlinde ilmin nakli, snnetlerin
ve hkmlerin yaylmas hususlarna apak dellet vardr. Ha-
ds Allah'n Mekke'yi haram klmasna apak dellet
etmektedir. Valilere, me'mriyet sahiblerine nasihat etmek,
onlar aldatmamak, onlara kar kaba sz sylememek, szde
te'kd yapmak, konumada maksaddan nce hamd etmek,
haram ve hall klmann Allah katndan olduu, bunda beer
iin hibir giri bulunmad gibi... (Ayn).
Yaynlar: 1/261.
192
48-.......Bize u'be, Cami' ibn eddd (118)'dan;
o da mir ibn Abdillah ibn Zubeyr(124)'den; o da
babas Abdullah ibn Zubeyr(72)'den tahds etti.
Abdullah (R) dedi ki: Ben Zubeyr ibn Avvm(36)'a:
Ben senden, fuln ve fuln kimselerin tahds eder
olduu gibi, Raslullah(S)'tan hads sylerken
iitmiyorum, dedim. Zubeyr: Bana gelince, ben
Raslullah'tan hi ayrlmadm. Lkin ben
Raslullah'tan iittim ki, O: "Her kim benim azmdan
yalan sylerse, cehennemdeki yerine hazrlansn"
buyuruyordu, dedi 184[76].
184[76]unu bil ki Peygamber zerine her ne kadar sahbler

tarafndan yalan sylenmemi ise de, ok rivayet etmekte bu
kabilden bir eyin vki' olmas zann vardr. Hlbuki bir eyin
kendinden saknmak vcib olunca, onun zannndan da
saknmak lzmdr. Sahblerin ok hads rivayet edenleri
ezberlemeyi ve zabt iyi balayan, yalana dmekten emn
klnan kimselerdi. Bu sfatlaryle onlar ilmi neretmeyi ve ayi'
klmay kasdettiler. Bylece onlar bu gzel niyetlerine mukaabil
en gzel mkfat ile mkfatlandrlmlardr. Az hads rivayet
edenleri de yine gzel niyetlerine mukaabil en gzel mkfat ile
mkfatlandrlmlardr. "Herkesin yzn kendine
dndrc olduu bir ynetici vardr" (el-Bakara: 2/148-h
Veliyyullah, s. 16).
Yaynlar: 1/262.
193
49-.......Bize Abdu'l-Vris, Abdu'l-Azz'den
tahds etti. yle demitir: Enes (R) yle dedi: Yemn
olsun beni sizlere ok hads rivayet etmekten,
Peygamber(S)'in "Her kim benim zerime bilerek
yalan sylerse, cehennemdeki oturaca yerine
hazrlansn" buyurmu olmas men' etmektedir.
50- ....... Bize Yezd ibn Eb Ubeyd (146), Seleme

ibnu'l- Ekva'(R-74)'dan tahds etti. O yle demitir:
Ben Peygamber(S)'den iittim, yle buyuruyordu:
"Benim sylemediklerimi her kim bana isnd
ederse cehennemdeki yerine hazrlansn."

Peygamber (S) yle buyurdu:
"Benim adm (kendinize yhud birbirinize) isim
taknnz, fakat knyemi (yn "Ebu'l-Kaasm"
knyesini) taknmaynz 185[77]. (u da bilinsin ki) her
185[77]Dnen nehyedilen, "Ebu'l-Kaasm Muhammed" suretiyle

isim ve knyenin bir ahsta toplanmasdr. Nitekim bunu tasrh
eden rivayet de vardr. Bu nehyin neshine kaail olanlar olduu
gibi, Peygamber'in haytna maksr olduuna kaail olanlar da
vardr. Nitekim mm Al, olu Muhammed ibnu'l-Hanefiyye ile
194
kim beni ru'yda grrse, hakikatte beni grm olur.
Zr eytn benim suretime temessl edemez. Bir de
her kim benim azmdan bilerek yalan uydurursa,
cehennemdeki yerine hazrlansn"186[78]
Muhammed ibn Eb Bekr ve Muhammed ibn Talha ibn

Ubeydillah'n knyeleri Ebu'l-Kaasm idi.
Yaynlar: 1/263.
186[78] Bu hads daha bir ka lfzla da gelmitir ki, hepsi de
sahihtir:"= Her kim beni ru'yda grrse hakk grm olur";

yn grd hulm demetleri kabilinden deildir; beni
grmtr. " = Uyanklkta da beni grecektir"; " = Beni uyank
hlde grm gibidir". Bu ekil lfzlarn hepsi bir ma'nyadr.
Hepsinden anlalan ma'n, Peygamber'imizi ru'yda grmenin
hakk ve sdk ru'y olmasdr. Bunun ta'lki de, metindeki lfz
ile geldii gibi "= Zr eytnn kendisini bana benzetmesi
olamaz" lfz ile de gelmitir ki, yine ayn ma'ndr.
Son hkmn ru'y ile mnsebet ciheti, Peygamber'imizi
ru'yda grmemi kimsenin grdm demesi, kendisini bu
vadin hkmne girdireceini anlatr.
Bu hadslerden zetle u hkmler alnmtr: Peygamber
zerine yalan syleme harmlnn azameti; bunun bakalar
zerine sylenen yalandan ok daha byk bir gnh olduu;
bunun failinin Peygamber'den halllk istemekten baka
keffret yapamayaca; Peygamber zerine yalan syleme ile
hkmlerden, tergb ve terhb gibi eylerden olanlar arasnda
fark bulunmad, bunlarn hepsinin mslmnlarn icm ile
byk gnhlarn en bykleri nev'inden haram olduklar; bir
hadsin uydurma olduunu bildii veya zannettii hlde
rvlerinin hllerini ve za'fn beyn etmeksizin rivayet eden
kimselerin de bu tehdide girecei, istikblde bir takm hads
uydurucularnn meydana kacaklar... (Ayn).
195
40- lmin Yazlmas Bab 187[79]
52-.......Bize Vek'(197), Sufyn'dan; o da

Mutarrf(133)'dan; o da a'b'den; o da Eb
Cuhayfe(R-72)'den haber verdi. O yle demitir: Ben
Al'ye: Sizin yannzda (Raslullah'tan kalan) bir kitb,
yazlm bir ey var mdr? diye sordum. Al (R): Hayr,
bizde Allah'n Kitb'ndan, bir de mslmn olana

Yaynlar: 1/263-264.
187[79] Hakknda ihtilf edilen hkmlerde Buhr'nin yolu, o
hususlarda kesin bir hkm sylemeyip, sdece ihtiml zere

rd eylemektir, ite bu bb ismi de bu nevi'dendir. nk selef
bu hususta amel ve terk ynnden ihtilf etmilerdir. Her ne
kadar sonradan i istikrar bulup yazmann cevazna, hatt
mstehblna icm' hsl olmusa da. Hatt ilmi tebl etmek
kendisine vcib olanlardan unutma endesi bulunanlara
yazmann vcbu bile uzak olmaz (Askaln).
"Mellifin maksad udur: Hads yazmak her ne kadar
Peygamber zamannda, hadslerin Kur'n'la karmamas iin
yhud insanlarn ezberlemekleri ziyde yazya dayanmamalar
iin men' edilmi ise de, sonradan hadsleri tedvn ve te'lf
etmek ayi' olmutur. Hadste buna id bir asi vardr. Abdullah
ibn Amr ibn As gibi bz sahblerin yazma kssalar ise, bu
hads yazma lehine bir takm deliller ve hidlerdir" (ah
Veliyyullah).
Yaynlar: 1/264-265.
196
verilen anlaytan baka birey yoktur. Bir de u
sahfenin iindeki vardr, cevbn verdi. Eb Cuhayfe
dedi ki: Ben: Peki, bu sahfenin iinde ne var? diye so-
runca: Onun iinde diyetin, esri kurtarmann ve bir
kfire bedel mslmn katil olunmayacann hkm
vardr, dedi 188[80].
53-.......Bize eybn (164), Yahya ibn Eb

Kesr(129)'den; o da Eb Seleme'den; o da Eb
Hureyre(R)'den tahds etti ki (o yle demitir):
Huzallar Chiliyyet gnlerinde ldrlm bir
mrik Huzal'ya mukaabil Leys oullar'ndan birini
188[80]Al'nin bu hadsinden bir takm hkmler alnmtr: ibn

Battal yle dedi: Bunda ia'nn bid'atini, Al'nin Peygamber'in
vassi olduu ve Raslullah tarafndan ona tahss edilmi ondan
bakasnn bilmedii ilim bulunduunu iddia edenlerin
iddialarn kesip atan delil vardr. nk Al kendi yannda,
insanlarn yannda yazl bulunan Allah Kitb'ndan baka bir
yaz bulunmadn bildirmi ve kendi nefsine, bakalarna
mmkn olann gayr bir ey tahss etmemitir.
Bunda limin Kur'n'dan kendi anlayyle eriat asllarna
uygun olmak artyle, mfessirlerden nakledilmi olmayan
anlay karabileceine ird vardr. Mlik, afi ve Ahmed
bununla mslimin kfir mukaabilinde ksas olarak
ldrlmeyeceine hccet getirmilerdir, immdan kendisine
has olan ilerden sormann cevaz... (Ayn).
Yaynlar: 1/265.
197
Mekke'nin fethi senesinde dier bz rivayetlerin
sevkine gre, fethin ertesi gn-ldrmlerdi. Bu
hdise Peygamber'e haber verildi. Peygamber hemen
devesine binip hitb ederek yle buyurdu: "bhesiz
Allah katli yhud fli Mekke'den habs (yn men')
etmitir. -Katil ve fl kelimelerinden hangisinin
sylendiinde Eb Abdillah Buhr bhe etti-189[81] Ve
Allah, Mekke ahlsine (bir kerre) Raslullah ile
m'minleri musallat kld 190[82]. Haberiniz olsun,
Mekke benden evvel hibir kimse iin hall olmad
gibi, benden sonra da hibir kimse iin hall olmaya-
caktr. Biliniz ki o yalnz bir gnn bir saatinde yalnz
benim iin hall olmutur. Malmunuz olsun ki, ite
189[81] Buhr, aradaki rvler hep byle "katli yhud fli" tarznda
ekk zere rivayet etmi olduklarm sylyor. Bzlar yine ekk
zere "fl yhud katil" diye rivayet etmilerdir. Bir rivayette de
cezm zere yalnz "fl" denilmitir ki, zevke en mlayim geleni
de budur.
Yaynlar: 1/266.
190[82] Fetih gnnde Hlid ibn Veld'in Handeme'de mriklerle
zarur olarak vki" olan msademesi ile kan heder edilmi

birka mrikin, Peygamber'in emriyle ldrlm olduuna
m ediliyor.
Yaynlar: 1/266.
198
bu saatimde o benim iin bile haramdr. Mekke'nin
dikeni kesilmez, aacna balta dedirilmez, yitii
kimse tarafndan el uzatlp alnamaz, meer ki
sahibini arayacak iin olur. O hlde her kimin bir
kimsesi katl olunursa iki eyden hangisi kendisi
hakknda hayrl ise onu isteyebilir (yn iki ey ara-
snda muhayyerdir): Ya kendisine diyet verilir, ya
maktuln ehli kaatili ksas ettirir".
Bunun zerine Yemen ahlsinden bir kimse
geldi de: Y Raslallah, (bu sylediklerini) benim iin
yaz! dedi. Raslullah da: "Eb Fuln (yn Eb ah)
iin yaznz" buyurdu. Derken Kurey'ten bir zt: Y
Raslallah! Izhr (yn Mekke ayr) mstesna olsun.
Zr biz onu evlerimizde ve kabirlerimizde
kullanyoruz, dedi. Bunun zerine Peygamber(S):
"Izhr otu mstesna, zhr otu mstesna" buyurdu
191[83]. Eb Abdillah Buhr der ki: Ksas edilir
191[83] Talebden sonraki istisna, ya o nda buna dir vahy

geldiine, ya geen bir vahyde istisnann beyn ve teblii talebe
ta'lk buyurulduuna, yhud da byle bir vahy yoksa,
Peygamber'in Allah tarafndan me'mr buyurulduu hususlarn
tafsillerinde itihada me'zn olduuna delildir.
199
ma'nsma "Kaved" masdarndan kaaf harfi ile
"Yukaadu" denilir. Eb Abdillah Buhr'ye:
Peygamber'in o ahs iin yazd hangi eydir? diye
soruldu da, Buhr: Peygamber o zt iin bu hutbeyi
yazdrmtr, dedi.
54-.......Bize Amr ibn Dnr (126) tahds edip

yle dedi: Bana Vehb ibn Mrebbih (114), kardei
Hemmm ibn Mnebbih(131)'den haber verdi. O yle
demitir: Ben Eb Hureyre(R)'den iittim yle
diyordu: "Peygamber'in sahblerinden Peygamber'in
hadsini benim kadar toplayan bir kimse yoktur. Yalnz
Abdullah ibn Amr mstesnadr. nk o yazard, ben
yazmam".
Hemmm ibn Mnebbih'ten gelen bu hadsi
rivayet etmekte Vehb ibn Mnebbih'e Ma'mer ibn
Rid, Hemmm ibn Mnebbih'ten; o da Eb
Hureyre'den tarikiyle mutbaat etmitir.

Yaynlar: 1/266.
200
55-.......Bana ibnu Vehb tahds edip yle dedi:
Bana Ynus ibn Yezd, bn ihb'dan; o da Ubeydullah
ibn Abdillah'tan; o da ibn Abbs'tan haber verdi. bn
Abbs (R) yle demitir: Peygamber (son
hastalnda) ars iddetlenince: "Yaz yazacak ey
getiriniz, size yle bir kitb (vasyyetnme) yazaym
ki, ondan sonra hi dallette kalmayasmz" buyurdu.
Umer (R): Peygamber'in hastal arlat. Bizim
elimizde de Allah'n Kitab vardr. O bize yeter, dedi.
Bunun zerine oradaki sahbler ihtilfa dtler.
Szleri birbirine kart. Raslullah (S): "Yanmdan
savulun; benim yanmda nizlamak olmaz"
buyurdu. bn Abbs, bu szleri rv Ubeydullah ibn
Abdillah'a nakl ettikten sonra odadan kmaya
davranp: "h ne byk musibettir o musibet ki,
Raslullah ile yazmak istedii kitb arasna perde
oldu" diyerek dar kt 192[84].
arihler bu hads hakknda genie tevcihler, aklamalar

192[84]
yapmlar, iler'in bu hadse tutunarak Umer aleyhine ileri

srdkleri iddialara mufassal cevblar vermilerdir. Ahmed
Nam de Tecrd Tercemesi'nde (I, 91-94) bu mes'ele zerinde
tatmin edici bir ekilde durmutur. Ahmed Nam merhumun bu
gzel zh ve cevblarm iaret ettiimiz yerden okumalarn
201
okuyucularmza salk verip, ah Veliyyullah Dihlev'nin bu
husustaki ksa aklamasn terceme ederek buraya alyorum:
"yi bil ki, ibn Abbs'n bu "h ne byk musibet!..." szleri
ayaklarn kayaca bir yerdir. Nice byk ztlar burada
srmler, nice anlaylar burada haktan sapmlardr. Ben bu
hadsin, yn Peygamber'in yazma emrinin btn tarklerini
teker teker aratrdktan sonra u hakikate ulatm:
"ibn Abbs'n "h ne byk musibet..." sz ancak, onun dier
bheleri gibi bir bhe yoluyla meydana gelmitir. Sahh
rivayetlerde sabit olmutur ki Eb Bekr, Al ve dierleri gibi
byk sahbler, Raslullah'n bunu syledii srada hzr
bulunuyorlard; onlar Peygamber'in bu yazma emrinden
maksadnn ancak Kur'n'da gelenleri te'kd ve tevsikten baka
bir ey olmadn anlamlard. ayet maksad dier bir ey
olmu olsayd, bunu onlara ikinci ve nc defa emrederdi.
nk Peygamber, bundan sonra daha gnlerce ayk olarak
yaad.
"Bununla beraber Peygamber'in Al'ye kd ve yaz leti
getirmekle emrettii, Al'nin de yanndan gitmesini mtekb,
Peygamber'in gemesinden ende edip: "Y Raslallah, ben
iitirim ve bellerim, dedii; bunun zerine Peygamber'in ona
sadaka hkmlerini, kfirlerin Arab Yarmadasndan ka-
rlmas, eli hey'etlerine kendisinin muamelesi gibi iyi muamele
edilmesi; Ensr'a hayrla vasyyet ve bundan evvel ounu
beyn ettii dier eyleri beyn eylemi olduu da rivayet
edilmitir.
"Artk bunlardan sonra bn Abbs (R)'n bhesine tutunmaya
ve sahblerin en hayrllar hakknda sylenegelenleri
sylemee hibir mecal kalmamtr. nk ibn Abbs o zaman
bula yaklam, taze bir oland. 'tibr ise byle bir ocuun
anlayna deil, byk sahblerin anlad eyedir. Allah
hepsinden rz olsun (erhu Tercimi Sahhi'l-Buhri, s.17)
Yaynlar: 1/267-268.
202
41- Geceleyin lim retmek Ve Va'z
Etmek Bab
56-.......Bize Sufyn ibn Uyeyne, Ma'mer ibn

Rid'den; o da Zuhr'den; o da Hind bintu'l-Hris el-
Firsyye'den; o da m'minlerin annesi mm
Seleme(59)'den haber verdi.(Keza bn Uyeyne dedi ki:)
Amr ibn Dinar'dan ve Yahya ibn Sad el-Ensr'den;
onlar da Zuhr'den; o da Hind'den; o da mm
Seleme'den. yle demitir: Bir gece Peygamber (S)
uyand da: "Subhnallh, bu gece ne fitneler indi, ne
hazneler de ald! Hcrelerin sahibelerini (yn
m'minlerin annelerini) uyandrnz. Dnyda nice
giyinik kadnlar vardr ki, hirette plakdrlar"
buyurdu 193[85]
193[85] Peygamber'imizin ru'yda grp de haber verdii

fitnelerle ni'metler, Allah'n bildirmesi, yn vahy yoluyla
kendisine bildirilen eylerdendir. Peygamberin ru'ylar da
vahydir. Hz. ie'nin haber verdii zere, vahyin balangc
ru'y olmutur.
Bu hadsde Peygamber'in nice mu'cizeleri apaktr.
Peygamber'imiz mmetinin kendinden sonra hem
yakalanacaklar fitneler ve musbetleri, hem de nail olacaklar
huddsuz ni'met ve rahmet haznelerini haber verdii gibi,
"Ksiyt, riyt" zmresinden, yhud mstetire olmakla
203
42- lim Urunda Gece Uyank Kalp
Sohbet Ve Lkrd Eylemek Bab
57- .......Abdullah ibn Umer (R) yle demitir:

Raslullah (S) haytnn sonunda bir kerre bize
yats namazn kldrd. Selm verince ayaa kalkt ve:
"Bu gecenizi gryorsunuz ya, ite bu gecenizden
i'tibren yz sene banda (bu gn) yeryznde
olanlardan hibir kimse kalmyacaktr" buyurdu
194[86].
beraber libsta israf ve tebzr edecek nice kadnlarn zuhur

edeceini de haber veriyor. M'minlerin annelerini uyandrmay
emretmesi de, kendilerine va'z etmek, sadakalar oaltmak ile
israf terketmeyi tevk eylemek, Peygamber'in zevceleri
olduklarna aldanarak ibdet ve tatten gaflet caiz
olamayacan bildirmek iindir. Dnydaki isrf ksiyt =
giyiniklerin hrette riyt = plaklar olmalar, hasenattan
plak olduklar iindir de denilmitir. Bunun daha baka
tefsirleri de yaplmtr.
Yaynlar: 1/269.
194[86] Cbir'in rivayetinde tasrh edildiine gre, Raslullah
bunu syledikten sonra bir ay daha yaamtr.

Hzr'n vefat etmi olduuna kaail olanlar bu hads ile istidlal
ederler. Muhalif gr sahiblerine gre ise bu hadsin, s,
Hzr, melekler ve Ibls'e mul yoktur. "Yeryznde
olanlar"dan maksad Muhammed mmetidir ki, bunlardan kimi
204
58-.......bn Abbs (R) yle demitir: Bir gece
Peygamber'in zevcesi teyzem Meymne bintu'l-
Hris'in evinde geceledim. Peygamber o gece nevbeti
dolaysiyle onun yannda idi. Peygamber (mescidde)
yats namazn kldrdktan sonra evine geldi. Drt
rek'at namaz kldktan sonra uyudu. Sonra kalkt.
"ocuk uyudu mu?" dedi, yhud buna benzer bir sz
syledi. Sonra namaza durdu; ben de sol tarafna
durdum. Beni sa tarafna geirip be rek'at kld.
Ondan sonra da iki rek'at kld, ondan sonra uyudu. O
kadar ki, horultusunu, duydum. Ondan sonra namaz
kldrmak zere (mescide) kt 195[87].
icabet mmeti, kimi da'vet mmeti olduundan, o zamanki

mslmnlar ile kfirler bunda dhildirler. Demin
saydklarmz ise mmetten saylm deillerdir. T altnc,
yedinci hicret asrlarnda bile Peygamber'in sahblii
iddiasnda bulunan Reten Hind, Ma'mer ibnu Burayk, Ma'mer
Marib ve benzerleri uzun mrllerin yalanclklarna bu
hads ile ihticc edilmitir.
Yaynlar: 1/269-270.
195[87] Uzanp uyuduktan sonra abdest almadan namaz
klabilmek Peygamberlik hussiyetlerindendir. Peygamberlerin
gzleri uyusa da kalbleri uyumaz. Gece namaz bu rivayete gre,
son iki rek'at sabah namaznn snnetine ayrldktan sonra vitir
205
43- lmi Hfz Edip Bellemek Bab

nsanlar "Eb Hureyre ok hads rivayet ediyor" deyip
duruyorlar. Hlbuki Allah'n Kitb'nda u iki yet
olmasayd hibir hads nakletmezdim. Eb Hureyre bu
szden sonra: "Hakikat, indirdiimiz o ak ak
yetlerimizi ve doruyu biz Kitb'da insanlara onu
pek aikr bir surette bildirdikten sonra gizleyenler,
ite onlara hem Allah l'net eder ve hem la 'net etmek
nndan olanlar la 'net eder. Ancak tevbe edenler,
dzeltenler ve (hakikati gizlemeyip) iyice
aklayanlar baka. Ben artk onlarn gnhlarndan
geerim. Ben en ok tevbeyi kabul edenim, en ok
merhamet eyleyenim" (el-Bakara: 2/159-160)
yetlerini okuyup, yle derdi: Muhacir kardelerimizi
arlarda al veri etmek ii megul ederdi. Ensr
namzyle beraber dokuz rek'attan ibaret olmu oluyor. Toplam

onbir rek'attr.'..
Yaynlar: 1/270.
206
kardelerimizi de mallarnda almak megul ederdi.
Eb Hureyre ise karn tokluuna Raslullah'tan
ayrlmazd da, onlarn hzr bulunmadklar
meclislerde hzr bulunur ve onlarn belleyemedikleri
szleri bellerdi196[88].
60- Bize Muhammed ibn Ibrhm ibn Dnr

(182), bn Eb Zi'b(159)'den; o da Sad el-Makbur'den;
Eb Hureyre'nin dell getirdii iki yet, metindeki iki yet

196[88]
olabilecei gibi, bunlar bir sredeki yettir, ikincisi ile de u yet

kasdedilmitir, denilmitir: "Allah bir zaman kendilerine Kitb
verilenlerden onu behemahal insanlara aklayp
anlatacaksnz, onu gizlemeyeceksiniz diye te'mnt almt.
Onlar ite o sz srtlarnn arkasna attlar. Onun
mukaabilinde az bir menfaati satn aldlar. Mteri olduklar o
ey ne ktdr" (li mrn: 3/187).
Eb Hureyre bu yetlere bakarak ilmi ketm edip gizlemeyi
haram bildii iin, mmkn olduu kadar bildiklerini nere
alm ve bu yzden mesmt ok olduu gibi, merviyyt da
herkesten ziyde olmutur.
Buhr'nin Trh'deki rivayetine gre, Eb Hureyre bir kerre on
dneden ok, byk sahbnin toplu olduu bir mecliste
bulunmu da, onlarn bilmedikleri bz hadsler rivyat etmi.
Onlar birbirlerinden tahkik edip, bunlarn sahhliine kaani'
olmular. O mecliste bu hl birka kerre tekerrr edince bz
kimseler: Muhacirler ile.Ensr, Eb Hureyre gibi hads rivyet
edemesinler, bu nasl olur? demiler. Bunlara cevaben Eb
Hureyre metindeki bu szleri sylemi oluyor (Ibn Hacer).
Yaynlar: 1/271.
207
o da Eb Hureyre(R)'den tahds etti. O yle demitir:
Y Raslallah, ben senden birok hads iitiyorum da
unutuyorum, dedim. "Ridn yay!" buyurdu. Yaydm,
iki eliyle bir ey avulayp att. Sonra: "Topla!" diye
emretti. Ridm topladm. te ondan sonra artk
hibirey unutmadm.
Bize Ibrhm ibnu'l-Munzir tahds edip yle
dedi: Bize Ibnu Eb Fudeyk tahds edip bu hadsi
rivayet etti. Bu rivayete Eb Hureyre: Raslullah eliyle
bir ey avulad da ridnn iine att, demitir.

Raslullah(S)'tan iki kab ilim belledim. Bunlardan
birini nerettim. Dierine gelince, onu neretseydim,
benim u boazm kesilirdi 197[89].
Eb Hureyre'nin nerettii ilim, rivayet ettii hadslerdeki

197[89]
ilimdir. Neretmedii ilim iin bzlar ileride mmetin bana

gelecek fitnelere, musibetlere, kyametten evvel mmetin
bana gelecek hllere id ilim idi demilerdir. Peygamber'in
vefatndan sonra yakn istikblde Usmn'n, Hseyn'in
ehdetleri ve dierleri gibi meydana gelecek elemli vak'alar ve
ahslar siyset kaynamalar iinde ferman dinleyecek ve
hakka samimiyetle kulak verecek hlde olmayanlara kar
bildiini sylemek, tarafsz ve fitneden uzak bir zt iin
hakkaten tehlikeli idi.
208
44- Alimler(in Syleyecekleri eyler) in
Susup Dinlemek Bab
62-.......Bana Aliyyu'bnu Mdrik (120), Eb

Zur'a'dan; o da Cerr(R)'den haber verdi ki, Veda
haccmda Peygamber (S) Cerr'e: "insanlar sustur da
dinlesinler" diye emretti. (Halk skt ettikten sonra
da): "Benden sonra birbirinin boynunu vuran
kfirlere dnmeyiniz" buyurdu 198[90].
Bzlar da uhd ve irfan sahiblerine hass olup, erat ilminin

neticesi ve Raslullah'a mahabbet ve gzel mutbaatn byk
meyvesi olan ve dierlerinin idrkinden masun kalan esrar
ilmidir, derler. Allah murdn en iyi bilendir.
Yaynlar: 1/272.
198[90] "Benden sonra kfirlere dnmeyiniz..." sznn ma'ns
"Kfirlerin hasletleri zere olmaynz" demek olabilir. Bu

takdirde "Birbirinin boynunu vuran...." ibaresi ona bir tefsr ve
beyn olur. Bu szden murd "Irtidd etmeyiniz" demek de
olabilir. Bu takdirde ise, "Birbirinin boynunu vuran" sznn
ma'ns, "Irtiddnz ve bu sfatnzla Chiliyyet ve kfr
gnlerindeki gibi olursunuz" demek olur.
Yaynlar: 1/273.
209
45- nsanlarn En limi Hangisidir? Diye
Sorulduu Zaman lim Kiiye Mstehb Olan
ey, lmi Allah'a Dayandrmasdr Bab
63-.......Sad ibn Cubeyr yle demitir: Ben Ibn

Abbs'a: Nevf el-Bikl, Hzr'n sahibi olan Musa,
Isrl oullar'nn Musa's deildir; o ancak baka bir
Musa'dr iddiasnda bulunuyor, dedim. Bunun zerine
bn Abbs yle dedi: Allah'n dman yalan
sylemitir. Bize Ubeyy ibn Ka'b, Peygamber(S)'den
tahds etti ki, yle buyurmutur:
"Musa Peygamber bir kerre israil oullar
iinde hutbeye kalkmt. Kendisine: nsanlarn
hangisi en limdir? diye soruldu. En lim benim, diye
cevb verdi. Bu hususta (Allah en iyi bilendir diyerek)
ilmi Allah'a havale etmediinden dolay Allah ona
tevbh etti. Allah ona: 'iki denizin bititii yerde
kullarmdan biri var. O senden daha limdir' diye
vahyetti. Musa: Y Rabb, ona nasl yol bulaym? dedi.
Ona: 'Bir zenbl iinde bir balk ta, onu nerede
kaybedersen, o kulum oradadr' denildi. Musa gitti.
Hizmetisi Y ibn Nn (aleyhi's-selm)' da
210
beraberinde gtrd. Bir zenbl iine bir balk koyup
yklendiler, (ki denizin bititii yerdeki) kayann
yanna varnca balarn yere koyup uyudular.
Derken balk zenblden syrld ve deniz iinde kendine
su knk gibi (bir boluk brakarak) yol ald. Deniz
iinde byle bir yolun almas Musa ile hizmetisine
hayret edilmee deer acb bir ey olmutu 199[91].
Uyandktan sonra o gecenin bakyyesi ile btn gn

gittiler. Sabah olunca Musa hizmetisine: Kuluk
yemeimizi getir, andolsun bu seferimizden bir
yorgunlua kavutuk, dedi. Hlbuki Musa,
emrolunduu o yerin tesine geinceye kadar
yorgunluk duymamt. Hizmetisi: Ne dersin, tan
dibinde barndmz zaman bal (n gittiini haber
vermeyi) unuttum, dedi. Musa: Zten istediimiz bu
idi, dedi200[92]. Bunun zerine kendi izlerine baka
199[91] Kssann buraya id ksm Kur'n- Kerim'de tafsil

edilmektedir:(el-Kehf: 18/60-82.)
Yaynlar: 1/275.
200[92] stedikleri bu idi. nk Hzr ile baln dirilip kat
yerde buluacaklard.
Yaynlar: 1/275.
211
baka geriye dndler. Tan yanna vardklarnda bir
de baktlar ki elbisesine brnm -yhud elbisesine
brnen- bir zt duruyor. Musa selm verdi. Hzr:
'Acib! Bu senin bulunduun yerde selm nere-
den?'dedi.
'Ben Musa'ym' dedi. O:
'Isrloullan'nn Musa's m?' diye sordu.
'Evet' dedi. Musa ona:
'Sana retilen ilimden bana da retmen iin
sana tbi' olaym m?' dedi. Hzr:
'Dorusu sen benim beraberimde asla
sabredemezsin y Musa. Bende Allah 'in bana
rettii yle bir ilim vardr ki, sen onu bilemezsin.
Sende de Allah'n sana rettii yle bir ilim vardr
ki, onu da ben bilemem' cevbn verdi. Musa:
'Allah isterse beni sabredici bulacaksn, sana
hibir ite kar gelmiyeceim' dedi. Gemileri
olmad iin deniz kysnda yryerek gittiler.
Yaknlarna bir gemi urad. Kedilerini de ykle-
meleri iin gemicilerle konutular. Hzr gemiciler
tarafndan tannd. O ikisini cretsiz olarak gemiye
212
aldlar. O srada bir sere geminin kenarna konup,
denizden bir iki yudum su ald. Hzr:
"Y Musa, benim ilmimle senin ilmin, Allah'n
ilmini bu serenin denizden ald bir yudum kadar
bile eksiltmez' dedi. Ondan sonra geminin tahta-
larndan birini el uzatp skt. Musa:
'Bizi gemilerine cretsiz alm olan bir
topluluun gemilerine kasdedip, iindekileri batrmak
iin mi deliyorsun?'dedi. Hzr:
'Ben sana sen beraberimde asla sabredemezsin
demedim mi?' dedi. Musa:
'Unuttuum eyden dolay beni muaheze etme'
dedi. Vakada Musa'nn bu ilk muhalefeti unutma
eseri idi. Yine gittiler. Bir de baktlar ki bir ocuk,
dier ocuklarla oynuyor. Hzr, ocuun ban
yukarsndan tuttu ve ban eliyle kopard. Musa:
'Tertemiz bir can, dier bir can karl
olmakszn ldrdn ha?' dedi. Hzr:
'Ben sana, sen beraberimde asla sabredemezsin
demedim mi?'dedi. -Ibn Uyeyne: Bu ikincisi daha
te'kdlidir, dedi.- Yine gittiler, nihayet bir kye
gelince, ahlsinden yemek istediler. Ahl onlar
213
msfir etmekten ekindiler. Hzr ile Musa orada
yklmaa yz tutmu bir duvar buldular. Hzr o
duvar dorulttu: Hzr eliyle iaret ederek onu
dorultuverdi. Musa Hzr'a:
'Eer isteseydin bunun iin bir cret
alabilirdin'dedi. Hzr:
ite bu benimle senin aynlmzdr' dedi".
Peygamber (S) (kssay buraya kadar
naklettikten sonra):
"Allah Musa'ya rahmet eylesin. ok arzu
ederdik ki, keki sabredeydi de aralarnda geecek
maceralar (Allah tarafndan Kur'n'da) bize hikye
olunayd" buyurdu 201[93].
201[93] Hzr aleyhi's-selm bundan sonra Musa'nn

sabredemeyip muhalefet ettii hdisenin i yzn ona
aklad ve Musa'dan ayrld. Buna id en kesin bilgileri el-Kehf:
18/60-82. yetlerden okumaldr. Peygamber'in izhr eyledii
temenn, hakkaten her m'minin derin bir itiyakla itirak
edecei bir ilim ve hikmet temennsidir.
Bu hads ile yetlerden ilim tahsli iin uzak mesafelere kadar
sefer etmenin faziletine istidlal edilmitir. Musa'nn bu
snnetine uyarak sahabe, tbin ve tbinun tbi'leri ile
onlardan sonra gelen limlerden biroklar dn ilimlerini
toplayp diyar diyar dolamlardr. Musa'nn bu sefere k
sebebini, ilim aratrclnn faziletini ve gerek limin ta'rfini
anlatan bir rivayet udur:
214
46- Kendisi Ayakta ken Oturmakta Olan
Bir lime Sul Soran Kimse Bab
64-.......Eb Musa (R) yle demitir:

Peygamber'e bir kimse geldi ve: Y Raslallah! Allah
yolunda ktal ne demektir? Kimimiz fkesine
kaplarak, kimimiz arndan dolay ktal yapyor? diye
sordu. Raslullah (S) soran kimseye doru ban
"Musa Peygamber Rabb'na sul edip:

- Y Rabb! Kullarnn sana en sevgilisi hangisidir? demi.
- Beni zikreden ve unutmayandr, buyurulmu.
- En hkim kulun hangisidir? demi.
- Hakk ile hkmeden ve hevsna uymayandr, buyurulmu.
- En lim kulun kim? demi.
- Belki bir kelimeye rastgelirim de hidyete dellet eder veya
bir felketten kurtarr diye insanlarn ilmini tetebbu' ile
aratrp kendi ilmine ekleyendir, buyurulmu.
Bunun zerine Musa:
- Y Rabb, kullarndan benden daha limi varsa bana gster,
demi.
- Var, buyurulmu.
- O hlde onu nerede arayaym? demi.
- ki denizin birletii yerde, kayann yannda bal
kaybedecein yerde..." diye ta'rf buyurulmu (Hakk Dni, IV,
3256-3257).
Yaynlar: 1/276.
215
kaldrd. -Rv der ki 202[94]: Ban ona doru
kaldrmas srf soran kimsenin ayakta bulunduundan
dolay idi.- Ve: "Her kim Allah 'm kelimesi en yksek
olsun diye ktal yaparsa, onunkisi aziz ve cell olan
Allah yolundadr" buyurdu 203[95].
47- Haccda Kk Talar (Cemreleri)

Atma Srasnda Sul Ve Cevb Bab
202[94] Szn zahirine gre bu "kaale( = rv der ki)"den

sonrasn syleyen, Eb Musa (R)'dr. Ondan rivayet edenlerin
biri olmas da muhtemildir. Bunu syleyen Eb Musa'dan
bakas ise, bu sz haberin arasna katlm bir sz olur ki, buna
"mudrec kelm" denir.
Yaynlar: 1/277.
203[95] Bu hadsten: Amellerin ancak iyi niyetlerle hesb
edilecei, ibdette hlasn art olduu; mchidler hakknda

gelmi olan fazletin ancak "Allahn Kelimesini en yksek
klmak iin" mukaatele edenlere hass olaca; Peygamber'e
fashat ve cmial szler syleme kaabiliyeti verildii, nk
soran kimseyi onun lfzyle deil de, sorusunun ma'nsm
toplayc bir cevb ile cevblayp: "Kim Allah'n Kelimesi en
yksek olsun diye ktal yaparsa, ite onunki Allah yolundadr"
buyurduu gibi hkmler alnmtr (Ayn).
Yaynlar: 1/277.
216
65-.......Abdullah ibn Amr (R) yle demitir:
Ben Peygam ber(S)'i Min'da cemrenin yannda
grdm, kendisine suller soruluyordu: Bir kimse: Y
Raslallah, cemreyi atmadan nce kurbn kestim,
dedi. Raslullah: "Cemreyi at, gnh yok" buyurdu.
Dier biri: Kurbn kesmeden nce tra oldum, dedi.
Raslullah: "Kurbn kes, gnh yok" buyurdu.
Peygamber'e o gn ne geirilmi yhud geriye
braklm hibir ey sorulmad ki (cevbnda) "Yap,
gnh yok" buyurmasn 204[96].
48- Yce Allah'n: "Sana ruhu sorarlar.

De ki: Ruh Rabb'mm emrindendir. Size az bir
ilimden bakas verilmemitir" (el-sr: 17/85)
Kavli Bab
66-.......Abdullah ibn Mes'd (R) yle demitir:

Ben Peygamber (S)'in maiyyetinde Medne
Bu hads ayn sahbden, kk lfz farkyle Kitbu'1-lm,

204[96]
23. bb'da gemiti.

Yaynlar: 1/278.
217
harabelerinde yryordum. Peygamber beraberinde
bulunan hurma dalndan bir deynee dayanyordu.
Derken bir ka Yuhd'ye rastlad. Bir takm dier
takmna: O'na ruhu sorun, dedi. Bir takm da: O'na
birey sormayn, bunun hakknda holanmayacanz
birey syler, dedi. Bunun zerine biri kalkp: Y Eb'l-
Kaasm, ruh nedir? diye sordu. Peygamber skt etti.
Kendi kendime: O'na bhesiz vahy. olunuyor, dedim.
Ve yanndan kalktm. Vahiy hli syrlnca: "Sana ruhu
sorarlar. De ki: Ruh, Rabbimin emrindendir. Onlara
az bir ilimden bakas verilmemitir" (el-lsr: 17/85)
yetini syledi. Rv A'me: Bizim okuyuumuzda ite
byle "Ve m t (= Onlara verilmedi...)" eklindedir,
dedi 205[97].
49- Bz nsanlarn Anlaylarnn Ksa

Olmas Ve Terkten Daha iddetli Bir Hle
Dmeleri Endesinden Dolay stn Klnm
"Ve m t" hadsin rvlerinden A'me'in kraatidir.

205[97]
Mtevtir ve mehur kraat ise: "Yemttum( = Size az bir

ilimden bakas verilmemitir)" okunur.
Yaynlar: 1/279.
218
Bz eyleri Yapmay Yhud ln Etmeyi
Terkeden Kimse Bab
67-.......el-Esved (75) yle demitir: ibn Zubeyr

bana: ie sana ok srr syler idi. Binenaleyh o sana
Ka'be hakknda ne tahds etti? dedi. Ben de ona unu
syledim: ie bana dedi ki: Peygamber (S): "Y ie,
ayet kavminin zamanlar yakn olmasayd -bn Zu-
beyr; kfre yakn olmasayd dedi- muhakkak Ka'be'yi
bozar ve ona biri insanlarn girecei, dieri de
kacaklar iki kap yapardm" buyurdu, ite Ibnu
Zubeyr Peygamber'in bu arzusunu yerine getirmitir
206[98].
206[98] Bu hads bz kk farklarla, Hacc ve Temenni

kitblarnda da gelecektir.
Yaynlar: 1/279.
219
50- Anlayamamalarndan (Holanmad
Ve Bu Yzden Aktarlmasn Hogrmedii
in) lmi, Bir Topluluktan Baka Bir
Toplulua Tahsis Eden Kimse Bab
Ve Al (bn Eb Tlib-R): "nsanlara

anlayabilecekleri eyler syleyiniz. Siz Allah ve
Rasl'nn tekzb olunmasn arzu eder misiniz?"
demitir.
Bize Ubeydullah ibnu Musa, Ma'rf ibn
Harrabz'dan; o da Ebu't-Tufeyl(110-R)'den; o da Al
(bn Eb Tlib R)'den bu sz tahds etti 207[99].
207[99] Bu hads, mellif Buhr'nin l isndlarndandr. Zr

buna rv ile ulamtr. nc rv sahb olan ibn
Tufeyl'dir. Mellif burada hadsin senedini metinden sonraya
brakmtr. Bunu ya hadsin isnd yoluyla eserin isnd yolu
arasn ayrmak iin, yhud ibnu Harrabz sebebiyle isnadn
za'fn gstermek iin, yhud tefennn yni' eit eit sylemek
iin, yhud da bunun da cevazn beyn etmek iin byle
yapmtr, ibnu Harrabz'u ibn Man zaf addetmitir. Mellif
Buhr'de de onun bu hadsten baka hadsi yoktur.
Hz. Al'nin bu sznn benzerini ibn Mes'd (R) da sylemitir
ki, bunu imm Mslim, sahh bir senedle Sahh'inin
mukaddimesinde yle tahrc etmitir: Ve bana Ebu't-Thir ile
Harmele ibn Yahya tahds edip yle dediler: Bize ibnu Vehb
haber verip yle dedi: Bana Ynus, ibn ihb'dan; o da
Ubeydullah ibn Abdillah ibn Utbe'den haber verdi ki, Abdullah
220
68-.......Katde yle demitir: Bize Enes ibn
Mlik (R) yle tahds etti:
Muz ibn Cebel, deve stnde Peygamber'in
terkisinde iken, Peygamber (S):
- Y Maz ibne Cebel! diye nida etti. Muz:
- Lebbeyk y Raslallah, ve sa'deyk, dedi.
Peygamber yine:
- Y Muz! diye ard. Muz:
- Lebbeyk y Raslallah ve sa'deyk, dedi. Bu
kerre vki' oldu. ncde Raslullah.
- Hibir kimse yoktur ki, kalbinden tasdik
ederek Allah 'tan baka ilh olmadna ve
ibn Mes'd yle demitir: "Sen akllarnn ermeyecei bir sz

herhangi bir zmreye (hakkatte) syleyici deilsin (yn
sylemi, ma'rifet ve hizmet yapm deilsin... nk) o sz
onlardan kimi zerinde ancak bir fitne olmutur" (Mslim, el-
Cmi'u's-Sahh, Mukaddime, Bb: 3.)
Akllar, takatleri derecesinden fazlasn tayamazlar. O
takatlerin stne klrsa, hlde mevcd olan salh bile yerini
fesada brakr.
limlerin birou, anlalmas g ve te'vli mkil olan szlerin
ve mtebihlerin mmeye sylenmesini ho grmemilerdir.
Yaynlar: 1/280.
221
Muhammed'in Raslullah olduuna ehdet etsin de
Allah onu atee haram etmesin, buyurdu.
Muz:
- Y Raslallah, bunu insanlara haber vereyim
de sevinsinler mi? dedi.
- Haber verdiin takdirde buna gvenirler,
buyurdu. Muz ibn Cebel, bunu lmne yakn
gnhtan syrlmak iin haber verdi.
69-.......Ben Enes (R)'ten iittim, yle dedi:

Bana zikrolundu ki, Peygamber (S), Muz'a:
- Allah'a hibir ey ortak klmyarak Allah'a
kavuan kimse, cennete girdi, buyurmutur.
Muz:
- Bunu insanlara mjdeleyeyim mi? dedi.
Raslullah:
- Hayr, nk ben onlarn buna
gvenmelerinden ende ederim, buyurdu 208[100]
208[100]Bu hadslerde muvahhidlere byk bir mjde vardr.

Dorulukla can ve gnlden ehdet kelimelerini telffuz edip
syleyen ve itaat eden kimsenin cehennem ateine haram
olaca mjdesi. Byle mjdeler Enes'ten ve Eb Sad Hudr'den
de rivayet edilmitir. Gnhlar afvolunmam ma'siyet ehlinin,
222
51- lim (renip retmek)de Haya Bab
Ve Muchid ibn Cebr: "Haya eden de, byklk

taslayan da ilim renemez" demitir. ie (R) de:
"Ensr kadnlar ne iyi kadnlardr! Hayalar
kendilerini dnde fakhler (derin limler) olmalarndan
men' etmedi" demitir209[101]
cehenneme uradktan sonra cennete gireceine dir daha

birok haberler vardr. Haberlerde nesh car olmayacandan bu
hadslerin arasn telf etmek gerekir. te bunun iin buradaki
"haram klma"dan maksad ebed klmaktr demilerdir. Bu
takdirde ehdet kelimelerini Allah rzs iin gnlden
syleyenler atete ebed olmazlar demek olur. Daha gzel bir
tevcihe gre, kfirlerin karargh olan ateten masun olurlar,
demektir. Bu takdire gre s m'minler azab yurduna girseler
bile kfirler gibi orada ok uzun zaman kalmayacaklar demek
olur... (Tecrd Ter., II, 303. 268. hads).
Yaynlar: 1/281-282.
209[101] Byklere icll ve ihtiram ciheti zere vki' olacak haya
makbuldr. Amma dn bir ii terke sebeb olacak hayaya, yn

utangala gelince, o ktlenmitir. Ve bylesi dnin tavsiye
ettii haya deildir. O ancak zaflik, geveklik ve aczdir.
Muchid ibn Cebr'in sz olan ta'lk, Eb Nuaym, el-Hlye'de
Al ibn Medn'den; o da bn Uyeyne'den; o da Mansr'dan; o da
Muchid'den tarikiyle Buhr'nin artna gre sahh bir senedle
vasl etmitir.
ie'nin sz olan ta'lk da, Eb Dvd, Ubeydullah ibn
Muz'dan, bize babam tahds etti, bize u'be, brahim ibn
223
70-.......Bize Him, babas Urvetu'bnu'z-
Zubeyr'den; o da mm Seleme(R)'den tahds etti.
yle demitir: mm Suleym (R) Raslullah'n
yanna geldi de: Y Raslallah! "Allah hakktan haya
etmez" (el-Ahzb: 33/53). Bir kadn ihtilm olursa
ykanmas cb eder mi? diye sordu. Peygamber (S):
"Suyu grdnde (evet)" cevbn verdi. mm
Seleme utancndan yzn rterek: Y Raslallah!
Kadn da ihtilm olur mu? dedi. Raslullah: "Evet. Sa
elin topraa gelsin! Bu olmasa ocuu kendisine nasl
benzeyebilir?" buyurdu.
Muhcir'den; o da Safiyye bintu eybe'den; o da ie'den; yle

dedi... senediyle rivayet etmitir (ibn Hacer, Ayn, Kastalln).
Bu bbdaki hads ile ilim renmekte ve retmekte utanmak
olmayaca sabit olmutur. Keza bu hususta utanp
sklmamann gzellii, hadsin tarklerinin birinde takarrr
eden hkmle sabittir: M'minlerin anneleri bu sulinden
dolay mm Suleym'i aypladlar da Raslullah (S) onlar
bundan men' etmitir.
u hlde, dn ve ilm mes'elelerde utanmann sule mni tekl
etmemesi lzm geleceini renmi oluyoruz.
Yaynlar: 1/282.
224
71-.......Abdullah ibn Umer (R)'den (ki o yle
demitir): Raslullah (S): "Aalardan bir nevi' vardr
ki yapra dmez, o aa mslmnn benzeridir.
Nedir o, bana syleyin" buyurdu, insanlar ldeki
aalan saymaa daldlar. Benim kalbime onun hurma
aac olduu dt. Abdullah dedi ki: Fakat ben
sylemee utandm. Y Raslallah, onu bize haber ver,
dediler. Bunun zerine Raslullah (S): "O, hurma
aacdr" buyurdu. Abdullah dedi ki: Mteakiben
babama gnlme den eyi syledim. Babam: Vallahi
onu sylemi olmakln bana, benim u, u eylerim
olmasndan daha sevimli olurdu, dedi210[102].
52- lime Bizzat Kendisi Bir ey

Sormaktan Utanp da Sorma ini Bakasna
Emreden Kimse Bab
Bu hads kk lfz farklaryle imdiye kadar Kitbul-

210[102]
lm'in 3., 5., 14., 50. bblarnda gemektedir.

Yaynlar: 1/283.
225
72-.......Al ibn Eb Tlib (R) yle demitir: Ben
ok mezsi olan bir adam idim. Peygamber'e sormasn
Mkdd ibnu'l-Esved'e emrettim. O da sordu.
Peygamber (S): "Abdest almas cab eder"
buyurmutur211[103].
53- Mescid inde lim Takrir Etmek Ve

Herhangi Bir Sulin Cevbn Zikretmek Bab
73-.......Bize Abdullah ibn Umer ibn Hattb'n

azdls Nfi', Abdullah ibn Umer (R)'den tahds etti
(ki yle demitir): Bir kimse mescidde ayaa kalkt ve:
Y Raslallah, nereden ihrama girip telbiye etmemizi
emrediyorsun? diye sordu. Raslullah (S): "Medine
ahlsi Zu'l-Huleyfe'den, am ahlsi Cuhfe'den, Necd
ahlsi Karn'dan itibren telbiye etsinler buyurdu.
Abdullah ibn Umer der ki: Raslullah'm: "Yemen
Mez ince bir sudur ki, oynama ve pme esnasnda

211[103]
nden kar. lime kendisi bir ey sormaktan utanan kimsenin,

sulden doacak maksadn husul iin, bunu bakasna
sordurmasnn caiz olduu bu hadsten anlalmakdr.
Yaynlar: 1/284.
226
ahlsi Yelemlem'den i'tibren telbiye etsinler"
buyurduunu da sylyorlar. bn Umer: Ben bu son
sz Raslullah'tan anlamadm, der idi.
54- Sul Soran ahsa, Sorduu eyden

Fazlasyla Cevb Veren Kimse Bab212[104]
74- Bize dem (ibn Eb ys) tahds edip yle

dedi: Bize bnu Eb Zi'b, Nfi'den; o da bn Umer
(R)'den; o da Peygamber (S)'den tahds etti. Ve keza
(dem, o da ibn Eb Zi'b'den), o da Zuhr'den; o da
Slim'den; o da bn Umer'den (yle demitir): Bir
kimse Peygamber'den: hrama giren (insan) ne giyer?
diye sordu. Peygamber (S): "Ne gmlek, ne sark, ne
don, ne bornus, ne ehr veya zafern ile boyanm
bir kuma giyer. Na'leyn bulamad takdirde mest
Sul huss, cevb umm olursa, .sorulandan fazlasyla

212[104]
cevb vermek caizdir Uslclerin: "Cevbn sule mutabk

olmas cb eder" szndeki mutbakaat tan maksad, cevbda
ziyde olmamas deildir; ondan murd, cevbn sorulan
hkm ifde edici olmasdr (Kastalln). Bu son iki babn
hadsleri "Hacc Kitb"nda da gelecek ve aklamalar orada
verilecektir.
Yaynlar: 1/285.
227
giysin ve onlar topuklarn altna varncaya kadar
kessin" buyurdu.
Rahmn ve Rahm olan Allah'n ismiyle
228
3- KTBU'L-VUD' (ABDEST ALMA
KTABI)213[1]
1- Abdest Almak Hakknda Gelen eyler

Ve Yce Allah'n u Kavli Bab:
"Ey mn edenler, namaza kalkacanz zaman
yzlerinizi ve dirseklere kadar ellerinizi ve balarnz
mesh edip, her iki topua kadar ayaklarnz ykayn.
213[1] Daha nce (mn Kitb'nn banda) de zikretmitik ki,

Buhr, kitabn evvel "Vahy Bab" mukaddimesiyle balatm,
bundan sonra fkh bblarna mil olan dier kitblar srasyle
zikretmitir. mn Kitab ile ilim Kitb'n, mn Kitb'nn
banda zikrettiimiz ma'ndan dolay ne geirmiti. Ondan
sonra ibdetlerle ilgili olan kitblar zikre balad. bdetlerle
ilgili kitblar muamelt, db, hudd... gibi ilerle ilgili dier
kitblardan evvel getirdi. nk bunlarn mn ve lim
Kitblar'nn ardndan zikredilmesi daha mnsibdir. Zr
ibdetlerin asl ve dayana mndr. Abdest almadan sonra
dier ibdetlerden nce btn nevi'leriyle Namaz Kitblarn
getirdi. nk namaz, kitbda ve snnette mnn arkasndan
gelicidir. ok devretmesinden dolay onu bilmek ihtiyc daha
iddetlidir. Namaz Kitb'ndan evvel Abdest Alma Kitb'n
getirdi. nk abdest alma, namazn artdr. Bir eyin art ise
kendinden ne geer. Bz Buhr nshalarnda "Taharet Kitab"
eklinde gelmi, bunun ardndan da "Abdest alma hakknda
gelenler bab" gelmitir. Bu ekil daha mnsibdir. nk
Tahret ( = Temizlik) abdest almadan daha ummdir...
(Umdetu'l-Kaar, s.641).
Yaynlar: 1/286.
229
Cnb olduysanz boy abdesti aln... " (el-Mide: 5/6)
214[2].
Eb Abdillah Buhar yle dedi: Peygamber (S),

abdest almada farz olann azalar birer defa ykamak
olduunu beyn eyledi215[3]. ve keza kendisi azalar
ikier defa ve er defa ykad. Ve er defadan fazla
214[2] Bu yette abdest alma, gusul etme ve suyun yokluunda

veya suyu kullanmaya mn' hllerde teyemmm yapma
esslar, farzlar takrr ve tesbt edilmitir. Bu eit temizlik
en-Nis: 4/43. yetinde de bildirilmitir.
Abdest, hadesten taharet yn i'tibr ve grlmeyen bir
kirlilikten temizlik olduu iin, bununla necasetten taharet iin
olan ykamay birbirine kartrmamaldr. Necasetten taharette
pislik iyice zil oluncaya kadar ykamak ve icbna gre omak
veya silmek lzm ise de, abdestte bu iki temizlie mni' olan kir
ve pislikler daha evvel giderilmi bulunacandan, grlmeyen
hadesi gidermek iin bir defa ykamak kfi olabilir; farz bu
kadardr. nk emr tekrar cb etmez, fakat iki daha iyidir ve
defa tekrar snnettir... Abdestin, gusln, teyemmmn
hikmeti madd nezfet ve ma'nev taharettir... (Hakk Dini,
II,1587).
Yaynlar: 1/287.
215[3] Buna ayrlm olan bir bbda mevslen zikredecei bir
ta'lkdir.
Yaynlar: 1/287.
230
ykamad216[4]. lim ehli abdest almakta suyu israf
etmeyi ve Peygamber'in fiilinden teye gemeyi kerh
grdler217[5].
2- Bb: "Tahretsiz (Yn Abdestsiz)

Hibir Namaz Kabul Olunmaz" 218[6].
l-.......Bize Ma'mer, Hemmm ibn Mnebbih'ten

haber verdi ki, o Eb Hureyre (R)'den yle derken
iitmitir: Raslullah (S): "Kendisinde hades meydana
gelen kimsenin namaz, o kimse abdest almadka
216[4] Bu da kendisine ayrlm olan bir bbda mevslen

zikredecei bir ta'lkdir.
Yaynlar: 1/287.
217[5] Buhr bununla bn Eb eybe'nin ve bn Mce'nin bz
sahb ve tabilerden bu ma'nda rivayet ettikleri hadsleri iaret

etmitir. Bz arihler de: Buhr'nin bu sz, defadan fazlay
men'e dir olan icmn nakline iarettir, demilerdir.
Yaynlar: 1/287.
218[6] Bu bb ismi, Mslim'in ve dier muhaddislerin tahrc
ettikleri bir hadsin lfzdr. Bu hadsin birok tarikleri vardr,

fakat bunlar iinde Buhri'nin artna uygun olan yoktur. te
bu sebebden dolay onu bb ismi olarak zikretti de bbn altnda
Eb Hureyre hadsini getirdi.
Yaynlar: 1/287.
231
kabul olunmaz" buyurdu. Hadramevt ahlsinden bir
kimse: "Y Eb Hureyre, hades nedir?" diye sordu.
Eb Hureyre: "Sessiz veya sesli yel" cevbm verdi
219[7].
3- Abdest Almann Fazileti Bab
Ve abdest alma izlerinden dolay yzleri

nurlular, elleri ve ayaklan sekililer.
2-........Bize Leys, Hlid (ibn Yezd-139)'den; o

da Sad ibn Eb Hill (135)'den; o da Nuaym el-
Mucmir'den tahds etti; o yle demitir: Ben Eb
Hureyre ile beraber mescidin arkasna ktm, aka-
binde Eb Hureyre (R) abdest ald da yle dedi: Ben
Peygamber (S)'den iittim, yle buyuruyordu:
Eb Hureyre'nn hades nevi'lerinden yalnz bu ikisini

219[7]
sylemesi ya dierleriyle evleviyyetle namaz klmamyacan

kasdetmesinden, yhud Hadramevtli sorucunun, namaz
esnasnda musallden vki' olabilecek hadesleri sormu
olmasndan dolaydr.
Yaynlar: 1/288.
232
"Benim mmetim kyamet gnnde
bedenlerindeki abdest alma izlerinden dolay yzleri
nurlular, elleri, ayaklan sekililer diye
arlacaklardr".
Eb Hureyre: Artk bu parlakln daha ziyde

artrmaa kimin gc yeterse yapsn, dedi 220[8].
4- Bb: (Abdestli Kimse Abdestinn

Bozulduunu) Kesinlikle Bilmedike bheden
Dolay Abdest Almaz
3........ Bize Zuhr, Sad bn Mseyyeb'den; o da

Abbd ibn Temm'den; o da amucas (Abdullah ibn
Zeyd-63)'ndan tahds etti ki, bu Abdullah ibn Zeyd (R)
namazda iken kendisinde bir ey (yn hades) vukuunu
hayl eden kimsenin hlini Raslullah'a arz eylemi.
Peygamber'in buradaki sz, abdest almann faziletine ve

220[8]
abdest organlarnda abdest suyunun dedii yerlerin hrette

ayr bir parlaklk ve nrlulukta olacaklarna aka dellet
etmektedir.
Yaynlar: 1/289.
233
Raslullah (S) da: "Bir ses veya bir koku duymadka
namazdan kmasn" buyurmutur 221[9].
5- Abdest Almakta Hafifletme Bab
4-.......Bize Sufyan (ibn Uyeyne), Amr ibn

Dinar'dan tahds etti.
Amr yle dedi: Bana Kurayb (98), ibn Abbs
(R)'tan haber verdi (ki yle demitir): Peygamber (S)
bir gece uyudu, hatt horlad. Ondan sonra (abdest
almakszn) namaz kld. Bu sz bn Abbs'n: Uzanp
horlad, ondan sonra kalkp namaz kld, tarznda
syledii rivayet olunuyor.
(Al ibn Abdillah el-Medn yle dedi:) Sonra bu
hadsi Sufyan, bize birok defalar kh uzun, kh ksa
olarak Amr'dan, o da Kurayb'dan, o da bn Abbs'tan
221[9] Bu hadste slm'n asllarndan bir asl ve fkhn

kaaidelerindenbir kaaide vardr. O da, eya, aksi kesinlikle
bilininceye kadar asllar zerinde bekaa ile hkmedilir; birden
meydana geliveren ekk onlara zarar vermez kaaidesidir.
limler bu kaaide zerinde ittifak etmilerdir, fakat kullanma
keyfiyyetinde, yn uygulamada gr ayrlklar vardr... (Ayn).
Yaynlar: 1/289.
234
olmak zere tahds etti222[10]. bn Abbs yle demitir:
Bir gece teyzem Meymne'nin yannda kaldm. Gece-
leyin Peygamber (S) kalkt. Gecenin bir ksm olunca
Peygamber kalkt ve asl duran kk bir tulumdan
hafif bir abdest ald. -Amr bu abdestin pek hafif ve pek
az su ile olduunu sylyordu- Ve kalkp namaza
durdu. Ben de onun ald gibi abdest aldktan sonra
gelip sol tarafnda namaza durdum. -Sufyan belki yine
solu ma'nsna olan "imlihi" demitir.- Peygamber
benim yerimi deitirdi; beni sa tarafna geirdi.
Sonra Allah'n diledii kadar namaz kld. Ondan sonra
uzanp uyudu; hatt horlad. Sonra mund (yn
mezzin) Ona gelip namaz vaktinin girdiini haber
verdi. Bunun akabinde mezzin kalkp Peygamber'in
maiyyetinde namaza kt. Peygamber (tekrar) abdest
almad hlde namaz kldrd. (Sufyan ibn Uyeyne
yle dedi:) Biz Amr ibn Dnr'a: nsanlar,
Yn Sufyan ibn Uyeyne, babn hadsini Amr'dan bir defa

222[10]
mcmel muhtasar, bir defa da mufassal olmak zere, iki kerre

rivayet etmitir. Bb ismi iin tesbit edilen, ikincisidir. Buhr
icmali ikincisine ilve etti.
Yaynlar: 1/290.
235
Raslullah'n uyur, amma kalbi uyumaz derler; (ne
dersiniz)? diye sorduk. Amr: Ben Ubeyd ibn
Umeyr'den iittim: Peygamberlerin ru'ylar vahiydir,
diyordu. Ubeyd bu szden sonra da "Ben seni
ru'ymda boazlyorum gryorum... " (es-Safft:
37/102) yetini okudu, dedi 223[11]
Amr ibn Dnr: Evet insanlarn syleyegeldii ey hakktr.

223[11]
nk ben Ubeyd ibn Umeyr'den iittim: Peygamberlerin

ru'ys vahiydir, dedikten sonra:
"brahm: Oulcuum, ben seni ru 'ymda boazlyorum
gryorum, dedi" yetini okudu. -Bunu Mslim merf' olarak
rivayet etti.- Binenaleyh, onlarn kalblerinin, kendilerine
vahyedilen eyleri bellemeleri iin uyumamalar cb eder.
Nitekim syleyen syledi ve syleyii de gzel yapt:
"Peygamber'in ru'ysnda vahy inkr olunmaz. nk onun yle
bir kalbi vardr ki, gz uyuduu zaman kalbi uyumaz" (ed-
Dihlev, Bsir'nin Br'e Kasdesi'nden) Peygamber'in kalbinin
uyumamas, abdestinin bozulmadna dellet etmitir.
Hadsteki yet, brhm Peygamber'in smil veya shk'
boazlamaya me'mr olduunu haber veren yettendir; tamm
yledir: "Artk o (oul brhm'in) yannda komak ana
erince (babas): 'Oulcazm'dedi, 'Ben seni ru'ymda
boazlyorum gryorum. Bak artk ne dnrsn'. (Olu)
dedi: 'Babacm, sana edilen emir ne ise yap. naallah beni
sabr edenlerden bulacaksn '" (es-Safft: 37/102).
Bu gece namaznn bir rivayeti lim Kitb'nda da gemiti.
Bunda Raslullah'n gece uykudan uyannca asl duran kilk
bir tulumdan pek haff bir abdest aldktan sonra gece namaz
klp tekrar uyuduu ve mezzinin sabah namaz vaktinin
geldiini haber vermesi zerine, onunla birlikte hemen namaza
kt, fakat bu sefer abdest almad zikredilmektedir. Hadsin
bala delleti, bu pek haff abdest alma keyfiyetidir.
236
6- Abdest Almay Tam Ve Kmil Yapmak
Bab
bn Umer: "sbu'l-vud' her abdest uzvunu

pampak klmaktr" dedi 224[12].

Yaynlar: 1/291.
224[12] el-sb: Bir nesneyi itmam ve ikml eylemek
ma'nsnadr... sbu'l-Vud' bundan alnmtr ki, suyu her
uzva gerei gibi hakk zere verip itmam ve ikml eylemekten
ibarettir (Kaams Ter.).
Bu, Kur'n'da da bu ma'nda gemektedir: "Gklerde ne var,
yerde ne varsa hepsini Allah'n muhakkak sizin iin musahhar
kldn, ak ve gizli birok ni'metlerini sizin zerinize bol bol
tamamladm grmediniz mi?.." (Lukmn: 31/20)
"Tam ve kmil iler yap... " (Sebe: 34/11).
el-nkaa: Bir nesneyi pak ve pkize klmak ma'nsnadr.
Buradaki ta'lki, yn ibn Umer'in "sb" kelimesine id
tefsirini, Abdurrazzk kendi Musannaf'nda mevsl olarak sahh
bir senedle tahrc eylemitir.
sb, lgatte ikml ve itmamdr. Abdest almakta ise suyu
abdest yerlerine ulatrmak ve her uzva hakkn tam vermek
demektir. Bu, farzdr. leme, beyazl ve nrlandrmay
uzatma, kirleri ovalamak suretiyle azalar pampk eylemeye
gelince, bunlar snnetler, mstehblar ve dblardr.
Yaynlar: 1/292.
237
5-.......Kurayb'dan, o da Usme ibn Zeyd (R)'den
tahds etti.
Kurayb Usme'den iitti ki yle diyordu:
Raslullah (S) Arafat'tan geriye hareket etti. Da
yoluna girince inip su dkd. Ondan sonra abdest ald,
fakat abdesti hafif ald. Ben: Namaz klacak msn y
Raslallah? diye sordum. "Namaz ileride (klnacak)"
buyurdu. Yine bineine bindi. Muzdelife'ye varnca
indi ve abdest ald. Bu sefer abdest almay tam ve
kmil yapt. Sonra namaz ikaamet edildi de akam
namazn kldrd. Ondan sonra herkes devesini kendi
duranda kertti. Sonra yats namaz ikaame edildi.
Yine namaz kldrd ve iki namaz arasnda hibir
namaz klmad 225[13].
7- Bir Avu Dolusu Sudan ki Eli

(Birletirmek Sureti) le Yz Yikamak Bab
Bala uygunluu "Peygamber bu sefer abdest almay tam

225[13]
ve kmil yapt" szndendir.

Yaynlar: 1/292.
238
6-.......Bize Sleyman ibn Bill, Zeyd ibn
Eslem'den; o da Ata ibn Yesr'dan; o da bn Abbs'tan
haber verdi, ibn Abbs (R) abdest ald da yzn
ykad. yle ki, bir avu su alp azn alkalad ve
burnuna su ekti. Sonra bir avu su alp onunla
ylece, yn sa avucunu dier avucu ile birletirip
yzn ykad. Yine bir avu su alp sa elini (yn
kolunu) ykad. Yine bir avu su alp sol elini ykad.
Sonra ban mesh etti. Sonra bir avu su ald ve sa
ayan ykayncaya kadar onu azar azar zerine dkt.
Sonra dier bir avu daha su ald ve onunla ayan,
yn sol ayan (yine ylece) ykad. Ondan sonra:
Raslullah(S)', grdm ite byle abdest
alyordu226[14], dedi.
226[14]bni Abbs bu hadsinde abdest alma iini uygulamal

olarak en gzel ekilde ta'rf edip gstermi, sonunda:
Raslullah' ite byle abdest alyor grdm demekle de bunun
bizzat Raslullah'n abdest al olduunu bildirmi oluyor.
Yaynlar: 1/293.
239
8- Her Hl zerine Ve Cins Mnsebet
Srasnda "Bismillah" Demek Bab227[15]
7-....... Bize Cerr, Mansr'dan; o da Salim ibn

Ebi'l-Ca'd (l00)'dan; o da Kurayb'dan; o da bn Abbs
(R)'dan tahds etti. bn Abbs, bunu Peygamber'e
ulatryordu. Peygamber (S) yle buyurmutur:
"Herhangi biriniz eine (cins mnsebet iin)
geldii zaman Bismillah, Allhumme cennibn'-
eytne ve cennibi'-eytne m razakten (= Allah'n
ismiyle, y Allah, bizleri eytndan uzaklatr ve
eytn da bize ihsan ettiin ocuktan uzak kl) der de,
onlarn arasnda bir ocuk takdir olunursa, eytn o
ocua zarar veremez" 228[16].
227[15]Bu her hl zerine, yn thir, abdestsiz, cnb olmas

hallerinde "Bismillah" demek, Allah' anmak hakknda bir
bbdr.
Yaynlar: 1/293.
228[16] Abdest almak ncesi "Bismillah" demek hakknda
Peygamber'in sznden olarak rivayet edilen "Abdest almaa

Bismillah demeyenin abdesti yoktur" hadsi rvlerinin bzs
mesturetu'l-hl( = yni gizli hili kadnlar) olmas sebebiyle
Buhr'nin art zere olmaynca, Buhr, abdest almak iin
"Bismillah" demenin snnetliini bu bbda getirdii hadsle
isbt etmitir. nk getirdii bu hads, Allah' anmaktan en
240
9- Halya Girerken Ne Syleyecei Bab
8- Bize dem (ibn Eb ys) tahds edip yle

dedi: Bize u'be, Abdu'l-Azz ibn Suheyb'den tahds
etti. Abdu'1-Azz yle dedi: Ben Enes (R)'ten iittim,
yle diyordu: Peygamber (S) halya girdii zaman
"Allhumme inn ezu bike mine'l-hubusi ve'l-habisi
(= Y Allah, ben hubusten ve habisten sana
snrm)" der idi 229[17].
uzak hl olan cins mnsebet srasnda "Bismillah" demenin

mstehablna dellet etmektedir, yleyse, abdest almakta da
"Besmele" ekmeye evl tarikiyle dellet eder (ah Veliyyullah).
Bylece hads, baln her iki kkna da dellet edip uygun
dm oluyor.
Yaynlar: 1/294.
229[17] Bu iki lfz ile yaplan dua Peygamber'in "cevmi'u'l-
kelim" szlerindendir. Bu iki kelime birok ma'nlara geliyor:

Hubus, eytnlarn erkekleri; habis de onlarn diileridir,
demilerdir. Kezlik habis, mutlak olarak eytnlar,
ma'siyetler, ktlenmi fiiller ve dk huylar; hubus da kfr,
fcur, isyan, mutlak olarak err ma'nlarna gelir. bnu'l-A'rb
hubus'u, bir kerre mekruh, yn istenilmeyen ey diye tefsr
ettikten sonra, bu ma'ny tafsl ederek, mekruh ilerin
nevi'lerine gre baka baka ta'brler ile beyn edildiini ve
mesel habs kelma etm, habs dne kfr, habs taama haram,
habs ikiye drr denildiini sylyor. te hubus ile habis'ten
241
(Buhr dedi ki):
Muhammed ibn Ar'are, bu hadsi u'be'den
rivayet etmekte dem ibn Eb ys'a mutbaat
etti230[18]. Ve Gunder, u'be'den: "Halya geldii
zaman" dedi. Musa ibn sml ise, Hammd ibn
Seleme' (167)'den: "Halya girdii zaman" dedi. Sad
ibn Zeyd de yle dedi: Bize Abdu'1-Azz ibn Suheyb
tahds etti: "Halya girmek istedii zaman" 231[19].
saknmak, bu sylediimiz eylerin hepsinden saknmak

demektir (Tecrd Ter., 1,114).
Yaynlar: 1/294.
230[18] Velhsl Muhammed ibn Ar'are bu hadsi u'be'den,
dem'in u'be'den rivayet ettii gibi rivayet etmitir, ite bu tam

mutabaattr, bunun fidesi srf takviyedir.
Yaynlar: 1/295.
231[19] Buhr bu ta'lkleri, kitabnn baka yerlerinde vasl
etmitir. Bu rivayetlerin lfzlar muhtelif ise de ma'nlar

birbirine yakn olup, bir. ma'nya dnerler, o da, Peygamber'in
halya girmek istedii zaman bu duay syler olduudur.
Mellif, haldan kmak akabinde syler olduu eyi, artna
uymad iin zikretmedi. Hu hususta bn Hbbn ve b
Huzeyme de ie'den: Raslullah (S) gaair'ten kt zaman
Gufrneke der idi; ibn Mce de Enes'ten Haladan kl zaman
Elhamdu lillhi'llezi ezhebe ann"l-ez ve fni; Drakutn de
bn Abbas'tan: Elhamdu lillhi'llezi ahraca ann ma yu 'zini ve
emseke aleyye ma yenfaunni rivayetleri vardr (Kastallan).
Yaynlar: 1/295.
242
10- Halnn Yanna Su Koymak Bab
9-.......Bize Verkaa (199), Ubeydullah ibn Eb

Yezd'den; o da ibn Abbs(R)'tan tahds etti ki, o yle
demitir: Peygamber (S) halya girdi. Kendisi iin
(ykanp abdest alacak) su koydum. "Bunu kim
koydu?" diye sordu. Kendisine haber verildi. Bunun
zerine: "Allhumme fakkhhu fi'd-dn (= Y Allah
onu dnde ince anlayl kl)" diye dua etti232[20].
11- Bb: Kii Byk Ve Kk Hacetini

Yaparken Kble Cihetine Ynelmez, Ancak
Duvar Yhud Benzeri Bir Bina Yannda Olursa
Mstesnadr
10-.......Eb Eyyb el-Ensr yle demitir:

Bu hadisin biraz farkl bir rivayeti Kitabu'l- lm'in 17.

232[20]
babnda gemiti.
Yaynlar: 1/295.
243
"Biriniz hacetini yerine getirmee gittii zaman
Kble'yi karsna almasn, (Medine'nin) arkna
yhud garbna doru dnnz"233[21].
12- ki Kerpi zerinde Byk Hacetini

Yerine Getiren Kimse Bab 234[22].
233[21] "arka ve garba doru dnnz" emri, Medne semtine

gredir. Yoksa her semte gre Kble'yi ta'zmen hangi cihete
ynelmek gerekse, oraya ynelmek lzm gelecei aikrdr. Bir
bina iinde yhud duvar, sed, stn, it, kaya., yannda olursa,
bb isminde de ifde edildii gibi, ark ve garba dnmek
gerekmez.
Bu mes'elede kavi, fiile muarzdr. Mellif Buhr, bb ismine
istisnay ilve etmek suretiyle, kavi sahrada, fiil de binalar ve
evler iindedir diye cem' cihetine iaret eylemitir.
Yaynlar: 1/296.
234[22] el-Bezr, sehb vezninde ak sahraya denir... arihin
beynna gre u ak sahraya denir ki, onda kuytulanacak bina,

ta ve aa gibi eyler olmaz. A'rbler lde oturur olmalar
sebebiyle, kazay hacet iin bo yerlere ktklarndan hliyet ve
mahalliyet alkasyle kazay hacette istimal eylediler.
et-Teberrz: Tefe'ul vezninde bu dah yabana kmak
ma'nsnadr... ve vechi mezkr zere mecaz olarak kazay hacet
iin kmak ma'nsnadr (Kaamus Ter.).
el- Verik: Ketif vezninde, bedende uyluun st tarafna denir ki,
evce ve kemiine evce kemii denir, iki tarafl ikisine verikn
denir. Et ve yayle Trke'de kynak ta'br olunur...
Yaynlar: 1/296.
244
11-.......Abdullah ibn Umer (R) yle der idi: Bir
takm insanlar, byk hacetini yerine getirmek iin
oturduun zaman Kble'ye kar da, Beytu'l-Makdis'e
kar da ynelme, diyorlar. Abdullah ibn Umer yle
dedi: Yemn olsun ki, ben bir gn bizim evin dam
stne kmtm. Bu esnada Raslullah(S)'n byk
hacetini yerine getirmek iin Beytu'l-Makdis'e kar iki
kerpi zerine oturduunu (gzmle) grdm235[23].
bn Umer Vsi' ibn Hbbn'a: Belki sen kynaklar
zerinde namaz klan kimselerdensin? dedi. (Vsi' dedi
ki:) Bunun zerine: Vallahi ben bilmiyorum, dedim.
mm Mlik: Abdullah ibn Umer yerden
ykselmeyerek namaz klan, kendisi (kynaklaryle)
yere bitiik olduu hlde secde eden kimseyi
kasdediyor, dedi236[24].
235[23]Peygamber'in nehyi bn Umer'e sahh bir yolla ulamam

da bu sebebden bunu inkr etmektedir gibidir. Maksadn
mutlaklnn ibtl olmas da mmkndr. Yn, insanlar o
szn bina iindeki durumla sahradaki durumu arasnda fark
gzetmiyorlar, demek istemitir. Yhud da ibn Umer'in
maksad, nehyin tenzhi olmasdr.
Yaynlar: 1/297.
236[24] bn Umer, Vsi' ibn Hbbn'a: Belki sen secdede
uyluklarn karndan uzaklatrlaca snnetini
245
13- (Haceti Yerine Getirmek in)
Kadnlarn Sahraya kmalar Bab
12-.......Bana Ukayl, bn ihb'dan; o da

Urve'den; o da ie(R)'den tahds etti (ki o yle
demitir): Peygamber'in zevceleri geceleyin haceti defe
ktklarnda (Medine'nin kenarnda olan) Mens'a
kadar giderlerdi. O (Mens' denilen yer) ak bir
yerdir. Umer, Peygamber'e: Kadnlarn perde arkasna
koy (yn evden kmalarn men' et), der idi de,
Raslullah (S) onun dediini yapmyordu. Nihayet
Peygamber'in zevcesi Sevde bintu Zem'a gecelerden bir
gece yats namaz vaktinde darya kt. Sevde uzun
boylu bir kadn idi. Umer, hicb emrinin indirilmesine
bilmiyenlerdensin? ayet bunu bilenlerden olaydn muhakkak

sahra ile gayrisi arasndaki fark, ve Ka'be'ye ynelmek ile
Beytu'l-Makdis'e ynelmek arasndaki fark bilirdin, diyor. Vsi'
da: Vallahi ben onlardan mym, deil miyim bilmiyorum, diyor.
Yhud da: Ben Ka'be'ye veya Beytu'l-Makdis'e ynelmek
hususlarndaki snneti bilmiyorum, diyor. Hadsin son
fkrasnda ise mm Mlik, kynak zerinde klnan namazn
tefsirini yapyor.
Yaynlar: 1/297.
246
ok arzu duyduu iin, ona: Y Sevde, bilmi ol ki, biz
seni muhakkak tandk, diye bard. Bundan sonra
Allah "Hicb yeti"ni indirdi 237[25].
13-.......Bize Eb Usme, Him ibn Urve'den; o

da babas Urve'den; o da ie(R)'den tahds etti ki,
Peygamber (S) kadnlara: "Hacetiniz hususunda
darya kmanza izin verildi" buyurdu. Him:
Haceti yerine getirmek iin darya kmay
kasdediyor, dedi.
14- Evlerde Hal Edinmek Bab
14-.......Abdullah ibn Umer (R) yle demitir:

Bir ihtiycm sebebiyle (kzkardeim) Hafsa'nn evinin
damnn stne kmtm. Bu esnada Raslullah(S)'
Hicb yetleri defada mertebeyi syler olmak zere

237[25]
nazil olmutur: Birincisi el-Ahzb: 33/59. yet; ikincisi el-

Ahzb: 33/53. yet; ncs en-Nr: 24/31. ve el-Ahzb:
33/32. yetlerdir.
Bu hicb yetlerinden sonra da ihtiy gidermekte ve dier
ihtiylarda kadnlarn darya kmalarna izin verilmitir.
Bunu, mtekib hads, sarh olarak ifde etmektedir.
Yaynlar: 1/298.
247
grdm, arkasn Kble'ye, nn de am'a
dndrerek hacetini def ediyordu 238[26].
15- Bb
(Bu, geen bbdan bir fasl gibidir)
15-.......Abdullah ibn Umer (R) haber verip yle

demitir: Bir gn evimizin damnn zerine ktm, bu
esnada Raslullah(S)' Beytu'l-Makdis tarafna
ynelerek iki kerpi zerine oturmu (hacetini def
eder) hlde grdm239[27].
238[26] Bunun hakkndaki sz 12. babn 11 rakaml hadsinde

gemiti.
Yaynlar: 1/299.
239[27] Abdullah ibn Umer'in, damnn zerine ktn syledii
bu ev, Peygamber'in zevcesi Hafsa'nn ikaametine tahds ettii

evdir, bn Umer'in, rivayette "Bizim evin damna ktm"
demesi, ya kzkardeinin evi olduu iin mecazen byle
demesinden, yhud da Hafsa'nn vefatndan sonra mrs yoluyla
bu ev kendi mlkiyetine getii iin, bu ta'bri kullanmtr.
Yaynlar: 1/299.
248
16- Su le stinc Etmek Bab 240[28]
16-.......Bize u'be, Eb Muz'dan -ki ismi Ata

ibnu Eb Meymne'dir tahds etti. O yle demitir:
Ben Enes ibn Mlik(R)'ten iittim, yle diyordu:
Raslullah (S) hacetini defe kt zaman bir ocukla
beraber, yanmzda bir su kab olduu hlde (hizmet
etmek iin) gelirdim. (Rv dedi ki:) Enes bu su ile,
Raslullah'n istinc edip temizlendiini anlatmak
istiyor 241[29].
240[28] en-Necv (en-Necu, en-Nectu, en-Necyetu): Kurtulmak

ma'nsnadr...Mtercim der ki: Rgb'n beynna gre bu
madde bir eyden ayrlmak ma'nsna konulmutur... Ve necv,
hadeslenmek ma'nsnadr. ocuk pisledii zaman nec's-sab
denilir. Ve necv, mutlaka karndan kan eye denir. Gerek necs,
gerek rh olsun... Ve karndan hades kmak ma'nsnadr...
el-stincu: Bu da kurtulmak ma'nsnadr... Ve haceti kaza
ettikten sonra temizlenecek yeri su ile ykamak yhud silmek
ma'nsnadr... (Kaamus Ter.).
Yaynlar: 1/300.
241[29] stinc, lgat ynnden, k yerinin aznda kalan pislii
izle etmektir. Fakhler stlahnda ise, iki k yerinin birinden

necvi, yn pislii su ile yhud ta ile gidermektir.
Yaynlar: 1/300.
249
17- Temizlenmek in Beraberinde Su
Tanan Kimse Bab
Ve Ebu'd-Derd (Irakllar'a):
"Sizin aranzda Raslullah'n ayakkablarna,
temizlenecek suyuna ve yastna shiblik eden kimse
yok mu?" dedi242[30].
17-....... Bize u'be (ibn Haccc), Eb Muz'dan

tahds etti.
O Ata ibnu Eb Meymne'dir ki, yle demitir:
Ben Enes(R)'ten iittim, o yle diyordu: Raslullah
242[30] Buhr bu ta'liki Kitbu'l-Menkb, Abdullah ibn

Mes'd'un meukb bb'nda mevslen tahrc etmitir. O
hadste grlecei zere, Ebu'd-Derd bu szn, Irak'tan gelen
Alkametu'bnu Kays'e hitaben sylemitir: "Shibu'n--
na'leyn.."den murad bnu Mes'd'dur. bn Mes'd o zaman
Irak'ta vazfeli idi. Ebu'd-Derd ise am'da vazife gryordu.
bn Mes'd, Peygamber'in, zikredilen huss hizmetlerinde
bulunduu iin Ebu'd-Derd, mes'elelerinizi niin ibn Mes'd'a
sormuyorsunuz da, am ehline gelip benim gibi birisine
soruyorsunuz? demek istiyor.
Mellif Buhr'nin bu bbda Enes hadsi iin Ebu'd-Derd
hadsinin bir ksmn rd etmesi, zikredilen gulmn bn
Mes'd olduunu kuvvetli bir ekilde bildirmektedir.
Yaynlar: 1/300-301.
250
(S) hacetini def iin darya kt zaman ben, bizden
bir ocukla beraber yanmzda bir su kab olduu hlde
onun arkasndan giderdim243[31].
18- stincada Su le Beraber Dibi Demirli

Bir Deymek Tanmas Bab
18-....... Bize u'be, Ata ibn Eb Meymne'den

tahds etti. O Enes ibn Mlik(R)'ten yle derken
iitmitir: Raslullah (S) halya girerdi de ben bir
ocukla beraber bir su kab ve bir harbe tardm.
Raslullah su ile istinc edip temizlenirdi.
Bu hadsi u'be'den rivayet etmekte Muhammed
ibn Ca'fer'e Nadr (ibn umeyl-204) ile zn (ibn
mir-208) mutbaat etmilerdir 244[32]. "El-Anaze"
aa tarafnda demir bulunan deynektir 245[33].
243[31] Bu hads, haceti yerine getirdikten sonra pislik kan

yerleri su ile ykama medeniyetine aka dellet etmektedir.
Yaynlar: 1/301.
244[32] Bu iki mutbaattan birincisi Nes'de vasl edilmitir;
ikincisini musannif Buhr Kitbu's-Salt'ta vasl etmitir.

"Buhr bu babn hadsinde mutbaat unun iin getirdi: Bu
hadsin tarklerinin ounda, Muhammed ibn Ca'fer'in
251
19- Sa El le stinca Etmekten Nehy Bab
19-.......Eb Katde (R) yle demitir:

"Herhangi biriniz birey itiinde kabn iine
hohlamasn. Halya gittiinde cinsiyet organna sa
eliyle dokunmasn, sa eliyle de temizlenip
silinmesin".
u'be'den yapt rivayetteki mstesna, harbenin tanmas

zikredilmemitir. u'be'den harbenin tanmas rivayetini
nakletmekte Muhammed ibn Cafer'e Nadr ile zn mutbaat
etmilerdir. te Buhr, kendisinin bunu rivayette yalnz
kaldn vehmetmesi muhtemil olanlarn vehmini def etmek
iin, harbe tanmasn ihtiva eden bu rivayeti, mezkr
mutbaalar getirmekle kuvvetlendirmitir" (ah Veliyyullah).
Yaynlar: 1/301-302.
245[33] Bu tefsr, Kerme rivayetinde vardr, dierlerinde yoktur.
ez-Zcc, mzran aa tarafnda olan demir harbeye denir ki,

yere dikilir (Kaams Ter.).
Bu harbeyi Peygamberimize Nec hediye etmiti. Aslen bu
Habeliler'in harb letlerindendir. Peygamber namaza durunca
kblesi cihetine -namaz klann stresi olsun diye- dikerlerdi. Bu
harbe Raslullah'n n sra tand gibi, Rid Halfeler'in de
n sra tanrd. Sonra Adullah ibn Zubeyr'in eline gemi ve
ldrld vakte kadar yannda kalmt.
Yaynlar: 1/302.
252
20- Bb: edii Zaman Zekerini Sa
Eliyle Tutmaz 246[34].
20-.......Eb Katde (54-R) tahds etti ki,

"Biriniz iedii zaman sakn zekerini sa eliyle
tutmasn, sa eliyle temizlenmesin ve su kabnn iine
nefes hohlamasn"247[35].
21- Talarla Silinip Temizlenmek Bab
246[34] Bb ismi yapt eyin -ki o "Sa el istinc etmekten

nehy"dir- zikrini bitirince, "Sa el ile zekeri tutmaktan nehy"
ismini zikre balad. ayet bu bb isminin hkm yukarda
gemitir; u hlde bu bb isminin fidesi nedir? dersen, cevb
udur: Bunun fidesi, metnin lfznda vk'olan ihtilf ile
birlikte isnadn muhteliflii; bir de Buhr'nin deti zere bb
isimlerinin taadddnde, bir tek hads iinde toplanm
bulunan eitli hkmleri aratrmasdr (Kastalln).
Yaynlar: 1/302.
247[35] Bu iki babdaki hadslerin balklara uygunluu aktr. Sa
elin aza, buruna su verme gibi ilerde kullanlaca,

taharetlenmede sol elin kullanlaca bu hidislerle sibit oluyor.
Yaynlar: 1/303.
253
Peygamber (S) hacetini def iin ktnda ardndan
gittim. Yrrken arkasna dnp bakmazd, kendisine
yaklatm. "Silinip temizlenmem iin bana talar ara"
buyurdu, yhud buna benzer bir sz syledi. "Fakat
bana kemik ve fk getirme" dedi. Ona eteimin kenar
iinde birka ta getirip yanna koydum ve yanndan
savutum. Hacetini yerine getirdii zaman onlarla
silindi248[36].
[ 22 Bb: (Hayvan Dks le stinc

Edilmez)] 249[37].
248[36]en-Nafd : Bir nesneyi silkmek ma'nsnadr..

el-stinfd: Bir yerin her mahallinde olann bilmek iin geregi
gibi baktrmak ve iedikten sonra gerei gibi istibr eylemek,..,
ve tala istinc eylemek ma'nsnadr (Kaams Ter.).
Yaynlar: 1/303-304.
249[37] 1315 tarihli mire basksyle 1348 trhli.Munriyye
basksnda bu bb ve ismi yoktur. Kirmn, Askaln, Ayn ve

Kastalln'de bu bb ve ismi mevcddur. Kastalln: Bbdan
sonraki ifde, Eb Zerr, Ebu'l-Vakt, Asl ve bn Askir ri-
vayetlerinde sabit oldu, diyor.
Yaynlar: 1/304.
254
22-.......Eb shk yle demitir: Bu hadsi
bana (yalnz) Eb Ubeyde (mir ibn Abdillah ibn
Mes'd) zikretmi deildir. Lkin bunu bana
Abdurrahmn ibnu'l-Esved (99) de zikr edip tahds
etmitir. O da babas el-Esved ibn Yezd en-Naha'den.
Esved ibn Yezd, Abdullah ibn Mes'd'dan yle
derken iitmitir: Peygamber (S) halya gitti ve bana
kendisine ta getirmemi emreyledi. Ben iki ta
buldum. nc ta aradm, fakat onu bulamadm.
Bunun iin bir de hayvan dks alp bunlar
Peygamber'e getirdim. Peygamber iki ta ald, hayvan
dksn att da: "Bu, pistir" buyurdu.
[brhm ibn Ysuf (198), babas Ysuf ibn Eb
shk(157)'tan, o da dedesi Eb shk'tan syledi. O:
Bana Abdurrahmn ibnu'l-Esved tahds etti, demitir]
250[38].
Eb shk: Bu hadsi bana Abdurrahmn ibnu'l-Esved ibn

250[38]
Yezd tahds etti, dedi. Yukarda geen isndla demek istiyor.

Mellif Buhari bu ta'lk ile "Eb shk bu haberi tedls etti"
iddiasnda bulunanlar redd etmek istemitir. Bunun
aratrmasnn zikrinde, (bizi) ksaltma maksadndan karacak
bir uzunluk vardr (Kastalln).
255
23- Organlarn Birer Kerre Ykayarak
Abdest Almak Bab
23-.......Bize Sufyn es-Sevr, Zeyd ibn

Eslem'den; o da Ata ibn Yesr'dan; o da bn
Abbs(R)'tan tahds etti. O yle demitir: Peygamber
(S) -bir defa- organlarn birer defa ykayarak abdest
ald.
24- Organlarn kier Kerre Ykayarak

Abdest Almak Bab
Bu ta'lk 1348 tarihli Munriyye basks Buhr nshasnda

mevcd deildir. mire tab'nda ve erhlerdeki nshalarda
mevcddur. Onun iin keli parantez arasna alnd.
Bu hadslerde, evvel ta ve benzeri eylerle pislik yerini silip
pislii gidermek, ondan sonra oray su ile ykamak suretiyle
temizlenmek anlatlmaktadr. Burada, pislii ele bulatrmamak
iin evvel ta ve benzeri eyler kullanlmas, ondan sonra su ile
ykamay retmektedir. nk ele bulaan pisliin zerrelerini
ve kokusunu elden gidermek daha zor olup, ancak sabun ve
benzeri eylerle giderilip temizlenebilir. Bugn bz insanlar
bunu, ykanmadan evvel tuvalet kd kullanmak suretiyle
yapmaktadrlar...
Yaynlar: 1/304.
256
24....... Bize Fuleyh ibnu Sleyman, Abdullah
ibnu Eb Bekr ibn Amr ibn Hazm(l35)'dan; o da Abbd
ibn Temm'dcn; o da Abdullah ibn Zeyd(R)'den -ki
Ezan ru'ysnn sahibidir- tahds elli (O yle
demitir):
Peygamber (S) -bir defa- uzuvlarn ikier kerre
ykayarak abdest ald.
25- Organlarn er Kerre Ykayarak

Abdest Almak Bab
25-.......Bana brhm ibnu Sa'd, bn ihb'dan

tahds etti ki, ona da Ata ibn Yezd haber vermitir.
Ona da Usmn'n himayesinde bulunan Humrn (75)
haber vermitir. Humrn, Usmn ibn Affn(R)' u
hlde grmtr: Usmn bir defa bir su kab istedi.
Mteakiben avular zerine defa su dkp onlar
ykad. Sonra sa elini kabn iine sokup (su alarak)
azn alkalad, ve burnuna su verdi. Sonra yzn ve
dirseklere kadar ellerini kerre ykad. Sonra ban
meshetti. Sonra iki ayan topuklara kadar kerre y-
kad. Ondan sonra: Raslullah (S): "Her kim u benim
257
abdest alm gibi abdest alr, sonra ilerinde kendi
nefsine tahds etmeksizin -yn kendini zihnen
htralar ve hayller ile igal etmeksizin- iki rek'at
namaz klarsa, gemi (kk) gnhlar mafiret
olunur" buyurdu, dedi.
Ve yine brahim (ibn Sa'd)'den;(ki) o yle dedi:
Salih ibn Keysn dedi ki: bn ihb yle dedi: Ve lkin
Urve (ibn Zubeyr), Humrn'dan yle tahds
ediyordu251[39].: Usmn (R) abdest alp tamamlaynca
yle dedi: Size bir hads syleyeyim ki, Allah'n Kitab
iinde bir yet olmasayd onu size sylemezdim252[40].
251[39] te bu bn ihb'dan bir istidrktir, yn, iki eyhi,

Humrn'dan; o da Usmn'dan tarikiyle bu hadsi kendisine
yaptklar rivayetlerinde ihtilaf etmilerdir. yle ki: Ata ona bir
sfat zere tahds etmi, Urve de bir sfat zere tahds etmitir.
Hlbuki bu bir ihtilf deildir. Ancak bunlar birbirinden ayr iki
hadstirler. At'nn tahds sfat, hadsin ba tarafnda geti.
Urve'nin tahds sfatna gelince, onu da rv: "Usmn abdest alp
bitirince..." szyle iaret etmi oluyor (Kastalln).
Yaynlar: 1/306.
252[40] Usmn (R) bu sz, insanlarn bu gibi mjdeyi
iittiklerinde ma'siyyetlere cr'et etmelerinden, ve "Allah bize

bu kk amel mukaabilinde mafiret edecek, binenaleyh biz
istediimiz eyi yapalm.." demelerinden korktuu iin syle-
mek istememitir.
Mlik, Usmn'dan gelen bu kelmn tevcihi hakknda: Usmn
bunu, insanlarn bu hadsi rak addeyleyip kabul etmemeleri ve
258
Peygamber(S)'den iittim, yle buyuruyordu: "Hibir
kimse yoktur ki, abdest alsn ve abdest aln gzel
yapsn, sonra (farz olan) namaz klsn da o abdest ile
(daha sonraki) namaz klncaya kadar (geen zaman
iindeki) gnhlar mafiret edilmesin''.
Rv Urve der ki:(Usmn ibn Affn'n dedii)
yet "Hakikat, indirdiimiz o ak yetlerimizi ve
doruyu -biz Kitb'da insanlara onu pek aikr bir
surette bildikten sonra- gizliyenler, ite onlara hem
inkra dmeleri, hadsi rivayetinde kendisini tekzip edip

gnha girmelerinden korktuu iin sylemitir, dedi.
Lkin Urve'nin takdr ettii yet, bu tevcihe yakmyor. Belki
Usmn'n bu tevcih zerine rd ettii yet "nk gzellikler
ktlkleri giderir. Bu iyi dnenlere bir ttr" (Hud:
11/115) kavlidir. Binenaleyh kelmn ma'ns, hadsi
Kur'n'dan olan nass te'yd etmektedir. Tarafmdan rivayet
edilen bu hadsi rak addeylemi olsanz da artk bunu inkr
etmeniz mmkn deildir. Eer bu yet mevcd olmasayd,
sizin dnde ta'n etmenizden ve hadsi inkr eylemenizden
korktuum iin bunu sizlere tahds etmezdim, demek olur.
Bu yeri iyi anla. nk buras arihlerin ayaklarnn srt ve
ekseriya ineyip getikleri yerlerdendir. Hidyet veren ise
ancak Allah'tr ve doruluk ancak O'na iddir (ah Veliyyullah).
Yaynlar: 1/306.
259
Allah la'net eder ve hem la'net etmek nndan olanlar
la'net eder" (el-Bakara: 2/159) yetidir 253[41].
26- Abdest Alta Suyu Buruna ektikten

Sonra Nefesle Geri karmak Bab
Bunu (yn suyu buruna ektikten sonra geri

karmay) Usmn ibn Affn, Abdullah ibn Zeyd ve bn
Abbs (R), Peygamber(S)'den olmak zere
zikretmilerdir 254[42]
253[41] Burada sralanan bb bal ile altlarnda getirilen

hadslerin birbirlerine uygunluklar apak meydanda olduu
iin, burada buna iaretle yetinilip, baka aklamaya gerek
grlmedi.
Yaynlar: 1/307.
254[42] el-ntisr: Samak ve suyunu buruna ektikten sonra
nefesle geri karmak ma'nsnadr ki, tskrmak ta'br olunur.

el-ntinsr : Buruna suyu ektikten sonra geri pskrmak
ma'nasnadir ki, burunu temizlemek iin yaparlar. Ve buruna su
ekmek ma'nasnadir (Kaams Ter.}.
Usmn ibn Affn'n Abdullah ibn Zeyd'in ve ibn Abbs'n
Peygamber'den olmak zere zikrettikleri bu hususu mellif
Buhar Sahih'inin muhtelif bablarnda mevsl olarak rivayet
etmitir. Birincisini "Ban tamamn meshetmek" babnda,
ikincisi yaknda gelecek, ncsn de "Bir avu su ile yz
ykamak bb"nda. Lkin burada istinsarn zikri yoktur. bn
Hacer: Sank musannf bununla Ahmed ibn Hanbel'in, Ebu
Davd'un ve Hakim'in rivayet ettigi hadise iaret etmitir, dedi.
260
26-.......Bize Ynus (ibn Yezd), Zuhr'den haber
verip yle dedi: Bana Eb drs (80) haber verdi ki,
kendisi Eb Hureyre(R)'den iitmitir. Peygamber (S):
"Her kim abdest alrsa burnunu ayklasn; her kim
ta ile silinirse tan saysn tek yapsn" buyurmutur.
27- akl Talar le Silinmey Tek Say

Olarak Yapmak Bab255[43].
27-.......Bize Mlik, Eb'z-Zind'dan; o da el-

A'rac'dan; o da Eb Hureyre(R)'den haber verdi.
Raslullah (S) yle buyurmutur:
"inizden biri abdest alacak olduu zaman
burnuna su versin, sonra karsn. Her kim ta ile
silinirse, saysn tek yapsn. inizden biri
uykusundan uyand zaman elini abdest suyu iine

Yaynlar: 1/307.
255[43] el-sticmr : ...ve akl talaryle silinip temizlenmek
ma'nsnadr.
Yaynlar: 1/308.
261
sokmadan evvel ykasn. nk hibiriniz
(uykusunda) elinin geceyi nerede geirdiini
bilemez"256[44].
28- zerlerine Meshetmeyerek ki Aya

Ykamak Bab
28-.......Abdullah ibn Amr (R) yle

demitir:Yaptnz yolculuklarn birinde Peygamber
(S) geride kalmt da sonradan bize yetimiti. O
srada ikindi namaz vakti girmiti. Biz de abdest
alyorduk. Ayaklarmz meshedercesine az su ile
ykamaya baladk Peygamber bu hli grnce en
yksek sesiyle iki yahud u kerre "Atete yanacak
kelere yazk!" diye nida etti 257[45].
256[44] bhesiz Peygamber (S) bu hadsinde, meden insanla

hrika bir temizlik dstru retmektedir. Elleri herhangi bir
ite kullanmadan nce, hele yemekte kullanmadan nce
ykamak emri de bunun kadar kymetli bir temizlik ve salk
dstrudur.
Yaynlar: 1/308.
257[45] Bu hads, Kitbu'l-lm'in "Anlalmas iin sz defa
tekrr eden kimse bab"nda; "ilme dellet eden bir konumada

sesini ykselten kimse bb"nda ve bir de bu bbda
262
gemektedir. Bu hads arasnda, Buhr'den evvelki ilk
ravilerin baka baka kimseler olmasndan gayr bir fazlalk
yoktur, ilk hadsin ravsi Ebu'n-Nu'mn, ikincisinin rvsi
Msedded, buradakinin rvs de Musa ibn smail'dir.
Bu ayaklar ykamak ve meshetmekle ilgili bir tefsir zeti:
el-Mide: 5/6.'daki abdest yetinin "Ve erculekum" lfz "Ve
erculikum" eklinde fetha ile de, kesre ile de okunmutur. Nasb,
ayaklarn yz ve el gibi "ykaynz" emrine taallukunda, cerr
kraati ise "meshediniz" emrine taallukunda zahirdir. Ve bu iki
kraatin birbirine tevfki noktas bakmndan bir mezheb ihtilf
hsl olmutur. Zr birine gre ayaklar ykanacak, birine gre
de mesh ile yetinilebilecek grnyor. Bunun en gzel ve en
sahh zm sreti. plak ayaklarn ykanmas, mehur snnet
ile sabit olduu vehile abdestle giyilmi mest ve fotin zerine
de meshedilmesidir. Ehli snnet cumhurunun mezhebi budur.
Kaffl tefsirinde sahblerden yalnz bn Abbs ve Enes ibn
Mlik; tabilerden Ikrime, a'b ve Eb Ca'fer Muhammed ibn
Al el-Bakr'dan "ayaklarda abdestin farz mesh" olduu
nakledilmitir ki, ia'dan mmiyye'nin mezhebi budur. Btn
fakhler ve mfessirler ise "ayaklarda abdestin farz ykamak"
olduunu beyn etmilerdir, Zhirriyye'nin resi olan Dvd
Isfahani de "Her ikisinin cem'i vcib" olduuna kaail olmutur
ki, bu da Zeydiyye imamlarndan Nsr-lilhakk'n kavlidir.
Hasen Basr ile Muhammed ibn Cerr et-Taber de mkellefin
mesh ile gasil arasnda muhayyer olduunu sylemilerdir.
Bunlarn mnkaas fkh kitblarnda sergilenmitir. Burada
ancak su kadar syleyelim ki, plak ayaklara meshi tecviz
etmek, yetin nihyetinde "Sizleri tertemiz yapmak istiyor" diye
beyn olunan temizlik hikmetine kesin olarak aykr bulunduu
ve hele ykanmam kirli ayaklarla camilere girmenin, taharet
yle dursun, det zere olan nezfet ile bile uyumad
aikrdr. Nitekim ayaklarn gzelce ykamam ve kelerinde
biraz kuruluk kalm olanlar hakknda Rasulullah "Vay u
kelerin ateten hline" buyurmu ve tekrar ykanmasn
emretmitir. Bir de murd mesh olsa idi "bi-rusikum" gibi
sdece "Ve erculikum" demek kfi olur "ile'l-ka'beyni=iki topua
263
29- Abdest Alita Aiza Su Alip
alkalamak Babi Bunu, bn Abbs Ve Abdullah
Ibn Zeyd Peygamberden Sylediler 258[46].
29-.......Zuhr yle demitir: Bana At ibn

Yezd, Usmn ibn Affn'n himayesinde bulunan
Humrn'dan haber verdi ki, Hum-rn Usmn' u
hlde grmtr: Usmn abdest suyu istedi. Mtea-
kiben su kabndan ellerinin zerine kerre su dkp
onlar ykad. Sonra sa elini abdest suyunun iine
sokup (su alarak) azn alkalad. Burnuna su verip
kard. Sonra yzn kerre ve ellerini dirseklere
kadar kerre ykad. Sonra ban meshetti. Sonra her
bir aya er defa ykad. Sonra yle dedi: Ben
kadar" kaydna hi de lzm kalmazd. Bu da esas farzn

ykamak olduuna ve meshin buna bina edilmesi lazm geldiini
i'ar eder. Hsl ayaklar hakknda ykamak emri muhkem,
mesh emri mcmeldir ve snnet ile beyan olunmutur (Hakk
Dini, II, 1584-1585)
258[46]Buhr, bu bb ismindeki tbn Abbs ta'Ikini "Yz ki el
ile ykamak bb'-nda, Abdullah ibn Zeyd ta'Ikini de yaknda
gelecek olan "Ayaklan iki topua kadar ykamak bbi(41)"nda
mevslen getirmitir.
264
Peygamber(S)'i grdm, u benim abdest alm gibi
abdest alyordu. O: "Her kim benim u abdest alm,
tarznda abdest alp, sonra ilerinde kendi nefsiyle
konumayarak iki rek 'at namaz klsa, onun lehine
gemi gnhlar mafiret edilir" buyurdu 259[47].
30- (Abdest Alita) Ayak kelerini
Yikamak Babi bn rn Abdest Ald Zaman
Yzk Yerini Ykar Idi260[48].
259[47] Hadsin bala delleti aktr. Bunda en gzel abdest

ahn, Peygamber'in ald ekilde abdest almak olduu, byle
tam ve gzel alnan abdestin ardndan bir namaz klmann
madd ma'nev bir mafiret ve temizlie sebeb olduu da
bildirilmitir.
Yaynlar:1/310.
260[48] Bu ta'lki bn Eb eybe, Afusannafmda sahh bir senedle
vasletmitir. Bunu Buhr de et-Trih'inde mevslen rivayet

etmitir.
"Buhr evvelki bb ile, ayaklarn vazifesi ykanmak deil, mesh
olunmaktr iddiasnda bulunanlara -ki bunlar iler'dir- redd
etmeyi kasdetti. Bu bb ile de ykamann abdest uzuvlarn
tammyle kaplamasnn vcbunu isbt etmeyi kasdetti.
keleri zikretmesi de, hadste zikredilmi olduu iindir. Bunu
iyi anlayasn! nk sarihlerin bzs bu iki bb arasndaki
farktan ciz olmutur da, zikredilmeleri lyk olmayacak bir
takm tevcihler getirmilerdir. "bn rn yzk yerini ykard"
cmlesi de takrir etmi olduumuz fark ifde etmektedir.
Binenaleyh iyi dn" (h Veliyyullah).
265
30-.......Bize Muhammed ibn Ziyd tahds edip
yle dedi: Ben
Eb Hureyre(R)'den iittim; o yanmzdan
gemekteydi, insanlar da temizlik iin hazrlanm bir
su kabndan abdest alyorlard; yle dedi: Abdest
almay tam ve kmil yapnz. nk Ebu'l-Kaasm (S):
"Atete yanacak kelere yazk!" buyurdu. 261[49]
31- Ayaklari, Ayakkabilarin inde

Bulunurlarken Pabular zerinden
Meshetmeyerek, Yikamak Babi 262[50]
31-.......Bize Mlik, Sad el-Makbur'den; o da

Ubeyd ibn Cureyc'den haber verdi. Ubeyd ibn Cureyc,
261[49] Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken

Yaynlar:1/311.
262[50] Bu, iki ma'nya muhtemildir: Biri, "ayakkablarn iinde"
sz ykamaya mteallik olur; yn ayaklan, ayakkablar iinde

bulunurlarken, ayakkablardan kanlmakszn ykamak demek
olur. Su, ayaklarn tammna ulat takdirde bu caizdir.
kincisi, "ayakkablarn iinde" terkibinin, zarf mustakarr
olmasdr. Yn ayaklar, ayakkablar iinde bulunurlarken, mest
iinde bulunduklar hlde mes-holunduklar gibi
mesholunmazlar; fakat ykanrlar demek olur. Sahh olan da bu
ma'ndr. Nitekim buna bn Umer'in kssas ehdet etmektedir
(h Veliyyullah).
266
Abdullah ibn Umer'e:
Y Eb Abdarrahmn! Arkadalarnn
yaptn hi grmediim drt eyi, seni yapyor
gryorum, dedi.
bn Umer;
Nedir onlar, ey Cureyc'in olu? dedi. bn
Cureyc:
Seni gryorum ki, Ka'be'nin rknlerinden
Haceri Esved rkn ile Yemn rknden bakasna el
srmyorsun. Ve yine gryorum, tabaklanm
deriden ayakkablar giyiyorsun. Yine seni gryorum,
sar boya ile boyuyorsun. Yine seni gryorum,
Mekke'de bulunduun zaman insanlar (Zu'1-hicce)
hillini grr grmez yksek sesle telbiye okumaya
baladklar hlde sen, terviye gn (yn Arefe'den
evvelki gn) girmedike telbiyeye balamyorsun, dedi.
Abdullah ibn Umer yle cevb verdi:
Beyt'in rknlerine gelince: Ben
RaslulIarTn Haceri Esved ile Yemn rknden
bakasna el srp meshettiini grmedim. Ta-
baklanm deriden ayakkablara gelince: Ben
Raslullah'n zeri klsz deriden ma'ml ayakkablar
267
giyip, aya iinde iken abdest aldn grdm. Onun
iin ben onlar giymeyi severim. Sar boyaya gelince:
Raslullah'n sar boya ile boyadn grdm. Ben de
onun iin o boya ile boyamay severim. Telbiyeye
gelince: Raslullah'n hayvan hareket iin ayaa
kalkp dorulmadka telbiye ettiini grmedim .263[51]
32- Abdest Almada Ve Yikanmada Sa

Tarafiyle Ve Sa Taraftan Balamak Babi 264[52]
32-.......Bize Hlid (el-Hazz), Hafsa bintu

Srn'den; o da mm Atyye(R)'den tahds etti. O
263[51] Hadsin bala uygunluu aktr. Bunun bir rivayetini

Buhr "Libs"da da getirmitir.
en-Na'l ( JA3i ): Aya yere plak dokunmaktan koruyacak
nesneye denir ki, ayakkab ve pp ta'br olunur. Btn
nevi'lerine mildir, her mahalde bir gn dikilip ayaklarna
giyerler. Ve Trke'de nlin dedikleri ki,
amurlukta giyilir, na'leyn'in tahrif edilmiidir... Cem'i nil gelir
(Kaams Ter.),
Yaynlar:1/312.
264[52] Bu babn ki hadsinden birincisi ile ly ykamakta sa
tarafyle ve sadan balamak sabit oldu. ly ykamak

nezfette onu diriye benzetmek ve sonunun evveli gibi
olmasndan ibaret olunca, diri ykamakta da sa ile ve sadan
balamak evl tarikiyle sabit olmutur, nk diri asldr (h
Veliyullah).
268
yle demitir: Peygamber (S) ona ve beraberindeki
kadnlara, kzn ykama hakknda: "Onu ykamaa sa
tarafianye ve abdest uzuvlaryle balaynz"
buyurmutur. 265[53]
33-.......ie (R) yle demitir: -

Peygamber(S)'in ayakkab giymesinde, taranmasnda,
temizlenip abdest almasnda ve btn hllerinde
sadan balamak O'nun houna giderdi.266[54]
33- Namaz Vakti Yaklatii Zaman Abdest

Alacak Su Aratirmak Babi

Yaynlar:1/313.
266[54] Bu hller giyinmek, mescide girmek, sslenmek, ban
tra etmek... gibi kerm fiillerden olan hllerdir. Smkrmek,

istinc etmek gibi hususlarda ise sol ile ve soldan balard.
Yaynlar:1/313.
269
Ve Aie yle Dedi: Sabah Vakti Girince
Su Arand, Fakat Su Bulunamad. Bunun
zerine Teyemmm
(El-Mde.-6) Emri Indi.267[55]
34-....... Bize Mlik, shk ibn Abdillah ibn Eb

Talha'dan; o da Enes ibn Mlik(R)'ten haber verdi ki, o
yle demitir: Ben Ras-Iullah(S)' yle grdm:
kindi namaz yaklamt. nsanlar abdest alacak su
aradlar, fakat bulamadlar. Raslullah'a (bir kab
iinde) abdest alacak su getirildi. Raslullah, elini su
kabnn iine koydu. Ve insanlara ondan abdest
almalarn emretti. Enes der ki: te o zaman ben
Peygamber'in parmaklan altndan, hi kimse hri
kalmamak zere hepsi abdest alncaya kadar su
kaynadn grdm .268[56]
267[55]Bb isminden sonraki ksm, sahh bir ta'Iktir; Buhr onu

kitabnn birok yerlerinde msned olarak tahrc etmitir. Bu,
Hz. ie'nin teyemmm yetinin inmesi kssas hakkndaki
hadsinin bir parasdr. Buhr onu Kitbu't-Teyemmm'de
zikretmitir.
268[56] Hdise, Medne'nin pazar yeri olan Zevr'da vki'
olmutur.
"Bu bb hakknda unlar sylenmitir: Buhr'nn bu bbda
270
34- nsan Sai Dedirilmi Olan Suyun
Hkm Babi
At ibn Eb Rebh (115), insan salarndan

plikler ve ipler edinilmesinde bir be's grmez di269[57].
Ve kpeklerin art olan su ile kpeklerin mescidde
tahrc ettii bu hadsin bb ismiyle kuvvetli bir ilgisi yoktur. Bu

hads, Peygamber'in mu'ci-zeleri bbiyle daha alkaldr. Su
aramak abdestten baka bir vcib olmak mes'elesinde
Buhr'nn mezhebi afi'nin mezhebi gibi olsa da, bu maksad
bu hadsle isbt etmek yine uzaktr. Bunda su arama emri de
yoktur. Rv: Onlar su aradlar, demitir.
"Bana gre ise, Buhr'nn maksad, udur: Sahbler'in deti bu
idi; onlar su ararlar, aratrrlar ve su yerlerinde aratrma
yaparlard. Onlar teyemmmn cevaz hususunda suyun
mevcd olmamasiyle yetinmezlerdi. Mu'cize izhr da ancak
suyun oalmas iindir. Bu da suyu tahsl etmek ve aratrmak
iin olmutur. ayet suyun mevcd olmamas kf olsayd,
insanlar abdest alacak su aramaya ehemmiyet vermezler,
Peygamber de yapt ii, ihtiy olmaynca yapmazd.
Binenaleyh iyi dn" (h Veliyyuilah, erhu Terdm...s.25).
Yaynlar:1/314.
269[57] Bunu, Muhammed ibn shk el-Fkh A hbru Mekke'de
sahh bir senedle mev-slen rivayet etmitir.

"filer iin hilaf olarak "insan sa temizdir; iinde sa
ykanan su da " temizdir" mes'elesinde mellif Buhr'nn
mezhebi, Eb Hanfe'nin mezhebi " gibidir. Bunu, babn iki
hadsinin iltizm delleti ile isbt etti. "At... be's fi grmezdi"
kavli de keza bunu ifde ediyor" (h Veliyyuilah).
271
yrmeleri(nin hkm) bab270[58].
Zuhr: Kpek, su kabnn iini yalad ve abdest
alc iin bu kabdakinden baka su da bulunmad
zaman,
su ile abdest alr, demitir 271[59].Sufyn es-Sevr:
Bu, yn o su ile abdest alnmak hkm, ayniyle
(Kur'n'dan istifde edilmi olan) fkhtr. Yce Allah:
"Bir su bulamazsanz o vakit tertemiz bir toprakla
teyemmm edin.."
(en-Nis:43; eI-Mide:6) buyuruyor. te bu da
bir sudur; fakat bu eit bir sudan dolay gnlde bir
gcklanma davardr. Binenaleyh o insan bu su ile
270[58] Bunu Veld ibn Mslim, Evz'den ve bakalarndan

olmak zere Musannaf-nda; bnu Abdilberr de et-Temhd'de
sahh bir senedle rivayet etmilerdir.
Bu "kpeklerin art necis deildir" mes'elesinde Buhr'nn
mezhebi, mm Mlik'in mezhebi gibidir. ri'in, kpein
yalamasndan sonra kab yedi kerre ykamakla ve zerinden su
aktmakla emretmesi, taabbuddir; necaset olmasndan tr
deildir. Buhr bbda bu hadsin taabbude hamledilmi oldu-
unu iaret etti. nk birok hadslerle kpek artnn necis
olmad sabit olmutur. yle ise bu iki nevi' hkm arasn
cem' etmenin yolu, yedi kerre ykama emrinin taabbud
olduunu sylemektir (h Veliyyuilah).
271[59] Veld ibn Mslim, Zuhr'nin rivayet etmi olduu haberi
rivayet ettikten sonra onun akabinde bunu Sufyn es-Sevr'ye

zikrettim de, o: "Vallahi bu ayniyle fkhtr dedi" szn de
zikretmitir. O hlde, bu da mevsl bir haber olmu oluyor.
272
abdest alr, sonra da teyemmm eder, demitir . 272[60]
35-....... bn rn yle demitir: Ben

Abde(72)'ye: Yanmzda Peygamber(S)'in sandan bir
mkdr vardr, biz onu Enes tarafndan yhud Enes'in
ailesi tarafndan elde etmitik, dedim. Bunun zerine
Abde: Yanmda, Peygamber'den bir tek sa telinin
bulunmas muhakkak bana dnydan ve dnydaki
eylerden daha sevimlidir, dedi273[61].

Yaynlar:1/315-316.
273[61] bn rn'in Peygamber'in bu san elde etmesi yledir:
Muhammed ibn S-rn'in babas olan rn, Enes ibn Mlik'in

azadls idi. Enes ibn Mlik de Eb Talha'nn vey oludur.
Pey273[61]gamber de bu salar -mtekib hadste grlecei
zere- Eb Talha'ya vermiti.
Bu hadsten bb smine dellet vechi nedir? dersen, bu, Enes'in,
Peygam-ber'in salarn hfz etmesinden ve Abde'nin de
Peygamber'den bir san, kendi yannda bulunmasn temenni
etmesi cihetindedir ki, bunlar da san temizlii ve erefinden
trdr; bu da mutlak san temiz olduuna dellet etti. Sa
temiz olunca, san ykand su da temiz olur, diye cevb
verildi. Buna da, Peygamber sa mkerremdir; ona derlerinki
kys olunmaz, denildi. Buna da: Hususiyet ancak dell ile sabit
olur, asi olan hususiyet olmamasdr, diye cevb verildi...
(Kastalln).
Yaynlar:1/316.
273
36-.......Bize Abbd (ibnu'l-Avvm~185), bnu
Avn'dan; o da
tbnu Srn'den; o da Enes(R)'ten tahds etti (O
yle demitir): Ras-luIlah(S-Ved Hacc'nda) ban
tra ettii zaman sandan en evvel alan Eb Talha idi
.274[62]
35- Bb: 'Birinizin Kabndan Kpek Itii

Zaman O Kab Yedi Kerre Ykasn".

Raslullah (S) yle buyurdu: "Birinizin kabndan
kpek (azn sokup bir ey) itii zaman o kab yedi
kerre ykasn"275[63]
274[62] Berber, Ma'mer ibn Abdillah yhud Hr ibn Umeyye idi,

lkin sahh olan evvelkidir. Hr, Hudeybiye'deki berber idi.
Eb Talha ald salar, Raslullah'n emri zerine kars
mm Sleym'e saklasn diye teslim etti.
Yaynlar:1/317.
275[63] Bu hads filer'in delillerinden biridir; Hanefler'e gre
ise, defa ykama. emri ile mensh saylmtr.,

Bu hads Mslim'de de ayn lfzla gelmitir. Mslim'deki
rivayetlerin biri V yledir: Raslullah (S) yle buyurdu:
"Kpekyalad zaman, sizden herhan-\ gi birinizin kabnn
temizlii, birincisi toprak ile olmak zere, o kab yedi defa -,
274
38-.......Bize Abdurrahmn ibn Abdillah ibn
Dnr tahds edip yle dedi: Ben babam (Abdullah ibn
Dnr)'dan iittim; o da Eb Salih'ten; o da eb
Hureyre(R)'den ki, Peygamber (S) yle buyurmutur:
"Bir adam, susuzluktan dolay nemli topra
yemekte olan bir kpek grd. Bu zt hemen kendi
ayakkabsn karp onunla kpek iin su avulamaa
ytkamasdr" (Mslim, etTTahre, "Kpek yalamasnn hkm

bab",1,251). Bu hadsteki "Biri toprakla olmak zere o kab yedi
defa ykamasdr" fkrasndaki toprakla ykamak hakknda u
aklama verilmitir:
"Mikroplar imha eden Streptomicine, Tetraceline ve
Niyomacine vs. gibi mikrop ldrc illarn ou toprak
mikroplarndan, hatt en ok mikropla bulanm olan kabristan
toprandan elde edilir. imdi kpein batt kab bir kerre
toprakla olmak zere yedi defa ykamann hikmeti meydana
kmaktadr. Bundan maksad, toprakta bulunan ldrc
mikroplar vstasyle kpein kaba bulatrd mikroplan imha
etmektir.
Bu hads sylendii zaman ne niversite, ne tb ve bakteri
ihtisas vard! Bylece gryoruz ki, sened bakmndan gayet
salam olan bu hads, Pey-gamber'imiz aleyhi's-selmm
risletinin doruluuna, O'nun havadan konumadna ak bir
delildir. lim ilerledike, Allah'n yetleri ve Peygamber'imizin
szlerinin anlalmasna; insan aklna yeni ufuklar aacaktr.
"(Hakses mecmuas, Mays 1966, say: 17, "Allah Rasl'nn
Szlerinde Tbb l'cz", Yazan: Sa'deddn Raslan, eviren:
Sleyman Ate).
Yaynlar:1/317.
275
balad. Nihayet kpei suya kandrd. Bundan dolay
Allah o kula sena edip, onu cennete girdirdi".
Ve Ahmed ibn ebb (200) yle dedi: Bana
babam (ebb), Y-nus'tan; o da bn ihb'dan tahds
etti. O yle demitir: Bana Hamza ibnu Abdillah,
babas Abdullah ibn Umer'den tahds etti. O yle
demitir; Raslullah (S) zamannda kpekler (ier ve),
mescidin iinde gider gelirdi de bundan dolay
(mescidi ykamak iin) hi su serp-mezlerdi .276[64]
39-.......Adiyy ibn Hatim (R) yle demitir:

Ben Peygamber(S)'e-kpek avnn hkmn- sordum
da o yle buyurdu: "Sen retilmi kpeini
salverdin de o da av ldrd zaman, sen o av ye.
Kpek av yedii zaman ise artk sen o avdan yeme.
nk kpek av ancak kendi nefsi iin tutmutur".
Ben: Kpeimi salveriyorum da onunla beraber
276[64]Buhr, muallak olarak zikrettii bu ksm kpein

temizlii, artnn temizlii ve mescidde yrmesinin cevazna
hccet getirmitir. Bu ta'lki Eb Dvd ve dierleri tahrc
etmilerdir. ok nshalarda "ierdi" ksm yoktur.
Yaynlar:1/318.
276
baka bir kpek daha buluyorum? dedim.
Raslullah: "Bu hlde yeme. nk sen
Besmeleyi ancak kendi kpeinin zerine ekmitin,
baka kpek zerine Besmele ekmemitin" buyurdu
.277[65]
Buhr bu hadsi, kpek artnn temizlii hususundaki

277[65]
mezhebine bununla istidlal etmek iin tahrc etmitir.

Bundan bakml, retilmi ve hasta olmad ma'lm olan
kpeklerin bu gibi ilerde kullanlabilecekleri ve tuttuklarn
eylerin temiz olduu anlalmaktadr.
Yaynlar:1/319.
277
36- Yce Allah'in ... Veya Iinizden Biri
Haldan Gelmise... "(Ei-Mide:6) Kavlinden
Dolayi Abdest Almayi Ancak ki iki
Yerinden, n Ve Arkadan (ikan eylerden
tr) Vcib Gren Kimse Babi 278[66]
Ve At ibn Eb Rebh, arkasndan kurt yhud

zekerinden bit gibi bir haere kan kimse hakknda:
Tekrar abdest alr, dedi.279[67]
Cbir ibn Abdillah: Namaz iinde gld
zaman namaz tekrar klar, fakat tekrar abdest almaz,
278[66] Babn maksdu iki eyden mrekkebdir: Birincisi mu'td

olan, mu'td olmayan, Kur'n'danasslanm olmayp da
Kur'n'a ziyde olarak hadsle sabit olan eylere uml ile
beraber, iki yolla kan eylerden dolay abdest almann vcib
olmasdr. kincisi de ki yoldan kmayan eylerden dolay
abdest almann vcib olmamasdr. Buhr, bbda
zikredilenlerin bzs ile birinciyi, dier bzs ile de ikinciyi
isbt etti... (h Veliyyullah).
Buhr bu balkla bedenin baka yerlerinden kacak kusmuk,
kan aldrmak gibi eylerden dolay abdest almay vcib grenin
muhalefetine iaret etmitir. Abdest bozucularn mu'teberleri,
iki mahrece dner demek de mmkindir. Uyku, gaz karmas
zannolunacak yer, kadna dokunma ve avret yerine dokunmada
mez kmas zannolunacak yerlerdir...(bn Hacer).
279[67] Bu ta'lk bn Eb eybe kendi Musannafmda sahh bir
sndla mevslen rivayet etti.
278
dedi.280[68]
Hasen Basr: Sandan veya trnaklarndan kesip
alsa yhud mestlerini karsa kendisine abdest almak
lzm gelmez, dedi.281[69]
Eb Hureyre: Abdest almak ancak (abdesti
bozacak) bir hadesT ten dolay lzm gelir, demitir
.282[70]
Cbir'den zikredilir ki, Peygamber(S) Ztu'r-
Rkaa' gazvesinde idi; derken bir adam (yn Abbd
ibn Bir) bir ok ile vuruldu. Kendisinden ok kan akt;
bu vaziyette rk' ve secde edip namazna devam etti.
Hasen Basr: Mslmanlar yaralar iinde
namaz klmakta devam etmilerdir, dedi.
Tvs ibn Keysn, Muhammed ibn Al (yn
Hseyn'in torunu Muhammed Bakr), At ve Hicaz
ehli: Kan(kmak)da abdest almak yoktur, dediler
280[68] Bunu Sad ibn Mansr ile Drakutn mevslen rivayet

etmilerdir.
281[69] Bunu Sad ibn Mansr ve bn Munzir sahh bir isndla

282[70] Bu, Kaad smail'in el-Ahkm'da Muchd tarkinden
sahh bir isndla rivayet ettiklerindendir.
279
.283[71]
bn Umer kk bir yaray skt da ondan kan
kt. Kendisi bundan dolay abdest almad (ve namaz
kld).284[72]
bn Eb Evf (87), namazda iken kan tkrd de
namazna devam etti .285[73]
bn Umer ve Hasen Basr, kan aldran kimse
hakknda, kendisine sdece kan aldrma yerlerini
ykamak lzm gelir, dediler .286[74]

Peygamber (S) yle buyurdu: "Bir kul, namaz
bekleyerek abdestini bozmadan mescid-de bulunduu
283[71] Hepsi de bn shk tarkinden olmak zere bunu Ahmed,

Eb Dvd, Drakutn tahrc ettiler. bn Huzeyme, bn Hbbn
ve Hkim de sahhtir dediler. Tvs'unkini sahh br isndla bn
Eb eybe vasi etti. Muhammed Bkr'nki-ni Eb Bir, A'me
tarkinden vasi etti.
284[72] bn Umer'den gelen bu eseri ise sahh bir sndla Eb
eybe vasi etti.

285[73] Bunu Sufyn es-Sevr sahh bir isndla kendi Co/m'inde
mevslen rivayet etti.

286[74] bn Umer ile Hasen Basr'nin bu eserlerini kk lfz
fark ile bn Eb eybe mevslen rivayet etmitir.

Yaynlar:1/319-321.
280
mddete hep namazdadr". (Eb Hureyre bu hadsi
syleyince) yabanc bir adam: Hades (yn abdesti
bozan) nedir, y Eb Hureyre? diye sordu. Eb
Hureyre de, sesli yellenmeyi kasdede-rek, sestir, dedi.
287[75]
41-.......Bize bn Uyeyne, Zuhr'den; o da Abbd

ibn Temm'den; o da amucasi (Abdullah ibn
Zeyd)ndan tahds etti. Peygamber (S): "Namaz klan
kimse bir ses iinceye yhud bir koku hissedinceye
kadar (namazdan) ayrlmasn" buyurmutur. 288[76]
42-.......Muhammed ibnu'l-Hanefiyye yle

demitir: Al ibn Eb Tlib (R) yle dedi: Ben mezsi
ok bir kimse idim. Bunu Ras-lullah'a sormaya
utandm da Mkdd ibn Esved'e sormasn emrettim. O
da sordu. Raslullah: ''Abdest almak cb eder"
buyurdu. Bu hadsi u'be (ibn Haccc) de A'me'ten

Yaynlar:1/321.
Yaynlar:1/321.
281
rivayet etti. 289[77]
43-.......At ibn Yesr haber vermitir. Ona da

Zeyd ibn HIid, Usmn ibn Affn'a yle sorduunu
haber vermitir: Usmn'a: Bir kimse cins mnsebet
yapar da menisi gelmezse ne (yapmaldr) dersin?
dedim. Usmn: Namaz iin abdest ald gibi abdest
alr, bacaklar arasn ykar, dedi. Usmn: Ben bunu
RasluIlah(S)'tan iittim, diye de ilve etti.
Rv Zeyd: Ben bu mes'eleyi Al, Zubeyr, Talha
ve Ubeyy ibn Ka'b'dan da sordum. Bunlarn hepsi de o
cins mnsebet yapan kimeye byle emrettiler, dedi
.290[78]

Yaynlar:1/321-322.
290[78] Bu yolda fetva veren sahbler yalnz hads metninde
simleri yazlan be zt deildir. Ayn'nin sraladna gre daha

baka sahbler de byle diyorlard. Ancak bu hkm ie, Eb
Bekr, Umer bn Hattb, Abdullah itin Umer, yine Usmn ibn
Affn ile Al, ibn Mes'd ve ibn Abbs'n ve dierlerinden rivayet
edilen nakillerle mensh olduu da nakledilmitir. Buna gre
Usmn, Al, bn Mes'd ve bn Abbs, nsiha muttali' olunca
evvelki fetvalarndan dndkleri istidlal olunuyor. Herhalde
gusln vcib olduu zerine sahabe ve tbin devrinden sonra
icm hsl olmutur.
Cim'da mengelmemesinin hkm
282
44-....... Bize shk -ki o bnu Mansr'dur-
tahds edip yle dedi: Bize Nadr haber verip yle
dedi: Bize u'be, Hakem (ibn Utey-be)'den; o da
Zekvn Eb Salih'ten; o da Eb Sad Hudr(R)'den
haber verdi (o yle demitir): Raslullah (S)
Ensr'dan bir adama haber gnderip istedi. O zt, ba
su damlaya damlaya geldi. Peygamber: "Galiba seni
aceleye getirdik" buyurdu. O zt: Evet, dedi. Bunun
zerine Rasullah: "ayet iin aceleye getirilir yhud
men getirememee ma'rz braklrsan, sana yalnz
abdest almak lzm olur" buyurdu. Bunu rivayet
etmekte Nadr ibn umeyl'e Vehb ibn Cerr mutbaat
edip: Bize u'be tahds etti dedi: Eb Abdillah Buhr
yle dedi: Gunder ve Yahya (ibn Sad el-Kattn bu
hadsi) u'-be'den (bu isnd ve metin ile
mes'elesi{sahbler[arasinda ihtilafl idi. Bzs men gelmdmesi

hlinde ykanmann vcib olduuna kaail oluyordu. Bzs da
sdece abdest almann vcbuna kaail oluyordu. Bu ikincisi
Usmn'-m mezhebi idi. Fakhler cumhuru ise bu hadsin
mensh olduu grnde idiler. Binenaleyh men
getirmemek veya getirememekte gusul vcib olur (h
Veliyyullah).
Yaynlar:1/322.
283
rivayetlerinde) abdest almak szn sylemediler (de
sdece zerine lzmdr ma'nsma fealeyke dediler)
.291[79]
37- Kiinin Kendi Arkadaina Yardim

Ederek Abdest Aldirmasi Babi
45-....... Usme ibn Zeyd(R)'den (o yle

demitir):
Raslullah (S) Arafat'tan hareket ettii zaman
da arasndaki yola yneldi ve hacetini yerine getirdi.
Usmetu'bnu Zeyd dedi ki: Mteakiben ben
Raslullah'n zerine su dkmee, o da abdest almaa
balad. Ben: Y Raslallah, namaz m klacaksn?
dedim. "Namaz" klnacak yer niinde(ym ileride)
buyurdu .292[80]
291[79]Yni sdece "aleyke" lfz zerine ksaltt. Bu da gusul

yerine abdest almann mensh olduuna biriarettir.
Yaynlar:1/.323.
292[80] Hadsin bala dellii abdesl alrken su dkmesi
fkrasdr. Bunun bir rivayeti Hacc Kitb'nda da gelecektir.

Yaynlar:1/323-324.
284
46-.......Urve, Mugretu'bnu u'be'den tahds
ediyordu. Mugre, bir seferde Raslullah'n
maiyyetinde bulunmu. Raslullah bir hacetini yerine
getirmek iin gitmi. Mteakiben abdest alrken su-
yunu Mugre dkmee balam. te bu abdestte
Peygamber, yzn ve ellerini ykam, bana ve
mestleri zerine mesh etmitir .293[81]
38- Abdestsiz ken Kur'n Okumak Ve

Baka ler Yapmak Babi
Mansr ibn Mu'temir, ibrhm en-Nahafden:

"Hammmda (Kur'n) okumakta ve abdestsizken
risale yazmakta be's yoktur" demitir 294[82].
293[81]Bu sefer, Tebk seferi idi. Mestler zerine meshetmenin

mensh olmad bu hadsle de sabittir, nk Tebk,
Peygamber'in gazvelerinin sonuncusudur.
Bu hadslerde abdest alma iinde su dkme, hazrlama gibi
suretlerle yardm istemenin cevaz hkm vardr. Mellif bb
ismi iin bu hadslerle istidlal etmitir.
Yaynlar:1/.324.
294[82] Bu ta'lki, Sad ibn Mansr, Eb Avne'den; o da
Mansr'dan olmak zere;
285
(Eb Hanfe'nin hocas) Hammd ibn Sleyman,
brhm Naha'den: "Eer hammmdakilerin
zerlerinde ftaiar varsa onlara selm ver, yoksa
selm verme' demitir.295[83]
47-.......Abdullah ibn Abbs (R) yle haber

vermitir: Kendisi bir gece Peygamber'in zevcesi
Meymne'nin yannda kalmtr. Bu Meymne, bn
Abbs'n teyzesidir.bn Abbs dedi ki: Ben yastn
enine yattm, Raslullah ile ehli de yastn
uzunluuna balarm koyarak uzandlar. Raslullah
(S) uyudu. Nihayet gece yary bulduunda yhud biraz
evvelce yhud biraz sonraca uyand. Oturup eliyle y-
znden uykuyu silmee balad. Ondan sonra lu
Abdurrazzak ve Sevr'den; o da Mansr'dan olmak zere

295[83] Bu ta'lki de Sevr,kendi Cam/'inde mevslen rivayet
etmitir.Mellifin bbm hadsiyle abdestsizin Kur'n

okumasnn cevazna istidlal etmesi, Peygamber'in uzun bir
uykudan sonra uyanmas ve zerinden uzun bir zamann
gemesi i'ti-briyledir. Bu gibi hlde glib ve ekser olan,
yellenme veya baka nevi'den bir abdest bozucu araya girer.
Yoksa bu vehm edildii gibi, uykunun abdest bozuculuu ile
yaplm bir istidlal deildir, iyi anlayasn (h Veliyyullah).
Yaynlar:1/324-325.
286
mrn sresinin son on yetlerini okudu. Sonra kalkp
asl duran kk bir krbaya uzand. Ondan gzel bir
abdest ald. Sonra namaza durdu. bn Abbs dedi ki:
Ben de kalktm ve O'nun yapt gibi yaptm. Sonra git-
tim ve yanbana durdum. Sa elini bamn zerine
koydu ve sa kulam tutup bkt. Sonra iki rek'at,
yine iki rek'at, yine iki rek'-at, yine iki rek'at, yine iki
rek'at, yine iki rek'at klp, ondan sonra tek rek'at kld.
Sonra mezzin gelinceye kadar yine yatt. Sonra kalkt
ve haff iki rek'at daha kld. Sonra kp sabah
namazn kldrd. 296[84]
39- Hafif Olanindan Deil De Airlik

Verici Bayilmadan Dolayi Abdest Almayi Vacib
Gren.Kimse Babi
48-.......Esma (R) yle demitir: Gne

tutulduu zaman Peygamber'in zevcesi ie'ye geldim.
Bir de baktm ki, insanlar hep di-kelmi .namaz
klyorlar. Baktm ie de kalkm namaz klmakta.

296[84]
Yaynlar:1/325-326.
287
nsanlara ne oluyor? dedim. ie eliyle ge doru
iaret edip Sub-hnallah dedi. Ben: Bu bir almet mi?
diye sordum. ie bayle evet diye iaret etti. Bunun
zerine ben de kalkp namaza durdum. Nihyet
(kyamn uzunluundan) zerime baygnlk geldi.
Bamn stne su dkmee baladm 297[85].
Raslullah (S) namazdan ayrlnca Allah'a hamd ve

sena ettikten sonra yle buyurdu: "Cennet ve ce-
henneme kadar (evvelce) grmemi olduum hibir
ey kalmad ki, bu makaammda onu grm
olmayaym. Veyemn olsun bana vah-yolundu ki, sizler
kabirlerde Deccl imtihanna benzer yhud ona yakn
bir imtihana ekileceksiniz -Rv: Esm'nn bu, benzer
yhud yakn t'brlerinden hangisini sylediini
bilemiyorum, dedi- Birinize gelinecek de: Bu adam
(yn Muhammed) hakkndaki ilmin redir? denilecek.
297[85]Hadsin bb ismine uygunluu "Nihayet zerine baygnlk

geldi" sznde zahirdir. nk bu baylma ar basan bir
baylma olayd, bundan abdest bozulacakt. Esm'nn ma'rz
kald ise, ounma denilen haff bir baylma idi. Onun arlk
verici bir baylma olmadna dell ise Esm'nn, kendisinden bu
haff baygnln gitmesi iin kendi ba stne su dkm
olmasdr. Bu da Esm'nn hislerinin hzr olduuna dellet
eder; bu da abdestinin bozulmayacana dellet eder (Ayn).
288
M'min yhud yakn sahibi olan kimse -Rv: Esma,
bu iki szn hangisini syledi bilmiyorum, dedi- 'O
Allah'n elisi Muham-med'dir, bize beyyinelerle
hidyet getirdi. Biz de icabet ettik ve O'na uyduk'
diyecektir. Bunun zerine ona: Sen iyi hlde yat uyu.
Biz kat T olarak bildik ki sen O'na iyice inanmsn,
denilecektir. Mnafk yhud kalbinde bhesi olan
kimseye gelince -Rv: Esma bunlarn hangisini syledi
bilmiyorum, dedi- o: Ben bilmiyorum. nsanlardan
iittim, bir ey sylyorlard, onu ben de syledim,
diyecektir"298[86].
40- Yce Allah'in "Balarnz

Meshediniz." (Ci-Mide: 6) Sznden Dolayi
Bain Hepsini Mesh Etme Babi
bn Mseyyeb: Kadn, erkek menzilesindedir; o

da ba zerine mesheder, dedi299[87]. Mlik'e: Bann
298[86] Bu hadsin bir rivayeti Kitbu'I-llm, 53. bbda 3. hads

olarak kk bz lfz farklanyle gemiti.
Yaynlar:1/326-327.
299[87] Bu ta'lk, bn Eb eybe mevslen rivayet etmitir.
289
bir ksmna meshetmesi kfi gelir mi?dye soruldu da o
kf gelmiyeceine aadaki Abdullah ibn Zeyd
hadsini hccet getirdi 300[88].
49-.......Bize Mlik, Amr ibn Yahya e-

Mzin'den; o da babasndan yle haber verdi ki: Bir
adam Abdullah ibn Zeyd'e -ki bu Amr ibn Yahya'nn
dedesidir-: RasIullah(S)'n nasl abdest alyor-
duunu bana gsterebilir misin? diye sormu.
Abdullah ibn Zeyd de: Evet, demi. Bunun zerine su
istemitir. Rv dedi ki: Ellerine su dkdkten sonra
iki kerre ykad. Sonra defa azn alkalayp,
burnunu temizledi. Sonra yzn defa ykad. Sonra
ellerini dirseklere kadar ikier defa ykad. Sonra iki
eliyle btn ban meshe-dip her iki elini leri geri
gtrd. Ve bann n tarafndan balayp ellerini
arkasna gtrd. Oradan da balad yere getirdi.
Ondan sonra ayaklarn ykad301[89].
300[88] Bu suali soran shak sa dr-'Bunu bn Huzeyme onun

tarikinden kendi Sahihinde beyan etti.
Yaynlar:1/327328.
301[89] Hadsin balktaki meselelere dellet etmekte olduu
290
50-.......Bize Vuheyb, Amr'dan; o da
babas(Yahy ibn Umre)'ndan tahds etti. yle dedi:
hid oldum ki, Amr ibn Eb Ha-sen, Abdullah ibn
Zeyd'e Peygamber'in abdest aln sordu. O da bir tas
su istedi de onlar iin Peygamber'in abdest al gibi
abdest ald. yle ki: Tastan eli zerine eerek su
dkt ve ellerini defa ykad. Sonra elini tasn iine
soktu ve er defa avulayarak azn alkalad,
burnuna su verdi. Sonra elini daldrp yzn defa
ykad. Sonra herbir elini dirseklere kadar ikier defa
ykad. Ondan sonra elini sokup bam mesnetti. yle
ki: Her iki elini ne ve arkaya doru bir defa yrtt.
Ondan sonra her iki ayan da topuklara kadar ykad.
302[90]
meydandadr.
Yaynlar:1/328.
Yaynlar:1/329.
291
42-nsanlarca (Kabda Kalan) Abdest
Suyu Fazlasinin Kullanilmasi Babi
Cerr ibn Abdillah kendi ev halkna,

misvaklanmasndan artan su ile abdest almalarn
emretmitir303[91].
51-.......Bize Hakem (ibn Uteybe) tahds edip

yle dedi: Ben Eb Cuhayfe(74)'den iittim, yle
diyordu:
RasluIIah(S-bir seferde) lenin scak
zamannda yanmza kt. Kendisine abdest alacak su
getirildi, abdest ald. nsanlar abdest suyunun artann
alp (teberrken) vcdlarna srmee baladlar. Pey-
gamber, nnde bir harbe olduu hlde leyi ve
ikindiyi ikier rek'at kldrd.
Eb Ms (R) yle demitir: Peygamber (S-bir
defa) iinde su bulunan bir kab istedi. Ellerini, yzn
Bu haberi bn Eb eybe, Drakutn ve dierleri Kays ibn

303[91]
Hzim'n Cerr ibn Abdillah'n kendisinden yapt rivayet

tarkinden mevslen nakletmilerdir.
Yaynlar:1/329.
292
kabn iinde ykadktan sonra, iine su pskrd.
Sonra onlara: "Bu sudan iiniz ve yzlerinize
gslerinize dknz" buyurdu.304[92]
52-.......bn ihb yle demitir: Bana

Mahmd ibnu'r-Rab' haber verdi -ki o ocuk iken
kendi kuyularndan Raslullah'n onun yzne su
pskrm olduu kimsedir. Ve Urve (ibn Zubeyr),
Msver'den ve gayrisinden (yn Mervn ibn
Hakem'den) syledi; Mis-ver ve Mervn'dan her biri
arkadann hadsini tahds ediyordu- yle dedi:
Peygamber (S) abdest ald zaman sahbler onun
abdest suyu zerinde dmeye yaklayorlard 305[93].
304[92] Bu ziyde leride Tif gazvesi hakkndaki hadsler

arasnda uzuncabir hadsin parasdr. Suyu getirenin Bill
olduu orada sylenecektir. Tesnye sgasnn ma'ns bu suretle
anlalyor. Muhtablar, Eb Ms el-E'rile Bill'dir.
Yaynlar:1/330.
305[93] Sahbler arasnda bu hususta bir d olmad iin, bu
ta'br daha isabetlidir. Bu vak'ay Urvetu'bnu Mes'd,

sahblerin Peygamber'e ta'zmlerinin iddetini Kurey'e
bildirmek iin, Kureyliler'in yanma dnd zaman hikye
etmiti. Buhr bu ta'lki "Kitbu'-urt; Bbu'-urt f'l-
cihd"da mev-slen rivayet edip, yle demitir: Bana Abdullah
ibn Muhammed tahds etti. Bize Abdurrezzk tahds etti. Bize
293
43- Bb (Bu, Geen Bbdan Bir Fasl
Gibidir)
53-.......Ca'd yle demitir: Ben Sib ibn

Yezd(91)'den iittim, yle diyordu: Teyzem beni
Peygamber(S)'in yanna gtrd de: Y Raslallah!
Benim kzkardeimin bu olu ayandan rahatszdr,
dedi. Raslullah bam eliyle svazlad ve bana bereket
duas etti. Sonra abdest ald. Ben onun abdest
suyundan itim. Sonra srtnn arkasnda dikeldim ve
iki omuzu arasnda gerdek adrnn byk dmeleri -
yhud keklik yumurtas- gibi Peygamberlik mhrn
grdm.306[94]
Ma'mer haber verip yle dedi: Bana Zuhr haber verip yle
dedi: Bana Urvetu'bnu'z-Zubeyr, Msver ibn Mahreme ile Mer-
vn'dan haber verdi. Msver ve Mervn'dan her biri kendi
arkadann hadsini tasdik ediyordu. kisi de yle dediler:
Raslullah (S)Hudeybiye zamannda kt... Hads ok uzundur;
sonlarna doru Urve ibn Mes'd'un szleri vardr.
Yaynlar:1/330.
306[94] Sib ibn Yezd, kk sahblerdendir; yedi yanda iken
babasyle beraber Veda Hacc'nda bulunmutur. Hicret'in ikinci

senesinde domutur. Tebk seferinden dnnde
Peygamber'i karlamak iin dier ocuklarla beraber
294
44- Bir Avu Sudan Azini alkalayip
Burnuna Da Su Veren Kimse Babi
54-.......Bize Amr ibn Yahya, babas Yahya ibn

Umre'den; o da Abdullah ibn Zeyd'den tahds etti.
Abdullah ibn Zeyd kabdan eline su dkp ellerini
ykad. Sonra bir avu sudan azn ykad yhud
alkalad ve burnuna su verdi. Byle az ve burun
ykamay defa yapt. Akabinde defa yzn
ykad. Ondan sonra dirseklere kadar ikier defa
ellerini ykad, bann nn ve arkasn (bir defa)
meshetti, topuklarna kadar ayaklarn ykad. Bundan
sonra Ras-lulIah(S)'n abdest al ite byledir, dedi.
307[95]
Seniyyetu'l-Ved'ya kadar kmtr. Medine'de 91 Hicret

senesinde vefat etti. Hadste, ocukken teyzesi tarafndan
ayandaki bir rahatszl iin Peygamber'e gtrldnde,
Peygamber'in abdest uzuvlarndan damlayan serpintileri veya
abdest suyunun arta kalanndan itiini haber veriyor. Bu ksm,
hadsin burada evkinin uygunluk noktasdr.
Yaynlar:1/331.
Yaynlar:1/332.
295
45- Bain Bir Kerre Meshedilmesi Bbi
55-.......Bize Amr ibn Yahya, babasndan tahds

etti. Babas yle demitir: Ben Amr ibn Eb Hasen'e
hid oldum, o Abdullah ibn Zeyd'e Peygamber'in
abdest aln sordu. Bunun zerine Abdullah ibn Zeyd
bir kab su istedi ve onlar iin abdest ald. yle ki: Kab
elinin zerine meylettirip, ellerini defa ykad. Sonra
elini kabn iine sokup (su alarak) avu ile defa
azm alkalad, burnuna su verip kard. Sonra elini
kabn iine sokup (su alarak) kerre yzn ykad.
Sonra yine elini kabn iine sokup dirseklere kadar
ikier defa ellerini ykad. Sonra elini yine kabn iine
sokup ban meshedip ellerini ileri geri gtrd.
Sonra elini yine kabn iine sokup ayaklarn ykad.
Ve keza bize Ms(ibn Isml) tahds edip yle
dedi: Bize Vu-heyb tahds etti...(isnadn bundan
sonras tamamen geen isnd gibidir. Bu hadsin
metninde ba mesh cmlesi yledir): Sonra ban bir
296
kerre rneshetti, dedi. 308[96]
46- Kiinin Kendi Karisi le Beraber

Abdest Almasi Ve Kadinin Abdest Suyu Fazlasi
Babi
Ve Umer Hristiyan bir kadnn evinde ve scak

su ile abdest almtr 309[97].

Raslullah (S) zamannda (hicb yeti inmeden)
erkeklerle kadnlar birlikte -bir kab iinden- abdest
alrlard 310[98].

Yaynlar:1/332-333.
309[97] Bu Hristiyan bir kadnn evinde onun suyu ile ve bir de
scak su ile abdest alma haberlerini Sad ibn Mansr,

Adurrazzk ve daha bakalar sahh isnd ile mev-slen rivayet
etmilerdir.
Yaynlar:1/333.
310[98] Hicb yeti (el-Ahzb:53, 59) indikten sonra erkek ile
birlikte abdes almak cevaz yalnz elere ve mahreme inhisar

etmitir.
Yaynlar:1/333.
297
47- Peygamberdin Kendi Abdest
Suyundan, Bayilan Kimse zerine Dkmesi
Babi
57-.......Muhammed ibnu'I-Munkedir yle

demitir: Ben Cbir1den iittim, yle diyordu:
Raslullah (S) bana hasta ziyaretine geldi. Ben ise
kendimi bilmiyecek kadar hasta idim. Raslullah
abdest ald ve abdest suyundan zerime dkt. Ben
kendime geldim ve: Y Raslallah! Mrsm kime
kalacak? Benim mrslarm ancak Kel-le (yn usl
ve fur'dan olmayan kimseler)'dir, dedim. Bunun ze-
rine mrs paylan yeti nazil oldu 311[99].
Buradaki feriz yetinden maksad en-Nis:ll,12,13'nc

311[99]
yetleri, yhud yine ayn srenin sonundaki 176. yetidir.

Bunlarn her ikisinde de '(KelIe"den bahs bu yurulmustur.
Yaynlar:1/333-334.
298
48- Teknede, anakta, Aatan Ve Tatan
Yapilmi Kablar Iinde Yikanmak Ve Abdest
Almak Babi
58-.......Bize Humeyd (143), Enes(R)'ten tahds

etti. O yle demitir: Bir defa namaz vakti geldi. Evi
yakn olanlar kalkp ailesinin yanna (abdest almaa)
gittiler. Bir topluluk da kald. Raslullah'a iinde su
bulunan tatan yaplm bir tekne getirildi. Tekne ise
iinde avucunu aamayacak kadar kk idi. Orada
kalanlarn hepsi o tekneden abdest aldlar. (Rv dedi
ki:) Biz Enes'e: Siz ka kii idiniz? diye sorduk. Enes:
Seksen ve daha ziyde idik, dedi. 312[100]
59-.......Eb Ms(R)'dan (O yle demitir):

Peygamber (S) iinde su bulunan bir kab istedi.
Ellerini, yzn kabn iinde ykadktan sonra iine su
pskrd 313[101].

Yaynlar:1/334.
313[101] Bu hads, biraz evvel geen 42. bbda da zikredilmi ve
ilgili haiye orada yazlm idi.
299
60-.......Abdullah ibn Zeyd (R) yle demitir:
Raslullah (S) geldi. Biz onun iin bakrdan bir tas
iinde su kardk. Abdest ald. yle ki yzn
defa, ellerini de ikier defa ykad. Ban meshedip,
bann nn ve arkasn svazlad. Ayaklarn da
ykad 314[102].
61-.......ie(R) yle demitir: Peygamber(S)-

'in hastal- arlat da ars iddetlendii zaman,
benim evimde baklmak hususunda zevcelerinden izin
istedi. Onlar kendisine izin verdiler. Mteakiben
Peygamber iki adam arasnda, Abbs ile baka bir zt
arasnda olduu hlde, ayaklar yerde srnerek kt.
ie'den rivayet eden Abdullah yle dedi: Ben
ie'nin szn Abdullah ibn Abbs'a haber ver-
diimde o: Dier adam kimdir biliyor musun? dedi.

Yaynlar:1/334-335. .
314[102] et-Tevr:{j'^y. Akmak ma'nsmadr; eliye denir. Ve su
iecek kke kabn ismidir ki, topraktan, tuntan dah yaplr,

tas, bardak ve maraba gibi (Kaa-ms Ter.),
Yaynlar:1/335.
300
Ben: Hayr (bilmiyorum), dedim. Abdullah; O Al'dir,
dedi. ie tahds eder idi ki, Peygamber O'nun evine
girip de ars iddetlendikten sonra: "zerime balan
zlmedik yedi krba su dkn, belki hafiflerim de in-
sanlara tavsiyede bulunabilirim" dedi. Bunun zerine
kendisi Peygamber'in zevcesi Hafsa'ya id olan bir
leen iine oturtuldu. Sonra o krbalarn suyunu
zerine dkmee baladk. Nihayet O da: "Artk
yaptnz!"diyeiaretetmeebalad.Ondansonrainsanla-
rnyannakt315[103].
62-.......Bana Amr ibn Yahya, babas Yahya'dan

tahds etti. Yahya yle demitir: Amucam (Amr ibn
Eb Hasen) abdest almaktan ok sorar dururdu. O
Abdullah ibn Zeyd'e: Sen Peygamber(S)'i abdest
alrken nasl grdn bana haber ver, dedi. Bunun
Buhr bu hadsin bz rivayetlerini Sahh'mn yedi

315[103]
yerinde getirdi: Biri burada; Namz'da iki yerde. Hastann

cemat namaznda hzr bulunaca.hastalk snrnda ve imm
ancak kendisine uyulmak in imm yapld bblannda, H-
be'de; Bete Bir'de; Magz'de, Peygamber'in hastalnda ve
Tbb'da. Mslim de Namz'da getirmitir (Ayn).
Yaynlar:1/335-336.
301
zerine Abdullah, bir tas su istedi. Su kabn elleri
zerine eip'ellerini defa ykad. Sonra elini tasn
iine sokup bir avu sudan azn alkalad ve
burnundan su kard. Bu az burun ykamay kerre
yapt. Sonra elini kaba sokup onunla su avulad da
defa yzn ykad. Sonra dirseklere kadar ellerini
ikier defa ykad. Sonra eliyle su alp bann nn ve
arkasn o su ile mesh etti. Ondan sonra ayaklarn
ykad. Bunun ardndan: Ben Peygamber'i grdm, ite
byle abdest alyordu, dedi. 316[104]
63-.......Bize Hammd, Sbit'ten; o da Enes'ten

tahds etti ki (yle demitir): Peygamber (S) bir kab
su istedi. Kendisine iinde biraz su bulunan az geni
dibi dar bir kab getirildi. Parmaklarn iine koydu.
Enes dedi ki: Artk ben onun parmaklar arasndan
suyun kaynayna bakmaa baladm. Enes dedi ki: O
sudan abdest alanlar yetmi ile seksen arasnda
tahmn ettim 317[105].
316[104]Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken

Yaynlar:1/336-337.
317[105] Hadslerin bala delletleri aktr; bunlarn bz
302
50- Mdd (Mikdri Su) le Abdest Almak
Babi
64-.......Bize Ms'ar (155) tahds edip yle dedi:

Bana bnu Cubeyr tahds edip yle dedi: Ben
Enes(R)'ten iittim, yle diyordu:
Peygamber (S) bir s' ve nihayet be mdd
(mkdn su) ile vcdunu ykar yhud ykanr, bir
mdd ile de abdest alrd 318[106].
rivayetleri daha nce de gemiti.

Enes'in haber verdii bu vak'a Medine'nin pazar yeri olan
Zevr'da vukua gelmiti. Rivayete gre, Peygamber'e getirilen
su, bir kiinin abdest almasna yetecek mkdrda idi. Su gelince
Peygamber parmaklarn iine sokup suyun iinde ykam,
ondan sonra bir su kaynandan su nasl fkrrsa mbarek par-
maklar arasndan yle su fkrmaya balamtr. Bu da koca bir
pazar halknn huzurunda vki' olmutur. O gn o sudan abdest
alanlarn says sahh zere zabt edilmi deilse de, eitli
rivayetlere gre yetmi ile yz arasndadr. N-tekim Enes de
bu hadste onlarn saysn yetmi ile seksen arasnda tahmn et-
mitir.
Yaynlar:1/337.
318[106] "S' " be Badd rtl ile bir te bir ntl alan kaba denir.
Bir "mdd" de bir s'n drtte bir mikdndr. Ancak bu lein

pek ihtilafl olduu Kaams Ter-cemesi mdd, s', mekkk, rtl
maddelerinde grlebilir.
Peygamber'in eitli mkdrlarda su ile abdest alp ykandna
303
51- Mestler zerine Meshetmek Babi
65- Bize Esba ibnu'l-Ferec el-Msr (226), bnu

Vehb'den tahds etti. O yle demitir: Bana Amr (ibn
dir dier bir ok rivayetler de vardr. Buradaki mkdrlar orta

yapl bir kimsenin ykanacak organlar zerinden akacak suyun
en az mkdrn gsterir. Beden azas slanp zerinden su
aktktan sonra, bu mkdrdan az su ile abdestsizlik hli gi-
derilebilir. sraf dedirtmeyecek ziydesi de caizdir.
Medine'de kullanlan mdd (1 1/2) ntl mkdr alr bir hacim
lsdr. Drt mdd bir s'dr. Ancak mdd ile s'n
mkdrlarni anlamak, mikyas tutulan lein ne kemmiyyette
olduunu bilmee baldr. Rtl'm ise Badadsi, m'si, vardr.
Yn birinin ksuru ran, dierininki Roma lleri olup, he-
sbda takrb bir mkdr gsteren iki lektir. Badad ntl, 130;
daha dorusu 28 4/7 dirhemdir. 1 1/2 ntl olan bir Peygamber
mdd' bu hesaba gre 171 3/7 veya 130 dirhem hesabna gre
173 1/2 dirhem eder. En doru hesb ve takdirde bir dirhem
3,0898 gram ettiinden, bu mkdr su 0,530 gram, yn yarm
litreden biraz fazla tutar. Bu, afi ile Hicaz fakhlerinin
takdiridir. Eb Hanfe ile Irak fakhlerine gre ise mdd, iki ntl
olduundan, abdest suyunun mkdn 1,060 litre eder ki, be
bardaktan biraz fazladr... Raslullah'm buradaki rivayete gre
abdest suyu te bu kadar az mkdrdadr. Gusl iin kulland
su da bu rivayete nazaran drtten be mdd'e kadardr ki, o da
685 5/7'den 857 1/7 dirhem eder k, yaklak olarak 2,120'den
2,650 litre kadar eder. Irak fakhlerinin mdd' iki ntl i'tibr
ettiklerine gre ise, bu mkdr takriben 4,24'ten 5,3 litreye
kadardr {Tecrd Ter., I, 140-142).
Yaynlar:1/337-338.
304
Hris-148) tahds edip yle dedi: Bana Ebu'n-Nadr
(129), Eb Seleme ibn Abdirrahmn'-dan; o da
Abdullah ibn Umer'den; o da Sa'd ibn Eb Vakkaas'tan
tahds etti ki, Sa'd Peygamber'in mestler zerine
meshettiini syledi. Abdullah ibn Umer de bunu
babas Umer'e sordu. Umer: Evet (Peygamber
meshetti). Sa'd, Peygamber'den rivyeten sana birey
syledii zaman sen artk o mes'eleyi bakasna sorma,
dedi319[107].
Ve Ms ibn Ukbe (141) yle dedi: Bana Ebu'n-
Nadr haber verdi ki, ona da Eb Seleme haber
vermitir. Ona da Sa'd tahds etmitir. (Bir rivayette
de) Umer, olu Abdullah'a yukarda geen sz
319[107] Kssa Irak'ta cereyan etmitir. Abdullah ibn Umer,

meshettiini grnce inkr etmi. O da Raslulah'tan
grdn sylemi. Sonra Sa'd ile Umer'in yannda buluunca
Sa'd, Abdullah'a: Babana mesh mes'elesini sor, demi. O da so-
runca babas hadsteki cevb vermitir.
Abdullah ibn Umer, sohbeti kadm ve rivayetleri ok, kadri
yksek bir sa-hb olduu hlde t Sa'd'in Irak valilii zamanna
kadar buna muttali' olmamas yhud meshin cizliinin yalnz
sefer vaktine mnhasr olduunu zannetmesi muhtemildir.
Mestler zerine mesh, seksenden fazla tark ile rivayet
edilmitir. Hasen Basr bunr yetmi kadar sahbden iitmitir.
Bunu caiz grmeyen Haricler ile i-ler'in leri srdkleri
i'tirzlar salam deildir.
305
tarznda sylemitir 320[108].
66-.......Urvetu'bnu'I-Mugre'den; o da babas
el-Mugretu'bnu u'be'den tahds etti ki, Raslullah (S-
bir seferde) hacetini def iin darya km,
hacetinden dnd zaman Mugre, iinde su bulunan
bir kab ile ardndan gitmi, RasluIIah'a su dkm,
Raslullah da abdest alp mestleri zerine mesh
etmitir 321[109].
69-.......Mugre (R) yle demitir: Ben bir

seferde Peygamber (S)'in maiyyetinde idim. (Abdest
alaca srada) mestlerini karmak iin davrandm.
Peygamber bana: "Onlar brak, nk ben ayaklarm
abdeslli olduklar hlde mestler iine soktum" buyurdu
320[108] Bu ta'lki sml, Nes ve bakalar mevslen rivayet

etmilerdir. Bundan nceki haiyede verilen bilgiler bu mevsl
rivayetlerden alnmtr.
Yaynlar:1/338-339.
321[109] Bu hadsle ilgili haiye 37. bbda verilmiti.

Yaynlar:1/339.
306
ve (mestleri) zerlerine meshetti. 322[110]
53- Koyun Eti Ve Sevk(Yemek)Ten

Dolayi Abdest Almayan Kimse Babi
Eb Bekr, Umer ve Usmn yediler de abdest

almadlar323[111].
70-.......Bize Mlik, Zeyd ibn Eslem'den; o da

At ibn Yesr'dan; o da Abdullah ibn Abbs'tan haber
verdi (o yle demitir): Ra-slullah (S) koyun krei
yedi, sonra abdest almadan namaz kldrd. 324[112]
71-.......bn ihb yle demitir. Bana Ca'fer

ibn Amr ibn Umeyye haber verdi. Ona da babas (Amr

Yaynlar:1/341.
323[111] Bu ta'lki bn Eb eybe, Muhammed ibn Munkedir'den
mevslen rivayet etti. Keza Tirmiz de rivayet etti. Tabern de

mllar'n msnedinde sahh bir is-nd ile Selm ibn mir
yolundan mevslen rivayet etmitir.
Yaynlar:1/341.
Yaynlar:1/341.
307
ibn Umeyye) haber vermitir ki, o RaslulIah(S)'
pimi koyun kreinden et kesip yerken grm.
O srada Raslullah namaza arlm. Bunun
zerine ba brakp abdest almadan namaz
kldirmtr 325[113].
54- Sevk Yemei Yemekten Dolayi

Abdest Almayip Sirf Aiz alkalayan Kimse
Babi
325[113] Sahbler'den bir ksm yemeklerden, bilhassa et

yemeklerinden sonra abdest almay ve ylece namaz klmay
vcib grmlerdir. Bir ksm da yemekten sonra abdest almay
vcib grmemitir. Birincilere hccet olacak sahh hadsler var-
dr. kinciler ise Amr ibn Umeyye'nin bu hadsi le, bundan
nceki bn Abbs hadsini hccet gsterirler, Abdesti vcib
grmeyenler, teki tarafn hccet edindii hadslerdeki
"vud"'lf7.m lgat rfne yn el, az yaykamaa hamle-
diyorlar. O hadslerdeki vud'lar, bilfarz er' stlah zere alnsa
bileEb Dvd ve Nes'nin Cbir ibn Semure'den rivayet
ettikleri: = Ate demi eyler yedikten sonra abdest almay terk
etmek Raslullah 'in en son hli oldu" hadsiyle menshtur. Bu
neshin bazlarnca ta'lline gre, Chiliyyet'te halk
temizlenmemee alkn olduklar iin, ate demi yal
yemekler yedikten sonra abdest almalar farz olmutu. slm'da
temizlik kararlap yayldktan sonra, mslimnlara srf kolaylk
olmak zere, bu hkm neshedilmitir (Tecrd Ter., 1,144-145).
Yaynlar:1/341-342.
308
72-.......Suveyd ibn Nu'mn (R) haber verdi ki,
kendisi Hayber ylnda Raslullah (S) ile beraber
sefere kmtr. Nihayet Sahb'ya -ki o Hayber'in
aasndadr- vardklar zaman Raslullah ikindi na-
mazn kldrd. Sonra azklar istedi. Kavuddan baka
birey getirmediler. Raslullah onunla ilgili emrini
verdi de kavud slatld. Mteakiben o kavuddan
Raslullah da, biz de yedik. Sonra akam namazna
kalkt, azn alkalad, biz de alkaladk. Sonra abdest
almadan namaz kldrd 326[114].
73-....... Bize bnuVehb haber verip yle dedi:

Bana Amr, Bukeyr'den; o da Kurayb'den; o da
(m'minlerin annesi) Meym-ne(R)'den haber verdi
ki, Peygamber (S), Meymne'nin yannda bir krek
Sevk yn kavud, kavrulup un hline getirilmi buday ve

326[114]
arpa olduu iin ate demi yemeklerdendir. te bundan

abdest almak lzm gelmemi. Namazdan evvel az alkalamas
da di aralarnda kalan paralan giderip, namaz esnasnda
onlarla megul olmamak iindir.
Yaynlar:1/342.
309
yedikten sonra abdest almadan namaz klmtr. 327[115]
55- Strtcmekvten Dolayi Azi alkalar

Mi? Babi
74-.......Bize Leys,Ukayrden; o da bn
ihb'dan; o daUbeydullah ibn Abdillah ibn Utbe'den;
o da bn Abbs'tan tahds etti. (O yle demitir):
Raslullah (S) st iti de azm alkalad ve: "Bu,
yaldr" buyurdu.
Bu hadsi bn ihb'dan rivayet etmekte Ynus
ibn Yezd ile Salih ibn Keysn ayr ayn Ukayl'e
mutbaat etmilerdir 328[116].

Yaynlar:1/343.
328[116] Ynus'un hadsi Mslim'de mevslen rivayet edilmitir.
Salih ibn Keysn'm hadsi ise Ebu'l-Abbs Serrc'n

Msned'inde mevslen rivayet edilmitir.
Yaynlar:1/343.
310
56- Uyumaktan Dolayi Abdest Almak le
Bir ki Uyuklamaktan Yhud Uyuklama
Sebebiyle Baini Bir
Defa Beri te Meyl Ettirmekten Dolayi
Abdest Almayi Vcib Grmeyen Kimse Babi
75-.......(ie-R-yle demitir): Raslullah (S)

yle buyurdu:"Biriniz namaz klarken uyuklad
zaman uykusu gidinceye kadar yatsn. nk
uyuklayarak namaz klarsa bilemez de istifar edecek
iken belki de o kendine sver." 329[117]
76-.......Bize Eyyb, Eb Klbe'den; o da

Enes(R)'den tahds etti ki, Peygamber (S) yle
buyurmutur: "Biriniz namazda uyuk-larsa uyusun, t
ki okuyaca eyi bilsin" 330[118].

Yaynlar:1/344.
330[118] Bu hadste ve bundan evvelki hadste, namazda
uyuklayan kimsenin namazn bozup uyumas tenbh

buyuruluyor. Byle olunca uyku hakkndaki ihtilflar burada
zetlemek mnsib olur. Uyumak haddizatnda m hadestir,
yoksa kendisinde hades zannolunacak yer midir?
Sahbler'in bzs ile tabilerin bzs ve imamlardan shk ibn
311
57- Abdestli ken Abdest Almak Babi
77-.......Bize Sufyn (es-Sevr), Amr ibn

mir'den tahds etti. O, ben Enes'ten iittim demitir.
H Buhr dedi ki: Ve bize Msedded tahds edip yle
dedi: Bize Yahya (ibn Sad el-Kattn), Sufyn es-
Sevr'den tahds etti. Sufyn yle demitir: Bana Amr
ibnu mir, Enes'ten tahds etti. Enes yle demitir:
Peygamber (S) her namaz vaktinde abdest alr
Rhye, Ha-sen Basr ve Muzen, uyumann mutlak olarak

abdest bozucu olduuna kaail olmulardr. nk bn
Huzeyme'nin Sahh'mc Safvn bn Gassl'den riv-yet edilen
bir hadste: Ancak dkdan, yhud sidikten yhud uyumaklar"
denilerek uyku, hkmce dk ile sidie musv saylmtr.
Biroklar da Eb Davud'un rivayet ettii: Gz kn badr"
hadsine tutunarak, uykunun nefsinde hades olmayp, hades
mazn-nas yn kendisinde hades zannolunabilecek yer olduu
re'yinde bulunmulardr. Bu takmn da Zuhr, Mlik gibi kimi
az abdest bozucu deildir; afi ile Eb Hanfe gibi kimi
mutlaka abdest bozucudur demilerdir. Bunlar da Mslim'in
Enes'ten rivayet ettii 'Sah-btler uyurlar, sonra abdest
almakszn namaz klarlard" hadsini salamca oturanlarn
uykusuna hamletmilerdir. Kimi de uyku abdesti hi bozmaz,
demitir. Eb Ms el-E'r'nn, bn Umer'in, MekhTun
mezhebleri bu idi (Tec-rtd Ter., 1,147).
Yaynlar:1/344.
312
idi331[119]. (Rv Amr ibn Amir dedi ki:) Ben Enes'e: Ya
sizler nasl yapar idiniz? dedim. Enes: Her birimize
abdestini bozmad mddete (bir vakitten ziyde
namaz iin) bir abdest kfi gelirdi, dedi. 332[120]
78-.......Bana Suveyt ibnu'n-Nu'mn (R) haber

verip yle dedi: Hayber ylnda Raslullah'n
maiyyetinde sefere ktk. Nihayet Sahb'ya vardmz
zaman Raslullah (S) bizlere ikindi namazn kldrd.
Namaz kldrnca yiyecekleri istedi. Kendisine sevk
(yn ka-vud)Men baka birey getirilmedi. Yedik,
itik. Sonra akam namazna kalkt. Azm alkalad.
Sonra abdest almadan akam namazm kldrd 333[121].
331[119] Peygamber bunu mstehb olarak ekseriya ihtiyar ederdi,

vcib olarak deil. Nitekim hadsin devamndaki Enes'n haberi
ile mtekib hadsteki Peygam-ber'in fiili bunu isbt
etmektedir, yn namaz vakti abdest almak vcib olarak deil,
mstehbhk yoluyla sabittir.
Yaynlar:1/345.
333[121] Bu yemek, m'minlerin annesi Safiyye'nin dn yemei
idi.
Yaynlar:1/345.
313
58- Bb: Sidiinden Sakinmamak Byk
Gnhlardandir
79-.......Bize Cerr, Mansr'dan; o da

Muchid'den; o da bn Abbs'tan tahds etti. O yle
demitir:
Peygamber (S) Medine yhud Mekke
baelerinden bir bae-nin yanndan geti334[122].
Derken kabirlerinde azab olunan iki insann sesini
iitti. Peygamber: "Bunlar azab olunuyorlar, hem de
azab olunmalar byk bir eyi iin deildir"335[123]
334[122] ekk eden, rvlerden Cerr'dir. Bununla beraber dier

rivayetlerde bu bae-nin Medine'de olduu kesin olarak beyn
edilmitir. Cbr'in rivayetinde ba-enin mm Mbeer el-
Ensriyye'ye id olduu bildirilmitir. Demek ki o civarda bir de
kabristan varm.
335[123] Bunlarn byk ey olmamalar, birka damla sidikten
sakmlmamas veya dile kolay gelen birka sz sarf edilmesi

itibariyledir. Yoksa haddizatnda her kisinin hele kouculuun
ma'siyet olmas dolaysyle byk olmak lzm geleceine iaret
buyurmutur: o Zamn siz o iftiray dillerinizle
yetitiriyordunuz, hibir bilginiz
olmayan eyi azlarnzla sylyordunuz ve bunu kolay sanyor-
dunuz. Hlbuki bu, Allah indinde byktr" (en-Nr: 15).
Zamanmz lminin tesbtine gre o ya ubuklar kuruyuncuya
kadar bulunduklar yerde biyomanyetik bir alan meydana
getirmekte ve oray bir takm err kuvvetlerden korumaktadr.
lmin bu zhna eritiren Yce Allah'a hamd ve senalar olsun!
314
buyurduktan sonra, yle devam etti: "Evet, onlarn
biri sidiinden saknmazd, dieri de kouculuk
ederdi". Ondan sonra yapraklar soyulmu bir hurma
dal istedi. Dal iki para yapt. Her birinin kabri
zerine bir para koydu. YRaslallah! Bunun niin
yaptn? denildi. "Bunlar kurumadklar mddete -
yhud: kuruyuncaya kadar- onlardan azab hafifletilir"
buyurdu. 336[124]
59- Sidii Yikamak Hakkinda Gelen

Hads Babi
Ve Peygamber (S) kabir sahibi iin: "O

sidiinden saknmaz idi..." buyurdu da insan
sidiinden bakasn
zikretmedi 337[125].

Yaynlar:1/346-347.
337[125] Bu, Buhr tarafndan yaplm bir ta'lktir ki, isnad
bundan evvel geen bb-dadr. Bununla Buhr, hadste

zikredilen sidikten murd, btn sidikler olmayp, sdece insan
sidii olduuna iaret etmek istemitir. te bunun iin
"Peygamber insan sidiinden bakasn zikretmedi" dedi.
315
80-.......Bana At ibn Eb Meymne, Enes ibn
Mlik'ten tahds etti. O yle demitir: Peygamber (S)
hacetini yerine getirmek iin darya kt zamn
ben kendisine su gtrrdm. O da bu su ile kendini
ykard. 338[126]
60- Bb
81-.......Bize el-A'me, Muchid'den; o da

Tvs'tan; o da bn Abbs'tan tahds etti. O yle
demitir: Peygamber (S) iki kabrin yanna urad da:
"Bun/ar azab olunuyorlar. Azab olunmalar da byk
birey iin deildir. Bunlarn biri sidikten saknmaz
idi. Dieri ise lftatr, kouculuk ederdi" buyurdu.
Ondan sonra yapraklan soyulmu ya bir hurma dah

Yaynlar:1/347.
Yaynlar:1/347.
316
ald da onu iki para etti. Sonra her bir kabre bir para
dikti. Y Rasllallah! Bunu niin yaptn? diye sordular:
"Bu ubuklar ya kaldklar mddete belki onlardan
azabla-r hafifletilir" buyurdu.
Muhammed ibnu'I-Msenn yle dedi: Ve bize
Vek' tahds edip yle dedi: Bize A'me tahds edip
yle dedi: Ben Muchid'den bunun benzerini iittim,
o sidiinden saknyordu "339[127].
339[127] Ayrca, zikrettii bu isnddaki hikmet, birinci isnad

takviye etmektir. te bunun iin burada "se/ni'tu = iittim"
lfzn lasrl etmitir... (Ayn).
Yaynlar:1/348.
317
61- Peygamberdin Ve nsanlarin.
Bedevi'yi Mescddek emesinden Ayrilincaya
Kadar Birakmalari Babi 340[128]
82-.......Bize shk, Enes ibn Mlik'ten haber

verdi ki, o yle demitir: Peygamber (S) mescidde
iemekte olan bir bedevyi grd de: "Onu brakn"
buyurdu. Nihayet iemesinden ayrld zaman bir
mkdr su istedi de o suyu sidiin zerine dkt. 341[129]
340[128] Babn maksad, birbirine mtenz ve her ikisinde de

mefsedet bulunan iki i meydana geldii zaman, onlardan ehven
olannn tercih edilmesidir. bhesiz bedevinin iemesinde
mescidi pisleten bir mefsedet vardr, iemekten nelyetmekte ise
sidii kestirmek, ietmemek ve bununla da bedevinin
zararlanmas mefsede-t vardr. Bu durumda iemesinden
ayrlncaya kadar onu serbest brakmak, eh-verj olan hl
residir. nk mescidin pislenmesi temizlenmesi kaabil bir
itir. Binenaleyh nehyelmekte bir fide deil, ancak bedevye
zarar vermek ve onu helle eylemek mefsedeti vardr (h
Veliyyullah).
Yaynlar:1/348.
318
62- Mesciddeki Sidiin zerine Su
Dkmek Babi "342[130]
83-.......Zuhr yle demitir: Bana Ubeydullah

ibnu Abdillah ibn Utbe ibn Mes'd haber verdi ki, Eb
Hureyre yle demitir: Bedevinin biri dikilip mescidin
iinde iedi. Oradaki insanlar bedevye doru
bartlar. Peygamber (S) onlara "Onu serbest
brakn... Sonra sidiinin zerine dolu bir kova yhud
byk bir kova su dknz. nk sizler ancak
kolaylatrclar olarak gndehldiniz, glk yapclar
olarak gnderilmediniz" buyurdu .343[131]
342[130] Buhr'nin bu bbdan maksad, temizlemeyi isbttr. Bu

da ya mesciddeki sidik zerine su dkmek suretiyle olur;
mescidi kazmaa ve topra nakletmee hacet yoktur -ki bu
afi'nin mezhebidir-, yhud da toprak gevek olmazsa suyu
zerinden aktmakla olur. Bu da Eb Hanfe'nin mezhebidir
(h Veliyyullah).
343[131] Hakikatte gnderilen Peygamber'dir. Gnderilmeyi
sahblere isnd etmesi ise mecazdr.

Bu bedevinin Akra' ibn Habis yhud Uyeynetu'bnu Hsn Fezr
yhud da Zu'1-Huveysra el-Yemn olduuna dir rivayetler
vardr. Eb Davud'un es-S#nen'indeki bir rivayete gre, yalk
deen topran kaznp darya atlmasndan sonra yeri zerine
bir kova su dklmesi emredilmitir. Mslim'in rivayetinde, bu
bedevyi yanna arp: "Bu mescidler ne sidik, ne de baka
pislik iindir. Bun/ar ancak Allah' zikretmek, namaz klmak ve
319
Bize Abdn tahds edip yle dedi: Bize
Abdullah (ibn Mub-rek) haber verip yle dedi: Bize
Yahya ibn Sad haber verip yle dedi: Ben Enes ibn
Mlik'ten iittim; o da Peygamber'den bu hadsi
rivayet etti. 344[132]
63- Bb: Sidiin zerine Su Dker
84-.......Ben Enes ibn Mlik'ten iittim, yle

dedi: Bir bedevi geldi de mescidin bir tarafna iedi.
nsanlar onu azarladlar. Peygamber (S) de
azarlayanlar nehyetti. Bedevi iemesini bitirince,
Peygamber byk -yhud dolu- bir kova su istedi de,
bu su sidiin zerine dkld. 345[133]
Kur'n okumak iindir" buyurmutur (Tecrd Ter., 1,150).

Yaynlar:1/349.
Yaynlar:1/350.
320
64- ocuklarin Sidii(Nin Hkm)
Babi346[134]
85-.......M'minlerin annesi ie (R) yle

demitir: Raslullah'a kk bir ocuk getirildi. ocuk
O'nun elbisesinin zerine iedi. Ra-slullah hemen su
istedi de onu sidiin zerine dkt. 347[135]
86-.......Bize Mlik, bn ihb'dan; o da

Ubeydullah ibnu Abdillah ibn Utbe'den; o da Mhsan
kz mm Kays'tan haber verdi. O, henz yemek
yiyemiyen kk bir olunu Raslullah'a getirmitir.
Raslullah (S) ocuu kucana oturttu. Akabinde
ocuk Peygam-ber'in elbisesi zerine iedi. Raslullah
su istedi. Suyu azar azar (sidiin stne) dkt de onu
ykamad. 348[136]
346[134] Buhr'nin maksad, ocuklarn sidiinden temizlemenin,

suyu azar azar zerine dkmek suretiyle hsl olaca ve
ykamaa hacet olmayacadr. Nitekim afi'nin mezhebi
budur.
Yaynlar:1/350.
Yaynlar:1/350-351.
321
65- Ayakta Ve Oturarak Iemedin
Hkm) Bab 349[137]
87-.......Huzeyfe (R-36) yle demitir:

Peygamber (S) -bir kerre Ensr'dan- bir kavmin
sprntlne vard da ayakta dikilerek iedi. Sonra
su istedi. Ben de O'na bir mkdr su gtrdm, kendisi
onunla abdest ald. 350[138]
349[137] Yn bu ayakta dikilerek ve oturarak iemenin hkmn

beyn hakknda bir bbdr. Hadsin oturarak iemee delleti
evl tarkiyledir. nk ayakla dike-lerek ieme caiz olunca,
oturarak iemek daha ok caizdir (Ayn).
Buhr, ayakta iemei babn hadsiyle isbt etti. Oturarak
iemei de evl tarkyle isbt etti. Sarihler de hkm byle
takrir eltiler. Bana gre mellifin bab balamaktan maksad,
srf ayakta iemenin cevazn isbt deildir. Sanki o: Ayakta
iemek de caiz olur, iemenin cevaz yalnz oturmak hline
mnhasr olmaz demitir (h Veliyyuliah).
Yaynlar:1/351.
322
66- Arkadainin Yaninda emek Ve
Duvar le Strelenmek Babi 351[139]
88-.......Huzeyfe (R) yle demitir: Ben

kendimi bildim ki, ben Peygamber ile beraberce
yryorduk. Derken Peygamber bir kavmin bir duvar
arkasndaki sprntlne geldi ve herhangi
birinizin dikelmesi gibi dikelp iedi. Ben de ondan
uzaklatm. Kendisi bana iaret etti. Ben de yanna
vardm ve iemesini bitirinceye kadar topuunun
yannda -yn arkasnda- dikeldim. 352[140]
351[139] Bu bab balamaktan maksad udur: Peygamber'den

naklolunan ey, O'nun haceti def iin darya kt zaman
uzaa gitmesi, byk abdesl bozmaa mahsstur. nk bunda
iki cihetten avret yeri alr. eme srasnda ise arkada
arkasnda dururken bir duvarla strelenerek iemesi caiz olur.
Yaynlar:1/352.
323
67- Bir Kavmin Sprntl Yaninda
eme Babi 353[141]
89-.......Eb Vil yle demitir: Eb Ms el-

E'r sidik serpintileri dokunmasn diye pek ziyde
iddet gsterir, ve srail oullan'-ndan birinin
elbisesine sidik deerse onu mkrz ile kesdiini
sylerdi. Huzeyfe -bunu iitince-: Ah keski Eb Ms
byle iddetli davranmaktan ve byle sylemekten
kendini tutsayd! Raslullah (S) bir kavmin
sprntlne geldi de ayakta dikelerek iedi...
demitir. 354[142]
353[141] Bu bb ile bundan evvel geen iki bb, Huzeyfe'nin

hadsidir. u kadar var ki, bu hadslerden her biri Buhr'nin
ayr bir eyhindendir. Onlardan her birine, zikredilen hadsin
ma'nlarndan bir ma'nya mnsib olacak bir bb smi yaz-
mtr. Aralarndaki mnsebet ise aikrdr (Ayn).
Mellifin maksad, bir kavmin sprntlne iemenin,
onlardan zin istemee muhtc olmadn isbttr. nk
kavmin pl ekseriya pisliklere mahss bir yerdir.
Binenaleyh bu ieme ile onlara bir zarar olmaz (h Veliy-
yullah).
Yaynlar:1/352.
324
68-Kani Yikamak Babi
90-.......Bana Ftma, Esm'dan tahds etti. O

yle demitir: Bir "kadn Peygamber(S)'e geldi de:
Birimiz elbise zerinde hayz grrse nasl yapsn
buyurursun? diye sordu. Raslullah: "Elbisesini eliyle
ovalar, sonra su ile outurup skar, sonra zerine azar
azar su dker, ondan sonra onunla namaz klar"
buyurdu. 355[143]
91-.......BizeHimibn Urve, babasndan; o da

ie(R)'den tahds etti. O yle demitir: Eb Hubey
kz Ftma, Peygamber'in yanna geldi ve: Y
Raslallah! Ben devaml kanamaya ma'rz klnan bir
kadnm, temiz olamyorum. Namaz terk mi edeyim?
diye sordu. Raslullah (S): "Hayr, bu hayz deildir;
bir damar(d&n gelen kan)dtr. Senin asl hayzn
(balama zaman) geldii vakit namaz brak. Hayzn
(kesilme zaman) gelince kendinden kan yka (yn y-
kan), sonra namaz kl" buyurdu.

355[143]
Yaynlar:1/353.
325
Him dedi ki: Ve babam (Urvetu'bnu'z-Zubeyr)
yle dedi: ' 'Ondan sonra yine o vakit gelinceye kadar
her bir namaz iin abdest al" buyurdu 356[144].
69- Meniyi Yikamak, El l.E Srtp

Ovalamak Ve Kadindan sabet Eden eyleri
Yikamak Babi
92-.......ie (R) yle demitir: Ben,

Peygamber'in elbisesinden cenabet izini ykardm da
O, elbisesinde yer yer su slaklar olduu hlde namaza
kard .357[145]
356[144] Bu son cmle, Urve'nin Peygamber'den rivayet etmesi

suretinde irsale yn mr-sellie muhtemil olur. Rivayetin
Aie'den; o da Peygamber'den olmas suretinde ittisali yn
muttaslli muhtemil olur. Smme ile beraber zamirin
mennes olmas, muttaslhm ifde eder.
Yaynlar:1/353.
357[145] Bu hads mennin temizliine kaail olmayan Hanef
fakhlerine hccettir. Birok fakhler de dier bir takm

hadslere bakarak mennin temizliine kaail olmular, bu
hadste vukuu rivayet olunan ykamann mendbluuna
hamledilrni olduunu iddia etmilerdir.
Yaynlar:1/354.
326
93- Bize Kuteybe tahds edip yle dedi: Bize
Yezd fibn Zuray') tahds edip yle dedi: Bize Amr,
Sleyman'dan tahds etti. Sleyman (ibn Yesr): Ben
ie'den iittim demitir. H ve keza bize M-sedded
tahds edip yle dedi: Bize Abdulvhid tahds edip
yle dedi: Bize Amr ibn Meymn, Sleyman ibn
Yesr'dan tahds etti. O yle demitir: Ben ie'ye
elbiseye isabet eden meniden sordum. ie: Ben onu
Raslullah'n elbisesinden ykardm da, ykama izi, yer
yer slaklklar elbisesinde grnd hlde namaza
kard, dedi. 358[146]
70- Bb: Cenabeti Yhud Cenabetin

Gayrisini Yikayip Da Yikanan eyin zi
Gitmedii Zaman 359[147]
94-....... Bize Amr ibnu Meymn tahds edip

Yaynlar:1/354.
359[147] Buhr, bbda, bu bb smine dellet edecek bir hads
zikretmedi. Bzlar: Bbda cenabet hadsini zikretti, gayrisini

kysen ilhak eyledi ve bununla Eb Dvd'-un ve bakasnn
rivayet ettii Eb Hureyre hadsine iaret etti... dediler (Ayn).
327
yle dedi: Ben Sleyman ibn Yesr'a,cenbetlik isabet
eden elbise hakknda sordum. Dedi ki: ie (R): Ben
onu Raslullah'n elbisesinden ykardm. Ondan sonra
Raslullah, o elbisede ykama izi, suyun slaklk
lekeleri olduu hlde namaza kard, dedi. 360[148]
95-.......Bize Amr ibnu Meymn ibn Mihrn,

Sleyman ibn YeSr'dan; o da ie'den, ie'nin
Peygamber'in elbisesinden meniyi ykar olduunu,
ykamadan sonra da o elbisede slaklk izini yhud
birok slaklk izlerini grdn tahds etti. 361[149]
71- Develerin, Dier Drt Ayakli

Hayvanlarin, Koyunlarin Sidikleri Ve Koyun
Aillari Babi
Ve Eb Ms, sahra yanbanda olduu hlde

postaclarn, elilerin evinde ve hayvan fks bulunan

Yaynlar:1/355.
Yaynlar:1/355.
328
yerde namaz kldrd da: Buras ile oras (namazn
ahinliinde) musvdir, dedi.362[150]
96-....... Bize Hammd ibn Zeyd, Eyyb'dan: o

da Eb Klbe'den; o da Enes(R)'ten tahds etti. O
yle demitir:
Ukl veya Ureyne kablelerinden bir takm
insanlar (Medine'ye) geldiler. Mde hastalndan
dolay Medine'de ikaamet etmek istemediler.
Peygamber (S) onlara stl develerin bulunduu yere
362[150]Bu eseri Buhr'nin eyhi Eb Nuaym Kitbu's-Salt'mda

mevslen u lfzla rivayet etmitir: Eb Ms bize postaclar
yurdunda namaz kldrd. Orada hayvan fklar vard. Hlbuki
sahra kapnn nnde idi. Kapnn nnde kldr-san!. dediler
de Eb Ms yukardaki sz syledi.
Bunu bnu Eb eybe de Musanna/nda u lfzla tahrc
etmitir: Eb Ms bize hayvan fks ve saman zerinde
namaz kldrd. Bize burada namaz kldryorsun, hlbuki sahra
yanbamdadr, dedik. Sahra ve buras musvdir, dedi.
Mellif bu ta'lkten eti yenilen hayvanlarn sidiinin temizliine
istidlal etmek istedi. Fakat Eb Musa'nn bir yayg zerinde
kldrm olmas ihtimlinden dolay, bunda hccet yoktur. Bu
i'tirza, asi olan yayg olmamasdr, diye cevb verildi.
Binenaleyh evl olan bu, Eb Musa'nn fiilidir. bn Umer ve
daha bakalar gibi sahbler, kendisine muhalefet etmilerdir.
Byle olunca hccet olamaz denilmektedir (Kastalln).
Yaynlar:1/355.
329
gitmelerini, develerin sidiklerinden ve stlerinden
imelerini emretti 363[151]. Onlar gittiler.
Salamlatklar zaman Peygamber'in obann ldr-
dler ve develeri srp gtrdler. Bu haber gndzn
evvelinde geldi. Peygamber arkalarndan bir mfreze
gnderdi. Gndz ykselince adamlar getirildiler.
Raslullah (ksas olarak) ellerinin, ayaklarnn
kesilmesini emretti. Bu canilerin gzleri de oyulup
Harre'ye atldlar. Onlar su istiyorlard, (lnceye
kadar) kendilerine su verilmedi.
Eb Klbe: te bunlar hrszlk yapmlar,
insan ldrmler,mna girmelerinin ardndan kfir
363[151]Develerin sidiklerinin iilmesi bahsi, biri tedv, biri de

temizlik, pislik yn hall ve haram olmalar bakmlarndan
tedkk edilmek gerekir. Arablar'n deve sidii ile tedavi ettikleri
sabittir. Mteahhr slm tabblerinden olan Dvd An-tk'nin
tezkiresinde, umumiyetle sidiklerinin tbda kullanld
zikredilmitir. Bu mellif, sidiin yedi trl hastala deva
olduunu sylyor. Deve sidiini, insan sidiinden sonra btn
sidiklerden ifal sayyor.
Haytu'l-Hayvn shib Demr de deve" kelimesinde, "Deve
sidii cier vereminde fayda verir ve cimda ziydelik yapar"
diyerek, sidiin iki tbb zellii olduunu beyn eder.
rih Ayn de deve sidiinin ve stlerinin ishal nev'nden birine
il olduunu zikrediyor.
Sidiin temizlik pislik bahsine gelince, ona bundan nceki
haiyede ksaca temas edilmitir.
330
olmular, bu crmleri ilemekle beraber Allah'a ve
Rasl'ne de muhrib olmulardr, dedi 364[152].
97-.......Enes (R) yle demitir: Peygamber

(S), mescidin bina olunmasndan evvel koyun
allarnda namaz kldrr idi 365[153].
72- Ya Ve Su ine Murdar eylerin

Dmesi(Nin Hkm) Babi
Ve Zuhr: (Murdar eye id) Tad yhud koku

yhud da renk, suyu deitirmedii mddete, suda
be's 'i yoktur (yn su murdar olmamtr), demitir
364[152] Eb Klbe, son sz ile Peygamber'in el-Mide:33.

yetindeki hkm infaz eylediini haber vermi oluyor.
Yaynlar:1/356-357.
365[153] Burada Raslullah'n davar allarnda namaz kld
haber verilmitir. Hlbuki deve olan yerde namaz klmak caiz

olup olmamak mes'elesi de vardr... Deve yataklarnda -koyun
allarnda olduu gibi- namaz klmann hkmnde ihtilf
edilmitir.....
er' hkme gelince, fakhler cumhuru bu gibi yerlerde temiz
olmak arty-le namaz klmaya cevaz vermilerdir (Tecrid Ter.,
11,311-312).
Yaynlar:1/357.
331
366[154]. t Hammd ibn Eb Sleyman: lm ku ty
ile su murdar olmaz,demitir .367[155]
Ve keza Zuhr: Fl ve dierleri gibi, l hayvan
kemikleri hakknda ve bunlardan tarak, yadanlk
yapp kullanan ve bunda be's grmeyen birok selef
limlerine yetitim, demitir.
Muhammed ibn rn ile brhm Naha de: Fl
dii ticretinde be's yoktur, demilerdir 368[156].
98-.......Bana Mlik, bn ihb'dan; o da

Ubeydullah ibn Abdillah'tan; o da bn Abbs'tan; o da
Meymne'den tahds etti (O yle demitir):
Raslullah'a (donmu) yan iine dm fareden
soruldu. Raslullah (S): "Fareyi ve etrafndaki yalan
366[154] Bu ta'lki Abdullah ibn Vehb, Msned'mdc mevslen

rivayet etti.
367[155] Bu ta'lki Abdurrazzk, Musannafnda mevslen rivayet
etmitir.
368[156] bn Srn'in bu eserini Abdurrazzk mevsien rivayet
etmitir. Buhr'nin btn bu ta'lkleri getirmesi, kendi

nazarnda su, az olsun ok olsun, ancak deiiklie uramakla
murdar olacana dellet eder. Nitekim Mlik'in mezhebi de
budur (Kastalln).
Yaynlar:1/357-358.
332
atnz; ite bunlarn topunu atnz da yanz yiyiniz"
buyurdu. 369[157]
99-.......Bize Ma'n (ibn s-198) tahds edip

yle dedi: Bize Mlik, bn ihb'dan; o da Ubeydullah
ibn Abdillah ibn Utbe ibn Mes'-d'dan; o da bn
Abbs'tan; o da Meymne'den tahds etti (O yle
demitir): Peygamber(S)'e, bir ya iine dm olan
fareden soruldu. "O fareyi ve farenin etrafndaki
yalan alnz da, bu alnanlarn hepsim atnz"
buyurdu. (Aliyyu'bnu'l-Medn yukanki isndla dedi
ki:) Ma'n yle dedi: mm Mlik bize... bn Abbs'tan,
o da Meymne'den... diyerek sayamyacam kadar
hads syledi 370[158].
100-....... Bize Ma'mer (ibn Rid), Hemmm

ibn Mnebbih'ten; o da Eb Hureyre'den haber verdi

Yaynlar:1/358.
370[158] Buhr bu kelm ile hadsin, bn Abbs tarikiyle
Meymne'nin msnedlerinden olduuna iaret etmitir.

Nitekim Muvatta'da da byledir.
Yaynlar:1/358.
333
ki, Peygamber (S) yle buyurmutur: "Mslmnn
Allah yolunda alaca her yara, kyamet gnnde yeni
ald andaki hey'eti zere kan fkryor gibi olur:
Rengi kan rengidir, fakat kokusu misk kokusudur"
.371[159]
73- Akmayan Durgun Su Babi
101-.......Bize Ebu'z-Zind haber verdi ki, ona

da Abdurrahmn ibn Hurmuz el-A'rac tahds etmitir.
O da Eb Hureyre'den iit-mitir. O da Raslullah
(S)'tan yle buyururken iitmitir: "Bizler, sonra
gelenleriz. (Kyamet gnnde) ne geecek olanlarz".
Bu hadsin bu bb altna sokulmasnn vechi udur:

371[159]
Misk -asl murdar olduu hlde- temizdir. Deiiklie uraynca

murdarlk hkmnden kar. Su da byledir. Deiiklie
uraynca hkmnden kar...
Yhud da mellifin murad, deiiklie uramad mddete
srf dokunmakla suyun murdar olmayaca grn te'kd
etmektir. Sfat tebeddlnn mevsfda messir olacana ite
bu hadsle istidlal etmitir. Nitekim kann sfatnn gzel kokuya
deimesi, onu zemm'den medhe karmtr. Suyun sfatnn
necasetle deitii zamanki deimesi de, onu temizlik
sfatndan murdarla karr (Kastalln).
Yaynlar:1/359.
334
Bu, geen hadsin isndyle: Raslullah (S) yle
buyurdu: "Hi biriniz, akmayan durgun suya iemesin.
Sonra ondan (su alp) ykanr"372[160].
74- Bb: Namaz Kilanin Sirtina Pislik

Yhud Cife Atildii Zaman O Kimsenin Namazi
Bozulmaz
bn mer, namaz klarken elbisesinde kan

grd zaman o elbiseyi brakr ve namaz klmasna
devam ederdi 373[161]. Sad ibn Mseyyeb ile a'b:
nsan, elbisesinde kan yhud men varken namaz
372[160] "U vasfndan -yn tad, kokusu, renginden- biri

deimeyen suyun az murdar bir eyle buluunca murdar olur.
Murdar olmayan oudur" diyen imamlara gre, ok suyun
(mu kesr'in) mikdrnda ihtilf vardr. Mesel afi'ye gre
ok su, iki klle -iki kp veya iki testi- mikdnna ulaandr.
Hanef imamlarna gre de havzu kebrdir. Ancak kulleteyn'in
mikdrn takdirde ihtilf olduu gibi havzu kebr'in tefsfrinde
de ihtilf vardr. Bu havz, bzlarna gre (8 x 8) zir'dr,
bzlarna gre (10x 10), kimine gre (15 x 15), daha bzlarna
gre (20x20) zir'dr. DelIIerin tafsili fkh kitblarndadr...
(Tecrd Ter., I, 159-160).
Yaynlar:1/359.
373[161] Bunu bn Eb eybe, Afusanna/'mda sahh bir isnd ile
rivayet etmitir.
335
kld zaman yhud kbleden baka tarafa namaz
kld zaman yhud teyemmm edip namaz kldktan
sonra vakti iinde suya eritii zaman, o namaz iade
etmez, dediler 374[162].
102- Bize Abdan tahds edip yle dedi: Bana

babam (Usmn ibn Cebele), u'be'den; o da Eb
shk'tan; o da Amr ibn Meymne (75)'den; o da
Abdullah ibn Mes'd'dan haber verdi. O yle
demitir; Raslullah (S) secde ettii srada... H Buhr
dedi ki: Ve keza bana Ahmed ibn Usmn (260) tahds
edip yle dedi: Bize u-rayh ibn Mesleme (222) tahds
edip yle dedi: Bize brhm ibn Ysuf (198),
babasndan; o da Eb shk'tan tahds etti. O yle
dedi: Bana Amr ibn Meymn tahds etti. Ona da
Abdullah ibn Mes'd yle tahds etmitir:
Peygamber (S), Beyt'in yannda namaz
klyordu. Eb Cehl ile bz arkadalar da
374[162]Bunu Abdurrazzk, Sad ibn Mseyyeb veibnu Eb eybe

farkl isndlarla mev-slen rivayet etmilerdir.
Yaynlar:1/360.
336
oturuyorlard. Derken onlarn biri dierine: Fu-lan
oullar'nm (yeni kesilen) devesinin dl eini hanginiz
getirir de, secdeye vardnda onu Muhammed'in
srtna koyar? dedi. O topluluun en ak olan seirdip
onu getirdi. Bekledi, Peygamber (S) secdeye varnca
srtnn zerine iki omuzu arasna koydu. Ben ise
hibir ie yaramyarak bakyordum. Keski benim iin
men' edici kuvvetler olayd! bn Mes'd dedi ki: Onlar
glmee ve birbirine isnd etmee baladlar.
Raslullah ise secdeden ban kaldrmyordu. Nihayet
F-Uma yanma geldi ve onu srtndan att. Raslullah
ban kaldrd. (Namaz bitirdikten) sonra defa: "Y
Allah! Kurey'i sana havale ederim" dedi. Raslullah
onlara beddua edince, bu onlara ar geldi. bn Mes'd
der ki: nk onlar bu ehirde duann kabul edilecek
olduuna kaail idiler. Ondan sonra Raslullah isim
sayarak: "Y Allah Eb Cehl'i sana havale ederim; Utbe
ibn Raba'y, eybe ibn Rab-a'y, Veldibn Utbe'yi,
UmeyyeibnHalef'i, kbe ibn EbMuayt' sana havale
ederim" dedi. Yedinciyi de sayd, fakat biz onu zabt
edemedik. bn Mes'd der ki: Nefsim elinde bulunan
Allah'a yemn ederim ki, Raslullah'n sayd
337
isimlerin sahihlerini Kalb'de, yn Bedir ukurunda
yere serilmi grdm .375[163]
75- Elbisede Tkrk, Smk Ve Benzeri

Bir ey (Bulunmasinin Hkm) Babi
375[163]Tayls'nin u'be'den yapt rivayette bu hadste bn

Mes'd: "O gne kadar Raslullah'n bunlar aleyhine beddua
ettiini hi grmemitim" demitir. Demek ki, Rabbne ibdeti
esnasnda kendisine kar hakaarette bulunmalar sebebiyle bu
bedduaya hakk kazanmlardr. Yoksa ahsna ez edenlere
kar hilmi, gizli olmayan bir hakikattir.
Bu hadsi Buhr namazda iken zerine murdar bir ey atlan
kimsenin namaz bozulmayacana dell olarak getirmitir.
zerine atlan necasetin necaset olduuna muttali' olmayan
musall elbette namazna devam eder. Nitekim Pey-gamber'in
bu kssada namaza devam etmelerini, buna hamledenler de
vardr. Ancak namaz esnasnda necasetten saknmann farz
olmadna kaail miicte-hidler olduu gibi, balangta namazn
tahakkuk etmesine mni' olan ey, namaz esnasnda tr olunca
namaz bozmaz diyenler de vardr. te bu mezheblerde olanlar,
bu hadsi hccet yapabilirler. Nitekim bn Umer, balama ile
devam arasndaki bu fark gzetenlerdendir. Namazda iken
elbisesinde kan grse hemen giderilmesine imkn bulursa
giderir, bulamazsa gidip ykar ve namaz kld yere tekrar gelip
brakt yerden devam ederdi. Bu, sahabe ile tabilerden bir
cematin ve tbi' olunan imamlardan Evz, shk ibn Rhye
ve Eb Sevr'in de kavlidir. afi ile Ahmed ibn Hanbel namazn
iadesine hkmederler. Mlik'e gre, vakti iinde iade edilir,
vakit getikten sonra kaza edilmez (Tecrd Ter., I, 164-165).
Yaynlar:1/361-362.
338
Ve Urve ibn Zubeyr dedi ki: Misver ibn
Mahreme ile Mervn ibn Hakem'den: Peygamber (S),
Hudeybiye zamannda kt...Ve rv bu hadsi ve
iindeki u ksm zikretti:
Peygamber (S) tkrdke tkr muhakkak
sahblerinden brinin elinin iine dt, akabinde o
kimse bu tkrk ile yzn ve cildini ovalad.376[164]
103-.......Bize Sufyn (es-Sevr), Humeyd'den;

o da Enes'ten tahds etti. Enes (R): Peygamber (S)
elbisesinin iine tkrd... demitir. (Buhr dedi ki:)
Bu hadsi bnu Eb Meryem (224), uzun uza-dya
zikredip yle dedi: Bize Yahya ibn Eyyb (168) haber
verip yle dedi: Bana Humeyd tahds edip: Ben (bu
hadsin benzerini) Peygam-ber'den olmak zere
Enes'ten iittim, dedi 377[165].
376[164] Bu hadsin tamm inallah Hudeybiye kssasnda

msned olarak gelecektir.
Yaynlar:1/362.
377[165] Bu hads "Tkrn mescidden el ile kaznmas
bb"nda zikredilmitir. Bundan tkrk ve smn

taharetine hkmolunuyor. Bunda limler mttefiktirler. Yalnz
Selmn Fris ile brhm Naha, tkrk azdan ayrlnca
339
76- Rb: ira le Ve Sarho Edic ki le
Abdest Almak Caiz Olmaz
Hasen Basr raile abdest almay kerh grd

378[166]. Keza Eb'l-Aliye de bunu kerh grd 379[167].
At ibn Eb Rebh: Teyemmm etmek bana, ra
ile ve st ile abdest almaktan daha sevimlidir, dedi
380[168]
murdar olur, demilerdir. Peygamber'in tkrnn her

tayyibden daha tayyb, her thirden.daha thir
olduuna bhe yoktur. Dier kimselere gelince, temiz azdan
kan temizdir, pis azdan kan pistir. arb ienin ierkenki;
az yaral, irinli kimsenin tkrkleri pistir.
Yaynlar:1/363.
378[166] Bunu bn Eb eybe ve Abdurrazzk, Hasen Basr'den iki
tark ile rivayet etmilerdir.

379[167] Bunu Eb Dvud, salam bir senedle es-Snen'ine
rivayet etmitir.
380[168] Bunu da Eb Dvd, bn Cerr'den; o da At ibn Eb
Rebh tarkinden rivayet etmitir.

"en-Nebz, fal vezninde mef'l ma'nsyledir. Elden braklm
ve atlm gayr mu'teber nesneye denir... ve kpe basmakla
hsl olan hurma ve zm rasna ve ikisine denir. rih der
ki, mezkr vech zere menbz bi'z-zarf (yn kap iine atlm)
olmas, bu isimle anlma sebebidir" (Kactms Ter.).
Yaynlar:1/363.
340
104-.......Bize Zuhr, Eb Seleme'den; o
daie'den tahds ettiki, Peygamber (S): "Sarholuk
veren her iki haramdr" buyurmutur. 381[169]
77- Kadinin Kendi Babasini; (Yn)

Babasinin Yznden Kani Yikamasi Babi
Eb'l-Aliye de: Ayamn zerine mesh ediniz,

nk o hastadr, demitir382[170].
105-....... Bize Sufyn ibn Uyeyne, Eb

Hzm(135)'dan haber verdi. O da Sehl ibn Sa'd es-
Sid (91)'den iitmitir (yle ki): Benimle Sehl'in
arasnda hibir kimse yok iken (yn birbirimize o ka-
dar yakn bulunurken) insanlar Sehl'e: Peygamber

Yaynlar:1/363.
382[170] Bunu Abdurrazzk mevslen rivayet etmitir. Eer
bununla bb ismi arasnda ne mutabakat var? dersen, abdest

almakta yardm istemenin cevaz cihetinden, diye cevb veririm;
nk bu yardm da necaseti izle gibidir (Kastalln).
Yaynlar:1/364.
341
(S)'in yaras ne ile tedv edildi? diye sordu. Buna
cevaben Sehl yle dedi: Bunu benden ziyde bilen
kalmad. Al, kalkan ile su getiriyor, Ftma da Pey-
gamber'in yzndeki kan ykyordu. Ve (sonra) bir
hasr paras alnp yakld ve yaras onunla dolduruldu
383[171].
78- Dileri Misvak Srtp Ovalamakla

Temizlemek Babi
bn Abbs: Ben Peygamber'in yannda

geceledim, kendisi dilerini ovalad, dedi 384[172].
383[171] Peygamber'in yznn yaralanmas Uhud gazasnda vki'

olmutu. Suheyl'-nin rivayetine gre yaralayan Abdullah ibn
Kamie'dir. Bu, Peygamber'in yzn yaralad gibi, dilerini de
zedelemiti. Peygamber'in kz Ftma kann dinmediini
grnce, oradaki bir hasr parasn yakm, yann yarann
stne batrdktan sonra kan dinmiti.
Sehl, Medine'de en son kalan sahbdir. Vefat takriben 91 hicr
ylnda, 100 yalarnda iken vki' olmutur. te Sehl bundan
dolay: Bunu benden ziyde bilen kalmad, demitir.
Yaynlar:1/364.
384[172] Bu, bn Abbs'm, Peygamber'in gece namazn mahede
etmek in m'min-lerin annesi bulunan teyzesi Meymne'nn

yannda gecelemesi kssas hakkndaki uzun hadsin bir
parasdr. Buhr bu hadsi birok tarkten rivayet etmitir.
342
106-.......Eb Ms (R) yle demitir: Ben
Peygamber (S)'in yanna vardm, O'nun, elindeki
misvakla dilerini srtp temizlediini ve aznda
misvak olduu hlde rr gibi u\ u' dediini
grdm. 385[173]
107-.......Bize Cerr (ibn Abdilhamd),

Mansr'dan; o da Eb Vil'den; o da Huzeyfe'den
tahds etti. O: Peygamber (S) geceleyin kalknca
misvak ile azn srtp ovalard, demitir 386[174].
Bunlardan bzs geti, bzs da ileride gelecektir.

Yaynlar:1/365.
Yaynlar:1/365.
386[174] Peygamber btn hayt boyunca bu az ve di
temizliine ok nem vermi, sahblerine her zaman az ve di

temizlii yapmalarn srarl bir ekilde tavsiye etmitir. Kendisi
dardan eve geldiinde yapt ilk i ne idi? diye sorduklarnda
ie annemiz: Eve geldiinde ilk nce az ve di temizlii
yapmakt, diye cevb vermiti. lm hastalnn son
demlerinde bile Peygamber'in misvak kullanma isteini
gsteren ie hadsi, ne kadar nemlidir.
Yaynlar:1/365.
343
79- Misvaki Daha Byk Olana Vermek
Babi
108- Ve bize Affn (ibn Mslim-220) yle

dedi: Bize Sahr ibn Cuveyriye, Nfi'den; o da bn
Umer'den tahds etti ki, Peygamber (S) yle
buyurmutur: "Ru'yda kendimi bir misvak ile
dilerimi ovalyorum grdm. Yanma, birisi
dierinden daha yal olan iki kimse geldi. Ben misvak
onlarn kk olanna uzattm. Bana: Byne ver,
denildi. Ben de misvak byne verdim".
Eb Abdillah el-Buhr der ki: Bu metni, Nuaym
ibn Hammd, Abdullah ibn Mbrek'ten; o da Usme
ibn Zeyd el-Leys'den; o da Nfi'den; o da bn
Umer'den olmak zere ksa olarak rivayet etmitir
387[175].
Bunu, Tabern ef-Evsat'ta, Bukeyr ibn Sehl'den "Cibril

387[175]
bana bye vermemi emretti" lfzyle mevslen rivayet

etmitir.
Buhr'nin bundan maksad, Eb Nuaym'm rivayetinde Ben
kendimi gryorum" lfznn drlmesi, bunun ru'y
hricinde olduundan deil, fakat muhtasar olduundan ileri
geldiini, o rivayette "Ern" kelimesinin ksaltmak iin
dtn ifde etmektir.
344
80- Geceyi Abdest Olarak Geiren
Kimsenin Fazileti Babi
109-....... Ber ibn zib (R) yle demitir:

Peygamber (S) bana yle buyurdu: "Yatacan yere
vardn zaman namaz iin ab~ dest aln gibi abdest
al, sonra sa tarafn zerine yat. Sonra:
Allhmme eslemtu vech ileyke vefavvadtu
emri ileyke. Ve el-ce'tu zahrileyke rabeten ve
rahbeten ileyke. La melcee vel menc minke ill
ileyke.
Allhmme mentu bi-kitbike'llezenzelte ve
b'-nebiyyikellez erselte Y Allah, kendimi Sana
teslim ettim. imi Sana braktm. Arkam Sana
dayadm. nk mdim de ancak Sen'dendir. Sen'-
den snacak yer yine Sen'sin, Sen'den kurtulacak yer
de yine Sen'sin.
Y Allah, indirdiin Kitb'na ve gnderdiin
Peygamber'ine mn ettim!) de. ayet o gece lecek

Yaynlar:1/366.
345
olursan ftrat (yn slm Dni) zere lrsn. Sen bu
szleri, syleyecein szlerin sonuncusu yap".
Ber der ki: Ben bu szleri Peygamber'in
huzurunda tekrar ettim. "Atlhumme mentu bi-
kitbikellezenzelte"yt varnca "Ve Ra-sl'ke'llez
erselte" dedim. Raslullah: "Hayr (Ve Raslike...
deme, fakat) 'Ve nebiyyike'llez erselte'" buyurdu
388[176].
Raslullah bunu, du lfzlarnn hususiyetlerine riyet

388[176]
etmenin vcbuna, mteradif ve musv olsalar bile bir lfzn

dier bir lfzla deitirilmeyeceine aret olarak sylemitir;
bunda birok srrlar vardr (h Veliyyullah).
Bunda ma'n ile hads rivayetini men' edenler lehine bir hccet
vardr. Uyunaca zaman abdest almann, du etmenin ve sa
yan zerine yatmann mste-hab olduu da bundan aka
anlalmaktadr.
Yaynlar:1/367.
346
Rahman ve Rahm olan Allah'n ismiyle
4-KTBU'L-GUSL (YIKANIP
GUSLETMEK KTABI)
Ve Yce Allah'n u Kavli:
"... Eer Cnb Olduysanz Boy Abdesti Aln.

Eer Hasta Olmusanz, Yhud Bir Sefer
zerindeyseniz Veya inizden Biri Ayal Yolundan
Gelmise, Yhud Da Kadnlara Dokunmusanz Ve Bu
Hlde Su Da Bulamamsanz O Vakit Tertemiz Bir
Toprakla Teyemmm Edin, Binenaleyh (Niyetle)
Ondan Yzlerinize Ve Ellerinize Srn. Allah, Sizin
zerinize Bir Glk Yapmay Dilemez, Fakat Sizi
yice Temizlemeyi Ve stnzdeki Nvmetini
347
Tamamlamay Diler. T Ki kredesiniz" (Ei-Mide:
6). 389[1]
Ve Zikri Cell Olan Allah'n u Kavli:

389[1]
Yaynlar: 1/368-369.
348
"Ey mn Edenler, Siz Sarhoken, Ne
Syleyeceinizi Bitinceye Ve Cnb ken De -Yolcu
Olmanz Mstesngusl Edinceye Kadar Namaza
Yaklamayn. Eer Hasta Olur, Ya Bir Sefer zerinde
Bulunursanz Yhud Sizden Biriniz Ayak Yolundan
Gelirse, Yhud Da Kadnlara Dokunup Da Bir Su
Bulamazsanz O Vakit Temiz Bir Topraa Teyemmm
Edin; Yzlerinize Ve Ellerinize Srn. bhesiz Allah
ok Afvedici, ok Mafiret Eyleyicidir'' (En-Nis-
43)390[2].
390[2]Bu el-Mide:6. ve en-Nis:43. yetleri, islm'n bdetlere

girimek iin farz kld abdest alma, gusl etme ve su
bulunmad veya su kullanmaya mni' olan sefer, hastalk ve
benzeri hllerde abdest ile gusln yerine gemek zere teyem-
mm yapma esaslarn, bunlarn farzlarn takrir ve tesbt eden
yetlerdir.
"slm'da madd ve ma'nev temizlik mes'elesinin o kadar
ehemmiyeti vardr ki, su bulunmad zaman hi olmazsa gusl
veya abdest yerine taharete niyet ve kalbini temizlie balayp,
madd cihetten de tertemiz bir topra abdest organlarnn yans
demek olan yzne ve dirseklerine kadar ellerint tlokundur-
maldr. Yn ellerini bir kerre topraa vurup yze mesh etmeli,
bir kerre de vurup dirseklerine kadar ellerini meshetmelidir.
ihtiml ki, mn olmayanlar "Bundan ne kar?" derler. Fakat
akln bundan en az alaca ders udur ki, nsan hem zahiren ve
hem de btnen temizlii brakmamaldr. Kalb temizlik asldr.
Kalbi pis olan ne yapsa temizlenmez ve lkin yalnz kalb
temizlii de kf gelmez; maddeten zahirini de temizlemelidir.
Su bulunmaynca zarurette teyemmm esasen bir kalb temizlik
349
1- Ykanma ncesi Abdest Almak Bab
1-.......Bize Mlik, Him'dan; o da babas

Urve'den; o da Peygamber'in zevcesi ie'den haber
verdi ( yle demitir): Peygamber (S) cnblkten
ykand zaman ellerini ykamaktan balard. Sonra
namzin abdest alr gibi abdest alrd. Sonra
parmaklarn suya daldrr ve onlarla salarnn
diplerini hilllard (yn aralklarna su geirirdi).
Sonra iki eliyle ba zerine avu su dkerdi. Ondan
sonra suyu btn bedeni zerinden aktrd391[3].
ii olmakla beraber, madd art ve zahir eklinin de "Tammna

eriilmeyenin tamm terk olunmaz" medlul zere en gzel bir
muhafazasdr...'' {Hakk Dni, II, 1359-1360).
Yaynlar: 1/369.
391[3] Guslden nceki abdest, RasluIIah'n fiili ile sabittir.
Yalnz gusl cnbl giderdii gibi abdest yerine de geer ve

gusl ile namaz klnr. Eb Sevr ile D-vd Zahir, abdestsiz
iken cnb olan kimse hakknda gusln abdest yerine ge-
meyeceine kaail olmulardr.
Yaynlar: 1/370.
350
2-.......bn Abbs'tan; o da Peygamber'in
zevcesi Meymne'den tahds etti. Meymne (R) yle
demitir: Raslullah (S) yalnz ayaklarn ykamyarak
namaz iin abdest al gibi abdest ald. Bacak aralarn
ve oralarna isabet eden ykanacak eyleri de ykad.
Sonra kendi zerine su dkt. Sonra ayaklarn
yerinden ayrp ykad. Onun cnblkten dolay
ykanmas ite budur. 392[4]
2- Erkein, Kendi Kars le Beraber

Ykanmas Bab
3-.......ie (R) yle demitir: Peygamber (S)

ile ben, bir kaptan ykanrdk. O kap, "farak" denilen
bir kadeh idi393[5].

Yaynlar: 1/370.
393[5] "Farak", cumhur kavline gre iki s' mikdn su alr bir
kaptr ki, takriben alt litre eder. bnu'1-Esr ise, "r"nn fethiyle
"farak"n 16 rtl, yn 3 s' -ki takriben dokuz litre eder- "r"nn
sknu ile "fark'n 120 rtl, yhud 22 1/12 s',
yn takriben 67,5 litre olduunu beyn ediyor. M'minlerin
annesi ie de "farak, 6 kst(l*J)'tr"demi.Lgatilerin
bilittifk beyniyle her kist 1/2 s' diye ta'rf edilmi
olduundan, bnu'I-Esr'in nakline diyecek kalmyor. Sufyn ibn
351
3- Bir S' lei Ve Benzeri Mikdr Su le
Ykanmak Bab
4-.......Bana u'be tahds edip yle dedi: Bana

Eb Bekr ibnu Hafs tahds edip yle dedi: Ben Eb
Seleme'den yle derken iittim: Ben ve ie'nin erkek
kardei beraberce ie'nin yanna girdik. ie'nin
erkek kardei ie'ye Peygamber'in ykanmasndan
sordu. ie bir s' mikdr su alr bir kap stedi.
Onunla ykand ve bann zerine su aktt. u hlde
ki, bizimle kendisi arasnda (bedeninin aasn
perdeleyen) bir perde vard394[6].
Uyeyne ile mm afi ve lgatier bunda mttefiktir. Ancak

Hanef fakhleri "mdd" 2 rtl i'tibr edip, s' da4mdd
olduundan, onlarca "farak" 2s'-dr ki, yine Hiczhlar'n 3 s'n
mecmuu i'tibr ettikleri 16 rtl demek olur. "Kitbu'1-Vud, 49;
Mdd ile abdest almak bb"nm haiyesine de bak... (Tecrd
Ter,, I, 172).
Yaynlar: 1/370.
394[6] Soran, kzkardei mm Kulsm bintu Eb Bekr es-
Sddk'm st olu Eb Seleme Abdullah ibn Abdirrahmn ibn

Avf ile birlikte yanna gelen, bir kavle gre st biraderi Abdullah
ibn Yezd, dier bir kavle gre de z kardei Abdurrahmn ibn
Eb Bekr es-Sddk idi ki, her hangisi olsa bunlar ie'nin
352
Eb Abdillah Buhr der ki: Yezd ibn Hrn,
Behz ibn Esved ve el-Cdd (205) de bu hadsi
u'betu'bnu Haccc'dan rivayet ettiler. Bu hadste
("nahvin min s'n = bir s' mikdr su alr" yerine),
"Kadri s'm= Bir s' mikdr" lfz vardr395[7].
5-.......BizeEb Ca'fer (Muhammed ibn Al)

tahds etti ki, kendisi ve babas Al ibn Hseyin, Cbir
ibn Abdillah'n yannda bulunuyordu. Cbir (R)'in
yannda da bir topluluk vard. O cemat Cbir'e
guslden sordular. Cbir bir s' (mikdr su) yeter,
dedi. Bir dier kimse: Bana bu kadar yetmez, dedi.
Bunun zerine Cbir; Sa senden daha gr, kendisi de
senden daha hayrl olan bir zta (bu kadar su)
mahremi diler.
ie'nin bu fiilinde, bi'1-fiil retmenin nstehabhna bir
dellet vardr. nk fiilen retmek, nefiste daha te'srli ve
daha delletlidir.
395[7] Yn bu ,u'betu'bnu'l-Haccc'dan bu hadsi rivayet
ettiler. Lfz, "nahvin min s'n" yerine "kadri s'n"dir.

Yaynlar: 1/371.
353
yetiyordu, dedi. Sonra stnde bir para elbise olduu
hlde bizlere imm oldu 396[8].
6-.......Bize Eb Nuaym tahds edip yle dedi:

Bize Sufyn ibn Uyeyhe, Amr (ibn DnrJ'dan; o da
Cbir ibn Yezd (103)'den; o da bn Abbs'tan tahds
etti ki, Peygamber (S) ile zevcesi Meymne, bir kaptan
beraberce ykanrlard.
Eb Abdillah Buhr der ki: Sufyn ibn Uyeyne
mrnn sonunda: bn Abbs'tan; o da Meymne'den
diye sylerdi. (Bu iki rivayetten) sahh olan ise, Eb
Nuaym'n rivayet ettiidir 397[9].
396[8] Soran, Eb Ca'fer Muhammed Bakr ibn Al bni'I-Hseyin

ibn Al ibn Eb T-lib'dir. Cbir'den bu hadsi rivayet eden de
odur. Bundan sonra: "Bana bu kadar yetmez" diyen, yine o
mecliste hzr olan Hasen ibn Muhammed ibn Al ibn
EbTlib'dir ki, bu Muhammed ibn Al, Muhammed ibnu'i-
Hanefiyye diye mehur olmutur.
Yaynlar: 1/372.
397[9] Buhr'nin maksad udur: Sufyn ibn Uyeyne sonradan bu
hadsi Meyme'-nin msnedi yapyordu. nk bn Abbs,

Peygamber'in Meymne ile birlikte ykanma haletlerine muttali'
olamazd. Bu da bn Abbs'm bunu Meymne'den aldna
dellet eder. Binenaleyh sahh olan Eb Nuaym'n rivayet
ettiidir ki, bunda hads bn Abbs'n deil, Meymne'nin
msnedidir (Kastalln).
354
4- (Gusildejba zerine Defa Su
Aktan Kimse Bab
7-.......Bana Cubeyr ibn Mut'm (65) tahds edip

yle dedi: Raslullah (S): "Bana gelince, ben bamn
zerinden kene suyu aktrm" buyurdu ve her iki
eliyle de (aktma eklini) iaret etti. 398[10]
8-.......Bize u'be, Mihvel ibn Rid'den; o da

Muhammed ibn Al (Eb Ca'fer Bkir)'dan; o da Cbir
ibn Abdillah(R)'tan tahds etti.O: Peygamber (S), ba
zerinden defa su boaltrd, demitir. 399[11]
9-....... Bana Eb Ca'fer Muhammed Bakr

tahds edip yle dedi: Cbir bana unlar syledi:
Amucamn olu bana geldi - Cbir, "amucamn olu"

Yaynlar: 1/372.
Yaynlar: 1/373.
Yaynlar: 1/373.
355
szyle Hasen ibn Muhammed ibni'l-Hanefiyye'yi
ta'rz ediyordu- de: Cnblkten ykanmak nasldr?
diye sordu. (Cbir der ki:) Ben de: Peygamber (S)
avu su alr ve bunlar bann zerinden aktr, sonra
da bedeninin kalan ksm zerinden aktr idi, diye
cevb verdim. Hasen bana hitaben: Ben sa ok bir
erkeim, dedi. Ben de: Peygamber senden daha ok
sal idi, dedim 400[12].
5- Bir Defa Ykanmak Bab
400[12]Ta'rz: Tef'l vezninde kelm kinaye ve tevriye ile

sylemek ma'nsmadr. -rih der ki: Ta'rz iki ksmdr: Biri
mtekelmin sarh kelmnda ma'n murd olmayp,, ancak
dinleyene onunla murd olan ma'ny ifhm eyleye. Nitekim
mslmnlara ez eden kimseye bi'n-nefs hitbla: "Mslman,
elinden ve dilinden mslmnlarn selmette olduu kimsedir"
diye ta'rz eyleye. Zr mu-rd..e^yet edenden slm sfatn
selb etmekten kinayedir. "Ta'rz tasrhden daha belidir"
kavlince bu koyu messir olur. Zr bunda gafletten uyarma
emrine telvh olduundan baka "Kelm maa'l- burhan ve hitb
maal mmdir". Dier ksm, zahirde bir kimseye hitb ile murd
olan ma'ny tasrh edersin. Bu ksmdan. "Sana sylyorum ey
cariyem, sen iit ey kzcazm" mefhmuyle ta'br olunur....
(Kaams Ter., II, 1274-1275).
Yaynlar: 1/373.
356
10-.......bn Abbs (R) yle demitir:
Meymne yle syledi: Ben Peygamber'e ykanmak
iin su koydum. Kendisi iki yhud kerre ellerini
ykad. Ondan sonra sol eli zerine su boaltp haya-
larn ykad. Sonra elini yere srd. Sonra azn
alkalad ve burnuna su ekti. Yzn ve ellerini
ykad. Sonra bedeni zerine su aktt. Sonra yerinden
ayrlp ayaklarn ykad. 401[13]

401[13]
Yaynlar: 1/374.
357
6- Ykanma Srasnda Hlb Yhud Gzel
Koku le Balayan Kimse Bab 402[14]
11-....... ie (R) yle demitir: Peygamber (S)

.cnblkten dolay ykand zaman klek gibi bir ey
isterdi. Mteakiben avucu ile su alr, bann sa
tarafndan (ykanmaa) balar, sonra yine su alr, sol
tarafn da ykard. Sonra ki avucu ile bann ortasna
su dkerdi403[15].
402[14] "Hlb"n iki ma'ns vardr denildi: Birincisi, bz

tohumlardan karlan usare ma'nsnadr. Arablar bz
tohumlarn usaresini ykanmadan nce bedenlerine srer,
kullanrlard. Nitekim ykanma ncesi gzel kokuyu da
kullanrlar. Mellif Buhr'nin meyli, buna "yhud gze! koku"
ta'brini ekleme karnesiyle bu ma'nyadr.
kincisi, hlb, iine devenin sd salan kap ma'nsna
olmasdr. Babn hadsini bzlar bu ma'n ile de tahrc etti ki,
buna gre rvnin sznn ma'ns, hlb kadar su alr bir kap
istedi, olur. Yn Peygamber ondan ykanmak iin kendisine
bunun gibi su dolu bir kab yaklatnlmasm emreyledi, demek
olur. Bzs da glsuyu ma'nsna olan cm ile "clb" diye
syledi. Arablar gzel kokuyu ve gl suyunu ykanmadan nce
kullanrlar. Bundan dolay da ykanmadan sonra bedenlerinde
onun koku izi bak kalrd (h Veliyyullah).
403[15] "Hlb: St saacak kaba denir ki, klek ve susak ta'br
olunur" (Kaamus Ter.). Byk muhaddslerden Eb Avne'nin

Sahh'inde tahrc ettiine gre, bu hadsin rvleri zincirinde
dhil olan Eb sim en-NebI, bu kab uzunluk ve genilike
birer kartan az tahmn ettii gibi Beyhak de sekiz rtl su alr
358
7- Cnblk Ykanmasnda Az
alkalama Ve Buruna Su ekme Bab
12-.......Bana Salim, Kurayb'den; o da bn

Abbs (R)'tan tahds etti. O da bize Meymne tahds
etti demitir. Meymne (R) yle demitir:
Peygamber'e ykanmak iin su dktm. O sa eliyle sol
eli zerine su boaltt da ellerini ykad. Sonra
aparasn ykad. Sonra eliyle yere vurdu da elini
topraa srd. Sonra elini ykad. Sonra azn
alkalad ve burnuna su ekti. Sonra yzn ykad ve
ba zerine su aktt. Sonra yerinden uzaklap
ayaklarn ykad. Sonra kendisine bir havlu getirildi,
fakat o bununla silinmedi404[16].
bir testi olarak takdr etmitir.

Yaynlar: 1/375.
404[16] Mindl ve mindel, el silinecek destmle denir... Msbh'm
beynna gre nakl ma'nsndan ve bz aharn beynna gre

kir ma'nsndan alnmtr. Ve bu hlen havlu ve evre ta'br
olunan dlbendin mecmuna mildir (Kaamus Ter.),
Yaynlar: 1/375-376.
359
8- Daha Temiz Olmas in Eli Toprakla
Srtmek Bab
13-.......BizeA'me, Salim ibn Ebi'I-Ca'd'den; o

da Kurayb'den; o da bn Abbs'tan; o da Meymne'den
tahds etti ki (o yle demitir): Peygamber (S)
cnblkten dolay ykand. yle ki: Eliyle aparasn
ykad. Sonra elini duvara srtt. Sonra elini ykad.
Sonra namaz abdesti gibi abdest ald. Nihayet
ykanmasn bitirince ayaklarn da ykad. 405[17]
9- Bb: Cnb Olan Kimse

Elindecnblkten Baka Bir Pislik Olmad
Zaman, Elini Ykamadan nce Ykanaca Su
Kab ine Sokar M?
bn Umer ve Ber ibn Azib, elini ykamadan

abdest alacak suyun iine sokmulardr 406[18].

Yaynlar: 1/376.
406[18] bn Umer'in bu haberini Sad ibn Mansr, ma'nsiyle
mevslen; Ber'nm haberini de bn Eb eybe lfzyle mevslen

rivayet etmitir.
360
bn Umer ile bn Abbs, cnblk
ykanmasndan srayacak serpintilerde be's
grmemilerdir 407[19].
14-.......BanaEflh, el-Kaasm'dan; o da
ie'den, haber verdi. ie (R): Peygamber (S) ile ben
bir kaptan ykanrdk, ellerimiz, o kabn iinde gidip
gelirdi, demitir. 408[20]
15-.......Bize u'be, Hammd'dan; o da

Him'dan; o da babas Urve ibn Zubeyr'den; o da
ie'den tahds etti. ie (R): Ras-lullah (S)
cnblkten dolay ykand zaman, elini ykar idi,
demitir. 409[21]
16-.......Bize u'be, Eb Bekr ibn Hafs'tan; o da
407[19] bn Umer'in bu haberini Abdurrazzk mevslen; bn

Abbs'n haberini de bn Eb eybe ile Abdurrazzk mevslen
rivayet etmilerdir.
Yaynlar: 1/376.
Yaynlar: 1/377.
Yaynlar: 1/377.
361
Urve'den; o da ie'den tahds etti. ie (R): Ben ve
Peygamber (S) cnblkten dolay bir kaptan
ykanrdk, demitir.
(Buhr der ki:) Ve keza Abdurrahmn ibn
Kaasm'dan; o da babas Muhammed ibn Eb Bekr'den;
o da ie'den olmak zere u'-be'nin Eb Bekr ibn
Hafs'tan rivayet ettii hads gibi rivayet etmitir 410[22].
17- Bize Ebu'l-Veld tahds edip yle dedi: Bize

u'be, Abdullah ibn Abdillah ibn Cebr'den tahds etti.
O yle demitir: Ben Enes ibn Mlik'ten iittim, o
yle diyordu: Peygamber (S) ile kadnlarndan birisi
beraberce bir kaptan ykanrlard.
Mslim ibn brhm ile Vehb ibn Cerr, bu
hadsi, Eb'l-Veld'in rivayet etmi olduu bu isndla,
u'be'den rivayetlerinde, sonunda "cnblkten"
Bu, "u'be, Eb Bekr ibn Hafstan"kavli zerine ma'tftur.

410[22]
Buhr bununla, u'be'nin ie'ye varan iki isnad

bulunduunu, bunlardan birinin Urve'den; dierinin de
Kaasm'dan, her ikisi de ie'den olduunu beyn eylemitir
(Ayn).
Yaynlar: 1/377.
362
szn ziyde etmilerdir. 411[23]
10- Ykanma Ve Abdest Alma Fiilleri

Arasn Birbirinden Ayrmak Bab 412[24]
bn Umer'den zikrolunur ki o, ayaklarn, cildi

zerindeki abdest suyu slakl kuruduktan sonra
ykamtr .413[25]
18-.......bn Abbs yle demitir: Meymne

(R) yle dedi: Ben Raslullah iin ykanaca suyu
koydum. Kendisi elleri zerine su boaltt ve onlar

Yaynlar: 1/377-378.
412[24] Ykanma fiilleri arasn ve abdest alma fiilleri arasn
ayrmak ifdesi, mm Mlik mezhebinden mehur olduu gibi,

ara vermeden ykanmay art klanlara muhalif olarak, bunun
cevazna iarettir. Babn hadsi ile abdest alma fiilleri sabit
olmutur. Buna kyasla gusl fiilleri arasn ayrmann cevaz da
sabit olmutur. nk abdest alma ile olandan baka ykanma
arasnda rknleri ve dab hususunda, mehur fark yoktur....
(h Veliyyullah).
413[25] Bu ta'lki mm afi, el-Unm'de sahh bir senedle
mevslen rivayet etmitir. Mellif Buhr bunu ancak ma'n ile

zikrettii iin, cezim sigsyle deil de, temrz sigsyle
getirmitir. Nitekim bu, onun stlahdr.
Yaynlar: 1/378.
363
ikier defa veya er defa ykad. Sonra sa eliyle sol eli
iine su boaltt da bu su ile hayalarn ykad. Sonra
elini toprakla srtt. Sonra azn alkalad ve burnuna
su ekti. Sonra yzn ve ellerini ykad, ban da
defa ykad. Sonra bedeni zerine su dkt. Sonra
durduu yerden ayrld da ayaklarn ykad. 414[26]
11- Ykanma Srasnda Sa Eliyle Sol Eli

ine Su Boaltan Kimse Bab
19-.......Bize A'me, Salim ibn Ebi'l-Ca'd'dan; o

da bn Abbs'n azdls Eb Kurayb'den; o da bn
Abbs'tan; o da Haris kz Mey-mne'den tahds etti. O
yle demitir: Ben Raslullah iin ykanma suyu
koydum ve kendisine perde yaptm. Kendisi eline su
dkt de bir veya iki defa ykad. -Sleyman ibn
Mhrn el-A'me: Salim ibn Ebi'l-Ca'd'n nc defay
zikredip etmediini bilmiyorum dedi.- Sonra
Raslullah sa eliyle, sol eli zerine su boaltt da
fercini ykad. Sonra elini yere yhud da duvara srtt.

414[26]
Yaynlar: 1/378.
364
Sonra azn alkalayp burnuna su ekti. Yzn ve
ellerini ykad, ban ykad. Sonra bedeni zerine su
dkt. Sonra kenara ekildi de ayaklarn ykad. Bu
srada (silinmesi iin) ben kendisine bir bez uzattm.
Fakat o eliyle yle yapp onu istemediini iaret etti.
415[27]
12- Bb: Cins Mnsebet Yaptktan

Sonra Tekrarlayan Ve Bir Tek Ykanma le
Kadnlarn Dolaan Kimse(Nin Hkm
Nedir?) 416[28]
20-.......Bizebnu Eb Adiyy (194) ile Yahya ibn

Sad, u'be'den; o da brhm ibn Muhammed ibni'l-
Mnteir'den; o da babas Muhammed'den tahds etti.
O yle demitir:
bn Umer'in ("Ben ihraml olup da koku
neretmemi sevmem") szn ie'ye zikrettim.

Yaynlar: 1/379.
416[28] Buhr'nin maksad, iki cima' arasnda abdest almann
snnetliiyle beraber, bunun caiz olduunu isbt etmektir. ki

cima' arasnda abdest almak da dier hadslerle sabittir.
365
Bunun zerine ie: Allah EbAbdirrah-mn'a (yn
bn Umer'e) rahmet etsin. Ben Raslullah(S)'a koku
srerdim, o da gece kadnlarn dolatktan sonra
sabahleyin koku nerederek (yn koku izleri zerinde
iken) ihrama girerdi, dedi417[29].
21-.......Bize Muz ibn Him tahds edip yle

dedi: Bana babam Him, Katde'den tahds etti. O
yle demitir: Bize Enes ibn Mlik tahds edip yle
dedi: Peygamber (S) gece yhud gndzn bir saatinde
kadnlarn devrederdi; kadnlar da on bir tane idiler,
dedi. Katde dedi ki: Ben Enes'e: Raslullah buna
takat getirir miydi? diye sordum. Enes: Biz aramzda
Bu koku "zerre" dedikleri bir Hind kokusu imi. ie'nin

417[29]
bu sz -metinden anlald zere- ihrama girerken koku

srnmeyi caiz grmeyen bn Umer'in szne cevbdr. Bu
hadsin rvsi Muhammed ibni'l-Mnteir, ibn Umer'e: hrama
girerken koku srnmek caiz olur mu? diye sormu. O da: Bunu
yapacama vcduma katran tls srsem daha iyi olur, demi.
Rv bu fetvay ie'ye arzetmi; o da metindeki szleri
sylemitir.
Bu hadsten, ihrama girerken ho kokular srnmenin
mstehb olduu ve o kokularn ihramdan sonra payidar
olmasnda be's olmad istidlal olunmutur. Bzlar da bunu
caiz grmezler.
Yaynlar: 1/380.
366
O'na otuz erkek kuvveti verilmitir, diye syleirdik,
dedi. Sad ibn Eb Arbe de Katde'den, Enes'in onlara
dokuz kadn diye tahds ettiini sylemitir 418[30].
13- Mezyi Ykamak Ve Mezden Dolay

Abdest Almak Bab
22-....... Al (ibn Eb Tlib-R) yle demitir:

Ben mezsi ok olan bir erkek idim. Kz Ftma'nn
benim nikhmda bulunmasndan dolay, ben bir
kimseye Peygamber'e sormasn emrettim. O da sordu.
Peygamber (S) ona: "Zekeriniyka da abdest al"
418[30]Mellif Buhr bunu 12 bb sonra mevslen rivayet

etmitir. Bu say fark ya vakitlerin baka baka olmasndan, ya
da rvlerin ayr kiiler olmasndan ileri gelmitir. nk onbir
rivayeti Muz ibn Him Destev, dokuz rivayeti de Sad ibn
Ebn tarkinden gelmitir. Yhud da zevceler dokuz idi, fakat
Mriye ile Reyhne de talb tarikiyle bunlara katlp, hepsine
onbir kadn denilmitir.
Peygamber, bnye kemli bakmndan herkese stn ve
erkeklikte insanlarn en kuvvetlisi olduu hlde, yine nefsine
herkesten daha mlik idi. Dikkat ekici taraf u ki, 25 yama
kadar geen genlik anda kadna yanamam olduu gibi,
evlenmesinden 50 yama kadar da bir kadnla yaamtr...
Yaynlar: 1/380.
367
buyurmutur. 419[31]
14- Koku Srnen, Sonra Da Ykanan Ve

Kokunun zi Bedeninde Bak Kalan Kimse Bab
23-....... Bize Eb Avne, brhm ibn

Muhammed ibni'lMnteir'den; o da babas
Muhammed'den tahds etti. O yle demitir: ie'ye
sordum da ona: bn Umer'in: "Koku nerederek ih-
rml olmam sevmiyorum" szn zikrettim. Bunun
zerine ie: Ben Raslullah'a gzel koku srdm,
sonra O kadnlarn dolat, sonra da (zerinde koku izi
varken) ihrml oldu, dedi. 420[32]
24-.......ie (R) Peygamber (S) ihramda iken,

bann sa ayrmnda kokunun parldamasi sanki
hl gzmn nndedir, demitir. 421[33]

Yaynlar: 1/381.
Yaynlar: 1/381.
Yaynlar: 1/382.
368
15- Derisini yice Suya Kandrdn
Zannedip zerine Su Aktt Zamana Kadar
Salar Hilllamak Bab
25-.......ie (R) yle demitir: RasluIIah (S)

cnblkten dolay ykand zaman ellerini ykar ve
namaz iin abdest alr gibi ab-dest alr; ondan sonra
ykanrd. yle ki, sonra eliyle salarn hilllard.
Nihayet derisini iyice suya kandrdn zannettii
zaman zerine defa su aktrd. Sonra bedeninin
kalan ksmn ykard. ie dedi ki: Ben RasluIIah ile
beraber bir kaptan ykanrdm da o kaptan beraberce
su avulardk. 422[34]
16- Cnblk Ykanmasnda Abdest

Aldktan Sonra Bedeninin Kalan Ksmn
Ykayp Da Abdest Uzuvlarn Ykamay Dier

422[34]
Yaynlar: 1/382.
369
Bir Kerre Daha Tekrar Etmeyen Kimse Bab
423[35]
26-.......Bize el-A'me, Slim'den; o da bn

Abbs'n himayesinde bulunan Kurayb'den; o da bn
Abbs'tan; o da Meymne'den haber verdi. Meymne
(R) yle demitir: RasluIIah (S) cnblk ykanmas
iin su koydu. Mteakiben sa eliyle sol eli iine iki y-
hud defa kab eerek su dktkten sonra aparasn
ykad. Sonra elini yere yhud duvara iki yhud defa
vurdu. Sonra azm alkalad, burnuna su ekti,
yzn ve iki kollarn ykad. Sonra ba zerine suyu
aktt. Sonra bedenini ykad. Sonra kenara ekildi de
ayaklarn ykad. Meymne der ki: Ben (silinmesi iin)
kendisine bir bez getirdim de, O bunu istemedi ve
eliyle silkmee balad. 424[36]
423[35] Babn garaz, abdest uzuvlarn ykamay tekrar etmenin

lzm olmaddr. Buna istidlal, hadsin zahiri ledir.
Yaynlar: 1/383.
370
17- Rb: nsan Mescidde ken, Cnb
Olduunu Hatrlad Zaman Teyemmm
Etmeyerek Olduu Gibi
Darya kar
27-.......Bize Usmn ibn Umer tahds edip yle

dedi: Bize Ynus, Zuhr'den; o da Eb Seleme'den; oda
da Eb Hureyre'den haber verdi. O yle demitir:
Namaz ikaamet edildi. nsanlar ayakta olduu hlde
saflar dzeltildi. Bunu ta'kben RasluIIah (S) kp
yanimiza geldi. Nihayet namaz kldraca yerde
dikilince kendisinin c-nb olduunu hatrlad. Bunun
zerine bizlere: "Yerinizden ayrlmaynz" dedi. Sonra
geri dnp ykand. Sonra ba damlaya damlaya
yanmza kt, tekbr ald; biz de O'nunla birlikte
namaz kldk.
Abdu'I-A'l bu hadsi Ma'mer (ibn Rid)'den; o
da Zuhr'den rivayet etmekte Usmn ibn Umer'e
mutbaat etmitir. Bu hadsi Ab-durrahmn el-Evz
de Zuhr'den rivayet etmitir425[37].
425[37] Bunun birincisini Ahmed ibn Hanbel, mevslen rivayet
371
18- Cnblk Ykanmasnda Ellerin
Silkelenmesinin Hkm) Bab 426[38]
28-.;.....bn Abbs (R) yle demitir:

Meymne yle dedi: Ben
Peygamber iin ykanma suyu koydum da
kendisini bir bez ile perdeledim. O, elleri zerine su
dkp onlar ykad. Sonra sa eliyle sol eline su dkp
aparasm ykad. Akabinde eliyle topraa vurup, onu
topraa srd. Sonra elini ykad. Sonra azn
alkalayp burnuna su ekti, yzn ve kollarn ykad.
Sonra ba zerine su dkt ve btn bedeni zerine
su aktt. Sonra yerinden ayrlp ayaklarn ykad. Ben
kendisine bir bez uzattm, fakat o bunu almad da
etmitir, ikincisini de mellif Buhr, "Ezan" bblannn

sonlarnda mevslen rivayet etmitir. kincisinde "mutbaat
etti" dememesi, hadsin lfzn ayniyle nakletmeyip, sdece
ma'nsyle nakletmi olduundandr.
Yaynlar: 1/383-384.
426[38] Yn bu caizdir. Bana gre Buhr'nin maksad, yaykant
suyunun (beden zerinde kalan suyun) temizliini isbt

etmektir. Zr silkelemek, bedene serpinti sabet etmesinden
hl kalmaz (h Veliyyullah).
372
ellerini silkeleyerek gitti. 427[39]
19- Guslde Bann Sa Yann

Ykamakla Balayan Kimse Bab
29-.......ie (R) yle demitir: Biz

kadnlardan birimize cnblk isabet ettii zaman, iki
eliyle defa su alp onu ba zerine dkerdi. Sonra
eliyle su alr, sa taraf zerine ve dier eliyle su alr,
sol taraf zerine (dkp ykanrd). 428[40]
20- Bismillahirrahmnirrahm. Halvette

Tek Bana ken plak Olarak Ykanan Ye
rtnmek Daha Faziletli Olduu in rtnen
Kimse Br
Ve Behz ibn Hakm, babas Hakm'den; o da

dedesinden; o da Peygamber(S)'den (olmak zere):

Yaynlar: 1/384.
Yaynlar: 1/385.
373
Allah, kendisinden haya edilmee insanlardan
daha hakldr, dedi429[41].
30-....... Bize Abdurrazzk, Ma'mer'den; o da

Hemmm ibn Mnebbih'ten; o da Eb Hureyre'den
tahds etti. Peygamber (S) yle buyurmutur: "srl
oul/ar plak olarak, birbirlerine baka baka
ykanrlard. Ms ise yalnzca ykanrd. srail
oullar: Allah'a yemin olsun, Musa'y bizimle birlikte
ykanmaktan men' eden, ancak O'nun kasnn kk
olmasdr, derlerdi. Ms bir defa ykanmaa gitti,
elbisesini de bir tan stne koydu. Akabinde ta
elbisesini alp kat. Ms: Ey ta elbisemi, ey ta
elbisemi! diyerek tan arkasndan kotu. Nihayet
srl oullar onu (rlplak) grdler de: Vallahi
Musa'da hibir kusur yokmu, dediler. Ve Ms
elbisesini ald da ta dvmee balad. "
Bu ta'lk, Ahmed ibn Hanbel ile drt Snen shiblerinn

429[41]
Behz tarikinden mevslen rivayet ettikleri hadsin bir

parasdr. Bu hadse Tirmiz hasen demi, Hkim de sahih
demitir.
Yaynlar: 1/385.
374
Eb Hureyre: Vallh o tata muhakkak alt
yhud yedi dvme izi kalmtr, dedi430[42].
Yine Eb Hureyre'den; o da Peygamber (S)'den,
(O) yle buyurmutur: "Eyyb plak ykand srada
zerine ahundan ekirgeler dt. Eyyb hemen
elbisesinin iine avulamaya balad. Rabb'i ona: Y
Eyyb, u grmekte olduun eyden ben seni zengin
klmam m idim? diye nida etti. Eyyb: Sen'in
izzetine yemin ederim ki evet zengin kldn, lkin
Sen'in bereketinden benim iin mstani olmak
yoktur, dedi."
Bu hadsi brhm, Ms ibn Ukbe'den; o da
430[42]Bu sz, ya Buhr tarafndan ta'lk olarak, yn sened

zikretmeksizin Eb Hureyre'den naklonunan bir szdr; yhud
da rvlerden Hemmm ibn Mneb-bih'n sznn
tamamlaycsdir ki, evvelki szlerin devam ve msned olmu
olur. Her iki takdirce Eb Hureyre'nin bu izleri haber vermesi
Peygamber'den duyulmu olduundandr. nk byle bir
haber, akl istidlal ile bilinecek eylerden deildir.
Bir de bu hads ile Peygamber'imiz bize Ms Peygamber'e id
iki mu'cize haber vermi oluyor: Biri [an yuvarlanarak gitmesi,
dieri de Musa'nn elle vurmas sebebiyle stnde entikler,
izler meydana gelmesidir. Bu kssa: "Ey mn edenler, siz de
Ms 'yt incitenler gibi olmayn. Nihayet A ilah onu dedikleri
eyden temize kard. O, Allah indinde yzl (i'tibrl bir
zt)/rf/"(el-Ahz>:69) yetinde kasdedilen ezalarn birini
beyndr.
375
Safvn'dan; o da At ibn Yesr'dan; o da Eb
Hureyre'den rivayet etti. Peygamber (S): "Eyyb,
plak olarak ykand srada... " buyurmutur. 431[43]
21- Ykanma Srasnda Bir ey inde

Veya Arkasnda nsanlardan Perdelenmek
Rb
31-.......Eb Tlib'in kz mm Hni'nin

himayesinde bulunan Eb Murre haber vermitir. O da
Eb Tlib'in kz mm H-ni'den iitmitir ki, o yle
diyordu: Ben fetih yl Raslullah'n yanna gittim ve
'nu ykanr hlde buldum. Ftma da O'nu
perdeliyordu. "Bu kadn kimdir?" diye sordu. Ben
mm Hni'im dedim. 432[44]
32-.......Bize Sufyn (es-Sevr), A'me'ten; o da

Salim ibn Ebi'lCa'd'dan; o da Kurayb'den; o da bn

Yaynlar: 1/386-387.
Yaynlar: 1/387.
376
Abbs'tan; o da Meymne'-den haber verdi. Meymne
yle demitir: Peygamber (S) cnblk-ten dolay
ykanrken ben kendisini perdeledim. O ellerini ykad,
sonra sa eliyle sol eli iine su dkp aparasn ve
oraya deen eyleri ykad. Sonra eliyle duvar zerine
yhud topraa mesnetti. Sonra ayaklarm ykamyarak
namaz iin abdest al gibi abdest ald. Sonra kendi
bedeni zerine su aktt. Sonra kenara ekilip
ayaklarn ykad.
Bu hadsi A'me'ten rivayet etmekte Sufyn'a,
Eb Avne ile bn Fudayl ayr ayr mutbaat
etmilerdir. Her ikisinin de mutbaat perdelemededir
(yn "Ben Peygamber (S)'i perdeledim" lfzndadr).
433[45]
22- Bb: Kadn htlm Olduu Zaman
33-.......Bize Mlik, Him ibn Urve'den; o da

babas Urve'den; o da Zeyneb bintu Eb Seleme'den; o
da m'minlerin annesi m-m Seleme'den haber

433[45]
Yaynlar: 1/387-388.
377
verdi. O yle demitir: Eb Talha'nn kars olan
mm Sleym, Raslullah'n yanna geldi de: Y
Raslallah! bhesiz Allah haktan haya etmez. Bir
kadn ihtilm olduu zaman gusl etmesi cb eder mi?
diye sordu. Raslullah (S): "Suyu grdnde (evet)"
cevbn verdi 434[46].
23- Cnb Kimsenin Teri Ve "Mslman

Murdar Olmaz" Bab
34-.......Bize Bekr (ibn Abdillah), Eb Nfi'den;

o da Eb Hureyre'den tahds etti ki, Eb Hureyre
cnb iken Medne sokann birinde kendisini
Peygamber (S) karlam. -Eb Hureyre- Yanndan
savuup gittim (deyip kendisini tekrar tecrd ederek
yle devam etti:); Eb Hureyre gitti ve ykand, sonra
geldi. Peygamber: "Sen nerede idin y Eb Hureyre?"
434[46]Bu hadisin daha tafsill bir rivayeti "lim Kitb"nda da

geti. Bu hadsten bu mes'elede istifde ettiimiz gibi, dn
ilerinde hayann yn utanmann sule mni' olmamas lzm
geleceinde de istifde ediyoruz.
Yaynlar: 1/388.
378
diye sordu. Eb Hureyre de: Cnb idim. Tahretsiz
olarak seninle birlikte oturmak istemedim, diye ce-vb
verdi. Bunun zerine: "Subhnallah! M'min murdar
olmaz" buyurdu 435[47].
24- Bb: Cnb Kimse Darya kar,

arda Ve Dier Yerlerde Yrr.
At: Cnb olan kimse abdest almasa da kan

aldrr, trnaklarn keser ve ban tra eder, demitir
436[48].
435[47] Lisan rfnde bu gibi kelmdan u ma'n murd edilir:

M'min birbiriyle arkadalk yapmay ve birbiriyle temas etmeyi
ve bedenine hakk pislik yapmad mddete, srf
cnblkten tr olan terinin dokunmasn men' edecek bir
murdarlkla murdar olmaz. Babn hadsinden cnbn terinin
temizlii de anlalr. nk Peygamber "M'min murdar
olmaz" dedii zaman onunla mlakattan ve nsfahadan
ekinmemitir. Hlbuki ekseriya insan, kendi bedeninde terden
hl olmaz. te bundan Peygamber'in insan terinin temizlii ile
hkmettii bilinmitir. Bu gibi istidlaller de Buhr'de oktur...
(h Veliy-yullah).
Yaynlar: 1/389.
436[48] Bu ta'lki, Abdurrazzk Musannafmda bn Cureyc tarikiyle
At'dan mevs-len rivayet etmitir.

Yaynlar: 1/389.
379
35-.......Katde ve arkadalarna da Enes ibn
Mlik (R) yle tahds etmitir: Peygamber (S) bir tek
gece iinde kadnlar zerine dolar idi. O vakit
Peygamber'in dokuz kadm vard. 437[49]
36-.......Eb Hureyre (R) yle demitir: Ben

cnb iken Raslullah (S) benimle karlat ve benim
elimi tuttu. Bylece kendisiyle birlikte yrdm.
Nihayet oturdu. Ben hemen savutum da barndm
yere geldim, ykandm. Sonra geldim. O hl oturuyor-
du. "Sen nerede idin y Eb Nrr?" dedi. Ben de
kendisine (yaptm ileri) syledim. Bunun zerine:
"Subhnattah! Y Eb Hrr, m'mn murdar olmaz"
buyurdu. 438[50]

Yaynlar: 1/389.
Yaynlar: 1/390.
380
25- Cnbn, Abdest Ald Zaman
Ykanmadan Evde Durmasnn Cevaz) Bab
37-.......Eb Seleme yle demitir: Ben,

ie'ye, Peygamber (S) cnb iken uyur muydu? diye
sordum. ie (R): Evet, abdest alr, uyurdu, dedi. 439[51]
38-.......(bn Umer yle demitir:) Umer ibn

Hattb, RaslulIah'a: Birimiz cnb iken uykuya
varabilir mi? diye sordu. Raslul-lah (S): "Evet,
herhangi biriniz abdest aldktan sonra (isterse) cnb
iken de yatsn" buyurdu 440[52].

Yaynlar: 1/390.
440[52] Cnblkten ykanmann fevr olmayp, ancak namaza
durmak lzm geldiinde vakti dariatraca bu hadsten

anlalyor. Abdest almakszn yatmamak, imamlardan Evz,
Eb Hanfe, Muhammed, Mlik, afi, Ahmed ibn Han-bel,
shk ibn Rhye, Abdullah ibn Mbarek ve daha bakalarnn
mezhebi-
dir. Bzlar emredilen abdesti, cins mnsebet ile hsl olan
ezay, yn eller ile huss uzuvlar ykamaa hami etmilerdir.
Dvd Zahir ile Mlikler'den bzlar bunu vcib grmlerdir.
Cnb kimsenin abdesti almakszn uyumasnda be's
grmeyenler de oktur: Sevr, bnu'l-Mseyyeb, Eb Ysuf gibi.
Bunlarn delilleri Raslullah'n abdest almakszn uykuya
vardna dir olan dier hadslerdir.
381
26- Cnb Olan Kimse Abdest Alr, Sonra
Uyur Bab

kendisi cnb olduu hlde uyumak istedii zaman,
aparasm ykar ve namaz iin alr gibi abdest alrd.
441[53]
40-.......bn Umer (R) yle demitir: Umer,

Peygamber'den: Birimiz cnb iken uykuya varr m?
diye fetva istedi. Peygamber: "Abdest ald zaman
evet"buyurdu. 442[54]
41-....... Bize Mlik, Abdullah ibn Dinar'dan; o

da Abdullah ibn Umer'den tahds etti ki, o yle
demitir: Umer ibn Hattb (R) Raslullah'a, geceleyin

Yaynlar: 1/390.
Yaynlar: 1/391.
Yaynlar: 1/391.
382
kendisine cnblk isabet eder olduunu zikretti.
Raslullah (S) ona: "Zekerim yka, abdest al sonra
uyu" buyurdu. 443[55]

443[55]
Yaynlar: 1/391.
383
27- Bb: Erkein Snnet Yeri, Kadnn
Snnet Yeriyle Bulutuu Zaman? 444[56]
42- Bize Muz ibn Fudle tahds edip yle

dedi: Bize Him (ed-Destev) tahds etti. H ve keza
bize Eb Nuaym, Him ed-Destev'den; o da
Katde'den; o da Hasen (Basr)'den; o da Eb Rfi'den;
o da Eb Hureyre'den; o da Peygamber'den tahds etti.
Hatn: Olan ve kz snnet eylemek ma'nsna, birinci ve

444[56]
ikinci bblardan gelen masdardr. Haln ve mahtn, hatne ve

mahine: Snnet olmu olana ve snnet olmu kza denir.
Hitan ve htne, isimlerdir. Htn ve htne, zekerde snnet
yerine de denir.
Eb Ms el-E'r bu mes'eledeki ihtilf grnce m'minlerin
annesi i-e'ye gelip: Ey anneciim, Raslullah'n sahblerinin
mhim bir ihtilf var ki, sana arzetmek bana pek ar geliyor,
diye sze balad. ie: Ne imi o? Anandan sorabilecek neyin
varsa bana sor, diye cesaret verince, bu mes'eleyi sormu. ie:
Erkein snnet yeri kadnn snnet yerine geince ykanmak
vcib olmutur" demitir. Eb Ms, bu doyurucu cevb alnca:
Artk senden sonra bu mes'eleyi kimseden sormayacam"
demitir.'
Tabiiyytta shhat ile srf ilm mes'eleler erbab nazarnda ne
kadar mhim ise, dniyyttak bu mes'eleler de dn ehli indinde
ok daha mhimdir. Zr taharet, Cenab Hlk'a kar ibdetin
artdr. bdet ederken zahiren ve btmen Allah'n maiyyetinde
edeb arttr. Nikh ve talk mes'delerinde kan kocann haklan,
neseb ve miras mes'eleleri dallanr. Bir ksm Allah haklar ile
kul haklarn gzel eda etmek, bu mes'eleleri bilmee bal
olduundan, bunlar ihml etmek Allah haklar ile kul haklarn
dikkat nazarna almamak demektir (Tec-rd Ter., I, 170-171).
384
Peygamber (S): "Erkek, kadnn drt u'besi arasna
oturup da sonra kadna meakkat ulatrd zaman
(her ikisine) ykanmak vcib olmutur" buyurdu.
Bu hadsin benzerini u'be'den rivayet etmekte
Amr ibn Mer-zk, Him'a mutbaat etmitir. Ve
(Buhr'nin eyhi olan) Ms ibn sml yle dedi:
Bize Ebn ibn Yezd tahds edip yle dedi: Bize
Katde tahds edip yle dedi: Bize Hasen Basr bu
hadsin benzerini haber verdi445[57].
28- Kadn Fercinin Islaklndan sabet

Eden eyleri Ykamak Bab
43-.......Yahya (ibn Eb Kesr) yle dedi: Bana

Eb Seleme haber verdi, ona da At ibn Yesr haber
verdi. Ona da Zeyd ibn Hlid el-Cuhen haber verdi ki,
kendisi Usmn ibn Affn (R)'a sorup: Erkek, kars ile
cins mnsebet yapp da men getirmedii zaman (ne
Drt u'be, iki ayak ve ki el, yhud iki bacak ve iki bud ile
445[57]
tefsir edilmitir. limler balktaki ifdenin ma'ns, zekerin

kadnn ferci iinde grnmez
Yaynlar: 1/392.
385
yapmaldr?) bana haber ver, demi. Usmn: Namaz
iin abdest ald gibi abdest alr ve bacaklar arasn
ykar, diye cevb vermi de: Ben bunu Raslullah'tan
iittim, demitir.
Rv Zeyd ibn Hlid der ki: Ben bu mes'eleyi Al
ibn Eb T-lib'e, Zubeyr ibn Avvm'a, Talha ibn
Ubeydillah'a, Ubeyy ibn Ka'-b'a da sordum. Bunlarn
hepsi, ben Zeyd'e byle emrettiler.
Yahya (ibn Eb Kesr) yle dedi: Ve yine bana
Eb Seleme haber verdi. Ona da Urvetu'bnu'z-Zubeyr
haber vermitir. Ona da Eb Eyyb, kendisinin bunu
Raslullah'tan-iittiini haber vermitir. 446[58]
44-.......Him yle demitir: Bana babam

Urve haber verip yle dedi: Bana Eb Eyyb haber
verip yle dedi: Bana Ubeyy ibn Ka'b haber verdi ki,
kendisi: Y Raslallah, erkek kadn ile cins m-
nsebet yapp da men indirmedii zaman (nasl
hareket etmelidir?) dedi. Raslullah: "Kendinden
kadna dokunan eyi (yn zekerini) ykar, sonra

446[58]
Yaynlar: 1/393.
386
abdest alr ve namaz klar" buyurdu. Eb Abdillah Bu-
hri yle dedi: (Men indirmeden de) ykanmak
(dnde) daha ihtiyat-h olandr. Bbdaki bu hads ise
(ri'den rivayet edilen iki emrin) sonuncusudur. Biz
bunu ancak sahblerin (ykanmann vcib olup
olmamas hususundaki) ihtilflarndan dolay beyn
ettik 447[59].
Rahman ve Rahm olan Allah'n smiyle
447[59]Kerme ve bn Askir nshalarnda: Biz ancak sahblerin

ihtilflarn beyn ettik"; Sgn nshasnda Biz bu son hadsi
ancak onlann ihtilflarndan dolay beyn ettik" tarzndadr
(Kastalln).
Bu hadsle ilgili bir aklama "Abdest Alma Kitab, 36. Bb, 43
rakaml hadsin haiyesinde verilmiti; oradan okunsun!
Yaynlar: 1/394.
387
5-KTBU'L-HAYZ (HAYZ KTABI)
388
Ve Yce Allah'n u Kavl:
"Sana Kadnlarn Ay Hlini De Sorarlar. De Ki:
O Bir Ezadr. Onun in Hayz Zamannda
Kadnlardan Ayrln.448[1] Temizlendikleri Vakte
Kadar Kendilerine Yaklamayn. yice Temizlendiler
Mi O Zaman Allah'n Size Emrettii Yerden Onlara
Gidin. Herhalde Allah Hem ok Tevbe Edenleri Sever,
Hem ok Temizlenenleri Sever" (El-Bakara: 2/222)
449[2]
448[1] Hayz ve onunla birlikte zikrolunan istihza le nifsn

hkmlerini beyn kitab. Kitabn hayz ile isimlendirilmesi,
hayzn dierlerinden daha ok vki' olmasndandr. Hayz'n on
tane ismi vardr: Hayz, tams dhk, kbr, 'sr, drs, rak, frk,
tams , nifs.
449[2] Ma hz, mimli masdr veya mekn smi veya zaman ismi
olabildiine gre, hayz, hayz yeri veya hayz zaman demek

olur. Hayz, lgatta seyeln ma'nsm-dan alnm olarak,
kadnlarn deti olan kan akntsnn ismidir ki, rahimden vakit
vakit gelen kirli ve tabi ifraz olup, ahslara ve hllere gre
mddeti farkl olur. mm afi, en az bir, en ou onbe gn
olduuna; mm Mlik en az ve en ounun ta'yri mmkn
olmadna kaail olmulardr. ki hayz arasndaki temizlik
mddetine tuhur denilir. Hayzn er' hkmleri namaz ve
oruca mni' olmas, mescide girmekten, Kur'n okumaktan ve
Mushaf'a dokunmaktan ekinilmesi, kadnn bununla bula
.ermesi ve bu hlde cim'n haram ol-. madr ki, burada
menss olan da budur (Hakk Dni, I, 775-776).
Yaynlar: 1/395.
389
1- Hayzn Balamas Nasl Oldu Ve
Peygamber(S)'n:"Hayz Allah'n dem Kzlar
zerine Yazd Bir eydir" Kavli Bab 450[3]
Ve bzlar da: Gnderilen hayzn ilki, srl

oullar (kadnlar) zerine oldu, dediler 451[4].
Eb Abdillah Buhr: Peygamber'in (yukarki)
sz daha mulldr, dedi452[5].
450[3] nk hayz, kadnlarn hilkatlarnin aslndandr ki, onda

kendilerinin salh vardr. Bu salha Yce Allah'n u kavli
dellet eder: ' 'Zekeriyy 'yi da an. Hani o Rabb *na; Rabb 'im
beni yalnz bama brakma. Sen vrislerin en hayrls-sn diye
niyaz etmiti. Biz onun bu duasn kabul ettik ve kendisine
Yahya 'yi ihsan eyledik. Eini(dourmaya) elverili kldk... "(el-
Enbiy:89-90). Buradaki is--lh, onun karsn ksrlnn
ardndan kendisine hayz tekrar vermek suretiyle dourmaya
elverili klmakla tefsir edilmitir.
Hkim, sahh bir sndla bn Abbs'tan: "Hayzn balamas,
cennetten indirilmesinden sonra Havva zerinde oldu" hadsini
rivayet etmitir.
451[4] Buhar bununla, Abdurrazzk'n sahh br isndla bn
Mes'd'dan rivayet ettii u hadsi iaret ediyor gibidir: bn

Mes'd yle demitir: "srl oullan'nda erkekler ve kadnlar
beraberce namaz klyorlard. Kadn erkee bakyordu. Allah o
kadnlar zerine hayz brakt da onlar mescidlerden men' etti".
Abdur-razzk'ta, ie'den de bu ma'nda bir hads vardr.
452[5] Yn Peygamber'in "Hayz Allah'n dem kzlar zerine
yazd bir eydir" sz, o, bzlarna id olan szden daha
390
2- Hayz Olduklar Zaman Kadnlara Emr
Bab 453[6]
1-.......el-Kaasm yle diyor: Ben ie'den

iittim, yle diyordu: Biz ancak hacc etmei
dnerek yola ktk. erif mevkiine geldiimiz zaman
ben hayz oldum. Raslullah (S) yanma girdi; ben ise
alyordum. "Neyin var (hayz m oldun?)" diye sordu.
Evet dedim. "Bu, Allah'n dem kzlar zerine yazd
bir itir. Binenaleyh sen, haclarn e ettii
mensekleri eda et, u kadar ki, Beyt'i tavaf etme"
mulldr. nk Peygamber'in sz isrl oullar

kadnlarna ve dierlerine mildir.
Dvd: Bu iki sz arasnda muhalefet yoktur. nk isrl
oullan kadnlar da dem kzlanndandr, dedi.
Muhalefet ise grld zere apaktr. nk bu szden srl
oullar "kadnlarndan bakasna hayz gnderilmemi olmas
lzm gelir. Hads ise sr-lller olsun, gayrlan olsun, btn
dem kzlarna hayzn yazlm olduunda zahirdir.
bn Hacer bunu yle cevbladi: Ta'mme kaail olmakla
beraber, srl oullar kadnlarna mevcudiyetinin balangc
olarak deil de, bir ceza olmak zere
hayz mddetinin uzatlmas eklinde anlalmak suretiyle, iki
sz arasn cem' etmek mmkn olur, dedi.. (Kastalln).
Yaynlar: 1/396.
453[6] Bu bb ile ismi, nshalarn bzsnda dmtr.
391
buyurdu. ie dedi ki: Ve Raslullah, kendi kadnlar
adna sr kurbn etti .454[7]
3- Hayzl Kadnn, Kocasnn Ban

Ykamas Ve Taramas Bab
2-.......ie (R): Ben hayzh olduum hlde

Raslullah'n ban tarar idim, demitir 455[8].
454[7] Metinde "bi'1-bakari" rivayeti olduu gibi, "biU-bakarati"

rivayeti de vardr. kinci rivayette bir sr kurbn edilmi
olduu taayyn eder. Birincisine gre ise, srlarn birden fazla
olmas ihtimli de anlalr ki, her iki ihtimli gzeterek
tercemesinde "bir"siz olarak yalnz "sr" denildi (Ahmed
Nam).
Yaynlar: 1/397.
455[8] Hristiyanlar, hayza hi ehemmiyet vermezler, hayzl
kadnlarla cins mnsebette bile be's grmezler, bu tefrittir; ii

kltmektir. Yahudiler ise, cins mnsebet yle dursun,
hayzh kadnlarla bir odada bile oturmazlar, erber yiyip
imezler; bu da ifrattr; tedbrde ileri gitmektir.
Chiliyyet Arablar', Yahdler'in ifratna tbi' olmulard. slm
erat ise bu ifrat ve tefriti kaldrarak, yalnz hayzh kadnlarla
cins mnsebeti haram klm ve bu hldeki kadnlar cnb
menzilesinde tutmutur. Ba tarafta zikredilen el-Bakara:222.
yeti, yalnz hayzl kadnlarla cins mnsebeti yasak ettii gibi,
bundan sonraki hadslerde de Arab'n hayzl kadnlar
hakkndaki btl i'tikaadlarn ykar ve bu husustaki er'
hkmleri beyn eder (Tecrid Ter., I, 183-184).
392
3-....... Bana Him, Urve'den haber verdi ki,
Urvetu'bnu'zZubeyr'e: Hayzh kadnn bana hizmet
etmesi yhud kadnn cnb iken yanma gelmesi caiz
midir? diye sorulmu. Urve de: Bana gre bunun hepsi
caiz, yle olan da, byle olan da bana hizmet eder.
Bundan dolay hibir taraf iin be's yoktur. Bana ie
haber verdi ki, kendisi hayzl ve hcresinde ikaamet
ederken, Raslullah da mes-cidde i'tikf ettii zaman,
Raslullah ban ona doru uzatr, o da Raslullah'n
ban tarard 456[9].
4- Erkein, Kadn Hayzl ken Karsnn

Kucanda Kur'n Okumas Bab
Eb Vil de, kendi hizmeti kadnn hayzl

olduu hlde Eb Rezn'e gnderirdi de, kadn Mushaf

Yaynlar: 1/398.
456[9] M'minlerin annelerinden her birine mahss olan
hcrelerin kaplan mescide alrd. Bu ta'rfegre Raslullah,

ie'nin hcresine bitiik bir halvet yerinde i'tikf etmitir.
Yaynlar: 1/398.
393
kesesinin ipinden tutarak onu Eb ViPe getirir
idi457[10].
4-.......ie (R): Peygamber (S), ben hayzh iken

ban kucama yaslar, sonra Kur'n okurdu, diye
tahds etmitir. 458[11]
5- Nifsa Hayz smini Veren Kimse Bab

459[12]
5-.......mm Seleme (R) tahds edip yle
457[10] Bu haberi bnu Eb eybe, kendi Musannafmda sahh bir

isnd ile mevslen rivayet etmitir.
Yaynlar: 1/399.
Yaynlar: 1/399.
459[12] Bu babn ismi kalbedilmitir: nk bunun hakk "Hayz'a
nifs ismi veren" denilmekti, denildi.

Bu, takdm ve te'hre hamlolunur. Takdr "Hayz'a nifs ismi
veren"dir. Keza "ismi veren" sz ile murd, "Nfs lfzm hayz
ma'nsna kullanan" olmas da muhtemildir. Buna gre
haberdekine tekellfsz olarak mutabk olur da denildi (tbn
Hacer).
Buhr'nin irde ettii eyin hsl udur: Hayz'n nifsa tlk,
nifsm hayza illki Arablar arasnda yi'dir. Binenaleyh hayz
iin sabit olan hkmler, ylece nifs iin de sabit olur... (h
Veliyyullah).
394
demitir: Ben Peygamber ile beraber bir aba iinde
yatm hlde idim. Derken hayz oldum. Yavaa
syrldm. Ve hayz elbisemi alp giydim. Peygamber:
"Nifslandn m (yn detin mi geldi)?" diye sordu.
Ben: Evet, dedim.
Bunun zerine Peygamber beni ard, ben de
saakl kadfenin altnda onunla beraber yattm 460[13].
6- Hayzl Kadnn Cildine Dokunmak

Bab 461[14]
6-.......ie (R) yle demitir: Ben, Peygamber

ile birlikte her ikimizde cnb iken bir kabdan
460[13] el-Hamsa: Sefine vezninde bir gn siyah abaya denir ki,

drt keli ve iki taraf zencefli olur.
el-Hamle: Sefne vezninde... ve kadifeye denir ki ma'rftur.
el-Hamle: Temre vezninde, bu dah kadfeye denir. Ve kilim ve
ihram ve zeylu
ve uha ve mkrame maklesi havl ve saakl nesneye denir..
(Kaams Ter.).
Yaynlar: 1/399-400.
461[14] Yn izrm st tarafndaki derilerde teni tene srmek
caizdir. zrn altndaki derilere gelince, limlerin bzsnn

hilfna olarak, caiz deildir. nk bz limler fercden ve kan
yerinden saknmakla beraber, bunu da caiz grrler... (h
Veliyyullah).
395
ykanrdk. (Hayz olduumda) O bana emrederdi, ben
de futam balardm. Ben hayzl iken Peygamber
tenini tenime dokundururdu. Keza O (mescidde)
i'tikfta iken, ben de hayzl olduum hlde ban
(i'tikf yerinden darya) karrd da, ben onu ykar
idim .462[15]
7-.......BizeEb shk -ki o eybn'dir-,

Abdurrahmn ibn Esved (99)'den; o da babas Esved
ibn Yezd'den; o da ie'den haber verdi. O yle
demitir: Biz m'minlerin annelerinden biri hayz ol-
duu ve Raslullah da cildini onun cildine
dokundurmak istedii zaman o kadna hayznn hemen
balangcnda iken fta balamasn emreder ve ondan
sonra tenini o kadnn tenine dokundururdu. ie dedi
ki: Sizin hanginiz nefsine, Peygamber'in nefsine mlik
el-Mubere:.....ve cima' eylemek ma'nsnadr. Bir kavle

462[15]
gre, bir bez iinde beereleri (yn cildleri, tenleri) biribirine

srmek ma'nsnadr (Kaams Ter.).
Bu lfz burada cins mnsebet ma'nsna almaa mkn
yoktur. nk hayzl kadnla cins mnsebet etmek, bi'1-icm
haramdr, byk gnhtr...
Yaynlar: 1/400.
396
olduu kadar mlik olabilir? 463[16]
Bu hadsi eybn'den rivayet etmesinde ayr
ayr Hlid ibn Ab-dillah ile Cerr ibn Abdilhamd, Al
ibn Mushir'e mutbaat etmilerdir .464[17]
8-.......Bize eybn tahds edip yle dedi: Bize

Abdullah ibnu eddd tahds edip yle dedi: Ben
Meymne'den iittim, yle diyordu: Raslullah (S)
kadnlarndan bir kadnla deri deriye srmek istedii
zaman, kadn hayzl olduu hlde kadna emreder,
kadn da futasn balar idi.
Bu hadsi Sufyn es-Sevr de eyb.n'den
rivayet etmitir. 465[18]
463[16] Bu son szden ie'nin, nefsine gven olmakszn cild

cilde srtmenin kerahetine kaail olduu zahir oluyor (h
Veliyyullah).
464[17] Hlid'in mutbaatn, Ebu'l-Kaasm et-Tenh; Cerr'in
mutbaatm ise Eb D-vd ile el-sml mevslen rivayet

etmilerdir (bn Hacer, Ayn, Kastalln).
Yaynlar: 1/401.
Yaynlar: 1/401.
397
7- Hayzl Kadnn Oru Tutmay
Terketmesi Bab
9-.......Bize Muhammed ibn Ca'fer haber verip

yle dedi: Bana Zeyd -ki o, Eslem'in oludur-, yd
ibn Abdillah'tan; o da Eb Sad Hudr'den haber verdi.
O yle demitir: Bir kurban yhud ramazn
bayramnda Raslullah (S) yanmza, namaz klnacak
musallaya kt. Kadnlarn yanma urad da:
Ey kadnlar topluluu! Sadaka veriniz. nk
sizler bana cehennem ahlsinin ou olarak
gsterildiniz, buyurdu.
Kadnlar:
Y Raslallah, neden? diye sordular.
Raslullah:
nk siz oka la'net eder ve kocalarnza
kar ni'metenankrlk yaparsnz. (Ne acbdir ki
kendini zabt eden) tam akll ve ihtiyatl kimsenin
akln, sizin kadar eksik akll, eksik dinli hibir
kimsenin elebileceini grmedim, buyurdu.
Kadnlar:
Dnimizin ve aklmzn eksiklii nedir? Y
398
Raslallah? dediler.
Kadnn ahadeti, erkein ahadetinin yars
deil midir?
Kadnlar:
Evet, dediler.
te bu aklnn eksikliindendir. Hayz olduu
zaman da namaz klmaz, oru tutmaz deil mi?
buyurdu.
Kadnlar:
Evet, dediler.
te bu da dninin eksikliindendir, cevbn
verdi 466[19].
466[19]Kll hakknda verilen hkmn o kll ferdlerinden her

ferde sdk olmas lzm gehnez.Nitekim erkeklere ta kartr
nice kadnlar vardr. Hkm ounlua gredir. Amel mndan-
cz'dr ve mn, ziyde ve noksan kabul eder diyenler
Peygamber'in bu szn- zahirine hamleder ve te'vline hcel
grmezler. bdeti eksik olanlarn dnini de eksik sayarlar.
Muhalifleri ise, mn, slm ve dn'n ztnda ziyde ve noksan
terettb mmkn deildir, bu ziyde ve naks sfata rci'dir,
derler (Tecrd Ter., I, 188).
Yaynlar: 1/402.
399
8- Bb: Hayzl Kadn. Beyti Tavaf Etmek
Mstesna, Btn1 Hacc Fiillerini Yerine
Getirir
Ibrhm en-Naha: Hayzl kadnn yet

okumasnda be's yoktur, demitir 467[20]. bn Abbs da:
Cnbn kraat
etmesinde bir be's grmemitir 468[21].
Peygamber(S) de zamanlarnn hepsinde (yn
her hlinde) zikrederdi. mm Atyye de: Biz, hayzh
kadnlarn (namazgaha) kmalar, m'minlerin
tekbrleriyle tekbr etmeleri ve du etmeleri ile
emrolunur idik, dedi.469[22]
bn Abbs da yle dedi: Bana Eb Sufyn haber
i verdi ki: Hraklyus, Peygamber'in mektubunu
istemi ve okumutur. Bu mektbda:
Bismillahirrahmnirrahm ile "Ey kitb ehli, hepiniz
bizimle sizin aranzda musv bir kelimeye gelin:
467[20] Bunu Drim mevslen rivayet etti.

468[21] Bunu bnu Munzr, bn Abbs'tan isndiyle rivayet etti.
469[22] Bunu Buhr, "Kitbu'l-Iyd"de mevslen rivayet etti. Yn
bayramda tekbr getirmeleri evl tarkiyle caiz olur.
400
Allah'tan bakasna tapmayalm, O'na hibir eyi
ortak tutmayalm, Allah' brakp da kimimiz kimimizi
RabbHar edinmeyelim... " (iu imrn:64)szleri
de vard 470[23].
Ve At ibn Eb Rebh, Cbir'den: ie hayz oldu
da Beyt'i tavaf hri, btn hacc fiillerini yapt ve
namaz
klmyordu, dedi 471[24]. Ve Hakem ibn Uteybe:
Ben cnb iken hayvan keserim. Allah da: "zerlerine
Allah'n ismi anlmayanlardan yemeyin; nk bu
muhakkak bir flSktir... " (el-En'm:121) buyurdu,
demitir 472[25].
470[23] Bunu Buhr, "Bed'u'l-Vahy"de mevslen rivayet elti.

Bu, Peygamber'in, t Allah'n zikrini mni' olan kfirlere olan
mektbla-malanna kadar her hlinde Allah' zikreder olduuna
delildir. Binenaleyh ms-lmnlar hakknda evl tarkyledir.
471[24] Bunu Buhr, "Kitbu'l-Ahkm"da mevslen rivayet etti.
472[25] Bunu Bav mevslen rivayet etti. "Allah yle buyurdu.."
ifdesi, dell iin ikinci bir mukaddime menzilesindedir. Yni

cnblkle beraber hayvan kesmek caizdir; u kadar var ki, bu
boazlama dah Allah' zikretmeksizin caiz olmaz. Cnblk ve
hayzn hkmleri de bi'l-icm musvdir.
Buhr bu babn ta'lklerini -'edn mulbese" iin (ynen yakn
bir bulama iin) getirmitir. Nitekim bu gizli olmaz. Bunun
benzerleri mellifte oktur.
Yaynlar: 1/403-404.
401
10-.......ie (R) yle demitir: Bizler
Peygamber'in maiyyetinde, haccdan baka bir eyi
dnmeyerek yola ktk. Serf mev-kine geldiimiz
zaman ben hayz oldum. Ben alar hldeyken
Peygamber (S) yanma girdi ve: "Seni alatan nedir?"
dedi. Ben: Val-lh ok arzu etmitim; Allah'a yemn
ediyorum ki, ben bu yl hacc etmedim, dedim.
Peygamber: "Muhtemel ki sen hayz oldun" dedi. Evet,
dedim. "bhe yok, sendeki bu hl, Allah 'in dem
kzlar zerine yazd bir eydir. Binenaleyh haclarn
yapacaklar fiilleri sen de yap, u kadar ki,
temizleninceye kadar Beyt'i tavaf etme" buyurdu 473[26].
473[26]ie'nin en bataki ifdesi, eskiden hacc aylan iinde

umreye niyet edilmez i'tikaadnda bulunduu iindir. Chiliyyet
zamannda brhm dninin rettii nu-suk ve ibdetlerden
yalnz hacc ve umre ayakta kalmt ki, o da birok bid'atler ve
btl btl i'tikaadiarla karm bir hlde idi. Bu cmleden
olmak zere hacc aylar iinde umre 'niyetiyle ihrama girip,
telbiye ile ses ykseltmek caiz saylmazd. Veda haccma kadar
bu i'tikaad bozacak yeni bir ter' vki' olmamt.: Bundan
dolay mslmnlar ihrama girdikleri vakit, hep hacc niyetiyle
girmi
; bulunuyorlard. Bilhassa kurbn sevk etmi olan Raslullah'n
niyetine uyarak, hepsi o niyette idi. Hacc kaaflesi Mekke'ye
yaklatnda erif mevkinde Peygamber "Beraberinde kurban
402
9- stihza Bab
11-.......ie (R) yle demitir: Ftma bintu

Hubey, RasIullah'a hitaben: Y Raslallah, ben
temiz olamyorum, namaz terk edeyim mi? diye sordu.
Raslullah (S): "Bu, ancak bir damar (ka-m)dr, hayz
deildir. Hayz (vakti) geldii zaman namaz brak, ha-
yz zaman geince kendinden kan yka ve namaz kl"
buyurdu .474[27]
getirenlerden mada her kim varsa, haccfesh ederek umre'ye

niyet etsin" diye tebli buyurdu. Ve Chiliyyet Arabi'nin bu
husustaki amel ve i'tikaadn bozdu. steyenler, hacc aylar
iinde de Umre'den istifdeye imkn buldular. Fakat herhalde
Medine'den karken ummun niyei hacc idi. Bundan dolay
m'minlerin annesi ie "Hacc'dan baka bir niyeti-
miz olduunu bilmeksizin..." demitir.
ie'nin alamas hayzl hlde iken hem haccn, hem umrenin
rknlerinden olan ifda tavafnn mmkin olmamasndandr.
Bilindii zere hayzhnn tavaf etmesi caiz deildir. te bu
sebeble Peygamber ie'ye, metindeki ekilde hareket etmesini
emretmitir.
Yaynlar: 1/404.
474[27] Bunun ma'ns: O, rahim kan deildir ki namaz ve orucu
brakmay mcib olsun; o bir damar kanndan ibarettir, denildi.

Tabblere gre istihza da rahimden gelir; yleyse "Bu ancak bir
damardr" sznn ma'ns nedir? denilirse, ben yle derim:
Onun ma'ns: Bu ancak bir rahatszlk ve onda bir hastalktr.
403
10- Hayz Kamn Ykamak Bab
12-....... Bize Mlik, Him'dan; o da Ftma

bintu'lMunzir'den; o da Esma bintu Eb Bekr'den
haber verdi. O yle demitir: Bir kadn, Raslullah'tan
sorup: Y Raslallah, birimiz, elbisesine hayzmdan
kan isabet ederse nasl yapsn buyurursun? dedi.
Raslullah: "Birinizin elbisesine hayzndan kan
bularsa, onu parmaklaryla yhud trnayla kazsn,
sonra azar azar zerine su dkp ykasn, ondan sonra
Damar sylenip, hastalk ve rahatszlk irde edilmesidir. nk

kann toplanmas ve bozulmas orada olur. Bu da ekseriyy
rahatszla ve hastala sebeb olur. Buna gre hads ile
tabblerin syledii arasnda muhalefet yoktur. nk tabbler
de hastalklarn ounun damarlardaki bir mizc ktlnden
meydana gelmekte olduunu i'tirf etmektedirler (h
Veliyyullah).
el-Mustahza, u htna denir ki, kan hayz kan olmayp, yni
rahimden gelmeyip zI dedikleri damardan gelir. Bu, mechi
binas olan Ustuhzat sga-sndandr. "Ustuhzati'l-meretu ve
hiye mustahzatun" denilir, yni kan ha-yzdan deil de, azil
damarndan olarak akar (Kaams Ter.),
Buna gre mustahza, hayz mddetinin en by getikten
sonra yine kan dinmeyen kadna denir. Bunun hkm, bz
hususlarda hayzldan farkl olup, daim zrl hkmndedir.
Yaynlar: 1/405.
404
o elbise iinde namaz, klsn" buyurdu. 475[28]
13-.......ie (R) yle demitir: Birimiz hayz

olurdu da, sonra temiz olduu zaman elbisesinden
kan parmaklaryla kazr ve onu ykar, mteakiben
elbisesinin dier ksmlar zerine azar azar su dker,
ondan sonra da bu elbisenin iinde namaz klard.
476[29]
11- stihzal Kadnn 'tikf Etmesi Bab
14-.......BizeHlidibnu Abdillah, Hlid ibn

Mihrn'dan; oda krime'den; o da ie'den tahds etti
(o yle demitir): -Bir kerre-Peygamber (S) ile birlikte
kadnlarndan biri istihzah hlinde ve kan grp
dururken i'tikf etti. Bazen kannn akmasndan dolay
altna bir leen koyduu da olurdu.
krime dedi ki: ie usfur bitkisinin suyunu

Yaynlar: 1/406.
Yaynlar: 1/406.
405
grd de: Bu yle bir eydir ki, fulanca kadn istihza
zamannda onu bulundurur idi, dedi 477[30].
15-.......ie (R) yle demitir: Kadnlarndan

biri Raslullah ile birlikte i'tikf etti. Bu kadn leen
altnda iken (krmz) kan ve sarl gryor idi ve bu
hlde o, namaz klard478[31].
16-.......Bize Mu'temir, Hlid'den; o da

krime'den; o da ie'den tahds etti ki, m'minlerin
annelerinden biri istihzah iken i'tikf etmitir 479[32].
477[30] stihzah kadn, hayz mddetinin ou getikten sonra

yine kan dinmeyen kadn demek olduu, daha nce bildirildi.
Usfur: Bir nebat addr ki, kalz eti mhre eder ve tohumuna
kurtum derler. Trke'de tahrif ile spr ve tohumuna spr
tohumu dedikleridir. Piirildii zaman ete izafe olunsa, sr'atle
mhre eder ve onunla sar boyanr (Kaams Ter.).
Yaynlar: 1/407.
478[31] Bu kadn, m'minlerin annelerinden evde bintu Zem'a
yhud mm Habbe Remle bintu Eb Sufyn yhud da mm

Seleme'den biri idi.
Yaynlar: 1/407.
479[32] Hayzlmn mescide girmesi caiz deil ise de, bu
hadslerden, istihzah kadnn i'tikf bile -mescidin

kirletilmeyeceine emniyet edildii takdirde- caiz olduu
istinbt olunur. Hadesi devaml olan zrl kimseler
406
12- Bb: Kadn, Hayz Olduu Elbise
inde Namaz Klar M?480[33]
17-.......ie (R): Bizim her birimiz iin, iinde

hayz olduu bir tek elbiseden bakas yoktu. Eer o
elbiseye kandan bir ey bularsa, tkr ile onu
slatr, sonra onu trna ile ovalar(ykar)d, dedi. 481[34]
13- Hayzdan Ykanmas Srasnda

Kadnn Gzel Koku Srnmesi Bab .
18-.......Bize Abdullah ibnu Abdilvahhb tahds

edip yle dedi: Bize Hammd ibn Zeyd, Eyyb (es-
Sahtyn)'dan; o da Hafsa (bintu Srn)'dan tahds etti.
hakkndaki hkmler de, zten istihzal kadnn hkmlerine

kys ediliyor.
Yaynlar: 1/407.
480[33] Babn maksad, bunun cizliini isbttr. nk slm'dan
evvel kadnlarn i'-tiyd, hayzn dinmesinin ardndan elbiseyi

deitirmek idi, ve onlar bunu vcib gryorlar idi (h
Veliyyullah).
Yaynlar: 1/408.
407
Eb Abdillah dedi ki: Yhud Him ibn Hassan,
Hafsa'dan; o da mm Atiyye'den; o da
Peygamber'den.
mm Atyye (R) yle demitir: Biz bir l
zerine gnden ziyde sslenmeyi terk etmekten
(yn yas tutmaktan) nehy olunurduk, ancak zev
zerine drt ay on gn yas tutardk. Bu mddet iinde
gzlerimize srme ekmez, gzel koku srnmez ve
(ss iin) boyanm kuma giyinmezdik, ancak asb
(denilen Yemen kuma) mstesna. Hayzn dinmesi
zamannda birimiz hayzdan ykanmak istediinde
azck Azfr kustu (trnak buhuru) kullanmas bize
msade edilmiti482[35]. Bizler .cenazenin ardndan
gitmekten de nehy olunurduk.
482[35]Asb sevbi: Yemen dokumalarndan boyal bir kuman

addr; iplikleri boyanr, sonra dokunur idi.
Kust de lgattir. Buna Kustu Azfr denildii gibi, kustu
Zafr da denir. Zafr, Aden sahilinde bir ehrin ismidir ki,
trnak eklinde olan Hind kustu, Hindistan'dan evvel oraya
gelir. Bundan dolay Arab kadnlarnn ykanma esnasnda
irkin kokuyu gidermek iin kullandklar bu tra ''Kustu Azfr"
dedikleri gibi "Kustu Zafr" da derler. Yn bu Zafr ile Azfr
lfz hakknda iki rivayet vardr: Birinciye gre ma'lm yere
nisbettir. kinciye gre ise trnak ma'nsna olan "zfr"m
cem'idir. Murd trnak ekli zere olan gzel buhurdur.
408
Eb Abdillah dedi ki: Bu hadsi Him ibn
Hassan, Hafsa'dan; o da mm Atyye'den; o da
Peygamber'den rivayet etmitir483[36].
14- Kadnn, Hayzdan Temizlenecei

Zaman Kendisini Ovalamas, Nasl Ykanaca
Ve Nasl Misklenmi Bir Para Alp Onunla
Kan Deen Yeri Srtecei Bab
19-..... Bize bnu Uyeyne, Mansr ibn

Safiyye'den; o da annesinden; o da ie'den tahds etti
ki (o yle demitir): Bir kadn Peygamber'e hayzdan
sonra ykanmasnn mhiyyetinden sordu. Peygamber
de ona nasl ykanacan ylece emretti: "Miske
bulanm bir yn veya pamuk paras al da onunla
temizlen " buyurdu. Kadn: Nasl temizleneyim? dedi.
Peygamber: "Onunla temizlen" buyurdu. Kadn tekrar:
Nasl? diye sorunca: "SubhnaUah! Temizlen ite!"
buyurdu. Bunun zerine ben kadn kendime ektim
Buhr, bunu Kitbu't-Talk'ta mevslen rivayet etmitir.

483[36]

Yaynlar: 1/408-409.
409
de: Onunla kan deen yeri (yn ferci) srtele, dedim
484[37].
15- Kadnn Hayzdan Ykanmas Bab

485[38]
20-.......BizeMansr, annesi Safiyye bintu

eybe'den; o daie'den tahds etti (yle demitir):
Ensr'dan bir kadn Peygamber (S)'e: Hayzdan nasl
484[37]Misk, mim'in kesriyle ma'Im trin addr.

Mek, mim'in fethiyle deriye denir. Hadste bu kelime mek
eklinde de rivayet edilmitir. Buna gre "Bir gn paras al.."
temek olur. Buhr'nin dier rivayetinde "fursaten
mmesseketen" de gelmitir ki "miske bulanm yn paras"
demektir. Bir rivayette de "mmseketen" i'fl babnda fail ve
mef'l isim b-nsyle de okunmutur ki, "eski bir bez paras
ta" denmi olur.
Yaynlar: 1/409-410.
485[38] Yn bu ykanma vcibdir, sabittir. Hadsin bb ismiyle
mnsebeti udur: En-srl kadnn "Ben nasl ykanaym?"

sz, ykanmann aslnn subtu msellem olduuna ve sulin
ancak ykanmann keyfiyyetinden ibaret olduuna dellet eder
(h Veliyyullah).
Bir rivayete gre bu bb "Bbu gasli'l-mahd" eklinde
zabtedilmitir. Bu zabte gre mahd, ismi mekn olarak hayz
yeri, yn fere demek olacandan, ma'ns "Hayz yerini
ykamak bab" olacaktr. Byle olunca, hadsle bb isminin
mnsebeti aktr.
410
ykanaym? diye sordu. Peygamber: "Miske bulanm
bir yn veya pamuk paras al da uzuvlarm er defa
ykayarak temizlen " buyurdu. Ondan sonra
Peygamber (S) utand da yzn evirdi. -Yhud da
Peygamber "Bupara ile temizlen"buyurdu.- Bunun
zerine ben o kadn tutup, kendime doru ektim de,
Peygam-ber'in anlatmak istedii eyi ona haber
verdim. 486[39]
16- Kadnn Hayzdan Ykanmas

Srasnda Taranmas Bb1
21-.......Bize bnu ihb, Urve'den tahds etti ki,

ie (R) yle demitir: Ben Veda Hacc'nda
Rslullah (S) ile birlikte ihrama girip, yksek sesle
telbiye ettim. Ben temett' haccina niyet edip kurbn
sevk etmeyen kimselerden biri idim. (Rv der ki:) ie
hayz olduunu ve Arafe gecesi girinceye kadar temiz
olmadn syledi. O gece: Y Raslallah, ite bu gece
Arafe gecesidir. Ben ise ancak umre niyeti ile ihrama

486[39]
Yaynlar: 1/410.
411
girmitim, demitir. Raslullah da ona: "Ykanmak
zere salarn z, taran ve umre niyetinden vaz ge"
buyurmu. {ie dedi ki:) Ben de yle yaptm. Hacc
yerine getirdikten sonra, Muhassab'da bulunduumuz
gece Raslullah (erkek kardeim) Ab-durrahmn'a
emretti. O da bana, evvelce balam olduum umre'-
nin yerine Ten'm'den yeni bir umre yaptrd487[40].
17- Kadnn, Hayz Ykanmas Sirasinda

Salarn zmesi Bab 488[41]
22........ Bize Eb Usme, Him ibn Urve'den;

o da babasndan; o da ie'den tahds etti. ie (R)
487[40] Muhassab, Mekke ile Min arasnda bir yerdir. Terik

gnlerinden sonraki gece -ki bayramn drdnc gn bittikten
sonraki gecedir- orada geirilir. Buraya "Hayfu Ben Kinne=
Kinne oullan hayf" da denilir.
Ten'm, Harem'in hricinde Mekke'ye bir fersah mesafede bir
yerdir. Mek-keliler'in Mikat'ndan biridir. Orada ie
Mescidi denilen bir de mescid vardr.
Yaynlar: 1/411.
488[41] Yn bu vcib midir, yoksa deil midir? Hadsten zahir
olan vcib olmasdr. Ancak bu, ok mbtel olunduu ve zorluk

lzm gelecei iin, cnblk ykanmasnda kadndan
dmtr.... (h VeHyyullah).
412
yle demitir: Bizler zu'l-hicce aynn hilline doru
(Medine'den yola ) ktk. Raslullah: "Her kim umre
ile ihrama girmek isterse yle ihram etsin. Bana
gelince, eer ben kurbanlk sevk etmemi bulunaydm,
ben de muhakkak umre ile ihram ederdim" buyurdu.
Bunun zerine kimi umre ile, kimi de hacc niyeti ile
ihrama girdiler. Ben hayzl iken Arafe gn bana
eriti. Ben Peygamber'e hlimi syledim. "Umreni
brak, salarn z, taran ve hacc niyetiylejhrm et"
buyurdu. Ben de yle yaptm. Nihayet Muhassab'da
kaldmz gece olunca, erkek kardeim Abdurrahmn
ibn Eb Bekr'i benimle beraber gnderdi. Ben Ten'-
m'e kadar ktm da (ilk balayp terk ettiim)
umremin yerine bir umre ile ihram ettim. Him ibn
Urve yle dedi: Bundan dolay (kef-fret olarak) ne
kurbn lzm geldi, ne oru, ne de sadaka 489[42].
489[42]Hadste tasrih edildii zere bu son sz, ie'nin deil, kz

kardeinin torunu ve bu hadsin rvsi olan Him ibn Urve ibn
Zubeyr'indir. Ancak bu szden bir mkil kyor: ie, kran
hacc yapan da olsa, temett' hacc yapan da olsa, zerine kran
kurbn yhud temett' kurbn vcib olduuna -Dvd Z-
hir'den baka- btn fakhler mttefik olduu hlde, nasl
olmu da bunlarn hibiri lzm gelmemi? Buna verilen cevb
da: "Him, bunlardan hibirinin yapldna dir kendisine
413
18- "Biz Sizleri... Hilkati Belirsiz Bir
inem Etten, Yarattk..."Bab 490[43]
23-.......Bize Hammd (ibn Zeyd), Ubeydullah
hibir haber erimemi olduundan, hibiri lzm gelmediini

zannetmi. Hlbuki bir eyin vki' olmadn bilmemekle
nefselemr'-de vki' olmamasna hkmetmek gerekmez. Nitekim
Cbir'in rivayetinde Peygamber'in ie iin bir sr kurbn
ettii beyn ediliyor" denilmitir.
Bir de: "Him'n bu sznn zahiri, o haccn kran hacc ve
temett' hacc olmayp, ifrd hacc olduudur" (h
Veliyyullah).
Yaynlar: 1/412.
490[43] Buhr, bu bb ismini burada, Kur'n'dan olan bu ki
ta'bri, hayzla lgileri dolaysyle tefsr etmek in, yhud da

hmile kadndan gelen kann hayz olmayacan tenbh etmek
iin getirmitir. kinci k, mezheb imamlar arasnda ih-
tilafldr. Bb ismindeki "muhallakatn" ve "gayr muhaltakatn"
ta'bierini ihtiva eden Kur'n yetinin meali yle devam
ediyor:
"Ey insanlar, eer siz ldkten sonra tekrar dirilmek hususunda
herhangi bir bhe iinde iseniz, u muhakkaktr ki, biz sizi
topraktan, sonra insan suyundan, sonra phtlam bir kandan,
sonra da hilkati belli belirsiz bir inem etten yarattk, size
(kudretimizi apak) gsterelim diye. Sizleri dileyeceimiz mu-
ayyen bir vakte kadar rahimlerde durduruyoruz, sonra sizi bir
ocuk olarak karyoruz, daha sonra da kuvvetinize ermeniz
iin (bytyoruz). Kiminiz ldrlyor, kiminiz de bilgiden
sonra hibir ey bilmemek zere mrn en fenasna doru
gerisin geri itiliyor... "(el-Hacc:5)
414
ibni Eb Bekr'den; o da Enes ibn Mlik(R)'ten tahds
etti. Peygamber (S) yle buyurmutur:
"bhesiz Azz ve Cell olan Allah, rahime bir
melek tevkil etti. O melek: Ey Rabb 'im! Bir nutfedir.
Ey Rabb 'im! Bir kan pht-sdr. Ey Rabb'im! Bir
inem ettir, der. Allah onu yaratmay hkmetmek
istedii zaman melek: Erkek midir, yoksa dii midir?
Bedbaht mdr, yoksa mes'd mudur? Rzk nedir, ecel
nedir? sorularn sorar. Bunlar anasnn karnnda iken
yazlr"491[44].
nsann yaratlma ve tekml safhalar el-Mu'minn: 12-

491[44]
16. yetlerinde dokuz kademe olarak zikredilmitir. nsan bir

hamlede yaratmaya kaadir olan Allah'n, onun tabi eklini
alncaya kadar bir takm tavrlara, kaann tahavvllere tbi'
tutmasnda hi bhesiz huss ve umm birok hikmetler ve
faydalar vardr. Bu hikmetleri ilgili ilim dallarndaki
mtehassslar bulmakta ve yazdklar eserlerde uzun uzun
anlatmaktadrlar. Bu hususlarda tafslt iin tbb, biyoloji, fiz-
yoloji ve benzeri dallarda yazlan eserlere mracaat etmelidir
(Mslim Ter., VIII, 118).
Hmile kadnn hayz olmayaca mes'elesindeki grleri
mufassal erhlerden ta'kb etmelidir.
Yaynlar: 1/413.
415
19- Hayzl Kadn Hacca Ve Umreye Nasl
hram Eder Bab 492[45]
24-.......ie (R) yle demitir: Biz Veda

Hacc'nda Peygamber'le birlikte (Medine'den yola)
ktk. Bizden kimi umre niyetiyle, ihrama girmi, kimi
de hacc niyetiyle ihrama girmiti. Nihayet Mekke'ye
geldik. Raslullah (S): "Umre niyyetiyle ihrama girip
de kurbn gndermeyen, ihramdan ksn. Umre
niyetiyle ihrama girip de kurbn gnderen, t
kurbnn kesmek suretiyle ihramdan kncaya kadar,
ihramdan kmasn. Hacc niyetiyle ihrama girmi olan
ise, haccn tamamlasn" buyurdu. ie dedi ki: Ben
hayz oldum ve t Arat e gn oluncaya kadar hayzl
olmakta devam ettim. Ben ise baka deil, srf umre
niyetiyle ihrama girmitim. Peygamber (S) bana sam
zmemi, taranmam, hacc niyetiyle ihram etmemi ve
492[45] rih Kastalln, bunun ma'ns hakknda: Burada

keyfiyyetle murd sfat deil, fakat hayzl kadnn ihram ve
telbiye etmesinin isbtm beyndr, dedi. Bana gre bu, zahiri
zeredir. Maksad, hayzl ihram ettii zaman, ihram ve
telbiyenin sfatn isbt etmektir ki, o da ihramnn gusle
makrnolmasdr, bu gusl hayz esnasnda olsa bile. ie'nin
guslnn'buna ihtimli vardr (h Ve-liyyullah).
416
umreyi terk eylememi emretti. Ben de bunlar yaptm.
Nihayet haccm yerine getirince Eb Bekr'in olu
Abdurrahmn' benim maiyyetimde gnderdi ve bana
eski umrenin yerine Ten'm'den bir umre
yapmakhm emreyledi 493[46].
20- Hayzn Gelmesi Ve Gitmesi Bab
Bir takm kadnlar Aie'ye, iinde sar lekeli

pamuk bulunan bir bez gtrrlerdi de, Ae onlara:
Pamuu
beyaz greceiniz vakte kadar acele etmeyin, der
Bilindii zere ihram, Arafat'ta durma, tavaf, sa'y, tra

493[46]
gibi menseklerin er'

ismi hacc'dr. Bu menseklerin vakfeden ve Min ilerinden
madasna umre de-nr, ve edas hacc aylarna kasr edilmi
deildir. Umreye "Kk Hacc" dedikleri de vardr. Nitekim
vakfeyi de Min'daki ileri de iine alan menseklerin topuna
"Hacc" denildii gibi "Haccu Ekber" de denir... te bu
rivayetten anlaldna gre
M'minlerin Annesi ie Veda Hacc'nda, ibtid temett' niye-
tiyle ihrama girmi bulunuyordu... Peygamber terk
gnlerinden sonra, yn bayramn drdnc gnnden sonra,
Mekke ile Min arasnda bir yer olan Mu-hassab'da, ie'ye bu
umresini yapma emri vermitir.
Yaynlar: 1/414.
417
idi.
Bu sz le de hayzdan temize kmay murd
ederdi494[47]. Bir takm kadnlarn gece ortasnda
kandiller isteyip (tutunduklar eydeki) temizlie bakar
olduklar haberi Zeyd ibn Sbit'in kz mm Kulsm'e
ulat da: Kadnlar bu ii yapmazlard, deyip, o
kadnlar ayplad495[48].
25-....... Bize Sufyn, Him'dan; o da

babasndan; o da i-e'den tahds etti ki (o yle
demitir): Ftma bintu Eb Hubey isti-hzaya tutulur
durur idi. Bunu Peygamber'e sordu. Peygamber (S):
"Bu bir damardr, hayz deildir. Hayzn mddeti
geldii zaman namaz brak, hayzn mddeti getii
494[47] Bu haberi Mlik el-Muvatta'a. Alkame bn Eb Alkame

hadsinden; o da ie'nin hizmetisi olan annesi Mercne'den
olmak zere rivayet etti. Bundan hay-zn gelmesinin kan
gelmesiyle, hayzm gitmesinin de kuruluk ve beyazlkla olaca
bilinmitir.
495[48] Bu eseri de mm Mlik, Muvatta'da Abdullah ibn Eb
Bekr'den; o da halasndan; o da Zeyd ibn Sbit'in kzndan

tahrc etmitir.
Kadnlar ayblamas, bu iin ktlenmi olan zorluu
gerektireceinden dolaydr (Kastalln ve dierleri).
Yaynlar: 1/415.
418
zaman ykan ve namaz kl" buyurdu 496[49].
21- Bb: Hayzl Olan Kadn Namaz Kaza

Etmez
Cbir ve Eb Sad, Peygamber'den olmak zere:

Hayzl kadn namaz terk eder, dediler 497[50].
26-.......Bize Katde tahds edip yle dedi:

Bana Muze yle tahds etti: Bir kadn ie'ye: Biz
kadnlardan biri temiz olduktan sonra (hayz
zamanndaki) namazn kaza etmeli mi? diye sordu. i-
-e: Sen Harriyye misin? Biz Peygamber (S) ile
496[49] stihzal kadn her namaz vaktinde ykanp, namazn

klar. te bu hkm, bu ve benzeri hadslerden alnmtr.
Yaynlar: 1/416.
497[50] Cbir'den gelen sz mellif Buhr, Kitbu'l-Ahkm'da,
ie'nin haccda hayz olmas kssasnda tahrc etti. Eb Sad'den

gelen sz de Kitbu VSavm'da ha-yzlnn orucu terketmesi
babnda tahrc etti. Bunun ma'ns hayzl kadn namaz terk
eder ve kaza etmez demektir. nk namaz terk etmek,
denmemesini gerektirir. Zr Sri' onu terk etmekle emretti;
terk edilmekle emredilen eyin ilenmesi vcib olmaz;
binenaleyh kaza edilmesi de vcib olmaz.
Yaynlar: 1/416.
419
birlikte iken hayz olurduk da bize bunu emretmezdi;
yhud da biz bunu yapmazdk, diye cevb verdi 498[51].
22- Hayz Elbisesi inde ken Hayzl

Kadnla Beraber Uyumak Bab
27-.......mm Seleme (R) tahds edip yle

demitir: Ben, Peygamber (S) ile beraberinde bir katfe
iinde bulunurken hayz oldum. Yavaa syrldm da o
rtden darya ktm, havza mahss elbisemi aldm,
giydim. Raslullah bana: "Hayz m oldun?" diye sor-
498[51]Soran kadnn Muze bintu Abdillah el-Adeviyye olduu

Buhr'nin bir rivayetinde tasrh edilmitir. Dier bir rivayette,
Muze, ie'ye sulini. Hayzl neden orucu kaza ediyor da na-
maz etmiyor?" eklinde sormutur. Cevbdan anlalyor ki,
namaz kaza etmemee ruhsat verilmesi tahfif iindir: Gnde
be defa tekerrr eden bir ibdeti kaza etmek kolay deildir.
Ramazn orucu ise ylda bir kerre farz olur. Sene iinde birka
gnlk orucu demek daha kolaydr.
Harrler Kfe yaknndaki Harra' kyne mensb Haricler
frkasidr. Bu taifenin ilk toplants orada olduu iin,
kendilerine bu isim verilmitir. Bunlar dn iinde
iddetlendirme tarafn tuttuklarndan dolay pek irkin
dalletlere sapmlardr. Harrler, hayzhnm hayz zamannda
geen namazlar kaza etmesi vcib olduuna kaail olurlard ki,
mmetin icmna muhaliftir.
Yaynlar: 1/416.
420
du. Ben: Evet, dedim. Bunun zerine beni ard ve
beni kendisi ile beraber o saakl kadife rtnn iine
soktu. Zeyneb yle dedi:.Ve .mm Seleme bana
tahds etti ki, Peygamber (S) orulu olduu hlde,
mm Seleme'yi per idi ve (mm Seleme dedi ki):
Ben, Peygamber ile beraber bir tek kaptan
cnblkten dolay ykanr idim. 499[52]
23- Temizlik Hli Elbisesinden Baka

Hayz Elbisesi Edinen Kimse Bab
28-....... mm Seleme (R) yle demitir:

Peygamber (S) ile saakl bir rt iinde yatyordum.
Hayz oldum. Syrlp hayza mahss elbisemi aldm.
"Hayz m oldun?" dyt sordu. Evet, dedim. Bunun
zerine beni ard, saakl kadifenin altnda onunla
beraber yattm 500[53].

Yaynlar: 1/417.
500[53] mm Seleme'nin bu "Syrlp, hayza mahss elbisemi
aldm" sz, u iki eyi muht emildin

Birisi, kadnn hayz kan geldii zaman tutunduu bez, dieri de
kadnn hayz kan geldii zaman tutunduu bezden ayr olarak,
421
24- Hayzl Kadnlarn Namaz Yerinden
Ayr Durarak Bayram Namazlarnn Klnd
Sahada Ve Mslmanlarn Dualarnda Hzr
Bulunmalar Bab
29-...,... Hafsa bintu rn yle demitir: Biz

tazelerimizi bayramlarda (namazgaha) kmaktan
men' ederdik. (Basra'ya) bir kadn gelip Halef oullan
kasrna indi. O kadn kz kardeinin -ki kocas
Peygamber ile birlikte on iki gazada bulunmu,
kendisi de bizzat altsna itirak etmi idi-: Biz
yarallara il yapar, hastalara bakardk, dediini
rivayet ettikten sonra, yle dedi: Kz kardeim
Peygamber'e: Birimizin rtnecek araf olmazsa,
namaz yerine kmamasnda be's var m? diye sormu.
Peygamber: "Arkada kendi cilbbiann-dan birini ona
giydirsin de hayr (meclisin)ê ve mslmnlarn dua-
snda hzr bulunsun" buyurmutur.
insann giydii elbiseden ayr bir elbise.

Yaynlar: 1/418.
422
(Hafsabintu rn der ki:) mm Atyye buraya
geldii zaman: Bunu sen Peygmber'den iittin mi?
diye sordum. mm Atyye: O'na babam feda olsun,
evet iittim, dedi. -Hafsa bintu rn: mm Atyye ne
zaman Peygamber'i anarsa"bi-eb = O'na babam feda
olsun" der idi, dedi.- mm Atyye yle devam etti:
Babam O'na feda olsun, ben Peygamber'den iittim, O
yle buyuruyordu: "Tazelerle perde sahibi kadnlar -
yhud: Perde sahibi tazeler ile- hay izli kadnlar kp
hayr (meclisin)ê1 ve mzminlerin duasnda hzr
bulunsunlar. Yalnz hayzl kadnlar namaz yerinden
uzaka dursunlar". Hafsa dedi ki: Ben mm Atyye'ye
kar: Hayzllar da m? diye sordum. mm Atyye
cevaben: Hayzllar Arafat'ta, fuln fuln yerlerde hzr
bulunmuyorlar m? dedi 501[54].
Hayr meclislerinden maksad, dnlerini renecekleri ilim

501[54]
meclisleri, fkh ve hads meclisleri, hasta ziyareti yaplacak

evler, hastahneler ve buralara benzer hayrl ve sevb
kazanlacak olan yerlerdir.
Hayzllann mescide girmesi caiz deil ise de, belde haricindeki
namazgaha gitmelerine cevaz olduu, bundan anlalmtr.
nk namazgah, yalnz namaza mahss mahal deildir.
Bununla beraber hayzllann namazgahta namaz klan
erkeklerden biraz uzaka durup, karmamalar lzm gelir.
Kadnlarn bu gibi hayr ve bereket meclislerine gidip du
423
25- Hah: Kadn Bir Ayda Hayz Olduu
Zaman (Hkm Nedik?)
Yce Allah'n: "Boanm kadnlar kendi

kendilerine hayz ve temizlenme mddeti beklerler,
eer onlar Allah'a ve hiret gnne inanyorlarsa,
Allah'n, kendi rahimlerinde yaratt (hayz ve hamli)
gizlemeleri onlara hall olmaz... " (ei-Bakara: 228)
kavlinden dolay hayz mddeti, hami mddeti ve
hayzdan mmkin olabilecek ey (yn tekrar)
hususunda kadnlarn tasdik olunacaklar eyler 502[55].
Alfden ve urayh(98)'dan zikrolunur ki, eer bir
kadn dninden (ve emnliinden) rz olunacak
nevi'den kendi hususiyetlerine vkf bulunan
kadnlardan, bir ayda hayz grdne beyine
etmeleri, du edenlerle beraber "mn" demeleri mstehbdr.

Yaynlar: 1/418-419.
502[55] Yn bu mmkindir. Kadn bunu iddia ettii zaman, kadn
bu sznde tasdk olunur. Ayet de kadnn bu husustaki

sznn makbul olduuna dellet eder. Babn btn ta'lkleri
de, hayzda bir tahdd olmadna ve bunun mmkin olan
hususlarda kadnn szne braklm bulunduuna dellet
etmektedir (h Ve-liyyullah).
424
getirirse, tasdik olunur 503[56].
At ibn Eb Rebh: Kadnn iddet iindeki
hayzlar iddetten nce deti olan hayzlardr,
demitir.
Ibrhm Naha de buna kaail olmutur 504[57]. Ve
At: Hayzn en az bir gn, en ou da on be gndr,
demitir505[58].
Mu'temir ibn Sleyman, babasndan, yle dedi:
Ben bn Srn'e temizliinden sonra onbe gn kan
gren kadn sordum. O: Kadnlar bunu daha iyi
bilicidir, dedi506[59].
30-.......Ben Him ibn Urve'den iittim, yle
503[56] Bunu Drim, a'b'den; rvleri ska olan bir isndla

mevslen rivayet etmitir.
504[57] Bunu Abdurrazzk, bn Cureyc'den mevslen rivayet etti.
Yn, kadn iddet bekleme zamannda muayyen bir mddette,

mesel bir ayda saylm hayizlar iddia etse, iddia ettii ey
kendi mu'td ise kabul edilir. ddeti inde daha evvelki
durumuna muhalif birey iddia etse, iddias kabul edilmez.
brahim en-Naha'nin grn de, yine Adurrazzk mevslen
rivayet etmitir.
505[58] At'nn bu grn de Drim mevslen rivayet etmitir.
506[59] Bunu da Drim mevslen rivayet etmitir.

Yaynlar: 1/420.
425
dedi: Bana babam, ie'den haber verdi ki (o, yle
demitir): Ftma bintu Eb Hubey, Peygamber'e
sorup: Ben istihzaya ma'rz klnyorum, temiz
olamyorum. Binenaleyh ben namaz terk edeyim mi?
dedi. Peygamber: "Hayr, nk bu bir damardr.
Lkin sen namaz, iinde hay izli bulunduun gnler
kadar terk et, sonra ykan ve namaz kl" buyurdu. 507[60]
26- Hayz Gnleri Hricinde Kadnn

Grecei Sar Ve Boz Renkli Islaklklar Bab
31-.......Bize sml (ibn Uleyye), Eyyb'dan; o

da Muhammed. (ibn Srn)'den; o da mm
Atyye'den tahds etti. O: Biz sarl ve bozluu hibir
ey (yn namaza mni') addetmezdik, demitir508[61].

Yaynlar: 1/421.
508[61] Hayz gnleri hricinde kann bu renkleri kastediliyor.
Yoksa hayz gnlerinde kan ne renkte olursa olsun, hayz

kandr. Eb Davud'un rivayetinde "tuhur-dan sonra" kaydnn
bulunmas da buna delildir.
Kan renkleri siyah, krmz, sar, bozuk yn bulank,
yeilimtrak ve toprak rengi olmak zere altdr.
Cumhur, sarlk ve bulankln hayz gnlerinde hayz
olduuna, hayz gnlerinden madasnda hibir ey olmadna
426
27- stihza Damar Bab
32-.......Bana bnu EbZi'b, bn ihb'dan; o da

Urve'den ve Amre (98)'den; onlar da Peygamber'in
zevcesi ie'den tahds etti (o, yle demitir): Cah
kz mm Habbe yedi yl istihzaya mb-tel klnd.
RasluIIah'a bunu sordu. Raslullah ona ykanmasn
emretti de "Bu bir damardr" buyurdu. Artk mm
Habbe her namaz iin ykanr oldu 509[62].
kaaildir. mm Al'den de byle rivayet edilmitir.

Yaynlar: 1/421.
509[62] Peygamber'in "ykan" emri, mutlaktr; binenaleyh bu
emr tekrar ifde etmez. Bu ykanmaya, mm Habbe'nin

bunu i'tiyd edinmesi sebebiyle olmutur, yhud da tatavvu'dur;
vcib olduu iin deildir, te bu tevcih sayesinde Ftma
hadsiyle mm Habbe hadsi arasnda uygunluk olur.
Cumhur da buna kaail olup: Mustahzaya her bir namaz iin
ykanmak vcib olmaz, ancak abdest almak vcib olur, dediler
(Kastalln ve h Veliyyullah).
Yaynlar: 1/422.
427
28- fda Tavafndan Sonra Hayz Olan
Kadn Bab?
33-.......Abdurrahmn kz Amre'den; o da
Peygamber'in zevcesi ie'den haber verdi. O,
RasluIIah'a: Y Raslallah, Safiyye bintu Huyey hayz
oldu diye haber vermitir. Raslullah (S): ''htiml ki o
bizi yolumuzdan alkoyacak! O sizinle beraber ifda
tavafn yapm deil mi idi?" dedi. Evet, dediler. "yle
ise k" buyurdu510[63].
34-.......Bize Vuheyb, Abdullah ibn Tvs

(132)'tan; o da babas Tvs ibn Keysn'dan; o da bn
Abbs'tan tahds etti. bn Ab-bs (R): Hayzl kadna,
ifda tavafn yapt zaman (veda tavafn
yapmakszn) vatanna dnmek ruhsat verildi,
demitir. (Tvs der ki:) bn Umer ilk emrinde hayzl
Bu hl Mekke'den Medine'ye dnlecei srada meydana

510[63]
gelmiti. Bundan anlalyor ki, fda Tavaf, haccn

rknlerinden biridir. Bunu ed etmeyen hayzl kadn
temizleninceye kadar bekler, tavaf etmedike de bu tavaf
uhdeden kmaz.
Yaynlar: 1/422.
428
kadn veda tavafn yapmadka memleketine dnmez,
der idi. Sonra kendisinden iittim: Hayzl kadn
memleketine dner, nk Raslullah onlara ruhsat
verdi, diyordu. 511[64]
29- Bb: stihzal Kadn (Arada Kan

Dinmekle) Temizlii Grnce (Ykanp Namaz
Klar)
bn Abbs: Byle kadn, temizlik sresi bir saat

olsa bile ykanr, namaz klar ve kocas da kendisine
gelir. stihzal namaz klmak isteyince ykanr, namaz
klar. Namaz klmak (cimdan) daha byktr,
demitir 512[65].
35-.......ie (R) yle demitir: Peygamber (S):

Yaynlar: 1/423.
512[65] Bunu bnu Eb eybe ve Drim mevslen rivayet
etmilerdir. "Namaz klmak daha byktr" demek, kadna

namaz klmas caiz olunca, cima yapmas evl tarikiyle caiz olur
demektir. Bu son cmle, kocas istihzal kadna nasl cirn
eder? eklindeki mukadder bir sule cevbdr (Kastalln).
Yaynlar: 1/423.
429
"Hayz geldii zaman namaz terk et. Hayz mddetinin
sonu gittii zaman ise, kendinden kan yka ve namaz
kl" buyurdu 513[66].
30- Lohsa (ken len) Kadn zerine

Cenaze Namaz Ve Bu Namazn Snneti Bab
36-.......Bize u'be Hseyin el-Muallim, bnu

Bureyde'den; o da Semure ibn Cundub (59)'dan haber
verdi ki (o,yle demitir): Bir kadn lohsahnda
vefat etti. Peygamber (S) ona cenaze namaz kld.
(Klarken de bedeninin) ortasna doru dikeldi514[67].
513[66] Bu, Ftma bintu Eb Hubey hadsinden ksaltlmjtir.

Yaynlar: 1/424.
514[67] Vefat eden kadn mmii Ka'b el-Ensriyye idi. l erkek
olursa, namaz klan imm yhud mnferid gsnn hizasna

doru durur. Kadn olursa gs hizasna doru mu, yoksa
ortas hizasna doru mu durmak daha faziletlidir hususunda
ihtilf vardr, ikinci re'yde bulunanlarn hcceti, bu hadstir.
Yaynlar: 1/424.
430
31-Bbb(Bu, Geen Bbdan Bir Fasl
Gibidir)
37-.......BizeEb Avne-ki onun ismi el-

Veddh'tr- kendi kitabndan haber verip yle dedi:
Bize Sleyman e-eybn, Abdullah ibn eddd'dan
haber verdi. Abdullah yle dedi: Ben Peygamber'in
zevcesi teyzem Meymne'den iittim: Bazen yle
olurdu ki, Meymne hayzl bulunur, namaz klmaz,
Raslullah seccadesi zerinde namaz klarken, secde
yerinin hizasnda uzanm bulunurdu. Raslullah
secde ettii vakit elbisesinin bz yerleri Meymne'ye
dokunurdu 515[68].
515[68]Maksad, hayzlnn necs yn murdar olmadn

anlatmaktr. Nitekim yukarki hadste de lohsann necs
olmad anlalmt.
Yaynlar: 1/425.
431
6-KTBUTTEYEMMM
(TEYEMMM ETMEK KTABI)
432
Ve Yce Allah'n u Kavli "
Eer Hasta Olmusanz Yhud Bir Sefer

zerindeyseniz Veya inizden Biri Ayakyolundan
Gelmise, Yhud Da Kadnlara Dokunmusanz Ve Bu
Hlde Su Da Bulamamsanz, O Vakit Tertemiz Bir
Toprakla Teyemmm Edin. Binenaleyh Ondan
(Niyetle) Yzlerinize Ve Ellerinize Srn "(Ei-Mide:
6- En-Nis: 43) '516[1].
516[1] Bu iki sredeki yetlerin bu paralan, teyemmmn

farzlarn ve nasl yaplacan ayn lfzla beyn etmektedirler.
el-Mide'dekinde bir tek "minhu" kayd fazladr.
Teyemmm; lgatta kasd demektir, onun iin niyetsiz
teyemmm olmaz, mhiyetinde dhildir.
Sad de yeryz demektir ki, taa, topraa mildir. Bu sebeble
eline hi toprak bulamasa bile bir ta ile teyemmm caiz olur.
Lkin mm afi birazck olsun toprak bulamah demitir.
Tayyib de tertemiz demektir. Binenaleyh mlevves veya
bheli olmamaldr. Demek olur ki, slm'da madd ve ma'nev
taharet mes'elesinin o kadar ehemmiyeti vardr ki, su
bulunmad zaman, hi olmazsa gusl veya abdcs yerine
taharete niyet ve kalbini temizlie balayp madd cihetten de
tertemiz bir topra abdest organlarnn yans demek olan
yzne ve dirseklerine kadar ellerine dokundurmahdr. Yn
ellerini bir kerre topraa vurup yzne mesh etmeli, bir kerre
daha vurup dirseklerine kadar ellerini meshetmelidir...
(HakkDni, II, 1359-1360)
el-Mide:6.'daki yette, fazla olarak "minhu" kayd zikredilmi
ve bu suretle teyemmmde srf kasd ve niyet ile mesh kifayet
433
1-.......ie (R) yle demitir: Raslullah'm
seferlerinin birinde onunla beraber yola ktk 517[2]. T
Beyd'ya yhud Ztu'I-Cey'e vardmzda bir
gerdanlm koptu518[3]. Onun aranmas iin Raslul-
lah (orada) bekledi, insanlar da onunla beraber
beklediler. Hlbuki bir su banda deillerdi. nsanlar
Eb Bekr es-Siddk'a geldiler ve: Sen ie'nin yaptn
gryor musun? Raslullah' da, insanlar da bir su
etmeyip, sade temas etmek de lzm olduu i'r olunmutur.

"Min" ibtid veya teb'z olmak muhtemil-dir. btid olduuna
gre, elin sade dokunmas kfidir. Teb'z olduuna gre de
muhakkak elden yze ve kollara da biraz ey srlmesi lzm
gelir. Evvelki Hanef, ikinci afi mezhebidir. Taa, mermere ve
ma'dene teyemmm caiz olup olmayaca hakkndaki ihtilfn
k yeri budur. btid olmas ruhsat, teb'z olmas ihtiyattr
(Hakk Dni, II, 1589).
Yaynlar: 1/426.
517[2] Bu sefer, hicretin beinci yhud altnc senesinde yaplan
Benu'l-Mustalk dier adiyle Mureys' gazsdr diyenler vardr.

Hz. ie'ye iftira edilmesi de bu gazada olmutur. Bzlar da
iftirann Benu'l-Mustalk gazasnda olduu muhakkak ise de,
burada bahis konusu olan sefer Ztu'r-Rka' gazsdr derler.
518[3] Vak'ann bu ki yerden hangisinde olduunda ekk eden
Hz. ie'dir. Beyd, en sahh kavle gre Zu'1-Huleyfe'nin dier

ismidir. Ztu'1-Cey de Medne'ye bir berd, yn drt fersah
mesafede bir yerin ismidir. Her ikisi de Medne ile Mekke yolu
zerindedir.
434
banda deiller ve yanlarnda da su yok iken
yollarndan alkoydu, dediler. Bunun akabinde Eb
Bekr (yanma) geldi. Raslul-lah da ban dizimin
zerine koymu hlde uyumutu. Eb Bekr:
Sen Raslullah' ve insanlar yollarndan
alkoydun. Onlar bir su banda deiller ve yanlarnda
da su yoktur, dedi.
ie dedi ki: Eb Bekr beni ktleyip azarlad,
Allah'n sylemesini istedii eyleri syledi, eli ile de
bo brm drtmee balad. Beni kipirdamaktan,
Raslullah'm dizim zerinde bulunmasndan baka
hibir ey men' etmiyordu. Sabah olunca Raslullah
(S) kalkt, hi su yoktu. Allah "Teyemmm yeti"ni
indirdi519[4]. Herkes teyemmm etti. Useyd ibn
519[4]Bilindii zere her ikisi de Meden olan en-Nis Sresi ile

el-Mide Sres'nde, birer teyemmm yeti vardr. el-
Mide'deki yetin ba taraf abdest almaa dir olduu iin, ona
abdest yeti de derler. Bu kssada nazil olan teyemmm yetinin
hangisi olduu hakknda hayl ihtilf vardr. Birincisinde yalnz
teyemmmden bahsedildiine, ikincisine abdest yeti
denildiine bakarak, bu defa nazil olan en-Nis:43. yetidir
diyenler vardr. Eb Bekr Humeyd'nin bir rivayetinde: "
denildiine gre, ilk nazil olan, el-Mide'deki yet olmak lzm
gelir.
435
Hudeyr.520[5]
Ey Eb Bekr hanedan, bu sizin ilk bereketiniz
deildir, dedi. ie dedi ki: (Sonra gideceimiz srada)
zerine bindiim deveyi kaldrdk ve gerdanl onun
altnda bulduk. 521[6]
2-.-......Bize Cbir ibn Abdillah haber verdi ki,

Peygamber (S) yle buyurmutur .522[7]
"Benden evvel hikimseye verilmedik be ey
bana verilmitir: Bir aylk yola kadar korku (salmak)
ile nusret olundum. Yeryz bana namazgah ve
temizlik sebebi klnd523[8]. Onun iin mmetimden
her kime namaz vakti eriirse, hemen namazn
520[5] Useyd ibn Hudayr (20), ikinci Akabe gecesi Peygamber

tarafndan Evs zerine "nakb" ta'yn olunan zttr. Drlm
gerdanl yollarda aramaa gnderilenlerin banda idi.
Yaynlar: 1/427-428.
522[7] Amr ibn uayb'm babasndan, dedesinden rivayet ettii
hadste Peygamber, ni'-meti tahds iin verdii bu haberi, son

gazvesi olan Tebk gazvesinde sylemitir (Kastalln).
523[8] Gemi peygamberler zamannda ancak havra, kilise gibi
ibdete tahsis edilmi yerlerde namaz klnabilirdi.

Peygamberimiz ile mmetine ise, temiz olmak ar-tyle, btn
yeryz mescid olduu gibi, temiz olan topra da temizleyici ve
hadesi izle edici oldu. Abdest suyu bulamayan kimse hemen
toprakla teyemmm edip, her nerede olursa namaza durur.
436
ktlversin. Ganimetler bana hall edildi. Hlbuki
benden evvel kimseye hall edilmemitir. Bana efaat
verildi. Bir de benden evvel her peygamber, hsseten
kendi kavmine gnderilirken, ben umm insanla
gnderildim" 524[9].
1- Bb: nsan Su Ve Toprak Bulamad

Zaman? 525[10]
3-......Bize Him ibn Urve, babasndan; o

daie'den tahds etti ki, ie, (kz kardei) Esm'dan
524[9] Muhammed (S)'in peygamberlik hususiyetleri bu bee

mnhasr deildir. Nitekim Sahih-i Mslim, Kitbul-Mescid
ve Mevdi'u's-Salt'taki 523 mselsel rakaml Eb Hureyre
hadsinde, alt ey ile peygamberler zerine tafdl edildiini
haber vermitir. Dier hads kitblannda daha baka
hususiyetlerle tafdl edildiini bildiren hadsler de vardr.
Raslullah'm hususiyetleri bu metinlerdeki aded-lere maksr
olmak da lzm gelmez. Nitekim Eb Sad Nibr erefu'l-
Mustaf adn verdii kitabnda, dier peygamberlerde olmadk
hususiyetlerini altma kadar karyor.
Yaynlar: 1/429.
525[10] Yn insan abdest almak iin su, teyemmm etmek iin
toprak bulamad zaman namaz klar m, yoksa klmaz m?

Bunda limlerin eitli grleri vardr.
437
yine geri vermek zere riyeten bir gerdanlk almt.
Bu gerdanlk kayboldu. Peygamber (S) aramak iin bir
adam gnderdi. Nihayet o gerdanl buldu 526[11]. O
aramaa gidenlere namaz vakti eriti. Yanlarnda hi
su yoktu. (Abdestsiz olduklar hlde) namaz kldlar
527[12]. Sonra bu yaptklar ii Peygamber'e arzettiler.
Bunun akabinde Allah "Teyemmm yeti"ni indirdi.
Bunun zerine Useyd ibn Hudayr, ie'ye hitaben:
Allah seni hayrla mkfatlandrsn. Vallahi senin
bana holanmadn hibir i gelmez ki, Allah onda
senin iin de mslmnlar iin de bir hayr bulun-
durmasn, demitir 528[13].
526[11] Buradaki "buldu" sz ile bundan nce geen hadsteki

"gerdanl bindiim devenin altnda isabet ettik" sz arasnda
munft yoktur. nk "isabet ettik" lfz Aie'ye de, o adama
da yhud Peygamber'e de mm ve mildir.
527[12] Bu "abdestsiz olduklar hlde" kayd, Mslim'deki
rivayette tasrih edilmitir.

528[13] Useyd ibn Hudeyr'in bu szleri, kssann ifk'dan, yn
ie'ye iftiradan sonra olduuna, bu kd ve klde dmesinin

taadddne; ifk kssasnn evvelkisinde cereyan ettiine dellet
eder.
Yaynlar: 1/430.
438
2- Su Bulamad Ve Namaz Vaktinin
Gemesinden Korktuu Zaman Hazarda
Teyemmm Etmek Bab
At ibn Eb Rebh da buna kaail olmutur 529[14].

Hasen el-Basr, yannda su var, fakat suyu
kendisine ulatracak (ve kullanmasnda yardm
edecek) kimsesi bulunmayan hasta hakknda da
teyemmm eder, demitir 530[15].
bn Umer, Cruf mevkiindeki arazsinden
gelirken, Medine dndaki develerin habsedildii
yerde ikindi namazn klma vakti geldi. Kendisi
teyemmm edip, namaz kld. Sonra gne henz
ufkun stnde iken Medine'ye girdi de, klm olduu
namaz iade etmedi.531[16]
529[14] Bunu Abdurrazzk ile bn Eb eybe, sahh bir vech ile

mevslen rivayet etmilerdir. At'dan yaplan bu menklde
iadenin vcbu lehine bir teebbs yoktur.
530[15] Kaad Isml el-Ahkm'da sahh bir vech ile bunu
mevslen rivayet etmitir. bn Eb eybe de Hasen ile bn

Srn'den daha baka bir vech ile rivayet etmitir.
531[16] Bunu imm Mlik el-Muvatta'da Nfi'den muhtasar olarak
rivayet etti. Lkin bunda "yzn ve dirseklere kadar iki elini

mesnetti" fkrasn da zikretti.
Cruf, Medne'nin m cihetinde mil uzaklkta bir yer
439
4-.......el-A'rac yle dedi: Ben bn Abbs'n
himayesinde olan UmeyT'den iittim, yle dedi: Ben
Peygamber'in zevcesi Meymne'nin azatls olan
Abdullah ibn Yesr ile birlikte geldim de, nihayet Eb
Cuheym ibnu'l-Hris ibni's-Smmet el-Ensr'nin
yanna girdik. Ebu'l-Cuheym yle dedi.532[17]
Peygamber (S) Bi'ru Cemel tarafndan geliyordu .533[18]
Kendisini bir kimse karlayp selm verdi534[19].
ismidir. bn s-hk, iki fersah mesafede bir yerdir, gazveye

kmak istediklerinde oray asker toplama yeri yaparlard, dedi.
Mirbedu'n-Naam da, Medine'den iki mil uzaklkta, develerin
habsedildii bir yerdir.,
Bu haber, ibn Umer'in hazardaki kimse iin teyemmmn
cevaz grnde olduuna dellet eder. nki ksa sefer, hazar
hkmndedir (Kastalln).
Yaynlar: 1/430-431.
532[17] Eb Cuheym ibnu'l-Hris ibni's-Smme el-Hazrec en-
Neccr'dir. Kendisine Eb Cuheym denildii gibi ta'rf harfiyle

Ebu'l-Cuheym de denir. Babas, Bedr'de hzr bulunan byk
sahblerdendir.
533[18] Bi'ru Cemel yhud Bi'ru'l-Cemel, Medine'ye yakn bir yer
ismi idi.
534[19] Peygambere tesadf eden kimse, rvnin kendisi, yn Eb
Cuheym'dir. Nitekim imm afi tarikinden gelen rivayette bu

cihet tasrh edilmitir. Rvnin kendisini mbhem klmasna
sebeb, mnasebetsiz bir zamanda bilmeyerek selm vermi
olmasndan dolay ikide birde kendini ortaya atmaktan haya
440
Peygamber, oradaki bir duvara ynelip (duvara el
dokundurarak) yzn ve ellerini meshetmedike, o
kimsenin selmn karlamad. (Ancak teyemmm
ettikten) sonra o kimsenin selmna karlk verdi
535[20].
3- Bb: Teyemmm Eden Kimse Ellerine

frr M?
5-....... Abdurrahmn ibn Ebz yle demitir:

Umer ibnu'lr Hattb'a bir kimse geldi de: Ben cnb
oldum, su da bulamadm (ne yapaym?), dedi536[21].
etmesi olmutur.
535[20] afi'nin rivayetinde, hacetini kaza ettii esnada o kimse
oradan geip selm vermi oluyor. Tabern ile Eb Davud'un

rivayetlerinde de bu cihet tasrh edilmektedir. Hatt
teyemmmden sonra: "Senin selmm karlamaktan beni men'
eden, taharet zere bulunmaymdr" buyurduu, Tabern'nin
rivayetinde beyn ediliyor... Dier bir takm rivayetlerden de
vakann ikiden ziyde olduu istidlal olunabilir.
Selm, ilh isimlerden olduu in, selm karlama zmnnda
olsa da, o mbarek ismi tahretsiz anmama ciheti kasdedilmi
ki, bunu mstehbla hamledenler olduu gibi, abdestsiz zikrin
evvelleri caiz olmadna kaail olanlar da vardr....
Yaynlar: 1/431-432.
536[21] Eb Davud'un Szen'deki rivayetine nazaran Umer: "Ben
441
Bunun zerine Ammr ibn Ysir, Umer ibm'l-Hattb'a
yle dedi: Hatrlamaz msn? Ben ve sen ikimiz bir
seferde idik. Sen namaz klmadn537[22]. Ben ise (toprak
stnde) yuvarlandk-
tan) sonra namaz kildydm. Mteakiben bu
yaptm ii Peygam-ber'e arzettim de, Peygamber (S):
"Sana bu kadar yeter" buyurdu. ki elini yere vurdu,
ellerine frd, sonra iki ayucu ile yzne ve iki eline
mesh etti idi .538[23]
olsam su buluncaya kadar namaz klmazdm" demi. Bunun

zerine orada hzr bulunan Ammr, metindeki kssay
kendisine hatrlatmtr.
537[22] Umer, ya vaktin kmasna kadar su bulurum midiyle
namaz klmam, y-hud teyemmm yalnz kk hadesi izle

eder, byk hadesi izle etmez i'tika-adnda bulunmu olabilir.
Bu ikinci ihtiml daha kuvvetlidir. Kendinden mehur olan
gr de budur. Abdullah ibn Mes'd'un itihad da ona uygun
olduu, kendisiyle Eb Ms el-E'r arasnda cereyan eden
mnazaradan anlalyor (Buhr, et-Teyemmm, 6. babn son
hadsi ile 7. bb).
538[23] Teyemmmn sfat ve keyfiyeti hakknda Sahih, Snen
ve Msnedlerde rivayet edilen hadslerde ihtilf oktur. Kimine

gre bir vuru, kimine gre iki vuru olduu gibi, yz ile ellerin
hangisi meshde ne geirilecei ve ellerin mesh edilecek
mikdr hakkndaki rivayetler de ihtilafldr... Daha baka
grler de vardr. mamlarn her biri bir rivayete tutunarak
ayr ayr ictihdlarda bulunmulardr. Nihayet abdeste kysen
biri yz, dieri dirseklere kadar eller iin olmak zere, iki vurua
dellet eden, kitabn zahiri ile bunu tasrih eden snnet
442
4- Bb: Teyemmm Yz Ve ki El indir
6-....... Bize u'be haber verdi. Bana Hakem,

Zerr'den; o da Sad ibn Abdirrahmn ibn Ebz'dan; o
da babas Abdurrahmn ibn Ebz'dan haber verdi.
Ammr, bundan nce geen dem'in u'-be'den olan
rivyetindeki metni syledi. Haccc dedi ki: u'be iki
elini yere vurdu, sonra ellerini azna yaklatrd.
Sonra yzn ve iki elini meshetti. Ve en-Nadr yle
dedi: Bize u'be Hakem'den haber verdi. Hakem yle
dedi: Ben Zerr'den iittim. O, Abdurrahmn ibn
Ebz'nn olundan sylyordu. Hakem yle dedi: Ben
bunu Abdurrahmn'in olundan iitmiimdir, o da
babasndan. Babas Abdurrahmn ibn Ebz yle
demitir: Ammr: Temiz toprak msl-mnn temizlik
sebebidir, su yokluunda temiz toprak ona kifayet
eder, dedi.539[24]
rivayetlerinin mantkuna ruc edilmi ve amel bunun zerine

takarrr etmitir.
Yaynlar: 1/432-433.
539[24] Abdurrahmn ibn Ebz el-Huz sahblerden; bir kavle
443
7-.......Bize u'be, Hakem'den; o da Zerr'den; o
da Abdurrahmn ibn Ebz'nm olundan; o da
babasndan tahds etti ki, o, Am-mr, Umer'e: Biz
seninle bir seviyede bulunduyduk, ikimiz de cnb
oldu idik,derkenUmer'in yannda hzr bulunmutur.
Bu hadste yakn ma'nda olan "nefeha fihim" 540[25]
dedi. 541[26]

da Abdurrahmn ibn Ebz'nm olundan; o da babas
Abdurrahmn'dan haber verdi. Abdurrahmn yle
dedi: Ammr, Umer'e: Ben topraa bulanmtm.
Mteakiben Peygamber'e geldim de O: "ki el ile bera-
ber yz sana kfi gelir" buyurdu dedi. Bize Mslim (ibn
gre de tabilerdendir.
Yaynlar: 1/433.
540[25] Bu fleme mstehb yhud snnettir. Ele, bedene ez
verecek kum taneleri ve topraa yabanc baka eyler bulam

ise onlar gidermek, yhud ele ok toprak yapt ise onu
azaltmak iindir. Bz rivayetlerde (Ji) yerine (J) gelmitir ki,
ellerini silkelemek demektir; sebebi yine dediimizdir.
Yaynlar: 1/434.
444
brhm) tahds etti. Bize u'be, Hakem'den; o da
Zerr'den; o da Abdurrah-mn'n olundan; o da
Abdurrahmn'dan tahds etti. O yle demitir:. Ben
Umer'in yannda hzr bulundum. Ammr, Umer'e
yle dedi... diyerek hadsin tammm evketti. 542[27]

da Abdurrahmn ibn Ebz'nm olundan; o da
babasndan tahds etti. Abdurrahmn yle demitir:
Ammr dedi ki: Mteakiben Peygamber (S) elini yere
vurdu, (avucuyla) yzn ve ellerini meshetti 543[28].

Yaynlar: 1/434.
543[28] Mellif Buhr bu hadsi u bb iinde alt kimsenin
rivayetinden olarak tahrc etmitir. Son tark iinde kendisi ile

u'betu'bnuT-Haccc arasnda iki kii vardr. Buhr bunlardan
hibirisinin rivayetinde hadsi tam olarak sevketmedi. Umer'in
sul soran kimseye verdii cevb da zikretmedi. Bu, mellif
Buhr'-den deildir. O cevb Beyhak, dem ibn Eb Iys
tarkinden tahrc etmitir. Keza o cevb, Mslim, Yahya'dan;
her ikisi de u'be'den olmak zere tahrc etmilerdir. Bunlarn
lfz: "Sen namaz kilma"dr. es-Serrc: "Su buluncaya kadar..."
ksmn ziyde etmitir. te bu Umer'den mehur olan
mezhebdir. Bu grte kendisine ibn Mes'd muvafakat
etmitir. Bu hususta Eb Ms ile bn Mes'd arasnda bir
mnazara cereyan etmitir ki (6. babn son hadsi ile 7. bbda)
gelecektir (Kastalln).
445
5- Bb: Temiz Toprak Mslmnn
Temizlik .Sebebidir; Suyun Yokluunda Onu
Sudan Mstani Klar 544[29]
Hasen el-Basr: Kiiye, hades yapmad

mddete (bir) teyemmm kf gelir, demitir 545[30].
bn Abbs, kendisi teyemmml olduu hlde

(abdestli kimselere) imm olmutur 546[31].
Yahya ibn Sad: Topra orak ve tuzlu yer
zerinde namaz klmakta ve byle yerle teyemmm
etmekte be's yoktur, demitir 547[32].

Yaynlar: 1/434-435.
544[29] Bu bb ismini Snen sahihleri "on yl su bulamasa da"
ziyadesiyle rivayet etmilerdir. Tirmiz, bn Hbbn ve

Drakutn de buna sahihtir demilerdir.
545[30] Bu Abdurrazzk'm Musannafmda. ve dierlerinde
mevslen rivayet edilmitir.
546[31] bn Abbs'm bu fiilini Beyhak, bnu Eb eybe sahh bir
isndla rivayet etmilerdir. Bu, afi, Mlik, Eb Hanfe ve

cumhurun mezhebidir. Buna, temizliin za'fndan dolay Evz
muhalefet etmitir (Kastalln).
547[32] bn Huzeyme buna ie hadsiyle ihticc etti. Raslullah
(S) Medne'yi kasde-derek: "Ben sizin hicret yurdunuzu orak

toprakl ve hurmalkt grdm" buyurmutur. Peygamber
Medne'ye "Tayyibe" ismini de vermitir. Binenaleyh bu orak
446
10-.......Bize Eb Racel-Utrid, mrn ibn
Husayn'den tahds etti. mrn yle demitir:
Biz Peygamber (S) ile birlikte yolculuk
ediyorduk. Geceleyin yrdk. Nihayet gecenin
sonunda olduumuz zaman yle bir d dtk ki,
yolcu iin bundan daha tatl bir d olamaz. Bizi
gnein scandan baka uyandran olmad. lk
uyanan fulnca, sonra fulnca, daha sonra fulnca
oldu. -Uyananlarn isimlerini rv Eb Raca el-Utrid
sylyordu, dier rv Avf el-A'rab unutmutur. Sonra
Umer ibnu'l-Hattb drdnc olarak uyand.
Peygamber (S) uyuduu zaman, kendiliinden
uyanmadka biz O'nu uyandrmazdk. nk bizler,
uykusunda kendisine ne hadis olacan bilemezdik.
Umer -ki kuvvetli ve salbetli bir adam idi- uyanp da,
herkesin bana geleni grnce tekbr almaya, hem de
yksek sesle tekbr almaya balad. Byle tekbr
ve tuzlu topran tayyibde dhil olduuna dellet etmitir, dedi

(Kastalln).
Yaynlar: 1/435.
447
almaktan vazgemedi, yksek sesle tekbr ala ala
nihayet onun sesinden dolay Peygamber uyand.
Uyannca, sahbler balarna gelen ii O'na arzettiler.
Raslullah: "Zarar yok" yhud "Zarar vermez, hareket
ediniz"'buyurdu. Akabinde kendisi hareket etti ve pek
de uzak olmayan bir yere kadar yrdkten sonra,
konak etti ve abdest suyu istedi. Abdest ald, namaz
iin nida edildi. Kendisi insanlara namaz kldrd.
Namazndan yzn dndrnce bakt ki, bir kimse
ayrca bir kenara ekilmi, cematle beraber namazm
klmam. "Y Fuln, cematle beraber namaz klmana
mni' olan nedir?" diye sordu. O da: Bana cnblk
isabet etti, su da yok, dedi. "Yeryzndeki topraa bak,
o sana yeter" buyurdu. Ondan sonra Peygamber
yrd548[33]. Bir mddet sonra insanlar kendisine
susuzluktan ikyet ettiler. Peygamber konak etti.
548[33]Bu kssaya id latifelerden biri de udur: Uyanlm,

abdest alnm, ezan okunsun diye Bill'e emrolunmu.
Peygamber fecir namazndan evvelki iki rek'ati klm, namaz
ikaame edilmi, farz olan iki rek'at cematle klnm, yine bz-
lar: Y Raslallah, bu namaz yarn sabah vaktinde iade
etmeyelim mi? diye sormular. Cevaben: "Rabbmz Tebreke ve
Tal sizi ribdan nehyedip dururken, sizden faiz alr m?"
buyurmutur (Ahmed ibn Hanbel'den naklen Ayn).
448
Fuln -ki Eb Raca ismini syledii hlde dier rv
Avf unutmutur-aird. Al'yi de ard. "Gidin, su
arayn" emrini verdi. kisi gittiler549[34]. Nihayet devesi
stnde iki byk krba yhud iki tulum arasna
oturmu bir kadna rast geldiler. Kadna: Su nerede?
diye sordular. Kadn: Dn bu saatte suyun banda
idim, adamlarmz yolcudurlar, bizi arkada braktlar,
dedi. yle ise yr, dediler. Kadn: Nereye? dedi.
Allah'n Rasl'nn yanna, dediler. u Sbi denilen
adamn yanna m? diye sordu 550[35]. O senin
kasdettiin ztn yanna; haydi yr, dediler. kisi o
kadn Peygamber'in yanna getirdiler, ve hdiseyi O'na
anlattlar. Rv der ki: Kadn devesinden indirdiler.
Peygamber bir kap istedi. Her iki byk krbann
yhud iki tulumun azlarndan o kabn iine su
549[34] Al ile birlikte arlan bu zt -dier rivayetlerden istidlal

olunduu zere- bu hadsin rvsi mrn ibn Husayn'in
kendisidir.
550[35] "es-Sab'u", sd'm fethi ve b'nn skniyle ve "es-Sub",
kud vezninde, bir dnden kp dier dne nakleylemek

ma'nsnadr. Asl "meyi" ma'nsna konulmutur (Kaams
Ter.),
Arab mrikleri yeni bir dn kard diye Htemu'n-
Nebiyyin'eSbi' derlerdi. Dninin, peygamberler dni
olduundan gafildiler.
449
boaltp, azlarn balad 551[36]. teki taraflarndaki
azlarn at. "Gelin, (hayvanlarnz) suvarn ve
(kendiniz iin) su aln" diye insanlara nida olundu.
Bunun zerine isteyen hayvann sulad, isteyen
kendisi iin su ald, En sonunda da Raslullah,
kendisine cnblk isabet eden kimseye bir kap su ve-
rip: "Git stne dk" buyurdu. O kadn ayakta, suyunu
nasl kullandklarna bakp duruyordu. Allah'a yemn
ederim ki, artk su alnmaktan vazgeildi de hl
krbalar bize, ie balamadan evvelki zamandan daha
dolu grnyorlard. Peygamber: "Kadn iin bir-
eyler toplayn" diye emretti. Onun iin Medne'nin en
iyi hurmasndan, undan, sevkten bir hayl ey
topladlar, hatt ona birok da buday topladlar.
551[36]Tabern ile Beyhak'de hadsin burasnda: "Boalan

suyun iine azn alkalayp, yine tulumlarn azlarndan
dkp iade etti" ziydesi vardr ki, tulumlarn azlarnn alp
tekrar balanmasndaki hikmet bu ziyde ile aa kavuuyor.
Suda grlen o bereket, Peygamber'in az slaklnn
karmas sayesinde hsl olmu demektir.
Mezde C^y) yhud Satha adn verdikleri byk tulumlarn bi-
ri ba, ikisi ayak taraflarnda olmak zere az vardr. Ba
tarafnda olana fem, dierlerinin her birine azi derler. ki
tulumda drt azla bulunacandan, cem' sigsyla azl
denmitir.
450
Bunlarn hepsini uval kabilinden bir bez iine koy-
dular. Kadn devesine ykleyip, uval da kucana
yerletirdiler. Raslullah kadna: "Gryorsun ki,
senin suyundan hibirey eksiltmedik, lkin bize su
verip suya kandran Allah'tr" buyurdu.
Kadn, kendi kablesinin yanma (bu iten dolay)
gecikmi olarak gitti. Onlar: Y Fulne, seni
(yolundan) alkoyan nedir? diye sordular. Kadn:
alacak ey, bana iki kimse rast geldi. Beni Sabi'
denilen u adamn yanma gtrdler. O da yle etti,
byle etti, Allah'a yemn ederim ki bu adam -bunu
sylerken de orta ve ahadet parmaklarn ge doru
kaldrp, sem ile arz kasdederek- ya sununla bunun
arasmdakilerin en sihirbazdr, yhud da Allah'n
Rasl'dr, dedi.
Bundan sonra mslmnlar o kadnn
bulunduu yerin etrafndaki mrikler zerine baskn
yaptklar vakitlerde, onun mensb olduu obaya
ilimezlerdi. Bir gn kadn kendi obasna:
Zannediyorum ki, bu adamlar size, bilerek (ve benden
dolay) ilimiyorlar. slm'a girmek iinize gelir mi?
dedi. Kavmi kadna itaat edip, slm'a girdiler.
451
Eb Abdillah el-Buhr: Sabee, bir dnden kp
dier bir dne nakletmektir, dedi. Ve Eb'l-liye (Raf'
ibn Mihrn er-Ryh): es-Sbn <ei-Bakara:62,ei-
Hacc: n), ehli kitbdan bir frkadr, Zebur okurlar
demitir 552[37].
6- Bb: Cnb Olan Kimse Nefsi zerine

Hastaliktan Yhud lmekten Veya Susuz
Kalmaktan
Korktuu Zaman. Teyemmm Eder
Amr ibnu'l-As'n souk bir gecede cnb olup

teyemmm ettii ve gereke olarak): "... Kendinizi
ldrmeyin. bhe yok ki Allah size ok
merhametlidir" (en-Nis: 29) yetini okuduu,
mteakiben Amr'n bu yapt Peygamber'e
sylendiinde, Peygamberin bunu reddetmedii
zikrolunur 553[38].
552[37] Bunu, bn Eb Hatim, kendi tefsirinde mevsulen rivayet

etmitir.
Yaynlar: 1/437-439.
553[38] Bu ta'lki Eb Dvd ile Hkim, Amr ibnu'l-s'dan
452
11-.......Eb Vil yle demitir: Eb Ms,
Abdullah ibn Mes'd'a hitaben: Cnb kimse su
bulamad zaman namaz klmayacak (m)? dedi.
Abdullah da: Cnb iin teyemmmn cevaznda
onlara ruhsat verirsem, onlarn biri suyu souk
bulunca bunu yapar, yn teyemmm eder de namaz
klar, ded. Eb Ms dedi ki: Ben Ammr'n Umer'e
mevslen rivayet etmilerdir. Amr yle demitir; Ztu Selsil

gazvesinde souk bir gecede ihtm oldum. Ykanp helak
olmamdan korktum da teyemmm ettikten sonra,
arkadalarma sabah namaz kldrdm. Mteakiben onlar bunu
Peygamber'e sylediler. Peygamber: "Y Amr, cnb olduun
hlde arkadalarna namaz m kldrdn?" dedi. Ben de
kendisine, beni ykanmaktan men' eden gerekeyi haber verdim
ve ben Allah'tan: "Kendinizi ldrmeyin, bhesiz Allah size ok
merhametlidir^(en-Nis:29) buyurduunu iittim, dedim.
Bunun zerine Peygamber gld de hibirey sylemedi.
Bu hadsin isnad kuvvetlidir. Lkin Buhr bunu hulsa ettii
iin temrz sigsyle ta'lk yapmtr. Buhr'nin sevk ediinin
zahir, Amr'n, yeti cnb-ken arkadalarna okuduu vehmini
vermitir. Hlbuki byle deildir. Amr, yeti, Peygamber'e
dndkten sonra okumutur. Peygamber onu Ztu Selsil .
gazvesinde kumandan yapmt.
Bu hadste, ister souk sebebiyle, ster baka sebeble olsun
musv olarak suyu kullanmaktan zarar bekleyen kimse iin
teyemmm etmenin cevaz, ab-destli olanlara, teyemmmmn
namaz kldrmas ve Peygamber zamannda ic-tihdn cevaz
hkmleri vardr (bn Hacer).
Yaynlar: 1/439-440.
453
syl554[39]
12-.......Bize A'me tahds edip yle dedi: Ben

akk ibn Seleme'den iittim, yle dedi: Ben Abdullah
ibn Mes'd ve Eb Musa'nn yannda idim. Eb Ms,
Abdullah'a:
Y Eb Abderrahmn, bir kimse cnb olsa
da su bulamasa, nasl yapar? Bana haber ver, dedi.
Abdullah:
Su buluncaya kadar namaz klmaz, dedi.
Bunun zerine Eb Ms:
Peygamber (S) kendisine "Sana yle yapman
kfi gelirdi" buyurduu vaktki Ammr'n szn nasl
yaparsn? dedi.
Abdullah:
Grmedin mi, Umer bu sze kaan' olmad,
cevbn verdi. Bunun zerine Eb Ms:
Ammr'n szn bir tarafa brakalm.
(Teyemmm yetini kasdederek) Ya u yeti ne
yapacaksn? mukaabelesinde bulundu. A Buna kar

554[39]
Yaynlar: 1/440.
454
bn Mes'd ne diyeceini bilemedi de:
Biz ayet bu adamlara bu hususta bir ruhsat
verirsek, nerede ise onlarn birine su souk gelince,
suyu brakp teyemmm edecektir, dedi.
A'me yle dedi: Ben akk'a:
Abdullah ibn Mes'd, cnbn teyemmm
etmesini, souktan dolay teyemmm etmesi
ihtimlinden dolay m kerih grd? diye sordum.
akk buna:
Evet, diye cevb verdi. 555[40]

555[40]
Yaynlar: 1/441.
455
7- Bir Vuru Olarak Teyemmm Bab
556[41]
13-.......akk yle demitir: Ben Abdullah
556[41] Buhr'nin maksad, bz limlerin cumhura muhalif

olarak sylemekte olduklan gr isbt etmektir. nk
cumhura gre teyemmmde iki vuru vcib oluyor.. (h
Veliyyullah).
Daha evvel de iaret edildii gibi, teyemmmn sfat ve
keyfiyeti sahh, snen ve msnedlerde rivayet edilen hadslerde
ihtilf oktur. Kimine gre bir vuru, kimine gre de iki vuru
olduu gibi, yz ile ellerin hangisinin evvel mes-hedilecei ve
ellerin meshedilecek mikdn hakkndaki rivayetler de birbirine
aykrdr.
Eb Hanfe, Mlik, afi ile bunlarn ashab ve Leys ibn Sa'd, yz
iin bir vurua, eller iin de dier bir vurua kaail olmulardr.
Ancak Mlik'e gre mesh bilekelere kadar farz ve dirsek
ularna kadar ihtiyardir. Hasan ibn Hayy ile
bn Eb Leyl: "ki darbedir. Herbri ile hem yz, hem de
dirseklerden parmak ularna kadar meshedilir" demilerdir.
mm Zuhr, meshi t koltuklara vardrr. Bz limler, cnib
olan omuz balarna kadar, olmayan bileklere kadar mesheder
demi ise de, kavli zaftir. mm Mlik'in vuru kavli de
vardr ki, ikisi farz, ncs mstehbdir demi, bn Srn'den
nakledilen bir kavle gre, yz iin bir, eller iin de birer olmak
zere darbedir. Bunlardan baka zikrinden vazgetiimiz
dier grler de vardr. Hsl herbiri bir rivayete tutunarak
ayr ayr ictihdlarda bulunmulardr. Nihayet abdeste kysen -
biri yz, dieri dirseklere kadar eller iin olmak zere- iki
darbeye dellet eden kitabn zahiri ile bunu tasrh eden snnet
rivayetlerinin mantkuna dnlm ve amel, bunun zerine
takarrr etmitir (Dier sarihlerden zetle Ahmed Nam, Tecrd
Ter., II, 210).
456
ibnMes'dileEb Ms el-E'r'nin beraberinde
oturuyordum. Eb Ms Abdullah'a:
ayet bir kimse cnb olsa da bir ay mddetle
su bulamasa, artk o kimse teyemmm etmeyecek ve
namaz klmayacak m? Pek, el-Mide Sresi'ndeki u
".... Eer su bulamazsanz, tertemiz toprakla
teyemmm edin.." (altnc) yeti ne yapacaksn? dedi.
Bunun zerine Abdullah:
Eer bu adamlara bu hususta bir ruhsat
verilirse, neredeyse su kendilerine souk olunca da
toprakla teyemmme kalkacaklar, dedi.
A'me dedi ki: Ben akk'a:
Siz cnbn teyemmm etmesini, suyu souk
bulann teyemmm edeceinden dolay m kerih
grdnz? dedim.
akk:
Evet, dedi.
Eb Ms Abdullah'a:
Sen Ammr'n Umer'e sylediini iitmedin
mi: Raslullah beni bir ie gndermiti. Ben cnb
oldum, su da bulamadm. Akabinde hayvann toprakta
yuvarland gibi toprak iinde yuvarlandm.
457
Mteakiben bunu Peygamber'e syledim. Peygamber:
''Sana yle yapmakln kjgelirdi" buyurup avucunu
yer zerine bir defa vurdu. Sonra elini silkeledi. Sonra
onunla (bir vurula yhud eliyle) sol avucu ile sa
avucunun arkasna yhud sa avucu ile sol avucunun
arkasna meshetti. Sonra onunla (vuru yhud eliyle)
yzne mesnetti demiti, dedi.
Buna kar Abdullah ibn Mes'd:
Gryor musun Umer, Ammr'n szne
kaan' olmam, dedi557[42].
Ya'l, el-A'me'ten; o da akk'ten diye yapt
rivayette unu ziyde etti. akk yle demitir: Ben
Abdullah ile Eb Musa'nn beraberlerinde idim. Eb
Ms, Abdullah'a: Sen Ammr'm Umer'e u
Mslim'de de Abdurrahmn ibn Ebz'dan gelen rivayette

557[42]
Umer:
"Y Ammr (rivayet ettiin hususta) Allah'tan kork", yn iyi
dn, olur ki unuttun yhud da yanlyorsun. Ben seninle
beraber imiim de yle br ey hatrlamyorum, demitir.
Ammr:
"Vallahi y Emre'l-M'minn, arzu edersen bunu hi kimseye
sylemem" deyince:
Hayr va/lfi, zerine aldn mes'liyeti elbette sana
brakrz" cevbn vermi (Ayn , Umdelu'l-Kaar, II, 194);
demek ki kssay hatrlamakla beraber, redd de edememi
(Tecrd Ter., II, 209).
458
sylediini iitmedin mi: Raslullah beni ve seni bir
yere gndermiti. Ben cnb oldum da toprak stnde
yuvarlanmtm. Mteakiben Raslullah'n yanma
gelip, toprakta yuvarlanmam kendisine haber vermi
idik. Raslullah da: "Sana u kadar kfi gelirdi" bu-
yurdu da, yzne ve iki eline bir defa mesh etmiti,
demiti558[43].
8- Bb (Bu, Geen Bbdan Bir Fas!

Gibidir)
14-.......Bize Avf (el-A'rb), Eb Raca' el-

Utrid'den haber verdi. Eb Raca yle demitir: Bize
mrn ibn Husayn el-Huz yle tahds etti:
Raslullah (S), ayrca kenara ekilmi, cematle
beraber namaz klmam bir adam grd de:
Ya fulan, seni cemat iinde namaz
klmandan men' eden nedir? diye sordu.
Bunu Ahmed ibn Hanbel ve dierleri mevslen rivayet

558[43]
etmilerdir.
Yaynlar: 1/443-444.
459
O kimse:
Y Raslallah, bana cnblk isabet etti, su
da yok, dedi. Raslullah:
(yette zikredilen) Topraa yap, nk o
yapma sana kfi gelir, buyurdu. 559[44]
7-KTBU'S-SALT
(NAMAZ KTABI)
1- sr Gecesinde Namazlarn Nasl Farz

Klnd Bab
bn Abbs yle dedi:

Bana Eb Sufyn uzun HrakI hadsinde tahds
etti ki, Eb Sufyn (Hrakl'a kar, Peygamber'i
kasdederek):

559[44]
Yaynlar: 1/444.
460
O bize namaz klmay, doru olup doru
sylemeyi ve ffetli olmay (yn haramlardan, irkin
eylerden
ekinmeyi) emretmektedir, demitir 560[1]
1-.......Enes (R) yle demitir: Eb Zerr,

Raslullah'n (Mi'rc kssasn) yle haber verdiini
tahds ederdi: "Ben, Mekke'de iken evimin tavan
(anszn) yarld. Cibril aleyhi's-selm indi. Gsm
yardktan sonra onu zemzem suyu ile ykad. Sonra
hikmet ve mn ile dopdolu olan ahundan bir leen
getirdi de onu gsmn iine boaltt ve gsm
kapatt. Sonra elimden tutup beni dny semya doru
kard. Dny semya (yn yere en yakn olan
560[1]Buhr bu HrakI hadsini, biri Vahy blmnde olmak

zere, Sahh" mm on-drt yerinde tahrc etmitir. Bunu
Mslim, Eb Dvd, Tirmiz ve Nes de tahrc etmilerdir.
Babn hadsi, namazn evvel sr gecesinde 50 olarak farz
olmas, sonra iin be zerinde kararlamas haysiyyetinden,
onun keyfiyetlerinden bir keyfiyeti isbt eder.
bn Abbs'n sznn bb ismiyle mnsebeti, namazn farz
klnnn slm'n evvelinde olmas, hatt bunun hret
mertebelerinin en sonuna bali olup, blgelerin uzanda da
y' olmas i'tibriyledir.
Yaynlar: 1/445.
461
semya) vardmda Cibril, o semnn bekisine:
A, dedi. Beki:
Kimdir o? dedi.
Cibril'dir, dedi.
Beraberinde kimse var m? dedi.
Beraberimde Muhammed vardr, dedi.
O'na (gelsin diye) haber gnderildi mi? dedi.
Evet, dedi. .
Kap alnca dny semnn stne ktk. Bir
de grdm ki bir kimse oturmu, sa tarafnda bir
takm karaltlar, sol tarafnda da bir takm karaltlar
var. O kimse sa tarafna baktnda glyor, sol
tarafna baktnda alyor. O zt:
Merhaba (yn ho geldin) slih Peygamber,
ho geldin slih oul, dedi.
Ben Cibril'e:
Bu kim? diye sordum.
Bu, dem Peygamber'dir. Sanda, solunda
olan bu karaltlar da ocuklarnn ruhlardr. Sanda
olanlar cennetlikler, sol tarafnda olan bu karaltlar da
cehennemliklerdir. Sama baknca gler, sol tarafna
baknca alar, dedi.
462
Derken Cibril beni ikinci semya doru kard.
Orann bekisine de:
A, dedi.
Orann bekisi de evvelkinin syledikleri gibi
syledi de kapy at."
Enes der ki: Eb Zerr, RasluIIah'n semlarda
dem, drs, M-s, s ve brhm'i -Allah'n salavt
zerlerine olsun- bulduunu syledi ise de, onlardan
her binlerinin menzillerinin nasl olduunu tesbt
etmedi; yalnz dem'i dny semda, brhm'i altnc
semda bulmu olduunu syledi561[2]. Yine Enes der ki
561[2]Enes'in, Mlik ibn Sa'sa'a'dan Sahhayr'da rivayet edilen

hadsinde dny semda Adem'e, ikinci semda Yahya ve s'ya,
nc semda Ysuf'a, drdnc semda drs'e, beinci
semda Harun'a, altnc semda Musa'ya,
yedinci semda brahim'e kavutuu zikredilmekte olduundan,
iki rivayet arasnda b-rhm'in menzil ve makaamna dir bir
ihtilf var demektir. Zr Eb Zcrr'den olan rivayette bu
peygamber, altnc semda, teki rivayette ise yedinci semda
gsteriliyor. Bu iki rivayetten mada rivayetlerin hepsinde ise
yedincide olduu sabittir. Mi'rc eer mteaddid ise, rivayetler
arasnda taruz bahsini etmee mahall yoktur. Eer bir defa
vki' olmu ise, cematin rivayetini terch etmek evjdr.nk
bunlarn rivayetinde Peygamber'imiz brhm'i, arkasn
Beytu'l-Ma'mr'a dayam bir hlde grdn zikretmektedir.
Beytu'l-Ma'mr ise, ihtilafsz yedinci semdadr.
463
.562[3]
Cibrl, Peygamber ile birlikte drs'e
uradklarnda, drs aleyhi's-selm:
Ho geldin slih Peygamber, ho geldin slih
karde, demi. Peygamber buyurmu ki:)
"Bu kim? diye sordum. Cibrl:
Bu, drs'dir, dedi. Sonra Musa'ya uradm.
Oda:
karde, dedi.
Bu kim? dedim.
Cibrl:
Bu, Musa'dr, dedi.
Sonra s'ya uradm. O da:
Ho geldin slih karde, ho geldin slih
Peygamber, dedi.
Bu kim? dedim. ';. Cibrl:
Bu, isa'dr, dedi. Sonra brahim'e uradm.
oul, dedi.
562[3]Hadsin bundan sonraki parasn Enes, Eb Zerr'den

iitmemi olup, baka bir zttan ald anlalyor.
464
Bu kim, dedim. Cibrl:
Bu, brahim aleyhi's-selmdr, dedi."
bn ihb yle dedi: Bana Eb Bekr ibnu Hazm
haber verdi ki: bn Abbs ile Eb Habbe el-Ensr
yle derler idi: Peygamber (S) yle dedi:
"Sonra ben ok ykseklere karldm, nihayet
kalemlerin czrtlarn iittiim yksek bir yere
ktm"563[4].
Yine bn Hazm ile Enes ibn Mlik yle
demilerdir: Peygamber (S) yle buyurdu:
"(O zaman) Allah, mmetime elli namaz farz
etti. Bufarzyk-lenerek dndm. Derken Musa'ya rast
geldi m. Ms:
Allah mmetine neyi farz etti? diye sordu.
Elli namaz farz etti, dedim.
Rabb'na dn, nk senin mmetin buna
takat getiremez, dedi.
Mracaat ettim. Allah bir ksmn indirdi. Ben
yine Musa'nn yanna dnp:
Bir ksmn indirdi, dedim. O yine:
563[4] Rivayetin bu ksm Enes'ten nakledilmi deildir.
465
Rabb'na mracaat et, nk senin mmetin
takat getiremez, dedi.
Bir daha mracaat ettim. Allah bir ksmn daha
indirdi. Musa'nn yanna yine dndm. O yine:
Rabb'na dn. Zr mmetin buna takat
getirmez, dedi. Bunun zerine tekrar Allah'a mracaat
ettim. Allah:
"Onlar betir ve yine onlar ellidir. Benim
nezdimde sz tebdil olunamaz" buyurdu564[5].
Musa'nn yanna dndm. O yine:
564[5]Gnde be vakitten az namaz ile mkellef olmamamz

Allah tarafndan muhkem bir kaza olduu iin "Benim
nezdimde sz tebdil olunmaz" buyuruldu. Elli namaza
hkmden sonra bu mikdrn bee indirilmesi ise "Allah
dilediini mahveder ve sabit klar. Ana kitb onun nezdindedir"
(er-Ra'd: 39) yetinin n-tik olduu muallak kaza nev'ine dhil
olduundandr. Elli namaz farz idi; fakat Peygamber'in
ihtiyarna mevkfen farz idi. Namazlar fiil i'tibriyle sayca be,
sevb i'tibriyle ellidir.
Bu hadsteki kat'iyyete binen bize farz olan yalnz be vakit
namzdr.Bun-dan dolay limler vitr namaznn farziyyetine
kaail olmamlardr.
Bir de unu unutmamak gerektir k, Mi'rc gecesinde be vakit
namazn farz olmasndan evvel de namaz klnyordu (Ahmed
ibn Hanbel, Msned'c, Zeyd ve olu sme'den). sr'dan
evvel Raslullah'n da, sahblerinin de namaz kldklar
kat'dir. Ancak be vakit namaz farz olmadan evvel, farz namaz
var myd, yok muydu; ihtilf vardr...
466
Rabb'na mracaat et, dedi. Ben de:
Rabb'mdan utanr oldum, dedim.
Sonra Cibril beni t Sidretu'l-Mnteh'ya
varncaya kadar birlikte gtrd. Sidre 'yi yle acb
renkler kaplamt ki, onlar nedir bilemem. Sonra
cennete girdirildim ki iinde birok inci dizileri
vard565[6], topra da misk idi"566[7]

demitir: Allah namz farz ettii zaman, hazarda ve
seferde (akamdan baka namazlar) ikier rek'at ikier
rek'at olarak farz etmiti. Sonra sefer namazlar
olduklar gibi brakld da hazar namazlarnda artrma
yapld 567[8].
565[6] Dier rivayette inciden kubbeler" eklinde zabtedilmitir.

Yaynlar: 1/447-450.
567[8] Akam namaz gndzn vitridir. lk farz olduu zaman
rek'at olarak farz olmutur.

Dier rivayetlerden bilindiine gre, drt rek'atl namzlardaki
ikier rek'at ziyde, hicretten bir sene sonra farz edilmitir.
Sabah namaznn iki rek'at olarak braklmas, kyamn
kraatinin uzun olmasndandr diyenler vardr.
Yaynlar: 1/450.
467
2- Namazn, Avreti rtecek eyler inde
Vcib Olmas, Yce Allah'n
"... Her mescid huzurunda ziynetinizi aln... "

(ei-A'rf: 3i)
Kavli Ve Bir Bez inde Sarnarak Namaz

Klan Kimse Bab 568[9]
Seleme ibnu'l-Ekv'dan, Peygamber (S)'in:

"(Namaz klan kimse) O bezi bir dikenle de
olsabdmeler" buyurduu zikrolunur. Bunun
isnadnda nazar vardr 569[10]. Pislik grmedii
568[9] Buhr, yetteki ziynetin, avreti rtecek eyle tefsr

edildiini iaret etti. Bu kelmda, namazda avret yerini
rtmenin vcib olduuna dell vardr.
569[10] Yn avret yerinin grnmemesi iin bezin iki taraf
arasn birletirmek suretiyle dmeler. Bunu Buhr

Trh'mde, Eb Dvd, bn Huzeyme, bn Hb-bn, Seleme
ibnu'l-Ekv'dan mevslen rivayet etmilerdir. Seleme yle
demitir: Y Raslallah, ben av yapan bir kimseyim,
binenaleyh bir tek gmlek iinde namaz klaym m? diye
sordum. RasluIIah: "Evet, onu bir dikenle de olsa dmele"
buyurdu.
Bu lfz bn Hbbn'mdr. Buhr bunu baka bir isndla rivayet
468
mddete iinde cins mnsebet yapt elbise ile
namaz klan kimse 570[11].
Peygamber (S), plak kimsenin Ka'be'yi tavaf
tmemesini emretmitir 571[12].
3-....... mm Atyye (R) yle demitir: Bize
etti. Buhr bunun senedindeki Ms ibn brhm hakknda,

bnu'l-Kattn'n tenkidine iaret etmek isteyerek "snadnda
nazar vardr" dedi ve bunu temrz sigsyle zikretti (Kastalln).
Dier rivayette Seleme: Y Raslallah, ben avda bulunuyorum,
zerimde bir tek gmlekten baka birey bulunmuyor? dedim.
RasluIIah: "Onu bir diken ile de olsa dmele" buyurdu.
Bunu Hkim el-Mstedrek'inde rivayet edip: Bu, Meden ve
sahh bir hadstir. Bu rivayetle buradaki Musa'nn, bnu'l-
Kattn'n zannettii Musa'dan baka olduu zahir oldu.
Bunlarn biri Teym, dieri ise Mahzm'dir.. dedi (Ayn).
570[11] Buhr bununla, Eb Dvd ve Nes'nin rivayet ettii, bn
Huzeyme ile bn Hbbn'n, Muviye ibn Eb Sufyn tarkinden

sahhtir dedikleri u hadse iaret ediyor: "Muviye, kz kardei
mm Habbe'ye: RasluIIah, iinde cins mnsebet ettii
elbise ile namaz klar myd? diye sordu. mm Habbe de:
Evet, onda pislik grmedii zaman, dedi.
571[12] Buhr bununla, Eb Bekr'in hacc emirliinde, Al'nin de
gnderilii hakkndaki Eb Hureyre hadsine iaret etmitir. Bu

hadsi biraz sonra mevslen rivayet edecektir.
Grdn ki, Buhr burada hadsten paralar alm, ve bunlar
bb ismine katmtr. Birincisi Selemetu'bnu'1-Ekv' hadsidir,
geti. kincisi mm Ha-bbe hadsi; onun metnini 9. haiyede
verdik. ncs de bu haiyede iaret ettiimiz Eb Hureyre
hadsi ki, biraz sonra zikredilecektir (Ayn).
Yaynlar: 1/451.
469
iki bayram gnnde hayzh kadnlar ve perde
arkasnda yaayan kadnlar karmamz emredildi de,
kadnlar mslmnlarn cemaatnda ve dualarnda
hzr bulunurlar, hayzllar ise kadnlarn namaz yerin-
den ayr dururlard. Bir kadn: Y Raslallah, birimizin
cilbb (yn rtnecek araf) yoktur, dedi.
Raslullah: "Kadn arkada kendi cilbblanndan birini
ona giydirsin" buyurdu.
Ve Abdullah ibn Raca yle dedi: Bize mrn (el-
Kattn) tahds etti. Bize Muhammed ibn rn tahds
etti. Bize mm Atyye tahds edip: Ben Peygamber
(S)'den bunu iittim, dedi.572[13]
Bu ta'lki Tabern el-Kebtr'de mevslen rivayet etmitir.

572[13]
Bu ta'Ikin fidesi, Muhammed ibn Srn'in, mm Atyye'nin

kendisine bu hadsi tahds ediini tasrh etmesidir. Bununla,
bzlarnn "Muhammed ibn rn, bunu kz kardei Hafsa'dan,
o da mm Atyye'den iitmitir" iddialar btl olmutur
(Ayn).
Yaynlar: 1/452.
470
3- Namaz Klacak Kimsenin Namaza
Girerken zrn Boynunun Gerisine Balamas
Bab
Eb Hazm, Sehl (ibn Sa'd-91-)'den: Sahbler

zrlarn iinleri zerine balam olarak Peygambe S)
ile birlikte namaz kldlar, dedi573[14].
4-....... Bana Vkd ibn Muhammed,

Muhammed ibnu'lunkedir'den tahds etti. O yle
demitir: Cbir, elbiseleri, elbise sehbs574[15] zerine
konulmu olduu hlde, bir tek izrn boynunun
gerisine balam olarak namaz kld. Bir kimse ona:
Bir tek izr iinde mi namaz klyorsun? dedi. Cbir de:
Bunu ancak senin gibi bir ahmak kimsenin beni
573[14] Buhr bunu "Sevb dar olduu zaman ob"nda, mevslen

rivayet etmitir.
Yaynlar: 1/452.
574[15] el-Mic ka ahab birbirine atp yere dikerler ve zerine
esvb sererler (Kaams Ter.).

e-ucub. Sehpy ta'br olunan nesneye denir ki, oban ona
kovasn ve antasn asar; ehirlerde ve camilerde dah
kullandklar sehpya tlak olunur (Kaams Ter.).
471
grmesi iin yaptm. Peygamber (S) zamannda bizim
hangimizin iki sevbi vard? dedi. 575[16]
5-....... Bize Abdurrahmn ibnu Eb'l-Mevl,

Muhammed bnu'l-Munkedir'den tahds etti. O yle
demitir: Ben Cbir ibn Ab-dillah' grdm ki, o, bir
tek sevb iinde namaz klyordu ve: Ben
Peygamber(S)'i bir sevb iinde namaz klarken
grdm, dedi. 576[17]
4- Bir Sevb inde Onunla rtnerek

Namaz Klmak Bab
bn ihb ez-Zuhr: ltihf hakknda rivayet

ettii adsinde: el-Multehf, el-Mutevah demektir,
dedi.
O da sevbin iki ucunu iki omuzu zerinde
aprasvr alayandr ve Tavauh, kumala rtnen

Yaynlar: 1/453.
Yaynlar: 1/453.
472
kimsenin,
kuman iki ucunu iki omuzu zerinde
balamasdr577[18].
Buhr dedi ki: mm Hni* yle
demitir:Peygamber (S) bir kumala rtnp, onun iki
ucunu muzlan zerinde apraslama balad 578[19].
6-....... Bize Him ibn Urve, babasndan; o da

Umer ibn Eb eleme'den tahds etti ki (O, yle
demitir): Peygamber (S-bir defa) iki ucunu
apraslamasna balad bir kuma iinde namaz
kld579[20].
577[18] Bundan nurd, ya bn Eb eybe'nin el-Musannafmda.

Salim ibn Umer'den mevslen rivayet ettiidir, yhud da
Ahmed ibn Hanbel'in Eb Hureyre'den mevslen rivayet ettii
hadstir. Zahir olan, Zuhr, rivayet ettii hadsin yannda
Multehf' Mutevah ile tefsir edince, buhr mtekb szlerle
bu tefsri tavzh etmitir.
578[19] Mellif bunu, bu bb iinde mevslen rivayet etti, fakat
"Ve halefe beyne tara-feyhi(= ki ucunu apraslama balad

hlde)" demedi. Bu ifde,Eb Hureyre'den gelen dier bir
vechden, Mslim'de sabit olmutur.
Yaynlar: 1/454.
579[20] Sevb, kuma demektir. O zamann tam takm elbisesi -biri
izr, dieri rd olmak zere- iki sevb idi. zr, fta gibi bele
balanr, rd, ihram gibi omuza atlr; ikisi bir hlle ederdi.
473
7-.......Bize Him tahds edip yle dedi: Bana
babam (Urve bnu'z-Zubeyr), Umer ibn Eb Seleme'den
tahds etti ki, Umer ibn b Seleme, Peygamber (S)'i
m'minlerin annesi mm Seleme'nin evinde, bir
kuma iinde, kuman iki ucunu omuzlar zerine
atm olarak namaz klarken grmtr 580[21].
8-.......Umer ibnu Eb Seleme haber verip yle

demitir: Ben Raslullah (S)', mm Seleme'nin
Burada bir sevbden murd, rddr ki, sa ucunu sol

omuzundan geirip ve sol ucunu sa kolunun altndan karp,
iki ucunu ya gs tarafndan, ya arkadan balamak suretiyle
rtnerek namaz klmann cevaz bununla sabit oluyor. Bu trl
giyinmeye "teveuh, iltihf ve istimal" de denir. Kuman iki
ucunu balamaktaki fide, rk' esnasnda kuman dmemesi
ve namaz klan kimsenin kendi avret yerine gznn
ilimemesidir.
Yaynlar: 1/454.
580[21] Buhr bu hadsi bundan evvelki hadsten bir derece daha
inik olduu hlde, iinde Him'm, babasndan, kendisine

Umer'in haber verdiinin tasrhi olduu iin getirmitir. Geen
hadste ise an'ane ile vki' olmutur. Bir de burada, zikredilen
tasrhi te'yd eder mekn ta'yni ziydesi ile kuman iki ucunun
Pey-gamber'in omuz banda olmas ziydesi vardr (Ayn ve
Kastalln).
Yaynlar: 1/454-455.
474
evinde bir kuma iinde, onunla rtnm ve kuman
iki ucunu omuzlan zerine koymu olduu hlde
namaz klarken grdm. 581[22]
9-.......Bana Mlik ibn Enes, Umer ibn

Ubeydillah'n himayesinde bulunan Ebu'n-Nadr'dan
tahds etti. Ona da Eb Tlib'in kz mm Hni'nin
himayesinde bulunan Eb Murre haber verdi ki, ken-
disi Eb Tlib'in kz mm Hni'den yle derken
iitmitir: Fetih senesi Raslullah'n yanna gittim,
O'nu ykanr hlde buldum. Kz Ftma, O'nu setr edip
perdeliyordu. Selm verdim. "Bu kadn kimdir?" diye
sordu. Ben: Eb'Tlib'in kz mm Hni'im dedim.
Bunun zerine: "Ho geldin mm Hni'" dedi.
Ykanmasndan ayrlnca, bir kuma iinde, kuma
srtnda apraslamasna balam olduu hlde
namaza durup sekiz rek'at namaz kld. Namazdan
kt zaman: Y Raslallah, anamn olu benim emn
verdiim fuln, bnu Hubeyre'yi ldreceini

581[22]
Yaynlar: 1/455.
475
sylyor, dedim 582[23]. Raslullah (S): "Y mme
Hni', senin ahd ve emn verdiine biz de ahd ve emn
verdik" buyurdu.
mm Hni': Bu kld namaz Duh namaz
idi, dedi. 583[24]
582[23] Rv, bn Hubeyre'nin ismini mbhem kld iin ahsn

ta'ynde hayl ihtilf edilmitir. Hubeyre ibn Vehb
Mahzm,mm Hni'nin kocas olup Mekke'nin fethi zerine
Necrn'a kam ve irk zere vefat etmitir. Himaye edilip
afvedilen kimse de, Fetih gnnde Peygamber tarafndan i'ln
edilen sulh ve emn kabul etmeyerek, Hlid bn Veld
kumandasndaki mfrezeye kar arpmaya kalkan kk
toplulua dhil olanlardan idi.mm Hni'nin, Hu-beyre'den
Umer, Hni', Ysuf, Ca'de isimlerinde drt olu vard.
Hubeyre'nin dier bir kadndan mm Hni'nin yannda bir
olu daha olmas ihtimlinden bahsedenler de vardr ki, efaat
istenen ya olu Ca'de, yhud ismi hatrda kalmayan bu vey
oludur. mm Hni'den gelen dier rivayetlerde efaat istene-
nin bir deil, iki olduu da zikr ediliyor. Muhtelif rivayetlerde
isimleri saylanlar, yediye varyor. Bunlarn hepsi de Mahzm
ve kocas Hubeyre'nin akrabas id ki, Hlid'le olan Cerha
muharebesinden sonra ilerinden biri veya ikisi mm Hni'ye
iltica etmi iken, kardei Al ldrmee kalkm. mm Hni'
Mekke'nin st banda Abtah 'da kurulan byk adr iinde
Raslullah'tan efaat istemi ve metindeki cevb ile efaat
edilmitir.
Bundan m'min bir kadnn kfire verdii emnn
mslmnlarca makbul olduu meydana kyor.
Yaynlar: 1/455-456.
476
10........ Bize Mlik, bn ihb'dan; o da Sad
ibn Mseyyeb'den; o da Eb Hureyre'den haber verdi
(O, yle demitir): Bir kimse Raslullah'a bir tek
kuma iinde namazdan sordu. Raslullah (S) da: "Her
Dirinizin ikier kuma var m ki?" buyurdu 584[25].
5- Bb: Kii Bir Tek Kuma inde Namaz

Klaca Zam (Onun Br Ksmn) Omuzlar
zerine Koysun

Peygamber (S): "Hibiriniz zerinde bir tek kuma
varken onun bir mikdrm boynunun kk ile omuz
balar arasna dolamakszn namaz klmasn " buyur-
du 585[26].
584[25] Bir tek sevb, yn kuma veya bez iinde namazn cevazna
sahabe ve tabiler cumhuru kaaildir.
Yaynlar: 1/456.
585[26] Yn, bu takdrde musall nasl yapar? Kuma dar olduu
zaman, kuma bele balayp izr edinmesi ve yukardan

rtnmemesi lzm gelir. nk o dar kuma yukardan
rtnmek, avret yerinin almasna sebebdir.
Yaynlar: 1/457.
477
12-.......Bize eybn, Yahya ibn Eb Kesr'den; o
da krime'den tahds etti. Yahya: Ben krime'den
iittim yhud ben ona sormu idim, dedi. krime yle
dedi: Eb Hureyre'den iittim, o yle diyordu: Ben
Raslullah (S)'n: "Her kim bir tek kuma iinde na-
maz klacak olursa, onun iki ucunu apraslamasna iki
omuzundan geirsin" buyururken (kulamla)
iittiime ehdet ederim. 586[27]
6- Bb: Sevb (Yn Kuma) Dar Olduu

Zaman 587[28]
13-.......Bize Fulayh ibn Sleyman, Sad ibnu'l-

Hris'ten tahds etti. O yle demitir: Biz Cbir ibn
Abdillah'a bir tek sevb iinde namaz klmaktan sorduk,
o yle dedi: Peygamber'in seferlerinin birine588[29]

Yaynlar: 1/457.
587[28] Atk, omuz ba ile boyun kk arasna denir; iin ta'br
olunur.
588[29] Peygamber'in bu seferi, Medne taraflarnda olan Buvt
gazvesidir. Bu-vt Medine'den berd yhud daha fazla
478
onun maiyyetinde olarak ktm. Bir gece bir iimden
dolay yanna gittim. O'nu namaz klarken buldum.
Benim de zerimde bir tek sevb vard. Onu ihrama
brnr gibi brnp yan banda namaza durdum.
Namazdan ktnda: "Y Cbir, gece geliinin sebebi
nedir?" diye sordu. imi O'na haber verdim. Szm
bitirdikten sonra "Ya u grdm istimal (yn
kuma brnme) ne oluyor?" diye sordu. Bir sevb
vardr, dedim. Bunun zerine: "Libsn geni olursa
ona brn;(bunun gibi) dar olursa izr olarak beline
bala" buyurdu 589[30].
uzaklktadr. Bu, Peygamber'in ilk seferlerinden biridir (bn

Hacer, Ayn).
589[30] Bu hadsteki Peygamber'in istifsar ve ta'Imi, yukarda
geen hadsteki "iti-mP'i tefsr edicidir. Peygamber'in bu

emrinden anlalyor ki, evvelki hadslerde ta'rf buyurulan
"istimal" (iltihf, tevauh), hep geni olan tek
sevbe gre olup, dar gelen sevbler, mnferiden "itiml"e
elverili deil imi. ine br-nlen dar sevbler bedeni ayakta
iken rtse bile, bklme hlinde avretin almasna mni'
deildir. Tek ve dar olan sevbin namaza gre mahzurunu izle
iin, onu fta gibi bele balamak gerei retiliyor.
Yaynlar: 1/458.
479
14-....... Sehl (R) yle demitir: (Bz kerreler)
bir takm erkekler, bellerindeki futalar (dar olduklar
iin) ocuklar gibi boyunlarna balam olarak
Peygamber'le birlikte namaz klarlard da. (cemate
gelen) kadnlara: Erkekler dorulup oturmadka
balarnz secdeden kaldrmaynz, denirdi. 590[31]
7- am'a Mensb (Yn Gayrimslimler

Tarafndan 'ml Edilmi) Olan Cbbe inde
Namaz Klmak Bab
Ve Hasen el-Basr: Mecsler'in dokuduu

kumalar inde namaz klmakta be's grmemitir
591[32].
Ma'mer (ibn Rid): Ben ez-Zuhr*yi grdm; o,

boyasna sidik kartrlarak boyanm olan Yemen

Yaynlar: 1/458.
591[32] Bu ta'lki Eb Nuaym ibn Hammd, mehur nshasnda
480
kumalar giyerdi, demitir592[33].Al ibn Eb
Tlib de: -Yine kfirlerin i'ml ettiiykanmadk yeni
kumalar iinde namaz klmtr 593[34].
15-.......Mugre ibn u'be (R) yle demitir:

Ben Peygambe S) ile birlikte bir seferde idim 594[35].
Bana: "Y Mugre, su kabn al" buyurdu. Ben mataray

aldm. Raslullah (S) gzmdem gizleninceye kadar
uzaa gitti ve hacetini kaza etti. zerindebir m
cbbesi vard. Elini cbbenin yeninden karmaya
davrand, fakat dar oldu. Bunun zerine elini cbbenin
aasndan kard. Ben kendisine su ktm. O,
namaz iin ald abdesti ald. Mestleri zerine
meshetti, sonra namaz kld 595[36].
592[33] Bunu Abdurrazzk el-Musannafmda mevslen rivayet

etmitir. Ancak Zuhr'-nin Yemen kumalarn ykadktan sonra
giydiine, yhud da bu kumalarn -kendi mezh'ebine gre
temiz olan- eti hall hayvanlarn sidii ile boyandna
hamlediliyor.
593[34] Al'den gelen bu haberi, bn Sa'd, Ata ibn Eb
Muhammed'den mevslen rivayet etmitir.

Yaynlar: 1/459.
594[35] Bu sefer, hicretin dokuzuncu senesindeki Tebk seferi idi.
595[36] Peygamber'in bu cbbesi, o trihlerde henz kfr diyar
olan am'dan Hicaz'a giden dar yenli cbbelerden idi. Bu
481
8- Namazda Ve Namaz Hricinde
Soyunup plak Olmann Keraheti Bab
16-.......Bize Amr ibn Dnar tahds edip yle

dedi: Ben Cbir bn Abdillah'tan iittim, o yle tahds
ediyordu: Raslullah (S) Ku-rey ile birlikte Ka'be iin
ta naklediyordu596[37]. Futas da zerinde idi. Amucas
Abbs O'na: Ey kardeimin olu, futan zsen de onu
omuzlarnn zerine koyup, talarn altna getirsen?
dedi. Cbir yhud ona haber veren dedi ki: Peygamber
futasn zp omuzlarnn zerine koyunca, hemen
rivayet kffr dokumas olan esvb iinde namazn shhatine

delildir. Kfr diyarnda dokunan kumalar, pislikleri tebey-yiin
etmedike ykanmakszn giyilip, iinde namaz klmay mm
afi ile Kfe fakhleri tecvz etmilerdir. mm Mlik,
mriklerin dokuduu esvb iinde namaz klmay da, giymeyi
de mekruh grr. shk ibn Rhye ise btn esvbla-r temiz
addeder (Tecrd Ter, II, 240).
Yaynlar: 1/459-460.
596[37] Yklacak hle gelen Ka'be'yi. bi'sete yakn Chiliyet
gnlerinde Kurey yeniden bina etmiti. Bunun trihi hakknda

yedi kadar muhtelif rivayet vardr.
482
baylp yere dt. te ondan sonra plak grl-
memitir 597[38].
9- Gmlek, alvarlar (Donlar), Dizleri

Kapamayan Ksa Don Ve Kaftan inde Namaz
Klmak Bab
17-.......Eb Hureyre (R) yle demitir: Bir

kimse Peygamber'e oru kalkt da O'na bir tek sevb
iinde namaz klmaktan sordu. Peygamber: "Sizin her
birerleriniz iki sevb bulabilir mi ki?" buyurdu. Sonra
bir kimse bu mes'eleyi Umer'den sordu. Umer de:
Allah size genilik verdiinde siz de elbisenizi geni
tutunuz. Bir kimsenin birden ziyde elbisesi olursa onu
zerine alsn. Bir kimse izr ile rid iinde de, izr ile
gmlek iinde de, izr ile kaftan iinde de, alvar (veya
don) ile rid iinde de, alvar ile gmlek iinde de,
alvar ile kaftan iinde de, dizleri kapamayan ksa don
nsanlarn yannda er' zaruret olmadka avret yerini

597[38]
rtmenin farziyyetinde kimsenin bhesi yoksa da, halvette bile

soyunup plak olmay ho grmeyenler vardr.
Yaynlar: 1/460.
483
ile kaftan iinde de, dizleri kapamayan ksa don ile
gmlek iinde de namaz klabilir, dedi. RvEb
Hureyre dedi ki: Zannediyorum ki Umer: Dizleri kapa-
mayan ksa don ile rid iinde de, dedi598[39].
18-.......bn Umer (R) yle demitir: Bir kimse

Raslullah'a orup: ihrama giren kimse ne giyer? dedi.
Raslullah (S): "Gmlek giymez, alvarlar ve bornus
giymez, eri veya zafern ile boyanm kuma giymez.
Na'leyn bulamad takdirde mest giysin ve onlar da
topuklardan aaya varncaya kadar kessin" buyurdu.
Yine Nfi'den; o da bn Umer'den; o da
Peygamber'den bunun benzeri olan hadsi rivayet etti.
599[40]
598[39] zr, fta; rid, ihram gibi giyilen libs; kam, bizim
gmlek dediimiz; kaba, kaftan; servl, bizim don dediimiz
eylerdir, alvara da denilir. Tubbn, dizleri kapamayan ksa bir
don imi. ite Umer, bu hadste, avret yerini rtmek artyle bir
tek libs iinde namaz klmay tecvz ettii gibi, bolluk
zamannda dokuz trl giyinii daha ta'rf etmi oluyor. ,
libsn nev'i ve mikdrnda deil, avret yerini rtmektedir
{Tecrd Ter,, II, 237).
Yaynlar: 1/461.
Yaynlar: 1/461-462.
484
10- Avretten rtecei ey Bab 600[41]
19-......Eb Sad el-Hudr (R) yle demitir:

Peygamber (S), timlu's-samm'dan601[42], insann,
600[41] Dier zabta gre ma'n: "Avretten rtlmesi gereken ey

bab" olur. Her iki zabtta "mo"masdariyye veya mevsle'dir,
"min"de beyniyye'dir. Avret, sev'e ve utanlacak her eydir.
Buhr'nin tasarrufundan, onun namaz hricinde yalnz
sev'eteyn'in rtlmesini vcib grd zahir oluyor.
601[42] timlu's-samm': Sevb ile A'rb'n brndkleri gibi
brnmektir ki, ihram sa canibinden sol kolunun ve sol

omuzunn zerinden gtrp, bdeh arkadan sol kolunun ve
sol omuzunun zerinden atmakla tamamen brnmekten
ibarettir ki, elleri ve ayaklan ve cmle a'zs mesdd olur. Ve al
kavlin zr ve ihram maklesinden yalnzca bir kat sevbi
brnmekten ibarettir. yle ki, eninde ondan gayr sevb
olmayp ve onun bir canibini kaldrp dier omuzu zerine atp,
lkin bedenini tamamen setr edemediinden bz avret yeri
zahir ola... rih der ki, ikinci ta'rf, fakhler kavlidir. ki ta'rfte
de mahzrolduu iin, Peygamber'den nehy sdr olmutur.
Zahiren birinci kavi, namaz hline mbtendir (Kaams Ter.}.
Bu tercemede ihtiml ki, mstensih yanlmas vardr: "Ba'deh
arkadan sol" deil "Sa kolunun ve sa omuzunun zerinden"
demek lzm gelir. Fakhler kavli olan tefsire gre "itimlu's-
samm'"ya "dtb" da denir. Lgat-lerin verdii ilk ma'nca
"itiml"in ta'rfine nazaran, vcdun her taraf smsk sarlm
olacandan, sevbi bu tarzda giymi olan kimse, avret yeri g-
rnmemek iin ellerini behemehal libsn aasndan darya
karabilir. Ve namaz esnasnda ellerini istedii gibi hareket
ettiremez. Nehiydeki hikmet budur. Fakhlerin ta'rfine muvafk
olan ve "idtb" denilen istimal sureti ise, eer avret yerinden
485
brnd kuman bir paras avret yeri zerinde
bulunmakszn tek kuma ile ihtib602[43] etmesinden
nehyetti603[44]

Raslullah (S), iki trl al veriten (yn) "lims" ile
"nibz" 604[45]alverilerinden, "itimlu's -
birey ak kalacak vech ile olursa, haramdr; yoksa mekruhtur.

602[43] el-htib: Bir adam sevbine sarnp brnmek, al kavlin
dlbend ve kemer ma-klesiyle srtm ve baldrlarn sarp

toplamak ma'nsmadr ki, derviler stlahnda "kemende
girmek" ta'br olunur (Kaams Ter,).
Daha kolay tefsri, insan yeleri zerine oturup ve bacaklarn
dikip, o hey'et zere sarnmaktr. Bu tertbde dikkatsizce
sarnan kimsenin grnmesi haram olan beden a'zsmdan
bzlarn rtmemesi ihtimli glib olduundan, byle oturann
dikkatli olmas lzm gelir. Hamamlarda, belinde peteml
ykanan dikkatsiz kimselerde ekseriyy vki1 olur. Her hlde
"itimlu's-samm"' ile "ihtib"daki nehyin sebebi, haram olan
avretin almas korkusudur. Avret yerinin almasna mahall
vermeyecek derecede olursa haram olmazlar (Tecrd Ter., II,
243).
Yaynlar: 1/462-463.
604[45] "Bey'u lims"yhud "Bey'u mtltnese"i\e "Bey'u ntbz"
y&hud "Bey'u mu-nbeze". Chiliyet gnlerindeki alveri

nevi'lerinden ikisinin addr. slm kaa-nnu ile nehyedilmi
olduklar iin tabatyle her ikisi de amelden dm ve bu
yzden gemiteki icra keyfiyetleri hakknda eit eit tefsirlere
486
samm"dan, bir de insann tek sevb iinde (avret yerini
rtmeyecek ekilde) "ihtib" etmesinden nehyetti.
605[46]
21-.......Bize bn ihb'n kardeinin olu

(Muhammed ibn Abdillah), amucas(Muhammed ibn
ihb)'ndan tahds etti. O, yle demitir: Bana
Humeyd ibn Abdirrahmn ibn Avf haber verdi ki, Eb
Hureyre yle demitir: Eb Bekr u (ma'lm olan)
haccda606[47], nahr gnnde birok mndlerle birlikte
yol almtr. naallah al veriler kitabnda bunlara id

tefsirlere iaret edilecektir.
Yaynlar: 1/463.
606[47] Bu, Eb Bekr'n emirlii le dokuzuncu hicret ylnda ed
edilen haccdr ki, Mekke fethinden bir sene sonra ve

Raslullah'm bizzat idare ettii Veda Hacc'ndan bir sene evvel
di. Sekizinci senede fetihten sonra Mekke'ye emr ta'yn edilen
Attb ibn Esd'in emrli ile hacc edilmiti. Btn Arabistan
halk henz slm'a girmemi bulunduklar iin, sekizinci ve
dokuzuncu senelerde hep birlikte hacc edilmi ve islm'n hacc
mensekleri yannda mriklerin irkin bid'atlan da icra
olunmutu. Eb Bekr o sene Peygamber'e niybeten slm usl
zere hacc menseklerini retmee me'mr edilmi olup,
maiyyetinde Medneliler'-den yz kadar sahb var idi. O
srada Bere Sresi nazil oldu. Bunu mriklere i'ln etmek
zere arkadan Al gnderildi... te bu te'kdli Plnlarla
mriklik ve bid'atleri, o yldan sonra tammiyle ortadan
kaldrlm oldu (Tecrd Ter., II, 246).
487
Min'da "Bu yldan sonra hibir mrik hacc, hibir
plak Beyt'i tavaf etmesin" diye i'Ina beni de
gnderdi. Rv Humeyd ibnu Abdirrahmn dedi ki:
Sonra Ras-lullah (S) -Eb Bekr'in ardndan- Al'yi
gnderip: Bere Sresi'ni i'-ln etmesini emretti. Eb
Hureyre dedi ki: Al de bizimle beraber nahr gnnde
Min'daki halk arasnda: "Bu yldan sonra hibir
mrik hacc etmesin, hibir plak kimse Beyt'i tavaf
etmesin" diye (bara bara) i'ln etti. 607[48]
11- Ridsz Olarak Namaz Klmak Bab
22-.......Muhammed ibnu'l-Munkedir yle

demitir: Ben Cbir ibn Abdillah'in yanna girdim. O
bir sevb iinde ona brnm olarak namaz klyordu.
Rids da konulmutu. Namazdan knca Ona: Y Eb
Abdirrahmn, ridn konulmu olduu hlde sen na-
maz (m) klyorsun? dedik. Kendisi: Evet, sizin gibi
chillerin beni (bu ekilde) namaz klarken grmelerini

607[48]
Yaynlar: 1/464.
488
arzu ettim. Ben Peygamber-(S)'i ite byle namaz
klarken grdm, dedi608[49].
12- Uyluk Hakknda Zikrolunan ey Bab
bn Abbs'tan 609[50], Cerhed ibn Rizh'tan 610[51]
ve Muhammed ibn Cah'tan611[52]; bunlarn her

dePeygamber'den olmak zere"Uyluk avrettir" hadsi
rivayet ediliyor.
Enes: Peygamber (S) uyluunu at, dedi
612[53].Alimlerin ihtilflarndan klmak iin, Enes
hadsi ened ynnden daha sahihtir, Cerhed hadsi ise
608[49] Yn bu, caizdir. Bu hadsin ok az fark ile benzeri, nc

bbda gemiti.
Yaynlar: 1/464-465.
609[50] Bunu bn Abbs'tan Ahmed ile Tirmiz, iinde Eb Yahya
el-Kattt bulunan -ki o zaftir- bir senedle mevslen rivayet

etmilerdir.
610[51] Cerhed'den imm Mlik, Tirmiz ve bn Hbbn mevslen
rivayet etmiler, Tirmiz hasen, bn Hbbn sahh demitir.

611[52] Bu zt, m'minlerin annesi Zeyneb'in erkek kardeinin
oludur. Hem kendisi hem babas sahb idiler. Onun bu

hadsini Buhr Trh'te, Ahmed.ve Hkim de kitblannda
rivayet ettiler.
612[53] Bunu Enes'ten, Buhr yaknda mevslen rivayet etti.
489
tesettr iinde) daha ihtiyatldr 613[54].
Eb.Ms el-E'r: Usmn, huzuruna girdii
zaman eygamber (S) iki dizini rtt, dedi614[55]. Zeyd
ibn Sabit: Allah (en Nisa: 95. kelmm) Raslne,
O'nunuyluu benim uyluum zerinde iken indirdi. Bu
srada uyluu bana o kadar ar geldi ki, ben :J
uyluum ezilecek diye korktum, demitir615[56].
613[54] Uyluun avret olmadna zhib olanlar arasnda

Abdurrahmn bn Eb Zi'b, Isml ibn Uleyye, Muhammed ibn
Cerr et-Taber, Dvd Zahir gibi imamlar vardr. bn Hazm e-
Muhall'smda: "Ale'l-tlk namazda ve namaz hricinde
insanlarn hzr olduu yerde rtmesi farz olan avret, erkee
gre yalnz kubul ile dubr (yn n ile arka) olup, erkein
uyluu avret deildir. Kadnn ise yalnz yz ile ellerinden
baka btn bedenidir. Bunda hrr ile kle, hrre ile eme
arasnda fark yoktur" dedikten sonra, buradaki hads ile ihticc
etmitir.
Bunlara muhalif olan limler cumhuru ise uyluun avret
olduuna kaail-dir.Bu gn fetva cumhurun kavli zerinedir.
Bilhassa yukanki ta'lkdeki"uyluk avrettir" hadsi de bu
itihad takviye etmektedir. htiyata en uygun olan da -
Buhr'nin dedii gibi- odur.
614[55] Buhr'de "Usmn'n menkbeleri bb"ndaki hadsin
parasdr.
615[56] Buhr, bunu en-Nis Sresi'nin tefsirinde mevslen
rivayet etti.
Yaynlar: 1/465-466.
490
23-.......Bize Abdulazz ibnu Suheyb, Enes'ten
tahds etti (o,yle demitir): Raslullah (S), Hayber
gazasna kmt. Hayber'ln yanbanda sabah
namazn daha karanlk iken kldk. Sonra Allah'n
Peygamberi (hayvanna) bindi. Eb Talha da bindi,
ben de Eb Ta-ha'nn terkisinde idim. Allah'n
Peygamberi, Hayber'in soka iine srd. Benim
dizim Allah'n Peygamberi'nin uyluuna dokunur
hldeydi. Sonra izrn (yn futasn) uyluundan
syrd. Hatt Allah'n Peygamberi'nin uyluunun
akl hl gzmn nndedir. ehre girerken de:
"Allahu Ekber, Hayber harb oldu -yhud harb
olsun.-Biz bir kavmin yurduna girdik mi, inzr edilmi
olanlarn hli yaman olur!" buyurdu 616[57]. Bunu da
kerre syledi. Enes dedi ki: Hayberliler (sabah vakti)
ilerinin bana knca: te Muhammed; rv
Abdulazz ibn Suheyb'in bzlarndan rivayetine
nazaran da: te Muhammed! te ordu! dediler. Enes
dedi ki: Biz Hayber'i zorla, yn harben ele geerdik.
Harb esirleri topland. Akabinde Dhye gelip: Ey
616[57]Peygamber'in bu sz es-Safft Sresi: 177. yetinden

iktibas edilmitir..
491
Allah'n Peygamber'i, bana esirlerden bir criye ver,
dedi. Peygamber ona: "Git de bir criye al" buyurdu.
Dhye, Safiyye bintu Huyey'i ald. Bir kimse
Peygamber'e geldi ve "Ey Allah'n Peygamberi,
Dhye'ye Ben Kurayza ile Ben Nadr'n seyyidesi olan
Safiyye bintu Huyey'i verdin. (Hlbuki) o kadn,
senden bakasna mnsib olamaz, dedi. Bunun
zerine: "Onu da, onu da arnz" buyurdu. Akabinde
Dhye, Safiyye'yi getirdi. Peygamber Safiyye'ye bakt
da, Dihye'ye: "Esirlerden, bundan baka bir criye al"
buyurdu. Enes dedi ki: Peygamber Safiyye'yi azd etti
ve onunla evlendi. Sabit el-Bunn, Enes'e hitaben: Y
EbHamza, Peygamber Safiyye'ye mehr olmak zere
ne verdi? dedi. Enes: Safiyye'nin nefsini; onu azd etti
ve onunla evlendi, dedi. Nihayet yol zerinde iken,
mm Sleym, Safiyye'yi Peygamber iin cihzlad ve
gece olunca onu Peygamber'e teslim edip gerdee
koydu. Artk Peygamber gveyi olmutu. Sabah
olunca: "Kimde birey varsa onu getirsin" buyurdu da
bir yayg yayd. Artk kimi insan hurma, kimi ya
getirmee balad. Rv Abdulazz: Enes, sevk da
sayd zannediyorum, dedi. Enes dedi ki: Oradaki
492
cemat "hays" yemei yaptlar. te Raslullah'n
dn a bu olmu oldu 617[58].
Buhr'nin sretle ilgili olan bu hadsi namaz bahsinde de

617[58]
almas, uyluun avret olup olmad hakkndaki ihtilfa iaret

iindir.
"Uyluk avret midir, yoksa avret deil midir? Bu hususta
mezhebler muhteliftir. afi ve Eb Hanfe'ye gre, uyluk
avrettir. Ancak aralarnda, diz ve gbek hakknda ihtilf vardr.
mm Mlk'e gre uyluk avret deildir. Bu husustaki hadsler
birbirine mterzdr. Rivayete kuvvet, mm Mlik'in gr
lehinedir.
Ben derim ki: Bu hadsler arasn cem' yle olur: Uyluk, insann
kendi huss ahslarna ve srr yaknlarna nisbetle avret
deildir. Bunlarla yanna ok girenleri, girip kmalar iddetli
olan kimseleri kasdediyorum. Umma ve seyrek ziyaret eden
kimselere nisbetle, uyluk avrettir. Usmn'n Peygamber huzu-
runa girmesi, Peygamber'in Eb Bekr ve Umer'in yannda
uyluunu amasna ramen, Usmn'n giriinde uyluunu
rtmesi hadsi, sana bu tatbikata dellet eder.
mm Mlik'n iiler, deveciler ve benzerleri iin namazda
uyluun tesini, yn sdece n ve arkay rtmekle yetinmeyi
tecviz etmesi mezhebine gelince, bizim nazarmzda bunun
shhatine hibir.bhe yoktur. nk Peygamber'in. bu
kimselere ve benzerlerine namaz esnasnda uyluu dize kadar
rtmekle mkellef klmad hususu, pek ok yollarla rivayet
edilmi, nihayet zarur ilim hsl olmutur. te burada bir
kaaide vardr: O da, Peygamber uyluk iinnamzdan iki vech
beyn etmitir: Bri muhsnlerin namaz, dieri umm
m'minlerin namazdr. Nice eyler vardr ki, Peygamber
bunlar ikinciler hakknda tecvz etmi, birinciler hakknda
bunlar nehy etmitir. te sen bu kaaideyi bellersen, namaz
hakkndaki mtenkz yerlerin ou sana kolay olacaktr" (h
Veliy-yullah).
Yaynlar: 1/467.
493
13- Bb: Kadn Ka (Para) Elbise le
Namaz Klar?
Ikrime: Kadn kendi bedenini bir sevb ile

rtm olsa,, bu ona kf gelir, demitir 618[59].
24-.......Zuhr yle demitir: Bana Urve haber

verdi ki, ie R) yle demitir: Yemn olsun
Raslullah (S) fecr namazn kldrd da
m'minelerden bir takm kadnlar (mrt denilen)619[60]
rtleriyle kendilerini rterek, Raslullah'Ia beraber
namazda hzr bulunurlard. Sonra evlerine dnerlerdi
ki, onlar kimse tanyamazd620[61].
618[59] Ikrime'den gelen bu sz Abdurrazzk mevslen rivayet

etmitir.
Yaynlar: 1/468.
619[60] Mrt Mm'in kesriyle bir gn futaya denir ki, abgibi
ynden ve hazz ta'br olunan tiftikten dah dokunur. Htnlar

brnrler. Cem'i "mrt"'Jlir (Kaams Ter,).
Mrt denilen bu rtnn erhlerde eitli ta'rfleri yaplmtr.
Bu ta'rflerin ' -& toplamndan bunun cr gibi baa rtlp
btn vcdu kaplayan, ynden, tiftikten, ketenden, kldan
ma'ml ve kadnlara mahss bir rtnn ad olduu anlalyor.
620[61] Buhr bu hadsi kadn namaznn ka para elbise ile
494
14- Bb: Bir ahs Damgalar Bulunan Bir
Kuma inde
(Yn Onu Giyinerek) Namaz Kld Ve
Onun Damgalarna
Bakt Zaman? 621[62]
25-....... Bize bnu ihb, Urve'den; o da

ie'den tahds etti o yle demitir): Peygamber (S),
sahh olabileceine hid larak sevketmitir.

bn Abbs: Sk dokunmu olmak artyle bir kams iinde namaz
klmasn-a\ da be's yoktur, demitir. M'minlerin annesi
Meymne'nin de yenlerini bana etirmek zere bir tek ferace
iinde namaz kld rivayet edilmitir (Ayn).
bnu'I-Munzir', cumhurdan: Kadna vcib olan bir gmlek ile
bir ba rts iinde namaz klmasdr, diye hikye ettikten
sonra, yle demitir: Bundan da murd, bedenini ve ban
rtmektir. Sevb geni olursa, bunun fazlasyla ban da rterse,
bu da caiz olur. At'dan, onun: Kadn bir gmlek, bir izr (yn
fta), bir de ba rts le namaz klar dediini; bn Srn'in de,
bu e ilveten bir de ' 'milhfe'' yn cr ve araf ile rtnr
dediini rivayet etmitik ki, bunlarn mstehbha mahmul
olduunu zannederim" (bn Hacer, Fethu'l-Br, II, 28).
Bu hadsten, kadnlarn cematle namaz klmak iin mescide
kmalarnn cevaz da istidlal olunur.
Yaynlar: 1/468-469.
621[62] Yn namaz bozulmaz, lkin byle megul edici kuma
terketmek evldr.
495
stnde damgalar bulunan bir ha-msa 622[63] iinde,
namazda ve (namaz iinde) hamsann damgalarna ir
defa bakt. Namazdan knca: "Benim u hamsam
Eb Cehm 'e (geri) gtrn de bana Eb Cehm'in
enbicniyy esini623[64] getirin. nk hamsa demin
beni namazmdan alkoydu" buyurdu 624[65].
Him ibn Urve, babasndan; o da ie'den
syledi ki, Peygamber (S): "Ben namazda iken onun
622[63] Hamsa: Ynden yhud tiftikten, drt keli, iki taraf

zencefli bir nevi' siyah abaya denir ki, pek yumuak ve drnce
pek az yer tuttuu iin bu ismi vermilerdi (Ayn).
Bu hamsa m kumalarndan olup, Peygamber'e Eb Cehm
tarafndan
hediye edilmiti.
623[64] Enbicniyye: Bu kelime hakknda birka tefsir varsa da,
en yakn grneni En-bicn'a nisbet olmasdr. Bunak

olmayan yumuak, fakat kaim yn abaya denir ki, hamsa kadar
fhr kumalardan saymazmi.
624[65] Peygamber'in bu sznde, olur olmaz eylerle hatr
megul olan zaf kimselerin gz ve gnllerini oyalayacak

naklardan zde ve sde kumalar iinde namaz klmalarm
tavsiye ve namaz esnasnda uurlarm toplamaa almalarn
ta'lm ma'ns vardr. Yoksa O'nun kalbini hibir gil Rabb'ine
tevecchden alkoyamaz.
Namaz hricinde bu elbiseleri giymekte be's yoktur. Alimler de
bu hadsten mescid mihrb ve duvarlarnn musallyi igal ede-
cek nak ve hatlar ile sslenmesinin mekruh olduunu istinbt
etmilerdir.
496
damgasna bakyordum, onun beni fitneye
drmesinden korkarm" buyurmutur. 625[66]
15- Bb: Bir Kimse Sab (Yn Ha)

ekilleri Nakedilmi Elbise le Yhud Baka
Suretler Bulunan Bir Elbise le Namaz Klsa
Namaz Bozulur'mu? 626[67]
Ve bu nevi'den olmak zere nehy olunan

eyler627[68]
26-.......Bize Abdulazz ibn Suheyb, Enes'ten

tahds etti (O yledemitir): ie'nin bir kiram
vard628[69]. ie onunla odasnn bir tarafn rtmt.

Yaynlar: 1/469-470.
626[67] Buhr, burada da hakknda ihtilf bulunan mes'elelerde
kat' ifde kullanmamak uslne gre yryor. Yn namaz

bozulmaz, lkin bu mekruhtur.
Yaynlar: 1/470.
628[69] el-Krm: Kitb vezninde... al perdeye ve duvaa denir.
Bir kavle gre ynden alaca ve nak ilenmi ince nehlya denir
ki, kaplara perde ederler yhud be-gyet ince zra,rba
denir (Kaams Ter.).
497
Peygamber (S) ona: "u krmm karmzdan gider.
Zr onun tasvirleri, namazmda bana grnp
duruyor" buyurdu. 629[70]
16- Arkasnda Yrtmal pekten Bir

Ferrc inde Namaz Klp Sonra Onu karan
Kimse Bab
27-.......Ukbe ibn mir (R) yle demitir:

Peygamber'e bir'ipekferrc (yn ferace)630[71] hediye
edilmiti. Onu giyip iinde namaz kld. Namazdan
ktktan sonra, onu istemeyen, kerh gren bir kimse
gibi, bedeninden iddetle kard ve: "Bu, muttaklere
yaramaz" buyurdu. 631[72]

Yaynlar: 1/470-471.
630[71] el-Ferrc: Tennr vezninde kk ocuk gmleine denir
ve ensesinden yrtmac olan kaftana denir ki, ste giyilir. Bu,

hl ferace dediimiz eydir ki, fris-de ferec derler. Evvellerde
yrtmac ensesinden olur idi. Sonra imdiki allan hey'ete
girmitir (Kaams Ter.).
Bu feraceyi Peygamber'e hediye eden Dmetu'l-Cendel meliki
Ukeydir ibn Abdilmelik'tir.
Yaynlar: 1/471.
498
17- Krmz Bir Elbise le Namaz Klmak
Bab
28-.......Bize Eb Cuheyfe (R) yle demitir:

Ben Raslullah' rmz sahtiyandan yaplm bir kubbe
iinde grdm632[73]. Ve Bill' de grdm ki, o,
Raslullah'm abdest alaca suyunu ald. nsanlar da
grdm ki, (Peygamberdin kulland) abdest suyuna
doru kouyorlard. O sudan kimin eline bir ey
dediyse (teberrk iin) zerine srd. Ondan birey
elde edemeyen ise arkadann elindeki slaklktan ald.
Sonra grdm ki, Bill bir harbe alp (kubbenin
dnda bir yere) dikti. Peygamber (S) krmz birhulle
633[74]giyinmi ve cemrenmi olarak dar kt 634[75],
632[73] el-Kubbe, tepesi mdevver binaya denir ki, knbetta'br

olunur... F'1-asl Arab evlerinden kk ve mdevver adra
denip, sonradan mutlak olarak kullanld (Kaams Ter.}.
Bu hadsteki kssa Peygamber'in Mekke'ye yapt seferlerinden
birinde vki' olmutur. Ya Mekke fethi seferi veya Veda Hacc
seferi esnsndadr. Peygamber Min'ya yakn Ebtah denilen
yerde imi. Nes'nin rivayetine gre, yannda krk kadar sahb
var idi.
633[74] Bu hlle -hadsin lfzndan anlaldna gre- baka renk
karmam kan krmz bir hlle idi. Binenaleyh bundan saf
499
harbeye doru insanlara iki rek'at namaz kldrd635[76].
Yine grdm ki, o harbenin nnden insanlar ve
hayvanlar geip gidiyorlard. 636[77]
18- Evlerin Damlar stnde, Minberde,

Aa Paralar zerinde Namaz Klmak Bab
Eb Abdillah Buhr yle der: Hasen Basr, buz

zerinde namaz klnmasnda ve altndan yhud
stnden yhud nnden sidik aksa bile, namazklanla
kpr arasnda bir stre bulunduu zamankprler
zerinde namaz klnmasnda bir be'sgrmemitir. Eb
Hureyre de (aadaki) immn namazna
uyarakmescidin tavannda namaz klmtr 637[78]. bn
Umer de, skm kar zerinde namaz klmtr. 638[79]
krmz olan libs giymenin mekruh olmad hkm karlyor.

634[75] Mslim'in rivayetinde emrenrnenin zikri srasnda: Ba-
caklarnn akl hl gzmn nndedir" ta'rfi vardr.

635[76] Bu namaz, yolcu namaz idi. Mslim'in rivayetinde:
Rasiullah ileri geip leni iki rek'at kldrd, sonra ikindiyi iki
rek'at kldrd, sonra da Medne'ye d-nnceye kadar hep ikier
kldrd durd" denilmitir.
Yaynlar: 1/472.
637[78] Eb Hure'yre'nin bu fiilini bn Eb eybe mevslen rivayet
500
29-....... Bize Eb Hazm tahds edip yle dedi:
Sehl ibn Sa'd'a: (Peygamber mescidindeki) minber
hangi eyden(yaplm)dir? diye sordular. Sehl yle
dedi: nsanlar iinde bunu benden iyi bilen
kalmad639[80]. O, Gbe'nin esi (yn lgn)
aacndandr.640[81]Onu Ras-lullah iin, fulanca
kadnn himayesinde bulunan fular kimse yapt idi.
Yaplp yerine konulduu zaman RasluIIah (S)
zerine kt ve kbleye kar dikelip (iftith) tekbri
ald. nsanlar da arkasnda (mescidin iinde) namaza
durdular. Okuyup ruk'a vard. Cemat de arkasnda
rk' ettiler. Sonra ruk'dan bam kaldrd (ve
kbleden yzn ayrmayarak) gerisin geriye dnd ve
yere secde etti. Sonra yine minbere kt. Sonra yine
ruk'a vard. Sonra (yine ruk'dan) ban kaldrp
etmitir.
Yaynlar: 1/472-473.
639[80] Sehl ibn Sa'd, Medne'de en son haytta kalan sahbdir.
640[81] Gbe, Medine'nin m cihetinde dokuz mil mesafede
aalk bir yerin ismidir. Oras Peygamber'in develerine mer'

idi. Minber, ite bu ormanln esi (j) denilen aacndan
yaplmtr. Esi, iki trl olur: Bodur olanna tarf' (eii) denir,
irisine Trke'de lgn denir, gayet sert bir aatr.
501
gerisin geriye yryerek yere secde etti. te minberin
kssas budur 641[82].
Eb Abdillah Buhr yle dedi: Al ibnu
AbdilJah yle dedi: Allah kendisine rahmet eylesin,
mm Ahmed ibn Hanbel (241) bana bu hadsten
sorup: Ben ancak Peygamber'in insanlardan daha yk-
sekte olduunu kasdettim. Binenaleyh bu hadse gre
immn insanlardan daha yksekte bulunmasnda be's
yoktur, dedi. (Al ibn Abdillah el-Medn) der ki:
Bunun zerine ben de Ahmed ibn Han-bel'e: Sufyn
ibn Uyeyne'ye bu hadsten pek ok sul sorulurdu. Bi-
nenaleyh sen ondan bu hadsi iitmedin mi? dedim.
Ahmed ibn Hanbel: Hayr, dedi 642[83].
641[82] Sehl bn Sa'd'dan dier bir rivayette (Buhr, Cumua,

hutbe..) Raslullah (S) bu namaz tamamladktan sonra,
cemate dnp:.Ey insan/ar, benim byle yapm, sizin bana
iktid etmeniz ve namazmn nasl olduunu renmeniz
iindir" buyurmutur. mmn me'mm-dan yksek bir yerde
durmas caiz olduu anlalyor.
mmn me'mm zerine ykselmesi bir ihtiy olmak artyle
Hanefler, fifler, Ahmed ibn Hanbel ve Leys ibn Sa'd'a gre
caizdir. Nitekim Peygamberimiz bunu ittib lzumu ve
retmek maksadyle ta'll buyurmutur. mm Mlik ve
Evz'ye gre, caiz deildir.
642[83] Bu, Ahmed ibn Hanbel'in bu hadsi Sufyn ibn
Uyeyne'den iitmedii hususunda sarihtir.
502
30-.......Bize Humeyd et-Tavl, Enes ibn
Mlik'ten haber verdi(yle demitir): Raslullah (S)
atndan dt de baca yhud krek kemii syrld.
Raslullah bir ay kadnlarnn yanlarna girmemee
yemn etti. Kendisine id bulunan ve merdiveni hurma
ktnden olan ykseke bir odada oturdu. Bu srada
sahbleri O'na iydet iin geldiler. Raslullah kendisi
oturarak, oradakiler de ayakta olduklarhlde onlara
namaz kldrd. Selm verince: "mm, kendisine uyul-
sun diye imm edilir. Binenaleyh o tekbr alnca
tekbr aln, rk 'a vard vakit ruk'a varn. Scdeye
vard vakit secdeye varn. Oturduu hlde namaz
klarsa siz de hep oturarak namaz kln" buyurdu.
Raslullah yirmi dokuz gnde oradan indi. Sahbler:
Y Raslallah, sen kadnlarndan bir ay ayrlacana
yemn etmitin, dediler. Raslullah: "(Yemn edilen)
ay, yirmi dokuz gndr" buyurdu643[84].

Yaynlar: 1/473-474.
643[84] Bu hadste haber verilen attan dme rahatszl, hicr
beinci yln zu'1-hicce aynda vki' olmutur. O zaman kldrd

cemat namaznda metblarn da oturarak namaz klmalarn
503
19- Bb: Namaz Klan Kimsenin Giydii
Sevb, Secdeye Vardnda Hanmna
Dokunduu Zaman? 644[85]
31-.......Meymne (R) yle demitir:

Raslullah (S), ben karsnda ve hayzh olduum
hlde namaz klard. Bazen secdeye vard zaman
giydii elbise -ben hayzh iken- bana dokunurdu. Yine
Meymne: Raslullah hurma yaprandan yaplm
kk bir seccade zerinde namaz klard,
demiti645[86]
20- Hasr zerinde Namaz Klmak Bab
emretmitir. Vefatyle neticelenen hastalk iinde kldrd

namazda ise, tatbkat baka olmutur. O zaman kendisi
oturarak klm, cemat ise ayakta O'na uyup klmlardr.
Hadsin bbta ilgisi, Merube adiyle zikredilen ykseke odada
Peygamber'in namaz klm ve kldrm olmasdr.
Yaynlar: 1/474-475.
644[85] Yn bunda bir be's yoktur.
Yaynlar: 1/475.
504
Ve Cbir ibn AbdiIIah ile Eb Sad Hudr,
geminin iinde herbiri ayakta olduklar hlde namaz
klmlardr646[87]. Hasen Basr (gemide ayakta m,
yoksa oturarak m namaz kldracan soran kimseye
hitaben): Dikelmekle arkadalarna meakkat
vermeyecein mddete ayakta kldrrsn ve gemi ile
beraber -dnecei yere- dnersin. Onlara meakkat
vereceksen o takdirde oturarak namaz kldrrsn,
demitir .647[88]
32.......Bize Mlik, shk ibn AbdiIIah ibn Eb

Talha'dan; oda Enes ibn Mlik'ten haber verdi. Onun
ninesi Muleyke, Raslullah', kendisi iin hazrlam
olduu bir yemee da'vet etmiti. Raslullah o
yemekten yedi. Sonra; "Kalknz da size namaz
kldraym" buyurdu. Enes der ki: Ben kullanla
kullanla simsiyah olmu bulunan (eski) bir hasrmza
646[87] Cbir ve Eb Sad'in bu gemide namaz klmalar haberini

bn Eb eybe sa-hh bir sened ile mevslen rivayet etmitir.
647[88] Hasen Basr'nn bu szn de yine Jbn Eb eybe sahh
bir isnd ile mevslen rivayet etmitir.

Yaynlar: 1/476.
505
doru davrandm, zerine su serptim. Raslullah (S)
namaza durdu. Yetm ile ben de arkasnda bir saff
olduk. Koca kan da arkamzda durdu. Raslullah
bizlere iki rek'at namaz kldrd, sonra ayrld 648[89].
21- Seccade zerinde Namaz Bab 649[90]
33-.......Meymne (R): Peygamber (S) hurma

yapraklarndanyaplm kk bir seccade zerinde
namaz klard, demitir. 650[91]
648[89] Bu hads, nafile namaz iin cematin cevazna delildir.

Haneflere gre -tervhtenmad-birbirini da'vet suretiyle
cematle nafile namaz klmak mekruhtur. Onlar, Peygamber'in
kldrd bu namazn farza olduunu sylerler.
Bu hadsten, kadnlarn ayr saffta olmalar gerekecei
anlald gibi, cematin arkasnda kadnlarn mnferiden
iktid etmelerinde de be's olmadna hkmedilebilir.
Yaynlar: 1/476.
649[90] Raslullah (S)'n; Muz ibn Cebel'e: Yzn topraa bula"
buyurmas, dorudan doruya toprak zerinde namaz klp

secde ederken alnn topraa getirmenin fazletine delildir.
Ancak hasr ve nebat olan herhangi bir yayg zerinde namaz
klmakta kerahet olmad hususunda icm edilmitir. Yalnz
Umer ibn Abdilazz Allah'a tevazu iin hasr zerinde namaz kl-
mazd. Hayvan derileri ve hayvan tylerinden yaplm yayglar
zerinde namaz klmann hkm limler arasnda muhtelefun-
fhdir.
506
22- Kilim, Kee Ve Benzeri Denen
eyler zerinde Namaz Klmak Bab
Enes ibn Mlik kendi dei zerinde namaz

klmtr.651[92]
Ve yine Enes: Bizler Peygamber'in beraberinde
namaz klardk da bizden kimi kendi sevbi zerine
secde ederdi, demitir 652[93].
34-.......Peygamber'in zevcesi ie (R) yle

demitir: Ben Raslullah'n n tarafnda, ayaklarm
O'nun kblesine (yn secde edecei yere) gelmek zere
uyur idim. O secdeye vard zaman eliyle beni
drterdi de ben ayaklarm geriye ekerdim. Secdeden
kalkt zaman yine uzatrdm. ie der ki: O

Yaynlar: 1/477.
651[92] Enes'in bu fiiline id haberi ibn Eb eybe ile Sad ibn
Mansr, Ibnu'l-Mbrek'ten; o da Humeyd'den olmak zere

652[93] Enes'in bu hadsi, bundan sonraki bbda mevslen
gelmitir.
Yaynlar: 1/477.
507
zamanlarda evlerde kandiller (yn klar) yoktu
653[94].
35-.......ie (R) yle haber vermitir: ie,

Peygamber'in eine id dei zerinde, kendisi ile
kblesi arasnda cenazenin sadan sola uzanp yatmas
gibi yatm olduu hlde Raslullah (S) namaz klar
idi. 654[95]
36-,......Bize Leys, Yezd'den; o da Irak (ibn

Mlik)'tan; o da Urve'den tahds etti ki, Peygamber (S),
e, Peygamber'le kblesi arasnda, stnde ikisinin
beraber uyuyageldikleri dek zerinde enli-lemesine
yatm olduu hlde namaz klar idi. 655[96]
653[94] ie bu son sz, zr makaamnda sylemitir. Eer

odamda k olayd, ayam drtmesine ihtiy brakmazdm
demek istiyor.
Yaynlar: 1/478.
Yaynlar: 1/478.
Yaynlar: 1/478.
508
23- Scan iddetinde Sevb zerine
Secde Etmek Bab
Hasen Basr: Sahbler cemati, elleri

elbisesinin kolu iinde olduu hlde sark ve klah
zerine secde ediyordu, demitir .656[97]
37-.......Enes (R) yle demitir: Biz Peygamber

(S) ile birlikte namaz klardk da, bzlarmz scan
iddetinden dolay (brnd-) sevbin bir kenarn
secde yerine koyard 657[98].
656[97] Hasen Basr'nin bu szn, bn Eb eybe ile Abdurrazzk

Yaynlar: 1/478.
657[98] Mslim'in rivayetinde: Sevbini yayp zerine secde eder-
di"; bn Eb eybe'nin rivayetinde: " Scan ve souun id-

detinde.." suretinde gelmitir. Scan ve souun iddetli
zamanlarnda giyilen sevbi namazda iken yayp zerine secde
etmeyi tecviz eden Eb Hanfe, Mlik, Ahmed ibn Hanbel ve
tshk ibn Rhye bu hads ile ihticc ederler. Onlarn bu
ictihdlan Umer'in kavline uygundur. brhm Naha, At,
Mchidve Hasen Basr de bu ictihddadrlar.
mm afi, - Y Rebh, alnn topraa bula" hadsi ile ihticc
ederek, bunlara muhalefet etmi, bu hadsteki sevbi, namaz
klann elbisesinden ayr bir sevb, yhud namaz klann
hareketiyle hareket etmeyen bir sevb ile te'vl etmitir.
509
24- Ayakkablarla Namaz Klmak Bab
38-.......Bize Eb Mesleme Sad ibnu Yezd el-

Ezd haber verip yle dedi: Ben Enes ibn Mlik'e:
Peygamber (S) ayakkablar ayanda iken namaz klar
myd? diye sordum. Enes: Evet, cevbm verdi 658[99].
25- Mestlerle Namaz Klmak Bab
39-.......Hemmm ibnu'I-Hris yle demitir:

Ben Cerr ibn Abdillah' grdm ki, o iedikten sonra
abdest ald ve mestleri zerine mesh etti. Sonra kalkp
namaz kld. Kendisine (niin mest zerine mesh ettin
diye) soruldu. O: Ben Peygamber'in byle yaptn
grdm, dedi. Rv brhm en-Naha der ki: Bu hads

Yaynlar: 1/479.
658[99] Bu hads, temiz olmak artyle, ayakkablar karmak
szn namaz klmann cevazna delldir. Eb Dvd

Snen'de, Abdullah ibn Amr ibn s'n: Raslullah' yaln ayak
da, ayakkablar ile de namaz klarken grdm" dediini rivayet
ediyor.
Yaynlar: 1/479.
510
(Abdullah ibn Mes'd'un arkadalarnn) pek holarna
giderdi. nk Cerr, en son mslmn olanlardan
biridir 659[100].
40-.......Mesrk'dan; o da el-Mugre ibn u'be

(R)'den tahds etti ki, o: Ben Peygamber (S)'e abdest
aldirttm da, O mestleri zerine mesh etti ve namaz
kld demitir660[101]
659[100] Suli, Cerr'in byle yaptn gren Hemmm ibnu'l-

Hris sormutur. Bu sul, mest zerine mesh ettiine i'tirz
kablindendir.
Cerr'in bu rivayeti, mestler zerine meshi snnet i'tikaad eden
Abdullah ibn Mes'd'un ashabn memnun ederdi. nk, el-
Mide'nin 6. yeti ile bu snneti mensh sayanlarn iddiasn
Cerr'in, Peygamber'in bu fiilini o yetin nzulnden sonra
grm olmas reddeder.
Yaynlar: 1/480.
Yaynlar: 1/480.
511
26- Bb: Namaz Klan Kimse Secde
Etmeyi Tamamlamad Zaman? 661[102]
41-....... Bize Mehd, Vsl'dan; o da Eb

Vil'den; o da Huzeyfe'den haber verdi ki, Huzeyfe (R)
ruk'unu ve sucdunu tamm yapmayan bir adam
grd. O adam namazn ed ettikten sonra Huzeyfe
ona: Sen namaz klmadn, demitir. Eb Vil: Eb
Huzeyfe'-nin ona: "lm olsan, Muhammed'in
snnetinin gayr zere lm olursun".dediini
zannediyorum, dedi. 662[103]
661[102] Yn o kimse bu namazdan mahrum olur; nk

bylesine iddetli vad teret-tb etmitir.
"Bu bb le bundan sonraki bb Asl rivayetinde sabit,
Msteml rivayetinde sakttr. nk bunlarn yeri "Namazn
sfatlar bblan"ndandr (Kas-tailn).
"Darr'den naklolundu: Kitabn bz yapraklan kitaba yapk
deildi. Bu yapraklan ilhak etmekte mstensihlerin bzsndan
hat vki1 oldu. Onlar bu yapraklan musannifin bizzat ilhak
etmek istedii yerden baka yere ilhak ettiler, ite buradaki bu
bb ve sonraki bblar bu kabildendir. nk bunlar hak-katte
"Namazn sfatlar bb"ndandr. Bunu iyi belle" (h
Veliyyullah).
Yaynlar: 1/481.
512
27- Bb: Namaz Klan Kimse Secde
Esnasnda Pazularn Aar Ve Yanlarndan
Uzaklatrr
42-.......Bize Bekr ibnu Mudar, Ca'fer'den; o da

bn Hrmz'den; o da Abdullah ibn Mlikin bnu
Buhayne(R)'den tahds etti (O yle demitir):
Peygamber (S) namaz klarken secde esnasnda koltuk
altlarnn beyazl grnecek derecede pazularnn
arasn aar (ve bedenini yerden uzaklatrld.
Leys dedi ki: Bana Ca'fer ibn Raba daBekr'in bu
hadsi tarznda tahds etti.663[104]
28- Kbleye Ynelmenin Fazileti Bab

664[105]
663[104]Bu ta*Iki, Mslim tahrc etmitir.

Yaynlar: 1/481.
664[105] Mellif, avreti rtmek hkmlerini beyndan fari
olunca, kbleye ynelmeyi beyna balad. nk namaza

balamak isteyen kimse, evvel avreti rtmeye, sonra kbleye
ynelmeye ve bunlarn ardndan mescidlerin hkmlerine muh-
tc olur.
513
Namaz klacak kimse ayaklarnn ular ile (yn
ayak parmaklarnn balaryle) kble tarafna ynelir.
Bunu Eb Humeyd, Peygamber(S)'den
sylemitir.665[106]
43-.......Enes (R) yle dedi: Raslullah (S)

yle buyurdu: "Her kim bizim kldmz namaz klar,
kblemize kar durur ve kestiimizi yerse, Allah Un ve
Allah elisinin ahd ve emnn hakkeden ms-lmn,
ite odur. Artk yle olan bir kimsenin ahd ve emn
hususunda Allah'a (ve RasFne) hyanet
etmeyin".666[107]
44-.......Enes (R) yle dedi: Raslullah (S)

yle buyurdu: "nsanlar L ilahe Hlellh (= Allah'tan
baka hakk ilh yok) deyinceye kadar, onlarla
muharebe etmekliim bana emr olundu. Onlar bunu
665[106] Bu, ileride "Peygamber'in namaznn sfat bb"nda

mevslen gelecektir.
Yaynlar: 1/482.
Yaynlar: 1/482.
514
syledikleri, namazmz kldklar, kblemize
yneldikleri ve kestikleri hayvanlar bizim kestiimiz
hayvanlar gibi kestikleri zaman, artk onlarn kanlar
ve mallar bize haram olmutur, ancak kanlarn ve
mallarn kendi hakklan mukaabili olmak mstesnadr.
Onlarn (btnlarndan dolay olan) hesblar Allah'a
iddir".
Ve bnu Eb Meryem yle dedi: Bize Yahya (ibn
Eyyb) haber verip yle dedi: Bize Humeyd et-Tavl
tahds edip yle dedi: Bize Enes, Peygamber(S)'den
tahds etti667[108].
Ve Al ibn Abdillah yle dedi: Bize Hlid ibn
Haris tahds edip yle dedi: Bize Humeyd et-Tavl
tahds edip yle dedi: Meymn ibnu Siyah, Enes ibn
Mlik'e sorup: Y Eb Hamza! Kulun kann ve maln
haram klan ey nedir? dedi. Enes: Kim L ilahe illellah
(= Allah' tan baka hakk ilh yoktur) essna (zahiren)
ehdet eder, kblemize ynelir, namazmz klar ve
Bu ta'lki Muhammed ibn Nasr ve bnu Mende,mn'da,

667[108]
bnu Eb Meryem tarkinden mevslen rivayet etmilerdir.

Mellif Buhr bunu istihd ve takviye olarak zikretmitir.
Yoksa, Yahya ibn Eyyb ta'n edilmi bir rvdir. Ahmed: O,
seyyiu'l-hfz'dr, demitir (Kastalln).
515
kestiimiz hayvan yerse, ite o msi-mndr. Artk
mslmnn lehine olan, onun da lehine; mslmnn
aleyhine olan, onun da aleyhinedir, dedi668[109].
29- Medne. am Ve Mark Ahlsinin

Kblesi Bab
Peygamber'in:"Dk karma yhud ieme

esnasnda kbleye kar ynelmeyiniz, lkin
(Medne'nin) ark tarafna veya garb tarafna doru
yneliniz" kavlinden dolay (Medine semti iin) arkta
ve garbda kble yoktur 669[110].
668[109] Enes'in cevbnn, tahrm sebebi sorusuna mutabakat

vechi, cevbn sorulan eyi tazammun etmesidir. nk Enes,
ehdeti ve ona atfettii eyleri syleyince, bunlar yapan
kimsenin mslmn olduu bilindi. Mslmnn ise slm
hakk mstesna, kam ve mal haram olur. Binenaleyh cevb
sule mutabktr (Kastalln).
Babn hadsleri ile kblenin fazleti sabit oldu. nk
Peygamber, kbleye ynelmeyi mslim ile gayrisi arasn temyiz
ettiren ve bunlar arasn ayran hasletlerden tek bir haslet
yapmtr (n Veliyyullah).
Yaynlar: 1/483.
669[110] Bu ta'lki en-Nes mevslen rivayet etmitir. Buhr bu
hadsin ummu ile ihli-cc etmitir;
516
45-....... Bize Zuhr, At ibn YezcTden; o da
Eb Eyyb elEnsr'den tahds etti ki, Peygamber (S)
yle buyurmutur: "Halya geldiiniz zaman kbleyi
karnza almayn, kbleyi arkanza da almayn, fakat
(Medine'nin) ark tarafna doru veya garb tarafna
doru dnnz".
Eb Eyyb dedi ki: Sonra biz am'a geldik ve
kble tarafna doru bina edilmi birok hallar
bulduk. Bu durumda biz, kble cihetinden eilip
meyleder ve Yce Allah'tan mafiret isterdik.
Ve yine Zuhr'den; o da At'dan. At: Ben Eb
Eyyb'dan; o da Peygamber(S)'den olmak zere, geen
hads gibi iittim, dedi670[111].

Yaynlar: 1/483-484.
670[111] Bundan hsl olan udur: Sufyn bu hadsi Al'ye iki kerre
tahds etmitir. Bir kerre Zuhr'nin kendisine tahdsini tasrh

etti ki, bunda At'nn an'anesi vardr. Bir kerre de Zuhr'den
an'ane ile ve At'nn semm tasrih ile getirdi (Kas-talln).
Yaynlar: 1/484.
517
30- Yce Allah'n: Siz De brahim'in
Makaamndan Bir Namazgah Edinin (El-
Bakara: 125) Kelm
Bab 671[112]
46-....... Bize Amr ibnu Dnr tahds edip yle

dedi: Biz bn Umer'e: Umre iin Ka'be'yi tavaf etmi,
fakat Safa ile Merve arasnda sa'y etmemi olan bir
kimse, karsyle cins mnsebet yapabilir mi? diye
sorduk. bn Umer: Peygamber (S) umre iin Mekke'ye
geldi, Beyt'i yedi kerre tavaf etti. Makaamn arkasnda
iki rek'at namaz kld. Safa ile Merve arasnda sa'y etti.
And olsun ki Allah'n Rasl'nde sizin iin pek gzel
bir rnek vardrd-Ahzb:2i), dedi.
Biz bu mes'eleyi Cbir ibn Abdillah'a da sorduk.
O da: Safa ile Merve arasn sa'y etmedike kadna
sakn yaklamasn, cevbm verdi. 672[113]
671[112] Buhr, e!-Bakara:125. yetinde kblenin beyn olduu

iin, bu yetle bb yapmtr.
Yaynlar: 1/485.
518
47-.......Seyf yle demitir: Ben Mchid'den
iittim, o yle dedi: bn Umer'in yanna gelindi de,
ona: te u Raslullah, o Ka'-be'ye girdi, denildi.
Bunun zerine bn Umer yle dedi: Peygamber (S)
darya km olduu hlde, ben hemen oraya geldim
ve BPi Ka'be kapsnn iki svesi arasnda ayakta
buldum. Ve hemen Bill'e sorup: Peygamber Ka'be
iinde namaz kld m? dedim, Bill: Evet, kapdan
giren kimsenin sol tarafna den iki direk arasnda iki
rek'at namaz kld, sonra darya kt ve Ka'be'nin
yz -kaps- karsnda (yn brhm makaamnda)
iki rek'at kld, dedi. 673[114]
48-....... Bize bnu Curayc, At'dan haber verdi:

O yle demitir: Ben bn Abbs'tan iittim, o yle
dedi: Peygamber (S) Ka'-be'ye girdii zaman, onun
btn nahiyelerinde (yn cihetlerinde) du etti ve
oradan kncaya kadar namaz klmad. Darya

673[114]
Yaynlar: 1/485.
519
knca Ka'-be'nin nnde iki rek'at kld. Ve: "Kble
ite budur" dedi674[115].
674[115]bn Abbs'n bu rivayeti, Ka'be'nin iinde namaz

klnmadn ifde ediyor. Peygamber'in maiyyetinde Bill ile
beraber Ka'be'ye giren Usme ibn Zeyd'-den gelen rivayet de
eride namazn nefyini tazammun ediyor. Hlbuki bu hadsten
nceki hadste Bill, Ka'be'nin inde namaz klndn haber
vermitir. Bunlarn te'Ifi hususunda unlar sylenmitir:
Ka'be'ye giriin iki defa vki' olmu olmas muhtemIdir.
Drakutn'nin yine bn Abbs'tan rivayetine gre: "Raslullah
Beyt'in iine girip, iki direin arasnda iki rek'at kld. Sonra
kt, Ka'be kaps ile Haceru'l-Esved arasnda iki rek'at kld ve:
"Kble ite budur" buyurdu. Sonra bir defa daha Ka'be'ye girip
ayakta du ettikten sonra, namaz klmadan kt". Bu rivayetin
son ksm ile metindeki rivayeti arasnda bir dereceye kadar
uygunluk vardr. Vak'a birden fazla olmusa, rivayetleri te'If
etmekte mkilt yoktur. Fakat vak'a bir ise, Bill'n isbten
vki' olan rivayeti ile amel etmek lzm gelF. Zr isbt, nefye
mukaddemdir. Binenaleyh terchi lzm gelir. Usme gibi nefy
edenlerin nefyine ise, sebeb udur: Onlar Ka'be'nin iine girip
kapy rttler. Ve du ile megul oldular. Bill ise Raslullah'a
yakn bir yerde bulunuyordu. Sonra Peygamber namaz klnca,
yaknnda duran Bill grd. Uzakta duran Usme grmedi.
Bilhassa kap rtlp ortalk lo olmu, namaz da haff klnm,
Usme ise hep du ile megul olmu idi, Usme zannina binen
namaz klmad diyebilir.
Velhsl, Ka'be'nin iinde namaz klmann cevaz ihtilafl bir
mes'eledir.
Yaynlar: 1/486.
520
31- Namaz Klacak Kimsenin, Nerede
Olursa Olsun, Kble Cihetine Ynelmesi Bab
675[116]
Ve Eb Hureyre yle dedi: Peygamber (S):

Bulunduun yerde kble cihetine ynel ve Allahu
Ekberde" buyurdu676[117].
49-.......Ber' ibn zb (R) yle demitir:

Raslullah (S), (Medine'de) on alt yhud on yedi ay
Beytu'l-Makdis'e doru namaz kld idi. Hlbuki
Raslullah kblesinin Ka'be'ye yneltilmesini arzu
ederdi. Bunun zerine azz ve cell olan Allah: "Biz,
yzn ok kerre ge doru evirip evirdiini
muhakkak gryoruz. imdi seni herhalde hond
olacan bir kbleye dndryoruz. (Namazda) Yzn
675[116] Namazda kbleye yn Ka'be'ye ynelme ess, el-Bakara:

144. ve 150. yetle-riyle de sabittir.
"Hangi yerden karsan, yzn Mescidi Haram 'a doru evir,
(Ey mtt'-minler) siz de nerede olursanz olun, yzlerinizi o yana
dndrn... "(el-Bakara:15O).
676[117] Buhr, bu hadsi Kitbu'I-lsti'zan,18-"Babu men redde
fekle afeykeVselmu", 24. hadsde mevslen tanrc etmitir.

Yaynlar: 1/486.
521
artk Mescidi Haram tarafna evir. (Ey m'minler) siz
de nerede bulunursanz (namazda) yzlerinizi o yana
dndrn..." (ei-Bakara: 144) yetini indirdi.
Raslullah da Ka'be tarafna yneldi. Bunun zerine,
insanlardan bir takm beyinsizler -ki onlar
Yahdler'dir-: "Mslmanlar, zerinde durduklar
kblelerinden eviren nedir?" dediler. "De ki: Dou da
Allah hn, bat da. O, kimi dilerse onu dosdoru yola
iletir" (ei-Bakara: 142). Bu kble tahvili akabinde bir
kimse Peygamber'le beraber (Ka'be'ye doru) namaz
kld da, namaz kldktan sonra yola kt. Nihayet
Beytu'l-Makdis'e doru ikindi namaz klmakta olan
bir Ensr cemaatna urad. Onlara: Peygamber'le
beraber namaz kldn, Peygamber'in Ka'be cihetine
yneldiini e-hdet ederek syledi. Bu haber zerine
o cemat (namazlarn bozmadan) Ka'be tarafna
ynelinceye kadar meyi edip dndler 677[118].
Bu haber veren zt, Abbd ibnu Bir yhud da Abbd ibn

677[118]
Nehk idi
Yaynlar: 1/487.
522
50-.......Cbir (R) yle demitir: Peygamber
(S) -seferde nflenamz devesi stnde, deve O'nu
nereye yneltirse yneltsin klard. Bir farz namaz
klmak istedii zaman ise deveden iner ve kbleye y-
nelirdi 678[119].
51-.......Abdullah ibn Mes'd (R) yle dedi:

Peygamber (S) namaz kldrd. brhm Naha: Amma
Peygamber namaz artk m, yoksa eksik mi kldrd
bilmiyorum, dedi. (Sonra tbn Mes'd'un lfzn
rivayete dnerek, yle dedi): Peygamber selm
verince, kendisine hitaben: Y Raslallah, namaz
hakknda yeniden bir ey mi geldi? diye soruldu.
Raslullah: "(Yok) neden sordun?" dedi. Y Raslallah
yle byle kldrdn da ondan, dediler679[120]. Bunun
678[119] Hayvan zerinde yoldan kalmamak zere nafileleri

klmann cevaz, bu hadste sarihtir. hram tekbrini alrken
kbleye yneldikten sonra namaz esnasnda kbleden ayrlmak,
namaz bozmaz. Farz namazda ise, kbleye ynelmenin terk
olunmamas vdb olduuna da bu hads dellet eder. Bu
hususta da fakhlerin icm vardr. Yalnz iddetli korku
zamannda kbleden nhirafa ruhsat verilmitir.
Yaynlar: 1/488.
679[120] Bu hadse gre, yanlma secdesinden evvel imm ile
523
zerine Raslullah (hemen teehhd vaziyeti almak
iin) iki bacam kvrd ve kbleye kar ynelip iki
secde ettikten sonra selm verdi. Yzn bize
dndrnce yle buyurdu: "u muhakkak ki, ayet
namaz hakknda yeni birey gelmi olayd, onu size
elbette haber verirdim. Lkin ben de sizin gibi
beerim. Siz unuttuunuz gibi, ben de unuturum. (Bir
ey) unuttuum zaman bana hatrlatnz. inizden biri
namazda ekk edecek olursa doruyu aratrsn 680[121],
(dorudur diye verdii) karr zerine namazn
tamamlasn. Sonra selm versin, ondan sonra da iki
kerre secde etsin"681[122].
cemat arasnda sz alverii yaplmtr. Bu szler namaz

hakknda ve namaz slh iin olduundan, namazda imm ile
me'mmun hangisi ne gibi hususlarda sehven veya amden ne
gibi kelm ile, ne mikdrda konuabilecekleri hakknda fakhler
arasnda uzun uzadya ictihd ve ihtilf kaps almtr.
680[121] "Doruya en yakn olan ihtiyar etsin" demektir.
Mslim'in rivayetinde: "^îSi j iuj oji j^d = Zihnindeki

ihtimllerin hangisi doruya daha yakn olduunu aratrsn"
denilmitir.
681[122] Namazda vki' olacak yanlmadan dolay yalnz iki kerre
secde etmek lzm gelecei btn fakhlerin kavlidir. Yalnz

Evz ile bn Eb Leyl'dan her yanlma iin iki secde lzmdr
gr rivayet edilmitir.
Yaynlar: 1/488-489.
524
32- Kble Hakknda (Sylenenlerden
Gayr Olarak) Gelen eyler le, Yanlp Da
Kbleden Baka Yne Doru Namaz Klan
Kiinin O Namaz Yeniden Klmasn Re'y
Etmeyen Kimse Bab 682[123]
Ve Peygamber (S) lenin iki rek'atnda selm

vermi, mteakiben yzn insanlara dndrm,
sonra da (farkna varp) namazn geri kalann
tamamlamtr 683[124].
52-.......Enes dedi ki: Umer yle dedi: Ben

eyde Rabb'ime muvafakat ettim684[125], Y Raslaliah,
682[123] Aratrp da yanlarak kbleden baka cihete namaz klan

kimse, bu namaz tekrar klar m, yoksa klmaz m hususunda
ihtilf vardr.
683[124] Bu ta'lk, mehur Zu'1-yedeyn kssas hakkndaki Eb
Hureyre hadsinden bir paradr. O hads Sahhayn'dz birok

tarklerle mevslen rivayet edilmitir.
Yaynlar: 1/489.
684[125] Umer'in szleri, yetlerin inmesinden nce olduu hlde
"Rabb'm bana muvafakat etti" demeyip de "Ben Rabb'ma

muvafakat ettim" demesi Allah'a kar bir edebdir.Fkh ve
ilminin ak bir ninesidir. "Benim re'yim, zuhurlar muayyen
525
brhm makaamm namazgah edinsek, dedim.
Mteakiben "Siz de brahim makaamndan bir na-
mzgh edinin" (ei-Bakara: 125)yeti nazil oldu. Bir de
Hicb yeti- Y Raslallah, kadnlarna emretsen de,
onlar perde iine girseler. nk hayrl hayrsz
kimseler onlarla konuabiliyor, dedim. Bunun zerine
Hicb yeti (d-Ahzb:53,32) nazil oldu. Keza
Peygamberin zevceleri (bir defa) kendisine kar
kskanlk (gstermek) zere ittifak ettiler-di. Onlara:
"Eer O sizi boarsa yerinize, Rabb'inin O'na sizden
hayrlsn vermesi emel edilir..." (et-Tahrm: 5) dedim.
Derken bu yet nazil oldu.
(Yine Buhr yle dedi:) Bize bnu Eb Meryem
tahds edip yle dedi: Bize Yahya ibn Eyyb haber
verip yle dedi: Bana Humeyd tahds edip yle dedi:
Ben Enes'ten bu hadsi iittim .685[126]
vakitlerine kadar teahhur eden Ezel Hkm'e muvafk dt"

demek istemitir.
685[126] Bu snad getirmesinin fidesi, bunda Humeyd'in
Enes'ten sem'mn tasrhi vardr. Bylece tedlsinden emnlik

hsl olmutur.
Yaynlar: 1/490.
526
53-.......Abdullah ibn Umer(R) yle demitir:
nsanlar Kub'da sabah namaznda bulunduklar
srada onlara bir kimse gelip: bhesiz Raslullah'a
Kur'n indirilmi ve O'na Ka'be'ye ynelmesi
emrolunmutur. Binenaleyh sizler de Ka'be cihetine
yneliniz, dedi. Cematin yzleri m tarafnda iken
bu emir zerine (namaz iinde) Ka'be tarafna
dndler .686[127]
54-.......Abdullah ibn Mes'd (R) yle

demitir: Peygamber (S) le namazm be rek'at
kldrd. Sahbler: Namaz artrld m? dediler.
686[127] Bu dnme, imm mescidin nndeki yerinden

arkasndaki yere gemesi suretiyle oldu. Sonra erkekler onun
arkasnda oluncaya kadar yer deitirdiler. Sonra kadnlar yer
deitirip, erkeklerin arkasnda oldular.
Bu hadsten, Peygamber'e emredilen ey mmetine de lzm
geldii; Pey-gamber'in szlerine uyulmas gibi fiillerine de
uyulaca; nnn hkm tebl edilinceye kadar mkellef
hakknda sabit olmayaca ve vhid haberinin kabul gibi
hkmler istinbt edilmitir.
Mellifin bu hadsle istidlal vechi, onlar vcbunu bilmeyerek,
ynelmeleri vcib olan kbleye deil de, nesh edilmi olan
kbleye doru namaz kldklar hlde, o namaz yeniden
klmakla emrolunmamalardir (Kastalln).
Yaynlar: 1/490.
527
Peygamber: "Bu sulin sebebi nedir?" dedi. Sahbler:
Be rek'at kldrdn, dediler. Bu cevb zerine
Peygamber iki ayan kvrd ve iki secde yapt. 687[128]
33- Tkr Mescidden El le Kazmak

Bab 688[129]
55........ Enes (-R- yle demitir): Peygamber

(S) kble (duvarnda tkrk grd. Bu kendisine o
kadar ar geldi ki, zld yznden besbelli oldu.
Kalkt ve eliyle onu kazd. Sonra yle buyurdu:
"Herbiriniz namazna durduu vakit bhesiz Rabb'
ile m-nct eder yhud Rabb' kendisi ile kblesi
arasndadr. O hlde hibiriniz kblesine kar
tkrmesin. Muztarr kaldnda ya sol tarafna veya
ayaklarnn altna tkrsn". Bunu syledikten sonra
Ra-slullah, ridsnn kenarn tutup iine tkrd,

Yaynlar: 1/491.
688[129] Mellif Buhr, kble hkmlerini beyn bitirince,
buradan i'tibren mescidle-rin hkmlerini beyna balamtr.
528
sonra bir ksmn dieri zerine drerek: "Yhud ite
byle yapar" buyurdu 689[130].
56-....... Bize Mlik, Nfi'den; o da Abdullah

ibn Umer'den haber verdi (o, yle demitir):
Raslullah (S) kble duvarnda bir tkrk grd de
hemen onu kazd. Sonra insanlara dnp: "Her-
hanginiz namaz klarken nne doru tkrmesin.
nk namaz kld zaman Allah, onun yznn
geldii arafndadr" buyurdu. 690[131]
57-.......M'minlerin annesi ie'den (o, yle

demitir): Raslullah (S) kble duvarnda bir smk
yhud tkrk yhud balgam grd de, hemen onu
kazd. 691[132]
689[130] Bu, fiilen retmenin, szle ta'rften daha kuvvetli

olduuna delildir.
Yaynlar: 1/491.
Yaynlar: 1/492.
Yaynlar: 1/492.
529
34- Mescidden Sm akl Ta le
Srtp Kazmak Bab
bn Abbs (R): Ya pislie basm isen, onu (su

ile) yka. Kurumu pislie basmsan ykama (nk
ona basmak sana zarar vermez) demitir 692[133].
58-.......Eb Hureyre ile Eb Sad yle tahds

etmilerdir: Raslullah (S) mescidin duvarnda
tkrlm balgam grd, hemen eline bir akl ta
ald da ona srtp kazd. Sonra: "Herhangi biriniz
ksrp, aksrp da gsten veya boazdan balgam
kard zaman, sakn yznn dorultusuna ve de
sa tarafna tkrmesin. Muztarr kalrsa sol tarafna
yhud sol ayann altna tkrsn" buyurdu. 693[134]
692[133] bn Abbs'm bu szn, bn Eb eybe sahh bir senedle

Yaynlar: 1/492.
Yaynlar: 1/493.
530
35- Bb: Kii Namaz inde ken Sa
Tarafna Tkrmesin
59-.......Eb Hureyre ile Eb Sad yle haber

vermilerdir: Raslullah (S) mescidin duvarnda bir
balgam grd. Hemen Raslullah (S) bir akl ta ald
da ona srtp syrd. Sonra: "Herhangi biriniz balgam
kard zaman sakn onu yz dorultusuna ve de sa
tarafna tkrmesin. Muztarr kalrsa onu sol tarafna
yhud sol ayann altna tkrsn" buyurdu. 694[135]
60-.......Bana Katde haber verip yle dedi:

Ben Enes (R)'ten iittim, yle dedi Peygamber (S):
"Herhangi biriniz sakn nne ve de sana
tkrmesin. Lkin (muztarr kalrsa) soluna yhud
(sol) ayann altna tkrsn" buyurdu. 695[136]

Yaynlar: 1/493.
Yaynlar: 1/493.
531
36- Bb: Soluna Yhud Sol Ayann
Altna Tkrsn
61-....... Bize Katde tahds edip yle dedi: Ben

Enes ibn Mlik'ten iittim; yle dedi: Peygamber (S)
yle buyurdu: "bhesiz kim'min namazda olduu
zaman ancak Rabb'ma mnct eder. O hlde, sakn
n tarafna ve de sa tarafna tkrmesin. Lkin (muz-
tarr kaldnda) sol tarafna yhud (sol) ayann altna
(tkrsn)" buyurdu. 696[137]
62-.......Bize Zuhr, Humeyd ibn

Abdirrahmn'dan; o da Eb Sad'den tahds etti (o,
yle demitir): Peygamber (S), mescidin kblesinde
tkrlm bir balgam grd. Hemen onu bir akl
ta ile srtp kazd. Sonra insann n tarafna yhud
da sa tarafna tkrmesini nehyetti. Lkin (muztarr
kalrsa) sol tarafna yhud sol ayann altna (tkrr)
buyurdu.

696[137]
Yaynlar: 1/494.
532
Ve keza Zuhr'den; o, Humeyd'den iitmitir: O
da Eb Sad'den, bu hads tarznda rivayet etti 697[138].
37- Mescide Tkrme (Hatesinin)

Keffreti Bab
63-.......Bize Katde tahds edip yle dedi: Ben

Enes ibn Mlik'ten iittim, yle dedi: Peygamber (S)
yle buyurdu: "Mescide tkrmek bir gnhtr. Bu
gnhn keffreti ise onu grmektir"698[139].
697[138] Bu son isndda, Zuhr'nin Humeyd'den iitmesinin

tasrhi vardr.
Yaynlar: 1/494.
698[139] Ahmed ibn Hanbel'in Msned'mde Sa'd ibn Eb
Vakkaas'tan: inizden her kim mescide (bargam karp)

tkrrse, tkrn bir m 'minin tenine veya elbisesine
dokunup eza vermemek iin yok etsin" hadsini merfen rivayet
etmitir.
Eb Dvd da Eb Hurevre'den: mescide girip de tkrecek
yhud balgam karacak olan kimse yeri kazp iine gmsn.
Bunu yapamazsa libs iine tkrp sonra darya karsn"
hadsini merfan rivayet etmitir.
Yaynlar: 1/495.
533
38- Mescidde Tkrn Gmlmesi
Bab
64-....... Bize Abdurrazzk, Ma'mer'den; o da

Hemmm'dan tahds etti. O, Eb Hureyre'den
iitmitir. Peygamber yle buyurmutur; "Herhangi
biriniz namaza dikedii zaman nne tkrmesin.
nk artk o namaz yerinde bulunduu mddete
Allah'a mnct etmektedir. Sa tarafna da
tkrmesin. nk sa tarafnda (haseneleri yazan)
melek vardr. Muztarr kalrsa sol tarafna yhud
ayann altna tkrp onu gmer" 699[140]
39- Bab: Tkrk Kendisine Galebe Ettii

Zaman (Namaz Klan Kimse Onu) Elbisesinin
Bir Tarafna Alsn 700[141]
699[140] Sa tarafa tkrmek hakkndaki nehyin namaza mahss

olmadna, bu bbda mescid ii ile dnn bir olduuna Nevev
cezm etmitir. Nitekim bn Mes'd ' namazda deil iken bile sa
tarafa tkrmeyi mekruh grmtr.
700[141] Yn tkrk kendisine galebe ettii ve namaz klan
kimse onu def etmee muktedir olamad zaman, elbisesinin

bir tarafna alsn.
534
65-.......Bize Humeyd, Enes'ten tahds etti (ki o,
yle demitir): Peygamber (S) kblede tkrk grd.
Hemen onu eliyle kazd. Ve Peygamber'de bir nefret
grld yhud bu tkrme fiilinden dolay
Peygamber'in nefreti ve bunun Peygamber zerindeki
iddeti grld. Akabinde yle buyurdu: "Herbiriniz
namaznda kyama durduu zaman bhesiz Rabb 'na
mnct eder, yhud Rabb ' kendisi ile kblesi
arasndadr. O hlde hibiriniz kendi kblesine kar
tkrmesin. Lkin (muztarr kaldnda) ya sol tarafna
yhud ayann altna tkrsn". Bunu syledikten
sonra Raslullah ridsnm kenarn tutup iine
tkrd ve ridnn bir ksmn dier ksm zerine
katlad da: "Yhud ite byle yapar" buyurdu 701[142]
Bzlar Buhr'nin sevketti hadste mbdere zikri

701[142]
mevcd olmad hlde bb isminde mbdere ile takyd

etmesini mkil buldular. Buhr, sanki bu takyd ile, zikredilen
hadsin bz tarklerinde bulunan kayda iaret etmitir:
Mslim'in Cbir'den rivayet ettii hadste: "Sol tarafna yhud
sol ayann altna tkrsn. Eer tkrk kendisine galebe
ederse elbisesini yle yapsn buyurdu, sonra elbisesinin bir
ksmn dier ksm zerine drd" tarzndadr. bn Eb eybe
ile Eb Davud'un, Eb Sad'den gelen hadslerinde de bu
tarzdadr. Eb Davud'un rivayetinde, onu elbisesinin iine
tkrmek sonra elbisenin bir ksmn dier ksm zerine
katlamak ile tefsr etmitir. Bu iki hads dah sahihtirler. Lkin
535
40- mamn nsanlara, Namaz Tam
Yapmalar Hususunda d Vermesi ve
Kblenin Zikri Bab
66-.......Bize Mlik, Ebu'z-Zind'dan; o da el-

A'rac'dan; o da
Eb Hureyre'den haber verdi ki, Raslullah (S)
yle buyurmutur: "Siz, benim kblem (yalnz)
urasdr m sanyor sunuz? Allah 'a ye-mn ederim ki,
sizin hu'unuz ve ruk'unuz bana gizli olmaz. Ben
sizleri elbette arkamdan da gryorum" 702[143]
67-..,.... Enes (R) yle demitir: Peygamber (S)

bizlere bir namaz kldrd. Sonra minbere kt da
namaz hakknda,rk' hakknda sz syleyip:
"bhesiz ki ben sizleri nmden grr olduum gibi,
Buhr'nin art zere deildirler. te Buhr, iinde tafsil

bulunmayan hadsleri, iinde tafsl bulunanlara hamletmek
suretiyle, o, iinde tafsil bulunan iki hadsi iaret etmitir (bn
Hacer Askaln, Fethu'l-Br, 11,59).
702[143] Peygamber cematin ruk'da, sucdda ve namaz
rknlerini idrkteki noksanlarm grdn syleyerek,

bunlar tam yapmalarn hatrlatmtr.
536
arkamdan da grrm" buyurdu m. 703[144]
41- Bab: Fulan Oullar Mescidi Denilir

Mi? 704[145]
68-.......Bize Mlik, Nfi'den; o da Abdullah ibn

Umer (R)'den
haber verdi (o, yle demitir): Raslullah (S)
idmana ekilip zayflatlm atlar arasnda Hafy'dan
703[144]Bu hadslerden, namaz rknlerinin tam yaplmasnn ve

namazn btn fiillerinde imma tbi' olup, ondan evvel
yapmamak lzumu anlalr. Bir de Peygamber'in, nnden
grd kadar arkasndan da grmesinin, kendisine id
hususiyetlerden ak bir mu'cize olduu da anlalyor.
704[145] Buhr bunu isbta ancak unun iin ihtimam etti.
Mescidlerin yalnz Allah'n mlk olmas, baka hikimse iin

mlk olmamalar, onlarn herhangi bir kimseye izafe
edilmelerinin caiz olmamas vehmini verir. te bu vehmi ref'
iin bina, tevliyet yhud yaknlk gibi herhangi bir alkadan
dolay izafe etmenin cevazn isbt etti (h Veliyyullah).
Bu balktan maksad, mescidlerden bir mescidin kurucusuna
yhud kendisinde namaz klana yhud bunun gibi birisine izafe
edilmesi ve Fulan oullar Mescidi denilmesi caiz olur mu?
Cumhur bunun cevaz zerindedir. brhm Naha ise
"Hakikatte mescd ler Allah'ndr... "(el-Cinn:I8) kavlinden
dolay buna muhalefet etmitir. Babn hadsi onu reddediyor.
yetten de yle cevb verildi: yetteki Allah'a izafe hakkat
zeredir. Bakalarna izafe se, temyiz ve ta'rf etmek iin mecaz
yoluyladr, mlkiyet iin deildir (Kastalln).
537
balayp Seniyyetu'l-Ved'da nihayet bulmak zere
yar tertb etti. Keza idman edilmemi atlar arasnda
Seniyye'den t Zurayk oullan Mescidi'ne kadar dier
bir yar tertb etti. Abdullah da yar edenler arasnda
idi. 705[146]
42- Mescidde Bir eyi Blmek ve Hurma

Salkm Asmak Bab
Eb Abdillah Buhr dedi ki: "el-Kmm", "el-

Izku" demektir. kisi (yn tesniyesi) "Knvni"dir.
Cemati (yn cem'i) yine "Knvnun"dur. Snvun,
Snvni {ve Snvnun) gibi 706[147]
705[146] Seniyyetu'1-Ved, Medine'nin yambamda bir boazdr

ki, yolcular oraya kadar tey' olunduu iin o ad vermilerdir.
Hayf yhud y'nn ne geirilmesiyle Hayf, be alt, bir kavle
gre yedi mil tede bir yerdir.
Zurayk oullar Mescidi, Hazrecliler'den Zurayk ibn mir
yurdundaki mescidin ismidir. Hadsin siyakndan daha yakn
olduu anlalyor.
706[147] el-Knvu, kaaf'n kesri ve dammyle, ve'l-Kn, ve'l-Ken,
kis ve sem vezinlerinde, hurma salkmna denir. Cem'i

kaaflarn harekesiyle Ktnvnun.... gelir.
el-Izku, ayn'n kesriyle hurma salkmna denir. Kezlik zm
salkmna yhud hurmas yhud zm yenilmi salkm
ubuuna denir...
538
Ve brhm (163), yn Tahmn'n olu,
Abdulazz ibn Suheyb'-den; o da Enes(R)'ten syledi
707[148] O yle demitir: Peygamber(S)'e Bahreyn'den
mal getirildi 708[149]. Peygamber: "Onu mescide dkn"
es-Smvu; sd'in kesriyle duvar rlmemi muattal, ilemez

kuyuya, bir adamn z kardeine ve bir adamn oluna..denir.
Cem'i Esna ve Snvnun gelir. Ve hurma aacnn bir kkten
kan iki yhud ve ziyde fidanlarnn her atalna denir.
Sd'n dammyle de lgattir. Bir kavle gre seerde eamdr. ki
atalna Snvni ve Snyni denir, sd'n harekesiyle. rih
der ki: Cem'inde dari Snynun denir, fark hareke 'tibriyle
tahakkuk eder (Kaatns Ter.).
Smvun'un cem'i olan Snvnun kelimesi er-Ra'd: 4. yetinde de
gemektedir.
707[148] Buhr bu bbda muallak hads getirmekle yetindi.
nk bu hads daha sk ilgili bulunduu dier bir yerde

zikrolunacaktr. Bu hadse muallak dememiz, sdece brhm
ibn Tahmn'n, Buhr'nin eyhlerinden olmadndandr. Bu
gibi sened ksaltmalarn Buhr ok yapar (h Veliyyullah).
Bu hadsi Eb Nuaym el~Mustahrac'da; Hkim de el-
Miistedrek'te mevs-len rivayet etmilerdir.
708[149] Arab mecslerinden olup Bahreyn meliki ve Ssnler
tarafndan ta'yn edilmi vl Munzir ibn Sv'ya, Al ibn

Hadram vstas ile Peygamber'in mektubu gnderilince,
Munzir ile beraber Bahreyn ahlsinden biroklar mn etmi,
etmeyenler Mecuslik yhud Yahudilikjzere kalmt. slm
dnini kabul etmemi olanlarla harc vermek zere sulh
akdolunduktan sonra, btn Bahreyn zerine Peygamber
tarafndan Al ibn Hadram vl ta'yn edildi. Vakti gelince
harc maln alp Medine'ye getirmeye cennetle
mjdelenenlerden mmetin Emni Eb Ubeyd ibnu'l-Cerrh
539
buyurdu. Bu mal Raslullah'a gnderilen en kesretli
mal olmutu. Akabinde Ras,lullah namaza kt ve o
mala dnp bakmad. Namaz bitirdikten sonra geldi
ve maln yanna oturdu. Her kimi grd ise muhakkak
(o maldan bir rnikdr) verdi. Derken Abbs O'na geldi
ve: Y Raslallah, bana da ver. nk ben hem kendim
iin, hem de Akl iin fidye vermitim, dedi 709[150]
Raslullah ona: "Al" buyurdu. O da avu avu bezinin

iine boaltt. Sonra onu kaldrp yklenmeye
davrand, fakat kaldramad. Bunun zerine: Y
Raslallah, birine emret de onu srtma kaldrsn, dedi.
Peygamber: "Olmaz" dedi. Abbs: yle ise onu
zerime Sen kaldrver, dedi. Peygamber yine: "Olmaz"
buyurdu. Bunun zerine Abbs ondan birazn dkt
de sonra tekrar kaldrmaa davrand. Yine: Y
Raslallah, birisine emret de, bunu zerime kaldrsn,
me'mr oldu. Eb Ubeyde beraberinde yz bin (dirhem yhud

dnr) getirmiti. Peygamber devrinde ilk gelen harc mal bu
idi. O gne kadar ele geen zekt, ganmet mallarndan hibiri o
mikdra ulamamt... Bunun sekizinci hicret ylnn soolarna
doru olduu hesb ediliyor.
709[150] Abbs, bu sz ile Bedr'de urad ar ziyan htra
getirmek istemitir. Abbs orada hem kendi fidyesini, hem de

kardei Eb Tlib'in olu Akl iin fidye vermek zorunda
braklmt...
540
dedi. Raslullah: "Olmaz" buyurdu. Abbs: yleyse
bunu zerime Sen kaldr, dedi. Raslullah yine:
"Olmaz" buyurdu. Bunun akabinde ondan birazn
daha dkt. Sonra onu kaldrp srtnn zerine att ve
yryp gitti. Raslullah, onun hrsna olan
taaccbnden dolay gzmzden kayboluncaya kadar
hep arkasndan bakp durdu. Raslullah o maldan bir
dirhem bak olduka oradan kalkmad 710[151]
43- Mescidde ken Yemek in Da'vet

Yapan Mescidden tibaren Bu Da'vete cabet
Eden Kimseler Bab711[152]
69-.......Enes (R) yle dedi: Ben Peygamber'i,

mescidde iken
buldum, beraberinde birok insan vard. Ben
710[151] Buhr, burada hurma salkm asmak hakknda bir hads

zikretmedi. Fakat bu ma'ny, mescid iine mal koymann
cevazndan almtr. nk bunlarn ikisi de muhtalarn almas
iin koymaktr, Buhr bununla, Nes'de kuvvetli br isndla
gelen Avf ibn Mlik el-Eca' hadsine iaret etmitir. O hads,
BuhrF-nin art zere deildir.
711[152] Bu.bab akdetmekten maksad, mubah olan kelmn
mescid iinde de cevazn gstermektir.
541
hemen dikildim. Peygamber (S) "Seni Eb Talha m
gnderdi?" dt. Ben: Evet, dedim. O: "Yemee da've
iin mi?" dedi. Ben tekrar: Evet, dedim. Bunun zerine
Peygamber, yannda bulunan kimselere "Kalkn"
buyurdu ve yrd. Ben de onlarn nlerinde
yrdm.
44- Mescidde Erkekler ve Kadnlar

Arasnda Hkmetmek ve La'netleme
Yaptrmak Bab
70-....... Bize bnu Cureyc haber verip yle

dedi: Bana bnu ihb, Sehl ibn Sa'd'dart haber verdi
ki, bir adam Raslullah'a gelip: Y Raslallah, karsyle
beraber bir erkek bulan kimseye ne re'y edersin? O
adam ldrr m? dedi. En sonunda o kar koca mes-
cidde la'netletiler, ben de hzr bulunuyordum 712[153].
Buhr bu hadsi, burada ok hazifli olarak vermitir.

712[153]
Aslnda daha tafslli olan bu hads Talk, Tefsir, l'tism, Ahkm

ve Muhribn Kitblar'ndada gelecektir. Bu la'netlemenin
erkek ve kadn tarafndan yaplma ekli, en-Nr:6-9. yetlerinde
retilmitir.
542
45- Bab: nsan (Bakasna id) Bir Eve
Girdii Zaman O Evin inde stedii Yerde Mi
Namaz Klar Yahud Klacak Yeri
Aratrmayarak Emredilen Yerde Mi Namaz
Klar? 713[154]
71-.......Bize brhm ibn Sa'd, bn ihb'dan; o

da Mahmd ibnu'r-Rab'den; o da Itbn ibn Mlik'ten
tahds etti ki, Peygamber (S), Itbn'a gelip, evinin
iinde: "Evinin neresinde senin iin namaz klimam
istersin?" dedi. Itbn der ki: Ben kendisine bir yeri
iaret ettim. Akabinde Peygamber (namaza durup)
tekbr ald. Biz de arkasnda saff olduk. O bize iki rek'at
namaz kldrd.
46- Evlerde Mescidler (Edinmek) Bab
713[154]Yn o, muhayyerdir. eri girme izninden ve iznin

verilmesinden sonra, girme hakkndaki umm izinle yetinerek
istedii yerde namaz klar. Lkin bunun neh-yedilmi olan
tecessse makrn olmamas gerekir. Yhud da emredilen yerde
namaz klar. Nitekim Peygamber de diledii yerde klmayarak,
namaz yeri hakknda ayrca izin istemitir
543
Ve Ber ibn Azib, kendi evindeki
mescidinde cemat hlinde namaz klchrmtr
714[155]
72-.......BanaUkayl, bn ihb'dan tahds etti. O

yle demitir: Bana Mahmd ibnu'r-Rab' haber verdi
(o, yle demitir): Ra-slullah'm sahblerinden ve
Bedr'de hzr olan Ensr'dan Itbn ibn Mlik 715[156],
Raslullah'a gelip: Y Raslallah, ben gzlerimi inkr

etmiimdir (yn, gzlerim ok zayflamtr). Halbuki
ben, kavmime namaz kldran kimseyim. Yamurlar
yad zaman onlarla benim aramzda dere akar da
mescidlerine gidip onlara namaz kildramaz oluyorum.
Y Raslallah, gnlm arzu etti ki, bana gelip evimde
namaz kldrsan da senin namaz kldn yeri
namazgah edineyim, dedi. Rv der ki: Raslullah (S),
Itbn'a: "naattan (bunu)yapacam" dedi. tbn der
Bu haberi, bn EM eybe bir lossa iinde rivayet etmitir.

714[155]
Itbn (R), HazrecI'dir. Bu hadsten anlalaca zere

715[156]
Slm oullan'na imamlk ederdi. Yalanm olduu hlde

Muviye'nin gnlerine kadar yaamtr. Peygamber hicretin
balangcnda onu Umer ibn Hattb le karde yapmt.
Mslim ile smf'nin mteaddid rivayetlerine gre Itbn'a arz
olan, krle yakn grme zayfldr.
544
ki: Ertesi sabah Raslullah ile Eb Bekr, gn yksel-
dii vakit bana geldiler. Raslullah (ieri girmeye) izin
istedi. Ben de izin verdim.Eve girdiinde oturmad.
Sonra: "Evinin neresinde namaz klmakim
istersin?" dedi. Itbn der ki: Ben evin bir tarafn O'.na
iaret ettim. Raslullah namaza durup tekbr ald. Biz
de durup saff olduk. ki rek'at kldrdktan sonra selm
verdi. Itbn der ki: Raslullah', kendisi iin yaptmz
bir hazre yemei zerine aIkoyduk 716[157]. Yurdun
ahlsinden birok kimseler (Peygamber'in gelmeini
haber alarak) eve gelip doldular. lerinden biri: Mlik
ibnu'l-Duhayin yhud bnu'd-Duhun nerede? dedi.
Oradakilerden biri: Mlik ibnu'd-Duhayin Allah' ve
Rasl'n sevmeyen bir mnafktr, dedi. Raslullah
(S) ona: "Byle deme. Grmyor musun, o L ilahe
ille'ilah demitir, ve bu sz ile Allah'n rzsn
istemektedir" buyurdu. O sz syleyen de: Allah ve
Hazre, sefine vezninde... yal orbaya denir. Ve hazre

716[157]
un ufak kylm et ile olan bulama ana denir. Ve eer et ile

olmazsa asde denir. Bir kavle gre et suyuna irice un slan
kartrmakla olan orbaya denir (Kaans Ter.). Bir de
Sahhctyr'da noktasz harflerle Harre rivayeti de vardr ki, un
ile yourttan yaplr bir orbadr.
545
Rasl en yi bilendir, dedi. Itbn der ki: Biz
Peygamber'i, mnafklar hakknda (hep byle)
mteveccih ve hayrhah bulurduk. Raslullah: "bhe-
siz ki Allah, Allah rzsn arayarak L ilahe
ille''Hah diyen kimseyi atee haram etmitir" buyurdu.
bn ihb -geen sened ile- yle dedi: Sonra
ben Husayn bnu'l-Muhammed el-Ensr'ye -ki o
Salim oullan'nn biridir ve onlarn en
hayrllanndandr- bu Mahmd ibnu'r-Rab' hadsini
sordum. O,
bu hadsi tasdik edip dorulad.
546
47- Mescide Girmekte ve Dierlerinde Sac
Ayak le Balamak Bab
Ve bn Umer, girmeye sa aya ile
balar, kaca zaman ise sol aya ile balar
idi 717[158]

muktedir ol duu mddete her iinde, temizlik
yapmasnda, taranmasnda, ayak kab giymesinde
sadan balamay severdi.
48- Bab: ahiliyyet Devri Mriklrrinin

Kabirleri Alr ve Yerlerinde Mescidler
Edinilir Mi?
(Yn edinilir.) 718[159] nk Peygamber(S)'in:
717[158]bn Umer'in bu fiilini Hkim'in el-Miisterek'de Enes'ten

rivayet ettii u haber te'yd eder: "Enes: Mescide girecein
zaman sa ayanla balaman, kacan zaman ise sol ayanla
balaman snnettendir, der idi". Sahbnin sz snnettendir.
Bylece bunun Peygamber'e merf olduuna hamledilmitir. Bu
da sahihtir (Ayn).
718[159] Bu istifham (ed.Dehr:i) yetinde olduu gibi, takrir
iindir. Yan o kabirlerin almas caiz olur. nk onlar iin bir
547
"Allah Yahdler'e la'net etsin, onlar
peygamberlerinin kabirlerini mescidler edindiler" sz
vardr 719[160]
Ve kabirlerin bulunduu yerlerde namaz klmak
mekruh olur. Zr Umer ibn Hattb, Enes ibn Mlik'i
bir kabir yannda namaz klarken grd de:
"Kabirden sakn, kabirden ekin" dedi Fakat ona, bu
namaz tekrar klmasn emretmedi 720[161]
74-.......Him yle demitir: Bana babam,

ie'den haber verdi (o, yle demitir): mm
Habbe ile mm Seleme, Habeistan'da grdkleri,
iinde tasvirler bulunan bir kiliseye dir konutular.
Bu kiliseyi Peygamber'e de zikrettiler. Peygamber (S)
de yle buyurdu: "Onlar, ilerinde iyi bir kimse
harm-lk yoktur. Peygamber de mrik kabirlerini kaldrp

yerine mescid yapt.
719[160] Buhr bunu Magz'nin sonlarnda ve daha baka
yerlerde mevslen rivvet etmitir.

720[161] Umer'in bu szn, Vek' ibn Cerrah, kendi Musannaf
mda rivayet etti. te Umer'in Enes'e namaz tekrar klmasn

emretmemesi, kabir civarnda namaz klmann cevazna dellet
eder. Lkin bu cevaz, aralarnda bir hil olmu olsa bile, necaset
zerinde klm olacandan dolay kerhetli bir cevazdr
Mezheb imamlarnn bu hususta grleri eitlidir,
548
bulunup vefat ettiinde, kabri zerine bir mescid (bir
namazgah) yaparlar, iinde de bu suretleri tasvir
ederler. te onlar kyamet gnnde Allah katnda
halkn en senlileridirler".
75-.......Bize Abdulvris, Ebu't-

Teyyh'dan;odaEnes'ten tah-
ds etti. O yle demitir: Peygamber (S)
Medine'ye geldi ve Medine'nin en yksek tarafna Amr
ibn Avf oullan denilen kimselerin bulunduu obada
konak etti. Peygamber onlarn iinde on drt gece
ikaamet etti. Sonra (daylar olan) Neccr oullarna
haber gnderdi. Onlar da kllar boyunlarnda asl
olarak geldiler. Peygamber (S), devesi (Kasv)
stnde, terkisinde Eb Bekr ve evresinde Neccr
oullan cemati (olduu hlde yola klar) hl
gzmn nndedir 721[162]. Nihayet Peygamber Eb
Medine'nin en yksek yeri demekle, herhalde Medine'nin

721[162]
Necd'e doru en uzak ma'mresi kasdedilmi oluyor. Bu

ma'mre, Medine'den Mekke'ye ynelirken iki mil mesafede
yolcunun soluna den Kub kydr. Hazrecller'den Amr ibn
Avf oullar'nn yurdu idi. slm'da umma id ilk mescid orada
bina olundu. Bu mescidin kblesi Kuds'e idi. Peygamber
549
Eyyb Hlid ibn Zeyd'in evinin avlusuna (devesini)
kertti. Peygamber, nerede namaz vakti eriirse
orackta namaz klmay severdi. Davar allarnda da
namaz klard. Mescidin bina olunmasn emretti.
Neccr oullar'ndan bir toplulua haber gnderip: "Ey
Neccr oullar, duvar ile evrili arsanzn bedelini
bana syleyin" dedi. Onlar ise: Vallahi olmaz. Biz onun
bedelini ancak Allah'tan isteriz, dediler. Enes der ki:
Onun iinde u syleyeceklerim vard: Mriklerin
kabirleri vard. Oyuk, tmsek, baklmam harb yerler
vard. Hurma aalan vard. Peygamber mrik
kabirleriyle alkal emrini verdi, ve onlar ald. Sonra
o harb yerlerle ilgili emrini verdi, oralar da dzeltildi.
Hurma aalar kesildi. Hurma aalarn mescidin
kblesine sra ile dizdiler. Kapnn yan taraflarn da
cemat namazn alen olarak sa-hblerine ilk defa orada

kldrmtir.
Peygamber Kub Mescidi'ni kurduktan sonra cumua gn
kuluk- vakti yola kt ve ilk cumua namazn Rnn'daki
Salim ibn Avf yurdunda kldrd naklediliyor. Rnn'daki
mescidin ismi. Gubeyb (s-^1) ve Mescidu Cumua'dr.
Peygamber'in Kba'dan Medine'ye hareketinin bir cumua gn
olduu sabittir. Enes ibn Mlik'in burada mahede ederek
ta'rf eyledii Peygamber'in seferi, ite bu cumua namazndan
sonraki, Medine'ye giri seferidir (Tecrd Ter., II, 307-308).
550
tatan rdler. Sahbler recezler syleyerek ta
tamaya baladlar. Peygamber de onlarla beraber:
"Allhmme l hayra ill haym'l-hireti Fafir
lil-Ensn vel-Muhcireti"
(= Y Allah, hiret hayrndan baka hayr yoktur
yle ise Ensr ile Muhcirler'e mafiret eyle) diyordu.
49- Davar Allarnda Namaz Klmak

Bab
76-.......Bize u'be, Ebu't-Teyyh'dan; o

daEnes'tentahds etti.
Enes (R): Peygamber (S) koyun allarnda
namaz klar idi, demitir. Sonra rv dedi ki: Bu szden
sonra ben Enes'ten yle derken iittim: Peygamber,
mescid bina olunmadan evvel koyun allarnda namaz
klard 722[163].
722[163]el-Merbd, Merbd'n cem'idir ki, menzil veznindedir.

Koyun ve kei yatana ve mandraya denir.
Buhr'nn Ktbu't-Tahre'de geen hadste de Raslullah'm
davar allarnda namaz kld rivayet edilmitir. Buradaki
ziydeden, Peygamber'in mescidin binasndan sonra koyun
allarnda namaz klmad anlalabiliyor. Evet sidik ve
551
50- Su Yaknlarndaki Deve Yataklarnda
Namaz Klmak Bab 723[164]
77-.......Nfi' yle dedi: Ben bn Umer'i grdm

ki, o devesini kblesine alarak namaz klyordu. Ve bn
UmenBen Peygamber'i byle yaparken grdm,
dedi724[165]
dkdan selmetle beraber, bu yerlerde namaz klma

hususunda Peygamber'in izni sabittir.
723[164] el-Atan', fethaeynle havuz yresinde olan deve yatana
denir. Nitekim ir mahalde olana Murh ve Me'v denir.

el-Ma'tn meclis vezninde bir su yaknnda olan deve yatana
denir, cem'i; Mealin gelir (Kaams Ter.).
724[165] Deve olan yerde namaz klmak mes'elesi ihtilafldr. bn
Umer'in yapt gibi devesini stre edip namaz klmakta ve deve

stnde nafile klmakta be's olmad mttefakun aleyhdir.
Ancak deve yataklarnda -koyun allarnda olduu gibi- namaz
klmann hkmnde htilf edilmitir. Su balarnda sr sr
develerin birikip uzun mddet yattklar .yerler ekseriya pis
olaca gibi, kinli develerden birinin namaz klan kimseye
anszn saldrp telef etmesi ihtimlinden dolay kalbi
vesveseden fari brakmaz. Bundan dolay deve yataklarnda na-
mazdan nehy eden rivayetler de vardr. Cumhur, bu gibi
yerlerde teiniz olmak artyle namaz klmay tecviz ediyorlar ve
nehye dir gelen rivayetleri tenzihi kerahete hamlediyorlar.
552
51- nnde Ocak Yahud Ate Yahud
(Mrikler Tarafndan) Ma'bd Edilelen Bir
ey Olduu Halde Yce Allah'n Rzasn rade
Edip Namaz Klan Kimse Bab :
Ve Zuhr dedi ki: Bana Enes haber verip yle

dedi:
Peygamber (S): "Ben namaz klarken ate (yn
cehennem) bana arz olundu" dedi 725[166].
78-.......Abdullah ibn Abbs (R) yle demitir:

Gne tutuldu. Raslullah (S) namaz kldrd. Sonra:
"Bana ate (yn cehennem) gsterildi. Bu gnk kadar
kt ve beter hibir manzaray mrmde grmedim"
725[166]Bu, uzunca bir hadsin bir parasdr. Buhr bunu

mteaddid yerlerde, birok sahblerden kh muhtasar, kh
mufassal olarak rivayet eder.Burada ise, karsnda ocak, ate,
yhud mrikler tarafndan ma'bd edinilen baka birey
olduu hlde Allah rzs iin namaz klmann caiz olduunu
gstermek maksadyle rd etmitir. Bununla beraber Hanefler,
bu nevi7 mriklere benzeme suretinde olduu iin byle namaz
klmay kerh grmlerdir. bn Srn'in de ocaa kar namaz
klmay kerh grdn bn Eb eybe el-Mtsannafma.
rivayet ediyor. Dier fakhlcr bunda be's grmyorlar.
553
buyurdu 726[167].
52- Kabirler Bulunan Yerlerde Namaz

Klmann Keraheti Bab
79-.......Bana Nfi', bn Umer'den haber verdi.

Peygamber (S):
"Namaznzn bir ksmn evlerinizde klnz.
Evlerinizi kabirlere evirmeyiniz" buyurmutur 727[168]
726[167] Buhr'nin gerek balkta ta'lk suretinde bulunan Enes

hadsinden, gerek bu bn Abbs hadsinden kendi maksadn
istidlal ediinde bir nevi' gizlilik vardr. Bu istidlalin tevchi
yledir: Atein, namaz klann nnde bulunmas ayet Allah
katnda merdd ve namaz bozucu olmu olayd, Allah bunu
Peygamber'i hakknda caiz klmaz ve atei Peygamberinin
nne getirmezdi.
727[168] Cumhur, Peygamber'n bu szn tebhi bel
kabilinden sayp, "Evlerinizi kabirler gibi namazdan, Kur'n
tilvetinden hli brakp da surette -kendilerinden teklifler sakt
ve amelleri munkal' olmu- llere benzemeyiniz" demektir,
de-mi ti r.
Bzlar da Mslim'in bu hadsi yerine lfzyle rivayet ettiine
bakarak: "Evlerinize l gmmeyiniz" ma'nsna alp, bundan
makberelerde namazn kerahetine kaail olmulardr.
Evlerde klnmas emrolunan namaz ise fakhlerin ouna gre
nafilelerdir. Evdeki nafilenin mesciddeki nafileden efdal olmas,
evi ibdetle ma'mr etmek kasdyle beraber, gizli kalmas
dolaysiyle insan riyadan koruduu iindir. Bzlar da bunun
farzlar hakknda olduunu sylemilerdir. Bunlara gre,
554
53- (Allah Tarafndan) Yere Batrlm ve
zerine Azab ndirilmi Olan Mekanlarda
Namaz Klma(nn Hkm) Bab
Al(R)'nin Bbil ehrinin yere geirilmi

harabesi zerinde namaz klmay kerih grd
zikrolunur 728[169]
80-....... Bana Mlik, Abdullah ibn Dnr'dan; o

da Abdullah ibn Umer'den tahds etti (o, yle
demitir): Raslullah (S) -Ashbu'1-Hcr hakknda-
yle buyurdu: "A/ayclar olmanz mstesna, sakn
azaba uratlm olan u kavmin yurduna girmeyiniz.
Eer alayclar deilseniz, onlara isabet eden azabn
sizlere de isabet etmemesi iin, onlarn
hadsteki emrin ma'ns: "Farzlarnzn bzlarn evlerinizde

kiniz ki mescide kamayan kadnlar, kleler,'hastalar... size
iktid edip cemat faziletini kazansnlar" demek olur (bn
Hacer, Ayn ve Kastalln'den ksaltlarak alnd)...
728[169] Al'nin bu kerih grn bn Eb eybe mevslen rivayet
etti. Bzlar burada zikredilen yere geirmeden murd, en-

Nahl:26. yetinde haber verilen yere geirmedir, demilersede,
hepsine mil olmas daha uygun olur.
555
yurdlarnagirmeyiniz" 729[170]
54- Hrstiyan Ma'bedinde Namaz Klmak

Bab
Ve Umer ibnu'l-Hattb: "Biz ilerinde suretler

bulunan kiliselerinize, o timsllerden dolay girmeyiz"
demitir 730[171]
729[170] Sahihi Mslim, VIII, 533 "39, 40" rivayeti, bu rivayetten

biraz daha tafslli-dir. O hadse gre Raslullah bu sz Tebk
seferine giderken, Hicr arazsinden geerken Ashbu%Uicr
hakknda sylemitir.
"Orada korkmann vecli, alamann tefekkre ve ibrete
gtrmesidir. Sanki Raslullah sahblere, AtlaV-n Asfrby'l-
Hcr'e kfirlik takdir etmesi, bununla beraber arzda onlara
kuvvet verip, uzun mddet imhl etmesi, sonra intikaa-mn ve
iddetli azabn onlara indirin esi ..kabilinden alamay
gerektirecek hller hususunda tefekkr emretmitir. Onlarn
yurduna urayp da alamay gerektirecek hususlarda, onlarn
Halleriyle ibret alarak tefekkr etmeyen kimse, ihmlde onlara
benzemitir. Bu onun kalbinin katlna ve hu'unun
yokluuna deliet elmitir. Bunun kendisini, onlarn amelleri
gibi amel etmee ekmesi ve bu se-beble onlara isabet eden
azabn kendisine de isabet etmesinden emn olamaz" (Hattb
ve jbn Hacer; Kastalln'den naklen).
730[171] Umer'in bu szn Abdurra^zk, Umer'in hizmetinde
bulunan Elem tarkinden olmak zere mevslen rivayet

etmitir. Umer am'a geldii zaman ml-lar'n byklerinden
556
Ve bn Abbs, kilise iinde namaz klar idi;
ancak iinde timsller bulunan kilisede klmazd731[172]
81-....... Bize Abdetu, Him ibn Urve'den; o da

.babasndan;
o da ie (R)'den haber verdi (ki, o yle
demitir): mm Seleme, Raslulah'a Habeistan
arazsinde grm olduu Mriye (kilisesi). denilen bir
kiliseyi zikretti. Ve Raslulah'a o kilisenin iinde
grd suretleri de zikretti. Bunun zerine
Raslullah (S): "Onlar yle bir kavimdir ki, ilerinde
slih bir kul, yhud slih bir adam ld zaman, onun
kabri stne bir mescid bina eder ve iine de, o
suretleri tasvir ederler. te onlar Allah katnda
mahlkaatn en senlileridirler" buyurdu 732[173]
olan bir adam Umer iin yemek yapt ve: "Y Umer, benim
da'vetime cabet etmeni ve bana eref vermeni arzu ediyorum''
dedi. Bunun zerine Umer ona bir vesile ile metindeki sz
syledi (Kastalln).
731[172] bn Abbs'n bu fiilini Bav, ei-Ca'diyy/''ta mevslen
rivayet etmitir.
732[173] Tasvirlerin ve timsllerin nehyedilmi olmas, ekseriya
kalblerin sevgilisi olan kimselerin gzelliklerinin zikrini

ibkaa.ve devam ettirme gibi bir iyi niyetle balamken, gitgide
mahabbetin mrikine ta'zmta ve ibdta nklb etmi ol-
557
82-.......Aie ile Abdullah ibn Abbs (R) yle

demilerdir: Raslullah'a son hastal geldii zaman,
yannda bulunan bir hamsay yz zerine atar
dururdu 733[174] O hamsa sebebiyle skldka da onu
yznden aard. te o hlde iken Raslullah (S):
"Allah'n la'ne-ti Yahudiler ve Nasrnler zerine
olsun. Onlar peygamberlerinin kabirlerini mescidler
edindiler" buyurdu. (Raslullah bu szleri ile) onlarn
yaptklarndan mmetini sakndryordu 734[175]
83- Bize Abdullah ibn Mesleme, Mlik'ten; o da

bn ihb'dan; o da Sad ibnu'I-Mseyyeb'den; o da
masndandr. Bu ihtiml kapsn bsbtn kapatmak,

Peygamber'in maksad iindedir. Bu son cmledeki ismi iaretin
hem bidlere, hem musavvirlere idiy-yeti vardr.
733[174] Hamsa, yn yhud sfdan drt keli, iki taraf zencefli
bir nevi siyah abaya denir ki, pek yumuak ve drnce pek az
yer tuttuu iin bu ismi vermilerdir. Bu hamsa m
kumalarndan olup, Peygamber'e Eb Cehm Kure tarafndan
hediye edilmiti.
734[175] Ar derecede ta'zmin eski mmetlerde olduu gibi,
kendi mmetini de putperestlie kadar srkleyebileceinden

ende ediyordu
558
Eb Hureyre'den tahds etti ki (o, yle derpitir):
Raslullah (S): "Allah Yahudiler'i gebertsin. Onlar
peygamberlerinin kabirlerini mescidler edindiler"
buyurdu 735[176]
56- Peygamber(s)in: Yer(yz) bana

mescid ve temizlik sebebi klnd" Kavli Bab
736[177]
84-.......Bize Cbir ibn Abdillah (R) yle dedi:

Raslullah (S)
yle buyurdu: "Benden nceki
peygamberlerden hibir kimseye verilmeyen be ey,
bana verilmitir: Bir aylk mesafeye kadar korku
735[176] Burada bedduay yalnz Yahdler'e tahss etti. nk

kabirleri mescid edinme bid'atn ilk balatanlar Yahdler'dir.
Hristiyanlar onlara ittib' etmilerdir. Binenaleyh Yahudiler
daha zlimdirler (Kastalln).
736[177] Geen bblann ardndan bu bab getirmesi, o bblarda
zikredilen kerahetlerin tanrm iin olmadna bir iarettir.

nk Peygamber "Yer bana mescid ve
mtemizlik sebebi klnd" sznn ummu, Arz czlerinden
hangi cz zerinde olursa olsun namaz klmann cevazna
dellet eder. bn Battal da: Bu ummun iine makbereler, davar
allan, kiliseler ve daha bakalar da girdi, demitir (Ayn).
559
(salmak) ile nusrat olundum. Yer (yz) bana mescid
ve temizlik sebebi klnd. Onun iin mmetimden
kendisine namaz vakti erien herkes namazn
klversin. Ganimetler bana hall edildi. Peygamber
hassaten kendi kavmine gnderilirken, ben btn
insanla gnderildim. Ve bana efaat verildi".
57- Kadnn Mescid inde Uyumas Bab

737[178]
85-.......Bize Eb Usme, Him'dan; o da

babasndan; o da ie (R)'den tahds etti (ki, o yle
demitir): Arab kabilelerinden birisine id bir siyah
criye vard. Onlar bu kadn azd etmilerdi. Kadn
hurre olduu hlde yine onlarla beraber idi. Bu kadn
yle dedi: Onlara id bir kz, zerinde srmlardan
yaplm krmz bir gerdanl olduu hlde darya
kt738[179]. ie der ki: O kz zerinden o gerdanl
737[178] Yn, kadnn baka meskeni yoksa, mescid iinde

uyumas ve orada ikaamet etmesi caizdir.
738[179] el-Vih: Ktb vezninde Arab kadnlarnn ss
eyalarndan u gerdanla denir ki, inciden ve ir cevhereden
her iki dnenin aralna dier nevi'den bir dne sokarak iki kr
560
karp koydu, yhud zerinden dt. O gerdanln
bulunduu yere bir aylak geldi. Onu, atlm hlde
bulunan bir et paras sand, hemen onu kapt. Criye
der ki: O gerdanl aradlar, fakat bulamadlar. Dedi
ki: Beni o gerdanlkla (onu almakla) ittihm ettiler.
ie der ki: Kadnn her yerini iyice aramaa
balamlar, hatt kadnn fercini bile aratrmlar.
Criye dedi ki: Vallahi ben onlarla beraber ayakta
dikilip dururken, birdenbire o aylak geldi ve o deriden
gerdanl yere att. Kadn dedi ki: O da tam ortalarna
dt. Dedi ki: Bunun zerine ben: te, aldm
zannedip de beni ittihm etmi olduunuz ey!
Hlbuki ben ondan ber'im. te deri gerdanlk, dedim.
ie der ki: O siyah kadn Raslullah'a geldi ve msl-
mn oldu. ie der ki: Mescidde ona mahss bir kl
dizerler. Ve o iki kruribirini dieri zerine dizip kvrrlar.

Kezlik vih, bir ss eyasna denir ki, geni bir mein
parasn cevher ne-vi'leriyle ssleyip, htnlar onu boyunlarna
taknrlar (Kaams Ter.}.
es-Seyr,... ve deriden ince ince dilinip dilim olan uzunca kaya
denir ki srm ta'br olunur; kaznmna tire denir.
el-H/, htnlarn i ve iplik koyacak kutularna, sepete ve pek
kk eve ve odaya, bir kavle gre kl adrdan olanna denir...
561
adr yhud kk bir oda vard739[180]. ie der ki: O
kadn bana gelir ve yanmda konuurdu. ie der ki:
Yanma her oturmasnda muhakkak:
"Ve yevmu'l-vihi min ecbi Rabbin El
innehumin beldeti'l-kufri encn"
(= Vih iinin olduu gn Rabb'imizin yaratt
acb ilerdendir. bhesiz ki o kfr beldesinden beni
kurtard)
szn sylerdi. ie der ki: Bir gn ona: Senin
hlin nedir? Her ne vakit benimle birlikte otursan
muhakkak bu beyti sylyorsun? dedim. ie der ki:
Bunun zerine o kadn (yukarda anlattm) bu kssay
anlatt.
58- Mescidde Erkeklerin Uyumas Bab
Ve Eb Klbe, Enes'ten (rivayetle): Ukl

kabilesinden bir cemat Peygamber'in huzuruna
geldiler de,
Bundan, barnacak yeri olmayan fakr kimselerin, hatt

739[180]
fitne korkusu olmamak artyle kadnn bile mescidde

gecelemesinin caiz olduu istidlal olunuyor.
562
mescidin suflesinde yatrldlar, demitir 740[181]
Abdurrahmn ibn Eb Bekr de:
Suffede kalanlar (yn Ashbu's-Suffe) fakr
kimselerdi, demitir 741[182]
86-.......Bana Nfi' tahds edip yle dedi: Bana

Abdullah ibn
Umer; kendisi, bekr, kars yok bir gen iken
Peygamber'in mescidi iinde uyur olduunu haber
verdi.
87-.......Sehl ibn Sa'd (R) yle demitir:

Raslullah (S), (kz) Ftma'nn evine geldi, Al'yi evde
bulamad. Bunun zerine Ftma'ya: "Amucann olu
nerede?" diye sordu. Ftma: Aramzda birey oldu da
darltk. Bundan dolay dar kt ve gndz
uykusunu benim yanmda uyumad, dedi. Raslullah
bir insana: "Bak, nerede?" buyurdu. O adam (gidip)
740[181] Bu, Buhr'nin Kitbu'I-Muhribn'de, Urenler

kssasnda mevslen rivayet ettii hadsin bir parasdr.
741[182] Bu da Almtu'n-Nbvve Kitb'nda gelecek olan uzunca
bir hadsin bir ksmdr.
563
geldi ve: Y Raslallah, o, mescidde uyuyor, dedi
742[183]. Raslullah gitti, bakt ki Al yan tarafna yatm,
rids bir yanndan syrlm, vcdu topraa bulanm
hldedir. Raslullah: "Y Eb Turb kalk, y Eb
Turb kalk" diye diye topra Al'nin bedeninden
silmee balad743[184]
88-.......Eb Hureyre (R) yle demitir: "Ben

Ashbu Suffe'den yetmi zt grdm. lerinde rids
(yn belinden yukarsn rtecek ihram) olan bir tek
kimse yoktu. Ya izr (yn fta) balar, yhud
boyunlarna baladklar bir kis giyerlerdi ki, kiminin
bacaklarnn yansna, kiminin de topuklarna ancak
varabiliyordu. Herbi-ri namazda avret yerinin
grlmesini istemedii iin giydiini eli ile
742[183]Al'nin, Ftma'nn yannda gndz uykusu uyumayp da

mescidde yatmas, fakr ve garb olmayanlarn da mescidde
uyumalarnn mubah olduuna delildir.
743[184] Raslullah'm, dmd Al'yi byle bir knye ile
knyelemesi mzh ve bu vesle ile kendisini taltiftir. Al'nin

"Eb Turb" kadar holand hibir isim yoktur. Biri: "Eb
Turb" diye arnca pek ziyde sevinirdi {Buhr, Kitbu'I-
Menkb, Al ibn Eb Tlb'in menkbeleri bab).
564
toplard" 744[185]
744[185]Suffe, Peygamber mescidinin st rtlm bir ksm idi.

Meskeni ve kazanma yeri olmayan fakr muhacirler orada sakin
olurlard. Abdurrahmn ibn Eb Bekr: Ashbu Suffe, fukara
kimselerdi. Peygamber (S) onlar nafakalandrmak iin
sahbledne: "ki kiilik yemei olan bir ncsn yanna
karsn" diye emir buyurmutu, diyor (Bu hads uzunca bir metin
ile ileride gelecektir).
Mane kuyusu banda ehd edilen yetmi kadar sahb de
burada ikaa-met edip slm'n ilim ordusu olarak
yetitirilmilerdi.
Yabancnn, barnacak evi bark olmayann mescidde yatmas
caiz olduunda ihtilf yoktur. Madasnn yatmasnda ihtilf
olunmutur. bn Umer bunu tecviz edenlerin bandadr. O,
Raslullah zamannda mescidde gece de, gndz de yatardk,
diyor. Dier bzlar bunu mekruh grmlerdir. Fakat hibir
delillerine muttali' deiliz. Bu mes'eleyi Sad ibn Mseyyeb ile
Sleyman ibn Yesr'a sormular. Onlar da: "Ehli Suffe mescidde
yatp dururlarken bunu nasl oluyor da soruyorsunuz? Onlar,
meskenleri mescid olan bir kavm idiler" cevbn vermiler.
Taber de Usmn ibn Affn, M'minlerin Enri iken mescidde
uyur grldn ve etrafnda hibir kimse bulunmadn
rivayet ediyor.
565
59- nsan Bir Seferden Gelince Mescidde
Namaz Klmak Bab
Ka'b ibn Mlik de: Peygamber (S) bir
seferden geldii zaman evvel mescide gelir ve
orada namaz klar idi, dedi 745[186]
89-.......Bize Muhrib ibnu Disr, Cbir ibn

Abdlah'dan tahds etti'. O yle demitir: Peygamber
(S) mescidde bulunurken ben yanma geldim. -Ms'ar:
Ben Muhrib'in kuluk vaktinde dediini sanyorum,
demitir.-Raslullah bana: "ki rek'at (geli) namaz
kl" buyurdu. Benim Peygamber zerinde bir alacam
vard. Akabinde Peygamber borcunu bana dedi ve
bana fazla da verdi.
60- Bab:
Sizin biriniz mescide girdii vakitte oturmadan

evvel ta namaz klsn
Bu ta'lk Buhr Kitbu'l-Magz'nin sonlarnda Tebk

745[186]
gazvesi., babnda ms-ned olarak zikretti. Buradaki ksm, o

uzun hadsin bir parasdr.
566
90-....... Bize Mlik, mir ibn Abdillah
ibni'zubeyr'den; o
da Amr ibn Sleym ez-Zurkfden; o da Eb
Katde es-Slem'den haber verdi ki, Raslullah (S):
"Sizden bir kimse mescide girdii va-kitte oturmadan
evvel (tahiyyetu'I-mescid olarak) iki rek'at namaz
klsn" buyurmutur 746[187]
Mslim'deki rivayette bu hadsin sebebi de zikredilmitir.

746[187]
Eb Kalde mescide girdiinde Peygamber(S)'i sahbleri

arasnda oturuyor grm. O da onlarla birlikte hemen
oturuvermi. Peygamber: ''Namaz klmaktan seni men' eden ne-
dir?" diye sormu. O da: "Y Raslallah, seni oturur grdm,
bunlar da oturuyorlar da onun iin" demi. Bunun zerine
metindeki hads ile emredilmi. bn Eb eybe'nin
Musannafmda dier tarkten yine Eb Katde'den rivayet edilen
hadste: " îi o^-ui \JM = Mescidlere haklarn veriniz"
buyurulduu ve "Ha!;!ar nedir?" diye sorulunca: "Oturmadan
evvel iki rek 'al namaz" cevb verilmitir. Bu namaza
Tahiyyetu'l-Meseiddenilir. ki rek'attan az olmaz ve mendb
olarak klnr.
567
61- Mescidde (Hasl Olan) Hades Bab
747[188]
91-.......Bize Mlik,Ebu'z-Zind'dan; o da el-

A'rac'dan; o da
Eb Hureyre'den tahds etti ki, Raslullah (S)
yle buyurmutur: "bhesiz herhangi biriniz namaz
klm olduu namaz yerinde ab-destini bozmadan
mevcd bulunduu mddete, melekler ona salt edip:
Allhumme'fir lehu, Allhumme'r hamhu (= Y Allah
onun gnhlarn mafiret et ve ona merhamet eyle)
derler".
62- Peygamber Mescidinin Yapsnn

Yaplmas Bab
Ve Eb Sad: Mescidin tavan hurma
el-Hades: ki fetha ile bir nesne yeni peyda olmak

747[188]
haletine denir ve yeni peyda olan eye denir. Fakhlerin abdesti

bozucu olan hlete hades demeleri bundan alnmtr. Cem'i
Ahds gelir (Kaams Ter.)
568
dallarndan idi, dedi 748[189]
Ve Umer mescidi daha geni bina etmee

balad vakit yapcsna: Sen yalnz insanlar
yamurdan saklayp koru. Sakn all sarl znetler
yapp da
insanlar fitneye uratmayasn, demitir 749[190]
Enesde: "(yle bir zaman gelecek ki) nsanlar
mescidlerle nme yarna giriirler de sonra onlar
pek az ma'mr ederler" hadsini sylemitir
750[191]
748[189] Buhar, Eb Sad'den gelen bu hadsi Kitbu'l-'tikf'da

mevslen rivayet etti
749[190] Umer'in bu emri, Peygamber mescidinin yenilenmesini
zikr hakkndaki kssadan bir paradr. Bu ma'nya yakn olarak

bn Mce, Amr ibn Meymn'dan; o da Umer'den merfan unu
rivayet etmitir: "
- imdiye kadar hibir kavm gelmemitir ki, ameli bozuk bir
hle gelince mes-cidlerini sslemee kalkm olmasnlar"
buyurulmutur.
Buradaki fitneden maksad musallnin namaz esnasnda
mescidin znetle-ryle zihni megul olmas demektir.
750[191] Enes'in syledii bu hadsi, Eb Ya'l el-Msned1 inde,
bnHuzeyme de es-Sahh'inde mevslen rivayet etmilerdir.

Hill iindeki ksm asl hadstendir. Buhr'nin bala ald
ksmda bulunmad iin, iki hill arasna alnd. maret,
mescidier bina etmek ma'nsna geldii gibi, zikr ve ibdetle,
tevhd ile ma'mr etmek ma'nsna da gelir.
569
Ve bn Abbs: "(Ben mescidleri yksek bina
edip sslemekle emrolunmadm. Bununla beraber)
Sizler mescidleri Yahudiler ve Hristiyanlar*in
ssledikleri gibi muhakkak ssleyeceksiniz" hadsini
sylemitir 751[192]
92-.......Bize Nfi' tahds etti. Ona da Abdullah

ibn Umer (R) yle haber vermitir: Mescid,
Raslullah zamannda ham kerpi ile bina Olunmu
idi. ats hurma dallar, direkleri de hurma gvdeleri
idi752[193]. Eb Bekr (geniletme ve ssleme nev'inden)
hibir ey ziyde etmedi. Umer (yalnz enini boyunu)
artrp, Raslullah zamanndaki bina tarzna gre
kerpi ve hurma dallaryle bina etti ve direklerini de
751[192] bn Abbs'n rivayet ettii bu hadsi, Eb Dvd ile bn

Hbbn mevslen riv yet etmilerdir. ki hill arasna alnan
ksm, asl hadste mevcddur. Onun iin iki hill arasnda
gsterildi.
Bu sslerden maksad -zuhruf, altun ma'nsna da geldiine
gre-yaldzdr.
752[193] Mslim'in rivayetinde Eb Sad: "Yamur gelip tavandan
akt. Tavan hurma dallarndan idi. Namaz ikaame olundu.

Raslullah(S)'ii su iinde, amur iinde secde ettiini, hatt
alnnda amur izlerini grdm" diye haber veriyor. Bu hads,
Buhr'de de vardr.
570
tekrar aa olarak koydu. Sonra Usmn mescidin
binasn (geniletme ve sslendirme olarak) deitirdi
ve hem de ok geniletti. Duvarlarm da (kerpi yerine)
nakl talarla ve kirele bina etti753[194]. Ve direklerini
nakl talardan, tavann da s aacndan yapt
754[195]
753[194] Usmn'n nakl talan da zuhruf nev'inden deildi.

Zuhruf, yaldzdr. Usmn kerpi yerine tala kireten, hurma
dallar yerine daha salam olan sc aacndan fazla birey
kullanmad. Mekruh olan bid'at, yaldzlardr. Allah'a ibdete
tahss edilen temiz ve mbarek yerin, msrifesine byk
masraflarla vcde getirilmesi zhde, hu'a ve tezellle
aykrdr. Hakk'n sevmedii gzellik yarma ve vnme
yarma da vesile olur. Keraheti bu yzdendir.
Mescidleri en evvel ssleyen Veld ibn Abdilmelik ibn
Mervn'dir. Bu, sahabe asrnn sonlarna tesadf etmitir. lim
ehlinden birou fitne korkusundan dolay buna kar skt
etmilerdir.
Masraflar beyt'I-mlden kilmamak ve bu znetlerle
mescidlere ta'zm kasdedilmek artyle, bunu tecviz eden bz
limler vardr. Hanef imamlar bu cmledendir.
754[195] Sc aac, Hindistan'da kan abonuza benzer sert bir
aacn ismidir. Kaams mtercimi Asm Efendi u zh

vermitir: es-Sc, bir aa addr. Misbhn beynna gre sc,
byk bir aatr ki, bittii yer Hindistan'dr. Dier ehirlere
ondan getirilir. Mfredi, sce ve cem'i sct'tr. Ve
Zemahehr'nin nakline gre sc, bir siyah aatr ki
Hindistan'dan celb edilir. Cem'kSfco/? 'dr;nr ve n-rn gibi.
Bzlar abonusa benzer bir siyah aatr, lkin siyahl abonus
derecesinde deildir, dediler... Ve sc, Hindistan'da olur, nar
aacna benzer, krmz ve siyaha mail, ok yaprakl, kokusu ho
bir aatr. Hind ahlsi sk-te derler. Bu diyarda zc aac
571
63- Mescidin Yapsn Yapmak
Hususunda nsanlarn Birbirleriyle
Yardmlamalar Bab
"Allah'a e koanlarn kendi kfrlerine bizzat

kendileri hid iken Allah'n mescidlerini Vmr
etmelerine : (ehliyetleri) yoktur. Onlarn btn
yaptklar boa gitmitir ve onlar atete ebed
kalclardr. Allah'n k, mescidlerini ancak Allah'a ve
ahiret gnne mn eden, namaz dosdoru klan,
zekt veren ve Allah'tan v bakasndan korkmayan
kimseler Vmr eder. te doru yola ermilerden
olmalar umulanlar bunlardr"
(et-Tevbe: 17-18)
93-.......krime yle demitir: (Birgn)jbn

Abbs'bana ve olu Al'ye: Eb Sad'e gidin de onun
rivayet ettii hadslerden de bir mikdrn iitin, dedi.
Bunun zerine biz ikimiz Eb Sad'in yanma gittik.
diye mehur olan aa olduu zannolunur.. (Kaams Ter., I,

777-778).
572
Onu, kendisine id bir baeyi timr ederken bulduk.
Hemen ridsm alp brnd. Sonra bize tahds
etmee balad. Nihayet mescidin yaplnn zikri
geldi. Burada yle dedi: Biz birer kerpi birer kerpi
tayorduk. Ammr ise ikier kerpi ikier kerpi
tayordu. Peygamber (S) onu (yle) grnce
zerindeki topra silkerek: "Vah Ammr! Vah
Ammr! Kendisini baler cemati ldrecektir 755[196].
Ammr onlar cennete da'vet eder, onlar ise onu
755[196]Peygamber'in bu ok kymetli iltifatna mazhar olan

Ammr, Sffn'de Muvi-ye bn Eb Sufyn'n askerleri
tarafndan ldrlmtr. M'minlerin Emri Al bn Eb
Tlib'e kar gelen am ehlinin o trihte ba olduklar, bu sahih
hads ile sabittir. M'minlerin imamet ve imareti, ancak
Hasan'n kendi ihtiyariyle ekilmesinden sonra Muviye'ye
geebilmitir. Haber verilmesinden otuz bu kadar sene sonra
doruluu tahakkuk eden bu haber, Muhammed'in nbvvet
hidlerinden biridir. Ammr'n katline dir olan bu hadsi,
Buhar Eb Sad ile Katde ibnu'n-Nu'mn; Mslim mm
Seleme'den; Tirmiz Eb Hurey-re'den; Nes Abdullah bn Amr
ibn'l-s'dan; Tabern ile dierleri de Usmn ibn Affn,
Huzeyfe ibnu'l-Yenn, Eb Eyyb, Eb Rfi', Huzeyme ibn
Sabit, Muviye, Amr ibnu'1-s, Ebu'l-Yeser'den ve Ammr'n
kendisinden sahih ve hasen tarklerle rivayet etmi olduklar
gibi, saymas uzun srecek bir ok zevattan daha rivayet
edilmitir.
Bu hads, Al'nin harblerinde isabet etmediini iddia eden
Nevsb aleyhine bir hccettir.
573
cehenneme arrlar" demee balad 756[197]. Eb Sad
der ki: Ammr (bunu iitince): Fitnelerden Allah'a
snrm, derdi.
64- Mescid Yapmkata Yapc

Sanatkarlardan; Minberin Kuru Aalar
Hususunda da San'atkar Marangozdan Yardm
stenmesi Bab
94-.......Sehl R) yle demitir: Raslullah (S)

bir kadna: "Marangoz oian klene emret de benim
756[197] Bu haberden Ammr' ldren cematin cehenneme

da'veti olduu anlaldna ve bu cematin inde birok
sahblerin de bulunduuna bakanlar, bu fie-nin ta'yni
hususunda birok te'vllere gitmilerdir. Bunun akla en yakn
te'vli udur: Her ki tarafta olan sahabe mctehiddir, zann ve
i'tikaad iie amel eder. u kadar ki, zann ve i'tikaadnda da,
nefsu'l-emrde de musb ve Allah'n rzas tarafnda olanlar Al ile
arkadalar idiler. Dierleri kendilerini musb 'tikaad etmekle
beraber, nefsu'l-emrde ve Allah katnda muht, yn hatal
bulunuyorlard. Cennet yolundan maksad Hakk'a itaat ve tat
vecbesini ed, cehennem yolundan maksad da Hakk'a isabet
edememe ve vcib olan tatten sapmaktr... Bilmeyerek byle
yanl yola gitmek ise fazlet noksanln gerektirirse de ce-
hennem ikaab cezasn gerektirmez. Nitekim hakkyle imm
olan Al, kendisiyle mukaatele edenler hakknda " ^ > i^tjî =
Bunlar bize kar ba eden kardelerimizdir" demitir {Tecrd
Ter., II, 322).
574
iin, zerine oturabileceim bir takm tahtalar yapsn"
haberini yollad.
95-....... Bize Abdlvhid ibnu Eymen,

babasndan; o da Cbir'den tahds etti ki: Bir kadn: Y
Raslallah, senin iin zerine oturacan bir ey
yaptraym m? nk benim marangoz olan bir klem
vardr, dedi. Raslullah (S): "Eer istersen (yaptr)"
buyurdu. Bunun iLcrine o kadn minberi yaptrd
757[198]
65- Bir Mescid Bina Eden Kimse{nin

Fazileti) Bab
757[198]Cbr hadsinin evkinin zahiri, Sehl hadsinin sevk

ediliinin zahirine muhaliftir. nk Cbir hadsinde tahtalar
yaptrmay Peygmber'e kadn arzetmitir; Sehl hadsinde ise
bunu kadndan istemek zere Raslullah haber gndermiti
denilirse; bn Battal bu suli yle cevblad: Muhtemildir ki,
kadn bunu teberru' edici olarak Peygambcr'den sormutur.
Kendisine Peygamber'in kabul hsl olunca, klenin ii yava
yapmas mmkndr. Bunun zerine Peygamber kadnn
niyetinin gzelliini bildii iin, kadndan va'dinin abuk
infazn isteyerek, haber salmtr. Yhud klenin tahtalardan
yapaca ey'in sfatn ve bunun minber olmasn kadna a'rf
etmek iin haber salm olabilir (bn Hacer).
575
96-.......Bana Amr haber verdi. nada Bukeyr
tahdsetti. Ona da sim ibn Umer ibn Katde tahds
etti. O da Ubeydullah el-Havln'den iitti. O da
Usmn ibn Affn'dan iitti. O, Raslullah1-n
mescidini yeniden bina ettii zaman, insanlarn
kendisi hakkndaki dekikodulan zerine yle diyordu
758[199]. Siz (yaptm i aleyhine) ok sylemee
baladnz. Hlbuki ben Raslullah'tan itmiimdir, O
yle buyuruyordu: "Her kim -Bukeyr dedi ki: Ben
sm'm "Allah 'in rzsn istiyerek" dediini
sanyorum- bir mescid bina ederse, Allah da ona
cennette onun gibi bir ev bina eder" 759[200]
758[199] Mescidin geniletilmek iin yeniden bina edilmesi,

hicretin 30. senesinde olmutur. 'tirz edenler, mescidin
Peygamber devrindeki hl ve hey'ette bina edilmesini, nakl
ta ile kire kullanlmamasn arzu ediyorlard. Hlbuki kerpi
duvarlar abuk geviyor, hurma gvdelerinden yaplan direkler
az zamanda ryor, hurma dallarndan yaplan rt namaza
gelenleri yamurdan koruyamryordu.
759[200] Bu hadsin ihtiva etlii va'd ve mjde Usmn'dan baka,
Eb Bekr, Umer, Al, Abdullah ibn Amr, Enes, bn Abbs, ie,

mm Habbe, Eb Zerr, Amr ibn Anbese, Vasile ibnu'1-Eska',
Eb Hureyre, Cbr ibn Abdillah, Eb Kursfe, Nubeyt ibn
urayt, Umer ibn Mik, Esma bintu Yezd, Muz ibn Cebel, Eb
, Unrae, Abdullah ibn Eb Evf, EbMs, Abdullah ibn
Umer'den de birbirine yakn lfzlarla kh ziydeli, kh
muhtasar olarak rivayet edilmitir.
576
66- Bab: ah Mescide Urad Zaman
Ok ve Mzraklar Demirlerinden Tutar
97- Bize Kteybe ibn Sad tahds edip yle

dedi: Bize Sufyn tahds edip yle dedi: Ben Amr ibn
Dnr'a: Sen Cbir ibn Abdil-lah'i: "Bir kimse
mescidden geti. Yannda (demirleri meydanda) oklar
vard.Raslullah(S) ona: Oklarn demirlerinden tut
buyurdu derken iittin mi?" dedim 760[201]
67- Mescidden Gemek Bab
98-.......Bize Eb Burde ibnu Abdillah tahds

edip yle dedi:
Ben Eb Burde'den iittim; o da babasndan:
Kuteybe bu siyakta Amr ibn Dnr'm, Sufyn'm suline

760[201]
verdii evet cevbn zikretmedi. Asl rivayetinde ise o

konumann sonunda: Amr ibn Dnr evet dedi, diye zikredildi.
Keza Buhr bu cevb Kitbu'l-Fiten'deki Kutcybe'den
bakasndan olan rivayetinde de zikretmitir. Ekseriyetinin
zerinde bulunduu rcih mezheb -ki Buhr'nin mezhebi de
budur- eyl'in evet sz art olmaz, uyank olduu zaman
sktla yetinir (Kastalln).
577
Peygamber (S) yle buyurmutur: "Her kim
mescidlerimizin yhd arlarmzn birinden yannda
ok varken geecek olursa eliyle demirlerinden tutsun
ki, bir mslmn yaralamasn" 761[202]
68- Mescidde iir (mad Etmenin

Hkm) Bab
99-.......Zuhr, yle demitir: Bana Eb Seleme

ibnu Abdirrahmn ibn Avf haber verdi. O, Hassan ibn
Sabit el-Ensr'den iitmi-tir. Hassan, (mescidde iir
ind etmenin cevaz hususunda) Eb Hureyre'yi hid
yapmak isteyerek, ona: Allah akna syle, sen Pey-
gamber'in "Y Hassan, Allah'n Rasl'nden yana
{Kurey kfirlerine) cevb ver. Y Allah, sen onu
Rhu'l-Kuds (yn Cebrl) ile te'yd et!" derken iittin
mi? dedi. Eb Hureyre: Evet (iittim), dedi 762[203]
761[202] Mescidler, arlar gibi insanlarn toplu bulunduu

yerlerde zarar verebilecek silhlarla tedbirsiz ve usulsz
dolamann ktln bu hadsle pek gzel retmitir. te
bu Yce Peygamber'in mmetinin ahsnda btn insanla -
rettii eskimez medenyet derslerinden biridir.
762[203] "Peygamber'in iri" diye lkablanp mehur olan Hassan
578
69- Ksa Mzrakl Kimselerin Mescide
Girmelerinin Cevaz Bab
100-.......Bize brhm ibn Sa'd, Salih (ibn

Keysn)'den; o da bn ihb'dan tahds etti. O yle
dedi: Bana Urve ibnu'z-Zubeyr haber verdi ki, ie (R)
yle demitir: Yemn ederim ki, bir gn Ras-lullah'
hcremin kaps zerinde u hlde grdm: Habeliler
mescidde oyun oynuyor, Raslullah da ben onlarn
oyunlarna bakabileyim diye, kendi rids ile beni
perdeliyordu.
ibn Sabit, Ensr'n Hazrec kulundandr, islm'da da,

Cahiliyyet'te de akran arasnda en ziyde temayz eden nl
irlerdendir. Peygamber'in medhine ve kfirlerin hicvine dir
kasideleri ve iirleri mehurdur. Kendisi, babas, dedesi,
dedesinin babas hep yz yirmier sene yaamlardr. Hassan
ibn Sabit altm yanda msl-mn olmu, yz yirmi sene
yaamtr.
Metindeki kssann sebebi, Buhr'nin baka bir kitabnda yle
zh ediliyor: Umer mescide girmi, bakm ki Hassan iir ind
ediyor, Ona dik dik bakm. Hassan da: Bu mescidde senden
daha hayrls hzr olduu hlde ben iir ind ederdim, demi.
Sonra Eb Hureyre'ye dnp: Allah akna syle.... diyerek,
metindeki hadsi sylemitir.
Bu kssa ile Buhr, mescidde iir inadnn hall ve harmh
mes'elesini ortaya koymak ilemitir.
579
brhm ibnu'I-Munzir br ziyde yapp yle
dedi: Bize bnu Vehb tahds etti. Bana Ynus, bn
ihb'dan; o da Urve'den; o da ie'den tahds etti.
ie: Ben Peygamber'i u hlde grdm: Habeliler
kendi ksa mizraklanyle oynuyorlard, demitir 763[204]
70- Mesciddeki Minber zerinde Alm ve

Satm inin Zikredilmesi Bab 764[205]
101-....... Bize Sufyn (ibn Uyeyne), Yahya (ibn

Sad)'dan; o da Amre (bintu Abdirrahmn)'den; o da
ie'den tahds etti. O yle demitir:
Berre hrriyetini satn alma yazmas
hakknda, yardmn istemek iin ie'ye geldi. ie:
Eer istersen zerindeki borcun-kalann sahihlerine
763[204] Harbelerle, yn ksa mzraklarla oyun, d bir oyun

deildir. Bizim kl kalkan oyunu, cirit oyunu gibi dmana
kar silh kullanmakta idman peyda etmek iin oynanr.
Dmana kar hazrlk sayld iin mubah olmu, hatt
mescidde bile oynanmas tecviz buyurulmutur. Bu hads,
ileride yine gelecektir.
764[205] Mesciddeki minber zerinde alm satmn vki' olduu
deil, baka yerde vki' olan alm satm iinin mesciddeki

minber zerinde zikredilip haber verildii anlatlmak isteniyor.
580
veririm, vellik hakk bana id olur, dedi 765[206]
Berre'nin shibleri ie'ye: stersen Berre'ye,

zerindeki borcunun kalann verirsin, dediler.
Rv Sufyn ibn Uyeyne bir defa da -bu "Sen
Berre'ye verirsin" ifdesi yerine- istersen Berre'yi
azd edersin, vellik hakk da bize id olur dediler,
eklinde syledi. Raslullah gelince ie bu mes'eleyi
kendisine hatrlatt. Bunun zerine Peygamber (S):
"Sen Ber-re'yi satn al, sonra azd et. Velilik hakk
muhakkak surette azd eden kimseye idclir" buyurdu.
Sonra Rasiullah, minber zerinde kalkt. (Sufyn ibn
Uyeyne bir kerre de -kalkt yerine- Rasiullah (S) min-
ber zerine ykseldi, dedi.) Ve yle buyurdu: "Bir
takm kimselere ne oluyor ki, onlar Allah'n Kitb'nda
bulunmayan bir takm artlar art kouyorlar? Her
kim Allah'n Kitb'nda bulunmayan (ve ona muhalif
olan) bir art art klarsa, o artn kendi lehine bir fay-
das yoktur; yle yz art kosa da".
el-Vel, kiinin mlik bulunduu bir ahs azd etmesi

765[206]
sebebiyle, azd eden ile azd edilen kimse arasnda devam eden
hkm yaknlktr ki, bu yaknlk sebebiyle azd eden, azd
edilenin mirasna hakk kazanr
581
Ve Al ibnu'l-Medm yle dedi: Yahya ibn Sad
el-Kattn ile Ab-dulvahhb, Yahya ibn Sad el-
Ensr'den; o da Amre'den diye sylediler. Ca'fer ibn
Avf ise: Yahya ibn Sad el-Ensr'den, o yle dedi: Ben
Amre'den iittim, O, yle dedi: Ben ie'den iittim...
dedi. Ve bu hadsi Mlik: Yahya'dan; o da Amre'den;
Berre (geldi).... eklinde rivayet etti, fakat bunda
"Peygamber minbere ykseldi" szn zikretmedi
766[207]
71- Mescidde Borlu Kimseden Borcunu

demesini stemek ve Borcu stemek in
Borkuya Yapmak Bab 767[208]
766[207] Buhr hadsin sonunda, hadsin birka tarkini verip,

bunlardaki kk farklara iaret etti. Bir de Ca'fer ibn Avn
tarkinde Yahya, Amre ve ie'nn birbirlerinden iitmelerinin
tasrh edildiini gsterdi.
Buhr, iinde minber zikredilmesi sebebiyle bb ismine
uymasndan dolay, burada Sufyn'n rivayet ettii metni
almtr
767[208] et-Tekaad, Teful vezninde, bir kimse alacaklsndan
hakkn kabz eylemek ma'-nsnadr.. Lkin ana kaynaklarda da

tekaad, borcun denmesini islemek ma'-nasnadir.
et-Muiz.eme, bir nesneden asla aynlmayp onunla sabit ve
daim olmak ma'nsnadir.
582
102-.......Bize Ynus (ibn Yezd), Zuhr'den; o da
Ka'b ibn Mlik'in olu Abdullah'tan; o da babas
Ka'b'dan haber verdi, (o, yle demitir): Ka'b ibn
Mlik (R), (Abdullah) ibn Eb Hadred'den ondaki
alacan mescidde (hasmna yapp) istedi. Her
ikisinin sesleri ykseldi. Nihayet evinde bulunan
Raslullah, onlarn seslerini iitti. Ve onlara doru
kt, hcresinin perdesini aarak: "Y Ka'b!" diye nida
etti. Ka'b: Lebbeyk Y Raslallah, deyince, Raslullah
eliyle iaret vererek: "Alacandan u kadarn
ynyansn bala" buyurdu. Ka'b, hemen: Vallahi
baladm Y Raslallah, dedi. Bunun zerine
Raslullah (S) bn Eb Hadred'e hitaben: "Kalk,
borcunu de" diye emretti 768[209]
768[209]Ka'b ibn Mlik, Tebk gazvesinden geri-kahp, sonradan

tevbeierinin kabul olunduuna dir bir yet inen Ensr'den
biridir. O da Hassan ibn Sabit gibi mehur bir irdi. mrnn
sonlarnda gzleri kr olmutur.
Tabern'nin rivayetine gre, bu alacak iki kye yn seksen
dirhem imi. Bu dirhemlerin altun mu, yoksa gm m
olduklar bylece mbhem rivayet ediliyor.
"Eer: Hadsin bb ismine uygunluu nedir? dersen, yle cevb
veririm: Tekaad, hadste zahirdir. Mulzemeye yn borcunu
istemek iin borluya yapmaya gelince, bu, borcun denmesi
istendii vakit bn Eb Hadrcd'in hasmndan ayrlmamasndan
istinbt edilmitir. Yhud da Buhr buradaki mulzeme ile
583
72- Mescidi Sprmek. (tesine Berisine
Dm) Paavralar. pleri ve Aa
Krntlarn Toplamak Bab
103-.......(EbHureyre yle demitir): Bir zenc

adam, yhud zenc kadn, mescidi sprr idi. Vefat
etti. Peygamber (S) onun hlinden sordu. ld dediler.
"Bana haber vermeli deil miydiniz? O adamn -yhud:
o kadnn- kabrini bana gsteriniz" buyurdu. Mtea-
kiben o adamn veya kadnn kabrine vard ve zerine
namaz kld769[210]
Kitbu's-Sulh'da "kendisinin Abdullah ibn Eb Hadred el-

Eslem'de bir mal alaca vard, bunun iin ona yapt..."
lfzyle rivayet ettii hadse .iaret etmitir" (Kastalln).
769[210] Hadsteki zamirlerin mzekker ve mennes suretinde
ekk ile sylenmesi, o z tn zenc bir. adam veya zene bir kadn
olduunun bheli olarak rivayet edilmesinden dolaydr.
ekksiz olarak rivayet edilen hadslerde zamr yalnz mennes
sylenmitir. Bu ekk glib htimlle aradaki rv olan Sabit ibn
Elem el-Bunn'dendir. Buhr'nin iki bb sonraki dier
rivayetinde bir zenc kadn olmas ihtimline, kuvvet verildii
gibi, bn Huaeyme'nin Sahih 'inde"*bJ-i/*i=Bir siyah kadn"
denilmi, hatt Beyhak, isminrn " ^~ r1 = mm Mihcen" ol-
duunu tasrh eylemitir. Bu zenc kadn hakr grp, vefatn
Peygamber'e haber vermee lzum grmemilerdi.
Bu zenc kadnn kazand fazilet ve ni'met, mescide olan bu
584
73- arab Ticaretinin Haram Klnmasn
Mescidde Zikredip Beyan Eylemek Bab
104-.......ie (R) yle demitir: el-Bakara

Sresi'nden,rib hakkndaki (275-279.) yetler nazil
olduu zaman Peygamber (S) mescide kt. Ve bu
yetleri insanlara kar okudu. Sonra arbn ticretini
(yn alnmasn ve satlmasn) haram kld 770[211]
hizmeti mu-kaabelesindedir gibi anlalyor. Hakketen bu gibi

hizmetler ufak tefek grlse de, byk ecri mcibdir.
Peygamber'in bizzat mescidi sprd de rivayet edilmitir.
770[211] Ribnm harml en son tebli edilen er'
hkmlerdendir, arb ticretinin tahrmini Peygamber'in rib
yetleriyle birlikte tebl etmesinden arb harmli-mn da o
zamana kadar geri kalm olduuna istidlal edilebilirse de,
arbn harmlnn ok evvel olduu muhakkaktr. htiml ki,
evvelce arbn yalnz ayn, yn iilmesi haram olmutu da,
alnp satilmasndaki harmhk bu vakte kadar geri kalmt,
diyenler varsa da, bu te'vl uzaktr. Zr arbn ayn haram
olunca, alp satma suretiyle aynndan menfatlanmanm haram
olmu olduu da bhesizdir.
rih Ayn'nin beyn ettii zere hamr'n harmlnn, bu
vesle ile ha-rmlnn te'kdine ve hkmn yaylmasnda
mbalaa maksadna, yhud ticretinin haram klnd
hakkndaki hkm kendilerine ulamam kimseler mecliste
hzr olduklar iin lmnn tekrar ihtimline binen olmas
akla daha mlayim geliyor (Ahmed Nim, Tecrd Ter-, II, 321).
585
74- Mescide Mahsus Hizmetiler Bab
771[212]
Ve bn Abbs: "mrn'n kars: Rahb'im,

karnmdakini azdl bir kul olarak sana adadm.
Benden de bunu kabul et.." (ai imrn: 35) yetindeki
"Muharraran" sz, mescide tahsis edilmi, ona
hizmet edecek bir azdl demektir, demitir 772[213]
105-....... Bize Hammd, Sbit'ten; o da Eb

Rfi'den; o da Eb Hureyre'den tahds etti (o, yle
demitir): Bir kadn yhud bir adam mescidi sprr
idi. Eb Rfi': Ben Eb Hureyre'nin "bir kadn"
dediini kuvvetle zannediyorum, demitir. Sonra Eb
771[212] Mnsib olan, bu babn "Mescidi sprmek... bb'-'nn

akabinde gelmesi idi.
772[213] bn Abbs'n bu tefsirini bn Eb Hatim mevslen rivayet
etmitir. Buhr bununla, mescide hizmet etmek suretiyle ta'zm

etmek, gemi mmetlerde de meru' olduuna iaret etmitir.
Grmez misin ki, Yce Allah, Meryem'in annesi Hanne'den,
onun gebe kald zaman karnndakinin Allah iin azdlanm
bir kul olmasn yn Mescidi Aks'ya hizmet eder veonun
zerindehikimse iin bir yol olmamasn adamtr. ayet
mescidlerc hizmet etmek, Allah'a yaklatran ilerden
olmasayd, o bu ada yapmazd. te bu nokia, bb isminin
delli olan yerdir (Ayn ve Kastalln)
586
Hureyre (iki bb nce) geen hadsi zikredip:
Peygamber onun kabri zerine namaz kld, demitir.
75- Esirin Yahud Borlunun Balanarak

Mescidin inde Bulundurulmas Bab
106-....... Bize Ravh ve Muhammed ibn Ca'fer,

u'be'den; o da Muhammed ibn Ziyd'dan; o da Eb
Hureyre'den haber verdi. Peygamber (S) yle
demitir: "Cinn (tifesin)rfen bir ifrit dn gece
namazm kesmek iin anszn zerime geldi. - Rv:
Yhud, Peygamber bu tefeilete cmlesine benzer bir
cmle syledi, demitir 773[214]. -Hemen Allah beni ona
kar muktedir kld da, sabaha girdiiniz zaman
hepiniz ona bakasnz diye, mescidin direklerinden
birine balamak istedim. Fakat kardeim Sleyman
Peygamber'in: RabbVfir H ve hebl mulken l yanbe
liahadin min ba 'dinneke ente 1-vahhb O Ey Rabb'im,
bana mafiret et ve bana yle bir mlk -saltanat-ver ki,
Yn o ma'nda bir kelime syledi. Nitekim Buhr'nin

773[214]
dier rivayetinde (U^jU J* ^JSj) yerine (,> j J, ) gelmitir ki,

yine o ma'ndadr.
587
o, benden baka hibir kimseye lyk olmasn.
bhesiz btn murdlar ihsan eden Sen'sin Sen)(es-
sd:35) kavlini hatrladm"774[215]. Rv Ravh:
Raslullah o ifrti kpek gibi kovdu, dedi 775[216]
76- Kafirin Mslman Olduu Zaman

Ykanmas ve Yine Esirin Mescid inde
Balanmas Bab
Ve Kaad ureyh, borlu kimsenin mescidin bir

direine balanmasn emrederdi 776[217]
774[215] Bundan Sleyman Peygamber'in ashabnn,cinni

grebileceklerine istidlal olu-* nur. nk peygamberliinin
delillerinden olan cinnlerin ona inkyd etmeleri
mu'cizesini ynen mhade etmemi olsalard, hccet kaaim
olamayacakt. Me-like ile cinni asl suretlerinde ara sra
mahede etmek peygamberlere ve sf-lere mahss br
keramettir.
775[216] Buhr'nin Kitbu'I-Enbiy'daki bir rivayetinde " \^\J_
'&-J = Onu kpek gibi kovdum" lfzyle gelmitir.

776[217] Kaad ureyh'in bu haberinin tammn Ma'mer,
Eyyb'dan; o da bn Srn'-den olmak zere mevslen rivayet

etmitir.
Kaad ureyh bnu'l-Hris el-Knd en-Naha, Peygamber
devrine yetimi, lkin onunla buluamamtr. Evvel Umer
tarafndan Kfe'ye kaad ta'yn edilmi, sonra Usmn, Al ve
Emevler devrinde devaml altm sene kaadlik yapmtr.
Haccc'n valilii zamannda kendi arzusu ile kaadlktan
588
107-....... Bize Sad ibn Eb Sad tahds etti. O
Eb Hureyre'den yle dediini iitmitir: Peygamber
(S) Necd cihetine bir svr mfrezesi gnderdi. Bu
mfreze Ben Hanfe kabilesinden Smme ibn Usl
denilen bir kiiyi esr edip getirdiler 777[218] Ve onu
mescidin direklerinden birisine baladlar. Nihayet
Peygamber Smme'nin yanma kt da: "Artk
Smme'yi salverin1" buyurdu 778[219] Smme
braklnca, hemen mescidin yaknnda bulunan bir
ekilmitir. Ayn, onun 98 hicr trihinde vefat ettiini yazyor.

Hu/sa'da 80 ylnda ld riv yet ediliyor. Vefatnda 110
veya 120 yanda idi. Uzun mrllerdendir. Kaad ureyh,
bhesiz tabi limlerinin en ykseklcrindcndir. hreti slm
hukuk trihinin birok devirlerinin sermayesidir. Zeks,
fetncti hakknda pekok n-direler nakledilir. Birok
hkmleri dbu kazann bir numncsidir.
777[218] bn shk: Smme'yi yakalayan bu mfrezenin
kumandan, Muhammed bn Mesleme'dir. Peygamber onu otuz
svr iinde, almc senenin muharrem aynn onuncu
gecesinde... gnderdi, dedi.
bn Sa'd'da ise: Hicretten onbeinci ayn banda, onun
Medine'den gaybubeti ondokuz gecedir. Muharrem'den bir gece
kala geldi... tarzndadr (Ayn)
778[219] Hads burada ksaltlm olarak rivayet edilmitir. Asl
metinde Peygamber'in onun yanna birka kere gidip geldii ve

nihayet salvermelerini emrettii vardr. Burada ancak bb
balna dell olacak ksm verilmitir. Bu hads ileride
mufassal metniyle birka defa gelecektir
589
suya gitti ve ykand. Sonra mescide girdi ve: Ehedu
en l ilahe illellh ve ehedu enne Muhammeden
Raslullah dedi.
77- Mescidin inde Hastalar in ve

Hastalardan Bakalar in adr Kurmak Bab
108-.......ie (R) yle demitir: Sa'd ibn Muz

Hanciak gnnde pazu damarndan yaraland.
Peygamber (S) ona yakndan hasta ziyareti yapabilmek
iin mescidin iine (ona mahss) bir adr kurdurdu.
Mescidde Gifr oullar'ndan (bz kimselere id) bir
adr daha vard. te bu Gfrler'i kendilerine doru
akp gelen kandan bakas rktmedi. Kan grnce
onlar: Ey adr ahlsi, sizin tarafnzdan bize doru
gelen bu kan nedir? dediler. Bir de baktlar ki, Sa'd'n
yaras kanayp duruyor. te Sa'd orada vefat etti 779[220]
779[220]Bu adr Rukayye el-Ensryye yhud el-Eslemiyye'nin

kurduu adr idi. Bu kadn orada yarallar tedv eder ve bu
hizmetinin ecrini de Allah'tan umard (Ayn). Demek ki, bu
kadn slm'da ilk kadn doktor ve ilk kadn hasta bakc oluyor.
Peygamber hasta ziyareti kolay olsun ve tedavisi ile yakndan
ilgilensin diye Sa'd'n, Rukayye kadnn adrna naklini
590
78- Bir htiya Sebebiyle Mescidi Deve
Sokmak Bab
bn Abbs da: Peygamber (S) deve zerinde

tavaf etti, demitir 780[221]
109-.......mm Seleme (R) yle demitir:

(Hacc srasnda), hasta olduumu Raslullah'a
arzettim. Raslullah (S): "(Deveye) binerek insanlarn
arkasndan tavaf et" buyurdu. Ben (ylece) tavaf
ettim781[222] Raslullah da Beyt'in yannda namaza
durmu Ve't-Tri ve kitabin mestrin sresini
emrettikten sonra, sabah akam yanna gider ilgilenirdi. Bu

suretle Sa'd iin adr kurdurmaktan murd, kendisine bir adr
tahss ettirmekten ibaret olmu oluyor.
Gfr oullan, Eb Zerr'in kablesidir. Mesciddeki ikinci adrn
sahibi, Rukayye'nin kocas idi derler
780[221] Buhr bn Abbs'n bu hadsini Kitbu'l-Hacc'da

781[222] Bundan, zrl kimsenin binerek tavafnn cevaz sabit
oluyor. Bundan eti yenen hayvanlarn mescide girmesini mutlak

olarak tecviz ma'ns karanlar vardr. Zr bu gibi hayvanlarn
sidikleri bunlara gre temiz saylr. Temiz saymayanlar, bu
devenin yrrken kirletmemeye ta'lmli olmas ihtimlini ne
srerler. Raslullah'm da bir defa binerek tavaf ettii sabittir.
591
okuyordu 782[223]
79- Bab 783[224]
110-.......Katde yle demitir: Bize Enes (R)

yle tahds etti: Peygamber'in sahblerinden iki zt,
karanlk bir gecede Peygamber'in yanndan, nlerinde
parldayan era benzer iki ey olduu hlde ktlar.
O iki kii birbirlerinden ayrldklar zaman, o
erlardan her biri biriyle beraber ayrld. Ve t
ehlinin yanna gidinceye kadar (yolunu aydnlatt)
784[225]
782[223] Makaamu brhm, evvelleri Beyt'e bitiik denilecek

derecede yakn di. Onu Umer, mescidin sahnma, imdiki
bulunduu yere nakletti. mm Seleme'nin t Beyt'in yannda
klndn haber verdii bu namaz, brahim'in makaamnda
kld namazdr.
783[224] Eer bb lfzndan evvel yhud sonra birey tak"dr
edilmezse, bb sz i'rb-lanm olmaz. nk i'rb ancak

balama ve terkbden sonra olur. Sonra Bu-hr'nin deti bb
lfzn, isimden soyulmu olarak zikrettii zaman bu ondan
sonra zikredilecek hadsin, nceki bbda zikredilen hadslerle
bir mnsebeti olacana dellet eder... (Ayn).
784[225] Bu iki sahbnin biri Evsler'den Abdd ibn Bir, dieri
Useyd ibn Hudayr yhud vey m ibn Side et-Ehel'dir. Bu hl,

Peygamber iin mu'cize, o iki sah-b iin keramettir.
592
80- Mescide kacak Kk Kafi ve Gelip
Geme Yeri Bab 785[226]
111-.......Eb Sad Hudr (R) yle demitir:

Peygamber (S-son hastalnda) hutbe yapt da: "Allah
bir kulu, dny ile kendi yannda olan eyler arasnda
muhayyer brakt. O kul da Allah yanndakileri seti
"dedi. (Bu sz zerine) Eb Bekr alad. Ben kendi
kendime: Allah'n bir kulu dny ile kendi yannda
olan ey arasnda muhayyer bulunmasnda, onun da
Allah yanndakileri terch etmesinde ne var ki bu eyh
(byle) alyor? dedim. Meer o muhayyer klman kul,
Raslullah'n kendisi imi. Eb Bekr de (bunu)
hepimizden daha bilici imi. Raslullah: "YEb Bekr,
alama. Arkadal hususunda ve mal hususunda
Buhr bu hadsi Nbvvet Almetleri Kitb'nda ve Ensr'n

Menkabeleri Kitb'ndaUseydibnHudayr ileAbbd ibnBir'in
menkabesi olarak tahrc etmitir.
785[226] el-Havha, h'nm fethi ve vv'm sknu ile odann
duvarnda olan bacaya denir ki, ondan odaya k girer. Ve iki

hne aralnda biri birine geecek kk kap tarznda delie
denir, zerinde tahta kaps olmayp ak olur, komu delii ta'-
br olunur... (Kaams Ter.).
593
insanlarn bana en ok vergisi olan Eb Bekr'dir786[227]
mmetimden bir hall edinecek olsa idim muhakkak
Eb Bekr'i edinirdim. Lkin slm kardelii (yn
slm yznden hsl olan kardelik) ve slm sevgisi
(ahs dostluktan daha faziletlidir). Mescide kacak
hibir huss kap kalmasn, muhakkak kapatlsn.
Bundan Eb Bekr'in kaps mstesna" buyurdu.

Raslullah (S), vefat ile neticelenen hastal srasnda
ban bir bez ile balam olduu hlde mescide kt
ve minber zerine oturdu. Akabinde Allah'a hamd ve
sena etti. Sonra yle buyurdu:
"u muhakkak ki, insanlar iinde nefsi ve mal
i'tibriyle benim zerimde, Eb Kuhfe'nin olu Eb
Bekr'den ok menn ve atas olan 'hibir kimse yoktur.
nsanlardan bir hatl edinecek olaydm, muhakkak Eb
786[227]Tercemedek vergi lfz, at ma'nsna olan " J" =

Menn"n mukaabilidir. Menn'in Arabca'da iki ma'ns vardr:
Biri cd ve at ve ivazsz bahitir. Buraya yakan bu ma'ndr.
Dieri insann, birine olan iyiliklerini saymasidr ki, ktlenmi
bir huydur. Trke'de buna baa kakmak ta'br olunur. Hads
metninde ismi tafdl sigsyle gelen "emenn = *ji " lfzn birinci
ma'nya hami eylemek zarurdir
594
Bekr'i kendime bir hall edinirdim. Lkin slm y-
znden olan hullet (yn derin dostluk) daha
faziletlidir. 787[228] Eb Bekr'in kk kapsndan baka
mescide alan kaplarn hepsini benim tarafmdan
kapatnz" 788[229]
787[228] Hullet, dostluk demektir. Meveddet ve mahabbet de o

ma'nda ise de, hullette hali'den baka hibir kimseye ve hibir
eye mahabbete yer brakmayacak derecede mahabbeiin stils
altnda bulunmak gibi bir ihtisas ma'ns vardr. Hullet, ortaklk
kabul etmeyen bir nevi' mahabbettir ki, Peygamber bunu
Rabb'na tahsis etmitir. Geri bu nevi' mahabbet btn
peygamberlerde vardr. Fakat Hallullah lakaabi Ebu'l-Enbiy
ile Htemu'l-Enbiy'ya hsstr
788[229] Peygamber'in mescidi M'minlerin Annelerinden her
birine tahsis edilen hcreler ve byk muhacirlerin evleri ile

evrili idi. Bunlarn her birinden mescide kolayca girebilmek
iin oraya alr kk birer kap vard. le Eb Bekr'in
kapsndan baka kapatlmalar emredilen kaplar, bu huss
kk kaplar idi. Sahbler bu istisnay -dier iaretlere
ilveten- onun halfe olmasna bir aret
saymlardr.
"Eer siz ona yardm etmezseniz, kfirler onu kard zaman
bizzat Allah ona yardm etmiti. (Peygamber ancak) ikinin
ikincisinden ibaretti. O zaman onlar maaradaydlar.
Peygamber o vakit arkadana: Tasalanma, Allah hibheyok
bizimle beraberdir, diyordu... " (ei-Tevbe: 40) yetinde Eb
Bekrin hicret arkadal ve dolayisyle Peygamber'e olan dern
mahabbetine aret edilmektedir
595
81- Ka'be in ve Dier Mescidler in
Kaplar ve Kilidler (Edinme) Bab 789[230]
Eb Abdillah Buhar der ki:
Ve bana Abdullah ibnu Muhammed {el-Cu'f)
yle
dedi: Bize Sufyn ibn Uyeyne, (Abdulmelik) ibn
Cureyc'den tahds etti. O yle demitir: Bana bnu
Eb Muleyke: Y Abdelmelik, sen bnu Abbs'n
mescidlerini ve onlarn kaplarn bir greydin... dedi
790[231]

Nfi'den; o da bn Umer'den tahds etti (o, yle
demitir): Peygamber (S) -Mekke fethinde- Mekke'ye
geldi. Usmn ibn Talha'y ard. O da (Ka'-be'ye id)
789[230] el-alak, milk ma'nsnadr ki, kapy kapayacak

mandala ve srgye ve kilide denir... (Kaans Ter.).
790[231] Bu artn cevb hazfedImitir. Muhkemlikleri ve
nezfetlerinden dolay muhakkak bir gzellik grr idin,

demektir. Bu "Lev"n temenni iin olmas da muhtemildir ki, o
takdirde byle bir cezaya muhtc olmaz.
Bu kelm, o mescidlerin bir takm kaplar ve olabilecek en gzel
bir biimde bir takm kilitleri olduuna dellet eder. Lkin
bunlar, bn Eb Muleyke'-nin, bn Cureyc'e bu szleri syledii
srada harb ve mnderis olmulard (Ayn).
596
kapy at. Akabinde Peygamber ile beraber Bill, Us-
me ibn Zeyd ve Usmn ibn Talha ieriye girdiler. Sonra
kap kilitlendi. Peygamber orada bir zaman kald.
Sonra ktlar. bn Umer der ki:
(Onlarn ktklarn grnce) hemen kotum.
Bill'e sordum. Bill: Evet, ieride namaz kld, dedi.
Neresinde? dedim. Bill: ki direin arasnda, dedi. bn
Umer der ki: Bill'e, Peygamber ka rek'at kld? diye
sormak aklma gelmemi.
82- Mescide Mrikin Girmesi Bab
114-.......Bize Leys, Sad ibn Eb Sad'den tahds

etti. O Eb Hureyre'yi yle derken dinlemitir:
Rashllah (S) Necd tarafna bir svr mfrezesi
gnderdi. Bu mfreze Ben Hanfe kabilesinden S-
mme ibn Usl denilen bir adam esr alp getirdi. Onu
mescidin direklerinden bir diree baladlar 791[232]
Bu hads (yed,bb) nce de gemiti. Buhr burada

791[232]
hadsi maksada dellet etmek zere ksaca getirmitir. Tamm

Magz Kitb'nda gelecektir.
Mrikin mescide girmesi hususunda birka .gr vardr:
Hanefler bu hadse dayanarak mutiak cevaza; Mlikler mutlak
597
83- Mescidde Sesi Ykseltmenin Hkm
Bab792[233]
115-....... Bana Yezd ibn Husayfe, Sib ibn

Yezd'den tahds etti. O yle demitir: Ben mescidde
men'e; filer, Mescidi Haram ile dierleri arasnda ayrma

gitmilerdir. Hakknda yet olduu iin Mescidi Harm'a
girmez, fakat kitab iin huss izin verilir denilmitir.
Babn'hadsi bu gr redd eder. nk Smme Kitb
Ehi'nden deildir (bn Hacer).
792[233] Buhr bb ismiyle bu'konudaki htilfa iaret etmitir.
mm Mlik bunu mutlak olarak kerh grmtr. ster ilim

hususunda olsun, ister baka hususta olsun msavidir.
Bakalar dn br maksad veya dnyev bir menfat olan ile, bir
fide bulunmayan ses ykseltme arasn ayrmlardr.
Buhr bu bbda, men'e dellet eden Umer hadsini ve men'e
dellet etmeyen Ka'b hadsini men'in fidesiz ykseltmelerde;
men' etmemenin de ses ykseltmeye zaruret bulunan yerlerde
olacan iaret olarak sevk etmitir. Birinci hads iinde
Umer'in "Bu ehirli olaydnz Raslullah'n mescidinde ses yk-
selttiinizden dolay muhakkak cannz actrdm" sz
bulunduu iin, Buh-r'nin artna gre merf'dur. kinci hads
bundan (yedi bb) nce de gemiti (bn Hacer).
"Mescidlerde ses ykseltmek mekruhtur. Bunun muttaki olan
kimseden j' olmas yakmaz. Bbdaki birinci hads zahire gre
mevkuf hadstir. Buhr indinde bu gibi hads, merf'
hkmndedir. nk iinde Rasluliah'n mescidi zikr
olunmutur. Mslim ise 300'e yakn olan bu gibi hadslerde
Buhr'ye muhalefet etmi ve bu hadslerin merfuuna
hkmetmitir" (Sh Veliv-yullah).
598
dikeliyordum. Bir kimse bana bir akl ta att. Baktm
ki, o Umer ibn Hattb'dr. Umer bana hitaben: Git u
iki kiiyi bana getir, dedi. Ben gidip o iki ahs Umer'e
getirdim. Umer onlara: Sizler kimsiniz? yhud: Sizler
neredensiniz? diye sordu. Onlar: Biz Tif
ahlsindeniz, dediler. Umer: ayet siz bu ehir
halkndan olaydnz muhakkak cannz actrdm.
Sizler Raslullah'n mescidi iinde seslerinizi
ykseltiyorsunuz, dedi.
116-.......bn ihb yle demitir: Bana Ka'b ibn

Mlik'in olu Abdullah tahds etti. Ona da babas Ka'b
ibn Mlik haber vermitir:
Ka'b ibn Mlik, (Abdullah) ibnu Eb Hadred'den
zerindeki alacan mescidde demesini istemi. Her
ikisinin seslen, evinde bulunan Raslullah iitecek
derecede ykselmi. Raslullah onlara doru kp,
hcresinin perdesini aarak: "Y Ka'b ibn Mlik!"-diye
nida etmi. Ka'b: Lebbeyk y Raslallah, deyince,
Raslullah eliyle iaret ederek: "Alacandan yarsn
indir, bala" buyurmu. Ka'b: Y Raslallah yle
yaptm, demi. Raslullah da, bnu Eb Hadred'e:
599
"Kalk, o kalan de" buyurmutur.
84- Mescidde (lim in) Halkalar (Tekil

Etmek) ve Oturmak Bab
117-.......bn Umer (R) yle demitir:

Peygamber (S) minberde iken bir kimse: Gece namaz
hakknda ne buyurursun? diye sordu. Peygamber:
"kier ikierdir. Sabah vaktinden ende ettii zaman
bir rek'at klar ki, bu tek rek'at klm olduklarn
tekletirir" buyurdu.
bn Umer: Geceleyin namaznzn sonunu tek
yapnz. nk Peygamber (S) bunu emretmitir, der
idi.

Peygamber (S) hutbe
yaparken bir kimse geldi de, gece namaz
nasldr? diye sordu. Peygamber: "kier ikierdir.
Sabahtan ende ettiin zaman klm olduun
rek'atlan senin iin tekleiirecek olan bir tek rek'at
600
klp vitr yap" buyurdu 793[234]
el-Veld ibn Kesr yle dedi: Bana Abdullah'n
olu Ubeydul-lah tahds etti ki, onlara da bn Umer
yle tahdsetmitir: Peygamber mescid iinde iken bir
kimse Peygamber'e nida etti... 794[235]
119-.......Akl ibn EbTlib'in himayesinde olan

Eb Murre, Eb Vkd el-Leys'den haber vermitir. O
yle demitir: Raslul-Iah (S) mescidde iken kardan
kii geldi. kisi Raslullah'a doru yneldi, birisi de
gitti. O ikiden birisi halkada bir aralk grd de ora-
ckta oturdu. Dieri ise halkadakilerin arkasnda
oturdu. Dier nc kimse ise arkasna dnp gitti.
793[234] Bb bal iie onu ta'kb eden iki hadsin mnsebetini

Muhelleb yle beliriti: Buhr,Peygamber mescid iinde hutbe
yaparken insanlarn onun etrafnda oturularm, limin
etrafnda halka eklinde oturmalarna benzetti. nk zahir
olan, Peygamber mescid iinde ve minber zerinde bulunduu
zaman muhakkak yannda halka olanlar gibi gzlerini ona
dikmi bir topluluk bulunurdu. Dierleri de yle dedi: bn
Umer'in hadsi, baln iki rknnden biriyle ilgilidir; o da
oturmadr. Eb Vkd hadsi ise, baln dier rknyle
lgilidir; o da halka olmaktr (bn Hacer).
794[235] Bu ta'lki Mslim, Eb Usme'den; o da el-Veld'den diye,
mevslen rivayet etmitir ki, bu da Nfi'nin bn Umer'den

rivayet ettii hadsin ma'nsndadr.
601
Raslullah (megul olduu szden) ayrlnca yle
buyurdu: "Sizlere bu kiinin hlini haber vereyim
mi? Onlarn biri Allah'a snd, Allah da onu
barndrd. Dieri (sknt vermekten) utand, Allah da
ondan haya etti. tekisi ise (bu meclisten) yz evirdi,
Allah da ondan yz evirdi 795[236]
85- Mescid inde Srt st Yatmak ve

Ayak Uzatmak Bab
120- Bize Abdullah ibn Mesleme, Mlik'ten; o

da bn ihb'-dan; o da Abbd ibn Temm'den;o da
amucasndan tahds etti. Amu-cas Abdullah ibn Zeyd,
Raslullah' mescidin iinde srt st yatp, bir ayan
dieri zerine koymu olarak grmtr 796[237]
795[236] Bu hadste ilim ve zikir iin halka tekl etmenin cevaz

hkm vardr. Bu hkm hads iin konulan balkta zahirdir.
Bu hads Kitbu'l-In'de "Meclisten ulat yere oturan kimse
bb"nda gemiti.
796[237] Buhr bu hadsi Libs ve sti'zn Kitblarf nda da tahrc
etmitir.
Buhr'nin bunu ta'kben sevk ettii rivayet ile, rih Ayn'nin
zikr ettii dier rivayetlerden Eb Bekr, Umer, Usmn, bn
Umer, bn Mes'd ve Enes'in de mescidde bu vaziyette
grldkleri sabit oluyor. Rivayet edilen bu Peygamber fiili i!e
602
Ve yine bn ihb'dan; o da Sad ibnu'l-
Mseyyeb'den, o: Umer ile Usmn da bunu yaparlard,
demitir.
86- nsanlara Zarar Gelmeksizin Yolda

Mescid Yaplr Bab
el-Hasen el-Basr, Eyyb es-Sahtyn ve Mlik

ibn Enes insanlara zarar gelmeyecek ekilde yolda
mescid kurmann cevazna kaail olmulardr.
121-.......Peygamber'in zevcesi ie (R) yle

demitir: Babamla anamn slm Dni ile mtedeyyin
olmayarak yaadklarn hi hatrlamadm. O
sahabe fiili, bunun caiz olduuna dellet edici ise de, Cbir ibn
Ab-dillah'tan rivayet edilen bir hadste nehiy buyurulmutur.
Bzlar bu nehyin menshiyetinc kaail olmak istemilerse de,
delle mukaarin olmayan nesh da'-vs makbul olmayacandan,
nehyi avret yerinin almas korkusu olduu zamana kasr edip,
dier hallerde bu fiilin mutlak cevazna hkmetmilerdir.
Bsbtn caiz olmadna kaail olanlar da vardr.....
Hulasaten ( ^vl = Yz koyu yatmak)tan baka istirahat
vaziyetlerinin hepsi caizdir. nbith, yn yz koyun yatmak ise
nehyedilmitir ve hakknda: " Jii 14'^;" ij ^j - O, Allah
Tela'nm hi sevmedii bir yattr" buyurulmutur.
603
zamanlarda bir gnmz gemezdi ki, o gnn iki
ucunda sabah ve akam vakitlerinde Rasluliah (S)
bize gelmemi olsun.. Bir zaman sonra Eb Bekr'e bir
re'y hsl oldu da, evinin avlusunda bir mescid yapt.
Burada namaz klmaa, Kur'n okumaa balad. M-
rik kadnlar ve ocuklar, onun yannda duruyor, onun
ibdet ve kraatine taaccb ediyor ve ona bakyorlard.
Eb Bekr, ince yrekli, ok alar bir kimse idi. Kur'n
okuduu vakit gz yalarn tutamazd. Eb Bekr'in bu
hli Kurey mriklerinin ileri gelenlerini korkuttu
797[238]
797[238]Hadsle bb balnn mutabakat ciheti, Peygamber'in

Eb Bekr'in mescid bina etmesine muttali' olup, onu bu ite
ikrar eylemesidir (rdu's-Sr).
el-Mzer yle dedi: ahsn, kendi mlknde mescid bina
etmesi icm' ile caizdir; mlknn dnda se icm' le
mumten'dir. Ummun faydalanaca mubah sahalarda se,
kimseye zarar verilmemek art ile caizdir. Lkin bzs
muhalefet ederek bunu men' etti ve yle muhakeme yrtt:
nk yollarn mubah sahalar insanlarn faydalanlmas iin
konulmutur. Mescid bina edildii zaman, bzlarnn
faydalanmas men' olunur. te Buhr byie dnenleri redd
etmek istedi ve Eb Bekr'in kssas ile istidlal eyledi (Fethu'l-
Br).
Buhr bu hadsi, buradan baka Hicret, tcre, Kefle ve Edeb
kitblarm-da ksaltlm ve uzatlm olarak tahrc etmitir.
Hadsin bir ksmn Gazvetu'r-Rec'de de sevk eylemitir
(Umdetu'l-Kaari).
604
87- ar-Pazar Mescidinde Namaz
Klmak Bab 798[239]
bn Avn, kaps zerine kapatlan bir evdeki

mescid iinde namaz klmtr 799[240]
122-.......Bize Eb Muviye, el-A'me'ten; o da

Eb Salih'ten;
o da Eb Hureyre'den tahds etti. Peygamber (S)
798[239] 206 Bu bb balnn konma sebebi: arlar araz

paralarnn en errlisi, mescidler yer paralarnn en
hayr/sdr" eklinde gelen hadse iarettir. Bu hadsi Bezzr ve
dierleri tahrc etmitir, fakat isnad sahh deildir... Bir de
denildi ki, bb balndaki mescidlerle murd, namaz klnan
yerlerdir, namaz iin yaplm binalar deildir. Sanki "ar yer-
lerinde namaz bab" demi gibidir.
799[240] Btn asllarda byledir, tbn Munr bunda harf yanll
olduunu ileri srp yle demitir: Bu bb isminin uygunluk

ciheti, arda namaz klmam olma-syle birlikte, ibn Umer
hadsinedir. Musannif, bir hayl edicinin, kapatlm
olmasndan dolay orada namaz men' etmeyi hayl etmemesi
iin, ar iinde mescid bina etmenin cevazn beyn etmek
stemitir. nk bn Umer'in na^ maz, zerlerine kapatlan
bir ev iinde idi. Bu kapatma mescid edinilmesini men'
etmemitir (Fethu't-Br).
Buhr bu hadsi "Cematle namazn fazileti bb"nda da tahrc
etmitir.
605
yle buyurmutur:
'"nsann cematle kld namaz, evinde ve
ar, pazarda (yalnz) kld namazdan yirmi be
derece ziyde olur. nk sizlerden biri abdeste niyet
edip, abdesti tamm ald ve namazdan baka bir
kasd olmakszn mescide gittii zaman, t mescide
girinceye kadar hibir adm atmaz ki Allah Tal, o
admndan dolay onu bir derece daha ykseltmesin, ve
bir gnhn eksiltmesin. Mescide girince de, mescid
onu alkoyduka (yn orada kaldka) hep namazda
(gibi) olur. Ve namaz kld yerden ayrlmad ve
kendisinden hades vki' olmad mddete
(yanndaki) melekler: Y Allah, ona mafiret et, y
Allah, ona merhamet eyle, diye ona du ve istifar
ederler".
88- Mescid inde ve Dnda Parmaklar

Birbirine Geirip Kiltlemek Bab
123- Bize Hmid ibn Umer (233), Bir (189)'den

tahds etti. O yle dedi: Bize sim tahds edip yle
dedi: Bize Vkid babasndan; o da bn Umer'den
606
yhud bn Amr'dan tahds eni. O: Peygamber (S)
parmaklarn birbirine geirip kilitledi, demitir.
Buhr dedi ki: Ve sim ibn Al (221) yle dedi:
Bize sim ibn Muhammed tahds edip yle dedi: Ben
bu hadsi babam Muham-med ibn Zeyd'den iittim,
fakat ben bunu hafzamda iyi tutamadm, akabinde
kardeim Vkd, babasndan olmak zere bu hadsi
benim iin dorulttu ve yle dedi: Ben babamdan
iittim, o yle diyordu: Abdullah ibn Amr yle dedi:
Raslullah (S): "Y Abdellah ibn Amr! nsanlarn ie
yaramaz olan kymetsizleri iinde kaldn zaman bu
hlin nasl olur ki?" buyurdu 800[241]
800[241] Bu hadsin lfz, Humeyd'nin el-Cem' Beyne's-

Sah/ayi''nda yledir:
"Peygamber (S) parmaklarm birbirine geirdi de: Y Abdellah,
insanlarn ie yaramaz deersizleri iinde kaldn zaman sen
nasl olursun? Onlarn ahid-leri ve emnetleri birbirine
karm, ihtilf el misler ve yle olmulardr, buyurdu ve
parmaklarn birbirine geirdi. Abdullah: Y Raslallah, nasl
yapaym? dedi. Rasiullah: Tandm alr, tanmadm
brakrsn; hususiyetin olanlar kabul edersin, onlar
avammlanyle babaa brakrsn buyurdu."
Bu hads, Buhr rivayetlerinin ounda dmtr. Bunu
sml de, Eb
Nuaym da Mustahrac'lannda zikretmemilerdir. Bu ancak el-
Birzl'nin ayaz-masnda bulunmutur.
607
124-....... Eb Ms(R)'dan (yle demitir):
Peygamber (S):
"M'min ile m'min (birbirine kar) duvar
gibidir, birbirini smsk tutarlar" buyurdu da bunu
sylerken parmaklarn birbirine geirip smsk
kilitledi. 801[242]
125-.......Bize bnu Avn, bn Srn'den haber

verdi. Eb Hureyre (R) yle demitir: Raslullah (S)
bize len veya ikindi namazlarndan birini kldrd. -
bn rn: Eb Hureyre bu namazn ismini syledi,
fakat ben unuttum, dedi.- Rv der ki: Raslullah bize
iki rek'at kldrdktan sonra selm verdi. Ondan sonra
mescidin iinde yana uzatlm bir tahta parasna
doru kalkt ve oraya fkeli gibi dayand. Ve sa elini
sol elinin arkas stne koyduktan sonra parmaklarn
Hadsin bb balna uygunluu, czlerinden birinde hsl

olmutur. Buhr hadsin, bb isminin bir ksmna dellet
etmesiyle yetinmitir. nk Eb Hureyre hadsi bb isminin
tammna dellet etmitir (Umdelu'l-Kaar).
801[242] Buhr bunu Edeb'de ve Mezlim'de de ayr, ayr
yollardan tahrc etti
608
birbirine geirdi, sa yanan sol elinin ayasna
yaptrd (ve o vaziyette baka durdu). Acele kmak
isteyenler mescidin kaplarndan ktlar da (kendi
kendilerine): Namaz ksald, dediler. Cematin iinde
Eb Bekr ve Umer de vard. Bunlar Peygamber'e birey
sylemekten ekindiler. Yine o cematin iinde kollan
uzun olduu iin Zu'l-Yedeyn dedikleri bir zt vard. O
zt: Y Raslallah, unuttun mu? Yoksa namaz m
ksald? dedi. Raslullah: "Unutmadm da, namaz da
ksalmad" buyurduktan sonra: "Zu'l-Yedeyn'm dedii
gibi mi?" diye sordu. Sahblcr: Evet, dediler. Bunun
zerine hemen ileriye varp namazdan eksik braktn
kldrd. Sonra selm verdi. Sonra tekbr alp secdeye
vard. (Her vakitki) sucdu kadar yhud daha uzun
mddet secdede kald. Sonra ban kaldrp tekbr
ald. Sonra tekbr alp (yine) secdeye gitti. Sonra (yine)
ban kaldrp tekbr ald. bn S-rn'e: Sonra selm
verdi mi? diye sordular. O da: rnrn ibn Husayn'n
sonra selm verdi dedii bana haber verildi, diye cevb
verir idi. 802[243]
802[243] Bhr bu hadsi ayr yoldan Sehv Bb'nda da tahrc
609
89- Medine'ye Giden Yollar zerindeki
Mescidler ve Peygamberin Namaz Klm
Olduu Mbarek Yerler Bab
126-.......Bize Ms ibn Ukbe tahds edip yle

dedi: Ben Abdullah'n olu Slim'in yolda bir takm
meknlar aratrr, oralarda namaz klar olduunu
grdm. Ve yine Salim, babas Abdullah ibn Umer'in
de bu meknlarda namaz klmay i'tiyd ettiini
grdn ve Abdullah ibn Umer'in de Peygamber'i bu
meknlarda namaz klarken grm olduunu tahds
ederdi.
(Ms ibn Ukbe tekrar yle dedi:) Ve bana
Nfi', bn Umer'-den, onun bu meknlarda namaz klar
olduunu tahds etti. Ben Salim'e bu meknlar
sordum, Salim, biri hri, bu meknlarn hepsinde
Nfi'e uygun cevb verdi. Nfi' ile Salim sdece
erefu'r-Ravh'daki mescid hakknda ihtilf ettiler.
etmitir. Bu hadsin bahisleri inallah Sehv Bb'nda gelecektir.
610
803[244]
127-.......Bize Msibn Ukbetahds etti. Ona da

Abdullah ibn Umer (R) yle haber vermitir:
Raslullah (S) umreye gittii zamanlarda ve Veda
Hacci'na kt vakitte Zu'1-Huleyfe'de 804[245],
(evvelce) Zu'I-Huleyfe'deki mescidin yerinde bulunan

bir mugayln aac altnda (bineinden inip)
konaklard. (Keza) gzergh o yola urayan bir
803[244] Rvlcr, Abdullah ibn Umer'in olu Salim le klesi

Nfi'dir. Bunlarn her ikisinden de rivayet eden Ms ibn Ukbe,
evvel Salim ibn Abdillah'n bu meknlarda namaz kldn
grp byle dediini iittikten sonra, Nfi'den de keyfiyeti
tahkik etmi ve Slim'in szlerini hep Nfi'nin szlerine uygun
bulmu, yalnz ercfu'r-Ravh tepesindeki mescid hakknda
ihtilf ettiklerini grmtr.
erefu'r-Ravh, Medne'ye ki konak mesafede mbarek bir
yerdir. Peygamber'in, burann fazleti hakknda iki hadsini Eb
Hureyre rivayet etmitir: " Nefsim elinde olan Allah'aye-mn
ederim ki, Meryem olu s gnn birinde Ravh caddesinde
hacc yhud umre niyetiyle blend vz ile Lebbeyk Lebbeyk
diye geecektir".
Buras cennet vadilerinden bir vddir. Bu vdde benden evvel
yetmi peygamber namaz klm ve Ms ibn mrn da srI
oullar 'ndan yetmi bin kimse ile ya hacc, ya mu'temir yn
umreye niyet etmi olarak buraya uramtr" (Umdetu 'l-
Kaar).
804[245] Zu'1-Huleyfe, Mednc ahlsinin mkatdr. Oradan
.ihrama girip hacc ve umreye giderler. Medine'ye drt, Mekke'ye

yz doksan sekiz mil.mesafededir
611
gazadan, ya haccdan ya umreden dndnde Batn
Vd'den -ki Vd'l-Akk'tir 805[246] iner. Batn Vd'nin
stne knca da vdnin aznda ve dou cihetindeki
bathya (yn kumsal yere) konar, gecenin sonunda
orackta sabah oluncaya kadar mola verirdi. (Gece
istira-hatgh ite oras olup) ne ta mescidin yannda,
ne de zerinde (teki) mescid binas olan kaya tepe idi.
-(Abdullah ibn Umer'den rivayet eden rv der ki:)
Orada Abdullah ibn Umer'in namaz kld yerde,
iinde (mteaddid) kum ynlar olan bir halc (yn
derin bir vd girintisi) vard ki, Raslullah orada
namaz klarm. Seyller bathda(ki kumlar getire
getire) hailedeki kum ynlarn dzleyip, Abdullah
ibn Umer'in namaz kld o yeri belirsiz etti.
Yine rv der ki: Abdullah ibn Umer,
Peygamber'in erefu'r-Ravh'daki mescidin berisine
tesadf eden kk mescidin yannda namaz kldn
sylerdi. Peygamber'in namaz kld yeri Abdullah
bilir ve: T orada, mescidde namaza durduun vakit
805[246]Vd'I-Akk, Medine civarnda hurmalklar olan bir

yerdir. Burada Sa'd ibn Eb Vakkaas bir kasr yaptrm ve orada
vefat etmi, na' Medine'ye getirilmiti
612
sana der, derdi. Bahsettii o mescid de, Mekke'ye
doru gittiin vakit sa tarafna gelir. Onunla byk
mescidin aras bir ta atm, yhud ona yakn bir
mesafedir.
Yine Abdullah, Munsarafu'r-Ravh'nn 806[247]
yanndaki rka (y-n tepecie) 807[248] doru namaz

klard. Bu tepeciin son taraf, Mekke cihetine gittiin
vakit Munsaraf le kendi arasndaki mescidin yak-
nnda caddenin kenarna varr. Orackta bir mescid
bina edilmi ise de, Abdullah ibn Umer o mescidde
namaz klmazd. Onu ya solunda, ya ardnda brakarak
mescidin kble cihetinde rkn kendisine ynelerek
namaz klard. Abdullah, Ravh'dan zevalden sonra
ktnda le namazn oraya gelinceye kadar
klmayp, orada klar; Mekke'den dndnde de
oraya sabahtan bir saat evvel, yhud seherin sonunda
yolu derse, orada t sabah namazn klncaya kadar
geceleyip mola verirdi.
Yine Abdullah, rvye yle tahds etti:
806[247] Munsaraf, Mu'ccnu'l-Blcln'a gre, Mekke ile Bcdr'in

ortasnda drder bc-rd yn drt konak mesafededir.
807[248] Irku'z-Zubye denilen mevk' olacak.
613
Peygamber Ruveyseyez808[249] varmadan caddenin
sanda ve altna gelen cihetinde Ruveyse
menzilhnesinin iki millik azck berisinde bir tepecie
kadar geni ve dz bir yerde (bitmi olan) koca bir
aacn altna konard. Bu aacn yukars krlm, ii
uyulmutur. zdeki sak hl durur. Dibinde birok
kum ynlar vardr.
Yine Abdullah yle tahds etti: Giderken Arec'in
arkasna den yokua bir seyl yatann kenarnda,
caddenin sanda ve yolu gsteren kayalarn (yhud
aalarn) yannda ve o kayalarn (yhud aalarn)
arasnda Peygamber genie bir tepeye doru namaz
kld. Namazgahn yanbanda iki kabir mevcddur
ki, stlerinde ta ynlar vardr. Abdullah le vakti
gnein zevalden sonra Arec'den 809[250] kalkp le
namazn ite o namazgahta klard.
Yine Abdullah tahds etti ki: Raslullah
808[249] Ruveyse, Medne ile arasnda on yedi fersah olan byk

bir kydr
809[250] Aree veya Arc, Ruveyse'den 13, 14 m uzakta byke bir
kydr
614
caddenin solunda ve Her 810[251] dann ilerisindeki
inite bulunan byk aalarn yannda konak ederdi.
Bu ini Her dann kenarna bitiiktir. Cadde ile
arasnda bir ok atm mesafe vardr. Abdullah ite bu
aalarn en uzun ve yola en yakn olanna doru
namaz klard.
Yine Abdullah ibn Umer tahds etti ki:
Peygamber Merru'z-Zuhrn'a 811[252] Medne cihetinde
en yakn olan yerdeki inite konak ederdi. Safrvt'tan
812[253] aaya inerken yokuun dibindeki genilikte ve
Mekke'ye gidene gre caddenin sol tarafna
Raslullah'n konak yeri ile cadde arasnda bir ta
atmndan ziyde mesafe yoktu.
Yine Abdullah ibn Umer yle tahds etti:
Peygamber, Z Tuv'da 813[254] konaklayp, sabah
oluncaya kadar orada geceler ve Mekke'ye girecei
srada sabah namazn klp yle girerdi. Raslullah'n
810[251] Medne ile m yolcularnn birletikleri yerde, Cuhfe'ye

yakn bir dan ismidir
811[252] Merru'z-Zuhrn - MerrTz-Zhrn-, buna halkn avamn
Batnu Mcrv derlermi k, Mekke'ye bir merhale mesafededir.

812[253] Safrvt, Mekke ile Medne arasnda Merru'z-Zuhrn'a
yakn bir yer ismidir

813[254] Mekke'ye yakn bir vd ismidir
615
oradaki musallas kayadan bir tepe stndedir. Orada
bina olunan mescidde deildir. Lkin biraz aada
tatan kocaman bir tepe zerindedir.
Yine Abdullah yle tahds etti: Peygamber
(namaz klarken) kendisi ile Ka'be cihetine gelen
yksek da arasndaki iki tepeyi karsna alrd. -(Rv
der ki: Abdullah ibn Umer o iki tepeyi karsna
almakla) o mahalde bina olunan mescidi, ta tepenin
kenarndaki mescidin sol tarafna alm olurdu.
Peygamber'in namazgah (ta tepe kenarndaki) bu
mescidin alt banda, kara ta stndedir. Ta tepe
kenarndaki mescidden on arn yhud ona yakn
ayrlp, seninle Ka'be arasna den dan o iki tepesini
karna alarak namaz klarsn. 814[255]
814[255]Bu terceme Ahmed Nam merhumun Tecrd Tercemesi

(II, 356-361)'nden bz kk tasarruflarla alnmtr.
Kendisinin de ifde ettii gibi, bu hadsi Trke'ye nakletmek
hakkaten zordur. Hadste ta'rf edilen makaamiarm coraf
mevkileri uzun seneler zarfnda tekerrr eden cevvlhdiselerin
te'sriyle ekseriya -tbin devrine yetienlerin bile mehul
kalacak vehile- yok olmutur. Bundan dolaydr ki, sarihlerin
buraya id izahlar pek yetersizdir. erhde geni tafsilt verme
yolunu tutan Ayn (855) bile, en mkil noktalarda sktu
tercih ediyor. Bunun sebebi -Ayn'ye muasr olan dier rih
Hafz bn Hacer el-Askaln (852)'nn dedii gibi- bu mbarek
makaamlardan yainz Zu'1-Huleyfe ile Rav-h'dak
616
mescidlerden maadasnn daha o zamanlarda da ma'rf
olmamasdr. Bunlardan evvelki sarihlerin zamanlarnda da iin
bu merkezde olduuna b-he etmiyoruz. nk sadra if
verecek bilgiler vereydiler, elbette bunlar da bize bildirmekte
ihml gstermezlerdi.
uras da dikkat ekicidir: Buhar bu hadste Medne yollan
zerindeki mes-cidleri zikrettii hlde, Medne iinde
Peygamber'in namaz kld makaamlar ve mescidler
hakkndaki rivayetleri zikretmiyor. Zr bunlara dir kendisine
ulaan hadsler, kendi artna uygun isndlarla gelmemitir.
rih Ayn, Medne iinde ve civarnda isndlarla yerleri subt
bulmu 48 kadar, Peygamber'e id namazgah senedleriyle
sayyor. Fakat onun haytta olduu trihlerde bunlardan -Hafz
bn Hacer'in beynna gre- sekizden madasnn zleri
kaybolmutur. Bu sekiz mbarek mescid de unlardr:
1. Kub Mescidi;
2. Bunun dousuna den Fudayh Cj^) Mescidi;
3. Ben Kurayza Mescidi;
4. Merubetu Tnni brahim (Ben Kurayza' Mescidi'nin kuzey
indedir);
5. Ben Zafer Mescidi (Bak'nin dousunda olup Mescidu'I-
Bale demekle ma'rftur);
6. Ben Muviye Mescidi (Mescidu'l-cbe adiyle ma'rftur);
7. Mescidu'1-Feth (Sel' nmndaki daa yakndr);
8. Mescidu'l-Kbleteyn (Ben Selime yurdundadr - Fethu'l-
Bri). bn Hacer'in bu yazdklar zerinden 500 ksur yl
dahagemitir...
617
(MUSALNN STRESNE D
BBLAR) 815[256]
90- Bab: mamn Stresi,

Arkasndakilerin de Stresidir
128-.......Bize Mlik, bn ihb'dan; o da

Abdullah ibn Utbe'nin olu Ubeydullah'tan haber verdi
ki, Abdullah ibn Abbs (R) yle demitir: Raslullah
(S) Min'da duvarsz olarak insanlara namaz kldrd
srada, ben dii merkebe binerek kardan geldim. Ben
o zaman bul yama yaklamtm. Safflardan birinin
nnden getim. Akabinde merkebden indim de
otlasn diye merkebi salverdim ve saffa girdim. Bana
kar bu yaptm kimse ayblamad. 816[257]
815[256] Bz Buhr nshalarnda bu ara balk yoktur. Bu

bblarla geen bblar arasndaki mnsebet vechi udur:
Bunlardan nce geen bblar btn vecihleriy-Ie mescidlerin
hkmleri hakkndadr. Buradaki be bb ise mescidler
hricinde namaz klanlarn hkmlerini beyn hakkndadr
816[257] Bu hadsin bala delleti "duvarsz olarak" sznden
karlr. nk bu lfz orada bir stre bulunduuna i'r

edicidir. Zr "gayr" lfz barede dima sfat vki' olur. Takdiri
"ii ey'in gayri cidrin"dir. Bir de sahra namazlarnda
Peygamber'in dima stre kulland sabittir.
618
129.......Bize Ubeydullah (149), Nfi'den; o da
bn Umer'den tahds etti k, o yle demitir:
Raslullah (S) bayram gn (namaza) kt zaman
(hizmetisine) bir harbe tamasn emrederdi. Harbe
namazda karsna konulur, kendisi de ona doru
namaz klar, insanlar da onun arkasnda namaza
dururlard. Raslullah bunu seferde de yapard. te
emrlerin (bayram namazlarnda) o harbeyi tatmalar
bundan ileri gelmitir 817[258].
130-.......Bize u'be, Eb Cuhayfe'nin olu

Avn'dan tahds etti.
O yle dedi: Ben babamdan iittim, yle dedi:
Bu hads ayniyle ve bu isndla Kitbu'l-ilm'de "Kn hads

iitmesi ne zaman sahh olur" babnda da gemitir.
817[258] Duvarsz yerde namaz klarken musallnin, kble cihetine,
insan gemek ihtim li olursa namaz kldna almet olmak

zere bir stre dikmesinin mendb olduunda ittifak vardr.
Kimsenin gemiyeceine emniyet olunan yerde ise, mm Mlik
ile mm afi'ye gre -bu husustaki hadslerin okluundan
dolay- mu-sall yine stre dikmekle mkelleftir. Bununla
beraber Urve, At, Salim ibn Abdillah, Kaasm ibn Muhammed,
a'b, Hasen Basr gibi byk tabilerin sahrada stresiz namaz
kldklar rivayet ediliyor. mmn stresi, cematin de
stresidir.
619
Peygamber (S), Bat-h'da nnde bir harbe dikilmi
olduu hlde le ile ikindi namazlarn ikier rek'at
kldrd. Ve namaz iinde iken nnden kadn da, eek
de geti 818[259].
91- Musalli le Stre Arasndaki Uzakln

Ne Kadar Olmas Lazmdr Bab 819[260]
818[259] limler cumhuru musall ile stresi arasndan gemenin

harmhma kaail ol-mularsa da geen inn yhud hayvan,
namaz klann namazn bozmaz. Hccetleri bundan nce geen
bn Abbs hadsi ile Buhr ve Mslim'in ie'den rivayet
ettikleri bu mealdeki hadstir: "Raslullah namaz klard. Ben de
onun karsnda cenaze vaziyetinde aykr yatardm" Bu son
hads, bzlar tarafndan "hayzh olduum hlde" ziyadesiyle
rivayet edilmitir.
Buhr bu hadsi uzun ve ksa olarak, Tahrct'te, insanlarn
abdest alma suyundan artan kullanmak babnda, Namz'da
avret yerini rimc hadsinde, krmz elbise iinde namaz klma
babnda, keza burada iki yerde; Ezan Ki-b'nda; Peygamber'in
sfatnda iki yerde; Libs Kitb'nda iki yerde lahrc etmitir.
819[260] Buhr'nin bunu isbi etmekten maksad, musallnin,
insanlara yolu danlmama-s ve bast yerden aln koyaca

yere kadar olan mesafeyi daraltmamas iin buradaki mikdn
gememesidir. Peygamber'in dikeldii yer ile duvar arasnn
zr' olduu sabit olmutur. Byle olunca secde yeri ile duvar
arasnda takriben bir davar geebilecek mesafe kalr (ah
Veliyyuilah).
620
Raslullah'n namaz kld yer ile (kble cihetindeki)
duvar arasnda bir davar geebilecek kadar mesafe
olurdu. 820[261]
132-.......Seleme ibn Ekva' (R): Peygamber'in

mescidinin duvarnn minberin yanma uzakl, hemen
hemen bir davarn geecei kadard, demitir.
92- Harbeye (Yani Ksa Mzraa) Doru

Namaz Klmak Bab
133-.......Bana Nfi', Abdullah'tan yle haber

verdi: Peygam ber iin kble cihetine bir harbe yn
ksa mzrak dikilirdi de, Peygamber (S) ona doru
namaz kldnrdi.
820[261] Davar geebilecek kadar yerin mikdrn lafmnde

irUiif edilmitir. Bir kcrrc musall ayakta olduuna gre, duvar
ile aras bu mikdr olmaldr demilerdir. te bu hlete gre
rk' ve sucd pay brakmak iin arn mesafe lakdr edenler
vardr. Bzlar bu mesafe bir kar olmaldr demilerdir ki, bu
sucd hline gre bir takdirdir. Bzlar da alt arn
taraflardr... Her hlde uzak durmamak lzmdr
621
93- Ucu Demirli Yahud Demirsiz Denee
Doru Namaz Klmak Bab
134-.......Bize Avn ibn Eb Cuheyfe tahds edip

yle dedi: Ben babam Eb Cuheyfe'den iittim, yle
dedi: Raslullah (S) scan iddetli olduu zamanda
bizim yanmza ikageldi. Akabinde kendisine abdest
alacak su getirildi, ve abdest ald. Mteakiben bizlere
le ile ikindi namazlarn kldrd. nnde bir denek
dikilmiti ve onun arkasndan kadn da, eek de
geiyordu.
135-.......Bizezn, u'be'den; o da Atibn

EbMeymne'den tahds etti. O, yle demitir: Ben
Enes ibn Mlik'ten iittim, yle dedi: Peygamber (S)
hacetini defe kt zaman bir ocukla beraber
yanmzda ucu harbeli bir denek, ya harbesiz bir as,
yhud ksa bir mzrak, bir de su mataras olduu hlde
(hizmet iin) ardndan giderdik. ini bitirince su
kabm eline verirdik.
622
94- Mekke'de ve Mekke Dnda Namaz
in Stre Edinmek Bab 821[262]
136-.......Eb Cuheyfc (R) yle demitir:

RasluIIah (S), Mekke yaknndaki Bath'da scan
iddetli zamannda dar kt, abdest alp kbleye
gelen n tarafna bir denek dikerek, bizlere le ile
ikindi namazlarn ikier rek'at kldrd. Abdest alrken
abdest suyunun damlalarn insanlar ellerine yzlerine
srmeye balamlard 822[263].
95- stvaneye Yani Stuna Doru

Namaz Klmak Bab
821[262] Buhr bu bab, bzlarnn; Mescidi Harm'da namaz

klnd zaman, insanlara darlk olmamas iin stre yaplmaz;
zr orada insanlarn hepsi namaz tavaf ve dier tatlerle
meguldrler, grn redd etmek iin balamtr
822[263] Hadsin bb balna uygunluu, "Bath'da nnde
denek dikerek namaz kld" szndedir. nk Bath,

Mekke'deki Bath'dr.
Bu hads, bundan nceki ve sonraki bbtarda da gemitir.
Buradaki rivayette "nsanlar, Peygamber'in abdest suyu
damlalarn ellerine yzlerine srmeye baladlar" fkras
fazladr.
623
Umer: Namaz klmakta olanlar stunlara,
stunlarn yannda konumakta olanlardan daha
hakkldrlar, dedi.
Yine Umer, iki stn arasnda namaz klmakta
olan bir kimseyi grd de, onu bir stuna yaklatrd
ve: Diree doru namaz kl, dedi 823[264].
137-.......Bize Yezd ibn Eb Ubeyd tahds edip

yle dedi: Ben Seleme ibnu'1-Ekva' (R) ile beraber
geliyordum. Seleme, Mushaf'n yanndaki diree doru
namaz klmaya alrd. Ben ona: Y Eb Mslim, seni
hep bu direin yannda namaz klmaya alr gryo-
rum, dedim. Seleme: Ben de Peygamber'in bu direin
yannda namaz klmay tercfi eder olduunu grdm,
823[264]Buhr'nin bu ta'Ikini, Ibn Eb eybe mevsien rivayet

etmitir. Namaz klmakta olanlarn stvanelere daha hakkl
olmalarnn vechi udur: Namaz klanlar ve konumakta olanlar
direklere ihtiyata mterektirler. Konumakta olanlar onlara
dayanmaya; namaz klanlar da onlar stre edinmeye
muhtcdrlar. Lkin namaz klmakta olanlar, bir ibdette
olduklar iin, onlar direklerde daha hakldrlar (A'yn).
Stre arkasnda namaz meru olunca, direk arkasnda klmak
evl tarikle merudur. Streye ynelmenin mendb sureti, onu
ya sa, ya sol bann hizasna almaktr.
624
dedi 824[265].
138-.......Enes (R): Yemn olsun, ben

Peygamber'in byk sahblerinin akam ezannda,
Peygamber kncaya kadar direklere kouup
beklediklerini grdm demitir. "Peygamber kncaya
kadar" fkras u'be rivayetinde ziyde olmutur.
96- Cemaat Olmad Zaman Mnferid

ken Direkler Arasnda Namaz Klmak Bab
825[266]
824[265] Bu direk, stvnetu'l-Muhcirn ismiyle ma'rftur. T

Usmn zamanndan beri Raslullah'n mescidinde Mushaf'a
tahsis edilmi bir yer olduu, bu rivayetten anlalyor.
Mslim'in rivayetinde " Sandn arkasnda namaz klard"
denildiine gre, Mushaf'n sandk iinde muhafaza edildii
istidlal olunur.
825[266] Buhrburadaki hadsleri, cemat iinde olmad zaman
iki direk arasnda namaz klmakta be's olmadna dell

getirmi, mnferid iin diree doru namaz klmasnn evl
olduuna, bu evieviyetle beraber iki direk arasnda durmasnda
da kerahet olmadna iaret eimitir. "Cematte olmamakla"
kaytlamas, cematte safflarn dmdz yaplmasnn istenmi
olmasndandr
625
Peygamber (S) Ka'be'nin iine girdi. Beraberinde
Usme ibn Zeyd, Usmn ibn Talha ve Bill de girdiler.
Peygamber ieride kalmasn uzatt. Sonra kt. Onun
izi zerinde ieriye ilk giren insan ben oldum. Ve
Bill'e: Peygamber nerede namaz kld? diye sordum.
Bill: lerideki iki direin arasnda; dedi.
140- Bize Abdullah ibn Ysuf tahdfs edip yle

dedi: Bana Mlik, Nfi'den; o da Abdullah ibn
Umer'den yle haber verdi: Ras-lullah (S), Ka'be'nin
iine girdi. Beraberinde Usme ibn Zeyd, Bill ve
Usmn ibn Talha el-Haceb de girdiler. Usmn el-
Haceb Raslul-lah'n zerine Ka'be'nin kapsn
kilitledi. Raslullah ieride bir mddet kald. Bill,
dar kt anda ben Bill'e: Peygamber(S) ile yapt?
diye sordum. Bill: Bir direi sol tarafna, bir direi sa
tarafna, direi de arka tarafna ald. -Beyt o zaman
alt direk zerinde idi.-Sonra namaz kld, dedi. Buhr
dedi ki: Bize Isml ibn Eb Uveys yle dedi: Bana bu
hadsi Mlik tahds etti. Bunda Bill: ki direi sa
tarafna ald demitir.
626
97- Bab
141-.......Bize Ms ibn Ukbe, Nfi'den yle

haber verdi: Abdullah ibn Umer, Ka'be'nin iine
girince alnna doru yrr, Ka'be'nin kapsn ardnda
brakr, alnna gelen duvar ile arasnda yaklak olarak
arn kalncaya kadar ilerler, oraya varnca namaz
klard ki, Bill'in "Peygamber (S) namaz kld" diye
haber verdii yeri arard. Yine Abdullah ibn Umer:
Beyt'in istedii herhangi cihetinde namaz klnsa
hibirimize be's yoktur, dedi.
98- Binite, Deveye, Aaca ve zerine

Binilecek Olan Semere Doru Namaz Klmak
Bab
142-.......Bize Mu'temir, Ubeydullah'dan; o da

Nfi'den; o da bn Umer'den yle tahds etti.
Peygamber (S) binit devesini aykr vaziyete getirir ve
ona kar namaz klard. bnu Umer'den bu hadsi
rivayet eden Nfi'e: Ya develer ayaa kalkarsa ne
(yapmal) dersin? diye soruldu. O da: "Raslullah
627
(byle bir hl vukuunda) semeri alp diker ve semerin
arkasna doru namaz klard. bnu Umer de bunu
yapard, dedi 826[267].
99- erire Doru Namaz Klmak Bab
143-.......ie (R) yle demitir: Siz, bizleri

kpek ve eek ile bir mi tutuyorsunuz? Yemn olsun,
ben grmmdr ki, kendim serr zerinde yan
yatm bulunurdum da Peygamber gelir ve serrin t
ortasna ynelerek namaza dururdu. Ben bir ihtiy
zerine kalkmak istediimde (oturup) kblesine kar
gelmeyeyim diye, serrin ayaklar tarafndan
yorganmdan syrlp kardm 827[268].
826[267] Hads ile bb unvnindaki deve ve aacn mnsebet

ciheti udur: Deve aralarndaki toplayc ma'ndan dolay
binee, "aa da evl tarkle deve semerinekatlmtr. Yhud da
Nes'nin hasen bir isndla Al'den rivayet ettii u had-se
iaret edilmitir: Al yle demitir: "Ben unu biliyorum ki,
Bedr gn iimizde uyuyakalmami hibir insan yoktu. Yalnz
Raslullah uyankt ki, bir aacn dibine doru t sabaha
girinceye kadar hep namaz klp du ediyordu". Harbe, as,
direk, yenilmesi hal! ve temiz bir hayvan, ayakta durdurarak
deve semeri gibi bir eyi stre edinmek meru olduuna
kysen, aalan da stre edinmek evl tarkle caizdir
827[268] Dier rivayetlerde bu hadsin rvlerinden olan Esved ibn
628
100- Bab: Namaz Klmakta Olan Kimse
nnden Geecek Olan (Mendub Olarak)
Redd Eder
bn Umer, kendisi teehhdde iken ve Ka'be'de

iken nnden geecek kimseyi redd etmitir 828[269].
Yine Ibn Umer: Eer nnden geici kimse, ille

kendisiyle dnmenden bakasn kabul etmezse,
artk sen de onunla d, demitir 829[270].
144-.......Bize Eb Salih es-Semmn tahds edip

yle dedi: Ben Eb Sad el-Hudr'yi grdm ki, o bir
cumua gn kendisini (gelip geecek) insanlardan setr
edecek bir eye doru namaz klyordu. Eb Muayt
oullar'ndan bir gen nnden gemek istedi. Eb
Yezd en-Naha'ye, ie: Namaz kesen eyler nedir? diye

sormu...Oda Irak ehlinin mezhebi zere: Namaza kadn ile
kpek keser, demi. te bunun zerine ie, metindeki hadsi
sylemitir.
Buhr bu hadsi be bb sonra yine tahrc etmitir
828[269] Bunu Abdurrazzk ile bn Eb eybe, kendi
Muscmnafiarmda mevslen rivayet ettiler
829[270] Bu ta'lki de Abdurrazzk mevsien rivayet etmitir
629
Sad de onun gsne bir yumruk vurup def etti. O
gen etrafna baknd, fakat onun nnden baka
geecek yer bulamad. Bunun zerine dnp yine
gemeye davrand. Eb Sad, evvelkinden daha iddetli
surette def etti. Bunun zerine o gen Eb Sad'e
svdkten sonra (Medine vlsi olan) Mervn'n
yanna gidip, Eb Sad'den karlat muameleyi ona
ikyet etti. Arkasndan Eb Sad de Mervn'n yanna
girdi. Mervn: Y Eb Sad, u kardeinin olu ile ne
alp veremiyorsun? dedi. O da yle dedi: Peygamber
(S)'den iittim, yle buyuruyordu: "inizden biri
kendisini gelen geen insanlardan koruyacak bir
streye kar namaza durup da biri nnden gemeye
davranacak olursa onu def* etsin; dinlemez dayatrsa
onunla dousun; nk o ancak bir eytndr 830[271].
830[271]Buhr hadsi burada ayr ayr iki senedle getirmitir.

Buhr bu hadsi "bls'in Sfat"nda da tahrc etmitir Namaz
kesmeye alan byle bir kimseye eytn denilmesi mecazdr.
n-.sanlardan bls ahlkl kimselere mecazen eytn denilmesi
oktur. Kur'n'da da "nsan ve cimi eytnlar" (el-En'm: 112)
buyurulmutur.
Peygamber de: - ubhesiz: karn, yni kendisinden hi ay-
rlmayan seyrn, onunla beraberdir" buyurmutur (Mslim,
Salt, "Namaz klann nnden geeni men' etmek bab").
630
101- Namaz Klann nnden Geecek
Kimsenin Yklenecei Gnah Bab
145-....... Bize Mlik, Umer ibn Ubeydullah'n

klesi Ebu'n-Nadr'dan; o da Busr ibn Sad'den haber
verdi ki, Hlid ibn Zeyd, Busr ibn Sad'i, namaz klann
nnden geen kimse hakknda Ra-slullah'tan ne
iittiini haber vermesi iin Eb Cuheym el-Ensr'nin
yanna yollamtr. Eb Cuheym de yle demitir:
Raslullah (S) yle buyurdu: "Namaz klann
nnden geen kimse, zerine ne kadar gnh aldn
bilseydi, onun nnden gemektense krk (zaman ye-
rinde) durmay daha hayrl bulurdu".
Rv Mlik ibn Enes dedi ki: Rv Ebu'n-Nadr:
Krk gn m, yhud ay m, yhud yl m dedi
bilemiyorum, dedi.
631
102- Kiinin Namaz Klmakta Bulunan
Arkadan Yz Yze Karlamas Bab 831[272]
Ve Usmn ibn Affn: Kiinin, namaz klar

hldeyken yzyze karlanmasn kerh grmtr.
(Buhr der ki:)
Bu ancak, namaz klan, karlayanla urap
megul olduu zaman mekruh olur. Amma namaz
klan, bu
yzyze karlayanla urap megul olmazsa
(be's yoktur).
nk Zeyd ibn Sabit:
Ben namaz klana yzyze karlamay kayrp
aldrmam, zr kii, dier kiinin namazm kesmez,
demitir.
146-.......Bize Al ibn Mushir, el-A'me'ten; o da

Mslim ibn Subayh'den; o da Mesrk'tan yle tahds
831[272]Yn mekruh olur mu, olmaz m? Yhud namaz klan

alkoyduu zamanki karlama ile alkoymad zamanki aras
ayrlr m? te musannif Buhr bu tafs le meyi ettt. Ve Usmn
ile Zeyd ibn Sbit'ten zikrettii ve zahiri ihtilf olan iki haberi
bir yere cem' etti... (bn Hacer).
632
etti: ie'nin yannda: Namaz ne keser? diye soruldu.
Orada bulunanlar: Namaz kpek, eek ve kadn keser,
dediler. Bunun zerine ie yle dedi: Yemn olsun,
sizler biz kadnlar (namaz kesme hkmnde)
kpekler (gibi) kldnz. Yine yeminle sylerim, ben
Peygamber'i, kendisi ile kblesi arasnda ve sedir
zerinde yatm bulunduum hlde namaz klar hlde
grmmdr. Bu vaziyette iken bana bir ihtiy Msl
olurdu da, oturup O'nun karsna gelmemi
istemediim iin, usulca syrlp kardm.
Ve yine Al ibn Mushir, el-A'me'ten; o da
brahim'den; o da el-Esved'den; o da ie'den
isndyle, bu hadsin benzerini tahds etmitir.
103- Uyuyan Kimsenin Arkasnda Namaz

Klmak Bab
147-.......Bize Him tahds edip yle dedi:

Bana babam Urve, ie'den tahds etti. O yle
demitir: Peygamber (S), ben onun dei zerinde
aykr yatp uyuduum hlde (bana doru) namaz k-
lar, vitri klmak istedii zaman beni de uyandrrd.
633
Ben de vitri onunla birlikte klardm 832[273].
104- Kadnn Arka Tarafnda Nafile

Namaz Klmak Bab
148-.......ie (R) yle'demitir: Ben Raslullah

(S)'n nnde, ayaklarm kblesine (yn secde ettii
yere) gelecek ekilde yatar uyurdum. Secdeye vard
zaman eliyle beni drterdi de ben ayaklarm geriye
ekerdim. Secdeden kalkt zaman yine uzatrdm.
ie dedi ki: O zamanlarda evlerde klar yoktu 833[274].
832[273]Bu hadsten, uyuyan kimsenin arkasnda namaz klmann

cevaz hkm istin-bt olunuyor. Mlik, Mchid, Tvs ise
uyuyandan, namaz klana igal edecek bir ey gelmesi
ihtimline ve namaz tenzih maksadna binen bunu mekruh
saymlardr
833[274] Bu hads ayniyle bu isndla "Yayg zerinde namaz"
babnda, yn Kitbu's-Salt'm 22. babnda da gemitir.

Hadsin buradaki bala uygunluu, yn bala dellet ciheti
aktr. Peygamber'in, farz namazlar dima mescidde cematle
kld bilindii iin, evinde kld bu namaz elbette snnet,
tatavvu', nafile, yn farzlara ilve olarak kld namazlardr.
Namaz klann karsnda kadnn yatmas namaz kesmezse,
nnden gemesi evl tarikle kesmez. Selefte de, halefte de
fakhler cumhurunun; bu arada Eb Hanfe, Mlik ve afi'nin
gr budur
634
105- Namaz Hibir ey Kesmez Diyen
Kimse Bab
149-.......Bize el-A'me tahds edip yle dedi:

Bize brhm, el-Esved'den; o da ie'den tahds etti.
el-A'me dedi ki: Ve yine bana Mslim (yn bn
Subayh), Mesrk'tan; o da ie'den yle tahds etti:
ie'nin yannda namaz kesecek eyler zikr olundu da,
bunlar kpek, eek ve kadndr denildi. Bunun zerine
ie: Sizler beni eeklere ve kpeklere benzettiniz.
Allah'a yemn ederim ki, ben Peygamber'i, kendim
serr zerinde ve Peygamber'le kblesi arasnda yatm
olduum hlde namaz klarken grmmdr. Bu
vaziyette iken, benim iin bir ihtiy meydana gelir.
Ben oturup da Peygamber'e eziyet vermemi
istemediim iin eririn ayaklan tarafndan usulca
syrlp kardm.
150-.......Bana bnu ihb'n kardeinin olu

(Muhammed ibn Abdillah ibn Mslim) tahds etti.
Kendisi amucas Muhammed ibn ihb ez-Zuhr'ye
namaz, namaz kesecek eyi sormu. Bunun zerine
635
bn ihb yle demitir: Namaz hibir ey kesmez
834[275]. Bana Urvetu'bnu'z-Zubeyr haber verdi ki,
Peygamber'in zevcesi ie yle demitir: Yemn olsun
ki, Raslullah (S) geceleyin kalkard da ben kendisiyle
kblesi arasnda aykr yatm olduum hlde, o einin
yaygs zerinde namaz klard.
106- Bab: Musalli Namazda Boynu

zerinde Kk Kz ocuu Tad Zaman
(Namazn Hkm Nasldr?)
151-.......Amr ibn Suleym ez-Zurak'den; o da

Eb Katde (38) el-Ensr'den haber verdi (O, yle
demitir): Raslullah (S), kendi kz Zeyneb'in, Eb'l-
s ibnu'r-Rab' ibn Abdiems'ten olma kz Umme'yi
tayarak namaz klard 835[276]. yle ki, secdeye
834[275] Bu "Namaz hibir ey kesmez" hkm, tahsis edilmi

nm bir hkmdr. nk konumak ve ameli kesr, namaz
keser. Yhud da bundan murd, haklarnda niza edilen kadn,
eek ve kpekten hibiri namaz kesmez demektir (Kastalln).
835[276]835[276] Zeyneb, Peygamber'in en byk kzdr. Kocas
Ebu'l-s ibnu'r-Rab' ibn Abdi'I-Uzzibn Abdiemsibn Abdi

Menf tr. Bu zt " *kn '^ = Bath'nn ars-lan yavrusu"
lakabyle mehur olmutur. Bunun annesi Hadce binu Huvey-
636
vard zamn onu yere koyar, secdeden kalktka da,
onu tekrar yklenirdi 836[277]
lid'in ana baba bir kzkardei Hind bintu Huveylid'dr. Ebu'I-s,

Chiliyet'te Mekke'nin mal okluu, gzel ticret, doruluk ve
emnet hususlarnda parmakla gsterilen ricalinden idi.
Nbvvetten nce, Peygamber'in hemen her gn beraber
olduu, sabah akam beraber yemek yedii sk dostlarndan idi.
Henz vahy gelmeden evvel, Hadce, kzlar Zeyneb'i bu Ebu'1-
As'a vermeyi Pey-gamber'e teklf etmi, o da zevcesine hibir
hususta muhalefet etmemek detinde olduu iin, derhl
muvafakat etmiti. Bu zev ile zevcenin arasn, Bedr'den sonra
slm ayrd. Sonradan Ebu'l-s mn etmekle yine Peygamber
dmdl ile ereflenmitir. Bedir esirleri arasnda iken
Zeyneb'in Mekke'den annesi Hadce'nin hediyesi olan
gerdanl, kocasn kurtarma fidyesi olarak gndermesi,
Peygamber'in gerdanl grp tanmas, ve meclise "sterseniz
bunu sahibine idde ediniz" teklifinde bulunmas, cidden insan
inceltip duygulandracak ve tekrar tekrar okunmaya deer
vakalardr.
Umme bintu Ebi'l-s ibni'r-Rab', Peygamber'in pek sevgili
torunu di. bn Sa'd'm ie'den rivayetine gre, Rasluliah'a bir
defa boncuktan bir gerdanlk hediye edilmi. "Bunu ev
halkndan en ok sevdiime vereceim" buyurmu. Kadnlar
ie'yi kasdederek: Eb Kuhfe'nin kz bunu kazand, '
demiler. Derken Peygamber Umme bintu Zeyneb'i steyip
gerdanl onun boynuna takmtr. Dier rivayette "Bunu en
merhametli olannz kimse ona vereceim" buyurmu ve
kiSdeyi Ebu'I-s'n Zeyneb'den olan kznn boynuna kendi
eliyle balamtr. Bu Umme, babas lnce Zubeyr ibnu'I-
Avvm'n vesayetinde kalmtr. O da Umme'yi, Ftma'nn
vefatndan sonra Al bn Eb Tlib ile evlendrmitir.
836[277] Raslullah'n bunu yapmas, cevazn beyn iindir. Bu,
kyamete kadar devam edecek bir kaanndur. Nitekim Eb

Hanfe. afi ve Ahmed ibn Hanbel'in mez-hebleri de budur.
Sdece Mlikler cevaz kabul etmezler.
637
107- Bab: Musalli, inde Hayzl Kadn
Bulunan Bir Dee Doru Namaz Klarsa
(Namazn Hkm Nasl Olur?) 837[278]
152-.......Abdullah ibn eddd ibnu'1-Hd yle

demitir: Bana teyzem Meymne bintu'l-Hris (R)
haber verip-yle dedi: Benim deim Peygamber'in
namaz kld yerin yannda idi. Bazen Peygamber'in
giydii ebise (namaz kld zaman) ben dein
zerinde iken, benim zerime derdi 838[279]
153-....... Bize Abdullah ibnu eddd tahds edip

yle dedi:
Ben Meymne'den iittim, yle diyordu:
Peygamber (S), ben yan-banda uyuduum ve hayizl
Mslim'deki "Peygamber'i omuzunda Umme olduu hlde

imm olarak halka namaz kldrr grdm" rivayeti, bunun farz
namazda yapldn ak olarak gsterir. Zten Peygamber
mescidde yalmz farz namazlar klmak, snnet ve nafileleri
evinde klmak detinde idi.
837[278] Yn mekruh olur mu, olmaz m? Babn hadsi bunda
kerahet olmadna dellet etmektedir.

838[279] Bu hads az bir farkla "Musallnin elbisesi secdede kadna
dokunur" babnda (19. bbda) gemiti
638
bulunduum hlde namaz klard. Secdeye vardr
zaman giydii elbisesi bana dokunurdu.
Rv Msedded, Hlid ibn Abdillah'tan unu
ziyde etti: Hlid dedi ki: Bize Sleyman e-eybn
tahds etti. Meymne: Ben hayzl iken, demitir.
108- Bab: Erkek Namaz Klarken Secde

Srasnda, Secde Edebilmesi in Eliyle
Karsn Drter Mi? 839[280]
154-.......Bize Ubeydullah tahds edip yle dedi:

Bize el-Kaasm, ie'den tahds etti. O (R) yle
demitir: Ne kt bir denkletirmedir ki, sizler biz
kadnlar kpek ve eekle bir seviyede tuttunuz. Ye-
mn olsun, ben kendisi ile kblesi arasnda yatm
olduum hlde Raslullah'n namaz klar olduunu
839[280] Bundan evvelki balkta, kadn namaz klan erkein

elbisesine dese de, namazn ahinliinin beyn vard. Bu
balkta ise, namaz klan erkein vcdunun bir ksm kadna
dokunsa da, namazn yine sahh olacann beyn vardr.
Erkek ile kadnn birbirine el srmeleri, abdest bozaca
grnde olan fiyye'ye kar, bu hadsle de hccet
getiriliyor. Onlar ise arada belki bir hil vard, yhud ellemekle
abdest bozulmamas ihtiml ki peygamberlik hususiyet-,
lerindendir diye te'vl ederler.
639
kat' olarak bilmiimdir. Secdeye varmak istedii
zaman eliyle ayaklarm drterdi de ben ayaklarm
geriye ekip bzerdim 840[281]
109- Kadn. Namaz Klmakta Olan

Erkekten Eza Nevinden Bulunan Bir eyi Atp
Uzaklatrr Bab
155-....... Bize srl, Eb shk'tan; o da Amr

ibn Meymn'dan; o da Abdullah ibn Mes'd (R)'dan
tahds etti. O yle demitir: Raslullah (S), Ka'be'nin
yannda kalkp namaz klmakta bulunduu srada,
Kurey'ten bir topluluk da kendi meclislerinde
oturmak-talard. Birdenbire onlardan bir szc: u
(aka nsanlarn iinde ibdet eden) mur kimseye
bakmaz msnz? Sizin hanginiz fulanca ailesinin yeni
boazlanan devesinin yanna kalkp gider de, henz i-
kenbesindeki tersini, kann, dl yatan kasdedip,
840[281]Daha evvel de sylediimiz gibi, bu hads, maksd ve

ma'n bir olmakla beraber, el-Cmi'u's-Sahh'\n birok
bblarnda ayr ayr yollardan ve deiik lfzlarla Hz. ie'den
rivayet edilmitir.
640
onu buraya getirir; sonra onu unun yannda bekletir
de o secdeye vard zaman iki krek kemiinin
arasna koyar? dedi. Oradakilerin en akisi seirdip
getirdi. Bekledi; nihayet Raslullah secdeye varnca,
onu iki krei arasna koydu. Peygamber secde
vaziyetinde ban kaldrmadan sabit durdu. Mrikler
glmeye baladlar, hatt glmekten dolay birbirlerine
meyi ettiler. Bir kimse hemen Ftma aleyhi's-selma
gidip haber verdi. Ftma o zaman kk bir kzd.
Koarak geldi. Peygamber hl secde vaziyetinde sabit
duruyordu. Nihayet Ftma o eyi srtndan atp
uzaklatrd. Ve o harflere kar dnp, onlara ar
szler syledi. Raslullah namaz tamamlad zaman
defa: "Y Allah, Kurey'i Sana havale ediyorum. Y
Allah, Kurey'i Sana havale ediyorum. Y Allah,
Kurey'i Sana havale ediyorum " dedi. Sonra da
isimlerini syleyerek: "Y Allah, Amr ibn Him',
Utbeibn Ra-ba'yi, eybe ibn Raba'y, Veld ibn
Utbe'yi, meyye ibn Halefi, Ukbe ibn EbMuayl' ve
Umre ibnu'l-Veld'i Sana havale ediyorum " dedi.
Abdullah ibn Mes'd yle dedi: Allah'a yemn
ederim ki, bu isimleri saylanlar, Bedr gnnde yklp
641
yere serilmiler grdm. Sonra bunlarn cesedleri
kuyuya, yn Bedr'deki ukura srklendiler. Bundan
sonra Raslullah (S): "Ashbu Kalb'in (yn bu kuyuya
atlanlarn) hemen ardndan la'net gnderildi''
buyurdu 841[282].
Rahman ve Rahim olan Allah'n ismiyle
8- KTBU MEVKTTS-SALT
(Namaz Vakitleri Kitab)
Buhr bu hadsi Kitbu'l-Vud'un 73. "Namazda iken

841[282]
zerine pislik atlan y-hud cife atlan kimsenin namaz fsid

olmayaca" babnda delil olarak getirmiti. Burada da bz
kk lfz farklanyle bb balna dcll olmak zere tekrar
getirmitir.
642
1- Namaz Vakitleri ve Faziletleri Bab
Ve Yce Allah'n u kavli: "nk namaz,

m'minler zerine vakitleri belli bir farz olmutur"(en-
Nis. 103)
Yn Allah mzminlere bu farzn vakitlerini
ta'ym etmitir 842[1].
1- Bize Abdullah ibn Mesleme tahds edip yle

dedi: Ben M-lik'in huzurunda okudum; o da bn
ihb'dan (o, yle demitir): Umer ibn Abdilazz bir
Bu vakitler Kur'n'da:
842[1]
a. "Gnein ortadan kaymas nndan gecenin kararmasna

kadar gzelce namaz kl, sabah namazn da..." (el-sr: 78);
b. "Gndzn iki tarafnda, gecenin de yakn saatlerinde
dosdoru namaz *//... "(Hd: I4);
c. "Onlar ne derlerse sabret. Gnein domasndan evvelde,
batmasndan evvel de Rabb Um hamd ile tesbh et. Gecenin bir
ksm saatlerinde ve gndzn etrafnda dah tesbh et ki, lh
rzya eresin" (Th: 130);
d., "Akama girerken, sabaha ererken Allah' tenzih edin.
Gklerde ve yerde hamd O'nundur. Gndzn nihyetinde, le
vaktine vardnz yakitte de Allah', tesbh edin" (Rm: 30)
gibi yetlerle le, ikindi, akam, yats, sabah; be vakit olmak
zere, ta'yn klnm ve huss smrlaryle snrlanp, ta'rfi de
Peygamber tarafndan beyn ve tafsl olunmutur. Ve o vakitten
beri temlen de mslmnlar arasnda dn zaruretlerden
olarak zaptedilmitir (Hakk Dni, II, 1448-1449).
643
gn ikindi namazn geri brakt. Yanna Zu-beyr
ibnu'l-Avvm'n olu Urve girdi de, ona unu haber
verdi: Mu-gre ibn u'be Irak'ta iken bir gn namaz
ge brakmt. Bunun zerine Eb Mes'd el-Ensr
onun yanma girdi de: Y Mugre! Bu, namaz ge
brakma nedir? Kat' bilmez misin ki, Cibril indi namaz
kld 843[2]. Raslullah da (ardnda) kld. Sonra bir
daha kld, Raslul-lah da kld.Sonra bir daha kld.
Raslullah da kld.Sonra bir daha kld, Raslullah da
kld. Sonra bir daha kld, Rasluliah da kld 844[3].
843[2] Cibril'in namaz vakitlerini retmek iin inmesi, Mi'rc

gecesinin hemen aka-bindeki gnde vki' olmutu. Kitbu's-
Salt'n I. bbndaki Enes hadsinde getii zere, be namaz
mmete mi'rc esnasnda farz olunmu, mteakiben Cibril, bu
be farzdan herbirinin balama ve bitme zamanlarn
gstermeye gelmitir
844[3] Bu rivayette yalnz Cibril'in be, Rslullah'm da be kerre
namaz kld zikredildi. Buna gre yalnz namaz says

sylenmi, namaz vakitleri sylenmemitir. Ancak
Eb'Mes'd'un maksad, Mugre ibn u'be'ye be vaktin
balama ve son bulmalar hakkndaki bilgisine i'timd ederek
sayy zikretmekle vakitleri de hatrlatmaktr.
Eb Dvd, en-Nes ve et-Tirmz Smer'lerinde Cbir ibn
Abdillah, bn Abbs ve Eb Hureyre'den rivayet -edilen uzunca
hadste namaz vakitlerinin evvelleri e sonlan gsterilmitir.
Bunda Peygamber (S) yle buyurmutur: "Cibril iki defa (yn
iki gn) Ka'be'n'm yannda bana imm oldu. lk defasnda zeval
vaktinde gnein verdii glge bir naln tasmas kadar
uzadnda bana le; hereyin glgesi birer misli uzadnda
644
Sonra: "te bununla emr olundum" dedi 845[4].
Bu szlerin sonunda Umer ibn Abdilazz,
Urve'ye: Sylemekte olduunu iyi bil. Namaz
vakitlerini Raslullah iin ikaame eden, yn vakitleri
ta'yn eden Cibril'in kendisi midir? dedi. Bunun
zerine Urve de: Ber ibn Mes'd, babasndan byle
tahds ederdi, dedi. Yine Urve yle dedi: Yemn olsun
(teyzem) ie bana, Raslullah(S)'n henz hcresinde
gne varken ve glge hcreden ykselmeden ikindiyi
ikindi,orulu oru bozduu vakitte akam, krmzlk gib

olduunda yats, oruluya yemek imek haram olduu vakitte
sabah namazlarn kldrd. Ertesi gn le namazn hereyin
glgesi bir misli ikindi namazn iki misli olduu; akam
namazm orulu iftar ettii zamanda, yats namazn gecenin
te birine doru, sabah namazn da ortalk iyice aydnland
vakit kldrd. Sonra bana dnd ve: 'Y Muhammed, bu Sen'-
den evvelki peygamberlerin vaktidir. Namaz vakti, bu ikier
vakitler arasndadr' dedi."
Be namazn farz klnmasnn ardndan Cibril'in ilk kldrd
namaz, zuhur namaz olduundan, bu namaza "Saitu l
l Namaz "denilmitir.
845[4] Metindeki " oj* " lfzndak " T-" tre de, stn de rivayet
edilmitir. Birinciye gre "Bununla emr olundum", ikinciye gre

"Bununla emr olundun"demek olur. Hitb olduuna gre,
syleyicisi Cibril'dir ve: "Dn gece sana mcmelen emr olunan
namazn mufassalen tefsiri ite budur" demek olur. M-tekellim
sgsyle olduuna gre, syleyicisi Peygamber olmak ihtimli
olduu gibi, Cibril de olabilir. Birinci takdire gre ma'n aktr.
kincisine gre ise Cibril: "te bylece sana retmek ile emr
olundum" demek olur.
645
klar olduunu syledi 846[5]
2- Bab: Yce Allah'n u Kavli:
'Hepiniz O'na dnn, O'ndan korkun. Namaza

devam edin, mriklerden olmayn" (er-Rm: 31) 847[6]
2-.......bn Abbs (R) yle demitir: Abdu'I-

Kays hey'eti, Raslullah'n huzuruna geldiler ve: Biz u
topluluktan Raba kablele-rindeniz. Biz sana baka
zaman deil, yalnz haram ayda ulaabiliriz. O halde
bize bir ey emret de, biz onu senden alalm ve
arkamzda kalanlar ona da'vet edelim, dediler. Bunun
846[5] Buhr bu hadsi, Bed'u'1-Halk ve Maz Kitblar'nda da

tahrc etmitir.
847[6] Bu yet, mefhmunun iktiz etmesi sebebiyle namaz terk
edenin tekfirine kaa-il olanlarn kendisiyle istidlal ettikleri

yetlerdendir. Onlara: Bununla murd, namaz terk etmenin
mriklerin fiillerinden olduu, mriklere benzemeye a-
lmaktan da nehy geldiidir; yoksa murd, namaz terk etmekte
onlara muvafakat edenin mrik olduu deildir, diye cevb
verildi.
Bu yet namazn fazl hakknda Kur'n'da gelenlerin en
byklerindendir. yetin Abdu'1-Kays hey'eti hadsiyle
mnsebet ciheti udur: yette irki ne.hy etmenin, namaz
ikaamesine bitiiklii, hadste ise tevhd isbtnn;namaz ikaa-
mesine bitiikliidir (bn Hacer).
646
zerine Raslullah (S): "Ben sizlere drt ey emrediyor
ve drt eyden nehy ediyorum: Allah'a mn etmek"
dedikten sonra, Allah'a mn etmeyi onlara yle tefsr
etti: "L ilahe ille'ilah- Allah'tan baka ilh olmadna
ve benim Allah 'in Rasl' olduuma ahadet etmek,
namaz dosdoru klmak, zekt ed etmek, ganimet
aldklarnzn bete birini bana ver-menizdir. Dubb',
hantem, muhayyer ve nakrden nehyediyorum" (Yn,
bu isimlerdeki kablara ra kurmaktan
nehyediyorum)848[7].
Buhr, bu hadsi on yerde tahrc etmitir. mn Kitb'nda

848[7]
da bu hads hakknda aklamalar gemitir
647
3- Namaz Dosdoru Klmak
zereineBey'at Bab 849[8]
3.......Bize Kays (ibn Eb Hazm), Cerr ibn

Abdillah'tan tah-
ds etti. O: Ben Raslullah'a, namaz dosdoru
klmak, zekt vermek ve her mslmna samimiyetle
hayr isteyici olmak zere bey'at ettim, demitir850[9].
4- Bab: Namaz Klmak (Gnahlara)

Keffarettir
4-.......Bana akk tahds edip yle dedi: Ben

Huzeyfe'den iittim, yle dedi: Biz Umer (R)'in
849[8] Bey'atla murd, slm zere bey'atlamaktir. Peygamber

(S)'in, tevhdden sonra k art kld ey, namaz klmak idi.
nk namaz beden ibdetlerin badr. Bundan sonra zekt
vermeyi art klard. Zr zekt, ml ibdetlerin badr. Bundan
sonra her kavme en muhtc olduklar eyleri retirdi. Cerr'le
nasihat etmek zere bey'at etti. nk Cerr, kavminin seyyidi
bulunuyordu. Bundan dolay Peygamber Cerr'e, onlara
nasihatle cmr ettiini retmesini ird etmiiir. Abdu'1-Kays
hey'eti ile bete biri ed etmek zere bey'atlamti.-nk
onlar kendilerine yakn olan Mudarr kfirleriyle harb hlinde
bulunuyorlard (bn Hacer).
850[9] Bu Cerr hadsi, Ktbu'l-mn'n sonunda da gemiti
648
yannda oturuyorduk. Umer: Raslullah (S)'n fitne
hakkndaki szn hanginiz ezberinde tutuyor? diye
sordu.Ben ezberimde tutuyorum,hem de Raslullah'n
syledii gibi, dedim. Umer: O'na (yn Peygamberce)
yhud buna (bu makaaleye) kar ok cesursun, dedi
851[10] Ben: nsann ehli, mal, ocuklar ve komusu
yznden urad fitneye, namaz, oru, sadaka, iyilii
emr, ktlkten nehy keffret olur, dedim. Umer:
Sormak istediim bu fitne deildir, lkin denizin
dalgalanmas gibi dalgalanacak olan fitnedir, dedi.
Bunun zerine Huzeyfe: Ey M'minlerin Emri, o
fitneden senin zerine bir ey yoktur. nk seninle
onun arasnda kilitli bir kap vardr, dedi. Umer; Kap
krlacak m, yoksa alacak m? diye sordu. Huzeyfe:
Krlacak, dedi. Umer: O takdirde ebeden
kilitlenemiyecek, dedi 852[11]. Biz Huzeyfe'ye: Umer
kapy biliyor mu? diye sorduk. Huzeyfe: Evet,
851[10] Ona kar'1 yhud "buna kar" suretinde vki' olan ekk,
ya Huzeyfe'ye yhud aradaki rvye iddir. "Ona kar",
Peygamber'e kar demektir; "buna kar" da makaaleye, yn
sz sylemeye kar cr'ctin oktur demektir.
852[11] nk salam kap bir daha kilitlenebilir; krk kap ise
yerinde duramaz ve ki-litlenemez. Kapnn krlmas, Usmn'n

ehdetidir.
649
yarndan evvel bu gecenin geleceini bildii gibi
(biliyordu). Ben ona, iinde hibir yalan yanl
bulunmayan bir sz sylemiimdir, dedi. (Rv akk
ibn Seleme el-Esed:) Biz kendimiz Huzeyfe'ye
sormaa cesaret edemedik de, Mesrk ibnu'l-Ecda'a:
Kap kimdir? diye sordurduk. O da kapy ondan
renip: Kap Umer'dir, dedi 853[12].
5-....... bn Mes'd (R) yle demitir: Bir kimse

(yabanc) bir kadndan bir pck ald854[13].
853[12] Buhr bu hadsi, Zekt, Almtu'n-Nbvve, Fiten ve

Savm Kitblan'nda da tahrc etmitir
854[13] Bu kadnn Ensr'a mensb olduu bilinirse de, ismi
kasden mechl kalmtr. Bu adam da, en sahh kavle gre,

Eb'UYeser K'b ibn Amr ibn Abbd el-Ensr es-Selcm'dir.
Akabe ile Bedr'de hzr bulunan sahblerdendir. Ksa boylu,
koca karnl bir zt olduu hlde, pek boylu boslu olan Abbs
ibn Abdilmttalib'i Bedir'de esr eden odur. Bedir sahblerinin
en sona kalan olup, 55. hicret ylnda Medne'de vefat etmitir.
Bunun ismi hakknda be rivayet daha varsa da, biz bunlar zikr
etmiyoruz. Bu zt, hasbe'l-beeriyye iledii kabahattan son de-
rece pmnlk gstermi, insanlarn gzlerinden hl olan bir
yerde ma'siyet iledii hlde, havsalaya smaz bir cesaret ve
fazilet gstererek, resini bulsunlar diye evvel sahblerden
bzlarna, en sonunda Peygamber'e mracaatla, kendisine zina
cezas uygulanmasn istemitir. Tirmiz'nin rivayetinde Ebu'l-
Yeser yle diyor: Hurma satn almak iin bana bir kadn geldi.
Evde daha iyisi var, dedim. eriye beraber girdik. zerine
saldrp ptm. Bunun zerine Eb Bekr'e gelip mes'eleyi
650
Mteakiben o zt Peygamber'e geldi ve olan ii ona
haber verdi. Bu hdise zerine Azz ve Cell olan Allah,
u yeti indirdi:
'Gndzn iki tarafnda, gecenin de yakn
saatlerinde dosdoru namaz kl. nk gzellikler
ktlkleri (gnhlar) giderir. Bu, iyi dnenlere bir
'ddr" (Hd: H4) 855[14].
Bunun zerine o kimse: Y Raslallah, bu yalnz
benim iin mi? diye sordu. Raslullah (S):
anlattm. Tevbe et de, kendini rezl etme, dedi. Umer'e gidip an-
lattm. O da: Tevbe et de, kendini rsvy etme; kimseye haber
verme, dedi. Sabr edemedim. Raslullah'n yanna gittim; ii
arzedince: "Allah yolunda gazveye gitmi bir mslmnn
karsna byle mi bakarsn?" buyurdu. Ebu'l-Yeser bunun
zerine, kendisini cehennem ehlinden olmu zanmyle: Bu saate
gelinceye kadar keski mn etmemi olaydm, diye temennide
bulundu. Yine Ebu'l-Yeser: Raslullah uzun mddet ban edi,
nihayet "Ekimu's-Salt.. "(Hd: 114) yeti vahy olundu,
dedikten sonra kssasna metinde olduu gibi devam ediyor.
Muz'dan geien bir rivayette de Ebu'I-Yeser'n: Y Raslallah,
Allah'n emrettii haddi bana uygula, demesi ve bu sz tekrar
etmesi zerine, mbarek yzn evirdii ve namaz kldktan
sonra yetin nazil olduu zikr ediliyor.
Bu hadslerin mecmuundan yalnz haram olan mahalde cins
mnsebetin zina haddi (cezas) tatbkini gerektirdii istidlal
olunur.
855[14] Gndzn iki tarafndaki namazlar sabah, le, ikindi;
gecenin yakn satle-rindeki namazlar da akam ve yats

namazlardr (Medrik).
651
"mmetimin hepsi iin, btn ferdleri iindir"
buyurdu 856[15].
5- Vakti inde Klnan Namazn Fazileti

Bab 857[16]
6-.......Bize u'be tahds edip, yle dedi: Bana

Veld ibnu'I-Ayzr haber verip yle dedi 858[17]: Ben
Eb Amr e-eybn (96)'den iittim, yle diyordu:
Abdullah ibn Mes'd'un evini iaret ederek, bize u
evin sahibi tahds edip yle dedi: Ben Peygamber'e:
Amellerin hangisi Allah'a daha sevgilidir? diye
sordum. Peygamber (S): "Vaktinde (klman) namaz"
buyurdu. Abdullah dedi ki: Sonra hangisi? dedim.
856[15] Bundan, be namazn kk gnh ileyenlere tevbe

yerine geecei ma'nsi kar. Bzlar be namazn kk byk
btn gnhlara keffret olduuna ka-ail olmularsa da, ehli
snnetin cumhuru evvelki grtedir. nk bu hads ile,
bundan evvelki hadsteki mutlakl, Mslim'in rivayet ettii:
"Byk gnhlardan ekinildike, be namaz, aralarnda geen
gnhlara keffrettir" hadsi takyd etmektedir..
Buhr, bu hadsi Tefsr Kitb'nda da tahrc etmitir.
857[16] Bz nshalarda "F vaktih..", bzsnda da "Al vaktih"
eklinde gelmitir
858[17] Metinde bu ibarede takdm, te'hr vardr. Biz, bunu yerli
yerine koyarak terce-me ettik.
652
Peygamber: "Sonra ana-babaya iyilik etmek" buyurdu.
Abdullah dedi ki: Sonra hangisi? dedim, Peygamber:
"Allah yolunda cihdetmek"buyurdu. bn Mes'd:
Bunlar bana Raslullah (S) tahds edip syledi. Daha
ziydesini soraydm, yine bana haber verecekti, dedi
859[18].
6- Bab: Be Namaz (Aralarndaki

Gnahkara) Keffarettir 860[19]
7-.......Eb Hureyre (R) Raslullah (S)'tan yle

buyururken
iitmitir: "Re 'yinizi syler misiniz: Birinizin
kaps nnde bir akarsu bulunsa, (ev sahibi) her
859[18] Namaz, mndan sonra, bhesiz amellerin en

fazletlisidir. nk dnin direidir. Ana-babaya iyilik ve dnin
insana ykledii en byk vciblerdendir. On-lara, kfir de
olsalar kendilerine ihsan ile muamele edip, itaatsizlikten
ekinmek farzdr. Onlara can sknts ile, "f!" demek bile
Kr'n'm nassyle nehyolun-mutur (el-tsr:23; el-Ahkf:l7).
Emirlerine ma'siyet olmadka itaat vcibdir. Allah yolunda
cihd da "Kelimetullah' en yksek klma" kasdyle can ve mal
ortaya koyarak urap, mukaatele etmektir.
Buhr bu hadsi Edeb, Tevhd, Cihd Kitblan'nda da tahrc
etmitir
860[19] Bu balk, Mslim'in rivayet ettii hadsin bir cmlesidir.
653
gnde be defa onun iinde yaykansa, ne dersiniz? Bu
ykanma, onun kirinden pasndan birey brakr m?"
buyurdu. Sahbler: Hayr, bu onun kirinden hibir ey
brakmaz, dediler. Raslullah "Be (vakit) namaz da
ite bunun gibidir. Onlarla Allah Tal gnhlar siler,
mahveder" buyurdu 861[20].
7- Namazn Kendi Vaktinde Zayi'

Klnmas Bab 862[21]
8-.......Bize Mehd, Geyln'dan; o.daEnes'ten

tahds etti. Enes (Haccc namaz vaktinden te'hr
edince): Peygamber (S) zamannda mevcd olanlardan
hibir ey tanmyorum, dedi. Kendisine: Namaz
861[20]Bu hads dahi zahiren kk ve byk gnhlar mil ise

de, cumhur bunlar kk gnhlar ile kaydiamaktadr.
862[21] Namazn zayi' klnmas, vakti kncaya kadar geri
braklmasdr. Br de namaz zayi' klmak, mstehb olan

vaktinden geri brakmaktr, denildi. Birinci gr daha zahir
olandr. nk zayi1 kilmak, ancak onda meydana gelir (Ayn).
Namazn zayi' klnmasndan murd, vaktinden karlmasdr.
Yce Allah yle buyurdu: "Sonra arkalarndan yle kt bir
nesil geldi ki, namaz braktlar, ehvetlerine uydular. te
bunlar da azgnlklarnn cezasna urayacaklardr" (Meryem:
59; Kastalln).
654
(Peygamber zamannda mevcd olup devam eden bir
eydir, binenaleyh bu umm selbedici kazyye nasl
doru olur?), denildi. Enes (cevbnda): O, kendisinde
zayi' klmalar, tayrler yapp, zayi' etmi olduunuz
bir ey deil mi? dedi.
9-.......Usmn ibn Eb Ravvd yle demitir:

Ben ez-Zuhr'den
iittim, yle diyordu: Ben Dmak'ta Enes ibn
Mlik'in yanma girdim; o alyordu. Ona: Seni alatan
nedir? dedim. Enes: (Beni Raslullah zamannda)
erimi olduklarmdan, namaz mstesna, hibir eyi
tanmaz olmaklm (alatyor). te bu namaz dahi
zayi' edilmitir, dedi 863[22].
863[22] Enes ibn Mlik, Irak vlsi Haccc'dan Veld ibn

Abdilmelik bn Mervn'a ikyeti olarak Dmak'a gelmiti.
Raslullah zamannda gerei gibi ve zamannda yaplan
ibdetlerden hibirini m ve Basra Emirlerinde mahede
ettiklerinde bulamadn, namaz ibdetinin bile vaktinden
karlmak suretiyle zayi' edilmi olduunu sylyordu.
Haccc ile emri Veld ve dierlerinin namazlar kendi
vakitlerinden geri braktklar hususu, sahih ve sabit olmutur.
Bu se, namazn zayi' klnmas ta'-brini, namazlar mstehb
olan vakitlerinden geri brakmalarylc tefsr edenlerin grn
reddetmektedir.
655
Ve Bekr ibn Halef yle dedi: Bize Muhammed
ibn Bekr el-Bursn (203) tahds edip, yle dedi: Bize
Usmn ibn Eb Ravvd, bu tarzda haber verdi 864[23].
8- Bab: Namaz Klmakta Olan Kimse.

Aziz ve Celil Olan Rabbna Munacat Etmektedir
865[24]
10-.......Bize Him, Katde'den; o da Enes'ten

olmak zere tahds etti. Enes (R) yle demitir:
Peygamber (S): "Her biriniz namaz kld zaman
bhesiz Rabb ' ile mnct eder. O hlde sakn sa
tarafna tkrmesin, velkin (sktnda) sol ayann
864[23] Yn bu hadsin banda bulunan seneddeki Amr ibn

Zurre'nin, Abdlvhid'-den; o da Usmn Eb Ravvd'dan...
diye sevk edii gibi.
865[24] Mnct, birisine fslt ile hitb etmek ve sz sylemektir.
Kul, namaz iinde Rabb'na fslt hlinde hitb ile niyaz eder.
Bu bb ile bundan nceki bblarn mnsebeti udur: Bu bbda
namazn eda vakitlerinin Allah'a mnct vakitleri olduu, kula
Allah'la mnctn ise hassaten ancak bu vakitler iinde hsl
olaca beyn edilmi. Geen bblar ise namaz vaktinde klann
medhine, geri brakann zemmine dellet etmitir. Bu-hr bu
babn hadsini, musallnin bu yksek menzilden mahrum
olmamas iin, mnct hasletini gerei gibi tahsl etmek
hususuna musailyi rabetlendir-mek maksadyle getirmitir
(Ayn).
656
altna (tkrsn)" buyurdu. Ve Sad ibn Eb Arbe,
Katde'den yle dedi: "n tarafna yhud nne
tkrmesin, velkin (muztarr kalrsa) ya sol tarafna,
ya ayaklarnn altna (tkrsn)". Ve u'be ibnu'l-
Haccc yine Katde'den olmak zere yle dedi:
"nne ve sana tkrmesin, velkin (skrsa) .yer
50/ tarafna, ya (sol) ayann altna tkrsn".
Humeyd de Enes'ten; o daPeygamber(S)'den olmak
zere yle buyurduunu syledi: "Namaz klmakta
olan kimse kblesine kar ve sa tarafna tkrmesin,
lkin (skrsa) 50/ tarafna yhud (sol) ayann
altna tkrr"866[25].
11-.......Bize Katde, Enes(R)'ten; o da

Peygamber'den olmak zere yle tahds etti:
Peygamber (S) yle buyurdu: "Secde ederken
secdenizi tam yolunda yapnz. (Namaz klan kimse)
kollarn kpek gibi yere yaymasn. (Skp) tkrd
Buradaki rivayetlerin hepsi de mevsldr. Bunlar deiik

866[25]
rv ve lfzlarla, mnn artp eksilmesi, mescidden eliyle

tkr kazmak, namazda sana tkrmesin... bblannda da
tahrc edilmilerdir
657
vakit de nne ve sa tarafna tkrmesin. nk o,
Rabb' ile mnct etmektedir"867[26].
9- Scan iddetli Vaktinde le

Namazn Serinlie Brakmak Bab
12-.......Salih ibn Keysn yle dedi: Bize el-A'rac

Abdurrahmn ve ondan bakas, Eb Hureyre'den
tahds etti. (Salih ibn Keysn dedi ki:) Ve yine
Abdullah ibn Umer'in himayesinde bulunan Nfi',
Abdullah ibn Umer'den tahds etti. Eb Hureyre ile
bn Umer, bu rvlerden her birine Rasllulah'tan
tahds etmilerdir. Raslul-lah (S) yle buyurdu:
"Scak iddetlendii vakitte namaz serin/ie braknz.
nk scan iddeti cehennemin
867[26] Sucdda i'tidl, Kitbu's-Salt'n 27. babnda da ta'rf

edildii gibi, iki avucu-nu yere dayayp dirsekleri yerden ve iki
yanndan ayrmak ve karnn uyluundan uzak tutmak
hey'etinde vki' olur ki, buna "Tecnh" denir. Bu hey'et daha
mtevznedir ve tenbelhares da deildir. Aln da yere daha
salam dayanm bulunur. Dirsekleri yere yaptrp kollar
yaymak, kpek oturuuna benzer irkin bir hey'et olduu gibi,
namazda geveklik ve ehemmiyet vermemezlii i'r eder bir
hldir.
658
kaynamasndandr"868[27].
13-.......Eb Zerr (R) yle demitir:

Peygamber'in mezzini le namaz ezann, okumaa
davrand. Peygamber (S) hemen: "Serinlii bekle,
serin/ii bekle!" buyurdu.-Yhud da: "Bekle, bekle!"
buyurdu.- Ve yine Peygamber: "Scan iddeti,
cehennemin kaynamasndandr. Scak iddetli olduu
zaman, (namaz serin vakte brakclar olarak)
namazdan geri durun, t tepelerin glgelerini uzanm
grdnz zamana kadar" buyurdu 869[28].
14-....... Bize Sufyn (ibn Uyeyne) tahds edip
868[27] brd, burada le namazn vaktinin evvelinde klmayp

da ortaln biraz serinledii zamana kadar geri brakmaktr,
brd hakkndaki bu emir, vcb iin deil, mstehblk iindir.
Glge olmayan saatte, scakta cemate gitmekte meakkat
olacandan, mmet hakknda bir hafifletme olmak zere buna
ruhsat verilmitir. Vaktin evvelinde klmann faziletine bakarak,
bu ibrd namaz vaktinin tazelii ma'nsma hamledenler de
vardr... Bz Emev melikleri ile emirlerinin le ile cumuayi
ikindiden sonralara kadar geri brakmay det etmeleri, hep bu
ruhsatn s'i istimalinden ileri gelmitir.
869[28] Arabistan'da toprak yhud kum tepeleri, ekseriya yayvan
olduundan, lenin balangcndan epey zaman gemedike

glgeleri belli olmaz.
659
yle dedi: Biz bunu ez-Zuhr'den ezberledik, o da Sad
ibnu'l-Mseyyeb'den; o da Eb Hureyre'den.
"Scak iddetli olduu zaman namaz serin/ie
brakn. nk scan iddeti cehennemin
kaynamasndandr. Cehennem atei Rabb'-na ikyet
arzetti de: Y Rabb, bir ksmm bir ksmm yedi (yn
ben beni yiyorum, izin ver) dedi. Allah da iki defa nefes
almasna izin verdi. Nefesin biri kn, dieri yazn. te
hissetmekte olduunuz scan en iddetlisi ile
souun en iddetlisi budur"870[29].
870[29] Yeryznde scakln iddei cehennemin

kaynamasndan olmas, kinaye ve mecaz kabilinden olduu gibi,
atein ikyeti ve nefes almas da mecazdir. Bununla beraber
bunlarn hakikat olmasna da hibir akl mni' yoktur. Akl bir
mni' denebilmek iin bunlarn hakikatlerine muttali' olmamz
lzm gelir ki, byle bir iddia kimsenin hatrndan gemez.
nsandan baka varlklarn nutk ve idrki var mdr, yok mudur?
Bunu da kendi tecrbe hasselerimizle kestirip asmamza imkn
yoktur. Eer varsa -nutk ve idrkin mi'yr ve mikyas bizce
yalnz kendi nutk ve drkimiz olmad iin- bu konuda
vereceimiz hkm herhalde hakikatten uzak olmu olur.
Elektrik nev'inden bir birikme yerinde mev-cd hareket ettirici
kuvvetin varlk ve mikdnni kaba veya hassas terazinin yhud
civ stununun hareketsiz kaldna bakp da inkr etmek ne
kadar ma'nsz ise, insandan baka mevcdlarn ntk ve
mdrik olmadklarna, insanlarn kendi hiss ve idrklerini l
tutarak hkmetmeleri de o kadar ma'nsz oiur. Bunu ancak
660
15-.......Eb Sad yle demitir: Raslullah (S):
"le namazn serinlie braknz. ntyk scan
iddeti, cehennemin kaynama-sndandr" buyurdu.
Sufyn es-Sevr, Yahya el-Kattn ve Eb Avne,
Hafs ibn G-ys'a mutbaat ettiler871[30].
Hhk'lar bilir, bir de o Hlk'n byle bir mi'yr ve mikyas ile

bazen mcehhez kld mahlklar. Kinatn yaratcs ise
Hibirey yoktur ki, O'nu tesbh ve tahmd edip durmasn. u
kadar ki, siz onlarn'tebihlerini anlamyorsunuz" (cl-sr: 44)
buyuruyor. Tesbh, bhesiz ki nutk'dur. Her eyin nutku da
kendine gre olur. akl talarnn Peygamber'in elinde
tebihlerini, kendisi duyduu gibi, yannda bulunan sahbler
de o ana mahss olarak kulaklanyle duydular. Demek ki, o anda
Allah onlara o tebihleri duyacak bir idrk yaratm. Gayr ntk
mevcdlar dediimiz mahlklarn, kendilerine gre, bizim
anlamadmz birer tebihleri olduu gibi, ikyetleri de
olabilir. Cehennemin kendi hlinden ikyeti, kyamet gnnde
"oS^- J* = boldun m?" (cl-Kaaf: 30) suline kar, " ,y 'y. Ji =
Daha yok mu?" diye cevb vermesi; zerinden geecek
m'mine: Ey m 'min, abuk ge ki, senin nurun benim alevimi
sndrp duruyor" demesi de byledir.
Bunlarn hepsini de, hl lisn szlerinden diyerek, mecaza
hamletmek mumlan olduu gibi, hakikatlerine de hamletmee
hibir akl mni' yoktur (Ahmed Nam, Tecrd Ter., 11,392).
871[30] Buhar, bunlarn hepsinin Hafs ibn Giys'a
mutbaatianyle, bunlarn kendi rivayetlerinde ei-A'me'den
"le namazn serinlie braknz" Ifzndaki mu-tabaatlarn
kasdetti.
Buhar bu babn hadslerini ok gzel bir tertble sralamtr:
Evvel mutlak hadsi getirmi, ikinci olarak iinde
serinletmenin sonu.olacak vaktin -ki le-pelerin glgelerinin
661
10- le Namazn Seferde de Serinlie
Brakmak Bab 872[31]
16-.......Eb Zerr el-Gfr (R) yle demitir: Biz

Peygamber'Ie birlikte bir seferde bulunuyorduk.
Mezzin le namaz iin ezan okumak istedi.
Peygamber (S) "Serinlii bekle!" buyurdu. Bir mddet
sonra mezzin yine ezan okumak istedi. Peygamber
yine: "Serinlii bekle!" buyurdu. Nihayet mezzin, biz
tepelerin glgelerini uzanm grdmz zamana
kadar bekledi. Bunun zerine Peygamber: "b-hesiz
zuhurudur- nihyetinejrdda bulunan hadsi, nc olarak

kendisinde bu mutlakm mukayyede mahmul olmasndaki illetin
beyn bulunan hadsi, drdnc olarak da takydle tekellm
edilmi hadsi getirmitir. Muvaffak klc, ancak Allah'tr (bn
Hacer).
872[31] Buhr u balkla, namaz serinlie brakmann hazara
mahss olmadn, lkin seferde bunun yerinin yolcunun

konaklad zamandaki yer olacan irde etmiir. Yolcu
yrmekte yhd bir yry zerinde bulunduu zaman ise
bunda cem'u't-takdm yhud cem'u't-te'hr vardr. Nitekim bu,
kendi babnda gelecektir (bn Hacer).
Buradaki sefer, ittifkdir. Namaz serinlie brakmann illeti,
Peygamber tarafndan beyn buyurulduu zere, scaktan hsl
olacak ez ve meakkat olduundan, bu hususta hazarn
seferden fark yoktur. Ve serinlie brakmaktaki mstehblk
sefere kasr edilmi de deildir.
662
scan iddeti cehennemin kaynamasndandr.
Binenaleyh scak iddetlendii zaman namaz
serinlie brakn" buyurdu.
bnAbbs: "Tetefeyyeu zlluh =
Glgelerimeyillenir dner" (en-Nahl: 48) demektir,
dedi873[32].
11- Bab: le Namaznn Balan Vakti,

Gnein Tam Ortadan Batya Meylettii Sradr
Cbir: Peygamber (S) le namazn gndzn

ortasnda scan iddetli olduu zamanda kldrrd,
Dedi 874[33].
17-.......ez-Zuhr yle dedi: Bana Enes ibn Mlik

yle haber verdi: Raslullah (S) gne (gndzn
ortasndan) meylettii zaman kt ve le namazn
873[32]bn Abbs'n bu kelime hakknda verdii bu ma'ny, bn

Eb Hatim kendi tefsirinde mevslen rivayet etmitir.yetin
tamm yledir: "Onlar Allah'n yaratt herhangi bir eye
dikkatle bakmadlar m ki, onlarn glgeleri bile zelil zell Allah'a
secde ediciler olarak durmadan saa sola dner" (en-Nahi: 48).
874[33] Bu, Buhr'nin "Akam namaznn vakti bb"nda
Cbir'den mevslen rivayet ettii hadsin bir tarafdr.
663
kldrd 875[34]. Akabinde minber zerinde ayakta
durdu, kyamet saatini zikretti. Kyamet gnnde
byk byk iler olacan zikredip haber verdi.
Sonra: "Bana birey sormak isteyen varsa sorsun. Bu
makaammda durduum mddete her ne sorarsanz
hemen muhakkak haber veririm" buyurdu. nsanlar
alamakta ileri gittiler, Raslullah da: "Bana sorunuz"
demeyi oaltt 876[35]. Derken bn Huzfe es-Sehm
ayaa kalkp: Benim babam kimdir? diye sordu.
Raslullah: "Baban Huzfe'dir"buyurdu 877[36]. Sonra
yine "Bana sorunuz" demeyi oaltt. Bunun zerine
Umer ibn Hattb, iki dizi stne kt de: Biz Allah'
875[34] le namaznn ilk vakti, zeval n olduu buradan da

anlalm oluyor
876[35] Mnafklardan bz kimselerin Raslullah' gy
cevbdan ciz brakacak bir takn suller tertb ettiklerini
iitmesi bu hakl fkeye sebeb olmu, fkeli olarak "sorunuz"
diye tekrar etmitir. Sahblerin alamalarna, o hutbede kya-
met gnnn byk korkun lerini duymalar kadar,
Peygamber'in fkesi yznden zerlerine lh
azbn'.inmesinden korkmalar da sebeb olmutur. Nitekim eski
mmetlerin peygamberlere karsi muhalefetlerinden dolay nice
nice azblara uradklar-, Kur'n- Kerm'den bildikleri
hususlardand
877[36] Bu Abdullah ibn Huzfe, Peygamber'in, mektubunu
Bahreyn Meliki Munzir ibn Sv vstasyle Husrev

Pervz'eyollamaya me'mr ettii sahbdir. Usmn zamannda
Msr'da vefat etmitir.
664
Rabb, slm' dn ve Muhammed'i peygamber olarak
kabul ve tasdk ettik, dedi. Bunun zerine Raslullah
skt etti. Sonra "Demincek cennet ile cehennem u
duvarn yznde bana arz olundu. Ben byle hayrn ve
errin benzerini grmedim" buyurdu.
18-.......Bize u'be, Ebu'l-Minhl'den; o da Eb

Berze'den tahds etti (Eb Berze -R- yle demitir):
Peygamber (S) sabah namazn her birimiz yannda
oturan tanyacak kadar aydnlk olduu zaman
kldrr, bu namazda altmtan yz yete kadar okurdu.
le namazn gne (batya) meylettii vakitte
kldrrd878[37]. kindiyi de, birimiz (namazdan sonra
mescidden) Medine'nin en uzak yerine gider dnerdi
de, gne henz dipdiri bulunurdu879[38]. Rv Ebu'l-
Mnhl dedi ki: Ben Eb Berze'nin akam namaz
hakknda dediini unuttum. Eb Berze: Raslullah
878[37], zeval vakti demektir ki, gnein gndzn ortasna geip

bat cihetine meyi etmesinin balangcdr. Bu, vaktin evvelini
gsterdii iin, bundan nceki serinlie brakma hadslerine
mnf' olma?..
879[38] Gne'in dipdiri olmas, henz sca gememi, rengi
deimemi; bembeyaz olmas demektir ki, bundan, ikindinin

ilk vakitte klnmasnn mstehb olduu istidlal olunur.
665
yats namazn gecenin (ilk) te birine kadar -
sonradan dediine gre, yarsna kadar- geriye
brakmakta be's grmezdi, dedi.
Ve Muz ibn Muz (196) dedi ki: u'be ibn
Haccc (yukarda geen isndyle) yle dedi:
Sonradan Ebu'l-MinhPe dier bir kerre daha
kavutum da kendisi: Yhud gecenin te birine kadar,
dedi880[39].
19-.......Bana Glib el-Kattn, Bekr ibn Abdillah

el-Muzen'den; o da Enes ibn Mlik'den tahds etti. O
yle dedi: Biz Raslullah'n arkasnda le
namazlarn kldmz zamanlarda scaktan korunmak
iin kendi elbiselerimiz zerine secde ederdik 881[40].
880[39] Yats namaznn mstehb vakti gecenin ilk te birinden

yarsna kadardr. Gecenin sonuna kadar caiz olduuna da kat'
deliller vardr.
881[40] Bu, le namazn zevali mtekib, scan iddetli
zamannda, vaktinin evvelinde kldklarna dellet etmektedir

(Ayn).
666
12- le Namazn kindiye Kadar Geri
Brakmak Bab
20-.......Bize Hammdibn Zeyd, Amr ibn

Dinar'dan; o daCbir ibn Zeyd'den; o da bn Abbs'tan
tahds etti (O, yle demitir): Peygamber (S) le ile
ikindiyi, akam ile yatsy (birlikte) yedi rek'at ve sekiz
rek'at olarak kldrd 882[41]. Eyyb Sahtiyan Cbir'e:
Burada leffun ve nerim mevve vardr. Zr yedi rek'at

882[41]
akam ile yatsnn, sekiz rek'at da le ile ikindinin rek'atler

toplamdr. Eb Davud'un es-Snen'inde yine bn Abbs'tan ve
dier tarikten rivayet olunan bu hadste = Korku olmad ve
sefer de bulunmad hlde.." ziydesi olduu gibi, mm
Mlik'in bunu iittiinde: = Bunun yamurlu bir gnde
olduunu dnrm" dedii nakledilmektedir. Bu hads,
Mslim ile Nes'de de imm Mlik'in sz hri, byle rivayet
edilmitir.
Mzdeiife'de akam namaz ile yats namazn, yats vaktinde
klmak hakknda btn mmetin ttifak vardr. Peygamber,
Veda Hacc gn le ve ikindiyi Arafat'ta, akam ile yatsy da
Mzdeiife'de -ki bu mnsebetle oras Cem' diye isimlendirilir-
kldrmtr. Baka zaman ve meknda namazlar cem' etmeyi
Hanefler le mm Evz tecviz etmezler. Bununla beraber
korku, sefer, ve yamur zrlerinden dolay le ile ikindiyi,
akam ile yatsy bz artlar dhilinde cem' etmeye kaail olanlar
da oktur.... Bunlarn delilleri, metindeki hads ile o ma'nda
olan birok hadslerdir.
Hanefler ise Buhr ile Mslim'de Abdullah ibn Mes'd'dan
667
Muhte-rnil ki bu yamurlu bir (gndz ve) gecede
olmutur, dedi. Cbir de: Muhtemildir, dedi.
13- kindi Namaznn Vakti Bab
Ve Eb Usme, Him'dan: "Gne Aie'nin

odasndan kmadan" dedi 883[42].
rivayet edilen "Raslullah'n Cem'den baka yerde vaktinin

hricinde hibir namaz kldn grmedim. Cem'de, yn
Mzdeiife'de akam ile yatsy beraber kldrd ve ertesi gn
sabah namazn vaktinden evvel kldrd" hadsine dayanrlar ve
bu hads, hazarda, seferde herhangi iki namaz cem' etmenin
cevazna m'ir olan btn hadsler ile ameli ibtl etmitir,
derler. Cem' ile ilgili sahh hadsleri de, cem' olunan namazlarn
-evvelkisi son vaktine te'hr, dieri de, evvel vaktinde klnmak
suretiyle ta'cl edilmesinden dolay- br araya getirilmi gibi g-
rndklerini ve hakikatte her namaz vaktinde klnm
olduunu ileri srerler.
bn rn,Rabatu'r-Re'y, Eheb, bnu'l-Munzir, Kaffl Kebr ve
hadsi- . lerdcn bir cemat ise -det etmemek artyle- hazarda
namazlarn cem'iniri ec- . vzna gitmilerdir. Bunlarn
mstenedi, metindeki hadsin Mslim'deki rivayetinde: "bn
Abbs'a Raslullah bunu niin yapt?;diye sordular. mmete
zahmet oimasn iin, cevbn verdi" ta'Ilidir.
883[42] Bu ta'lk, Eb Zerr, Asl ve Kerme nshalarnda burada
bb bal akabinde gelmitir. Doru olan ise Buhr'nin bu

hususta car olan deti gibi, mevsl is-nddan sonraya
braklmasdr (bn Hacer).
le ile ikindi namaznn balang vakitlerini ta'yn ederken,
her beldede ve her gnde baka olan "Fey' u zevl"i de hesaba
dhil edip, fey' u zevali mteakiben le vakti, fey'u zevale bir
668
21-.......Bize Enes ibn I yd, Him'dan o da
babas Urve'den tahds etti. ie (R): Rasluilah (S),
ikindi namazn gne ie'nin hcresinden kmam
hlde iken klard, demitir.
22-.......ie(R): Raslullah (S) ikindi namazm

henz ie'nin hcresinde gne varken ve glge
ie'nin hcresinden ykselmeden klard, demitir.
23-.......Bize Sufyn ibnu Uyeyne, ez-Zuhr'den;

o da Urve'den; o da ie'den olmak zere yle haber
verdi: ie (R): Peygamber (S), gne odamda
zahirken ve henz glge ykselmemiken ikindi
namazn klard, demitir. Ve mm Mlik, Yahya ibn
Sad, uayb ibn Eb Hamza ve bn Eb Hafsa: "Gne
ykselmeden nce" diye rivayet etmilerdir884[43].
eyin bir veya iki misli kadar glge eklendikten sonra ikindi
vakti girer.
884[43] Buhr bununla una iaret ediyor; Burada isimleri
sylenen bu drt zt, bu is-ndla zikredilen hadsi rivayet

etmilerdir. Bunlarn yannda hads: "Gne ykselmeden nce"
lfzyledir ki, bunlarn rivayetlerinde zuhur yn ykselme,
669
24-.......Bize Avf, Seyyar ibn Selme'den haber
verdi. O yle demitir: Ben ve babam, Eb Berze el-
Elemi (R)'nin yanna girdik. Babam ona: RasluIIah
farz yazlm namaz nasl klard? diye sordu. Eb
Berze yle dedi: RasluIIah, sizin l Namaz
diyegeldii-niz zuhur (yni le) namazn, gne
gn ortasndan bat cihetine kaydnda
kldrrdi885[44]. kindi namazn kldrr, birimiz
namazdan sonra Medine'nin en uzak yerindeki evine
dnerdi de gne henz dipdiri bulunurdu. (Rv
Seyyar dedi ki:) Ben Eb Berze'nin akam
namaz'hakknda syledii sz unuttum. Eb Berze
yle devam etti: RasluIIah, sizin Atame adn
vermekte olduunuz yats namazn geri brakmay
sever, terch, ederdi. Bu namazdan evvel uyumay, ve
ondan sonra oturup konumay kerh grrd,
gnee iddir. Sufyn ibn Uyeyne rivayetinde ise zuhur yn

ykselme, fey'e, yn glgeye iddir (Ayn).
885[44] Be namazn farzyetini mtekib Cibrl'in Peygamber'e
ilk kldrd namaz, zuhur namaz olduundan,.bu namaza

"Saltu Ol" yn le namaz denilmitir.
670
holanmazd886[45]. Sabah namazndan da, insan kendi
yannda oturan tanyacak kadar aydnlk olduu
zaman kar ve (bu namazda) altmla yz yete kadar
okurdu
25-.......Enes (R) yle demitir: Biz ikindi

namazn klardk. Sonra insan Amr ibn Avf oullan
yurduna giderdi de, onlar ikindi namaz klyorlar
bulurdu 887[46].
26-.......Bize Eb Bekr ibnu Usmn ibnSehlibn

Huneyf haber verip yle dedi: Ben Eb Umne (Es'ad
886[45] Yatsdan evvel uyumak tenzh kerahet ile mekruhtur. Zr

uykuya dalmakla yats namazn karmak korkusu vardr.
Uyandracak kimse varsa be's yoktur.
Yatsdan sonra oturup konumak da mekruhtur. nk bu da
insan, t-atten, gece ibdetinden alkoyduu gibi, sabah
namaznn geirilmesine de se-beb olabilir. Bununla beraber
lim mzkeresi, misafir arlamak, ehl ve yl ile grmek gibi
hayrl ilerden dolay uykuyu bir mddet geri brakmakta hibir
kerahet yoktur.
887[46] Amr ibn Avf oullan Mednc'yc iki mil mesafede Kba'da
otururlard. Renc-ber olduklar iin, ikindi namazn evvel

vaktinden geri brakrlarm demek oluyor.
671
ibn Sehl)'den iittim, yle diyordu 888[47]: Bir defa
Umer ibn Abdilazz'in arkasnda le namazn kldk.
Sonra kp Enes ibn Mlik'in yanna girdik. Biz onu
ikindiyi klyor hlde bulduk. Ben ona: Ey amucam, u
kldn ne namazdr? diye sordum. Enes: kindi
namazdr; bu namaz, vaktiyle beraberinde klmakta
olduumuz Rashllah'm namazdr, dedi 889[48].
14- kindi Namaznn Vakti Bab
27-.......ez-Zuhr yle demitir: Bana Enes ibn

Mlik (R) tahds edip yle dedi: Raslullah (S), gne
henz yksek ve dipdiri olduu halde ikindi namazn
kldrd. Namazdan sonra Avl'ye gidecek insan
giderdi de, gne hl yksek bulunurken onlarn
yanna varrd. (Rv dedi ki:)Avl'nin bz yerleri
Medine'ye drt mil yhud ona yakn mesafededir
888[47] Eb Umne Es'ad ibn Sehl, kk sahbierdendir,

100'nc hicret ylnda vefat etmitir
889[48] Hadsciler, sahblerin "yle yapardk, byle ederdik"
diye rivayetleri bahso-lunan fiillerinin, Peygamber zamnnda

emir veya hi deilse takrir buyurulan fiiller olduunu kabul
eder ve bu gibi mevkuf hadsleri merf' sayarlar.
672
890[49].
28-....... Bize Mlik, bn ihb'dan; o da Enes

ibn Mlik'ten olmak zere haber verdi. O yle
demitir: Bizler ikindi namazn klardk. Namazdan
sonra bizlerden Kba'ya gidecek olan kimse gider,
gne hl yksek bulunurken Kubhlar'm yanma
varrd891[50].
15- kindi Namazn Karan Kimsenin

Gnah Bab
29-.......Rize Mlik, Nfi'den;oda bn

Umcr(R)'dcn haber verdi: O yle demitir: Raslullah
(S): "kindi namazn vaktinden karan kimse sanki
890[49] Avl, Medne civarnda Necd cihetine doru meskn olan

yerlerin'ismidir. En yakn ma'mresi ki, en uzak yerleri alt ile
sekiz mil mesafede idi. Bunun iin bu hadsin rvieri kh byle
drt mi! takdir ettikleri gibi, kh iki, kh alt, kh mil
dedikleri de vardr. Mesafe bildirmekten maksad, ikindi
namazn Ras-lullah'm ilk vaktinde kldrdn anlatmaktr.
891[50] Kub, Medne'nin gneyinde iki mil kadar uzaklkta,
zirat bol, meskn bir. yerdir. Mehur Kub Mescidi oradadr.
673
ehlini ve maln elinden karm gibidir" 892[51]
buyurdu. Eb Abdillah yle dedi: Yetirukum

a'mlekum "Size amellerinizi eksiltti" demektir.
Kendisinin bir yaknm ldrdm yhud ona id
mal aldm zaman Vetertu'r-racule (denir)893[52].
16- kindi Namazn Terkeden Kimsenin

Gnah Bab
892[51]Ehl ve evld katlolunmu, serveti telef olmu kimsenin

musbeti ne kadar bykse, bir ikindi namazm geiren
kimsenin musbeti de o kadar byktr. Bu namazn
geirilmesi, ya gnein batmasna, ya muhtar vakitten sonraya,
yhud gnein sararmas zamanna kadar bilerek geri
braklmasdr. Be namaz inden ikindinin tahsis edilmesi
hakknda trl trl tevcihler varsa da, en doru sz Aliah
istedii namaza, istedii fazileti tahsis etmi demektir.
893[52] Buhr bununla, Allah Tal'mn: "Len yetirakum
a'mlekum.." (Muhammed: 35) kavlindeki "yetirukum'''' lfzna

iaret etti. nk orada bu fiil iki mef'l nasb etmitir. Biri
htb kfi, ikincisi de 'tatm!ekum"dr. Binenaleyh bu fiil iki
mef'lc teadd edicidir. Bu ise hadsteki iki "lm"m mansb
okunmasn te'yd eder. Buhr "vetertu''r-racu!e" kavli ile de
ayn fiilin bir mef'le teadd ettiine iaret etmitir. Bu da
hadsteki "lnT'i tre okuyan Musteml rivayetini te'yd eder.
aret edilen yetin meali udur: "Onun iin gevek
davranmayn. Siz daha glib iken, (zillet gstererek) sulha da'vet
etmeyin. Allah sizinle beraberdir. Amellerinizi asla
eksiltmez''(Muhammed:'5$).
674
30-.......Ebu'l-Melh yle demitir: Biz bulutlu
bir gnde Bureyde ile gazvede bulunduk. Bureyde
yle dedi: kindi namazn ta'-cl ediniz. nk
Peygamber (S): "Herkim ikindi namazn (kasden) terk
ederse ameli btl olur" buyurdu 894[53].
894[53]Bureyde ibnu'l-Husayb el-Eslem, hayli rivayetleri olan

byk bir sahbdir. 62 hicret ylnda Merv'de gazada ken vefat
etmitir. Horasan diyarnda en son vefat eden sahbdir.
Peygamber, Eb Bekr'le birlikte hicret yolunda iken 70 s-vr
ile karlarna kp, ksa bir kelmdan sonra mslmn olular
ok ibretlidir. Medine'ye girite bayrak almasn teklf edip,
sarktan bir bayrak yaparak, en nde bayrak tutarak
yrmtr.
Bulutlu gnde ta'cin hikmeti, gnein grlmemesinden
dolay namaz muhtar vakitten sonraya brakmak yhud
farknda olmakszn gnein batmasna kavumak korkusudur.
sleri tekfir eden Haricler, bu hadsi kendilerine sened
edinerek: Her kim mn edilecek ey'e kfr eder tasdik etmezse
ameli heba o/r"(el-Mide:5) yetini tefsr eden hadslerden
.sayarlar. Hlbuki i onlarn dedikleri gibi olursa, yetin
mefhmu ile hadsin mantuku mtenz kar. nk yetin
mefhmu "mn edilecek ey'e kfir olmayann ameli btl
olmaz" iken, hadsin mantuku: "kindi namaznn farzlma
mn ettii hlde erkeden kimsenin ameli btl olur"
sretindedir. O hlde bu hadsi yle te'vl etmek gerekir: Bu
namaz terkedenin amelinin sevab -sonradan kaza etse bile-
heder olur, yhud azalr, yhud dier sh amellerinin sevblar
kendisine ancak tevbe etmesiyle verilir. Yhud da meleklerin
gzel ahadetinden mahrum kalr, gibi zecr ve teddi hiz
ma'nlarla tcv'l gibi (bn Haccr ve Ayn).
675
17- kindi Namaznn Fazileti Bab
31-.......Bize sml, Kays'tan; o da Cerr'den

olmak zere tahds etti. Cerr ibn Abdillah el-Becel (R)
yle demitir: Bizler Peygam-ber'in yannda
bulunuyorduk. Peygamber (S) bir gece; yn ayn on
drd olan bedr gecesi aya bakt da, yle buyurdu:
"Sizler u ay, grlmesinden hibiriniz mahrum
olmakszn (yhud birbirinize gsterebilmek iin
skp stste ylmanza hacet kalmakszn) 895[54]
hepiniz zahmetsizce gryor olduunuz gibi,

Rabb'inizi de muhakkak ylece greceksiniz 896[55].
Artk gnein domasndan ve batmasndan evvelki
895[54] Kavis iindeki terceme, metindeki "tudmne" lfznn

"tudmmne" suretindeki rivayetine ddir.
896[55] Bu grleni grlene benzetme deil, grmeyi grmeye
benzetmedir. Btn hads kitblarndaki birok rivayetlerin

lfzlar hep bunu te'yd edicidir. Kyamet gnnde m'min
kullara Rabb'Ierinin cemlini hicbsz olarak grme ve ma-
hede etme myesser olacana Mu'tezile ile Hricler'den baka
btn slm frkalar ittifak ederler. Bununla ilgili hadsleri en
az yirmi kadar sahb rivayet etmi olduundan, bunlar ma'nen
mtevtr olduklar gibi "Yzler o gn ter tazedir. Rabb'lerini
greceklerdir1 \c\~Kyme:22), "Hayr, bhesiz ki onlar o gn
Fabb'lerinden kat'iyyen mahrumdurlar"(ct-Tatff: 15) yetleri ile
dier yetler, bu gr te'yd edicidir.
676
namazlarn hibirinden ahkonmamamza muktedir
olursanz, onu yapnz"897[56]. Sonra u yeti okudu:
"...Rabb'ini, gnein douun-dan evvel ve batndan
nce hamd ile tesbh eV (Kaaf: 39).
sml ibn Eb Hlid: Bu namazlar yapn, sakn
bu namazlar sizden kap gitmesin, demitir.

A'rec'den; o da Eb Hureyre(R)'den olmak zere
tahds etti. O, yle demitir898[57]:
897[56] Yn bu iki vakitteki namaz klmaktan alkoyacak, sabah

uykusu, gndzdeki megaleler gibi manialar bertaraf etmek
elinizden gelirse yapnz, demektir. Mslim rivayetinde tasrh
edildii zere, gnein domasndan evvelki namaz sabah
namaz, batmasndan evvelki namaz da ikindi namazdr. Farz
namazlarn hepsi de fazlete msavidirler. Ancak her birinin
kendine hss bir meziyetle dierlerinden ayrlmasna da bir
mni' yoktur. Bu iki vakite hss olan fazlet ve meziyet,
mtekb hadsteki gece melekleri ile gndz meleklerinin
birleme zamanlan ve amellerin Allah'a arz gibi hususiyetler
olup, bu iki vakitte Allah'a kan amellerin mkfat da, hrette
Allah' mahede olmas pek yakr.
898[57] bn Huzeyme'nn Sahlfinde merfen rivayet edilen hads,
en tafsllidir: Terce-mesi udur: ' 'Gece melekleri ile gndz

melekleri sabah ile kindi namazlarnda sizde birleirler. Sabah
namaznda birletikten sonra gece melekleri semya ykselir,
gndz melekleri kalrlar, ikindi namaznda da birleirler. Bu
defa da gndz melekleri ykselir, gece melekleri kalrlar.
Ykselen meleklere Rabb 'leh.....
677
Raslullah (S) yle buyurdu: "Bir takm
melekler geceleyin, dier takm melekler de gndzn
birbirlerini mtekb size gelirler. Bunlar sabah ile
ikindi namazlarnda birleirler. Sonra iinizde kalm
olan melekler semya ykselirler899[58] Rabb'lar
namaz klm kullarnn hller'ni en iyi bilir olduu
hlde, yine o meleklere: Kullarm ne hlde braktnz?
diye sorar. Onlar da: Biz onlar namaz klar hlde
braktk ve yanlarna da namaz klarlarken varmtk,
derler"900[59].
diye sorar"
899[58] Her iki takm meleklerin namaz vaktinde gelip gitmeleri,
mslrnnlarla birlikte namazda hzr olmalar, m'minler

hakknda ilh bir ltuf ve keremdir. nk melekleri,
insanlarn en iyi hllerine muttali' klp haklarnda gzel vg ve
ahadette bulundurmu oluyor.
900[59] M'minlerin birbirlerine gzel ahadette bulunmalar,
lehine ahadet olunan hakknda Allah katnda rahmet vesilesi

olduu iin, meleklerin m'minler hakkndaki ahadetleri de
elbette ilh rahmete sebebdir.
bdet ve tatimize muttali' olan bu melekler, kavillerin en
sahihine gre, hayr ve err ilerimizi yazmakla vazifeli olup,
hayt devam ettii mddete yanmzda duran, ldkten sonra
kabrimizin bandan ayrlmayan, Hafaza Me-lekleri'nden baka
meleklerdir.
678
18- Gnein Batmasndan nce kindi
Namazndan Bir Rek'at Yetitiren Kimse Bab
901[60]

Raslullah (S) yle buyurdu: "Biriniz ikindi
namazndan bir secdeyi gn batmadan evvel
yetitirdii zaman, namazn tamamlasn. Sabah
namazndan da bir secdeyi gn domadan nce
yetitirdii zaman, o da namazn tamamlasn" 902[61].
34-....... Bana brahim, bn ihb'dan; o da

Salim ibn Abdillah'tan; o da babasndan olmak zere
tahds etti ki, babas Abdullah ibn Umer (R) ona,
901[60] Buhr'nin bu bab balamaktan garaz, musall, gne

batmadan evvel bir rek'at, gne battktan sonra da ikinci rek'at
klnacak ekilde ikindi namazn klsa, bu namaz caiz olup kaza
etmeye ihtiy olmadna iaret etmektir (h Veli-yullah).
902[61] Gnein batmasndan evvel ikindi namaznn bir rek'at
klndktan sonra gn batarsa, namaz btl olmayp,

tamamlanmas lzm geldiine fakhlerin ittifak vardr. Sabah
namaz hakknda da cumhurun kavli budur. Yalnz Hanefler,
sabah namaz tamamlanmadan gne doarsa namaz btl olur,
derler. Vakil namazn zrsz olarak byle dar zamana kadar
geri brakmak gnhtr.
679
Raslullah'tan u temsili iittiini haber vermitir:
Raslullah (S) yle buyuruyordu: "Sizden evvel gelen
mmetlere nis-betle sizin (dnydaki) bekaanz,
(btn gne nisbetle) ikindi namazndan gnein
batmasna kadar olan mddet gibidir 903[62]. Tevrat
ehline Tevrat verildi. Onunla altlar. Lkin gn
yary bulunca almaktan ciz kaldlar. Fakat
kendilerine yine birer krt (olan gndelikleri) verildi.
ncl ehline de ncil verildi. Onlar da ikindi namaz
vaktine kadar (onunla) altktan sonra, onlar da ciz
oldular. Onlara da birer krt (olan gndelikleri)
verildi. Sonra bize Kur'n verildi. Gnein batmasna
kadar altk ve bize ikier krt olarak (gndelik)
verildi. Bunun zerine Tevrat ehli ile ncl ehli: Ey
903[62]kindi namazna id hadsler arasnda Buhr'nin,

Peygamber'in bu meselini zikr etmesine sebeb, hadsin
metnindeki "kindi namazndan gnein batmasna kadar olan
mddet gibidir" ibresidir. kindi vakti, hereyin glgesi iki
misli olduu zaman girer diyenler, bu ibarenin zimmndaki
iaret ile de ihticc ederler. nk szn siyak, ikindi
mddetinin azlna dellet eder..kindinin balangc, glgenin
bir misli olduu zamandan i'tibr edilse, gndzn yarsndan
kindiye kadar alanlarn alma mddeti, kendilerinden
sonrakilere ya musv, ya daha az olmu olur ki, bu takdirce
temsildeki kuvvet azalm olur.
680
Rabb'tmz, onlara ikier krt, bize ise (yalnz) birer
krt verdin; hlbuki biz daha ok altk, derler. Aziz
ve Cell olan Allah da: (Btn gn altnza gre
art edilen) gndeliinizden birey kestim mi? diye
sorar. Onlar: Hayr (kesmedin), derler. O da: te o
benim fadlmdr ki, onu dilediime veririm,
buyurur*'904[63].
35-....... Bize Eb Usme, Bureyd'den; o da Eb

Burde'den; o da Eb Musa'dan olmak zere tahds etti.
"Mslmanlara kar Yahudiler ve
Hnstiyaniar'n hli una benzer ki, bir adam bir takm
kimseleri (sabahtan) gecenin girmesine kadar almak
zere cretle tutmu. Bu iiler gnn yansna kadar
altktan sonra: Senin (verecein) gndelii
904[63]Bu hadsden u anlalyor: Yahdler'in btn gn,

Hristiyanlar'n da gndzn kalan yansnda almak zere ecri
ikier krt imi. Hangisi ii sonuna kadar tamamlasa, tamm
creti hakk kazanmakla ikier krt alacakm. Lkin ii yanda
brakp taahhd ettikleri ie vefa etmedikleri iin, herbirine
isabet eden kadar cret alp, birer krata niiolmular. Sonra
Mslmanlar gelip de her iki taifenin cretlerinin toplamm
alnca hasede uradlar. bu tarzda olmam olsa, bu szlerin
ma'ns sahh olmaz... (Hattb).
681
istemeyiz, deyip savumular (tam creti hakk
etmemiler). O adam bakalarn cretle tutup,
kendilerine: u gn tamamlayn da art ettiim
gndelii size (eksiksiz) vereyim, demi. Bu ikinci
takm da almaa koyulmular. kindi namaz
vaktine gelince bunlar da (iten vazgeip): altmz
senin olsun (gndelik istemeyiz), demiler. Bu sefer
yine bakalarn cretle tutmu da, onlar gnn kalan
mikdrnda, gn batncaya kadar almlar ve
(kendilerinden evvelki) her iki takmn gndeliklerini
tastamam olarak hakk etmiler"905[64].
19-Akam Namaznn Vakti Bab
At ibn Eb Rebh: Hasta oan kimse akam

namaz ile yats namaz arasm birletirir demitir
906[65]
905[64] Bu, Allah'n emrettiini terk eden Yahudiler ve

Hristiyanlar ie, Hakk'n hidyetini ve Raslullah'in getirdiini
kabul eden Mtislmnlar hakknda darb edilmi bir meseldir...
(Ayn).
906[65] Bu ta'lki, Abdurrazzk kendi Musannafmda mevslen
rivayet etti. Ahmed ibn Hanbel ileishk ve filer'den bzilar
682
36-.......Bize el-Evz tahds edip yle dedi: Bize
Rfi' ibn Hadc'in himayesinde olan Ebu'n-Nec -ki
o, At ibnu Suheyb'dir- tahds edip yle dedi: Ben
Rfi' ibn Hadc(R)'den iittim, yle diyordu: Biz
akam namazn Peygamber ile birlikte klardk da, her
birimiz namazdan ktktan sonra att oklarn
dt yerleri muhakkak grrd 907[66].
37-.......Bize u'be, Sa'd'dan; o da Muhammed

ibn Amr ibni'l-Hasen ibn Al'den olmak zere tahds
etti. O yle demitir:
Haccc Medine'ye geldiinde, biz Cbir ibn
Abdillah'a (namaz vaktini) sorduk. Cbir de yle dedi
908[67]: Peygamber (S) leni (zevalden sonra)
da buna kaail olmulardr. Bunlara gre akam ile yatsnn vakti

birdir. Kaa'd Iyd yle dedi: Vakitleri mterek olan namazlar
cem' etmek bazen snnet, bazen ruhsat olur. Arafat ile
Mzdelife'de iki namaz arasn cem' etmek snnettir. Sefer,
hastalk ve yamur zrleriyle iki namaz birletirmek ise
ruhsattr... (Ayn).
907[66] Bu sz yalnz temsil ve beyn iin zikr edilmiyor. Akam
namazndan sonra karanlk bsbtn basncaya kadar ok yar

bi'1-fiil vki' olduu, hadslerin ifdelerinden anlalyor.
908[67] Haccc'n vi olarak Medne'yegelmesi.bn Zbeyr'in
683
gndzn scanda, ikindiyi henz gne beyaz ve
tertemiz iken, akam gne battnda, yatsy da
bazen erken, bazen ge kildrrd. Cemati toplanm
grdnde erkence kldrr; gecikdiklerini
grdnde namaz geri brakrd. Sabah namzm ise
onlar y-hud Peygamber karanlkta klarlard 909[68].
38-.......Seleme ibnu'1-Ekva' (R) yle demitir:

Bizler Peygamber'le beraber akam namazn gne
hicbla gizlendii zaman (yn ufuk izgisinin arkasna
girip grnmez olduu zaman) klardk 910[69].
39-.......bn Abbs (R): Peygamber (S)

birletirilmi olarak yedi rek'at ve yine birletirilmi
ldrlmesinden sonra, 64. hicret ylndadr. Haccc,

Emevler'in valilerinin deti vehile namazlar vakitlerinden geri
brakrd. Hz. Al'nin torununun olu Muhammed'in Cbir'e
suli, ite buna dirdir. Cbir de metindeki cevb vermitir.
909[68] Bu ekk, Muhammed ibn Amr'dandr. Cbir: "Onlar
klyorlard" m demi, yoksa "Peygamber onu klyordu" mu

demi? Buras hatrnda kalmam demektir.
Bu hads, be namazn vakitlerini bildirdii gibi, namaz
vaktinin evvelinde klmann faziletini de haber veriyor.
910[69] Yn gne perdenin arkasna girip grnmez olduu
zaman demektir. Akam namaz sz karinesine i'timd ederek,

faili zikretmeksizin zamrlendirmitir.
684
olarak sekiz rek'at kldrd, demitir 911[70].
20- Akam Namazna Ia Denilmesini

Kerih Gren Kimse Bab
40-....... Bana Abdullah el-Muzen (R) yle

tahds etti: Peygamber (S) yle buyurdu: "Bedeviler
takm sizin u namaznzn, yn akam namaznzn
isminde size glib gelmesinler". Peygamber -yhud
Abdullah ibn Mugaffal el-Muzen- Bedeviler (akam
namazna) derler, dedi 912[71].
911[70] Bu hads, le namazn ikindiye kadar geri brakma

babnda (12. bbda) gemiti. Peygamber, akamla yatsy
birletirilmi olarak yedi rek'at; le ile ikindiyi de birletirilmi
olarak sekiz rek'at kldrm oluyor. Bu lfz, takdim ve te'hre
muhtemiidir. Lkin bb balna uygun dmesi iin, bunun
te'hre ham-led-Hmesi daha evldr.
912[71] Son cmlenin kaaili Peygamber olduuna gre -ki szn
evki bunu gerektiriyor-hadsin metnine dhildir. Kaali

Abdullah ibn Mugaffel el-Muzen olduuna gre ise, bir Mdrec
kelm olmu olur.
Bu hadisi Mslim, bn Umer tarkinden yle rivayet etmitir:
^l vÛlj Sjiyu' (hj ;Ci*Ji <JJi L_*\k" J li .f&> /J Jp
i>S f^Li; Sl= Bedeviler takm u namaznzn isminde size
'galebe etmesinler. nk o(nun smi) Allah'n Kitdb'nda
sadr. Bedeviler develerini atemeynyats karanlnda saarlar
da onun iin 'ya bu ismi verirler".
Marib'e '", isa'ya "ateme" ve "i hire", ve her ikisine
685
21- (Hadislerde) Ia ve Ateme'nin
Zikredilmesi 913[72] ve Ateme smini Ia
Ma'nasna Kullanmay Caiz Gren Kimse Bab
Eb Hureyre dedi ki: Peygamber (S):

"Mnafklara en ar gelen namaz ile fecr
namazlardr" buyurdu 914[73] Yine Peygamber (Eb
birden a-lb tarikiyle "eyn" demek Arablar arasnda pek

yaygndr. Nitekim Peygamber ve sahbler tarafndan da bu
lfzlar ok kullanlagelmtir. Binenaleyh konumuz olan
hadslerdeki nehiy, tahrm iin deildir. Yalnz Allah'n Kitb'-
na uymak iin yats vaktine "", yats namazna da ""
dedikten sonra, akam namaz vaktine "marib" demeye
mmeti altrmak istenilmitir. Hadsin medds:
"Bedevler'in dedii gibi siz de maribe diye diye her iki vakit
nazarnzda seilemez hle gelecek, siz de akam namazn isim
benzerli-- ine aldanarak, vaktine kadar geri brakmakta be's
grmeyeceksiniz" de-
mek olur
913[72] Bu bbdak hadsin siyak ile bundan nceki bb hadsinin
siyak birdir. Byle olunca iki bb balnn mugyereti (gayr

oluluk) vechi nedir? dersen, ben derim ki: Peygamber'den ""
isminin marib ma'nsnda kullanlmas sabit olmad, fakat
"ateme" isminin "" ma'nsna kullanlmas sabit olmutur.
te Buhr bu haysiyetle, iki bb bal arasnda mugyeret
yapmtr (Ayn).
914[73] Buhr bu ta'ik "Cematle namaznn fazleti bb"nda
686
Hureyre'ye hitaben): "Eer onlar ateme ve fecr
namzlarmdaki fazileti bilir olsalard, (muhakkak ona
emekliyerek dah gelirlerdi)" buyurdu 915[74].
Eb Abdillah el-Buhr:
htiyar edilecek olan, Yce Allah'n "Ve min
ba'di saltVl-" (en-Nn 58) kavlinden dolay,
denilmesidir,
dedi.
Ve Eb Musa'dan: Bizler i namaz srasnda
nevbetlee Peygamber'e
giderdik. Peygamber bu namaz karanlk iyice
iddetleninceye kadar geriye brakt, dedii zikrolunur
916[75]
Ve Ibn Abbs ile Aie: Peygamber, namazn

oyalanp geceye brakt, dediler 917[76].
Bzlar da Aie'den: Peygamber ateme
mevslen tahrc etti.

915[74] Bunu, "Ezan konusunda kur'a ekme bb"nda mufassalen
tahrc etti.
916[75] Bunu, "sa'nn fazleti bb"nda mufassalen tahrc etti.
917[76] Buhr, bn Abbs'n bu szn "isa'dan nce uyumak
bb"nda; ie'nin szn ise "I'nm fazleti bb"nda tahrc

etti.
687
namazn geceye brakt, dediini sylediler 918[77].
Ve Cbir: Peygamber, namazn kldrd, dedi
919[78]. Eb Berze de:
Peygamber namazn te'hr ederdi, dedi79.
Enes de: Peygamber el-e'1-hire namazm geriye
brakt,
dedi. Keza bn Umer, Eb Eyyb ve bn Abbs:
Peygamber (S) marib namazn ve namazn
kldrd, demilerdir 920[79]
41-.......Salim yle demitir: Bana babam

Abdullah ibn Umer (R) haber verip yle dedi:
Raslullah (S) bir gece bize namazn kdrd, ki o
namaz insanlarn "ateme" diye isimlendire geldikleri
918[77] Buhr ie'nin bu szn, kadnlarn geceleyin

mescidlere kmalar babnda tahrc etti. Bu ta'lk, ilerinde
"ateme" ve "a'teme" zikredilmi olanlardr. Bundan sonra
Buhr, 'nm zikredildiine ahadet eden ta'lkleri zikretmeye
balad.
' Buhr bunu, "Akam namaznn vakti bab" ile "Yats
namaznn vakti bab" 3a mufassal olarak rivayet etti.
919[78] Buhr bunu, "Akam namaznn vakti bab" ile "Yats
namaznn vakti bab" 3a mufassal olarak rivayet etti.

920[79] Buhr bu ravnin hadslerini srasyle Hacc, Veda
Hacc, ve le namaznn ikindiye kadar geri braklmas

bblarnda mevslen rivayet etmitir.
688
namazdr. Sonra namaz bitirip bize kar dnd de
yle buyurdu: "Bu gecenizi grdnz m! te bu
geceden i 'tibaren yz senenin banda (bu gn)
yeryznde bulunanlardan hibir kimse kalmayacaktr
921[80]
22-nsanlar Toplandklar Yahud

Toplanmakta Geciktikleri Zaman Yats
Namaznn Vakti Bab
42-.......Muhammed bn Amr yle demitir: Biz

Cbir ibnAbdillah'a Peygamber'in namazndan sorduk.
O da yle dedi: Peygamber, le namazn (zevalden
sonra) gndzn scanda; ikindiyi henz gne
dipdiri iken; akam gne battnda; yats namazn
da insanlar toplanp oaldklar zaman erken
vaktinde; insanlar az birikip toplanmay geciktirdikleri
zaman ise ge kldrrd. Sabah namazn ise karanlkta
921[80]Buhr bu hadsi, Kitbu'1-lm, cs-Semer bi'l-lm babnda

da zikretmitir. Aleme: Marib krmzl... battktan sonra
gecenin ilk te birine denir. Bir kavle gre,'i hire
namaznn vaktine denir ki, yats vakti ta'br olunur (Kaans
Ter,).
689
kldrrd 922[81].
23- Yats Namaznn Fazileti Bab
43-.......Urve'ye de ie (R) haber verip yle

demitir: Raslullah (S) bir gece yats namazn ge
vakte kadar geri brakt. Bu, henz slm yaylmadan
evvel idi 923[82]. Peygamber (o gece hcresinden)
kmad. Nihayet Umer: (Buradaki) kadnlar, ocuklar
uyuyakaldi-lar, dedi. Bunun zerine Raslullah dar
kt ve^mescid ahlsine hitaben: "imdi yeryznde
bu namaz sizden baka kimse beklemiyor" buyurdu
924[83].
44-.......Eb'Ms (R) yle demitir: Ben ve

gemiden benimle gelmi olan arkadalarm Baku
922[81] Bu hads ve ilgili haiyeler "Akam namaznn vakti"

babnda (20 bbda) gemiti.
923[82] Bunu, 26. bbda gelecek olan bn Umer hadsi
aklamaktadr
924[83] Umer'in "Kadnlar ve ocuklar uyuyakaldlar" sz,
bunlarn cemate devam ettiklerine ve bu devamn mstehb

olduuna dellet eder.
690
Buthn'da konaklamtk 925[84]. Peygamber (S) de
Medine'de idi. Her gece yats namaz vaktinde Pey-
gamber'in huzuruna bizimkilerden be on kiilik bir
cemat nevbetle giderlerdi. Ben ve arkadalarm bir
defasnda Peygamber'i kendisine id bir ile megul
bulduk 926[85]. Ondan dolay namaz, gecenin yars
oluncaya kadar geciktirdi. Sonra Peygamber kt ve
cemate namaz kldrd. Namaz bitirince, yannda
hzr olanlara: "Gitmeye acele etmeyiniz. Sevininiz,
insanlar iinde sizden baka bu saatte namaz klan
kimsenin bulunmamas-Allah'n size hss olan
ni'metlerinden-dir -yhud da: Bu saatte sizden baka
kimse namaz klmad-" buyurdu. Bu iki szden
hangisini buyurduunu ,rv Eb Ms bilmiyor. Yine
Eb Ms: Bunun zerine bizler yerimize dndk ve
Raslul-lah'tan bunu iitmi olmamz sebebiyle sevinip
ferahlandk, dedi 927[86].
925[84] E'rler'in msfir kaldklar Baku Buthn, Medine

etrafndaki vadiden birinin ismidir.
926[85] Tabern'nin el- Mu 'cem 'inde, Peygamber'in bu srada
ordu techzi ile megul' bulunduu sahh bir senedle tasrih

edilmitir.
927[86] Bu hads ile bundan evvelki hads, yats namazn gecenin
691
24-Yats Namazndan nce Uyumann
Mekruh Grlmesi Bab
45-.......Bize Hlid el-Hazz, Ebu'l-Minhl'den;

o da Eb Berze(R)'den olmak zere tahds etti. O yle
demitir: Raslullah (S) yats namazndan nce
uyumay ve ondan sonra da oturup konumay kerh
grrd 928[87].
25- Uyku Basmasna Yenilen Kimsenin

Yats Namazndan ' Evvel Uyumas Bab

yats namazn bir gece ge vakte kadar brakt.
Nihayet Umer (Peygamber'in hcresine doru) yksek
sesle: es-Salte, (mescidde bulunan) kadnlar ve
ilk te birine kadar yhud gecenin yarsna kadar geri

brakmaktaki fazleti beyn etmek iin sevk edilmitir. Buna
dir baka rivayetler de vardr.
928[87] Yats namazndan evvel uyumak ienzhiyye kerahet ile
mekruhtur. Bu hads, ve kerhatin sebebleri 13. bbda gemiti.

Hads, burada biraz daha tafslli bir lfzla gelmitir.
692
ocuklar uyudular, diye nida etti. Bunun zerine
Raslullah kt da "Bu namaz yer ahlsinden sizden
baka hi kimse beklemiyor" buyurdu. Rv: (Yats
namaz) o zamanlarda Medine'den baka yerde k-
lnmazd, dedi 929[88].
Yine Rv: 0 zamanlar mslmnlar yats
namazn, krmzln kaybolmasndan gecenin ilk
te birine kadar olan vakit iinde klarlard, dedi
930[89].
47-.......Bize Abdurrezzk haber verip yle dedi:

Bana bn Cureyc haber verip yle dedi: Bana Nfi'
haber verip yle dedi: Bana Abdullah ibn Umer yle
tahds etti: Raslullah (S) bir gece yats namaznda
megul klnd da bu namaz o kadar te'hr etti ki,
bizler mescidde uyuduk, sonra uyandk, sonra yine
929[88] slm'n yaylma balangc olan o trihlerde byle olmas,

tabidir. nk dier dnlerde yats namaz olmad gibi,
mslmnk da Medne hricine yaylmamt. Vaka Mekke'de
bz mslmnlar vard. Fakat onlar gizlice kaldklar in,
cematle namaz yalnz Medne'ye mahss idi.
930[89] Hads metnindeki "e-afak", Eb Ysuf, Muhammcd ve
afi'ye gre, yatsdan evvel bat cihetindeki kzlln; Eb

Hanfe'ye gre ise, o kzllktan sonraki beyazln addr.
693
uyuduk, sonra yine uyandk. Sonra Peygamber
yanmza kt, sonra: "imdi yer ahlsinden, sizden
baka bu namaz bekleyen kimse yoktur" buyurdu.
bn Umer, uyumakla namaz vaktini karmaktan
korkmad zaman yatsnn takdimi ile te'hri arasnda
fark gzetmezdi, hatt yatsy klmadan evvel yatar
uyurdu.
bn Cureyc yle dedi: Ben At ibn Eb Rebh'a
bunu syledim de, o bana yle dedi: Ben bn
Abbs'tan iittim, o yle diyordu: Raslullah
namazm bir gece o kadar ge brakt ki (mesciddeki)
insanlar uyudular, uyandlar, yine uyudular, yine
uyandlar. Bunun zerine Umer ibnu'I-Hattb ayaa
kalkt da (yksek sesle): es-Salte, dedi 931[90].
At yle dedi: bn Abbs yle dedi: Derken
Allah'n Peygam-ber'i (hcresinden) dar kt. Ba
su damlatr hlde ve elini ba zerine koymu
vaziyette k hl gzmn nndedir. Geliini
mteakb: "mmetime meakkat ykleyecek
Bu rivayet ile dier rivayetlerden Umer'n mescidden

931[90]
Peygamber'in hcresine doru yksek sesle "es-Salte" diye

bard anlalyor.
694
olmasaydm, muhakkak onlara bu namaz byle
klmalarn emrederdim" buyurdu.
bn Cureyc dedi ki: Ben At'dan, Peygamber'in
kendi elini bana koymas keyfiyyetini, bn Abbs'n
haber verdii gibi iyice tesbit ve ta'rf etmesini istedim.
At benim iin parmaklar arasn biraz ayrdktan
sonra parmak ularn tepesi zerine koydu. Sonra
bititirip o hey'ette bann zerine yrtt, gezdirdi.
Nihayet ba parma yz cihetinden kulak yumuana
deinceye kadar (yukardan aa) dulununa ve
sakalnn kenarna doru indirdi 932[91]. Bunu bylece
(tekrar tekrar yaparken) ne eksiltiyor, ne de acele
ediyordu. Mteakiben Peygamber: "Benim tarafmdan
mmetim zerine meakkat yklemek olmasayd,
muhakkak onlara, bu namaz byle klmalarn
emrederim" buyurdu 933[92].
932[91] Sud :Gz ile kulan arasna denir ki "dulun" ta'br

olunur. Ve dulun zerine sarkan saa denir ki, zlf ve prk
ta'br olunur (Kaams Ter.).
933[92] Bu siyaka gre bn Cureyc, dorudan doruya
Peygamber'in fiilini deii, At'-nn hikye ettii suret ile olan
fiilini ta'rf etmi oluyor. Bununla beraber hadsin banda "bn
Abbs yle dedi" diye tasrh etmitir.
695
26-Yats Namaznn Vakti Gece Yarsna
Kadardr Bab
Eb Berze: Peygamber (S) yats namazn geri

brakmay mstehb grrd, dedi 934[93].
48-....... Bize Zaide, Humeyd, et-Tavl'den; o da

Enes'ten olmak zere tahds etti. Enes (R) yle
demitir: Peygamber (S), namazn gece yarsna
kadar te'hr etti, sonra namaz kldrd, sonra da: "(Bu
saatte) insanlar namaz klp uyumulardr. Siz ise
namaz klmay beklediiniz mddete (bir nevi')
namazda demeksiniz"'buyurdu.
bnu Eb Meryem unu ziyde etti: Bize Yahya
ibn Eyyb haber verip yle dedi: Bana Humeyd tahds
etti, O, Enes'ten iitmitir. Enes: Peygamber'in o
Bu rivayete gre, yats namaznn fazilet vakti, gecenin ilk te

biri olduu anlalyor. Bu vakti beyn iin sahblerin
kulland lfzlar muhteliftir. Fa-khlerin bu konudaki
ihtilflar da bu lfzlarn ihtilfndan ne'et etmektedir
934[93] Bu, "kindi namaznn vakti bb"nda geen Eb Berze
hadsinin bir tarafdr.
696
namaz geciktirdii gecede, Peygamber'in yznn
parlts hl gzmn nndedir, demitir 935[94].
27- Sabah Namaznn Fazileti Bab
49-.......Bize Kays tahds etti. Bana Cerr ibnu

Abdillah (R) yle dedi:
Bizler bir gece Peygamber'in yannda
bulunuyorduk. Peygamber (S) ayn on drd olan bedr
gecesinde aya bakt da yle buyurdu: "Dikkat edin,
sizler u ay birbirinize gsterebilmek iin skp
stste ylmanza hacet kalmakszn hepiniz
zahmetsizce gryor olduunuz gibi -yhud:
Grlmesinde bir seilememezlie ve bheye d-
meksizin gryor olduunuz gibi- Rabb'inizi de
muhakkak greceksiniz. Artk gnein domasndan ve
batmasndan evvelki namazlarn hibirinden
alkonmamanza muktedir olursanz, onu yapnz"-
Sonra u yeti syledi: "Rabbini, gnein douundan
935[94]Buhr bu ta'lki Kitbu'l-Libs'ta mevslen tahrc

etmitir. Buhr'nin burada bu la'lkle murad, Humeyd'nin
hadsi Enes'ten itmi olduunu beyndr.
697
evvel ve batndan nce hamd ile tesbh et" (ei-Kaaf:
39}936[95],
50-.......Bize Hemmm tahds edip yle dedi:

Bana Eb Hamza, Eb Musa'nn olu Bekr'den; o da
babasndan olmak zere tahds etti. O (yn Eb Ms
-R-) yle demitir:
Raslullah (S): "ki serinlik namazn (yn
sabah ve ikindi namazlarn) her kim klarsa cennete
girdi" buyurdu 937[96].
Ve bnu Rec yle dedi: Bize Hemmm ibn
Yahya, Eb Ham-za'dan tahds etti ki, ona da bunu
Abdullah ibn Kays'n olu Eb Bekr haber vermitir
936[95] Bu hads, "kindi namaznn fazileti" ismiyle geen 18.

bbda da gemiti. Buradaki lfzda terdd olarak Tudhne"
ta'bri gelmitir. Bu da bir nesneye ebh ve mkil olmak yn
bir eye ok benzeyip seilemez olmak ma'y nsna gelen
"iuCi1i= el-Mudht" masdanndandr.
Hadsin bb balna uygunluk noktas "Gnein domasndan
nceki... namazdan alkonmamanza muktedir olursanz..."
szdr
937[96] Berdn, iki serinlik zaman demektir; sabah ve ikindi
namzlaryle tefsr edilmitir.

Bu hads Mslim'de Umre ibn Rueybe(R)'den: "$* ji J^^ 31
$ 'J +jjje- Jjj jj-^-i - Gnein domas le batmasndan evvel
namaz klan kimse, cehenneme asla girmiyecektir" lfzyle
gelmitir.
698
938[97].
51- Bize shk ibn Mansr, Habbn'dan tahds

etti. O yle demitir: Bize Hemmm tahds edip yle
dedi: Bize Eb Cemre, Abdullah ibn Kays'n olu Eb
Bekr'den; o da babasndan; o da Peygambcr'den olmak
zere bu hadsin benzerini tahds etti " 939[98]
28- Sabah Namaznn Vakti Bab
52-.......Bize Hemmm Katde'den; o da

Enes(R)'ten olmak zere tahds etti. Ona da Zeyd ibn
Sabit (R), Peygamber ile beraber sahur yemei
yediklerini, sonra namaza durduklarn tahds etmitir.
938[97] Buhr bu' ta'lki, stad Abdullah ibn Rec'dan getirdi ki,
maksad senedde zikri geen Eb Bekr'in, Eb Ms el-
E'r'nn olu olduunu bildirmektir. Zr insanlar onda ihtilf
etmilerdir.
939[98] Buhr bununla da yine Eb Cemre'nin stadnn, Eb
Bekr bnu Abdillah ibn Kays -ki o Abdullah ibn Kays, Eb Ms

el-E'r'dir- olduunu gstermitir. Bunu Eb Bekr'in, Umre
ibn Rueybe'nn olu olduunu ileri srenlere redd iin getirdi.
Umre hadsini de Mslim ve dierleri rivayet etmitir. Bundan
da bunlarn ayr ayr iki hads olduu, biri Eb Musa, dieri de
Umre ibn Rueybe'den geldii zahir olmutur (Ayn ve
Kastalln)
699
(Enes dedi ki:) Ben, Sahur yemei ile namaz arasnda
ne kadar zaman gemiti? diye sordum. Zeyd: Elli
yhud altm (yet okuyacak) kadar, dedi 940[99].
53-....... Ravh dedi ki: Bize Sad {ibnu Arbe),

Katde'den; o da Enes ibn Mlik'ten olmak zere
tahds etti. Allah'n Peygamberi (S) ile Zeyd ibn Sabit
(R) beraber olarak sahur yemei yemiler. Sahr
yemeini bitirdikleri zaman Allah'n Peygamberi
namaza kalknca hep beraber namaz klmlar 941[100].
Eb Katde dedi ki: Ben Enes'e: Sahur yemeklerinden

ayrlmalar ile sabah namazna girmeleri arasnda ne
kadar zaman olmu? diye sordum. Kiinin elli yet
okuyaca zaman kadar, dedi.
54-.......Eb Hazm, Sehl ibn Sa'd(R)'den
940[99] Bundan sabah namaznn erken klnd ve sahuru, fecrin

tuluna yakn zamana kadar geri brakmann mstehb olduu
istidlal olunur. Elli, altm yet okuyacak mikdr zaman, bir
saatin te birinin bete biri, yn drt dakka kadar takdr
edilmitir ki, bir abdest alacak zamandr. Bzlar el-Hkkaa
Sresi'ni misl olarak rd etmilerdir.
941[100] Buradaki metinde " U = Mteakiben namaz kldk"
tarzndadr. Bu da mes-cidde Zeyd ve dier sahbler de beraber

olarak namaz kldklarn ifde ediyor.
700
iitmitir. O yle diyordu: Ailem iinde sahur
yemeini yerdim de sonra sabah namazn Raslullah
ile beraber klmay yetitirebilmem iin bana sr'atli
davran olurdu (yn, evimden kmakta acele
ederdim).
55-....... bn ihb yle demitir: Bana

Zubeyr'in olu Urve haber verdi. Ona da ie haber
verip yle demitir: M'mine kadnlar Raslullah ile
beraber sabah namaznda rtlerine rtnerek hzr
bulunurlar, sonra namaz yerine getirdikleri zaman
evlerine dnerlerdi de daha henz ortalk alaca
karanlk olduundan dolay onlar kimse tanmazd
942[101].
Buhr kk bir farkla bu hadsi Kitbu's-Salt'n "Kadn

942[101]
ka elbise inde namaz klar" nvmyle geen 13. babnda da

tahrc etmiti.
Sabah namazn klmak iin tals yn ortalk iyice
aydnlanmadan evvelki vakti semek mi, yoksa isfr, yn
aydnla kadar gecikmek mi efdaldir? Mlik, afi, Ahmed ibn
Hanbel, shk ibn Rhye hep talsi terch ederler ve buna
delletine kaail olduklar bu hadsle ve daha ak olan
dierleriyle ihticc ederler. Hanefler ise isfr' daha faziletli
grrler. Delilleri bu hadsin kuvvetinde olmad hlde,
mteaddid tarklerle rivayet edilen: " fa 2 jîi \jj ,Jr% =
701
29- (Gne Domadan Evvel) Sabah

Raslullah (S) yle buyurdu: "Her kim gne
domadan evvel sabah namazndan birrek'-at
yetitirirse, o sabah namazn yetitirmi olur. Her kim
de gne batmadan nce ikindi namazndan bir
rek'atyetitirirse, o ikindi namazn yetitirmi olur"
943[102].
30- (Gne Batmadan Evvel) kindi

944[103]
Sabah namaz is/n terch ediniz, nk ecri daha byktr"

gibi hadslerdir.
943[102] Bu hads kk farkla 19. bbda da gemiti.
944[103] Bu bb ismi ile geen bb ismi arasndaki fark udur:
Birincisinde geen hads, ok defa karlmalar! vki'

olabilmeleri sebebiyle iki namaza hsstr. kinci bb isminin
tefsri olan hads ise daha ummdir.. (Kastalln).
702
Raslullah (S): "Namazdan bir rek'at yetitirebilen, o
namaz yetitirmi olur" buyurdu 945[104].
31- Sabah Namazndan Sonra Gne

Ykselinceye Kadar Namaz(n Hkm Nedir?)
Bab
58-....... Bize Him (ed-Destev), Katde'den;

o da Ebu'l-liye'den; o da bn Abbs'tan olmak zere
tahds etti. bn Abbs (R) yle demitir:
Kendilerinden rz olunmu bir ok adamlar -ki bence
onlarn en rz olunan Umer ibn Hattb'dr-
Peygamber (S)'in, sabah namazndan sonra gne
irk edinceye (yn o vakte gelinceye) kadar,
ikindi'namazndan sonra da gn batncaya kadar
namaz klmaktan nehyetmi olduunu benim yanmda
945[104]Bu iki babn hadsleri ile o ma!nda olan birok haberlere

binen gurbdan evvel kindi namazndan bir rek'at klndktan
sonra gne batarsa namaz btl olmayp, tamamlanmas lzm
geldiine fakhlerin ittifak vardr. Sabah namaz hakknda da
cumhurun kavli budur. Yalnz Hanef fakhleri sabah namaz
tamamlanmadan gn doarsa namaz btl olur, derler. Namazn
btl olmasnn onlarca illeti, nehiy vaktinin girmesidir...
703
ahadet etmilerdir 946[105].
Bize Msedded tahds edip yle dedi: Bize
Yahya (el-Kattn), u'be'den; o da Katde'den olmak
zere tahds etti. (Katde dedi ki:) Ben Ebu'l-liye'den
iittim; o da bn Abbs'tan; o: nsanlar bu hadsi bana
tahds ettiler, demitir 947[106].
59-.......Bize Yahya ibn Sad, Him'dan tahds

etti. Him: Bana babam haber verdi, dedi. Babas
946[105] Namaza gre kerahet vakti saylan zamanlar hakknda

hadsler oktur. Kerahet vakitlerinin hududunu beyn eden
hadsler ise farkl lfzlar le geldiklerinden, o rivayetlere bina
edilen hkmler hakknda da fakhler ihtilf etmilerdir. Mesel
bu metindeki " Jîji jjlj j*. = Gne irk edinceye kadar" lfz,
bz yerde " ^JJi\ ^ ^ = Gne tul' edinceye kadar" eklinde
gelmektedir. Tul'un balangcndan irka kadar olan vaktin,
namaz iin nehyedilm vakit olduuna dellet eden hadsler de
oktur...
T gnein ykselmesine kadar olan zaman kerahet vakti
sayanlar " C^." lfzn " Jjj" ma'nsna huss bir tul' ile tefsir
ederler ve her iki lfz ile gelen rivayetlerde fark gzetmezler.
947[106] Bu, zikredilen hads hakknda dier bir tarktir. Buhr bu
tarki, Katde'nin bu hadsi Ebu'l-liye'den iitmesini bildirmek

iin zikretmitir. nk hadsin birinci tarkinde iitme tasrh
edilmemiti. Bir de Buhr bu tarki u'be'nin, hadsi
Katde'den almakta Him'a mutbaatn gstermek iin de
zikretmitir. ayet sen: Katde'nin, iinde Ebu'l-liye'den
iitmesi bulunan hadsi evvel getirmek yakrd, dersen; ben
de: Buhr birinci tarki, l oluundan dolay ne geirmitir,
derim (Ayn).
704
Urve: Bana bn Umer haber verdi, dedi. bn Umer (R)
yle demitir: Raslullah (S): "Klacanz namaz iin
gnein doma zamann ve batma zamann taharri
(yn arayp intihb) etmeyiniz" buyurdu 948[107].
Ve Urve ibnu'z'-Zubeyr yle dedi: Bana bn
Umer tahds edip yle dedi: Raslullah (S) yle
buyurdu: "Gnein hcibi tul edip grnd vakit t
gne ykselinceye kadar, gnein hcibi batt
vakitte t gib oluncaya kadar namaz te'hr ediniz"
buyurdu 949[108].
948[107] et-Taharr: Bir nesneyi samm kasd ve azm eylemek,

kullanmaya en lyk olan nesneyi taleb eylemek...
ma'nlarmadr.
Burada taharriden maksad, namaz klmayp klmayp da o
zaman gzetlemektir. Peygamber'in bu nehyi, gnein doma
ve batma vakitlerini aratran gnee tapanlara benzenilmemesi
hikmetine dayanr. Kerahet vakitlerinde namaz mutlaka me.n'
edenler, bunu mstakili sayp taharri kasd olsun olmasn btj
vakitlerde namaz klmay tahrm kerahetle mekruh grrler.
Tecvz edenler ise bu hadsi bundan evvelki hadsin tefsr edicisi
sayp, sabah ile ikindi namazlarndan sonra namaz klmann
keraheti yalnz tul'ile gurubu namaz iingzet-leyenlere
mahsstur, derler. Ve ie'nin Mslim'de rivayet edilen "Umer
yanlmtr. Raslullah ancak gnein douu ile batnn
taharri edilmesinden nehiy buyurmutur" hadsi ve bu nevi'den
dier hadslerle ihticc etmek isterler.
949[108] Gnein hcibi, doma ve batma zamanlarnda kursunun
ilk ve son gzken kenarlarna denildii gibi, gne henz ufkun

altnda iken, cirminden evvel sabahleyin gzken ualarna da
705
Abdetu'bnu Sleyman, bu hadsi rivayet
etmesinde Yahya ibn Sad el-Kattn'a mutbaat etti
950[109].

Raslullah (S) iki trl al veriten, iki trl
giyiniten, bir de u iki namazdan n'ehiy buyurdu:
Sabah namazndan sonra gn douncaya kadar, ikindi
namazndan sonra da gn batncaya kadar namaz
klmaktan nehiy buyurdu. Keza istimali sanma ile
brnmekten, bir de tek sevb inde avret yerini ge
doru aacak biimde ihtb etmekten nehiy buyurdu.
Keza munbeze suretiyle al veriten ve bir de
mulbese suretiyle alveriten nehiy buyurdu 951[110]
denildii vardr.
950[109] Buhr bunu, Bed'u'1-Halk Kitb'nda tahrc etmitir.
951[110] Bu hads daha nce getii gibi, ileride Kitbu'I-Buy'
ileKitbu'I-Libs'ta da gelecektir.
Hadsin buradaki bb ismine uygunluk noktas "...iki
namazdan:Sabah namazndan sonra gne douncaya
kadar...'namaz klmaktan nehiy buyurdu" fkrasidr.
Hadsteki itimlu's-samm ve ihtib ile ifde edilen giyiniler,
daha nce getii yerde aklanmt. Munbeze ve mulbese
sretleriyle yaplan chiliyye al veri eitlerini de Kitbu'l-
Buy'da aklamak daha uygun olacaktr. Bununla beraber
ksaca tantlmalar yledir:
706
32- Bab: Musall, Klaca Namaz in
Gnein Douu ncesi Vakti Semez
61-.......Bize Mlik, Nfi'den; o da bn Umer'den

olmak zere tahds etti (O, yle demitir): Raslullah
(S): "Herhangi biriniz klaca namaz iin gnein
douu ve bat sralarn seip de tam o vakitlerde
namaz klmasn" buyurdu.
62-....... bn ihb yle demitir: Bana At ibnu

Yezd el-Cunde' haber verdi. O Eb Sad el-Hudr
(R)'den yle derken iit-mistir: Ben Raslullah (S)'tan
iittim: "Sabah namazndan sonra gne ykselinceye
Lims al verii: "Ben senin kumana, sen de benim kumama

elinle dokundun mu, al veri gerekleir, yn terch etme
hakkmz dsn" diye pazarlk etmek...
Nibz al verii: Bunun hakknda da eitli ta'rfler vardr:
Zuhr'ye gre al veri yapacaklardan her biri dierine kendi
kuman atar ve hi biri dierinin malna ve raz olup
olmadna bakmaz. Bu atma ile sat ve al gerekleir ve
seme hakk sakt olur....
Lims ye nibz'n her ikisi de bey'i garer ve kumar nev'ne dhil
olduklar iin er'an nehy olunmulardr. Mteri alaca mal
grmeli ve vasflarn bilmelidir. Aldatmaca al veri sahh
deildir...
707
kadar hibir namaz olmaz; ikindi namazndan sonra
da gne kayboluncaya kadar hibir namaz olmaz"
buyuruyordu.
63-.......Bize u'be, Ebu't-Teyyh'dan tahds etti.

O yle demitir: Ben Humrn ibn Ebn'dan iittim, o
Muviye'den tahds ediyordu. Muviye ikindiden
sonraki iki rek'at kasd ederek yle demitir: Sizler
yle bir namaz klyorsunuz ki, yemn olsun biz Ra-
slullan ile o kadar beraber bulunduk da, onun bu
namaz kldn hi grmedik. Ve yine yemn olsun ki,
bilkis O bu namaz klmaktan nehiy buyurmutur
952[111].
64-......Eb Hureyre (R) yle demitir:
Muviye bu sz hutbede sylemitir. Bakalar, bilhassa

952[111]
Aie, Peygamber in bu namaz kldn haber veriyorlar.

Muviye nefy ediyor, dierleri ise sbat ediyorlar sbt edicinin
nefy ediciden ne alnmas ise, kararlatrlm bir kaa-idedir O
grmemekle, klmam olmas lzm gelmez. Nitekim kldn
gren var sbt rivayeti, nehiy hakknda gelen rivayetlere
muarz deildir. nk s-bt rivayetinin sebebi vardr.
Binenaleyh sebebl olan ona katlr. Sebebsz olan nafileler de
umm zere bak kalr, yn nehy edilmi olur (bn Hacer ve
Kas-talln).
708
Raslullah (S) u iki namazdan nehiy buyurdu: Sabah
namazndan sonra gn douncaya kadar, ikindi
namazndan sonra da gn batncaya kadar namaz kl-
maktan nehiy buyurdu.
33- kindiden Sonra ve Bir de Sabah

Namazndan Sonra Mstesna: Namaz Klmay
Kerih Grmeyenler Bab
Bu kerh olmamay Umer, bn Umer, Eb Sad

ve Eb Hureyre rivayet etmilerdir 953[112].
65-.......bn Umer (R) yle demitir: Ben

arkadalarm nasl klar grdm ise, ben de yle
klarm. Ne gece, ne de gndz hibir kimseyi istedii
gibi namaz klmaktan nehy etmem. Yalnz gnein
douu ile batn taharri etmeyiniz 954[113].
953[112] Bu iki vakitin dnda namaz klmay kerh grmeyen bu

sahblerin hadsleri, bundan nceki bblarda gemitir.
954[113] mm Mlik bu hadse tutunarak, istiva vaktinde namaz
klmakla be's grmez. afi le Eb Ysuf nehiy hadslerine

bakarak "menindir" demi ve yalnz cu-mua gnn istisna
etmilerdir. Leys ibn Sa'd, Evz, Hasen Basr, Tvs da Mlik'in
709
34- kindi Namazndan Sonra Klnagelen
Faiteler ve Benzeri Namazlar (Cenaze ve
Ratibeler Gibi) Bab
Kurayb, mm Seleme'den olmak zere yle

dedi: Peygamber (S) ikindiden sonra iki rek'at namaz
kld
da: "Abdu'l-Kays'tan bir takm insanlar beni
le , namaznn ardndaki iki rek'attan
alkoymulard" dedi 955[114].
66-.......ie (R) yle demitir: Raslullah'

vefat ettiren Allah'a yemn olsun ki, Raslullah o iki
rek'at Allah'a kavuuncaya kadar terk etmedi. Namaz
klmaa kudreti kesilmedike de Yce Allah'a
itihadna uygun iclihda bulunmulardr. Eb Ysuf'tan

baka K-feliler cumuay da istisna etmezler
955[114] Buhr bu ta'Iki, Sehv'de, Abdu'1-Kays hey'etinde, bir de
Ebvbu'1-Amel .f's-Salt'm "Kendisi namaz klarken kelm

edildii zemn eliyle iaret eder ve dinler" babnda (153)
msned olarak tahrc etmitir.
710
kavumad. Namazlarnn birounu oturarak klard.
ie ikindiden sonraki iki rek'at kasdederek,
Peygamber bu iki rek'at klard. Lkin mmete ar
gelir korkusuyla bunlar mescidde klmazd. m-
metten hafifletmeyi gerektirecek eyleri (yapmay pek)
severdi.
67-.......Bize Him tahds edip yle dedi: Bana

babam haber verip yle dedi: ie: Ey kz kardeimin
olu, Peygamber (S), ikindi namazndan sonraki iki
rek'at benim hcremde hi terketme-di, dedi 956[115]
68-.......ie (R) yle demitir: ki namaz

vardr ki, Raslullah (S) onlar srren de, alenyeten de
(yn evinde de, darda da) terketmezdi. Onlar sabah
namazndan evvel iki, ikindi namazndan sonra da iki
kindiden sonra nafilenin kaza edilmesini caiz grenler

956[115]
buna ve benzerlerine futundular. Mni' olanlar; bunun

Peygamber'in hususiyetlerinden olduunu ileri srerler.
Mslim'de bu yle gelmitir: "Peygamber bu iki rek'at ikindi
namazndan evvel klard. Sonra bir defa megul olup klamad.
Yhud unuttu da klamad. Bundan dolay kindi namazndan
sonra kld. Sonra buna devam etti. nk (herhangi) bir
namaz klarsa, ona devam etmek detndeyd"
711
rek'at idi " 957[116].
69-.......ie (R): Peygamber(S)'in hibir gn

ikindi namazndan sonra bana gelip de iki rek'at
klmad olmazd, demitir 958[117].
35- Bulutlu Gnde Namaz Evvel

Vaktinde Eda Eylemek Bab
70- ....... Ebu'I-Melh tahds edip yle demitir:

Biz, bulutlu bir gnde Bureyde ile beraber bulunduk. O
yle dedi: Namaz evvel vaktinde eda eyleyin. nk
Peygamber (S): "Her kim ikindi namazn (kasden)
erkederse ameli btl olur" buyurdu 959[118].
957[116] Bu hads ile o ma'nda olan hadslere, ikindi namazndan

sonra, gurb zamannda namaz kasd etmemek artyle nafile
klmay caiz gren fakhler tutunmular. Bu nafileyi mutlaka
mekruh grenler ise, yalnz rtibelerden karlm namazlarn
kazas caiz olduuna hkmetmiler ve Peygamber'in buna
devamn Peygamberlik hususiyetlerinden saymlardr.
958[117] Bu hadslerle, ikindi namazndan sonra namaz klmay
nehyeden hadslerin aras yle cem' edilir: Nehiy hadsleri,

sebebsiz olan nafileler hakkndadr. Bu son hadslerdeki
namazn sebebi ise, bb balnda da getii gibi, le
namaznn kaan fitesinin kaza edilmesidir (Kastailnt).
959[118] Bu hads kk farkla ayn kitabn "kindi namazn
712
terkeden kimsenin gnh" babnda (17. bb) gemiti. Orada
hadsle ilgili aklamalar verilmiti. Burada u kadarn tekrar
edelim: Bulutlu gnde namaz evvel vaktinde klmann hikmeti,
gnein grlmemesinden dolay namaz muhtar olan
vaktinden .sonraya brakmak, yhud farknda olmakszn
gnein batmasna kavumak korkusudur. Bundan dolay
Hanef fakhler de bulutlu gnde ikindi namazn evvel vaktinde
klmay mstehb grmterdir.
Bureyde ibnu'l-Husayb el-Eslem, 62.;hicret ylnda Merv'dc
gazada iken veft etmi bir sahbdir. Horasan diyarnda en son
vefat eden sahabdir. slm'a girii de zikre deer: Peygamber'e
Allah tarafndan hicrete izin kt zamn, yannda Eb Bekr ve
hizmetisi mir bn Fuheyre olduu hidc Mekke'den gizlice
Medine'ye doru yollanmlar. S'i.kasda azm etmi olan Kurey
kfir-
iraleri de kendisini bulup getirene byk mkfatlar va'd
ettikleri iin, gzerghtaki kabilelerden buradi duyanlar tam'a
kaplp, yollarda taarruza, hazrlanmlard. O cmleden olarak
Bureyde de -kendi rivayetine gre- Sehm , oullar'ndan yetmi
svari ile birlikte belki rastlarm diye kmt. Karlatk-
larnda Peygamber:
Sana kim derler? diye sormu.
Bureyde, deyince, Peygamber Eb Bekr'e dnp:
Muhakkak bizi/n i serinledi ve salh buldu" diyerek lefe'ul
etmitir. Sonra Bureyde'ye:
Kimlerdensin? diye sormu.
Eslem'denim, cevbm alnca:
Selmet bulduk" demi. Sonra:
Elem'in hangi kolundan? demi.
Ben Sehm'den, deyince:
Yo Eb Bekr, senin seninin, nasibin buyurmu.
Ondan sonra sra Bureyde'ye gelip:
Y sen kimsin? diye sordu.
Ben Abdullah olu Muhammed, Allah'n Ras I'y m
"^cevbn alnca:
ahadet kelimesini sylemi; bu kadar bozuk bir niyetle
713
36- Namaz Vaktinin kp Gitmesinden
Sonra Ezan Okumak Bab
71-.......Eb Katde (R) yle demitir: Bir gece

Peygamber ile birlikte yolculuk ediyorduk.
Topluluktan biri:
Y Raslallah, bizlere bir gece sonu
konaklamas yaptrsan! dedi.
Raslullah:
"Uyuyakalp namaz geireceinizden
korkarm" buyurdu Bill:
Ben sizleri uyandrrm, dedi.
Yattlar. Bill de arkasn, bindii devesine
dayad. Derken gzleri kapanp, o da uyuyakald.
Nihayet Peygamber uyand zaman gnein kursu
kmken, kendisi de, beraber getirdikleri de hep birden mn

etmilerdir. Bureyde: "Allah'a hamd ederim ki, bizler
zorlanmaksizm isteyerek mslmn olduk" demi. Ertesi gn
Bureyde:
Y Raslallah, yannda bayrak olmakszn Medne'ye girmek
mnsib deildir, demi ve bandan rtsn zp mzran
ucuna balam, Medne'ye girinceye kadar elinde
Muhammed'in bayrai olarak nleri sra yrm durmutur
(Radya'IIahu anhum- Tecrd-Ter., 11,404).
714
domu hldeydi. Peygamber:
"Y Bill, dediin nerede kald?" buyurdu.
Bill:
Bu gne gelinceye kadar bana bunun gibi ar
bir uyku atlmamtr, dedi.
Raslullah:
"bhesiz Allah istedii zamanda ruhlarnz
kabz etti ve yine istedii zamanda onlar size geri verdi.
Y Bill, kalk da insanlara namaz iln et (yn ezan
oku)" buyurdu. Akabinde Raslullah abdest ald.
Gne ykselip bembeyaz olduu vakitte de kalkt,
namaz kldrd 960[119].
960[119]el-Ezn, et-Te'zn; nida, da'vet ve i'ln demektir. Bu,

gemi namaz iin ezan okunacana delildir. Gemi namazlar
iin ezan ve ikaamet mes'elesinde limlerin grleri farkldr.
Hanefler'e gre gemi nama?; iin hem ezan okunur, W. hem
ikaamet edilir. Ahmed ibn Hanbel, Eb Sevr ve bnu'l-Munzir'in
kavilleri ,y de budur. Gemi namazlar birden fazla ise, birincisi
ezan ve ikaametle klnr, . dierlerinde yalnz ikaametle
yetinmek ihtiyara baldr. nk Tirmiz'nin bn Mes'd'dan
Handak gazvesi hakkndaki rivayetinde: "Handak gnnde Pey-
v-k gamber'in drt namaz gemiti. Gece ilerledii vakitte
Bill'e emretti. Ezan oku-v du, sonra ikaamet etti, le klnd.
Sonra ikaamet etti, ikindi klnd. Sonra i ikaamet etti, akam
klnd, sonra ikaamet etti, yats klnd" denilmitir.
Tul'dan sonra gne ykselinceye kadar gemi namazlar kaza
etmenin caiz olmadna Hanefi'ler bununla ihticc ederler.
715
37- Vakit Geip Gittikten Sonra nsanlara
Cemaatla Namaz Kldran Kimse Bab
72-.......Cbir ibn Abdillah (R) yle demitir:

Handak harbi gn Umer ibnu'l-Hattb, gne
battktan sonra geldi de Kurey kfirlerine svmeye
balad. Y Raslallah, ikindi namazn az daha gne
batmadan klamayacaktm, dedi. Peygamber de:
"Vallahi ben de klamadm" buyurdu. Bunun zerine
kalktk, Buthn vadisine gittik. Orada Raslullah
namaz iin abdest ald, biz de namaz iin abdest aldk.
Mteakiben gne batm olduu hlde ikindiyi, sonra
arkasndan da akam kldrd 961[120].
Buradaki beyndan yalnz ikindi namaznn geirildii

961[120]
anlahyorsa da, Ahmed ibn Hanbel'in Msned'inde Eb Sad

Hudr'den gelen hadste, ve bundan evvelki haiyede zikredildii
zere Tirmiz'de bn Mes'd'dan gelen hadste le ile ikindi ve
akam namazlar geirilmi oiup, bunlar yatsdan sonra
klnmtr. Nes'deki rivayet de bu ma'nyadr. mm Mlik'in
el-Muvatta'nda. ise le ile ikindinin fevt olduu anlalyor.
Bu hadslerin cem'i yledir: Handak harbi gnlerce srmtr.
Bir gn le ile ikindi, baka gn yalnz ikindi namazlarn
karm olmalar htra gelebilir.
Bu hadsten kaza namaznn cematle klnmas meru
olduuna istidlal etil-mitir. Nitekim icm', bunun cevaz
716
38- Kim Bir Namaz Unutursa Onu
Hatrlad Zaman Hemen Klsn. O, Bu
Namazdan Bakasn Kaza Etmez Bab
brahim en-Naha:
Bir tek namaz (mesel) yirmi sene unutan
kimse, bu namazdan bakasn kaza etmez, demitir.
73- Bize Eb Nuaym ile Ms ibn sml tahds

edip yle dediler: Bize Hemmm (ibn Yahya),
Katde'den;odaEnes'ten;o da Pey-gamber'den olmak
zere tahds etti. Peygamber (S) yle buyurmutur:
"Her kim bir namaz unutursa, onu hatrladnda
klsn. O namazn bundan baka keffreti yoktur ~ Ve
beni hatrlamak iin namaz kl' (Th: 14).
Ms ibn sml dedi ki: Hemmm yle dedi:
Ben Katde'den iittim; o hadsi rivayet etmesi
zerine vki' olmutur. Yalnz Leys ibn Sa'd bunu men' etmitir.
Bu hadsten akam namaz vaktinin krmzlktan sonraya kadar
uzad da ifde edilmi oluyor. Herhalde o vakte kadar
uzuyormu ki, o gn akam namazndan evvel dier namazlar
klnm
717
zamanndan sonra "Ekimi's-salte liz-zikr =
Hatrlamak iin namaz kl diyordu 962[121].
Ve Habbn yle dedi: Bize Hemmm tahds
etti. Bize Katde tahds etti. Bize Enes, Peygamber'den
bunun benzerini tahds etti 963[122].
39- Gemi Namazlarn Sra le Kaza

Edilmeleri Bab
962[121] Bu kinci okuyu ez-Zuhr'den iitilmi ise de, mehur

olan kraat Mushaf'larda ve metinde olduu gibi "Li-zikr =
Benim zikrim iin" tarzdr. Bu yetin burada getirilmesi
Peygamber tarafndan m vki' olmutur, yoksa hadsi rivayet
ettikten sonra iiticiye hccet dikmek iin Katde mi
okumutur? En sahh olan, bunun Peygamber'in sznde dhil
olmasdr. Delli de Mslim 'de: "Biriniz uyuyakalp namaz
klmazsa yhud namazdan gaflet ederse, onu hatrladnda kl-
sn. nk Allah: Ekimi's-salte li-zikr buyuruyor" denilmi
olmasdr. O rivayet de Katde tark indendir.
Bu hadsten, unulan ile uyuyakalp kilamayana kaza etmesi
lzm gelecei hkm karlr. Kasden klmayana kazann
vcbu ise evleviyette kalr. Cumhurun mezhebi budur.
zrlye kaza lzm geliyorsa, kasden klmayana evl tarikiyle
lzm gelir.
963[122] Bu ta'hki Eb Avne kendi Sahh'lnde mcvslen rivayet
etmitir. Buhr bununla Katde'nin Enes'ten iitmesini beyn

etmek istemitir. Zr bunda Katde tahdsi sarahatle
sylemitir. Katde mdetlislerden olduu iin evvel ondan
"an Enesin" lfzyle rivayet etti, sonra da bunu "Haddesen
Enesun" lfzyle gelen rvyetiyle takviye etmek istedi (Ayn).
718
74-....... Cbir (R) yle demitir: Umer ibnu'l-
Hattb Handak harbi gn Kurey'in kfirlerine
svmeye balad ve: Y Ras-lallah, ikindi namazn az
kalsn gne batmadan klamayacaktm, dedi. Cbir
dedi ki: Bunun akabinde Buthn vdsine indik. Ras-
lullah gne battktan sonra ikindiyi kldrd, sonra da
akam namazn kldrd 964[123].
40- Yats Namazndan Sonra Uyumayp

Lakrd Etmenin Mekruh Grlmesi Bab
75-.......Bize Ebu'I-Minhl tahds edip yle

dedi: Ben, babam Selme ile Eb Berze el-
Es!em(R)'nin yanma gittim. Babam ona: Raslullah'm
farz yazlm olan namazlar nasl kldrr olduunu
bize tahds et, dedi. O da yle dedi: Raslullahleyi -
ki siz onu "l" ismiyle armaktasnz- gne
semnn ortasndan batya doru kayd zaman
kildrrd. kindiyi kldrrd. Namazdan sonra birimiz
Bu hads bundan bab nce "Vakit geip gittikten sonra

964[123]
insanlara cematle namaz kldran kimse" unvanl 37. bbda az

farkla gemitir.
719
mes-cidden Medine'nin en uzak yerine gider, ailesine
dnerdi de gne henz dipdiri bulunurdu. (Rv
Eb'l-Minhl yle dedi:) Ben Eb Berze'nin akam
namaz hakknda sylediini unuttum. Eb Berze dedi
ki: Raslullah yats namazn geceye brakmay
mstehb grrd. Ve yine Eb Berze: Raslullah yats
namazndan evvel uyumay ve yatsdan sonra da
oturup konumay kerih grrd 965[124], dedi. Sabah
namazndan da birimiz yannda oturan tanyacak
kadar aydnlk olduu zaman ayrlrd. Bu namazda
altmtan yz yete kadar okurdu.
41- Yats Namazndan Sonra lim ve Dier

Hayrl ler Hususnda Uyank Kalp Sohbet
Etmek Bab
965[124]Bu hads de 13. bb altnda ve 25. bb altnda gemiti.

Hadsle ilgili aklamalar oralarda verilmitir.
Yatsdan sonra oturup konumak -ki buna semer ve musmere
denir- mekruhtur. nk bu insan gece ibdetinden alkoyduu
gibi, sabah namazn karmaya da sebeb olabilir. Amma ilim
mzkeresi, misafir arlamak ehl ve tyl ile grmek gibi
hayrl ilerden dolay uykuyu bir mddet te'hr etmekte kerahet
yoktur
720
76-.......BizeKurratu'bnu Hlid tahds edip yle
dedi: Bir gn Hasen'Basr'yi ders verecek diye
bekledik. Bize gelmesi gecikti. Nihayet (mescidden ve
dersten) kalkp gidecei vakit yaklanca geldi de: u
komularmz bizi ardlar, dedi. Sonra Enes'ten
unu rivayet etti: Enes (R) yle demitir: Bir gece
Peygamber'i hemen hemen gece yans oluncaya kadar
bekledik. Sonunda geldi ve bize namaz kldrd. Sonra
bize hutbe rd edip yle buyurdu: "Dikkat edin,
imdi insanlar namaz klm ve sonra uyumulardr.
Siz ise namaz klmay beklediiniz srece namaz
iindesiniz".
Hasen Basr: Her kavm hayr gzetleyip
bekledikleri mddete hayr iindedirler, dedi. Kurre:
Hasen'in bu son sz, Enes'in Pey-gamber'den rivayet
ettii kelm cmlesindendir, dedi 966[125].
77-.......ez-Zuhr yle demitir: Bana Abdullah
es-Semr: Emr vezninde, ve's-Sumr, zuhur vezninde gece

966[125]
uyumamak ma'ns-nadir ki, murd, uyumayp sohbet ve lkrd

eylemektir...
es-Semer; geceye ve gece sohbetine denir; geceleri oturup
sohbet eden kimselerin meclisine denir... (Kaams Ter.).
721
ibn Umer'in olu Salim ile Eb Hasme'nin olu Eb
Bekr tahds ettiler ki, Abdullah ibn Umer (R) yle
demitir:
Haytnn sonunda bir gece Peygamber (S) yats
namazn kldrd. Selm verdikten sonra ayaa kalkt
ve yle buyurdu: "te bu gecenizi grdnz m!
Bundan sonra geecek yz senenin banda, bu gn
yeryznde o/anlardan hibir kimse kalmayacaktr".
nsanlar Raslullah' bu kelmnda (yn onu
anlamakta) yanlp korktular da yz sene hakkndaki
u ma'lm dedikodulara (yn yz sene sonra kyamet
kopacaktr zann ve korkularna) daldlar. Hlbuki Pey-
gamber (S): "Bu gn yeryznde olanlardan hibir
kimse kalmaya-aktr" buyurmakla bu mddetin bu
asrda yaayanlar mahvedeceini haber vermek
istemitir 967[126].
Bu hads dah yatsdan sonra fkh ve dier hayrl iler

967[126]
iin oturup konumann cevazna dell hadslerdendir.

Bu hadste, hakkaten bn Umer'in zamannda bzlarnn
yznc senenin bitiminde kyametin kopacan sylemi
olduklar anlalyor. Nitekim Ta-bern ile baka muhaddisler
bunu Eb Mes'd Bedr'den rivayet ellikleri gibi, Al ibn Eb
Tlib'in bu sz redd ettiini naklederler. bn Umer de bu
kablden dedikodular redd iin bu hadsin ma'nsm byle zh
722
42- Konuklar ve Aile Ferdleriyle Beraber
Gecenin Bir Ksmnda Uyank Kalp Sohbet
Etmek Bab
78-.......Bize Eb Usmn, Eb Bekr'in olu

Abdurrahmn'dan tahds etti. O yle demitir:
Ashbu's-Suffa bir takm fakr insanlard. Bir
defa Peygamber (S): "Evinde iki kiilik yiyecei olan,
onlardan bir
ncsn, drt kiilik yiyecei olan bir

beincisini yhud altncsn alp birlikte gtrsn"
ve beyn etmi oluyor. Bu hads de, Peygamber'in en grmez

gzlere arpacak mu'cizelerinden-dir. limlerin istatistiklerine
gre, Peygamber'in haber verme zaman olan onbirinci hicret
senesinden i'tibren yz sene getikten sonra, o gn haytta
olanlardan hi kimse kalmamtr. En sona kalan sahb Ebu't-
Tufeyl mir ibn Vasile (R)'dir. Btn hadseiler de bu ztn 110
hicret ylnda vefat ettiinde mttefiktirler. Vefat gn
yeryznde hibir sahb kalmam ve sahabe nesli mnkariz
olmutur. Allah'n ndvn onlara olsun!
723
buyurdu 968[127].Eb Bekrbunlardan n eve getirdi.
Peygamber de on kiiyi evine gtrd. Bizim ev halk
ben, babam, anam, bir de bizim ev ile Eb Bekr'in
evinde mterek hizmet eden hizmetiden ibaretti.
(Rv Eb Usmn:) Abdurrahmn, bir de benim zev-
cem dedi mi, demedi mi bilemiyorum, dedi. Yine
Abdurrahmn yle dedi:Eb Bekr, Peygamber'in
evinde akam yemeini yedi, sonra yats namaz
Btn sahbler o srada geim darl ektikleri iin,

968[127]
nfuslu aileye yalnz bir, drt nfuslu olana.yine bir veya iki
fakr konuk edilmitir ki, bu takdirde nfs bana isabet eden
yemek hissesinin yalnz te biri yhud bete biri m-sfire
ayrlm oluyordu. Sahbleri daha ok fakr doyurmakla
mkellef tutmak, fakirlerle beraber aile halknn da a
kalmasna sebeb olabilir. Bundan ktlk zamanlarnda yoksul
olanlar varlkl olanlarn evlerinde besletmenin caiz olduu
hkm kyor ki, zaruret vaktinde yardmlamann, fakirlere
zenginlerin bakp a brakmamas hususunun farz olduu
anlalyor. Nitekim Umer ibnu'l-Hattb ktlk senesinde
fakirlerin okluundan dolay her eve nfslar saysnca a ve
yoksul datm ve: "Bir insan gnlk aznn yansyle yetin-.
mekle helak olmaz" demitir.
bhesiz malda zekttan baka bir takm haklar da vardr"
dedikleri, ite bu gibi eylerdir.
Eb Bekr drt nfuslu bir aile resi olduuna gre, o akamki
yemeinin te birinden ounu; Peygamber de m'minlerin
annelerinin saysna baknca, gnlk rzklarnn takrben
yarsn fakrlere ayrm demek oluyor.
724
klnncaya kadar orada kald 969[128]. Sonra evine
dnp (m-sfirlerin arlanmasn ailesine
emrederek) Peygamber akam yemeini yiyinceye
kadar kald. Mteakiben geceden Allah'n diledii
kadar getikten sonra evine geldi. Kars ona: Seni
konuklarn yannda bulunmaktan alkoyan nedir?
dedi. O da: Onlara hl yemek vermedin mi? dedi. O
da: Sen gelmedike yemek yemiyeceklerini sylediler,
yemek kardk; kabul etmediler, dedi. Abdurrahmn
dedi ki: Ben gidip saklandm. Eb Bekr bana: Hey
chil! diye bard, svp sayd. Akabinde oradakilere:
inize sinmez olsun, yiyiniz, dedi ve: Vallahi ben bu
yemekten ebeden yemiyeceim, diye de ilve etti.
Abdurrahmn dedi ki: Allah'a yemn olsun biz yerken
hibir lokmaya el uzatmadk ki, altndan yemek daha
ziyde oalm olmasn. Nihayet doydular, yemek de
yenmezden evvelki mikdrndan daha ok olarak
duruyordu. Eb Bekr yemee bakt, bir de grd ki,
Mslim ile sml'nin rivayetinde ikinci "taaa" yerine

969[128]
"naase = uyudu"gel-mistir ki, Peygamberin uykusu gelinceye

kadar yannda kald demek olur. Bu rivayete gre, kssa daha
kolay anlalyor ve tekrardan doan kapallk gidiyor.
725
olduu gibi duruyor, yhud da daha oalm. Karsna
hitaben: Ey Firs oul-lar'nn kz kardei! Bu nedir?
dedi. O da: Gzmn nuruna yemn ederim ki, yemek
imdi evvelkinden kat daha oktur, dedi. Bunun
zerine Eb Bekr o yemekten yedi de, etmi olduu
yemnin kas-dederek: O olan sz eytandandr, dedi.
Sonra o yemekten bir lokma yedi, sonra o yemei
Peygamber'e gtrd. Yemek onun yannda sabaha
kadar durdu. Bizimle bir kavm arasnda bir ahd vard.
Mddet son bulmutu. (Bunun iin Medine'ye
gelmilerdi). lerinden oniki kii ayrdk. Her biri ile
beraber ka kii olduunu Allah bilir; ite onlarn hepsi
o yemekten yediler.( Rv Eb Usmn rivayetini bitir-
dikten sonra:) Yhud bu lfzlara benzer lfzlarla
syledi, dedi 970[129].
Buhr bu hadsi buradan baka Almet'n-Nbvve ile

970[129]
el-Edeb'de de deiik rvlerden ve bz farkllklarla tahrc

etmitir. Mslim de el-Et'ime'de tahrc etmitir.
Hads ile bb bal arasndaki mutabakat ciheti, Eb Bekr'in
gece ailesine gelmesi, konuklarn haberini soruturmas ve
aralarnda geen konumalarla megul olmasdr (Kastalln)
726
9- KTBU'L-EZN
(Ezan Kitab)
1- Ezann Balamas Bab
Ve Azz, Cell olan Allah'n u kavli:

"Biribirinizi namaza ardnz zaman onu bir
elence ve oyun edinirler. Bu, kendilerinin hakkaten
akllarn
kullanmaz bir gruh olmalarndandr" (el
maide: 58).
Ve Allah'n u kavli: "Ey mn edenler, cumua
gn namaz iin arldnz zaman hemen Allah'
zikretmeye gidin. Alverii brakn. Bu, bilirseniz sizin
727
iin ok " (el-Cumua: 9) 971[1].
1-.......Enes (R) yle demitir: Ate yakmay ve

an almay zikr ettiler, Yahdler'i ve Hnstiyanlar' da
zikrettiler (yn bunlarn onlara it olduunu
dndler de onlardan vazgeildi). Mteakiben
Bill'e ezan lfzlarn ikier ikier, ikaamet lfzlarn
da birer birer sylemesi emrolundu 972[2]
971[1]Buhr bu yetleri Ezan Kitbi'nn banda hem teberrk

iin, hem de ezann Kur'n'n nassi ile sabit olduunu
gstermek iin zikretmi gibidir.
972[2] Ebu'-eyh ibn Hbbn'n KitbTI-Ezrnda Enes'ten
yle rivayet edilmitir: Raslullah zamannda namaz vakitleri

geldike birisi sokaklarda koa koa dolap "esSctlte, es-
Salte" diye nida ederdi. Bu halka ar geldi. Bir an edinsek,
dediler. Rasluilah: "O, Hrisyanlar'a mahsstur" buyurdu.
Boru al-sak dediler, "O, Yahdler'e mahsstur"buyurdu.
Yksek bir yerde ate yak-sak, dediler. "O, Mecsler'e
mahsstur" buyurdu... Bu hads, metindeki hadsin daha
tafsllisidir.
Ezan, lgatte i'Im demektir. eriat rfnde ise zel vakitlerde
zel lfzlarla yaplan zel bir 'Imdr. Bu vakitler namaz
vakitleri, bu lfzlar da ri'in ta'yn ettii tekrarl lfzlardr.
Ezan, ihtiva ettii az ve ksa cmlelerle slm'n i'tikaad ve
amel esaslarnn hemen hepsini zet olarak toplamaktadr.
"Allahu Ekber" cmlesi Allah'n varln tasdike dellet ettii
gibi, btn keml sfatlarn da isbt eder.
"Ehedu en l ilahe ille'Hah" cmlesi, tevhde ve irkin nefyine;
"Erine Mu hammeden Raslullah" cmlesi de Muhammed'in
peygamberliine ve onun zmnnda btn nebiler ve rasllerin
728
mutlak olarak nbvvet ve risletlerin tasdike dellet eder.
"Hayye ale's-salt" emir sgas, ancak Rasl sayesinde bilinmi
olan ilh tate da'vettir.
"Hayye ale'l-felh " sgas da, daim bekaa demek olan felah ve
necat yoluna armaktr ki, bu da mad ve ukby tasdikten
ileri gelir.
Bu lfzlarn tekrar edilmesi, mazmunlarn te'kd iindir
Eznn fideleri namaz vaktinin girdiini haber vermek; halk
cematle namaz klmaya armak; slm eirini izhr gibi pek
mhim eylerdir. Bu i'lm in fiilin deil de szn tercih
edilmesinin hikmeti, szn kolayl, herkes in her zaman ve
meknda kolayca yaplabilmesidir.(bn Hacer, Ayn).
Ezan 'in Balamas
Ezann balamas hakknda birok sahblern rivayetleri vardr.
Bunlarn lfzlar ayrlklar gsterse de ma'nlan birbirine
yakndr. Bunlar iinde en c-ml olanlardan birisi de,
Abdullah ibn Zeyd'in kendi rivayetidir. Bu, Enes ibn Mlik
tarafndan da rivayet edilmitir:
Abdullah ibn Zeyd (R) yle dedi: Raslullah (S)
namzn^cematle klnabilmesi iin an (nks) yaplp
alnmasn emrettii srada idi.Uykuda iken bana elinde nks
bulunan biri urad. Ona: Ey Allah'n kulu, u nksu satar
msn? dedim. Ne yapacaksn? dedi. Bununla insanlar namaza
arrz, dedim. Sana daha hayrlsn gstersem olmaz m?
dedi. Hay hay dedim. Bunun zerine, yle dersin, dedi:
Allahu Ekber Allahu Ekber Allahu Ekber Allahu Ekber
Ehedu en l ilahe ille'Hah Ehedu en l ilahe il/'Hah
Ehedu enne Muhammeden raslu'llah Ehedu enne
Muhammeden raslu'llah
Hayye ale's-salt Hayye ale's-salt
Hayye ale'l-felh Hayya ale'l-felh
Allahu Ekber Allahu Ekber
L ilahe ille'Hah.
Sonra biraz geri ekildi, sonra yine bana dnp: Namaza
davrandn vakit de
yle dersin, dedi:
729
2-....... bnu Umer (R) yle der idi:
Mslmanlar Medine'ye geldikleri zaman bir araya
toplanrlar da, namaz vaktini gzetlerlerdi. O ilk
zamanda namaz iin nida edilmezdi. Bir gn bu
hususta konutular. Bzlar: Hrstiyanlar'm anlar
gibi an edinin, dediler. Dier bzlar da, an olmasn
da Yahdler'in nefiri gibi boru olsun, dediler. Umer:
Namaza aracak bir adam niye gndermiyorsunuz?

Ehedu en l ilahe ille'Hah
Ehedu enne Muhammeden raslu'llah
Hayye ale's-salt
Hayye ale'l-felh
Kad kaameti's-saltu Kad kaameti's-saltu
L ilahe ille'Hah.
Sabah olunca Peygamber'in yanna geldim ve grdm r'yy
kendisine haber verdim. "nallah hakk ru'ydr. Bill ile
beraber kalk da grdn ona ret, ezan okusun; nk sesi
senden daha yksektir" buyurdu. Bill ile beraber kalktk, ben
ona retmeye, o da okumaa balad. Bu srada Umer ibn
Hattb bunu evinden duydu. Elbisesini (ridsn) sryerek
acele kt ve: Y Raslaliah, seni hakk le gnderen Allah'a
yemn olsun ki, onun grdn ben de grdm, dedi.
Raslullah: "yle olunca Allah'a harn'd ve sena olsun!" buyurdu
(Eb Dvd, es-Snen).
Bu hadsi bz farklarla Tirmiz es-Siinen'de, Ahmed bn Hanbel
el-Msned'dc, bn Hbbn es-Sahh'dc rivayet etmilerdir.
730
dedi. Raslullah bunun zerine: "Y Bill, kalk, namaz
iin nida et (yn ezan oku)" buyurdu 973[3].
2- Bab: Ezan Lafzlar kier kierdir
3-.......Enes (R) yle demitir: Bill'e ezan

lfzlarn ikier ikier; ikaamet lfzlarm da birer birer
sylemesi emr olundu; yalnz "Kad kaameti's-saltu"
lfz mstesna (ki onu iki defa sylemekle emrolundu)
974[4].
4-.......Enes (R) yle demitir: nsanlar

oald zaman, namaz vaktini tanyageldikleri bir
973[3] Ezan'm Lfzlar ve Sfat; Bunu gsteren hads udur:

Muz ibn Hm yle haber verdi: Bana babam, mir el-
Ahvel'den; o da MekhFden; o da Abdullah ibn Muhayriz'den; o
da (Peygamber'in mezzini) Eb Mahzre(R)'den tahds etti ki,
Allah'n Peygamberi (S) Eb Mahzre'ye u ezan: ki kerre
"Allahu Ekber", iki kerre "Ehedu en l ilahe ille'Hah", iki kerre
"Ehedu enne Muhammeden raslu'llgh" diye telkin
buyurduktan sonra, yine iki kerre "Ehedu en l ilahe ille'Hah",
iki kerre "Ehedu enne Muhammeden raslu'llah", iki kerre
"Hayye ale's-salt", iki kerre "Hayye aie'l-felh"; shk'n
rivayetinde iki kerre "Allahu Ekber", bir kerre "L ilahe il-
le'Hah", diye retmitir (Mslim, Es-Salt; "Ezann Sfat
bab", II, 11).
974[4] Ezan lfzlarnn ou ikier olarak tekrarland iin, Enes
byle demitir. Yoksa ezann evvelindeki tekbrlerin drt olduu

bilinmektedir
731
eyle almetlendirmeyi konutular. Bir ate
tututurmay yhud da bir an almay zikrettiler.
Nihayet Bill'e ezan lfzlarn ikier ikier, ikaamet
lfzlarn da birer birer sylemesi emrolundu 975[5].
3- Bab: "Kad Kaameti's-Salatu" Kavli

Mstesna kaamet Lafzlar Tekrar Edilmez
5-.......Bize Hlid, Eb Klbe'den; o daEnes'ten

olmak zere
tahds etti. Enes (R) yle demitir: Bill'e ezan
lfzlarn iftlemesi, ikaamet lfzlarn tek tek
sylemesi emrolundu 976[6].
975[5] Bu hadslerde mechl sgasyle Bill'e emrolundu,

denilmitir. Hi bhe yok ki, bu emri veren Raslullah'tr.
Ezan cmlelerinin ikier, ikaamet cmlelerinin birer defa
sylenmesinin hikmeti u denildi: Ezan giblere i'lmdr.
Binenaleyh giblere daha ok ulac olmas iin czleri tekrar
edilir. kaamet ise hzrlar iindir. te bundan dolay ezmn,
ikaamet hilfna yksek bir yerde okunmas, ezanda sesin
ikaametten daha yksek olmas, ezann tertilli; ikaametin ise
sr'atli olmas mstehb olmutur (bn Hacer).
976[6] Ezanda cmleleri ikier kier sylemek, ikaamette teker
teker sylemek mes'e-lesinde imm ile Hanefler arasnda

gr ayrl vardr. afi, Ah'med ibn Hanbel, Mlik'in
hccetleri_bu hads ile yukarda geen Abdullah bn Zeyd ibn
732
smail ibn Uleyye yle dedi: Ben bu Hlid
hadsini, Eyyb es-Sahyan ye zikrettim deo:Bu
ikaamet lfz, (yn Kad kaametis-salatu szu)
Abd Rabbih hadsi ve Peygamber'in Eb Mahzre'ye ezan

lfzlarn ikier, ikaamet lfzlarn birer olmak zere
okumasn emir-buyurmasna dir olan Bu-hr'ninEPlu'l-
IbdKitb'ndaki dier hadsidir. Medine ahlisinin amelinin de
byle olmas ve Hicaz, m, Msr ve Marib diyarna kadar
uzak slm memleketlerinde bu amelin cri olmas, hccetlerine
daha ziyde kuvvet vermitir. Hanefler ise, gerek hacc
mevsimlerinde, gerek dier gnlerde btn slm yurd-lan
ahlsinin toplant ve buluma yeri olan Mekke'de amelin
ikaamet lfzlarn ikier syleme olduuna bakarak, dier
imma muvafakat etmezler. Ve ezan ile ikaamet cmleleri
ikierdir derler. Onlarn da kendilerine gre delilleri vardr.
Ezann evvelinde tekbri drtlemek, Abdullah ibn Zeyd ile Eb
Mahzre'-nin sahh rivayetlerine muvafktr. Bununla beraber
bu hadsler yirie sahh olan dier vecihlerden ikier tekbr ile de
rivayet edilmi olduklarndan, mm Mlik bunlara tutunarak
tekbri iki defa sylemeye kaail olmutur.
Peygamber'in mezzinleri drt zt idi: Medine'de Bill ibn Eb
Rebh ile Amru'bnu mmi Mektm, Kba'da Sa'du'l-Karaz
yhud Sa'du'l-Karaz, Mekke'de Eb| Mahzre'dir.[Bunlarn
iinde Eb Mahzre gibi ezanda tere? edenler olduu gibi,
ikaamette tesnye edenler de vardr. Bill ise ezanda terc'
yapmaz, ikaametle lfzlar birer defa sylerdi. mm afi ile
Mekke ahlsi Eb Mahzre'nin ezan ile Bill 'n ikaametine
futundular. Eb Hanfe ile Irak ahlsi Bill'n ezan ile Eb
Mahzre'nin ikaametini aldlar. Ahned ibn Han-bel ile Medne
ahlsi Bill'n ezan ile ikaametini aldlar. mm Malik ise, iki
cihetten bunlara muhalefet etti: kaamet cmlelerini kier
syledii gibi, tekbrleri de kier syledi. Netce olarak bu
okuyularn hepsi de sahihtir ve delilleri vardr.
733
mstesnadr, dedi 977[7].
4- Ezan Okumann Fazileti Bab
6-.......(Eb Hureyre -R- yle demitir:)

Raslullah (S) yle buyurdu: "Namaz iin nida
edildii zaman, eytn, ezan iitmemek iin yzgeri
dnp yellene yellene kaar 978[8]. Mezzin niday
bitirince yine gelir. Nihayet namaz iin ikaamet
edilince yine yzgeri edip kaar. Mezzin ikaameti
977[7] Yn ikaametle bu "Kad kaameti's-saltu" cmlesi iki kerre

sylenir. nk ikaametten bizzat kasdolunan, odur.
978[8] Burada bir temsil vardr: eytann kaarken hli, apanszn
byk bir korku ve dehete kaplm kimsenin hline benzer

demek istenir ki, byle olan kimsenin nasl dizlerinin ba
zlr, eklemleri gever ve sinirleri boanp sidik ve dk
mahrelerini tutamaz olursa, o da yle olur. Bu takdirce
eytna, byle iddetli korkuya dm kimse gibi yellenme
isnd edilmi demektir. rih Tayb: eytn, ezan iitimemek
iin kendi sesi ile kendisini igal eder ki, bu ses, takbih olarak,
yellenmeye benzetilmitir, der. Bununla beraber kendisine
keyfiyyeti bilinmeyerek- hakkat ma'nsnca yellenme isnd
edenler de vardr. Mslim'in Eb Hureyre rivayetinde " Ve lehu
hussun" ta'br her iki ma'ny muhtemildir. Huss; yellenme
ma'nsma geldii gibi, hzl koup kama ma'-nsina da gelir.
Binenaleyh eytann "iddetli kamas, yellenme ile kama
ma'-nstna ikaame edilmi oluyor
734
bitirince gelir 979[9], insan ile nefsi arasna sokulur,
fulan eyi hatrla, fulan eyi hatrla diyerek (namazdan
evvel insann) hi de aklnda olmayan eyleri hatrlatr
durur. T insan ka rek'at kldn bilmez oluncaya
kadar (kendisiyle urar)".
5- Bab: Ezan Okumada Sesi Ykseltmek
Umer ibnu'l-Abdilazz de (bir mezzine): "Ya

klfetsiz ezan oku, yhud yanmzdan ayrl" demitir
980[10].
979[9]Bu metindeki "Mezzin ezan bitirdii zaman" ve "Mezzin

ikaameti bitirdii zaman" cmleleri byle ma'lm sga ile geldii
gibi, mechl sgas ile de gelmitir. Bu hads, ezann ve ezan
okumann bykln i'lm ediyor. nk eytn ezandan
kayor da, namaz iinde daha faziletli olan Kur'n okunurken
kamyor. Tabatiyle mezzin ezan Allah rzs iin okursa, bu
byk faziletten nasblenecektir.
980[10] Bu ta'lki, bn Eb eybe mevslen rivayet etmitir.
Mezzinin kim olduu zab-tedilmemi ise de, hdise Umer ibn

Abdilazz'in Medne valilii zamanna tesadf ettiine gre, bu
ztn, Peygamber'in mezzini olan Sa'du'-Karaz'n
ocuklarndan biri olmas glib zanndr. Klfetsiz ezandan
maksad, tatrb klfetinden zde, gamgamasz ezandr. Yoksa
sesi uzatmak deildir.
Bu ta'lkin bir benzerini Drakutn, hafif bir sened ile bn
Abbs'ian yle rivayet ediyor: Raslullah'm tatrb ile ezan okur
bir mezzini vard. Peygamber kendisine: "Mezzin dediin sehl
735
7-.......Bize Mlik, Abdurrahmn ibn Abdillah
ibn Abdirrahmn ibn Eb Sa'sa'a el-Ensr sonra el-
Mzin'den; o da babas Abdullah'tan haber verdi. Ona
da Eb Sad el-Hudr (R) haber verip yle demitir:
Gryorum ki, sen davar ve krlar seviyorsun. Da-
varlarn banda yhud bdiyende iken namaz iin
ezan okuyacak olduun zaman tz sesle nida et. Zr
mezzin, sesinin yetitii yere kadar inn, cinn, hatt
hibirey yoktur ki, ezan duymu olsun da kyamet
gnnde mezzin lehine ahadette bulunmasn. Eb
Sad (hadsin sonunda): Ben bunu (yn mezzinin
sesinin yetitii yere kadar insan ... ifdesini)
Raslullah(S)'tan iittim, dedi 981[11].
ve semh olur, yn suhulet ve semaha! i/e klfetsiz ezan okur.

Ya ezann sehl ve semh olsun, ya ezan okuma" buyurdu.
Anlalan Umer ibn Abdilazz'in mezzini de ezan kelimelerini
behi etmeyecek derecede name-perdzlk ediyormu. Bu ise
"Fasih o/andan, yn ezan lfzlarn ak syleyenden bakas
size ezan okumasn" hadsiyle nehyedilmitir.
981[11] Bu hadsten, mezzinin sesini uzaklara eritirmek iin tz
perdeden ezan okumas ve yksek yere kmas mendb olduu

ve mnferiden de ezfn okuyabilecei hkmleri karlr.
736
6- Ezan Okunmas Sebebiyle Kan
Aktmaktan Alkonaca Bab 982[12]
8-.......Enes (R) yle demitir: Peygamber (S)

bizleri bir kavm zerine gazaya gtrd vakitlerde
sabah olmadka ve beklemedike bize hcum
ettirmezdi. Bekler, ezan sesi iitirse onlara saldr-
maktan vazgeerdi. Ezan sesi iitmezse zerlerine
baskn yapard. Enes dedi ki: BU Hayber'e doru yola
ktk; nihayet geceleyin onlarn yurduna ulatk.
Sabah olup da bir ezan iitmeyince, Raslullah hayva-
nna bindi. Ben de Eb Talha'nn hayvannn arka
tarafna bindim. Benim ayam muhakkak surette
Peygamber'in ayana dokunuyordu. Ora halk
sepetleri ve apalarye bize doru ktlar. Peygam-
ber'i grdkleri vakit: Muhammed; vallahi
Muhammed ve hams yn ordu! dediler. Enes dedi ki:
Rasullah onlar grnce: "Allahu Ek-ber. Hayber
982[12]Bb balndaki "el-Hakn", alikomak ma'nsnadr;

birinci ve ikinci bblar-dandr. Kati olunacak adamn kann
aktmayp, kailden azade klmak ma'nsnadr ki, heder
eylemenin mukaabilidir (Kaams Ter.).
737
harb oldu. Biz bir kavmin yurduna indik mi, itizar
edilmi olanlarn hli yaman olur'1 buyurdu 983[13].
7-nsan Mezzini ittii Zaman Ne

Syler Bab 984[14]
9-.......(Eb Sad -R- yledemitir:) Rasiullah

(S): "Mezzinin nidasn iittiiniz zaman siz de onun
983[13] Buhr bu hadsi, uzun ve ksa metinlerle, ilgisi bulunan

fkh meS'elelere dell olmak zere birok yerlerde zikretmitir.
Nitekim evvelce Ktbu's-Salt'ta uyluun avret saylp
saylmayaca mes'elesini tahkik mnsebetiyle zikretmiti.
Burada ise bir memlekette ezan okunmasnn -slm'a dellet
etmesi dolaysiyle kan dklmemesine sebeb olduunu
anlatmak istemi ve buna dell olarak sev-ketmitir. leride
Cihd, Maz ve Nikh Kitblarnda da gelecektir.
Hadsin son fkras es-Safft: 177. yetine melen yakn bir
ifdedir.
Ezan, slm Dni'nin iar olduu iin, terk edilmesi caiz
olmayan hkmlerdendir.
984[14] Buhr bu hususta ihtilf olduu iin, mezzini iitenin
syleyecei sz balkta aklamad. Lkin babn altnda biri

Eb Sad'den, dieri Muviye'den olmak zere iki hads zikretti.
Eb Sad'inki mmdr. kincisi, bu umumlii tahss etmektedir.
Buhr bununla, kendi terchinin ve cumhurun tercihinin
"fiayy'a-le"\cr mstesna, mezzinin szlerini aynen sylemek
olduuna iaret etmi gibidir.(Ayn).
738
demekte olduu szler gibi syleyiniz" buyurdu 985[15].
10-.......Bana'sibn Talhatahds etti. O da

Muviye'den iitmitir. Muviye bir gn ezan
okunurken mezzinin dediklerini "E-hedu enne
Muhammeden raslu'llah" szne kadar aynen tekrar
etmitir 986[16].
11-......Bize Him, Yahya'dan; geen hads

tarznda tahds etti. Yahya ibn Eb Kesr yle dedi:
Kardelerimizin bzs bana tahds etti ki, Muviye,
mezzin "Hayye ale's-sctlt" dedii vakit "Lahavle ve/
kuvvete ill billahi" demi, ondan sonra da: te biz
Peygamberimizin byle syler olduunu iittik, diye
lve etmitir 987[17].
985[15] Cumhura gre, mezzinin syledii "Hayye ale's-sa/t" ve

"Hayye ale'l-/?//'1ardan madki lfzlar sylemesinin
ardndan, peyderpey ve aynen tek-rr etmek lzmdr. Bu iki
lfzdan sonra da "Havka/e" yn "L havle vel kuvvete ill
billahi" demekle icabet olunur
986[16] Bu hadse gre amel edip, yalnz tekbrlerle teehhdlere
icabet edenler olduu gibi, "Havkale"\erden sonra skt edenler

de vardr, ondan sonrakileri de tek-rr edenler vardr
987[17] Havkale; "Allah'a ma'siyetten tahavvl ancak Allah'n
verdii ismet ile, tate kuvvet ve iktidar da ancak O'nun yardm
739
8- Ezan Okunup Tamamland Zamanki
Dua Bab
12-.......Cbir (R)'den: Raslullah (S) yle

buyurmutur: "Hekim ezan iittii zaman 988[18]:
Allhumme Rabbe hzihda'vetVt-tmme ve's-saltil

kaaimeti, ti Muhammeden el-veslete vel-fadlete ve'b
'ashu makaamen Mahmuden ellez vaattehu (= Y
Allah, ey bu tam da'vetin ve klnmak zere olan bu
namazn Rabb', Muham-med'e vesileyi, fazileti ihsan
et. Bir de kendisine va'd ettiin Makaa-mu Mahmd'u
verip oraya ulatr) derse, kyamet gnnde benim
ile hsl olabilir" ma'nsmadir. Da'-vet iiten m'min bunu

sylemekle, icabetle hsl olacak ni'metin, icabet etme-mekle de
edilecek ma'siyetin azametini hatrlyarak, lh ltfn ancak
lh tevfkle myesser olabileceini sylemi oluyor.
Ezan iiten herkes, mni'i olmadka mezzine icabet eder.
Kur'n okumak, zikr ve tesbh gibi fiillerle megul iken ezan
duyarsa, kraati, zikri, tesbhi geri brakarak dinler ve kelime
kelime cevb verir. cabetten baka hibir ile megul olunmaz.
988[18] Ezann tammn iittii zaman demektir. Niekim
Mslim'in Abdullah ibn Amr rivayetinde: Mezzinin demekle

olduunu deyin, sonra bana (asliye edin, sonra benim iin
Allah'tan vesile isteyin" lfzyle gelmesi de bunu te'yd eder
740
efaatim ona vcib olur" 989[19]
9- Ezan Okumak Hususunda Kura Atmak

Bab
Ve zikrolunur ki, bir takm topluluklar ezan

okumak hususunda ihtilf etmilerdir. Sa'd ibn Eb
989[19]Davet, ezan lfzlardr ki, tevhide da'vettir. Tam olmas da

szlerin en tamm olan Tevhd kelimesini mtemil olduu
iindir. Tam ve kmil olmasnn bir vechi de, tebdil ve tayre
ma'rz olmamas ve kyamet gnne kadar bak ve akaadi
tamamen cami' olmasdr. es-Saltu'!-Kaaime, u klnmak
zere olan namaz demek olduu gibi, dim, yer ve gkler bak
kaldka nesh ve tebdile uramyacak olan namaz ma'nsna
gelir. Vesile, lgat ynnden, bir bye yaknlamaya sebeb
olacak ey demektir. Buradaki rf ma'nsn, Mslim.'in
Abdullah bn Amr'dan rivayet ettii u mealdeki hads tefsr
etmektedir: "Sonra bana sala t ve selm getirin. Zr her kim
bana t asi iye ederse, ondan dolay Allah ona on kerre tas/iye
buyurur. Sonra benim iin Allah 'tan vesileyi dileyin, nk o
cennette bir menziledir ki, Allah kullarndan yalnz bir kuldan
bakasna lyk olmaz. Umarm ki, o kul ben olaym. yle ise
benim iin vesileyi her kim Allah'tan dilerse, efaati hakk eder".
Makaamu Mahmd, her lisnn hamd ve senasna lyk
makaam demektir ki, o makaamda olan btn evvelkiler ve
sonrakiler medh ve sena eder. Bu makaam "tnd edebilirsin,
Rabb'in seni bir Makaamu Mahmdfa gnderecek-fr>"(el-
sr:79) yetinde Peygamberimize va'd olunan makaamdr.
Beyhak'nin rivayetinde duann sonunda:" Hibheyok ki Sen
va'dinden dnmezsin" ziydesi vardr
741
Vakkaas da bunlar arasnda kur'a atmtr 990[20].

Raslullah (S) yle buyurdu: "nsanlar ezan
okumakta ve birinci saf/ta neler olduunu bilseler de
kur'a atmaktan baka re bulamasalar, muhakkak
kur'a atarlard. Yine insanlar her namazn ilk vaktinde
olan fazileti bilir olsalard, ona ulamak iin muhakkak
ne geme yar yaparlard. Yine insanlar yats ile
sabah namzlarmdaki sevab bilselerdi, muhakkak bu
iki namazn cematine emekleye emekleye (yhd k
stnde srne srne) de olsa giderlerdi" 991[21].
990[20] Bu ta'lki, Seyf ibnUmer el-Futh'ta ve Taber, Abdullah

ibn ubrume'den mev-slen rivayet etmilerdir. Bu, Umer ibn
Hattb zamannda 15. hicret ylnda Ka-dsiye fethinde
olmutur. Bu rivayete gre Kadsiye leden evvel f'eth
olunmutur. Herkes yerli yerine dnd vakit mezzinin ehd
olduu meydana km. Birok kimseler ezan ben okuyaym
diye niza7 etmiler. Bakumandan Kadisiye ftihi ve Ssn
Devleti'ne son veren Sa'd ibn Eb Vakkaas'a gelinmi. O da kur'a
ile birini mezzin ta'yn edip, niz' bertaraf etmitir.
991[21] Habvun, ellerini ve dizlerini yere basarak emeklemek
ma'nsna ve kst srne srne gitmek ma'nsna gelir. Bu

hads anlar msv olan hakk sahihlerinden birini veya
birkan tcrch etmek iin kur'a ekmenin meruluuna dellet
eder
742
10- Ezan Okuma Arasnda Kelam Etmek
Bab
Ve Sleyman ibn Surad (R), ezan okumas

arasnda konumutur 992[22]. el-Hasen el-Basr de:
Mezzinin, ezan okurken yhud ikaamet ederken
glmesinde be's yoktur, demitir 993[23].
14-.......Abdullah ibnu'l-Hris yle demitir:

Abdullah ibn Abbas (R) amurlu bir (cumua) gnnde
bize hutbe rd edecei srada, mezzine, ezan okurken
"Hayye ale's-salti" szne ulat zaman "es-Salt
fi'r-rhl (= Namaz evlerde klnacak)" diye nida
etmesini emretti. Bu emirden dolay insanlarn bzs
bzsna bakt. Bunun zerine bn Abbs: Mezzine
byle nida ettirmeyi bn Abbs'tan ok daha hayrl
992[22] Buhr bu ta'lki tarih'inde mevslen rivayet etmitir. Bu

ztn ad Chiliyyei devrinde Yesr idi. Peygamber ona
Sleyman ismini verdi. Hicretin 65. ylnda 4.000 kiinin
kumandan olarak Hseyin'in intikaamn almak mcdelesinde
iken, Cezre'de ehd edilmitir. Bu sahbV, asker iinde ezan
okurken, ezn arasnda hizmetisine bir ihtiy iin emir
verirdi. Bunu Buhr'nin lfz ile bn Eb eybe de rivayet
etmitir
993[23] Bu ta'iki debn Eb eybe el-Musannafnda rivayet etti.
743
olan kimse (yn Peygamber) yapmtr. Bu (yn
cumua namaz) zarur ve vcib bir eydir, dedi 994[24].
11- Kendisine Vaktin Girdii Haber

Verecek Biri Bulunduu Zaman Gzlere Kr
Olan Kimsenin Ezan Okumas(nn Cevaz) Bab
15-.......(Abdullah ibn Umer -R- yle demitir):

Raslullah (S)yle buyurdu: "Bill, ezann gece
okuyor. Binenaleyh sizler bnu mmi Mektm ezan
okuyuncaya kadar yiyiniz iiniz,".
Sonra rv: bnu mmi Mektm gzlen kr bir
kimse idi. Kendisine sabah oluyor, sabah oluyor
denilmedike. ezan okumazd, dedi 995[25].
994[24] er-Rahl, insann meskeni ve eyasnn bulunduu yere

denir. Bu, ister bn ister binasz bir yer olsun, seferde hazarda
insann dura, menzili ra/j/'dr. bn Abbs, cemate gelmi
olanlarla yetinerek cumuay ikaame etmek; gelmemi olanlar
da zahmetten kurtarmak istemitir. Cemate gelemeyenler tabi
olarak" evlerinde le namazn klmakla yetinirler
995[25] "Esbahle" ta'brleri "Sabaha girdin" eklinde deil de,
"Sabaha giriyorsun; sabah oluyor" seklinde terceme edilmesi,

fecrin tul'undan sonra yemek ve imenin ttifakla haram
olmasndan dolaydr. Kendisine vakti haber verenler, vaktin
evvelinden biraz nce, vakiin yaklatn hab'cr vermi
oluyorlar.
744
12- Ezan, Fecrin Tulu'undan Sonradr
Bab 996[26]

Bana Hafsa yle haber verdi: Mezzin sabah
gzetlemek iin durup bekledii ve sabah belirdii
zaman Raslullah (S) farz namaz ikaame olunmazdan
evvel haff iki rek'at namaz klard.
17-.......M'minlerin annesi ie (R): Peygamber

(S) sabah namaznn nidas, yn ezam ile ikaameti
arasnda iki haff rek'at namz klard, demitir 997[27].
18-....... Bize Mlik, Abdullah ibn Dinar'dan; o

da Abdullah ibn Umer(R)'den oimak zere haber verdi
Buhr bunu, a'mnn ezannn sahh olabileceine dell olarak

sevk etmitir
996[26] Yn sabah namaz iin mu'teber olan ezan, fecrin
tul'undan sonradr
997[27] Sabah namaznn rbesini haff klmak mstehbdr.
Peygamber bu rtbenin Ukrek'atndaf&iAaiie "Kul y eyyhe'l-

kfirn'\ ikinci rek'ai a Fatiha ile''Kul huve'flhu ahad" ve
dier rivayetlerde de dier yetleri okumutur.
745
ki, Raslullah (S) yle buyurmutur: "Bill ezam
geceleyin okuyor. Binenaleyh sizler bnu mmi
Mektm ezan okuyuncuya kadar yiyiniz, iiniz" 998[28].
13- Fecrden Evvelki Ezan Bab 999[29]
19-.......Bize Zuheyr tahds edip yle dedi: Bize

Sleyman et-Teym, Eb Usmn en-Nehd'den; o da
Abdullah ibn Mes'd'dan olmak zere tahds etti.
Peygamber (S) yle buyurmutur: "Bill'in ezan
hibirinizi -yhud: Sizden hibir kimseyi- sahur
yemeinden alkoymasn. nk o henz gece iken
ezan okur. Onun bu okumas, ibdetle kaaim olannz
(artk sabah yaklayor diye) vazgeirmek, uykuda
olannz da uyandrmak iindir. Fecr -yhud sabah-,
byle zahir olmak deildir; t byle olmaynca fecr
998[28] Bill'in vaktinden evvel ezan okumas, namaza da'vet iin

deil, -bundan sonra gelecek hadste beyn edilecei zere-
uytada olan uyansn, oru tuacak olan sahurunu hemen yesin,
gece namaznda olan namazn ksa kesip vitir namazna
balasn iindir, demilerdir
999[29] Yn meru' mudur, deil midir; fecrden sonraki ezan
yerine geer mi, gemez de tekrar edir mi?

Buhr buradaki Abdullah ibn Mes'd hadsini fecrden evvel
czn okunabileceine dell olarak getirmitir.
746
olmaz"- Rv Zuheyr dedi ki: Peygamber ("Fecr byle
zahir olmak deildir" derken) parmaklarn yukarya
kaldrp ba aaya dikdi 1000[30]. ("T byle
olmaynca" derken de) Sebbbelerini yn ehdet ve
orta parmaklarn st ste bindirip saa sola uzatmak
suretiyle iaret buyurdu 1001[31].
20- Bize shk tahds edip yle dedi: Bize Eb
1000[30] Bu, fecri kzib'i ta'rf iindir. Beyn edilen Peygambcr'in

bu iareti, ufuktan ba semtine doru uzanan mustatl nuru
gsterir
1001[31] Bu da fecri sdk ta'rf iindir. Peygamber'in iareti sdk
sabahta ufukta grnen yaygn nuru gsterir. Her iki fecri

anlatmak iin, bu iki trl iaretten daha uygunu olamaz. Her
kisi de Peygamberler ve rasllere hass bir beyn ve zh kudreti
ile, en anlamaz kimselere anlatabilecek vech ile ta'rf
buyurulmu-tur. Fecri kzib dediiniz ve fkh kitblarnda oru
ve namaz mes'eleleri arasnda ehemmiyetle bahsedilen zya'
hdisesi, sabahlan dou tarafndan -taban ufukta, mihveri ge
doru uzanm ve ziyas saman yolu zysma benzer- akl,
donuk ve pek uzun bir nrn ehram (piramit) suretinde zahir
olur ki, bu ehramn tabam ufukta ve gnein bulunduu cihette
olduu ve nrn bir stn gibi ufkun stnde baa doru
gittike incelerek grnd in, fakhler dilinde buna "beyaz
mustatl" nm verilir. Bu beyaz mustatlin dalp zail olma-
syle beraber ufukta btn dou tarafna boydan boya uzanm
bir izgi gibi subhu sdk zuhur eder ki, bu "beyaz musta'rd",
orulu iin yeme ve imenin haram, mslmn iin sabah
namaznn farz olduu zamann nihayeti ve balangcdr..
(Ahmed Nam, Tecrd Tercemesi, II, 478-480).
747
Usme haber verdi. Ubeydullah: Bize tahds etti, dedi
1002[32]. el-Kaasm ibn Muhammed'den; o da ie'den
ve Nfi'den; o da bn Umer'den: Raslullah (S)
buyurdu ki; ... H1003[33] ve yine bana Ysuf ibn s el-
Mervez tahds edip yle dedi: Bize el-Fadl (ibn Ms)
tahds edip yle dedi: Bize bnu Umer'in olu
Ubeydullah, el-Kaasm ibn Muhammed'den; o da
ie'den olmak zere tahds etti. Peygamber (S): "Bill
ezan gece-leyin okur. Binenaleyh bnu
mmiMekm ezan okuyuncaya kadar yiyiniz ve
iiniz" buyurdu.
14- Bab: Ezan le kaamet Arasnda Ne

Kadar Fasla Vardr?
Ve namaz ikaametini bekleyen kimse (ezandan

sonra ne kadar bekler)?
1002[32] "Bize tahds etti" sznde takdm-te'hr vardr. Terkibin

asl: Eb Usme: Bize Ubeydullah el-Kaasm'dan tahds etti,
eklidir. Sanki rv burada asl zere zikretmemi olan eyhinin
lfzn gzetmi gibidir
1003[33] Bu "H", hadsin metninin zikrinden nce bir snddan
dier isnada tahvle iarettir. Hil'e vey hads'e iarettir de

denilmitir
748
21-.......Bize Hlid, el-Cuveyr'den; o da bn
Bureyde'den; o da Abdullah ibn Mugaffel el-Mzen
(R)'den olmak zere tahds etti. Raslulluh (S)
kerre: "Her iki ezan (yn her ezan ile ikaamet)
arasnda, klmak isteyen iin bir namaz vardr"
buyurmutur1004[34].
22-.......Enes bn Mlik (R) yle demitir:

Mezzin ezan okuduu vakit, Peygamber,
sahblerinden bir takm insanlar acele ile direklere
doru durup namaz klarlard. Nihayet Peygamber (S)
kt vakit onlar yle akam namaznn farzndan
evvel iki rek'at klyorlar hlde bulurdu. Hlbuki ezan
ile ikaamet arasnda (ok) bir ey yoktu.
Usmn ibn Cebele ve Eb Dvd da u'be'den
gelen rivayette yle demitir: Ezan ile ikaamet
Buhr bu hadsi ezan iie ikaamel arasnda ne kadar fasla

1004[34]
brakmak gerekeceini bildirmek iin sevketmitir. Bu iarete

gre, kisi arasnda bir namaz klacak kadar fsia brakmak
lzm gelir. T ki bu mddet zarfnda eemat hazrlansn,
abdestlerini alp toplanabilsinler
749
arasnda ancak az bir mddet vard 1005[35].
15- (Ezan itmesinden Sonra Namaz

in) kaameti Bekleyen Kimse Bab 1006[36]
23-.......ie (R) yle demitir: Raslullah (S),

mezzin sabah namaznn ilk ezann okuduunda,
sabah namazndan evvel fecr aydnl iyice belirdikten
sonra kalkar, haff iki rek'at klar, sonra sa yan
zerine uzanr, t mezzin namaza ikaamet (edeceini
haber vermek) iin gelinceye kadar beklerdi 1007[37].
1005[35] Bu, st tarafta geen "Ezan ile ikaamet arasnda (ok) bir
ey yoktu" tarzndaki mutlaklm takyididir. Yhud da geen
ibarede menf olan ey okluktur, burada msbet olan ise
azlktr. Binenaleyh okluun nefyedilmesi, azln is-btn
gerektirir (Kastalln).
Yn bu sonuncusu, st taraftaki "... bir ey yoktu" ibaresini "az
bir ey vard" eklinde bir tefsrdir.
1006[36] Bu baln konulmasndan, bunun ekseriya imma
mahss olduuna iaret edildii anlalyor

1007[37] Burada ilk ezandan maksad, ya vakti iln iin okunan
ezandr, ki namaza balanacan haber vermek iin yaplan

ikaamete nazaran ilk saylr; yhud da bundan evvelki ve
sonraki hadslerde fecru sdikin girmesinden evvel okunan
ezandr. Bu, iki rek'at sabah namaznn rtibesidir; farzdan
evveldir. Farzdan sonra klnmaz. Bunun haff klnmas
mstehbdr
750
16- Bab: Her Ezan le kaamet Arasnda
Klmak steyen , in, Bir Namaz Vardr
24-.......Abdullah ibn Mugaffel (R) yle

demitir: Peygamber (S): "Her iki ezan (yn ezan ile
ikaamet) arasnda bir namaz vardr. Her iki ezan
arasnda bir namaz vardr" buyurduktan sonra, n-
csnde: "steyen iin" szn ilve etti 1008[38].
1008[38]Buhr bu rivayeti de ezan ile ikaamet arasnda bir nafile

namaz, yhud vakit rtibesi klnabileceini anlatmak iin sevk
etmitir. Mslim ile smrTde "steyen, iin" kayd drdnc
defasnda rd edilmitir. Eb Davud'un rivayetinde ise bu
kelm iki defa sylenmitir. Akamdan baka vakitlerin
farzlarndan evvel rtbeler ve snnetler klnabileceinde bhe
yoktur. Yalnz akam namazndan evvel tatavv' klnmasnda,
fakhler arasnda gr ayrl vardr.
751
17- Seferde Bir Tek Mezzin Ezan Okusun
Diyen Kimse Bab 1009[39]
25-.......Mlik ibnu'l-Huveyris (R) yle

demitir: Kavmimden be on kiilik bir toplulukla
beraber Peygamber'inyanma geldim. Yannda yirmi
gece kaldk. Peygamber rahm ve rafk tabatli idi. Ehil
ve ylimizi zlediimizi grnce bize: "Dnnz,
onlarn yanlarnda bulununuz. Onlara (dni) retiniz.
(Beni nasl namaz klar grdnz ise ylece) namaz
klnz. Namaz vakti geldiinde iinizden biri size ezan
okusun. En yalnz da size imm olsun" buyurdu
1010[40].
1009[39] Seferde bir tek mezzin.." sz iin mefhm yoktur; yn

hazarda birden ok olsun ma'ns yoktur. nk hazarda da
byledir, bir tek mezzin ezan okur. ehirlerin kuturlar
birbirinden uzaklamas sebebiyle birka mezzin olmasna
ihtiy duyulursa, her biri bir cihete ezan okur, toplu hlde
okumazlar, denildiine gre toplu hlde ezan okumay ilk ihdas
edenler Umeyye oullan'dr. afi, Kitbu'l-Umm'de: "Bir
mezzinin dier mezzinden sonra ezan okumasn ho
grrm. Lkin birok mezzinin hep birden okumasn ho
grmem; meer ki mescid byk olsun. Bu suretle her mezzin
kendi cihetinde olanlara ezan duyurmu olur" demitir (bn
Hacer.).
1010[40] Eb Davud'un Snen'inde Eb Mes'd Bedr'den nerf
752
18- Cemaat Olduklar Zaman Yolcular
in Dahi Ezan ve kaamet Olaca, Arefe ve
Mzdelife'de De Byle Olaca, Souk Yahud
Yamurlu (Gn ve) Gecede Mezzinin "Es-
Salatu Fi'r-Rihal." Sz Bab
26-.......Eb Zerr (R) yle demitir: Bizler

Peygamber'in maiyyetinde bir yolculukta
bulunuyorduk. Mezzin (le) ezanm okumak istedi.
Peygamber (S) ona: "Serinlii bekle!" buyurdu. Bir
mddet sonra mezzin yine okumak istedi. Peygamber
yine: "Serinlii bekle!" buyurdu. Sonra yine ezan
okumak istedi. Peygamber de yine: "Glge tepelerin
olarak rivayet edilen u hadste: "Bir kavm iinde Allah 'in

Kitabm en ok okuyup belleyen, kraate en evvel Balam olan
her kim ise, .o kavme o imm olsun. Kraat hususunda musv
iseler, hicreti en kadm olan hangisi ise o; hicrette de musv
seler en yallar hangisi ise o imamlk etsin" buyuruimutur.
Metindeki hadste, gelen hey'etin hep yirmier gece
Peygamber'in yannda kalm ve Kur'n renme hususunda
aralarnda farkllk bulunmam ve hicretleri de bir gnde
balam olmasndan, ifk iki fazlet sebebinde aralarnda
musvt bulununca, yalnz ya stnl mes'elesi kalr ki, iste
bu hadste ona riyete ne'mr olmulardr.
753
ykseklii mikdrna musv oluncaya kadar serinlii
bekle" buyurdu, mteakiben Peygamber (S): "Scan
iddeti cehennemin kaynamasndandr" buyurdu
1011[41].

demitir: ki kimse sefere niyet ederek Peygamber'in
yanna (vedya) geldiler. Peygamber (S): "Buradan
ktnzda (her namaz vakti geldike) ezan okuyunuz.
Sonra ikaamet ediniz. Sonra en bynz imm
olsun" buyurdu 1012[42].
28-.......Bize Mlik ibnu'l-Huveyris (R) tahds

edip yle dedi: Bizler Peygamber'in yanma geldik. Biz,
yaa birbirine akran genler idik. Peygamber'in
yannda yirmi gn yirmi gece ikaamet ettik. Raslullah
ok merhametli ve ok rfkl idi: Ehlimizi arzu
ettiimizi yhud ehlimize itiyak hsl ettiimizi
1011[41] Bu hads, Kitbu Mevki's-Sait'n 19. babnda da

gemiti
1012[42] Bu hadslerden ezan le cematin yolcular hakknda da
meru olduu ve birisinin ezannn bir cemat iin kifayet ettii

stidlal olunur
754
anlaynca, geride kimleri braktmz bize sordu. Biz
de kendisine haber verdik. Raslullah: "Haydin
(ehillerinizin yanma) dnnz. Onlarn aralarnda
ikaamet ediniz. Onlara retiniz, syleyecek eyleri
syleyip emrediniz" buyurdu. Bir de birok eyler
buyurdu ki, imdi onlar hatrlyorum yhud
hatrlamyorum (rv ekk ediyor). Ve o arada: "Benim
nasl namaz klar olduumu grdnzse, ylece namaz
klnz. Namaz vakti geldiinde iinizden biri size ezan
okusun. En yalnz da size imm olsun" buyurdu
1013[43].
29-.......BanaNfi' tahdsedip yle dedi: bn

Umer (R), Dacnn'da iken souk bir gecede ezan
okudu. Sonra "Sall frihlikum = Namazlarnz
olduunuz yerlerinizde klnz" dedi. Daha sonra bize
unu haber verdi: Raslullah (S) seferde iken souk
yhud yamurlu bir gecede mezzine ezan okumasn
1013[43]Bu hadsteki "Benim nasl namaz klar olduumu

grdnzse, ylece namaz klnz" dstru, bu en birinci slm
ibdeti olan namazn kyamete kadar devam edecek ve hibir
deitirmeye imkn ve ihtiml brakmayacak kesinlikte eklinin
muhafazasn te'mnt a-itna alan ebed bir dstrdur.
755
ve ardndan da "El sall f'r-rhl (yn: Haberiniz
olsun, namazlarnz olduunuz yerlerde klnz)" diye
nida etmesini emrederdi, dedi 1014[44].
30-.......Eb Cuhayfe (R) yle demitir: Ben el-

Abtah'ta Raslullah(S)' grdm. Bill yanma geldi de
O'na namaz i'lm etti. Sonra Bill bir harbe ile dar
kt, nihayet onu Abtah'ta Raslul-lah'm nnde bir
yere dikti ve namaz ikaame etti 1015[45].
1014[44] Bu hadsin benzeri ayn kitabn 10. babnda da gemiti.

Buhr bunu kh ezan arasna sz kartrmak, kh zrden
dolay cemate gelmemek ruhsatn beyn in mezzinin "El
sall fi'r-nhl" riidsyle key-fiyyeti i'ln etmesinin cevaz
bahislerinde sevk etmitir. Binenaleyh burada da ezana baka
sz kartrmann cevazna m ediyor.
Daha nce geen 10. bbda Sleyman ibn Surad(R)'m ezan
esnasnda konutuu ve Hasen Basr'nn ezan ok'ur yhud
ikaamet ederken glmekte be's yoktur dediini ta'Ikan
zikretmekle bu re'yini te'yd etmi oluyor.
Hasen Basr gibi Ahmed ibn Han bel, Urvetu'bnu'z-Zubeyr,
Katde, At ibn Eb Rebh da Buhr'nn bu hadslerine
tutunarak, ezan esnasnda mutlak olarak kelma ruhsat
vermilerdir. Naha ile bn rn ve Evz ise, bunu mekruh
grmlerdir... afi'ye gre szn azna ruhsat varsa da, ouna
yoktur. Mlikler'e gre memnu'dur. Lkin sz sylemeyi
gerektirecek mhim bir i zuhur ederse sylenebilir...
1015[45] Bu hads de daha nceki kitblarda birka defa gemiti.
Hadsteki hdise Mekke'ye olan seferlerden birinde vki'
756
19- Bab: Mezzin Ezan Okurken Azn
Saa Sola Dndrr m ? ve Yine Mezzin
Ezan Esnasnda Saa Sola Dner mi? 1016[46]
Bill'n ezan okurken iki parman iki kulana

soktuu zikrolunur 1017[47]. bn Umer ise iki parman
iki kulana sokmazd 1018[48].
brhm en-Naha: Abdestsiz olarak ezan

okumakta be's yoktur, demitir 1019[49]. At ibn Eb
Rabh ise: Abdest almak dnde sabit olmu bir snnet
ve kaanndur, demitir 1020[50].
Aie: Peygamber (S) -abdestli, abdestsiz- her
olmutur. Abtah, Mekke'de Min'ya yakn bir yer ismidir.

Raslullah orada konak ederdi.
1016[46] Mslim Sahh'mdt de Eb Cuhayfe'den Bill'in ezan
okurken (Hayy'ale'Ierde) azn saa sola dndrd; Eb

Dvd, Tirmiz, Nes ve dierlerinde de mezzinin ezan
esnasnda saa sola dnd rivayet edilmitir
1017[47] Bunu Abdurrazzk ve dierleri rivayet etmitir
1018[48] Bunu da Abdurrazzk ve bn Eb eybe rivayet etmitir
1019[49] Bunu da bn Eb eybe Misannafma Cerr'den; o da
Mansr'dan olmak zere rivayet etti

1020[50] Bunu Abdurrazzk, bn Cureyc'den mevsl olarak, bn
Eb eybe ve dierleri de mevsl olarak rivayet etmilerdir.
757
hlinde Allah' zikrederdi, demitir 1021[51].
31-.......Bize Sufyn, Avn ibn Eb Cuhayfe'den; o

da babasndan olmak zere tahds etti. Eb Cuhayfe,
Bill' ezan okurken grdn haber verip: Ben ezan
okuduu srada Bil'in azn u tarafta ve u tarafta
ta'kib etmeye baladm, demitir.
Bunu Mslim, Abdullah el-Behiyy tarkinden mevslen

1021[51]
rivayet, etti. Yn Peygamber, abdest olsun olmasn musv

olarak her hlinde Allah' zikrederdi. Ezan da bir zikr'dir.
Binenaleyh ezan iin abdest ve kbleye ynelme art klnmaz.
Nitekim dier zikirlerde de art klnmaz. O zaman namaz,
abdest ve kbleye ynelme hkmlerinde ezana muhalif
olmasndan dolay, ezan namaza katlmaz.
Buhr'nin bb bal akabinde bu haberleri zikretmesinin
mnsebeti bu noktalardan tannr. En az mnsebet de kfidir.
limlerin bu mes'elelerdeki ihtilflarndan dolay Buhr kesin
sylemeyip, istifham lfzyle zikretti (bn H-cer, Ayn,
Kastaln).
Buhr'nin maksad, ezann, hkmlerde namaza mlhak
olmad ve do-laysyle ezanda kbleye ynelme art
klnmayacam isbat etmektir. Bununla da bb bal ile
burada gelen haberler arasndaki mnsebet tahakkuk etmek-
tedir (h Veliyyullah).
758
20- nsann "Namaz Bizden Kat Sz
Bab 1022[52]
bn rn; Namaz bizden kat demeyi kerh

grp; lkin "Biz namaza eriemedik" desin, demitir.
Peygamber(S)'in sz ise daha sahihtir 1023[53].
32-.......Eb Katde yle demitir: Biz

Peygamber'le birlikte namaz klmakta olduumuz
srada, Peygamber birok kimselerin kouma seslerini
iitti. Namaz kldrdktan sonra: "Ne oluyorsunuz?"
diye sordu. Namaza yetimek iin acele ettik, dediler.
Peygamber: "yle acele acele koumaynz. Namaza
1022[52]Yn bu sz mekruh olur mu, yhud olmaz m?

1023[53] bn Srn'in bu szn bn Eb eybe Musanrafnda
mevslcn rivayet etmitir. "Biz eriemedik" sznde "Namaz
bizden kat" ta'brinin hilfna, erieme-meyi kendisine nisbet
etme incelii vardr.
"Peygamber'in sz ise daha sahihtir" kelmndaki esahh lfz
ile, cf'alu't-tafdl murd edilmemitir. nk onunla ef'alu'-
tafdl murd edilirse, bn Srn'in sz sahih, Peygamber'in sz
ondan daha sahh olmak lzm gelir. Hlbuki byle deildir.
Esahh ile sahh murd edilmitir. nk bzan ismi tafdl zikr
olunur da, onunla tafdl deil, tavzih irde edilir-. Bu kelm
Buhr'den bn Srn'e bir reddir. nki n' fevt lfzn
kullanp cevaz vermi, bn rn ise onu kerh grmtr (Ayn).
759
geldiiniz zaman (vakaar
ve) seknetten ayrlmaynz (ar ar
yrynz). Namazdan yetitiiniz kadarm (immla
beraber) klnz, kardnz da (sonra yalnzca)
tamamlaynz" buyurdu 1024[54].
21-Bab: nsan Namaza Komaz. Fakat

Sekinet le ve Vakaar le Gelmelidir
Peygamber de: "Namazn eridiiniz kadarn

(immla) klnz; kardnz ksmn ise kendiniz
tamamlaynz"
buyurdu. Bu hadsi Eb Katde, Peygamberden
rivvet etti 1025[55].
1024[54] Demek iftith tekbrini karmak korkusu olsa da, olmasa

da, herhalde namaza seknet ve vakaar ile gitmek gerekiyor. Eb
Hureyre'den rivayet edilen bir hadste de: Biriniz cemat
namazna niye edip gittii vakitte ar ar yrsn. nk o
artk namaz iindedir. Yetitii kadarn imm ile birlikte klsn.
Kardn da sonra yalnzca kaza etsin" denilmitir (el-
Muhall).
1025[55] Bu, Buhr'nin bundan nce geen 20. bb altnda rivayet
ettii hadsin bir ksmdr. Buhr hadsi burada iki senedle

getirmitir
760
33-.......VeyinebnuEbZ'b, ez-Zuhr'den; o da
Eb Hureyre'den olmak zere tahds.etti. Peygamber
(S): "kaameti iittiiniz zaman, seknet ve vakaarla
namaza doru yrynz; sr'at etmeyiniz. Namazn
eritiiniz kadarn (immla beraber) klnz; kard-
nz ksmn ise kendiniz tamamlaynz'1 buyurdu
1026[56].
22- Bab: kaamet Edilmesi Sikasnda

mam Grdklerinde nsanlar Ne Zaman
Ayaa Kalkarlar? 1027[57]
1026[56] Seknet, skn ve itmi'nn, sebat ve temkin ma'nsna

masdardr ki, nefisteki tel ve helecann kesilmesiyle hsl olan
kalb oturmas, yrek snmas, gnl rahat ia'br olunan huzur
ve skn hline veya onun mcneine isim dahi olur. Hafifliin
ve teln zdddir..
Vakaar; sehb vezninde ar mereblilie. denir, hafiflik
mukaabilidir; n-msu muhafazay mcib haslettir..,
1027[57] Bu bb balnn altndaki hads, gereken cevb umm
olarak beyn etmektedir. mm Mlik e/-Mtvat/a'\nda:

"Namaza ikaame edilirken cematin ayaa kalkaca zaman
hakknda hibir snrn ta'yn edildiini iitmedim. u kadar ki,
ben bu, insanlarn takatine gre olur derim. lerinde ar
davranan da bulunur, hafif davranan da" demitir.
Enes'n, mezzin ''Kad kaameti's-saltu" dedii vakit kalkd
rivayet olunur. Bu konuda baka grler de vardr.
761
34-....... Bize Him tahds edip yle dedi: Bana
Yahya (ibn Eb Kesr), Eb Katde'nin olu
Abdullah'tan yazd. Babas Eb Ka-tde yle demitir:
Raslullah (S): ''Namaz ikaame edildii vakit beni
(odamdan km) grmedike ayaa kalkmaynz"
buyurdu.
23- Bab: nsan Namaza Doru' Acele

Edici Olarak Komaz, Fakat Sekinet ve
Vakaarla Kalkmaldr
35- Bize Eb Nuaym tahds edip yle dedi: Bize

eybn, Yah-y'dan; o da Eb Katde'nin olu
Abdullah'tan tahds etti. Babas Eb Katde yle
demitir: Raslullah (S): "Namaz ikaame edildii vakit,
beni (odamdan km) grmedike ayaa kalkmaynz,
seknet zere olunuz buyurdu. Bu hadisi Yahya ibn
Ebi Kesirden rivayet etmekte Aliyyubnul-Mubarek ,
eybana mutabaat etmitir.1028[58]
1028[58]Buhr bu mutbaat Kitbu'l-Cumua'da mevslen

rivayet etti. Bu mutbaat in buradaki fidesi stndeki hadsi
takviyeden ibarettir.
762
24- Bab: nsan (Namaza kaametten
Sonra) Bir Zarretten Dolay Mescidden
Darya kar M?

Raslullah (S), namaz ikaamet edilmi ve saflar
dmdz dorultulmu olduu hlde ve hatt namaz
kldraca yerde dikeldii ve biz O'nun tekbr almasn
beklediimiz zaman yerinden ayrld ve: "Yerinizde
durun" deyip mes-cidden dar kt. Biz,
bulunduumuz vaziyet zere bekledik. Nihayet
ykanm ve ba su damlatr hlde bizim yanmza
kp geldi 1029[59].
25- Bab: mam "Dnp Gelinceye Kadar

Yerinizde Durun" Dedii Zaman, Cemaat Onu
Beklerler
37-.......Eb Hureyre (R) yle demitir: Bir
Buhr bu hadsi, deiik lfz ve deiik tarklerden

1029[59]
Kitbu'l-Gusl'de ve burada birka yerde tahrc etmitir.
763
defasnda namaz ikaame edildi, insanlar saflarn
dzelttiler, Raslullahodasndan kt; haddizatnda
cnb olduu hlde ne de geti. Sonra hatrlayarak:
"Yerinizden ayrlmaynz" dedi de odasna dnd ve
ykandktan sonra ba su damlatarak mescide kt ve
saff hlinde bekleyen insanlara (ikaameti tekrar
ettirmeksizin) namaz kldrd 1030[60].
26- Kiinin "Biz Namaz Klmadk"' Sz

Bab
38-....... Bize Cbir ibn Abdillah (R) yle haber

verdi: Handak harbi gn Peygamber'in yanna Umer
ibnu'I-Hattb geldi de: Y Rsulallah, az kalsn ikindi
namazn gne batmadan klamaya-caktm, dedi. Ve
bu orulu orucunu bozduktan sonra idi. Peygamber
(S): "Vallahi o namaz ben de klamadm" dedi.
Mteakiben Peygamber, Buthn deresine indi. Ben de
1030[60]Bu hads de immn bir zaruretten dolay ikaametten

sonra darya kabileceine ve kendisinin bekleneceine
dellet ettii gibi, ikaamet ile ihram tekbri arasnda kelmn
cevazna da deildir.
764
beraberinde idim. Abdest ald. Sonra namaz kld. Yn
gne battktan hayli zaman sonra O, ikindi namazn
kld, sonra onun ardndan da akam namazn kld
1031[61].
27- (Namaz in) kaametten Sonra

Kendisine Bir htiya Arz Olan mam Bab
39-.......Enes (R) yle demitir: (Bir defa yats)

namaz ikaame edilmiken, Peygamber (S) mescidin
bir tarafnda biri ile yava yava konuuyordu. Cemat
uyuklayncaya kadar (sz uzatt ve) namaza
Buhr bu hadsi, biraz deiik lfzla, Kitbu Mevkti's-

1031[61]
Salt'n 38. babnda ve daha bakalarnda tahrc etmitir.

Kitbu'l-Magz'de de gelecektir.
Burada "M sallaym" ta'brini isbta ihtimamn sebebi, bz
limlerin "Ftetn's-saltu =Namz bizden kat"yhud "M
sallayn-Namaz klmadk" gibi szleri tekellm etmenin
kerhatine kaail olmalardr. Nitekim bunun misli gemiti.
Lkin Buhr buna Peygamber'in "M satleytuh = Onu ben de
klmadm" kavliyle istidlal edeydi, daha mnsib olurdu. nk
Peygamber bu lfz tasrh etmiti. Maamfih bu da onun
hsldr (h Veliyyullah)
765
durmad'1032[62].
28- Namaz (in) kaamet Edildii Zaman

Kelam Edip Konumak Bab
40-.......Bize Humeyd tahds edip yle dedi:

Ben, Sabit ibn Elem el-Bunn'ye: nsan, namaz (iin)
ikaame edildikten sonra konuabilir mi? diye sordum.
O bana Enes ibn Mlik'ten u hadsi tahds etti. Enes
yle demitir: Bir kerre namaz (iin) ikaame edildi.
Derken Peygamber'in karsna bir kimse kt ve
namaz (iin) ikaamet edildikten sonra kendisini
namaza balamaktan habsedip alkoydu 1033[63].
29- Cemaat Namaznn Vaciblii Bab
Hasen Basr: Bir kimseyi anas, ona olan

efekatndan dolay yats namaz cematine
1032[62] Bu namazn yats namaz olduu Mslim'in rivayetinde

tasrih edilmitir. Bu hads "Kadkaameti's-saliu"denince ihram
tekbri imma vcib olur diyenlerin aleyhinedir
1033[63] Hanefler'e gre ikaamet ile iekbr arasnda zaruret
olmakszn konumak mekruhtur.
766
gitmesinden men' ederse, o kimse anasnn bu men'ine
itaat etmez, demitir 1034[64]
41-.......Eb Hureyre'den: Raslullah (S) yle

buyurmutur:
"Nefsim elinde olan Allah'a yemin olsun,
iimden yle geti ki, birok odun toplanmasn
emredeyim. Odunlar ylsn. Sonra namaz iin ezan
okunmasn emredeyim; okunsun. Sonra birine
Bu, vcbu'1-ayn irde etmekte olduunu 'r ediyor.

1034[64]
nk Allah'a ma'siyet olmayacak hususta ana-babaya itaat

vcibdir. Binenaleyh cemati terk ona gre bir ma'siyettir.
Buhr bu haberi yakn bir ma'n ile mevslen Kitbu's-
Sym'da tahrc etmitir (Kastalln),
Bu konuda afi'nin mezhebi cemat namaznn kifye ile farz,
ve her bir kimse iin de zt zerine mekked snnet olmasdr.
Babn maksdu bu olmak muhtemildir.Buhr Hasen'in sz ile
cematin vucbuna istidlal etti. nk Hasen, ma'siyette olmak
mstesna, anaya itaat vcib olduu hlde, ona cemati terkle
emrettiinde anaya itaat etmemeyi emretmitir. Bundan
cemati terk etmenin, anaya itaat edilmeyecek bir ma'siyet
olduu bilindi (ah Veliyyullah).
Cemati namazn terk eden hakkndaki vade dir istisnasz
btn hads kitaplarnda eitli lfzlarla birok hadsler vardr.
Bu hadslerin mecmuundan fakhlerin cemat hakknda
kardklar hkm, zet olarak tr:
a. Cemat farzu ayn'dr. b. Cemat farzu kifye'dir. c. Cemat
mekked snnet'tir.. Eb Hanfe ile Mlik'e gre mekked
snnet'tir.
767
emredeyim de o insanlara imm olsun. Sonra o
cemati brakaym da namaza gelmeyen erkeklerin
zerine gidip evlerini stlerine yakvereyim. Ve yine
nefsim elinde olan Allah'ayemn ederim ki, onlarn
herhangisi (burada) semiz etli bir kemik paras yhud
iki tane gzel paa bulacan bilir olsayd, muhakkak
yats namazna gelip hzr bulunurdu".
30- Cemaat Namaznn Fazileti Bab
Esved ibn Yezd en-Naha, bir cemati kard

zaman baka mescide giderdi (de cemat faziletini
kazanmaa alrd) 1035[65].
Enes ibn Mlik de mescidin birine iinde namaz
klndktan sonra geldi, ezan okudu, ikaamet etti ve
(yanndaki genlerle birlikte) cemat namaz kld
1036[66].
1035[65] Bu ta'Iki Eb Bekr ibn Eb eybe sahh bir isndla

1036[66] Bunu da ibn Eb eybe ve Eb Ya'l kendi
Msnedberinde mevslen rivayet etmilerdir.
Buhr'nin maksad, bir mescidde cemat namaz klndktan
sonra, bir daha orada cematle namaz ed etmenin - bugnk
768
Umer'den olmak zere haber verdi ki, Raslullah (S):
"Cematle klnan namaz yalnzn kld namazdan
yirmi yedi derece faziletli olur" buyurmutur.
43-.......Eb Sad (R) Peygamber (S)'den yle

buyururken iitmitir: "Cematle klnan namaz,
yalnzn kld namazdan yirmi be derece faziletli
olur" 1037[67].
ta'br ile son cematin- cevaz hakkndaki ihtilfa ve kendisinin

tecvize meyyal olduuna iaret etmektir. bn Mes'-d, Ata,
Hasen Basr, Ahmed ibn Hanbel, shk ibn
Rhye'ninictihdlan da bu merkezdedir. Delilleri buradaki
hadstir.
Bir mescidde namaz klndktan sonra bir daha ayn vaktin
cemat namaz klnamaz diyen bir taife de vardr. Abdullah ibn
Umer'in olu Salim, Eb Bekr'n torunu Kaasm ibn
Muhammed, Eb Klbe bu zmredendirler.... Bu ictihd-lar da
mslmnlarn kelime birliinin, frka frka olup ayrlmas
korkusun-dandr. Bunu tecvz etmekle bid'at ehlinin cemate
muhalefete yol ap bunu vesile edinmekle namaz ayrca
klmalanndan saknmak istemilerdir.
1037[67] Derecelerin fazlal hakkndaki hadslerin kiminde yirmi
be, kiminde yirmi yedi adedi bildirilmitir. bn Umer hadsinde

yirmi yedi, Eb Sad Hudr ile Eb Hu-reyre hadslerinde yirmi
betir. Bu iki rivayet arasn, azn zikri ou nefyetmez, nk
adedin mefhmu mu'teber deildir. Yhud Peygamber evvel
25' haber verdi, sonra Allah ona fazilet ziydeliim bildirmi, o
769
44-.......Ben Eb Hureyre'den iittim, yle
diyordu: Raslullah (S) yle buyurdu: "Kiinin
cemat iinde kld namaz, evinde ve pazarda
yalnzca kld namaz zerine yirmi be misli
katlanr. Bu katlamann sebebi udur; O abdeste niyet
edip abdesti tam alr, sonra kendisine namazdan baka
birey karmayarak mescide doru yola karsa, t
mescide varncaya kadar hibir adm atmaz ki, onun
iin adma mukaabil bir derece ykseltilmesin ve yine
admndan dolay kendinden bir gnh indirilmesin.
Namaz kld zaman ise, namaz kld yerde kald
mddete melekler ona u salt okumaktan
ayrlmazlar: Alahumme sall aleyhi, Alahumme
rhamhi ( = Y Allah ona salt et, y Allah ona
merhamet eyle). Her biriniz namaz klmay bekledii
mddete bir (nevi') namaz iinde bulunmakta devam
da 27'yi haber vermitir eklinde cem' edenler olmutur.

Bzlar da sevb nevi'lerini takdr eden saylarn srr ancak
peygamberlik nuru ile aklanabilecek hususlardan olduu iin,
bu iki saynn vechini beyn sadedindeki tevcihlerden
bahsetmek abes olur demilerdir.
770
eder" 1038[68].
31- Sabah Namazn Cemaat inde

Klmann Fazileti Bab
45-.......Bize uayb, ez-Zuhr'den haber verdi. O

yle demitir: Bana Sad ibnu'l-Mseyyeb ile
Abdurrahmn olu Eb Seleme haber verdi. Eb
Hureyre (R) yle demitir: Ben Raslullah'tan iittim,
yle buyuruyordu "Cematle klnan namaz, birinizin
yalnz bana kld namazdan yirmi be cz' (yn
derece) daha faziletli olur. Gece melekleri ile gndz
melekleri de sabah namaznda bir araya gelirler".
Sonra Eb Hureyre (bunu takviye ve itihc iin):
sterseniz
nne Kur 'ne "l-fecri kne mehden (=
bhesiz fecr Kur'n' hidli-dir)" (ei-isr: 78) yetini
okuyunuz, der idi 1039[69].
1038[68] Buhr bu hadsi Kitbu's-Salt'n "ar mescidinde

namaz klmak" unvanl 87. babnda farklca bir lfzla rivayet
etmiti.
1039[69] Fecr Kur'n'ndan maksad, sabah namazdr. Namaz
iinde Kur'n okunduu iin Kur'n denilmitir. Nitekim rk'
771
uayb yle dedi: Ve bana Nfi', Abdullah ibn
Umer'den tah-ds etti. O: Cemat namaz yirmi yedi
derece faziletli olur, demitir 1040[70]
46-....... Bize el-A'me tahds edip yle dedi:

Ben Salim (ibn Ebi'I-Ca'd)'den iittim, yle dedi: Ben
mm'd-Derd'dan iittim, yle diyordu:Ebu'd-
Derd (R) fkeli olarak yanma geldi.Seni fkelendiren
nedir? dedim. Vallahi ben Muhammed mmetinden,
onlarn cematle namaz klmalar mstesna, (kusursuz
yaptklar baka) bir ey tanyamyorum, dedi 1041[71].
47-.......Eb Ms (R) yle demitir:

Peygamber (S) yle buyurdu: "Namazdan dolay
ve sucd'u mil olduu iin namaza rk' ve sucd da denir.

Namazda okunan Kur'n'n kendisi olmak da mhtemildir. Bu
namazn yhud bu Kur'n'n hidli olmas da, gndz
meleklerinin namazda h/.r olmas i'tibriyledir. Bu hususta
baka trl tefsirler de vardr.
1040[70] Bu, Mlik ve dierlerinin bn Umer'den gelen
rivayetlerine uygundur. Bu uayb tarki, ta'lk deil, mevsldr.
1041[71] Hadsin bb ismine uygunluk ciheti udur: Cematle
namaz klanlarn dier ilerinde eksiklik ve deitirmeler vki'

olmutur. Bundan cematle namaz klmalar hritir. Onda bu
kabilden hibir ey vki' olmamtr. Bu da cematle namaz
klmann faziletinin azm olduuna dellet etmektedir (Ayn).
772
insanlarn en byk ecre hakk kazanan (cemat
mescidine) derece derece uzaktan yryp gelenlerdir.
mm ile beraber klaym diye namaz bekleyen kimse
de, hemen klp sonra yaverenden daha byk ecre
nail olur" 1042[72].
32- le Namazn lk Vaktinde Klmaya

Davranmann Fazileti Bab
48- Bize Kuteybe, Mlik'ten; o da Eb Bekr'in

himayesinde olan Sumeyy'den; o da Eb Salih es-
Semmn'dan; o da Eb Hureyre'den olmak zere
tahds etti (O, yle demitir): Raslullah (S) yle
buyurdu:
"(Vaktiyle) bir kimse yolda yrrken, yolu
stnde bir diken dal buldu. Onu yoldan darya att.
1042[72] Cemate uzak mesafeden gelmekteki byk ecr,

admlarn okluundan ve her adma ecr terettb etmesinden;
hulsa ecirlerin meakkat nisbetinde olmasndan ileri geliyor.
Meakkat ziydelii, ecr" ve fazlet ziydeliine sebeb oluyor.
Hadsin son ksm uykusunu cemate terch ederek, yatsy
hemen khp yatan kimse hakkndadr.
Bu hadsten, dn ilerinden herhangi birinin deitirilmesi
srasnda elinden bundan fazlas gelmedii zaman fkelenmenin
ve fke ile o mnker ii reddetmenin cevaz istinbt edilir.
773
Allah onun bu amelini kabul buyurdu ve onun
gnhlarn mafiret etti". Sonra Raslullah yle
buyurdu:
"ehdler betir: Taundan len, karn (yn i)
hastalndan len, suda boulan, yknt altnda kalp
len, bir de Allah yolunda ehd olan{yzm
ldrlen)dr".
Yine Raslullah yle buyurdu:
"nsanlar ezan okumakta ve birinci saffta olan
(hayr ve bereketler)/ bilir olsalar da (onlar elde
etmek iin) kur'a atmaktan baka re bulamasalard,
muhakkak kur'a alrlard. Onlar namaz ilk vaktinde
klmaktaki fazileti bilselerdi, (ona yetimek iin)
muhakkak yar ederlerdi. Yats ile sabah
namazlarnda olan sevab bilselerdi, muhakkak bu iki
namaza (onlarn cematine) emekleye emekleye de
olsa gelirlerdi" 1043[73].
1043[73] Buhr bu hadsi Kitbu's-Salt,Kitbu'-ahdet,

Kitbu'l-Cihd gibi ayr ayr yerlerde deiik rv ve lfzlarla
rivayet etmitir.
Buradaki rivayet be hadsi bir arada toplamaktadr. Diken dal
hadsi, ehdler hadsi, kur'a atma hadsi, namaz vaktinin
evvelinde klma hadsi, emekleme hadsi. Buhr bunlarn
774
33- Mescid Yolunda Atlan Admlar
Mukaabilinde Allah'tan Ecir, Sevab ve Rza
Niyaz Eylemek Bab
49-.......Enes (R) yle demitir: Peygamber (S):

"Ey Selime oullan, mescidyolunda attnz
admlarnzn ecrini hesaba katmaz msnz?" buyurdu.
Ve Muchid: " Ve nektubu m kaddem ve
srahum (= Biz nden gnderdikleri eyleri ve -
braktklar- eserleri yazyoruz)" (Ysn: 12) yetindeki
"sr" lfzn tefsir edip, "Hut = Admlar" demektir,
demitir 1044[74].
arasn deti olduu gibi bb balklar iin ayrmamtr. nk

Kuteybe bu hadsi Mlik'ten byle topluca tahds etmitir'
(Ayn).
Bu hadsin ba ksmndan, yolculara zahmet verecek eyi yoldan
kaldrp atmaktaki fazlet anlalyor. Memleket halknn rahat
yolculuk edebilmeleri iin umm yollar ins ile bunlar gzel
muhafaza etmek de elbette bu fazle-tin en ykseklerinden
saylmaldr.
1044[74] Muchid'in bu "sr" lfz hakkndaki tefsirini Abd ibn
Humeyd, bnu Eb Nucayh ve dierleri tarkinden mevslen

rivayet etmitir. Buhr iki defa sevk ettii bu ta'lk le Selime
oullan kssasnn o yetlerin tefsirine tatbik edildiini iaret
etmek istemitir.
775
Ve bnu Eb Meryem yle dedi: Bize Yahya ibn
Eyyb haber verip yle dedi: Bana Humeyd tahds
edip yle dedi: Bana Enes yle tahds etti: Ensr'dan
olan Selime oullar, (mescide uzak den)
menzillerinden gp Peygamber'e yakn bir yere
konaklamak istediler. Raslullah Medine'yi (koruyan
menzillerini) ssz brakmalarn beenmedi de onlara
hitaben: "Eserlerinizi (yn attnz admlarn ecrini)
hesaba katmaz msnz?" buyurdu. Muchid: Onlarn
eserleri admlardr, yeryznde yrrken ayaklarnn
brakt izlerdir, demitir1045[75].
1045[75]Bu Selime oullar'na mensb olan Cbir ibn Abdillah:

Evlerimiz mescidden uzakta idi. Bunlar satp mescide yakn
yerlere gelmeye niyet ettik idi. Raslullah (S) bizi bundan
nehyedip: " U-ji ;>^ j^. '<M l = Attnz her adma mu-kaabil
size bir derece verilir" buyurdu, dediini Mslim rivayet ediyor.
Dier bir rivayette Selime oullan yurdunun Sel'de olduu
tasrh ediliyor ki, bu Sel' denilen yer, Medne'nin takriben bir
mil uzandadr.
Bu hads de namaz iin atlacak ziyde admlarn ecir
ziydeliini mcib olduuna dellet ettii gibi, mescid yaknnda
ikaametin de mstehb olduuna delleti tazammun eder.
nk Peygamber onlarn asl maksadlarm beenme-mezlik
etmemi, yalnz Medine civarnn bo braklmasn askeri
bakmdan, yni emniyet cihetinden uygun grmemitir.
776
34- Yats Namazn Cemaat inde
Klmann Fazileti Bab
50-.......Eb Hureyre (R)'yle demitir:

Peygamber (S) yle buyurdu: "Mnafklar zerine
sabah ile yats (cemat) namazlarndan daha ar
hibir namaz yoktur. Hlbuki bu iki namazda olan
eyleri bilselerdi emekleye emekleye de olsa, onlara
muhakkak gelirlerdi. Yemin olsun iimden yle geti
ki, mezzine emredeyim namaz ikaame etsin, sonra
bir kimseye emredeyim, o da insanlara imamlk etsin,
sonra ateli fitilleri alaym, ezan iitmeyi mtekb
namaza kmayanlarn evlerini balarna yakaym"
1046[76].
Buradaki mnafklk, amel ve ma'siyet nifakdr, kfirlik

1046[76]
nifak deildir. Yni bu hadste ktlenenler, m'minlerin

cemate devam hususunda tenbel davranan zmresidir. Bunlar,
mndan bsbtn soyulmu kfir mnafklar gibi deildir.
Bunlar mnsz mnafklarn hllerine benzedikleri iin, zecr,
maksadyle byle mnafklkla vasflandrlmlardr. Bunlar
evlerinde namaz klyorlar. Hakk mnafk ise kfir olduundan
elbet evinde namaz klmaz. nk mrailik ihtiycn bile
duyacak kadar bir ztrr yoktur. Mnafklarn ta'rfi hakknda
nazil olan: Namaza kalktklarnda tenbel tenbel kalkarlar" {en-
Nis: 141) Namza gelileri behemahal tenbel olaraktr, zekt
verileri de behemahal istemi-yerekr.. " (et-Tevbe: 54)
777
35- Bab: ki Kii de, kiden Ziyadesi de
Cemaattir
51-.......Bize Hiid, Eb Klbe'den; o da Mlik

ibnu'l-Huveyris (R)'ten olmak zere tahds etti.
Peygamber (S): "Namaz (vakti) geldii zaman ezan
okuyunuz ve ikaamet ediniz. Sonra ikinizin en yals
size imamlk etsin" buyurmutur 1047[77].
yetlerine nazaran, bariz vasflar namazda tenbellik, zekt ve

harcamada isteksizlik olduundan, bu gibi kt sfatlarla bir
derece u sfatlanan m'minler de mnafklar zmresine mlhak
gsterilmilerdir.
Bu iki vaktin cematine gelmenin bu kadar ar olmas, sabah
namaznn tatl uyku zamanna, yats namaznn da istirahat
vaktine tesadf etmesinden-dir. Hadste bu maksadn "eskale=
en ar" lfzyle rd edilmesi, dier namazlara da gelmenin
kendilerine ar geldiine, u kadar ki, en ar bu iki namaz
olduuna dellet eder.
Buhr bu hadsi biraz deiik bir lfzla ayn kitabn "Sabah
namazn cemat iinde klmann fazileti" unvanl 31. babnda
da tahrc etmiti.
1047[77] Buhr bu hadsi, daha mufassal bir lfzla, ayn kitabn
18. babnda da zikretmiti. Buhr burada, iki kiiye hitb eden

bu hadsi, namaz klan iki kiiye, yn imm ile me'mma da
cemat denilmesinin doruluuna dell iin getirmitir. Bb
ismi hads metnindeki tesniye zamirlerinden alnmtr.
778
36- Namaz Bekleyerek Mescid inde
Oturan Kimse ve Mescidleri Fazileti Bab

Ebu'z-Zind'dan; o da el-A'rac'dan; o da Eb
Hureyre'den olmak zere tahds etti. Raslullah (S)
yle buyurmutur:
"Sizlerden her biri namaz kld yerde
bulunmakta devam ettii ve kendisinden hades vki'
olmad mddete, melekler ona: Al-lahumme fir
lehu, Allahumme rhamhu (= Y Allah buna mafiret
et, y Allah buna merhamet eyle!) diye salt yn dua
ve istifar ederler. Sizlerden her biri namaz kendisini
habsetmekte devam ettii mddete ve kendisini
ancak namaz, ehline dnmesinden men' etmekte
devam ettii mddete bir (nevi') namz'Jnde
bulunmakta devam eder 1048[78].
53-....... Bana Hubeyb ibnu Abdirrahmn, Hafs

ibnu sm'dan; o da Eb Hureyre'den olmak zere
Bu hads, Kitbu's-Salt, "Mescid iinde hades" unvanl

1048[78]
62. babnda daha ksa bir lfzla gemiti.
779
tahds etti. Peygamber (S) yle buyurmutur:
"Yedi kii ki, Allah onlar kendi glgesinden
baka glge olmayan gnde, glgesi altnda
glgelendirecektir: Adaletli imm;Rabb'-ine ibdet
iinde yetimi gen; gnl mescidlere bal olan
kimse; Allah yolunda seviip, bulumalar da
ayrlmalar da buna mste-nid olan iki kimsenin her
biri; mevki' ve gzellik sahibi bir kadn kendisini
istedii hlde: Ben Allah'tan korkarm diyen erkek;
infk ettiinde, sol tarafnn, sa tarafnn ne infk
etmekte olduunu bilmeyecei kadar gizli sadaka
veren kimse; tenh yerde Allah 't zikr edip de, iki gz
dolup taan kimse" 1049[79].
54-.......Bize sml ibn Ca'fer, Humeyd'den

tahds etti. O yle,. demitir: Enes ibn Mlik'e,
Raslullah mhr-yzk edindi mi? diye soruldu da
Enes yle dedi: Evet, Raslullah bir gece yats nama-
1049[79]Bu hadsin ba tarafnda glgenin Allah'a izafeti, mlk

izafetidir. Bu i'tibr ile her glge, Allah'n glgesi olmu olur.
Hadsin bb balna uygunluk ciheti "gnl mescide bal olan
kimse" kelmdr. Eer mescidlerde bu fazlet olmayayd, kalbi
oralara bal kimsede bu byk fazlet bulunmazd.
780
zn gecenin yarsna kadar te'hr etti. Sonra namaz
kldrmasnn ardndan yzn bize dndrd de "(Bu
saatte) insanlar namaz klp uyudular, siz ise namaz
klmay beklediiniz srece bir (nevi') namaz iinde
olmakta devam ettiniz" buyurdu. Enes dedi ki:
Peygamber'in yznn parlts hl gzmn
nndedir 1050[80].
37- Mescide Gidip Gelen Kimsenin

Fazileti Bab
55-.......Bize Muhamned ibn Mutarrf, Yezd ibn

Eslem'den; o da At ibn Yesr'dan; o da Eb
Hureyre'den olmak zere haber verdi: Peygamber (S)
yle buyurmutur: "Her kim (namaz iin) mescide
gider gelirse, her gidip geldike Allah ona cennetteki
konan hazrlar".
Bu hads, Kitbu'Mevkti's-Salt, "Yats namaznn vakti

1050[80]
gece yansna kadardr.." unvanl 27. bbda da gemiti
781
38- Bab: Namaz kaame Edildii Zaman,
Artk Farz Olan Namazdan Baka Namaz
Klnmaz 1051[81]
56- Bize Abdulazz ibnu Abdillah tahds edip

yle dedi: Bize brhm ibnu Sa'd, babasndan; o da
Hafs ibnu sm'dan; o da Mlik ile Buhayne'nin olu
olan Abdullah'tan olmak zere tahds etti. Abdullah
(R): Peygamber (S) bir adama urad, demitir.
Buhr dedi ki: Ve yine bana Abdurrahmn
tahds edip yle dedi: Bana Behz ibnu Esed tahds
edip yle dedi: Bize u'be tahds edip yle dedi: Bana
Sa'd ibn brhm haber verip yle dedi: Ben Ezd
kabilesinden olup, kendisine Mlik ibnu Buhayne dahi
denilen bir kimseden iittim (o, yle demitir):
Raslullah (S) bir sabah namaz ikaa-me edilmi ken,
Sabah namaz ikaamet olunurken mescide giren kimse,

1051[81]
sabah namaznn rti-besi olan iki rek'at klar m, klmaz m?

mes'elesinde imamlar ihtilf etmilerdir. Bir taife, imm sabah
namazna baladktan sonra bu iki rek'at klmay buradaki
hadsle ihticc ederek mekruh grmlerdir. Dier taife de son
rek'at-ta imma yetiebileceinrkestirebilirse,mescid dnda o
iki rek'at klmasnda be's yoktur, demilerdir. Bu da Eb
Hanfe;ile Evz'nin kavlidir...
782
bir kimsenin iki rek'at snnet klmakta olduunu
grd. Rasululah namazdan knca, oradakiler
etrafn sardlar. Raslullah (tevbh olarak) o kimseye:
"Sabah namazn drt rek'at olarak m klyorsun?
Sabah namazn drt rek'at olarak m klyorsun?"
buyurdu.
Bu hadsi bu isndla u'be'den; o da rvllik'ten
diye rivayet etmesinde Behz ibn Esed'e Gunder ile
Muz ibn Muz el-Basr mut-baat etmilerdir.
Muhammed ibn shk da yle dedi: Sa'd ibn
brahim'den; o da Hafs ibn sm'dan; o da Abdullah
ibn Buhayne'den.
Hammd ibn Eb Seleme de yle dedi: Bize
Sa'd ibn brhm, Hafs'tan; o da Mlik'ten diye haber
verdi 1052[82].
1052[82]kisinde de "semi'tu raculen mine'1-Ezdi yukaalu lehu

Mliku'bnu Buhaynete" suretinde sevkedilmitir. Demek ki,
hadsin rvlerinin bzs "Abdullah ibnu Mlikin ibnu
Buhaynete" diyecek yerde yanllkla "Mlik ibn Buhayne" de
mislerdir. Mlik ise Buhayne'nin olu deil, kocasdr. te
Buhr'nin ayr ayr drt sened ile sevk ettii bu hads, bu
yanlmay meydana karacak surette sevkedilmi olmaktadr.
Hads lfzlarnn ve sarihlerinin bu sened hakknda hayl
szleri vardr. Mlik'in sahblii hafzlar arasnda ihtilafldr.
Buhayne, MIik'in deil, Abdullah'n anas olduu iin, bn
783
39- Hastann Cemaatte Hazr Olmas
Hususundaki Snr(n Beyan) Bab 1053[83]
57-.......el-Esved ibn Yezd en-Naha yle

demitir: Biz bir gn ie'nin yannda idik. Namaza
devaml olmay ve ona ta'zm eylemeyi zikrettik. ie
yle dedi: Raslullah, vefat etmi olduu hastala
tutulduu zaman (bir kerre) namaz vakti gelmi, ezan
da okunmutu. Raslullah: "Eb Bekr'e syleyin de
insanlara namaz kldrsn" buyurdu. Eb Bekr pek
yufka yreklidir, senin makaamnda durup da halka
Buhayne'deki "ibn" lfzn hemzesiz yazmak ve Mlik lfzn

tenvnsiz okumak kaaideten yanltr.
Rv Abdullah, Mlik ile Buhayne'nin evlenmelerinin
mahsldr. Bundan dolay anasna da nisbet edilmitir.
Kendisi de, anas da ilk devirlerde ms-lmn olanlardandr.
Abdullah ibdete dkn, faziletli bir zt idi; hicr 56 ylnda
vefat etmitir. Abdullah Kurey'ten deil, Kurey'in halfi olan
Ezdu ene'-den olduu iin, bz rvler onu Ezd'den bir adam
diye kaydlamilar, bununla onun Kurey olmadna ve yalnz
Kurey iinde bulunduuna iaret etmilerdir.
1053[83] Buhr buradaki hadsi, hastann cemate hzr olmas
hangi snra kadar meru' olduunu anlatmak iin sevketmitir.

Raslullah'n iki kiiye yaslanarak namaza kmakla, cemaata
devam hususunu ne kadar byk tutmu ve bu konuda iddeti,
ruhsata tercih eylemi olduunu gstermi oluyor.
784
namaz kldramaz, denildi. Raslullah emrini tekrar
etti. Yanndakiler de kendi sylediklerini tekrar ettiler.
Bunun zerine Raslullah nc defa yine o
emrinijekrr etti de: "bhesiz ki sizler Ysuf
Peygamber'in sahibelerisiniz (yn onun gnndeki
kadnlar gibisiniz) 1054[84]. Eb Bekr'e emredin,
insanlara namaz o kldrsn"buyurdu. Bunun zerine
Eb Bekr (mihraba) kp namaz kldrd. (Bu
namazlardan biri esnasnda) Peygamber, kendisinde
bir hafiflik hissetti de iki kimseye dayanarak namaza
kt. Tkatsz-lndan dolay yrrken ayaklarn
yerlerde srd hl gzmn nndedir. Eb Bekr
1054[84]Yn ilerinde gizledikleri fikrin hilafn izhr etmeleri

cihetinden Ysuf Pey-gamber'le maceralar anlatlan kadnlar
gibisiniz, demi oluyor. Ma'lm olduu zere Zuleyh, hakikatte
Ysuf'a akndaki ma'zeretini, Msr'n byk kadnlarna
gstermek istedii hlde, onlara ziyafet ekip, kendilerine son
derece ikramda bulunmutur. Hakk maksad onlara ziyafet
deil, bunu vesile ederek Ysuf'u onlara gsterip, klktaki
zrn isbt etmekti (Ysuf: 23-53).
te ie de hakk maksad babasn insanlarn nefret ve
uursuz saymalarndan korumak olduu hlde, bundan hi
bahsetmeyip, babasnn yufka yrekli olduunu, sesini cemate
iittiremiyeceini sylyordu. Maksada erimek in srar
artrmakta Zuleyh'ya benzediinden, buradaki tebih daha
kuvvetli dmtr. Yn "Sizler Ysuf'un sahibesi Zuleyh
cinsinden kadnlarsnz" denilmi oluyor.
785
geriye ekilmek istedi. Peygamber (S) ona, yerinde
dur, diye iaret etti. Sonra ileriye gtrld de nihayet
Eb Bekr'in yanna oturdu. Rv el-A'me'e: Namaz
Peygamber kldryordu da, Eb Bekr O'nun namazna,
cemat de Eb Bekr'in namazna uyarak (m) namaz
klyorlard? denildi; A'me, ba ile evet, dedi 1055[85].
Bu hadsi Eb Dvd et-Taylis, u'be'den; o da
el-A'me'ten olmak zere bir ksmn rivayet etti. Eb
Muviye Muhammed ibn Hazm, el-A'me'ten yapt
rivayetinde; Raslullah, Eb Bekr'in soluna oturdu.
Eb Bekr de ayakta olarak namaz klyordu, szlerini
ziyde etmitir.
58-.......ez-Zuhr yle demitir: Bana Abdullah

ibn Mes'cTun olu Ubeydullah haber verip yle dedi:
1055[85]el-A'me'in bu sznden ve ie'nin dier hadsinden bu

namazda immn Pey-gamber olduu, geliinden sonra Eb
Bekr'in hizmetinin yalnz tebliden ibaret kald anlalyor.
Demek ki Peygamber bu derece bir beden zaflii hlinde bile
evinden mescide kp namaz kaldrmtr. ste hadsin bu
fkras, bb balna uygunluk noktasdr. Hastalk aralarndaki
hafiflemeler ve yardmlama ile kabilmeler bile -hastal
artrmaz ise-... cemate kmay meru klmaktadr. Bu hududu
geen rahatszlklarda ise, cematte hzr bulunmak meru
olmaz.
786
ie yle dedi: Peygamber (S) arlaip da ars
iddetlendii zaman, benim evimde baklmak zere
kadnlarndan izin istedi. Onlar da kendisine izin
verdiler. Ondan sonra Peygamber bir tarafnda Abbs,
dier tarafnda bir zt olduu hlde, ayaklar yerde
srnerek kt. Ubeydullah ibn Abdil-lah yle dedi:
ie'nin bu dediini bn Abbs'a zikrettim. O bana:
ie'nin ismini sylemedii kimsenin kim olduunu
bilir misin? dedi. Ben: Hayr,dedim. O Al ibn Eb
Tlib'dir, diye haber verdi 1056[86].
40- Yamurda ve Dier Bir llette Kendi

Menzilinde Namaz Klmaya Ruhsat Bab 1057[87]
59-.......(Nfi- yle demitir:) Abdullah ibn

Umer (R)souk
1056[86] ie'nin ikinci ahsn ismini sarahatle sylememesi,

muhteml ki, M'minlerin Emri Al ibn Eb Tlib ile aralarnda
gemi olan hdiselerden dolaydr.
1057[87] Yn, yamurda ve cematte hzr bulunmaya mni'
olucu dier herhangi bir illette, kendi menzilinde namaz

klmann meruluu. Burada nm, yn umm olan illet lfz,
hss olan yamur lfz zerine atf edilmitir.
787
60-.......Bana Mlik, bn ihb'dan;
odaMahmdibnu'r-Rab' el-Ensr'den tahds etti (o,
yle demitir): tbn ibn Mlik gzleri grmedii
hlde kendi kavmine imamlk ederdi. O bir defasnda
Ra-slullah'a: Y Raslallah, karanlk oluyor, seyl
oluyor; ben ise gzleri grmez bir kimseyim.
Binenaleyh ey Allah'n Elisi, benim evimdeki bir
yerde namaz kldr da ben orasn namaz klma yeri
edineyim, dedi. Bu mracaat zerine Raslullah ona
gitti ve: "Nerede namaz kldrmam istersin?" buyurdu.
Itbn, evden bir yeri iaret et-1 ti. Raslullah (S) orada
41- Bab: mam (Cemaate Gelmeme

Ruhsat Varken) Mescide Gelmi Olanlara
Namaz Kldrr M?
Ve yine cumua gn yamur yaar halde (gelmi
1058[88]Bu-ztta, Mslim ile sml'nin rivayetlerine nazaran,

yalnz grme zaflii vardr. Burada ise bizzat kendisi: "Ben
gzleri grmez bir kimseyim" demitir. Herhalde a'm deilse
bile a'mya yakn bir hlde grme azl olmu olacaktr.
788
olan kimselere) hutbe yapar m?
61-....... Bize Hammd ibn Zeyd, tahds edip

yle dedi. Bize ez-Ziyd'nin arkada olan
Abdulhamd tahds edip yle dedi: Ben Abdullah
ibnu'I-Hris'ten iittim, yle dedi: bnu Abbs (R)
amurlu bir gnde bize hutbe rd etti. (Hutbe ncesi)
mezzine "Hayyeale's-salt"szne ulatnda "es-
sattu fVr-nhl( = Namaz evlerde klnacak)" diye nida
etmesini emretti. nsanlar bu szden holanmamlar
gibi birbirine baktlar. Bunun zerine bn Abbs:
Sizler bunu beenmemie benziyorsunuz. Hlbuki
bunu -Peygamber'i kasdederek-benden hayrl olan Zt
yapmtr. Bu (yn cumua namaz) klnmas lzm ve
vcib bir eydir. Ben ise sizleri (olduunuz yerlerden
kararak) gnha sokmak istemedim, dedi.
Ve yine Hammd'dan; o da sm'dan; o da
Abdullah ibnu'I-Hris'ten; o da bn Abbs'tan olmak
zere yukarki hads tarznda rivayet etti. u kadar var
ki, bu rivayette bn Abbs: Ben sizleri gnha sokmak
istemedim, ki gelecektiniz ve dizlerinize kadar amura
789
batacaktnz, demitir 1059[89].
62-....... Bize Him (ed-Destev), Yahya ibn

Eb Kesr'den; o da Eb Seleme'den olmak zere tahds
etti. O yle demitir: Ben Eb Sad el-Hudr'ye
sordum da, o yle dedi: Bir bulut geldi, yamur
boand, hatt mescidin tavan akt. Mescidin sakf
hurma dallarndan idi. Namaz ikaame edildi. Ben
Raslullah' su iinde ve amur iinde secde ederken
grdm. Hatt (namazdan bize dndnde) alnnda
amur izini grdm 1060[90].
63-.......Bize Enes ibnu rn tahds edip yle

dedi: Ben Enes (R)'ten iittim, yle diyordu:
Ensr'dan bir adam Peygamber'e hitaben: Ben seninle
namaz klmaa gelemiyorum, dedi. O zt iman bir
1059[89] bn Abbs cemate gelmi olanlarla yetinerek cumuay

ikaame etmek gelmemi olanlar da zahmetten kurtarmak
istemitir. Cemate gelmeyenler tabi olarak evlerinde le
namazn klmakla yetinirler.
Bu bn Abbs hadsi, bb ismindeki sorulara msbet cevb
tekil etmektedir.
1060[90] Buhr bu hadsi Salt, Savm, 'tikf Kitblar'nda da ayr
ayr rvlerden ikier kerre tahrc etmitir
790
kimse idi. te o zt Peygamber iin yemek piirdi de
Peygamber'i evine da'vet etti. Peygamber'e bir hasr
yayd ve hasrn kenarna su serpti. Peygamber o
hasrn zerinde iki rek'at namaz kldrd. lu
Crd'dan bunu iiten bir kimse Enes'e: Peygamber
(S) duh namaz klar myd? diye sordu. O da: O
gnden baka onu kldn grmedim, dedi 1061[91].
42- Bab: Yemek Hazr Olup Geldii ve

Namaz da kaamet Edildii Zaman (Hangisine
Balanr)?
bnu Umer yemee balar idi 1062[92]. Ebu'd-

Derd da: nsann namaza, kalbi fari olarak
1061[91]Bu hadsten, cemate gidemiyecek kadar iman olanlarn

da zrller snfna girdii anlalyor.
bn;Hibbn,es-S/n7i'indebu zrleri snen kitblarndan
aratrdn ve hepsinin on adedine vardn syler:
Gidemiyecek kadar hasta olmak, akam namaz klnrken
akam yemei hzr olup nne konmu olmak, bzan insana
arz olan unutkanlk, ok imanlk, insann nefsince haceti
olmak, mescide giderken nefs ve mal iin korkmak, iddetli
souk, ez verecek derecede yamur, iddetli karanlk,
sarmsak, soan, prasa yemi olmak (Ayn).
1062[92] bn Umer'in bu hli, bu bb altnda yazlan nc
rivayet iinde zikredilmektedir
791
ynelebilmesi iin,
evvel kendi ihtiycna ynelmesi, fkhnn
kemlindendir, demitir 1063[93].
64-....... Him yle demitir: Bana babam

Urve tahds edip yle dedi: Ben ie'den iittim,
Peygamber (S): "Yemek konulduu ve namaz da
ikaamet edildii zaman, yemee balaynz" buyur-
mutur 1064[94].
65-.......(Enes -R- yle demitir:) Raslullah (S)

yle buyurdu: "Akam yemeiniz nnze konulduu
vakit, akam namazn klmadan yemee balaynz;
acele edip de yemeinizi brakmaynz 1065[95]
1063[93] Ebu'd-Derd'nm bu szn Abdullah ibnu'l-Mubrek,

Kitbu'z-Zhd'de, Mu-hammed ibn Nasr el-Mervez tarkinden
1064[94] Bu hadste namaz lfz mutlaktr. Akam namazndan
bakasna da masruf olabilir. Ancak hads hadsi tefsr edici

olduu ve bundan sonraki hadste mukay-yed bulunduu in
bazlarnca mutlak mukayyede hami etmek rcih olur.
Dierlerine gre ikinci hadste km namaznn zikri hasr ifde
etmez. nk orusuz olan a kimsenin oruludan ziyde itah
olabilir.
1065[95] Bu hads, bir gre gre, st tarafndaki hadsi tefsr ve
takyd edici mhiyettedir. Namaz klmay yemekten nce
792
66-.......bn Umer (R) yle demitir: Raslullah
(S): "Sizden her birinizin yemei konulduu ve namaz
da ikaamet edildii zaman, yemee balaynz.
Yemekten fari oluncaya kadar acele etmesin"
buyurdu.
bnu Umer, nne yemek konulur, tede namaz
ikaamet edilirdi; hatt immn kraatini iitir olduu
hlde yemei brakp da namaza gitmezdi.
Zuheyr (ibnu Muviye) ile Vehb ibn Usmn,
Ms ibn Ukbe'-den; o da Nfi'den olmak zere
sylediler: bn Umer yle demitir: Peygamber (S)
yle buyurdu: "Sizlerden her biriniz yemek zerinde
bulunduu zaman namaz ikaamet edilmi olsa bile
iini bitirinceye kadar acele etmesin ". Bu hadsi
brhm ibnu'l-Munzir, Vehb ibn Usmn'dan rivayet
etti. Bu Vehb ise Medneli'dir 1066[96].
yapmaktaki kerahet de mutlak deildir. Bu kerahet namaz vakti

geni olduuna gredir. Yemek yedii takdirde namaz vakti
geecek derecede dar olursa, namaz te'hr etmek caiz olmaz.
1066[96] Metnin en sonundaki iki zt, yn brhm ibnu'l-Munzir
ile Vehb ibnu Usmn, Buhr'nin stdlarndandr.
793
43- mam, Elinde Yemekte Bulunduu
Birey Varken Namaza arld Zaman (Nasl
Yapar)? Bab
67-.......bn irib yle demitir: Bana Amr

ibnu Umeyye'nin olu Ca'fer haber verdi. Babas yle
demitir: Ben Raslullah (S)' pimi bir koyun
bacandan bakla etleri kesip yerken grdm. Bu
srada namaza arld. Bunun zerine Raslullah
hemen kalkt, ba elinden brakt ve abdest almadan
"Bu konudaki hadsler mterzdrlar. Bunlar .arasm cem',

yle olur: Yenilmesi geri braklmakla yemein bozulmas
yhud alk ztrb yhud buna benzer'suretlerde yemee
balamak evldr. Bu ilerden hibiri bulunmad zaman,
namazla balamak evldr. Her hads ve her haber kendi
mahmilne hamledilir. Mellif Buhr de bu bab rd ve baba
lhk olanlar rd ile bu konudaki delillerin tearuzuna iaret
etmitir. Aralarn cem' ise, biraz nce zikrettiimiz tarzdr"
(h Veliyyullah)
1067[97] Bu hads Kitbu'1-Vud', "Koyun etinden... abdesi
almayan kimse" unvanl 53. bbda da gemiti.

Raslullah namaz klmay yemekten ne ald. Hlbuki
bakalarna yemei ne almay emretmiti. Muhtemil ki, kendi
hususiyetinden dolay azimeti ald da bakalarna ruhsatla
emretti. nk bakas belki ehvetinin itelemesine kuvvet
794
44- Ailesinin htiyacnda Megul Olan
Kimse Namaz kaamet Edilince Hemen kar
Bab
68-....... el-Esved yle demitir: Ben ie'ye:

Peygamber (S) evinde ne yapard? diye sordum. ie:
Kendi ailesinin iinde, yn kendi evinin hizmetinde
bulunurdu. Namaz vakti gelince de namaza kard,
dedi 1068[98].
45- Kendisi Namaz Klmak Arzu Etmedii

Halde Srf nsanlara Peygamber'in Namazn
yetiremez. Bu hadsle, Peygamber'in "yemekle balayn"

emrinin vucb iin deil, nedb iin olduu da istidlal edilir. Zr
yemei ne geirme vcib olsayd, Peygamber yemei brakp
namaza kalkmaz idi (Kastalln)
1068[98] Bu hads, evinin ii ile megul olan kimsenin hamz
ikaame edilince hemen kmas lzm geleceini anlatmak iin

sevk edilmitir.
Bu arada Peygamber'in kendi ailesinin hizmeti ile megul
olmakla gsterdii en yksek tevz' da meydana kyor.
Aie'nin Tirmiz'nn emi/'\ndek\ lfz udur: " î .^Jj *C
ÛJj sj J ^ Vi Jr = O da her beer ferdi gibi bir ferd idi.
Elbisesini temizler, davarm saar, kendi hizmetiini grrd."
Dier rivayetlerde "Elbisesini diker, na'leynlerin diker", "Mein
kovasn yamard" mahedeleri nakledilmitir
795
ve Snnetini retmek Maksadiyle Halka
Namaz Kldran Kimse Bab
69-.......Eb Klbe yle demitir: Mlik ibnu'I-

Huveyris, bizim u mescidimize -yn Basra
mescidine- geldi ve: Asl arzum namaz klmak
olmad hlde, ben size namaz kldracam 1069[99]
Peygamber (S)'i nasl namaz klar grdmse, ben size

yle namaz kldracam, dedi. Eyyb dedi ki: Ben Eb
Klbe'ye, Mlik'in nasl namaz kldrdn sordum.
Bizim eyhimiz olan u Amr ibn Selime gibi dedi. Yine
Eyyb dedi ki: Ve o eyh, birinci rek'atta sucddan
ban kaldrdktan sonra ve ayaa kalkmadan evvel
(birazck) oturan bir eyh idi 1070[100].
1069[99] "Namaz klmak arzum olmad hlde" sznden,

takarrub niyeti olmakszn namaz klmak gibi bir ma'n
seziliyorsa da, maksad o deildir. nk byle olan namaz sahh
olmaz. Farz ed edilecek zaman olmad, yhud vakit farzn
klm olduum hlde srf size retmek iin bir namaz klp,
bunu Allah'a yaklama vesilesi edeceim, demek istemitir.
1070[100] Eb Klbe'nin bu eyhi, Eb Bureyd yhud Eb Yezd
Amr ibn Selime(R) olduu Buhr'nin dier rivayetinde

gsterilmitir. Onun in ismini tercemeye
koyduk.
Bu hadsten, sylendii gibi retme maksadyle namaz
kldrmann ve bunu Allah'a yaklama vesilesi edinmenin
796
46- Bab: lim ve Fazilet Sahibi Olan
Kimseler mamla (Bakalarndan) Daha
Hakldrlar
70-.......Eb Ms (R) yle demitir:

Peygamber (S) hastala tutuldu ve hastal
iddetlendi. Bunun zerine Peygamber: "Eb Bekr'e
emredin de o insanlara namaz kldrsn " buyurdu.
ie: b-hesiz EbBekr ince yrekli bir kimsedir. O
sahhlii anlalr. Bir de bu hadste dikkat ekici olan "stirahat

celsesi" mes'elesi vardr. Bu, birinci ile ikinci, nc ile
drdnc rek'atlar arasnda secdeden ban kaldrdktan sonra
biraz oturup, ondan sonra ayaa kalkmaktr. Bz filer
"htiyar, yhud zaf olursa istirahat oturuu yapar ve ellerini
yere dayayp kalkar" demilerdir. Dierleri bu celseyi
tanmazlar. bn Mes'd, bn Abbs, Umer, Al ile Mesrk,
Mekhl, At, Hasen Basr de oturduktan sonra dayanp
.kalkmak taraf dardrlar. stirahat cel sesi taraftarlarnn
hcceti Mlik ibnu'l-Huveyris'in bu hadsidir. Muhalifleri de:
"Medine'de Raslullah on sene Eb Bekr, Umer, Usmn, birok
sahabe ve tabi senelerce namaz klm ve kldrm olduklar
hlde, nasl olur da Med-ne ahlsi topu topu yirmi gn orada
kalm olan Mliku'bnu'I-Huveyris'in haber verdii bu
mes'eleden habersiz olurlar? Bu olsa oisa, Mlik'n ktds,
Ras-lullah'n bir beden arzasna urad bir zamana tesadf
etmi olmasyle te'vl olunabilir" diyorlar {Tecrd Ter., II, 525-
526).
797
senin makaammda dike-lip durduu zaman insanlara
namaz kldrmaya muktedir olamaz, dedi. Peygamber:
"Eb Bekr'e emredin de insanlara namaz kldrsn"
buyurdu. ie yine ilk szn tekrar etti. Peygamber:
"(Ey ie), sen Eb Bekr'e emret de, insanlara namaz
kldrsn. bhesiz siz kadnlar, Ysuf Peygamber1 in
sahibeleri olan kadnlar amindensiniz" buyurdu.
Mteakiben Eb Bekr'e haberci eli geldi ve
Peygamberdin haytnda insanlara o namaz kldrd
1071[101].
71-....... ie (R) yle dedi: Raslullah

hastalnda: "Eb Bekr'e emredin, insanlara namaz
kldrsn" buyurdu. ie dedi ki, Ben, Eb Bekr senin
makaammda (yn namaz kldrdn mihrb-da)
dikeldii zaman alamaktan (kraati) insanlara
iittiremez. Binenaleyh Umer'e emret de insanlara
1071[101]Hadsin bb balna uygunluu zahirdir. nk Eb

Bekr sahblerin en faz-letlesi, en limi, en fakhidir.
Peygamber'in srarla onun kldrmasn emretmesi de buna
dellet eder. Eb Musa'nn son sz de Eb Bekr'in mmetin en
faziletlisi olduuna iaret ettiini gsterir. Eb Ms bu sz,
Eb Bekr'in kk imamete takdiminden, byk imamete
ehakkyyetini istidlal ettiini anlatmak iin sylemitir.
798
namaz o kldrsn, dedim. ie dedi ki: Ben Hafsa'ya
da: Eb Bekr senin makaammda durduunda
alamaktan (kraati) insanlara iittiremez. Umer'e
emret de insanlara namaz o kldrsn deyiver, dedim.
Hafsa dediimi yapt. Onun zerine Raslullah: "Yeter
(sus)! bhesiz sizler elbette Ysuf Peygamber 'in
sahibeleri olan kadnlarsnz. Eb Bekr'e emredin,
insanlar iin namaz o kldrsn" buyurdu. Bunun
zerine Hafsa, ie'ye hitaben: Ben zten senden bir
hayira isabet edecek deildim, dedi (de cannn
skntsn aa vurdu).

Mlik el-Ensr (R) haber verdi ki, bu Enes,
Peygamber'e tbi' olup, O'ndan hi ayrlmami, O'na
hizmet etmi ve O'na shib olmutur (O, yle dedi):
Peygamber'in, iinde vefat etmi olduu hastalnda
sahblere Eb Bekr namaz kldryordu. Nihayet
pazartesi gn olunca sahbler saff saff namaza
durduklar esnada Peygamber hcrenin perdesini at
da, bizlere bakmaya balad. Kendisi ayakta duruyor ve
yz de Mushaf yapra gibi parlyordu. Sonra
799
tebessm edip gld. Peygamber'i grmekle
sevincimizden az kalsn namaz bozuyorduk. Eb Bekr,
Peygamber namaza kyor zannyle (ilk) saffa girmek
iin iki topuu zerinde geri geri gelmee balad. Bu
srada Peygamber bizlere namz-.nzi tamamlayn
diye iaret etti ve perdeyi salverip rtt. te o gn
Pevaamber vefat etti 1072[102].

gn kmad. Namaz ikaame edildi. Eb Bekr ileriye
varp mihraba geti. Peygamber perdeyi eliyle yle
kaldrd. Peygamber'in yz meydana kt ki, o anda
bize grnen Peygamber'in o parlak yznden daha
ho, daha gzel bir manzara grm deiliz.
Peygamber, Eb Bekr'e ileriye ge diye eliyle iaret etti
ve perdeyi indirdi. te ondan sonra vefat edinceye
kadar gzel yzn bir daha grmek myesser olmad
1073[103].
1072[102] Peygamber'in tebessm edip yznn sevinten

parlamas, mmetinin namazda buluup bir kelime birlii zere
bulunduklarndan ve dn emrinin yerine getirilmekte
olmasndan ileri geliyordu
1073[103] Bu hads, Eb Bekr'in Peygamber'in vefatna kadar
800
74-....... Bana Ynus, bn ihb'dan; o da
(Slim'in kardei) Hamzaibn Abdillah'tan tahds etti. O
da babas Abdullah ibn Umer'-den haber yerdi. O yle
demitir: Raslullah'n hastal iddetlendii zaman
kendisine namaz ii hususunda bireyler sylendi.
Bunun zerine Raslullah: "Eb Bekr'e emredin de
insanlara namaz o kldrsn" buyurdu. ie: Eb Bekr
ince duygulu bir erkektir, okuduu zaman alamak ona
galebe eder, dedi. Rasllullah: "Ona emredin, o
kldrr" buyurdu. ie (veya yanndaki kadnlar o)
sz tekrar etti. Raslullah: "Ona emredin, o
kldracak. bhesiz sizler Ysuf'un sahibeleri olan
kadnlarsnz" buyurdu.
Bu hadsi ez-Zuhr'den rivayet etmesinde Ynus
ibn Yezd'e ez-Zubeyd, Zuhr'nin kardeinin olu ve
bir de shk ibn Yahya el-Kelb mutbaat etmilerdir.
Ve Ukayl ile Ma'mer, ez-Zuhr'den; o da
Raslullah'n halfesi olduunu gsterir. a'nin iddia ettii gibi

imamlktan az! de etmemi olduunu isbt eder. Bu sabah
namaz, Peygamber vefat etmezden evvelki namazlarn so-
nuncusudur. Kk imamet ise, byk immet'e dellet eder.
801
Hamza'dan; o da Pey-gamber'den eklinde sylediler.
47- Bir lletten Dolay mamn

Yanbanda Namaza Duran Kimse Bab

hastal zamannda Eb Bekr'e insanlara namaz
kldrmasn emir buyurdu. Artk Eb Bekr insanlara
namaz kldryordu. Urve dedi ki: (Bu namazlardan
biri esnasnda) Raslullah kendinde bir hafiflik hissetti
de darya kt. Tam bu zamanda Eb Bekr insanlara
imamlk yapyordu. Eb Bekr Peygamberdi grnce
geriye ekilmeye davrand. Peygamber ona olduun
gibi yerinde dur diye iaret etti. Sonra Eb Bekr'in
hizasnda, t yanbanda oturdu. Eb Bekr,
Raslullah'n namazna uymak suretiyle namaz
kldryordu, insanlar da Eb Bekr'in namazna uymak
suretiyle namaz klyorlard 1074[104]
Bz rvler Peygamber'in oturduu yerde imm olarak,

1074[104]
dier rvler de yine oturduu yerde me'mm olarak namaz

kldn sylyorlar. Her iki taraftaki rvlerin hfz ve tkaan
ehli olduklarna bakanlar, Peygamber'in son hastal esnasnda
mescide iki defa km olup, birinde imm, dierinde me'mm
802
48- Bir Kimse nsanlara mamlk
Yapmak in Namaza Girse, Akabinde de Asl
Vazifeli Olan Birinci mam Gelse. Bu Takdirde
lk Namaz Balatan mam Geri ekilse de
Yahud ekilmeyip Namaz Kldrsa da Namaz
Caiz Olmutur Bab
Bu ekilip ekilmeme hususunda Aie'den; o da

Peygamber'den olmak zere gelen hads vardr 1075[105].
76-.......Bize Mlik, Eb Hazm ibnu Dinar'dan;

o da Sehl ibn Sa'd es-Sid (R)'den haber verdi (O,
yle demitir): Raslullah (S) bir kerre aralarm slh
olmu olduu cihetini daha kuvvetli grrler.

Gazvelerinin sonu olan Tebk gazvesinde Peygamber'in bir defa
sabah namazn Abdurrahman ibn Avf'm arkasnda klm
olduunu Mslim rivayet ediyor.
Bu hadsten, herhangi bir illetten dolay immn yanbanda
namaza durmann caiz olduu anlalr. Mesel imm zaf olur,
sesini uzaktakiler iitemez-se, biri onun yanbanda durur ve
immn tekbrlerini insanlara iittirir. Yhud da yer darl
sebebiyle ve daha baka bir sebeble immn yanbanda
namaza durulmak caiz olabilir.
1075[105] Buhr bununla bundan nce geen bbda Urve'nin
Aie'den rivayet ettii hadse iaret etmitir.
803
iin Amr ibn Avf oullar yurduna gitti. Namaz vakti
geldi. Mezzin, Eb Bekr'e geldi de: nsanlara namaz
kldrr msn, namaz ikaamet edeyim mi? diye sordu.
O da: Evet, dedi. Eb Bekr namaza balad. Raslullah,
insanlar namazda iken geldi. Safflar yara yara birinci
saffa vard. Onu gren cemat el rptlar. Eb Bekr,
namazn klarken ban hi evirmezdi. Cemat el
rpmay oaltnca ban evirdi ve Raslullah'
grd 1076[106].
Raslullah "Yerinde dur!" diye kendisine iaret
etti. Eb Bekr ellerini kaldrp, Raslullah'm kendisine
olan bu emrinden dolay Allah'a hamd ve sena etti.
Amr ibn Avf oullar, Evsliler'den bir koldur. Meskenleri

1076[106]
Kba'da di. Buh-r'nin baka yerdeki rivayetinde: Kubhalk

bir defa kavga etmiler, birbirlerine girip ta atmard.
Keyfiyyet Raslullah'a haber verildi. Bunun zerine Peygamber:
"Haydin gidelim de onlar bartralm "buyurdular
denilmitir.!Bu haber yine Buhr'nin dier rivayetine gre,
le namaz klndktan sonra ulamtr.
Eb Davud'un Snen 'indeki rivayet de udur: "Amr ibn Avf
oullar'nda bir ktal oldu. Peygamber bunu haber ald. Aralarn
dzeltmek.iin oraya leden sonra gitti. Giderken de Bill'e:
ikindi namazna kadar ayet getenezsem Eb Bekr'e syle,
namaz kldrsn, buyurdu.."
Bundan rtb immn, yn cemate temelli imm olan
kimsenin ihtiy hlinde yerine halef ta'yn edebilecei istidlal
edilmitir.
804
Sonra Eb Bekr, saffa dmdz girinceye kadar geri
geri gitti. Raslullah da ileriye geip namaz kldrd
1077[107].
Namazdan knca: "Y Eb Bekr, sana emr

ettiim vakit yerinde kalmaktan seni men' eden ne
idi?" diye sordu. Eb Bekr de: Eb Kuhfe'nin olu iin
Raslullah'm nnde durup namaz klmak lyk
olmaz, dedi. Ondan sonra Raslullah cemate dnp:
"Size ne oluyordu? El rpmay neden bu kadar
oalttnz? Namazda iken her kim bir ey arz
olduunu grrse tesbh etsin. Tebih ettii vakit
elbette kendisine (imm tarafndan) iltifat ve dikkat
olunur. El rpmak kadnlara mahsstur" buyurdu
1078[108].
1077[107]Bu kssadan bir tek namaz birbiri arkasndan ne geen

iki mmn arkasnda klmann cevaz istinbt edilmitir. Bu,
zerinde ittifak edilmi bir husustur. mmda mesel hades
vki' olur, yerine bir halfe geirir, halfe namaz tamamlarsa
namaz sahihtir. te bu namazda Eb Bekr, namazn bir
ksmnda imm iken, dier bir ksmnda me'mm olmas da
bunun gibidir. Burada bir mes'ele de udur: Vazfeli imm,
vekilini namaza balattktan sonra namaz tamm olmadan
gelirse, ona uymada yhud kendi imamete geip vekilini
me'mm srasna geirmekte muhayyer olur. Bu surette namaz
kesilmez, me'mmlann namaz da bozulmaz.
1078[108] Namaz iinde hamd ve tesbh etmek caizdir. mmn
805
49- Bab: Namaza Gelenler Kur'an
Okumakta Birbirlerine Musavi Olduklar
Zaman, En Bykleri Onlara mamlk Eder

demitir: Bizler Peygamber'in yanma (yalar birbirine
yakn) genler grubu hlinde geldik ve yannda yirmi
gece kadar ikaamet ettik. Peygamber merhametli idi.
Bize yle buyurdu: "Kendi memleketinize dnseniz,
onlara -retseniz- Onlara emredin de/ulan namaz
fulan vakitte, fulan namaz Julan vakitte klsnlar.
Namaz vakti geldiinde iinizden biri size ezan
okusun, en yalnz da size imamlk etsin" 1079[109].
50- Bab: mam Bir Kavmi Ziyaret Ettii
Zaman Onlara mam Olur
78-....... ez-Zuhr yle demitir: Bana Mahmd
namaz fiillerinde yhud kraatte yanldn kendisine bildirmek

iin cematin tesbh etmesi caiz olduunda ittifak vardr.
1079[109] Bu Mlik ibnu'l-Huveyris hadsi Kitbu'1-Ezn'in
"Seferde bir tek mezzin ezan okusun diyen kimse" unvanl 17.
babnda da gemiti. lgili aklamalar iin oraya baklsn
806
ibnu'r-Rab' haber verip yle dedi: Ben Itbn ibn
Mlik el-Ensr'den iittim, yle dedi: Peygamber
evime girme izni istedi, ben O'na izin verdim. Yanma
gelince: "Evinin neresinde namaz kldrmam
istersin?" diye sordu. Ben O'na arzu etmekte olduum
mekn iaret ettim. Ras-lullak namaza durdu. Biz de
arkasnda saff olduk. Sonra selm verdi, biz de selm
verip namazdan ktk 1080[110].
51- Bab: mam Ancak Kendisine Uyulmak

in mam Edinilmitir 1081[111]
Peygamber vefat etmi olduu hastal

srasnda kendisi oturduu hlde insanlara (ayakta)
namaz
kldrd.
bnMes'd: "Biri immdan nce secdeden ban
1080[110] Bu hads de daha mufassal bir lfzla Kitbu's-Salt,

"Evlerindeki mescidler..." unvanl 46. babnda gemiti. Burada
Peygamber'in ev sahibine "Nerede namaz kldrmam istersin?"
suli, ev sahibinin iznini tazammun ediyor.
1081[111] Bu sz, bb altnda gelecek olan ie hadsinde
Peygamber'in syledii bir szdr.
807
kaldrdnda hemen dner, ban kaldrd zaman
kadar secdede durur, sonra imma tbi' olur"demitir
1082[112].
Hasen Basr, immla beraber iki rek'at klp da

secdeye muktedir olamayan kimseler hakknda:
"Bylesi sonuncu rek'at iin iki secde yapar,
sonra birinci rek'at secdeleriyle birlikte kaza eder"
demitir. 1083[113]
Bir secdeyi unutup da nihayet kyama balayan
kimse hakknda da: "(Kyam atp) secde eder"
demitir 1084[114].
79-.......Bize Zaide, Ms ibn Ebie'den; o da

Abdullah ibn Utbe'nin olu Ubeydullah'tan tahds etti.
O yle demitir: Ben i-e'nin yanma girdim de:
1082[112] Ibn Mes'd'un bu szn ma'n olarak bn.Eb eybe

sahh bir isnd ile mev-slen rivayet etmitir.
1083[113] Hasen Basr'nin bu szn, bnu'l-Munzir, kendi
kitabnda mevslen rivayet etmitir

1084[114] Bunu da ma'nsiyle bn Eb eybe mevslen rivayet
etmitir. Yn, secdeyi unutan kimse namaz nizmna

uymayarak yapt kiym atar ve onu yaplmam klar da secde
eder, demi oluyor.
Hasen Basr'nin bu dedii vaziyet, ok kalabalk ve izdihamda
klman cu-nua ve bayram gibi namazlarda olabilir.
808
Raslullah'm hastalndan bana anlatr msn? dedim.
ie: Evet, anlatrm, diyerek yle devam etti:
Peygamber arlat zaman: "nsanlar namaz kldlar
m?" diye sordu. Biz: Hayr (y Raslallah), onlar seni
bekliyorlar, dedik. "yleyse benim iin leene su
koyunuz'' buyurdu. ie dedi ki: Oturup ykand. Sonra
kalkmaya davranrken bayld. Sonra ayld. Yine:
''nsanlar namaz kldlar m?" diye sordu. Biz: Hayr
y Raslallah,bnlar seni bekliyorlar, dedik. "Benim iin
leene su koyun" buyurdu. (Koyduk) oturup ykand.
Sonra kalkmaa davranrken yine bayld. Senra ayld.
Yine: "nsanlar namaz kldlar m?" diye sordu. Biz:
Hayr y Raslallah, onlar seni bekliyorlar, dedik.
"Benim iin leene su koyun" buyurdu. (Koyduk),
oturup ykand. Sonra kalkmaa davranrken bayld,
sonra ayld. Yine: "nsanlar namaz kldlar m?" dedi.
Biz: Hayr y Raslallah, onlar seni bekliyorlar, dedik.
O srada insanlar mescidin iinde toplanmlar, .yats
namaz iin Peygam-ber'i bekleyip duruyorlard.
Bunun zerine Peygamber, insanlara namaz kldrmas
iin Eb Bekr'e haber gnderdi. Haberci eli Eb
Bekr'e gitti de: Raslullah sana, insanlara namaz
809
kldrman emrediyor, dedi. Eb Bekr -ki o, yrei
yufka bir zt di- Umer'e: Y Lfmer, insanlara sen
namaz kldr, dedi. Umer ona hitaben: Buna sen daha
haklsn, dedi. Sonra Raslullah kendinde bir hafiflik
hissetti de, birisi Abbs olan iki adam arasnda le
namaz iin darya kt. Eb Bekr de bu srada
insanlara namaz kldryordu. Eb Bekr, Peygam-ber'i
grnce mihrbdan geri ekilmeye davrand.
Peygamber ona "Geriye ekilme" diye iaret etti, ve:
"Beni onun yanbana oturtunuz" buyurdu. Onlar da
kendisini Eb Bekr'in yanna oturttular. Rv dedi ki:
Eb Bekr, Peygamber'in namazna, insanlar da Eb
Bekr'in namazna uyarak ayakta, Peygamber de
oturduu hlde namaz klmaya baladlar.
Rv Ubeydullah ibn Abdiltah yle dedi: Ben
Abdullah ibn Ab-bs'n yanna girdim de:
Peygamber'in hastal hakknda ie'nin bana
sylediklerini sana arzedeyim mi? dedim. Syle, dedi.
Ben de ie'nin hadsini ona arzettim. bn Abbs o
hadsten hibir eyi inkr etmedi. u kadar ki, bn
Abbs: Abbs ile beraber olan o ikinci kimsenin ismini
ie sana syledi mi? dedi. Hayr, dedim. te o, Al ibn
810
EbTlib idi, dedi 1085[115].

demitir: Raslullah (S) hasta olduu hlde evinde (bir
kerresinde) namaz kldrd idi.
Bu namaz kendisi oturarak, bir topluluk da
arkasnda ayakta kldlar. Peygamber onlara:
"Oturunuz" diye iaret etti. Namazdan ktktan sonra:
"mm, ancak kendisine uyulmak iin imm
yaplmtr. yle o/unca o ruk'a vard vakit siz de
ruk'a varnz. Bam kaldrd vakit siz de banz
kaldrnz. Oturduu hlde namaz kld zaman, sizler
de hep oturarak namaz klnz" buyurdu 1086[116].
1085[115]Bu hads ile, zrl oturann kendi gibi zrl oturanlara

da, ayakta ofunlara da imamlnn sahh olduuna istidlal
edilmitir. Bz limler ayakta olann, oturann arkasnda
namaz klmasn tecviz etmiler ve buradaki ie hadsiyle
ihticc eylemilerdir. Zr bu hads, Peygamber'in imm olduu
namazlarn sonuncusudur. Bunda kendisi oturmu, cemat
ayakta klmlar, hzr olanlara oturun diye emretmemitir.
Bundan dolay amel bunun zerine olmak gerekir.
1086[116] Bu hadsteki hastalk, bundan evvelki hadslerde
bahsedilen ve Peygamber'in veftyle neticelenen son hastal

deildir. Bundan sonraki hadste aka grlecei zere, bu
daha eski bir rahatszlktr ki, attan dmek sebebiyle vcdu
811
81-.......(Enes -R- yle demitir:) Raslullah (S)
bir ata bindi de ondan dt, bundan dolay
vcdunun sa taraf berelendi. te o zaman
namazlardan birini kendisi oturduu hlde kldrd,
bizler de onun arkasnda oturarak kldk. Namazdan
knca: "mm ancak kendisine uyulsun diye imm
edilir, yle olunca imm ayakta namaz kldrd
zaman sizler de ayakta olduunuz hlde namaz klnz.
mm ruk'a yardnda, siz de ruk'a varnz. O
kendini kaldrd zaman siz de kendinizi kaldrnz.
mm Semiallhu limen hamideh (= Allah kendisine
hamd edenin hamdini iitip kabul etti) dedii zaman,
sizler: Rabbena ve leke 1-hamd (= Ey Rabb'imiz, biz
sana itaat ettik; y Rabb, ibdetimizi kabul et,
itaatimizden ve sana niyazmzdan dolay da sana
hamd olsun) deyiniz. mm ayakta olarak namaz
kldrrsa, siz de ayakta olarak namaz klnz; imm
oturarak namaz kldrd zaman, sizler de oturarak
klnz" buyurdu.
incinmi, bundan dolay mescide kmad gibi, namaz

oturarak klmaya mecbur kalmt.
812
Bu, Peygamber'in eski hastalnda olmutu.
Sonra, bunun arkasndan bir defa da Peygamber
oturarak namaz kldrd. nsanlar O'nun arkasnda
ayakta namaz kldlar; Peygamber onlara oturmay
emretmedi. Peygamber'in fiilinden ancak srasyle
sonuncular alnr 1087[117].
52- mamn Arkasnda Namaz Klanlar

Ne Zaman Secde Ederler? Bab
Enes:
"mm secde ettii zaman, sizler de secde
ediniz" szn syledi 1088[118].
1087[117] Buhr'nin kendi eyhi Humeyd'den naklettii bu son

fkralar, bundan nceki haiyede belirtilen grlerin dayana
ve delilidir. Humeyd bu son szleriyle unu demek istemitir:
Peygamber daha nceki attan dme rahatszlnda oturarak
namaz klp, arkasnda ayakta klanlara oturun diye iaret
etmiti. Vef-tiyle neticelenen son hastalnda ise, kendisi
oturarak namaz kldrd, arkasndakiler ayakta namaz kldklar
hlde Peygamber onlara oturun diye emretmedi. Binenaleyh
bu hususta Peygamber'in bu son ameli alnr.
1088[118] Bu ta'lk,ynEnes'in naklettii bu sz, bundan nceki
babda geen hadsinin -bz tarklerinde bulunan- bir tarafdr

(bn Hacer).
813
82-....... Bana Abdullah ibnu Yezd tahds edip
yle dedi ki Abdullah: "Bana el-Ber tahds etti"
sznde yalanc deildir-1089[119]: Bana el-Ber tahds
edip yle dedi: RasluIIah (S) "Semiallhu limen
hamideh" dediinde Peygamber secdeye varmadka
bizden hibir kimse (secdeye varmak iin) belini
bkmezdi. Biz ondan sonra onun ardndan (O'na tbi'
olarak) varrdk 1090[120].
Bize Eb Nuaym, Sufyn'dan; o da Eb
shk'tan olmak zere bu isndla bu hads tarznda
tahds etti.
1089[119] "Ki o yalanc deildir" sznden murd, o, hadste vehm

edici deildir, bil'a-kis o gzel zabteder bir zabttr, demektir.
Bundan sylenecei her yerde kasde-dilen ma'n budur. Sahb
hakknda da byledir. nk onlarn hepsi makbuldrler,
hakk yalandan emn saylmlardr. Onlar hakknda yalan te-
vehhmne hibir mecal yoktur (h Veliyyullah).
1090[120] Bundan, immn fiillerine uymann vcib olduu istidlal
olunur. bu'f-Cevz'nin bundan me'mm olan kimse imm

rkn tamamlamadka o rkne balayamaz ma'nsn karm
ve bu gr ile cumhura muhalefet etmitir. Zr bu takdirde
imma mutbaat mutasavver deildir. Herhalde rvnin
maksad Ra-slullah secdeye vardktan sonra ve secdeden
kalkmadan secdeye inerdik demektir. Ayr ayr lfzlarla gelen
birok rivayetlerin hepsi de bu ma'ny bildirir. Bundan maksad
mutbaat ta'rftir. Ve immdan evvel hibir rkne balamann
cz olmadn anlatmaktr.
814
53- Ban mamdam Evvel Kaldran
Kimsenin Gnah Bab
83-.......Ben Eb Hureyre (R)'den iittim,

Peygamber (S): "Herhangi biriniz banz immdan
evvel kaldrd zaman, Allah 'in onun ban eek
bana evirmesinden -yhud onun suretini eek
suretine evirmesinden- korkmaz m k?" buyurmutur
1091[121].
Hadsteki ekk, rv u'be'dendir. Bu kabahati ileyen

1091[121]
ban tahavvln sylemek ile suretin tahavvln:yhud

yzn tahavvln sylemek hep bir ma'-nya dncdr. ,
Bu hads immdan evvel davrananlar hakknda iddetli bir
tehdd ihtiva etmektedir. mamna mutbaat etmeyenin sureti
eek suretine evrilmesi mecazdir. Byle olan kimse iktidya
niyet etmiken, iktid etmiyor ve iktid etmemesiyle beraber
kendini mukted bilecek kadar eeklik gsteriyor. Peygamber'in
bu sz, eek sretini ihtiyar eden bu kimselere yakan suret,
eek suretidir., gibi bir tevbh ve sakndrmay tazammun etmi
oluyor.
Bz limler hadsi mecaz ma'nya hamletmeyip,
evrilmenin(meshin) bilfiil vki' olmasndan korkulur, demiler.
Mecaz ma'nya gidenler, evrilmenin Mu-hammed mmeti
hakknda vukunun caiz olmadna ve Muhammed mme-
ti'nin meshten yn baka kla evrilmekten emn klnm
olduuna dayanrlar. Bu hadsi Al, Eb Hureyre, mrn bn
Husayn da rivayet etmilerdir
815
54- Klenin ve Azad Edilip de zerinde
Velayet Devam Eden Kimsenin maml Bab
Aie'ye, klesi Zekvn Mushaf'tan imamlk eder

idi; ve
zina ocuunun (veledi zinann), bedevinin ve
Peygamberin: "Cemate, Allah'n Kitab'm en ok
belleyip okuyan kim ise, o imamlk eder"
sznden dolay, henz ihtilm olmam bulunan
ocuun imaml 1092[122].
1092[122]Buhar bu balk iinde, Hz. ie'n, klesi Eb Amr

Zekvn henz ocuk iken ona ramaznda Mushaf atrp,
arkasnda namaz kldn misl olarak zikrederek ve yine
Peygamber'in ayn bb bal iindeki hadsi sebebiyle klenin,
himayede bulunan azdlnn, veledi zinann, bedevinin, bul
ana varmam mmeyyiz ocuun imametlerine, hem de
yznden ve Mushaf'tan okumakla, namazn sahih olacana
iaret etmi oluyor.
Mushaf'tan okumakla narnz klmaa bn rn, Hasen Basr,
Hakem ve At da kaail olmulardr. mm Mlik, bunu yalnz
ramazn kyamnda tecvz etmitir. brhm en-Nha, Sad ibn
Mseyyeb, a'b, Sleyman bn Hanzale, Muchid bn Cubeyr,
Hammd ve Katde ise caiz grmezler. Eb Hanfe, afi ve
Ahmed ibn Hanbel de bunlardandr. nk Mushaf'tan
okumak, ameli kesirdir. Ameli kesir ise, namaz bozar.
Eb Ysuf ile Muhammed ibnu'l-Hasen e-eybn'ye gre
caizdir. nk Mushaf'a bakmak da ibdettir. Yalnz
Hrstiyanlar'a benzemek dolaysiyle bunu kerahetle tecvz
ederler.
816
Kle illetsiz (yn zaruret olmadan) cematten
men' olunmaz 1093[123]
84-.......bn Umer (R) yle demitir: lk

muhacirler, Kba'da bir yer olan el-Usbate denilen
mevki'e geldikleri zaman, Raslullah'n (hicret edip)
gelmesinden nce, kendilerine Huzeyfe'nin himayesin-
de olan Salim imamlk eder idi. Salim onlarn, Kur'n'
en ok belleyip okuyanlar idi 1094[124].
Klesi Zekvn'n ramaznda ie'ye imamlk ettii haberini, bn

Eb ey-be ile dierleri mevslen rivayet etmilerdir.
Buhr'nin bu balktan maksad, bunlarn cevazn isbt
etmektir. f de buna kaafldir. Eb Hanfe bunu kerh grr.
mm'n Mushaf'tan okumas Eb Hanfe'ye gre namaz
bozucudur. afi'ye gre bunda be's yoktur.
Aie'den ta'lkan nakledilen haberin zahiri filer'in grn
te'yd ediyor. Hanefi'ler onu te'vl ediyorlar ve "ie'ye
Mushaf'tan imamlk ederdi" sznn ma'ns, ie'nin
beraberinde olan Mushaf'a yakn bir yerde, ona bakarak namaz
kldryordu; noksanlk immn namzndadr, diyorlar (h
VeliyyuIIah).
1093[123] Bu ksm hadsten deil, Buhr'nin szndendir.
Klenin cematte hzr bulunmaktan men' edilemeyeceinin

vechi ibdet konusunda Allah hakknn efendi hakkndan nde
tutulmu olmasndandr.
1094[124] Bu hadsin bb balna uygunluk ciheti, Slim'in henz
azd edilmeden nce - o cemate imamlk etmesidir. Huzeyfe

ailesi, sonra Slim' azd edip oul edinmilerdi. Bu oul
edinme hususu da bilhare Kur'n- Kerm'de el-Ahzb: 4-5.
817
85-.......Bize u'be tahds edip yle dedi:
BanaEbu't-Teyyh, Enes'ten tahds etti. Peygamber
(S): "zerinize, ba kuru zm d-nesi gibi olan Ha
bei i bir kle de mil (yn vl ve kumandan) ta'yn
edilmi olsa, onu dinleyiniz ve itaat ediniz"
buyurmutur 1095[125].
yetlerinde, oul edinilenin nesebi kantnlmyacak ekilde

dzeltilmiti
1095[125] Bu hadsin namaz ile mnsebeti, kendisine amel yn
me'mriyet verilmi olan emr vl gibi kimselerin namazlarda

imm olmalar snnet gerei olmasdr. Klenin emirlik ve
valilii sahih olunca, arkasnda namaz klmak da sahih olmak
lzm gelir. (mil iin aada 130. haiyeye baknz).
Klenin, veledi zinann, bedevinin imametleri cumhura gre
sahihtir. Yalnz mm Mlik: "Kle olan, hrrlere imm olamaz.
u kadar ki, hrrler iinde okuyucu bulunmazsa, cumuadan
baka namazlarda kleye iktid edilebilir. nk cumuua,
kleye vcib deildir" der.
ie veledi zinann imametinde be's grmemi, hatt "Ana-
babasnn gnhndan ona birey yok" der imi. mer ibn
Abdilazz le Mchid ve Mlik, veledi zinann rtib imam
olmasn mekruh grmlerdir. Sebebi de aleyhinde sz sylenir
makleden olduu iin, onun yznden halkn gnha
girmesidir. mm fi: "Babas belli olmayan kimseyi imm
ta'yn etmek istemem" demitir. Hanefler ise, kolejle veledi
zinann imamlklarn -halkn istihfafna hedef olduklar iin-
mekruh grrler. Lkin bunlardan biri imamete geti mi,
arkasnda klmabilir, derler...
818
55- Bab: mam Namaz Tamam
Kldrmad Zaman ve Arkasndakiler
Tamamlad Zaman?
86-....... (Eb Hureyre -R- yle demitir:)

Raslullah (S): "mamlar sizin iin namaz klarlar.
Eer isabet ederlerse (yn doru, eksiksiz klarlarsa)
hem sizlere, hem onlara (namaz sevab) vardr. Eer
hat ederlerse sizler iin sevb, onlar iin ikaab vardr"
buyurdu 1096[126].
Bu hadsteki imamlar, mutlaka namaz kldran mamlar

1096[126]
olduu gibi, valiler ve emirler ma'nsma da gelir. nk namaz

kldrmak asl onlarn vazfesidir.
sabetin ma'ns, en kuvvetli kavle gre, namaz eksiksiz
klmaktr. Bzlar isabetten murad, vakte isabet etmek, yn
namaz vaktinde klmaktr, demilerdir.
Hadsteki hat, amd mukaabH olan hat deildir. nk
kasidsz vki' olan eksikliin gnh yoktur. Bu, sabet
mukaabili olan hatdr ..Buna gre ma'ns "namaz eksik
yhud vaktinden geri brakm yhud rknler, artlar ve
snnetlerce kemlden r olarak kldrrlarsa" demek olur.
Bu hads, immn taksirinden dolay muktedye birey terettb
etmeyeceine dell edinilmitir. mmn bz ilerde hats,
doru klmakta oian me'mumun namaznn sahhiiine messir
olmaz. Mesel imm abdestsiz yhud cnb olur, yhud
zerinde gze grnmeyen bir pislik bulunursa me'mm
namaz iade etmez. Hanefler'e gre ise, imm da, me'mm da o
819
56- Fitneye Giren (Veya Fitneye Ma'ruz
Kalan) Kimsenin ve Bid'at leyenin maml
Bab
HasenBasr: Sen bid'at immn arkasnda

namaz kl, bid'atnin gnh onun boynunadr,
demitir 1097[127]
87- Eb Abdillah Buhr yle dedi: Ve bize

Muhammed ibn Ysuf syleyip yle dedi: Bize el-
Evz' tahds edip yle dedi: Bize ez-Zuhr, Humeyd
ibn Abdirrahmn'dan; o da Ubeydullah'tan; o da Adiyy
ibn Hyr'n olu Ubeydullah'tan tahds etti. Bu Ubey-
dullah, evinde muhasara edilmi hlde bulunan
Usmn ibn Affn'm yanma girdi de: Sen ummun
namaz iade eder. Mlik ile afi ve Ahmed ibn Hanbel'in

mezheblerine gre, mukted yalnz muvafakat cihetinden
imma tbi'dir. Yn yalnz onun icra etlii fiilleri ve hareketleri
icra etmekle mkelleftir, immn namzndaki ahinlik ve
bozukluk ile alkadar olmaz. Hanefler'e gre ise sihhat ve fesad
cihetinden de imma tbi'dir.
1097[127] Hasen Basr'nin bu szn Sad ibn Mansr mevsien
rivayet etmitir.
820
mamsn, bana u grmekte olduun iler geldi. Bize
bir fitne imm namaz kldryor. Biz bundan
kanyoruz; ne buyurursun? dedi. Halfe Usmn:
Namaz, insanlarn yapaca ilerin en iyisidir. nsanlar
yi bir ey yaparlarsa, sen de onlarla beraber onu yap;
fena bir ey yaparlarsa sen onlarn fenalklarndan
sakn, dedi 1098[128].
Ve ez-Zubeyd (148) yle dedi: ez-Zuhr: Biz
kurtulu olmayan bir zaruretten dolay olmak
mstesna, kadnla zenen kimse arkasnda namaz
klnmasn doru grmeyiz, demitir 1099[129].
88-.......Enes ibn Mlik (R) yle demitir:

Peygamber (S), Eb. Zerr'e hitaben: "Dinle ve itaat et,
velev ki (itaat yhud emir) ba kuru zm dnesi gibi
1098[128] Fitne imm, fitne nderi ve ihtill resi demektir. Bunun

Hz. Usmn' muhasara eden Msrhlar'n reislerinden bri olan
Abdurrahmn ibn Ads yhud Kin-ne ibn Bir olduu sylenir
1099[129] Zuhr'nin bu szn Ma'mer ile Abdurrazzk tahrc
etmilerdir.
Muhannes, huyu, kadn huyu olan, kadnla zenen erkek
demektir. ki trl olur: Biri bu huy hilkaten olur; kendisinin
bunda bir sun'u olmaz. Bylesine bir gnh ve ktleme olmaz.
Dieri de, hlk olmayarak, kendisi kadnla zenen ve kadnlk
klfetine girendir, bylesi ktlenmitir.
821
olan Habe/i bir kimse iin de olsa" buyurdu 1100[130].
57- Bab: mam le Me'mm ki Kii

Olduklar Zaman Me'mm, mamn Sa
Tarafnda Yanbana, Bir Hizada Olarak
Dikilir
89-.......bn Abbs (R) yle demitir: Ben

teyzem Meymne'nin evinde kaldm. Raslullah (S) -
mescidde- yats namazn kldktan sonra evine geldi.
Drt rek'at namaz kldktan sonra uyudu. Sonra kalkt
(namaza durdu). Ben de geldim, O'nun sol tarafnda
namaza durdum. Beni sa tarafna geirdi, akabinde
be rek'at namaz kld. Ondan sonra iki rek'at kld.
Ondan sonra uyudu. Hatt ben O'nun horultusunu
duydum. Ondan sonra (mescidde kldraca farz) na-
Benzeme ciheti, salarnn kara, kvrck, ksa ve bann

1100[130]
kk olmas gibi eylerdir.

mil -byk, kk- bir yeri idareye hkmet tarafndan ta'yn
edilen vl ve emre denir.
Bu hads, bundan biraz nce geen 54. babn hadslerinden biri
olarak, kk lfz farkyle tahrc edilmiti.
822
maza kt 1101[131].
58- Bab: Me'mm Olan Kimse mamn

Sol Tarafnda Namaza Durduu Zaman mam
Onu Sa Yanna Geirdiinde Her kisinin
Namaz Bozulmaz
90-.......Bize Amr, Abdu Rabbih ibnu Sad'den; o

da Mahrame ibn Sleyman'dan; o da bn Abbs'm
azdls Kurayb'dan olmak zere tahds etti. bn Abbs
(R) yle demitir: Ben -bir gece teyzem- Mey-
mne'nin yannda uyudum. Peygamber bu gecede
Hads ayr ayr mes'elelere dell olmak zere bz lfz

1101[131]
farklaryle bundan nce birka yerde gemiti. Burada tekrar

edilmesinden maksad, bb balna dell olmasdr. bn Abbs
ocukluk haliyle yalnz bana iktideyledii zaman immn
neresinde durulacan bilmeyerek sol tarafna gemiken,
Peygamber'in onu sa tarafa geirdii beyn edilmitir.
Me'mm tek olursa immn hizasnda ve sa tarafnda durmak
lzmdr. Bu, Umer, bn Umer, Enes, bn Abbs ile imamlardan
Sevr, Mekhl, a!b, Urvetu'bnu'z-Zubeyr, Eb Hanfe, Mlik,
Evz ve Ishk'n kavilleridir/ Muhammed ibnu'l-Hasen:
Ayaklarnn parmaklarn immn kesi yanma kor, diyor.
afi'ye gre musvt hizasndan biraz gerilemesi mstehbdr.
brhm Naharye gre, ruk'a varncaya kadar immn
arkasnda durur. O vakte kadar biri daha gelmezse immn
sana geer. Ahmed ibn Hanbel, mukted immn solunda
durursa namaz bozulur, der.
823
Meymne'nin yannda bulunuyordu. Peygamber
abdest ald. Sonra kalkp namaza durdu. Ben de O'nun
sol yannda namaza durdum. Peygamber beni tuttu da
sa tarafna geirdi. On rek'at namaz kld. Sonra
(uykuya mahss) teneffs duyulacak kadar uyudu.
Zten uyuyunca seslice teneffs etmek deti idi. Sonra
yanna mezzin geldi. Bunun zerine kp namaz
kldrd ve abdest almad 1102[132].
Amr dedi ki: Ben bu hadsi Bukeyr'e tahds
ettim. O: Bana bu hadsi Kurayb tahds etti, dedi
1103[133]
1102[132] Bu hads Abdest Alma Kitb'nda ve dier yerlerde

gemiti.Uzanp uyuduktan sonra abdest almadan namaz
klabilmek, Peygamberlik hussiyetlerindendir. Peygamberlerin
gzleri uyua da, kalbleri uyumaz.
Bu hadste Peygamber'in sabah namaz snnetiyle beraber on
rek'at kld bildiriliyor. Buna gre bu gecede vitirle birlikte
onbir rek'at gece namaz klm oluyor. Baka saylarda da
klmtr.
Peygamber'in bn Abbs' namaz iinde tutup sol tarafndan sa
tarafna geirmesi ve namaza bylece devam etmeleri,
namazlarnn bozuJmadmn delilidir. Bu noffia, hadsin bb
balna uygunluk ve dell tekl eden yeridir.
1103[133] Amr bu sz ile, kendisinin Bukeyr'den yapt
rivayetinin senedinin, yukarda zikredilmi olan birinci

rivayetinin senedinden daha yksek olduunu ten-bh etmitir.
824
59- Bab: mam Bakalarna mam
Olmaya Niyet Etmemiken, Sonradan Bir
Topluluk Gelip de Onlara mamlk Ettii
Zaman? 1104[134]
91-....... bn Abbs (R) yle demitir: Ben

teyzemin yannda kaldm. Peygamber geceleyin kalkp
namaza durdu. Ben de O'nunla beraber namaz klmak
zere kalktm ve O'nun sol tarafna namaza durdum.
Peygamber (S) bamdan tuttu da beni sa tarafnda
dikelt-ti 1105[135].
1104[134] Buhr "iza"nn cevbn zikretmedi. nk bu mes'elcde

gr ayrl vardr. Yn mmn imamla niyet etmesi art
olup olmamasnda farkl grler vardr. Bzlar: ktidnn
sahh olmasnda immn imamla niyet etmesi art deildir;
imma cemat faziletine nail olmas iin niyet miistehb olur,
dediler. Kaad Hseyin: Mnferid olarak namaz klan kimseye
bir topluluk iktid etse, kendisi bunlar bilmemi olsa, yine
cemat faziletine nail olur. nk onlar da onun sayesinde bu
fazilete nl olmulardr, dedi. Ahmed, farz ile nafile arasn
ayrd. Nafilede deil de, farzda niyeti art kld.. Eb Hanfe:
mmn imamete niyet etmesi erkekler hakknda art deil,
kadnlar hakknda arttr. nk kadnn immn yannda
durmas ile immn namaznn bozulmas ihtimli vardr,
demitir. (Ayn, Kastalln).
1105[135] Hadsin bu balk altnda evkinden maksad, immn bir
825
60- Bab: mam Namaz Uzatt ve
Me'mm Olan Kimsenin de Bir htiyac Olduu
Zaman, Namazdan kp Yalnzca Klarsa?
92- Bize Mslim ibn brhm tahds edip yle

dedi: Bize u'be, Amr'dan; o da Cbir ibn Abdillah'tan
tahds etti (O, yle demitir): Muz ibn Cebel,
Peygamberce beraber namaz klar, ondan sonra
dner, kendi kavmine imamlk ederdi 1106[136].
Buhr yle dedi: Ve bana Muhammed ibn
Ber tahds edip yle dedi: Bize Gundertahds edip
yle dedi: Bize u'be, Amr'dan tahds etti. O yle
demitir: Ben Cbir ibn Abdillah'tan iittim, yle
toplulua imm olmaya dnmesi, namazdan evvel kendisinde

bunun iin bir niyet bulunmasna ihtiy olmayacan
bildirmektir (h Veliyyullah).
1106[136] Mslim'in rivayetinde Raslullah'n arkasnda kld na-
maz kavmine kdrrd" ziydesi vardr ki, zahir ma'ns, farz

Peygamber ile birlikte kldktan sonra henz klmam olan
kavmine imm olur, kendi nafile klc iken, arkasndaki cemat
farz klc olurlard. Bu mes'eede Hanefler ve Mlikler le
dierleri arasnda byk gr ayrl vardr.Onlar, farz klan
kimsenin nafile klana iktids sahh deildir, derler. fiier ile
Hanbeltler ise bunu tecviz ederler. Delillerinden biri de Muz
ibn Cebel'in bu fiilidir.
826
dedi: Muz ibn Cebel Peygamber'in maiyyetinde
namaz klar, ondan sonra dner de kendi kavmine
imamlk ederdi. Bir defasnda yatsy kldrd da el-
Bakara Sresi'nden balayarak okumaa kalkt.
Cematten biri ayrld. Muz onun hakknda fena sz
syler gibi oldu. Bu i Peygmber'e ulanca defa:
"Fettansn, fettansn, fettansn" yhud "Ftin oldun,
ftin oldun, ftin oldun" buyurdu, ve Mufassal
blmnn ortasndan iki sre ile (kldrmasn)
emretti. Amr ibn Dnr: Ben o iki srenin hangi sreler
olduunu hatrmda tutamadm, demitir. 1107[137].
61- mamn Ruk'u ve Sucd

Tamamlamakla Beraber Kyamda Hafifletme
Yapmas Bab
93-.......Bize sml (ibn Hlid) tahds edip yle

dedi: Ben Kays'tan iittim, yle dedi: Bana Eb
Mes'd (R) yle haber verdi: Bir kimse gelip: Y
Ftin, ez ve azb veren, ikence yapan ma'nsna geldii

1107[137]
gibi, nefret ettirici; dni sevmeye mni' olucu ma'nsna da gelir.

Fettan da bunun mublaa sgas-dr.
827
Raslallah, fulancann bize namaz kldrrken uzat-
masndan dolay srf onun yznden sabah namazna
gitmekten geri kalyorum, dedi. Raslullah' hibir
mev'izada o gnk kadar fkeli grmedim. Sonra
Raslullah (S): "inizden bz kimselerde cemati
nefret ettirme hasleti vardr. Herhanginiz namaz
kldracak olursa, ksa ve hafif tutsun. nk cematin
iinde zaf olan var, yal olan var, ihtiy sahibi olan
vardr" buyurdu 1108[138].
62- Bab: Kii Kendi Kendine Namaz

Kld Zaman Namazn stedii Kadar Uzatsn

Raslullah (S): "Biriniz insanlara namaz kldracak
olursa, hafif tutsun. nk ilerinde zaf olan var,
hasta olan var, yal olan var. Kendi kendine namaz
kldnda ise (namazn) istedii kadar uzatsn"
ikyet eden zt bazlarnca Hazm ibn Eb Ka'b'dir.

1108[138]
ikyet olunan bu fulan-ca, Muaz ibn Cebel ile Ubeyy ibn

Ka'b'dan biridir. '
828
buyurdu 1109[139].
63- Kendilerine Namaz Uzatt Zaman

mamndan ikayet Eden Kimse Bab
Ve Eb Useyd Mlik ibn Raba el-Ensr el-

Bedr (R) oluna hitaben: Namaz bize uzun kldrdn,
ey oulcuum, demitir 1110[140].
95-.......Eb Mes'd (R), yle demitir: Bir

kimse: Y Raslallah, fulancann bize uzun namaz
kldrmasndan dolay muhakkak sabah namazndan
geri kalmaktaym, dedi. Bunun zerine Raslullah yle
1109[139] Bu hadslerden imm iin namaz, hafif tutmann

mendb olduu anlalr hata bazlarnca bu emir vcib say.hr.
Uzatmaya rz, olan says, mahdd kim ct rejcldran kmsenm
uzun sureler okumasnda, rk' ve scdda tebihleri
oaltmasnda ise be's yoktur. Nitekim Peygamber, sahblerin
bu husstak rza ve rabetlerini bildii iin, bz, kerreler byle
yapard. Herhalde namazda naitletme yapacam diye namaz
rknlerinin hibirini eksik yapmamak gerekir '
1110[140] Bu ta'lki, bn Eb eybe mevslen rivayet etmitir. Bu
Eb Useyd Mlik ibn Raba el-Ensr es-Sid, Bcdr harbine

itirak eden bahtiyarlardandr. Onlardan en son vefat eden
olduu nakledilir. Olunun ismi e-Munzir'dir.Eb Useyd1-in
oluna kar syledii sz, olunun yn immn namaz
uzatmasndan ikyetidir.
829
bir fkelendi ki, ben O'nun hibir yerde o gnk kadar
fkelendiini grmedim. Sonra Raslullah (S) yle
hitb etti: "Ey insanlar! inizden bz kimselerde
cemati nefret ettirme (hasleti) vardr. Her kim
insanlara imamlk ederse, namaz hafif tutsun. nk
onun arkasndaki cematte zaf olan var, yal olan
var, ihtiy sahibi olan vardr".
96- Bize dem ibn Eb Iys tahds edip yle

dedi: Bize u'be tahds edip yle dedi: Bize Muhrib
ibnu Disr tahds edip yle dedi: Ben Cbir ibn
Abdillah el-Ensr'den iittim, yle dedi: Bir kimse
gece karanl basm olduu hlde iki sulama devesi
ile geldi. Muz'm yats namaz kldrmasna tesadf
etti. Hemen devesini brakt, ve Muz'm yanna geldi.
Muz namazda el-Bakara y-hud en-Nis sresini
okumaa balaynca, o zt ayrld gitti. Akabinde
Muz'n bu zt hakknda kt bir sz syledii haberi
bu kimseye ulat. Bunun zerine o kimse Peygamber'e
geldi ve O'na Muz'dan ikyet etti. Peygamber (S)
defa: "Y Muz, sen bir fettan msn? -yhud: Sen
bir/tin misin?-" buyurdu da, akabinde Muz'a: "Seb-
830
bih isme Rabbike'l-al'l, Ve'-emsi ve duhh,
Vel~leyli iz yaa srelerini okuyup namaz kldrmak
deil miydin? u muhakkak ki, senin arkandaki
cematte yal olan, zafolan, i ve ihtiy sahibi olan
kimseler namaz klmaktadr'"buyurdu. u'be: "u
muhakkak ki senin arkanda.." cmlelerinin hadse
dhil bulunduunu zannediyorum, dedi 1111[141].
Eb Abdillah Buhr yle dedi: Ve u'be'ye, bu
hadsin asln rivayet etmekte (Sufyn Sevr'nin babas
olan) Sad ibn Mesrk, Mus'r ibn Keddm ve bir de
e-eybn Eb shk mutbaat etmilerdir.
Amr ibn Dnr, Ubeydullah ibnu Miksem ve
Ebu'z-Zubeyr, Cbir'den olmak zere: Muz yats
Mslim'de Biri ayr bir tarafa ekildi, selm verip namaz

1111[141]
yalnz bana kildi"; Nes rivayetinde: - O adam ekilip

mescidin bir tarafnda namaz kld"; bn Hbbn'da da "Bir
adam el-Bakara Sresi'nden baladn grnce ayr bir tarafa
ekilip yalnzca kld" denilmitir. Bu hadslerden o ztin namaz
kesip yeni batan namaz kld anlalyor. Bundan, filcr bir
zrden dolay namaz kesmek ve ibtl etmenin cevazn istidlal
etmektedirler. Hanefler ile Mliklcr ise bunu, ameli btl
klmaktr diyerek, asla tecviz etmezler.
Bzlar bu ztn ancak iktidy kesmi olduunu ve namazn
bozmakszn, selm vermeksizin mnferiden tamamlam
olduunu sylerler; bu, fi-ler'e gre caizdir. Ancak zrsz
olursa mekruhtur.
831
namaznda el-Bakara Sresi'ni okudu, demilerdir. Ve
u'be'ye, Muhrib'den rivayet etmekte el-A'me-
mutbaat etmitir 1112[142]
64- Namaz Kemale Ulatrmakla

Beraber Namazda Vecizlik (Yani Ksaltma,
Hafifletme) Yapmak Bab
97-.......Enes (R): Peygamber (S) namaz hem

ksa kldrr, hem de kemle ulatrrd, dedi 1113[143].
65- ocuun Alamas Sebebiyle Namaz

Hafif Kldran Kimse Bab
98-.......Bize el-Veld ibn Mslim haber verip
1112[142] Buhr'in haber verdii bu ayr ayr mutbaatlar, hadsin

tarklerinin okluunu gsterdii gibi, hadsin kuvvet ve
salamln da gstermektedir. Ayn zamanda hadsin iyi
anlalmas ve hkm istinbtnda gerekli olan tamamlayc
bilgilerin kaynaklan da gsterilmi olmaktadr. nk bu
tarklerin bzlarnda hads, daha mufassal lfzlarla ve
ziydelerle rivayet edilmi olabilmektedir
1113[143] Yn cematin hline merhameten namaz ksa tuttuu
hlde, namaz rknleri ve snnetlerinden hibirini de eksik

brakmazd, demek istemitir.
832
yle dedi: Bize
el-Evz, Yahya ibn Eb Kesr'den; o da Eb
Katde'nin olu Abdullah'tan; o da babas Eb
Katde'den oltnak zere tahds etti. Peygamber (S):
"Ben namaza, iinde kraati uzatmak niyetiyle
dururum da geriden bir ocuun alamasn duyunca,
anasna meakkat vermek istemediim iin, namazm
ksa keserim" buyurmutur 1114[144].
Bu hadsi el-Evz'den rivayet etmekte, el-Veld
ibn Mslim'e Bir ibn Bekr, Abdullah ibnu'l-
Mubrek, Bakyye ibnu'l-Veld el-Kel (197) mutbaat
etmilerdir.
99-....... Bize erk ibnu Abdillah tahds edip

yle dedi: Ben Enes ibn Mlik'ten iittim, yle
1114[144]Bu hadsi Buhr ile Mslim, mteaddid tariklerle

Enes'ten rivayet etmilerdir. Peygamber'in mmetine olan re'fet
ve efekatnn saysz delillerinden biri de budur. ocuu
alayan kadnn kalbi ocuu ile megul olacandan, gnl du-
ruluu le namaza devam edemez. Yhud namazm bozup
ocuu ile megul olur. Her iki suretle ya cemat, ya huu
faziletlerinin birinden mahrum kalm olur. Bunlar immn
namaz hafifletmesi iin kf sebeblerdir. Peygamber bir defa-
snda birinci rek'atta altm yet kadar okumuken, bir ocuun
alamasn iitince ikinci rek'atta yalnz yet ile yetinmitir.
833
diyordu: Ben asla, Peygamber (S) kadar tamm ve
hafif namaz kldran bir immn arkasnda namaz
klm deilim. u muhakkak ki, Peygamber ocuk
alamas ii-tirdi de, ocuun anasnn
fitneleneceinden (yn zlp sklacandan)
korktuu iin hemen namaz hafifletirdi.
100-....... Bize Katde tahds etti. Ona da Enes

ibn Mlik (R) tahds etmitir. Peygamber (S) yle
buyurdu: "Ben namaz uzatmak isteiyle namaza
giriyorum, derken bir ocuk alamasn iitiyorum;
ocuun alamasndan anasnn hissedecei iddetli
znty bilmekte olduumdan, hemen namazmda
hafifletme yapyorum".
101-.......Bize bnu Eb Adiyy, Sad'den; o da

Katde'den; o da Enes ibn Mlik'ten olmak zere
tahds etti. Peygamber (S) yle buyurmutur: "Ben
namaz uzatmak isteiyle namaza girerim, derken bir
ocuk alamasn iitirim; ocuun alamasndan
anasnn hissedecei zntnn iddetini bilmekte
olduumdan, hemen namaz ksaltr, hafifletirim"
834
1115[145].
Ve Ms ibn sml yle dedi: Bize Ebn ibn

Yezd tahds edip yle dedi: Bize Katde tahds edip
yle dedi: Bize Enes Peygam-ber'den bu hadsin
benzerini tahds etti 1116[146]
66- Bir Kimse Namaz mamla Beraber

Klp da Sonra Baka Bir Toplulua mamlk
Ettii Zaman(ki Hkm Beyan) Bab 1117[147]
102-.......Cbir (R) yle demitir: Muz ibn

Cebel, Peygamber (S)'in maiyyetinde namaz klard
da, sonra kendi kavmine gelir ve onlara (klm olduu
1115[145] Arka arkaya sralanan bu hadslerle, ocuklarn ve

ocuklu kadnlarn mescide girmesinde be's olmad,
kadnlarn erkek aftlarnn arkasnda cemate katlmalarnn
caiz olduu istidlal olunur. Bir de Peygamber'in bu sz,
namazda iken mstehb olan bir eyi yapmaya niyet eden
kimseye, o mstehb yapmak vcib olmadna delildir.
1116[146] Bu ta'lkm fidesi, hadsi Katde'nin Enes'ten iitmi
olduunu beyndr (Ayn).

1117[147] Buhr, hakknda gr ayrl bulunan mes'elede kesin
hkm vermeyi terk etmek hususundaki deti zere yryerek

"iz"nn cevbn zikretmemitir. Bununla beraber Buhr'nin
meylinin bunun cevazna olduu zahirdir. yleyse mukadder
cevb "Bu caiz olur" yhud "Bu kf olur" szdr (Ayn).
835
bu) namaz kldrrd 1118[148]
67- mamn Tekbirlerini Cemaatteki

nsanlara ittiren Kimse Bab
103-.......Bize Abdullah ibn Dvd tahds edip,

yle dedi: Bize el-A'me, brahim'den; o da el-
Esved'den; o da ie'den tahds etti. ie (R) yle
demitir: Peygamber (S), iinde vefat etmi olduu
hastala tutulduu zaman, Bill O'na gelir, namaz
vaktini bildirirdi. Peygamber: "Eb Bekr'e emredin de
namaz kldrsn" buyurdu. Ben: bhesiz Eb Bekr
ince kalbli bir insandr. Eer senin makaa-mna geip
dikelirse alar ve okumaya muktedir olamaz, dedim.
Peygamber yine: "Eb Bekr'e emredin, namaz
kldrsn" buyurdu. Ben de o sylediim szn
benzerini syledim. Peygamber nc yhud
1118[148]Bundan nce geen 60. babn 136 rakaml haiyesinde,

bu konu ile de ilgili gerekli aklama gemiti. Bu mes'elede
Hanefler ile Mlikler bir tarafta, fi-ler ile Hanbeller dier
taraftadr. Hanefler ile Mlikler, farz klan kimsenin nafile
klana iktid etmesi sahh deildir, derler. filer ile Hanbeller
ise, bunu caiz grrler. Delillerinden biri de Muz ibn Ccbel'in
bu fiilidir.
836
drdnc defasnda: "bhesiz sizler Ysuf
Peygamber'in sahibesi olan kadnlarsnz (yn onlar
cinsinden kadnlarsnz). Eb Bekr'e emredin de
namaz kldrsn" buyurdu. Bunun zerine Eb Bekr
namaz kldrmaa balad. Peygamber de iki kiiye
dayanarak kt.
Peygamber'in iki aya ile yerde izgi izerek
k hl gzmn nndedir. Eb Bekr,
Peygamber'i grnce geri ekilmeye davrand.
Peygamber; namaz kldr, diye iaret etti. Fakat Eb
Bekr mamlk makaammdan geriye ekildi. Peygamber
Eb Bekr'in yanbana oturdu. Eb Bekr, tekbrleri
insanlara iittiriyordu 1119[149].
Bu hadsi el-A'me ibn Sleyman'dan rivayet
etmekte Muhdr el-Hemedn el-Kf (206), Abdullah
Bu hads ayn kitabn 39. ve 46. bblarmda da gemiti.

1119[149]
Burada bb balna hid olan ksm "Eb Bekr tekbrleri

insanlara iittiriyordu" ifadesidir. Bu ifde, cumhura gre,
geen rivyetlerdeki "Eb Bekr, Peygamber'in namazna uyarak
namaz klyor, insanlar da Eb Bekr'in namazna uyarak namaz
klyorlard" szlerinden kasdedilen ma'ny tefsr edicidir...
(bn Hacer).
Bu hadsten ve dier hadslerden, Peygamber'in gelmesinden
sonra o namaz Peygamber'in imm olup kldrd, Eb Bekr'in
hizmeti yalnz teblden ibaret kald anlalyor.
837
ibn Davud'a mutbaat etmitir.
68- Bab: (ittirici Olan) Kimse mama

Uyar, nsanlar da mama Uymu Olan O
Kimseye Uyarlar 1120[150].
Ve Peygamber(S)'den: "Sizler banc uyunuz,
1120[150]bn Battal: Bu, Mesrk ile a'b'nn cumhura muhalif

olarak "aftlarnn bir ksm dier ksmna uyar" szlerine
muvafktr, dedi. a'b'nin szn Abdur-razzk ile bn Eb
eybe mevslen rivayet etmilerdir.
Buhr bu mes'elede kendi tercihini aka beyn etmedi.
nk, bb balna "nsanlar Eb Bekr'e uyuyorlard" kavline
dellet edici bir ekilde balad. Sonra insanlarn Eb Bekr'e
iktidsni ihtiva eden bu rivayeti tekrarlad. Bunun zahiri,
muallak hadsin zahirini gsteriyor. Buhr'nin, a'b'nin kavli-
ne gider olmas ve ilk rivayetteki "Tekbrleri insanlara
iittiriyordu" kavlinin, nsanlarn Eb Bekr'e uymalarn
nefyetmediini dnmesi muhtemildr. nk tekbrleri
insanlara iittirmesi, kendisine uymakta olduklar eyin bir
cz'dr. Bunda ise, dierleri iin bir nefiy yoktur. Bunu da
sml'nin "nsanlar Eb Bekr'e uyuyorlar. Eb Bekr de oniara
ittiriyordu" rivayeti te'yd eder (bn Hacer).
Bu balk iki ma'nya gelir: Biri, kii imma uyar, insanlar da
me'mma uyarlar; yn insanlar tekbrleri o ahstan iitirler,
bylece imm, hakikatte her biri iin imamdr. kincisi, nsanlar
hakkaten o kimseye uyarlar. Mellif Buhr, Peygamber'in Eb
Bekr'e imm olmas ve Eb Bekr'in de insanlara imm
olmasnda her iki ihtimle gitmitir. Peygamber'in Eb Bekr'e
uymu olmas gr -ki bu nc ihtimldir ve mm
Ahmed'in grdr-; mellif bunu sylemedi (h Veliyyullah
838
sizin arkanzdaki kimseler de size uysunlar" sz
zikrolunur 1121[151]-
104-.......ie (R) yle demitir: Raslullah'n

hastal arIat zaman Bill gelip namaz vaktini
bildiriyordu. Raslullah: 'Eb Bekr'e insanlara namaz
kldrmasn emredin" buyurdu. Ben: Y Ra-slallah,
bhesiz Eb Bekr hisli, gaml bir insandr. Muhakkak
ki o senin makaamnda durduu zaman insanlara
iittiremeyecektir. Bu ii Umer'e emretsen, dedim.
Raslullah: "Eb Bekr'e emrediniz, o insanlara namaz
kldrr" buyurdu. Ben Hafsa'ya da: bhesiz Eb Bekr
hznl bir kimsedir. Muhakkak ki o senin
makaamna durduu zaman kraati insanlara
iittiremez. Umer'e emir buyursan, deyiver dedim.
(Hafsa dediimi yapt.) Raslullah: "Ysuf
Peygamber'in sahibeleri bhesiz ki siz kadnlarsnz-
Bu ta'lki, Mslim Sah fh'inde Eb Sad Hudr'den yle

1121[151]
tahrc etmitir: Raslullah (S) sahblerinde bir gerileme grd

de onlara: "lerleyiniz, bana uyunuz, arkanzda olanlar da sze
uysunlar. Bir kavn (namazda) geri kalmakla devam ederlerse
nihayet Allah onlar (hereyde) geriletir" buyurdu. Bu hadsi
Snen sahihleri de tahrc etmilerdir.
839
Eb Bekr'e, insanlara namaz kldrmasn emrediniz"
buyurdu. Eb Bekr namaza girince, Raslullah
kendinde bir hafiflik hissetti de kalkt ve iki adam
arasnda dayanarak, iki aya yerde srne srne
gtrld. Nihayet mescide girdi. Eb Bekr O'nun
geliteki hafif sesini iitince, gerilemeye davrand.
Raslullah ona iaret etti. Akabinde Raslullah geldi,
nihayet Eb Bekr'in soluna oturdu. Eb Bekr ayakta
namaz klyordu. Raslullah ise oturarak namaz
klyordu. Eb Bekr, Raslullah'n namazna uyuyordu,
insanlar da Eb Bekr'in namazna uyuyorlard1122[152].
Buhr bu hadsi, imdiye kadar deiik tarklerden bz

1122[152]
lfz farklanyle 39., 46., 67. bblar gibi birok yerlerde tahrc
etmitir. Her tahrc ettii yerde de o balkta bulunan
mes'elenin delilini gstermek istemitir. Hadsin bu 68. bbdaki
bala dell olan ksm "Eb Bekr, Raslullah'n namazna
uyuyordu, insanlar da Eb Bekr'in namazna uyuyorlard"
eklindeki bu son fkrasdr.
"Raslullah geldi, nihayet Eb Bekr'in soluna oturdu.." ifdesi
de Pey-gamber'n imm, Eb Bekr'in mc'mm olduuna dellet
eder.
840
69- Bab: mam Namazda bheye
Dt Zaman nsanlarn Szne Tutunur
Mu?
105-.......(Eb Hureyre -R- yle demitir):

Raslullah (S), iki rek'at kldrp namazdan kt. Zu'1-
Yedeyn O'na: Y Raslallah, namaz ksald m, yoksa
unuttun mu? diye sordu. Raslullah oradaki-lere:
"Zu'l-Yedeyn doru mu syledi?" diye sordu. Onlar:
Evet, dediler. Bunun zerine Raslullah ayaa kalkt
ve iki rek'at daha namaz kldrd. Sonra tekbr alp
daha nceki sucdu gibi yhud biraz daha uzun (iki)
secde yapt 1123[153].
106-....... Eb Hureyre (R) yle demitir:

Peygamber (S) bir defa le namazn iki rek'at
153 Bu hads daha nce, Kitbu's-Salt, "Her nerede

1123[153]
olursa kbleye ynelme" unvanl 31. babnda Abdullah ibn

Mes'd'dan; yine Kitbu's-Salt, "Mescidde parmaklan birbirine
geirmek" unvanl 88. bbda Eb Hureyre'den olmak zere
gemiti.
Burada "Namaz m ksald, yoksa unuttun mu?" suli zerine,
iin hak-katini ve knhn cematten aratrp rendikten
sonra, namaz tamamlamtr. te Raslullah'm aratrp,
mes'eleyi tahkik eylemesi, bb balndaki sulin cevb oluyor
841
kldrd. Kendisine: ki rek'at kldrdn, denildi. Bunun
zerine iki rek'at daha kldrd. Sonra selm verdi,
sonra iki secde daha yapt 1124[154].
70- Bab: mam Namaz inde Alad

Zaman? 1125[155]
Ve Abdullah ibn eddd yle demitir: Ben

safflarn sonuncusunda bulunduum hlde 'L Umer'in
feryd etmeyerek iin iin alamasn iittim. O, "Ben
kederimi, mahzunluumu yalnz Allah'a ikyet
ediyorum... " (Ysuf: S6) yetini okuyordu 1126[156].
1124[154] Mslim'de Eb Sad Hudr'den rivayet edilen hads

yledir:
Biriniz, namaznda ekk edip de, m yoksa drt m kld
bilemezse,' bheyi atp, yakn zerine namaz bina etsin"
1125[155] Yn alamak namaz bozar m, bozmaz m? Abdullah ibn
eddd'm haberi ile bb altndaki hads, alamann cevazna

dellet etmektedirler. Bu hususta bz tafsilt da vardr (bn
Hacer).
1126[156] Bu haberi Sad ibn Mansr ile.ibnu'l-Munzir mevslen
rivayet etmilerdir. Bunda Umer namaza Ysuf Sresi ile

balam, iaret edilen yete kadar okumu, orada iin iin
alad itilmitir.
Bu haberdeki nec lfznn ma'ns yle aklanmtr: en-
Neic, nn'un fethiyle, sesini karmayp ferydszca, boularak,
842
.
107-......M'minlerin annesi ie(R) yle

demitir: Raslullah (S) hastal iinde: "Eb Bekr'e
insanlara namaz kldrmasn emredin" buyurdu. ie
dedi ki: Ben: Eb Bekr senin makaamnda (yn namaz
kldrdn mihrbda) durduu zaman alamaktan
kraati insanlara iittiremez. Umer'e emret de,
insanlara o kldrsn, dedim. Raslullah: "Eb Bekr'e
emredin, insanlar iin namaz kldrsn" buyurdu. ie
Hafsa'ya da: Eb Bekr senin makaamnda durursa,
alamaktan insanlara iittiremez, Umer'e emret de
insanlara o namaz kldrsn deyiver, dedi. Hafsa
dediini yapt. Bunun zerine Raslullah: "Yeter,
bhesiz sizler elbette Ysuf'un sahibeleri olan
kadnlarsnz. Eb Bekr'e emredin, insanlar iin
namaz o kldrsn" buyurdu. Hafsa, ie'ye: Zten ben
senden bir hayra nail olacak deildim, dedi (de cannn
ve buk' boazda tkanp kslarak alamak ma'nsnadr...

(Kaamus Ter.).
843
skntsn ifde etti) 1127[157].
71- Safflar, kaamet Srasnda ve

kaametten Sonra (Namaza Balamadan nce)
Dmdz Yapmak Bab
108-....... Ben en-Nu'mn ibn Ber(R)'den

iittim, yle diu: Peygamber (S): "Safflarnz ya
dmdz yaparsnz, ya Allah yzlerinizi muhakkak ayr
ayr taraflara evirecektir" buyurdu 1128[158].
1127[157] Hadsin bb ismine uygunluk ve delllik ciheti, ie,

babasnn duygulu bir insan olduunu, Kur'n okurken
aladn daha nceki mhadelerinden bildii in,
Peygamber'in makaamna getiinde de duygulanp
alayacam ve Kur'n' insanlara iittiremiyeceni srarla
syledii hlde, Peygamber yine Eb Bekr'in irnminda srar
etmi olmasdr (Ayn).
1128[158] Safflar dmdz yapmaktan maksad, saffa girenlerin bir
hizada bulunmas, saff-ta aralk bulunuyorsa kapatlmasdr.

Safflar dolu, aralksz ve boydan boya tamm olmaldr. ndeki
saff bu ekilde dolmadka ikinci saffta, o da byle dolmadka
nc saffta bulunmak olmaz.
Hadsin son fkras "Allah kalblerinizi muhakkak ayr ayr
taraflara evirecektir" eklinde de rivayet edilmitir. Yzlerin
ayr ayr taraflara evrilmesi, kalblerin birbirine kar dnk
olmas, yn mslmnlar arasnda kin ve dmanlk peyda
olmas demektir. te namaz safflarnn bozuk olmasna, kalb-
lerin bozukluu gibi iddetli ilh bir ceza terettb ediyor.
Mslmnlar arasnda amelen en byk toplayc sebeb namaz
844
109-.......Bize Abdu'l-Vris, Abdulazz'den; o
daEnes(R)'den tahds etti. Peygamber (S):
"Namazsafflarn dorultunuz. Zr ben sizleri
arkamdan da gryorum" buyurmutur 1129[159].
72- Safflarn Dzeltilmesi Srasnda

mamn nsanlara ' Kar Ynelmesi Bab
110-.......Bize Enes (R) tahds edip yle dedi:

Bir defa namaz ikaamet edilmiti. Raslullah (S)
yzn bizlerden tarafa dndrd de: "Namaz
safflarnz dorultunuz ve smsk birbirinize yapnz.
nk ben sizleri srtmn arkasndan da grrm"
buyurdu 1130[160].
olduundan, salhlar ve itima nizmlar, namazdaki salh ve

nizm gzel muhafaza etmeye bal klnm demek oluyor.
1129[159] Peygamber'in arkasndakileri grmesi hakkat de, mecaz
da olabilir. Hakikat olmas hlinde bu, Peygamberlik

hususiyetlerinden olmu olur
1130[160] Bu hadsten de ikaamet ile namaza girme arasnda
immn cemate dnp safflar dzeltme hususunda kelm

edebilecei ve safflar dzeltmenin vcib olduu
anlalmaktadr.
845
73- Birinci Saff Bab

Peygamber (S) yle buyuruyordu: "ehdler; suda
boulan, taundan len, karn illetinden len, ykk
altnda kalp len (bir de Allah yolunda len) dir." Yine
buyurdu ki: "lk vakitte olan bilselerdi, muhakkak
(ona yetimek iin) yar ederlerdi. Yats ile
5/i(cematlann)<ia olan fazileti bilselerdi,
emekleye emekleye de olsa muhakkak bu iki namaza
gelirlerdi,Birinci saffta (bulunmakta) neler olduunu
bilselerdi (onlara nail olmak iin) muhakkak kur'a
atarlard" 1131[161].
74- Bab: Saff Dorultmak, Namazn

(Gzel) Tamam Olmasndandr
112-.......Bize Ma'mer, Hemmm'dan; o da Eb
B hads bz lfz farklaryle daha nce de Kitbu'-Ezn,

1131[161]
"Ezan okumak hususunda kur'a atmak" unvanl 9., ve keza ayn

kitb, "le namazn ilk vaktinde klmann fazileti" unvanl 32.
bbda gemiti. Burada bb balna dell olan ksm, hadsin
son fkrasdr. Birinci saff da imma yakn olan safftr.
846
Hureyre'den haber verdi. Peygamber (S) yle
buyurmutur: "mm ancak kendisine uyulsun diye
imm edilir. Binenaleyh imma muhalif i yap-
maynz. O ruk'ya varnca ruk'a varnz. Ban
kaldrd zaman siz de kaldrnz. Semiallahu limen
hamideh dedii zaman Rabbena leke H-hamd deyiniz.
Secdeye gittii zaman siz de secdeye gidiniz. Oturduu
hlde namaz kld vakit sizler de hep oturarak namaz
klnz. Namazda saff dorultunuz. nk saff
dorultmak namazn gzelliindendir" 1132[162].
113-.......Bize u'be, Katde'den; o da

Enes(R)'ten tahds etti. Peygamber (S): "Safflartmz
1132[162]Bu hads, Kitbu'I-Ezn, "mm ancak kendisine

uyulmak iin imm yaplmtr" unvnh 51. bbda e'den
olmak zere gemiti. Burada Eb Hu-reyre'dendir ve bz
ziydelikier ihtiva etmektedir.
Daha evvel geen bblarda "mn oturduu hlde namaz kld
vaki! sizler de hep oturarak namaz klnz" emrinin
Peygamber'in hastalk gnlerinden birinde verdii bir emir
olduu, bundan sonra, bu emrin mm oturduu hlde ayakta
ona iktid edilmesi eklinde takarrr ettii isbt edilip
gsterilmiti.
Bu hadste bb balna dell olan ksm, son fikrasdr ki, saff
dorultmann namazn gzelliklerinden olduunu takrir
etmitir.
847
dmdz yapnz. nk saff lan dmdz yapmak,
namaz ikaame etmek(ilerin)dendir" buyurmutur
1133[163].
75- (Namaza Durma Srasnda) Safflar

Tamamlamayan Kimselerin Gnah Bab
114-....... Bize Sad ibn Ubeyd et-T, Bueyr ibn

Yesr el-
Ensr'den; o da Enes ibn Mlik'ten yle haber
verdi: Enes ibn M-lk (R) Basra'dan Medine'ye geldi.
Kendisine: RasluIlah(S)'n ahdinden (zamanndan)
beri bizde beenmediin eyler nelerdir? Diye soruldu.
Enes: Sizin beenmediim bir eyiniz yok; u kadar var
ki, sizler safflar dorultmuyorsunuz, dedi.
Ve Ukbetu'bnu Ubeyd: Bueyr ibn Yesr'dan,
Enes ibn Mlik Medine'ye bizim yanmza geldi., deyip
bu hadsi rivayet etti 1134[164].
1133[163] Bu hadslerde Peygamber'in safflanndmdz

yaplmasna atfettii byk ehemmiyet en ak surette
grlmektedir
1134[164] Ukbetu'bnu Ubeyd,stteki hadsin rvsi olan Sad ibn
Ubeyd'in kardeidir. Bu-hri bu ikinci tarki zikretmekle Bueyr
848
76- Saffta Omuzun Omuza ve Ayan
Ayaa Yaptrlmas Bab
Ve Nu'mn ibn Ber: Ben bizden olan kimsenin

kendi topuunu yanndaki arkadann topuuna
yaptrdn grdm, demitir 1135[165].
115-.......Bize Zuheyr, Humeyd (et-Tavl)'den; o

da Enes'ten tahds etti. Peygamber (S): "Namaz
saff/arnz dorultunuz. nk ben sizleri srtmn
arkasndan da grrm" buyurdu. Yine Enes: Bizim
herbirimiz kendi omuzunu arkadann omuzuna,
ayan da arkadann ayana yaptrrd, dedi
1136[166].
ibn Yesr'n bunu Enes'ten iitmesini gstermek istemitir.

"Demek ki, tabiler zamanndaki namaz safflarn sahbler
beenmemiler. Zamnmzdaki namaz safflar ise cidden
yrekler acsdr. Ehli slm arasndaki tenfur ve tebuz hli
de Peygamber'in inzrna tastamam tetbuk ederek
safflarmtzn hline denk geliyor" (Ahmed Nam, Tecrd Ter., II,
560).
1135[165] Nu'mn'n bu sz, Eb Davud'un tahrc ettii hadsin
bir tarafdr. Buna bn Huzeyme de sahihtir, demitir.

1136[166] Bundan maksad, safflar dorultmak ve aralklar
849
77- Bab: Me'mm Olan Kimse, mamn
Solunda Namaza Durduu ve mam da Onu
Arka Tarafndan Tutup Sa Yanna Geirdii
Zaman Namaz Tamam Olmutur
116-.......bn Abbs (R) yle demitir: Ben bir

gece Peygamber'Ie beraber namaza kalktm da O'nun
sol tarafna durdum. Ras-lullah (S) arka tarafmdan
bam tuttu ve beni sa tarafna geirdi. Bylece
namaz kld ve uyudu. Mteakiben O'na mezzin
geldi, kalkp abdest almadan namaz kld 1137[167]
78- Bab: Kadn Tek Bana Bir Saff Olur
kapatmak hususundaki mbalaadr.

1137[167] Buhr bu hadsi imdiye kadar birok yerde tahrc etmi
ve her bir yerde de, o yerle ilgili bulunan dn hkmleri stinbt

eylemitir. Bunun benzerini bu kitabnda ok yapmtr. Bu da
mellifin ictihd kuvvetine dellet eden hususlardan biridir.
nk o, hadsin her bir cz'nden hkm karr. Bu makaam
ise cemat mes'elesiyle ilgilidir. Me'mm tek kii olduu zaman
namaza duru snneti, immn sana durmaktr. Bununla
beraber ayet me'mm immn soluna durursa namaz
bozulmu olmaz (h Veliyyullah).
850
117-.......Enes ibn Mlik (R): Ben bir yetm ile
beraber bizim evde Peygamber(S)'in arkasnda
cematle namaz kldk; annem m-m Sleym de
bizim arkamzda (namaz kld) demitir 1138[168].
79- Mescidin ve mamn Sa Tarafna

Gitmek Bab 1139[169]
118-.......Bize sim, e-a'b'den; o da bn

Abbs(R)'dan tahds etti. O yle demitir: Ben bir
gece, namaz klmak zere Peygam-ber'in solunda
durdum. Peygamber (S) benim elimi yhud pazumu-
tuttu da, eliyle arkamdan iaret ederek nihayet beni
sa tarafna dikeltti.
1138[168] Kadn erkeklere karmayarak, tek bana

onlarn,arkasnda namaza durursa. bu duruu saff hkmnde
olur. Bu hadste klnd haber verilen namazda Enes ibn
Mlik'in annesi mm Sleym, onlarn arkasnda tek bana
namaza durmu ve bir saff tekil etmitir. Bu da bb
balndaki mes'elenin delilidir.
1139[169] Me'mm bir kii olduu zaman duraca yer immn
sadr. Bylece imma gre, mescidin de sa tarafnda

bulunmu olur, ki bunda niza ve mklik yoktur. Me'mmlar
ok olduklar zaman ise, mescidin sa tarafnn faziletine bir
dell yoktur... nk biz, Buhr bu bb baln ancak hadste
gelene uygun olmak zere koymutur diyoruz... (Ayn).
851
80- Bab: mamla Me'mmlar Arasnda
Duvar Yahud Stre Olduu Zaman? 1140[170]
Ve Hasen Basr (110): Seninle imm arasnda bir

nehir bulunduu hlde (imma uyup) namaz klmanda
be's yoktur, demitir 1141[171].
Eb Miclez (101) de: Aralarnda yol yhud duvar
bulunsa da, immn tekbrlerini iittii zaman insan
imma uyabilir, demitir 1142[172].

gece vakti olunca kendi hcresinde namaz klard.
Hcrenin duvar alak olduu iin, insanlar
Peygamber'in (namaz klarken) ahsm, yn
karaltsn grdler. Bir takm insanlar kalktlar ve
1140[170] Yn bu ona zarar vermez. Bu mes'elede gr ayrlklar

olduu iin Buhr hkm kesin beyn etmemitir.
1141[171] Hasen'in bu grn Sad ibn Mansr sahh bir isndla
rivayet etmitir. Ha-sen'in nehir dedii elbette kk nehirdir;

byk nehir gibi geni bir hilin ikti-dya mni' olduunda
bhe yoktur. Bu da ihtilafl mes'elelerdendir.
1142[172] Eb Miclez'in szn(bn Eb eybe mevslen rivayet
etmitir
852
O'nun namazna uyup, namaz kldlar. Sabah olunca
bu yaptklarn aralarnda konutular. Ertesi gece
Peygamber yine namazna kalkt. Yine bir takm
insanlar kendisine uyarak namaz kldlar. Bu ii iki
yhud gece tekrar ettiler. Ondan sonraki gece
olunca Raslullah evinde oturdu ve oraya kmad.
Sabah olunca bz kimseler (sebebini anlamak iin)
bunu Ra-slullah'a arzettiler. Raslullah cevaben:
"Gece namaz sizin zerinize farz yazlacak diye-
korktum" buyurdu 1143[173].
Sahblerin bu fiilinden, imm olmaya niyet etmemi

1143[173]
kimseye iktid etmenin cevazna istidlal olunduu gibi, tatavvu'

namaznda cemat olmann cevazna da istidlal olunabilir.
nk bu namazn tatavvu' olduunda bhe yoktur. Hatt
kssann ramaznda cereyan etmi olduu rivayetine baklacak
olursa bu, teravih namaz di.
Peygamber'in gece namazna mescidde cematle devam
edilmesine msade etmeyip, bu suretle zr beyn etmesi
mmetine olan re'fct ve rahmetinin kemline dellet eden
parlak delillerdendir.
Buhr sarihi Eb Sleyman Hattb yle diyor: "Gece namaz
Peygam-ber'e vcib idi. Peygamber'in devam ettii er' fiillerde
kendisine uymak Kur'n nsslar mucibince mmete vcibdir.
Mescide kp gece namzs klmay i'tiyd etmeleri -be
namazdan bakaca yeni bir farz ins deil- kendisine teess ve
iktidarm vcib olmas yznden mmete belki vcib olur diye
saknd. Bu, ayniyle bir kimsenin kendi zerine adak olan bir
namaz vcib klmas gibidir ki, o namaz nezreden hakknda farz
olmakla beraber asl dnde farz edilmi bir namaz deildir".
853
81- Gece Namaz Bab 1144[174]
120-.......ie (R) yle demitir: Peygamber

(S)'in bir hasr vard ki, onu gndzleri yayar, geceleri
de hcre hline kordu (da orada namaz klard). te
insanlar oraya dndler de, O'nun arkasnda namaz
kldlar.
121- Bize Abdu'1-A'l ibn Hammd tahds edip

yle dedi: Bize Vuheyb tahds edip yle dedi: Bize
Ms ibn Ukbe, Salim Ebu'n-Nadr'dan; o da Busr ibn
Sad'den; o da Zeyd ibn Sbit'ten olmak zere tahds
etti (O, yle demitir):
Raslullah ramaznda, zannederim hasrdan bir
hcre edindi de birka gece namaz kld.
Sahblerinden bir takm insanlar da O'nun namazna
uyarak namaz kldlar. Raslullah onlarn yaptklarn
Bzlar bu balk iin yle bir mnsebet zikrettiler:

1144[174]
Kendisiyle imm arasnda duvar yhud bir engel bulunan

musall olunca, bunun saff yapmaya mni' olaca
zannolunabilir. te bu bal, iindekilerle bu zann def etmek
iin zikretti (Ayn).
854
bilince oturmaa balad. Mteakiben onlarn yanma
kt da yle buyurdu: "Yaptnz grdm u ii
tanyp beendim. Lkin ey insanlar, siz (bu nafileyi)
evlerinizde klnz. nk farz olan mstesna, insann
namaznn en faziletlisi kendi evinde kld namazdr"
1145[175].
Affn ibn Mslim yle dedi: Bize Vuheyb tahds

edip yle dedi: Bize Ms ibn Ukbe tahds edip yle
dedi. Ben Ebu'n-Nadr'dan iittim, o da Busr'dan; o da
Zeyd'den; o da Peygamber'den 1146[176].
1145[175] Bu hadsteki "ramaznda" kaydndan, bu klnan

namazn ramazndaki gece namaz yn teravih olduu
anlalyor.
Farzlarn mescidlerde cematle edas, dnin eirini izhr
iindir. Nafilelerin evlerde klnmas ise riyadan uzak
olduundandr.
1146[176] Bu tarkin fidesi, Ms ibn Ukbe'nin, hadsi Ebu'n-
Nadr'dan iitmesini beyn etmektir.
855
10- EBVBU SIFAT'S-SALT

(Namazn Sfat Bblar) 1147[1]
Buhr cemat, ikaamet, safflar dmdz yapma

1147[1]
hkmlerini beyndan sonra, - btn nevi'leriyle birlikte

namazn sfatn beyna balamtr.
856
1- Namaza Balarken "Allahu Ekber"
Demenin Vucubu Bab 1148[2]

Mlik el-Ensr (R) yle haber verdi: Raslullah bir
ata bindi de vcdunun sa taraf incinip berelendi.
Enes dedi ki: te o gn Raslullah namazlardan birini
bize oturduu halde kldrd. Biz de O'nun arkasnda
oturarak kldk. Sonra selm verince yle buyurdu:
"mm ancak kendisine uyulmak iin imm
edinilmitir. Byle olunca imm ayakta namaz
kldrd zaman, siz de ayakta namaz klnz. Rk 'a
vard zaman, sizde rk'a varnz. Ban
kaldrdnda siz de kaldrnz,. Secdeye vardnda siz
de secdeye varnz. mm Semiallhu limen hamideh
dedii zaman siz de Rabbena ve leke'Uhamd deyiniz"
Iftith tekbri yhud ihram tekbri farzdr. Onsuz namaz

1148[2]
sahh olmaz. Namaza balamak iin, kudreti olana gre AHhu

Ekberlafzn sylemek taayyn etmitir. nk Raslullah
namaza hep bu lfz ile balamtr. Tesbh ve tehllin, tekbr
yerine geip gemiyecei hususunda ayr ayr grler ve tafsilt
vardr
857
1149[3]

Raslullah (S) bir attan dt de vcdu berelendi.
Akabinde bize oturarak namaz kldrd. Biz de O'nunla
beraber oturarak namaz kldk. Sonra namazdan kt
da yle buyurdu: "mm ancak -yhud da: ancak
imm- kendisine uyulsun diye imm yaplmtr. yle
ise Allhu Ekber dedii zaman, siz de Allhu Ekber
deyiniz. O rk' yaptnda siz de rk' yapnz. O
ban kaldrdnda siz de kaldrnz. mm
Semiallhu limen hamideh dedii zaman, Rabbena
lekeH-hamd deyiniz. O secdeye gittii zaman siz de
secdeye gidiniz" 1150[4].
1149[3]Bu hadste namaza balama tekbri aka zikredilmiyorsa

da, mukadder olarak vardr. nk rk', bhesiz olarak
namaza balama tekbrinin daha evvel sylenmi olmasn
gerektirir.
1150[4] Bunda ve bundan nceki hadste zikredilen bu attan
dme hdisesi, beinci hicret ylnn Zu'1-hicce aynda

olmutur. Peygamber bir ata binip Gbe'yefyn Me-dne
yaknndaki ormanla) gitmi, bir hurma aacnn gvdesine
arpp attan dm, bu sebeble vcdunun sa taraf
berelenmitir. Bundan dolay mescide kamad gibi, namaz
da oturarak klmaya mecbur kalmtr. Evinde ziyarete gelenler
de kendisine uyup, ylece namaz klmlardr.
858
Peygamber (S) yle buyurdu: "mm ancak kendisine
uyulsun diye imm edilmitir. Byle olunca imm
tekbr ald zaman siz de tekbr aln, rk' yapt za-
man siz de rk'yapn; Semiallhu limen hamideh
dedii zaman Rabbena ve leke 1-hamd deyiniz. Secde
yapt zaman siz de secde yapnz. O oturarak namaz
kldrd zaman, siz de toptan oturarak namaz klnz"
1151[5].
2- Namaza Balarken lk Tekbir le

Birlikte Ayn Zamanda Ellerin de (Omuz
Hizasna Kadar) Yukarya Kaldrlmas Bab
4-.......(Abdullah ibn Umer -R- yle demitir:)

Raslullah (S) namaza baladnda ellerini
omuzlarnn hizasna kadar kaldrrd. Rk' iin
tekbr aldnda ve ruk'dan ban kaldrdnda yine
mm oturarak namaz kld zaman, cematin de oturarak

1151[5]
namaz klmas hkm, Peygamber'in vefat hastal srasndaki

tatbikatta kaldrlm olduu, daha nce gemiti
859
ellerini ylece kaldrr, Semiallhu limen hamideh,
Rabbena ve lekel-hatrid der idi. Sucdda ise bu el
kaldrmay yapmazd 1152[6].
3- (Namaz Klan Kimsenin) Tekbir Ald

Zaman, Ruk'a Vard Zaman ve Bir de
Rk'dan Kalkt Zaman Ellerini Yukarya
Kaldrmas Bab

Ben Raslullah' yle grdm: Namaza durduu
zaman, iki eli omuzlan hizasnda oluncaya kadar
ellerini yukarya kaldrd. Bu el kaldrmay rk' iin
tekbr ald zaman da ve ban ruk'dan kaldrd
1152[6]ftith tekbrini alrken elleri nereye kadar kaldrmal?

Cumhur bu hadsle benzerlerine tutunarak, elleri omuzlarn
hizasna kadar kaldrrlar. Haneliler Mslim'in Mlik bn
Huveyris'ten rivayet ettii hadse tutunarak, elleri kulak
hizasna kaldrrlar. mm afi, her iki sureti cem' iin, iki
ellerini, parmak ular kulaklarnn stne, ba parmaklan
kulan yumuana denk olacak vehile, omuzlarnn hizasna
getirmeyi terch etmitir. Ellerini bandan yukarya kaldranlar;
gsne kadar kaldranlar da vardr. Hepsi de muhafaza edilmi
olan haberlere uygun der. Bu gibi hadslerin tehlf
geniletmeden baka bir eye dellet etmez.
860
zaman da yapar, ve Semiallhu limen hamideh der idi.
Sucdda ise bu el kaldrmay yapmazd 1153[7].
6-...... Bize Hlid ibn Abdillah, Hlid (el-

Hazz)'den; o da Eb Kilbe'den tahds etti. O, Mlik
ibn'ul-Huveyris'in yle namaz kldn grmtr:
1153[7]Ruk'a varrken ve ruk'dan kalkarken ref'u'-yedeyn

yniki eli yukar kaldrmak hakkndaki ihtilf mehurdur.
Sahbler ile tabilerden ve byk imamlardan bir ksm ruk'a
giderken ve ruk'dan kalktnda elleri kaldrrlar. Buhr, Sahih
'ndeki rivayetlerle yetinmeyerek il Ref'u'l-yedeyn ft's-salt{-
Namazda iki eli kaldrmak)" isminde bir kitb bile te'If etmitir.
Buhr bu kitabnda, on yedi sahbden rivayet etmitir. Daha
sonraki aratrclarn kimisi ondokuz sa-hbden, kimi yirmi
sahbden, kimi otuz ksur sahbden, kimi elli sahbden
bunun rivayet edildiini tesbt etmilerdir. Bu rvlerin iinde
cennetle mjdelenmi on sahbnin hepsi de dhildir.
Rivayetlerin -bzlarna mtevtr dedirtecek derecedeki-
kuvvet ve okluuna bakan Evz ile Dvd ez-Zhir,el
kaldrmann vucbuna bile kaail olmulardr.
Dierleri ise teki rivayeti daha kuvvetli grrler. Bu mes'efe
hakknda gelen hadsler pek ok olduundan, mnkaalar da o
nisbette uzun srer.
Namazda ref u'1-yedeyn srf taabbddr; tevhde, msivy
terke, kul ile ma'bd arasnda hicabn ref'ine iarettir diyenler
de vardr. mm afi: "Allah'a ta'zm ve Peygmber'in
snnetine ttb'dr" demidir. bn Umer'de: Elleri kaldrmak
namazn znetlerindendir. Her ykseltmede on yni on parmaa
mukaabil bir hasene vardr demitir. (Tecrd 7er.II, 565-568,
413. hadsin haiyesinde).
861
Namaza durduu zaman tekbr ald ve ellerini yukarya
kaldrd. Ruk'a varmak istedii zaman, iki elini
yukarya kaldrd. Ban ruk'dan kaldrd zaman
yine ellerini yukarya kaldrd. Ve Mlik ibn Huveyris,
Raslullah'n da byle yaptn syledi.
4- Namaz Klan Kimse Ellerini Nereye

Kadar Kaldrr Bab
Eb Humeyd el-Ensr, sahblerden olan

arkadalar arasnda: Peygamber (S) ellerini omuzlar
hizasna kaldrd, demitir 1154[8].

Ben Peygamber'! namaz yle klarken grdm:
Peygamber namaza Alhu Ekber szyle girdi. Bu
tekbri alrken iki elini de omuzlan hizasna getirinceye
kadar yukar kaldrd. Rk' iin tekbr ald zaman
da yine byle ellerim kaldrd. Semiallhu limen
Buhr bu ta'lki bu kitabn "Teehhdde oturma snneti"

1154[8]
unvanl 64. babnda tahrc etmitir. Bu fkra o hadsin bir

tarafdr.
862
hamideh dedii zaman da yine bylece ellerini
kaldrd. Rabbena ve leke'l-hamd dedi de artk secdeye
giderken ve de secdeden ban kaldrrken bu ellerini
kaldrma hareketini yapmad 1155[9].
5- kinci Rek'attan Sonra Ayaa Kalkt

Zaman Elleri Yukarya Kaldrmak Bab
8-.......Bize Ubeydullah, Nfi'den tahds etti ki,

bnu Umer (R) namaza girerken tekbr a' r ve iki elini
yukarya kaldrrd. Ruk'a giderken yine ellerini
yukarya kaldrrd. Semiallhu limen hamideh dedii
zaman ellerini kaldrrd. kinci rek'attan sonra ayaa
kalkt zaman yine ellerini yukar kaldrrd. Ve bu
fiilleri bn Umer Pey-gamber'e ref ederek rivayet etti
1155[9]Semiallhu limen hamideh irtif'm, yn ruk'dan

kalkmann; Rabbena ve leke'i-
hamd ise i 'tidn, yn sucddan evvel dorulup ayakta
durmann zikridir. Cumhura gre her ikisini cem' etmek imm
iin de, me'mm iin de snnet olmu* tur. Hanef'ler, tesm'
mmn; tahmd de me'mmun vazifesidir, derler.
Hadsin son fkrasndan sucuda varrken ve secdeden ban
kaldrrken ellerin kaldrlmayaca anlalyor.
863
1156[10].
Ve bunu Hammd ibn Seleme, Eyyb'dan; o da

Nfi'den; o da bn Umer'den; o da Peygamber'den
olmak zere rivayet etti. Keza bunu bnu Tahmn da
Eyyb ile Ms ibn Ukbe'den muhtasar olarak rivayet
etmitir 1157[11].
6- (Namazn Kyamnda ken) Sa Elin

Sol El zerine Konulmas Bab

Eb Hzm'dan; o da Sehl ibn Sa'd(R)'dan tahds etti.
O yle demitir: (Raslullah gnnde) nsanlara,
namaz klarken musallnin sa elini sol bilei zerine
koymas emredilirdi.
Rv Eb Hazm Seleme ibn Dnr: Benim
bildiime gre Sehl ibn Sa'd bunu Peygamber'e ref
1156[10] Bu hadsten bn Umer'n ikinci rek'attan sonra ayaa

kalkarken de ellerini ref ettii ve bunu Peygamber'den rivayet
ettii anlaihyor. Teehhdden sonra elleri kaldrmak, bnu'I-
Munzir, Beyhak, Bav ve Buhr gibi bz hadscilerin
mezhebidir.
1157[11] Bu ta'lklerden birincisini Buhr, ikincisini Beyhak
864
ediyor, demitir. Dier rv sml ise mechl sgasyle
"Yumn" yn hads Peygamber'e ref olunuyor demi
de, Peygamber'e ref ediyor dememitir 1158[12].
7- Namaz inde Hu'lu Olmak Bab
10-.......Bana MlikEbu'z-Zind'dan; o da el-

A'rac'dan o da Eb Hureyre'den tahds etti ki,
Raslullah (S) yle buyurmutur: "Siz benim kblem
(yalnz) urasdr (ve namazda nmden baka bir yeri
Her iki rivayete nazaran da namazda elleri kavuturmann

1158[12]
snnetlii sabit oluyor. Zr sahblerin Peygamber gnnde

byle, yle yapardk, yhud bize yle byle emrolunurdu
demesi, hadsin merf' olduuna almettir.
Namazda sa eli sol elin zerine koymak Hanef, afi ve
Hanbeller'e gre snnettir. rsali yedeyn, yn elleri
balamamak yalnz mm Mlik'in mehur mezhebi olup,
Abdullah ibn Zubeyr, Hasen Basr ve bn Srn'in de mezhebler
bu olduu rivayet edilir.
Leys ibn Sa'd'a gre, kyam uzar, yorgunluk gelirse el
kavuturulur. Evz ise, musallyi el balamak ile balamamak
arasnda muhayyer brakyor.
Eller Hanefler'e gre gbein altndan; filer'e ge gsn
zerinden yhud altndan kavuturulur. Tirmiz yle der:
"Sahabe ile tabiler ve tabilerin tabileri arasnda amel sa eli
sol elin zerine koymak olup, elleri bzlar gbein stnde,
dier bzlar da gbein altnda tutmak re'yinde bulunmutur.
Herhangisi yaplsa, genilik vardr".
865
grmem) m sanyorsunuz? Allah'a yemn ederim ki,
sizin huu'unuz da, ruk'unuz da bana gizli kalmyor.
bhesiz ben sizleri muhakkak srtmn arkasndan da
gryorum" 1159[13].
11-.......Bize u'be tahds edip yle dedi: Ben

Katde'den iittim; o da Enes ibn Mlik'ten.
Peygamber (S) yle buyurdu: "Namazda ruk'u
vesucdu dorultunuz. Allah'a yemn ederim ki, ben
sizleri muhakkak arkamdan da (grrm) -Belki de
yle dedi- Sizler rk' ettiiniz ve sucd ettiiniz
zaman ben sizleri muhakkak srtmn arkasndan da
grrm"1160[14] .
1159[13]Namaz, kulun Rabb'na balantsdr. Her kim namazda

bu balanty gerekletirirse, ona tecell tlialan parlar ve
hu'lu olur. Kur'n, hu'Iu namaz klann felahna ehdet
etmitir: "Mzminler muhakkak felah bulmutur ki, onlar
namazlarnda huu 'a riayetkardrlar. Ki onlar bo ve fidesiz
eylerden yz eviricidirler, ki onlar zektlarm yapanlardr, ki
onlar rzlarn koruyanlardr" (el-Mu'minn: 1-5).
1160[14] Bu hads, KitbuVSalt, "mmn insanlara namaz
tamamlama hakknda t vermesi.." unvanl 40. babnda da

yakn lfzla gemiti
866
8- Namaza Giri Tekbirinden Sonra Ne
Syler Bab
12- Bize Hafs ibn Umer tahds edip yle dedi:

Bize u'be, Katde'den;o da Enes'ten tahds etti. O:
Peygamber(S), Eb'Bekr ve Umer (R) namaza hep
Elhamdu litthi RabbVl-lemn ile balarlard,
demitir 1161[15].
13-.......Bize Eb Hureyre (R) tahds edip yle

dedi: Raslullah namaza giri tekbri ile kraat
arasnda azck skt ederdi. Rv Eb Zur'a: Eb
Hureyre: Azck dedi zannederim, demitir. Ben: Y
Raslallah, babam anam sana feda olsun, tekbr ile
kraat arasndaki u sktun (nedir; orada) ne
sylersin? dedim. Raslullah: "All-humme bd beyni
ve beyne hatyye kem batte beynel-Merk ve'l-
Marb. Atthumme nakkn mine%haty kem
yunakka's-sevbul-ebyadu mine'd-denesi.
Cehr namazlarda immn Besmele'y aktan okuyup

1161[15]
okumamas mes'elesi, limler arasnda mehur bir hlf

mes'eledir.
867
Allahumme'slhatyyebVl-mi ve's-selci vel-beredi
(= Y Allah, benimle, gnhlarm arasn, dou ile bat
arasn uzaklatrdn gibi uzaklatr. Y Allah, beyaz
kuma kirden temizlendii gibi, beni gnhlardan
temizle. Y Allah, -gemi-gnhlarm da su ile, kar
ile, dolu le tertemiz yka) derim" dedi1162[16].
9- Bab
(Bu, geen babn bir fasl gibidir)
Farz olsun, nafile olsun; namaza giri tekbri ile Fatiha

1162[16]
arasnda bir iftith duas okunmasnn meriyyeti bu hads ve

benzeri dier hadslerle sabit olur. Pek ok rivayetlerden
bilindii zere Raslullah'n iftith dualar mteaddiddir.Bi-ri
metindeki duadr ki, Buhr'nin bunu ihtiyar ettii anlalyor.
Dieri Mslim, Eb Dvd, Tirmiz ve bn Mce'nin ie ile
Umer'den rivayet ettikleri: % "Subhneke Allahumme ve bi-
hamdike ve tebreke's-muke ve tal cedduke i vel ilahe
gayruke{ = Y Allah, sana keml zere tesbh ederim. Tebihi
dehamde bitiik klarm. sminztn pek ycedir. Cell ve
azametin ldir. Senden baka hakk ma'bd yoktur)." Bunu
Hanefler ile Hanbeller terch etmitir. afi ise unlar terch
etmitir: tnnveccehtu vechiye lilleziy fatara's-semvti ve'l-arda
hanfen ve m ene mine'l-rrtrikyn" (ei-En'm: 79); ""nne
saltiy ve nusukiy ve mahyye ve memtiy lillhi RabbVl-
lemin l erike lehu ve bizlike umrtu ve ene mine'l-
muslimtn" (el-En'm: 163). yette son fkra "Ke ene evvelu'l-
muslimn" eklindedir.
868
14-.......Bana bnu Eb Muleyke, Eb Bekr'in kz
Esm'dan tahds etti (O, yle demitir): Peygamber
(S) kusf namazn kldr-diyd. yle ki: Kyama
durdu, kyam ok uzatt. Sonra ruk'a vard, ruk'u
uzatt. Sonra ban kaldrd ve kavmeyi uzatt. Sonra
yine ruk'a vard, ruk'u uzatt. Sonra ban kaldrd.
Sonra secdeye vard, sucdu uzatt. Sonra ban
kaldrd. Sonra yine secdeye vard, suc-du uzatt.
Sonra ayaa kalkt, kyam uzatt. Sonra ruk'a vard,
ruk'u uzatt. Sonra ban kaldrd, kavmeyi uzatt.
Sonra yine ruk'a vard, ruk'u uzatt. Sonra ban
kaldrd. Sonra secdeye vard, sucdu uzatt. Sonra
ban kaldrd. Sonra yine secdeye vard, sucdu
uzatt. Sonra namazdan kt 1163[17]. Akabinde yle
buyurdu: "Cennet bana yaklat. O kadar ki, eer cr'et
etseydim salkmlarndan bir tanesini (alp) size
getirebilecektim. Cehennem de bana o kadar yaklat
1163[17]Tabidir ki, dier namazlarda olduu gibi, oturma ve

teehhdden sonra namazdan kmtr. Buradaki t'rfe gre,
iki rek'at olarak klnmtr. Bu iki rek'-atn her birinde iki defa
rk' ve iki defa sucd edilmi; kyamlar, ruk'Iar, kavmeler,
sucdlar da ok uzun srmtr. Bu gne tutulmas namaz
hakknda ileride tafsilt gelecektir.
869
ki: Ey Rabbim, ben de onlarla beraber miyim? dedim.
Orada bir kadn grdm". -Rv bn Eb Muleyke:
O'nuh yle dediini sanmaktaym, demitir: "Bir
kadn bir kedi trmalayp duruyor. Buna ne oluyor?
diye sordum. Bu kadn o kediyi alktan lnceye
kadar habsetti. Kadn ona yiyecek vermedi, kendi
kendine yemesi iin de salvermedi. "RvNfi': O'nun
yle dediini sanrm, dedi: "Yerin haerelerinden
yesin diye salvermedi, dediler" 1164[18].
10- Namaz inde Gz mama Doru

Kaldrmak Bab
Aie de yle dedi: Peygamber (S):

"Benim geri ekildiimi grdnz zaman ben
cehennemi bzs bzsn kryor hlde
1164[18]Bu hadsten cennet ve cehennemin el'an mahlk ve

mevcd olduu, Allah'n 'v| sevgili kullarna ynen alabilecei
istihra olunur. Hicb ehline gre, keyfiy-w " yeti ne ta'rfe, ne
ta'rf olunursa idrke yol vardr. "Tatmayan bilmez". Birde bu
hadsten, hayvanlara azb etmenin haram olduu; mazlum olan
hayvanlarn, mazlum olan nsanlar gibi kyamet gnnde
zlimlerine musallat edilecekleri de ma'lm oluyor.
870
grdm"demitir 1165[19].
15-.......Eb Ma'mer yle demitir: Biz

Habbb'a: Rashllah (S) le ile ikindi namazlarnda
(Kur'n) okur muydu? diye sorduk. Habbb ibnu'l-
Erett: Evet, dedi. Biz tekrar: Sizler bunu nereden
anlardnz? diye sorduk. Habbb: enesinin hareket
edip oynamasndan, dedi 1166[20].
16-.......Bize Eb shk haber verip yle dedi:

Ben Abdullah ibn Yezd'den iittim; o hitabe yaparken
yle dedi: Bize el-Ber, yalanc olmayarak tahds etti
ki, onlar Peygamber ile beraber namaz kldklar
1165[19] Bu "Dbbe boand zaman" unvanl bbdamevslen

rivayet edilmi olan hadsin bir cmlee'dir.
1166[20] el-Fatiha'dan baka Kur'n okuyor mu?" demektir. nk
cehrde olduu gibi, gizli okunan namazda da el-Ftiha

okunacanda bhe yoktur.
Buhr bu hadsleri me'mm olan kimsenin, namaz esnasnda
namazn salhn muhafaza edebilmek iin immn hllerini ve
hareketlerini murakabe edip, ona bakmas lzm geleceini
anlatmak iin sevketmitir. enenin hareketi orada Kur'n
okumaya dellet ettii gibi, zikir ve du ile megul olduuna da
dellet edebilir. O hlde nasl olmu da kraate istidlal olunmu?
Anlalan cehri namazda kyam kraat mahalli olduu in, srr
namazda da ona kysen kraat mahalli saymlardr..,
871
zaman Peygamber ban ruk'dan kaldrr, sahbler
Pey-gamber'i secdeye inmi grnceye kadar ayakta
kalrlard.

Raslullah zamannda gne tutuldu da kusf namaz
kldrd. Sahbler: Y Ra-slallah, namaz iinde
durduun yerden (grmediimiz) bir eye elinle
uzandn grdk, sonra (yine namaz iinde) irkilip
geri geri geldiini grdk, dediler. Peygamber: "Bana
cennet gsteri/di de, ben ondan bir salkma elimle
uzandm. Eer o salkm alabilseydim, dny bak
kald mddete ondan muhakkak yerdiniz" buyurdu
1167[21].
18-........Bize HII ibn Al' Enes ^n Mlik'ten

tahds etti O Wle demitir: Peygamber (S) bize namaz
kldrd. Sonra minbere Si da eliyle mescidin kble
tarafna iaret etti. Sonra syle buyurdu :Yemn
ederim, imdi size namaz kldrdm zaman cenneti ve
nk cennet nimetleri ebedi dnya ise fanidir.

1167[21]
Kesilmeyen, yasak da edilmeyen.. (el-Vaka: 33)
872
cehennemi u duvarn kble tarafnda
sretlendirilmiler olarak grdm. Ben hayr ve err
hlleri hususunda bugnk gibi bir manzara grme-
dim". Peygamber bunu defa syledi 1168[22].
11- Namaz inde Gzleri Semaye Doru

Kaldrma(nn irkinlii) Bab
19-.......Enes ibn Mlik (R) tahds edip yle

demitir: Peygamber (S): "Bz kimselere ne oluyor ki,
namaz klarlarken gzlerini semya
dikiyorlar?"buyurdu. Bu husustaki szleri iddetli
oldu, nihayet: "Bunlar ya bu fiillerinden vazgeerler, ya
gzleri kr olur" buyurdu 1169[23]
1168[22] Buhr bu hadsi Salt ve Rikaak Kitblan'nda da tahrc

etmitir.
1169[23] Namaz inde ister du, ister baka fiilleri ed ederken,
ba yukar kaldrp gkyzne bakmak, buradaki te'kdli nehiy

ve iddetli vadden dolay doru deildir. nk namaz klann
kbleye ynelmi olmas farzdr. Gzleri kaldrmak ise, kbleden
bir nevi yz evirmeyi ve namaz hey'etinden bir dereceye kadar
kmay tazammn eder.
873
12- Namaz inde Saa Sola Boyun
evirip Ynelme(nin irkinlii) Bab
20-.......ie(R) yle demitir: Ben

Raslui!ah*a, namaz iinde ba saa sola evirmeyi
sordum. "O, kulun namazndan eytnn kapp kat
bir eydir" buyurdu 1170[24].
21-.......ie(R) yle demitir: Peygamber (S),

stnde damgalar bulunan bir hamsa (aba) iinde
namaz kld da: "Bunun damgalar beni megul etti; bu
hamsay Eb Cehm'e (geri) gtrn ve bana bir
enbicniyye getirin" buyurdu 1171[25].
13- Bab: Namaz Klan Kimse, Kendisine

nmekte Olan Bir ten Yahud Bir ey
Grmesinden Yahud Kble Tarafnda Bir
1170[24] Yn musall saa sola dner, ynelirse; ynelme nnda

kendisine eytn zafer bulup, ibdetten megul eder. Fiillerinde
yanlr ve yanl yapar. nk maksadnn gayr eyle megul
olmutur Ve kalbi hzr deildir. Bu fiil, raz olunmam olduu
iin, eytna nisbet edilmitir...
1171[25] Bu hads, Kitbu's-Salt "Damgal kuma iinde namaz
kld zaman..'1 unvanl 14. bbda da gemiti.
874
Tkrk Grmesinden Dolay Saa Sola Boyun
Dndrp Ynelebilir Mi?
Sehl ibn Sa'd da:

Eb Bekr ban dndrd de Peygamber'i
grd, demitir 1172[26].
22-.......Bize Leys, Nfi'den; o da bn Umer'den

tahds etti. O yle demitir: Peygamber (S) insanlarn
nnde namaz kldrrken, mescidin kblesinde bir
tkrk grd de, onu kazyp giderdi. Sonra namaz
bitirdii zaman: "bhesiz, herbihniz namazna dur-
duu zaman, muhakkak Allah onun yz tarafndadr.
O hlde hibir kimse namaz iinde yz tarafna
tkrmesin" buyurdu 1173[27].
Bu hadsi Ms ibnu Ukbe ile bnu Eb Ravvd
1172[26] Buhr bunu Kitbu'1-Ezn "nsanlara imamlk yapmak

iin mescide giren... kimse" unvanl 48. bbda da rivayet
etmiti. Bu balktan ve hadsten, namaz klan kimsenin
herhangi bir ihtiycdan dolay ban tamamen deil de birazck
evirmesi namaza zarar vermemi oluyor. nk Peygamber
namaz iadeyi deil, devam emretti.
1173[27] Bu hads Kitbu's-Salt, "Mescidden tkr el ile
kazmak" unvanl 33. bbda dah gemiti
875
da Nfi'den rivayet etmilerdir.
23-.......Bana Enes ibn Mlik (R) haber verip

yle dedi: Mslmanlar sabah namazn
kilmaktalarken, birden Raslullah'n, i-e'nin
hcresinin perdesini atn grverdiler. Raslullah
onlara bakt. Onlar ise saff saff namaza durmulard.
Raslullah tebessm edip gld. Eb Bekr, Peygamber
namaza kmak istiyor zanmyle ilk saf fa ulamak iin
topuklar zerinde geri geri ekilmee balad. Ms-
lmanlar (Peygamber'i grme sevinciyle) namazlarn
bozmay kas-dettiler. Peygamber onlara, namazn
tamamlayn diye iaret etti de, perdeyi salverdi. te
bu gnn sonunda Raslullah vefat etti 1174[28].
14- Hazarda, Seferde. Aktan Okunanda.

Gizli Okunanda Olsun, Namazlarn Hepsinde
Buhr bu hadsi Ktbu'1-Ezn, "lim ve fazlet sahibi,

1174[28]
imamla daha hakkldr" unvanl 46. bbda da rivayet etti.

Hadsin bala uygunluk ve delllik ciheti udur: Peygamber
perdeyi at zaman, sahbler ona yneldiler. Zr hcre
kblenin solundadr. Oradaki kimsenin iaretine bakan insan,
oraya ynelmeye muhtc olur. Oraya ynelmeleri olmayayd,
Peygamber'in iaretini grmezlerdi.
876
mam ve Me'mm in Kur'an Okumann
Vcubu Bab
24-.......Cbir ibn Semure (R) yle demitir:

Kfe ahlsinden bzlar Sa'd ibn Eb Vakkaas'i
Umer'e ikyet ettiler. Umer onu azledip, yerine
Ammr ibn Ysir'i zerlerine mil ta'yr etti 1175[29].
Kfeliler ikyeti o kadar ileri gtrmlerdi ki,

namaz bile gzel kldrmyor, demilerdi, Umer ona
haberci gnderip, getirtti. Ve: Y Eb shk, bu
adamlar sen-namz gzel kldrmyorsun diye iddia
ediyorlar? diye sordu. Sa'd: Vallahi ben onlara
Raslullah'n namazn kldrp, ondan hibir ey
eksiltmezdim. Yats namazn -yhud le ile ikindiyi-
1175[29]Umer'in Sa'd' azletmesi, vki' ikyete inandndan

dei], azlinde maslahat grdndendr. O sralarda ran
fetihlerine gnderilecek ordularn sevk ve idare mahalli Kfe
idi. Cihda gidecek ordularda kelime birlii bulunmas, kuman-
dann etrafnda kalb birlii olmas lzm geldii iin hem bunu
te'mn, hem de yannda alkoyup re'y'nden istifde eylemek
maksadyle bunu yapmt. Bu azl, fitne maddesini kknden
kazmak iin ihtiyat bir azl idi. Gnderilen tahkik me'muru
Muhammed ibn Mesleme (R) idi. Abdullah ibn el-Erkam da
maiyyetine verilmi, Mesh ibn Avf da yollarda dell olmak zere
kendilerine refik yaplmt.
877
kldrrken ilk iki rek'atlarda biraz oka dururdum,
son iki rek'atta hafif tutardm, dedi. Umer: Senin
hakkndaki zannmz da bu idi, y Eb shk, dedi.
Mteakiben (mes'eleyi tahkik iin) birini yhud birka
kimseyi kendisiyle birlikte Kfe'ye gnderdi. Gn-
derilen zt Kfe ahlsinden Sa'd'm hlini sordu.
Hibir mescid brakmad ki, oradan Sa'd'in hlini
sormasn. Onlar da hep hayrl vglerde bulundular.
Nihayet Abs oullar'na id bir mescide girdi. Eb
Sa'de knyesiyle anlan Usme ibn Katde isminde biri
ayaa kalkt ve: Madem ki bize and verip, bildiimizi
sylemeye ardn (syleyelim): Sa'd askerin basma
geip harbetmez. Mal taksim ederken musvt
gzetmez. Hkmde adalet etmez, dedi. Bunun zeri-
ne Sa'd da: Madem ki byle syledin, ben de vallahi
(senin aleyhine) du edeceim: Y Allah, senin bu
kulun yalanc ise, riya ve sum'a olsun diye ayaa kalkt
ise mrn uzat, fakirliini oalt, fitnelere urat,
dedi. Rv Abdulmelik ibn Umeyr dedi ki: Sonralar o
adama hli sorulduu vakit: Kocam, fitneye uram,
yal bir kimseyim. Bana Sa'dJm bedduas isabet etti,
der idi. Cbir'den bu hadsi rivayet eden Abdulmelik
878
ibn Umeyr dedi ki: Sonralar onu ben de grdm.
Yallktan kalar gzlerinin zerine sarkm olduu
hlde, yollarda rast geldii kzlara satar, onlar
imdiklerdi 1176[30].
25-........ Bize ez-Zuhr, Mahmd ibnu'r-

Rab'den, o da Ubde ibnu's-Smit'ten tahds etti.
Raslullah (S): "Ftihatu'l-Kitb okumayann namaz
yoktur" buyurmutur 1177[31].
1176[30] Bu hadste son rek'atlarm lk iki rek'atlardan daha ksa

olmasndan ve bu farkn det vehile sre zamm farkndan
ne'et ettiinden dolay, bir derecede kraatin vcbuna dellet
vardr.
Namazda kraatin vcbu ve vcb mikdr hakknda ayr ayr
grler vardr: afi le Ahmed ibn Hanbel'e gre namazn her
rek'atnda kraat vcib-dir. Eb Hanfe'ye gre yalnz ilk iki
rek'atta vcibdir...
1177[31] Bu hadste kraatin Fihatu'l-Ktb olarak ta'yni bahis
konusu olmaktadr. -filer'ce bu hadse nazaran musall ister

mnferid, ister imm,isterse me'mm olsun, namaz da ister
srr, ister cehr olsun; her rek'atta Fatiha okumayan mu-sallnin
namaz nefy olunuyor. Bu nefiy, onlarca shhatin nefyine
hamledilmitir. Hanefler'e gre Fatiha okumak vcibdir. u
ma'nca ki, terki hlinde namaz sakt olur, terk edicisine gnh
da terettb eder. Zr bu hadsteki nefiy, kemlin nefyine
hamledilmitir. Ve mutlaka kratryn ister el-Fatiha, ister
dier sre veya yetler okumak farz olmakla beraber, Ftiha'sz
namazdan keml giderilmitir
879
Raslullah mescide girdi. Akabinde bir kimse de girdi
ve namaz kld. Sonra Peygam-ber'e selm verdi.
Peygamber selmn aldktan sonra: "Dn de yeniden
kl, nk sen namaz klm olmadn" buyurdu. O
kimse dnd, kld gibi tekrar namaz kld. Sonra
geldi ve Peygamber'e selm verdi. Peygamber yine:
"Dn de yeniden kl, nk sen namaz klm olmadn"
buyurdu. Bu da defa oldu. Nihayet o kimse: Seni
hakk ile Peygamber gnderen Allah'a yemn olsun ki,
bundan baka trlsn bilmiyorum; bana
(dorusunu) ret, dedi. Bunun zerine Peygamber
yle buyurdu: "Namaza durduun vakitte Allhu
Ekberde. Sonra ne kadar kolayna gelirse o kadar
Kur'n oku. Sonra rk'a var, beden uzuvlarn yatm
oluncaya kadar dur. Sonra ban kaldrp, ayakta
bsbtn doruluncaya kadar, yn t beden uzuvlarn
yatm oluncaya kadar dur. Sonra secdeye var, t
mutma'in oluncaya kadar kal. Sonra ban kaldr, t
mutma'in oluncaya kadar otur. Bunu namazn
880
btnnde (bylece) yapn 1178[32].
15- le Namaznda Kraat Bab
27-.......Cbir ibn Semure (R) yle demitir:

Sa'd ibn Eb Vakkaas: Ben onlara (yn Kfe ahlsine)
Raslullah'n namazn kldryor, ondan hibir ey
eksiltmiyordum. yle ki, le ile ikindi namazlarn
kldrrken ilk iki rek'atlarda fazla durur, son iki rek'-
atta ha ff tutardm, dedi. Bunun zerine Urner: Senin
1178[32]Buhar bu hadsi Salt ve sti'zn kitblannda da tahrc

etmitir. Bu hads, fakhier arasnda "Hadsu'1-mus' saltehu(^
Namaz doru klmay bilmeyenin hadsi)" nmyle hret
bulmu ve birok hilaf mes'elelerde iki tarafa ihticc silh
olmutur. Halld ibn Rfi'e olan bu iade emirleri tuma'-
nnetteki noksandan ileri geldii beyn siyakndan anlalyor.
Tuma'nneti farz bilenler, bu iade emirlerini namaz farznn
tuma'nnetsiz yerine gelmeyeceine; farz grmeyenler ise
kemlin nefyine, yni byle olan namazn eksik olarak ed
edilmi olduuna hamletmilerdir.
Hadsteki "Sonra ne kadar kolayna gelirse o kadar Kur'n oku"
fkras bb balna dell tekil eder. Hadsin sonundaki "Bunu
namazn btnnde yap" fkrasndan birok imamlar, her
rek'atta rk' ve sucd farz olduu gibi, her rek'atta kraatin de
farz olduuna kaail olmular ve Eb Bekr, Umer, bn Mes'd,
e ve dier sahblerden nakledilen rivayetlere
tutunmulardr. Bz Hanefler ise kraat yalnz iki rek'atta
farzdr. Son iki rek'atta musall isterse okur, isterse tesbh eder.
Hibirey okunmasa da namaz sahh olur, derler
881
hakkndaki zann(miz zten) budur, dedi 1179[33].

Peygamber (S) le namaznn ilk iki rek'atnda
Ftihatu'l-Kitb ile beraber birer de sre okur, birinci
rek'atta uzunca, ikinci rek'atta ise ksa sre okurdu.
Gizlice okuduu yeti de bzan bizlere iittirirdi. kindi
namaznda da (ilk iki rek'atta) Fthatu'l-Kitb ile
beraber birer sre okur, birincisinde uzun, ikincisinde
ksa sre okurdu. Sabah namaznn ilk rek'a-tnda
kraati uzatr, ikincisinde ksaltrd 1180[34].
29-.......Eb Ma'mer yle demitir: Biz, Habbb

ibnu'l-Erett'e:
Peygamber (S) le ile ikindi namazlarnda
(Kur'n) okur muydu? diye sorduk. Evet, dedi. Biz:
Bunu hangi eyle tanrdnz? dedik. Sakalnn
Bundan nceki 14. bbdaki Sa'd hadsinin bir tarafdr.

1179[33]
lk iki rek'atta Fatiha ile bir sre okumann meriyyeti

1180[34]
bundan anlalmaktadr. Hanefler'e gre farz olan mutlak

kraat olup, kraatin Fatiha ile tahsisi vcibdir. Dierleri ise farz
ma'nsna vcibdir, derler. Sre ilve etmek de Hanefler'e gre
farz ma'nsna olmayarak vcibdir. Dier imma gre
snnettir.
882
oynamasndan (anlardk), dedi 1181[35].
16- kindi Namaznda Kraat Bab
30-.......Eb Ma'mer yle demitir: Ben

Habbb ibnu'l-Erett'e: Peygamber (S) le ile ikindi
namazlarnda Kur'n okur mu idi? dedim. Habbb:
Evet, dedi. Ben: Siz Peygamberdin okumasn hangi
eyle bilirdiniz? diye sordum. Sakalnn
debelenmesiyle, dedi.

Peygamber (S) le ile ikindi namazlarnn ilk iki
fek'atlarnda Ftihatu'l-Kitb ile beraber birer de sre
okur, bz defalarda okuduu yeti bizlere iittirirdi.
17- Akam Namaznda Kraat Bab
32-.......bn Abbs (R) yle demitir: (Bir defa

annem)mm'l-Fadl, olu ben Abdullah'n Ve 1-
1181[35] Bu hads de 10. bbda gemiti
883
mrselti urfen sresini okuduunu iitti de: Ey
oulcuum, Allah'a yemn ederim ki, bu sreyi
okuman ile derdimi aklma getirdin. Bu sre
Raslullah'n akam namaznda okuduunu en son
iittiim sredir, dedi 1182[36].
33-.......(Medine Vlsi bulunan) Mervn ibnu'l-

Hakem yle demitir: Zeyd ibn Sabit bana: Sen neden
akam namaznda hep Ksri Mufassal'dan (yn
mufassal grubunun ksa srelerinden) okuyorsun?
Hlbuki ben Raslullah'tan dinledim; O, akam
namaznda en uzun iki srenin uzununu okuyordu,
dedi 1183[37].
1182[36] Bu hadsi Buhr, Peygamber'in vefat babnda rivayet

ederken mm'l-Fadl'n: Bundan sonra Allah O'nun ruhunu
alncaya ka: dar Raslullah bir daha bize namaz kldrmad"
ziydesini rivayet ediyor. Bu ziydeye gre Peygamber'in
cemate kldrd son namazn bir akam namaz olduu
anlalr. Hlbuki Hz. ie, sgn namazn bir le namaz
olduunu tasrh etmitir. Buhr'nin bu iki rivayetini
uzlatranlar, mm'l-Fadl'n bahsettii son namaz,
Peygamber'in kendi hcresinde kldrd namazdr. ie'nin
zikrettii son namaz ise, mescidde kldrd namazdr,
demilerdir.
1183[37] Hakikatte gerek yet says, gerek lfzlar says i'tibriyle
en uzun sre el-Bakara sresidir. Ondan sonra da lfzlar says
884
18- Akam Namaznda Kraati Aktan
Okumak Bab
34-.......Cubeyr ibn Mut'im: Ben Raslullah'n

akam namaznda Ve't-Tri sresini okuduunu
iittim, demitir 1184[38].
19- Yats Namaznda Kraati Aktan

Okumak Bab*'
35-.......EbRfi' Nufey' es-S yle dedi: Ben

Eb Hureyre'nin ardnda yats namazn kldm. za's-
'ibriyle olmasa da, yet says bakmndan en uzun sre el-

A'rf sresidir. Tleyeyn'in, yn en uzun iki srenin tefsirinde
rvlerin ihtilf vardr: a. el-A'rf ile el-Mide, b. A'rf ile
En'm, c. A'rf ile Ynus, d. A'rf ile Nisa. Herhalde en uzun
sreler denilen iki srenin en uzunu A'rf olmu oluyor.
yle anlalyor ki, Zeyd ibn Sabit, Peygamber'in net vaktinde
bu sreden, mufassaldaki srelerden ziydece bir mikdr
okumu olduunu sylemek ve Mervn'a biraz daha net hlini
gzetip, yalnz mufassaln ksalaryle yetinmemesini anlatmak
istemitir.
1184[38] Srenin tammn m, yoksa bir ksmn m okumutur?
Buras sarh deildir. Zr buradaki lfz, her iki vehe de

muhtemildir
885
semu'nakkat sresini okudu da secde yerinde secde
etti. Ben ona bunu sordum. O da: Ben Ebu'l-
Kaasm(S)'n arkasnda bu secdeyi yaptm.
Binenaleyh O'na kavuuncaya kadar bu secdeyi hep
yapp duracam, dedi 1185[39].
36-.......Bizeu'be, Adiyy (ibn Sbit)'den tahds

etti. O, yle demitir: Ben el-Ber'dan iittim (yle
dedi): Peygamber (S) bir seferde idi. Yats namaznda
iki rek'atn birinde Ve't-tni ve'z-zeytni sresini
okudu 1186[40].
20- Yats Namaznda inde Tilavet

Secdesi Bulunan Sreyi Okumak Bab
37-....... Bu Eb Rfi' Nufey es-S yle
1185[39] Secde yeri bir kavle gre "Ve karlarnda Kur'n

okunduu zaman (derin sayg ile) secde etmiyorlar" (el-
nikaak: 21) yeti, dier kavle gre, srenin sonudur.
Bu hadsde mm Mlik aleyhine getirilen iki hccet vardr:
mm Mlik hem farzda secde yeti okunduu vakit -mehur
kavline gre- secdeyi mekruh grr, hem de el-lnikaak
sresinde secdenin varlna kaail deildir.
1186[40] 40 Bu hads, gelecek bbda daha tafslli olarak rivayet
edilmitir.
886
demitir: Ben Eb Hureyre'nin ardnda yats namazn
kldm, tza's-semu'nakkat sresini okudu da secde
yerinde secde etti. Bu nedir? diye sordum. O da: Ben
Eb'l-Kaasm'n ardnda bu secdeyi yaptm.
Binenaleyh O'na kavuuncaya kadar bu secdeyi hep
yapp duracam, dedi.
21- Yats Namaznda Kraat Bab
38-.......el-Ber (R) yle demitir: Ben

Peygamber(S)'den iittim; yats namaznda Ve't-tni
ve'z-zeytnisresini okuyordu. O'ndan gzel sesli -
yhud O'ndan gzel okuyulu- hibir kimseyi dinleme-
dim.
22- Bab: Musalli, lk ki Rek'atta Uzatma.

Son ki Rek'atta se Ksaltma Yapar
39-....... Ben Cbir ibn Semure'den iittim, yle

dedi: Umer, Sa'd ibn Eb Vakkaas'a, Kfeliler senden
namaza varncaya kadar herey hakknda ikyet
ettiler, dedi. Sa'd: Bana gelince, ben namazn ilk iki
887
rek'atnda uzatma yapar, son iki rek'atnda ksaltr ve
Ra-slullah'm iktid etmi olduum namazndan
hibir eyi eksiltmiyordum, dedi'. Umer: Sen doru
syledin. Senin hakkndaki zann zten budur -yhud
hakkndaki zannm zten budur, dedi.
23- Sabah Namaznda Kraat Bab
Ve mm Seleme: Peygamber(S) et-Tr

Sresi'ni okudu, dedi 1187[41].
40-.......Bize Seyyar ibn Selme tahds edip yle

dedi: Ben babam ile beraber Eb Berze el-Eslem'nin
yanma girdim, ve ona namazlarn vakitlerini sorduk.
Bunun zerine Eb Berze yle dedi: Peygamber (S)
leni gne semnn ortasnda batya meylettii za-
man klard. kindiyi de (yle bir saatte kldrd ki),
insan Medne'-nin en uzak yerine (gidip evine) dnerdi
de gne henz dipdiri olurdu. Ebu'l-Minhl Seyyar
ibn Selme: Eb Berze'nin akam namaz hakknda
1187[41] Buhar bu ta'lki Kitbu'l-Hacc'da msned olarak rivayet

etti.
888
sylediini unuttum, dedi. Eb Berze dedi ki:
Peygamber yats namazn gecenin ilk te birine
kadar geri brakmakta be's grmezdi; yats
namazndan evvel uyumay ve yats namazndan sonra
da oturup konumay sevmezdi. Sabah namazn
kldrr, namazdan ayrlnca insan yannda oturan
tanrd. Sabah namaznn iki rek'a-tnda -yhud
ikisinden birinde- altm yetten yz yete kadar Kur'-
n okurdu 1188[42].
41-.......Bize bn Cureyc haber verip yle dedi:

Bana At haber verdi. O, Eb Hureyre'den yle
derken iitmitir: Her namazda Kur'n okunur.
Raslullah'n bize iittirdiklerini biz de sizlere iitti-
riyoruz. Bizden gizlice okuduklarn, biz de sizlerden
gizli okuyoruz.
mm'I-Kur'n'dan baka bir ey okumazsan
sana yeter. Daha ziyde okursan daha hayrldr 1189[43].
1188[42] Buhr bu hadsi Kitbu Mevkti's-Salt, "ie

namaznn vakti zeval srasndadr" unvanl 11. bbda
zikretmiti. Hadsin buradaki bb balna dell olan yeri, son
fkrasdr. te Buhr bu fkradan dolay bu bab yazmtr
1189[43] Bu sz -Mslim'in rivayetinden anlaldna gre- ismi
889
24- Sabah Namaz Kraatinin Aktan
Okunmas Bab
Ve mm Seleme yle dedi: Ben insanlarn

gerisinde tavaf ettim; Peygamber et-Tr Sresi'ni
okuyarak namaz kldryordu 1190[44].

Peygamber (S), sahblerinden birka kii ile birlikte
Ukaz panayrna doru yryorlard 1191[45]. O trihte
sylenmeyen bir kimsenin: Y mm'l-Kur'n'dan baka bir ey

okumazsam? suline cevbdr. imm hadsin zahirine bakp,
Ftiha'ya sre ilve etmenin mstehb olduuna kaail
olmulardr. Hanefler'e gre ise, bu vcibdir.
1190[44] mm Seleme'nin bu sz 41. haiyede de getii gibi,
Kitbu'l-Hacc'da gelecek olan hadsin bir parasadr. mm

Seleme tavaf ettii srada namaz kldrmakta olan Peygamber'in
okuyuunu iitmesi, bb balna dell tekl etmektedir
1191[45] Senenin belli aylarnda, gnlerinde Arabistan 'da kurulan
umm pazarlar, panayrlar vard. Bunlardan biri Ukaz panayr

idi. Kurey'in panayr vard. Bunlarn biri Arafa'nm
arkasnda Zu'1-Mecz'da, dieri Merru'z-Zahrn'da Me-
cenne'de, ncs ve en mhimmi de Ukaz'da kurulurdu.
Ukaz, Taife bir, Mekke'ye konak mesafededir. Ukaz panayr,
Zu'1-ka'de hillinin ertesi gnnden balar, yirmi gn devam
ederdi. Orann bozulan pazar, Mecenne'de, Zu'1-hicce'nin
balangcna kadar srer, ondan sonra pazar Zu'1-Mecz'da ku-
890
eytnlar semdan haber almaktan men' edilmi,
(haber almaya ktka) zerlerine ihblar (ateli
eyler) atlm bulunuyordu. (Semdan kovulan)
eytnlar, kavimleri yanna dndklerinde kendilerine:
Ne oluyorsunuz (Neden hibir haber
getirmiyorsunuz)? dediler. Onlar da: Semdan haber
almaktan men' edildik; zerimize ihblar salverildi,
dediler. Bunun zerine onlara: Sizinle sem haberi
arasna girip, sizin haber almanza mni' olan ey,
muhakkak yeni peyda olmu bir eydir. Arzn
doularn ve batlarn dolan da, sizinle sem haberi
arasna engel olan eyi, bakp reniniz, denildi. te
bunlarn iinden Tihme cihetine yollanm olan takm
da Ukaz panayrna gitmek zere Nahle'de bulunan
Peygamber'in bulunduu yere varm oldular. O srada
Raslullah orada sahblerine sabah namazn
rulup Terviye gnne, yn Zu'1-hicce'nin sekizinci gnne

kadar devam ederdi. Ondan sonra da Mir.'ya, Arafat'a klp
hacc edilirdi. Ukaz yalnz Kurey'in if deil, btn Arabistan
pazarlarnn en mhimmi id. Oras al veri pazar olduu gibi,
iir yarlarnn da pazar idi. Yedi Muallaka'nm dier Arab
iirlerine stn olduklarna peyderpey orada karar verilip,
btn Arabistan halkna orada ner ve i'ln edilmitir.
Hadsteki kssa Peygamber'in hicretinden nce, Tif
dnnden sonra vki' olmutur.
891
kldryordu. (Namazda okuduu) Kur'n' iitince,
bunlar kulak verdiler. Ve birbirlerine: Semdan haber
almaktan sizi men' eden yemn olsun ite budur,
dediler. te o zaman bu haberciler kendi kavimleri
yanma dndklerinde: "Ey kavmimiz, biz, hayranlk
veren bir Kur'n dinledik ki, o Hakk 'a ve doruya
gtryor. Bundan dolay biz de ona mn ettik.
Rabbmza asla hibir eyi ortak tutmayacaz,"
dediler. Allah da Peygamber'ine: Kul hiye iley-le
ennehu istemea neferun mine 7-cinn sresini indirdi
1192[46].
Raslullah'a vahyolunan ite cinnlerin bu
1192[46]Burada ma'kl kavi, iki yetten iktibas edilmitir: "Ey

kavmimiz" nidas el-Ahkaaf: 30'dandr. Orada "/z sarrafn
ileykenefern mine'l-cinni O zaman ki cinnlerden bir taifeyi
Kur'n dinlemeleri iin sana doru evirmitik..." (el-Ahkaaf:
29)'dan i'tibren balayan kssada Allah, cinn taifesinden bir
topluluu Peygamber'e doru sevkettii ve onlar Kur'n'
iittikten sonra kendi kavimleri yanna inzr ediciler olarak
dnp: Ey kavmimiz, diye hitb ve da'vet ettiklerini
Peygamber'ine ve bizlere haber veriyor. Bu hitbdan sonraki
ksm el-Cinn sresinin ba taraflardr. Bu srenin byk ksm
Kur'n' dinleyen cinn kavimlerini nasl inzr ve hakk dne
da'vet ettiklerine dirdir.
892
szleridir 1193[47].

Peygamber (S) namazda emr olunduu yerde (aktan)
okudu. Yine emr olunduu yerde skt etti (yn gizli
okudu) 1194[48]. "Ve m kne Rabbke nesiyyen Ve
Senin RbbUn unutkan deildir" (Meryem: 64), Ve
"And olsun ki, Allah'n ElisVnde sizin iin gzel bir
rnek vardr'1 (ei-Ah/b: 211) 1195[49].
1193[47] Buhr bu hadsi Kur'n'n sabah namaznda aktan

okunmasna dell olarak sevketmitir. Yine bu hadsten
Peygamber'in, insanlara ve cinnlere peygamber gnderildii
sarahaten anlalmaktadr ki, el-Ahkaaf sresinin sonlar ile el-
Cinn sresindeki yetler de bu yce elilii bizlere bildirmek
iin indirilmitir
1194[48] Buradaki okuma, aktan okuma demektir. Skttan
maksad da gizli okumaktr, kraati terk deildir. Zr Peygamber

farz namazlar hep imm olarak klmtr. Miinferid ile
me'mmun srr namazda kraatle mkellef olup olmad
ihtilafl olsa bile, bu, imm hakknda vrid olamaz. nk
immn srren olsun, cehren olsun kraatle mkellef olduunda
ihtilf yoktur. Sabah namaz ile akam ve yatsnn ilk iki
rek'atlannda aktan okuduu tevturen ma'lmdur
1195[49] Bu ve bundan nceki hads, cehr rek'atlarda kraatin farz
olduunu gsterir. Bu, btn imamlar ve fakhler gibi, bn

Abbs'n da kavlidir. Bundan nceki hadsde Peygamber'in
Batn NahFde sabah namaznda aktan okuduunu rivayet
ettii gibi, bu hadste de cehr yerinde cehr etmi olduunu
sylyor
893
25- Bir Rek'at inde ki (ve Daha Ziyade)
Srenin Cem' Edilmesi, Sre Sonlar le Kraat
Yaplmas, ve (Usman Mushaf'nn Tertibine
Muhalif Olarak) Bir Sreden Evvel Dier Bir
Sre Okunmas, Bir Srenin Evveli le Kraat
Yaplmas Bab 1196[50]
Ve Abdullah ibnu's-Sib'den rivyeten

zikrolunur ki, bir defa Peygamber (S) Mekke'de sabah
namaznda el-M'minn Sresi'ni okumu, nihayet
Ms ve Hrn yhud isa'nn zikrine gelince kendisini
bir ksrk tutmu, bu sebeble ruk'a varmtr 1197[51].
Umer de, birinci rek'atta el-Bakara Sresinden
yzyirmi yet, ikinci rek'atta el-Mesn'den bir sre
okumutur 1198[52].
Keza el-Ahnef ibn Kays da sabah namaznn ilk
rek'atnda el-Kehf Sresi'ni, ikinci rek'atnda Ysuf
yhud Ynus Sresi'ni okuyup, sabah namazn
1196[50] Bu hususlarn caiz olduu anlalr

1197[51]Bu ta'lki Mslim, bn Cureyc tarkinden rivayet etmitir
1198[52] Bunu, bn Eb eybe, bu lfza yakn bir lfzla rivayet etti
894
Umer'in arkasnda bu sreler ile kldn sylemitir
1199[53].
bn Mes'd da namazda birinci rek'atta el-Enfl

Sresi'nden krk yet, sonra ikincide el-Mufassal'dan
bir sre okumutur 1200[54].
Katde'ye bir sreyi iki rek'ata taksim ederek
okuyan kimse, keza bir tek sreyi her iki rek'atta tekrar
eden kimse hakkndaki hkm sorulduunda, o: Be's
yoktur, hepsi de Allah'n Kitbfdr, demitir 1201[55].
Ubeydullah dedi ki: Sabit el-Bunnfden, o da
Enes ibn Mlikken (o, yle demitir): Ensr'dan bir
zt kendi kavmine Kub mescidinde imamlk ederdi. O
zt aktan okunacak namazlarda ne zaman namazda
okunacak srelerden birini okuyacak olsa, evvel Kul
huvellahu ahad Sresi'ni okur, onu bitirdikten sonra
tekine balard. Bunu her rek'atta yapard.
Arkadalar ona itirz edip: Sen bu sreyi okuyorsun,
sonra buna kanmyorsun da baka bir sre daha
1199[53] el-Ahnef'in bu fiilini Eb Nuaym el-Mustahrac'da

mevslen rivayet etti
1200[54] bn Mes'd'un bu fiilini Abdurrazzk mevslen rivayet
etti
1201[55] Katde'nin bu fetvasn Abdurrazzk mevslen rivayet etti
895
okuyorsun- Ya bu sreyi okumakla yetin, yhud bunu
brak da baka sre oku, dediler. O da: Ben bunu
terkedecek deilim.
Bylece imamlk etmemi isterseniz, edeyim.
stemediiniz takdirde sizi terkederim, kldrmam,
dedi. Hlbuki o zt onlar kendilerinin en
faziletlilerinden sayarlard. Bunun iin bakasnn
imm olmasn da istemiyorlard. Peygamber onlara
geldii zaman keyfiyyeti O'na haber verdiler.
Peygamber de: "Y fulan, arkadalarnn tavsiye
ettikleri eyi yapmaktan seni men' eden nedir? Her
rek'atta seni bu sreye yapmana sevkeden sebeb
nedir?" diye sordu. O zt: Ben bu sreyi seviyorum,
dedi. Peygamber de: "Onu sevmen bhesiz seni
cennete girdirecektir" buyurdu 1202[56].
44-.......Amr ibn Murre yle demitir: Ben Eb

Vil'den iittim, yle dedi: Bir gn bn Mes'd'a bir
Bu hadsi Mellif Buhr'den baka Tirmiz ve Bezzr da

1202[56]
rivayet etmilerdir. mm olan zt, rivayete gre Amr ibn Avf

oullar'ndan Kulsm ibnu'I-Hidm el-Ensr'dir. Hicret
esnasnda Peygamber Medne'ye gelmezden evvel, bir mddet
onun evinde msfir kalmtr
896
kimse geldi ve: Ben bu gece btn Mufassal\ bir
rek'atta okudum, dedi. bn Mes'd cevaben: iir okur
gibi acele acele mi? Vallahi ben Peygamber(S)'in
Nazir'dn (nikdrca birbirine yakn srelerden)
hangilerini bir araya getirdiini biliyorum, dedi ve her
biri ikier okunmu sreler olmak zere, mufassaldan
yirmi sre sayd 1203[57].
26- Bab: Musalli (Drt Rek'atl

Namazlarn) Son ki Rekatlarnda Fatihatl-
Kitab Okur
45-.......(Eb Katde -R- yle demitir:)

Peygamber (S) le namaznn ilk iki rek'atnda
mm'l-Kitb (yn el-Ftiha) ile birer de sre; son iki
rek'atnda da yalnz mm'l-Kitb okurdu. Bazen bize
(gizli okuduu) yeti de iittirirdi. lk rek'atta kraati,
ikinci rek'-attan ziyde uzatrd. kindi namaznda da
Bu hadsten ki yhud daha ziyde srenin bir rek'atta

1203[57]
cem'inde be's olmad hkm istinbt edilmitir. Hadsin lfz,

iki srenin cem'inin cevaznda sarihtir. Bu kadarnn cem'i caiz
olunca, ziydesinin cevaznda da bhe kalmaz
897
byle, sabah namaznda da byle yapard 1204[58].
27- le ve kindi Namazlarnda Kraati

Gizli Okuyan Kimse Bab
46-.......Bize Cerr, el-A'me'ten; o da Umre ibn

Umeyr'den; o da Eb Ma'mer'den tahds etti (o, yle
demitir): Ben Habbb'a: Raslallah (S) le ile ikindi
namazlarnda (Kur'n) okur muydu? diye sordum.
Evet, dedi. Biz, bunu nereden bildin? diye
sorduumuzda: Sakalnn oynamasndan, dedi 1205[59].
28- Bab: mam (Srr Namazda Okuduu)

yeti ittirirse?
47-.......Bana Eb Katde'nin olu Abdullah

yle tahds etti: Peygamber (S) le ile ikindi
1204[58] Bu hads ayn kitabn "le namaznda kraat" unvanl

15. babnn ikinci hadsi olarak gemiti.
Bu hadsten, gizli okumakta, insann okuduunu kendine
ittirmesi gerektii, bunun in de dilini ve dudaklarn hareket
ettirmesinin zarur olduu istidlal edilmitir (Kastalln).
1205[59] Bu hads de yine ayn kitabn "Namaz iinde gz imma
doru kaldrmak.." unvanl 10. babnda gemiti
898
namazlarnn ilk iki rek'atlarnda mm'I-Kur'n ile
beraber birer de sre okurdu. Ve bazen gizli okuduu
yeti bizlere iittirirdi. Birinci rek'atta kraati uzatrd
1206[60].
29- Bab: Musal Birinci Rek'atta Kraati

Uzatr
48-....... (Eb Katde yle demitir:)

Peygamber (S) le namaznn birinci rek'atnda
kraati uzatr, ikinci rek'atnda ksaltrd. Bu, birinci
rek'atta uzatp, ikincide ksaltmay sabah namaznda
da yapard 1207[61].
30- mamn "min" Szn Aktan

Sylemesi Bab
1206[60] Bu hadsin bb balna dell tekl eden ksm, Eb

Katde'nin "Okuduu yeti bzenibizlere iittirirdi" szdr.
Bundan, gizli okunan namazlarda kraati ha-ff iittirmenin caiz
olduu anlalmtr
1207[61] Namazn birinci rek'atmda, kinci rek'ata nazaran daha
uzun kraat yapmak, btn namazlara mil olan bir snnettir
899
Ve At ibn Eb Rebh:
Amn, bir duadr. Ibnu'z-Zubeyr ile ardnda
namaz klanlar yle mn derlerdi ki, mescid
seslerinden nlard, demitir 1208[62].
Eb Hureyre de mezzinliini yapt imma:

Bana "mn"i kartma, diye nida ederdi 1209[63].
Nfi' de: ibn Umer "Amn" demeyi hi
terketmezdi; herkesi de "Amn" deyiniz diye tevk
edip rabetlendirirdi. "mn" demek hakknda ben
ondan hayrl haber itmisimdir, demitir 1210[64].
49-....... Bize Mlik, bn ihb'dan; o da Sad

ibnu'l-Mseyyeb'den ve Abdurrahmn olu Eb
1208[62] At'nn bu szn Abdurrazzk mevslen rivayet

etmitir.
rih Ayn, Beyhak'den: At: Ben yle zamanlar bilirim ki,
Peygamber'-in sahblerinden iki yz zt, bu mescidde ne
zaman imm '*,. gayriH-madbi aleyhim vele'd-dlltn" dese,
ortal n n nlatrlard, demitir.
1209[63] Eb Hureyre'nin bu szn de Abdurrazzk rivayet
etmitir. Eb Hureyre'nin imamlar Al ibn Hadram ile Medne

Vlsi Mervn ibnu'l-Hakem idiler. Eb Hureyre, namaz
ikaame, safflar dzeltme ile megul iken, acele namaza balayp
yhud:Acele okuyup ben namaza durmadan mn diyecek yere
kadar okuma, demek istemitir.
1210[64] Nfi'nin bu szn de Abdurrazzk, bn Cureyc'den
mevslen rivayet etmitir
900
Seleme'den haber verdi, Bu ikisi de Eb Hureyre'den
haber vermilerdir. (Eb Hureyre yle demitir:)
Peygamber (S): "mm mn dedii zaman, siz de
mn deyiniz. Zr her kimin mn demesi meleklerin
mn demesine denk olursa, gemi gnhlar
mafiret edilir" buyurdu. Rv bn ihb ez-Zuhr:
Raslullah da mn der idi, dedi 1211[65].
31- "min" Demenin Fazileti Bab
50-.......(Eb Hureyre -R- yle

demitir:)Raslullah (S) yle buyurdu: "Sizlerden biri
mn dese, melekler de gkte mn deseler de her ikisi
birbirine uygun derse, o kimsenin gemi gnhlar
mafiret edilir" 1212[66].
1211[65] Cehri namazlarda imm ile cemate ''Amn"in aktan

sylenmesi, bu hadse tutunan bz imamlara gre snnettir.
mamlardan bir cemat ise, gizli sylenmesine tarafdr
olmulardr
1212[66] Lfz burada mutlaktr. Bu tlka gre, ister namaz iinde,
ister dnda; namazda da ister imm, ister me'mm olsun; biri

Fatiha okur da "mn" derse bu fazilete mazhar olur. Amn,
byle olsun yhud kabul et, yhud da midimizi boa karma
ma'-nsma bran veya Sryn bir lfzdr ki, herhangi duadan
sonra, o duann mazmununu icmlen ve te'kden tekrar taleb
901
32- Me'mmun "min" Szn Aktan
Sylemesi Bab

Eb Bekr'in himayesinde bulunan Sumeyy'den; o da
Eb Salih'ten; o da Eb Hureyre'den tahds etti. Eb
Hureyre (R) yle demitir: Raslullah (S) yle
buyurdu: "mm GayrVl-madbi aleyhim vele'd-
dlln dedii zaman, sizler mn deyiniz. nk her
kimin mn demesi, meleklerin mn demesine
uyarsa, onun gemi gnh mafiret edilir" 1213[67].
Muhammed ibn Amr, bu hadsi Eb
Seleme'den; o da Eb Hureyre'den; o da
Peygamber'den.. senediyle rivayet etmekte Sumeyy'e
mutbaat etmitir. Keza Nuaym el-Mucmir de yine
etmeyi ifde eder. Bu, du edene gredir. Duay dinleyen

kimsenin "mn'' demesi ise, talebe itirak ma'nsnadr
1213[67] Cumhura gre imm "mn" der demez, cemat de
"mn" demek lzm gelir. Bu babn hadsi de bunun snnet

olduunu sarahaten gsterir.
Amn demekte, me'mmun meleklere muvafakati kavlen ve
zamanen muvafakattir. Hadsin lfzndan bu da sarahaten
anlalmaktadr
902
Eb Hureyre'den olmak zere Sumeyy'e mutbaat
etmitir.
33- Bab: Namaz Klacak Kimse Saffn

tesinde Rk' Etse?
52-....... Bize Hemmm, Ziyd el-A'lem'den; o

da el-Hasen'den; o da Eb Bekre'den tahds etti. Eb
Bekre (bir defa koa koa) Peygamber'in yanna vard.
Peygamber ruk'da idi. O da saffa ulamadan geri
tarafta ruk'a vanverdi. Sonra bu hareketini
Peygamber'e haber verdi. Peygamber: "Allah hrsn
artrsn, lkin bir daha (bunu) yapma" buyurdu 1214[68].
1214[68]Buradaki hrs,, bhesiz ktlenmi olan hrs deildir.

"Allah senin hayra olan hrsn, cemate yetimeye olan hrsn
artrsn" demektir.
Bir daha yaplmasndan nehyedilen ey hakkndaki szler
eitlidir. mm afi'nin tefsrine gre, saffn gerisinde bir daha
yalnzca ruk'a varma demektir. Bzlar namaza koa koa,
nefes nefese gelecek ekilde girme; dier bzlar da cemate
yetimek iin bir daha bu kadar ge davranma ma'nsm
vermilerdir.
"Vel teud' = Bir daha yapma" nehyi, bu saylan eylerin
hangisiyle alkal olursa olsun, Eb Bekre'ye namaz yeniden
klmak emri verilmemitir. Cumhura gre, bu fiiller namaz
bozucu eyler olmayp, ictinb edilecek mekruhlardandr.
903
34- Tekbirin Rk inde Tamamlanmas
Bab 1215[69]
bn Abbs bunu Peygamber'den olmak zere

syledi 1216[70]
Bu konuda Mlik ibn Huveyris hadsi de vardr
1217[71].
Saff gerisinde tek bana iktid ile namaz klan kimsenin namaz
bahsine gelince, Eb Bekre'nin saff gerisinde fezz olarak namaza
girmi olmas namazn bozmadna kysen, bu namaz
sahihtir. Bu nokta, bb balnn cevb ve delili olmaktadr.
Hadsteki "Allah hrsn artrsn" tasvibkr sz ile ondan gelen
"Bir daha yapma" nehyi arasnda zdlik yoktur. nk herbir
baka cihete hamle-dilmitir.
1215[69] Bu kyamdan ruk'a gemekte tekbri uzatp, Allahu
Ekber'in "r"si ruk'da sylenmek suretiyle olur. Yhud murad,

tekbrde bir uzatma yapmakszn harflerini iyice belli etmektir;
yhud da namaz tekbrleri saysn rk' tekbriyle ta-
mamlamaktr (Kastalln).
Buhr'nin maksad, hem ruk'a varrken Allhu Ekher demek,
hem de tekbrin evvelindeki elif kyama, sonundaki "r" ruk'a
bitiik olacak vehile tekbr almaktr
1216[70] Buhr bu ta'lkle, ma'n olarak bunu ta'kb eden bbda
ve ondan sonraki bbda bulunan hadsi iaret etmitir.

1217[71] Bu hads "Tum'nnet..." unvanl 46. bbda gelecektir
904
53-.......mrn ibn Husayn, Basra'da Al'nin
arkasnda namaz klmtr. Namazdan sonra rv
Mutarrf ibn Abdillah'a: Vallahi bu zt bize Raslullah
ile birlikte klageldiimiz namaz hatrlatt, deyip,
Raslullah'n her kalkp eildike Allhu Ekber
dediini zikretmitir 1218[72].
54-....... Bize Mlik, tbn ihb'dan; o da Eb

Seleme'den; o da Eb Hureyre'den olmak zere haber
vermitir. Eb Hureyre (R) onlara namaz kldrm da,
her eilip kalktka tekbr alrm. Namazdan ktktan
sonra da: bhesiz ki iinizde namaz Raslullah'n
namazna en ok benzeyen benim, dermi 1219[73].
1218[72] Her kalkp her eiliten, yalnz ruk'dan kalk

mstesnadr ki, oras bi'1-icm' tahmd yeridir. Binenaleyh
metindeki "kullem = her" lfz, tahsis edilmi mm bir lfz
olmu olur
1219[73] Namazdan sonra Eb Hureyre'nin bunu sylemesi
nmek iin deil, unutulmu derecesini bulmu olan

intikaalt tekbrlerini almakla snnete riyet etmi olduunu
bildirmek iindir.
Her alalma ve ykselmedeki intikaal esnasnda tekbr almak
merudur. Bu cumhur kavlidir, bugn amel bunun zerinedir.
ntikaalt tekbrlerinin vcib yhud snnet olduunda ihtilf
edilmitir
905
35- Tekbirin Sucdda Tamamlanmas
Bab 1220[74]
55-.......Mutarrf yle demitir: Ben, mrn ibn

Husayn ile birlikte Al ibn Eb Tlib'in arkasnda
namaz kldm. Al, secdeye varrken, secdeden ban
kaldrrken, ikinci rek'attan kalkarken hep Allhu
Ekber diyordu. Al namaz bitirdikten sonra, mrn ibn
Husayn elimden tuttu da: "Bu zt bana, Muhammed
(S)'in namaz kl-drn hatrlatt" yhud "Vallahi bize
Muhammed'in kldrd namaz kldrd" dedi 1221[75].
1220[74] Bu da ruk'da zikredilen dier ihtimllerle birlikte,

kyamdan sucuda geiten balayp Allhu Ekber'iu "r"si sucd
hlinde vki' olmak suretiyle olur. Yn bunda da i'tidlden
sucuda intikaale balarken alnn yere koyuncaya kadar tekbri
uzatmak ve ruk'da olduu gibi tesbhe ondan sonra balamak
lzm gelir. Dier intikaalt tekbrleri de byledir
1221[75] Bunca sahbler henz haytta iken intikaal tekbrleri
unutulacak derecede metruk mu di ki, mrn, Al'nin namaz

kldrmas ile bunu hatrlyor? Bu sulin cevb Ahmed ibn
Hanbel'in rivayetinde verilmitir. Yine Mutarrf yie diyor: m-
rn ibn Husayn'a: Y Eb Nuceyd, en evvel tekbri terk eden
kimdir? diye sorduk. Yalandktan ve sesi ksldktan sonra
Usmn ibn Affn'dr dedi. Demek ki Usmn ma'zeret sebebiyle
cehren tekbr almay terk etmi, lkin sonralar Emev-Ier
arasnda snnet gibi telkk edilmitir
906
56-.......krime yle demitir: Ben Makaami
brhm'in yannda bir kimse grdm; her eilme ve
ykselmede tekbr alyordu, dike-lince ve alalnca da.
Ben bunu bn Abbs'a haber verdim. bn Ab-bs: Hey
anasz kalas, bu ekilde namaz klmak
Peygamber(S)'in snneti deil midir? dedi.
36- Sucdden Kalkarken "Allah Ekber"

Demek Bab
57- Bize Ms ibn sml tahds edip yle dedi:

Bize Hemmm, Katde'den; o da krime'den haber
verdi. krime yle demitir: Mekke'de bir ihtiyar
adamn ardnda namaz kldm. Yirmi iki kerre tekbr
ald. Ben bn Abbs'a: Bu harf ahmaktr, dedim.
Bunun zerine bn Abbs: yleyse anan seni kaybetsin
-dier ta'brle anan alasn-; bu, Eb'l-Kaasm(S)'n
snnetidir, dedi 1222[76].
Hakkaten drt rek'ath bir namazda ihram tekbri ile

1222[76]
beraber tekbrlerin says yirmi iki'dir. Tahv'nin rivayetine

gre, bu ihtiyar imm Eb Hureyre imi
907
Ve Ms ibn sml yle dedi: Bize Ebn tahds
edip yle dedi: Bize Katde tahds edip yle dedi:
Bize krime tahds etti 1223[77].
58-.......Bizeel-Leys, UkayPden; oda bn

ihb'dan tahds etti. O yle demitir: Bana
Abdurrahmn ibnu'l-Hris'in olu Eb Bekr haber
verdi. O, Eb Hureyre'den yle derken iitmitir:
RasluLlah (S) namaza kalktnda ayakta iken ihram
tekbri alrd. Sonra ru-k'a varrken tekbr alrd.
Sonra ruk'dan belini dorulttuunda Se-miallhu
limen hamideh, sonra ayakta iken Rabbena ve leke'l-
hamd derdi. Sonra secdeye inerken tekbr alr, sonra
secdeden ban kaldrrken tekbr alr, sonra (ikinci)
secdeye varrken tekbr alr, sonra bir daha ban
kaldrrken tekbr alr, sonra tamm edinceye kadar
btn namazda byle yapard. kinci rek'at bitirip
oturduktan son ra ayaa kalkarken de tekbr alrd
Buhr bu mutbaat fideyi artrmak ve Katde'nin

1223[77]
krime'den tahdsini tasrh etmek iin zikr etmitir.
908
1224[78].
37- Ruk'da Avular Dizler zerine

Koymak Bab
Eb Humeyd sahb arkadalar iinde:

Peygamber (S) ruk'da elleriyle dizlerini tutard,
demitir 1225[79].
59-.......Bize u'be, Eb Ya'fr'dan tahds etti. O

yle demitir: Ben Mus'ab ibn Sa'd'dan iittim, o yle
diyordu: Ben, (bir defa) babam Sa'd ibn Eb Vakkaas'n
yannda namaz kldm. Ruk'da iki avucumu birbirine
yaptrdktan sonra, o vaziyette ellerimi iki uylu-
umun arasna koydum. Babam beni bundan nehyetti
ve: Biz bunu evvelleri yapardk, (lkin sonra bundan)
1224[78] lk intikaal tekbrini ruk'a intikaale balarken balayp,

rk'a varncaya kadar uzatmak snnettir. Kyamdan ve
celseden sucuda, sucddan celseye ve kyama, kaaideden
kyama intikaal ederken de byledir. Secdeye varrken
fiiyye'ye gre snnet olan dizlerini ellerinden evvel yere
dayamaktr. Mli-kiyye'ye gre ise, i bunun aksinedir. Her iki
tarafn da Raslullah'n fiil ve kavlinden delilleri vardr
1225[79] Buta'lk, ayn kitabn "Teehhdde oturma snneti.."
unvanl 64. babnda daha mufassal olarak gelecektir.
909
nehyolunduk ve ellerimizi dizlerimizin zerine
koymakla emrolunduk, dedi 1226[80].
38- Bab: Musalli Ruk'u Tam Yapmad

Zaman?
60-.......Bize u'be, Sleyman'dan tahds etti. O

yle demitir: Ben Zeyd ibn Vehb'den iittim, yle
dedi: Huzeyfe ruk'u ve sucdu tamam yapmayan bir
kimse grd de, ona: Seri namaz klm olmadn. ayet
bu hl zere lrsen, Allah'n Muhammed'i yaratm
olduu ftrattan baka bir ftrat zere lrsn, dedi
1227[81].
1226[80] Hads metnindeki "tatbik", ruk'da iki avucunu birbirine

yaptrp mecm'-larm iki dizin arasna getirmektir. Tatbk'in
mukaabili tefrc'di ki, dizleri avular iine alp parmaklarn
dank olarak kbleye kar bacaklar zerine sarktmaktr.
Bugn btn mezheblerce, uygulanan snnet koyusu ite
budur.
Hadsteki sarahate gre, evvel tatbik ile balanm, sonradan
tefrc'e geilmitir. Eski ekil nesh edilmitir. Bununla beraber
bn Mes'd ile onun ashab, eski ekli devam ettirmilerdir.
Buna gre nehyin tenzh kerhate hamledilmi olmas da
mmkndr. nk mer ile Sa'd tatbk'ten nehyettikleri
hlde, namaz tekrar klmay emr de etmemilerdir.
1227[81] Bu hadsi Nes de de Salt Kitb'nda rivayet etmitir.
910
39- Ruk'da Belin Dividz Yaplmas Bab
Ve Humeyd, sahb arkadalar iinde:

Peygamber (S) rk' etti, sonra belini
(kamburlatrmadan dmdz) bkt, demitir 1228[82].
Huzeyfe, Peygamber'in namaz gzel klamayan kimseye "Sen

namaz klm olmadn, yeniden kil" hadsine dayanarak, rk ve
sucdda tuma'nnet'in. farzlna kaail olup, bu yaplmaynca
namazn kilnmadna hkmetmitir. Bu Mlik, afi ve Ahmed
ibn Hanbel'in mezhebidir. Yhud da namazn kemlini
nefyetmitir. Eb Hanfe-ile mm Muhammed buna
gitmilerdir. Onlara gre, rk' ve sucdda tuma'nnet farz
deil, vcibdir.
Buradaki ftrat, dn yhud snnet ma'nsnadr. Bu kelmla
ileriki klaca namazlarda bu fiili yapmamas iin, muhatabnn
fiilinin ktlne tevbh kasdedilmitir
1228[82] Humeyd'in bu sz ayn kitabn "Teehhdde oturma
snneti.." unvanl 64. babnda mevslen rivayet edilmi olarak

gelecektir
911
40- Ruk'u Tamamlamann Snr le
Ruk'da tidal ve Tuma'ninet Bab 1229[83]
61-.......el-Ber (R) yle demitir: Peygamber

(S)'in kyam ile ka'de mstesna olmak zere ruk'u,
sucdu, iki secde aras, ruk'-dan ba kaldrmas
birbirine takriben msv idi 1230[84].
1229[83] el-Kumeyhen nshasnda burada grld gibi arka

arkaya iki tane bb lf-zyle gelmi unvan vardr. Dier Buhr
nshalarnda buradaki ikinci "bb" lfz yoktur; her iki
unvandaki ifdelerin hepsi bir tek unvan iinde zikr edilmitir.
Ancak onlar Humeyd'nin geen ta'lkteki szn, birinci
cmleye hss olduu iin bu unvann arasna koymular da, bb
unvan yle olmutur: "Ruk'da
. belin dmdz yaplmas ve Humeyd sahb arkadalar iinde:
Peygamber rk' etti, sonra belini (kamburlatrmadan
dmdz) bkt, demitir. Ve ruk'u tamamlamann snr ile
ruk'da i'tidl ve tuma'nnet".
Her iki bbdan sonra rivayet edilen el-Ber hadsi, her iki bb
unvnnda-k hususlara delil olduu iin, ayr bblar hlinde
olsa veya bir unvan altnda da olsa, netice deimemektedir
1230[84] Bu hadsteki kyam ile kudun istisnas kaydna gre,
Peygamber'in kyam ile kudu, dier rknlere nisbetle daha

uzun tuttuu anlalyor. Ruk'a, sucuda, i'tidle, secde
aralarndaki celselere tahss ettii zaman se nisbeten ksa ol-
duu gibi, ayet bunlardan birini uzatsa dierlerini de uzatr;
birini ksaltsa dierlerini de ksaltrm. Bundan i'tidlin de
rk' ve sucuda yakn uzunca bir rkn olduu ma'ns karsa
da, afi'ye gre erch olan bunun kasr bir rkn olmasdr.
Lkin gelecek olan dier hadslere gre rk' ve sucd ise
behema-hal ksa rkn olmak lzm gelmez
912
41- Peygamber(S)'in, Ruk'unu ve
Sucdunu Tam Yapmayan Kimseye Namaz
Yeniden Klmay Emretmesi Bab

Peygamber (S) mescide girdi. Derken biri de girdi ve
namaz kld. Sonra Peygamber'in yanma gelip selm
verdi. Peygamber onun selmn aldktan sonra: "Dn,
yeni batan namaz kl, nk sen namaz klm
olmadn" buyurdu. O kimse tekrar namaz kld, sonra
gelip Peygamber'e selm verdi. Peygamber yine: "Dn
de yeniden kl, nk sen namaz klm olmadn"
buyurdu. Bu klp dnmeler defa oldu. Nihayet o
kimse: Seni hakk ile Peygamber gnderen Allah'a
yemn olsun ki, bunun baka trlsn bilmiyorum;
bana dorusunu ret, dedi. Peygamber de yle
buyurdu: "Namaza durduun vakitte, ihram tekbrini
al, sonra ne kadar kolayna gelirse o kadar Kur'n oku.
Sonra ruk'a var da beden organlarn yattncaya
kadar dur. Sonra ban kaldr, ayakta (bsbtn)
doruluncaya kadar dur. Sonra secdeye var da
913
mutmain oluncaya kadar kal. Sonra ban kaldr, t
mutmain oluncaya kadar otur. Sonra yine secdeye
varp, bedenin secdede skinle-inceye kadar kal.
Sonra bunu namaznn btnnde de bylece yap"
1231[85].
42- Ruk'da Dua Etmek Bab
63-....... ie (R) yle demitir: Peygamber (S)

ruk'unda ve sucdunda; "Subhneke Allhmme
Rabbena ve hl-hamdike. Alla-humme ifir l(= Ey
Rabb'imiz olan Allah, Seni kendi kuvvetimle deil,
hamde lyk olan tevfk ve hidyetinle sana mahss
olan hamd ile tesbh ederim. Y Allah, bana mafiret
1231[85]Buhr bu hadsi, kk lfz farkyle ayn kitabn 14.

babnda da tahrc etmiti: Hadsin buradaki bala dell olan
yeri, rk' ve sucdu tam yapmayan kimseye Peygamber'in
"Dn, namaz yeniden kl" buyurmasdr.
Hadsin sonundaki "Bylece kl" ta'lmnden maksad tekbri,
kraati, ruk'u, sucdu ve culsu ta'rfe uygun olarak ed et,
demektir. Btn namazda bunu yapmaktan maksad da, bunlar
her rek'atta bylece tekrar etmektir.
"Hatt tatmainne = Bedenin yatncaya kadar., fkras, rk' ite
sucdda tuma'nnetin vucbuna dellet eder. Bunun vucbu
veya snnetlii hakknda gr ayrlklar vardr. Hadsin
bundan nce getii yerdeki aklamalara da baklsn.
914
eyle)" der idi 1232[86].
43- Ruk'dan Balarn Kaldrdklar

Zaman mam ve Arkasnda Namaz Klanlarn
Syleyecekleri Sz Bab
64-....... Eb Hureyre (R) yle demitir:

Peygamber (S), Semiallhu limen hamideh dedii
zaman Allhmme Rabbena ve lekel-hamdu der idi
1233[87]. Ve yine Peygamber, rk' ettii zaman ve rk'-
dan ban kaldrd zaman tekbr alrd. ki secdeden
sonra ayaa kalktnda da Allhu Ekber der idi.
1232[86] Hakknda gemi ve gelecek gnhlarnn mafiret

edilecei (el-Feil: 2)yeti inen Peygamber'in bu lfzlarla
mafiret istemesi, Allah'a kar iftikaar arz, ink-yd isbt, iz'n
ve ubdiyyet izhr, kr ve ni'metin devamn lalebgibi ma'-
nlar mutazammn olduu gibi, evly terkten, ibdeti hakkyle
ed edememi olmaktan istifar ma'nsna da gelebilir. Zten
duann kendisi de ibdettir. Bundan rk' ile sucdda zikrin
snnet olduu zahirdir
1233[87] Bu iki lfzn imm ie me'mm arasnda blnmesine;
birincisinin yalnz tesm' dierinin de yalnz tahmd le megul

olmak vazifesi olduuna kaail olan Mlik ile Eb Hanfc lehine,
bu hads de hccettir. filer ile Hanbeller ise, hadste
Peygamber her ikisini cem' ettii sabit olduu iin, mnferid ile
imm her iki kelimeyi cem' etmek gerekir diyorlar. fiter fazla
olarak me'mmun da ikisini cem' etmesine kaaildirler
915
44- "Allahmme Rabbena Leket-Hamd"
Sznn Fazileti Bab

Raslullah (S) yle buyurdu: "mn Semiatihu
limen hamideh dedii zaman, sizler Allhmme
Rabbena lekel-hamd deyiniz. nk her kimin byle
demesi, meleklerin byle demesine uygun derse,
gemi gnhlar mafiret edilir" 1234[88].
45- Bab 1235[89]
66-.......Eb Hureyre (R): Yemn olsun sizlere

Peygamber'in namazna yakn namaz kldracam,
dedi. Eb Hureyre le, yats ve sabah namazlarnn
1234[88]Bu hads ayniyle bu kitabn "mmn mn lfzn aktan

sylemesi..." unvanl 30. babnda gemiti
1235[89] Asl rivayetinde "bb" lfz yoktur, dierlerinde ise
unvansz olarak mevcud-dur. Bzlar: Rcih olan "Bb"

sznn isbtdr. nk bundan sonra zikredilen hadslerde
Atthumme'Rabbena Jeke'l-hamd kelmna sarih olarak dellet
yoktur. Binenaleyh evl olan bunun kendinden nceki bbdan
bir fasl menzilesinde olmasdr, demilerdir (bn Hacer, Ayn).
916
son rek'atlarmda Semiallh limen hamideh dedikten
sonra kunt yapar, bu kuntta m'minlere du ve
kfirlere la'net ederdi 1236[90].
67-.......Enes ibn Mlik (vaktiyle) kunt, akam

ile sabah namazlarnda (okunur) idi, demitir 1237[91].
68-....... Rifa ibn Rfi1 (R) yle demitir: Bir

gn Peygamber'in arkasnda namaz klyorduk.
1236[90] Bu hadste zikredilen vakitte kuntu meru grenler,

bu hads ile ihticc ederler. Zhiriyye'ye gre, btn namazlarda
kunt gzel bir fiildir.
Kunt'un namaz iindeki yeri afi'ye gre ruk'dan sonra, bn
Eb Leyl'ya gre ruk'dan evveldir. Eb Hanfe'ye gre Vitr
namazna hss olmak zere ruk'dan evveldir... Bz sahb ve
tabilere gre de kuntu ruk'dan nce veya sonra yapmak
muhayyerlii vardr
1237[91] Bundan evvelki hadste Peygamber'in le, yats ve sabah
namazlarnda; bu Enes hadsinde sabah ile akam

namazlarnda: Abdullah ibn Mes'd'dan rivayet edilen bir
hadste de muharebe zamanlarnda btn namazlarda kunt
duas okuduu sabittir. Vitir namaznda kunt duas okunduu
rivayetleri de bakadr. Burada bahis konusu edilen farz
namzlardaki kunttur. Hanefer farz namz-lardaki kuntun
muvakkat bir zaman iin okunduunu, sonra nesli olunduunu
ileri srerler. filer ve onlarla beraber olanlar, Peygamber'in
dnydan ayrlncaya kadar sabah namaznda kuntu
terketmediine dir olan Enes ifdesine bakarak, neshin sabah
namazndan maadasnda olduuna kaaif olmulardr.
917
Ruk'dan ban kaldrdnda Semiallhu limen
hamidehu dedi. Ardnda namaz klmakta olan biri:
Rabbena ve lekeH-hamdu hamden kesran tayyiben
mubrekenfhi (Allah'a ok hayrl, tertemiz, bereketli
klnm olarak bol bol hamd olsun), dedi. Peygamber
namazdan knca: "Demin u kelm syleyen kim
idi?" diye sordu. O zt da: Benim, dedi. Peygamber (S):
"Allah'a yemin olsun, otuz bu kadar melek grdm ki,
o sz hangisi evvel yazacak diye yar ediyorlard"
buyurdu 1238[92].
46- Ruk'dan Ban Kaldrd Zaman

Beden Uzuvlarnn Tamamen Sakinleip
Yatmas Bab
Ve Eb Humeyd: Peygamber ban

kaldrdnda omurga kemiklerinden herbiri yerli
yerine gelinceye kadar dmdz dorulurdu, demitir
Bu hads, namaz iinde hamdin faziletini gayet gzel ve

1238[92]
ak olarak belirtmektedir
918
1239[93].
69-.......Bize u'be, Sabit (ibn Elem el-

Bunn)'den tahds etti' O, yle demitir: Enes ibn
Mlik (R) bize Raslullah'n namazn ta'rf ederdi.
Namaz kldrd da ban ruk'dan kaldrd vakitte
secdeye varmay (galiba) unuttu diyeceimiz kadar
ayakta kalrd 1240[94].
70-....... el-Ber (R) yle demitir: Peygamber

(S)'in ruk'u, sucdu, ruk'dan ban kaldrd
zamanki durmas ve iki secde arasndaki oturmas
birbirine takrben musv idi 1241[95].
1239[93] Eb Humeyd'in bu hadsi, ayn kitabn "Teehhdde

oturma snneti.." unvanl 63. babnda daha geni ve mevsl
olarak gelecektir
1240[94] Bu hads i'tidlin uzun bir rkn olduuna dellette
sarihtir. Bz imamlarn ksa bir rkn oiduu grnde

olduklar daha nce gemiti.
1241[95] Bundan da i'tidlin rk' ve sucuda yakn, uzunca bir
rkn olduu ma'ns karsa da, afi'ye gre ercah olan bunun
ksa rkn olmasdr. Ayn kitabn 40. babnda da geen bu
hads, bir de istisna ihtiva etmekte idi ki, ilgili aklama iin
oraya baklsn
919
71-.......Bize Hanmd ibn Zeyd, Eyyb es-
Sahtyn'den; o da Eb Klbe'den tahds etti. O yle
demitir: Mlik ibnu'I-Huvcyris (R) bize Peygamber'in
namaznn nasl olduunu gsteriyordu. Bunu
gstermesi namaz vakti dnda oluyordu. Mlik ayaa
kalkp ayakta durdu, sonra ruk'a vard ve ruk'u tam
yerletirdi. Sonra ban kaldrd, azck durdu. Rv
der ki: Ve bize bu eyhimiz Eb Bureyd'in namaz gibi
kldrd. Eb Bureyd de ikinci secdeden ban
kaldrd zaman dmdz oturur, sonra ayaa kalkard
1242[96].
47- Bab: Musalli Secdeye Giderken

Tekbir'le Birlikte Szlerek ner 1243[97]
Nf' de: bn Umer secdeye szlrken ellerini
1242[96] Buhr bu hadsi, Kitbu'I-Ezn, "nsanlara srf

Peygamber'in namazn ve snnetlerini retmek maksadyie
namaz kldran kimse" unvanl 45. babnda daha mufassal
olarak tahrc etmiti
1243[97] Yn i'tidlden intikaale balarken alnn yere koyuncaya
kadar tekbri uzatmak ve ruk'da olduu gibi tebihe ondan

sonra balamak lzm gelir. Dier intikaal tekbrleri de bunlar
gibidir
920
dizlerinden evvel yere koyard, demitir 1244[98].
72-.......Bize uayb, ez-Zuhr'den tahds etti. O,

yle demitin Bana Abdurrahmn ibnu'l-Hris ibn
Him'n olu Eb Bekr ile Abdurrahmn ibn Avf'un
olu Eb Seleme yle haber verdiler: Eb Hureyre
farz nev'inden olsun, baka nevi'den olsun; keza
ramaznda olsun, ramazn dnda olsun, her
namazda tekbr alrd" 1245[99]. yle ki, namaza dikilip
balad zaman tekbr alrd. Sonra ruk'a varrken
tekbr alrd. Sonra Semiallhu limen hamideh der,
daha sonra secdeye varmazdan evvel Rabbena ve lekel-
hamd derdi. Sonra secdeye szlp inerken Allhu
1244[98] Nfi'nin bu haberini bn Huzeyme, Tahv ve dierleri

mevslen rivayet etmilerdir. bn Umer'in mehur mezhebi
budur. Zr: "Biriniz secde ettiinde evvel ellerini yere koysun.
Secdeden kalktnda da evvel ellerini kaldrsn. nk yz
secde ettii gibi eller de secde eder" dedii rivayet edilmitir. Bu
szn de bz rivayetlerinde "Peygamber byle yapard" ziydesi
de vardr. Ziydenin merf' olmas hakknda dedikodu
olmutur. Bundan dolay ilim ehli arasnda bu konuda gr
ayrl olmutur. Bzlar dizlerden evvel elleri yere koymann
evl olduuna kaaildirler. Bil'akis dizleri ellerden evvel yere
koymay tercih edenler de oktur
1245[99] Eb Hureyre Mervn ibnu'l-Hakem tarafndan istillf
edildii zaman, bu namazlar kldrmt
921
Ekber der, daha sonra secdeden ban kaldrrken
tekbr alrd. Sonra ikinci secdeyi ederken tekbr alrd.
Sonra secdeden ban kaldrrken tekbr alrd. Sonra
ikinci rek'at-taki ilk oturutan ayaa kalkt zaman
tekbr alrd. Namaz bitirinceye kadar her rek'atta
bunu yapard. Sonra namazdan kalkt zaman: Nefsim
elinde olan Allah'a yemn olsun ki, iinizde Raslul-
lah'n namazna en ok benziyen namaz kldran
benim. u muhakkak ki Raslullah (S) dnydan
ayrlncaya kadar O'nun namaz vallahi ite byle idi,
derdi.
Rv Eb Bekr ibn Abdirrahmn ile Eb Seleme
ibn Abdirrahmn yle dediler: Yine Eb Hureyre
yle dedi: Raslullah ban ruk'dan kaldrrken
Semiallhu limen hamidehu, Rabbena ve lekel-
hamd der, isimlerini syleyerek bir takm
kimseler iin dua eder ve: Y Allah, Veld ibnu'I-
Veld'i, Seleme ibn Him', Ayya bn Eb Raba'y* ve
(kfirlerin elinde bunalp) zaf grlen dier m'minle-
ri kurtar. Y Allah, Mudr' daha iddetli ine, iinde
bulunduklar bu yllan Ysuf Peygamber'in o iddetli
yllarna benzet, der idi. Eb Hureyre: O sralarda
922
Mudr'n dou tarafta olanlar, Raslullah'a henz
muhalif idiler, dedi 1246[100].
73-.......Bize Sufyn ibn Uyeyne birok kerre ez-

Zuhr'den tahds etti. O yle demitir: Ben Enes ibn
Mlik'ten iittim, yle diyordu: Raslullah bir
defasnda attan dt - Sufyn "min feresin" yerine
belki "an feresin" demitir - de sa taraf berelendi.
Bizler hasta ziyareti yapmak zere yanna girdik.
Derken namaz vakti geldi. Peygamber bize oturduu
hlde namaz kldrd, biz de oturduk. Sufyn birlkerre
de:Biz de oturarak namaz kldk,eklinde syledi.
Peygamber namaz bitirince: "mm ancak kendisine
uyulmak iin imm yaplmtr. Binenaleyh imm
tekbr aldnda, siz de tekbr alnz. Ruk'a
vardnda, siz de rk'a varnz. Ruk'dan ban
sml Peygamber'in evldndan olan Arab kableleri

1246[100]
Mudr ve Raba diye iki byk kola ayrlyor. Kurey, Mudr'n

en hlisidir. Bunlar gibi Hicaz'n dousunda oturan Huzeyl,
Esed, Temm, Dabbe, Muzeyne gibi kabileler de henz kfir ve
Peygamber'e muhsm idiler. Raba'dan olan Abdu'1-Kays
hey'etinin Peygamber'inyannda: Bizimle senin aranda
Mudr'dan olan u kfir kable var demeleri de, Eb
Hureyre'nin bu szlerini te'yd eder.
923
kaldrdmda siz de kaldrnz. Semiallhu limen
hamiden dedii zaman, Rabbena ve leke'l-hamdu
deyiniz. Secde ettiinde siz de secde ediniz" buyurdu.
Sufyn ibn Uyeyne, tilmizi Al ibn Abdillah'a:
Ma'mer ibn R-id de hadsi bunun gibi mi getirdi?
diye sordu. Al ibn Abdillah: Evet, dedim. Sufyn:
Vallahi Ma'mer, Zuhr'den salam, sahh bir ezberleme
ile ezberlemitir. Zuhr de Ma'mer'in syledii gibi Ve
leke'l-hamdu demitir, dedi.
Sufyn: Ben de Zuhr'den, onun, sa yanndan
berelendi dediini ezberledim. Biz bn ihb ez-
Zuhr'nin yanndan ktmzda bn Cureyc: Ben de
Zuhr'nin yannda bulunduum hlde, sa bacandan
berelendi dedi 1247[101].
48- Secde Etmenin Fazileti Bab
74- Bize Ebu'I-Yemn tahds edip yle dedi:

Bize uayb, ez-Zuhr'den haber verdi. O yle demitin
Bana Sad bnu'l-Mseyyeb ile At ibn Yezd el-
Buhr bu ksmla Zuhr'den rivayet eden rvlerin bz

1247[101]
lfzlarda ihtilf ettiklerini iaret etmektedir
924
Leyshaber verdiler. Onlara da Eb Hureyre (R) yle
haber vermitir: Bz insanlar:
Y Raslallah, kyamet gnnde biz
Rabb'imizi grecek miyiz? diye sordular.
Raslullah:
"Ayn ondrdnc gecesi grmeye mni'
olucu hi bir bulut yokken kornerde ekk ve ihtilf eder
misiniz?" dedi.
Sahbler:
Hayr, y Raslallah, dediler. Raslullah
tekrar:
"Ya grmeye mni' olucu hibir bulut yokken
gnei grmekte ekk ve ihtilf eder misiniz?"dedi.
Yine:
Hayr, y Raslallah, dediklerinde; Raslullah
yle buyurdu:
"te O'nu siz byle greceksiniz. Kyamet
gnnde insanlar bir araya toplanacak da Allah: "Her
kim her neye tapyor idiyse, onun ardna dsn"
buyuracak (yhud: Allah'n emriyle bu sz diyen
diyecek). Artk kimi gnein, kimi kamerin, kimi
tgtlarm ardna decek. Yalnz bu mmet, ilerinde
925
mnafklar da olduu hlde (yerinde durup) kalacak.
Allah onlara (tandklarndan baka bir surette)
gelecek de: Ben sizin Rabb'inizim, buyuracak. Onlar
(Rabblerini o tecell ile tamyamayacaklar iin: Senden
Allah'a snrz) Rabb'i-miz bize gelinceye kadar bizim
yerimiz burasdr. Rabb 'imiz bize geldiinde biz O'nu
tanrz, diyecekler. Allah onlara (bu defa tandklar
surette) gelecek de: Ben Rabb'inizim, buyuracak. Onlar
da: Sen bizim Rabb'imizsin, diyecekler. Allah da onlar
da'vet buyuracak. Cehennemin ortasna srat (yn
kpr) kurulur. mmetini (onun stnden) en evvel
geirecek, ben olacam. O gn rasllerden baka
hibir kimse (korku ve dehet dolaysiyle) kelm
edemez. Rasllerin de o gnk kelm: Allhumme
setlim, settim (Y Allah selmet ver, selmet ver)
olacaktr.
Cehennemde sa'dn dikenlerine benzer
engeller vardr. Sa'dn dikenlerini grdnz m?"
Sahbler:
Evet, dediler. Raslullah yle devam etti:
"te bu engeller sa'dn dikenlerine benzer.
Ancak u var ki, ne kadar byk olduklarn ancak
926
Allah bilir. te bunlar insanlar (kt) amellerinden
dolay kapp alrlar. Kimi (kt) ameli dolaysiyle helak
olur. Kimi hardal gibi ezim ezim ezildikten sonra
kurtulur. Nihayet Allah, ate ehlinden kimlere rahmet
buyurmay dilemi ise (onlar karacak.
Dnydaiken)Allah 'a ibdet etmi olanlar kar-
malarn meleklere emredecek. Onlar da onlar
karacaktr. Melekler onlar sucd izlerinden (yn
secde uzuvlarmdaki izlerden) tanyacaklardr. Ve ite
onlar ylece karlacaklardr. Allah secde izini yemeyi,
atee haram klmtr. Binenaleyh dem olu 'nun
btnn ate yer de, yalnz sucd izini yiyemez
1248[102].
Bunlar ateten kavurulup kapkara olarak

karlacaklar. zerlerine hayt suyu dklecek de, sel
uranda biten reyhan tohumlar nasl abuk biterse,
yeniden ylece biteceklerdir. Sonra Allah, kullan
arasnda hkm ve kazay sona erdirir. Ancak cennet
ile cehennem arasnda yz atee dnk bir kimse
Buhr'nin "Secde etmenin fazileti" unvan altnda at

1248[102]
bu bbdau kyamet ve arz hadsim zikretmesi, secde zmm ite

bu faziletine dellet ettii iindir
927
kalr ki, o cennete girecek'ate ehlinin sonuncusu
olacaktr. O kimse "Y Rabb, yzm u ateten
dndr; kokusu beni zehirleyip duruyor; yalaz beni
yakp duruyor", diyecek. Allah ona: "Bu senin dediin
yaplacak olursa, acaba baka ey istemeyecek misin?"
buyuracak. O ise: "zzetineyemin olsun ki hayr"
diyecek ve Allah 'a, ilh meetin ilgili bulunduu ahd
ve mskt verecek. Ondan sonra Allah onun yzn
cehennem cihetinden cennet tarafna evirecek.
Yzn cennete doru dndrnce, cennetin
gzelliini grecek. Allah'n diledii kadar bir mddet
skt ettikten sonra: "Y Rabb! Beni cennetin kapsna
yanatr" diyecek. Allah ona: "Evvelce istediinden
baka hibir ey istemeyeceine ahd ve msk vermi
deil miydin?" diyecek. O da: "Y Rabb!Mahlkaatnn
en bedbaht ben olmayaym"diyecek. Bunun zerine
yine Allah: "Bunu da sana verirsem, baka bir ey iste-
meyecek misin?" diyecek. O da: "zzetine yemn olsun
ki, hayr; bundan baka hibir ey isteyecek deilim"
cevbn verecek. Ve Rabb'ine diledii ahd ve msk
verdikten sonra, Rabb'i onu cennetin kapsna
yanatracak. O kimse cennet kapsna varp da ondaki
928
revnak ve letafeti ve iindeki nadrat ve sevinci grnce,
yine Allah '-in diledii kadar bir mddet skt edecek.
Sonra: "Y Rabb! Beni ieriye sok" diyecek. Allah Tal
da: "Allah lykm versin behey Adem olu, sen ne
sznde durmaz kimsesin! Sen verdiimden baka
birey istemeyeceine ahd ve msk vermi
deilmiydin?" buyuracak. O da "Y Rabb! Beni
mahlkaatn en bedbaht klma " diyecek. Nihayet Azz
ve Cell olan Allah ona glecek ve cennete girmesine
izin verecek. Oraya alrken de ona: "Temenni et"
buyuracak. O da uzun temennilerde bulunacak.
Nihayet dilekleri kesilince Azz ve Cell olan Allah:
"unu da, unu da, unu da, bunu da iste" buyuracak
ki, istenecek eyleri Azz ve Cell olan Rabbi aklna
getirecek. Nihyet bu trl dileklerinin hepsi de
kesilince, Allah Tal: "Bunlarn hepsi ve bir o kadar
dahas hep senindir" buyuracaktr."
(Hadsi Eb Hureyre'den rivayet edenlerden biri
olan At ibn Yezd el-Leys der ki: Eb Hureyre bunu
rivayet ederken Eb Sad Hudr de oturuyor ve Eb
Hureyre'nin dediklerinden hibir eyi deitirmeyi
lzumlu grmyordu. T: "Bunlarn hepsi ve bir o
929
kadar dahas hep senin" szne gelince) Eb Sad
Hudr, Eb Hureyre'ye: "Raslullah (S), Azz ve Cell
olan Allah: Bunlar ve daha on misli senindir
buyuracaktr, demiti" dedi. Eb Hureyre:
Raslullah'tan yalnz "leke zlike ve maahu misluhu =
bunlarn hepsi ve bir o kadar dahas hep senindir"
buyurduunu belledim, dedi. Eb Sad ise: "Bunlarn
hepsi ve on misli de senindir" buyurduunu ben
iittim, dedi "1249[103].
1249[103] Eb Sad Hudr'nin rivayetinde bu ihsanlar

naklolunduktan sonra: "Artk kendi menziline girer. Derken
Hr yn'den olan iki zevcesi yanna girip: Seni bizim iin, bizi de
senin iin diriltip yaratan Allah'a hamd ve sena olsun, derler.
Rv der ki: O kimse: Bana verilen n'metler hibir kimseye
verilmi deildir, diyecek" mjdesiyle sz hitma erdiriliyor.
Bu hadste secde etmenin fazileti zahirdir, zten bb da bununla
unvnlan-drlmti. Keza bunda Ekremu'l-Ekremn olan
Allah'n keremi, ltfu ve geni fadhnn beyn vardr. Yine
bunda sratn hakk olduu, cennetin hakk olduu, nrn hakk
olduu, harin hakk olduu, nerin hakk olduu, sulin hakk
olduu sabittir (Ayn).
930
49- Bab: Erkek Musalli Secde Halinde
Pazularn Aar ve Karnn Uyluklarndan
Uzaklatrr 1250[104]
75-....... Bana Bekr ibnu Mudr, Ca'fer'den; o da

bnu Hurmuz'dan; o da Buhayne'nin olu Abdullah ibn
Mlik'ten tahds etti. (O, yle demitir): Peygamber
(S) namaz kld zaman, secde esnasnda koltuklarnn
akl grnecek derecede pazularnn arasn aar
(bedenini yerden uzak tutar)d.
Leys de: Bana Ca'fer ibn Raba bunun benzeri
olan hadsi tah ds etti, demitir 1251[105].
50- Bab: Musalli Namazda Ayak

Parmaklarnn Ularn Kbleye Yneltir
Bunu Eb Humeyd es-Sid, Peygamber'den
1250[104] Bu bb ve bundan sonraki bb ayniyle unvanlar ile

birlikte Kitbu's-Salt'n 27. ve 28. bblannda da gemitir.
Ancak 27. babn hadsinde kk bir lfz fark, 28. bbda ise
hads vard.
1251[105] Bu ta'lki Mslim mevslen rivayet etti.
931
sylemitir 1252[106].
51- Bab: Musalli Sucdu Tam Yapmad

Zaman
76........ Bize Mehd, Vsl'dan; o da Eb

Vil'den; o da Huzeyfe'den tahds etti. Huzeyfe (R), bir
defasnda ruk'unu ve suc-dunu tam yapmayan bir
kimse grm; o kimse namazn bitirince Huzeyfe
ona: Sen namaz klm olmadn, demitir. Rv Eb
Vil dedi ki: Eb Huzeyfe'nin unu da sylediini
sanyorum: Sen bu hl zere lecek olsan, Muhammed
(S)'in snneti zere olmayarak lm olacaksn 1253[107].
1252[106] Eb Humeyd'in bu hadsi "Teehhdde oturma

snneti.." unvanl 14. bbda mevslen gelecektir.
1253[107] Buhr bu hadsi ayn kitabn "Musall scdu tam
yapmad zaman? "unvanl 38. babnda da baka tarkden az

bir lfz farkyle rivayet etmiti. Aklamalar in oraya
baklmaldr.
932
52-Yedi Kemik zerine Secde Etmek Bab
1254[108]
77-.......(bn Abbs -R- yle demitir:)

Peygamber (S) yedi uzuv zerine secde etmekle, salar
ve elbiseyi toplamamakla emrolundu. (O yedi uzuv:)
Aln, iki el, iki diz ve iki ayaktr.
78-.......Bize u'be, Amr'dan; o da Tvs'tan; o

da bn Abbs (R) 'tan tahds etti. Peygamber (S):
"Bizler yedi kemik zerine secde etmekle, elbise ve sa
(drm bozulmasn yhud tozlanmasn diye)
toplamamakla emrolunduk" buyurdu.
79-....... Bize srl, Eb shk'tan; o da

Abdullah ibn Yezd el-Hatm'den tahds etti. O yle
demitir: Bize yalanc olmayarak Ber ibn zib (R)
tahds edip yle dedi: Bizler Peygamber'in ardnda
1254[108]Yedi kemikten maksad, yedi uzuvdur. Hadsin bz

rivayetlerinde yedi uzuv diye gelmitir. Bu yedi uzuvdan her
birinde ok kemik varsa da, bu, ba'zn hkmn klle vermek
nev'inden bir isimlendirmedir
933
namaz klardk. Peygamber Semiallhu limen hamideh
dediinde, Peygamber alnm yere koymadka,
hibirimiz (secdeye varmak iin) belini bkmezdi
1255[109]
53- Burun zerine de Secde Etmek Bab

Peygamber (S) yle buyurdu: "Ben, biri aln - (alnn
gsterirken) eliyle burnunu da iaret etti -, iki el, iki
diz, iki ayak ular olmak zere yedi kemik (yni yedi
organ) zerine secde etmek/e emrolundum. Namaz
klarken elbiseyi ve salar (drm bozulmasn yhud
tozlanmasn diye) toplamaktan da nehyolundum"
1256[110].
1255[109] Bu hads az. bir lfz farkyle Kitbu'l-Ezn'n "mmn

arkasnda namaz klan ne zaman secdeye varr" unvanl 52.
babnda da gemiti. Hadsin buradaki bala dell olan yeri,
aln yere koymay ifde eden cmlesidir.
1256[110] Bu hads ile benzerlerindeki sarahate binen, yedi uzuv
zerine secde etmenin meru i yy etinde ittifak vardr. Bu

uzuvlar metinden de anlald zere yz, dizler, eller (yn
ellerin ii), ayak ular, yn parmaklardr. Yzden maksad
alndr. Aln zerine secde etmenin faziletinde ittifak vardr.
Burunun bunda dhil olup olmad hususunda gr ayrl
934
54- amur inde ken de Burun
zerinde Secde"Etmek Bab
81- Bize Ms tahds edip yle dedi: Bize

Hemmm ibn Yahya, Yahya ibn Eb Kesr'den; o da
Eb Seleme'den tahds etti. O yle demitir: Ben Eb
Sad Hudr'ye gittim de: Bizimle hurmala doru
kmaz msn, orada konualm? dedim. kt.
Rvdedi ki: Ben ona Kadir Gecesi hakknda
Peygamber'den iittiini bana tahds et, dedim. O yle
dedi:
Rashllah ramaznn ilk on gnnde i'tikf etti.
Biz de O'nunla beraber i'tikf ettik. Sonra O'na Cibril
geldi de: Aradn ey nndedir, dedi. Raslullah
vardr. Herhalde aln ile burun zerine secde etmenin, en az,

mstehb olduunda iibhe yoktur.
Dier secde organlarna gelince, her iki elini, her iki dizini, her
iki ayan yere dayamak -bz limlere gre- vcib olduundan,
bunlardan da herhangi organ dolaysiyle secdeyi bozan
musalinin namaz sahh olmaz. Bz limlere gre ise bu
organlarn yalnz birer cz'n yere koymakla, farz yerine
gelmi olur. Elbise ile salarn namaz iin yhud namaz iinde
toplanmas mekruhtur. Bu kerhat, tenzihi kerlattir.
Binenaleyh bunun namaz bozucu olmadnda. ittifak vardr.
935
ortadaki on gn iin de i'tikf etti. Bizler de O'nunla
beraber i'tikf ettik. Yine O'na Cibrl geldi ve: Aradn
ey nndedir, dedi. Peygamber (S) ramaznn
yirminci gnnn sabahnda ayaa kalkt, bir hutbe
rd ederek yle buyurdu: "Peygamber'-le beraber
kim i'tikf ediyorsa (i'tikf yerine) dnsn. nk bana
Kadir Gecesi gsterildi. Fakat sonra unutturuldum.
Kadir Gecesi son on gn iindeki tek sayl gecededir.
Ben (ru'yda) kendimi amur ve su iinde secde eder
hlde grdm ". Rv dedi ki: Mescidin tavan hurma
aacndan idi. Biz gkde bir ey grmyorduk.
Akabinde bir bulut paras geldi. Yamura mazhar
klndk. Peygamber bize namaz kldrd. Ben
Raslullah'n aln zerinde ve burnunun ucunda
amur izini grdm. Bu amur ve su izi, Peygamber'in
grd rT-ynn tasdiki, yn te'vlidir 1257[111].
Buhr bu hadsi Namaz, Oru ve 'tikf Kitblan'nda

1257[111]
uzun, ksa lfzlarla ve deiik tarklerden tahrc etmitir.

Buradaki bala delil olan ksm, yamur isentisinde kldklar
namazda Peygamber'in aln ile burnu zerinde slaklk ve amur
izi grldn ifde eden ksmdr. Demek ki, haff yamur ile
slanmak, haff amura bulanmak bile secdeye mni'
olmuyormu
936
55- Elbisenin Dmlenmesi ve
Balanmas
Ve namazda iken avret yerinin alacandan

korktuu zaman, elbisesini kendine doru toplayan,
kimse bab 1258[112].

nsanlar Peygamber (S) ile beraber namaz klarlard.
yle hlde ki, bzlar bellerindeki futalar dar ve
kk olduklar iin, boyunlarna balamlard. Bun-
dan dolay cemate gelen kadnlara: Erkekler
tammiyle dorulup oturmadka balarnz secdeden
kaldrmaynz, denilirdi.
56- Bab: Namaz Klan Kimse Salar

Avulayp Toplanmaz
Buhr bu balkla, biraz nce geen elbise toplama

1258[112]
yasann zaruret hli dna hamledilmi olduunu iaret

etmitir. Metindeki gibi zaruret hlleri, bu yasaklktan ve
kerhatten mstesnadr. Bu hads Kitbu's-Salt, "Elbise dar
olduu zaman?" unvanl 6. bbda da gemiti
937
Peygamber (S) yedi ke mik zerine secde etmekle,
(namaz klarken) elbisesini ve salarn top lamamakla
emrolundu 1259[113],
57- Bab: Namaz Klan Kimse, Namaz

inde Elbisesini Toplamaz
84-.......Bize Eb Avne, Amr'dan; o da

Tvs'tan; o da bn Abbs'tan tahds etti. Peygamber
(S): "Ben yedi ey zerine secde etmekle emr olundum.
Ben (namazda) salar ve elbiseyi toplamam" buyurdu.
58- Secde Halinde Tesbih ve Dua Etmek

Bab
85-.......ie (R) yle demitir: Peygamber (S),
Sarihler bunehiyde iki hikmet bulmulardr: Salar

1259[113]
olsun, elbiseler olsun mu-sll ile beraber secdeden hissedar

olmak iin. Yere demesin diye salarn em-renip, elbisesini
toplayan kimse mtekebbire benzer bir hey'ete giriyor. Makaam
ise hud' ve huu' makaamdr. Bir de Arablar'da det, salar
uzatp salvermektir; ba zerine toplamak deti onlarda yoktur
938
ruk'unda ve sucdunda Subhneke Allhumme,
Rabbena ve bi-hamdike, Allhumme fir it (-Ey bizim
Rabb'imiz olan Allah, seni kendi havi ve kuvvetimle
deil, hamde lyk olan tevfik ve hidyetinle sana
mahss olan hamd ile tesbh ederim. Y Allah, bana
mafiret et) demeyi oka
yapard 1260[114].
ie: Peygamber bunu demekle Kur'n'm
emrine imtisal ediyordu, dedi 1261[115].
59- Namazda ki Secde Arasnda (Biraz)

Beklemek Bab
86-....... Mlik ibnu'l-Huveyris (R)

arkadalarna: Raslullah(S)'m namazn size
gstereyim mi? dedi. Bunu sylerken henz namaz
vakti deildi. Mlik ayakta durdu. Sonra ruk'a varp
1260[114] Bu hads ayn kitabn "Rk hlinde du" unvanl 42.

babnda gemiti. ki babn hem balklarnda, hem de hadisin
metninde kk lfz fark vardr. Tarkleri de ayrdr. Bylece
ayrlk hsl olmutur
1261[115] Peygamber'in yerine getirdii Kur'n emri en-Nasr
Sresi'ndeki "Rabbini hamd ile tesbh et..." (1-3) emridir
939
tekbr ald. Sonra ban kaldrd. Azck durduktan
sonra secdeye vard. Sonra ban kaldrp azck
durdu. Ve eyhimiz Amr ibn Seleme'nin namaz gibi
kldrd. Rv Eyyb Sahtiyan dedi ki: Amr ibn
Seleme, bakalarnn yapageldiklerini grmediimiz
bir eyi yapyordu. Yn nc ile drdnc rek'atlar
arasnda otururdu. Eb Klbe rivayetine devam
ederek, Mlik'in yle dediini haber verdi: Biz
Peygam-ber'in yanma geldik ve bir mddet ikaamet
ettik. Bize: "Ehlinizin yanna dnseniz-'Fuln namaz
fuln vakitte, fuln namaz dafuln vakitte klnz.
Namaz vakti geldiinde biriniz ezan okusun, en yal-
nz size imm olsun"' buyurdu 1262[116].
Bu hads Kitbu'l-Ezn'm "Seferde bir tek mezzin ezan

1262[116]
okusun diyen kimse" unvanl 17. ile "Kraatte musv

olduklarnda en bykleri mm olsun" un-vnl 49. bblarnda
gemiti.
Hadsin buradaki bala dell olan ksm "sonra ban kaldrp
azck durdu" fkras ile "yn nc ile drdnc rek'atlar
arasnda otururdu.." fk-rasdr. Bu istirahat celsesi ki, birinci ile
ikinci, nc ile drdnc rek'atlar arasnda, secdeden ban
kaldrdktan sonra azck oturup, ondan sonra kalkmaktr. Daha
evvel getii gibi bu celseyi bz limler mstehb sayyor,
bzla-. r da tanmyor. Geen bblardaki aklamalara da bak.
940
87-.......el-Ber yle demitir: Peygamber (S)'in
ruk'u, iki secde arasndaki oturmas birbirine
takriben musv idi 1263[117].
88-.......Enes (R): Peygamber (S), bize nasl

namaz kldrr idiyse, onu grdm ekilde size
namaz kldrmaktan vazgemeyeceim, dedi. Sabit ibn
Elem el-Bunn, namazn ta'rfi olmak zere yle de-
di: Enes, sizi yaparken grmediim bir ey yapard:
Ban ruk'dan kaldrd vakit, gren secde etmeyi
unuttu diyecek kadar ayakta dururdu. ki secde
arasnda da yine gren unuttu diyecek kadar otururdu
1264[118].
1263[117] Bu hads ayn kitabn "Ruk'u tamamlamann snn.."

unvanl 40. babnda gemiti. Aklamalar iin oraya
baklmaldr.
1264[118] Sabit el-Bunn bu ifdelerle Enes'in kavme ve celsesini
ta'rf etmitir ki, o da Peygamber'in kavme ve celsesini tatbik

ediyordu
Bu hads de ayn kitabn "Ruk'den ban kaldrd zaman
beden Uzuvlarnn tamamen sakinleip yatmas" unvanl 46.
babnda gemiti. Aklamalar iin oraya baklsn.
941
60- Bab: Namaz Klan Kimse Secde
Esnasnda Kollarn Yere Yayp Demez
Ve Eb Humeyd: Peygamber (S) secde etti de

ellerini yere yaymakszn ve biribirine
yanatrmakszin koydu, dedi 1265[119].
89-.......Bize u'betahds edip yle dedi: Ben

Katde'den iittim, o da Enes ibn Mlik'ten.
Peygamber (S): "Secdede i'iidl zere bulununuz. Hi
biriniz kollarn (secde esnasnda) kpein kolunu yay-
mas gibi yaymasn" buyurdu 1266[120].
1265[119]Bu ta'lk, iki bb sonra gelecek olan "Teehhdde oturma

snneti.." unvanl 64. babn ikinci hadsinin bir parasdr.
1266[120] Kollarn yere yaymaktan nehyolunmasndaki hikmet,
nehyolunan hey'etin ten-bel ve namaza lykyle ehemmiyet

vermeme hline benzemesidir. Hlbuki kollarn kaldrlp
yanlardan uzaka tutulmas tevazu' hline daha mnsibi
olduu gibi, aln yere dayamaya da dalia ziyde hizmet eder.
Herhalde kollar secdede yaymak mekruhtun Fakat bu, tenzh
kerhattir
942
61- Namaznn Tek Rek'atlarnda Olduu
Zamanlarda (Bir Mddet) Dmdz Oturup,
Sonra Ayaa Kalkan Kimse Bab
90-.......Bize Mlik ibnu'l-Huveyris el-Leys(R)

haber verdi ki, kendisi Peyamber(S)'i yle namaz
klarken grmtr: Peygamber namaznn tek
rek'atlarmda olduu zamanlarda (bir mddet) dmdz
oturmadka (sonraki rek'at iin) ayaa kalkmazd
1267[121].
62- Bab: Namaz Klan Kimse Rek'attan

Kalkt Zaman Yere Nasl Dayanr?
91-.......Eb Klbe yle demitir: Mlik ibnu'l-

Huveyris (R) bize geldi de, bizim u (Basra'daki)
Bu hads birinci ile ikinci, nc ile drdnc rek'atlar

1267[121]
arasnda istirahat oturuuna, yni azck oturduktan sonra

mtekib rek'ata gemek iin ayaa kalkmaya id olan
rivayettir. Buna dayanarak bz limler bu celsenin
mstehblna kaail olmular, bzlar da bu celseyi ihtiyarlk
ve za'f kaydyle mstehb grmler, daha bakalar ise buna da
kaail olmamlardr. Geen 59. bbda da bu konuda bilgi
verilmiti
943
mescidimizde bize namaz kldrd. Gelince: Namaz
klmak istemediim hlde sizlere namaz kldracam.
Lkin sizlere Peygamber'i nasl namaz klar
grdm gstermek istiyorum, dedi: Eyyb dedi ki:
Ben, Eb Klbe'ye: M-lik'in namaz nasl oldu (yn
nasl kldrd)? diye sordum. Bizim u eyhimiz, yn
Amr ibn Seleme'nin namaz gibi dedi (ki o eyh, birinci
rek'atta sucddan ban kaldrdktan sonra ayaa
kalkmadan evvel otururdu). Eyyb: Bu eyh,
(i'tidlden baka olarak her intikaalde) tekbri
tamamlar, ikinci secdeden ban kaldrdnda biraz
oturur ve yere dayandktan sonra ayaa kalkard, dedi
1268[122].
63- Bab: Namaz Klan Kimse ki

Secdeden (ncye) Kalkarken Tekbir Alr
Abdullah ibn Zubeyr de kalknda tekbr alrd

1269[123].
1268[122] afi'ye gre snnet olan, yere dayanarak kalkmaktr.

Hanefler'de bu dayanma snnet deildir
1269[123] bnu'z-Zubeyr'in bu fiilini bn Eb eybe sahh bir
944
92-....... Bize Fulayh ibn Sleyman, Sad ibnu'l-
Hris'ten tahds etti. O, yle demitir: Eb Sad Hudr
(R) bize namaz kldrd da, bu namazda secdeden
ban kaldrrken, (ikinci) secdeye varrken, bu
secdeden ban kaldrrken, ikinci rek'attan ayaa
kalkarken tekbrleri aktan ald ve: Peygamber'i
namaz byle klar grdm, dedi 1270[124].
isndla mevslen rivayet etmitir.

1270[124] sml'nin et-Mustahrac'ndaki hadsin sonunda
tercemesi ile, "Eb Sad namazdan knca ona: Senin
kldrdn namaz hususunda insanlar ihtilfa dtler, denildi.
Bunun zerine Eb Sad, minberin yannda ayaa kalkt da
cemate hitaben: Vallahi kldnz u namaz hakknda ihtilf
km, kmam; hi umurumda deil. Ben Raslullah(S)'
namaz byle klar grrdm, dedi" ziydesi de vardr ki, bu,
Buhr'deki metni daha ziyde zh ediyor.
Askaln'nin dedii gibi, hadste sz edilen bu ihtilf, namazda
immn tekbrleri aktan syleyip sylememesi hakknda vki'
olmutu. mrn hadsinin erhlerinden bilindii zere, Emevler
ile ta'ym ettikleri miller, ntikaalt tekbrlerini cehren
almazlard. Eb Sad'in ihya etmek istedii snnet unutulmu
ve cematten ounun mehul kalm olduundan, tekbrlerde
cehr, snnete uygun mudur, deil midir? diye ihtilf vki'
olmutur.
Kulb Sitte sahihleri inde bu hadsi yalnz Buhr tahrc
etmitir. Buhar hadsleri zerine Mustahrac yazan smi,
baka bir tarkten Eb Sad Hud-r'nin namaz kldrmas
sebebini naklediyor. Ma'lm olduu zere Medne'nin Emevler
tarafndan vlsi olan Mervn ibnu'l-Hakem, Medne'de
945
93-....... Bize Gayln ibnu Cerr, Mutarrf'tan
tahds etti. O, yle demitir: Ben, mrn ibn Husayn
(R) ile birlikte (Cemel vak'asndan sonra) Al ibn Eb
Tlib'in arkasnda bir namaz kldm. Emru'l-M'minn
Al, secdeye varrken, secdeden kalkarken, ikinci
rek'attan kyama kalkarken hep Allhu Ekber diye
tekbr ald. Al namazdan selm verip kt zaman,
mrn benim elimden tuttu da: Yemn olsun bu zt
bize, Muhammed(S)'in kldrd namaz kldrd -
yhud yle: Vallahi bu zt bana Muhammed'in namaz
kldn-n hatrlatt -, dedi 1271[125].
64- Teehhdde Oturma Snneti Bab
Ve mm'd-Derd, namaznda erkek oturuu
olmad zaman, yhud bir zr bulunduu zamanlarda Eb

Hureyre'yi namaz kldrmak zere kendine nib nasb edermi.
"Bir defa Eb Hureyre hastaland, yhud hazr deildi. Bize
namaz Eb Sad kldrd. Namaza balarken, ruk'a varrken,
secdeye giderken..." diye sze balyor.
1271[125] Bu hads ksa ve uzun lfzlarla ayn kitabn "Tekbrin
scdda tamamlanmas" ve "Tekbrin ruk'da tamamlanmas"

unvnlaryle geen 35. ve 38. bblarnda da gemiti.
Aklamalar iin oralara baklmaldr
946
hey'etinde otururdu; kendisi de bir fakhe idi 1272[126]
94-.......Abdullah ibn Umer'in olu yle haber

vermitir: Kendisi, Abdullah ibn Umer'in namazda
teehhd iin oturduunda bada kurduunu grm.
(Abdullah dedi ki:) Ben de babam Abdullah ibn Umer
gibi bada kurdum. Ben o gnlerde yaa kktm.
Babam Abdullah ibn Umer beni bu oturutan nehy etti
ve: Namazdaki snnet ancak sa ayan dikmen, sol
ayan da bkmendir, dedi. Olu ona: Sen bunu yapp
duruyorsun, deyince; bn Umer: (Evet, yapyorum)
nk ayaklarm beni tamyor, cevbn vermitir
1273[127].
1272[126] Buhr mm'd-Derd'nn bu oturuunu ei-Trhu's-

Sctgr'mde Mekhl'den mevslen rivayet etmitir. Bunu bn Eb
eybe de rivayet etmitir
1273[127] Bir fiilin snnet oluuna sahbnin ahadet etmesi,
Peygamber'in bu hususta ya szn iitmi, yhud fiilini

grm olduuna dellet eder ki, bir merf' hads hkmndedir.
Namazda otururken sa aya dikip sol aya bkmek snneltir.
Snnetin bu kadar sabit olduktan sonra oturuun sfat
hakknda ihtilf edilmitir. Bz insanlar erkek oturuu ile kadn
oturuu arasnda ayrlk grrler. Buhr bb balnda
mm'd-Derd'nn namazda teehhdde erkek gibi
oturduunu rivayet etmekle berber,'mm'd-Derd'nn bir
fakhe olduu kaydm ilve et-mes, oturularda erkek ile kadn
947
95- Bize Yahya ibn Bukeyr tahds edip yle
dedi: Bize el-Leys, Hlid'den; o da Arar ibn
Halhala'nn olu Muhammed'den; o da Amr ibn
At'nn olu Muhammed'den tahds etti. H Ve yine
bize el-Leys ibn Sa'd, Yezd ibn Eb Habb'den ve Yezd
ibn Muhammed'den; onlar da Muhammed ibn Amr
ibn Halhala'dan; o da Muhammed ibn Amr ibn
At'dan tahds etti. Muhammed ibn At yle demitir:
Peygam-ber'in sahblerinden bir takm zevat ile
beraber otururken, Peygam-ber'in namazn konutuk.
Eb Humeyd es-Sid yle dedi: Raslullah'm
namazn en iyi belleyeniniz ben idim. Ben O'nu g-
rrdm ki, iftith tekbrini aldnda ellerini omuzlan
hizasna getirir. (Sonra Kur'n'dan bir mikdr okurdu).
Ruk'a vardnda elleriyle dizlerini tutard. Sonra
belini (kamburlatrmadan) bker, ban kal-
arasnda fark gzetmemek mezhebine mail olduunu i'r eder.

Seleften bzlar kadn hakknda snnet bada kurmak
olduunu sylemi; bzlar da yalnz nafile namazlarda bada
kurmasn tecvz etmitir.
Herkese gre nafile namazda ve yalnz hasta hakknda farzda
bada kurmann cevaznda, limler arasnda ihtilf vardr.
948
drdnda kemiklerinden her biri yerli yerine
gelinceye kadar dorulur. Secde ettiinde kollarn yere
yaymakszn ve biribirine yanatrmakszn koyup,
ayaklarnn parmaklarn kbleye kar getirir. lk iki
rek'at banda (teehhd iin) oturduunda, sol
ayann zerine oturup sa ayam diker 1274[128]. Son
rek'atta oturduunda ise, sol ayan ileri alp ve
dierini dikip, mak'adesi stne oturur idi 1275[129]. el-
Leys ibn Sa'd da, Yezd ibn Eb Habb'den; Yezd ise
Muhammed ibn Halhala'dan; bnu Halhala ise bn
1274[128] Sol ayan zerine oturup sa ayan dikmeye "iftir"

denir. Tahv'nin rivayetinde teehhd hey'eti hakknda tafslf
fazladr. Orada yle deniliyor: "Sonra oturup sol ayan iftir
etti, yn altna ald. Sa ayann sln kbleye kar getirdi.
Sa avucunu sa dizinin zerine ve sol avucunu sol dizinin
zerine koydu. Ve ahadet Kelimesi'ni telffuz ederken parma
ile iaret elti".
1275[129] Mak'ade zerine bu oturmaya "teverruk" denir. Bu
hadsin Eb Dvd'daki rivayetinin sonunda: Ahmed bn

Hanbel rivayetinde u ziyde vardr: Eb Humeyd ile birlikte o
mecliste hzr bulunan sahbler: Doru sylyorsun,
Raslullah ite byle namaz klard, dediler" ziydesi vardr ki,
kssann bu fkras Buhr'de yoktur. Eb Humeyd'n rivayet
ettii bu hads, bu suretle pek ziyde ehemmiyet kazanyor. Zr
takriben on sahbnin daha tasdkna mazhar oluyor.
Bu hads, birinci ve ikinci oturu arasnda oturua fark
gzetenler ile gzetmeyen Eb Hanfe arasndaki dayanaklardan
biridir. afi ile o tarafta kalan birok fakhler, birinci oturuta
yalnz iftiras, ikinci oturuta ise teverruk snnet addederler.
949
At'dan iitmitir. Eb Salih, el-Leys ibn Sa'd'dan
"Kullu fakaarin" eklinde syledi. Ve Abdullah ibnu'l-
Mubrek, Yahya ibn Eyyb'dan syledi. O yle de-
mitir: Bana Yezd ibnu Eb Habb tahds etti. Ona da
Muhammed ibn Amr "Kullu fakaarin (= Her srt
kemii)" eklinde tahds etmitir'.1276[130]
65- Peygamber (S) kinci Rek'attan

nc Kalkt ve Geriye Dnmedii in,
Birinci Teehhd Vacib Grmeyen Kimse
Bab
96-....... ez~Zuhr yle demitir: Bana

Abdulmuttalib oullar'nn azadhs olan Abdurrahmn
ibn Hrmz tahds etti. Ve Zuhr bir kerre de Raba
ibnu'l-Hris ibn Abdilmuttalib'in azadhs diye syledi
(ki bu iki nisbet arasnda mnft yoktur). Ezd
ene'den ve Abdu Menf oullar'nn halflerinden
olan Abdullah ibn Buhayne ki Pcy-gamber'in
1276[130]Buhr buradaki isndlarla, bu hadste vki' olan

an'anelerin sem menzilesinde olduunu ifde etmek istemitir
(Kastalln).
950
sahblerinden idi unu nakletti: Peygamber (S) bir
defa onlara le namaz kldrm. Bu namzda'ilk iki
rek'attan sonra teehhde oturmakszn (secdeden
nc rek'ata) kalkm. nsanlar da O'na uyarak
birlikte ayaa kalkmlar. Namaz bitirip de -halk,-
selm vermesini bekledikleri srada- oturduu yerde
tekbr alp, selm vermeden (yanlmaktan dolay) iki
kerre secde etmi ve sonra selm vermitir 1277[131].
66- ( ve Drt Rek'atl Namazlarda)

Birinci Oturuta Teehhd Okumak Bab
97-.......Abdullah ibnu Mlikin ibnu Buhayne

(R) yle demitir: Bir kerre Raslullah bizlere le
namaz kldrd. zerinde oturmak vazifesi varken
ayaa kalkiverdi. Nihayet namaznn sonunda -
bulunduu zaman oturduu yerden iki secde yapt
1278[132].
1277[131] Bu lassayagre ilk teehhdn mahalli olan birinci

oturuun terki zerine nok-- sann yanlma secdesi ile
btnlenip telfi edilmesi, birinci teehhdn farz olmadna
dell saylmtr. Nitekim cumhur kavli budur
1278[132] Yn selmdan nce ve teehhdden sonra iki secde
951
67- Sonuncu Oturuta Teehhd Okumak
Bab

Peygamber'in arkasnda namaz kldmz
vakitlerde'es-m ala Cibnyle ve Mk-yle, es-Selmu
alfulnin vefulnin {Cibril'e ve Mikl'e selm olsun.
Fuln ve fuln meleklere selm olsun) derdik.
Raslullah (S) bize dnd de yle buyurdu: "Selm
Allah'n kendisidir 1279[133]. Herhanginiz namaz
kldnda et-Tahyytu lilhi ve's-salvtu ve't-
tayybtu. es-Selmu ateyke eyyuhen-nebiyyu ve
rahmetu lhi ve be-rektuhu. es-Selmu aleyn ve al
yapt. Bu hadste "zerinde oturma vazfesi varken ayaa

kalkverdi" dedii in, bz limler bunda vu-cba bir i'r
vardr, demilerdir.
et-teehhd; tefa'ul vezninde, namaz oturuunda ehdet
Kelimeler'ni m-temil olan "Tahyyt" okumak ma'nsnadr
ki, er' bir vaz'dr (Kaams Ter.).
1279[133] Buhr'nin dier rivayetinde hads es-Selmu al'llht
fkrasn ihtiva ediyor. Selm, Allah'n gzel isimlerinden

olunca, es-Selm alllah, es-Selm al's-Selm takdrinde olmu
oluyor ki, selmn ma'kl vechi kalmaz. Peygamber bu se-beble
"Selm Allah'n kendisidir" (Yn, O'na selm gerekmez)
buyurmutur.
952
ibdillhVs-stthyn (Tahiyyetler Allah'a dnc ve
O'na mahsstur. Salvt Allah iindir; tayyibt da O'na
mahsstur. Ey Peygamber, selm, Allah'n rahmeti ve
bereketleri Senin zerine olsun. Bize ve Allah'n slih
kullarna selm olsun), desin 1280[134]. Zr bu
ibdu'llhVs-slihyni dediinizde, gkte olan ve yerde
olan herslih kula rcV olmu olur. (Bundan sonra da:)
E-hedu en l ilahe le'llh ve ehedu enne
Muhammeden ahduhu ve rasluhu (ehde ederim
ki, Allah'tan baka hakk ma'bd yoktur. Yine ehdet
ederim ki, Vluhammed O'nun kulu ve elisidir),
deyiniz" buyurdu.
1280[134] Bundan sonraki ibare "Veala ibdi'ilh's-

slihyn"lafzyla selm etmenin dier lfzlara neden stn
olduunu beyn eden bir ara cmledir. Yoksa "Ve ala
bdillhi's-slihyn "den sonra hemen teehhd gelir. Nitekim
bz rivayetlerde bu ara cmlesi kelmn sonuna ve
teehhdden sonraya alnmtr. Bu rivayette.bu szn araya
girmesi rvlerden birinin tasarrufu gibi grnyor.
Peygamber'in "es-Selmt al Cibryle ve Mikyle, es-Selmu
alfulann ve falann" diyerek melek isimlerini saymaktan
vazgeirmek iin rettii bu mbarek lfz, Peygamber'in
cevmi'u'I-kelm szlerinden biridir. Farz muhal sahbler
mrleri olduka birer birer melike isimlerini saysalard, yine
meli-kenin ou akta kalacakt. Bu lfz ise btn melekleri
mil olduu gibi, Peygamberler Rasiler, Sddklar, hulsa
slih olan kullarn hepsini de mildir
953
68- (Teehdden Sonra) Selamdan nce
Dua Etmek Bab
99-.......Bize Urveibnu'z-Zubeyr, Peygamber'in

zevcesi e'den haber verdi. ie (R) ona yle haber
vermitir: Raslullah (S) namazn iinde (yn
sonunda) 1281[135]: "Allhumme inn ezu bike miti
azbVl-kabri. Ve ez bike min fitnetVl-MeshVd-
Deccl Ve ezu bike mine'l-mahy vel-memti.
Allhumme inn ezu bike mine1-me'semi vel-
marami ( Y Allah, ben kabir azabndan Sana
snrm. Dec-cl Mesih fitnesinden de Sana snrm.
Haytn ve lmn fitnelerinden de Sana snrm. Y
Allah, ben gnh ilemekten ve borlu olmaktan da
Sana snrm)" diye du ederdi. Bir szc kendisine:
1281[135]Fi's-Salt = Namazda" demekle, namazn hangi

rknnde bu duann okunaca kat' olarak binemese de du
yerinin namazn sonunda teehhdden sonra selmdan evvel
olmak lzm gelecei akl karinelerden baka bz haberler ile de
sabit oluyor. Nitekim bundan sonraki bbda zikredilecek bu
hadsin dier rivayetinin sonunda "Sonra diledii duay seer"
buyurulmutur. Hadsler birbirini tefsir edicidir. Binenaleyh
du yerinin son teehhdden sonras olduu taayyn ediyor. Bu
konuda baka hadsler de vardr.
954
Bortan Allah'a snmay neden ok sylyorsun?
dedi. Bunun zerine Peygamber: borland vakit
sz syler de yalan uydurur; sz verir de sznde
duramaz" buyurdu 1282[136].
Yine ez-Zuhrden: yle demitir: Bana Urve
haber verdi ki, ie: Ben Raslullah'tan, namaznn
iinde Deccl fitnesinden Allah'a snmakta olduunu
iittim, demitir.
Muhammed ibn Ysuf yle dedi: Ben Halef ibn
mir'den iit-tim;,o, eddesiz el-Mesh ile eddelenmi
el-Messh isimleri hakknda: Bu ikisi arasnda hibir
fark yoktur; bunlarn biri s aleyhi's-selm, dieri de
Deccldir, diyordu 1283[137].
1282[136] Mesh.s ibn Meryem'e de, Deccl'e de denir. Lkin

ikincisi dima Deccl kay-dyle birinciden ayrdedilir. Deccl'e
Mesn denilmesi, kendisinden hayr silindii, yhud gzlerinden
biri silik olup tek gzl olduu, yhud yeryzn ksa zaman
iinde dolaaca iindir.
Meryem olu s'ya Mesh denmesi hakknda trl trl
vecihler beyn edilmi ise de, kelimenin brnce "Meha"dan
alndna dir olan vecih, hepsinden kuvvetli grnyor.
1283[137] Buhr bu fkrada, o ztn Mesh ve Messh isimleri
arasnda fark grmediini hikye ediyor. Bu iki isim arasnda

fark olduu grleri de vardr.
955
100-....... Bize el-Leys, Yezd ibn Eb Habb'den;
o da Ebu'l-Hayr'dan; o da Abdullah ibn Amr'dan; o da
Eb Bekr es-Sddk'dan tahds etti. Eb Bekr,
Raslullah'a: Bana bir du ret de, namazmn iinde
(yn sonunda) onunla du edeyim, demi. RasluIIah
da: "Allhumme inn zalemtu nefsi zulmen kesran. Ve
l yagfiru'z-zunbe ill ente. Fafir l hafiraten min
indike ve'rhamn. nneke ente'l-gafru'rrahmu (Y
Allah, bhesiz ben kendime ok zulm ettim.
Gnhlar mafiret edecek de ancak sensin. yle ise
kendi rahmiyyet katndan gelen bir mafiret ile bana
mafiret ve bana rahmet eyle. bhesiz ki. Gafur ve
Rahm, ancak Sen'sin), de" buyurdu 1284[138].
Bu hadsi sahb sahbden rivayet etmitir. Bundan

1284[138]
dolay da hadscilerden kimi Abdullah ibn Amr'n msnedinde,

kimi ise Eb Bekr'in msnedinde zikretmilerdir.
Hadste taleb, niyaz ve rahmetle ikml ediliyor. Ve-du Allah'n
Gafriyet ve Rahmiyetine ltica ile sona erdiriliyor, ki bu
mbarek duann cevmi'u'l-kelimden olduuna bhe yoktur.
Zr kul, byk ve ok zulm sahibi olmak gibi taksrtnm
kemlini i'tirf etmekle beraber, mafiret ve rahmetten ibaret
olan in'mn kemlini de taleb ediyor. Mafiret, cehennem
ateinden uzak braklmak, rahmet de cennete girdirilerek
Rabb'a nazardan hissedar klnmaktr. Ne saadet! Ne byk
kurtulu ve zafer!
956
69- Teehhdden Sonra (Selamdan nce)
Vacib Olmakszn Tercih Olunacak Dua Bab
101-.......Bana akk, Abdullah ibn Mes'd'dan

tahds etti. O yle demitir:
Bizler Peygamber'in beraberinde namaz iinde
bulunduumuzda, es-Selmu ala lhi min ibdihi, es-
Selmu alfulnin vefulnin (= Allah'a kullarndan
selm olsun. Fuln ve fuln meleklere de selm olsun)
der idik. Peygamber (S) bize: 'Allah'a selm olsun de-
meyin. nk Selm, Allah'n kendisidir. Lkin yle
deyiniz: Et-Tahyytu ve's-salvtu ve't-tayyibtu. Es-
Selmu aleyke eyyuhen-nebiyyu ve mhmetullahi ve
berektuhu. es-Selmu aleyn ve al ibdVllhVs-
slihyn. Zr sizler bu bdi''llhi''s-slihyn " sy-
lediiniz zaman, gkte olan her kula -yhud gk ile yer
arasndaki her slih kula- rci' olmu olur. (Sonra da:)
Ehedu enl ilahe ille'l-lh ve ehedu enne
Muhammeden abduhu ve rasluhu deyiniz. Sonra
musallen ok beendii duay seer de onunla niyazda
957
bulunur" buyurdu 1285[139].
70- Namaz Klp Tamamlanncaya Kadar

Alnn ve Burnunu Eliyle Silmeyen Kimse Bab
Eb Abdillah el-Buhr: Ben el-Humeyd'yi

grdm ki, o musallnin namaz iinde iken alnn elle
mesh edip silemiyeceine bu gelecek hadsle ihticc
ediyordu, dedi.
102-....... Bize Him, Yahya'dan; o da Eb

Seleme'den tahds etti. O, yle demitir. Ben (Kadir
gecesini) Eb Sad'e sordum. O, yle dedi: Ben
RasluIIah (S)' su ve amur iinde secde eder hl-ile
grdm. Hatt (namazdan ktmzda) Raslullah'n
alnnda amur izini grdm 1286[140].
1285[139] Buradaki "Sonra en ok beendii duay seer" ta'bri,

dualarn vcib olmayp, mcndb olduuna dellet etmitir.
Teehhdden sonra Peygamber'e salt okumak afi'ye gre
vcibdr. Bzlarna gre ise bu da mendbdur
1286[140] Peygamber unutarak yhud da ru'ysnn tasdiki iin
bilerek burnundan amur izini silmemiti. nsanlar grsn de

bu gecenin o gece olduunu istidlal etsinler diye. Peygamber'in
bunu hissetmemi olmas yhud cevazn beyn iin bilerek
958
71- (Namazn Sonunda) Selam Vermek
Bab
103-.......Bize ez-Zuhr, Hind bintu'I-Hris'ten

tahds etti. mm Seleme (R) yle demitir:
Raslullah (S) :namzdan- selm verdiinde, selmn
tamamlad zaman kadnlar hemen kalkarlar ,
Raslullah da ayaa kalkmadan evvel azck dururdu
1287[141].
bn ihb yle demitir: yle sanyorum ki -

Allah en iyi bilendir-Raslullah'n bu bekleyip
terketmi olmas da muhtemildir. Mellif Buhr bu

ihtimllerden dolay bu husustaki ii, bununla istidlal eden
Humeyd'ye muvafakat veya muhalefette mc-tehide brakp,
hkm vermemitir.
Bu hads, daha geni olarak ayn kitabn "amur iinde iken de
burun zerinde secde etmek" unvanl 54. babnda da gemiti.
1287[141] Namazdan kmak iin selmn farz veya snnet olduu
mes'elesinde grler ayrlmtr.'Mlik, afi ve Ahmed ibn

Hanbel'e gre selm rkndr; namazdan czdr; namaz
onunla tamm olur. Selm vermedike namazdan kmak caiz
deildir.
Eb Hanfe'ye gre bir rivayette vcib, dierinde snnettir.
Bu hads, Peygamber'in namazdan kmak iin selma devam
ettiini i'r edicidir. Buna dellet eden dier hadsler de oktur.
"Sall kem raeytunn usalli" hadsiyle ise, bu kat' olarak
sabittir
959
elenmesi, kadnlar, cematin namazdan km
olanlar kendilerine yetimezden evvel savumu
bulunsunlar iindir 1288[142].
72- Bab: mamla Namaz Klan Kimse

mam Selam Verirken Selam Verir
Ve ibn Umer, imm selm verdii vakit,

arkasnda olanlarn hemen selm vermelerini
mstehb grrd 1289[143].
104-... Itbn (R): Biz Peygamber'le birlikte

namaz kldk. 0 selm verdii vakit, biz de selm
verdik, demitir 1290[144].
1288[142] Bu szden Peygamber'in, kadnlarn mescidden

kmalarna vakit brakmak iin biraz bekledii anlalyor
1289[143] bn Umer'in bu haberini bn Eb eybe ma'nsyle
rivayet etmitir.
1290[144] Bu hads, evvelce daha mufassal bir lfzla Kitbu's-
Salt'm 46. babnda gemiti. Buhr bunu Sahh 'inin on

yerden fazla yerlerinde tahrc etmitir. Burada Buhr'nin bu
hadsten karmak istedii hkm, me'mmun -du ve dier
eylerle megul olarak- selmn immn selmndan sonraya
brakmamas mstehb olduudur. bn Umer'in haberini de
bunun iin rivayet etmitir.
960
73- mamn Selamna Karlk (Olmak
zere nc Bir) Selm Tekrar Etmeyen ve
Namazn ki Selm le ktifa Eden Kimse Bab
105-....... Bize Ma'mer, ez-Zuhr'den haber

verdi. O, yle demitir: Bana Mahmd ibnu'r-Rab
haber verdi ve Raslllah' hatrladn, evlerinde
bulunan bir kovadan azna su alp pskrdn
hatrladn syledi. Bu Mahmd yle dedi: Ben
Itbn ibn Mlik el-Ensr'dcn sonra Salim oullan'nn
birinden iittim. Itbn yle dedi: Ben kendi kavmim
olan Salim oullan'na namaz kldrr dim.
Peygambcr'e geldim de: Gzlerimi inkr eder oldum.
Seler benimle kavmimin mescidi arasnda engel
oluyor. Gnlm arzu etti ki, Sen bize gelsen ve benim
evimde bir yerde namaz kldrsan, ben de o yeri bir
mescid edinsem, dedim. Raslullah: "nallah
(bunu)yaparn?" dedi. Ertesi sabah Raslullah,
beraberinde Eb Bekr olarak, gndz iddetlendikten
sonra bana geldi. Peygamber ieri girme izni istedi.
Ben de izin verdim. Eve girdiinde oturmad, hemen:
961
"Evinizin neresinde namaz kldrmam isliyorsun?"
dedi. Akabinde Itbn Peygambere, namaz kldrmasn
arzu ettii mnsib bir yeri gsterib iaret etti. Orada
Peygamber namaza durdu. Biz de arkasnda saff olduk.
Selm verdii vakit, biz de selm verdik 1291[145].
74- Namazdan Sonra Zikr (Etmek) Bab
106-.......bn Abbs (R) yle haber vermitir:

nsanlar farz namazdan knca yksek sesle zikretmek
1291[145]Buhrbu hadsi Kitbu's-Salt, "Evlerde mescidler..."

unvanl 46. bbda, kk fiz farkyle ve ayr tarkten rivayet
etmiti. Hadsin buradaki bala dcil olan yeri, son cmlesidir.
Namazdan kmak iin ka kerre selm verilir? Bu selmlar
ikidir. Birok hadslerde bildirildii zere musall bir kerre sa
tarafna yanan ak grinn-ceye kadar dnp "es-Selmu
aleykm ve rahmetullah", bir kerre de sol tarafna yine yanan
ak grnnceye kadar dnp "es-Selmu aleykm ve
rahmetullah" der. Namazdan karken selmn snnet olan lfz
ite budur. Peyganber'in baka lfz ile selm verdiini rivayet
eden yoktur.
Mlikler imma selm redd olmak zere, muktednin kbleye
ynelerek nc bir selm daha vermesini mstehb grrler.
Buhn muktednin nc selm vermeksizin yalnz iki selm
le yetineceine dell olmak zere, bu Itbn ibn Mlik hadsini
buraya getirmitir. Buhr, bilindii zere, mes'elede ayr
grler olduu zaman bal kesin hkm ver-miyecek bir
ifde ile yazyor.
962
(t) Peygamber (S)'in zamannda var idi.
Yine ayn senedle bn Abbs: Ben bu sesi iitir
iitmez, bununla {yn zikr seslerinin ykselmesiyle)
insanlarn namazdan ktklarn bilirdim, demitir
1292[146].
107- Bize Al ibnu Abdillah haber verip yle

dedi: Bize Sufyn (ibn Uyeyne) tahds edip yle dedi:
Bize Amr (ibn Dnr) tahds edip yle dedi: Bize Eb
Ma'bed, bn Abbs'tan haber verdi. bn Abbs (R): Ben
Peygamber (S)'in namaz bitirdiini tekbrden
anlardm, demitir.
Al ibnu'l-Medn dedi ki: Bize Sufyn, Amr'dan
tahds etti. Amr ibn Dnr: Eb Ma'bed, bn Abbs'm
1292[146]Seleften bzlar farz namazdan sonra tekbr ile Allah'

anmakla sesi ykseltmenin mstehb olduuna bu hadsle
istidlal etmilerdir. Zr bn Abbs, Peygamber zamannda
yaplan bir eyi haber veriyor ki, bu merf' haber hkmndedir.
Hlbuki mezheb imamlar tekbr ve zikr ile ses ykseltmenin
mstehb olmadnda mttefiktirler. Yalnz mteahhrnden
bn Hazin bunu mstehb gryor. mm afi, bu hadsi
Peygamber'in dima yapmayp bz kerreler sahblerine zikrin
keyfiyyetini retmek iin cehren zikretmi olduuna hamledip,
namazdan ktktan sonra immn da me'mmun da gizlice
zikretmelerini ve retme maksad bulunursa, retmek iin
aktan edilip sonra gizlenmesini terch etmitir.
963
azadl klelerinin en doru sz-lsdr, demitir. Al
ibnu'l-Medn: Eb Ma'bed'in ismi Nfiz'dir, dedi
1293[147].

Fakirler Peygamber'e geldiler de: Servet sahihleri en
yksek dereceleri ve devaml ni'meti alp gittiler. Onlar
bizim kldmz gibi namaz klyorlar, bizim oru
tuttuumuz gibi oru tutuyorlar. Onlarn artk mallar
var da onunla hacc ediyorlar, umre yapyorlar, cihd
ediyorlar, sadaka veriyorlar, dediler. Peygamber (S)
yle buyurdu: "Size bir ey haber vereyim mi ki, siz,
onu yaptnz takdirde hem (bu hususlarda) sizi
gemi olanlara yetiesiniz, hem de sizden sonraya
kalanlardan hibir kimse size yetiemesin 1294[148]? Ve
ilerinde bulunduunuz cemat iinde en hayrl
1293[147] Buhr bunu Al ibnu'I-Medn'den; o da Sufyn ibn

Uyeyne'den; o da Amr ibn Dnr'dan olarak nakletmekle, bu
Eb Ma'bed hadsinin shhatinde ta'n yaplamiyacan, Eb
Ma'bed'in dil bir rv olduunu, nk bunu Ahmed de
Msned'inde rivayet ettiini... iaret etmitir
1294[148] "Sizlerden sonraya kalanlar.."dan maksad, bu
reteceim zikri yapmayp, derecelere nail olmakta geri
kalanlar demektir
964
(mmet) siz olasnz 1295[149]? Meer ki (onlarn iinde
size tavsiye ettiim amelin) benzerini yapan biri
bulunsun 1296[150]. Her farz namazdan sonra otuz
kerre tesbh eder, tahmdeder, tekbr alrsnz'1. Rv
dedi ki: Aramzda ihtilf ettik: Bzmz otuz kerre
tesbh, otuz kerre tahmd eder, otuz drt kerre
tekbr alrz, dedi. Bunun zerine (sormak iin) yanna
dndm. O: Subhnallh, vel-hamdulVllahi ve Allhu
Ekber ta'brlerinden her biri otuz er oluncaya kadar
1295[149] En hayrl olmakla vasflanan mmet, sadaka veren

zenginlerle zikreden fakr-lerin toplam olmak daha uygundur.
Bu hayriyyet, yalnz zikredici fakrlere tahss edilirse, zikrin
sadakadan mutlaka efdal olduuna hkmetmek lzm gelir ki,
bu dima byle olmaz
1296[150] Bu istisna hkmnce, reteceim zikirleri yapan
zenginler, sizlerin aasnda kalmam olurlar demek gibidir.

Bu takdrce istisna edilen zenginler, ikyet eden fakrlere ya
musv, ya onlardan efdal olmu olurlar. Bundan da zikredici
zenginlerin, zikredici fakirlerin -hi deilse- aasnda
olmadklar istidlal olunur.
Fakrlere tesliyyet verici olan Peygamber'in bu retmesinden
maksad, mutlaka zenginleri fakirlerin aasnda brakmak
deil, ml kudretleriyle yetie-miyecekleri sevblara, en yksek
derecelere ve devaml n'mete kolaylkla yetiebilmelerinin
yolunu gstermektir. nk "Bu Allah'n bir fadldr ki, onu
kime dilerse ona verir" (el-Mide: 54; e-Hadd: 21; el-Cumua:
4).
"Allah'n kiminizi kiminizden stn klmaya vesile yapt
eyleri temenni etmeyin...'1 (en-Nis: 31)yetindeki nehiy ise,
husul mmkin olmayan eyleri temenni hakkndadr
965
sylersin dedi 1297[151].
109-.......Bize Sufyn es-Sevr, Abdulmelik ibn

Umeyr'den; o da Mugre ibn u'be'nin ktibi
Verrd'dan tahdsetti. Verrd yle dedi: Mugre ibn
u'be, Muviye'ye yazd bir mektbda bana yle
iml etti. Peygamber (S) her farz namazdan sonra: "L
ilahe UW-llhu vehdehu la erike lehu. Lehu 1-mlk
ve lehu yl-hamdu ve huve ala klli ey 'in kadr.
Allhumme la mania lim a 'tayte vel mu 'tiye Uma
mena He vel yenfau ze 1-ceddi minke 1-ceddu (=
Yegne Allah'tan baka hibir ilh yoktur. Onun hibir
orta yoktur. Mlk O'-nundur.'Hamd O'na mahsstur.
Her eye kudreti yeten de O'dur. Y Allah, Sen'in
verdiine mni' olabilecek hi yok; vermediini
Bu rivayete gre rv Sumeyy baka trl, ihtiml ki on

1297[151]
bir kerre tesbh ve tahmd ve tekbr edeceini anlam. Ehlinden

kendisine muhalif olan zt, tekbrin otuz drt kerre olacam
sylemi. Eb Hureyre'den hadsi alp bu mes'elede hakem
edinilen Eb Salih, dorusu otuz tesbh, otuz tahmd, otuz
tekbr olduunu sylemi. Fakat bu konuda birbirine muhalif
rivayetler oktur. Yalnz Ayn bunlardan on altsn tesbt
etmitir. Biz hulsa olarak unu diyebiliriz ki, bu zikirlerin
adetleri hakkndaki rivayetler muhtelif olduu gibi tertb-leri
arasnda da ihtilf vardr.
966
verebilecek de hi yok. Zenginlik sahibinin zenginlii
ve baht, Sen'in ltfun ve ihsann yerine geip de
kendisine fide veremez}" der idi 1298[152]. Ve u'be,
Abdulmelik'ten de bu hadsi rivayet etti. Ve yine u'-
be, el Hakem'den; o da el-Kaasm ibnu
Muhaymira'dan; o da Ver-rd'dan olmak zere bu
hadsi rivayet etti. el-Hasen el-Basr: Bu "el-Ceddu",
zenginliktir, dedi 1299[153].
75- Bab: mam Selam Verdii Zaman

nsanlara Ynelir
110-....... Bize Eb Raca, Semre ibn Cundeb

{R)'den tahds etti. O: Peygamber (S) bir namaz kld
zamh (selm verdikten sonra) yzn bize doru
1298[152] Namazdan sonra bu zikri okumak mstehb olduu gibi,

okunmas mstehb dier zikirler de vardr. Muviye bu zikri
esasen biliyordu. Bildii hlde Mug-re'ye yazp sormasndaki
maksad bildiini takvye ve te'kddir. ayet unutulmu bir
para varsa bu suretle hatrlamak ve bunu herkese yaymaktr
1299[153] Bunlar hadsin dier tarkleridir. Bunlar Sirc kendi
Msned'inde; dierleri de kendi kitblannda mevslen rivayet

etmilerdir
967
dndrrd, demitir 1300[154].
111-....... Zeyd ibn Hlid el-Cuhen (R) yle
demitir: Raslullah (S) Hudeybiye'de geceleyin yaan
yamurdan sonra bize sabah namaz kldrd.
Namazdan knca yzn cemate dndrd de: "Azz
ve Ceii olan Rabb'mzn ne buyurduunu bilir
misiniz?" dedi. Sahbiler: Allah ve Raslu en bilendir,
dediler. Raslullah dedi ki: "Allah: Kulfanmdan kimi
bana m'min, kimi kfir (olarak) sabaha eriti. Her
kim Allah 'in fadl ve rahmeti ile zerimize yamur
yad dedi ise, ite o baha mn etmi, yldza mn
etmemitir. Her kim defuln vefuln yldzn nev'i
Buhr bu hadsi Sahfh'inin onbirden fazla yerinde, ayr

1300[154]
ayr mes'elelere dell olmak zere rivayet etmitir. Buradaki

rivayet Ceniz Kitb'nda gelecek uzun hadsin mukaddimesidir.
limlerin bzlar: "mmn, me'mm olanlara arkasn
dnmesi, imamlk hakkna msteniddir. Binenaleyh namaz
bitince arkaya dnmenin sebebi zail olacandan, rn'mir^lere
kar byklenmeyi kaldrmak iin onlara ynelmesi lzm
gelir" demitir. Bzlarna gre de bu, cemate katlmak isteyen
hriteki kimsenin artk namazn bitmi olduunu istidlal
etmesi iin mstehb klnmtr. Zr immn yz selmdan
sonra da kbleye dnk olsa, hl namaz klnyor zanneder.
Bu hadsin zahirine gre, imm namazdan sonra zikrullah gibi
bir sebeb-den dolay otursa yzn cemate dnecek.
Haneflerin kavli budur. filer ise, sa tarafn cemate, sol
tarafn da mihraba dner, derler.
968
(yni batp domas) ile zerimize yamur yad
dediyse ite o, bana mn etmemi, yldza mn
etmitir" buyurdu 1301[155].

bir gece yats namazn gecenin bir ksmna kadar
geriye brakt. Nihayet namaz kldrd zaman yzn
bizlere dndrd de: "nsanlar namaz klm ve
uyumulardr. Sizler ise namaz beklediiniz mddete
bir (nevi') namaz iinde olmakta devam etmisinizdir"
buyurdu 1302[156].
1301[155]Bu hadslerde "Fuln ve fuln yldzn batp domas ile

zerimize yamur yad" demek, yamurun yldzn fiili
olduuna kaail olarak syledikleri; iin, ya irk ma'nsma
kfrdr, yhud da ni'meti nankrlk ma'nsna kfrdr, ki,
bu da verici ve mni' olucu Allah olduuna mnlar olup, nail
olduklar nzktan dolay Allah' anmay unutup, mriklere
benzeyerek yldzlardan bahsedenler hakknda sdk olur. Her
iki ma'nca da ilh ni'metleri yldzlara isnd etmek, dnen
yasaktr. nk birinci ma'nya gre kfr sarihtir. kinci
ma'nya gre irkin bir hatdr. nk hem dne aykrdr, hem
de kfirlerin syledikleri bir sze benzemektedir
1302[156] Buhr bu hadsi Mevkti's-Salt Kitb'nn "Yats
namaznn vakti gece yar sna kadardr..." unvanl 27. babnda

da tahrc etmiti. Hadsin buradaki bala dell olan ksm,
"Namaz kldrd zaman yzn bizlere dndrd" fkrasdr
969
76- Selamdan Sonra mamn Kendi
Namaz Yerinde Biraz Elenmesi Bab
Ve Bize Adem yle dedi: Bize u'be ibn Haccc,

Eyyb Sahtiyn'den; o da Nfi'den tahds etti. O yle
demitir: bn Umer farz kld yerde, snnetleri de
klard 1303[157].
Ve (onu izleyerek) Kaasm ibn Muhammed de
bunu yapt.
Eb Hureyre'den, onun Peygamber'e ref ettii
zikr olunan "mm farz kld yerde nafile klmaz"
sz ise, sahh deildir 1304[158].
113- Bize Ebu'l-Veld tahds edip yle dedi:

Bize brhm ibn Sa'd tahds edip yle dedi: Bize ez-
Zuhr, Hris'in kz Hnd'den; o da mm Seleme'den
1303[157] bn Umer'in bu fiilini bn Eb eybe mevslen rivayet

etmitir
1304[158] Buhr farz mtekib nafileye kalkan kimsenin yer
deitirmesini emredici olup Eb Dvd, bn Mce ve Beyhak

taraflarndan rivayet edilen bu Eb Hureyre hadsi iin; "L
yashhu = Sahh olmaz" diyor. nk bunda inkta ve zaflik
vardr
970
tahds etti. mm Seleme (R): Peygamber (S),
(namazdan) selm verdii zaman yerinde azck
beklerdi, demitir.
bn ihb: yle zannediyorum ki, Peygamber'in
bu beklemesi, -Allah en iyi bilendir- namaz klp da
gitmekte olan kadnlarn kmalar (savumalar)
iindir, demitir 1305[159].
bn Eb Meryem de yle dedi: Bize Nfi' ibn
Yezd haber verip yle dedi: Bana Ca'fer ibn Raba
haber verdi. Ona bn ihb yazp yle demitir: Bana
Frs oullar'na mensb bulunan Haris kz Hind,
Peygamber'in zevcesi mm Seleme'den tahds etti.
Bu Hind, mm Seleme'nin arkadalarndan idi.
mm Seleme: Raslullah selm verirdi de,
mihrbdan ayrlmazdan evvel kadnlar mescidden -
kar ve evlerine girerlerdi, demitir 1306[160].
Ve bnu Vehb dedi ki: Ynus'tan; o da bn
ihb'dan. O: Bana Hind el-Firsiyye haber verdi,
1305[159] Buna gre cematin hepsi erkeklerden olursa, bu

elenme mstehb olmaz
1306[160] Bu zikredilen hads hakknda dier bir tarktir. Bunu ve
dierlerinden ounu Muhammed ibn Yahya ez-Zuhl, ez-

Zuhriyyt kitabnda mevsulen rivayet etmitir.
971
demitir 1307[161].
Ve Usmn ibn Umer dedi ki: Bize Ynus,
Zuhr'den haber verdi. O: Bana Hind el-Firsiyye
tahds etti, demitir 1308[162].
Ve ez-Zubeyd yle dedi: Bana ez-Zuhr haber
verdi. Ona da Hind bintu'l-Hris el-Kuraiyyetu haber
vermitir. Bu kadn Ma'bed ibnu'I-Mkdd'n nikh
altnda idi. Bu Ma'bed de Zuhre oullan '-nn yeminli
dostu idi. Hind de Peygamberdin zevcelerinin
yanlarna girer kard.
Ve uayb, Zuhrfden syledi. O: Bana Hind el-
Kuraiyye tahds etti, demitir. bnu Eb Atk da yle
dedi: ez-Zuhr'den, Yahya ibn Sad tahds etti. Onu bn
ihb'dan; o da Kurey'ten bir kadndan; o kadn da
1307[161] bn Vehb'in bu haberini Nes mevslen rivayet etti. Bu

daha tafslidr. Kadnlar selm verdiklerinde hemen kalkarlar,
Raslullah ile birlikte namaz klm olan erkekler duracaklar
kadar dururlar, Raslullah kalkt vakit de erkekler
kalkarlard". Buna gre kalkp kmalar iin erkeklerin imm
beklemelerinin snnet olduu da anlalyor.
1308[162] Usmn ibn Umer'in hadsini Buhr, ayn kitabn gelecek
olan "Kadnlarn Mes-cidlere kmalar..." unvanl 81. babnda

nvyet etti
972
Peygamber'den tahds etmitir 1309[163].
77- nsanlara Namaz Kldrp Da Bir

htiyac Hatrlayan ve nsanlar (Omuzlara)
zerinden Geerek Giden Kimse Bab 1310[164]
114-.......Ukbe ibnu'l-Hris (R) yle demitir;

Medine'de Peygamber'in arkasnda ikindi namaz,
kldm. Peygamber selm verdi. Sonra kalkt, acele
acele ve cematin omuzlar stnden aarak, ka-
dnlarna mahss hcrelerden birine gitti. nsanlar,
Peygamber'in bu sr'atli gidiinden rktler 1311[165].
1309[163] Yalnz bu sonuncu ta'lk mevsl deildir. nk Hind,

tbiiyye'dir. Buraya ka-dark btn ta'lklerin hepsi dier
hadsiler tarafndan mevslen rivayet edilmitir. Sonuncusu da
dier tariklerde mevsl olduundan, sdece ekil bakmndan
mevsl de, hakikatte o da mevsldr
1310[164] Buhr buradaki balk ile, bundan nce geen
"Selmdan sonra biraz oturma.." hkmnn, hemen kalkmay

gerektiren bir ihtiy olmad vakte mahss olduunu, hemen
kalkmay gerektiren bir ihtiy varsa, immn o beklemeyi terk
edebileceini hadsteki Peygamber'in fiili ile istidlal edip,
gstermek istemitir (Ayn).
1311[165] Sahbler'in bundan rkp korkmalar tabi idi. Onlar
Peygamber'de ne zaman byle almadklar bir fevkaldelik

grseler, acaba istenmeyen bir hdise mi oldu diye, dima
korkarlard.
973
Biraz sonra cematin yanna kt. Ve onlarn, kendinin
sr'atli gidiinden hayret ettiklerini grnce:
"(Namzda iken) bizde biraz altn olduunu hatrladm
1312[166]. Onun beni alkoymasn istemedim de taksim
edilmesini (ve datlmasn) emrettim" buyurdu
1313[167].
78- Namazdan knca Saa ve Sola

Bklp, Sadan ve Soldan ine Gitmek Bab
Enes ibn Mlik, namazdan knca kh saa, kh

sola dner gider, ve srf saa dnmeyi aratran yhud
1312[166] Bu, namaz iinde namaza id olmayan bir eyi

dnmekle namaza bozukluk arz olmadn gsterir
1313[167] Buradaki alkoymaktan maksad, altnlar hatra getirip
de Allah'a ynelmekten megul etmek demektir. Peygamber

"yle adamlar vardr ki, onlar ne bir ticret, ne bir al veri
Allah zikretmekten, dosdoru namaz klmaktan, zekti
vermekten alkoymaz... "(en-Nr:37) yetinin
mantkunca,hibir ticret ve hibir dnyev gailenin kendilerini
Allah' anmaktan alkoymayan bykler zmresinin ba olduu
hlde, bu dnceye varmas, ihtiyatnn kemlinden olmakla
beraber, dny metimn,mal ve menfatin insanlar hakk
yolundan azdrmaktaki acb te'srini bi'1-fiil gstermek iin de
olduu htra gelir.
Buhr bu hadsi Zekt, sti'zn Kitblar'nda da rivayet etmitir.
974
saa bklmeyi kasdedenleri ayplard 1314[168].

Herhangi biriniz (namazdan karken) muhakKak sa
tarafna dnmek, zerine vcibdir zannederek eytna
namazndan bir hisse ayrmasn 1315[169]. Yemn olsun,
ben Peygamber'in sol tarafa dndn ok kerreler
grm-mdr 1316[170].
1314[168] Enes'in bu fiili, Msedded'in el-Msnedu'i-Kebtr'inde

mevslen rivayet edilmitir. Enes'in bu rivayetini te'yd eden
haberler oktur. Bu cmleden olarak bn M-ce'nin sahh sened
ile rivayetine nazaran Abdullah ibn Amr: "Namazda Ras-
lullah'n sana da soluna da bkldn grmmdr"
dedii gibi, Al ibn Eb Tlib de: "Namaz klann ii sa cihette
ise sama, sol cihette ise soluna dner" demitir
1315[169] eytna hisse ayrmak, byle btl bir i'tikaad yznden
vesveseye dp eytn sevindirmek ve onun masharas olmak

demektir.
1316[170] Mslim'de Enes'ten dier bir rivayet vardr: Bunda rv
Sudd, Enes'e: Namaz kldmda, namazdan nasl kaym?

Samdan m, yoksa solumdan m? diye sordum. Ben
Raslullah'm ekseriya sa taraftan ktn grrdm dedi, di-
yor. Buhr'nin ta'lkina Mslim'in bu rivayeti munfi' gibi
grnyorsa da ha-kkate aralarnda zdlk yoktur. nk
Buhr'nin rivayetinde sl cihete doru bklp gitmenin men'
olunduuna dir bir iaret yoktur. Yalnz sa taraf iltizm
edenlere ayplamas vardr ki, bu ayplama saa dnmenin
vcbunu i'ti-kaada rci'dir. Nitekim hadste bn Mes'd bu
itihad reddetmitir.
975
79- i Sarmsak, Soan ve Prasa Yemek
Hakknda Gelen Hadisler Bab
Ve Peygamber(S)'in: "Her kim alktan yhud

(sevip rabet etmek veya katk edinmek gibi) baka bir
sebebden dolay sarmsak yerse, sakn bizim
mescidimize yaklamasn" sz 1317[171].

Peygamber (S) Hayber gazvesinde "Her kim u
yeillikten yn sarmsaktan yediyse, mescidimize
yaklamasn" buyurdu 1318[172].
N'evev, bn Mes'd ile Enes hadsindeki Peygamber'in enok

saa veya sola dndne id haberi yle te'lf eder: "Her iki
sahb de Peygamber'in hem saa, hem sola doru dnp
gittiini ok grm olup, u kadar ki, herbiri kendi i'tikaadna
gre ekseriyetin hangi fiilde olduunu haber vermitir" der
1317[171] Bu, hadsin lfz deildir. Fakat bu, musannif Buhr'nin
derin fkh anlay ve hadsi -ma'nsyle zikretmeye cevaz

vermesindendir. Alk ve dierleriyle kaytlama, Mslim'in
Cbir'den rivayet ettii hadsin bz tarklerinde gelen sahb
kavlinden alnmtr
1318[172] Metinde de tasrh edildii zere, bu hads Hayber'de
sylenmitir
976
117-.......Bize bn Cureyc haber verip yle dedi:
Bana At haber verip yle dedi: Ben Cbir ibn
Abdillah'tan iittim, yle dedi: Peygamber (S)
sarmsa kasdederek: "Her kim bu yeillikten yerse
mescidlerimize namaza gelmesin" buyurdu. Rv At
ibn Eb Rebh dedi ki: Cbir'e (yhud Abdulmelik ibn
Cureyc dedi ki: At'ya): Acaba hangi sarmsa
kasdediyor? dedim. Zannma gre sarmsan ancak
iini kasdediyordu, dedi.
Ve Mahled ibn Yezd (193), bn Cureyc'den
olmak zere yle dedi: Ancak kokusunu murd etti,
cevbn verdi-(demitir) 1319[173].
118- Bize Sid ibn Ufeyr tahds edip yle dedi:

Bize bnu Vehb, Ynus'tan, o da bn ihb'dan tahds
Bu hadslerden karlan hkm, i sarmsa yemek

1319[173]
haram deil, mekruhtur. Zhiriyye limlerinden bzs

sarmsan harmlina kaail olmutur. Kerhati kokusundan
dolaydr. Zr gerek mesciddeki cemat, gerek mescid dndaki
hzrlar kokusundan eziyet duyarlar.
Soan, prasa, turp gibi irkin kokusu olan yeillikler de
sarmsak gibidir. Bu hadslerden bu gibi irkin kokulu eylerle
aibeli yiyeceklerin i olarak yenmesinde kerhetolduu gibi,
bunlar yiyenlerin koku gidinceye kadar mescide ve dier
topluluklara varmaktan nehyolunduklar anlalyor
977
etti. At dedi ki, Cbir ibn Ab-dillah yle syledi:
Peygamber (S) yle buyurdu: "Her kim sarmsak
yhud soan yemi bulunursa bizden -yhud
mescidimizden- uzak dursun ve evinde otursun"
1320[174].
Yine ayn senedle gelen hadste, Peygamber

(S)'in yanna iinde taze sebzeler bulunan bir tencere
getirildi. Peygamber onda ho olmayan bir koku
duydu. Ne olduunu sordu. inde olan sebzelerin ne
olduu kendisine haber verildi. Bunun zerine
sahblerin yannda bulunanlardan birine (iaret
ederek), ona: "Gtrnz" buyurdu. (O sahb de
Peygamber'in) byle yaptn grnce, onu yemek is-
temedi. Bunun zerine Peygamber: "Sen bundan ye,
zr ben senin munct etmediklerinle munct
ederim" buyurdu 1321[175].
1320[174] Metnin buraya kadar olan ksm ayr, bundan sonras da

ayr bir hadstir. Ancak senedleri bir olup, ayn mes'elede
birbirini tamamladklar iin Buhr ikisini bir yere toplamtr.
Hatt rih bn Hcer Askaln, birinci ksmn Hayber'de, ikinci
ksmn hicretin balangcnda vki' hadsler olduunu tasrh
ederek, aralarnda en az alt senelik bir zaman faslas
bulunduunu haber veriyor.
1321[175] Munct, bir kimseye fsldamak ma'nsmadr. Allah'a
978
Ve Ahmed ibn Salih, ibn Vehb'den olmak zere
"Utye bi-kdrn fhhadirtun" yerine, "Utye bi-bedrin
fh hadrtun"demitir. bn Vehb: "Bedr"den maksad
"Tabakan fh hadrtun (inde yeil sebzeler bulunan
tabak)" dur demitir. el-Leys ile Eb Safvn, Y-
nus'tan bu kdr kssasn zikretmediler (de, sdece ilk
hadsle yetindiler).
(Mellif, yhud eyhi Sad ibn Ufeyr yhud da
bnu Vehb:) Bu kdr kssas Zuhr'nin (mudrec olan)
sznden mi, yhud zikredilen hadsin iinde mi
rivayet edilmitir, bilmiyorum, demitir.
119-.......Abdulazz yle demitir; Bir kimse

Enes ibn Mlik'e:
Peygamber(S)'den sarmsak hakknda ne iittin?
diye sordu. O da: Peygamber (S): "Her kim u
yeillikten yedi ise bize yaklamasn ve bizimle birlikte
namaz da klmasn" buyurdu, dedi.
niyz munct denmesi, gizleme cihetiyle olduuna binendir.

Buradaki munct, hzrlarn muttali' olamayacaklar vehile,
meleklerle tekellm ma'nsmadr.
979
80- ocuklarn Abdest Almalar,
Kendilerine Temizlenmek ve Gusl Etmenin Ne
Zaman Vacib Olaca, Cemaat Namaz le
Bayram ve Cenaze Namazlarnda Hazr Olup
Yetyikinlerin Saflarna Dahil Olmalar Bab

Sleyman e-eybn'den iittim, yle dedi: Ben Eb
Amr e-a'b'den iittim, yle dedi: Bana, Peygamber
ile birlikte yolu kenarda kalm bir kabre urayan bir
zt haber verdi. Peygamber o kabrin yannda
sahbleri-ne imm olmu, sahbleri de o kabrin
arkasnda saff balamlardr. Sleyman eybn dedi
ki: Ben a'b'ye: Y Eb Amr, bunu sana nakleden
sahb kimdir? diye sordum. O: bnu Abbs'tr, dedi
1322[176].
1322[176]Hadsin bb balna hid olan yeri "Peygamber o

kabrin yannda sahbleri-ne imm oldu, sahbleri de o kabrin
arkasnda saff baladlar" fkraschr. Bu hads Kitbu'l-Ceniz
rivayetlerine dhil olmak lzm gelirken, Buhr'nin bunu
burada at bbda zikretmesindeki hikmet, kssann cereyan
ettii zamanda henz bali olmam bulunan bn Abbs'n o
cenaze namaznda ve o cematte hzr olmasdr. Bu hadsi
burada rivayet etmekte ocuklarn cematte hzr ve safflara
980
121-.......Bana Safvn ibnu Suleym, At ibn
Yesr'dan; o da Eb Sad el-Hudr'den tahds etti.
Peygamber (S): "Cumua gnnn ykanmas her bali
olan kimseye vcibdir" buyurmutur 1323[177].
122-.......Bize Sufyn, Amr ibn Dnr'dan haber

verdi. O yle demitir: Bana ibn Abbs'n azadlis olan
Kureyb haber verdi. bn Abbs (R) yle demitir: Bir
gece Peygamber'in zevcesi teyzem Mey-, mne bintu'l-
Hris'in evinde kaldm. Peygamber uyudu. Gecenin
bir' ksmnda olduu zaman RasluJlah kalkt. Asl
duran kk bir krbadan haff bir abdest ald. Rv
Amr ibn Dnr bu abdestin pek ha-ff olduunu
gsteriyordu. Sonra kalkp namaza durdu. Ben de
dhil olabileceklerini anlatmak istemitir.

1323[177] Bul ve ihtilm, cumua ykanmasnn art olunca,
cumua namaz da dier namazlar da buldan evvel vcib

olmam olur. Cumhurun kavli budur. Zten Buhr de Kitbu'l-
Cumua hadslerinden olan bu hadsi, bundan evvel ve sonraki
iki hadsle birlikte buradaki bbda dercetmesi, bunu anlatmak
iindir. Bununla beraber gusl iin deilse de, abdest ve namaz
ile mkellefiyetin ocuklara da daha evvel, yn on yanda
baladn ileri srenler vardr. Delilleri Eb Davud'un Swe/f
inde rivayet edilen iki rrierf' hadstir
981
kalktm, ve O'nun ald abdest gibi ben de abdest
aldm. Sonra geldim ve Peygamber'in sol tarafna
namaza durdum. Peygamber benim yerimi deitirdi,
beni sa tarafna durdurdu. Sonra Allah'n diledii
kadar namaz kld. Sonra yan st yatp uyudu, hatt
horladi. Nihayet mund geldi, O'na namaz vaktini
haber veriyordu. Peygamber kalkt ve onunla beraber
namaza gitti, ve abdest almadan namaz kldrd.
(Sufyn dedi ki:) Biz Amr ibn Dnr'a: nsanlar, Pey-
gamber Jin gzleri uyur amma kalbi uyumaz derler (ne
dersin?), diye sorduk. Amr da: Ben Ubeyd ibn
Umeyr'den; Peygamberlerin ru'y-lar vahiydir,
dedikten sonra "nn erfi'l-menmi enn ezbahuke
Ben ru'ymda seni boazlyorum diye gryorum" (es-
Safft. 102) yetini okuduunu iittim, dedi 1324[178].
123-.......Enes ibn Mlik'ten. Ona da anne

annesi Muleyketahds etti. Muleyke, Rasllah iin
1324[178]Buhr bu hadsi Kitbu'I-Vud', "Abdest almakta

hafifletme yapma" unvanl 5. babnda da rivayet etmiti. Burada
hadsin bb balna deli olan ksmlar, bn Abbs'n ocuk
olduu hlde abdest alp, Peygamber'in yannda namaza
durmas... fkralardr
982
hazrlad bir yemee Raslullah' da'vet etmiti.
Raslullah, o yemekten yedikten sonra: "Kalknz da
size namaz kldraym" buyurdu. Enes dedi ki: Ben
hemen kullanla kullanla simsiyah kesilmi olan
hasrmza varp, zerine (yumua-sn diye) biraz su
serptim. Raslullah namaza durdu. Yetm benimle
beraber, koca kar da bizim arkamzda "saff olduk.
Raslullah bize iki rek'at namaz kldrd 1325[179].
124-.......bn Abbs (R) yle demitir:-

Raslullah (S) Min'da stresiz olarak namaz kldrd
srada dii bir merkebe binerek kardan geldim. Ben o
zaman bul yana yaklamtm. Safflar-dan birinin
nnden getim. Merkebi otlasn diye salverdim.
Ondan sonra saffa girdim. Bu yaptma kimse ses
karmad 1326[180].
1325[179] Bu hads, Kitbu's-Salt, "Hasr zerinde namaz..

unvanl 20. bbda da gemiti Buradaki bala dell olan yeri
"Yetm benimle beraber... saff olduk fikrasidir. nk yetm
sz, kk ocua dellet etmektedir.
1326[180] Buhr bunu Kitbu'1-m, "Kn hads iitmesi ne
zaman sahh olur?" unvanl 18 bbda da ayr tarkden rivayet

etmiti. Burada ocuun cemaatte ve safHarnda, hzr olmas
fkras, bala hid ve dell olan ksmdr.
983
125-.......Bize uayb, ez-Zuhr'den haber verdi.
O yle demitir: Bana Urve ibn Zubeyr haber verdi.
ie: Peygamber, yatsy gecenin karanl
iddetlendii zaman kldrd, demitir. Ve rv Ayya
yle dedi: Bize Abdu'I-A'l tahds edip yle dedi:
Bize Ma'mer, ez-Zuhr'den; o da Urve'den; o da
ie'den tahds etti. ie yle demitir: Raslullah i
namazn ge vakte kadar brakt. Nihayet Umer:
Kadnlar ve ocuklar hep uyuyakaldlar diye
Raslullah'a nida etti. Bunun zerine Raslullah
darya kt da: "u muhakkak ki, yer halkndan
sizden baka hi kimse bu namaz klar deildir"
buyurdu. (Rv:) O gnlerde Medine ahlsinden baka
kimse namaz klmazd, dedi 1327[181].
126-.......Bize Sufyn es-Sevr tahds edip yle
1327[181]Buhr bu hadsi Kitbu Mevkiti's-Salt, "Yats

namaznn fazileti" unvanl 24. babnda da ayr tarkten rivayet
etmiti.
Hadsin buradaki bala dell olan ksm aktr: Kadnlar ve
ocuklarn mescidde,, cematte hzr bulunmalar fkras,
hadsin burada getirilmesine sebebdir.
984
dedi: Bana Abdurrahmn ibnu Abis tahds edip yle
dedi: Ben bn Abbs'tan iittim: bn Abbs' biri:
Raslullah ile birlikte (bayram namazgahna) kta
hzr bulundun mu? diye sordu. bn Abbs: Evet
(bulundum). O'na olan yaknlm olmasayd, orada
bulunamayacaktm. -Rv dedi ki: Yamn
kklnden dolay (bulunamayacaktm) demek
istiyordu.- Yine bn Abbs dedi ki: Raslullah, Kesr
ibnu's-Salt'n evinin hizasndaki stunun yanna geldi.
Sonra orada hutbe rd etti. Sonra kadnlarn
bulunduu tarafa gelip onlara va'z etti, hatrlatmalar
yapt ve sadaka vermelerini emretti. Bunun zerine
kadnlar, onlarn herbiri elini zerindeki (yzk
vesaire gibi) halkalara uzatp, znetini Bill'n eteine
atmaya balad. Sonra Peygamber Bill ile birlikte
evine dnd 1328[182].
1328[182]Bu hads, Bayramlar ve 'tism Kitblar'nda da

gelecektir.
Kendine mlik oiup, kendini oyuna kaptrmayacak yaa gelen
ocuun bayram ve dier ibdet toplant yerlerinde hzr
olmasnn meru' olduu bu hadsten de anlalyor. Keza buna
gre kadnlar bayram namazgahnda hzr bulunduklar
takdirde, immn onlara va'z ve tezkrde bulunmas ve sadakay
emretmesi ve bayram namaznn sahrada klnmas ve bayram
985
81- Kadnlarn Geceleyin ve Alaca
Karanlkta Mescidlere kmalar Bab
127-......ie (R) yle demitir: Raslullah (S)

namazn ge vakte kadar brakmt. Nihayet
Umer: Kadnlar ve ocuklar uyukladlar diye
Raslullah'a nida etti. Bunun zerine Peygamber
(hcresinden darya) kt da: "imdiyeryznde
sizden baka hibir kimse bu namaz beklemiyor"
buyurdu. (Rv dedi ki:) Yats namaz o zamanda
Medne'den baka bir yerde klnmazd. O zamanlarda
mslmnlar yats namazn kzlln gib olmasndan
gecenin ilk te birine kadar olan vakit arasnda
klarlard 1329[183].
hutbesinin namazdan sonra okunmas gibi hususlar da bundan

sabit oluyor.
1329[183] slm'n yaylma balangc olan o trihlerde byle
olmas pek tabidir. nk dier dnlerde yats namaz olmad

gibi, mslmnhk Medine'nin de hricinde yaylmamt. Vaka
Mekke'de bz mslmnlar vard. Fakat onlar gizlice kldklar
iin, cematle namaz yalnz Medine'ye mahss idi.
Bu hadsin buradaki bb balna hid olan fkras, "Kadnlar
ve ocuklar uyukladlar" ksmdr
986
128- Bize Ubeydullah ibn Ms, Hanzala'dan; o
da Salim ibn Abdillah'tan; o da bn Umer'den tahds
etti. Peygamber (S); ''Kadnlarnz sizden geceleyin
mescide izin istediklerinde kendilerine izin veriniz"
Bu hadsi el-A'me'ten; o da Muchid'den; o da
bn Umer'den; o da Peygamber'den olmak zere
rivayet etmekte u'be ibn Haccc, Ubeydullah ibn
Musa'ya mutbaat etmitir.
129-.......Peygamber'in zevcesi mm Seleme

(R) yle haber vermitir: Raslullah (S) zamannda
kadnlar farz namazdan selm verdiklerinde hemen
kalkarlar, Raslullah ve birlikte namaz klm olan
erkekler Allah'n diledii kadar dururlar (yn
duracaklar kadar dururlar), Raslullah kalkt vakit
de erkekler kalkarlard 1331[185].
1330[184] Bu hadse gre kd.nlann cemat namazna kacaklar

ve aym zamanda namaz ,in de olsa dar .kabilmeleri
kocasnn yhud velsinin iznine bal olduu sniciir.
1331[185] Hadsin bb bal ile mnsebeti gayet aktr.
987
130- Bize Abdullah ibn Mesleme, Mlik'ten
tahds etti. H Ve yine bize Abdullah ibn Ysuf tahds
edip yle dedi: Bize Mlik, Yahya ibn Sad'den; o da
Abdurrahmn kz Amre'den; o da ie'den haber
verdi. ie: u muhakkak ki, Raslullah (S) sabah
namazn kl-drrd, kadnlar mrtlar iinde
rtnmler olarak giderlerdi de, alaca karanlktan
dolay onlar tannmazlard, demitir 1332[186].

Raslullah (S): "Ben (bazen) namaza (kraati) uzatmak
niyetiyle dururum da (geriden) bir ocuun aladn
duyunca, anasna meakkat ve zahmet getirme-yeyim
diye, namaz ksa keserim" buyurdu 1333[187].
132-.......Bize Mlik, Yahya ibn Sad'den; o da

Abdurrahmn kz Amre'den; o da ie'den haber
1332[186] Bu hadste, kadnlarn namaz cematle ed etmek iin

mescide kmalar, bb balna delildir
1333[187] Buhr bu hadsi, Kitbu'I-Ezn, "ocuk alamas
srasnda namaz haff kldran kimse" unvanl.65. bbda da

rivayet etmiti. Bu hads iie ocuklarn mescide
girdirilmelerin.de be's olmad, kadnlarn erkek aftlarnn
arkasnda cemate katlmalar caiz olduu istidlal olunur.
988
verdi. ie (R): Raslullah (S) imdiki kadnlarn ihdas
ettikleri (fazla sslenme gibi) eylere erimi olayd
srl oullar kadnlarnn darya kmaktan (yhud
mescide gitmekten) men' olunduklar gibi bu kadnlar
da men' ederdi, demitir.1334[188]
Yahya ibn Sad dedi ki: Ben Amre'ye: srl
oullan kadnlar men' mi olunmular? dedim. Amre:
Evet, men' olunmulardr, dedi 1335[189].
82- Kadnlarn, Erkeklerin Gerisinde

Namaz Klmalar Bab
1334[188] Bu hadse gre, kadnlarn camilere gitmeleri, ar ve

pazarlarda gezinebilme-leri iin her trl fitneden emn
olunmasnn art klnd muhakkaktr
1335[189] Abdurrahmn kz Anre'nin srl oullan kadnlarnn
bu men' olunmalar hususundaki bilgiyi ie'den, yhud

bakasndan ald zahir oluyor.
Bu 81. bb altnda yazlan hadslerin dellet ettikleri hususlar
srasyle ksaca unlardr:
a. ie hadsinden, geri braklan yats namazn bekleyen
cemat arasnda kadnlarn ve ocuklarn bulunduu;
b. bn Umer hadsinden, kadnlarn mescidlere ve darya
gitmelerine izin verilmesi gerektii;
c. ie ve mm Seleme hadslerinden, Peygamber zamannda
gece ile gndz fark gzetilmeksizin, kadnlarn cematlere,
toplantlara devam edip, geri safflarda durduklar bilinmi
oluyor
989
Raslullah (S) namazdan selm verdiinde, selmn
tamamlad anda kadnlar hemen kalkar; Raslullah
kendisi ayaa kalkmazdan evvel oturduu yerde biraz
beklerdi. bn ihb ez-Zuhr: yle dnrm ki -
Allah en bilendir- Raslullah'n bu beklemesi,
kadnlarn, erkeklerin kendilerine yetimelerinden
evvel savuup gitmeleri iindir, demitir 1336[190].
134-.......Enes ibn Mlik (R); Peygamber (S) -

annem- mm Suleym'in evinde namaz kldrd. Ben
ve bir yetm ocuk Peygamber'in arkasnda namaza
durduk, mm Suleym de bizim arkamzda namaza
durdu, demitir 1337[191].
1336[190] Hadsten ve bn ihb'n bu sznden Peygamber'in;

kadnlarn mescidden serbeste kmalarna vakit brakmak iin
bekledii anlalmtr.
Bu hadsten; kadnlarn mescidlere kabilecekleri ve erkeklere
karmakst-zn namaz mtekib hemen mescidi terkedip
evlerine dnmeleri; onlar kncaya kadar immn namaz kld
yeri terketmemesi hususlar da sabit olmaktadr.
1337[191] Hadste zikredilen bu yetm ocuk, Peygamber'in azadls
Eb Dumeyre'nin olu Dumeyre idi.

Bu hads, nafile namaz iin de cemat tekilinin cevazna
delldir. Hanef-ler'e gre tervihden mada ted yn birbirini
da'vet suretiyle nafile klmak mekruhtur. arma olmakszn
990
83- Kadnlarn Sabah Namaz
Cemaatinden Sonra kp Gitmekte Sr'at
Etmeleri ve Namazdan Sonra Mescidde
Kallarnn Az Olmas Bab
135-.......ie (R) yle demitir: Raslullah (S),

sabah namazn karanlkta kildrrd da, m'minlerin
kadnlar namazdan sonra (evlerine) giderler,
karanlktan dolay tannmazlar yhud kadnlarn bzs
dierlerini tanmazlard 1338[192].
84- Kadnn Mescide kmak in

Kocasndan zin stemesi Bab
136- Bize Msedded tahds edip yle dedi: Bize
nafile klacak iki kimse, tesadfi olarak birbirine iktid

edebilirler.
Keza bu hadsten, ocuklarn da erkeklerle beraber bir saffta
durabilecekleri; kadnlarn ayr saffta olmalar gerekecei,
cematin arkasnda kadnlarn tek bana iktid etmelerinde
be's olmad istidlal ediliyor.
1338[192] Hadsin bb balna uygunluu aktr. 189. haiyede
geen aklama ve grler, buraya da aynen uygundur.
991
Yezd ibn Zu-ray', Ma'mer ibn Rid'den; o da ez-
Zuhr'den; o da Abdullah ibn Umer'in olu Slim'den;
o da babasndan tahds etti. Peygamber (S): "Herhangi
birinizin kars izin istediinde sakn kadm
men'etmesin" buyurmutur 1339[193].
Bu hadste zaman ve mekn kayd yoktur. Bu mutlakla

1339[193]
gre, gece olsun, gndz olsun; gerek mescide ve gerek dier bir
yere gitmek istediklerinde kendilerine izin vermek lzm
gelecei anlalrsa da, mutlak'tn mukayyed'e hamli lzm gelir
kaaidesine binen, diledikleri gibi ipleri salverilmi
olmayacaklar anlalr. Bu hadsin gerektirdii hkm, kadnn
-velev namaz iin olsun- dar kabilmesi, kocasnn veya
velsinin iznine bal olmasdr.
992
ll-KTBU'L-CUMUA
(Cumua Kitab)
1- Cumua'nn Farz Olmas, Yce Allah'n

u Kavli Sebebiyledir, Bab:
Ey mn edenler, cumua gn namaz iin

arld zaman hemen Allah' zikretmeye gidin. Al
verii brakn. Bu bilirseniz, sizin iin ok hayrldr
(el-Cumua: 9) 1340[1].
Buhr, Cumua'nn farzyyetini bu yetle isbt etti. Cumua,

1340[1]
en mehur lgate gre, cm'in tresi ve mm'in tre veya

sknu ile okunur. imdi perembe ile cumartesi dediimiz
993
1-.......Eb Hureyre (R) RaslulIah(S)'tan yle
buyururken iitmitir:
"Bizler (kitb ehline nazaran) en sonra
gelenleriz; kyamet gnnde en baa geecek olanlarz
1341[2]. undan dolay ki, bizden evvel onlara, (daha
sonra bizlere) kitb verildi. Sonra bu, onlara farz
klnan gnleri idi, fakat o gn hususunda ihtilf ettiler
gnlerin arasndaki gnn ismi, ayn zamanda o gn hutbeden

sonra klnmas farz olan iki rek'at namazn ismidir. Ess,
cem'yet ve cemat gibi toplanma ve dernek ma'nsyle alkal
olan. cumua, bizim bu ad ile bildiimiz ma'lm gnn ismidir
ve mslmnlann hafta bayramdr.
1341[2] Kitb ehline nazaran hirn, yn en sonra gelenler
olmamz, zaman bakrnn-dan sonradan geliimizdendir;

Peygamberlere id mmetlerin dnyya en son gelmi olanyz.
Sbkn olmamz ise hidyet ve .menzile ykseklii
bakmndan, eski mmetlerin nne gememiz ve bunun
semeresi olarak kyamet gnnde her mmetten evvel har
olunacamz gibi, en evvel hesab grlmek ve cennete girmek
hususlarnda da he> mmetin nne gemek, Muhammed
mmeti'-ne nasb olacaktr. Nitekim Mslim'deki Eb Hureyre
le Huzeyfe rivayetinde Biz hem dny ahlsinin en sona
kalanlaryz, hem de kyamet gnnde en baa geip btn
mahlkaattan evvel lehlerine hkm verJlecek (yhud:
aralarndaki da'-vlar ayrlacak) olanlarz" buyurulmutur
(Cumua, 6. bb, 22-857).
Bir bakma gre, pazardan hatt cumartesinden evvel gelen
gnn -ki cumuadr- faziletini elde ettiimiz iin sabklar
saylrz.
994
1342[3]. O gne i'tibr etmek iin Allah bizlere hidyet
verdi. Artk bu hususta insanlar bizim ardmzdan
geliidirler. Yahdler(in ibdet gn) yarn,
Hristiyan-/r(nki) de yarndan sonradr" 1343[4].
1342[3] Bu ihtilfa Kur'n'da da ksaca iaret edilmektedir.

"Cumartesi ta'tli ancak onda ihtilfa denlere (farz)
edi7tf/"(en-NahI:l27). Allah Tal'nn ta'zmini ve toplu olarak
bdet edilmeye tahsisini farz kld gn, ayn ile cumua m idi,
yoksa herhangi bir toplanma gn farz edilip de o gnn '
ta'ymi eski mmetlerin ictihdlanna braklm ve ictihd hats
olarak baka bir gn m seilmiti? Her iki ihtiml de vriddir
1343[4] Hidyetin burada iki vechi vardr: Ya Hakk Tal'nn gn
semeyi itihadmza brakmayp cumuay tahsis buyurmas

suretiyle hidyet, yhud gn ta'yni, gemi mmetler gibi bizim
de itihadmza havale edilmi iken, itihadmzda isabet edip,
Allah rzsna muvafk olan gn semekle mazhar olduumuz
hidyet. Medine'de ilk cumua namaz hakknda rivayet edilen
Es'ad ibn Zurre kssas ikinci ma'ny kuvvetlendiriyorsa da,
Eb Hureyre le Huzeyfe'nn yukarda ri-
. vyet ettikleri hadisin devam, ilk ma'ny te'yd etmektedir:
"Allah Tal biz-den evvel gelenlere cumuay tutmak yolunu
gstermedi. Yahdler'in huss gn cumartesi, Hristiyanlar'n
huss gn pazar oldu. Derken bizi dnyya getirdi ve cumua
gn yolunu bize gsterdi. Ve cumua, cumartesi, pazar
gnlerini ibdet gn klm oldu". "Allah bizleri o gne hidyet
eyledi"; bu kelmn tevcihi hususunda sarihler dediklerini
demilerdir. Tevrat'ta sahh olan bilgiye nazaran bende u gr
vardr: Cumartesi bizatihi Yahdler'e farz klnmt. Yanldk-
larn i'r eden o szn ma'ns, kitb ehli kendi gnlerini
hrmetli klmalarnda yn Yahdler cumartesiyi semekte,
Hristiyanlar pazar semekte hat ettiler demek deil, fakat
onun ma'ns udur: Allah, kullarna her bir hafta iinde
kendisine ibdet edilmek iin konulmu bir gn olmasn
995
2- Bab: Cumua Gn Ykanmann Fazileti
ocuklara yhud kadnlara cumuada hazr

bulunmak vcib olur mu? 1344[5]
kararlatrd, tte bu gn mcmel idi, ta'yn edilmemiti. Bu

gnn ta'yn edilmesi, Allah'n inyetiyle onlarn istidad
ilimlerine ve tabi isti'ddlanna braklmt. Yahd-ler'de,
Allah'n mahlkaatn bu gnde yaratmaya baladna ilimleri
bulunup, bu lim avmm ve havsslannn kalblerine sirayet
ederek, cumartesiyi ta'zme det edinmi ve buna alm
olduklarndan bu mcmellik onlar hakknda cu-martesi'de
taayyn etti ve bu gn, onlara farz klnd. Hristiyanlar
hakkndaki beyn da byledir. Muhammed mmeti ise, Allah'n
kullarn bo brakt zaman olan cumua gn hususundaki
ta'ynine hidyet buldu. Bylece onlar Yahudi ve Nasr'nn
ulaamadklar bir fazilete nail oldular. Yahudi ve Nasr'nn
kendi gnlerinden dolay knanm olmalar, her ne kadar hayz,
kadnn kendi ii ve kesbi altna girmeyip, tabi istidadndan
ne'et eden bir hl ise de, kadnn yine de hayz sebebiyle dn
eksiklii ile levm edilmesi gibidir. te bu tahkk iledir ki, hads,
Tevrat'ta da sabit olan duruma uygun dmtr. yi
dn!(h ^ Veliyyullah, e'rhu Tercim... s. 79-80).
Cumua yeti, cumuann farzyyetinde nass olduu gibi, bu ve
benzeri hadsler de nasstr.
1344[5] Bu balkta ksm vardr: Birincisi cumua gn
ykanmann fazleti; ikincisi ocuun cumuada hzr bulunmas;

ncs kadnn cumuada hzr bulunmasdr. Sonra Buhr,
birinci ksmn hkmn zikretmekle yetindi ki, o da y-
kanmann faziletidir. nk bunun ma'ns ykanmaa rabet
ettirmektir; bu hkmde deliller ittifak etmitir. Son iki ksmda
hkm kesin sylemedi de soru tarznda zikretti. ocuk ve
996
Umer'den haber verdi ki, Raslullah (S): "Her biriniz
cumua namazna geldiinde ykansn" buyurmutur
1345[6].
3-.......Abdullah ibn Umer (R) yle demitir: Bir

defa Umer ibnu'I-Hattb cumua gn (minber
stnde) dikilip hutbe rd ettii esnada, Peygamber'in
sahblerinden ve ilk muhacirlerden bir zt -ki Usmn
ibn Affn olduunda ittifak vardr- mescide girdi.
Umer , (gecikmesinden dolay onu tevbh ve inkr
kasdyle) yksek sesle: Bu 1 saat hangi saattir? diye
nida etti. O da: Megul idim, evime geldim, 1 derken
ezan iittim, ancak bir abdest alabildim, dedi. Bunun
zeri-> ne Umer (inkr daha iddetlendirerek): Bir de
Raslullah'n ykanmay emredip durduunu bildiin
kadn hakkndaki ihtimli gelecek hadslerle bertaraf edecektir.

1345[6] Bu emir, bu ykanmann cumua namazna hass bir
ykanma olduunu gsterir. Mslim'de "zerdeahaduhum..."

(el-Cumua, I-"844") denilmi olmas, bu hkm daha sarh
olarak anlatr.
997
hlde yalnz abdest almak h! dedi 1346[7].
4-.......Eb Sad Hudr'den: Raslullah (S):

"Cumua gn ykanmas, her bali olan kimseye
vcibdir" buyurmutur 1347[8].
3- Cumua in Gzel Koku Srnmek

Bab
5-.......Bize u'be, Eb Bekr ibnu'l-Mnkedir'den

tahds etti. O yle demitir: Bana Amr ibnu Suleym el-
Ensr tahds edip yle dedi: Ben Eb Sad'in yle
dediine ehdet ederim: Ben Raslullah (S)'n: "Her
bali olan-kimseye cumua gn ykanmak ve imkn
bulursa gerek misvaklanmak, gerek ho koku
srnmek vcibdir" buyurduuna ehdet ederim
1346[7] Bu hadste haber verilmi olan Peygamber'in srarl-

ykanma emri, vucb iin olmad anlalyor. Zr bu emrin
vucb iin olduu gerek Umer, gerek Usmn, gerekse mescidde
hzr olan dier sahblerce ma'lm olayd, Umer ten-bh ile
yetinmez de: "Hemen dn, ykan" der idi. Usmn'n ise o gn
cumua ykanmas iin evine dndne dir hibir tarkten
rivayet yoktur.
1347[8] Buradaki vcib szn fakhlerin ou tergb ve te'kde
hamletmilerdir
998
1348[9].
(Seneddeki Eb Bekr ibnu'l-Mnkedir,

kendisinden nceki rv Amr ibn Suleym'in u
mtalaasn haber verdi:) Amr dedi ki: Ykanmaa
gelince, bunun vcib olduuna ben de ehdet ederim.
Lkin misvak tutunmak ile koku srnmee gelince
vcib mi, deil mi, Allah bilir. Lkin bu hadste byle
gelmitir.
Eb Abdillah el-Buhr yle dedi:,O, yn
senedde geen Eb Bekr ibnu'l-Mnkedir, Muhammed
ibnu'I-Mnkedir'in kardeidir. Hadste rv olan bu
Eb Bekr'in ismi sylenmedi. Bu hadsi Eb Bekr
ibnu'l-Mnkedir'den, Bukeyr ibnu'l-Eecc, Sad ibnu
"Vcibdir" sz, "vcib gibidir" ma'nsna da gelebilir.

1348[9]
mm Mlik, vcba dellet eden hadslerin zahirine bakarak,

cumua ykanmasnn vcib olduuna kaail olmutur. Fakhlerin
ou ise, vucba kaail olmayp, vucb lfzn burada tergbe ve
emri vcib imicesine te'kde hamletmilerdir. Zr bu hadste -
vcib olmad zerinde ittifak edilmi olan- misvak tutunmak
ile gzel koku srnmek, ykanmak zerine atf edilmitir.
Ma'tf ile ma'tfun aleyh'in ise hkm birdir. kisi vcib
olmaynca gusl de vcib deil demektir...
Hulsa bu hadste emredilen ykanma, misvaklanma ve ho
koku srnme; bunlarn de cemate bedenin irkin
kokusuyle ez vermemek hikmetine binen olup, gusl, dier
ikisinden daha mstehb emirdir.
999
Eb Hill ve daha birok insanlar rivayet etti.
Muhammed ibnu'l-Mnkedir, Eb Bekr ve Eb
Abdillah ile knyelendirilirdi 1349[10].
4- Cumuann Fazileti Bab

Raslullah (S) yle buyurdu: "Her kim cumua gn
cnblk gusl ite ykanr 1350[11], sonra (ilk saatte
cumua namazna) 1351[12] giderse, bir deve kurbn etmi
gibi; ikinci saatte giderse bir sr kurbn etmi gibi;
nc saatte giderse (salam) boynuzlu bir ko
kurbn etmi gibi, drdnc saatte giderse bir tavuk
1349[10] Bu izahtan murd, u'be'nin bu hadsi Eb Bekr ibnu'l-

Mnkedir'den rivayet etmekte yalnz kalmadn gstermektir
(bn Hacer).
1350[11] Cnblk ykanmas ile ykanmak, keyfiyeti o ykanmaa
benzeyen ykanmak ma'nsnadir, yoksa cnb kimseye vcib

olmu gusl gibi hkmde, yn vu-cbda, ona benzeyen demek
deildir.
Maamafih bzlar vechi ebehi hkmde bulup, musallnin
hall ve haramda gz kalmakszn rahat ve nefs sknu ile
cumuaya gidebilmesi iin, cins mnsebetten sonraki ykanma
kasdediidiini sylemilerdir.
1351[12] "lk saatte" kayd, Muvatta'daki rivayette sabittir. Bu,
cumua namazna erken davranma saatlerinin balangcn ifde

eder.
1000
sadaka etmi gibi; beinci saatte giderse bir yumurta
tasadduk etmi gibi olur. mm (hutbeye) knca da
melekler hzr olur, zikri (yn hutbeyi) dinlerler"
1352[13].
5- Bab
7-.......Bize eybn, Yahya (ibn Eb Kesr)'dan; o

da Eb Seleme'den; o da Eb Hureyre (R)'den tahds
etti (ki o yle demitir): Umer cumua gn hutbe rd
etmekteyken mescide bir zt girdi. Hemen Umer:
Namazdan niin alkonuluyor sunuz? dedi. O zt: An-
cak ezan iitip abdest aldm, baka i yapmadm, dedi.
Umer: Peygamber (S)'in ''Herhangi biriniz cumuaya
1352[13]Mslim'deki rivayet de yledir: "Cumua gn olunca

mescid kaplarnn her birinde bir takm melekler, girenleri
sirasyle yazarlar; imm minbere kp oturunca fazilet
derecelerini tesbtte mahss olan sahfeleri yn defterleri drp
hutbeyi dinlemee gelirler... " (el-Cumua, 7. bb, 24-"850").
Cumuaya erken davranmak, cematin zimmetine terettb eden
bir vazfe-dir. mmn ise Peygamber ile Rid Halfeler'e
uyarak hutbe vaktine kadar gecikmesi snnettir.
1001
gittiinde ykansn" buyurduunu iitmediniz mi? dedi
1353[14].
6- Cumua in Ya Srmek Bab
8-.......Selmn el-Fris (R) yle demitir:

Raslullah (S) yle buyurdu: "Bir kimse cumua gn
ykanp elinden geldii kadar paklanr ve yandan
yalanr yhud evindeki kokudan srnr, sonra cu-
muaya kar, yanyana oturan iki kimsenin arasn
amaz, daha sonra (Allah tarafndan) ona takdir
olunduu kadar namaz klar, daha sonra da imm sze
balaynca (namaz bitinceye kadar) sesini keserse,
muhakkak o cumua ile teki cumua arasndaki
gnhlar mafiret edilir 1354[15]
1353[14]Bu hads, 3 rakamyle daha mufassal olarak geti. Hadsin

geen bb balna uygunluk vechi, Umer'in, erken
davranmaktan alkonulmas sebebiyle sahb-ler ve byk
tabilerin huzurunda, Usmn'n byklne ramen, ona kar
kmasdr. Erken davranmann fazileti olmayaydt Umer,
Usmn'a kar bu kmay yapmazd. Cumuaya erken
davranmakta fazlet sabit olunca, cumua iin fazlet sabit olur
(Kastalln).
1354[15] teki cumuadan maksad, klnan cumuadan sonraki
cumua da olabilir, evvel-: kii de olabilir.
1002
9-.......Tvs ibn Keysn yle dedi :Ben bn
Abbs'a: Peygamber (S)'in: "Cumua gn cnb
olmasanz bile gusl ediniz ve balarnz ykaynz
1355[16], ve bir mikdr ho koku srnz" buyurmu
olduunu sylediler (ne dersin)? dedim 1356[17]. bn
Abbs: Gusl evet (byle buyurduunu bilirim), fakat
ho koku (hakknda birey buyurduunu) bilmiyorum,
dedi.
Hulsa va'd edilen mafiretin elde edilmesine medar olacak

mstehblarn mhim bir ksm metinde saylm oluyor.
Hadsin zahiri, bahis konusu olan gnh silinmesinin ancak bu
ilerin cem'i ile hsl olacan gsteriyor.
1355[16] Cumua gn cnb olann ykanmas vcib olduu gibi,
cnb olmayann da ykanmas snnettir.

Hads metninde ba ykamak ykanmakta dhil iken itisl { =
ykanmak) zerine atfedilerek zikredilmesi, hssn mm zerine
atf nev'inden bir te'kd-dir. Gusln anna ihtimam edip,
mesel sa rglerini zmee hacet yok vehmine dmeyip,
tastamam bir gusl edilmesi emrediliyor. Yhud itisl, na'lm
olan gusle, ba ykamak da, ba iyice temizleme ve salar
tarayp yalamak suretiyle dankln gidermeye
hamledilmitir.
1356[17] "Zeker= Sylediler" fiilindeki fail ile Eb Hureyre'nin
kasdedilmi olmas muhtemildir." nk bn Huzeyme, bn

Hbbn ve Tahv, Amr ibn Dnr tarikinden; o da Tvs'tan; o
da Eb Hureyre'den bunun benzerini rivayet etmilerdir.
1003
10-.......bn Cureyc haber verip yle demitir:
Bana brhm ibnu Meysere, Tvs'tan; o da bn
Abbs'tan olmak zere haber verdi. bn Abbs (R),
Peygamber'in cumua gn ykanmak hakkndaki s-
zn zikretti. Tvs: Ben bn Abbs'a: Kii, kendi ailesi
yannda var ise gzel koku yhud ya srnecek mi?
dedim. bn Abbs: Bunu bilmiyorum, dedi 1357[18].
7- Bab: Cumuaya Gidecek Olan Kimse,

Bulabilecei Giysilerin En Gzelini Giyer

Umer (R)'den haber verdi (o, yle demitir): Umer
ibn Hattb, mescidin kaps yannda satlk ipekli itr
nev'inden yollu bir elbise 1358[19] grd de: Y
1357[18] Yn bu gzel koku yhud ya srmek iinin

Peygamber'in sznden olduunu veya bunlarn mendb
olduunu bilmiyorum.
1358[19] "Hulletun siyeru" tbirindeki hlle, zr ve rid'dan
meydana gelen takm elbise demektir. "Siyer" kelimesi

hakknda: '*Bir nevi' alaca kumatr ki yol yol san kalemli ve
ubuklu olur, ve nescinde bol bol ipek kark bulunur" denil-
mitir (Kaams Tercemesi).
Bol ipekli olduu iin Peygamber nehyetmitir. Binenaleyh
ipei az olan kuman kullanlmas caiz oluyor. Kumataki
1004
Raslallah; bunu satn alsan da cumua gn ve sana
eliler geldii zaman giysen, dedi. Raslullh da:
"Bunu hirete nasibi olmayan giyer" buyurdu. Sonra
Raslullah'a o ipeklilerden birok elbiseler geldi.
Raslullah onlardan birisini Umer ibn Hattb'a verdi.
Umer: Y Raslallah! Bunu bana verdin, hlbuki daha
nceleri Utrid ibn Hcib'e id hlle hakknda bana
sylediini sylemitin, dedi 1359[20]. Bunun zerine
Raslullah (S): "Ben onu sana giyesin diye vermedim
ki" buyurdu. Umer mteakiben o elbiseyi Mekke'de
bulunan mrik bir kardeine giydirdi 1360[21].
ipein azh-okluunda Hanef-ler kuman argacyle eriini;

fiSer arln mikyas almlardr. Hanefler'e gre bir
kuman erii ibriim, argac, pamuk, keten, yn... olursa,
ondan yaplan elbiseyi giymekte be's yoktur.
1359[20] Utrid ibn Hcib, Ben Temn reislerinden "Z'l-Kavs=
Kavs sahibi" laka-biyle tannm bir zttr. Ben Temm

tarafndan Peygamber'in huzuruna gnderilen yetmi seksen
kiilik bir hey'etin banda bulunanlardan biri idi. O hey'et, el-
Hucurt Sresi'nin ba ksmlarnn nazil olmasna sebeb
olmutu.
Hadsden, mescid kaplarnda al veriin cevaz da karlr.
Yine bu ha-dsden giymesi caiz olmayan eyi temellk ve
bakasna hediye etmek caiz olduu ma'ns da kar. Zr
sahibi giymese bile kadnlara giydirmek gibi baka suretle
faydalanlabilir.
1360[21] Bu zt, Umer'in yhud kardei Zeyd'in ana baba bir
kardei, bir kavle gre de Umer'in st biraderi Usmn es-
1005
8- Cumua Gn Misvak Kullanma Bab
Ve Eb Sad Hudr ("Cumua gn gzel koku

srnmek" babnda zikredilen hadsinde)
Peygamber'den olmak zere: Dilerini misvak ile
ovalar, dedi1361[22].

Raslullah (S): "mmetime -(dier rivayete gre)
yhud insanlara- meakkat vermem endesi
olmayayd, kendilerine her namaz klarken misvak
kullanmalarm emrederdim" buyurdu 1362[23].
Sulem'dir. Bu hadisin baka tarikten gelen Bu-hr rivayetinde

"slm'a girmezden evvel" denildiinden, daha sonra slm'a
girdii anlalr.
Umer'in bu fiilinden kfir olan akrabay bile gzetmek gzel
grlp, kfire hediye vermenin caiz olduu istidlal
olunmutur.
1361[22] Parantez iindeki ifdelerle, Eb Sad hadsinin yeri
gsterilmi ve bylece bb balndaki bu hadsin muallak

olmad isbtlanmtr.
1362[23] Buhr bu hadsi Kitbu's-Savm'da Eb Hureyre'den,
lkin Her abdest aldka kendilerine misvaklanmay

emrederdim" If-zyle rivayet etmitir. Hadsin son fkras,
bazlarnca misvak kullanmann farz olmayp mendb olduuna
1006
13-.......Bize Enes (R) tahds edip yle dedi:
Raslullah (S):
"Misvak kullanmak hakknda size ok szler
syledim, (artk dinleyip itaat etmek gerek)" buyurdu
1363[24]
14-.......Huzeyfe (R) yle demitir: Peygamber

(S) geceleyin kalkt zaman azn (ve dilerini) iyice
ovalayp temizler idi 1364[25].
delildir.
1363[24] Di ve az temizlii hakkndaki emirlerin okluu bu ii
tergb ve tevk iindir. Cumua ile kuvvetli mnsebeti de

vardr. Zr bundan evvelki hadste farzlar ve nafilelerin
hepsinde misvak kullanmaya tevk vardr; bu namazlarn
iinde misvak kullanmaya en ok ihtiy gsteren cumua
namazdr. nk cumua namaznda cemat byk olur; byle
cemate eza vermemek iin ykanmak nasl mstehb ise,
ykanmakla giderilemeyecek irkin kokular azdan gidermek
de ylece mstehbdr.
1364[25] Geceleyin btn temizlemek iin misvak kullanmak
meru olunca, cumua iin ii ve d temizleyip gzelletirmek

hususunda misvak kullanmak daha lyk ve daha lzumludur.
26 Yn bu bb, bakasnn misvakyle misvaklanan kimseyi
beyn hakkndadr. Buhr, bu babn hadsi ile bu iin cevazna
iaret eder gibidir. nkRaslul-lah, Abdurrahmn'n
misvakyle misvaklanmtr
1007
9- Bakasnn Misvakyle Misvaklanan
Kimse Bab 26
15-.......ie (R) yle demitir: Kardeim

Abdurrahmn ibnu Eb Bekr yannda misvaklanmakta
bulunduu bir misvak olduu hlde, odama girdi.
Raslullah Abdurrahmn'a bakt. Bunun zerine ben,
Abdurrahmn'a: Y Abdarrahmn! u misvak bana
ver, dedim. O da misvak bana verdi. Ben
Abdurrahmn'n dilerine srtmekte olduu yeri krp
ayrdm 1365[26]. Sonra misvan yeni ucunu inedim
ve misva Raslullh'a verdim. Raslullah benim
gsme dayanarak o misvakla dilerini ovalad 1366[27].
1365[26] Hads metnindeki bu kelimede rivayet vardr: Biri,

kaaf ve noktasz sad ile olan rivayettir ki, bu ekseriyetin
rivayetidir; bunun ma'ns, tercemede verdiimiz krp, oradan
ayirmak'tr. kinci rivayet f ve noktasz sd ile fasm'dan olup,
bunun ma'ns, krlan yeri ayrmakszn krmaktr. nc
rivayet kaaf ve noktal dd iledir ki, bu Kerme, Msteml,
Hamav rivayetidir. Bunun ma'ns dilerin kenrlanyle bireyi
ineyip yemektir.
1366[27] Buhrbunu Ceniz, Fadil, Hums, Maz,
Peygamber'inHastal ve ie'-nin Fadl blmlerinde tahrc
etmitir. Vak'amn Peygamber'in hastalnda cereyan ettii
aka anlalmaktadr
1008
10- Cumua Gn Sabah Namaznda
Okunacak Sre Bab

Peygamber (S) cumua gn sabah namaznda ElfLm
Mm Tenzlu es-Secde Sresi'ni ve Hel et ale'l-insni
hnun mine'd-dehr Sresi'ni okur idi 1367[28].
11- Kylerde ve ehirlerde Cumua

Namaz Bab 1368[29]

Raslullah'n Medine'deki mescidinde klnan
cumuadan sonra (Medine hricinde) ilk klnan cumua
1367[28] Peygamber (S), sabah namaznn birinci rek'atmda EHf

Lm Mm Tenzl Sresi'ni, ikinci rek'atmda da teki sreyi
okur idi. Bu iki srenin cumua gnleri sabah namaznda
okunmalarnn hikmeti, belki bunlarda dem Peygamber'in
yaratl ile kyamet hllerinin bulunmasdr, denilmitir. Bir
hads meali:
1368[29] Buhr bu balk ile bu konuda fakhler arasndaki gr
ayrlklarna, yn kylerde ve ehirlerde cumua klnp

klmmyaca hususundaki ihtilflara iaret etmi ve bb altnda
rivayet ettii hadslerle de kylerde cumua klnmasn tecviz
eden fakhlerin mezhebini kuvvetlendirmitir.
1009
namaz Bahreyn'de bulunan Cuvs'da Abdu'1-Kays
mescidindedir 1369[30].
Eb Hureyre'den: Peygamber (S) yle buyurdu:
"zerine gne doan gnlerin en hayrls cumua
gndr. dem aleyhisselm o gn yaratld, o gn
cennete girdirildi, yine o gn cennetten karld. Bir
de kyamet cumuadan baka bir gnde kopmayacaktr"
(Mslim, Cumua; Cumua gnnn fazileti bab).
Kfe limleri herhangi sreyi veya yeti
herhangi vakit namazna tahsis etmek, mesel es-
Secde Sresi ile Hel et'y her cumua gn -sanki vcib
yhud. bakasn okumak mekrhmu gibi- okumak
mekruhtur. Lkin ara sra baka sreler de okumak
artyle, bu iki sreyi Rasl'n fiiline uyma olsun diye
cumua gnleri teberrken okumakta kerahet yoktur,
derler.
Abdu'1-Kays, slm'a ilk giren Bahreyn kablelerindendir.

1369[30]
Cuvs da -belki sonradan ehir hlinde byyen- Bahreyn

kylerinden biridir. Peygamber zamannda vahiy nazil olup
dururken, hi kimsenin kendi re'yi ile bir dn ii takrir veya ref
edemiyecei bilindiine ge, bu hads kylerde de cumua
klnabileceine kuvvetli bir dell oluyor. Buhr bu hadsi bu
maksadla sevkeylemi grnyor.
1010
18-.,.....Bize Abdullah ibn Mbarek haber verip
yle dedi: Bize Ynus ibn Yezd el-Eyl'den haber
verdi. Zuhr yle demitir: Bize Salim ibnu Abdillah
haber verdi: bnu Umer (R) yle demitir: Ben
Raslullah (S)'tan iittim, yle buyuruyordu: "Her
birerleriniz obandr..."
Ve Leys, senede unu da ziyde etmitir: Ynus
dedi ki, Ruzeyk ibnu Hukeym, bnu ihb'a bir mektb
yazmt. O srada ben de Vdi'l-Kur'da bn ihb'n
yannda idim 1370[31]. Ruzeyk, (mektubunda yanmdaki
iilere) burada cumua namaz kldrmam mnsib
grr msn? diye soruyordu. O srada Eyle Vlsi
bulunan Ruzeyk, yine o srada vilyet iinde bir araz
zerinde ziratle megul bir mil idi. Orada Sdn'h ve
bakalarndan olarak bir cemat de vard. bn ihb
Buhr bu hadsi iki tarkten rivayet ediyor ve bylece

1370[31]
ikinci tarkteki kymetli ziydeyi de vererek, sevkettii delili

daha da kuvvetlendiriyor.
Vd'1-Kur, am cihetinden olmak zere Medine'ye yakn bir
yerdir. Eyle ise, Kzldeniz'in kuzeyinde, Svey Krfezi'nin
mukaabili olan sahilde bulunan bir belde imi; bugn harbdr.
Ad geen Ruzeyk ibn Hukeym, ite bu Ey-le'nin Umer ibn
Abdilazz tarafndan ta'yn edilen mili imi, ve Zuhr'ye
mektubu yazd vakit, vilyet dhilinde kendi arazsinin
banda da alyormu.
1011
cevb yazd. (Okudu da) ben de iittim. (bn ihb
cevbnda) yanndakilere cumua namaz kldrmasn
Ruzeyk'a emrediyor ve ona, Slim'in kendisine tahds
ettii u hadsi haber veriyordu: Abdullah ibn Umer
yle diyordu: Ben Raslullah'tan iittim, yle
buyuruyordu: "Her birerleriniz obandr ve her
birerleriniz e/inin alttnda-kinden sorumludur. Devlet
adamlar birer obandr ve elinin altndakileri lykyle
muhafaza etmekten sorumludur. Erkek, ailesinde bir
obandr ve o da eli alttndakilerden sorumludur. Kadn
da, kocasnn evinde bir obandr ve eli altndakilerden
sorumludur. Hizmeti de efendisinin malnda bir
obandr ve elinin altndakilerden sorumludur" 1371[32].
Ferd ve itima rahat ve huzuru kfi! muazzam bir dstr

1371[32]
olduu bedh olan bu hads ile bundan nceki bn Abbs hadsi,

ehirlerde olduu gibi, kylerde de cumua namaznn klnaca
grnn delilidirler. bn Umer hadsinin ikinci tarkindeki
ziydeye gre, Ruzeyk ibn Hukeym, mil bulunduu yerde
cumua-y ikaame etmesi caiz olup olmadn Zuhr'den sormu,
o da ayet ikaame etmezse bu hadsin hkmnce sorumlu
olacam m etmi oluyor.
Bu iki hads ile benzerleri olan dier cumua hadsleri,
metehidler arasnda cumua hakknda mhim mes'elenin
mnkaa edilmesine sebeb olmutur: 1. Cumua nerelerde
klnabilir? 2. Cumua namaz ka kii ile klnabilir? 3. Cumua
namazn kldrmak iin devlet izni art mdr, deil midir? Bu
1012
Rv yle demitir: Ve ben zannederim ki
Peygamber muhakkak unu da syledi: "Ve kii,
babasnn malnda bir obandr ve elinin
altndakilerden sorumludur. (Hulsa) her birerleriniz
oban ve her birerleriniz elinin altndakilerden
sorumludur" 1372[33].
konularda mezheb imamlarnn eitli ve birbirinden farkl

grleri ve ileri srdkleri de-lller vardr. Bunlar geni
erhlerden ve fkh kitbla'rndan okunabilir. Ksaca ifde
edilirse, mm Mlik'e gre, mescidi ve ars olan her karyede
(ehre de lgaten karye denilir) cumua namaz klmak vcibdir.
Mikdr az oisun, ok olsun adrlarda oturanlara -msfir
hkmnde olduklar in- cumua farz deildir.
mm afi ile Ahmed'e gre (ister ky, ister ehir olsun) hangi
karyede hr, bali olarak mukm krk erkek bulunursa,
zerlerine cumua vcib olur.
Eb Hanfe'ye gre ise, cumua yalnz kalabalk, yni cem'iyyetli
ehrin inde yhud ehir hrici olan namazgahnda klnmak
sahih olup, kylerde caiz deildir.. Eb Hanfe'ye gre devletin
izni olmadka cumua namaz sahih olmaz..
1372[33] Hadse gre r ve mer', yn gden ve gdlen olmadk
hibir mkellef yoktur. Herkes bir bakma gden ve baka bir

bakma gdlendir. Cemiyetin her ferdi bakasnn ya ztna, ya
malna, gzetip riyet edicidir. Karsnda mer' denilecek kimse
olmasa bile yine kendi vcdu ve organlarnn, kuvvetleri ve
duygularnn gdcsdr. Bunlar gzel muhafaza ile, Allah'n
rzsna muhalif ilerde kullanmamakla mkelleftir ve o
vazifesini gzelce yerine getirip getirmemek yznden
sorumludur.
1013
12- Bab: Cumua Namaznda Hazr
Bulunmayan Kadnlara, ocuklara ve
Dierlerine Ykanmak Lazm Olup Olmad?
1373[34]
bn Umer: Ykanmak ile ancak zerine cumua

klmak^ vcib olan kimseler mkelleftir, demitir
1374[35].
19-.......ez-Zuhr yle demitir: Bana Salim ibnu

Abdillah tahds etti; o, Abdullah ibn Umer'den yle
derken iitmitir: Ben Raslul-lah (S)'tan iittim:
"Sizden her kim cumuaya gelirse ykansn" bu-
yuruyordu 1375[36].
1373[34] "Dierleri" sznden maksad, cumua ile mkellef

olmayan yolcular, kleler, mahbslar, hastalar, krler,
yatalaklar... dr.
1374[35] bn Umer'in bu hadsini Beyhak sahh bir isnd ile
mevslen rivayet etmitir. Bu hads, mtekb ladslerdeki

mutlakl takyd etmektedir.
1375[36] Bu hads de ykanmay, cumuaya gitmekle takyd edip,
gitmeyenlerin bununla mkellef olmadklarn gsterir.
1014
Safvn ibn Su-leym'den; o da At ibn Yesr'dan; o da
Eb Sad Hudr'den tahds etti ki, Raslullah (S):
"Cumua gn ykanmas, her bali olan kimse zerine
vcibdir" buyurmutur 1376[37].
21-.......Bize bnu Tvs, babasndan tahds etti.

Eb Hureyre (R) yle demitir: Raslullah (S) yle
buyurdu: "Bizler (eski mmetlere gre) en son
gelenleriz, kyamet gnnde ne geecek olanlarz.
Onlara kib bizden nce verildi. Bizlere ise kitb
onlardan sonra verildi. u gn, onlarn, hakknda
ihtilf ettikleri gndr. Allah bize hidyet buyurdu.
Binenaleyh Yahdler'in (toplanma gn) yarndr;
1376[37]Bu Eb Sad hadsi de ykanma vucbunu bali olanlara

kasr edip, bali olmayan ocuklar hri brakyor.
"limler cumua gn ykanmasnn gn iin mi, yoksa namaz
iin mi olduu hususunda gr ayrlklarna dmlerdir. Bu
ihtilf zerine bir ok fer' mes'eleler ortaya kar. Nitekim
bunlar fkh kitblannda grlr. Hadsler ise bu mes'eledeki
her iki ihtimle de nazrdr. nk bbda, bn Umer'in ta'lki ile
birinci hads, ykanmann namaz iin olduu hususunda
sarhtir. Dier hadsler ise, bu ykanmann gn iin olduunda
zahirdirler. afi de buna kaail olmutur. Ykanmann snnetlii
gnden dolaydr, lkin bu bbda gelen hadslerin hepsiyle amel
etmek in, ykanmay namaza yakn yapmak ve araya hades
girmeden bununla namaz klmak gerekir" (h Veliyyullah).
1015
Hristiyanlar9in yarndan sonradr"1377[38]. Raslullah
biraz skt ettikten sonra: "Her yedi gnde bir gn
ykanp, ban ve btn bedenini ykamak, her
mslmn zerine bir hakktr" buyurdu 1378[39].
Bu hadsi, Ebn ibnu Salih, Muchid'den; o da
Tvs'tan rivayet etti.Eb Hureyre yle demitir:
Peygamber (S): "Her yedi gnde bir gn ykanmak her
mslmn kii zerine Yce Allah'n bir hakkdr"
buyurdu.
22-.......Bize Verkaa, Amr ibn Dinar'dan; o da

Muchid'den; o da bn Umer (R)'den tahds etti.
Peygamber (S): "Kadnlara geceleyin mescide
gitmelerine izin veriniz" buyurmutur 1379[40].
1377[38] Hadsin bu ksm kk lfz farkyle Cumua Kitbi'nm

banda gemiti.
1378[39] "Bedenini ykamak" buyurulmu iken, bedenin bir
parasndan ibaret olan ban da ayrca zikredilmesi, snna

ehemmiyet iindir. Zr o trihlerde ba yalamak ve baa hatmi
ve dier eyler srmek det idi; onun iin ykanrken evvel
bataki bu yalan ve dier eyleri gidermek gerekir.
1379[40] Bu hadsten gndzn namaza ve binenaleyh cumua
namazna izin vermeyin ma'ns da karlp, kadnlar curnuada

hazr bulunmayacaklarndan, cumua ykanmas da zerlerine
vcib olmam olur denilmise de, bu, mefhmu muhaliftir.
Muvafk mefhm ise kadnlara geceleyin mescide kmalar iin
1016
23-.......bnu Umer (R) yle demitir: Umer'in
bir zevcesi vard ki, sabah ve yats namazlarn her gn
mescidde cematle klard. O kadna: Umer'in bunu
istemez ve kskanr olduunu bilip dururken niye
mescide kyorsun? denildi. Kadn: Beni
nehyetmesinden Umer'i men' eden ey nedir? dedi.
Sofan zt da: Raslullah'm "Allah'n dii kullarn,
Allah'n mescidlerinden men' etmeyiniz" szdr, dedi
1380[41].
izin verilince, gndzleyin kmalarna izin verilmek daha

lyktr. nk gece tehlike dnlecek bir zamandr.
Binenaleyh kadnlar vcib olmayarak, cumuaya da kabilirler
(zetle Kastalln).
1380[41] Bu kadn, Umer'in zevcelerinden tike bintu Zeyd ibn
Amr ibn Nufeyl'dir ki, cennetle mjdelenenlerden Sad ibn

Zeyd'in kzkardeidir. Kocas namaza knca o da arkas sra
gidermi. Umer ona: Bilirsin ki ben byle bir eyi sevmem,
dediinde; o da: Vallahi sen beni nehyetmedike ben de
gelmekten vazgemem der imi. Umer de, onu nehyetmekten
mani' olan Peygamber'in yukardaki sz olduunu sylermi.
Hatt Umer mihrbda iken, Eb Lu'lu'nun zehirli haneriyle
vurulduu gn bile zevcesi tike mescidde bulunmu.
Aynde, bn Umer'in mukayyed olan hadsine istinaden,
kadnlarn gndz de mescide gidebilecekleri ma'nsn karp:
"Fitne mahalli olan gece kmalar caiz olduktan sonra,
gndzn izin alabilmeleri evleviyyette kalr" dedi.
1017
13- Yamurda Cumuaya Gelmezse Ruhsat
Bab 1381[42]
24-.......Bize Muhammed ibn rn 'in amuca

olu olan Abdullah ibn el-Hris tahds etti. bnu Abbs
(R) yamurlu bir cumua gnnde mezzinine: Ehedu
erine Muhammeden Raslullah dediin zaman Hayye
ale 's-salti deme de onun yerine Sall f buytikum (=
Namaznz evlerinizde klnz!) szn nida et, dedi.
nsanlar bundan holanmam gibi davrandlar. bn
Abbs: Bunu benden (ok) hayrl olan Zt yapt.
nk cumua kat' bir farzdr (yn Hayye ale's-salti =
Haydin namz! nidsyle arlnca hemen icabet
edip gelmek farz olur) 1382[43]. Ben ise sizleri, amur ve
cil iinde yrmeniz sebebiyle gnha sokmak
1381[42]Buhr bu bbda, yamurlu amurlu gnlerde cumuada

hzr bulunmamaa ruhsat olduunu gstermitir.
1382[43] Bu "Sallfi f buytikum = Evlerinizde klnz!" sz
cematin, yamurun az-meti, ruhsata eviren zrlerden

olduunu bilmeleri iin nida edilmitir. Bu, cumhur mezhebidir.
Lkin filer'le Hanbeller'ce yamurun zr saylmas,
elbiseyi slatmakla eziyet verecek dereceye ulamasiyle
kaydlanmtir. Yamur haff olur yhud iinde yryebilecei
bir tnel bulunursa zr olmaz (Kastalln).
1018
istemedim, dedi 1383[44].
14- Bab: Azz ve Celil Olan Allah'n
"Cumua gn namaz iin nida edildii zaman

hemen Allah' zikretmee gidin; al verii brakn... "
(ei-cumua:9).
Kavli le Farz Olan Cumuaya Ne Kadar

Mesafeden Gidilecek ve Bu yetle Cumua
Namaz Kimlere Vacib Olacaktr? 1384[45]
At ibn Eb Rebh: Toplayc bir karye iinde

bulunduun vakitte cumua gn namaza nida edilse,
1383[44] bn Abbs, cemate gelmi olanlarla yetinip cumuay

kldrmak, gelmemi olanlar da zahmetten kurtarmak
istemitir. Cemate gelmeyenler tabi evlerinde le namazn
klmakla yetineceklerdir.
Bu konu ile ilgili dier hadsler ve bilgiler Ezan Ktb'nda
gemiti.
1384[45] yetle hem nd, hem de "gidiniz" emriyle cumuaya
gitmek vucbu sabit oluyor. Buhr ne kadar mesafeden

gidilmesi vcib olacan ve kimlere vcib olaca hususlarn
akla kavuturmak iin, aadaki haberleri ve hadsi
sevketmitir.
1019
ezan iit yhud iitme, namazda bulunman senin'
zerinde bir hakktr, demitir 1385[46].
Ve Enes (R), kasrnda iken bz vakitlerde
(Basra camiinde) cumuada hzr bulunur, bz
vakitlerde de hzr bulunmazd. Bu kasr (Basra'nn
dnda) iki fersah mesafede Zaviye denilen yerde idi
1386[47].
1385[46] Abdurrazzk bunu bn Cureyc'den mevslen rivayet

etmi ve unu da ziyde etmitir: bn Cureyc yle demitir:
"At'ya, Karyetun cmatun (yn toplayc karye) nedir? dedim.
At: Cidde gibi cemati, emri, kaads, birbirine bitiik toplu
evleri olan karyedir, dedi". Bu ta'rfe gre At, karyeyi ehir
ma'nsnda kullanmtr. Nitekim Mekke ile Tif ehirlerinden
Kur'n'da (ez-Zuhrf:3i) ki karye diye ta'br edildi.
1386[47] Enes, toplayc ehir iinde deil, hrite bulunmu ve
tpk Medine uzandaki avlden gelen sahbler gibi iki fersah

(alt mil) mesafeden cumuaya kh gelir, kh gelmezmi. Avl,
daha evvelki hadslerde anlatld zere Medine etrafnda en
yakn iki, en uza alt il sekiz mil mesafede bir takm meskn
yerlerin ismidir. En yakn yeri Medne hricinde iki mil, yn
8000 (sekiz bin) adm mesafede olan yerlerden sahblerin
cumuaya gelmeleri, ehir hricinden iki mil mesafede olanlara
cumua namaz vcib deildir diyen Kfe limlerine karTtfe-ll
yaplmtr. Hanefler ise, gelenler nevbetlee gelmi
olduklarndan, hadsin kendi ictihdlarni te'yd edici olduunu
ileri srerler. Zr eer ehrin darsnda oturanlara cumua
vcib olayd, bunlarn her hafta cumuaya gelmeleri ve cumuada
hzr bulunmay nevbete bindirmemeleri lzm gelirdi, derler.
ehir hricinde olanlara cumuann hangi mesafeden vcib
olaca hakknda limlerin bir milden alt mile kadar gr
1020
25-.......ie (R) yle demitir: (Peygamber
zamannda) insanlar (gerek Medne'ye yakn)
menzillerinden, (gerek) avlden cumua gnnde
nevbetlee hzr olurlard. Toz toprak iinde gelirler de
toz ve ter vcdlarma siner ve bedenlerinden ter
kokusu kard. (Bir defa) Raslullah (S) benim
yanmda iken bunlardan biri (yhud bir takmlan)
Raslulah'n huzuruna geldi. Peygamber (S): "Keski
bu gnnz iin iyice temizlemeydiniz!" buyurdu
1387[48].
15- Cumuann (lk) Vakti, Gnein

(Semenn Ortasndan) Zail Olduu Zamandr
Bab
Umer'den, Al'den, Nu'mn ibn Ber'den ve
ayrlklar vardr. Bunlarn cti-hadlar ve tutunduklar delilleri

mufassal erhlerde ve fkh kilblarndan okunabilir.
1387[48] Buhr, yetteki "Gidiniz" emrinden gidileceini
gstermek in at bbda bu hadsi getirmekle, sahblerin
ikiden sekiz mile kadar mesafeden cumuaya geldiklerini
anlatmak istemitir. Hadsin son fkras, ayn zamanda cumua
ykanmasnn sebebidir.
1021
Amr ibn Hureys'den de byle rivayet olunuyor -Allah
onlardan
raz olsun- 1388[49].
26-.......Bize Yahya ibn Sad haber verdi ki,

kendisi Abdurrahmn kz Amre'ye cumua gnndeki
ykanmann mhiyetinden sul sormu. Amre de yle
demitir: ie (R) yle dedi: (Peygamber zamannda)
insanlar kendi ilerinin hizmetileri idiler (yn kendi
ilerini kendileri yapan takmdan idiler). Cumuaya
gittikleri vakit (i zamanlarndaki hey'etleri ne ise) o
hl ve hey'etleri ile giderlerdi. Bundan dolay
kendilerine "Keski ykamanz!" buyuruldu 1389[50].
1388[49] Buhr, zeval vaktinin, cumua namazna lk balama

vakti olduunu bildirip, burada isimleri saylan sahblerin de
buna kaa olduklarn ta'lk olarak rivayet etmitir. Bu
ta'lklerin hepsi de dier hadscilerce mevslen rivayet
edilmitir: Umer'inkini bn Eb eybe ile Buhr'nin stad Eb
Nuaym kendisinin Kitbu's-Salt'nda; Al'ninkini bn Eb
eybe; Nu'mn ibn Ber'inkini yine bni Eb eybe, Simk ibn
Harb'den, Amr ibn Hureys'inkini de yine bn Eb eybe, Velid
bnu'l-Ayzr tarkinden sahh isnd ile mevslen rivayet
etmitir
1389[50] Mslim'de lfz daha aktr: "Halk renber olup ilerini
grecek yardmclar da yoktu. Bundan dolay vcdlar ar

kokard. Bu sebeble kendilerine: Cumua gn ykansanz!
1022
Peygamber (S) cumua namazn, gne (tam ortadan
batya) meylettii zamanda 1390[51] kldrr idi 1391[52].
28-.......Enes (R): Vaktiyle biz sahbler, cumua

namazn erken klar, gndz uykusunu da cumuadan
sonraya brakrdk, demitir 1392[53]
buyuruldu".
Bu hads dahi bundan evvelki gibi cumua gnndeki
ykanmann hikmetini gstermektedir.
Revh, mutlaka gitmek ma'nsna gelirse de mehur ma'ns
zevalden sonra gitmektir. te Buhri, bu lfzdan dolay cumua
vaktinin zevalden sonra olduuna kaail olan ekseriyetin
mezhebine dell olduunu m etmi gibi grnyor.
1390[51] Gnein batya meylettii zamandan maksad, istivay
mtekb olan zeval vaktidir.

1391[52] Bu hadsi Eb Dvd ile Trmiz de Swc'[erinde, yine
Enes ibn Mlik'ten rivayet etmilerdir. Trmiz bu hads iin:

Hasendr, sahhtir dedikten sonra: "Buna binen cumuann
vakti le namaznn vakti gibi gnein zeval vakti olduuna
ilim ehlinin ou ittifak etmilerdir. Nitekim afi, Ahmed ve
shk bn Rh-ye'nin de mezhebi budur. Cumua namaz
zevalden evvel klnmak da caiz olduunu bzlar rivayet
etmilerdir. mm Ahmed, zevalden evvel klana tekrar klmak
lzm gelmez idi" demitir.
1392[53] Enes'in "Biz cumua namazn erken klar, cumuadan
sonra da gndz uykusuna yatardk" szndeki erken ta'bri de,

zevalden i'tibren olan ilk vakitlerde klardk ma'nsnadr.
1023
16- Bab: Cumua Gn Scak iddetli
Olduu Zaman? 1393[54]
29-....... Bize Eb Haldete -ki o Hlid ibnu

Dinar'dr- tahds edip yle dedi: Ben Enes ibn
Mlik'ten iittim, yle diyordu: Peygamber (S) souk
iddetli olduu zamanlarda namaz erken kldrr, scak
iddetli olduu zamanlarda da namaz serinlik vakte
kadar geri brakrd. Rv: Enes cumua namazn
kasdediyor, demitir.
Ynus ibn Bukeyr yle dedi: Bize Eb Haldete
bu hadsi haber verdi de, srf "namaz" ta'brini syledi,
fakat "cumua" szn zikretmedi 1394[55].
Binenaleyh cumua ile le namazlarnn vakti birdir ve

zevalden nce cumua klnmaz
1393[54] Yn musall o gnn namazn da le namaznda
olduu gibi, serinlik vakte brakr.

1394[55] Bu hads kvaktindeki"tebkr(= erken kldrmak)" ve
"ibrd(= serinlie brakmak)" mes'elesini, cumuada da akla

kavuturmak iin getirilmitir. Hadste "ya'n'l-cumuate^
cumua namazn kasdediyor" ziydesi sabit deil ise, le
namazna sarf edilebilir ve zevalden evvel cumua namaz
kldrmay caiz grenlere hccet olmaz. Nitekim Buhr, Ynus
ibn Bukeyr tarikinden gelen rivayette "Cumuay kasdediyor"
ziydesinin mevcd olmadn tasrh ediyor.
1024
Ve Bir ibnu Sabit de yle dedi: Bize Eb
Haldete tahds edip yle dedi: Bir emr, bize cumuay
kldrdktan sonra Enes'e: Peygamber (S) le
namazn nasl kldrrd? diye sordu (da Enes bu ce-
vb verdi) 1395[56].
17- Cumua Namazna Yrmek;
Ve zikri cell olan Allah'n: "Allah' zikretmeye

sa'y edin.. "(cl-Cumua: 9) kavli ve Yce Allah'n: "Her
Kssa, zet olarak udur: Haccc ibn Ysuf es-Sakaf,

1395[56]
Hakem ibn Eb Akl adnda bir amuca olunu kendine nib

olarak Basra'ya emr ta'yn etmiti. O da Hac-cc'n mesleine
uyarak, cumua gn hutbeyi hemen hemen ikindi vakti girecek
zamana kadar uzatrm. Bir gn namaz klndktan sonra Yezd
ed-Dabb adnda bir zt bu yaptna i'tirz etmi. Hakem, serr
stnde oturan Enes'e bu suli sormu, o da, metindeki cevb
vermi. "Cumuay kasdediyor" ziydesi de, kssann cumua
bahsiyle ilgili olmas dolaysyle, rv tarafndan ilve edilmi.
sml'nin mevsl rivayetinde melen: "K olunca le
namazn Peygamber erken kldrr, yaz olunca serinlik vaktine
kadar geri brakrd. Lkin, ikindi namazn gne bembeyaz ve
tertemiz iken kldrrd" demitir. Bu hadsi Beyhak de bylece
rivayet eder.
Kssa cumua ile ilgili olduu hlde Hakem ibn Eb Akl'in le
vaktinin hkmn sormas, Enes'in de o sule gre cevb
vermesi, Enes'in de cumua ile le namazlarnn vakti birdir
kanatinde olduunu gsteriyor.
1025
kim de hireti ister ve ona lyk bir sa'y ile onun iin
alrsa... " (ei-Ur: 19) kavlinden dolay "Sa'y edin"
emrindeki sa'y, cumua namaz iin almak ve ona
gitmek ma'nsnadr diyen kimse bab 1396[57].
Ve bn Abbs: Cumua iin nida edildii zaman
al veri akidleri haram olur, demitir 1397[58]. At ibn
Eb Rebh da: Ezanla beraber btn sna hareketlerin
1396[57] yetteki Sa'y ediniz" emrini Umer ile bn Mes'd

"';UbeyyibnKa'bda Yrynz" sek [inde okumulardr. Bu son
iki okuyu az kraattir. te bu z krtler de Sa'y ediniz"
emrinin, gitmek ma'nsma olduunu isbt eder.
Sa'y; lgatte, komak ve seirtmek., demek se de, yette gitmek
ile tefsr edilmitir. Her namaz iin tavsiye edilmi olan vakaar
ve seknetle gitmek, cu-i mua namaz iin de ayndr.
Binenaleyh, cumua namazna da komak suretiyle deil, ar
ar vakaarla gidilecektir. Sa'y el-sr: 19. yetinde olduu gibi
almak ma'nsna da gelir. Mey ise, yaya gitmek
ma'nsmadr.
1397[58] Bu ta'lk, bn Hazm, krime tarkinden ma'nsyle
mevslen rivayet etmitir: Ayetteki cumuaya gitmek ve al

verii brakmak emirlerinin vcbu cumua ezan ile tahakkuk
eder. yetteki nehiyden dolay cumua saatinde al veri akidleri
haram olur. Al veri ve dier akidlerin harmh, cumua
namazndan kmakla zail olur. Bu harmhn balangc ise, i
ezan dediimiz, mesciddeki ezandr. Hanefler'in, filer'in,
Hanbeller'in ve fakhlerin ounun kavli budur. Saadet asrnda
cumua gn okunan ezan ite bu idi. Minaredeki d ezan
ilerideki hadslerde grlecei zere, sonradan bir ihtiyatan
dolay konulmu ve sahbler tarafndan doru bulunmutur.
1026
devam haram olur, demitir 1398[59].
brhm ibn Sa'd da Zuhr'den:
Cumua gn mezzin ezan okuduu zaman,
yolculuk hlinde bulunan kimse ezan iitse, o cumua
namaznda hzr bulunmas (mstehb olarak)
lzmdr dediini, .nakletmitir 1399[60]
30-.......Bize Abye ibnu Rifa tahds edip yle
1398[59] At'nn bu szn, Ahd bn Humeyd Tefsr'inde

mevslen rivayet etmitir. Buna gre yetteki "ah verii
brakn" nt-JiyinR, cumuaya gitmeye mni' olacak her nevi'
sna, iktisd, ticar, hukuk akidler ve'faliyetlereuml
bulunduu aka anlalr.
zetlenirse "Cumua gn namaz nida edildii zaman Allah'
zikretmeye gidin"emri, cumua namaznn"farzyyetine
sarahaten dellet etmektedir. Sonra "Ah verii braknz''1 emri
ile de, ezanla beraber iktisad, ticar, sna, hukk... her trl fiil
ve hareketler nehyolunuyor. Bu da cumuaya davranmann ikinci
bir delli oluyor. nk, bir akdin yaplmas, bir san'atn icras
aslnda mbh olan eylerdendir. Bunlar yalnz bir vacibin
ifsna mni' olmakla men' edilmi olabilirler. ktisad
akidlerden ah veriin harmh yetin sarhatiyle, icre gibi
akidlerin harmh da al veri akdine kys ile sabit oluyor.
1399[60] Zuhr'nin bu kavli, yolcuya cumua lzm gelmez diyen
cumhurun kavline muhaliftir. Bununla beraber baka tarkten

yine Zuhr'nin: "Musfir zerine cumua yoktur" dedii de
rivayet edilmitir. Onun iin bu iki kavlini te'lf etmek
steyenler, Buhr'deki sz "Klmas mstehbdr"; cumhura
muvafk olan sz ile "Cumua musfire vcib deildir"
ma'nsna sylemitir derler (Kastalln).
1027
dedi: Ben cumuaya giderken Eb Abs (R) arkamdan
bana yetiti de yle dedi: Ben Peygamber (S)'den
iittim, yle buyuruyordu: "Herkimin ayaklar Allah
yolunda toza bulanrsa, Allah onu cehennem ateine
haram eder" 1400[61].
31-....... Bize ez-Zuhr, Sad ibnu'l-

Mseyyeb'den; o da Peygamber(S)'den olmak zere
tahds etti.
Ve yine bize Ebu'l-Yemn tahds edip yle dedi
1401[62]: Bize uayb, Zuhr'den haber verdi; o yle
demitir; Bana Eb Seleme ibnu Ab-dirrahmn haber
verdi ki, Eb Hureyre yle demitir: Ben Raslul-
lah(S)'tan iittim, yle buyuruyordu: "Namaz (iin)
ikaame olunduu zaman, namaza koa koa gitmeyip,
1400[61] Hadsin rvsi Eb Abs, Ensr'n Evs kolundan ve ilk

mslmnlardan bir Bed-r'dir.Bedir'den 'tibren
btngazlardaPeygamber'le beraber bulunmutur.
Muhammed ibn Mesleme ile birlikte Peygamber'in o zaman en
byk dman olan Yahd Ka'b ibn Erefin ldrlmesine
itirak edenlerden biridir. Bu ztn Buhr'de yalnz bu hadsi
vardr. Buhr bu hadsi Cihd'da da tahrc etmitir. Bu hadsi
Tirmiz ile'Nes de rivayet etmilerdir.
1401[62] Buhr bu hads iin burada dier bir sened daha
sevketmektedir
1028
vakaar ve sekneti elden brakmayarak ve ar ar
yryerek gidiniz. Namazn yetitiiniz kadarn
(immla beraber) klnz, kardnz ksmm da
(yalnz olarak) tamamlaynz" 1402[63].
32-.......Bize Al ibnu'l-Mubrek, Yahya ibn Eb

Kesr'den; o da Abdullah ibnu Eb Katde'den tahds
etti. Eb Abdillah Buhr yle dedi: Ben Abdullah'n
bu hadsi ancak babas Eb Katde Haris ibn Rib' el-
Ensr'den; onun da Peygamber'den rivayet ettiini
biliyorum. Peygamber (S): "Namaza ikaame edildii
vakit beni (hcremden km) grmedike ayaa
kalkmaynz ve seknet zere olunuz" buyurmutur
1403[64].
1402[63] Hadsteki gidii belirleyen bu kaydlar, daha nce geen

rivyetlerdeki bilgilerin delilleri ve kuvvetlendiricileri
olmakladr.
1403[64] Bu hads de, bundan nceki hads gibi, Kitbu'l-Ezn'n
sonlarnda ilgili bblarda gemiti.
1029
18- Bab: Cumua Gn (Mescide Girmi
Olan) ki Kiinin Aras Almaz 1404[65]
33-.......Selmn el-Fris (R) yle demitir:

Raslullah (S) yle buyurdu: "Cumua gn gusl edip
de gcnn yettii derecede m-kemmelen
temizlendikten, yhud yalandktan, yhud herhangi
gzel kokudan srndkten sonra (cmi'e) giden,
cematten iki kiinin arasna girmeyen, sonra
kendisine takdir edilen namaz klan, sonra imm
minbere kt zaman susan hibir kimse mstesna
olmamak zere, onun o gnle gelecek dier cumua
arasndaki gnhlar muhakkak ki mafiret
olunmutur" 1405[66].
1404[65] Bu tefrik edilmez fiili ma'lm. ve mechl ekilde

gelmitir.
1405[66] Bu hads kk bir lfz farkyle 6. bbda 8. hads olarak
gemiti. Burada tekrar sevkedilmesi, balktaki "ki kiinin

aras almaz" hkmne deil tekl eden fkras sebebiyledir.
Ara amamaktan maksad, yanyana oturan iki kimseyi sktrp
ortalarna girmemek, yhud zerlerinden atlayp ileriye
gememektir. Her iki takdrde de onlardan biri saa, dieri sola
ekilip yer ve yol vermekle ezaya uram olurlar, yhud da iki
dostun arasna girilmekle ez verilmi olur. Bu da cemat ok
yhud mescide ge gitmekle veya geri saflarda yer varken ilk
saflara gemekle olur.
1030
19- Bab: nsan Cumua Gn (Din)
Kardeini Kaldrp da Onun Yerine Oturmaz
1406[67]
34-.......Bize bnu Cureyc haber verip yle dedi:

Ben Nfi'den iittim, yle diyordu: Ben bnu
Umer(R)'den iittim; Peygamber (S) insann kendi
(dn) kardeini oturduu yerinden kaldrp oraya
oturmasn nehyetti, diyordu. (bnu Cureyc yle
dedi:) Ben Nfi'e:
Bu nehiy cumuada m? diye sordun. Nfi':
Cumuada da baka namazlarda da, dedi 1407[68].
1406[67] Buhr balktaki "Cumua gn" kaydn, Mslim'in

rivayet ettii bir hadste geldii iin zikredip, ona iaret etmi
oluyor
1407[68] Birini yerinden kaldrmak da onu kaldrdktan sonra
yerine oturmak da nehye-dilmi fiillerdir. Zr bunlar m'min

kardeine kar byklenme ve onu kk grme ma'nsm
tazammun eder.
1031
20- Cumua Gnndeki Ezan Bab 1408[69]
35-.......Size bn EbZi'b, Zuhr'den; o da es-Sib

ibn Yezd'den tahds etti. O yle demitir: Cumua
gn ezann ilki Peygamber (S) ile Eb Bekr ve Umer
(R) zamanlarnda imm minbere oturduu vakit
balard. Usmn halfe olduu ve insanlar (Medine'de)
oald zaman Zevr zerinde okunan nc niday
ilve etti 1409[70]. (Eb Abdillah Buhr: Zevr Medine
1408[69] Bu "Cumua gn namaz iin nida edildii zaman.. "(el-

Cumua:9) yetinde zikredilen cumua ezandr ki, o ezanla
beraber cumuaya gitmek vcib, al veri haram olur.
1409[70] nc nida denilen bu ezan bugn minarelerde okunup,
d ezan dediimiz ilk ezandr. Dier iki ezan, hutbeden evvel

immn karsnda, okunan ezan ile hutbeden sonraki
kaamettir. Ezan ile ikaametin ikisine de talb yoluyla ezan
denilmitir. Bunlardan birinci le mezzin namaz vaktini,
kaamet le de namaza balamay takriben ayn lfzlarla i'ln
ettii iin, her ikisine de ezan denilmitir. D ezan insanlar
mescide da'vet indir. Bu ilk da'vet olduu hlde hadste
nc nida denilmesi, eskiden beri okunagelen dier ikisine
lve edildii . iindir.
Medine'nin byyp insanlarn oalmas gerekesiyle bir
ihtiycdan dolay Usmn tarafndan ilve edilen bu ezan ve
Usmn'n bu itihad, btn sa-hblerin skt icm ile meru
olmu hibiri tarafndan inkr edilmemitir. Ondan dolay da o
trihten beri devam edip gelmektedir.
Bu hadsten, i ezann hutbeden evvel olduu, hutbenin de
namazdan evvel olduu sabit olmaktadr.
1032
arsnda bir yerdir, dedi ) 1410[71].
21- Cumua Gn Tek Mezzin Bab 1411[72]
36-.......Sib ibnu Yezd (R) yle demitir:

Cumua gn nc ezan okumay ziyde eden Usmn
ibn Affn(R)'dr ki, Medne ahlsi oald zaman idi.
Peygamber(S)'in ise bir mezzinden baka yoktu 1412[73]
ve cumua ezan okunmas da imm minber zerine
1410[71] Buhr'nin Zevr hakknda verdii bu bilgi, Eb Zerr

rivayetinde mevcddur. Onun iin bu ksm byle kavis iinde
gsterildi.
bn Mce ile bnu Huzeyme rivayetlerinde: " iijjjJt L^J JJ iJ-
& J j1* J*-arda Zevr denilen bir evin zerinde..." ezan
okutulmu olduu tasrh ediliyor.
1411[72] Yn insanlarn ameli olan cumuada ve dier gnlerde
birden fazla mezzinler rin topluca ve seslerini ykselterek ezan

okumalar deti Peygairiber zamannda yoktu. O zaman bir
mezzin, ezan ve ikaameti okurdu. nsanlarn yapageldik-leri
ise sonra meydana kardklar ilerdendir. Bunun asl da
Peygamber'in, Abdullah ibn Zeyd ibn Abdi Rabbih'e ezan Bill'e
kar okumas emrinden alnmtr ki, her biri kendi sesini
ykselterek ezan nida etmilerdi (h Veliy-yullah, erhu
Tercim.., s.82).
1412[73] Bu tek mezzin Bill ibn Rebh idi. Baka mezzinin
cumua ezan okumam olmasndan, ikaamet eden ile ezan

okuyann bir kimse olduu anlald gibi, iki kimsenin birlikte
ezan okumam olduklar da anlalr. Biz buna "ifte ezan"
diyoruz. Bu, mm afi'ye gre mekruhtur, Hanefler'e gre
caizdir
1033
oturduu vakitte olurdu 1413[74]
22- mam Minber zerinde ken Niday

ittii Zaman Mezzine Cevab Verir (Ezan
Lafzlarn Syler) Bab 1414[75]
37-......Eb Umme ibn Sehl ibn Huneyf yle

demitir: Ben Eb Sufyn'n olu Muviye'den yle
dediini iittim: O, minber zerinde oturmu iken
mezzin ezan okudu da: Allhu Ekber Allhu Ekber
dedi. Muviye de: Allhu Ekber, Allhu Ekber dedi.
Mezzin: Ehedu en l ilahe ille'llh dedi. Muviye:
Ben de (buna ehdet ederim), dedi 1415[76]. Mezzin:
1413[74] "Raslullah'n br mezzini bulunurdu" demek, cumua

iin yalnz bir mezzin ezan ve ikaamet eder idi demektir ki, o
da Bill Habe idi. Yoksa Raslullah'n birden ziyde mezzini
yok demek deildir. Nitekim ramaznda sahur vakti Bill
Habe ezan okur, sabah namaz iin de bnu mmi Mektm
okur olduu-sabittir.
1414[75] Kerme rivayetinde "cevb verir" yerine "ezan szlerini
syler" tarzndadr.
1415[76] Snnet olan teehhd lfzlarn aynen tekrar etmektir.
Ksaltarak "Ben de" yhud "Ben de ehdet ederim" demek caiz

ise de, teehhd tam lfzyle te-berrk etmek daha iyidir.
Bu hadsin daha evvel geen rivayetinde Hayye ale's-salt..
dedikten sonra L havle vel kuvvete ill billah dedii haber
1034
Ehedu enne Muhammeden raslullah dedi. Muviye:
Ben de (buna ehdet ederim), dedi. Mezzin ezan
okumay bitirince Muviye: Ey insanlar! Ben
RasluIlah(S)>n,bu'ma-kaamda (yn bu minber
zerinde) oturur ve mezzin ezan okurken benden
iittiiniz bu szleri syler.olduunu iitmiimdir, dedi
1416[77]
23- Ezan Okunmas Esnasnda Minber

zerinde Oturmak Bab1417[78]
38-.......Sib ibn Yezd (R) yle haber vermitir:

Cumua gn ikinci ezan okunmasn, mescid ahlsi
oald zaman Usmn (R) emretti ve cumua gn
verilmiti. Nitekim dier rivayetlerde Muviye'nin ezan

lafzlarn evvelinden sonuna kadar mezzinin dedii gibi
peyderpey tekrar ettii ve yalnz orada Hayy'ale'hre, Havkale ile
mukaa-bele eyledii tafslen beyn ediliyor. Havkale; "Allah'a
ma'siyetten tahavvul ancak Allah'n verdii ismet ile tate
kuvvet ve iktidarda ancak O'nun yardm ile hsl olabilir"
ma'nsmadr.
1416[77] Bundan, mezzine cemat gibi immn da cevb
vermesinin snnet olduu; immn hutbeye balamadan evvel

tekellm etmesi mubah ve minberde iken ilim retmesi caiz
olduu anlalyor.
1417[78] Yn eznm okunma sresi kadar oturmak.
1035
ezan okunmas, imm minbere oturduu sra idi.
24- Hutbe nnde Ezan Okunmas Bab
39-.......Zuhr yle demitir: Ben Sib ibn

Yezd'den iittim, yle diyordu: Raslullah (S) ile Eb
Bekr ve Umer zamanlarnda cumua gn ezan,
birincisi imm cumua gn minber zerine oturduu
srada idi. Sonra Usmn (R)'n halifelii zamannda
insanlar oaldnda Usmn cumua gn nc
ezan emretti de, bu ezan Zevr zerinde okundu.
Binenaleyh i bu minval zere (yn iki ezan, bir
ikaamet zerine) sabit oldu 1418[79].
Bu rivayetlerin birinde kinci te'zn, brlerinde nc

1418[79]
nida, nc te'zn, nc ezan denilmesi hep bir ma'nyadrr.

Maksad Hz. Usmn zamannda emroh-nan ilk ezandr ki, biz
buna d ezan ta'br ederiz. Bundan sonra hatibin minbere
oturduu sra okunan ikinci ezana da i ezan deriz. Bunlarn
ncs de namaza balamak iin yaplan ikaamettir. Ezan ile
ikaamete "nideyn" ve "ezneyn" dahi denir. Bu i'tibr ile, trih
bakmndan sonra balam olan d ezanna nc nida veya
nc ezan denildii gibi, kaameti dikkate almakszn hss
ma'nsyle ezan dnlp, ikinci ezan dahi denilmitir.
Hulsa, Peygamber zamannda cumua iin birinci rid hatb
minbere oturduu zaman mescidin kaps stnde okunan ezan;
ikinci ezan da hatb inerken edilen ikaamet idi. Usmn
1036
25- Hutbenin Minber zerinde Yaplmas
Bab
Enes ibn Mlik (R) de: Peygamber (S) minber

zerinde hutbe yapt, demitir1419[80].
40-....... Bize Eb Hazm ibnu Dnr (140) yle

tahds etti: Minberin hangi aatan yapldnda
mnkaa eden bir takm kimseler, Sehl ibn Sa'd es-
Sid'ye geldiler de, ona bu mes'eleyi sordular. Bunun
zerfne Sehl yle dedi: Vallahi ben onun neden
yapldn bilmekteyim. Ve yine yemn olsun ki, ben
onu ilk kurulduu gn de, Raslullah'n ilk defa
zerine oturduu gn de grmmdr. Ra-slullah
(S) Ensr kadnlarndan fuln kadna -Sehl, bu kadnn
zamanndan beri kararlam olan icm' ve teamle gre de

birinci nida, cumua vaktinin girmesiyle okunan d ezan; ikinci
nida hatb minbere oturduunda okunan i ezan; ncs de
ikaamettir. tz nudi-ye yetindeki nidadan murd da, ilk
okunan ezan olmak lzm gelecei aikrdr. nk birinci ezan
okununca, zikrullaha sa'yin art olan anlma vki' olmu
olur.. (Hakk Dni, IV, 4963).
1419[80] Buhri Enes'in bu hadsini 'tism ve Fiten Kitblan'nda
uzun olarak mevslen rivayet etmitir.
1037
ismini sylemitir:- "Marangozklene emret de, benim
iin insanlara hitb ettiim zaman zerine
oturabileceim, tahtalardan birey yapsn " buyurdu. O
kadn da o klesine emretti. O da Gbe'nin lgn
aalarndan onu yapt. Sonra onu getirdi. Kadn
Raslullah'a haber yollad. O da emretti, ite uraya
konuldu. Sonra Raslullah'n bunun zerinde yle
namaz kldm* grdm: Raslullah minber zerinde
tekbr ald, sonra yine minber zerinde iken ruk'a
vard. Sonra geri geri aaya indi de minberin dibinde
secde etti. Sonra yine minber zerine dnp tekrar
etti. Bylece iki rek'at namaz bitirince, Ras-lullah
insanlara dnd de: "Ey insanlar! Bu grdnz
eyleri ancak bana uyasnz ve benim namazm
renesiniz diye yaptm" buyurdu 1420[81].
Bu hads biraz deiik lfzla Kitbu's-Salt'ta da

1420[81]
gemiti.
Bu hadsten iki admlk hafif yryn namaz bozmad,
retmek kasdyle immn cematten biraz yksek bir yerde
durmas caiz olduu gibi, hutbe iin minber yaptrmann da
mstehb olduu anlalr. Minberin kbleye kar durulunca
mihrabn sa tarafnda bulunmas da mstehbdr. Minber
olmazsa imm yksek bir yer seer. Byle bir yer de yoksa,
snnete uyarak aya yerden kesecek bir aa paras zerine
kmaldr. Nitekim minber yaplmadan evvel Peygamber bir
1038
41-....... Bana Yahya ibnu Sad haber verip yle
dedi: Bana Enes'in olunun olu haber verdi ki, o
Cbir ibn Abdillah'tan iit-mitir. Cbir (R) yle
demitir: Bir hurma kt vard, Peygamber (S) -
hutbe yaparken- onun zerinde dururdu 1421[82].
Kendisi iin minber konulduu zaman biz bu ktkten,

gebelii on aylk develerin iniltisine benzer sesler
iittik. T ki Peygamber (minberden) inip de elini onun
zerine koyunca (sustu) 1422[83].
Sleyman ibn Bill, Yahya ibn Sad'den syledi
(o, yle demitir): Bana Enes ibn Mlik'in olu olan
Ubeydullah'n olu Hafs ha-beF verdi ki, kendisi Cbir
ibn Abdillah'tan iitmitir 1423[84].
aa kt zerine kard.
Bu hadsten her yeni eyde kr ve teberrk olarak namaz ile
balamann da mstehb olduu anlalr
1421[82] Buras, elimizdeki nshalarda "^ fy( = Onun zerinde
dururdu)" eklindedir. Bz rivayetlerde " O'( î (-Ona doru

dikilirdi -yhud ona dayanrd)" eklindedir.
1422[83] Hadsin bala uygunluu, yn dell olan yeri
"Peygamber minberden indi" sznden anlalr. nk inmesi,

minbere kmasndan sonra olmutur (Ayn). Parantez iindeki
"sustu" lfz, Cbir'in Buhr'deki rivayetinde vardr.
1423[84] Buhr bu ta'Iki, bu isnd ile Almtu'n-Nbvve'de
mevsl olarak rivayet etmitir. Buhr bununla, hadsin Enes'in
1039
42- Bize dem ibn Eb Iys tahds edip yle
dedi: Bize bnu Eb Zi'b, Zuhr'den; o da Slim'den; o
da babas Abdullah ibn Umer'-den tahds etti.
Abdullah ibn Umer yle demitir: Ben Peygam-
ber(S)'den minber zerinde hutbe yaparken iittim
(hutbesinde): "Her kim cumuaya gelecekse ykansn"
buyurdu 1424[85].
26- Hutbe, Hatib Ayakta Dikilerek Olur

Bab
Enes de: Peygamber (S) ayakta dikilerek hutbe
olunun olundan geldiini isbt etmi oluyor.

Bu hadse "Hannu cz'(= Hurma ktnn itiyak feryad)"
hadsi denir. Muhammed'in Peygamberliinin delillerinden bir
mu'cizedir. Bu vak'a bir cumua gn mescidde ve sahblerin
huzurunda cereyan etmitir. Buhr bunu Cbir ile bn
Umer'den rivayet etmitir. Dier muhaddisler de daha birok
sa-hblerden rivayet etmilerdir. Ibn'Hacer: Gerek, hurma
ktnn inlemesi, gerek kamerin yarlmas kssalar hadste
mmrese sahibi olmayana yakn ifde etmese de, hadsin
tarklerine muttali' olanlara kat'iyyet ifde edecek derecede
mstefz olarak rivayet edilmitir, der (Fethu'l-Br).
1424[85] Hadsin balna dell olan ksm "Ben Peygamber'den
minber zerinde hutbe yaparken iittim" fkrasdr
1040
yaparken... demitir 1425[86].
43-.......bnu Umer (R) yle demitir:

Peygamber (S) sizin imdi yapmakta olduunuz gibi,
ilk hutbeyi ayakta yapar, sonra oturur, sonra (tekrar
ikinci hutbe iin) ayaa kalkard 1426[87].
27- Hutbe Yaparken mam Yzn

Cemaate Yneltir 1427[88]; ve nsanlarn da
Yzlerini mama Yneltmeleri Bab
bn Umer ile Enes (R) imma yneldiler 1428[89].
1425[86] Buhr Enes'in bu hadsini tstiskaa'da btnyle

mevslen rivayet etmitir. Bundan bb balnda yazlm olan
hutbe ve hitabe iin ayaa kalkmak hkm alnr
1426[87] Hutbe ve hitabe ayakta yaplr. Mazeretsiz oturarak
hutbenin cevaznda ihtilf edilmitir. "Onlar bir ticret yhud

bir oyun, bir elence grdkleri zaman ona ynetip daldlar,
seni ayakta braktlar.. "(el-Cumua:11) yeti de bu hususta ak
delildir.
1427[88] Bu hadsi Ziya el-Makdis, el-Muhtre'sinde rivayet
etmitir.
1428[89] Bunun cumua hutbesi olmad, o esnada sahblerle bir
konuma, bir sohbet olduu anlalr. Byle bir sohbette ve

konumada da sz syleyen ile dinleyen topluluun, birbirlerine
ynelmeleri gerekir. Byle yapmak, sylenen ve retilen
eylerin daha iyi kavranmasna yardm eder.
1041
44-.......Eb Sad el-Hudr (R) yle demitir:
Gnn birinde Peygamber (S) minber zerine oturdu,
bizler de epevre O'nun etrafnda oturduk 1429[90].
28- Hutbe (Mukaddimesin)de Allah'

Sena Ettikten Sonra "Amma Ba'du" Diyen
Kimse Bab 1430[91]
Hutbe mukaddimesin d eki bu "Amma ba'du"

szn krime, bn Abbs'tan; o da Peygamber(S)'den
rivayet
etti 1431[92].
1429[90] Bunun cumua hutbesi olmad, o esnada sahblerle bir

konuma, bir sohbet olduu anlalr. Byle bir sohbette ve
konumada da sz syleyen ile dinleyen topluluun, birbirlerine
ynelmeleri gerekir. Byle yapmak, sylenen ve retilen
eylerin daha iyi kavranmasna yardm eder.
1430[91] Bu "Amma ba'du" la'brine Faslu'i-Hitb denir; hutbe
mukaddimesi ile asl hutbeyi ayrr. "Amma ba'du" bir kelimedir

ki, Arab hatbleri emirler huzurunda ind ettikleri hutbelerde
duadan sonra sylerler."^ jua ii; = Benim sana olan duamdan
sonra" takdirindedir. lk defa Dvd aleyhi's-selm, bir kavle
gre Ka'b ibn Luey tekellm etmitir. Melliflerin dibacelerde
Amma ba'du kavilleri " UU% *JXl^jtj illlj ' - Besmele, hamdele
ve tasliye'den sonra" takdirinde olur (Kaams Ter., I, 1083).
1042
45-.......Bize Him ibnu Urve tahds edip yle
dedi: Bana Ftma bintu'l-Munzir, Eb Bekr'in kz
1431[92]Buhr bunu bu babn son hadsinde mevslen rivayet

etti.
Bu hadslerin burada getirilmesi, hatibin Allah'a hamd ve sena
ettikten sonra "Amma ba'd" diyerek sze balamasnn snnet
olduunu anlatmak iindir. .,. Buhr bu bbda, bala
mnsebeti ak olan alt hads getirmitir: Birincisi Esma bintu
Eb Bekr'in gne tutulmas hakkndaki hadsidir. Bunda
"Peygamber Allah'a lyikyle hamd etti, sonra Amma ba'du dedi,
sonra kabir fitnesi kssasn zikretti" vardr.
kincisi, Amr bn Talib hadsi ki, onda "Raslullah Allah'a
hamd etti, sonra sena etti, ondan sonra da Amma ba'du dedi"
vardr.
ncs, gece namaz hakkndaki ie hadsidir ki, onda da
"Raslullah ehdet kelimelerini syledi, sonra Amma ba'du
dedi" fkras vardr.
Drdncs Eb Humeyd es-Sid hadsidir. Onda da
Peygamber'in namazdan sonra ehdet kelimelerini syleyip,
lyk olduu sfatlarla Allah' sena ettii, ondan sonra da Amma
ba'du dedii zikredilmitir.
Beincisi, Misver ibn Mahreme hadsidir; onda da Rashllah'n
ayaa kalkt, ehdet kelimelerini syledii, ondan sonra da
Amma ba'du dedii sabittir.
Altncs, bn Abbs hadsidir. bn Abbs: Peygamber minbere
kt -ki bu hutbe in minbere son k olmutu- Allah'a hamd
ve sena etti, ondan sonra Amma ba'du dedi, demitir.
Btn bu hadslerde Peygamber'in Allah'a hamd ve senadan
sonra Amma ba'du diyerek sze balad sabit oluyor. Demek
ki, bunun snnetlii birok rivayetler ve muhtelif tariklerle
sabittir. Hafz Abdulkaadir Rehv, iinde Amma ba'du bulunan
hadslerin tarklerini aratrarak, bu lfz otuz iki sahbden
rivayet edilmi buluyor (bn Hacer).
1043
Esma 'dan haber verdi. Esma (R) yle demitir: Ben
ie'nin yanna girdim. nsanlar namaz kl-maktalard.
Ben: nsanlarn bu hli nedir? dedim. ie (gne
tutulduunu anlatmak iin) ba ile gkyzne doru
iaret etti. Ben: Bir yet (yn bir azb yhud kyamet
almeti) mi? diye sordum. ie yine bayla evet dedi.
Esma yle dedi: (Bunun zerine ben de namaza
durdum) Raslullah namaz ok uzatt. Nihayet bana
bir baygnlk geldi. Yanmda su dolu bir krba vard.
Onun azn atm ve ondan bama su dkmeye
baladm. Nihayet Raslullah namaz bitirdi, gne de
almt. Raslullah namazdan sonra insanlara hut-
beye balayp; Allah'a lyk olduu sfatlarla hamd
ettikten sonra "Amma ba'du" dedi. Esma dedi ki: Tam
bu srada Ensr'dan bir takm kadnlar konuup
grlt etmeye baladlar. Ben de onlar susturaym
diye yzm onlarn tarafna meylettirdim. Bundan
dolay "Amma ba'du" dan sonrasn iitmedim. ie'ye:
Raslullah ne dedi? diye sordum. ie yle dedi:
Raslullah yle buyurdu: "Cennet ve cehenneme
kadar evvelce bana gsterilmemi hibir ey kalmad
ki, bu makaammda grm olmayaym. Ve u da bana
1044
vahyolundu ki, sizler kabirlerinizde Mesh Deccl
(yznden ekilecek) imtihanlara benzer yhud 1432[93]
ona yakn bir imtihan geireceksiniz. Kabirde her

birinize gelinecek de: Bu adam hakkndaki ilmin
nedir? denilecek. M'min yhud mkn olan kimse -bu
ekki Him syledi-: O, Muhammed'dir, o Allah'n
O'na mn ettik, da'vetine icabet ettik, izine uyduk ve
O'nu tammyle tasdik eyledik, diyecek. Bu cevb
zerine o kimseye: Yat da iyice uyu. Biz senin O zta
inanmakta olduunu kat'iy-yetle bilmekteyiz,
denilecek. Amma mnafk yhud bheci olan kimseye
gelince -yine Him terddli syledi- ona da: Senin bu
adam hakkndaki bilgin nedir? denilecek. O da: Ben
bilmiyorum, insanlarn bir ey sylediklerini iittim,
ben de syledim, diyecektir."
Him yle dedi: Yemn olsun Munzir kz
Ftma bunlar bana sylemi, ben de aynen
ezberlemiimdir. u kadar ki, Ftima'nn kat'
sylemedii eyleri ezberlemedim.
Bu ekk, Esm'nn lfz hakknda ara yerdeki rvnin

1432[93]
ekkidir.
1045
46-.......Bize Eb sim, Cerr ibn Hzm'dan
tahds etti. O yle demitir: Ben el-Hasen el-Basr'den
iittim, yle diyordu: Bize Amr ibnu Talib (R) yle
tahds etti: (Bir defa) Raslullah'a -Bahreyn'den-birok
mal yhud bir ok esr getirilmiti. Onu taksm etti de
bz kimselere atyye verdi, bz kimselere atyye
vermedi. Sonra atiyye vermedii kimselerin gcenip
ikyet ettikleri haberi kendisine ulat. Bunun zerine
(hitb etmek iin) Allah'a hamd, sonra sena etti, ondan
sonra da "Amma ba'du" diyerek yle buyurdu:
"Vallahi ben atyye vermediim kimseyi, atyye
verdiim kimseden ziyde sevip dururken, yine birine
atyye verir (sevdiime) atyye vermediim olur. Lkin
u kadar var ki, ben bir takm kimselere, kalblerinde
sabrszlk ve hrs grdm iin mal veririm 1433[94]
" _j* " lgatte sabrszlk, " ii "da sabrszln son

1433[94]
derecesidir. " j>*-" ve _ji*" bunlardan yaplm sfatlardr.

Hel" = Korkak ve tam'kr diye de tefsr edilmi ise de, en
uygun olan Allah'n Kitb'ndaki tefsirdir: -y* 'jAs ZJ- Wj l*jji-
J^ <~* W &j* jM- _j1I \ = bhesiz insan hrsna dkn
(ve sabr kt) yaratlmtr. Kendisine err dokundu mu feryad
basandr, ona hayr dokununca da ok c/mr/d/r"(el-Maric:
19).
1046
Bz kimseleri de Allah Tal'mn, kalblerinde yaratt
zenginlik ve hayra havale ederim (mal vermem). Amr
ibn Talib de bu sonuncular arasndadr" 1434[95].
Rv Amr ibn Talib: Vallahi Raslullah'n bu
kelmna bedel krmz develere mlik olmay gnlm
istemez, demitir. Bu hadsi rivayet etmekte, Ynus ibn
Ubeydillah ibn Dnr el-Abd, ona mut-baat etmitir
1435[96].
47-.......Bize Leys, Ukayl'den; o da bn ihb'dan

tahds etti.
bn ihb yle demitir: Bana Urve haber
verdi; ona da ie (R) yle haber vermitir:
Raslullah (S) bir gece hcreden darya kt, mes-
cidde namaz kld. Bir takm insanlar da onun
namazna uyup na-. mz kldlar. Sabaha girince
insanlar bunu kendi aralarnda konutular. Bundan
1434[95]Peygamber'in bu sz, Amr ibn Talib iin byk ve ok

deerli bir menkabe-dir. Mtekib1 ifadesiyle Amr, bu szn
deerini hakkiyle anladn dile getirmitir.
1435[96] Bu mutbaat Eb Nuaym, Ynus ibn Ubeydillah
msnedinde sahh bir isndla mevslen rivayet etmitir

(Kastalln)
1047
dolay mtekb gece daha ok insan topland T ve yine
Peygamber ile birlikte gece namaz kldlar. Sabah
olunca in-v sanlar yine konutular. nc gece
mescid ahlsi hayl ok oldu. t Raslullah yine kt,
insanlar da O'nun namazna uyarak namaz kl-a dlar.
Drdnc gece olduu zaman mescid, ahlyi
almaktan ciz r oldu (Peygamber onlarn yanlarna
gitmedi). Nihayet sabah namazn kldrmak iin kt.
Sabah namazn kldrnca, insanlara ynelip ehdet
kelimelerini syledi.'Sonra'Mmm ba'du"dedi ve:"u
muhakkak ki dn geceki durumunuz bana gizli olmad.
Lkin ben, gece namaz zerinize farz olunur da sonra
ondan ciz olursunuz diye ende ettim" buyurdu.
Ynus ibn Yezd el-Eyl, bu hadsi rivayet
etmekte Ukayl'e mutabaat etmitir 1436[97]
48- Bize Ebu'l-Yemn tahds edip yle dedi:

Bize uayb, Zuh-r'den haber verdi; o yle demitir:
Bana Urve, Eb Humeyd es-Sid'den haber verdi: Eb
Buna gre Ynus ibn Yezd de ayn hadsi bn ihb'dan

1436[97]
rivayet etmi oluyor ki, bu mutbaat Mslim mevslen rivayet

etmitir.
1048
Humeyd, ona yle haber vermitir: Raslullah (S) bir
gn le ile akam arasnda bir namaz ardndan hut-
beye kalkp teehhd etti, Allah Tal'ya hamd ve sena
eyledi. Ondan sonra da "Amma ba'du" dedi.
Bu hadsi Him'dan; o da babasndan; o da Eb
Humeyd'den; o da Peygamber (S) "Amma ba'du" dedi,
diye rivayet etmekte Eb Muviye ile Eb Usme,
Zuhr'ye mutbaat etmilerdir. Muhammed ibn el-
Aden ise Zuhr'ye, Sufyn ibn Uyeyne'den sdece
"Amma ba'du" lfznda mutbaat etmitir, hadsin
tammnda deil "1437[98]
49-.......Zuhr yle demitir: Bana Al ibn

Hseyin (94) haber verdi. Msver ibn Mahrame (R)
yle demitir: Raslullah (S) ayaa kalkt, ben ondan
iittim ki, ehdet kelimelerini syledii zaman
"Amma ba'du" diyordu.
Bundan, hutbeye evvel teehhd ve Allah'a hamdu sena

1437[98]
ile balayp, sz Amma ba'du ile fasi ettikten sonra, maksada

girimenin snnet olduunu anlatm oluyor.
Bu iki mutbaattan Eb Muviye'ninkini Mslim, Magz'de;
Eb Us-me'ninkini de hem Mslim, hem Buhr Zekt'ta
mevslen rivayet etmilerdir
1049
Zubeyd Zuhr'den rivayet etmekte ona
mutbaat etti 1438[99]

Peygamber (S) bir gn omuzu zerindeki byk bir
ridya sarnp brnm olarak ve ban da boz bir
sark ile balam olduu hlde minbere kt. Bu (hi-
tb etmek iin minbere) son oturmas oldu. Allah'a
hamd ve sena etti. Sonra: "Ey insanlar! Yaknma
gelin" buyurdu. Sahbler O'na doru toplandlar.
Ondan sonra Raslullah "Amma ba'du" diyerek yle
buyurdu: "yi biliniz ki, bu Ensr cemati (gnden
gne) azalacaklar, baka kimseler ise oalacaklardr.
Binenaleyh Muham-med mmeti 'nden her kim
herhangi bir ey zerine vilyet sahibi olup da bir
kimseye zarar vermeye veya menfat eritirmeye
muktedir olacak olursa, Ensr'dan iyilik edenlerin
iyiliini kabul, ktlk edenlerin seyyiesinden vazgeip
affetsin" 1439[100]
1438[99] Bu mutbaat Tabern, Msnedu'-miyyn'de

1439[100] Peygamber'in Amma ba'du fasl hitabn Medine'deki
1050
29- Cumua Gn ki Hutbe Arasnda
Oturmak Bab
Cumua hutbelerinden evvel de kulland Mslim'deki Dmd

ibn Sa'lebe el-Ezd (R) kssasyle de sabit oluyor:
bn Abbs dedi ki: Dmd Mekke'ye geldi. Bu, Ezd ene
kablesine men-sb olup, delilere nefes ederdi. Mekke
ahlsinden bz beyinsizlerin Muhammed delidir dediklerini
iitti. u adamcaz grsem! Belki Allah benim eliml O'na if
nasb eder, diyerek kalkp grmeye gitti. O'na kavutuunda:
Y Muhammed, ben u cinn arpmasna nefes ederim. Allah
Tal dilediine benim elimle if ihsan eder, Nefes edeyim,
ister misin? dedi. Bunun zerine Raslullah:
diyerek sze balad. Dmd: mn! Bu szlerini bana tekrar et,
dedi. Raslullah tekrar etti ve kerre syledi. Bunun zerine
Dmd: Yemn olsun ki, ben khinlerin szlerini iittim,
sihirbazlarn szlerini iittim, irlerin szlerini dinledim.
Amma senin bu szlerine benzer hibir sz iitmedim. Bu
szlerin, denizlerin en derin yerine bile vard (btn deryay
kaplad). Ver elini, seninle slm zerine bey'at edeyim, dedi.
Raslullah da onunla bey'atlap: "Bu bey'at kavmin nmna da
olsun mu?" diye sordu. O da: Kavmim adna da olsun, dedi...
(Mslim, Cumua, Namaz ve hutbenin haff tutulmas bab).
Bu, Peygamber'in diliyle tebli edilmi byk bir taltiftir. Bunca
mal ve can fedkrlklaryle kazanlm yksek mertebeler
hakknda sdk haberci be-ynyle bildirilen ne byk bir
mjdedir!
Son fkrada zikredilen af, haddi gerektiren seyyielere mil
deildir. lh haddleri afvetmek hakk, hi kimseye
verilmemitir.
1051
Peygamber (S) iki hutbe yapar, aralarnda oturur idi
1440[101]
30- Cumua Gn Hutbeye Kulak Tutup

itmek Bab 1441[102]

Peygamber (S) yle buyurdu: "Cumua gn olduu
zaman mescidin kaps yannda melekler durur,
gelenleri ncelik srasyle yazarlar. Erken gelenin
meseli bir deve kurbn eden kimse gibidir. Ondan
sonraki bir sr kurbn eden gibi; ondan sonra bir ko
kurbn eden gibi; ondan sonraki bir tavuk sadaka
eden; sonra bir yumurta sadaka eden gibidir. mm
1440[101] Hutbeyi ayakta yapmann ve iki hutbe arasnda biraz

oturmann mekked bir snnet olduunda ihtilf yoktur.
Bzlar bunun vcib olduu grndedir. nk Peygamber
bu fiillerine srarla devam etmitir.
1441[102] Hutbeyi dinlemek farzdr. stim'm nst'tan fark vardr.
nst, sz sylememektir; istim' ise sylenen sze kulak verip

iitmektir. Bu ite keml, inst ile istim' yn susmak ile
iitmeyi cem' etmektedir. Birok mfessrler "Kur'n okunduu
zaman derhl onu dinleyin, susun; t ki merhamet olunasmz"
(el-A'rf: 204) yetinin hutbe hakknda geldiini, hutbeye,
Kur'n' mil olmas sebebiyle Kur'n ismi verildiini
zikretmilerdir (Kastalln).
1052
hutbeye knca melekler sahfelerini drp zikri
dinlerler" 1442[103].
31- Bab: mam, Hutbe Yaparken eriye

Gelen Bir Kimse Grdnde Ona ki Rek'at
Namaz Klnmas Emreder

Peygamber (S) cumua gn insanlara hutbe yaparken
bir kimse geldi. Hemen Peygamber: "Yfuln, sen
namaz kldn m?" diye sordu. O zt: Ha- yr, dedi.
Peygamber: "(yleyse) kalk da iki rek'at namaz kl"
buyurdu 1443[104]
1442[103] Bu hadsle meleklerin hutbeyi dinledikleri sabit

olmutur. nsanlarn dinlemeleri ise evl tarikiyledir; nk
insanlar ibdetlerle mkelleftirler.
1443[104] Bu Tahiyyetu'l-Mescid namazdr. mm hutbede iken
tahiyyetu'l-mescid namaz klmann caiz, hattmstehb

olduuna kaail olan afi, Ahmed ibn Han-bel, shk ibn
Rhye ve fakh muhaddislerin dayand delillerden biri, bu
hadstir. Bu imamlara gre mescide giren kimsenin -imm
hutbede bulsa da-bu iki rek'at klmadan oturmas mekruh olup,
hutbeyi dinleyebilmek iin bu iki rek'at hafife klmas da
mstehbdr. Mlik, Leys ibn Sa'd, Eb Hanife, Sevr ile sahabe
ve tabilerden biroklar da bil'akis hutbe esnasnda namaz
kln-mayacama kaaildirler. Hccetleri, imm dinlemenin
1053
32- mam Hutbe Yaparken Gelen Kimse
ki Hafif Rek'at Namaz Klar Bab
54-.......Cbir (R) yle demitir: Peygamber (S)

cumua gn hutbe yaparken bir kimse girdi.
Peygamber ona: "Namaz kldn m?" diye sordu. O:
iayr, dedi. Peygamber: "(yleyse) iki rek'at namaz
kl" buyurdu 1444[105].
33- Hutbe Esnasnda Elleri Kaldrmak

Bab

cumua gn hutbe yapmakta iken bir zt ayaa kalkt
da: Y Raslallah! At srleri helak oldu, davar
vucben emredilmi olmasdr.

1444[105] Bu hads Cbir, Enes, Eb Hureyre, Sehl bn Sa'd ve Eb
Zerr'den de rivayet edilmitir.

Mslim'in Cbir'den olan rivayetlerinin birinde, Peygamber o
kimseye: "Y Suleyk, kalk da iki rek'at namaz kl, lkin hafif tut"
buyurduktan sonra cem-te dnp:"Herhangibiriniz imm
hutbede iken mescide gelecek olursa iki rek 'at namaz klsn. Bu
namaz da hafif tutsun" buyurmutur.
1054
srlen helak oldu. Allah'a, bize yamur vermesini du
ediver! dedi. Bunun zerine Raslullah iki elini uzatt
ve du etti 1445[106].
34- Cumua Gn Hutbe Esnasnda

Yamur Duas Bab

Peygamber (S) zamannda insanlara bir ktlk isabet
etti. Bir cumua gn Peygamber hutbe yaparken bir
bedevi Arab ayaa kalkt da: Y Raslallah, mallar
helak oldu, oluk ocuk da a kald; bizim iin Allah'a
du ediver, dedi. Raslullah iki elini kaldrd ki, biz o
srada gkyznde hibir bulut paras grmyorduk.
Nefsim elinde olan Allah'a yemn olsun, bulutlar
dalar misli gkyzn kaplamadka Raslullah
ellerini indirmedi ve minberinden de inmedi. Nihayet
Buhr, hadsten evvel Enes ibn Mlik'e varan iki

1445[106]
senedini vermitir. Hadsten, balktaki el kaldrmaktan

maksadn hutbe esnasnda yaplan yamur dusn-daki el
kaldrma olduu anlalyor.
Du ederken elleri gkyzne kaldrmak, Rabb'a kar tezelll
ma'ns ifde ettiinden, du dbndandr
1055
yamur tanelerinin O'-nun sakal zerinde
yuvarlandn grdm 1446[107]. O gnmz, ertesi
gn, daha ertesi gn ve ondan sonra gelen gn; t
teki cumuaya kadar hep zerimize yamur yap
durdu. Ertesi cumua yine o bede-v (Enes'in dediine
gre) yhud bir bakas ayaa kalkt da: Y Raslallah,
binalar ykld, mallar bouldu. Bizim iin Allah'a du
et, dedi. Bunun zerine Raslullah yine iki elini
kaldrd da: "Allhum-me havleyn vel aleyn = Y
Allah, etrafmza (yadr), zerimize deil" diye dua
etti 1447[108]. Bunu sylerken de eliyle hangi cihetteki
1446[107] Gerek buradaki, gerek dier rivyetlerdeki szler, hep

Peygamber'in duasnn Allah katnda abucak kabul edildiini
gsterir. Duay mtekib hemen bulutlar peyda olmu ve daha
hutbe tamamlanmadan sakalm slatmtr. Bulutlarn
hcumunu grp de hutbeyi kesmek ve namaz hemen kldrp
cemati evlerine gndermek varken, slanncaya kadar
minberde kalmas tesadfi deildir. lh ltuf eserinin,
vcduna bi'1-fiil demesini arzu etmitir.
1447[108] Bedevinin yhud ikinci gelen bedevinin rahmet ve ni'met
olan yamurun kesilmesi dileinde bulunmas ve bu dilein

Peygamber'ce yerine getirilmesi, oa vardnda yamurun
kesilmesi iin de du etmenin caiz olacan gsterir. Buna
Askaln "= Havay ama niyaz" demitir. Ancak bu ikinci
duann
. kerem ve ni'met bolluundan usan gelmicesine edilmeyip,
rahmet ve ni'metin devamm istirham ile beraber yalnz vebal ve
1056
buluta iaret ediyor idiyse, oras ald ve Medne (st
ak) bir alan gibi oldu. Kanat Vdsi bir ay
mtemadiyen akt ve herhangi cihetten kim geldi ise
bol bol yamur yadn syledi 1448[109].
35- Cumua Gn mam Hutbe Yaparken

Susmak ve O Srada Yanndaki Arkadana
"Sus" Diyen Kimse de Lav Yapmtr Bab
Ve Selmn, Peygamber'den: mm konutuu

zaman (herkes) susar (buyurdu), dedi 1449[110].
57-.......BanaSadibnu'l-Mseyyeb haber verdi

ki, onadaEb Hureyre (R) yle haber vermitir:
Raslullah (S): "Cumuagn imm hutbe yaparken
sen (yanndaki) arkadana 'Sus (dinle)' desen, yine
zararn kalkmasn istemek tarznda olmas kran

dbndandr.
1448[109] Bu hads de Peygamber'in ak mu'cizelerindendir.
Evvelki cumuada olduu gibi bu cumuada da duasnn sr'atjle

kabul edilmi olduu grlyor.
1449[110] Buhar bunu "Cumua iin ya srme bb"nda uzunca
olarak mevslen rivayet etmiti.
1057
lv etmi olursun" buyurdu 1450[111].
36- Cumua Gn Kendisinde Duann

Kabul Edilecei Saat Bab1451[112]
1450[111] el-Lav:.. tekellm eylemek ma'nsnadr... vei'tibr

edilmeyen herze ve bh-de nesneye denir, fiillerden ve
kavillerden de ummdir (Kaams Ter.).
Bu ta'rfe gre lav, szlere ve fiillere mil olduundan, cumua
sevabn eksiltici veya giderici bir kusurdur. Hatibi dinlemekten
insan men' eden her sz ve fiil, lav'dr. Bu hadsten hutbe
esnasnda her nevi' kelmn nehyedildi anlalyor. Zr r'in
emrine muhalif olarak,o srada sz syleyen kimseye "Sus" veya
"Dinle" demek, ma'rfla emretmektir. Ma'rfla emretmek de
farzdr. Byle, bir farzn edas iin sylenmi tek bir kelime
yasak olursa, baka kelmn ya-sakl evleviyette kalr.
"mm hutbe yaparken" kaydndan, instn emredilmi ve
kelmn neh-yedilmi olmasnn hutbe zamanna has olduunu
anlatmak iindir.
1451[112] Saat, lgatte uzun olsun, ksa olsun mutlaka bir zaman
demektir. Bundan dolay gece ile gndz toplamnn

yirmidrtte birine saat denildii gibi, gndz ile gecenin
onikier cz'e taksm le 'i'tibr ettikleri zaman uzunluklarna da
saat denilmitir.
Bu saat, Kadir Gecesi ve smi A'zam gibi mbhem braklm
kymetli br zaman parasdr. Gizli biraklmasndaki incelik de
aktr. cabet saatini kollayan kimse, gnn hangi cz'nde
olduunu bilmeyince, o saate rstgelir diye btn gn kalbini
huzur iinde tutup zikre, duaya devam eder ve dny vesve-
selerinden uzaklamaya alr
1058
Raslullah (S) cumua gnn zikretti de: "Onda bir
saat vardr ki, mslmn olan hi bir kul kalkp namaz
klarken o saate rastlayp da Yce Allah'tan bir ey
istemeyedursun, ille O, bunu kendisine venV'buyurdu
ve o saatin ksa olduunu anlatmak iin eli ile iaret
etti 1452[113].
113
Hadsin ibaresinden, du edenin namazda dikilmi

1452[113]
olmasnn art olmad da anlalr, tcbet saatinin girmesi,

musallnin kyam zamanna tesadf etmesi yhud vakit, namaz
beklerken girmi olsa da yine byledir. nk "Namaz bek-
lemekte olan namazda gibidir" hadsi sabittir (Buhr, Mslim).
Hulsa, icabet saati kesin olarak ta'yn edilmi deildir. Gizli
kalmas da o vakte rast gelir umuduyla cumuann ekser vaktini
zikr, ibdet ve du ile geirmeye sebeb olduu iin mmet
hakknda ayrca bir rahmettir.
Peygamber'in ba parman, elinin ortasna tesadf eden dier
iki parmana basarak iaret etmesi icabet saatinin pek ksa
olduuna sarahaten dellet eder
1059
37- Bab: Cumua Namaznda (Baz)
nsanlar mamn Meclisinden kp Gittikleri
Zaman, mamn ve Kalp Cemaatte Hazr
Bulunanlarn Namaz Caizdir 1453[114]
59-.......Bize Cbir ibn Abdillah (R) tahds edip

yle dedi: Biz Peygamber (S) ile birlikte (cumua)
namaz klacamz srada (m tarafndan) yiyecek
ykl bir kervan geliverdi. nsanlar o kaafileye doru
ynelip gittiler. Nihayet Peygamber'in beraberinde on
iki kiiden baka kalmad 1454[115]. Onun zerine ite u
yet nazil oldu: "Onlar bir ticret yhud bir oyun, bir
1453[114] Buhr, hzr buiunmalanyle cumann sahh olacak

cemat saysnn namazn sonuna kadar devamnn, cumuann
shhati iin art olmadna dell getirmek istemie benziyor
1454[115] Bu kervan Dhye ibn Halfe yhud Abdurrahmn ibn
Avf'a yhud da ortaklk suretiyle her ikisine id olup m

diyarndan hayl erzak getirmiti. Medine ahlsi o srada pek
ziyde ihtiy ve darlk iinde kvrandklarndan, gelii i'ln
edilince sahblerden bir takmlar, erzak satlp tkenmeden
tedrik edebilmek tel ile oraya koumular ve burada
grld zere ilh azara uramlardr. yetteki "Seni ayakta
braktlar" nazm, hdisenin hutbe esnasnda meydana geldiine
bhe brakmyor. Peygamber'in yanndan ayrlmayan oniki
kiiden onu Cennetle mjdelenenler, ikisi de Bill ile Cbir
yhud Ammr ile bn Mes'd yhud Bill ile bn Mes'd di. Bu
isimler baka baka rivayetlerde zikredilmektedir.
1060
elence grdkleri zaman ona ynelip daldlar da,
seni ayakta braktlar. De ki: Allah'n yanndaki, e-
lenceden de, ticretten de hayrldr ve Allah rzk
verenlerin en hayirltSldir" (el-Cumua: II) 1455[116].
38- Cumuadan Sonra ve nce Klnan

Namaz Bab 1456[117]

Umer (R)'den haber verdi (o, yle demitir):
Raslullah (S) le namazndan evvel iki ve ondan
sonra yine iki, akam namazndan sonra da kendi
1455[116]Ayetteki "ev = yhud" terdd harfi, mescidi terkedenlerin

kimi ticret, ynal veri etmek, kimi de panayr yerini grp
gnl elendirmek kasdyle gittiklerini gsterir. yetteki lh
azarlama ve tevbh, ayr ayr her iki taifeye de rci' olur.
Bu hadste zikrolunduu zere, cematin dalma hdisesi,
yetin inmesinden evvel vki' olmutur. Ondan sonra se
sahbler, bu lh tevbihten gereken dersi aldlar da u ilh
vgye hakk kazandlar:
"yle adamlar vardr ki, onlar ne br ticret, ne bir al veri
Allah ' zikretmekten, dosdoru namaz klmaktan, zekt
vermekten alkoymaz. Onlar kalb-terin ve gzlerin (dehetle)
dnecei gnden korkarlar" (en-Nr: 37).
1456[117] Hads, evvel hakknda deil de sarh olarak sonra
hakknda geldii iin, Buhr, detine aykr olduu hlde

sonra'y evvel'den ne geirdi.
1061
evinde iki rek'at namaz klard. Yats namazndan
sonra (yine evinde) iki rek'at klard. Cumua
namazndan sonra ise (mescidden kendi evine)
dnmedike namaz klmazd. Lkin evine dnnce iki
rek'at klard 1457[118].
1457[118]Bu hadste farz olan namazlara bitiik olarak klnan

Rtibe Snnetleri'nm mik-dr bildiriliyor..
Cumuadan evvelki rtibeden sz edilmemesi, cumua namaz
le namzna bedel olduu iin, mekked snnetinin le gibi
olduunu anlatmak iindir.
Yoksa cumuann gerek ilk ve gerek son snneti hakkndaki
rivayetler, lenin snnetleri hakknda olduu gibi,
mteaddiddir. Cumua farzndan evvel de en az ki rek'at klmak
snnet olduunda bhe yoktur. Ancak buradaki rivayette
dikkati eken cihet, Peygamber'in bu iki rek'at dima evinde
klm olmasdr.
iki rek'atl oian cumua namaz, drt rek'atl olan le namazna
bedel olduu cihetle byle yapmas, cumua farznn drde
ulatrlabilecei vehmine meydan vermemek iin idi.
Cumuadan sonraki snnetin rek'at saysna gelince, bu hadste
ki ise de, drt; hatt alt olduuna dir de rivayetler vardr.
Cumuadan sonraki nafileler hakknda fakhler taifeye
ayrlmlardr: Birinci taifeye gre, cumuadan selm verince iki
rek'at snneti klmak iin eve dnmelidir. Bunlarn dell bu
hadstir. kinci taifeye gre, cumua farzndan sonra evvel iki,
sonra drt rek'at klnmaldr.
nc taifeye gelince, onlar arada selm verilmeksizin drt
rek'at klnr, diyorlar.
Halvette nafile klmak, riyaya yer brakmad iin, nafilelerin
evde klnmas, mescidde klnmasndan daha faziletlidir.
1062
39- Yce Allah'n u Kavli Bab:
"Artk o namaz klnnca yeryzne dadn,

Allah'n /adlndan arayn... " (ei-cumua: 10) 1458[119]
61-.......Sehl ibnu Sa'd (R) yle demitir:

imizde bir kadn vard. Su arklar kenarndaki
tarlasnda paz bitkisi yetitirirdi. Her cumua gn
olunca pazlarn kklerini sker, bir tencereye kor,
sonra tt bir avu arpay iine atard ki, o kkler
etli kemik manzarasn alrd. Bizler cumua
namazndan knca o kadna urar, selm verirdik. O
da bu yemei bizlere yaklatrr, biz de onu kaklardk.
Ve biz, kadnn o yemei iin cumuann abuk
gelmesini temenni eder dururduk 1459[120].
1458[119]Buhr burada bu yeti zikretmekle, yetteki "datn" ve

"arayn" emirlerinin vcb iin deil, ibha iin olduuna isabet
etmitir. nk kullar cumua gn nida vaktinde cumua
namazna ikaameden dolay yeryzne dalmaktan men'
olunmulardr. Namazlarn klp ayrldklar zaman yeryzne
dalmak ve Allah'n zenginliinden aramakla emrolundular. Bu
emirler, en sahh kavle gre ibha iindir. Binenaleyh namaz
klndktan sonra hemen kmak vcib olmayp, mescidde
kalmak da mubah olur.
1459[120] es-Silk: ...pz ta'br olunan nebata denir.. (Kaams
1063
62-.......Bize bnu Eb Hazm, babasndan; o da
Sem"den (yukarda geen) bu hadsi tahds etti. Eb
Hzm'n olu Abdulazz burada unu ziyde etmitir:
Biz (Peygamber zamannda) cumuay klmadan ne
gndz uykusuna yatar ve ne de kuluk yemei yerdik,
dedi 1460[121].
40- Gndz stirahat Cumua

Namazndan Sonradr Bab
63-.......Bize Eb shk el-Fezr, Humeyd'den

tahds etti. O yle demitir: Ben Enes (R)'ten iittim:
Bizler cumuaya erken davranr, namazdan sonra da
gndz istirhati yapardk, diyordu 1461[122].
Ter.).
Bu hadsin bb baahna uygunluu, sahbler cumuadan
ayrlmalarnn ardndan bu kadnn paz kklerinden hazrlar
olduu yemei aramalardr. Bu hl sahblerin kanatine ve
dny hrslarnn olmadna dellet etmektedir.
1460[121] Buna gre cumua gnlerinin gndz uykusu ile kuluk
yemei, namazdan sonraya braklm oluyor. Dier gnlerde bu

iki i de kuluk vaktinde yaplmak det idi
1461[122] Tebkr, daha evvel getii zere bir ie erken davranmak,
cumuay beklemek iin leden evvel mescide gitmek ma'nsna
1064
64-.......Sehl (R): Bizler Peygamber (S) ile
birlikte cumua namazn klardk; kaylle yn gndz
istirhati ondan sonra olurdu, dedi 1462[123].
Hatime: Bu Cumua Kitab 79 hads ihtiva etti.
Bunlardan 64 tanesi mevsldr. Muallak ve
mutbaalar ise 15 tanedir. Bunlardan Cumua'da ve
daha nce de mkerrer olanlar 36'dir. Hlis olan yni
tekrarsz olan 43 hadstir; bunlarn hepsi de
mevsldr... (bn Hacer).
geldii gibi, hemen zevalde le namaznn ilk vaktinde namaz

klmak ma'nsna da gelir.
Kaile ve kaylle, inde uyku olsun veya olmasn gndz
istirhati veya gndzn evvelinde, yn kuluk vaktinde
yaplan istirhattir.
1462[123] Bu hads, biraz farkl bir rivayetle daha nce de gemiti.
1065
12- EBVBU SALT'L-HAVF

(Korku Namaz Bblar)
1066
1- Ve Yce Allah'n u Kavli (Babi) 1463[1]:
"Yeryznde sefere ktnz zaman, eer

kfirlerin size fenalk yapacandan ende ederseniz,
namazdanksaltmanzda zerinize bir vebal yoktur.
Bu bblarda anlatlacak olan namaz, Saltu'1-Havf, yni

1463[1]
korku zamannda cematle klnacak namazdr. Yce Allah: "

Vj*j J3^^ "^j ^jL^ > ijJU-ijoi .& - Namazlara ve bilhassa
orta namaza devam ediniz, huu ve hud' ile Allah iin dvn
durun" (el-Bakara: 238) yetiyle farz namazlar huss vakitle-
rinde klmaya devam etmeyi emir buyurduu gibi bu farzn
hibir vehile sakt olmyacan bildirmek iin de: tfCrj j VU-y
^ ii = Fakat korkarsamz, o hlde namaz yryerek yhud
svr olarak kln... (el-Bakara: 239) buyurmutur. Bu takdirde
m ile olsun yine namaz klnacak demektir.
Dnin direi olan namaz farz, ehdet kelimeleri gibi, hemen
hemen hibir sebeb ile dmeyecek bir vecbe olduu iin, ne
shhat hlinde, ne hastalk hlinde, ne hazarda, ne seferde, ne
kudret hlinde, ne acz hlinde, ne korku hlinde ne emnlik
hlinde mkelleften dmez. Farzyyeti hibir zaman zlmez.
Herhalde namaz ehdet kelimelerinden sonra, dnin en mhim
rkn olup, ii; nasl imkn bulunabilirse klnmak lzmdr.
Hibir hlde sakt olmaz. Hatt n kudretsizlik zamanlarnda
yalnz bir ba, o da olmad takdrde bir gz iaretiyle ed
edilmelidir.
Korku namaznn cematle ed keyfiyyeti Kur'n ile sabit
olduu gibi, snnet ile de sabittir. Raslullah'm bu namaz
birok defalar ayr ayr suretlerde kldrd sahh rivayetlerle
bilinmektedir. Bu namazn Kur'n'dan olan delili el- Bakara:
238-239. yetleriyle, en-Nis: 101-103. yetleridir. Buhr en-
Nis'daki iki yeti bb balna almakla, evvel bu namazn
Kur'n'daki delilini en gzel ekilde gstermitir.
1067
bhesiz ki, , kfirler sizin apak dmnnzdr. Sen
de ilerindebulunup da kendilerine namaz kldrdn
vakit, onlardan bir ksm seninle birlikte dursun,
silhlarn (yanlarna) alsnlar. Bu suretle secde
ettikleri zaman da arka tarafnzda bulunsunlar.
(Bundan sonra) henz namazn klmam olan dier
ksm gelip seninle beraber namazlarn klsnlar ve
onlar da ihtiyat
tedbrlerini ve silhlarn alsnlar. O kfredenler
arzu ederler ki, siz silhlarnzdan ve eyanzdan gafil
olasnz
da stnze derhl bir baskn yapsnlar. Eer
size yamurdan bir eziyyet olursa, yhud hasta
bulunursanz
silhlarnz koymanzda zerinize vebal yoktur.
(Fakat yine) btn ihtiyat tedbrlerini aln. bhe yok
ki, Allah
kfirlere hor ve hakr edici bir azb
hazrlamtr"
(en-Nis: 101-102) 1464[2]
1464[2] Bu yet, bi'1-fI ktal olmakszn, yalnz dman
1068
1- Bize Ebu'l-Yemn tahds edip yle dedi: Bize
uayb, Zuhr'-den haber verdi. uayb dedi ki: Ben
Zuhr'ye: Peygamber (S) korku namaz kld m? diye
sordum. Zuhr yle dedi: Bana Salim haber verdi ki,
hcumundan ende edildii zamanlarda korku namaznn

cematle ed suretini mcmelen bildirmektedir. Bu yete gre
imm cemati ikiye bler. Bir takm ilk rek'at imm ile beraber
kldktan sonra dman bekleyip gzetlemek hizmetlerinden
dolay namaza itirak etmemi olan dier takm, o rek'at
klanlarn yerine geip kendi yerlerini onlara terkederler ve
ikinci rek'at onlar imm ile beraber klarlar. Cematten her
ferdin imm arkasnda kld mkdr, yetin zahirine gre ite
byle bir rek'at olup, dier rek'at veya rek'atlarn nasl
tamamlanaca da snnet ile eitli rivayetlerle sabittir.
Korku namaz hakkndaki hadslerin bu namaz eit eit
suretlerde anlatmas, Peygamber'in her birini birer vakitte
"thtiyt tedbrlerini ve silhlarn alsnlar"(n-Nis:10l) yeti
mantkunca dman taarruzundan saknmaya ve errinden
korunmaya en elverili vaziyeti ihtiyaten semi olduuna
dellet eder.
Bundan dolay namaz suretlerinde byk ihtilflar olmakla
beraber, fakhler tefch ettikleri suretlerden dolay birbirlerini
yanlmaya nisbet etmemilerdir. Nitekim Ahmed ibn Hanbel bu
namazlarn herhangisi klnsa caiz olacana kaa-ildir. Dier
imamlar da; korku namaz, hem dmandan korunmak, hem de
farz olan bdeti yerine getirmek iin ter' edilmitir.
Kur'n'daki vasf ve ta'rfte namaz fiillerini hasren ta'yn iin
olmayp, mmkin olan hli hikye iin gelmitir. Onun iin bu
iki maksad, rivayet edilen suretlerin herhangisi ile elde edilmek
mmkin olursa yaplabilir, demilerdir (Tecrd Ter., 111,135-
136).
1069
Abdullah ibn Umer yle demitir: Raslullah (S) ile
birlikte Necd tarafna gazveye gitmitim. Dmann
hizasna geldik, onlara kar safflarmz dzdk.
(Namaz vakti gelince) Raslullah (S), bize kldrmak
zere namaza durdu. Bir ksm sahbler de O'nunla
beraber namaza durdular. Dier bir ksm ise ynn
dmana evirdi. Raslullah kendisiyle birlikte
olanlarla beraber ruk'a vard ve iki defa secde etti.
Sonra beraber namaz klanlar henz namaz klmam
olan taifenin yerlerine gittiler. tekiler de gelip
Raslullah'-n arkasnda namaza durdular. Raslullah
onlarla beraber ruk'a varp iki secde etti. Sonra selm
verdi. (Ondan sonra) o iki taifenin her biri nevbetlee
namaza durup, kendi hesblarna birer kerre ruk'a
varp ikier secde ettiler 1465[3].
Gerek yette, gerek hadslerde hep bu namaz cematte

1465[3]
klacaklarn iki taifeye ayrlaca bildirilip, her taifenin dierine

sayca nisbeti zikredilmemi olduundan, namaza balayan taife
ile evvel bekilik iin ayrlan taifenin mikdrlan birbirine
nisbetle az veya ok olmasnda be's yoktur. Yalnz ten daha az
olmamas gerekir (Tecrd Ter,, III, 138).
Korku namaz yetleriyle bu husustaki hadsler, fazla olarak
cematle namaz klmann ehemmiyetini pek ak gsteriyor.
Namazn cematle klnabilmesi iin baka hibir namazda caiz
olmayacak, baka namaz ittifakla bozacak birok hareketlerin
1070
2- Korku Namaznn Yayalar ve Svariler
Olarak Klnmas Bab
"Rc", ayakta duran demektir.
2-.......Bizebnu Cureyc, Ms ibnu Ukbe'den;

odaNfi'den; O da bn Umer'den tahds etti. bn Umer
(R), Muchid'in: "Mslmanlar le dmanlar
birbirine kartklarnda namaz ayakta klarlar"
sznde benzer bir sz sylemitir 1466[4]. bnu Umer
yaplmasna msade edilmitir ki, yalnz olarak namaz

klnd takdirde bunlarn hibirine hacet kalmaz (Tecrd Ter.,
111,138).
Tehlike Zamannda Namaz:
Kur'n tarafndan da buna mu'td d tafsilatla nem
verilmistir(en-Nis:101-i03). unu demek istiyorum ki, fiilen
muharebe devam ederken dahi -( gnlk be vakit namaz ve
cemat terkedilmez. slm askerleri bu suretle gnde X , birok
defalar, bir dny kazanc dnmeksizin Allah iin
dtklerini ha-% trlam olurlar. Bir hadste "Savaanlarn,
iinde yalnz Allah sznn hkim R olmas maksadyle
denler, cennete gidecektir" buyurulmutur (Buhr birka
yerde; slm'da Devlet daresi, s.227).
1466[4] Bu hads, Zuhr tankndan Salim ibn Abdillah ibn Umer
rivyetiyle olan bundan evvelki hadsin Nfi' rivayetinde de olan

ziydesidir ki, tekinde yok idi. Mslim'deki Zuhri rivayetinde
ise, bn Umer:'1 Lfj j_4 dJJ> j>'J^ -iJ^jiTij eW ^'r- m* 'f =
1071
burada Peygamber(S)'den nakil olmak zere unu
ziyde etmitir: "Dmanlar daha ok (olup da korku
daha ziyde) olursa yayalar ve binektiler olarak (yn
ayakta ve hayvan stnde olarak) namaz klsnlar"
Korku bundan da ziyde olduunda ise hayvan stnde, y-hud

yaya olarak ve yalnz m ile yetinerek klsn'' diyor. te bu
ziydeyi Buhr, bn Cureyc, an Ms ibn Ukbe, an Nfi', an bn
Umer isndiyle: bn Umer, Muchid'in "Mslmanlar ile
dmanlar birbirine kartklarnda namaz ayakta klarlar"
szne benzer bir sz sylediini haber verdikten sonra: Ve bn
Umer, Peygamber'den naklen... diyerek sevkediyor. Bylece bu
ikinci rivayetin, bundan evvelki Salim rivayetinde olmayan
metindeki lfzlar muhtevi bir ziydesi olduunu gstermitir.
Buhr, Muchid'in szne yalnz iaret edip, asl rivayetin ne
olduunu ne burada, ne de kitabnn baka yerinde zikretmemi
olduundan, Muchid'in bn Umer'n sz ile ma'nca
mterek olan ibaresi nedir, anlalmyor. Ancak sml, el-
Mstahrac'inde Muchid'den: " y- Uj Î i ^\% ij\h\ =
Mslmanlar ile dmanlar birbirine kartnda artk yalnz
ba iareti ile namaz klnr" diye rivayet ettikten sonra,
Buhr'nn yine ayn isnd ile bn Umer'in de Muchid gibi: " ...
U ^ im " dediini ve ondan sonra ziyde olarak merfan:
" ^liii Ju uij j 'uii'j \jrjx* \J j = Dmanlar daha ziyde
olurlarsa, mslmnlar hayvanlarn stnde ve yaya olarak
ayakta namaz klsnlar" dediini rivayet eder...
Bu zh ile Muchid'in bn Umer'in szne benzeyen mevkuf
rivayeti bilinmi olur. Her ikisinden mtereken gelen rivayet
de, bn Umer'in ziydesi de anlalm olur. Kald ki, metindeki
ziyde hakikatte merf' mu, yoksa mevkuf mu olduu
bazlarnca tereddde sebeb olduundan, Buhr "Peygamber :
(S)'den...." demekle, merf' olduunu sylemitir. Demek ki,
metindeki ziydenin merf' olmas, Buhr'ce daha rcih
grlmtr.
1072
1467[5].
3- Bab: Korku Namaznda Musallerin

Bir Ksm Dier Ksmn Bekleyip Korur
1467[5]Buna"Saltu'l-musyefe" yni "Kl klca iken klman

namaz" denilmitir. Saltu'l-musyefe'nin de (yn kl klca
iken namazn da) -fakhlerin ounun re'yince- ter'
buyurulmu olduuna gre, namazn hibir zr ile dme- ;
yece bir kat daha tebeyyn eder. Bir mslmn iin Allah'
zikr borcu, dny yurdunun hibir zaman ve meknnda sakt
olmaz. Bu ve bu ma'ndaki bunca , hadslerin ve onlara
mstenid ictihdlann dayana u yettir: "
Namazlara ve orta namaza devam edin. Allah 'in dvnna tam
huu' ve t-atle durun. Fakat korkarsanz o hlde namaz
yryerek, yhud svrf olarak kln. (Tehlikeden) emin
olduunuz vakit ise, yine Allah 't, size bilmediiniz eyleri nasl
retti ise o vech le ann" (el-Bakara: 238-239).
mm Mlik, afi ve Ahmed ibn Hanbel'e gre, kinci yet,
mukaatele hlinde de namazn vcib olduuna delildir. Hanefi
imamlarna gre ise, yette ktal tasrh buyurulmayp, yalnz
havf hli zikredilmi olduuna bakarak, havf hlinde birinci
hadste zikredilen suretlerle, bn Umer'in dedii yhud rivayet
ettii gibi iddetli korkuda yn dman tarafndan mahsur
olmak, her an arpmay bekler olmak gibi ziyde korku
zamanlarnda " ^j y ^W> " yetinin hkmn icraya sra gelir.
Bunda musall kbleye ynelme ile mkellef deildir. Yoksa
musyefe ve ktal esnasnda namaz khnmayp, sonradan ed
veya kaza edilir. Zr yryerek, kl sallayarak dmana kar
kendini savunmak yhud dman ldrmek iin ameli kesri
gerektiren fiiller ile namaz sa-hh olmaz (Tecrd Ter.,Ul,\4l).
1073
Peygamber (S) namaza kalkt, insanlar da O'nunla
beraber namaza kalktlar. Peygamber tekbr ald,
insanlar da O'nunla birlikte tekbr aldlar. Peygamber
ruk'a vard, insanlardan bir ksm da ruk'a vardlar.
Sonra Peygamber secde etti, rk' edenler de O'nunla
beraber secde ettiler. Sonra Peygamber ikinci rek'at
iin kalkt, secde etmi olanlar da kalktlar ve (geriye
ekilip) teki kardelerine bekilik etmeye koyuldular.
Bu srada (Peygamber'le birinci rek'atta rk' ve'secde
etmemi olan) dier taife geldi. Onlar da Peygamber'le
beraber ruk'a varp secde ettiler. Bu esnada cematin
hepsi namaz iindedir, lkin bir ksmlar dierlerine
bekilik ediyorlardr 1468[6].
1468[6]Dman kble cihetinde olduuna gre tasavvur edilecek

olan bu ta'rfe nazaran cematin hepsi birden Peygamber'e
uyarak iftitah tekbrini almlar. lk rek'-atn rk' ve sucduna
yalnz bir takmlar uyduktan sonra, ikinci rek'atta rk' ve
sucdda teki takm uyup, her bir takm namaz fiillerindeki
arkadalarna bekilik etmiler. Bu iler esnasnda hepsi de
namaz iinde bulunmulardr.
Buna gre Peygamber her taifeye yalnz birer rek'at kldrm,
her bir taife yalnz bir rek'atla kalp, dier rek'at kaza yn
itmam etmemiler. Bu tasvre gre imm iki, cemat ise birer
rek'at klm oluyorlar.
Hadsin son fkras bb balna ak olarak dellet etmekte
olan ksmdr.
1074
4- Kal'alarn Mukaavemeti Esnasnda ve
Dmanla Karlama Srasnda Namaz Bab
Evz de yle demitir: Eer fetih zaman

yaklap namaz klmaya kaadir olmazlarsa, m ile
namaz klarlar. Herkes ayn ayr namaz klar, imya da
kaadir olmazlarsa, ktale ara verilinceye kadar yhud
emniyette oluncaya kadar namaz geri brakr, sonra
iki rek'at klarlar. Buna da kaadir olmazlarsa, bir rk'
ile iki sucdden ibaret bir
namaz klarlar. Buna da kaadir olmazlarsa,
kendilerine tekbr kifayet etmez; namaz emn
olacaklar zamana kadar geri brakrlar 1469[7].
Mekhl de buna kaail olmutur 1470[8]. Enes ibn
Sahh rivayetlerle sabit olan ed suretleri mteaddid ve

muhteliftir. Bundan Raslullah'n korku namazn mteaddid
defalar kldrd ve dmann her vaziyetine gre baka baka
ekillerin muvafk gelecei anlalyor {Tecrd Ter., IH, 125).
1469[7] Evz'nin bu szlerini, Veld ibnu Mslim, Kitbu't-
Tefsr'de zikretmitir.
1470[8] Yn Mekhl de Evz'nin bu grne kaail olmutur.
Bunu da Abd ibn Hu-meyd, kendi tefsirinde mevslen u lfzla

rivayet etmitir: "Cemat yerde namaz klmaya muktedir
olamadklar zaman hayvanlarn srtlar zerinde iki rek'at
1075
Mlik de yle demitir:
Tuster Kal'as muhasara edilirken tan yeri
aard
vakitte hzr bulundum. Ktalin alevlenmesi
iddetlendi de, sabah namazn klamadlar. Gn
ykselmeden
namaz klamadk. Biz o namaz Eb Ms el-
E'r ile beraber kldk. KaPann fethi de bize
myesser oldu".
Yine Enes:
"Bu namaza mukaabil dny ve iindekilere
mlik olmak beni sevindirmez" demitir 1471[9].
klarlar. Buna da muktedir olmazlarsa, bir rk' iki secdeden

baret bir namaz klarlar. Buna da kaadir olmazlarsa emn
oluncaya kadar namaz geri brakrlar, sonra yerde klarlar.."
1471[9] Enes'in bu szlerini, bnu Sa'd ile Umer ibnu eybe,
Katde tarkinden olmak zere mevslen rivayet etmilerdir.

Enes ibn Mlik'in son cmlesinin tefsirinde ihtilf edilmitir:
Enes'in "O namaza bedel" diyerek kasdettii namaz, kaza olarak
klman bahis mevzuu namaz m, yoksa m ile klnmayp
kazaya braklan namaz m olduunda sarihler gr ayrlna
dmlerdir. Fakat herhalde Enes ayet bu mezhebde deilse,
onun kumandan Eb Ms el-E'r'nin o mezheb-de olduu
anlalyor.
1076
Handak gn (gne battktan sonra) Umer gelip,
Kurey kfirlerine svmeye balad. Ve: Y Raslallah,
ikindiyi az daha gne batmadan klamaya-caktm,
diyordu. Peygamber: "Vallahi onu henz ben de
klamadm" dedi. Bunun zerine Peygamber Buthn
vadisine indi ve orada ab-dest ald. Gne batm iken
ikindiyi kldrd, sonra onun ardndan da akam
kldrd 1472[10].
5- Dman Kovalayan Kimsenin ve

Dman Tarafndan Kovalanan Kimsenin
Hayvan Srtnda maen Olan Namaz Bab
el-Veld ibnu Mslim el-Kura de yle

demitir: Ben Evz'ye:
urahbl ibnu's-Samt el-Kind ile arkadalarnn
hayvan stnde namaz kldklarn zikrettim. Evz:
Eer namaz vaktinin kap gideceinden korkulursa,
namaz ii bizce de byledir (yn byle yaplmaldr),
dedi. Veld (bunu rivayet ederken kovalayan kimse
Bu hads Kitbu Mevkiti's-Salt; "Bbu men salla bi'n-

1472[10]
ns cematen ba'de zehbi'l-vakf'de gemiti.
1077
meselesinde Evz'nin mezhebini te'yd iin)
Peygamberin "Hibir kimse ikindiyi Ben
Kurayza'ya varmadka klmasn!" kavlini hccet
getirmitir 1473[11].
6- Bab 1474[12]
5-.......bn Umer (R) yle demitir: Ahzb'dan

dnnce Peygamber (S) bizlere: "Hibir kimse ikindiyi
Ben Kurayza yurduna ulamadka klmasn"
buyurdu. Oraya gidenlerin bzlar yolda iken ikindi
vakti girdi. Bzlar: Oraya varmadka namaz
1473[11]Bunu Kitbu's-Siyer'de zikretti. Taberile.bnu Abdi'1-Berr

de bunu Evz'den baka bir tarkle yle rivayet etmilerdir:
Dedi ki: "urahbl, bir kal'ay fethe alrken ashabna: Sabah
namazn yere inmeden, hayvan srtnda kln, dedi.
Maiyyetinde olan Ester en-Naha yere inip kld. Emre
muhalefetinden dolay urahbl ona ok kzd..."
urahbl, kal'anm fethinden mtli olduu iin m ile klm ve
sonra kal'ay fethetmitr. Ester de yaralanmtr.
Dmann elden karlmas, cann elden gitmesi yhud vaktin
kap gitmesi korkusu olunca, hayvan stnde m ile namaz
klmak, dier insanlar gibi Evz'nin de mezhebidir. Bu hususta
kovalayan ile kovalanann (tlib ile matlbun) fark olmadna
iaret iin, Buhr evvel Evz'den bu kssay, ondan sonra da
bn Umer'in mevsl hadsini sevketmitir.
1474[12] Burada isimsiz bir "bb" sz vardr. Aslda ve feri'de
byledir. Eb Zerr rivayetinde ise bu dlmtr.
1078
klmayz, dediler. Dier bzlar da: Hayr, biz klarz. O
emirle bizden istenen bu (dediiniz) deildir, dediler.
Sonra bu ii Peygamber'e arzettiler. Peygamber (S)
onlardan hibir kimseye darlmad 1475[13].
7- Dmana Baskn Esnasnda ve Harbde

"Allahu Ekber" Demek, Sabah Namazn
Karanlkta Klmak; Baskn ve Harb nnde
Namaz Klp Tekbir Getirmek Bab
6-.......Bize Hammd, Abdulazz ibn Suheyb'den

ve Sabit el-Bunn'den; o ikisi de Enes ibn Mlik'ten
tahds etti (Enes yle demitir): Raslullah (S), sabah
namazn Hayber yaknnda alaca karanlkta kldrd,
Korku namaz ile hibir mnsebeti yokken, Buhr'nin

1475[13]
bu hadsi burada getirmesi, bundan evvel ta'Ikan zikrettii

kssa ile alkas olduu iindir. nk o kssann sonunda
hccet getirilen Peygamber'in emri, bu hadsin bir fkrasdr.
Bu hadste bahis konusu, bir ksm sahblerin m ile hayvan
zerinde namaz klm olmalarna dir hibir nakil yoksa da,
arkadalar gibi tlib vaziyetinde olan dier takm sahblerin
dman elden karmak korkusu le namaz geri brakmalar
zikredilmitir. Byle bir sebeble te'hr etmek caiz olunca, vaktin
kamasn beklemeyip, nasl mmkin olursa m ile klmak
evleviyyetle Caiz olur denmek istenmitir (Tecrid Ter., 111,149-
150).
1079
sonra hayvanna bindi de: "Allhu Ekber. Harbet
Hayberu. nn iz nezeln bi-shati kavmin fe-se
sahbu'l-munzern = Allhu ekber. Hayber harb oldu
gitti -yhud harb olsun-Biz bir kavmin yurdunu
(basp, iine) girdik mi, inzr edilmi olanlarn sabah
yaman olur" buyurdu 1476[14]. Hayber ahlsi dar
ktlar, sokaklarda koarak: te Muhammed ve ordu,
diyorlard. Rv: "Ha-ms", ordu demektir, dedi.
Nihayet Raslullah onlara glib geldi, mu-hriblerini
ldrd, zrriyetlerini esr ald. Safiyye bintu Huyey
evvel Dhye el-Kelb'nin milki oldu, sonra da
Raslullah'n milki oldu. Sonra Safiyye'ye hrriyet
verip onunla evlendi. Safiyye'nin hrriyete ka-
vuturulmasn da kendisine mehr yapt. Rv
Abdulazz ibn Suheyb, ; Sabit el-Bunnfye: Y Eb
Muhammed! Enes'e, ona neyi mehr yapt diye sen
1476[14]Hadsin bala dell olan yeri Enes'in: Raslullah

Hayber'in yanbanda bize sabah namazn, daha karanlk iken
kldrd, sonra hayvanna bindi'de Allhu Ekber.... buyurdu,
szleridir. Raslullah bu szn son ksmn es-Safft:177.
yetten iktibas etmitir.
Bu hadste, her korkulu ie girerken ve sevinilecek iler
srasnda tekbr getirmenin mer'luu sabit oluyor. nk
tekbrde, Allah'n dnini izhr etme ve snn yceltme vardr.
1080
sordun mu? dedi. Sabit de: Peygamber, Safiyye'ye
hrriyetini mehr yapt, dedi de glmsedi 1477[15].
Hatime: Bu "Korku Namaz Bblar" merf ve
mevs alt hads ihtiva etti. Bunlardan ikisi daha
nceki bahislerde tekerrr etti. Drd, bu bahse
hlistir... (bn Hacer).
Rahman ve Rahim olan Allah 'in ismiyle
13- KTBU'L-IYDEYN
(ki Bayram Namaz Kitab)
1477[15]Bu hads, "Uyluk hakknda zikredilen ey" babnda uzun

bir lfzla gemiti. Maz ve Nikh Kitblar'nda da gelecektir.
1081
1- ki Bayram ve Bayramda Sslenmek
Hakknda Bab 1478[1]

Umer ibn Hattb arda satlmakta olan kaln ipekten
bir kaftan ald. Mteakiben o kaftan alp Raslullah'a
getirdi ve: Y Raslallah, bu kaftan satn al da
bayramda ve eliler geldii vakitler giyinip onunla
sslen, dedi 1479[2]. Raslullah da ona: "Bu ancak
(hiretten) nasibi olmayan kimsenin giyecei libstr"
buyurdu. Bundan sonra Umer Allah'n diledii kadar
ikaamet etti. Sonra Raslullah ona dbcdan
dokunmu bir kaftan yollad. Umer bu kaftanla geldi
ve onu Raslullah'a getirdi de: Y Raslallah! Sen, bu
1478[1] Iydeyn ki bayram, ramazn ve kurbn bayramlardr.

Iyd( = bayram), her yl tekerrr ettii iin, det veya avdet
kknden tremitir. Bayramn geliiyle sevincin de avdet
etmesinden yhud Allah'n, kullarna bayramda dndrd
ni'metleri ok olduu iindir de denilmitir (Kastalln).
el-Iyd, ayn'n kesriyle.. ve cemiyyeti ns olan ma'rf gne denir
ki, bayram ta'br olunur; senede iki kerre ider; biri orutan
sonradr, arafesi urfdir ve biri kurbn bayramdr ki arafesi
er'dir; avdet'ten yhud det'ten alnmtr. Sarihin beynna
gre cem'idr; haeb ma'nsna olan cem'-ine karmamak iin
vv yaya ibdl olundu (Kaams Ter.).
1479[2] Hadsin bb balna dell olan ksm burasdr.
1082
ipekli cbbe hirette nasibi olmayan kimsenin
giyeceidir, buyurmutun; byle iken imdi bana bu
ipekli cbbeyi gnderdin! dedi. Raslullah (S) da ona
cevaben: "Onu satarsn ve bedeliyle bir hacetini
grrsn" buyurdu 1480[3].
2- Bayram Gn Mzraklar ve
Kalkanlar(la Oynanmas) Bab
2-.......ie (R) yle demitir: (Bayram

gnlerinin birinde) Raslullah yanma girdi. O esnada
benim yanmda Bus harblerine id ezgileri (def
alarak) okuyan iki kz vard. Yatana uzanp yzn
evirdi. Derken Eb Bekr de girdi ve: Peygamber'in
1480[3]Peygamber'in, Umer'in isteine kar olan inkr, bayram

iin elbise tavsiye etmesine deil, tavsiye olunan elbisenin ipek
olmasnadr. Bu hadse gre, her kim olursa olsun ipekli giymek
haram gibi anlalrsa da, buradaki mcmellii tefsr edici olan
dier hadsler delaletiyle, ipek kuman yalnz erkeklere haram
olup, kadnlara mubah olduu anlalr.
Bayram iin gzel elbise giyip sslenmek Kur'n'da da tavsiye
edilmitir: "
Ey dem oullar, her mescid huzurunda znetinizi aln
(giyinin). Yiyin, iin israf etmeyin. nk O (Allah) israf
edenleri sevmez" (el-A'rf: 31).
1083
yannda eytn mzmr m? diyerek beni azarlad
1481[4]. Raslullah hemen ona dnd ve: "Onlar brak"
buyurdu 1482[5]. Babamn zihni baka ey ile megul
olunca ben kzlara iaret ettim, onlar da dar ktlar.
Yine bir bayram gn siyahiler kalkanlar ve
mzraklarla oynuyorlard. Ya ben Pey-gamber'den
(bakmaa izin) istedim, yhud kendiliinden:
"Bakmak arzu ediyor musun?" dedi. Ben: Evet
(istiyorum), dedim. Hemen beni arkasnda yanam
yana zerine gelecek ekilde ayak st di-keltti ve:
"Haydin Er/ide oullar!" dedi. Nihayet bakmaktan
usandmda: "Artkyeter mi?" diye sordu. Ben: Evet,
dedim. "yleyse git" buyurdu 1483[6].
1481[4] Mzmr ve mezmr, nefes le alman herhangi bir saza

dendii gibi gn'ya yn ses ile okunan eye de denir.
Mzmre'deki t, vahdet iindir. Criye gen kz demektir;
erkekteki gulm gibidir. O kzlarn yannda deften baka let
bulunmad iin, burada mzmr ve mezmrlar, hep ses ile
okunan eylere hamledil-mitir. Eb Bekr'in orada kzn
azarlamas, bir babann kzn, kocasnn yannda azarlamasna,
ona edeb dersi vermeye er' selhiyeti olduunu gsterir
1482[5] Bundan dnlerde, bayramlarda sevinmenin, ly
karmakszin oyun, elence, tegann etmenin caiz olduu

hkm alnmtr. Hatt bayramlarda sevin izhr etmek dnin
eirindendir
1483[6] Siyahilerin oynadklar oyun, kl-kalkan oyununa benzer
1084
3- slam Ahalisi in Bayramlarn Snneti
(Yani Bayramlarn Yaplacak ler) Bab
3-.......el-Ber (R) yle demitir: Ben

Peygamber(S)'den hutbe sylerken iittim; yle
buyurdu: "Bu gnmzde yapacamz ilk ey namaz
klmamzdr. Ondan sonra (evlerimize) dnmemiz ve
kurbn kesmemizdir. Her kim byle yaparsa
bir oyunmu. Yalnz kl yerine harbe kullanyorlarm. Harbe,

ksa mzraktr. Buradaki siyh-ler HabeIler'dir. Dier
rivayetlerden bu Habeliler'in hem mescidde harb oyunu
oynam olduklar ve harbelerle hcum ederken veya onlardan
korunurken sraylarnn raksa benzer bir oyun olduu, hem
de bunu bayramlarda oynamak detleri olduu anlalyor...
Mescidde silh tamak ve oyun oynamak caiz deilse de,
Habeliler'in evvel bu oyunu, hakikatte oyun deil, silh
kullanma mmrese ve idmandr. kinci olarak o gn silh
tamalar kimseye zarar vermedii iin bu tarzda gsteri
yapmalarna izin verilmitir.
Hadsteki Ben Erfide, Habe kavminin lakabdr. Bzlar
byk-dedelerinin ismidir derler. Bir takmlarna gre,
Habeliler'in rakseden soyuna denirmi.
Bz gruplarn sem ve raksa dell edindikleri hads ite budur.
Sz ile olsun, saz ile olsun, msik hakknda limlerin grleri
eitlidir. Harmlna ve halllna kaail olanlar olduu gibi,
mes'eleyi tafsil edip bzf artlarla mubah grenler de vardr.
Hadsin zahiri Peygamber'in, Eb Bekr'in mni' olmasna mni'
olduu iin, bu husustaki ruhsat ve mbhl ifde etmektedir.
1085
muhakkak bizim snnetimize uygun i yapm
olur"1484[7].
4-.......ie (R) yle demitir: Benim yanma

Eb Bekr girdi. O srada benim yanmda Ensr
kzlarndan iki kz vard ki, bunlar Bus harbinde
Ensr'm birbirleri hakknda syledikleri iirleri tegan-
n ediyorlard. ie dedi ki: Bu iki kz tegannyi san'at
ve det edinmi kzlar da deil idiler. Eb Bekr:
Raslullah'n evinde eytn mzmrlar m? dedi. Bu
da bir bayram gnnde olmutu. Raslul-lah (S) ona:
"Y Eb Bekr, her kavmin bayram vardr; bu da bizim
bayrammzdr" buyurdu 1485[8].
1484[7] Peygamber hutbe yaparken "lk yapacamz ey namaz

klmamzdr.. " diye haber verdii namaz, yine ilk olarak
yaplm oluyor. nk bayram hutbesi namazdan sonra
yaplmaktadr. Hadsteki snnet, stlah ma'nsndaki yn vu-
cb mukaabili olan snnet deildir. Yol, hayt yolu, yaay tarz
ma'nsma-dr. Bu ise vucb ile nedb'den daha umm bir
ma'ndir. Buna gre hadsin son fkras ise "Bizim gittiimiz
yoldan gitmi olur" demektir... Buradaki snnet lfzndan, gerek
bayram namaznn, gerek kurbn kesmenin snnet veya vcib
olduu hususunda mctehidler ayr ayr hkmlere gitmilerdir
1485[8] Bus harbleri, Ensr'n Evs ve Hazrec adl iki karde
kabilesinin, bir kavle gre 120 yl kadar srdrdkleri

harblerdir. Nihayet slm'n gelmesiyle helak olmak tan
1086
4- Ramazan Bayram Gn Bayram
Namazna ktan nce Birey Yenilmesi Bab
5-.......Bize Hueym tahds edip yle dedi: Bize

Enes'in olu Eb Bekr'in olu TJbeydullah, dedesi
Enes'ten haber verdi. Enes ibn Mlik (R): Raslullah
(S) ramazn bayram gn birka tane hurma
yemeden, bayram namazna kmazd, demitir 1486[9].
Murecce' ibnu Rec da yle dedi: Bana Ubeydullah

tahds edip yle dedi: Bana Enes: Peygamber'in bu
hurmalar tek adetli olarak yer idiini tahds etti 1487[10].
kurtulup, kardeliklerini perinlemilerdir (lu mrn:I03).

Bundan evvelki babn haiyelerinde belirtildii gibi
Peygamber'in Eb Bekr'e hitaben syledii bu szleri, Eb
Bekr'in mni' olmasna mni' olduunu ifde etmektedir.
Demek ki dnlerde, bayramlarda bu gibi sevin izhr
gsteriler mer'dur.
1486[9] Ramazn bayram namazndan evvel birey yemekteki
hikmet, orucun bayram namaz klnncaya kadar devam etmesi

gibi bir vehmi gidermek ve ayn zamanda vcda bayram
namaz iin kuvvet kazandrmaktr
1487[10] Bu ikinci tarkin zikrindeki fde, Ubeydullah'm: Bana
Enes tahds etti., diye tasrih etmesidir. nk evvelki tarkde

an'ane ile idi. Bir de Murecce'in Hu-eym'e mutbaat etmesi
fidesi vardr.
1087
5- Kurban Bayram Gn Yemeinin
(Bayram Namazndan Sonra) Yenilmesi Bab
6-.......Enes (R) yle demitir: "Peygamber (S):

"Herkim bayram namazndan evvel kurbnm kesmi
ise tekrar etsin" buyurdu. Bunun zerine bir kimse
ayaa kalkt da: Bu, et yemek arzu olunan bir gndr,
dedi ve komularnn fakirlik ve ihtiylarn zikretti.
Peygamber (komularnn fakirlii hakkndaki
szlerinde) o zt tasdk etti gibi oldu. O zt: Benim
yanmda, et iin kesilecek iki davardan bana daha
sevgili olan yama girmemi bir epi var, dedi 1488[11].
Hurmalar tek olarak yemesi Allah'n vahdaniyetine iaret

iindir. Nitekim Peygambenbu ma'nyjtelmhen adetli olarak
yapt ilerin hepsini tek olarak yapmak detinde idi
1488[11] Metindeki "Ank" lfz, dii olaa denir. "eI-Cez";cm'in
1 ve noktal dl'n fethi ile seniyy kertesinden evvel, yn ya o

kerteden eksik olan hayvana denir. Mennesi "Ceze'a"dir ve bu
hayvana mezkr zamanda isimdir. Bitecek ve decek die
mlbis olmaya. Sarihin beynna gre seniyy, seniyye (n)
diini brakm hayvana denir ki, atal trnakl ve btn trnakl
olanlar nc ylda brakr. Ve deve altnc ylda brakr. Pes
ceza', seniyy haddine varmayan hayvana denir. Msbh'm
beyn zere kuzu ve olak ikinci seneye duhlnde ve sr, at
dlleri, ncde ve deve beincide ceza olur. Ve bn Arab dedi
1088
Peygamber o zta bu epii kurbn etmesine izin verdi.
Artk ben, bu ruhsat ondan bakalarna da sirayet etti
m, yhud etmedi mi; bilmiyorum 1489[12].
7-.......el-Ber ibnu zib (R) yle demitir:

Peygamber (S) kurbn bayram gn bayram
namazndan sonra bize hutbe yapt da: "Her kim bizim
bu namazmz klar, (ondan sonra) keseceimiz kur-
bn keserse, kurbn (snnetin)e uygun i yapm olur.
Her kim de kurbnn namazdan evvel keserse,
kurbanlk namazdan evvel kesilmi olur ve onun iin
kurbn (sevab) yoktur" buyurdu. Bunun zerine Ber
ibnu zib'in days Eb Burde ibnu Niyr: Y
Raslallah! Ben^ davarm namazdan evvel kurbn
ki; ceza' vaktin smidir, yoksa bitecek ve decek die

mnsebeti yoktur. Olak ksm bir yanda ceza' olur ve
bzenkuvvetli olmakla daha nce ceza' olur. Trke'de ona epi
ta'br olunur. Ve kuzu eer anas babas gene se yedi ayda ceza'
olur, ki ona toklu ta'br'olunur ve koca dl ise sekiz yhud on
ayda ceza' olur.. (Kaams Ter., III, 206-7).
1489[12] Mtekib hadste bu ztn ismi tasrh edilmitir.
Bu, yama girmemi epii kurbn etmesi ruhsatnn yalnz o

zta has olduu veya onun ahsnda umumlik ifde ettii
grleri ileri srlmtr. Hadsin zahiri, bu ruhsatn
hususliini ifde etmektedir. Nitekim bu husus mtekib
hadsin sonunda tasrih buyurulmutur
1089
etmi bulundum. Bu gnn yeme ime gn olduunu
bildim de, davarmn evimde boazlanan ilk davar
olmasn arzu ettim. Bu sebeble davarm kestim de
namaza gelmeden evvel sabah yemeini yedim, dedi.
Raslullah: "Senin bu davarn (kurbn davar deil),
yalnz yenecek et davardr" buyurdu. Eb Burde: Y
Raslallah, bizim henz yana basmam dii bir
epiimiz vardr ki, o bana iki davardan daha
sevgilidir. (Onu kes-sem) benim iin kurbn olarak
yeter mi? dedi. Raslullah: "Evet, lkin senden sonra
hibir kimse iin yemiyecektir" buyurdu 1490[13].
6- (Bayram Namaz in) Minbersiz

Olarak Sahra Namazgahna k Bab
8-....... Eb Sad Hudr (R) yle demitir:

Raslullah (S) ramazn bayram gn ile kurbn
Bir yana girmemi epiin kurbn edilmeye elverili

1490[13]
olmad bu hadsin son cmlesindeki sarahatten anlalyor.

Nitekim cumhurun kavlince dii dmemi, yana basmam
bir keinin kurbn edilmesi caiz deildir. Toklu'ya gelince, te-
den beri sahabe ve tabinin ilim ehli olanlar tarafndan tecvz
edildiini Tirmiz Szen'inde zikretmitir.
1090
bayram gnnde namazgaha kard 1491[14]. lk
balad ey namaz olurdu. Sonra namazdan kar,
cemat (olduklar hey'ette) safflarmda otururlarken
ayaa kalkar, onlara ynelerek kendilerine va'z eder,
tavsiyelerde bulunur ve emirler verirdi. Hatt o esnada
bir asker birlik gndermek isterse gnderir, yhud
baka bir eyin yaplmasn emredecek olursa emreder
ve ondan sonra namazgahtan Medine'ye dnerdi. Eb
Sad yle dedi: nsanlar (snnete uygun olarak) hep
byle yapp dururlarken, nihayet ya bir kurbn
bayramnda veya bir ramazn bayram gnnde
1491[14]Musalla, namaz klnacak yer demektir. Hadsteki

musalla, yn namazgah, Me-dne'de, mescidin kapsna bin
arn uzakta bulunan geni bir meydann ismidir. Bayramlarda
namaz mescidde deil, orada klnrd. Bu hads bayram
namazlar iin yamur ve kar gibi bir zr olmadka, sahraya
kmann snnet olduuna dellet eder. Sahrada bayram
namaz klmak, mescidde klmaktan daha faziletlidir. Hanefler
buna kaaildir. Peygamber'in mescidi, Mescidi Harm'-dan
baka dnydaki btn mescidlerden efdal iken, Peygamber,
bayram namazlarn hep Medne haricindeki namazgahlarda
kldrmtr. Mlikler ile Hanbeller'ce Mekke'den baka her
nerede olursa olsun, sahrada klnmas ef-daldir. Mekke'nin
istisnasnn sebebi, Mescidi Harm'n fazleti ile beraber ge-
niliidir. filer'ce Mescidi Haram ile Eeytu'l-Makdis'de
bayram namaz klmak, sahrada klmaktan efdaldr. Zr bu iki
mescid pek byk erefi hiz olmakla beraber genitirler ve
onlara gitmekte daha ziyde kolaylk vardr.
1091
Mervn ibn Hakem ile birlikte namazgaha ktm. O
zaman Mervn, Medne Emri idi. Namazgaha
geldiimizde bir de baktm ki, orada Kesr ibnu's-
Salt'n bn ettii bir minber var. Bir de grdm ki,
Mervn namaz kldrmadan evvel o minberin zerine
ykselmee davranyor! Ben hemen (mni' olmak iin)
elbisesinden yakalayp ektim. O da beni ekti. Nihayet
o (benden kurtulup) minbere kt ve namazdan evvel
hutbe rd etti. Ben ona:
Vallahi siz (Rasl'n snnetini) deitirmi
oldunuz, dedim 1492[15]. O:
Eb Sad'in bu szlerinden, hutbeyi bayram namazndan

1492[15]
ne almak ile bayram hutbesini de minber stnde ilk yapan

Mervn ibnu'I-Hakem el-Emev olduu anlalyor.
bn Hbbn'm: Namaz kld yerde ayakta olarak insanlara
dnerdi" rivayeti ile bnHuzeyme'nin:
Bir bayram gn ayaklan zere durup hutbe yapt" rivayetine
gre, Peygamber zamannda namazgahta minber yoktur,
mesciddeki aa minber de oraya tanmamtr..
Kesr ibnu's-Salt el-Kind byk tbi'dir. Peygamber
zamannda domu, kendisi ve kardeleri daha sonra Medne'ye
gelip yerlemilerdir. Bunlar Arab erfmdandr. Kesr ibnu's-
Salt ska rvlerdendir. Arab erafndan zengin bir kimse olup,
Abdulmelik ibn Mervn'a bir aralk ktiblik etmitir.
kaametgh musallann kble cihetinde ve bitiiinde olduu
iin, ya kendiliinden, yhud bz rivayetlere gre, Mervn'n
emriyle o minberi kerpiten bina etmitir. Aatan yapmamas
akta ve hava te'srlerine ma'rz olduundandr.
1092
Y Eb Sad, senin o bildiin ey gitmitir
(yn onun hkm kalmamtr), dedi.
Ben de:
Benim bildiim ey, (dediine gre)
bilmediim eyden vallahi daha hayrldr, dedim
1493[16].
Bunun zerine Mervn:

Namazdan sonra insanlar (bizi dinlemek
zere) karmzda oturmayacaklar iin, ben hutbeyi
namazdan evvele aldm, dedi 1494[17].
1493[16] Burada mhim olan nehy ani'l-mnker yaplm

olmasdr. Emri bi'1-ma'rf ile nehyi ani'l-mnker hakknda
Kitb ve snnette pek ok emirler vardr. Bunlar slm Dninin
kvam ve bekaasm te'mn eden en mhim esaslardandr.
Nitekim ; gemi mmetlerin helak olmalar, hep Allah'n ve
Rasl'nn emir ve nehyine muhalefet zamanlarnda skt edip
hakk dorultmada geveklik gstermelerinden olduunu
Kur'n'da okuyoruz. Sahh hadsler de bunu mkerreren te'-yd
eylemitir.
Eb Sad bu ac szleri syleyip mnkeri nehy ettii gn,
Mervn, zerlerinde nfuzlu bir vl idi
1494[17] Bu cevbna gre Mervn, hutbeyi kendi maslahatn
gzeterek, kendi ictih-diyle namazn nne geirmi oluyor.
1093
7- Bayram Namazna Yayan ve Binekli
Gitmek, Namaz Hutbeden Evvel, Ezansz ve
kaametsiz Klmak Bab 1495[18]

Raslullah (S), kurbn bayramnda ve ramazn
bayramnda (evvel) bayram namazn kldrr, sonra
namazn ardndan da hutbe yapard 1496[19].
10-....... Bize Him (ibn Ysuf) haber verdi.

Onlara da bnu
Cureyc haber verip yle demitir: Bana At,
Cbir ibn Abdillah'tan haber verdi. At yle dedi: Ben
Cbir ibn Abdillah'tan iittim, yle diyordu:
Peygamber (S) ramazn bayram gn namaz yerine
kt da hutbeden evvel namaza balad 1497[20].
1495[18] Bu balkta hkm vardr: Bayram namazna gitme

sfat; namaz hutbeden evvel klmak; bayram namazn eznsz,
ikaametsiz klmak. Balk altndaki hadsler de bu hkmlerin
delilleridir.
1496[19] Bu hadste Raslullah'm evvel bayram namaz kld,
sonra hutbe yapt apak belirtilmitir. Bu, balktaki ikinci

hkmn delillerinden biridir.
1497[20] Bu da balktaki ilk iki hkmn delllerindendir.
1094
bn Cureyc yle dedi: Bana At ibn Eb Rebh
haber verdi ki bn Abbs Abdullah ibn Zubeyr'e bey'at
olunduu ilk zamanlarda ona: Ramazn bayram gn
bayram namaz iin ezan okunmazd; hutbe de
muhakkak namazdan sonradr, diye haber
gndermitir 1498[21].
(Yine ibn Cureyc, ayn senedle yle dedi:) Bana

At ibn Eb Rebh, bn Abbs ile Cbir ibn
Abdillah'tan yle haber verdi: Onlar: Peygamber
zamannda ne ramazn bayram gnnde, ne de
kurbn bayram gnnde (bayram namaz iin) ezan
okunmazd, demilerdir.
Yine ayn isndla Cbir ibn Abdillah'tan: At
yle demitir: Ben Cbir'den iittim; o yle diyordu:
Peygamber (S) ayaa kalkt ve namaza balad. Sonra
namazn ardndan insanlara hutbe yapt. Allah'n
Peygamber'i hutbeyi bitirince, bulunduu ykseke
yerden indi; ve kadnlarn yanna geldi. Bill'n eline
dayanarak kadnlara va'z etti. Bill ihramn amt.
Kadnlar o elbisenin iine sadaka atp duruyorlard.
Bu, 64 hicr ylnda Muviye'nin olu Yezd'in lmnn

1498[21]
akabinde olmutu
1095
Seneddeki rv bn Cureyc yle dedi: Ben At
ibn Eb Rebh'a: Bu gnde immn hutbeyi bitirince
kadnlar tarafna gidip, onlara va'z ve nashatte
bulunmasn, zerine vcib gryor musun? diye
sordum. At: Bu onlar zerinde elbette bir hakktr.
Bunu yapmamakla bilmem ki ellerine ne geer?
Bu hadslerden bilhassa u hususlar sabit oluyor:

1499[22]
a. Bayram namazlarnn hutbeden evvel olduu,

b. Bayram namazlar iin ezan ve ikaametin meru' olmad,
c. Bayram namazna yaya gitmenin faziletli olmasyla beraber,
binekli gitmenin de meru olduu.
Mellif Buhr'nin, bayrama binekle gitme meriyyetini,
Peygamber'in Bi-ll'in eline dayanarak va'z etmesi fkrasndan
karm olmas muhtemildir. nk yorulup ihtiy duyunca
mmkin olan kolaylklardan faydalanmak esstr.
d. Kadnlarn da namazgaha ktklar. Kadnlarn hutbeyi iyice
iitmemi olmak ihtimlinden tr ayrca va'z ve nashata lyk
grlp, snlarna i'tin buyurulduu grlyor.
Hadsin sonundaki At'nn sz de son derece gzeldir. slm
mmetini idare edenler, erkek kadn btn mmet ferdlerini
okutup eitmekle kyamete dek vazifelidirler. Bu retme ve
eitme vazfesi, onlar zerinde ilh bir haktr. Millet ferdlerini,
erkek dii fark yapmakszn okutup eitmeyenler, bu hakk
demediklerinden tr, Allah katnda sorumludurlar.
1096
8- Hutbe Bayram Namazndan Sonradr
Bab 1500[23]
11-....... bn Abbs (R) yle demitir: Ben

Raslullah (S) ile Eb Bekr, Umer ve Usmn (Allah
onlardan rz olsun) ile birlikte bayram namaznda
hzr bulundum. Bunlarn hepsi de namaz hutbeden
evvel klarlard.
12-.......bn Umer (R): Raslullah (S), Eb Bekr,

Umer (R) her iki bayram namazn hutbeden evvel
klarlard, demitir 1501[24].
13-....... bn Abbs (R) yle demitir:

Peygamber (S) ramazn bayram gn yalnz iki rek'at
namaz kldrd; ondan evvel de, sonra da hibir namaz
klmad. Sonra yannda Bill olduu hlde kadnlarn
1500[23] Hutbenin bayram namazndan sonra olduu bundan

nceki bblarda ve hadslerde de gemiti. Lkin oralarda bu
mes'ele, dier mes'eleler iinde zikredilmiti. Burada ise huss
bir bbda yeniden yazlm ve mes'elenin ehemmiyetinden
dolay delller daha tafslli olarak sralanmtr.
1501[24] Bu bn Umer hadsiyle, bundan nceki bn Abbs hadsi
bb balnn en kat' delilleridir.
1097
bulunduklar yere geldi, onlara sadaka vermeyi
emretti. Kadnlar atmaya baladlar. Kadn taifesi artk
halkalarn, gerdanlklarn (BilFin etei iine) atyor,
atyordu 1502[25].
14-.......el-Ber ibn zib (R) yle demitir:

Peygamber (S) yle buyurdu: "Bu gnmzde
yapacamz ilk ey namaz klmamzdr. Ondan sonra
evlerimize dnp kurbn kesmemizdir. Her kim byle
yaparsa, bizim snnetimize uygun i yapm olur. Her
kim de namazdan evvel boazlarsa, bu yalnz ehline
takdim ettii bir et demek olup, kurbn ibdeti ile
hibir mnsebeti yoktur". Raslullah'm bu szleri
zerine Ensr'dan Eb Burde ibnu Niyr denilen bir
zt:
Y Raslallah! Ben (davarm namaza
gelmeden nce) kesmi bulundum. Bende yana
Bayram namaznn yalnz iki rek'at olduu, Peygamber

1502[25]
devrinden bu gne kadar btn mslmnlann fiil icm ile de

sabit olduu gibi, bayram namaz tekbrleri ve bayram
namaznda Peygamber tarafndan okunan sreler hakkndaki
hadslerle de sabittir. Bayram namazndan evvei ve sonra hibir
nafile namaz bulunmad hususunda da bu hads en kesin ve
bhe brakmayan bir delldir.
1098
girmi keiden daha iyi bir epi vardr, dedi.
Raslullah ona:
"Dediin epii onun yerine kurbn et. Lkin
sonra da bylesi hibir kimse iin kifayet etmiyecek -
yhud: kurbn yerine gemiyecektir"- buyurdu 1503[26].
1503[26]Bu hads, ok yakn bir lfzla daha evvel gemi ve ilgili

aklamalar orada verilmiti. Burada u kadar syleyelim: Eb
Burde o epii sonra kurbn etmitir.
..... Hadsin son fkrasndan, bir epi kurbn etmi olmak Eb
Burde'nin huss yellerinden olduu anlalmaktadr. nk
eriat tebli edici, hkmlerden bzsn bz kiilere hass
klabilir. Nitekim hidlii iki hid yerine gemek de Huzeyme
ibn Sbit'in hussiyetlerindendir.
Bu hkmn Eb Burde'ye hass olduu bu ekilde anlalmakla
beraber, bzlar buna, onun ahsnda ummdir, demilerdir.
leri srdkleri delillerden biri de udur: Buhr'nin Ukbe ibn
mir el-Cuhen'den rivayetine nazaran bu ruhsat Eb Burde'ye
mahss kalmamtr. Ukbe yle diyor: Peygamber (S) kur-
banlk olarak sahbler arasnda taksim etmek zere bana bir
davar srs verdi. Taksimden sonra benim elimde bir epi
kald. Peygamber'e arz ettim. "Onu sen kurbn et" buyurdu
(Udhyeler Kitab, mmn insanlar arasnda kurbanlklar
taksim etmesi bab, 3. hads).
1099
9- Bayramda ve Harem Arazisi inde
Silah Tamann Mekruh Klnmas Bab 1504[27]
Ve Hasen Basr de: Mslmanlar, bir dman

saldrsndan korkular olmadka, bayram gn silh
tamaktan nehyolunmulardr, demitir 1505[28].
15-.......Sad ibn Cubeyr yle demitir: Mzrak

demiri tabannn ukuruna dokunup da aya zengiye
yapt zaman, ben bn Umer'in yannda idim.
Hemen deveden indim ve mzra ayandan kardm.
Bu vak'a Min'da oldu. Haccc'a haber ulat da
Haccc, bn Umer'i yoklamaya geldi. Haccc: Ah seni
yaralayan kimdir, bilseydik! dedi. bn Umer: Beni
yaralayan sensin, dedi. Haccc: Bu nasl sz? dedi. O
da: Silh tanmayacak bir gnde silh tattn ve
1504[27] Bayramlarda ve Harem arazsinde silh tamann

mekruh, belki de haram olmas, tayan kimsenin dikkatsizlikle,
bilhassa kalabalk yerlerde ve dar yollarda bakalarna zarar
vermek ihtimlindendir.
1505[28] Hasen Basr'nin bu szn ma'nen te'yd eden
hadsler,bn Munzir,Abdurraz-zk ve bn Mce tarafndan yakn

lfzla rivayet edilmitir. Harem'deki nehiy hakknda da
Mslim, Cbir'den mevslen rivayet etmitir: Raslullah (S)
Mekke'de silh tanmasn nehyetti".
1100
Harem'e silh girmezken, oraya sen silh soktun,
16-.......Sad ibn Amr yle demitir: Haccc, bn

Umer'in yanna yoklamak iin girdi, ben de onun
yannda idim. Haccc: O (y-n bn Umer) nasldr?
dedi. bn Umer: yidir, dedi. Haccc: Seni kim
yaralad? dedi. bn Umer de (Haccc'n bizzat
kendisine ta'rz ederek): Beni, silh tamak hall
olmayan bir gnde silh tamay emreden kimse
yaralad, dedi. bn Umer bu szyle Haccc' kasde-
diyordu 1507[30].
1506[29] Abdullah ibn Zubeyr vak'asm bertaraf ettikten sonra

Abdulmelik ibn Mervn, Haccc'a, bn Umer'e hibir hususta
muhalefet etmemesini yazm. Hlbuki bn Umer, -Sayraf'nin
nakline gre- mancnk kurup Ka'be'ye ta attrdndan dolay
Haccc' muaheze etmi olduundan, bu emir kendisine pek
ar gelmi ve bir desise ile bn Umer'i ldrmeyi tasarlam. Bir
adama mzran zehirleyip, yanllkla olmu gibi bn Umer'e
dokunuvermesini emretmi. O da Arafat dnnde o kalabalk
iinde harbesiyle bn Umer'in ayan syrtver-mi. Bir mddet
sonra bn Umer bu yarann te'sriyle vefat etmitir. Bu, 72 y-
lnda olmutur (ez-Zubeyr'nin Kitbu'l-Ensb'md&n naklen).
1507[30] Bundan nceki hadste ibn Umer: "Beni yaralayan
sensin" diye, yaralama fiilini sarih olarak Haccc'a nisbet

etmiti. Bu hadste ise "Beni silh tanmayacak bir gnde silh
tamay emreden kimse yaralad" diyerek bir ta'rz yapm
1101
10- Bayram Namazna Erken Davranmak
Bab
Ve Abdullah ibn Busr: u muhakkak ki, bizler u

saatte bayram namazn bitirmitik, demitir. Bu
bitirme vakti de (kerahet vaktinin getii) nafile klma
zamandr 1508[31].

(S) kurbn bayram gn bizlere hutbe yapp yle
buyurdu: "Bu gnmzde yapmaya balayacamz ilk
ey, namaz kmamzdr. Ondan sonra (evlerimize)
dnmemiz ve kurbn kesmemizdir. Her kim byle ya-
oluyor. Bu durum, ydetn birden ziyde olmasn veya sulin

tekrar edilmi olmasn; bu sebeble bn Umer'in birinde ta'rz
etmi, dierinde sarahatle sylemi olmas ihtimlini
dndrr.
1508[31] Abdullah ibn Busr el-Mzin, am'da en son vefat eden
sahbdir. Vefat hicr 88 ylndadr.

Abdullah ibn Busr'un bu szn Ahmed ibn Hanbel, Humeyr
tarkinden mevslen yle rivayet etmitir: Dedi ki: Abdullah
ibn Busr, bir ramazan yhud kurbn bayram gn insanlarla
beraber bir namaza kt. mmn ge davranmasn ayplayp
reddetti de, balktaki szleri syledi (Kastalln)
1102
parsa, bizim snnetimize uygun i yapm olur. Her
kim de namaz klmadan evvel hayvan keserse, bu
ancak acele edip ehline verdii bir etten ibaret olmu
olur; kurbn ibdeti ile hibir mnsebeti olmaz".
Peygamber'in bu szleri zerine daym Eb Burde ibnu
Ni-yr ayaa kalkt da:
Y Raslallah! Ben davarm namaz klmadan
evvel kesmi bulundum. Bende yama girmi keiden
daha iyi bir epi vardr, dedi.
Raslullah:
"Dediin epii onun yerine kurbn et -
yhud: Onu kes-. Lkin (yana girmemi olan byle)
bir epi, senden sonra hibir kimse iin kifayet
etmeyecektir" buyurdu 1509[32].
Hads daha nce de kk lfz fark ile gemiti. Hadsin

1509[32]
buradaki bb balna delleti ciheti "Bu gnmzde yapmaya

balayacamz ilk ey... "fkras-dr. nk bayram namazn
gndzn evvelinden geri brakan kimse, namazdan baka bir
ie balamtr. nk o namaz terke ve ondan baka eylerle
gnlk ie balam olur.. (Kastalln).
1103
11- Terik Gnlerindeki badet Amelinin
Fazileti Bab
bn Abbs: "Ve*z-kurllhe f eyymin

maHmtin", zu*l-hicce'nin ilk on gndr; "Ve'l-
eyymu'l-ma'ddtu" ise terik gnleridir,
demitir1510[33]
bn Umer ile Eb Hureyre, on gnler iinde
arya karlar, yksek sesle tekbr alrlard; iiten
1510[33] bn Abbs'n bu szn Abd ibn Humeyd kendi

Tefsir'inde mevslen rivayet etmitir. Buradaki Kur'n lfzn
hatrlatan ta'brleri rivayet etmede Buhr Sa hh'mn rvleri
birbirlerinden ayrlmlardr. Bir tanesi hri, hibiri Kur'n'-
daki okunua uygun deildir. Buna da Buhr'nin bu ta'brlerle
Kur'n'daki okuyuu kasdetmedii, sdece bn Abbs'n szn
hikyet etmek istedii bn Abbs'n da sdece Kur'n'daki
"ma'ddt" ve "ma Vmf "tefsr etmek istedii eklinde cevb
verilmitir.. (Kastalln).
Bu nakle gre: "o^J-^* .L j ib tjjs'ij = Bir de sayl gnlerde
Allah' zik-/erf/"(el-Bakara:203) yeti ile " oUy fu j ii ^1
\3/'i= Ma'lm olan gnlerde Allah Un adn ansnlar,. "(el-
Hacc:28) yetindeki bu ta'brleri, bn Abbs balktaki gibi tefsir
etmitir. Yni "ma'lm olan gnleri" zu'l-hicce'nin ilk on gn
ile, "sayl gnler"i de terik gnleri ile tefsr etmitir. Nitekim
Abd ibn Humeyd'n Fe/s/-'indemevslen rivayet olunduuna
gre, bn Abbs: "Allah ; Tal'y sayl gnlerde Allahu Ekber
diye zikrediniz; yine Allah Tal'y bilinen gnlerde Allahu
Ekber diye zikrediniz. Sayl gnler, terk gnleri; bilinen
gnler de zu'1-hicce'nin ilk on gndr" demitir.
1104
insanlar da onlarn tekbrlerine uyup yine yksek sesle
tekbr alrlard1511[34]
Muhammed ibn Al el-Bkr da (bu gnlerde
yalnz farzlardan sonra deil) nafile namazdan sonra
da tekbr alrd 1512[35].
18-....... Bize u'be, Sleyman ibn Mihrn'dan; o
da Mslim el-Batn'den; o da Sad ibn Cbeyr'den; o da
bn Abbs'tan; o da Peygamber(S)'den tahds etti.
Peygamber (S): "On gnlerdeki iyi ameller, bu gnler
dekinden, yn terik gnlerindekilerden daha faziletli
1511[34] bn Umer ile Eb Hureyre'nin bu fillerini Bagav ile

Beyhak mevslen zikretmilerdir.
1512[35] Muhammed ibn Al el-Bkr'n bu filini de Drakutn, el-
Mu'telifte mevslen rivayet etmitir. Terk gnlerinde

amellerin faziletli olmas, yalnz nafile'namazdan efdal olan
snnet klnm olan tekbre mnhasr deil, dier ibdetler de
bunlara dhildir. Bu bdetlerin en mhimmi de hacc
mensekleridir.
Zu'1-hicce'nin sekizinci gnne "Terviye Gn", dokuzuncu
gnne "Arafe Gn", kurbn bayramnn ilk gnne "Nahr
Gn", ondan sonraki gne "Terk Gnleri" denir. Terk
gnlerinin ilkine "(Min'da) ikamaet gn",ikinci gnne "
birinci dalma gn", sonuncu gnne " ikinci dalma gn"
denir.
Gelecek olan hads metnindeki -i* J , bz nshalarda .^ i-i
j dan mak sad, zu'I-hiccenin ilk on gndr. "And olsun fecre,
on geceye... "(el-Fecr:l-2) yetlerinde snlarna yemn edilen
gnler, bu gnlerdir.
1105
deildir" buyurdu. Sahbler: Cihd da m (daha
faziletli deil)? dediler. Peygamber: "Cihd da; meer
ki Br kimse (Allah yolunda cihda) kp cann ve
maln tehlikeye atar da hibir eyi geri getiremez
olursa" buyurdu 1513[36].
12- Mina Gnlerinde ve (Dokuzuncu

Gn Sabah) Arafat'a Giderken Tekbir
Getirmek Bab
Ve Umer ibn Hattb (R), Min'daki kubbesinde

(kk adrnda) tekbr alrd da, mescid ahlsi bunu
iitir; onlar da tekbr alrlar, ar pazarda onlar da
tekbre balarlard ve nihayet btn Min, tekbr
Bu hadsi Buhr'den rivayet eden rvler, bz lfzlarn

1513[36]
deiik ekilde rivayet etmilerdir. Buradaki metin Kerme'nin,

Kumeyhen'den yapt rivayettir. Bu rivayet Eb Zerr
Herev'nin yine Kumeyhen'den olan dier rivayetine muhalif
olduundan azdr. Mahfuz olan rivayet udur:
ibn Abbs'tan, Peygamber (S):
"Baka gnlerin hi birinde u on gndeki amellerden daha
e/da! hibir amel yoktur" buyurdu. Sahbler: Cihd'dan da m?
dediler. Peygamber: "Cihd'-dan da; meer ki bir kimse (Allah
yolunda cihda) kar, canm ve maln tehlikeye atar, hibir eyi
geri getiremez olursa (ite onun ameli bunlardan da efdaldir)"
buyurdu.
1106
sadlaryle sarslrd 1514[37].
Ve bn Umer de o gnlerde, yn Min
gnlerinde tekbr alr dururdu. Namazlardan sonra da,
yatanda da, fusttnda da (otanda da), oturduu
yerde de, yrd yerlerde de; o gnlerin hepsinde
tekbr alrd 1515[38].
Ve mzminlerin annesi Meymne (l. 51) de
nahr gnnde, yn kurbn kesme gnnde tekbr
alrd 1516[39].
Ve kadnlar terik gnlerinde Ebn ibn
Usmn'n ve Umer ibn Abdilazz'in ardndan erkeklerle
beraber mescidde tekbr alrlard 1517[40].
1514[37]Umer'in bu fiilini Sad ibn Mansr, Eb Ubeyd ve Beyhak

1515[38] bn Umer'in bu fiilini bnu'l-Munzir ve el-Fkih
deAhbru Mekke'de bn Cu-reyc'den; o da Nfi'den tarikiyle,

1516[39] bn Hacer, Meymne'nin bu fiiline mevsl olarak vkf
olmadm, dedi. Umde sahibi se Meymne'nin nahr gnk bu

tekbrini Beyhak rivayet etti, dedi.
1517[40] Kadnlarn bu tekbrlerini Eb Bekr ibn Ebu'd-Dny
Kitbu'l-Iyd'da mevslen rivayet etmitir. Ebn o zaman

Medine Vlsi idi. Umer ibn Abdilazz de m'minlern emridir.
Buraya kadar zikredilen haberlerden terik gnlerinde
namazlardan sonra tekbr almann vcib veya hi deilse
mstehb olduu anlalr
1107
19-.......Bize Mlik ibnu Enes tahds edip yle
dedi: Bana Muhammed ibnu Eb Bekr es-Sakaf tahds
edip yle dedi: Ben Min'-dan Arafat'a doru
yrdmz srada Enes'e telbiyenin keyfiyetinden
sordum. Sizler Peygamber (S) ile beraber iken nasl ya-
pardnz? dedim. Enes: Lebbeyk okuyan lebbeyk okur,
inkr edilmezdi; tekbr getiren tekbr getirir, inkr
olunmazd (yn hi kimse tarafndan kendisine niin
telbiye ediyorsun, yhud niin tekbr alyorsun
denilmezdi), dedi 1518[41].
Telbiye, hac olacaklarn ihrama girdikleri andan i'tibren

1518[41]
birinci talamay yapp hall oluncaya kadar, yn ihramdan

kncaya kadar hep Lebbeyk, Lebbeyk diye brahim'in da'vetine
icabetlerini izhr ve i'ln etmelerine denir. bn Umer
rivayetinde Raslullah'm telbiye lfzlar unlardr:
Lebbeyk Allhumme lebbeyk
Lebbeyke l erike leke lebbeyk
inne'l-hamde ve'n-nVmete leke
Ve 'l-mlke l erike leke
Tekbr'in sgs birka trldr. Biri udur: Allhu Ekber AUhu
Ekber L ilahe illeHlhu Vallhu Ekber Allhu Ekber ve
MlhVl-hamdu
Kurbn bayramnda olduu gibi, ramazan bayramnda da
namazgaha giderken yolda ve namzghda, bayram gecesinde
ve gndz sabahleyin de yksek sesle tekbr almak
mstehbdr. Yalnz Dvd Zhir'ye gre vcibdir (Tecrd Ter.,
III, 198). Bu tekbrlere Kur'n'da da dellet vardr:eI-
Bakara:185.
1108
20-.......mm Atiyye (R) yle demitir: Biz
kadnlara, bayram gn namazgaha kmamz, hatt
bulunduklar ev kelerinden bakire kzlara ve hayzl
kadnlara varncaya kadar namazgaha karmamz
emredilirdi de, kadnlar erkeklerin arka tarafnda
olurlar, onlarn tekbr getirmelerine uyup tekbr
getirirler ve onlarn dularyle du ederlerdi. Onlar bu
bayram gnnn bereketini ve pakln (y-n
gnhlardan temizlenmeyi) umud ederlerdi 1519[42].
13- Bayram Gnnde Harbeye Doru

Namaz Klnmas Bab
21-.......BizeUbeydullah, Nfi'den; o da bn
Umer'den tahds etti (o, yle demitir): Ramazn
bayram ve kurbn bayram gn (namazgahta),
Peygamber'in nne bir harbe dikilirdi. Ondan sonra
Peygamber (o harbeye doru) bayram namazn
kldnrd.
Bu mm Atiyye hadsi biraz farkl lfz ile Kitbu'l-

1519[42]
Hayz'da da gemiti. Hacc Kitb'nda da gelecektir
1109
14- Bayram Gn mamn nnde Ucu
Demirli Yahud Demirsiz Ksa Mzrak
Tanmas Bab

Peygamber (S) namazgaha, nnde ksa bir mzrak
tanr hlde giderdi. Bu mzrak namazgahta
Peygamber'in n tarafna dikilirdi. Peygamber de o
mzraa doru ynelerek namaz kldnrd.
15- Temiz Kadnlarn ve Hayzl

Kadnlarn (Bayramda) Namaz Klnacak Yere
kmalar Bab

Muhammed ibn Srn'den tahds etti. mm Atyye
(R): Bizlere, henz kocaya gitmemi taze kzlar, perde
arkasnda yaayan kadnlar (namaz klnacak yere)
karmamz emrolundu, demitir. Ve yine Eyyb'dan;
o da Hafsa bintu Srn'den, Muhammed'in hadsi
tarznda rivayet etti. Eyyb, Hafsa hadsinde unu
1110
ziyde etti: Eyyb yhud Hafsa yle rivayet etmitir:
Taze kzlar ve perde arkasnda yaayan kadnlar
(karmamz) ve hayzl kadnlar namaz yerinden
uzaka dursunlar (diye bize emredildi) 1520[43].
16- ocuklarn Namaz Klnacak Yere

kmalar Bab
24-...."... Bize Sufyn (es-Sevr), Abdurrahmn

(ibn bis)'dan tahds etti. O yle demitir: Ben bn
Abbs'tan iittim, yle dedi: Ben bir ramazn bayram
yhud kurbn bayram gn Peygamber'-in
maiyyetinde namazgaha ktm. Peygamber bayram
namazn kldrd, sonra hutbe yapt, ondan sonra da
kadnlarn bulunduu yere geldi de, kadnlara va'z etti,
onlara hatrlatmalar yapt ve sadaka vermelerini
Hads, daha nce de kk lfz farkyle gemiti.

1520[43]
"el-'Atk" cem'i:Avtk ve yeni yetimi taze kza denir ve henz

ere varmam kza denir, bir kavle gre ortaca yn geri yetiip
de henz ere varmam olup, lkin vakti dahi gememi ola.
Bunlarn zevcerin temellk kaydndan henz zde olduklar
mlhazasyledir, hass vasftr.. (Kaams Ter.).
1111
emreyledi 1521[44].
17- Bayram Hutbesinde mamn

nsanlara Ynelmesi Bab
EbSad: Peygamber (S) insanlara kar ayakta

dikildi, dedi 1522[45].

(S) kurbn bayram gn Bak'a kt da iki rek'at
bayram namazn kldrd. Sonra yzn bize
dndrd ve yle buyurdu: "Bu gnmzde ibdeti-
mizin ilki namaza balamamzdr. Ondan sonra
(evlerimize) dnp kurbn kesmemizdir. Herkim byle
yaparsa, ite o bizim snnetimize uygun i yapmtr.
Her kim ondan evvel boazlarsa, o ancak acele edip
ailesine verdii bir ey olmu olur, kurbn ibdeti ile
hibir mnsebeti olmaz"- Bu sz akabinde bir kimse:
1521[44]Hadsin bb balna dell olan ksm, bn Abbs'n ocuk

olduu hlde Pey-gamber'le beraber bayram namazna km
olmasdr
1522[45] Buhr Eb Sad'in bu szn "Musallaya kmak"
babnda, uzunca bir hads iinde mevslen rivayet etmiti.
1112
Y Raslallah, ben davarm namazdan evvel kesmi
bulundum. Benim yanmda yana girmi keiden daha
iyi bir epi vardr, dedi. Raslullah: "O epii kes;
fakat bylesi senden sonra hibir kimse iin kj
gelmez" buyurdu 1523[46].
18- Bayram Namaz Klnacak Yerdeki

Alamet Bab
26-.......Bana Abdurrahmn ibnu Abis tahds

edip yle dedi: Ben bn Abbs(R)'tan iittim. Ona
birisi tarafndan: Sen Peygam-ber'le birlikte bayram
namaznda hzr bulundun mu? diye soruldu. bn
Abbs: Evet (bulundum). O'na olan yaknlm
olmasayd, yamn kklnden dolay orada
bulunamayacaktm. Peygamber namaz yerine kt,
nihayet Kesr ibnu's-Salt'n evinin hizasndaki
almetin (stunun) yanna geldi 1524[47]. Ve bayram
1523[46] Ber'nm bu hadsi de bz kk lfz farklar ile birka

defa gemitir.
1524[47] Kesr ibnu's-Salt ibn Ma'dkerb, el-Kind'dir. Ailesi
Kurey'in halflerindendir. Balangta Cumah oullar'nm

halfleri iken, sonra Abbs'n halflerinden olmulardr.
1113
namazm kldrd. Sonra orada hutbe yapt. Ondan
sonra da yannda Bill olduu hlde kadnlarn
bulunduu tarafa geldi. Kadnlara va'z etti,
hatrlatmalar yapt ve onlara sadaka vermelerini emir
buyurdu. Bu emir akabinde ben kadnlar grdm ki,
onlarn herbiri elleri zerindeki eyleri uzatyor, onu
Bill'in elbisesi iin atyorlard. Sonra Peygamber, Bill
ile birlikte kendi evine gitti.
Amucalar hey'et olarak Peygamber'in huzuruna gelip mn

ettikten sonra Yemen'e dnmler ve orada rtidd etmi
olduklar iin ldrlmlerdir. Sonradan kendisi, kardeleri
Zubeyd ve Abdurrahmn ile birlikte Medine'ye hicret ettiler.
Kesr, Peygamber zamannda domu olup, epey rivayetleri
vardr. lkin ismi "Kall" iken "Kesr"e tebdl edilmitir. Bu
tebdl ya Peygamber yhud Umer tarafndan yaplmtr. Kesr,
Medine'nin dnda bayram namaz klnan yere kerpiten bir
minber bina etmiti. Bu hadste zikredilen alem, belki bu veya
bunun yerinde bulunan bir stncuk idi. Kesr'in evi, namaz
yerinin kble cihetinde imi.
Bu hadsten de; kendine mlik olup gnln oyuna
kaptrmayacak yaa gelen ocuun bayram ve dier toplu ibdet
yerlerinde hzr bulunmas meru' olduu anlalr. Keza
kadnlarn byle toplantlarda hzr bulunmalar ve onlara
ayrca ehemmiyet verilmesi de anlalr. Bu hususta daha nce
bilgiler verilmitik
1114
19- (Erkeklerin Beraberinde Hutbeyi
itemedikleri Zaman) mamn Kadnlara Va'z
Vermesi Bab
27-.......Bize bn Cureyc tahds edip yle dedi:

Bana At, Cbir ibn Abdillah'tan haber verip yle
dedi: Ben Cbir'den iittim, Peygamber (S) ramazn
bayram gn ayaa kalkp, bayram namaz kldrd.
Yn evvel namazla ie balad. Sonra hutbeyi yapt.
Peygamber hutbeyi bitirince bulunduu yerden indi ve
kadnlarn yanna geldi. Bill'in eline dayanarak
kadnlara va'z etti. Bill elbisesini amt. Kadnlar
sadakalarn onun iine atp duruyorlard. Rv bn
Cureyc: Ben At ibn Eb Rebh'a: Kadnlarn bu
verdikleri ramazn bayram zekt m idi? diye
sordum. At: Hayr, lkin o zamanda vermekte
olduklar bir sadaka idi. Herbir kadn kendi gm
halkalarn atyor, hepsi de atyorlard, dedi 1525[48].
bn Cureyc: Ben yine At'ya: Sen immn
Fitr sadakasndan baka bir sadaka idi demek istiyor.

1525[48]
Herhalde slm devletinin bir ihtiyc iin toplanm

balardan idi
1115
hutbeyi bitirince kadnlar tarafna gidip, onlarava'z ve
hatrlatma yapmasn imm zerinde bir hakk gryor
musun? dedim. At: Bu, onlar zerinde elbette bir
hakktr. Bunu yapmamakla bilmem ki ellerine ne
geer! dedi.
bn Cureyc (yine yukarki isndla) yle dedi: Ve
bana Hasen ibn Mslim, Tvs'tan; o da bn Abbs'tan
haber verdi. O yle demitir: Ben, Peygamber (S) ile,
ondan sonra Eb Bekr ile, Umer ile ve Usmn ile
birlikte ramazn bayram namaznda hzr bulundum.
Hepsi de namaz hutbeden evvel klarlard. Sonra
namaz klmalarnn ardndan hutbe yaplrd.
Peygamber (S) hutbeden sonra yerinden kt. (Cemat
dalmadan, bilhassa kadnlar ekilmeden erkekler
kmasnlar diye) mbarek eliyle oturun diye iaret
etmesi hl gzmn nndedir. Sonra (oturmakta
olan) erkeklerin safflarn yararak gelip, kadnlarn
safflanna kadar gitti. Bill de beraberinde idi. . Oraya
varnca u yeti okudu:
"Ey Peygamber, m'min kadnlar sana gelip de
Allhu TaW-ya hibir eyi ortak komamak, hrszlk
yapmamak, zina etmemek, evldlarn ldrmemek,
1116
bakasnn ocuunu kocalarna yaptrma iftirasnda
bulunmamak, hibir iyi ite sana muhalefet etmemek
zere bey 'at etmek isterlerse, bu artlar diresinde sen
de onlarn bey 'atn kabul et ve kendileri iin Allah'tan
mafiret iste. nk Allah ok mafiret edici, ok
merhamet eyleyicidir" (ei-Mmtehine: 12).
Sonra bu yetin okumasn bitirdii zaman:
"Sizler bu bey 'at zere sabit misiniz?" diye sordu.
lerinden, kim olduunu rvHasen'-in bilmedii,
yalnz bir tek kadn; Evet, dedi. Ondan bakas cevb
vermedi 1526[49]. Onun zerine; "Madem ki yledir,
sadaka verin" buyurdu. Bill elbisesini yayd da sonra:
Gelin, anam babam size feda olsun, haydi getirin atn,
dedi 1527[50]. Kadnlar da halkalarn, yzklerini
1526[49] Bu kadnn ismi ne Buhr'de, ne Mslim'de

zikredilmiyor. bn Hacer, Hatbetu'n-Nis denmekle ma'rf olan
Esma bintu Yezd ibn Seken el-Ensriyye olmasn tahmin
ediyor. Bu tahmininin dayana da Tabern ile Beyhak'deki
rivayetinde bu kadn ayn kssay naklederken, kendisinin orada
hzr olduunu sylemesidir
1527[50] Helmme, fiil isimdir, emir ma'nsmadr, beri gel
demektir. Asl "h lmme" idi ki, h tenbh harfidir, lmme

kelimesi toplamak ma'nsna olan lemem maddesinden emir
olduunda " Sen kendini bize yanatr" yn bizim yanmza gel
demektir. Elif hazf olunup, bast bir kelime gibi kullanld.
Hiczhlarca mfredi, cem'i, mzekker ve mennesi musvdir.
1117
Bill'n ihram iine atmaya baladlar.
Abdurrazzk: el-Fetahu, byk halkalardr;
Chiliyyet'te vard, demitir 1528[51].
20- Bab : Kadnn Bayramda Da Giyecek

Elbisesi Bulunmad Zaman (Nasl Yapaca)?
1529[52]
28-.......Bize Eyyb, Hafsa bintu Srn'den tahds

etti. O yle demitir: Biz taze kzlarmz bayram
gnnde namaz yerine kmalarndan men' eder idik.
Temm kabilesi "helmme, helumm, helumm, hefumm,

helmumne" diye tasrf ederler. Lzm ve mteadd olup "Beri
gelin ve beri getirin"-demek olur (Kaams 7fe/-;,IV,531).
1528[51] el-Fethatuve'l-Feehatu, bir nevi' byk yzk ismidir ki,
el ve ayak parmaklarna geirirler. Bir kavle gre htem gibi

gmten bir halkadr. Arab kadnlar parmaklarna taknrlar.
Hicaz'da yedi mdenden yaplp gelen halkalar gibi. Eer ka
olursa "htem" denir... Kendisiyle mhr basld cin"... bizim
diyarlarda dah bilinir... kadnlar ba parmaklarna taknrlar.
Cem'i: el-Fetahu gelir ki cinsi cem'idir.Futhve fetaht da gelir
(sim Efendi, Kaams Ter., 1,1035).
Hadsin bb balna dellet yerleri, metin tercemesinden
aka anlalmaktadr
1529[52] Buhr bb balndaki artn cevbn, hadste gelecek
olana havale ederek zik-retmemitir (ez-Zeyn ibnu'l-Munr).
1118
Basra'ya bir kadn geldi ve Halef oullan kasrna indi
1530[53]. Ben de o kadnn yanna geldim. O kadn, kz
kardeinin kocasnn Peygamber ile birlikte on iki
gazvede bulunduunu, kz kardeinin de bizzat
bunlardan alt gazvede kocasyle beraber bulun-
duunu, onun "Biz hastalara bakyor ve yarallara il
yapyorduk" dediini rivayet ettikten sonra dedi ki: Kz
kardeim: Y Raslallah, bizden herhangi birimizin
cilbb yn rtnecek d elbisesi olmazsa, namaz
yerine kmamasnda be's var m? diye sormu.
Raslul-lah da: "Dier bir kadn arkada kendi
cibblarndan birini ona giydirsin de bu kadn hayr
(meclislerin) de ve m'minlerin duasnda hzr
bulunsun buyurmutur 1531[54].
Hafsa bintu rn yle dedi: mm Atyye
buraya geldiinde ben onun yanna geldim ve: Byle
byle buyurduunu sen Peygam-ber'den iittin mi?
diye sordum. mm Atyye yle dedi: Babam O'na
1530[53] Bu kasr, Talhatu't-Talaht denmekle ma'rf olan

Talhatu'bnu Abdillah ibn Halef el-Huz'nin kasr idi
1531[54] Hayr meclislerinden maksad, dnlerini renecek
meclisler, fkh ve hads meclisleri, ydet edilecek hasta evleri...

gibi hayrl ve sevb kazanlacak olan mahallerdir
1119
feda olsun, evet iittim. -mm Atyye ne zaman
Peygamber'i ansa, muhakkak bi-eb, yn O'na babam
feda olsun der idi- Peygamber (S): "Perde sahibi olan
gen kzlar -yhud: Gen kzlar ve perde sahibi olan
hanmlar (rv Eyyb terddli sylemitir)- ve ha-yzl
kadnlar namaz yerine ksnlar; ve kadnlar da hayr
(meclislerince ve m'minlerin duasnda hzr
bulunsunlar; yalnz hayzl kadnlar namaz yerinden
uzaka dursunlar" buyurdu.
Hafsa dedi ki: Ben mm Atyye'ye: Hayzllar
da m? dedim. mm Atyye: Evet, bu hayzl kadnlar
Arafat'ta ve fuln fuln yerlerde hzr bulunmuyorlar
m? diye cevb verdi 1532[55].
Bu hadsten, kadnlarn bayrama kmalar yalnz kendi

1532[55]
arzularyla kalmad, bizzat Peygamber, tarafndan buna

emrolunduklan, rtnecek araf ve d elbisesi olmayana
ariyet elbise ile kmas tavsiye buyurulduu aka anlal-
maktadr.
Hayzllarn mescide girmesi caiz deilse de, ehir haricindeki
namazgaha gitmelerine cevaz verilmi oluyor. nk namazgah,
yalnz namaza mahss yer deildir.
Kadnlarn bu gibi hayr meclislerinde gidip du etmeleri, du
edenlerle beraber mn demeleri, ilim renmeleri ve slm
cemiyetinde kendilerine den ,. itima vazifeleri yerine
getirmeleri, Peygamber tarafndan hibir bheye ve m-
nkaaya meydan brakmayacak aklkla ifde ve emir
1120
21- Hayzl Olan Kadnlarn Namaz
Yerinden Uzaka Durmalar Bab 1533[56]
29-.......mm Atyye (R) yle dedi: Bize

namaz yerine kmamz ve hayzhlar, gen kzlar ve
perde sahibi kadnlar karmamz emredildi. -bn Avn
ekk ederek: Yhud, perde sahibi olan gen kzlar,
dedi.- Hayzl kadnlara gelince, onlar da
mslmnlarn cemaatnda ve (topluca yaptklar)
dualarnda hzr bulunurlar ve mslmnlarn namaz
kldklar yerden biraz ayr dururlard 1534[57].
buyurulmutur. Byle yce bir medeniyet kuran slm'n

mensblar bulunduumuz iin, Hakk Ta-I'ya sonsuz hamdu
senalar olsun (M. Sofuolu).
1533[56] Bu baln muhtevas, bundan evvel geen hadsin ihtiva
ettii ksmlardan biridir. Buhr bu hkme ehemmiyet vermek

iin tekrar etmi gibidir (Ibn, Hacer).
1534[57] Hayzl kadnlarn namaz klnacak yerden biraz ayr ve
uzaka durmalar, oray kirlendirme ve namaz safflarnn

dzgnln bozma endesinden dolaydr. Oras gerek bir
mescid olmad iin, hayzhlar namaz yerine girmekten bu
men edi, tenzh bir men' editir.
1121
22- Kurban Bayram Gn Namaz Klma
Yerinde Nahr ve Zebh Yapmak Bab 1535[58]
30-.......bn Umer (R) yle demitir: Peygamber

(S) namaz klma yerinde -kurbn edilecek hayvan-
nahr veya zebh eder idi 1536[59].
1535[58] Nahr da, zebh de Trke'ye boazlamak ile terceme

edilebilir. Araba'da ise aralarnda fark vardr:
Nahr, hayvan lebbesinden yn boynunun gs kemiine
bitiik yerinden; zebh ise, boynundaki evdcndan, yn ki
yanndaki ah damarndan olmak zere boazndan kesmek
ma'nsnadr. Deve nahr olunur. Sr gibi cssece ikisi arasnda
olanlar da nahr edilirse de, onlarn nahr'ine zebh de denilebilir.
Nitekim srl oullan'nn boazlamakla mkellef olduklar
bakara( sr) hakknda "Bunun zerine o inei (bulup)
boazladlar ki, az kald (bunu) yapmyacaklard"(el-BakavaJl)
buyurulmutur.
Snnete muvafk olan, nahr edilecek kurbanlk ve sireyi ta'rf
vehile nahr etmek, zebh edilecek olan zebhetmektir. Nahr
edilecek olan zebh, zebh edilecek olan nahr etmenin cevaznda
bhe eden bile olmamtr
1536[59] "Veya" terdd edatndan, nahr ile zebh'in hkmen musv
olduu anlald gibi, bu hadsten herkesten evvel immn

namazgahta kurbnn kesmesi lzm gelecei de anlalr.
Bunun iki fidesi vardr: Namaz klnmadka kurbnlar
kesilemiyeceinden, immn namazgahta nahr veya zebhi,
kurbn kesmek zamannn girdiini ilndr. Kurbn, umm
olan kurbetlerden olduundan, izhr efdal olup, insanlarn
gzleri nnde musallada icra edilmesi, snneti ihya etmek
demektir
1122
23- Bayram Hutbesi Esnasnda mamn
ve nsanlarn Kelam Etmesi ve mam Hutbe
Yaparken (Dinden) Herhangi Birey
Sorulduu Zaman Sorana Cevab Vermesi Bab
31-.......el-Ber ibn zib (R) yle demitir:

Raslullah (S) kurbn bayram gn bayram
namaznn ardndan bize hutbe yapt da yle
buyurdu:
"Her kim bizim bu namazmz klar ve (ondan
sonra) keseceimiz kurbn keserse muhakkak kurbn
snnetine uygun i yapm olur. Her kim de kurbnn
namazdan evvel keserse, o, eti yenmek iin kesilmi bir
davar olmu olur".
Bunun zerine Eb Burde ibn Niyr ayaa
kalkp yle dedi: Y Raslallah, yemn olsun ki, ben
namaza kmadan evvel davar kesmi bulundum. Ve
bu gnn yeme ime gn olduunu bildim de, artk
acele ettim, hem kendim yedim, hem aileme ve
komularma yedirdim. Raslullah da: "Bu, eti yenmek
iin kesilmi bir davar olmutur" buyurdu. Eb Burde:
Benim yanmda yana girmemi dii bir epi vardr
1123
ki, o bence iki et davarndan daha iyidir. (Onu kesecek
olsam) benim adma kurbn yerine yeter mi? dedi.
Raslullah: "Evet, lkin senden sonra hibir kimse iin
yetmiyecektir" buyurdu 1537[60].

Raslullah (S) kurbn gn bayram namazn
kldrdktan sonra hutbe yapt da, bayram namazndan
evvel kesmi olan kimseye kurbnn tekrar kesmesini
emretti. Bunun zerine Ensr'dan bir zt -ki Eb
Burde'dir- ayaa kalkt da:
Y Raslallah, benim bir takm komularm
vardr.
O zt, ya komularda alk vardr, veyhud da
onlarda fakrlik vardr dedi de, yle devam etti:
Ve ben namazdan evvel davarm kesmi
bulundum. Benim yanmda yana basmam bir dii
olak daha vardr ki, o, bana iki et davarndan daha
1537[60]Yukarda da getii gibi, bu yana girmemi ola

kurbn etmek, Eb Bur-de'ye mahss huss bir ruhsat olmu
oluyor.
Hadsteki karlkl szler, bb balndaki hususun delili olan
ksmlardr
1124
sevgilidir, dedi.
Raslullah da bu zta, o kei olan kurbn
etmek hususunda ruhsat verdi 1538[61].
33-.......Cundeb (ibn Abdillah el-Becel-R) yle
demitir: Peygamber (S) kurbn kesme gn bayram
namazn kldrd, sonra hutbe yapt, ondan sonra
kurbn kesti de: "Her kim namaz klmadan evvel
kurbn kestiyse, onun yerine baka bir kurbn daha
kessin. Her kim-de kesmemi ise Bismillah ile kessin"
buyurdu 1539[62].
1538[61]Bu ruhsatn srf ona mahss olduu, bakalarna sirayet

etmedii daha evvelki hadste tasrh edilmiti. Maamfhbunun
hususlii veya onun ahsnda umm de olabilecei hakknda
bz grler ileri srlm olduu da gemiti.
1539[62] ie'nin rivayetinde Peygamber, gzlerinin etraf,
paalar ve gs kara ak bir 't kou getirip yatrdktan sonra:

Bismlhi. Allhumme takabbel min Muham-medin ve li
Muhammedi'n ve min mmeti Muhammedin - Bismlhi. Y
Allah, Muhammed'den, Muhammed ailesinden ve Muhammed
mmetinden kabul et " (Mslim, Edh) demi ve kurbann
bizzat kesmitir. Buhr'nin Enes rivayetinde, Peygamberin
keserken Bismillah deyip tekbr ald da vardr. Bismillah
derken, Besmele'dekiRahmnu'r-Rahtm sfatlarn zikretmek
omakaama mnsib dmez. Bismillah demek vcib, kesme
esnasnda tekbr almak ve hayvan sol yanna yatrp sa yanma
basmak mstehbdr.
1125
24- Bayram Gn Namaz Yerinden
Dnerken (Gittii Yoldan) Baka Yol Tercih
Eden Kimse Bab
34-.......Bize Eb Tumeylete Yahya ibnu Vdh,

Fulayh ibn Sleyman'dan; o da Sad ibnu'l-Hris'ten; o
da Cbir'den haber verdi. Cbir ibn Abdillah (R):
Peygamber (S) bayram gn olunca (namaz yerine
gitmek iin) baka yol, (oradan dnmek iin de baka
yol) ter-ch eder idi, demitir.
Bu hadsi, Ynus ibnu Muhammed de,
Fulayh'tan; o da Sad'-den; o da Eb Hureyre'den
rivayet etmekle Eb Tumeylete'ye mut-baat
eylemitir. Ve Cbir hadsi daha sahhtir 1540[63].
1540[63]sml'nin ei-Mustahrac'daki rivayetinde: "Peygamber

(S) bayram namazna ktnda, gittii yoldan baka bir yoldan
geri dner idi" denilmitir. Tirmizde bu hadsi Eb
Hureyre'den "Raslullah (S) bayram gn bir yoldan
namazgaha ktnda, ondan baka bir yoldan dner idi" Ifzy-
le rivayet etmi, sonra bu konuda Abdullah ibn Umer ve Eb
Rfi'in de rivayetleri olduunu haber vermi, sonra Cbir'in
Buhr'deki isnd ile hadsini zikredip -tpk Buhr'nin dedii
gibi- "Cbir'in hadsi, Eb Hureyre'nnkinden daha sahhtir"
dedikten sonra: "lim ehlinden bzlar bu hadse uyarak,
immn, namaza gittii yoldan baka bir yoldan dnmesini
mstehb grrler. afi'nin kavli de budur" der.
1126
25- Bab: Cemaatle Bayram Namaz
Klmay Karan Kimse ki Rek'at Namaz Klar
Peygamber(S)'in: "Bu gn, biz mslmnlarn

bayramdr' kavlinden dolay, namazgaha gelmemi
olan kadnlar da, namaz klnrken evlerinde kalm
ehirliler de, kyller de byle iki rekat namaz klarlar
1541[64].
Enes ibn Mlik de zaviye denmekle tannan

Basra'daki namazgaha iki fersah uzaklktaki
ikaametghnda bulunup da, Basra'daki namazgaha
mm afi, Kitbu'l-mm'de, imm iin de, me'mm iin de

bunun mstehb olacan sylemitir.
mm Mlik de: Yetitiimiz imamlarn hep byle yaptklarn
grdk, demitir. mm Eb Hanfe de bunu mstehb grr ve
terkinde be's grmez.
1541[64] Buhr bu balk ile bayram namazn karm olann iki
rek'at klacana, na-mzgha gelmemi kadnlarn, namaz

klnrken evlerinde kalm ehirlilerin ve kyllerin de bu iki
rek'atla mkellef olduklarn m etmitir. Delili de ie'-nin
tegann eden cariyeler hadsinde, Peygamberin: "Bu gn, biz
mstmnla-rn bayramdr" buyurmu olmasdr. Yn
bayram, imm arkasnda bulunan ve bulunmayan her mkellef
mslmnn bayram olduu iin, o gnn dn in olan namaz
ile mkelleftirler demek istemitir. Bu ma'ny te'yd iin de,
bundan sonra Enes'ten, At'dan ve krime'den ta'lkan
rivayet sevk ediyor
1127
gelemedii bir gnde, himayesindeki Eb Utbe'ye
btn iilerini, ehlini, evldn bir yere toplamay
emredip, onlara ehir ahlsinin namaz gibi,
tekbrleriyle beraber bir bayram namaz kldrmtr
1542[65].
krime de: Sevd ehli, yn kyller bayramda

bir araya toplanp, ehirdeki immn yapmakta olduu
gibi iki rek'at bayram namaz klarlar, demitir 1543[66].
At ibn Eb Rebh da: Bir kimse bayram
namazn karrsa, iki rek'at klar, demitir 1544[67].
1542[65] Enes'in bu fiilini bnu Eb eybe mevslen rivayet

etmitir. Enes'in bayram namazna gidemedii gnlerde btn
ailesini, evldn, himayesinde bulunanlar toplayp ma'Im
tekbrlerle iki rek'at bayram namaz kldrmak deti olduuna
dir daha sarh rivayetler de vardr
1543[66] krime'nin bu szlerini de yine bn Eb eybe mevslen
rivayet etmitir
1544[67] At ibn Eb Rebh'n bu szlerini ei-Feryb kendi
Musannafmda mevslen rivayet etmitir.

Buhr burada "Bayram namazn bir sebebden dolay karp
klamayan kimse, onu kaza eder", "Bayram namazn kaza
ederken, asl zere ki rek'at klar" mes'elelerini ortaya atmtr.
Her iki mes'elede Takhler ihtilf etmilerdir, imm Mlik'e ve
filer'den Muzen'ye gre, bayram namazn karana kaza
lzm gelmez. Hanefler'e gre ise, imm arkasnda klmay
karana kaza yok ise de, imm da cemat gibi karm ise,
ertesi gn cematle klnr. Ertesi gn de kanlrsa, artk
klnmaz... (Tecrd Ter., III, 202-203).
"Bu (yni bayram namazm karann kaza etmesi) afi'nin
1128
35-.......Bize Leys, UkayI (ibn Hlid el-EyI)'den;
o da bn ihb'dan; o da ie'den yle tahds etmitir:
Min gnlerinde benim yanmda iki kz def alp
tegann ederlerken ieriye Eb Bekr girdi. Peygamber
de o srada ieride ihrmyle rtnm hldeydi. Eb
Bekr girmesiyle beraber hemen o iki kz azarlad. Eb
Bekr'in bu azarlamas zerine Peygamber yzn at
da: "Y Eb Bekr, o kzlara ilime, onlar serbest brak.
nk bu gnler bayram gnleridir, bu gnler Min
mezhebidir. mmla beraber bayram namazn klamayan iki

rek'at klar. Bylece her ne kadar immn maiyyetinde cemati
karm ise de, bayram namaznn faziletine eriir. "Hanefler'e
gre bayram namaznn kazas yoktur. mmla beraber ka-
rmsa, dorudan doruya kendisi karmtr. Mellif Buhr
bb balna Peygamber'in "Bu bizim bayrammzdr" szyle
istidlal etti. nk o szde, bayram, btn slm ahlye izafe
edilmesi, zahiriyle bayramn bz kimselere hass olmadna,
bil'akis herkes iin bayram olduuna dellet eder. Byle olunca
islm ahlsinin hepsi bu gne hss olan ibdet payna nail
olmas gerekir... Raslullah'm erkekler ve cematle namaz
klanlarla kaydlamakszm "Bu gnler bayram gnleridir" sz
de, yine buna dellet eder, yn bayram yapmann gnn hakk
olduunu i'r eder. Binenaleyh bu gnde kadn, ocuk, bedev,
kyl musv olarak, her kim mevcd olursa bayram yapar.
"Sarihler bu makaamda mkillie uramlar, anlaylar bunda
arm, vehmler ardarda yrmtr. Allah yegne azz ve
allm olandr (h Veliy-yullah, erhu Ebvb..., s.87-88).
1129
gnleridir" buyurdu.
Yine geen isndla ie yle demitir:
Peygamber'i u hlde grdm: Habeliler mescidde
oyun oynuyorlard, ben de Habeliler'e bakyordum;
bu hlde iken Peygamber beni perdeliyordu. Umer o
Habeliler'i oyunlarndan men' etmeye davrand.
Peygamber Umer'e: "Onlar eminler olarak brak. Ey
Erfide oullar, emniyet iinde olun (oynayn)"
buyurdu 1545[68].
26- Bayram Namazndan nce ve Sonra

Nafile Namaz (Klnp Klnmayaca) Bab
Ve Eb Muall yle demitir: Ben Sad ibn
Tegann eden kzlar Eb Bekr'in tekdr ettii gibi, Umer

1545[68]
de Habeliler'in mescidde oynamalarn men' etmeye kalkmtr.

kisi de bu hususta Peygamber'in izni olduundan habersiz
olarak men'e kalkmlard. Peygamber de bayram gn
olduu, binenaleyh sevin gsterisi, tegann ve belli idman
oyunlarnn meru olduunu bildirerek, onlarn bu men'Ierini
men' etmitir.
Bu iki hadste bayram namaz zikredilmedii iin, bb balyle
mnsebetini anlamakta mkiller olmutur. bnu'l-Munr,
Peygamber'in bu hadsteki "Bu gnler bayram gnleridir, bu
gnler Min gnleridir" szlerinden bu mnsebet alnabilir;
nkPeygamber bayramn snnetini mutlak olarak gne
1130
Cubeyr'den iittim ki, bn Abbs, bayram namazndan
nce namaz klmay kerh grmtr 1546[69].
36-.......(bn Abbs -R- yle demitir:)

Peygamber (S) bir ramazn bayram gn namazgaha
kt ve yalnz iki rek'at namaz kldrd. Ondan evvel
de, sonra da hibir namaz klmad. Yannda Bill de
vard 1547[70].
1546[69] Buhr bu balkta tbn Abbs'n bayram namazndan

nce namaz klmay kerh grd haberini getirmitir. Babn
altndaki bn Abbs'tan olan merf' hads ise, bayram
namazndan nce de, sonra da namazn terk edilmesi
hakkndadr
1547[70] Bu hads, bu konuda ekk ve bhe brakmayacak bir
nakl dell olmakla beraber, dier bz rivayetlerden bayram

gn namazdan evvel ve sonra nafile namaz klmann caiz olup
olmad mes'elesi ortaya kmtr.
bn Mce'nin Snen'inde Abdullah ibn Amr'dan, bn Abbs
hadsi gibi: 'Peygamber, hibir bayram namaznda ne evvel, ne
de sonra hibir namaz klmad" rivayeti vardr.
Rivayet olunan hadslerde Peygamber'in fiili hikye olunup, o
gn bayramdan evvel veya sonra nafile namaz klmaktan nehye
dir hibir fiili hv olmadklarndan, sahabe ve tbiler'Ie
metehid imamlar, bayram namazndan evvel veya sonra, veya
hem evvel hem sonra, immn veya cematten bir ferdin nafile
namaz klmasnda kerahet olup olmadnda hayl ihtilf
etmilerdir. Tafsl yeri buras deildir.
Metindeki hads bu hususta bhe brakmayacak kuvvette ve
sarahattedir.
Buhr de, mes'eleye aklk vermek iin bu hadsi getirmi
1131
izafe etmitir. Binenaleyh bayramn snnetini
yerine getirmekte mnferid, cemat, kadnlar, erkekler
musv olur, demitir. bnu Red de: Peygamber
"Min gnleri bayram gnleridir" diye isimlendirdii
iin, bu gnler bayram namaznn edas iin bir mahal
olmutur; binenaleyh immla klamayan, onu bu gn-
lerde ed eder. nk bu namaz bayram gn iin
meru klnmtr... demitir (bn Hacer ve Kastalln).
oluyor.
ki Bayram Kitab, 45 merf* hads htiva etmitir. Bunlardan 4
tanesi muallak, geri kalan mevsldur. Bunlardan gerek burada,
gerek nce gemi olan blmlerde tekrar edilenleri 26 tanedir;
geri kalan buraya hlistir...
Burada sahabe ve tabilerden 23 tane muallak haber vardr. Bu
muallaklardan bayram namaznn hutbeden evvel olduuna dir
Eb Bekr, Um er ve Usmn'n haberleri muallak deildir. nk
bunlar ibn Abbs hadsi iinde mev-sldrler.. (tbn Hacer)
1132
14- KTBU'L-VTR
(Vitr Namaz Kitab)
1- Vitr Namaz Hakknda Gelen eyler

Bab 1548[1]
1-.......Bize Mlik, Nfi'den ve Abdullah ibn

Dinar'dan; onlar da bn Umer'den haber verdi (O,
yle demitir): Bir kimse, Raslullah'a gece namazn
sordu. Raslullah (S): "Gece namaz ikier ikierdir
1549[2]. Herhangi biriniz sabah vaktinden ende ettii
zaman bir tek rek'at klar ki, (bu tek rek'at) onun
evvelce klm olduklarn (ekletirir" buyurdu 1550[3].
1548[1]
Vv'n kesr ve fethi ile vitr ve vetr, be vakit farzlarndan sonra
gece klnan tek rek'ath bir namazn ismidir. Bunun fazileti hakknda
Sahh ve Snen kitb-larnda birok hadsler gelmitir
1549[2]
kier ikierdir demek, her iki rek'atte bir selm vermek
demektir. Mslim'deki rivayette rv Ukbe ibn Hureys: bn Umer'e:
kier ikier ne demektir? diye sordum. O: Her iki rek'atten sonra
selm verirsin, dedi, diyor. Gece ve gndz nafile namazlarnda iki
rek'atte bir mi, yoksa drt rek'atte bir mi selm vermek daha faziletli
olduu hakknda fakhler arasnda gr ayrlklar ve herbirinin
tutunduu delller vardr....
1550[3]
Bundan vitr namaznn sonu, fecrin tulu vakti olduu istidlal
olunmutur. Bir de bundan, vitr'den sonra klnacak nafile namaz
olmadna istidlal olunmutur
1133
Geen isnd ile yine Nfi'den, o: Abdillah ibn
Umer vitr'de tek rek'at ile iki rek'at arasnda selm
verirdi. O kadar ki, arada bz ilerinin yaplmasn bile
emrederdi, demitir1551[4].
2-.......bn Abbs (R), Kureyb'e, Meymne'nin

yannda -ki o bn Abbs'n teyzesidir- gecelediini
haber verip, yle demitir: Ben bam bir yastn
enine koyup uzandm. Raslullah ile ehli de yastn
boyuna balarn koyarak uzandlar. Raslullah gece
yar oluncaya, ;yhud buna yakn bir zamana kadar
uyudu. Sonra yznden uykuyu eliyle silerek uyand.
Sonra lu mrn Sresi'nden son on yeti okudu 1552[5].
Sonra Raslullah kalkp asl duran kk bir krbaya
uzand. Gzelce bir abdest ald. Sonra kalkp namaza
durdu. Ben de (kalkp) O'nun yapt gibi yaptm ve
O'nun (sol) yanma namaza durdum. Sa elini bamn
1551[4]
Sad ibn Mansr, sahh bir isnd ile Eb Bekr ibn Abdillah el-
Muzen'den gelen rivayette yle demitir: ibn Umer iki rek'at kld,
sonra: Ey ocuk! Bizim binek devemizi hazrla! dedi. Sonra da kalkp
bir tek rek'at kld (Kastalln).
1552[5]
lu mrn: 190-200. yetleri. Bundan abdest almakszn
ezberden Kur'n okunabilecei anlalr
1134
zerine koydu ve sa kulam tutup bkmeye koyuldu
1553[6]. Sonra iki rek'at, yine iki rek'at, yine iki rek'at, yi-
ne iki rek'at, yine iki rek'at, yine iki rek'at namaz kld.
Ondan sonra tek rek'atl bir namaz kld 1554[7]. Sonra
mezzin gelinceye kadar yine uzand. (Mezzin
gelince) kalkp iki rek'at namaz kld, sonra kt ve
sabah namazn kldrd 1555[8].
3-.......Bana Amr (ibn Haris) haber verdi. Ona da

Abdurrahmn ibnu'l-Kaasm, kendi babasndan; o da
Abdullah ibn Umer'den tahds etmitir. Abdullah ibn
Umer (R) yle demitir: Peygamber (S) yle
buyurdu: "Gece (klnacak nafile) namaz 1556[9]ikier
1553[6]
Peygamber'in bu kulak bkme fiili, tek olan muktednin immn
sa tarafna durmas lzm geleceini tenbh iindir
1554[7]
Bu tek rek'atl namaz birer rek'at m, yoksa rek'at m; ibarenin
mantkun-dn sarh olarak anlalamyor. Onun iin vitr namazn
fakhlerin kimi bir niyetle , kimi ikincide selm le faslederek
rek'at, kimi de yalnz tek rek'at i'tibr etmilerdir
1555[8]
Peygamber'in sabah namaznn farzn kldrmak zere evinden
kmadan nce kld iki rek'at ise, sabah namaznn snnetidir.
Bu hadste Peygamber 6 kerre ikier rek'at kldktan sonra kalkp bir
tek rek'at klmtr ki, bu, vitrin tek rek'at olduuna kaail olanlara pek
kuvvetli bir. delildir
1556[9]
Gece klnan tatavvu' namazlar, ikier ikier klnmaldr,
diyenlerin hcceti olan hadslerden biri budur
1135
ikierdir. Gece nafilesinden kmak istediin zaman bir
rek'at kl ki, senin daha nce klm olduun rek'atleri
(ekletirsin) .
el-Kaasim ibn Muhammed: Biz bula erdiimiz
gnden beri birok insanlar hep rek'atle vitr
klyorlar grdk. Bununla beraber hepsi -yn bir de,
de, be de, yedi de caizdir. Ben bu saydan
hibirinde be's olmadm umarm, demitir 1557[10].
4-.......ie (R) yle haber vermitir: Raslullah

(S) on bir rek'at namaz klard 1558[11]. Namaz ite bu
idi. M'minlerin annesi, gece namazn kasdediyor.- O
bu namaz iinde yle secde eder idi ki, hi ban
kaldrmadan herbirinizin elli yet okuyaca kadar
dururdu: Ve sonunda sabah namazndan evvel iki
rek'at klar, sonra mezzin sabah namaz iin
kendisine gelinceye kadar sa yan zerine yatard
1557[10]
Bu, Eb Nuaym'm Mustahrac1nda nceki isnd ile sabittir.
1558[11]
On bir ve on rek'at kld hakknda sahih rivayetler olduu
gibi, daha az saylarda kld hakknda da sahh rivayetler vardr.
Bunlardan Peygamber'in en az bir rek'at, en ok on bir veya on
rek'at gece nafile namaz kld sabit oluyor
1136
1559[12].
2- Vitr Namaznn Saatleri (Klnma

Vakitleri) Bab
Eb Hureyre: Peygamber (S) bana uykuya

varmadan evvel vitr namazn klmay tavsiye etti,
demitir 1560[13].
5-....... Bize Enes ibn rn tahds edip yle

dedi: Ben bn Umer'e: Sabah namazndan evvelki iki
rek'at hakknda ne re'y eder-, sin (yn ne dersin)?
Bunlarda kraati uzataym m? dedim. bn Umer:
Peygamber (S) geceleyin ikier ikier namaz klar ve
bir rek'atla vitr yapard. Sabah namazndan evvel sanki
eli kulanda ezan (yn ikaa-met) okunuyormuasna
1559[12]
Saa yat, Peygamber'in teymn, yn her eye sala
balamay sevmesinden dolaydr. Sabah snnetinden sonra sa yan
zere uzanmay da bzlar mendb saymlardr.
1560[13]
Eb Hureyre'nin bu szn shk ibn Rhye kendi
Msned'inde mevslen rivayet etmitir. Peygamber'in Eb Hureyre'ye
olan bu vasiyyeti, belki uyku g-lib gelir diye ihtiyatl davranmay
tavsiyeden ibarettir. Yoksa gece kalkmaya kaadir olann, gecenin
sonunda klmas efdal olduunda bhe yoktur
1137
(sr'atle) iki rek'at namaz klard, dedi. Hammd: Yn
sr'atle, demitir 1561[14].
6-.......ie (R) yle demitir: Gecenin her

saatinde Raslullah (S) vitr namaz klmtr 1562[15].
(Son vakitlerindeki) vitri ise (gecike gecike) seher

vaktine varp dayanmt 1563[16].
1561[14]
Bundan, sabah namaznn snnetinin ksa klnmasnn da
snnet olduu anlalmtr.
1562[15]
"KulIe'I-leyl", tercemedeki gibi "Gecenin her saatinde"
ma'nsna gelebilecei gibi "her gece" ma'nsna da gelebilir.
Tercemenn her iki sureti de vki' hle uygundur. Peygamber, hazarda
seferde, shhatte hastalkta vitr klmaa devam ettii gibi, yats
namazndan sonra t fecrin tul'una kadar gecenin her cz'n-de de
vitr klmtr. Lkin Hz. ie'nin murad, tercemede terch ettiimiz
ma'n olduuna hid Mslim'deki biraz daha mufassal olan rivayettir.
Bu hadsten gecenin yats namazna zarf olup herhangi saatinde
yatsdan sonra vitr klnabilecei anlalr. Peygamber'in gecenin
evveli ile gecenin ortasnda klm olmas, cevaz bildirmek iin;
gecenin sonuna te'hr etmesi de mdnda uykudan kalkmaya i'timd
olanlar hakknda efdal olann bu olduunu tenbh iin olduu htra
gelir.
1563[16]
Peygamber'in son zamanlarda lmnden evvelki deti, vitri
seher vaktine yaklatrmak olduu, Mslim ile Eb Dvd'daki
rivayetlerde daha sarh olarak beyn edilmitir.
1138
3- Peygamber (S)' in Geceleyin Ehlini Vitr
Namaz in Uandrmas Bab
7-.......ie (R) yle demitir: Peygamber (S),

ben O'nun dei zerinde aykr vaziyette uyuduum
hlde (bana doru) namazn klar, vitri klmak istedii
srada beni de uyandrrd; ben de vitr namazn
klardm 1564[17].
4- Bab : Musalli Namaznn Sonunu Vitr

Yapsn
8-.......Bana Nf', Abdullah ibn Umer'den tahds

etti. Peygamber (S): "Geceleyin namaznzn sonunu
vitryapnz" buyurmutur 1565[18].
1564[17]
Vitr namaz farz olmamakla beraber, snna pek ziyde i'tin
edilmek lzm gelen bir namazdr. te Peygamber, geceleyin ehlini
vitr namaz klmak zere bundan dolay uyandrd. Bu hadse gre vitr
namaz erkek ve kadn hakknda sabit demek olduu gibi, "Ehline
namaz emret. Kendin de ona sebat ile devam eyle. Biz senden bir nzk
istemiyoruz. Seni biz rzklandnnz. Akbet takvanndr "(T-h:132)
yeti gereince, uyank olanlarn uykudakileri uyandrmalarn mcib
olacak derecede mekked bir ibdet olmu oluyor.
1565[18]
Bu hadse ve yine Ibn Umer'in "Vitr, gecenin sonunda bir
rek'attir" merf' hadsine ve Peygamber'in teheccd namazlar
1139
hakknda rivayetlere bakarak filer ile Hanbeller, vtr namaznn en
az bir, en ou on bir ve en kemllisinin en az rek'attir
demilerdir. Eb Hanfe, bir selmda klmak zere rek'at
olduuna, artk eksik olamyacama kaaildir. M-lik'e gre ise, daha
evvel selm ile fasledilmi ift rek'atl bir namaz klnm olmak
artyle tek rek'attir. ift namazn hududu yoktur ve ikiden daha az
olamaz. Maahz msfirin ift namazdan vazgeerek bir tek rek'at le
vitr klmasnn cevaz da mm Mlik'ten rivayet edilmitir. Tek rek'at
ile namaz kldklar Eb Bekr, Umer,Usmn, Sa'd ibn Eb Vakkaas,
bn Abbs, Muviye, Eb Ms el-E'r, bnu'z-Zubeyr, ie -Allah
onlarn hepsinden raz olsun-'den de nakl olunuyor...
Vitr, akam namaz gibi bir selm ile rek'at olduuna, Eb Hanfe
gibi Umer ibn Abdilazz, Sufyn es-Sevr, Eb Ysuf, Muhammed,
Abdullah bn Mbarek de kaail olmulardr. Al ibn Eb Tlib,
Abdullah ibn Mes'd, Ubeyy ibn Ka'b, Zeyd ibn Sbt, Enes ibn
Mlik, Eb Umme ile Huzeyfe'nin ve Yedi Fakh'in, hatt Umer ibn
Hattb'm da -Allah onlarn hepsinden raz olsun- mezhebi bu olduu
rivayet edilmitir. Bunlar, evvelki mezheb sahihlerine hccet olan
hadslerdeki vitr lfznn tek rek'at ma'nsna gelmek ihtimli olduu
kadar, ift ile beraber klnm tek rek'at ma'nsn da muhtemildir,
derler... (Tecrd Ter., 11,347-348).
Bundan, vitri te'hr etmenin mstehb olduu anlalr. Hikmeti de -
Allhu a'lem- gece vakti klnan namazlarn balangc ve sonu tek
olmaktr. Gecenin ilk namaz olan akam namaz tek rek'atl
olduundan, gece tatinin hitmnda balangcna benzemek iin tek
rek'atl olmak mkelede en mnsib olmu olur. Gecenin girmesiyle
beraber tek rak'ath bir namaz ile ibdete balamaktaki ilh srr her ne
ise, ihtitmna da teml ediliyor demektir. Amellerin ibtd ve
intihsndaki, fevtih ile havtimindeki ehemmiyet, vasattan ziyde
olduu "Gndzn iki tarafnda, gecenin de yakn saatlerinde
dosdoru namaz kl. nk gzellikler ktlkleri giderir. Bu, iyi
dnenlere bir ttr"(Hd:H4) yeti ve Cbir'den naklolunan
hadste " \%^> jjjt j*T ju = nk gecenin sonu
hidlidir"duyurulmu olmas delaletiyle, gndzn evveli ve sonu ile
gecenin sonunda duann kabul edilecei daha mdli olduu iindir...
(Tecrd Ter.,\\\,22A).
1140
5- Binek Hayvan zerinde Vitr Namaz
Bab
9-.......Sad ibn Yesr yle demitir: Ben,

Abdullah ibn Umer ile birlikte Mekke yolunda gece
sefer ediyordum. Yine Sad dedi ki: Sabah vakti yakn
m diye bhe edince devemden indim ve vitr namazn
kldm. Sonra Abdullah ibn Umer'e yetitim. Abdullah
ibn Umer: Nerede idin? diye sordu. Ben de: Sabah
olacandan-ende ettim de inip vitr namazm kldm,
dedim. Bunun zerine Abdullah: Allah'n Elisi'nde
senin iin gzel bir rnek yok mu? dedi. Ben: Evet,
vallahi vardr, dedim. Abdullah: Muhakkak Raslullah
(S) deve zerinde vitr namaz klar idi, dedi 1566[19].
6- Sefer Esnasnda Vitr Namaz Bab

(S) sefer esnasnda binek devesi zerinde, deve ynn
1566[19]
Bu hadsteki "Allah Elisinde en gzel rnek" dstru, Al ile
bn Abbs'tan da rivayet edilmitir
1141
hangi cihete evirirse evirsin namaz klard.
Farzlardan baka gece namazm m ederek ed
ederdi. Vitr namazn da binek devesi zerinde klard
1567[20].
1567[20]
Bu hadste, farzlardan baka olan gece namaznn ve bu arada
vitr namaznn binek zerinde klnd sarh olarak beyn edilmitir.
Gerek bu hads, gerek bundan nceki hads ile evvel seferde vitrin
meriyyeti sabit oluyor, ikinci olarak, sefer esnasnda binek zerinde
ve binek ne tarafa ynelirse ynelsin m ile nafile klmak cevaz sabit
oluyor... nc olarak, "Farzlar mstesna" eklindeki istisna kaydna
gre, zarretsiz farz namazlarnn hayvan zerinde ki lnmasnin caiz
olmad anlalyor. zrl olan ise farzn hayvan zerinde de
klabilir.
Rtibe snnetleri de bu hususta tatavvu' hkmndedir. Ancak Eb
Han-fe'ye gre, sabahn snneti iin hayvandan inmek gerekir.
Drdnc olarak bu iki hads, vitrin vucbuna kaail olmayanlarn
tutunduklar hccetlerdendir. Bunlara gre, vitr vcib olmad iin,
binek zerinde klnm ve seferde farzlar terk olunmad gibi bu da
terk buyurulmadndan, dier snnetlerden daha mekked bir snnet
olmutur.
1142
7- Ruku'dan Evvel ve Sonra Kunut'un
Meruluu Bab 1568[21]
11-.......Bize Hammd ibn Zeyd, Eyyb (es-

Sahtyn)'den; o da Muhammed (ibn Srn)'den tahds
etti. O yle demitir: Enes ibn Mlik'e, Peygamber (S)
sabah namaznda kunt duasn okudu mu? diye
soruldu. O da: Evet, dedi 1569[22]. Bunun zerine
1568[21]
Bu bb, aslnda sabah namaz bblannm mutaallaklanndandr.
nk burada gelen hadsler, sabah namzmdaki Kunt'a dellet
etmektedirler. Babn burada getirilmesi bir ksm limlerin vitr'de
Kunt'a kaail olmalar i'tibryledir. Sonra mezhebler Kunt hakknda
ayr ayr grtedirler: Hanefler'e gre sabah namaznda asla Kunt
yoktur. Mlik'e gre sabah namaznda Kunt vardr, fakat ruk'dan
evveldir...{erhu Tercimi Ebvb.,.,s,90).
1569[22]
Kunt'un bir ok ma'nlar vardr:
* Tat ki, Kaanit, Allah'a muti1 demek olur;
* Huu! Namazda kunt, huu' ma'nsna gelir.
* Mutlaka namaz ki, kaanit, musall demektir;
* Dua. Bildiimiz Kunt Duas gibi;
* bdet;
* Namazda kyam;
* Namazda uzunca ayakta durma; "Namazn ef-i dal kuntu uzun
olandr" sahh hadsinde olduu gibi. Bu hadste kunt, kyam
uzunluu ma'nsmdadr. " Yoksa o hiretten korkarak, Rabbnin
rahmetim umarak gecenin saatlerinde secdeye kapanr, kyamda durur
bir hlde tat ve ibdet eden kimse gibi midir... " (ez-Zumen 9)
yetindeki kaanit se musall ma'nsna geldii gibi, hi', bid,
1143
kendisine: Ruk'dan evvel mi kunt yapt? diye
soruldu. O da: Az mddet srmek zere ruk'dan
sonra kunt yapt, dedi 1570[23].
namazn kyamnda ok okuyan ma'nlanna da gelir ve hepsi de

yakr.
* Skt. Zeyd ibn Erkam'n "Evvelleri biz namazda konuurduk.
(Namazda) Allah iin kaanitler olarak'(el-Bakara:238) yeti inince,
namazda kelm etmemekle me'mr olduk" (Buhr, Mslim) demesi,
kuntun bu son ma'nsna hccettir.
Bu hadsteki sul, sabah namazna id olduu iin kyamda iken
Kur'n' oka okur muydu? ma'nsna bir sul olduu, htra
gelebilirse de, ikinci defa vki' olan sul ve cevbdan bahis konusu
kuntun, ruk'dan evvel veya sonra okunmu br du olduu apak
anlalyor.
1570[23]
Enes'in Muhammed ibn rn tarkinden rivayet edilen bu
hadste kuntun yeri ruk'dan sonra gsterilmi ise de, bundan sonraki
hadste ruk'dan evvel gibi gsterilip yalnz bir ay kadar mddet
ruk'dan evvel kunt yaplm olduundan beyn da buradaki " )firi -
Az sren bir mddet" ta'brinin tefsri yerine gemi olur. Bununla
beraber dikkat edilirse Enes'in gerek bu ve gerek gelecek rivayete gre
yalnz mhim hdise zerine bir ay ruk'dan sonra kunt yaplm
olduunu haber verip, ne o hdiseden evvel veya sonra kunt yaplp
yaplmadndan, ne de baka zamanlarda kunt yaplm ise bunun
ruk'dan evvel veya sonra olduundan, skittir.
Kuntun yeri, mm afi'ye gre buradaki bn rn rivayetine uygun
olarak ruk'dan sonra; mm Mlik'e gre ise sim ibn Sleyman
tarkinden gelen mtekb Enes hadsine uygun olarak ruk'dan
evveldir. Gerek sabah ve gerek vitr namaznda duann ruk'dan evvel
de, sonra da edildiine dir rivayetler mterz ve her ikisi de sahh
olan Enes hadsinin de iki tarkden birbirine zd iki vecihle rivayet
edilmi olmas, kuntun yeri hakknda her iki tarafn kendi
mezheblerine hads ile ihticc edebilmelerine mni'dir. Sabah
namzmdaki kunt, mm afi ile mm Mlik'e gre snnettir. mm
afi, Rid Halfe-ler'in drdnn de sabah namaznda kunt duas
1144
12- Bize Msedded tahds edip yle dedi: Bize
Abdulvhid tahds edip yle dedi: Bize sim ibn
Sleyman tahds edip yle dedi: Ben Enes ibn Mlik'e
kunt hakknda sul sordum. Enes: Muhakkak ku-nt
vardr, dedi. Ben: Kunt ruk'dan evvel mi, yhud
sonra m idi? dedim. Enes: Ruk'dan evvel id, dedi.
sim: Fuln kimse senden rivayet ederek bana haber
verdi ki, sen ruk'dan sonra idi demisin (buna ne
dersin)? dedi. Bunun zerine Enes: O yanl
sylemitir 1571[24]. Raslullah (S) ruk'dan sonra yalnz
okuduklarn rivayet etmitir. Eb Hanfe ile Abdullah ibn Mubrek'e

gre se, sabah namaznda snnet deildir. mm Ahmed: Yalnz
imamlar ordular iin kunt duasna sabah namaznda devam ile
mkelleftirler. Bakalarnn da bunu yapmasnda be's yoktur, demitir.
Vitrin son rek'atmda da kunt snnettir. Ancak f ve Mlik'in
mehur kavline gre yalnz ramaznn son yarsnda snnettir. Kfe
imamlar ile Ahmed, Sufyn es-Sevr, Abdullah ibn Mbarek, shk
ibn Rhye'ye gre btn senenin her gecesinde vitr kuntu vardr.
Eb Hanfe'ye gre vcibdir de.. (Tec-rd Ter., 111,230-231).
1571[24]
Enes'in " Kezebe" ta'bri "yanl syledi" diye terceme edildi.
Kizib, yalan sylemek ma'nsna geldii gibi, Hiczllar lugtnda hat
etmek, yanlmak ma'nsna da kullanlr. Onlarn lgat rfnde vaka
mutabk olmayan sz -syleyeni ister mteammid, ster muhti' olsun-
kizibdir. Hads kitblarmda sikalardan olan ztlar hakknda akranlar
tarafndan bz kerre "gibi ta'brler kullanlmas hep bu rfe gre "hat
etti" ma'nsmadr. (Tecrd Ter.,111, 234).
1145
bir ay kunt yapt. Bu kuntun sebebi u oldu
zannederim: Peygamber (S) takriben yetmi kiiye va-
ran ve kendilerine Kurr ad verilen bir takm
insanlar, mriklerden bir kavmin yanma
gndermiti. O kurr, sayca mriklerden az idiler,
(bunun iin onlarn eliyle helak olmulard). O
mrikler ile Raslullah arasnda bir ahd de vard.
Raslullah bir ay o mrikler aleyhine d ederek
kunt yapt.
Yine (bu isndla) bize Ahmed ibn Ynus haber
verip yle dedi: Bize Zaide ibn Kudme, et-Teym
Sleyman ibn Tarhn'dan; o da Eb Mclez'den haber
verdi. Enes: Peygamber (S) R'l ve Zekvn kabileleri
aleyhine bir ay dua ederek kunt yapt, demitir 1572[25].
Yine bize Msedded tahds edip yle dedi: Bize
sml tahds edip yle dedi: Bize Hlid, Eb
Klbe'den tahds etti. Enes: Kunt (vaktiyle) akam ve
Kuntun yeri hakknda sahb limleri arasnda da ihtilf vardr. Bu

ihtilf ise mubah ihtilf nev'indendir
1572[25]
Bi'ru Mane facias ile geni bilgiler Maz Kitb'nda
gelecektir. Bu ackl hdise zerine Peygamber bir ay kadar o zlim
kabileler aleyhine kunt yapp, beddua etmiti
1146
sabah namazlarnda idi, demitir 1573[26].
Hatime: Vitr bbtar, 15 merf' hads ihtiva etti.
Bunlardan bir tanesi muallaktr. Burada ve daha
ncekiler iinde mkerrer olanlar 8 tanedir. Buraya
1573[26]
Bu hadsten (ve benzeri olarak daha nce geen hadslerden)
akam namaz kuntunun biM-icm mensh olduu, sabah namaz
kuntunun neshinde ise ihtilf olduu renilmitir.
Mslim ile Eb Davud'un Ber ibn zib ile bn Abbs'tan rivayet
ettikleri hadsler, farz namazlarn hepsinde kunt yapldn isbt
etmektedir. Ancak sonradan terk buyurulduuna gre, farzlarda kunt
mensh olmutur.
Me'sr Olan Kunt Dualar
Me'sr (ya'n nakledilmi) olan kunt dualar birka tanedir. Bunlar
arasnda rivayet bakmndan en kuvvetlisi filer'in sabah namaznda
okuduklar u duadr:
' "Hasen ibn Al (R) yle dedi: Dedem Raslullah (S) vitr kuntunda
syleyeyim diye bana u kelimeleri retti:
"Y Allah, hidyet ettiklerin arasnda bana da hidyet et. Dnyda,
ukb-da derdden zd ettiklerin iinde beni de zd et. Sevdiklerin
arasnda beni de sev. Bana her neyi balarsan dim et ve gittike
artr. Hkmettiin herhangi bir errden beni koru. Zr hkmeden
Sen'sin. Sana kar hkmedilemez. Senin sevdiin zell kalmaz,
dman olduun kimse de azz olmaz. Ycesin, lsin Rabb'mz! Her
neye hkm ve kazan taalluk ederse hamd Sana. (Her ne ettimse)
Sen'den mafiret dilerim. Sana tevbe ve ruc' ederim"! (Tirmiz, bn
Mce, Nes).
Nes'nin rivayetinde duann sonunda " ziydesi de vardr ki, saltu
selm, evvelce edilen dualarn kabulne vesle olur.
Hanefler'in vitr'de her gece, filer'in ise yalnz ramaznn son
yansnda okuduklar du udur:
Bu, el-Ktb's-Sitte'de yok ise de, Abdurrazzk, Muharrimed ibn
Nasr, Tahv ve bn Eb eybe'nin rivayetlerinde bu dualar Umer ile
Al'nin fecr namaznda okuduklar anlalyor.
1147
hlis, 7 hadstir. Bunlar tahrc etmekte Mslim
Buhrfye muvafakat etti. Burada 3 tane de mevsl sr
vardr. Vallhu a'lem (bn Hacer).
15- KTBU'L-STSKAA
(Yamur Duas Kitab) 1574[1]
1574[1]
Ebu'1-Vakt ile Asl nshalarnda Kitbu'l-stiskaa, Eb Zerr'in
el-Msteml'den gelen rivayetinde Ebvbu'l-stiskaa eklindedir. Bz
rivayetlerde mfred olarak Bbu'l-stiskaa eklinde ve Besmele'sizdir
(bn Hacer, Kastalln).
1148
1- Yamur steme Duas 1575[2] ve
Peygamber (S)'in Yamur steme Duasna
kmas Bab
1575[2]
es-Sakyu, et-Teskyetu ve'l-skaau bir ma'nyadr, suvarmak ve
su iirmek demektir. Bzlar bunlar farkedip, saky ve teskye, su
iirmee; iskaa ise suya dellet etmeye mahsstur dediler..
el-stiskaa, bir adamn karnnda es-skyu dedikleri, zikrolunan su
birikmekle msteskaa olmak ma'nsnadir ki, bir hastalktr; tb
kitblarnda aklanmtr. Ve bir adamdan iecek su istemek
ma'nsnadr... (Kaams Ter.).
Burada maksd olan beldeleri ve kullan feyizli ve bereketli
yamurlarla suya kandrmasn Razzku Alem olan Allah Tal'dan
niyaz eylemekten ibarettir. Bu diyar ahlsi ona "Yamur Duas" der.
htiya zamannda Rabbu'l-lemn'in nihayetsiz ltuf ve kereminden
byle niyazda bulunmak, dnimizde meru klnm hususlardandr.
M'minin hacetini arz edecei yegne merci' Allah'tr. Duann kendisi
ve Hlk'a fakirliini arzetmek ibdettir. Yce Allah, Kitb'nda:
"Bana du ediniz ki, dileinizi vereyim. Du ile olsun ibdet etmekten
yksnenler, sonra zelil ve hakir olarak cehenneme gireceklerdir"
(Gfir: 60); keza: "Muztarr kalann du ve istirham ettiinde imdadna
yetien, duasna cevb veren O'ndan baka kimdir ki" (en-Neml: 62)
buyurmutur.
Bu du iin hazrlk olmak zere, dargnlarn barmalar, herkesin
istifar ve ettiklerine tevbe, kle zd ve sadaka gibi hayr vecihlerine
ynelip Allah'a yaklamaya almalar, zulmlerden vazgemeleri,
yn can, rz ve mal gibi kullarla ilgili haklardan dolay halllamalan
mendbdur. Zr Yce Allah, Kit-b'nda, Hd Peygamber'den: "Ey
kavmim, Rabb 'inizden mafiret dileyiniz, sonra O 'na tevbe ediniz ki,
zerinize yamuru bol bol yadrsn "(Ey insanlar) artk Rabb 'inizden
mafiret dileyin. nk O ok mafiret edicidir. (O sayede) gk
stnze bol yamur salverir. Sizin mallarnz, oullarnz da
oaltr; size balar, bostanlar verir; size rmaklar aktr" <Nh: 10-
12) buyuruyor.
Binenaleyh -arasra edilen yamur isteme dualarnda olduu gibi-
1149
1-.......Abdullah ibn Zeyd 1576[3] yle demitir:
Peygamber (R) yamur isteme duas yapmak zere
(namazgaha) kt 1577[4] ve ridsn tahvl etti 1578[5].
2- Peygamber (S)' in: "Y Allah, iinde

bulunduklar) yllan onlara, Ysuf
gnhlar ve ma'siyetlerimizden ve bilmediimiz bir hikmetten dolay

tevbe ve istifarmz, niyaz ve istirhammz istenen semereyi vermese
de, yine Allah'a kar tezelll ve aczimizi ikrar fidesi vardr ki, o da
yaratl gayemize gre hareket ve keml gayemize gre doru bir
adm daha yaklamak demektir. Bununla beraber ilh rahmete gnl
balamak, icras mu'td olan tabi sebeblerin hibirini geri brakmay
gerektirmez.. (Tecrd Ter.,III,249-262).
Yamur isteme duas, namaz ve hutbesi ile bu husustaki dier iler ve
bunlarla lgili tafslt, geni erhlerden ve fkh kitblanndan
okunabilir.
1576[3]
Bu Abdullah ibn Zeyd, ezan hadsinde geen Abdullah ibn Zeyd
ibn Abdi Rab-bih deildir. Bu zt, Abdullah ibn Zeyd ibn sim ibn
Ka'b el-Mzen el-Ensr'dir (Buhr, ayn kitb, 7. hads).
1577[4]
Bu sz, yamur isteme duasnn meruiyetini isbt eder. Nitekim
mesnn olduu mslmnlar arasnda, zerinde icm edilmi bir
husustur. Buhr'nin dier rivayetlerinde "Namazgaha kt ve yamur
isteme duas yapt" denildii iin, tercemede "namazgaha" sz
parantez iinde olarak ilve edildi.
1578[5]
Buhr'nin dier iki ve Mslim'in bir tarkinden gelen
rivayetlerde "havvele" yerine, hemen hemen ayn ma'nya olan
"kallebe" ta'bri kullanlmtr. Eb Davud'un Zuhr rivayetinde
"Rdnn sa yann, sol cepkeni; sol tarafn da sa cepkeni zerine
getirerek kalbetti" denildiine gre, "kalb" rivayetleri de "havvele"
ma'nsnadr.
1150
Peygamber'in yllar gibi ktlk yllan yap" Diye
Dua Etmesi Bab
2-.......Bize Mugre ibnu Abdirrahmn, Ebu'z-

Zind'dan; o da el-A'rac'dan; o da Eb Hureyre'den
tahds etti ki (o, yle demitir): Peygamber (S) son
ruk'dan ban kaldrd zaman yle der idi: "Y
Al/ah! Ayya ibn Rabta'yi kurtar. Y Allah!
Selemete'bne Him ' kurtar. Y Allah! et- Veld ibnu
7- Vetd'i kurtar. Y Allah! (Kfirler elinde bunalp)
zaf ve ciz grlen dier m 'minleri kurtar! Y Allah!
Mudr (kfirleri) stne baskn daha da iddetlendir.
Y Allah! (inde bulunduklar) bu yllar onlara Ysuf
Peygamberin yllar gibi ktllk yllar yap!" 1579[6].
Ve yine Peygamber yle dedi: "fr kabilesine
gelince Allah onlara mafiret etsin. Elem kabilesi ile
de Allah muslim olsun, yn bark gitsin"1580[7].
1579[6]
Ysuf Peygamber'in haber verdii bu ktlk yllan, Ysuf Sresi,
43-49. yetlerinde gemektedir.
1580[7]
Bu hadsin yamur dusyle mnsebeti, Buhr'ye gre, udur:
Bzr kabileler ile muayyen ahslar aleyhine, dier bir takmlarnn
lehine du buyurulmasndan, kfirler aleyhine duann ve yamur
duasnda da byle yapmann caiz olduunu anlatmak iindir. Kunt
1151
bnu Eb'z-Zind, babas Ebu'z-Zind'dan olmak
zere: Bu duann hepsi sabah namaz iinde idi,
demitir.
3-.......Mesrk yle demitir: Biz Abdullah ibn

Mes'd'un yannda bulunuyorduk. O yle dedi:
Peygamber (S) insanlarda (yn Kurey'te slm'a
kar) aleyhdrlk grnce:'' Y Allah/Bunlar hak-
kndaki dileim) Ysuf Peygamber'in yedi ktlk
seneleri gibi yedi senedir" dedi. Bunun zerine onlar
yle bir ktlk yakalad ki, her eyi kknden kuruttu
(btn bitkileri yok etti). O derecede ki, her eit
hayvan derilerini, l hayvan etlerini hem de
kokmularn yediler. Onlardan biri gkyzne
baknca alktan dolay (gzleri ortal) duman
grrd. Derken Eb Sufyn Peygamber'in yanna
duasnda ve ir vakitlerde olduu gibi, yamur isteme duasnda da

slm ve mslmnlar aleyhinde olanlarn aleyhine du, mer'dur.
Kfirlerin ktla uramalar, zaf olmalarn ve binenaleyh
mslttmnlara tecvze vakit bulamamalarn intc eder. Buhr bu
hadsi burada te bu mlhaza ile tekrar etmitir. Yoksa hadste
yamur duasna dir bir sz gemiyor.
Hadsin en son cmlelerindeki mz siglar, ihbr ma'nsna da, du
ma'-nsma da gelebilir. Hadsin st taraf du olmas karnesiyle,
mba'd da du olarak terceme edilmitir.
1152
geldi de: Y Muhammed, Sen Allah'a tat ve hsmlara
ilgiyi emredip duruyorsun. Kavmin ise helak oldu.
Artk onlar iin Allah'a du et, dedi. Yce Allah yle
buyurdu: "O hlde semnn ap-ikr bir duman
getirecei gn gzetle. (yle bir duman ki) insanlar
saracaktr o. Bu pek yaman bir azb (diyecekler). Ey
Rabb 'imiz, bizden bu azab ap kaldr. nk biz
mn edeceiz. Onlar iin dnp, ibret almak
nerede? Kendilerine (hakikatleri) aklayan bir Rasl
geldii hlde, yine O'ndan yz evirdiler. Bir
retilmi, bir mecnn dediler. Biz bu azab biraz ap
kaldracaz. Fakat siz hi bhe yok ki, tekrar dnecek
olanlarsnz. ok byk bir iddet ve savletle
arpacamz gn, muhakkak ki biz (onlardan)
intikaam alclarz" (ed-Duhn: 10-16). Bate, Bedr
gn olandr. Demek ki Duhn da, Bate de, Li-zm
da, Rm yeti de (meydana gelmi ve) gemitir 1581[8].
1581[8]
Burada drt yet zikredilmitir; hlbuki bn Mes'd'un dier
rivayetlerinde o zaman be yetin gemi olduu haber verilmektedir:
Lizm, Rm, Bate, Kamer, Duhn. Duhn ile Bate'nin ne olduu
grld. Lizm, Kurey reislerinden yetmiinin mslmnlara esr
dmesidir. Kamer, ayn ikiye ayrlmasdr
Rm da er-Rm:l-2 yetinde haber verilen, Rm'un ranlilar'a
1153
3- Yamursuz Kaldklar Zaman
nsanlarn mamdan (Yani En Byk
mirlerinden) Yamur Duas Yapmasn
stemeleri Bab
4-.......Bize Abdurrahmn ibnu Abdillah, babas

Abdullah ibnu Dinar'dan tahds etti. O yle demitir:
Ben Abdullah ibn U mer'i, Eb Tlib'in u iirini mesel
edinerek okuduunu iittim:
(Hey babasz, rz ve harmi himaye eden, kt
szl olmayp kimseye de yk tekl etmeyen bir
efendiyi bir kavmin terketmesi nedir? O yle bir
seyyiddir ki, bembeyazdr; yz suyu hrmetine
bulutlardan yamur istenir; yetimlerin yediricisi,
dullarn koruyucusudur) 1582[9].
gaiebesidir.
Bu hadsin de mevridi Kur'n'daki Duhn yetinin tefsiridir. Eb
Sufyn'n "Onlar iin Allah'a du et" niyaz zerine yamur duas
yaplm olmas mnsebetiyle "Yamur steme Duas Kitab" bblan
arasna mkerre-ren katlmtr.
1582[9]
Beyitteki''lfz ref' ve nasb ile rivayet olunduu gibi ve
lfzlarma sfat ba'de's-sfat olmak zere, mansub veya merf'dur.
Ref'in vehi takdirinde mahzf mubtedmn haberi olmas, nasbin vechi
1154
Ve Umer ibn Hamze yle dedi 1583[10]: Bize
Salim, babas bn Umer'-den tahds etti. O yle
demitir: Peygamber(S)'in (Medine'de minbere kp)
yamur duas yaptn ve daha inmesine mahal
kalmadan oluklarn grl grl coup aktm
grnce, Raslullah'n mbarek yzne baka baka o
ise kasidenin bundan evvelki beytindeki lfzna ma'tf olmasdr.

"yteij"nun bandaki vv, "Rubbe" ma'nsna olarak bu lfzlar
mecrr okuyanlar da vardr. Fakat bu vech, o kadar vech
saylmamtr.
Bu kasideyi Eb Tlib, e-i'b de Ben Him ve Ben Muttalib ile
birlikte mahsur olduu srada sylemitir. Eb Tlib Ben Him ile
Ben Muttalib'i yanna alarak 'bu Eb Tlib'e kapand ve orada
sene kadar kardeinin olu Muhammed Raslullah' himaye ederek,
akraba ve yaknlar ile beraber her trl meakkat ve mahrumiyete
katland. Bu muhasarann tafsiltna siyer ve slm trihi kitblarmdan
baklabilir.
Eb Tlib, 110 beyit kadar olup 93 beyit kadar bn Him'n es-
Sre'sinde bulunan bu kasideyi ite o zaman sylemitir. Eb Tlib bu
uzun kasidesinde Kurey'in ileri gelenleriyle eskiden beri aralarnda
mevcd olan samimiyet ve sevgiden bahsettii gibi, bazen kadrlerini
ykseltir, bazen tehdd eder, bazen na-shat, bazen tevbh eder.
Raslullah'n faziletlerinden bahseder. Peygamber'in ztna olan
iddetli mahabbetini beyn ile kendisi de, akrabas da toptan mah-
volmadka dmanlarna teslim etmiyeceini syler. Hulsa kaside,
Kurey ileri gelenlerinin teker teker isimlerini zikrederek, o zaman
slm'a en byk dmanlklarn kimler tarafndan aa akarldn
bizlere gsterir (bn Him, es-Sre, II, "i'ru Eb Tlib fi stftfi
Kurey", 272-280).
1583[10]
bn Umer'in bahsettii bu yamur duasnn bir istek zerine
vki' olduunu Enes'ten rivayet olunan bundan sonraki hadsin devam
daha ziyde isbt etmektedir.
1155
ma'lm irin:
Ve ebyadu yusteskaa'J-gammu bi-vechihi
Simlu'I-yetm, smetun li'1-ermili...
szn nice defalar hatrlammdr. (Rv
Abdullah ibn Dnr el-Adev dedi ki:) Bu sz Eb
Tlib'in szdr 1584[11].
5-.......Bize Muhammed ibnu Abdillah el-Ensr

tahds edip yle dedi; Bana babam Abdullah ibnu'I-
Musenn, Summe ibnu Abdillah ibni Enes'ten; o da
Enes ibn Mlik'ten olmak zere tahds etti ki, halk
yamursuz kalp ktla uradklar zaman, Umer
1584[11]
Bu ta'lk, Ahmed ibn Hanbel ile bn Mce tarafndan mevslen
rivayet edilmitir. Buhr'nin bunu getirmesi, daha evvel zikrettii
mevsl hadsten biraz daha tafsill olmasndan ve bir de bunda
Peygamber'in zikredilmi olmasndan ileri gelmie benziyor. nk
mevsl hadste yalnz bn Umer'in bu beyit ile temes-sl ettii
zikredilmi olup, Peygamber'in yamur duas zikredilmiyor. Muallak
hadsi rivayet eden zt, bn Umer'in torunu Umer ibn Hamze'dir.
Hakknda Ahmed ile Nes sz etmi olduklar iin, rivayetini Buhr
ta'lk etmi demek oluyor. Lkin bu zt birok hads mnekkidi
imamlara gre skaattandr. Yalnz bazlarnca arasra rivayette hat
eder diye, hfz cihetinden biraz ma'll saylr. Bu gibi rvlerin
haberleri mutbaa ve mudade (yardmlama) tarkiyle "sahh li-
gayrihi" merteb'esine varabilir. Nitekim Mslim, Eb Dvd, Tirmiz
ve tbn Mce hadslerini tahrc etmekte be's grmemilerdir... (bn
Hacer, Ay: n, Kastalln).
1156
ibnu'I-Hattb (Peygamber'in amucas) Abbs ibnu'l-
Abdilmuttalib'i vesle edinerek 1585[12] yamur duas
yapar ve duada: "Y Allah, bizler Peygam-ber'imizi
vesle edinerek Sen'den niyazda bulunurduk da, Sen
bize yamur ihsan ederdin. (imdi de)
Peygamber'imizin amucasn vesle edinerek Sen'den
niyaz ediyoruz; bize (yine) yamur ihsan eyle" der idi
1586[13]. Rv Enes: (Bu duann akabinde) kendilerine
1585[12]
el-Vesle, ve'l-Vdsile: Paye, rtbe ve yaknla denir ki,
melikler yannda i'tibr olunur. Melik yannda onun iin vesle ve
vasile vardr denilir; yn menzile, derece ve kurbet. Mellif el-
Basir'de dedi ki, vesle hakikati kendisiyle bir nesneye rabetle
ulalacak nesneden ibarettir ve bu tavassuldan daha hussdir. Zr
bu, rabeti mutazammndr, ba'dehu bu mnsebetle paye ve menzilet
de kullanld.
et-Tevsl: Hakk Tal derghna takarrub edecek amel lemek..
et-Tevessl: Tefa'ul vezninde tevsl m&'ns\nw\\T..(Kaams Ter.),
Tevessl, vesle edinmek demektir. Vesle de, Cevher'nin beynna
gre hare takarruba bd olan eye tlak olunur. evket ve
kudretinden dolay kendisine yanamak mkil olan bir zttan
matlbunu kolaylkla elde etmek in sevdii bir zt araya koymak
gibi ki, o aradaki zt (vesle), iini grdrmek isteyen kimsenin onu
araya koymas da, o kudret sahibi olan zta aradaki vsta ile (te-
vessl) olmu olur. Allah'a takarrub iin hsn zann olunan slihler ile
tevessl edildii gibi, slih ameller ile de tevessl edilir. Vesle lfz,
Kur'n- Kerm'de (el-Mide:35 ile el-tsr:57'de) de zikredilmektedir.
"Ey mn edenler, Allah'tan korkun, ona (yaklamaya) vesttearaytn ve
O'nun yolunda savam. T ki muradnza gresiniz" (el-Mide:35).
1586[13]
Abbs ibnu Abdilmuttalib, Peygamber'in babas Abdullah ibnu
Abdlmutta-lib'in ana baba bir kardei olduu iin, Raslullah'a
1157
yamur ihsan olunurdu, demitir 1587[14].
neseben en yakn olan zt idi. Umer'in bunca sahabe arasnda onunla

tevessl edii, ite bu yaknl do-laysiyle olutu.
1587[14]
Bu hadsteki kssa mmu'r-Ramde adiyle ma'rf olan byk
ktlk senesi iinde vki1 olmutur. Bu ktlk, hicretin onsekizinci
senesinde hacc dn balayp dokuz ay srmtr. Ramde, ya ihlk
ma'nsna olan ramd'den, yhud da kl ma'nsna olan remd'dan
tremitir. O sene Arab Yanmadas'na yamur yamad. Yerler
kupkuru kalp, topraklar kl gibi savruldu. nsanlar da, hayvanlar da
a kald. Umer, Medne ahlsini alktan kurtarmak iin etraftaki
emirlere yazp, zahire istedi. Suriye Emr Eb Ubeyde'nin gnderdii
drt bin yk zahire ile Filistin Emri Amr ibn s'n Msr'dan ve
denizden gnderdii bir gemi yk buday, Medneliler'in skntsn
biraz hafifletti.!Bir taraftan da yamur duas gibi ma'nev
tevessllerden geri durulmayip, hads metninde zikredildii zere,
Peygamber'in amucas ile istif* yoluna mracaat edilmiti.
Rivayete gre yamur duas gn Umer, Abbs' da birlikte
alp,'Medine ahlsini narnzgha karm. Abbs' minbere beraber
karp ve bileinden tutup ayaa kaldrm, kendisi de gzlerini
semya dikip: "Y Allah, biz sana Peygamber'in amucas ile tevessl
ederek takarrub etmek istiyoruz. Kitb'nda "Dvra gelince, bu, o
ehirde iki yetim olancnd. Altnda da onlara id bir define vard.
Babalan iyi bir adamd... (el-Kehf: 82) buyurdun. Buyuruun hakktr,
dorudur. Haber verdiin bu iki yetmi babalarnn salh yznden
korudun. Peygamber'inin de hatrn amucas dolaysiyle ho et.Zr
biz O'nu efaate vesle edinerek, gnhlarmzdan da istifar ederek
Sana yaklayoruz" diye du ettikten sonra hzr bulunanlara hitb
ederek: Rabb'inizden mafiret dileyin. nk O ok mafiret edicidir.
(O sayede) gk, stmze bol yamur salverir. Sizin mallarnz,
oullarnz oaltr; size balar, bostanlar verir; size rmaklar aktr"
(Nh: 10-12) yetlerini tilvet etti... Yamur duasnda istifar, bundan
dolay meru' olmutur.
1158
4- Yamur steme Duasnda st Elbiseyi
Tahvil Etme Bab
6-.......Bize u'be, Muhammed ibn Eb Bekr'den;

o da Abbd ibn Temm'den; o da Abdullah ibn
Zeyd'den haber verdi. O: Peygamber (S) yamur
isteme duas yapt da ridsm (yn st elbisesini)
geriye dndrp tersine evirdi, dedi 1588[15].
1588[15]
Buhr'nin burada arka arkaya getirdii iki hadste ve Mslim'in
bir tarkinden gelen hadste " Sf- " yerine " j " fiili kullanlmtr. Bu
fiilin ma'ns hakknda u bilgiler verilmitir:
el-Kalbu: Kaaf'n fethi ve lm'n sknuyle, bir nesneyi geri
dndrmek ve evirmek ve bir nesneyi tersine evirmek ve ierisini
tara dndrmek ma'n-smadr... Basir'de istifde edildii zere, kalb
bir nesneyi hlkya tabi ya ca'l cihetten evirip dndrmek, aks ve
tahvil ma'nsnadr; bunun be sureti vardr: Aasn yukarya ve
dn iine dndrmek ki, tersine evirmek ta'br olunur...
et-Taklb,\Tef'\ vezninde, bu dahi bir nesneyi cihetinden geri
dndrmek ma'nsnadr... Ve bir eyin tersini evirmek
ma'nsmadr... (Kaams Ter.).
Eb Davud'un Zuhr rivayetinde: "Ridsnm sa yanm sol cepkeni;
sol tarafn da sa cepkeni zerine getirerek kalb etti" denildiine
gre, bu "kalebe" rivayetleri de "havvale" ma'nsnadr.
Elbisenin eteini omuz tarafna ve omuz tarafn etek tarafn evirmek
"Tenkis" dedikleri eydir. Bahis konusu olan bu rida, Umman
dokumalarndan olup, boyu drt arn bir kar, eni de iki arn bir
kar; Vkd'nin naklincgre boyu alt arn, eni drt arn bir kar
olup zr da drt arn bir kar ve iki arn bir kar eninde idi ki, bu
hlleyi (rid ile zrdan meydana gelen bu bir takm elbiseyi)
Peygamber, cumua gnleri ile bayramlarda giyerdi. Baka vakitlerde
1159
7-.......Afabd ibn Temm, kendi amucas
Abdullah ibn Zeyd'den olmak zere, babas Eb
Abdillah ibn Eb Bekr'e yle tahds ediyordu:
Peygamber (S) namazgaha kt ve yamur isteme
duas yapt; akabinde kbleye yneldi, ridsm kalb etti
ve iki rek'at namaz kldrd.
Eb Abdillah el-Buhr der ki: Sufyn ibn
Uyeyne, bu yamur duas hadsinin rvsi, ezan sahibi
olan Abdullah ibn Zeyd ibn Abdi Rabbih'tir
zannediyordu. Bu zann bir vehimdir. nk bu
yamur duas hadsinin rvsi olan zt, Abdullah ibn
Zeyd ibn sim el-Mzin'dir; Mazimi'1-Ensr'dr
drlr saklanrd.
Tahvil ve tenks'teki hikmet, tefe'ldr. "Y Rabb, bizim hl ve
kyafetimiz imdi nasl deiti ise, iinde bulunduumuz darlk ve
ktlk hli de yle deisin" gibi bir ma'n ifde eder.
Yine Buhr'nin biraz sonra ayn sahbden ve Mslim'in de yine
ondan rivyetleryle te'yd edilmi bulunan hadse gre, bu ridy
tahvl ii duaya balanaca srada vukua gelmitir. Buna binen
cumhura gre rid tahvli snnettir. Yalnz Eb Hanfe snnet
olduuna kaail olmayp, Peygamber'in bu fiili, snneti beyn iin
deil, yalnz ktln bollua dnmesine iaret olmak zere tefe'l
kasdyle vki' olmutur, der.
1160
1589[16].
5- Yamur steme Duasnn Cam Olan

Mescid inde (Dahi) Yaplmas Bab
8-.......Bize erik ibnu Abdillah ibni Eb Nemir

tahds etti. O da Enes ibn Mlik'ten yle zikrederken
iitmitir 1590[17]: Bir kimse cumua gn Raslullah
ayakta hutbe yaparken, minberin karsnda bulunan
bir kapdan ieriye girdi ve Raslullah'n karsnda
ayakta dikelerek: Y Raslallah, davarlar helak oldu,
1589[16]
Bu yamur isteme duas hadsinin rvsi,Abdullah ibn Zeyd ibn
sim el-Mzin el-Ensr'dir. Bzlarnn zannettii gibi ezan
hadsinin rvsi olan Abdullah ibn Zeyd ibn Abdi Rabbih de deil,
Abdullah ibn Yezd el-Hatm de deildir. te Buhr, yanllklar
nlemek iin bu bilgiyi vermek gereini duymutur (Bu-hr, stiskaa,
Bbu'd-du fi'1-istiskaa kaaimen).
1590[17]
Bu yamur duas hadsini Enes'ten rivayet edenler, ma'nlar
yakn eitli lfzlarla rivayet etmiler, Buhr ile Mslim de hadsi
eitli tarklerden ayr ayr mes'elelere dell olmak zere ok kerreler
tekrar etmilerdir.
Bir hafta evvel susuzluktan dolay srlar, davarlar helak oldu diye
ikyet edilirken, bu sefer de suyun bolluundan ikyet ediliyor.
nk hayvanlar artk mer'aya kamyor; kanlar da yamurdan
barnacak yer bulamyorlar. Bir hafta evvel de yollarn kapandndan
ikyet edilmiti. nk hayvanlar su ve mer'a bulamadklar iin
sefere kmaya takatleri yoktu. imdi ise sellerden geit bulamad
iin yollar kesilmi, kapanm oluyor (Tecrd Ter., III, 295).
1161
yollar kesildi. Binenaleyh Allah'a du et de
imdadmza yetisin, dedi. Rv dedi ki: Bu sz zerine
Raslullah hemen iki elini kaldrd da: "Ailhumme es-
kn; Allhumme eskn; Allhumme eskn (= Y
Allah bize yamur ver; y Allah bize yamur ver; y
Allah bize yamur ver)" dedi1591[18]. Yine Enes yle
dedi: Allah'a yemn ederim ki, o srada biz gkyznde
ne kaln, ne ince bulut; hi, hibir ey grmyorduk.
Bizimle Sel'i Da arasnda o zaman hibir ev ve hibir
konak da yoktu. Enes dedi ki: Derken Raslullah'n
arka tarafndan, kalkan eklinde bir bulut paras
kageldi. Semnn ortasna varnca yayld. Sonra ya-
mur yamaa balad. Enes dedi ki: Allah'a yemnle
sylyorum, biz alt gn (yn bir hafta) gnein
yzn grmedik. Sonra br cu-mua gn yine
Raslullah ayakta hutbe yaparken, yine o kapdan bir
kimse girdi, Peygamber'in karsna geti ve ayakta
dikelerek: Y Raslallah, mallar helak oldu, yollar da
kesilip kapand. Allah'a du et de artk bu yamuru
tutsun, dedi. Enes dedi ki: Bunun zerine Raslullah
1591[18]
Du ederken elleri gkyzne yneltmek, Azz ve Cell olan
Rabb'e kar tezel ma'nsmi ifde ettiinden, du dbmdandr.
1162
iki elini kaldrd ve: "Y Allah, etrafmza (yasn),
zerimize deil. Y Allah, tepelere, dalara, kal'alara,
bayrlara, derelere, aalklara yadr" diye du etti.
Enes dedi ki: Bunun zerine hemen yamur kesildi. Ve
namazdan ktmzda gnete yrr olduk 1592[19].
Hadsi Enes'ten rivayet eden erk ibn Abdillah dedi

ki: kinci hafta gelen adam, evvelki hafta gelen adam
myd? diye Enes'ten sordum. Enes, bilmem, dedi.
1592[19]
Bundan zarar def iin yaplan duann tevekkle aykr olmad
anlalr. Bir de duann burasndaki Peygamber'in edebi de dikkate
deer ki, yamurun mutlaka kesilmesine du etmemitir. Zr olabilir
ki, yamura olan ihtiy bsbtn gidememitir. Binenaleyh
menfaatin ikbaa ve devam ettirilmesini niyaz etmekle beraber, yalnz
zararn giderilmesini niyaz etmitir.
Gerek buradaki, gerek dier rivayetteki szler, hep Peygamber'in
duasnn Allah katnda sr'atle kabul olunduunu gsterir. Duay
mtekib hemen bulut peyda olmu ve daha hutbe tamamlanmadan
yamur yamaa balamtr.
Bu hadsten, cumua namazm klarken ayrca bir de yamur isteme
namaz klmaya hacet olmad, yamur isteme dusmm, cumua
hutbesi iindeki duaya idhl edilebilecei anlald gibi, ridy tahvil
ve kbleye ynelmenin de yamur isteme duasnda art olmad
anlalyor. Keza bu hads istiskaann namazsz olarak, yalnz du ve
istifardan ibaret olduuna kaail olup, cematle namazn snnet
olduuna kaail olmayan Eb Hanfe'ye de hccettir.
1163
6- Yamur steme Duasnn Kbleye
Ynelmeksizin Cumua Hutbesi inde
Yaplmas Bab
9-.......Bize smlibnCa'fer, Serik'ten; o

daEnesibnMlik'ten tahds etti (O,.yle demitir): Bir
kimse cumua gn Raslullah ayakta hutbe yaparken
Dru'I-Kad tarafnda vaktiyle mevcd olan bir
kapdan ieriye girdi de, Raslullah'm karsnda
ayakta durdu 1593[20]. Sonra: Y Raslallah, mallar
helak oldu, yollar kesildi. Allah'a du et de bizlere
yamur ihsan etsin, dedi. Bunun zerine Raslullah iki
elini kaldrd, sonra: "Allhumme esn, Allhumme
esn, Al-lhumme esn (= Y Allah bize yamur
ver, y Allah bize yamur ver, y Allah bize yamur
1593[20]
Dru'1-Kad, Uner'n, borlarn demek iin satlmasn
vasiyyet ettii evi di. Evvelleri "Dru Kad deyni Umer = Umer'in
borcunun denmesine d ev" denilirken gitgide ksaltlarak "Dru'1-
Kad" denilmee balanmtr. Dier rivayete gre Dru'1-Kad,
Abdurrahmn ibn Avf'un evi imi; ra geceleri oraya kapanp halk ile
konumadan hkmn vermi olduu iin, bu isimle adlandrlmtr.
Bir aralk dvnlar, yn hkmetin resm kaydlar ile Beytu'l-Ml
orada korunurdu. Sonra Seffh'n gnnde Mescid'e avlu yapld. Bu
ev hakknda evvelce de bilgiler verilmiti.
1164
ver)" dedi 1594[21]. Enes dedi ki: Allah'a yemn ile
sylyorum, o srada biz gkyznde ne kaln, ne de
ince bir bulut gryorduk; bizimle Sel' Da arasnda
hibir ev ve hibir konak da yoktu. Enes dedi ki:
Derken Raslullah'n arka tarafndan kalkan eklinde
bir bulut kt. O bulut semnn ortasna varnca yayl-
d. Sonra yamur yamaa balad. Allah'a yemn
ediyorum ki, biz alt gn gnei grmedik. Sonra
(br) cumua gn, yine Raslul-Iah ayakta hutbe
yaparken, yine o kapdan bir kimse daha girdi; Ra-
slullah'n karsna geip dikeldi. Ve: Y Raslallah,
mallar helak oldu, yollar kesilip kapand. Allah'a du et
de artk bu yamurlar bizden tutsun, dedi. Bunun
zerine Raslullah iki elini kaldrd, sonra: "Y Allah,
etrafmza (yasn), zerimize deil. Y Allah, tepelere,
bayrlara; derelerin ilerine, aa ve ot bitecek yerlere
(yadr)" diye du etti. Enes dedi ki: Bu du zerine
hemen yamur kesildi. Biz de mescidden kp, gnete
1594[21]
Bu du, "bize yamur ver" ma'nsna da, "bizim imdadmza
yeti" ma'ns-na da gelir. nk el-Gavs, feryd ederek meded
istemee, ve meded ve nusra-ta tlak olunur; el-Gays ise yamura
denir. Bunlardan if'l babna nakledildiinde, ayr ayr yukarda
verilen ma'nlara gelir.
1165
yryorduk.
erk ibn Abdillah dedi ki: Enes'e: kinci hafta
gelen zt, evvelki hafta gelen zt myd? diye sordum
da, o: Bilmiyorum, dedi.
7- Minber zerinde Yamur steme Duas

Bab
10-.......Enes (R) yle demitir: Cumua gn

Raslullah (S) hutbe yaparken birdenbire bir adam
geldi ve: Y Raslallah, yamur ktaldi. Allah'a du et
de bize yamur yadrsn, dedi. Raslullah hemen du
etti. Derken zerimize yamur yamaa balad. yle
ki, az daha evlerimize ulaamyacaktk. Ondan sonraki
cumuaya kadar zerimize hep rahmet yad durdu.
Enes dedi ki: br cumua, bu adam yhud bir bakas
ayaa kalkt ve: Y Raslallah, bu yamuru bizden
evirmesi iin Allah'a du et de, bu yamuru
zerimizden evirsin, dedi. Bunun zerine Raslullah:
"Y Allah, etrafmza (yadr), zerimize deil" dedi.
Enes dedi ki: Yemn olsun, bulutlarn saa sola doru
paralandklarn ve etraftakiler zerine yamur
1166
yaarken Me-dne ahlsinin yamur altnda
olmadklarn muhakkak grmmdr 1595[22].
8- Yamur steme Duas Halinde Cumua

Namaz le Yetinen Kimse Bab
11-.......Enes (R) yle demitir: Peygamber(S)'e

bir adam geldi de: Hayvanlar helak oldu, yollar kesilip
kapand, dedi. Alcabinde Peygamber du etti. Artk
bize o cumuadan i'tibren teki cumuaya kadar
yamur verildi. Sonra bir daha geldi, ve: Evler ykld,
yollar kesildi, hayvanlar helak oldu. Allah'a du et de
u bulutlarn sana-n tutsun, dedi. Bunun zerine
Peygamber: "Y Allah, tepelere, bayrlara, derelere ve
aa bitecek yerlere (aalklara yadr)" diye du etti.
Bu du akabinde bulutlar, Medne'nin stnden
kuma d-rlr gibi drld.
1595[22]
Bu hadsin hangi rivayetine baklrsa Rahmeten lil-lemn olan
Peygamber'i-mizin bahir bir mu'cizesi olarak, evvelki cumuada olduu
gibi, bu cumuada da duasnn sr'atle kabul edilmi olduunu
gstermektedir.
1167
9- Yamur okluundan Yollar Kesildii
Zaman Dua Edilmesi Bab

Raslullah'm yanna bir zt geldi de: Y Raslallah,
hayvanlar helak oldu, yollar kesildi; Allah'a dua ediver,
dedi. Raslullah hemen du etti. Du akabinde bir
cumuadan dier cumuaya kadar halkn zerine hep
yamur yap durdu. Nihayet bir zt yine Raslullah'a
geldi ve: Y Raslallah, evler ykld, yollar kesildi,
hayvanlar helak oldu, dedi. Bunun zerine Raslullah
(S): "Y Allah, da balarna, tepelere, vadilerin
ilerine ve aa bitecek yerlere (yadr)" diye du etti.
Bulutlar hemen Medine'nin stnden kuma drlr
gibi drld 1596[23].
1596[23]
Allah'n rahmetinden ibaret olan yamurun ktalmas ve
yokluu srasnda yamur isteme duasnn meru' olduu gibi, bol
yad ve taknlara sebebiyet verdii zaman kullardan zararn def
edilmesi iin de du etmek caizdir ve mer'-dur. Askaln buna
"(Havay ama niyaz)" demitir.Ancak bu ikinci duann kerem ve
ni'met bolluundan usan gelmicesine edilmeyip, rahme ve ni'metin
bekaa ve devamn istirham ile beraber, yalnz vebal ve zararn kald-
rlmasn istemek tarznda olmas kran dbndandr.
1168
10- "Peygamber (S) Cumua Gnnde
Yapt Yamur steme Duasnda D Elbisesini
Tahvil Etmedi" Denilmesi Bab 1597[24]
13-.......Bize Muf ibnu mrn, el-Evz'den; o

da shk ibn AbdiIIah'tan; o da Enes ibn Mlik'ten
yle tahds etti: Bir ahs Pey-gamber'e geldi de (su
ktl sebebiyle) mallarn helakini, oluk ocuun
meakkatini ikyetle arzetti. Bunun zerine
Peygamber yamur istemek zere Allah'a du etti.
(Enes'in rvsi shk ibn brhm y-hud onunla
Buhr arasndaki dier bir) rv dedi ki: Enes, ne
Peygamber'in d elbisesini tahvl ettiini ve ne de
kbleye yneldiini zikretti 1598[25].
1597[24]
Yn d elbiseyi tahvl etmek veya etmemek klarnn her
ikisinin asl vardr; her ikisi de Peygamber'den sabit olmutur. Bu
hads, cumua namzndaki yamur duasnda d elbisenin tahvl
edilmediine dell olmu oluyor.
1598[25]
D elbisenin tahvli hakkmdaki sahh rivayetler Buhr'de hep
ibn Zeyd tar-. kindendir. Enes'ten olan rivayetlerde bundan
bahsetmedii sabit oluyor. Nitekim bu hadsin sonunda, Enes'in rvsi
shk ibn Abdillah yhud onunla Buhr arasndaki dier bir rv:
Enes, ne Peygamber'in d elbisesini tahvl ettiini ve ne de kbleye
yneldiini zikretti, demitir. Ancak Enes'in bu konuyu zikretmemesi,
dier rvnin yalancln yhud hatsn gerektirmedii gibi, Enes'in
1169
11- Bab: Halk Kendilerine Yamur Duas
Yapmas in mama Gidip efaat
stediklerinde, mam Onlar Geri evirmez
14-.......Enes ibn Mlik (R) yle demitir: Bir

kimse Raslullah'a geldi de: Y Raslallah, hayvanlar
helak oldu, yollar kesildi, Allah'a du ediver, dedi.
Raslullah Allah'a du etti. Derken o cumuadan teki
cumuaya kadar zerimize yamur yap durdu. Niha-
yet bir zt Peygamber'e geldi de: Y Raslallah, evler
ykld, yollar kesildi, hayvanlar helak oldu, dedi.
Bunun zerine Raslullah (S): "Y Allah, dalarn
srtlarna, tepeler zerine, derelerin ilerine ve aa ve
ot bitecek yerlere (yadr)! diye du etti. Bu du
akabinde bulutlar, Medine'nin stnden kuma
d elbiseyi tahvl ve kbleye ynelmeyi inkr ettiine de dellet

etmez. Nitekim Ta-bern, el-Mu'cemu'l-Evsat''nda, Enes'ten,
Raslullah'm yamur duas yaptn, namazdan evvel hutbe rd
ettiini ve kbleye ynelerek, d elbisesini tahvl , ettikten sonra inip,
iki rek'at namaz kldn ve yalnz iftith tekbri ile yetindiini rivayet
etmektedir
1170
drlr gibi drld 1599[26].
12- Bab: Kuraklk Srasnda Mrikler

Mslmanlardan efaat Diledikleri Zaman?
1600[27]
15-.......Bize Mansr ile el-A'me, Ebu'd-

Duh'dan; o da Mesrk'tan tahds etti. Mesrk yle
demitir: Ben bn Mes'd'a geldim. O yle dedi:
Kurey kavmi slm'a girmekte geciktiler. Bunun ze-
rine Peygamber (S) onlarn aleyhine du etti de onlar
bir ktlk yakalad ki, o yl helak oldular, l hayvan eti
yediler ve kemikleri kemirdiler. Eb Sufyn,
Peygamber'in yanna geldi de: Y Muham-med, sen
akrabayla ilgilenmeyi emrederek geldin. Senin kavmin
ise helak oldular. Artk Yce Allah'a du et, dedi.
1599[26]
Bir hafta evvel gelip yamur duas isteyen kimse,
yamursuzluktan hayvanlarn helak olduu, yollarn kapand
gerekesini ileri srmt. kinci hafta ise yamur okluundan dolay
evlerin ykld, yollarn kapand ve hayvanlarn helak olduu
gerekesi ile du taleb etmitir. Peygamber her iki talebi de yerine
getirmitir; reddetmemitir.
1600[27]
Yn bb altndaki hadslerde "Raslullah yamur duas etti.
Onlara yamur ihsan olundu..." szleri bulunduu iin, mslmnlar
onlara da icabet edip, onlar iin efaat isterler.
1171
Raslullah veya bn Mes'd: "O hlde semnn
apikr bir duman getirecei gn gzetle... ""ted-
Duhn: o) yetim okudu. Sonra Kureyliler tekrar
kfirliklerine dndler. Bu dnlerinin cezas da Yce
Allah'n u kavlidir: "ok byk bir iddet ve savletle
arpacamz gn muhakkak ki biz intikaam alclarz"
(ed-Duhn: 16); bu gn, Bedr gndr.
Buhr yle dedi: Ve Esbt ibn Nasr,
Mansr'dan isndiyle unu ziyde etti: Raslullah (S)
du yapt da onlara yamlr ihsan olundu. Yedi gn
yedi gece adamakll slandlar. Ondan sonra halk yar
u-run okluundan ikyet ettiler. Bunun zerine
Raslullah: "Y Allah, etrafmza yadr; zerimize
deil" diye du etti de, bann stnden bulut syrld,
etraflarndaki halk yamurdan istifde etmeye balad
1601[28].
1601[28]
Hadsin ikinci isnd ile gelen ksmndan, Peygamber'in kendi
dmanlar iin du ettii, hem de duasnn semeresinin hsl olduu
anlalyor. Ancak bu ksmda isnd bakmndan bir kartrma
ihtimli vardr. Mekke'deki du ile Medine'deki yamur dualarndan
biri, bu tarkde kartrlma benziyor.. Sarihler bu hususla ilgili
olarak ayr ayr zhlar yapmlardr.
1172
13- Yamur ok Olduu Zaman:
"Havleyn; l aleyn = Etrafmza; zerimize
deil" Diye Dua Edilmesi Bab 1602[29]

Peygamber (S) bir cumua gn hutbe yapyordu.
nsanlar ayaa kalktlar ve: Y Ras-lallah, yamur
ktaldi, aalar kpkrmz olup kurudu, hayvanlar he-
lak oldu. Allah'a du et de bize yamur yadrsn, diye
bardlar. Raslullah iki defa "Y Allah, bize yamur
ver; y Allah, bize yamur ver!" diye du etti. Allah'a
yemn ederim, o srada biz gkyznde hibir bulut
paras grmyorduk. Hemen bir bulut kt ve yamur
yamaa balad. Raslullah minberden indi de namaz
kldrd. Namazdan kt zaman yamur, ondan
sonraki cumuaya kadar hep yap durdu. teki cumua
Peygamber (S) kalkp hutbe yaparken, halk yine
1602[29]
Bundan maksad, yamur bolluu srasnda duay bu lfzlar ve
benzerlerine hasretmektir. Bunun sebebi de: nk yamur, Yce
Allah'tan bir rahmettir. Binenaleyh mutlak olarak tutulmasn istemek
mnsib olmaz. Mnsib olan, yamurun faydalarm celb, zararlarn
def etmek isteidir. te "Allhumme havleyn vel aleyn" sznn
ma'ns budur (h Veliyyullah).
1173
kendisine doru: Evler ykld, yollar kesilip kapand;
Allah'a du et de bizden bulutlar habsetsin, diye
bardlar. Bunun zerine Peygamber (S) glmsedi,
sonra da: "Allhumme ha-vleyn vel aleyn (= Y
Allah etrafmza yadr; zerimize deil)" diye du etti.
Derken Medine'nin st syrld. Bulutlar Medine'nin
etrafna damlarken, Medine'ye bir damla dmyordu.
Medine'ye baktm, o tcia sarlm bir ba gibiydi. '
14- Yamur syeme Duasnda Ayakta

Dikilerek Dua Etmek Bab
Ve bize Eb Nuaym, Zuheyr'den; o da Eb

shk'tan syledi:
Abdullah ibnu Yezd el-Ensr (yamur duas
iin sahraya) kt. Yannda el-Ber ibnu Azib ile Zeyd
ibnu Erkam (R) da varlard.
Abdullah, sahrada yamur isteme duasn yle
yapt: Minber kurmakszn cematle birlikte ayaa
kalkt, istifar (ve du) etti. Sonra kraati aktan
okuyarak iki rek'at namaz kldrd. Bunda ezan
okutmad, ikaamet de yaptrmad.
1174
Eb shk: Bu Abdullah ibn Yezd,
Peygamber(S)'i grd, demitir 1603[30].
17-.......ez-Zuhr yle demitir: Bana Abbd

ibnu Temm tahds etti ki, ona da amucas Abdullah
ibn Zeyd el-Mzin -ki o, Peygam-ber'in sahblerinden
idi- yle haber vermitir: Peygamber (S), kendileri
iin yamur isteme duas yapmak zere insanlar
(namazgaha) kard. Sahrada ayaa kalkt, ayakta
dikelerek Allah'a du etti. Sonra kble tarafna yneldi,
st elbisesini tahvil eyledi. Nihayet insanlara yamur
ihsan olundu 1604[31].
1603[30]
Bu Abdullah ibn Yezd (R) 17 yanda Hudeybiye'de hzr
bulunmutur. Hicr 64 trihinde, Abdullah ibn Zubeyr tarafndan Kfe
Vlsi iken, ibn Zubeyr'in emri ile yamur isteme duas iin Kfe
ahlsini sahraya karm, yannda Ber ibnu zib ile Zeyd ibn
Erkam da olduu hlde, yamur isteme duas yapmtr.
Yamur isteme duas hakknda Peygamber'den rivayeti yoktur. Lkin
yannda kdemli sahblerden ki zt olduu hlde onlarn i'tirzma
hedef olmamas, yamur isteme duasnn meru' ve mesnn vech
zere yapldn gsterir.
1604[31]
Balktaki rivayetle hads arasndaki fark, birincisinde iki rek'at
namaz kldrl-d zikredilmiken, ikincisinde namaz
zikredilmemitir; fakat siyaktan namaz klnd anlalmaktadr.
Bu rivayetlerden namazgaha kma, ayakta du etme, kbleye ynelip
cematle iki rek'at namaz klmann snnet olduu sabit oluyor. Bu
hads, mte-kib bbda daha tafslli olarak gelecektir.
1175
15- Yamur steme Duas (Namaz) da
Kraati Aktan Okuma Bab
18-.......Abdullah ibn Zeyd el-Mzin (R) yle

demitir: Peygamber (S) yamur isteme duas yapmak
zere (namazgaha) kt. Du etmek zere kbleye
yneldi ve ridsm (st elbisesini) tahvil etti. Sonra iki
rek'at namaz kldrd, bu iki rek'at iinde kraati
aktan okudu.
16- Bab: Peygamber (S) -Yamur steme

Duasnda- Srtn nsanlara Nasl evirdi?
19-.......Abdullah ibn Zeyd el-Mzin (R) yle

demitir: Ben, yamur isteme duas yapmak zere
sahraya kt gn Peygamber'i grdm, Rv dedi ki:
Derken arkasn insanlara dndrp, du etmek zere
kbleye yneldi. Sonra ridsn tahvl etti. Sonra bize,
ilerinde kraati aktan okuyarak, iki rek'at namaz
1176
kldrd 1605[32].
17- Yamur steme Namaz ki Rek'attr

Bab
20-.......Bize Sufyn (ibn Uyeyne), Abdullah ibn

Eb Bekr'den; o da Abbd ibnu Temm'den; o da
amucas Abdullah ibn Zeyd'den tahds etti ki,
Peygamber (S) yamur isteme duas yapm ve ridsn
kalb etmitir.
18- Sahra Namazgahnda Yaplan Yamur

steme Duas Bab
21-.......Bize Sufyn (ibn Uyeyne), Abdullah ibn

Eb Bekr'den tahds etti. O da Abbd ibn Temm'den
iitmitir; o da amucas Abdullah ibn Zeyd'den. O yle
demitir: Peygamber (S), yamur isteme duas yapmak
1605[32]
Arka arkaya gelen bu iki bb balna id mes'elelere, alt
taraflarnda ayn sa-hb tarafndan rivayet edilip yazlm bulunan
hadsler dell klnmtr. Bu hads ve rvsi hakknda daha nce geen
bblarda gerekli aklamalar yaplm idi.
1177
zere sahra namazgahna kt, orada kbleye yneldi,
iki rek'at namaz kldrd ve ridsn tahvl etti.
Sufyn dedi ki: Bana el-Mes'd, (mezkr
Abdullah'n babas olan) Eb Bekr'den haber verdi. O
(kalb etmeyi tefsr ederek): Rid-snn sa yann sol
yan zerine getirdi, demitir 1606[33].
19- Yamur steme Duasnda Kbleye

Ynelme Bab
22-.......Abdullah ibnu Zeyd el-Ensr (R) yle

haber vermitir: Peygamber (S) namaz kldrmak zere
1606[33]
Hadsin bu iki babnda gelen rivayetlerinde "Havvele" yerine
"Kalebe" fiili kullanlmtr. Kalebe fiili de evirmek, altn stne
getirmek ma'nlarma gelir. Eb Davud'un es-Snen'indeki Zuhr
rivayetinde: "Ridsnn sa yann sol cepkeni, sol yann da sa
cepkeni zerine getirerek kalb etti" denildiine gre, "Kalebe"
rivayetleri de "Havvele" ma'nsnadr.
Bu hadsten, imm ile beraber memleket halknn da belli bir gnde
Allah'a tevazu ile ehir hricine kp, hep birlikte yamur isteme
duasnda bulunmalarnn snnet olduu istidlal edilmitir. Drt Snen
ile Ahmed ibn Hanbel'in Msned'nz rivayet olunan bn Abbs
rivayetinde Peygamber, o gn mtebez-zil, yn i'tinsz giyinmi
olarak tevazu' ve tadarru' ile darya km, namazgaha gelince
minbere kmtr... Maamfh ehir hricine kmakszn, mescidde
cumua hutbesi esnasnda yamur isteme duas ile yetinildii de, daha
nceki bblarda zikredilmiti.
1178
sahra namazgahna kt. Du ettii yhud du etmek
istedii zaman kbleye yneldi ve ridsm tahvl
eyledi1607[34].
Eb Abdillah el-Buhr dedi ki: Bb hadsinin
rvsi olan bu Abdullah ibnu Zeyd, Mzin'dir.
(Yamur isteme duasnda ayakta dikilerek du etme
bb'nda geen) birinci rv ise Kf'dir. O, Abdullah
ibnu Yezd el-Kf'dir1608[35].
20- nsanlarn Yamur steme Duasnda

mamn El Kaldrmas le Beraber Ellerini
Yukar Kaldrmalar Bab
23- Eyyb ibn Sleyman yle dedi: Bana Eb

Bekr ibn Eb Uveys, Sleyman ibnu Bill'den tahds
etti., Yahya ibnu Sad yle dedi: Ben Enes ibn
Mlik'ten iittim, o yle dedi: Sahra ahlsinden
1607[34]
Bu hads, daha nce de birka defa tekrar etmiti. Burada,
yamur isteme duasnda kbleye ynelme mes'elesine hccet olmak
zere getirilmitir.
1608[35]
Buhr, rvlerin birbirine kartrlmamasma ok ehemmiyet
verdii iin, burada da ad geen rvleri nisbetleriyle zikrederek
belirtmi olmaktadr. Daha nce de bu belirtmeyi yapmt.
1179
A'rab bir adam cumua gn Raslullah'a geldi ve: Y
Raslallah, hayvanlar helak oldu, oluk ocuk helak
oldu, insanlar da helak oldu, dedi. Raslullah (S) iki
elini kaldrp du etti: nsanlar da Ras-lullah ile
beraber ellerini kaldrp du ettiler 1609[36]. Enes dedi
ki: Henz mescidden kmamtk ki, zerimize
yamur yamaya balad. Artk teki cumua oluncaya
kadar zerimize hep yamur yad durdu. O zt,
Allah'n Peygamberi'ne geldi ve: Y Raslallah,
yolcular yollarn kapallndan artk usand ve yollar
geilmez oldu, dedi.
Ve Uveys yle dedi: Bana Muhammed ibn
1609[36]
Du ederken elleri gkyzne yneltmek, Azz ve Cell olan
Rabb'a kar tezel-ll ma'nsn ifde ettiinden, du dbmdandr.
Ancak duann bu edebi hak knda kk bir ihtilf da vardr: Mslim
ile Tirmiz'nin rivayetlerinde Umre ibn Rueybe es-Sakaf (R), Irak
Vlsi Bir ibn Mervn'n minber zerinde ellerini kaldrm, du
ettiini grnce: "u ksack ellerin Allah belsn versin. Vallahi ben
Raslullah' du ederken grdm. u kabarcktan ziyde ellerini
kaldrmyordu" demi ve sylerken ehdet parma ile lsn
gstermitir. te bu rivayete dayanarak imm Mlik -bir rivayete
nazaran- du esnasnda ellerini kaldrmann mekruh olduuna kaail
olmutur. Dier limler ise, herhangi duada elleri kaldrmak caizdir,
derler. Buhr de cumhurun kaail olduu bu cevaz te'yd iin, bu
hadsi bu balk altnda tekrar etmitir.
Du dabndan biri de sonunda ellerini yze srmektir. Bunun delili,
Tir-miz'de Abdullah ibn Umer'in rivayet ettii hadstir.
1180
Ca'fer, Yahya ibn Sad ile Serik'ten tahds etti. O ikisi
de Enes'ten iitmilerdir. Enes: Peygamber (S) iki elini,
ben koltuk altlarnn beyazn grnceye kadar
kaldrd, demitir.
21- Yamur steme Duasnda mamn

Kendi Elini Yukarya Kaldrmas Bab 1610[37]

Peygamber (S) hibir duasnda ellerini yukarya
kaldrmazd, yalnz yamur isteme duas mstesna.
nk Peygamber (bunda ellerini) koltuk altlarnn
beyaz grnnceye kadar kaldrrd 1611[38].
1610[37]
Bu bb balndan maksd olan, immn ellerini nereye kadar
kaldracam isbttr. Bundan nceki bb balndan maksd ise,
duada el kaldrmann asldr. Binenaleyh tekrar yoktur (h
Veliyyullah).
1611[38]
Yamur isteme duasndan baka mnsebetlerle elleri
kaldrarak du buyurul-duu hakknda Buhr, Mslim ve dier sahh
kitblar ve snen'lerde birok rivayetler vardr. Enes'in metindeki
haberi, ya ellerin ziyde ve mesel yz veya ba hizasna kadar
kaldrlmas yamur isteme duasna mahss olduunu ifde etmek
maksadyle vki' olmutur, yhud da Enes, yamur isteme duasndan
baka vakitte Peygamber'n ellerini kaldrdna tesadf etmemitir.
Hlbuki Peygamberdin baka dualarda ellerim yukarya kaldrd
vk'dr
1181
22- Sema Yamur Yadrd Zaman
Sylenecek Olan Sz Bab 1612[39]
Ve bn Abbs: "Ke-sayybin"; yamur'dur, dedi

1613[40]. bn Abbs'tan bakas da "Sbe yesbu ve
esbe" dedi 1614[41].
25-.......(ie -R- yle demitir:) Raslullah (S)

yamuru grd zaman: "Allhumme, sayyben
nfi'an (Y Allah, bize faydal yamur ver)" der idi
1615[42].
1612[39]
Buradaki "ma", mevsle yhud mevsfe yhud da istifhmiyye
olabilir. Buna gre tercemesi: "Sem yamur yadrd zaman
sylenecek ey", "Sem yamur yadrd zaman sylenecek olan
hangi eydir", "Sem yamur yadrd zaman ne sylenecek "tir.
1613[40]
Bu ibn Abbs'n "Ev ke-sayybin... = Yhud semdan boanan
bir yamur gibidir ki..." (el-Bakara: 19) yetinin tefsiridir. Cumhur
kavli de budur. Onun bu tefsirini Eb Ca'fer et-Taber, Al ibn Eb
Tlib tarkrnden mevslen rivayet etmitir: bnu'l-Mnr yle dedi:
bn Abbs'n bu haberinin ie hadsiyle mnsebeti, babn merfu'
hadsinde "Sayyben" lfz bulunmasdr. Musannif Buhr, bb
balnda bu lfzn tefsirini takdm etmitir. Bu, Buhr'nin kitabnda
ok olur (bn Hacer).
1614[41]
Burada kelimenin tredii asl olan, sls ve ziyde fiillerine
iaret edilmi oluyor.
1615[42]
"Allhumme sayyben nfi'an" rivayetinden baka,
1182
Bu hadsi Ubeydullah'tan rivayet etmesinde ona
el-Kaasm ibnu Yahya (197) mutbaat etmitir ve bu
hadsi el-Evz ile Akl de N-fi'den rivayet etmilerdir
1616[43].
"Allhumme sabben nfi'an" rivayeti de vardr. Sabb, yukardan

aaya aktmak demek olduundan, ma'ns "Y Allah, zerimize
yamuru nf' olarak akt" olur. Sayyb, yamurun faydalsna da,
zararlsna da mil olduundan, nfi' ile vasflandrl-masmdaki
hikmet aktr.
1616[43]
el-Evz'nin rivayetini en-Nes "Amelu yevm ve leyle"
kitabnda; Ahmed ibn Hanbel de el-Msned'de tahrc etti. Bu mutbaa
ve rivayetlerde kk lfz fark vardr.
1183
23- Yamur Yaarken, Yamur Taneleri
Kendi Sakal zerinden Aaya Doru
Yuvarlanncaya Kadar Yamura Tutulan
(Yahud Tutulmak steyen) Kimse Bab 1617[44]
26-.......Enes ibn Mlik (R) tahds edip yle

dedi: Raslullah (S) zamannda insanlara bir ktlk
isabet etti. Bir cumua gn Raslullah minber
zerinde hutbe yaparken, A'rb'nin biri ayaa kalkt
ve: Y Raslallah, mallar helak oldu, oluk ocuk da a
kald. Bizim iin Allah'a du et de, bizleri suya
kandrsn, dedi. Enes dedi ki: Ra-slullah iki elini
1617[44]
et-Tamattur, tefa'ul vezninde... ve yamura tutulmak, bir kavle
gre serinlemek iin yamura kmak ma'nsnadir (Kaams Ter.).
Belki Buhr bu balkla, Mslim'in Ca'fer ibn Sleyman'dan; o da
Sbt -' ten; o da Enes'ten tarikiyle tahrc ettii u mealdeki hadse
iaret etmek stem-:, tir: Enes dedi ki: Bir defa biz Raslullah ile
beraber iken yamura tutulduk. Raslullah ridsm kard, vcduna
yamur dedi. Bunu niin yaptn? dediimizde, "Bu rahmet, Yce
olan Rabb'nn henz yeni yaratt bir rahmettir; * onun i in "
cevbn verdi.
Buhr, yamur tanelerinin Peygamber'in sakal zerinden
yuvarlanmalarnn tesadfi olmadm, bunun kendi iradesiyle
olduunu beyn etmek ste-. mise benziyor,te bunun iin bb
baln "Tamattara, yn yamurun kendi zerine dmesini
kasdeden kimse" eklinde yazd. nk iradesiyle olmasayd,
balangcnda minberden inerdi. Lkin o hutbeyi yamurun oalmas
ve sakal zerinden akmasna kadar uzatt (Askaln).
1184
kaldrd. Bu esnada gkyznde hibir bulut paras
yoktu. Enes dedi ki: Dalar gibi bulutlar -yhud
bulutlar dalar gibi- gkyzne hcum etti. Sonra
minberinden inmemiti, t ki ben yamur tanelerinin
O'nun sakal zerinden aaya doru yuvarlan-
dklarn grdm 1618[45]. Enes dedi ki: O gnmz,
ertesi gn, daha ertesi gn ve onu ta'kb eden gn; t
teki cumuaya kadar hep zerimize yamur yad
durdu. Ertesi cumua yine o A'rb, yhud ondarr baka
br kimse ayaa kalkt ve: Y Raslallah, artk binalar
ykld, mallar suda bouldu. Binenaleyh bizim iin
Allah'a du ediver, dedi. Bunun zerine Raslullah iki
elini kaldrd ve: "Y Allah, etrafm-' za (yadr);
zerimize deil" diye du etti. Enes dedi ki: (Bunu sy-
lerken) eliyle semdan hangi tarafa iaret ettiyse, oras
ald ve Medne, st ak bir alan gibi oldu. Kanat
Vdsi bir ay mtemadiyen akt. Herhangi taraftan kim
geldiyse muhakkak bol bol yamur yadn syledi.
1618[45]
Bulutlarn hcumunu grdnde hutbeyi kesmek ve namaz
hemen kldrp cemati evlerine gndermek varken, slanmcaya kadar
minberde kalmas tesadfi deildir. Allah'n ltfunun eserini kendi
vcdunda grmek ve bu yamurun b'1-fiil vcduna demesini
arzulamasndan ileri gelmitir.
1185
24- Bab: Rzgar Estii Zaman (Ne
Yaplr)?
27-.......Bana Humeyd et-Tavl haber verdi ki, o,

Enes (R) yle derken iitmitir: iddetli bir rzgr
estii zaman bundan dolay Peygamber'in yznde (bir
ende derhl) belli olurdu 1619[46].
25- Peygamber(S)in:"Ben sabo rzgr ile

yardm olundum" Sz Bab
28-.......Bize u'be, el-Hakem'den; o da Muchid

ibn Cebr'den; o da ibn Abbs(R)'tan tahds etti.
Peygamber (S): "Ben sab rzgr ile yardm olundum.
d kavmi ise bat rzgr ile ihlk olundular" buyurdu
1619[46]
Mslim'in ie'den rivayetinde " Hava rzgrl ve bulutlu
olduu vakit" denilmitir. Bundan, Peygamber'in mmet iin geirdii
korkunun yalnz rzgra mnhasr olmad; bulut belirdiinde de
byle bir korku geirdii anlatlmaktadr. Hz. ie o hadsinde
Peygamber'in o hlini daha taf-slli anlatmaktadr.
Peygamber, eski mmetlerden bzs byle rzgrla helak edildii, ic
bet mevkiinde bulunan mmetin isyan yznden onlannkne benzer
bir tabi azb olabilecei ihtimlinden endieleniyordu. Bu hlde
Allah'a smyor, Al-$1 lah'a du ediyordu.
1186
1620[47].
26- Zelzeleler ve Alametler (Byk

Hadiseler) Hakknda Denilenler Bab 1621[48]
1620[47]
es-Sab, doudan esen rzgrn ismidir, gn douudur.
Batdan esen rzgrn ,v ad da ed-Debr'dur. Kuzeyden esen rzgra -
n'in fethiyle- eml, onun mu-',- kaabili olan rzgra da -cm'in
fethiyle- Cenb denir. Bu asl rzgrlarn arala-1, rnda da drt rzgr
vardr.
^ Peygamber'in "Sab rzgr ile yardm olundum" buyurmas, Ahzb
har-11 ** bine id olan " i*j>: p by^-j Uj 'f+i* Cju j>4 ^^ t = Size
birok ordular -* geldii zaman, onlarn zerine iddetli bir rzgr ve
sizin grmediiniz bir takm ordular gnderdik "(e\-Ahzb:9) yetine
iarettir.
d kavminin helaki kssas Kur'n'n birka yerinde haber verilmitir:
"Ad'e * gelince, onlar da uultulu azgn bir frtna ile helak
edildiler. Allah onu yedi -f gece sekiz gn ard ardnca zerlerine
musallat etti... "(eI-Hakkaa:6-9). Ancak Ad i kavminin hlkna
me'mr olan Debr, yn bat rzgr, Hd Peygamber'e mfin Ki
etmeyenlerin hepsini ldrm iken, Ahzb'n dalmasna sebeb olan
Sab'da kimse lmemitir. Sab'nn esmesi Peygamber'e nusrat olmu
ve korkularndan kaan mrik Arablar, drt be sene sonra toptan
slm'a girmilerdir. He-zmete uramalaryle beraber vucdlarmn
yok edilmemesindeki hikmet de budur.
1621[48]
iddetli rzgrn esmesi hua ve Allah'a ynelmeye gtren
korkuyu gerekti-' rince, zelzeleler ve benzeri byk tabiat hdiseleri
buna daha lyktr. Hassaten haberde zelzelelerin oa varmas,
kyamet almetlerinden olduu beyn edilmiken.
Zeyn ibnu'l-Munr yle dedi: Bu bb balnn yamur isteme
bblar arasna konmasnn sebebi, zelzelenin ve benzeri byk
hdiselerin meydana gelmesi, ekseriya yamur inmesiyle beraber
vki* olmasndandr... (tbn Hacer).
1187
Peygamber (S) yle buyurdu: "lim kabz
olunmadka, zelzeleler oalmadka, zaman
yaklamadka, fitneler meydan alp glib gelmedike,
ldrmek ve ancak ldrmekten ibaret olan here
oalmadka, sizlerde mal pek oalp sel gibi akp
tamadka kyamet kopmaz" 1622[49].
30-.......Bize tbnu Avn, Nfi'den; o da bn

Umer'den olmak zere tahds etti. O, yle demitir: -
Peygamber (S) 1623[50]: "Allhum-me brik
1622[49]
Hadsteki "Takarrubu'z-zamn - Zamann yaklamas"
ta'brinde eitli grler ileri srlmtr: Bu, gece ile gndz
zamanlarnn biribirlerine yaklamas demektir; bununla murd
kyamet kopmasnn yaklamasdr... gibi. Bu ta'bre id gzel bir
aklama, Kaams Tercemesi, I, 426-428. sahfelerinden okunmaya
deer.
1623[50]
Bu hads, buradaki metinde Peygamber'e nisbet edilmeksizin,
bn Umer zerine mevkuf olarak rivayet edilmitir. Hakikatte ise
hads, merf' ve mevsldr. , Zr Abdullah ibn Avn'm olu
Ubeydullah ibn Avn ile Ezher es-Semmn'n yine Abdullah ibn Avn
tarkinden gelen rivayetlerinde Peygamber'in ismi anlmtr. Zten
hadsin muhtevas re'y ile bilinecek eylerden olmad dnlrse,
dualarn ve sonunda geen ihbarn Peygamber'in lfz olduuna bhe
kalmaz. Bununla beraber Buhr, baka yerde, baka tarkden bu
hadsi merf' olarak tahrc etmi olduu gibi, Tirmiz es-Snen'inde,
sml de Buhr zerindeki el-Mustahrac'm da byle tahrc
etmilerdir.
1188
lenfmin ve Yemenin (= Y Allah, am'mzda ve
Yemen'imizde bize bereket ihsan et)" buyurdu. Bz
kimseler: "Ve f Necdin (= Necd'imize de)" diye
niyazda bulundular. Raslullah tekrar: "Allhumme
brik len f min ve Yemenin" buyurdu. Onlar
yine: "Ve f Necdin" deyince: "Zelzeleler ve fitneler
ite oradadr. eytnn karn (yn hizb ve mmeti) de
orada kacaktr" buyurdu 1624[51].
1624[51]
"Nazartu yemneten vee'meten" ta'bri "Sama ve soluna
baktm" demektir.
Yemen, arkasn Ka'be kapsna veren kimsenin sa tarafna, m da
sol tarafna dtne gre, burada Hicaz'n gney ve kuzeyinde
bulunan btn diyarlar kasdedilm olabilecei gibi, hassaten Yemen
ve m adlaryle anlan iki kt'a da kasdolunmu olabilir. Yemen ile
am'n faziletlerine id olan dier hadslerden ikinci ihtiml daha
kuvvetli grnr.
Hicaz ile Yemen'in sahil taraflar Thme'dir. Hicaz'n dousundan
i'tib-ren Irak'a kadar uzanan yaylaya da Necd denir.
Kam, bir asrda yaayan insanlarn tabakas; ilerinden bir peygamber
kp bir mddette yaam olanlar; ilim ehlinden bir tabaka...
ma'nlarna gelir. Nitekim "Hayru'l-kurnikarni., "hadsinde "Benim
karn'm"dan Peygamber'in murad, kendisini grm olan sahbler
tabakasdr. Binenaleyh "eytn'm karn'", eytnn hizbi ve mmeti
demek olur.
Peygamber'in duasnda Yemen ile am'n bilhassa zikredilmesi, bu iki
ik-lmin mbarek olduuna dellet eder. Necd'in, yn dou halknn
duadan mahrum braklmasmdaki hikmet de, hads metninde beyn
edilmitir. Orasnn lh gadab asarndan olan iddetli zelzeleler
yata, fitne oca, eytn hizbi yuvas olduu Peygamber'ce bilindii
iin, kendisi Rahmeten lil-lemn iken, oras lehine du etmeye dili
1189
27- Yce Allah'n:Ve rzknz siz herhalde
tekzibe mi kalkrsnz (el-Vaka: 82) Kavli
Bab 1625[52]
bn Abbs, ("Rzkakum " yerine) "krakum

demitir 1626[53].
varmamtr. nk gemi olan ilh kaderi bilip dururken onun

hilfna du etmemek gibi yce ve ince bir edeb gzetmitir.
Bu hadsin Buhr tarafndan yamur isteme hadslerinin sonunda
getirilmesindeki hikmet udur: Ktlk ve pahallk gibi byk
musibetlerde, azab emaresi saylabilecek iddetli gk grlts ve
imek esnasnda tevbe, istifar ve Hakk'a dn snnet olduu gibi,
zelzele ve benzeri -tekerrr ve oalmas kyametin yaklamasna
almet olup, bz eski mmetlere azab olmu- mdhi hdiselerin
zuhurunda da Allah'a snmann meru' ve snnet olmasdr.
1625[52]
Bu bal yamur isteme bblar arasna girdirme vechi, bu
yetin, yamur istemenin yldzlarla olacana kaail olanlar hakknda
inmesidir, denilmitir (Tef-sru Abd bn Humeyd).
Bu kelmn baba uygunluu yledir: nk onlar fiilleri Allah'tan
bakasna nisbet ediyorlar ve yldzlarn onlara yamur verdiini; rzk
verdiini zannediyorlard. Bu ise onlarn tekzbi idi. Allah, kullan ve
beldeleri iin hayt sebebi kld yamurlar yldzlara nisbet
etmekten onlar nehyetti ve bunu kendisine izafe etmelerini -nk
yamur Allah'n onlara ni'metidir- ve bu ni'mete karlk kr O'na
tahss eylemelerini emretti (Ayn).
1626[53]
Bu ta'Ik, Abd ibn Humeyd kendi Tefsir7inde mevslen rivayet
ettii gibi, Mansr ibn Sad de sahh br isndla rivayet etmitir. bn
Abbs bu lfz, ya "ukra rzkkum" eklinde hazfu muzf zere veya
rzk zikredip lzm olan kr irde etme kabilinden bir mecaz
saymtr.
1190
31-.......Zeyd ibn Hlid el-Cuhen (R) yle
demitir: Raslullah (S) Hudeybiye'de geceleyin yaan
yamurdan sonra, bize sabah namazn kldrd.
Namazdan knca yzn cemate dndrd de:
"Bitir misiniz Rabb'nz ne buyurdu?" diye sordu. Allah
ve Rasl en bilendir, dediler. Dedi ki: "Kullarmdan
kimi bana m'min, kimi kfir (olarak) sabaha ulat.
Her kim Allah 'nfadl ve rahmeti ile zerimize yamur
yad dedi ise, ite o bana mn etmi; yldza mn
etmemitir. Her kim defuln vefuln yldzn nev'i
(yn batp domas) ile zerimize yamur yad dedi
ise, ite o da bana mn etmemi; yldza mn
etmitir" buyurdu 1627[54].
1627[54]
Bu hadste "Fuln ve fuln yldzla yamura kavutuk" demenin
kfr olmas iki ma'nyadr. Biri irk ma'nsna kfrdr. nk
mukaabili mn olarak beyn edilmitir. Yamurun ve dier kevn
hdiselerin yldzlarn fiili olduuna kaail olarak syledikleri iin.
Bir ma'ns da ni'mete kfrn, yn nankrlk olabilir ki, bu da verici
ve mni' olucu olduuna mnlar olup, nail olduklar rzktan dolay
Allah'n fadl ve rahmetini anmay unutmakla irk ehline benziyerek
yldzlardan bahsedenler hakknda sdk olur.
Her iki ma'nca ilh ltuf ve ni'metleri yldzlara atf ve isnd
eylemek, dnen yasaktr. nk birinci ma'nya gre kfr, sarhdir.
kinci ma'nya gre fahi hatdr. Bununla beraber ne irk, ne de
1191
28- Bab; Allah'tan Baka Hibir Kimse
Yamurun Ne Zaman Geleceini Bilmez 1628[55]
Ve Eb Hureyre, Peygamber(S)'den unu

syledi: "(Gaybdan) be ey var ki, onlar Allah'tan
bakas bilmez"1629[56]
kfrn maksd olmakszn, yalnz yamurun hangi zamanda yadm

beyn iin: "u yldz zamannda zerimize yamur yad" demekte
hibir harmhk yoktur. Zr bunu syleyen kimse, hesb ehlinin fuln
yldzn nev'i dedikleri vakitlerde yamur yadrmak Allah'n car
detidir demek ister (Tecrd Ter., II, 842)
1628[55]
Geen babn ardndan bunu ta'kb ettirdi. nk o bbda
yamurun ancak AlIah'n kazas ile inecei ve yamur indirmede
yldzlarn hi te'sri olmad vard. Bunun kaziyyes se, yamurun
ne zaman geleceini, Allah'tan bakasnn bilemiyeceidir (Askaln).
1629[56]
Buhr bunu Kitbu'I-Imn'da, ve Lukrhn:31. yetinin
tefsrinde "F hamsin = (Bunlar, Allah'tan bakasnn bilemiyecei)
be ey iindedir" lfzyle rivayet etmitir.
el-Cinn Sresi yetinde yalnz rasller istisna edilmi olmasn
Mu'tezile, evliyann kerametini inkra dell edinmek istemilerdir.
Fakat bir rasle tbi' !- olan velnin, Allah'n bildirmesiyle gayb
ilerinden birine muttali' olmas da-kendisi hakknda keramet olmakla
beraber- tbi' olduu rasln mu'cizesidir. s_ Arada bir fark varsa, o
da neb ve rasln gayba ttl, vahyin her nevi' ile olabildii hlde,
vel yalnz ru'y veya ilham yoluyla muttali' olabilmesinden ve -.
peygamberin ihbar tahadd yn nbvvet da'vsna mukaarin
olmasndan ib-\ rettir. Evliyann ale'l-tlak kerameti, Meryem'in Allah
katndan merzk olmas j' ve saf ibn Berhy'nn Belks'in tahtn bir
anda celb etmesi hakkndaki yet-i lerle de sabit olduu gibi, bz
kullarn Allah'n ilhmiyle bz gayblara muttali' olabilmeleri,
1192
32-.......bn Umer (R) yle demitir: Raslullah
(S) yle buyurdu: "Gaybn anahtar betir ki, onlar
Allah'tan bakas bilemez: Yarn ne olacan hibir
kimse bilemez. Rahimlerde olacak eyi hibir kimse
bilemez. Hibir nefs yarn (hayr ve err) ne
kazanacan bilemez. Keza hibir nefs hangi arzda
leceini bilemez. Hibir kimse de yamurun ne
zaman geleceini bilemez"1630[57].
Buhr'nin Eb Hureyre'den rivayet ettii u hadsle de sabittir:

"Hi bhe etmeyiniz ki, sizden evvelki mmetlerde peygamber
deilken mu-haddes yn mlhem olanlar vard. Benim mmetimde de
bylesi varsa, Umer'dir".
Mslim de ie'den bu hadsi, yakn bir lfzla rivayet etmitir ki,
bunda muhaddeslik Umer'e kasr edilmemitir:
"Benim mmetimde de onlardan varsa, bhesiz Umer ibnu'l-Hattb
da onlardan biridir" (Tecrd Ter., III,308-310'dan zetlendi).
1630[57]
Gayb Bilgisi Hakknda Bz yetler ve Bir zetleme:
"Gaybn anahtarlar O'nun yanndadr. Kendinden bakas bunlar
bilmez.
Karada, denizde ne varsa hepsim O bilir. O'nun ilmi dnda bir yaprak
dahi dmez. Yerin karanlklar iindeki tek bir tane, ya ve kuru
hibir ey mstesna olmamak zere, hepsi apak bir kitbdadr" (el-
En'm: 59).
"De ki; Gklerde ve yerde gayb Allah'tan baka kimse bilmez; onlar
da ne zaman diriltileceklerini bilmezler''*(en-NemI:65).
"O saatin ilmi bhesiz ki Allah 'in nezdindedir. Yamuru O indirir.
Rahimlerde olan O bilir. Hibir kimse yarn ne kazanacan bilmez.
Hibir kimse hangi yerde leceini bilmez- bhesiz Allah (hereyi)
1193
bilendir; hereyden haberdrdr"(Lukmn:34).
Binenaleyh, bahis konusu u be eyi bilmek, hibir kimsenin tama'
edebilecei hususlardan deildir. Taber'nin rivayetine gre ie:
Allah'tan baka her kimin gayb bilebileceini syleyen kimse, yalan
sylemi ve Allah'a byk bir iftirada bulunmutur. nk gayb
bilmek Allah'a mahsstur. "Gayb zann etmeye" gelince, ondan
bahsetmekte be's yoktur. Zr zannn mertebesi ne olursa olsun, hibir
vakitte ilim mertebesini bulamaz. nk ta'yn ifde etmez. "bhesiz
zann, hakk'tan hibir eyin yerini tutmaz"(Ynus:36; en-Necm:28).
lh ilimde olup da Allah'tan baka kimseye ma'lm olmayan
mugayyebt huddsuz olup, el-En'm'daki yette mutlak olarak gayb
ilmi Allah'tan bakasndan nefy olunmutur. Lukmn yeti ile bu
hadste ise, mugayyebttan yalnz "mefthu'1-gayb" nm verilen bu
bei bahis konusu olmutur. Demek ki, ikincisini birincisi tefsr
etmekte ve evvelkisindeki mutlaklk, beriki kaydlarla mlhaza
edilmek gerekmektedir. Nitekim el-Cinn Sresi'ndeki "Allah btn
gayb bilendir. O gaybna kimseyi muttali' klmaz. Meer ki beenip
setii bir kimse ola. nk O bunun nnden, ardndan
gzetleyiciler dizer... "(el-Cinn:26-27) yeti de, gaybm Allah'a hass
olmakla beraber, Allah'n diledii bir kuluna mu'-cize veya keramet
olarak, vahy veya ilham tarikiyle bz mugayyebt bildirdiini
gsterir.
Gayb ilminin Allah'a mahss olmas, Allah'n bildirmesi ile bz
kullarnn bz mugayyebta muttali' olabilmelerine munf gelmedii,
Allah'n, Ysuf Peygamber'den hikyeten: "Her ikinize (gerek ru'yda,
gerek uyankken) rzknz olacak hibir taam gelmez ki, o taam size
gelmeden te 'vtini (yn ne key-fiyyette bir taam olduunu) size
evvelden haber vermiyeyim "(Ysuf:37), ve s Peygamber'den
hikyeten: "Bir de yiyeceiniz ve evlerinizde biriktirdiiniz eyleri
size haber verebilirim "(lu Imrn:49) yetleriyle de te'yd edilmitir.
1194
16-KTBU'L-KUSF
(Gne ve Ay Tutulmas Kitab)
1- Gne Tutulmas Srasnda Namaz

Klmak Bab 1631[1]
1-.......Eb Bekre (Nufey ibnu'l-Hris -R-) yle

demitir: Biz RasluIlah(S)'m yannda idik. Derken
gne tutuldu. Peygamber, ri-dsn ardndan
srkleyerek kalkt ve mescide girdi. Biz de girdik. Bize
gne siyahlktan syrlncaya kadar iki rek'at namaz
1631[1]
el-Kesf, kef vezninde kesmek ma'nsnadr;... kesf, Hakk
Tal'mn gne ve ay tutmak ma'nsnadr.
el-Kusf, kud vezninde, gne ve ay tutulmak ma'nsmadr.
Perdelendikleri zaman ikinci bbda "kesefe'-emsu ve'1-kameru"
denir. En gzeli, kamer'de hasf, gne'te kesf denilmektir, el-
nkif^dahi, gn ve ay tutulmak demektir.. (Kaams Ter.).
el-Hasf, gz karmak, yrtmak, yrtlmak, -mteaddi lzm olur-;
kesmek, pnarn suyu savulmak yhud yere batmak, eksilmek, bir
adam mahallyle yere geirmek, dabbeyi yemsiz habs eylemek...
ma'nlarna gelir.
el-Kusf; kud vezninde ikinci bbdan bir mahal yere gemek, ve ay
tutulmak ma'nsnadr. Bzlarna gre kusf, gnee; ve husuf, aya
isnd olunup, "kesefeti'-emsu ve hasefe'l-kameru" denir... (Kaams
Ter.).
1195
kldrd. Sonra: "bhesiz gne ile ay hibir kimsenin
lmnden dolay tutulmazlar. Siz bunlarn byle
tutulduklarn grdnzde, banza gelen bu hl
alncaya kadar namaz kln ve du edin" buyurdu
1632[2].
2-.......Kays (ibn Eb Hazm) yle demitir: Ben

bn Mes'd'dan iittim, yle diyordu: Peygamber (S):
"bhesiz gne ile ay insanlardan hibir kimsenin
lmnden dolay tutulmazlar. Fakat bu gne ile
ay(m tutulmalar) Allah 'in yetlerinden iki yettirler.
Siz bunlar (tutulmu) grdnz zaman hemen
kalkp namaza durun " buyurdu 1633[3]
1632[2]
Kusf namaznn meriyyeti muttafakun aleyhtir. Sebebi bizzat
kusf olduundan, kusf zamannda klnr ve tekerrr ile tekerrr
eder. Kusf namaz mekked snnettir; vcib deildir. Gnein cirmi
ile ayn cirmi karanlktan syrlmasndan sonra, kusf namaznn vakti
gemi olacandan, artk namazlar da klnmaz.
Bz limler gne ve ay tutulmas srasnda klman namazn teriini
u
yetin'iaretinden de sezmek istemilerdir:"Hhk'm yetlerindendir.
Siz gne ile ay'a secde etmeyiniz de, bu drt yeti yaratan Allah'a
secde ediniz" (Fussilet: 37 )
1633[3]
"Siz bunlar grdnz zaman" szndeki mensb zamrin
tesnye olmasndan kusf namaz ile husuf namaznn her cihete
hkm bir olduuna ve husuf namaznn da cematle klnabileceine
1196
3-....... bn Umer (R), Peygamber (S)'den yle
buyurduunu haber verir dururdu: "bhesiz gne ile
ay hibir kimsenin lmnden, ve de haytndan
dolay tutulmazlar; lkin bunlar, Allah'n yetlerinden
iki yettirler. Siz bunlarn tutulduklarm grnce
hemen namaza durun"1634[4].
istidlal edilmitir.
1634[4]
Kusf ile husuf hdiselerinin vukuunda namaz klmann
meriyyeti Raslul-lah'n kavi ve fiilleriyle sabit olduu gibi, Kitb
ile de, mmetin icm ile de sabittir. Fakhler: "... Biz yetleri ancak
korkutmak iin gndeririz" (el-tsr: 59) yetini kusf namazna dell
sayarlar. Zr namaza ve duaya koyulmak, Allah'tan korkmann
lzmdr.
Hakk Tal gnlk, haftalk, hatt yllk vakit deimelerinin hepsinde
birer namaz meru' klmtr. Bunlar gibi, her ufukta muayyen
vakitlerde grlmeyen gne ve ay tutulmalar da byk ilh
yetlerden olup, bunlarn meydana geli zamanlarnda da slm
dnince bir namaz tahsis edilmesinde garb grlecek bir cihet yoktur.
Bilhassa kyamet hllerini beyn sadedinde: " jJiij ^sJi 'Jr'i .'JJ& Jl-
^3 .j^J JJ l - te gz (dehetle) kamat, ay tutulduu, gnele ay
bir araya getirildii zaman... "(eI-Kyme:7-9) yetinden de
anlalaca zere, kyamet almeti olarak bu kabilden bz felek
grnlerin de meydana gelecei Sdk Haberci tarafndan haber
verilmitir. Buna mukaa-bil: " ^jlflj ol ^
= Kyametin subtunun ne zaman olduunu sana sorarlar.De ki: Onun
ilmi ancak Rabb 'imin nezdindedir. Onun vaktini kendisinden bakas
ak-layamaz. Gklere de ve yere de ar basmtr O. O size ancak
anszn gelir... "(el-A'raf: 187) yetinin sarahatine binen apanszn
kopacak olan kyametin de vakti ta'yn zere bilinmez. Bunun iin
kusf ve husuf hdiselerini tadarru', niyaz ve taabbud vesilesi ederek
1197
4-....... el-Mugre (R) yle demitir: Raslullah
(S) zamnnda, olu brahim'in ld gn gne
tutuldu1635[5], nsanlar: Gne, b-rhm'in lmnden
dolay tutuldu, dediler. Bunun zerine Raslullah (S):
"bhesiz gne ile ay, hibir kimsenin lmnden ve
de haytndan dolay tutulmazlar. Bunu grdnz
zaman hemen namaz kln ve Allah'a du edin"
buyurdu 1636[6].
namaza koyulmak, imanllara gre pek tabi bir keyfiyettir. Bundan

korkuya dmekte de ayblanacak birey yoktur.
Husuf ve kusf zamanlan, dakikas dakikasna; hatt saniyesi
saniyesine erbab tarafndan evvelce hesb edilerek haber verilebilir.
ok tekrar eden tabi hdiselerden olduklar iin vuk'Iarndan
korkuya ne mahall var demek de olmaz. nk bu kevn nizmn
zlme gn demek olan kyametin kopmas miadnn evvelden
hesb ve ta'yn edilmi bu gibi hdiselerle birlikte vuku' bul-
mayacana hibir akl dell yoktur. te o byk hdisenin meydana
gelme nnda bu, ilh yetlerden biridir diyerek namaza,taabbud ve
niyaza koyulanlara ne mutlu! (Tecrd Ter., I, 4 74).
1635[5]
Raslullah'n olu brahim'in annesi, Mukavks'm Peygamber'e
hediye ettii Mriye el-Kbtyye (R)'dir. En mehur kavle gre,
hicretin sekizinci senesi Zu'I-hicce'sinde domu ve onsekiz ay
yaadktan sonra vefat etmi ve Bak' mezarlna gmlmtr.
Onalt ay; onyedi ay sekiz gn; on ay alt gn yaad hakknda da
rivayetler vardr.
1636[6]
brhm'in lm ile gnein tutulmas hdisesini birbirine
balayan, tutulmann bu lm sebebiyle meydana geldiini zanneden
ve bu zannn konumala-ryle etrafa yayan kimseler bulunduu
1198
2- Gne Tutulmas Esnasnda Sadaka
Vermek Bab
5-.......ie (R) yle demitir: Raslullah

zamannda gne tutuldu. Raslullah insanlara namaz
kldrd. yle ki: Namaza durdu ve ayakta durmay
uzatt1637[7]. Sonra rk' yapt; ruk'u da uzatt 1638[8].
Sonra ruk'dan kalkt ve kyam yine uzatt ise de bu

ikinci kyam, evvelki kyamdan az srd. Sonra yine
ruk'a vard ve ruk'u uzatt ise de bu ikinci ruk'u
evvelki ruk'undan ksa idi. Sonra secde etti ve sucdu
uzatt. Sonra ikinci rek'atta da ilk rek'atta yapt gibi
Peygamber tarafndan haber alnnca, halk arasndaki bu yanl

dnceler rd edilen bel bir hutbe ile izle edilmitir.
Gnein hibir kimsenin ne lm, ne de hayt iin tutulmu
olmayaca hakkndaki bu hads, Eb Bekr ile Mugre gibi Eb Ms
el-E'r, Eb Mes'-d el-Bedr, bn Abbs, bn Umer ve ie
{Radyallhu anhum) tarafndan da rivayet edilmitir.
1637[7]
bn Abbs hadsinde birinci rek'atta "el-Bakara Sresi'ni
okuyacak kadar.." denilmi; Eb Davud'un Snen'indeki Urve
rivayetinde, ikinci rek'attaki ilk kyamda "lu mrn Sresi'ni
okuyacak kadar..." denildiinden, bu rek'atlarn ne kadar uzatld
tahmin edilebilir.
1638[8]
Ruk'u kraatle deil, tesbh ve tekbr kabilinden zikrlerie
uzatmtr. Bu da el-Bakara'dan seksen yet okuyacak sre kadar
tahmin edilmitir
1199
yapt 1639[9]. Sonra gne alm olduu hlde
namazdan kt. Akabinde insanlara hutbe yapt. yle
ki: Allah'a hamd ve sena etti, sonra: "bhesiz ki,
gne ile ay, Allah'n yetlerinden iki yettir. Bunlar
hibir kimsenin lm ve de haytndan dolay
tutulmazlar. Sizler bu tutulmay grdnz zaman
hemen Allah *a du edin, tekbr aln, namaz kln.ve
sadaka verin " buyurdu 1640[10]. Sonra da unlar
syledi: "Ey Muhammed mmeti, Allah'a yemin
ederim ki, erkek kulunun veya dii kulunun zina
ediinden dolay Allah Tal kadar kskan olan hibir
kimse yoktur. Ey Muhammed mmeti, Allah'a yemn
ederim ki, benim bilmekte olduumu sizler bilseniz,
muhakkak az gler, ok alardnz" 1641[11]
1639[9]
Kusf namaznn bylece uzatlmas mstehb olup, bu uzatma
dier cemat namazlarnda olduu gibi, cematin rzsna bal
deildir. Zr bu nadiren klman namazlardan olduu iin,
Peygamber'in kldrd gibi klnmas gerekir
1640[10]
Hadsin bb balna dell olan fkras, bu "Sadaka verin"
emridir.
1641[11]
Bu hads ile dierleri, kusf namazndan sonra hutbenin
mstehb olduunu beynda sarihtir. Bu hutbe cumua ve bayram
hutbeleri gibi artlarn cmi'dir.
Peygamber buradaki ve daha sonraki hutbede sahbler Peygamber'in
verdii haberlerde ekk hatra getirmedikleri hlde, haberi yemn ile
1200
3- Gne Tutulmas Srasnda "Es-Salatu
Camiatun" Diye Nida Edilmesi Bab
6-.......Bize Yahya ibnu Eb Kesr tahds edip

yle dedi: Bana Eb Seleme ibnu Abdirrahmn ibni
Avf ez-Zuhriyyu, Abdullah ibn Amr(R)'den haber
verdi. O: Raslullah (S) zamannda gne tutulduu
zaman "nne's-salte cmiatun (-Namaz toplaycdr)"
te'yd etmesi Arab ivesi zere haberi te'kd etmek iindir.

Burada Allah'n gayretinden maksad, bunun lzmdr: Ailesini,
nmsu-nu kskanan kimse, tecvz edenin cezasn tertb ile ukubete
uratrsa, Allah da haramlar ileyenlere iddetli ceza hazrlamtr
demektir, Peygamber'in bu hutbesinin son fkras ok ma'nldr.
Peygamber'in bu szndeki azamet ne kadar teemml edilse az gelir.
Hakkaten "Allah'n azametinin ne olduunu, crm sahihlerinin
urayaca ilh intikaamm iddetini, kyamet hllerini, ate azabnn
iddetini bilseniz" demektir ki, bunlar mhade eden kimsede neve
ile dny sevinci kalmayaca bedhdir. Buradaki "Az glerdiniz"
demek "Glmee hi mecaliniz kalmazd" demek olur.
Umudu korkusuna glib olanlar ise buna "Allah'n geni rahmetini;
hilmi-nin, ltfunun, kereminin derecesini bilseniz, ihmle urattnz
sevbl fiillerin karlmasndan devaml alar; glmee vakit
bulamazdnz" ma'nsm verirler. Peygamber'in bu son szleri
Kur'n'daki u yeti hatrlatyor: "Artk irti-kb etmekte olduklar
gnhlarn cezas olmak zere az glsnler, ok alasnlar" (et-Tevbe:
82).
1201
diye nida edildi, demitir 1642[12]
4- Gne Tutulmasnda mamn Hutbe

Yapmas Bab
Aie ile Esma: Peygamber (S) hutbe yapt,

dediler 1643[13]
7- Bize Yahya ibnu Bukeyr tahds edip yle

dedi: Bana el-Leys ibn Sa'd, Ukayl el-Eyl'den; o da
bnu ihb'dan tahds etti. H ve yine bana Ahmed ibn
Salih tahds edip yle dedi: Bize Anbese (ibnu Hlid
ibn Yezd el-Eyl) tahds edip yle dedi: Bize Ynus
(ibnu Yezd el-Eyl), bn ihb'dan tahds etti. O yle
demitir: Bana Urve, Peygamber'n zevcesi e'den
1642[12]
Bz rivayetlerde "Eni's-saltu cmiatun"; bzlarnda "Bi-salti
cmiaten" (bu kitabn 23. hadsinde); dier bzlarnda da burada
olduu gibi "nne's-salte cmiatun"eklinde zabtolunmutur.
Hepsinin ma'nian "Cematle namaza hzr olun" demektir.
Kusf namaznda ezan da, ikaamet de meru'-deildir. Bu ta'brler
ezan ve ikaamet yerine gemi olur.
1643[13]
Ae'nin hadisi "Gne tutulmas esnasnda sadaka vermek"
babnda mevs-len geti. Esmamn hadsi ise ayn kitabn 16. babnda
gelecektir. te btn bu rivayetler, kusf namazndan sonra hutbe
yapmann delili oluyor.
1202
tahds etti; o yledemitir: Pey-gamber'in haytnda
gne tutuldu. Peygamber (S) hemen mescide kt.
nsanlar O'nun arkasnda saff oldular. Raslullah
Allhu Ekber diyerek tekbrini ald, mteakiben uzun
bir kraatle Kur'n okudu. Sonra Allhu Ekber deyip
uzun bir rk' yapt. Sonra Semiallhu litnen hamideh
deyip doruldu. Secdeye gitmedi ve uzun bir kraat
daha yapt. Bu ikinci kraati birinci kraatten daha
ksadr.Sonra Allhu Ekber deyip uzun bir rk' daha
yapt. Bu ikinci rk' birinciden daha ksadr. Sonra
Semiallhu litnen hamidehu, Rabbena ve lekel-hamdu
dedi. Sonra secde yapt. Bu secdeden sonra sonuncu
(yn ikinci) rek'at iinde de, birinci rek'attakiler gibi
yapp syledi. Bylece Peygamber drt secde iinde
drt ruk'u tam kemle ulatrd. Namazdan kmadan
nce de gne ald. Sonra Raslullah hutbe yapmak
zere ayaa kalkt ve lyk olduu sfatlarla Allah'a
sena etti. Bundan sonra da: "Gne ile ay Allah 'in
yetlerinden iki yettir. Onlar hibir kimsenin lm
ve de haytndan dolay tutulmazlar. Siz bunlarn
tutulmalarn grdnzde hemen namaza snnz''
buyurdu. (Zuhr, yukardaki senedde geen "Bana Urve
1203
tahds etti" sz
zerine atf olarak yle dedi:) Ve Kesr ibnu
Abbs tahds ediyordu ki, baba bir kardei olan
Abdullah ibn Abbs "Gnein tutulduu gn" hadsini,
Urve'nin ie'den rivayet ettii hads gibi tahds ederdi
1644[14]. Zuhr dedi ki: Ben Urve'ye: Senin kardein
Abdullah ibnu'z-Zubeyr Medine'de gne tutulduu
gn {adedde ve hey'ette) sabah namaz gibi kld; iki
rek'at zerine ziyde etmedi, dedim. Urve: Evet, yle
yapt; nk o snneti tecvz etti, dedi 1645[15].
1644[14]
Bu ifdeden Abdullah ibn Abbs'n rivayetinin Hz. ie'nin
rivayetine muvafk olduu sabit oluyor. Nitekim bunu Mslim de
byle tesbt etmitir.
1645[15]
sml'nin rivayetinde: Ben Urve'ye: Vallahi senin kardein
Abdullah ibn Zu-beyr byle yapmad. Kendisi Medne'de bulunup,
am'a yrmek istedii zamanki gne tutulmasnda (adedde ve
hey'ette) sdece sabah namaz gibi kldrd, dedim. O da: Evet; yle
yapt, dedi (Bu Kusf Kitb'mn sonundaki 23. hadsi ta'kb eden
rivayetteki hads).
bn Hazin, Peygamber'in gne tutulmas namazlarnn birinde iki
rek'at namaz kldrp; iki rek'atm birinde "Ve'n-Necm Sresi"ni
okuduuna dir el-Hasen el-Basr'nin mrsel rivayetini aldktan sonra,
yle demitir: Seleften bir taife bununla amel etmitir. Ezcmle
Abdullah ibnu'z-Zubeyr (R) de kusfta dier namazlarda olduu gibi,
yalnz-iki rek'at kldrmtr. Kardei Urve ibnu'z-Zubeyr onu hatya
nisbet etmitir derlerse, biz Urve'yi hatya nisbet etmeyi daha hakkl
buluruz. Zr Abdullah ibnu'z-Zubeyr Raslullah'm sahbsidir ve
bildii ne ise, onunla mil olmutur. Urve ise, bilmedii bir eyi inkr
1204
5- Bab: Kii (Fark Gzetmeksizin)
"Kesefeti'-emsu'" Yahud "Hasefeti'-emsu"
Ta'birlerini Syler Mi?
Ve Yce Allah: "Fe haefe 1-kameru" (ei-

Kiyme: 8) buyurdu 1646[16].
8-.......Peygamber'in zevcesi ie (R) yle haber

vermitir: Raslullah (S) gne kusf ettii, yn
tutulduu gn namaz kldrd. yle ki; ayaa kalkt,
Allhu Ekber diye tekbr ald ve uzun bir kraatle
etmitir (Tecrd Ter., 111,223).

Metindeki kelmdan, kusf namaznn herbir rek'atnda iki rk' yapl-
masnn snnet olduu istidlal edilmitir
1646[16]
et-Kesfve -noktal h ile- el-Hasf kelimeleri hakknda bu
kitabn ilk haiyesinde aklama gemiti. Bu iki kelime, lgat
bakmndan mteradiftir. Gne le ayn tutulmalarna "Kusfn" ve
"Husfn" denir. Cevher'nin es-Saht'mda mu-sv olarak
"Kesefeti'-emsu" ve "Hasefe'l-kameru" denilebilecei beyn edil-
mekle beraber, "Husufun kamer hakknda kullanlmasnn daha gzel
olacan zikretmitir.
Buhar ve Mslim'in rivayetlerinde, gnee ve aya tahsis etmeksizin
her iki lfz birbiri yerine kullanlmtr.
Buhr bu balkta ayn mes'eleyi ele alp, her iki ta'brin
kullanlabileceini gstermi ve bu arada Kur'n'n kamer hakknda
husuf ta'brini kullanmasndan dolay, ay hakknda Kur'n'a uyarak,
bunun daha gzel olacan bildirmi oluyor.
1205
okudu. Sonra uzun bir rk' yapt. Sonra ban
ruk'dan kaldrp Semiallhu limen hamidehu dedi. Ve
yine olduu gibi ayakta dikildi. Sonra uzun bir kraat
yapt. Bu kraati birinci kraatinden az srd. Sonra
yine uzun bir ruk' yapt ise de, bu ikinci ruk'u birinci
ruk'undan ksa idi. Sonra uzun bir secde yapt.
Bundan sonra sonuncu, yn ikinci rek'at iinde de
birinci rek'attaki iler gibi yapt. Sonra gne alm
olduu hlde selm verip namazdan kt. Akabinde
insanlara bir hutbe yapt da, gne ve ay tutulmalar
hususunda: "bhesiz gne ve ay Allah'n
yetlerinden iki yettir. Bunlar hibir kimsenin lm
ve de haytndan dolay husuf etmezler; yn
tutulmazlar. Sizler bunlarn tutulduunu grdnz
zaman hemen namaza snp iltica ediniz" buyurdu.
6- Peygamberin "Allah, gne ve ay

tutulmas ile kullarm korkutur" Szne Aid
Bab
Ve bu sz Eb Ms Peygamber'den olmak
1206
zere sylemitir 1647[17].
9- Bize Kuteybe ibnu Sad tahds edip yle

dedi: Bize Hammd ibnu Zeyd, Ynus (ibn
Ubeyd)'dan; o da el-Hasen el-Basr'den tahds etti. Eb
Bekre (R) yle demitir: Raslullah (S): "bhesiz
gne ile ay Allah'n yetlerinden iki yettir. Bunlar
hibir kimsenin lmnden dolay tutulmazlar.
Velkin Yce Allah bu yetle kullarn korkutur"
buyurdu.
Ve Eb Abdillah el-Buhr dedi ki: Abdulvris
ibnu Sad, u'be ibnu'I-Haccc, Hlid ibn Abdillah ve
Hammd ibn Seleme yukarda ad geen Ynus ibnu
Ubeydillah'tan yaptklar rivayetlerinde "Allah bununla
kullarn korkutur" ksmn zikretmediler 1648[18].
Ve bu hadsi Mbarek ibn Fudle'den, o da el-
Hasen'den rivayet etmekte Ms (ibn sml el-
Tebuzek veya bn Dvd ed-Dabb), Ynus ibn
1647[17]
Buhr bu sz sekiz bb sonra mevslen rivayet etmitir.
1648[18]
Buhr, Abdulvris, u'be ve Hlid'in bu hadslerini bu Kusf
Ktb'mn bb-lar iinde mevsle rivayet etmitir. Sonuncusunun
yn Hammd ibn Seleme'nin hadsini ise Tabern, Haccc ibn
Mnhl tarkinden olmak zere mevslen rivayet etmiti
1207
Ubeyd'e mutbaat etmitir. Bu mutbaa hadsinde el-
Hasen yle demitir: Bana Eb Bekre, Peygamber
(S)'den haber verdi ki, Peygamber: "bhesiz Allah
bunlarla kullarn korkutur" buyurmutur.
Ve yine bu hadsi el-Hasen'den rivayet etmekte
E'as ibnu Ab-dilmelik, Mbarek ibn Fudle'ye
mutbaat etmitir (Ancak bunda "Allah'n bunlarla
kullarn korkutmas" fkras yoktur; bu da mu-
tabaatta art deildir) 1649[19].
1649[19]
Bu mutbaalar ile de o fkrann subtu daha ziyde kat'iyyet
kazanm oluyor. Gne ve ay bizzat Allah'n yetlerinden olduu
gibi, bunlarn tutulmalar da -Peygamber'in birok hadslerinde
buyurduu zere- birer yettir. Gne ve ay tutulmas hakkndaki ilm
izahlar, bunlarn Allah'n azamet ve kudretine dellet eden birer yet
olmalarn kltmek deil, bilhassa daha da takviye eder.
Allah bazen bu yetleri kullarna kendini hatrlatmak, daldklar
gafletlerden uyarmak, sonsuz kudretini ve te'dbini sezdirerek onlar
korkutmak iin de kullanr. Zelzele, yldrm ve dier tabiat
hdiselerini de bunun iin kullanr. Bunda ilme aykr decek hibir
taraf yoktur. Bu gibi tabiat olaylarn korkutmak iin vsta yapacan
u yetinde belirtmitir:'' u^ Vt ob,S'L J-.J; j = Biz (kudretimizin
beyyint ve almetleri olan) yetlerimizi ancak kullarmz korkutmak
iin gndeririz"(el-Isr: 59).
Demek btn tekvn ve tenzl yetlerinin hedefi budur. Bu hususta
Fussi-Iet:37. yeti de zikredilebilir.
Buna gre yalnz gne ve ay tutulmalarnda deil, zelzele, iddetli
rzgr, tfn, gndz karanl gibi herhangi korkun bir tabiat
hdisesi vuk'unda Allah'a snma, O'na du ve niyazda bulunma
tavsiye edilmi oluyor
1208
7- Gne ve Ay Tutulmas Srasnda Kabir
Azabndan Allah'a Snma Bab
10- Bize Abdullah ibn Mesleme, mm

Mlik'ten; oda Yahya ibn Sad'den; o da Amre bintu
Abdirrahmn'dan; o da Peygamber'in zevcesi ie'den
tahds etti ki, bir Yahd kadn'1650[20] (atyye) istemek
zere ie'ye gelmi de ona: Allah seni kabir azabndan
korusun, diye du etmitir. Bunun zerine ie (R)
RasluIIah'a: nsanlar kabirlerinde azb edilirler mi?
diye sormu. Raslullah da: "Ondan, yn kabir
azabndan Allah'a snrm" demitir. (ie dedi ki:)
Sonra Raslullah, (olu brhm'in son demlerini
yaadn haber aldndan) sabah vakti bir binee
binip kt. Derken gne tutuldu. Kuluk vaktinde
dndnde Raslullah (mescid bitiiinde
zevcelerine id olan) hcrelerin aralarna urad.
Sonra kalkp namaza durdu. nsanlar da O'nun
1650[20]
Bu Yahd kadnn ismi hakknda belli bir rivayete
rastlanmamtr. ie'nin yanma gelenlerin iki Yahd kocakar
olduu da rivayet edilmitir
1209
arkasnda dikilip namaza durdular. yle ki: Ra-
slullah uzun bir kyam yapt. Sonra uzun bir rk'
yapt. Sonra ban ruk'dan kaldrd ve uzun bir kyam
daha yapt. Bu ikinci kyam, birinci kyamdan ksa
oldu. Sonra bir uzun rk' daha yapt. Bu da ilk
ruk'dan ksa srd. Sonra ban ruk'dan kaldrp
secdeye vard. Sonra kalkt ve uzun bir kyama durdu.
Bu kyam da birinci kyamdan ksa srd. Sonra uzun
bir ruk'a vard ise de, bu da evvelki ruk'dan ksa
srd. Sonra ban kaldrp secdeye gitti. Sonra
uzunca bir kyama durdu ise de, bu da evvelki
kyamdan ksa srd. Sonra uzunca bir ruk'a vard ise
bu da birinci ruk'dan ksa srd. Sonra ruk'dan
ban kaldrp secdeye vard. Ve namazdan kt 1651[21].
(Hutbede) Allah ne sylemesini diledi ise onlar
syledi. Sonra sahbleri-ne kabir azabndan (Allah'a)
snmalarn emretti 1652[22].
1651[21]
Hz. Aie'nin buradaki kusf namaz ta'rfine gre, bu namazn
iki rek'atnda ikier kyam ile ikier rk' ve birer de secde yaplmtr
1652[22]
Hadsinbb balna dell olan ksm bu son fkrasdir. Nitekim
ba tarafnda da Yuhd kocakarnn ie'ye kabir azabndan koruma
duas yapmas sebebiyle, Aie'nin bunu Raslullah'tan sormas fkras
da bala delildir. Yahd kadnlarn bunu ie'den evvel renip
1210
8- Kusf Namaznda Sucdn Uzatlmas
Bab
11-.......Bize eybn (ibn Abdirrahmn), Yahya

(ibn Eb Kesr)'dan; o da Eb Seleme'den; o da
Abdullah ibn Amr'dan tahds etti. Abdullah ibn Amr
(R) yle demitir: Raslullah (S) zamannda gne
tutulduunda "nne's-salte cmiatun ( bhesiz
namaz toplaycdr -toplayacaktr-)" diye nida edildi.
Bunun akabinden Peygamber (S) bir rek'atta iki kerre
rk' yapt. Sonra kalkp, yine bir rek'atta iki kerre
rk' yapt. Sonra (ka'deye) oturdu. Sonra (ka'dede
iken) gne ald. Rv (Eb Seleme yhud Abdullah
ibn Amr) dedi ki: ie.bana: Daha evvel mrmde bu
haber vermeleri, kabir azabn eski peygamberlerin de mmetlerine

haber verdiklerini dndrr. Eldeki Tevrat nshalarnda deil kabir
azab, hiret bahsi de yoksa da, Tevrat'n elde bulunmayan kadm
nshalarnda mevcd olduuna dellet eder.
Kur'n- Kerm'de de kabir azabna iaret eden yerler vardr. Th:
124. yeti ile et-Teksur Srei'ni buna iaret sayanlar olduu gibi,
Katde ile Rab ibn Enes de '_'y*V ^-^-= Biz onlar iki kerre
azblandtracau"(et-7evbe:l0l) yetinin tefsrinde, iki kerre azabn,
biri dnyda olacan, dierinin de kabir azab olduunu
sylemilerdir (Kastlln)
1211
kadar uzun sren bir su-cdda bulunmamtm, dedi
1653[23].
1653[23]
Hadsin son ksm bb balna kuvvetli bir delildir. Bu kusf
namaz da iki rek'at olarak klnmtr. Metindeki "F secdetin" ta'bri
"Bir rek'at iinde" demektir. Terceme de byle yaplmtr. Bu iki
rek'atn her birinde iki defa rk' yaplm, secdeler de ok uzun
srmtr. Kusf namaznda secdelerin dier namazlardan daha uzun
olduu hakkndaki hadsler ie, Esma bintu Eb Bekr, Eb Hureyre,
Abdullah ibn Amr, Eb Ms, Semure ibn Cundeb ve dier sa-hbler
tarafndan mteaddid lfzlarla rivayet edilmitir.
Fakhlerden.bir takm rivayet tarklerinin en kuvvetlilerine tutunmu
ve bu cmleden ie, bn Abbs ve Abdullah ibn Amr'in iki rek'atta
ikier rk' ile ikier sucd rivayetlerine yapmlardr.
Her rek'atte birden ziyde ruk'u kabul etmeyen Haneffler de dier
sahh hadslere tutunur ve bu iki ruk'iu hadsleri te'vl ederler.
Birden ziyde rk' rivayetlerinin meneini mm Muhammed yle
zh eder: "Pek muhtemildir ki, Peygamber (S) ruk'u dier
namzlardakinden fazla uzatm olduu iin, birinci saffta olanlar -
imm kavmeye kalkt zannyle- balarn kaldrmlar, geri safftakiler
de onlara uymular. Birinci safftakiler Ra-slullah' hl ruk'da
grnce tekrar ruk'a varmlar, geridekiler de onlara bakarak tekrar
ruk'a varmlar. Raslullah kalknca geri safftakiler iki defa rk'
edildi zannederek, kendi mehdlanna gre rivayette bulunmular.
M'-minlerin annesi ie kadnlar saffnda veya hcrelerin birinde,
bn Abbs da yann kkl hasebiyle ocuklar saffnda
bulunduklar iin, geride olanlarn zannedebilecekleri tarzda rivayette
bulunmu olabilirler. Ruk'un taaddd hadsleri ok kuvvetli olmakla
beraber, anlatlarda farkllklar vardr. Binenaleyh hccetlie
elverili deildir".
Hulsa, rivayet tarklerine baklrsa, bu hadslerin hepsi de sahh veya
ha-sendir. Bundan dolaydr ki, hangi birine tutunmu bir taife varsa,
onlara kar rivayetler tenkd yolundan dier sahh hadsler ile veya
kys ile ihticc edilegelmitir.
1212
9- Kusf Namaznn Cemaat Halinde
Klnmas Bab
Abdullah ibn Abbs, Zemzem'in glgeliinde,

toplulua bu namaz kldrmtr 1654[24]. bn Abbs'n
olu Al, insanlar namaz iin toplamtr 1655[25].
bn Hazm, Peygamber'in kusflarn birinde iki rek'at namaz kldrp,

iki rek'atn birinde Ve'n-Necmi Sresi*ni okuduuna dir Hasen
Basr'nin mrsel rivayetini aldktan sonra, yle der: "Seleften bir taife
bununla amel etmitir.
Bu cmleden olarak Abdullah ibnu'z-Zubeyr (Radiyallhu anhuma) da
kusf-ta dier namazlarda olduu gibi, yalnz iki rek'at kldrmtr.
Kardei Urve ibnu'z-Zubeyr onu hatya nisbet etmitir derlerse, biz
Urve'y tahte etmeyi daha hakkl buluruz. Zr Abdullah bnu'z-
Zubeyr, Raslullah'n sahbsidir ve bildii ne ise onunla amel
etmitir. Urve ise bilmedii bir eyi inkr etmitir". Bununla beraber
bn Hazm, shhati sabit olmu hadslerin hepsi ile amel etmeyi caiz
grr (Tecrid Ter., III, 322-323).
Abdullah ibnu'z-Zubeyr'in kusf namazn, sabah namaz gibi birer
rk' H ile kldrd ve kardeinin onun bu fiilini sonradan snnete
tecvz saymasn, "_., Buhr bu Kusf Kitb'nn sonuncu babnn
altndaki mutbaa hadsinde tes-bt etmitir (Kitbu'l-Kusf, 19. bb,
23. hadsin devam).
1654[24]
Bu ta'lk e-fi le Sad ibn Mansr beraberce Sufyan ibn
Uyeyne'den; o da Sleyman el-Ahvel'den olmak zere tahrc
etmilerdir
1655[25]
bn Hacer: Bu habere mevsl olarak vkf olamadm, demitir.
bn Abbs'n olu Al, hicr 40. ylda, Al'nin ldrld gece
domu, bu sebeble kendisine onun ad ve knyesi verilmitir.
Tbi'dir. Doumu 40, lm 114 veya 118 hicret ylndadr. Kendisi
1213
bn Umer de halka cematle kusf namaz
kldrrmtr 1656[26].
12-.......bn Abbs (R) yle demitir: Raslullah

(S) zamannda gne tutuldu da Raslullah ylece
namaz kldrd: Namaza durdu ve takriben el-Bakara
Sresi'ni okuyacak kadar sren uzun bir kyam yapt.
Sonra uzun bir rk' yapt. Sonra ruk'dan ykselip
birinci kyamdan ksaca olmak zere, uzun bir kyam
daha yapt. Sonra ilk ruk'dan ksaca olmak zere,
uzun bir rk' daha yapt. Sonra secdeye vard. (ki
secde yaptktan) sonra, uzun bir kyam daha yapt ve
bu kyam, ilk kyamdan ksa oldu. Sonra ilk ruk'dan
ksa olmak zere uzun bir rk' yapt. Sonra bu
ruk'dan ykselip yine ilk kyamdan ksa sren, uzun
bir kyam daha yapt. Sonra uzun bir rk' daha yapt
ki, bu rk' ilk ruk'dan ksa srd. Sonra secde yapt.
btn Abbas Halfeleri'nn dedesdir. ok secde ettii iin es-Seccd

lkabyle mehurdur (Ayn, Kastalln).
1656[26]
Bundan nceki haberin bakiyyesi olmak muhtemildir. bn Eb
eybe bunun ma'-nsyle bir haberi mevslen rivayet etmitir.
Buhr'nin bunlarn hepsi ile murad, kusf namaznda cematin
meriy-yetine ah id getirmektir
1214
(Secdelerden) sonra gne alm olduu hlde
namazdan kt1657[27]. Akabindeki hutbede:
"bhesiz gne ile ay Allah 'in yetlerinden iki
yettir. Bunlar hibir kimsenin lm ve de hayt iin
tutulmazlar. Binenaleyh sizler bunu (yn bu
ikisinden birinin tutulmasn) grdnzde hemen
Allah ' zikrediniz" buyurdu. Sahbler: Y Raslallah,
biz seni (namaz iinde) durduun yerden bir eye
elinle uzandn grdk. Sonra (yine namaz iinde)
irkilip geri geri geldiini grdk, dediler. Bunun ze-
rine Raslullah: "bhesiz ben cenneti grdm ve
elimle bir salkma uzandm. Eer ben o salkm ele
geirebilseydim, dny bak kaldka ondan yerdiniz
(de tkenmezdi)1658[28]. Ve bana ate de gsterildi. m-
1657[27]
bn Abbs'tan rivayet olunan kusf namazlar ta'rfi er ruk'lu
ve ikier ru-k'Iu olmak zere iki trldr. Bu rivayetteki ta'rfi ikier
ruk'lu ve uzun k-yml, uzun kratli ve uzun ruk'lu olarak, Hz.
ie tarafndan rivayet edilip, daha nce gemi olan kusf namaz
ta'rfine uygun olandr.
1658[28]
Cennet taamnn dnyya msade edilmemesindeki hikmeti
beyn iin sarihlerin kimi: Cennetin yemileri " Kesilmeyen, yasak da
edilmeyen... "(eI-Vka:33) yeti hkmnce, devaml ve bakdir;
dny ise fndir. Fena bulacak yerde, fena bulmayan ni'met
yakmaz; kimi de: Eer insanlar onu grm olayd mnlar, mn
bi'-ahde olurdu, hlbuki onlar gaybe mn ile mkellef olup, el-
1215
rmde bugn grdm kadar irkin, berbad hibir
manzara grmemitim. Ve cehennemin ahlsinin
ounu da kadnlar olarak grdm" buyurdu.
Sahbler: Y Raslallah, ne sebeble (kadnlarn ou
cehennemlik oluyorlar)? diye sordular. Rasiullah:
"Kfrleri sebebiyle" buyurdu. Allah'a mn etmiyorlar
m? yenildi. Raslul-lah: "Kocalarna kar ni'mete
nankrlk ederler. yilie kar kf-rn ederler.
Onlardan birine btn mr boyu (yhud btn
zaman) iyilik etsen de sonra senden (holanmad
ufack) bir ey grse: Senden hibir hayr grmedim ki,
der" buyurdu 1659[29].
En'm: 158. yeti mcebince tevbe kaps belki kapanrd. Hlbuki

mn ve tevbeden nasb alacak ok kimseler vard. Bu men' ite onlar
hakknda byk -bir ltuf olmutur, demiler. Kimi de: Cennet
amellerin mkfatdr. Bu da ancak hrette olur. Onun iin bu yetin
izhr men' olundu, demilerdir. Bu grlerin hepsi akl olup, nakl
delle dayanmyor.
1659[29]
Hadsin son fkras, kadnlarn daha ok hislerine ve
duygularna malb olduklarn ve buna gre hkm verdiklerini
anlatmaktadr.
1216
10- Gne Tutulmasnda Kadnlarn
Erkeklerle Beraber Namaz Klmalar Bab
1660[30]
13-.......Esma bintu Eb Bekr (R) yle demitir:

Gne tutulduu vakitte ben, Peygamber'in zevcesi
ie'nin yanna geldim. Bir de grdm ki, insanlar hep
ayaktalar; namaz klyorlar. ie de di-kelmi, namaz
klyor. nsanlara ne oluyor? dedim. ie, eliyle gk-
yzne doru iaret etti de: Subhnallhi dedi. Ben^
Bu bir yet mi (yn azb veya kyamet almeti mi)?
diye sordum. ie bayle evet diye iaret etti. Esma
dedi ki: Bunun zerine ben de namaza durdum.
(Kraatin uzamasndan dolay) nihayet zerime
baygnlk geldi. Ben (yanmdaki krbadan) bamn
stne su dkmee baladm. Ras-lullah namazdan
knca Allah'a hamd ve sena ettikten sonra, yle
buyurdu: "Cennet ve cehenneme kadar evvelce bana
gsterilmemi hibir ey kalmad ki, bu makaammda
1660[30]
Buhr bu balkla, kadnlar bundan men' edenlerin kavlini
redde iaret etmitir. Bu, Sevr ve bz Kfeliler'den menkl olup,
kadnlar teker teker namaz klarlar, demilerdir (bn Hacer).
1217
grm olmayaym. Bana vahy olundu ki, sizler
kabirlerde Mesth Deccl (yznden ekilecek) fitnelere
benzer, yhud ona yakn bir imtihana
uratlacaksnz". Aradaki rv: Esma bu ta'brlerin
hangisini syledi, bilmiyorum, dedi. "(Kabre girdikten
sonra) her birinize gelinecek de kendisine: Bu zt
hakkn^ daki (yn Muhammed hakkndaki) bilgin
nedir? diye sorulacak. M *-min yhud yakn sahibi
olan kimse -Rv: Esm'nn hangi sz sylediini
bilmiyorum, dedi-: O, Muhammed'dir. O, Allah'n
da'vetine icabet edip mn getirdik ve (eserine) uyduk,
diyecek. Bu cevb zerine o ahsa: Yat da iyice rahat
et; biz senin kat'inanc olduunu bildik, denilecek.
Kabirdeki kimse mnafk yhud kalbinde bhe olan
biri ise -Rv yine, Esm'nn bu szlerden hangisini
sylediini bilmiyorum, dedi- o soruya karlk: Ben
bilmiyorum. ittim. nsanlar bir-eyler sylyorlard,
ben de onu syledim, diye cevb verecektir".
1218
11- Gne Tutulmas Srasnda Kleye
Hrriyet Vermeyi Seven Kimse Bab
14-.......Burada Esma: Yemn ederim ki,

Peygamber (S) gne tutulmas dolayisyle kle azd
etmeyi emretti, demitir 1661[31].
12- Mescid inde Gne Tutulmas

Namaz Klnmas Bab
15-.......Bana Mlik, Yahya ibnSad'den; o da

Amre bintu Abdirrahmn'dan; o da ie(R)'den tahds
etmitir. Bir Yahd kadn birey istemek iin ie'nin
1661[31]
Kle azad etmeyi tavsiye etmesi, bunun iyilik vecihlerinin en
yksei olmasn-dand.r. Yoksa buna imkn bulamayanlarn dier
iyilik yollarndan hangilerini yaparlarsa girimeleri mendbdur.
Buradaki emr, vucb iin deil, nedb vd iq eder.Peyga,?ber'Ln bu
emrinde bir hikmet de-u idi: M'minlerin tahayyl bile arm nTanaT f
"^ olmak iin, can azd etmelerini, AllaS kuL kaama en S- ?nbnnden
hrdyete Ckaala"n htra getirmek, bu ma-kaama en munasb olan
vasiyetlerdendir. Nitekim baka bir hadste
MrlZLrT' AHak Tam dQ QZd lmm her uzvu ****- *M edenin
bir uzvunu cehennem ateinden azd eder" buyurulmustur. Efdal olan
ite budur. Buna gc yetmeyen de: " & & ju ^ = Cehennem
ateinden hi
olmazsa yarm hurma sadaka vererek korununuz'' vasyyeti ile amel
etmesi gerekir (Tecrd Ter., 111,343.344)
1219
yanna gelmi ve ona: Allah seni kabir azabndan
korusun diyerek du etmi. Bunun zerine ie,
Raslul-lah'a: nsanlar kabirlerinde azb edilirler mi?
diye sormu. Raslul-lah da: ' 'Ondan (yn kabir
azabndan) A ilah 'a sn nm'' buyurmutur. Sonra
Raslullah, (olu brahim'in vefat sebebiyle) sabah
vakti bir binee binip kt. Derken gne tutuldu.
Raslullah kuluk vaktinde (cenazeden) dnd de
(ailelerine mahss olan) hcreler arasna urad
1662[32]. Sonra (mescidde) ayaa kalkp namaza durdu.
nsanlar da arkasnda namaza durdular. Raslullah
uzun bir kyam yapt, sonra uzun bir rk' yapt. Sonra
ruk'dan ykselip uzunca bir kyam daha yapt. Bu,
evvelki kyamdan ksa srd. Sonra uzun bir rk'
daha yapt; bu da evvelki ruk'dan ksa srd. Sonra
ruk'dan ykseldi ve uzun bir secde yapt. Sonra ayaa
kalkt, yine uzun bir kyam yapt. Bu da evvelki
1662[32]
Ailelerine mahss olan bu hcreler, mescide bitiik olduu iin
"Hcrelere urad, sonra ayaa kalkp namaza durdu" demesi, bu
namazn mescid inde klndn ifde ediyor. Mslim'deki
Sleyman ibn Bill rivayetinde mescidde klnd sarahatle fde
edilmitir. Hadsin bb balna dell olan ksm da burasdr. Bundan
dolay gne tutulmas namaz sahrada klnd gibi, mescidde
klnmas da snnet oluyor.
1220
kyamdan ksadr. Sonra uzun bir rk' yapt. Bu rk'
da evvelkinden ksadr. Sonra tekrar uzun bir kyam
yapt. Bu da evvelki kyamdan ksa srd. Sonra uzun
bir rk' daha yapt ki, bu da evvelki ruk'dan ksadr.
Sonra secde yapt. Bu secde, evvelki sucddan ksa
srd. Sonra namazdan kt. Mteakiben Raslullah
(hutbede) Allah ne sylemesini diledi ise onlar syle-
di. Sonra sahblerine kabir azabndan Allah'a
snmalarn emretti.
13- Bab:
"Gne hibir kimsenin lm ve de hayt iin

tutulmaz".
Bu hadsi Eb Bekre Nufey' bnu'l-Hris,
Mugretu'bnu u'be, Eb Ms el-E'r, Abdullah ibn
Abbs ve Abdullah ibn Umer -Allah onlardan raz
olsun- rivayet etmilerdir 1663[33].
16-.......Eb Mes'd el-Ensr (R) yle demitir:
1663[33]
Bu, sahblerin haber verilen u rivayetlerinin hepsi, bu kitabn
bblarnda mev-slen nakledilmi bulunmaktadr
1221
Raslullah (S): "Gne iie ay, hibir kimsenin
lmnden, ve haytndan dolay tutulmazlar. Lkin
bunlar Allah'n yetlerinden iki yettir. Bunlarn
tutulduklarn grnce hemen namaza durun"
buyurdu.
17-.......ie (R) yle demitir: Rasluliah

zamannda gne tutuldu. Peygamber ayaa kalkp
insanlara namaz kldrd. yle ki: Kraati uzatt. Sonra
ruk'a vard ve ruk'u uzatt. Sonra ruk'dan ban
kaldrd ve tekrar kraati uzatt. Bu ikinci kraati,
birinci kraatinden ksarak idi. Sonra tekrar ruk'a
vard ve bu ruk'u birinci ruk'undan biraz eksik
uzatt. Sonra ruk'dan ban kaldrd. Akabinde iki
secde yapt. Sonra ayaa kalkt ve bu ikinci rek'atta da
birinci rek'atta yapt gibi yapt. Sonra hutbeye kalkt
da: "bhesiz gne ile ay, hibir kimsenin lm, ve
hayt iin tutulmazlar. Lkin bunlar Allah'n
yetlerinden iki yettir ki, Allah bunlar kullarna
gsterir. Sizler bu tutulmay grdnz zaman hemen
1222
namaza snnz" buyurdu 1664[34].
14- Gne Tutulmas Zamannda

Zikretmek Bab
Bu, gne tutulmas srasnda zikr etmeyi, bnu

Abbs (R) rivayet etti1665[35].
18-.......Eb Ms el-E'r (R) yle demitir:

Gne tutuldu.Bunun zerine Peygamber (S) bunun
saat (yn kyamet almeti) olmasndan korkarak
belinleye belinleye tella kalkt ve mescide geldi. Ve o
zamana kadar asla yaparken grmediim en uzun
kyam, en uzun rk' ve en uzun sucdlarla namaz
kldrd 1666[36] ve: "Allah
1664[34]
Metindeki el-Feza aslnda masdrdr. Belinleme ve uunmadr
ki, anszn zuhur eden korkun bir hdise zerine insana arz olan
rkeklik ve korku demektir. l ile sgalandnda yardm istemek ve
bir kimseye snmak ma'nsmadr.. (Kaatns Ter.).
1665[35]
bn Abbs'n bu rivayeti, ayn kitabn "Kusf namazn cemat
hlinde klmak bb"nda gemitir.
1666[36]
Kattu" kelimesi, kaaideye gre menf maziden sonra gelir. Bu
rivayette ise Ysuf:85. yetinde olduu gibi " (L-) = M"siz olarak
"iui i jj= â' eytuhu kattu yef'aluhu" suretinde gelmitir. Bununla
beraber dier bz nshalarda kaaideye uygun olarak "fak i ^jU "
1223
Tal'mn gndermekte olduu ite bu yetler,
hibir kimsenin lmesinden, ve haytndan dolay
olmaz. Lkin Allah bu tutulma ile kullarn korkutur.
Binenaleyh sizler bu kabilden (korkun) birey
grdnz zaman hemen Allah' zikr etmeye, Allah'a
dua etmeye ve Allah'tan mafiret istemeye (koyulup)
snnz" buyurdu 1667[37].
15- Gne ve Ay Tutulmas Srasnda Dua

Etmek Bab
Bu srada du etme hadsini Eb Ms ile Aie
eklinde de zabtedilraitir.
Eb Musa'nn: "Peygamber bunun saat olmasndan korkarak tella
kalkt..." ifdesi, kendince Peygamber'in sr'atle yerinden kalkmasnn
sebebini gstermi gibidir. Geri byle bir hdiseden korkulmasnda
hakl sebebler vardr: "Fakat insan nndeki (o kyameti) yalanlamak
diler; kyamet gn ne za-mnm, diye sorar, tte gz (hayretle ve
dehetle) kamat, ay tutulduu, gnele ay bir araya getirildii
zaman, o gn insan 'Ka nereye?' diyecek., "(el- Kyme:5-10); "Biz
yetleri ancak korkutmak iin gndeririz" (e\4srZ;59) bu se-bebleri
gsterir.
Byle olmakla beraber Peygamber'in buradaki sr'atli ve tell
hareketi, peygamberliin son ylnda tekerrr umulmayan ve devam
bir iki saate sabilecek olan bu hdiseyi, en mhim bir ird ve ta'lm
vazifesi saymas ve bu frsat karmamaya gayret etmesidir.
1667[37]
Hadsin son fkras, bb balna dell olan yeridir.
1224
(R) Peygamber(S)'den sylemilerdir 1668[38]. .:
19-.......Bize Ziyd ibnu Ilkatahds edip yle

dedi: Ben Mugre ibnu u'be'den iittim, yle diyordu:
Peygamber'in olu brahim'in ld gn gne
tutuldu. nsanlar, gne brahim'in lm iin
tutuldu, dediler. Bunun zerine Raslullah (S):
"bhesiz gne ile ay Allah 'in yetlerinden iki yettir.
Bunlar hibir kimsenin lm ve de hayt iin
tutulmazlar. Sizler bunlar (tutulmu) grdnz
zaman hemen Allah 'a du ediniz ve alp parlayncaya
kadar namaz klnz" buyurdu 1669[39].
1668[38]
Eb Musa'nn hadsi bundan nce geti. ie'nin hadsi ise
gelecek olan bbdadir.
1669[39]
Peygamber'in bu olu hakknda 5 numaral haiyede ksaca
bilgi verilmiti. Peygamber hutbesinin bu ksm ile yldzlarn
yeryzndeki vakalara messir ol duu hakknda -ve hatt imdi bile
avmm arasnda- yaayan btl bir i'tikaad bertaraf etmi oluyor.
Gne de, ay da Allah'n kudretine musahhar iki mahlkudur. Baka
mahlklara tasallut ederek, mesel yeryznde lm gibi, harb gibi,
karanlk ve ktlk gibi zararlar meydana getirmeye kaadir
olamadklarndan baka, Allah'n teshri ile musahhar olduklarndan
kendi nefislerinde vki' olan hdiseleri bile def ve ref etmekte zerre
kadar dahi ve te'srleri yoktur. Gne, brahim'in lmnden dolay
tutuldu demek, yldzlarn te'srlerine inanlmas btl inancna benzer,
te Peygamber, gne ve ayn kimsenin lm ve hayatiyle alkal
olmadn, husuf ile kusfun, bunlarn kendilerine gre konulmu
1225
16- mamn, Gne Tutulmas
Hutbesinde "Amma Ba'du" (Hitab Ayrmn)
Sylemesi Bab
Ve Eb Usme yle demitir: Bize Him (ibn

Urve) tahds edip yle dedi: Bana Munzir kz Ftma,
Esm'dan haber verdi. O, yle demitir:
Raslullah (S), gne karanlktan alm olduu
hlde namazdan kt. Akabinde hutbeye giriti. yle
ki: Evvel Allah'a lyk olduu sfatlarla hamd etti.
Sonra "Amma ba'du" dedi 1670[40].
kaannlara gre cereyan ettiklerini, bu vesle ile ve en gzel ekilde

retmi, yanln, hurafenin yaylmasna frsat vermemitir.
1670[40]
Buhr, bu bal iinde Esma hadsini ksaltlm ve muallak
hlde getirmitir. Bu hads, bu tarkten olmak zere mufassal olarak
Kitbu'l-Cumua'da da gemitir.
Amma ba'du, Arab hatblerinin emrler huzurunda ind eyledikleri
hutbede duadan sonra getirmekte olduklar bir kelimedir.' 'Sana olan
bu duamdan sonra*' takdirindedir. lk defa Dvd Peygamber yhud
bir kavle gre Ka'b ibnu Lueyy tekellm eylemitir. Melliflerin
dibacelerde "Amma ba'du" szleri, "Besmele, hamdele ve salvele'den
sonra" takdirinde olur (Kaatns Ter.).
Buna, Allah'a hamd ve senadan ibaret olan hutbe girii ile asl hutbe
arasn ayrd iin "Faslu'l-hitb = Hitb ayrm" denilir. "Szn
bundan tesine gelince:" denilmi oluyor.
1226
17- Ay Tutulmasnda da Namaz Klmann
Mer'luu Bab
20-.......(Eb Bekre-R-:) Raslullah zamannda

gne tutuldu da, Raslullah (S) iki rek'at namaz
kldrd, demitir1671[41].
21-......, Eb Bekre (R) yle demitir:

Raslullah zamannda gne tutuldu. 3unun zerine
Raslullah ridsn arkasndan srk-leye srkleye
(odasndan) darya kt da nihayet mescide
Demek ki, Peygamber'in bu hutbesi de, cumua ve bayram hutbeleri

hey'e-tinde ve grne gre namaz hutbesi olarak artlarn cami'
olmak zere rd buyurulmutur
1671[41]
Buhr burada Eb Bekre hadsini iki tarikten ksa ve uzun
olarak getirdi. Ksa olanda ne lfz, ne de ihtiml olarak ayn zikri
yoktur diye i'tirz edildi. Buna Buhr, ksa olan hads, uzun hadsin
bir ksm olduunu beyn etmek istedi. Uzuna gelince, ondaki
"bhesiz gnele ay..." kavlinden sonraki "Bu tutulma olduu zaman
namaz klnz" emrinden, kasdedilen hkm (yn ay tutulmasnda da
namaz klma hkmjalnr diye cevb verilir. Kald ki, bu hadsin ~\
bz tarklerinde "Bu ikisinden Biri tutulduu zaman..." eklinde
gelmitir (bn Hacer).
Onalt rakamyla geen Eb Mes'd hadsinde de gne ve ay
zikredildikten sonra, onlara dnen teriiye zamr ile, onlarn
tutulmalar akabinde namaz emredilmiti. Binenaleyh, o da bu hkme
dell olabilir (Kastalln).
1227
vard1672[42].
nsanlar da O'nun yanna toplandlar.
Raslullah insanlara iki rek'at namaz kldrd. Gne
de ald. Bunun akabinde Raslullah yle buyurdu:
"bhesiz gne ile ay Allah'n (yaratt) yetlerden
iki yettir. Ve bunlar hibir kimsenin lmnden
dolay tutulmazlar. Bunlarda tutulma olduu zaman,
sizin banza gelen bu hl alncaya kadar namaz
klnz ve dua ediniz" buyurdu. (Rv dedi ki:) Bu hut-
benin sebebi u oldu: Peygamber'in brhm adiyle
sylenen bir olu vefat etti de (bz) insanlar bu
1672[42]
Buradaki eteklerini srmek ve yrrken toplamamak
dikkatsizlii, birok hadslerde nehyedilen rid srmek kablinden
deildir. Bu etek srme kibir ve azamet eseri olursa kt denmitir.
Burada ise slm'dan sonra yeni meydana gelmi olan bu hdisenin
ehemmiyeti ve mmetine bir azb inmesinden dima endieli olan
Peygamber'in hdise ile ifrat derecede meguliyeti bu i'tinya vakit
brakmamtr. Yoksa Peygamber kadar tev2'da kararl hibir ferd
yaratlmam olduunda bhe yoktur. Hatt Peygamber o kadar tel
ve acele ile hcresinden kp mescide doru yrmtr ki, Esma
bintu Eb Bekr'in Ms lim'deki rivayetine gre, feza'm (korkunun)
iddetinden tr kendi rids yerine yanllkla kadnlarn
feracelerinden birini giyip dar km, rids hemen arkadan
yetitirilmitir. Bu tel ve acelenin sebebi, Eb Ms el-E'r'nin fik-
i rince bu hdisenin kyamet almeti olmas korkusu idi (14. Bb,17.
hads).
1228
hususta dedikodu etmilerdi 1673[43].
18- Bab: Kusf Namaznda lk Rek'at

Daha Uzundur 1674[44]

gne tutulmasnda sahblere iki rek'at iinde drt
rk' olarak namaz kldrd. lk ruk*lar daha uzundur
1675[45].
1673[43]
nsanlar Chiliyye'deki "Gne ile ay lemde bir lm ve
zarardan dolay deime cb ettirirler, yn tutulurlar" eklindeki
i'tikaadlann sylemilerdi. Raslullah hemen o 'tikaadm btl
olduunu bildirmitir (Kastalln).
1674[44]
Yn kusf namaznda birinci rek'atm ruk'lar derece derece
daha uzundur. Bu birinci rek'at ikinciden; kinci rek'at ncden;
nc rek'at da drdncden daha uzundur demektir.
1675[45]
bn Battal yle dedi: Birinci rek'atn, iki kyam ve iki rk' ile
beraber, yine kyam ve rjk'laryle birlikte ikinci rek'attan daha uzun
olduunda ihtilf yoktur. limler ikinci kyam ile iki ruk'nun, birinci
kyam ile iki ruk'undan daha ksa olduunda ittifak ettiler de, ikinci
rek'atn ilk kyam ile ruk'u hususunda ihtilf eylediler. Bu ihtilfn
sebebi ise " JjV rL jj yj= O ilk kyamdan ksadr" sznn
ma'nsnm anlalmamasdr. Acaba bununla murd, ikinci rek'attan
olan birinci midir, yhud da zamr cem'ine mi dnmektedir? Bu tak-
dirde herbir kyam, kendinden ncekinden ksa olur... (Kirmn, bn
Hacer, Ayn, Kastalln).
1229
19- Kusf Namaznda Kraati Aktan
Okumak Bab
23-.......bize el-Veld (el-Kura) tahds edip

yle dedi: Bize bnu Nemir (Abdurrahmn ed-
Dmak) haber verdi. O, bn ihb'dan; o da Urve'den;
o da ie(R)'den iitti ki, Peygamber (S) kusf na-
maznda kraatini aktan okumutur 1676[46].
1676[46]
Kusf namaz kraatinde aktan ve gizli okumak mes'elesi
munzaaldr. Bu hadsteki "Kusf" lfzn kamere hamledenler
husufta cehr, kusfta gizli okumaya tutunmulardr. Zr birincisi
gece namaz,'dieri gndz namazdr. Ancak hadsteki kusf,
hassaten kamer husufu demek olmad dier tarklerle sabit
w olduundan, Tirmiz'nin nakline gre husufta da, kusfta da cehren
kraat mm Mlik, Ahmed ve shk ibn Rhye'nn mezhebidir...
ki kusfta cehre kaail olanlar, buradaki hadse tutunurlar. Gne
tutulmasnda gizli okumaya kaail olanlar ise Semure ibn Cundeb (R),
Trmz.Eb H!- Dvd, Nese, bn Mce ve Tahv taraflarndan
tahrc edilen ve Tirmiz'nin "Bu hasen, sahh bir hadstir" kaydyle
shhati gsterilen hads ile, bn Abbs'-m "Ben kusf namaznda
Peygamber (S)'den bir kelime bile iitmedim" hadsidir ki, bu son
hadste bn Abbs, Raslullah'm yambanda namaza durduunu haber
veriyor...
Lkin cehre kaail olanlar, bn Abbs hadsinin hep rk yollardan
rivayet edilmekle beraber, Peygamber'e yakn durduu da bu rk
yollardan olsun sabit olmadn, Semure ile bn Abbs'n geri
aftlarda kalp, kraati iitmemi olduklar muhtemel olduunu, kusf
namaznda ie'nin cehr riv yeti birok yollardan sabit olmu bir
hads olduu gibi, Al ibn Eb Tlib'in de gne tutulma namazm cehf
ile kldrdn bn Huzeyme ile Tahv'nin sahh isndlarla zikretmi
1230
Peygamber kraatini bitirdii zaman Atthu Ekber
deyip ruk'a vard. Ruk'dan ykseldii zaman
Semiallhu limen hamidehu, Rabbena ve lekeH-hamd
dedi. Sonra kusf namaznda tekrar kraate balard ki,
iki rek'at iinde drt rk ile dTt secde ederdi. (Yine
Veld dedi ki:) el-Evz ve ondan bakas yle dedi:
Ben ez-Zuhr'den iittim; o da Urve'den; o da
ie(R)'den (O, yle demitir)1677[47]: Raslullah (S)
zamannda gne tutuldu da Raslullah, Bi 's-salti
cmiaten (yn cematle namaza hzr olun) diye nida
etmek zere mund kard. Akabinde ne geti ve iki
rek'at iinde drt rk' ile drt secde yaparak, kusf
namazn kldrd.
Veld yle dedi: Ve yine bana Abdurrahmn
ibnu Nemir haber verdi. O, bnu ihb'dan bunun
(yn birinci hadsin) benzerini iit-mitir. bn ihb
ez-Zuhr dedi ki: Ben Urve'ye hitaben: Senin kardein
byle yapmad. Kardein Abdullah ibnu'z-Zubeyr
Medine'de kusf namaz kldrd zaman, sabah
namaz gibi iki rek'at namazdan bakasn kldrmad,
olduklarn, i'tirz makaammda sylerler... (Tecrd, Ter., III, 349-350).

1677[47]
Bunu Mslim, mevslen rivayet etmitir
1231
dedim. Urve: Evet, nk o snnete denk dremedi,
dedi1678[48]. Kusf namaznda kraati aktan okumak
hakkndaki bu hadsi, ez-Zuhr'den rivayet etmekte
Sufyn ibnu Huseyn ile Sleyman ibnu Kesr, bnu
Nemir'e mutbaat etmilerdir 1679[49].
17- EBVBU SUCD'L-KUR'N

(Kur'n 'n Secde Edilecek Yerlerine id Bblar)
1680[1]
1678[48]
el-Kusmeyhen rivayetinde: " i*-Ji 'u-* l J*t & = Snnette
hat ettii iin" eklindedir. Bu rivayet, 4. Babn 7. hadsinde de
gemi ve oradaki haiyede de ksaca bilgi verilmiti
1679[49]
Sufyn ibn Huseyn'inkini Tirmiz, Sleyman ibn Kesr'inkini de
Ahmed ibn Han-bel mevslen rivayet etmilerdir (Kastalln).
1680[1] el-Msteml nshasnda bu ekilde gelmitir. Dierlerinin
rivayetlerinde "Bbu m ce f sucdi'l-Kur'n ve snnetih (el-

Asl'de: Ve snnetih) - Kur'n'n secdeleri ve tilvet secdesinin
1232
snnetlii hakknda gelen hadsler bab" eklindedir. Eb Zerr
nshasnda Besmele dmtr.
Kur'n- Kerm'in ondrt veya onbe yerinde okuyann da,
dinleyenin de secde etmesi gereken Secde yetleri vardr.
Elimizdeki basl Mushaf'larda bunlarn yalnz ondrd
iaretlenmitir. Bu secde yerleri, srasyla unlardr:
1. el-A'rf: 206 8. el-Furkaan: 60 12. Fussilet:37
2. er-Ra'd:I5 9. en-Neml:25 (-26; Mlik 13. en-Necm:62
3. en-Nahl:49-50 ve afi'ye gre) 14. el-nikaak:21
4. el-sr:107 10. es-Secde:15 15. el-Alk:19
5. Meryem:58 II. Sd: 24 (Burada secde etmek
6. el-Hacc:18, 77 Mlik ve afi'ye gredir.
Hanef'ye gre burada secde yoktur.)
Bu secde yetlerinin saysn onbeten on'a kadar indiren
grler de vardr. bnu Eb eybe'nin bnu Mes'd'dan
rivayetine gre, Azimu Sucd, yn vazgeilmeyecek olan
secdeler Ben srl, el-sr, Ve'n-Necm, el-lnikaak ve kra'
bi's-mi Rabbike olmak zere betir. Yine bnu Eb eybe'nin
Al'den rivayetine gre Azimu Sucd, Elf Lm Tenzil, H Mm,
Ve'n-Necmi, kra' bi's-mi Rabbike olmak zere drttr. Azimu
Sucd tr diyen de vardr.
Tilvet secdesinin sebebi, okuma, iitme ve iktiddr.
Binenaleyh okuyan secde edecei gibi, iiten de secde eder.
Cemat iinde olup iitmeyen de, imma uyarak secde eder.
Hanefler'e gre tilvet secdesi okuyana, kasdl kasdsz iitene
vcibdir. nk Hakk Tal yle buyurur:
a. " jjilj M oij \j& ts iij a>Uj/5l (4L = Onlara ne oluyor ki
mn etmiyorlar, karlarnda Kur 'n okunduu vakitte secde
etmiyorlar * '(el-fnikaak:20-21);
b. "tj-i^tj _.LJj= Artk Allah'a secde edip ibdet etfm'z"(el-
Hacc:77);
c. " uîj i>-ij = Secde edip Allah'a yaknlk peyda _/*'{el-
Alk:i9). Son iki yetteki emirler vucb iin olduu gibi, ilkinde
de Kur'n' iitip
secde etmeyenler, Allah tarafndan ktleniyor.Zemm ve
ktleme ise ancak vacibin terkine terettb eder.
1233
Peygamber (S) Mekke'de iken Ve'n-Necmi Sresi'm
okudu da bunun sonunda secde yapt. O'nunla beraber
olanlar da, bir ihtiyar mstesna (m'min ve mrik)
hep secdeye vardlar. O ihtiyar kimse de bir avu akl
veya toprak alp alnna gtrd ve: Bu kadar bana
yeter, dedi. te o kimse ki, ben onu bundan sonra
(Bedr'de) kfir olarak ldrlm grdm 1681[2].
1- Es-Secde, Yani Elf Lm Mm.

Tenzlu'1-Kitb Sresinin Secdesi Bab
afi'ye gre tilvet secdesi mekked snnettir. Bir rivayete gre

Mlik, mm Ahmed, sjk, Evz, Dvd Zahir de snnettir
demilerdir.
1681[2] Mellif Buhr niin Ve'n-Necmi ile balad? dersen;
nk bu, iinde secde bulunup ilk indirilen sredir diye cevb

veririm. Nitekim Buhr'deki tsrl rivayetinde byle sabittir.
kra' Sresi ilk indirilen sre olduunda icm' vardr diye i'tirz
edilirse, kra'dan ilk nazil olan ba tarafdr. Onun geri taraf
Eb Cehl'in Peygamber'i namazdan nehyetmesi hakkndaki
hads delleti ile daha sonra nazil olmutur diye cevb verilir.
Mellif bu hadsi yine burada, Peygam-ber'in Bi'seti'nde,
Maz'de ve Tefsr'de getirmitir (Kastalln).
1234
Peygamber (S) cumua gn sabah namaznda Elf Lm
Mm. Tenzlul-kitbi l reybefh min RabbVl-lemn,
yn es-Secde Sresi ile Hel-et ale'l-insni... Sresini
okur idi1682[3],
2- Sad Sresi'ndeki Secde Bab
3-.......bn Abbs (R): Sd Sresi'ndeki secde,

kat'iyetle emredilmi secdelerden deildir. Hlbuki
ben Peygamber(S)'i, bu srede secde ederken
grmmdr, dedi 1683[4].
1682[3] Bu hadste secde tasrh edilmedi. Fakat Tabern'nin el-

Mu'cemu's-Sagtr'indeki Al hadsinde t tasrh vardr. Al (R):
Peygamber (S) sabah namaznda Tenzl es-Secde Sresi'nde
secde etti, demitir (Kastalln).
tbnu Battal: limler, es-Secde Sresi'nde secde etmek zerine
ittifak etmiler, ancak bu sre ile klman namaz iindeki secde
hususunda ihtilf eylemilerdir, demitir (bn Hacer).
Bu hads, Cumua Kitbi'nda da gemi ve gerekli aklamalar
orada verilmiti.
1683[4] Hads metninde geen azim, azmet'in cem'idir. el-Azm,
ve'l-Azm, ve'1-Azme bir nesneyi ilemee kat' kalb balamakla

kasd ve tevecch klmak ma'nsma-dr. Bir kavle gre bir ite
ciddi sa'y ve ihtimam eylemek ma'nsnadr...
el-Azim, azme'nin cem'idir,... ve Allah Tal'nm kullarna emr
ve cb eyledii farzlardan ibarettir (Kaams Ter.).
Azme, aslnda bir eye gnl balamak ma'nsma konulmu
iken, sonra Allah'n emir ve cb eyledii farzlarda
1235
3- Ve'n-Necmi Sresi'ndeki Secde Bab
Bu sredeki secdeyi bn Abbs,

Peygamber(S)'den olmak zere syledi 1684[5].

Peygamber (S) Ve'n-Necmi Sresi'ni okudu da
bitiminde secde etti. Oradaki topluluktan hibir ferd
kalmayp, muhakkak secde etti. O topluluktan bir
kimse de bir avu akl veya toprak ald da onu yzne
doru ykseltti ve: Bu kadar bana yeter, dedi. Yemn
olsun, ben o kimseyi sonra kfir olarak ldrlm
kullanlmtr.
Sd Sresi'ndeki secdenin subtu hakknda pek ihtilf yoktur.
Yalnz htilf, bu 'secdenin azmetli secdelerden, yn kat'yetle
emredilmi ve farz klnm secdelerden olup olmadndadr.
imm afi, bn Abbs'm metindeki "Sd, azmetli secdelerden
deildir.." szyle hccet getirerek: "Sd secdesi vcib deildir.
Bu bir kr secdesidir. Namaz hricinde mstehb olarak
secde edilir; namazda haramdr" demitir.
Eb Hanfe ile ashab ise bn Abbs'n mcerred itihadn ifde
eden bu rivayetle amel etmeyip, Buhr'nin Sd Sresi'nin
tefsrindeki nassa dayanan ve Peygamber'in fiilini bildiren
rivayetlerini terch etmilerdir
1684[5] bn Abbs'n bu hadsi, bundan sonra gelecek olan bbda
mevslen sevk edilmitir (4. Bb'n 5 rakaml hadsi).
1236
grmmdr 1685[6].
4- Mrik Kii Pis ve Onun in Abdest

Almak (Bahis Konusu) Olmad Halde,
Mslmanlarn Mriklerle Beraber Secde
Etmeleri Bab1686[7]
Ve bn Umer (R) abdestli olarak secde eder idi

1687[8].
1685[6] Bu hads de, kk lfz farkyle, bblarn ba tarafnda

gemiti.
1686[7] Buhr'nin tilvet secdesi iin abdest almann art
olmayacana, mriklerin abdestsiz olarak secde etmeleri ve

Peygamber'in onlar bundan nehy etmemesiyle istidlal eylemesi,
bu secde iin abdestin art olmas cevazndan dolay m-
killikten hl olmaz. Lkin Peygamber onlar bundan
nehyetmedi. nk onlar inatlar ve itaatsizlerdi. Onlara
abdest almakla emretseydi, bu onlara te'sr etmeyecekti. Yoksa
sucdun abdestsiz caiz olacandan deil (h Veliyyullah,
erhu TerScimi Sahhi'l-Buhr, s. 93).
1687[8] Asl rivayetinde byle "gayr" lfznn hazfi iledir.
Ekseriyetin rivayetlerinde ise "t^'i j- > ^-. = bn Umer abdestsiz

olarak secde ederdi" eklindedir.
Birincisi sahbnin hline en lyk olandr, bn Eb eybe,
Ubeydu'bnu'l-Hasen tarkinden; o da kendisi gibi olduunu
syledii bir adamdan; o da Sad ibn Cu-'! beyr'den rivayet etti
ki, bn Cubeyr: bn Umer binek devesinden ner, su dker,
sonra binerdi ve secdeyi okur, abdest almiyarak secde ederdi,
demitir (bn Hacer).
1237
5-.......Bize Eyyb, tkrime'den; o da bn
Abris(R)'tan tahds etti ki, o yle demitir:
Peygamber (S), Ve'n-Necmi Sresi'ni okumakla secde
etti. Ve Peygamberce beraber mslmnlar da,
mrikler de, cinn de, ins de secde etti. (Buhr dedi
ki:) Ve bu hadsi brhm ibnu Tahmn da Eyyb'dan
rivayet etmitir 1688[9].
5- Es-secde Sresi'ni Okuyup da Secde

Etmeyen Kimse Bab 1689[10]
6-.......At, bn Kuseyt'a yle haber vermitir:
1688[9] Bu hadste mriklerin mslmnlarla beraber secde

etmelerine id bilgiler, inattan Tefsir Kitbi'ndaki rivayette
gelecektir.
1689[10] Buhr bu balkla, alt taraftaki hadsleri, Kur'n'n el-
Mufassal blmnde su-cd yoktur yhud hussiyle en-Necm

Sresi 'nde secde yoktur diye hccet yapanlara kar reddi iaret
ediyor. nk bu halette o srede sucdu terketmek, mutlak
olarak terkedildiine dellet etmez. Zr bu terkteki sebeb, o
anda ya abdestsiz bulunmas, yhud vaktin kerahet vakti olmas
yhud o zaman cevaz beyn in terketmi olmas ihtimlleri
olabilir. Bu sonuncu htiml, ihtimllerin en rcih olandr. afi
de buna cezm etmitir. nk ayet vcib olmu olayd, bundan
sonra elbette ona secde etmesini emreylerdi (bn Hacer).
1238
Kendisi Zeyd ibn Sbit'e, en-Necm Sresi'nin
sonundaki sucddan sormu. Zeyd de Peygamber'in
huzurunda Ve'n-Necmi Sresi'ni okuduunu ve Pey-
gamber'in bu srede secde etmediini sylemitir.
7-.......Zeyd ibn Sabit (R): Ben Peygamber'in

huzurunda Ve'n-Necmi Sresi'ni okudum, fakat
Peygamber (S) bu sre(nin bitimin)de secde etmedi,
demitir 1690[11].
6- "z's-semu inakkat" Sresindeki

Secde Bab
8-.......Eb Seleme (R) yle demitir: Ben Eb

Hureyre(R)'nin, z 's-semu inakkat sresini okuyup
secde ettiini grdm. Y Eb Hureyre, ben seni secde
ederken grmedim mi? dedim. Eb Hurey-re: Ben
Peygamber(S)'i bu (srede) secde ederken
Bundan evvel geen bn Mes'd ve ibn Abbs hadslerinde

1690[11]
Peygamber'in bu srede secde ettii sabit olmutu. Burada ise

Zeyd ibn Sabit, Peygamber'in secde etmediini sylyor. Bu
ifde, bundan nceki haiyede iaret edilen ihtimllerden biri
veya bzsndan dolay secde edilmediini gsterir.
1239
grmeyeydim, secde etmezdim, dedi 1691[12].
1691[12]Bed'u'1-Ezn Kitb'nda geen rivayet ile buradaki 6.

babn 8. hadsindeki rivayet, daha tafslli olarak yledir:
Rvlerden Nufey1 es-Si dedi ki: Bir defa Eb Hureyre'nin
ardnda yats namaz kldm. z 's-semu inakkat Sresi'ni
okuyup secde yerinde secde etti. Bu nedir? diye sordum. O da:
Eb'I-Kaasm (S)'n ardnda ben de bu secdeyi yaptm.
Binenaleyh O'na kavuuncaya kadar bu secdeyi hep yapp
duracam, cevbn verd
Secde yeri bir kavle gre: Ve karlarnda kur'n okunduu
zaman secde etmiyorlar"(el-lnikaak:21) yeti, dier kavle gre
de srenin sonudur.
Eb Seleme'nin ve Nufey' es-Si'in, Eb Hureyre'ye secde
etmesinin sebebini sormalar, Kur'n'n Mufassal blmnde
secde olmadna dir ayi' olmu bulunan zaf rivayettir.
Hlbuki Ubeyy ile bn Abbs'n mevkuf veya mr-sel olan o
hadslerine kar, Eb Hureyre'nin bu sahh rivayetleri kuvvetli
hccettir.
Eb Hureyre'nin yedinci hicret senesinde mn etmi
olduundan, slm mteahhir olduu hlde, Peygamber'in bu
srede secde etmesini haber vermesi, Medne'ye gelmesinden
sonra secde etmedii hakkndaki rivayeti rtr. Zr
kaaideten msbit olan delil, nfye kar hccetlikte ne
geirilir.
Bu hadste mm Mlik aleyhine iki hccet vardr: mm Mlik
hem farzda secde yeti okunduu zaman -mehur kavline gre-
secdeyi mekruh grr, hem de el-Inikaak Sresi'nde secdenin
varlna kaail deildir.
Hanefi'ler, filer, Hanbeller bu srede secde olduuna kaaii
olmulardr.
Nafile namazlarda secde yeti okumann cevaznda ise, imamlar
arasnda f yoktur.
1240
7- Okuyucunun Secde Etmesine Tabi'
Olarak Secde Eden Kimse Bab
Ibn Mes'd da henz ocuk olduu hlde,

huzurunda secde yetini okuyan Temm ibn Hazlem'e;
Haydi, secdeye sen bala, nk bu secdede imammz
sensin, demitir 1692[13].
1692[13]Yn secde bize senin cihetinden taalluk ettii iin, sen

bizim imammz ve met-bumuzsun demektir. bri Mes'd'un
Temm ibn Hazlem ile olan bu kssasn Sad ibn Mansr, es-
Snen'inde; bn Eb eybe el-Musannafmda ve Beyhak es-
Snen'inde mevsl olarak rivayet etmilerdir.
Buhr, bn Mes'd'un bu rivayetini, tilvet secdesinde
muste'mi' (-dinleyici)in okuyucuya tbi' olaca mes'elesini
te'yd maksadyle getirmitir. Nitekim bb altndaki hads de bu
mes'elenin umm bir delili olmaktadr. Beyhak de, At ibn
Yesr'dan u szleri rivayet etmitir: At yle demitir: Bana
bali oldu ki, biri Peygamber'in huzurunda Kur'n'dan bir secde
yeti okudu. Okuyan secde etti; Peygamber de ona uyarak secde
etti. Sonra bir dieri de byle bir yet okuduktan.sonra secde
etmedi de, Peygamber'in secde etmesini bekledi. Beklemesi
uzaynca: Y Raslallah, ben secde yeti okudum, secde
etmedin, demi. Peygamber cevaben: "i- Uj^-j^-jI i cji
//nmmz sensin, secde edeydin, bizde seninle beraber secde
ederdik" buyurmutur. Ayn burada yle diyor: Raslullah'm
ve Ibn Mes'd'un secde etmeyi okuyucunun sucduna ta'lk
etmeleri "Sen secde et ki, biz de edelim" ma'ns-nadr, yoksa '
'Secde etmezsen, biz de etmeyiz'' demek deildir. Zr secde,
okuyucuya id olduu gibi, iitene de iddir. Tilvet eden secde
etmedii takdirde smi'den sakt olmaz. Bu, ashabmz Hanef
fakhlerinin mezhebidir. Mlikler ise, smi'a secde terettb
1241
9-.......bnUmer (R) yle demitir: Peygamber
(S), iinde secde yeti bulunan sreyi bize kar okur
ve secde ederdi. Biz de (O'na uyarak) secde ederdik. O
kadar (kalabalk ve skk bir hlde secde ederdik) ki,
bzlarmz alnn koyacak yer bulamazd 1693[14].
8- mam Secde yetini Okuduu Zaman

(Yer Darl ve Secde Edenlerin okluundan
Dolay Secdede) nsanlarn Kalabalk Edip
Skmalar Bab

Peygamber (S) biz yannda olduumuz hlde secde
yetini okur ve secde eder, biz de O'-nunla beraber
secde ederdik. yle ki bzmz (yer darl ve
okluumuzdan dolay) aln iin zerine koyup da
secde edecei bir yer bulamayacak kadar kalabalk
etmez de mste'mi'a eder derler. Hanbeller'e gelince, onlar:

"Okuyan secde etmedike mstemi' secde etmez" derler.
1693[14] Peygamber'in bu fiili " jg-" ile anlatld iin, bunun
devaml olduu anlalr
1242
edip skrdk 1694[15].
9- "Aziz ve Celik Olan Allah Tilavet

Secdesini Vacib Klmamtr" Re'yinde
(Grnde) Bulunan Kimse Bab 1695[16]
Ve mrn ibn Husayn'a: Bir kimse secdeyi

dinlemek iin oturmam olduu (yn dinleyici
olmad) hlde
1694[15] Mslim yine bn Umer'in bu hadsini, baka bir tarikten

syle rivayet etmitir:
= yle olurdu ki, Raslullah (S) Kur'n okuyup yannda skk
bulunduumuz vakitte de bize secde ettirirdi. O kadar ki,
bzlarmz secde edecek yer bulamazd; bu da namaz hricinde
olurdu".
Bu rivayet " UJJ = Rubbem" lfz le balamtr. Bu lfz hem
"nd-ren", hem de "ok kerre" ma'nsna zdd ma'nl
kelimelerdendir. Burada oklua dellet ettii Buhr'nin " otf =
Kne" rivayeti stnlk kazanyor. Mslim'in rivayetinden,
burada kasdedilen izdihmh secdenin namaz iinde vki' bir
secde olmad da anlalmaktadr
1695[16] Bu bb altnda gelecek olan hads ile daha nce geen
Zeyd ibn Sabit hadsinden dolay bu grte bulunuyorlar.

Onlara gre el-nikaak: 20-21. yeti ile, " ijiîj ii ijl.i = Artk
Allah'a secde edip, ibdet eyleyiniz "(en-Necm:62); " v.^'j J*^*ij
= Secdeet ve Allah'a yaknlk peyda et" (eI-A'Ik:I9) yetleri
vucba deil, nedbe yhud namazdaki secdeye hamledilmitir.
Yhud farz namazda vu-cb, tilvet secdesinde nedbe
hamledilmitir.
1243
secdeyi iitirse (nasl yapacak)? diye soruldu.
mrn:
ayet o sreyi dinlemek iin oturmu olayd, ne
dnyordun ki! dedi. (Buhr dedi ki) mrn bu sz
ile, dinlemek iin oturan kimse zerine secde etmeyi
vcib grmyor gibidir 1696[17].
Ve Selmn Fris: Biz bunu dinlemek
maksadyle gitmedik (binenaleyh secde etmeyiz),
demitir 1697[18].
Ve Usmn ibn Affn: Secde etmek ancak secde
yetini dinlemekte olana (yn dinlemeyi kasdedip,
ona kulak tutan kimseye) lzm gelir, demitir 1698[19],
Ve bn ihb ez-Zuhr yle demitir:
1696[17] Imrn'm bu szn bn Eb eybe, sahih bir isnd ile

mevsl olarak rivayet :.. etmitir. Dinleyiciye vcib klmaynca,
tesadfen iitene vcib klmamas evleviyettedir.
1697[18] Selmn'n bu haberini Abdurrazzk, Eb Abdirrahmn
es-Sulemtarkyle mev-slen rivayet etmitir. O yle demitir:

Selmn, oturmu Kur'n okumakta olan bir topluluun yanna
urad. Onlar secde yetini okuyup secde ettiler. mrn'a da
secde etmesi sylendi. Bunun zerine mrn: Biz onu iitmek
iin gelmedik ki, demitir.
1698[19] Usmn'n bu haberini bu ma'n le Abdurrazzk
mevslen rivayet etmitir. Sami' ile mste'mi' arasndaki fark

udur: Mste'm', iitmeyi kasdedip ona kulak tutan kimsedir.
Sami' ise, kasdetmeksizin; tesadfen iilen kimsedir.
1244
nsan ancak temiz olmas hlinde secde eder.
Eer sen hazarda (yn mukm) iken secde edecek
olursan,
kbleye ynelir secde edersin. Eer seferde binek
zerinde olursan secde srasnda kbleye ynelmek
senin zerine bor deil, yznn bulunduu
cihete (m ile) secde edebilirsin 1699[20].
Ve Sib ibn Yezd (82); kssa anlatcnn
okuduu secde yetinde secde etmez idi 1700[21].
11-.......Bize Him ibnu Ysuf haber verdi.

Onlara da. bnu Cureyc haber verip yle demitir:
Bana Eb Bekr ibnu Eb Mi^y-ke, Usmn ibnu
Abdirrahmn'dan; o da Raba ibnu Abdillah el-Hdeyr
et-Teym'den olmak zere haber verdi. -Eb Bekr ibnu
1699[20] bn ihb'm bu haberini Abdullah ibn Vehb, Ynus'tan

olmak zere mevslen rivayet etmitir.
ite bb balna dell olan yer, burasdr. nk vcib olan
secde, emniyet hlinde binek zerinde ed edilmez
1700[21] Sib ibn Yezd (R) Medne'de en son vefat eden sahbdir.
Hicr 82 ylnda vefat etmitir.

Kaass, kssalar, haberler ve va'zlar okuyan hikayeci demektir.
Kur'n okumay kasdetmeksizin naklettii haberler, va'zlar ve
kssalar arasnda tilvet secdesi olan yeti okuduu srada...
demektir.
1245
Eb Muleyke: Raba insanlarn en hayrllanndandr,
demitir.- Yn bana Eb Bekr, Usmn'dan; o da
Raba'dan; Raba'nn Umer ibnu'l-Hattb'n
meclisinde hazr bulunmu olduunun kssasndan
olmak zere haber verdi ki, Umer (R), bir cumua gn
minber zerinde en-NahI Sresi'ni okumu, nihayet
secde yetine geldii zaman minberden inip secde
etmi; insanlar da onunla beraber secde etmiler. Er-
tesi cumua olduu zaman Umer, o sreyi yine okumu,
nihayet secde yetine geldii zaman: Ey insanlar, biz
sucuda urayp geiyoruz. Binenaleyh her kim secde
ederse, muhakkak snnete icabet etmi; doru
yapmtr. Her kim de secde etmezse, ona da
gnh,yoktur, demitir 1701[22]. Ve Umer (R), kendisi de
secde etmemitir.
Ve Nf\ bn Umer'den olmak zere bu rivayette
unu ziyde etmitir: bhesiz Allah Tal (tilvette)
Umer'it bu sz, tilvet secdesinin vcib olmayacanda

1701[22]
zahirdir. nk muhtar olarak fiili terkedenden gnhn

kalkmas, bunun vcib olmadna dellet eder. Umer bunu bir
sahabe topluluu nnde syledii hlde, hibir kimse
tarafndan redd olunmadndan dolay, skt bir icm'
olmaktadr
1246
secde etmeyi farz klmad; istemekliimiz mstesnadr
1702[23].
10- Namaz inde Secde yetini Okuyup

da, O Secde yeti Sebebiyle Hemen Secde Eden
Kimse Bab
12-.......Eb Rfi' Nufey' yle demitir: Ben Eb

Hurfcyre'nin ardnda yats namazn kldm. Eb
Hureyrei/s's-.yemi/ inkr kat sresini okudu da,
secde yerinde secde etti. Ben: Bu secde ne oluyor? diye
sordum. O da: Ben Eb'l-Kaasm(S)'n arkasnda bu
secdeyi yaptm. Binenaleyh O'na kavuuncaya kadar
ben bu secde yerinde hep yapp duracam, dedi
1703[24].
1702[23] sml ile Beyhak ve dierleri bunu bylece rivayet

etmilerdir (bn Hacer).
1703[24] Bu hadse id aklamalar, ayn kitabn 6. bbndaki 8.
hadsin haiyesinde verilmiti.
1247
11- Kalabalk ve Skklktan Dolay
Secde Etmek in Bir Yer Bulamayan Kimse
Bab 1704[25]

(S), iinde secde yeti bulunan sreyi okur, secde
ederdi. Biz de O'na uyarak secde ederdik. Hatt
bzmz alnm koymak iin bir yer bulamyordu 1705[26].
1704[25] Yn bu kimse ne yapacaktr? Buhr bu mes'elede

imamlar arasnda ihtilf olduu iin, bb baln byle kesin
bir hkm ifde etmiyecek ekilde tertb etmitir. mamlardan
kimi, ndeki m'min kardeinin srtna secde eder demi, kimi
de, nndeki secdesini yapp bitirinceye kadar bekler, sonra
secde eder demitir.
1705[26] Tabern'nin rivayetinde: " ^^ A^ <> j*-/ ***~ j^= O
kadar ki, adamlar birbirinin srt zerine secde etti" ziydesi de

vardr. Buna gre kalabalkta birbirinin srtna da tilvet secdesi
yaplaca anlalyor. Bunun caiz olup olmad mes'elesine
gelince, Beyhak'nin sahh bir isnd ile rivayet ettii Umer
hadsi,
1 bunun namazda bile caiz olduunu gsterir:
Umer: "Farz olan namazda izdihamdan dolay alnm yere koyup
secde etmeye kaadir olmayan kimse, m'min kardeinin srtna
secde etsin" der imi. Bundan dolay Sufyn es-Sevr, a'b, Kfe
fakhleri, Ahmed bn Hanbel, s-hk ibn Rhye ve Eb Sevr
buna kaail olmulardr. bn Umer'in azdhs N-fi': m ile
yetinilir, der. At ibn Eb Rebh ile Zuhr'ye gre ise bekler,
nndeki kalknca kendisi secde eder. mm Mlik ile ashab da
byle sylerler. Hatt m'min kardeinin srtna secde ederse
namaz tekrar klar derler. nndeki kimsenin srtna farz
1248
18- EBVABU TAKSIRI'S-SALAT................................................................................................
1- Ksaltmak Hakknda Gelen eyler ve
Yolcunun Namaz Ksaltmak in Ka Gn kaamet
Edecei .......................................................................................................................................
Bab .................................................................................................................................
2- (Ta Atma Gnlerinde) Mina'da Namaz Bab ............................................................
3- Bab: Peygamber (S) Hacc Srasnda
Mekke'de Ka Gn kaamet Etti? ..............................................................................................
4- Bab: Musalli Ka Gnlk Mesafede Namaz
Ksaltr? .....................................................................................................................................
5- Bab: Yolcu (Sefer Kasdiyle) Yerinden kt
Zaman (Drt Rek'atl) Namazlar Ksaltr .................................................................................
6- Yolcu Sefer Esnasnda Akam Namazn
Rek'at Olarak Klar Bab ............................................................................................................
7- Binekler zerinde ve Binein Ynelttii
Herhangi Cihete Doru Nafile Namaz Klnmas Bab .............................................................
8- Binek zerinde (Klnacak Nafile Namazda
Rku ve Sucud in) ma Edilmesi Bab ....................................................................................
namazda secde etmeyi caiz grenlere gre tilvet secdesinde bu,

evleviyetle caizdir. nk namazda sucd farzdr, tilvet secdesi
ise farz deildir
1249
10- Eek zerinde Nafile Namaz Klnmas Bab ...........................................................
11- Seferde Farz Namazlarn Ardnda ve nnde
Nafile Klmayan Kimse Bab .....................................................................................................
12- Seferde Farz Namazlarn Arkalar ve
nlerinde Olmayarak (Yani Ratibelerin Haricinde
Olarak) Tatavvu Namaz Klan Kimse Bab ..............................................................................
13- Seferde Akam le Yats Namazlar Arasn
Cem' Etmek Bab .......................................................................................................................
14- Bab: Yolcu Akam le Yats Namazlar
Arasn Cem' Ettii Zaman Ezan m Yahud kaamet mi
Eder? ..........................................................................................................................................
15- Bab: Yolcu, Gnein Ortadan Meyl
Etmesinden nce Yola kt Zaman le Namazn
kindiye Kadar Geriye Brakr ....................................................................................................
16- Bab: Gne Meyl Ettikten Sonra Yola kt
Zaman le Namazn Klar, Sonra Bineine Biner ..................................................................
17- Oturann Namaz Bab ...............................................................................................
18- Oturann ma le Namaz Bab ..................................................................................
19- Bab: Oturarak Namaz Klmaya G
Yetiremedii Zaman Yan st Yatarak Klar .............................................................................
20- Bab: (Kyamdan ciz Olan Kimse) Namaza
Oturarak Baladktan Sonra Shhat Bulsa Yahud
1250
Bedeninde Bir Hafiflik Hissetse, Namazn Kalan
Ksmn Ayakta Tamamlar (Yeni Batan Klmaz) ......................................................................
1251
18- EBVABU TAKSIRI'S-SALAT

(Namazn Ksaltlmas Bblar) 1706[1]
1706[1]
Eb'l-Vakt'in rivayetinde balk byledir. Msteml rivayetinde
"Ebvbu't-Taksr" eklindedir. Bunlarn rivayetlerinde "Besmele"
sabit olmamtr. "Besmele" Kerme ve Asl rivayetlerinde sabit
olmutur. Bz Buhr nshalarnda balk "Kitbu't-Taksr"
eklindedir (Ayn).
1252
1- Ksaltmak Hakknda Gelen eyler ve
Yolcunun Namaz Ksaltmak in Ka Gn
kaamet Edecei
Bab 1707[2]
1- .....bn Abbs (R): Peygamber (S) -Mekke'de-

ondokuz gn namaz ksaltarak ikaamet etti. Biz de
sefer ettiimizde ondokuz gn kalrsak (drt rek'ath)
namazlar ksaltr; daha fazla kalrsak namazlar
tamm ederiz, demitir 1708[3].
1707[2]
el-Kasr: Bir nesneyi ksaltmak; el-ksr: Bu da bir nesneye
kaadir ken imtina' ile terk eylemek; et-Takstr: Bu da bir nesneye
muktedir iken el ekip imtina' eylemek ma'nsnadr (Kaams Ter.).
Kasr yhud iksr yhud da taksru's-salt, sefer esnasnda drt rek'atl
farz namazlar ksaltp, ikier rek'at klmaktr. Kasru's-Salt ta'bri
daha mehur ve daha fasihtir. Kur'n'n lgati da budur. Sabah ve
akam namazlarnda kasr olmadnda icm' vardr. Kasr yalnz le,
ikindi ve yats namazlarnda olur. Sefer hlinde bu namazlar
ksaltmann Kur'n'dan delili "Yeryznde sefere ktnz zaman,
eer kfirlerin size-fenlk yapacandan ende ederseniz, namazdan
ksaltmanzda zerinize vebal yoktur..." (en-Nis: 101 ) yetidir.
Kasr'n meriyyet sebebi bu yette sarahatle dmandan korkma
olmu iken, seferin meakkati gerektirir olmas dolaysyle, her uzun
seferde meru' klnmtr.
Bu bb balndaki "Ka gn ikaamet edecek?" sulinin cevb,
bbdan sonra gelen hadslerde mevcddur.
1708[3]
bn Abbs'n ibaresi harfiyyen: "Biz eer ondokuz gn sefer
edersek..." eklinde terceme edilmek gerekti. Fakat maksadnn
1253
2-.......Bize Yahya ibnu Eb shk tahds edip
yle dedi: Ben Enes'ten iittim; o yle diyordu: Biz
Peygamber (S) ile birlikte (hacc niyetiyle) Medine'den
Mekke'ye ktk 1709[4]. Peygamber bize Medne'-ye
dndmz zamana kadar (akamdan baka
namazlar hep) ikier rek'at ikier rek'at kldryordu.
(Rv Yahya dedi ki:) Ben Enes'e: Mekke'de hi
ikaamet ettiniz mi? diye sordum. Enes: Mekke'de on
gn ikaamet ettik, dedi 1710[5].
tercemedeki ibare olduu, hadsin ba tarafnda ".ikaamet etti"

demesiyle sabit olduu gibi, Eb Ya'l'nn AfMS/icrfindeki rivayette
"Sefere kp da bir yerde ondokuz gn ikaamet edersek..." eklinde;
Tirmiz'deki dier bir vecihten gelen nakilde "Bundan daha ok
ikaamet edersek, namaz drt rek'at klarz" denmi olmasndan da
sabit bulunmaktadr.
1709[4]
Mslim'in rivayetinde "Medine'den hacca..." diye tasrh
edilmitir. Bu hacc seferi, Veda Hacci seferidir. Hicret'in onuncu
senesi Zu'1-ka'de aynn yirmibe-inci cumartesi gn len ile ikindi
arasnda Medine'den klm. O gnn le namaz Medine'de drt,
ikindi namaz Zu'1-Huleyfe'de iki rek'at olarak kldrlm ve Zu'1-
hicce'nin drdnc pazar sabah Mekke'ye varlmt. On gn iinde
hacc mensekleri f ve mmete bizzat Peygamber tarafndan retilip,
Zu'1-hicce'nin ondrdnc aramba gn sabah Mekke'den
hareketle Medne'-ye dnlmt.
1710[5]
Mekke'de ikaametten, Mekke ile havlsi olan Min, Arafat ve
Mzdelife'deki ikaametlerin toplam kasdedilmitir; yalnz
Mekke'deki ikaamet bahis konusu deildir
1254
2- (Ta Atma Gnlerinde) Mina'da Namaz
Bab 1711[6]

Min'da Peygamber (S) ile, Eb Bekr ile, Umer ile,
emrliinin evvellerinde Usmn ile birlikte hep ikier
rek'at kldm. Sonra Usmn namaz drde tamamlad
1712[7].
4- Bize Eb'I-Veld tahds edip yle dedi: Bize

u'be (ibnu'l-Haccc) tahds etti. Dedi ki: Bize Eb
shk haber verip yle dedi: Ben Harise ibn
Vehb'den iittim, o: Peygamber (S) Min'da en emn
olduu hlde bize namaz iki rek'at olarak kldrd, dedi
1711[6]
Buhr, o gnlerde Min'da klnan namaz hakknda ihtilf
olduu iin, mes'e-Ienin hkmn zikretmeyip, mutlak olarak
"Min'da namaz bab" demitir
1712[7]
Mslim'in bir rivayetinde rv: "Peygamber (S) Min'da yolcu
namaz*kldrd. Eb Bekr de, Umer de, sekiz yhud alt sene Usmn
da byle kldrdlar" demitir. Buna gre Usmn'n Min'da namaz
ksaltmas sekiz veya alt sene devm ettikten sonra, orada mukm
namaz klmaa balam ve bu yzden bz sahblerin ta'rzlerine
uramtr.
1255
1713[8].
5-.......Bize brhm (en-Naha) tahds edip yle

dedi: Ben Abdurrahmn ibn Yezd'den iittim; o yle
diyordu: Usmn ibn Affn (R) bize Min'da drt rek'at
farz kldrd 1714[9]. Bu keyfiyet Abdullah ibn
Mes'd(R)'a sylenildii zaman, o: "nn lillhi ve inn
ileyhirci-n (Bizler Allah'nz ve bizler muhakkak
O'na dncleriz) (ei-Bakara: 156), dedikten 1715[10]
sonra: RasIullah(S)'n ardnda Min'da iki rek'at

kldm. Eb Bekr(R)'in ardnda Min'da iki rek'at
kldm. Umer ibnu'l-Hattb(R)'n ardnda da Min'da
yine iki rek'at kldm. h nasbim o drt rek'at
1713[8]
Mslim'in lfznda "Halk en emn ve en ok olduu hlde";
dier rivayetteki lfznda: "nsanlar en ok olduklar hlde... Veda
Hatc'nda iki rek'at kldrd" diye gelmitir.
Harise ibn Vehb (R)'in bu rivayetinden, seferde korku olmakszn da
namaz ksaltmann cevaz istinbt olunmutur ki, bu, cumhurun
kavlidir. Kasru salt'n korku ve harb zamanna hss klnm
olduunu zannedenlere kar da bu hads pek kuvvetli bir hccettir
1714[9]
Bu, hacc amellerinden sonra ta atmak iin Min'da ikaamet
edildii gnlerde olmutur
1715[10]
bn Mes'd'un stirc yetim okumasnn sebebini, bundan
nceki Harise ibn Vehb hadsi gstermektedir ki, bn Mes'd,
Usmn'n Min'da namaz drt rek'at kldrmasn snnete aykr
bulmu oluyor.
1256
olacana keski (Allah katnda) kabul olunmu iki
rek'at olsa, dedi 1716[11].
1716[11]
bn Mes'd'un bu sz, Hanefler'ce seferde kasrn vucbuna;
ir tifelerce bilkis drt klmann cevazna dellet eder gibi
grnmtr.
Usmn'n Min'da namaz drt rek'at klmasndak sebeblerden biri
olmak zere, u gr de ileri srlmtr: Bu bbda sahh vecih -
Allhu a'lem- udur: Usmn ile ie'nin seferde namaz drt rek'at
klmalar, Raslullah'm kasr ile itmam arasnda muhayyer iken, kendi
ihtiyarini mmet hakknda en kolay :L olan cihete -ki kasrdr- sarf
etmi olduuna i'tikaad ettiklerinden dolaydr... ''Hsseten
"Raslullah'm iki ey arasnda muhayyer braklp da en kolay cihetini
tercih etmedii hibir vakit vki' deildir. Meer ki bu cihetlerden biri
gnh olsun" hadsi de ie'den rivayet edilmitir. Kasr ile itmamn
her ikisi de caiz u olunca, Usmn ile ie, azimet ve iddet tarafn
ruhsata terch eylemilerdir.bn Mes'd'un inkr ve ayblamasridan
sonra yine Usmn'n ardnda namaz,drt rek'at kldnda kendisine:
Sen bundan dolay Usmn' ayblamtm? denildiinde,''htilf
karmak errdir" demekle zr bildirmesi de cevazn ve az-meti
terch ettiinin delilidir (bn Battal).
Tirmiz, teki gr sahihlerinin aznlkta olduklarn belirtmek iin
yle demitir: Bu hususta mmetin ameli, Peygamber'in fiili ve Eb
Bekr'le Umer'-in fiilleri zerine cardir ki, seferde namaz ksaltmaktr.
Muhammed ibn Sah-nn ile mm Mlik ve Ahmed'den sabit olan
rivayet de budur. Sevr'nn, Hammd'm kavilleri de byledir. Umer,
Al, Cbir, bn Abbs ve bn Umer'-den nakledilmi olan da budur.
Sahabe ve tabin cumhuru ddias nasl kabul edilebilir? Bu sebeble
Hasen ibn Hay, ibn Sleyman, ka'sden drt rek'at klan msfirin
namaz tekrar klmasyle hkmetmilerdir (es-Snen).
Hanefler'in seferde kasrn vucb ve. azimeti hakknda dayandklar
delillerden bzlar unlardr:
a. Safhayn'da rivayet olunan Hz. ie'nin: "Allah namaz farz
kldnda hazarda da seferde de ikier rek'at olarak farz klmt. Sefer
namaz iki rek'at olarak ibkaa edildi de hazar hlindeki namaza iki
1257
3- Bab: Peygamber (S) Hacc Srasnda
Mekke'de Ka Gn kaamet Etti? 1717[12]
6-.......Bize Eyyb (Sahtiyan), Eb'l-liye el-

Ber'dan olmak zere tahds etti. bnu Abbs (R) yle
demitir: Peygamber (S) ile sahberi Mekke'ye hacc
niyetiyle telbiye ederek, Zu'1-hicce aynn drdnc
gn sabah geldiler 1718[13]. Peygamber, yanlarnda
rek'at ziyde klnd" hadsi;

b. Mslim'de bn Abbs'tan rivayet olunan: "Allah (le, ikindi, yats)
namazlarnn hazarda drt, seferde iki, harb hlinde de bir rek'at
khnmasnPey-gamber'nizin dili ile farz klmtr" hadsi;
c. Nese'nin rivayet ettii bn Umer'in: "Raslullah (S) bize seferde iki
rek'at klmamz emir buyurdu" hadsi.
Bu hadsler ve dierleri, seferde namaz kasr etmenin vucbuna
sarahaten dellet etmektedir. Hadslerdeki "farz kld" ve "emretti"
ta'brleri vucbu ifde hususunda birer nass'tir.
1717[12]
Zu'1-hicce'nin drdnc gn sabah Mekke'ye girdi, sekizinci
gnnde Min'ya kt. Mekke'de drdnc gnn lesinin
evvelinden sekizinci gn lesi sonuna kadar drt gn ikaamet etti.
te bu, bb balna cevb ve dell olan yerdir. Her ne kadar hadste
bu mddetin sonu tasrih edilmemise de, bu son vki' da ma'rftur.
Yhud da murd Medne'ye ynelinceye kadark ikaametidir; o da
Enes hadsinde getii zere on gndr (Askaln, Kastalln).
1718[13]
Zu'1-hicce'nin drdnde pazar sabah Mekke'ye vard. O gnn
sabah namaz Mekke hricinde Ztuv'da klnmt. Pazartesi, sal,
aramba gnleri Mekke'de ikaamet edildikten sonra, sekizinci
perembenin kuluk vaktinde Min'ya gelmitir ki, o vakte kadar
Mekke'de yirmi (geliteki sabah namaz dhil edilirse yirmibir) vakit
namaz kldrmtr. O gece Mn'da kalnd. Ertesi cu-mua gn de
1258
kurbanlk hayvan getirenleri mstesna tutup,
dierlerine hacclarn umre'ye evirmelerini emir
buyurdu.
At ibn Eb Rebh, bu hadsi Cbir ibn
Abdillah'tan rivayet etmekte Eb'l-liye'ye mutbaat
etmitir 1719[14].
4- Bab: Musalli Ka Gnlk Mesafede

Namaz Ksaltr? 1720[15]
Peygamber (S), bir gn ve bir gecelik mddete
Min'dan Arafat'a hareket edildi. Zevalden sonra Arafat'a varld. O

gn Arafat yaknndaki Nemiremevkiinde hutbe yapld.
Gnebatncaya kadar orada kalndktan sonra, cumartesi gecesi
Muzdelife'ye gelindi...
1719[14]
Buhr bu mutbaat Kitbu'l-Hacc'da, temett', kran ve ifrd
bbmda mev-slen rivayet etmitir
1720[15]
Eb Zerr ile Eb'1-Vakt nshalarnda: "Namaz ne kadar
mesafede ksaltlr?" eklindedir. Buhr burada kasr mesafesi
hakkndaki rivayetleri toplamak istemitir. Buhr, yolcunun, ulamak
istedii zaman namaz ksaltmak caiz olacak ve ondan daha aznda
ksaltma caiz olmayacak olan mesafeyi beyn etmek istiyor. Bu,
hakknda ok ihtilf yaylm olan konulardandr. bnu'l-Munzir ve
bakas bu konuda yirmi kadar gr hikye etmitir. Bu husustaki
grlerin en az bir gn bir gecedir. En ou da beldesinden gib
olduu sredir. Musannif, bb baln soru lafzyla getirmi,
akabinde tercihinin kasr mesafesinin en az olan bir gn ve bir gece
olduuna dellet edecek sz de getirmitir (bn Hacer).
1259
"sefer" adn vermitir 1721[16].
bn Umer ile bn Abbs drt berdlik mesafe
iindeki seferde namaz ksaltrlar, orucu da
tutmazlard. Drt berd, onalt fersahtr 1722[17].
7- Bize shk ibn brhm el-Hanzal tahds edip

yle dedi: Ben Eb Usme (Hammd ibn sme el-
Leys)'ye: Bize Ubeydullah, Nafizden; o da bn
Umer'den olmak zere tahds etti ki, Peygamber (S):
"Kadn mahrem sahibinin maiyyetinde olmak
mstesna, gnlk mesafeye yolculuk etmez"
buyurmutur.
8-.......Bize Yahya (ibn Sad el-Kattn),

Ubeydullah'tan; o da Nfi'den; o da bn Umer'den
tahds etti. Peygamber (S): "Kadn, nikh gemez bir
1721[16]
Bu bbdaki 9 rakaml hadste.
1722[17]
Bunu Beyhak, sahh bir senedle mevslen rivayet etmitir.
Onalt fersah, arlk beraber olarak iki gnde yhud bir gn bir
gecede kat edilen mesafedir ki, mm Mlik, afi ve Ahmed bunu
kasr mesafesi saymlardr. Eb Hanfe merhalenin, yn yirmidrt
fersahlk mesafenin aasnda kasr tecviz etmez. Evz, bir gnn
yolculuunda kasra kaaildr. Dvd Zahir ise, seferin uzununda da,
ksasnda da kasr caizdir, der. Sefer gnlk olursa kasrn efdaliy-
yeti muttafakun aleyhdir... (Tecrid Ter., III, 381).
1260
mahrem sahibinin maiyyetinde olmak mstesna,
gn yolculuk etmez" buyurmutur.
(Buhr'nin eyhlerinden biri olan) Ahmed ibn
Muhammed el-Mervez bu hadsi, bnu Mubrek'ten; o
da Ubeydullah el-Umer'den; o da Nfi'den; o da bn
Umer'den; o da Peygamber'den rivayet etmekte
Ubeydullah el-Umer'ye mutbaat etmitir 1723[18].

Peygamber (S): "Allah'a ve hiret gnne mn eder
bir kadna, yannda bir mahremi olmakszn bir gn
bir gecelik mesafeye kadar yolculuk etmesi hall
olmaz" buyurdu 1724[19].
1723[18]
Buhr, onun bu mutbaatn "Bu hads mevkuftur" diyen
kimseyi def iin zikretmi ve mevkuf olmadn gstermitir. Bunu
bn Eb eybe, Msned'm-de rivayet etmitir
1724[19]
Kadnn mahremi ile sefer edip edemiyeceimes'elesiyle ilgili
olan bu hadsin, mutlak olarak seferde namaz ksaltma mesfesiyle de
alkas vardr. Bu husustaki rivayetlerin hepsi sahihtir. "Berden"
rivayetinden maadasn te'lf ok kolaydr: Bir gn bir gece rivayeti,
yirmidrt saatlik mesafeye sefer olup, yava yryle bu mesafe
alelade menzilde kat' olunduu iin, bir gn bir gece rivayeti ile
gn rivayeti arasnda ma'n fark kalmam olur. "Yevmen" ile
"leyleten" ta'brleri de yine evvelki ma'nlarda kullanlmtr.
"Yevmgn" deyince gecesiyle birlikte bir gn; "leyleten" deyince de
gndz ile birlikte bir gece kasdolunur.
1261
Geen hadsin metninin lfzm M ak bun* den; o
da Eb Hurey-re'den olmak zere rivayet etmesinde
Yahya ibn Eb Kesr, Sheyl bn Eb Salih ve mm
Mlik, bn Eb Zi'b'e mutbaat etmilerdir 1725[20].
5- Bab: Yolcu (Sefer Kasdiyle) Yerinden

kt Zaman (Drt Rek'atl) Namazlar
Ksaltr 1726[21]
Ve Al aleyhi's-selm sefere kt da, Kfe'nn

evlerini grr hlde iken namaz ksaltt. Bu seferden
dnd
zaman: te Kfe'nin evleri grnd (namaz
tam m klacaz)? denildi. Al:
Hayr; Kfe'ye girinceye kadar kasr yaparz, dedi
1727[22].
1725[20]
bn Eb Kesr'in mutbaatn Ahmed, Sheyl bn Slih'inkini
Eb Dvd ile bn Hbbn, mm Mlik'inkini de Mslim ve dierleri
mevslen rivayet etmilerdir (Kastalln).
1726[21]
Buhr burada "Sefere kan kimse hangi vakitten i'tibren ve
seferden dnerken de hangi vakte kadar namaz ksaltr?" sulinin
cevbn getirmektedir
1727[22]
Al'nin bu fiilini Hkim ile Beyhak mevslen rivayet
etmilerdir
1262
10-.......Enes(R): Ben le namazn Medine'de
Peygamber'in maiyyetinde drt rek'at olarak, ikindi
namazn ise Zu'I-Huleyfe'de iki rek'at olarak kldm,
demitir 1728[23].
11-.......Bize Sufyn (ibn Uyeyne), ez-Zuhr'den;

o da Urve'den tahds etti. ie (R) yle demitir:
Namaz ilk farz klnd zaman iki rek'at olarak (farz
klnd). (Hicret'ten) sonra sefer namaz olduu gibi
brakld da hazar namaz drt rek'ata tamamland.
bn ihb ez-Zuhr dedi ki: Ben Urve'ye: yle
olunca ie neden seferde drt rek'at klard? dedim.
Urve: ie de Usmn'n te'-vl etmesi gibi te'vl etmiti,
dedi 1729[24].
1728[23]
Zu'1-Huleyfe, Medine'den alt veya yedi m uzaklktadr. Enes
bu hadsle, Veda Hacc iin Medine'den kld gn le namaznn
Medine'de drt rek'at, ikindi namaznn Zu'1-Huleyfe'de iki rek'at
klndn haber veriyor. Buna gre ehirden kmam bulunan
yolcu, vakit namazn itmam ile klmak gerektir
1729[24]
Usmn'n bu te'vlerinin bz sebebleri daha nce verilen 11.
haiyede gemiti
1263
6- Yolcu Sefer Esnasnda Akam
Namazn Rek'at Olarak Klar Bab
12-.......Bize uayb (ibn Eb Hamza), ez-

Zuhr'den haber verdi. O yle demitir: Bana Salim,
Abdullah ibn Umer'den haber verdi. Abdullah ibn
Umer (R): Ben RasIullah(S)', seferde acele srp
gittiinde akam namazn geri brakp, onu yats
namaz ile birletirir grdm, demitir. Salim:
(Babam) Abdullah ibn Umer de acele srp gittii
zaman bunu yapard, dedi.
Leys ibn Sa'd (uayb'n rivayeti zerine) unu
ziyde edip, yle dedi: Bana Ynus ibn Yezd, bn
ihb'dan tahds etti. Salim: (Babam) bnu Umer (R)
akam ile yats namazlarn Muzdelife'de birletirirdi,
demitir.
Salim yle demitir: Babam Abdullah ibn
Umer'e, zevcesi Sa-fiyye bin-tu Eb Ubeyd'in lm
haberi ulatrlmt. Akam namazn te'hr etti. Ben
kendisine namaz hatrlattm. Bana yr dedi. Ben
yine kendisine namaz syledim. Tekrar bana yr
dedi. ki mil y-hud mil kadar yrdkten sonra
1264
bineinden indi ve (cem' ederek) namaz kld. Sonra:
Ben Peygamber(S)'i, acele srp gittii zaman byle
klar grdm, dedi 1730[25].
Ve yine Abdullah ibn Umer yle demitir: Ben
Peygamber'i yle yaparken grdm: Yolculukta acele
srp gittii zaman akam na-mzm ikaamet eder ve
onu rek'at olarak kldrdktan sonra selm verirdi.
Ondan sonra yatsy ikaamet edinceye kadar pek az
bekleyip, onu da iki rek'at kldrr, sonra selm verirdi.
Yatsdan sonra da gece ortasnda kalkncaya kadar
hibir namaz klmazd 1731[26].
1730[25]
Buhr, Abdullah ibn Umer'in bu kssasn burada ta'lk
eklinde, Kitbu'I-Chd'da Elem tarkinden mevslen rivayet
etmektedir. Hdise Mekke'den Me-dne'ye dnlrken vki' olmutur.
Yolda Abdullah ibn Umer'in zevcesi mehur Muhtar es-Sakaf'nin
kzkardei Safiyye bintu Eb Ubeyd'in vefat haber alnm ve sr'atle
yol almaya lzum grlmtr. te bu sr'atli yry esnasnda,
hads metninde anlatlan tatbikat cereyan etmitir
1731[26]
Buradaki sarahatten ve dier hadslerden akam namaznda
seferde ksaltma yaplmayaca sabit oluyor. Bb balna dell olan
yer, burasdr
1265
7- Binekler zerinde ve Binein
Ynelttii Herhangi Cihete Doru Nafile
Namaz Klnmas Bab
13-.......mir ibn Rabael-Anz(37): Ben

Peygamber(S)'i binek devesi zerinde, devesi O'nu ne
tarafa yneltmise o tarafa doru namaz klarken
grdm, demitir 1732[27].
14-.......Cbir ibn Abdillah (R): Peygamber (S)

tatavvu' namazn, binek zerinde iken kbleden baka
cihete (ynelmi olarak) klar idi, diye haber vermitir
1733[28].
1732[27]
mir ibn Raba el-Anz -nn'un sknu le- Habeistan'dan
sonra Medine'ye hicret eden ilk sahblerdendir. Hicretinde zevcesi
Leyl bntu Eb Heyseme de beraberdi. Vefat bir rivayette hicretin 32.
ylnda diye kaydedilmise de, 37 ylnda olmas rivayeti daha
kuvvetlidir
1733[28]
Hadsteki nafile kaydndan dolay farz namazlar hri olur.
Nezir ile cenaze namazlar da bir ma'nda farz olduklarndan, binek
zerinde klnmazlar.
Binek zerindeki nafilede kble ciheti olsun olmasn, kasdedilen
menzile doru namaz klnr. Farzda kble olan Ka'be cihetinden
sapmak caiz olmad gibi, hayvan zerinde klnan nafilede de
binein yneldii cihetten -velev Ka'be cihetine doru- inhiraf etmek
1266
15-.......Bize Ms ibnu Ukbe, Nfi'den
tahdsetti. O yle demitir: bnu Umer (R) binit
devesi zerinde namaz klard1 ve yine binit zerinde
vitir namazn da ed eder idi ve Peygamber (S)'in de -
byle yapar olduunu haber verirdi 1734[29].
8- Binek zerinde (Klnacak Nafile

Namazda Rku ve Sucud in) ma Edilmesi
Bab
16-.......Bize Abdullah ibnu Dnr tahds edip

yle dedi: Abdullah ibnu Umer (R) sefer esnasnda
binei zerinde, binei her ne tarafa ynelirse, m
ederek namaz klard ve Peygamber(S)'in de byle
caiz deildir. Zr bu nafilenin kblesi, kasdedilen menzil ciheti

olmutur.
1734[29]
Bunda da nafilenin de, vitir namaznn da binek zerinde,
binein ynelttii cihete doru klnd sarh olarak beyn edilmitir.
Bu hadslere, seferde binek zerinde klnan nafile namazlarda kbleye
ynelmenin gerekmedii hususunda el-Bakara: 115. yeti de dell
tekl etmektedir
1267
yapar olduunu zikrederdi 1735[30].
17-.......mir ibnu Raba (R) haber verip yle

demitir: Ben Raslullah(S)' binek devesi zerinde,
binei hangi cihete ynelirse o cihete doru, nafile
namaz klar grdm. Ve Raslullah bunu farz olan
namazda yapmaz idi.
Ve Leys yle dedi: Bana Ynus (ibn Yezd),
bnu ihb'dan tahds etti. O yle demitir: Salim:
Abdullah ibn Umer yolcu iken geceleyin binek hayvan
zerinde nafile namaz klard; bunda yz hangi
cihete olursa olsun, aldrmazd, dedi.
Abdullah ibnu Umer yle demitir: Raslullah
(S) de binit devesi zerinde, yz hangi cihete ynelik
olursa olsun, nafile namaz klard. Ve yine deve
zerinde vitir namazn da ed ederdi. u kadar var ki
1735[30]
Bu hads, binek zerinde klnacak nafile namaznda rk' ve
sucd iin m edilerek klnmasnn delilidir. Binein gidite
yneldii cihet her nereye olursa olsun, o cihete doru namaz
klnaca; sucd iin, ruk'dakinden biraz daha fazla eilerek m
edilecei tabidir. m keyfiyyetinin ban biraz emekle olduu da
Ahmed ibn HanbeFin Msned'inde Eb'Sad Hudr'nin rivayet ettii
hadste sarh olarak haber verilmitir
1268
Raslullah, binek zerinde farz namaz klmazd 1736[31].
18-.......Abdurrahmn ibn Sevbn yle

demitir: Bana Cbir
ibnu Abdillh (R): Peygamber (S) binit devesi
zerinde olarak dou tarafna doru (nafile) namaz
klard. Farz namaz klmak istedii zaman bineinden
inip kbleye ynelirdi, diye tahds etti 1737[32].
1736[31]
te bu ve benzeri hadsler hep"Yzn artk Mescidi Haram
tarafna evir, (Ey m'minler!) de nerede bulunursanz (namazda)
yzlerinizi o yana dndrn...' (el-Bakara: 144-150) yetini tahss
ile,"Mark da Allah'ndr, marib de. Onun iin nereye (hangi semte)
dner ynelirseniz Allah'n yz (kblesi) oradadr. bhe yok ki,
Allah pek vsVdir, hakkyle bilicidir" (el-Bakara: 115) yetindeki
ruhsatn seferde binek zerinde klman nafilelere masruf olduunu
gsterir. Bu tahss ve ruhsat vermedeki srr, Allah Tel'nn
rahmetinin kemlinden kullarna ziyde ecir kazandrmak iin nafile
ibdetleri kolaylatrmak murd buyurmasdr. Bu dnceden olsa
gerektir ki, mm Eb Ysuf ile afi'den Eb Sad Istahr yalnz
seferde deil, hazarda bile binek zerinde ve kbleye ynelmeksizin
nafile klmay tecvz etmilerdir. Hccetleri de Buhr'nin bu bn
Umer hadsidir.
1737[32]
Bu hadsten, farz namaz iin binekten inilecei ve kbleye
ynelip klnaca anlalyor. bhesiz bu da imkn elverdii ve
herhangi bir zorluk olmad tak-drdedir.
Zarretsiz farz namazlar hayvan zerinde klmak caiz deildir.
Ma'zr ise farzn bylece klabilir. Mesel seferde iken yamur yap
da namaz klacak kadar kuru bir yer bulamazsa, hayvan zerinde
kbleye kar durup m ile klar ve hayvan durdurabilirse kbleye
1269
10- Eek zerinde Nafile Namaz
Klnmas Bab
19-....... Bize Enes ibnu rn tahds edip yle

dedi: Enes ibn Mlik (R) am'dan dnd vakit
karlamaa ktk. Ona Aynu't-Temr'de kavutuk.
Grdm ki yz -eliyle iaret ederek- u canibe, yn
kblenin sol tarafna olduu hlde bir eek zerinde
namaz klyor. Ben ona: Ben seni kbleden baka cihete
namaz klyor grdm, dedim. Bunun zerine Enes:
Raslullah(S)'n byle yaptn grmemi olaydm ben
de yapmazdm, dedi 1738[33].
ynelmi olur; buna kaadir olmazsa, namazda kbleye ynelme

kaydnda olmaz... (Tecrd Ter,, 111,227).
1738[33]
Enes ibn Mlik'in am'a kadar yapt bu sefer, Abdulmelik ibn
Mervn nez-dinde Haccc' ikyet etmek iindi. Basra'ya dnnde
kendisi ile karlayclarn buluma yeri Aynu't-Temr olmutu. Aynu't
Temr, Kfe civarnda ve Frat'n batsnda bir yer olup, Eb Bekr'n
halifelii srasnda 12. hicret ylnda, Hlid ibn Veld tarafndan zorla
fethedilmiti. Fetih srasnda Kisr'nn elinde rehine duran krk kadar
Arab ocuu kurtarlp sahblere datlmt.
Enes bn rn, Enes ibn Mlik'in eee binmesine ve artklarnn
temizlii bheli olan eek zerinde namaz klmasna i'tirz etmiyor
da, yalnz kbleden baka cihete ynelerek namaz klmasna i'tirz
ediyor. Enes ibn Mk cevbnda, Peygamber'in hayvan zerinde ve
1270
Bu hadsi brhm ibnu Tahmn, Haccc ibn
Haccc el-Bhl'den; o da Enes ibn Srn'den; o da
Enes ibn Mlik'ten; o da Peygamber'den olmak zere
11- Seferde Farz Namazlarn Ardnda ve

nnde Nafile Klmayan Kimse Bab 1740[35]
20-.......Hafs ibnu sim tahds edip yle

demitir: bnu Umer (R) sefere kt da, yle dedi:
Ben Peygamber (S) ile birlikte yolculuk ettim; O'nm
hayvan kblenin gayr cihete ynelik olarak namaz kldn haber

veriyorsa da, bu hayvann eek olduuna dir sarahat yoktur. Bu cihet
de Serrc'm hasen bir isndia yine Enes'ten rivayet ettii bir hadsle
teeyyd etmi bulunuyor. Mslim'de bn Umer'den ayn mealde bir ri-
vayet vardr. Demek ki, seferde deve ile at zerinde nafile namaz
klmak caiz olduu gibi, eek ve katr zerinde de caizdir. Bunlarn ter
ve bulaklarndan saknmaya mahal yoktur. Zr Rasluilah'm fiili ile
Hayber yolunda ve Hicz'in bilinen o scanda vki' olmutur.
Hayvan zerinde nafile klan musallnin dizgini tutmas ve ayaklarn
hareket ettirmesi de caizdir. Yalnz kelm etmez, sana soluna
dnmez. Bir de su-cdda ruk'dan ziyde eilir, o kadar
1739[34]
Musannif metni sevketmedi, biz de brhm tarkinden mevsl
olarak vkf olamadk. Evet, Serrc'm yannda Amr ibn mir'den; oda
Haccc'dan... tarikiyle buna yakn bir metin vki' olmutur.., (bn
Hacer).
1740[35]
Buhr bu bab, seferde tatavvu' namaz klp klmamak
mes'elesini zmek mak-sadyle amtr.
1271
seferde nafile klar olduunu grmedim. Zikri yce
olan Allah da: "Lekad kne lekum f Raslillhi
usvetun hasenetun (= Muhakkak Allah Elisinde size
gzel bir rnek vardr)'' buyurdu.
21-.......s ibnHafs yle demitir: Bana babam

tahds etti ki, kendisi bn Umer'den yle derken
iitmitir: Ben Allah Elisi'ne seferde yoldalk ettim;
O, seferde iki rek'attan fazla klmyordu. Eb Bekr,
Umer ve Usmn(R)'a da seferde yoldalk ettim; onlar
da byle yapyorlard 1741[36].
1741[36]
Bu szler farz olan iki rek'attan ziyde hibir namaz klmazlard
ma'nsn ifde ettii gibi, drt rek'atl farzlar da iki rek'atten fazla
klmazlard ma'nsna, yhud da her iki ma'nya birden hamledilebilir.
Hlbuki Mslim'deki, Hafs ibn Asim'n, amucas bn Umer ile birlikte
Mekke yolunda vki' olan seferini anlatan hadsinde yle diyor:
"le namazn bize iki rek'at olarak kldrd, sonra
If konduu menzile dnd. Bz de beraber dnp birlikte oturduk.
Namaz kldr-;s d yne bir aralk gz iliti; bir takm nsanlarn
namaza durmu olduklarn grd. Bunlar ne yapyor? diye sordu.
Nafile namaz klyorlar, dedim. Bunun zerine: Eer ben nafilelerden
birini klacak olaydm, farz tamm klardm. Seferde Raslullah ile
birlikte bulundum; vefat edinceye kadar iki rek'atten ziyde
kldrmad.." Bundan maksadnn, nafilelerin klnmaz idiini haber
vermek olduu anlalyor.
1272
12- Seferde Farz Namazlarn Arkalar ve
nlerinde Olmayarak (Yani Ratibelerin
Haricinde Olarak) Tatavvu Namaz Klan
Kimse Bab 1742[37]
Ve Peygamber (S) seferde sabah namaznn iki

rek'at rtibesini kld.
22-.......bnu Eb Leyl yle demitir: Bize

mm Hnif den baka hibir kimse Peygarnber'in
duh namaz kldn grdn haber vermedi.
1742[37]
Seferde farz namazdan evvel veya sonra rtibe snnetleri klnr
m? mes'eiesi limler arasnda, hakknda ihtilf edilen
mes'elelerdendir. Tirmiz yle demitir: "Peygamber'in
sahblerinden bzlar, seferde tatavvu' klmak re'yinde bu-
lunmulardr. Ahmed ibn Hanbel ile shk ibn Rhye de buna
kaadir. lim %! ehlinden bzlar da farzlardan ne evvel, ne" de sonra
klmamak grnde bulunmulardr. Seferde tatavvu' klnmaz
diyenlerin kasdettikleri ma'n, ruhsat kabulden ibarettir. Yoksa her
kim tatavvu' klarsa ok faziletine nail olur. lim ehlinin ounun kavli
ite budur. Onlar seferde tatavvu'u terch ederler".
Nevev'ye gre seferde nafile klmak mes'elesinde limler frkaya
ayrlmlardr: Bir frkaya gre mutlaka men' edilmitir. Dierine gre
mutlaka caizdir. nclere gre ise rtibeler le mutlak nafileler
arasnda fark vardr. Rtbeler terk olunur ve mutlak nafileler ed
olunabilir. bn Umer'in mezhebi de budur (bnHacer, Fethu'l-Bar)
1273
mmHan'-.Peygamber'in Mekke Fethi gn kendi
evinde ykandn, akabinde sekiz rek'at namaz
kldn zikretmi ve: Peygamber'in bu namazdan
daha hafif bir namaz kldn grmedim. u kadar var
ki, Raslullah ruk'u ve sucdu tamamlyordu,
demitir.
Ve Leys ibn Sa'd da yle demitir 1743[38]: Bana
Ynus ibn Yezd el-Eyl, bn ihb'dan tahds etti. bn
ihb ez-Zuhr yle demitir: Bana Abdullah ibnu
mir tahds etti. Ona da babas mir ibn Raba el-
Anz, Peygamber(S)'i seferde geceleyin nafile namazn
binit devesinin zerinde ve devesi O'nu ne tarafa
yneltirse o tarafa doru kldn haber vermitir.
23-.......ez-Zuhr yle demitir. Bana Salim ibn

Abdilah, bn Umer'den, Raslullah'm seferde binit
devesi zerinde yz nereye ynelik olursa olsun
bayle m ederek nafile namaz klar olduunu ve bn
Umer'in de bunu yapar olduunu haber verdi 1744[39].
1743[38]
Bu rivayeti ez-Zuhl de, ez-Zuhriyyt'ta. mevslen rivayet
etmitir.
1744[39]
Merf' haberin ardndan ibn Umer'in fiilini getirmesi, bununla
1274
13- Seferde Akam le Yats Namazlar
Arasn Cem' Etmek Bab 1745[40]
24-.......Bize Sufyn bn Uyeyne tahds edip

yle dedi: Ben ez-Zuhr'den iittim; o da Slim'den; o
da babas Abdilah ibn Umer'den. O: Peygamber (S)
yry iddetli olduu zaman akam ile yats
namazlar arasn da cem' eder idi.
Ve brhrn ibn Tahmn, el-Hseyn el-
Muallim'den; o da Yahya ibn Eb Kesr'den; o da
krime'den; o da bn Abbs'tan syledi. bn Abbs (R)
yle demitir. Raslullah (S) yry zere olduu
vakitte 1746[41] le ile ikindi namazlar arasn cem'
amel etmenin mstemirr olduunu ve buna herhangi bir muarz ve

nsih erimediini iaret etmektir.
1745[40]
Buhr "Namaz Ksaltma Bblar" iinde cem1 bblarm
getirdi. nk cem' de zamana nisbetle bir ksaltmadr. Sonra oturarak
klnan ma'ziretli namazn getirdi. Zr bu da bz fiillerin suretlerine
nisbetle bir ksaltmadr.
1746[41]
Buras bz nshalarda "Binek srtnda yol alrken..." eklinde
gelmitir ki, ma'nda bir deiiklik yoktur. Aktr k yry hlinde
ve binek zerinde iken farz namaz klnmaz. bn Abbs'm maksad
cem'u te'hr olduu grlyor. Bu da le.namazn ikindi ve akam
namazn yats ile birlikte klmaktr
1275
ederdi. Ve (keza) akam ile yats namazlar arsn da
cem' eder idi.
Ve yine Hseyn el-Muallim'den; o da Yahya ibn
Eb Kesr'den; o da Hafs ibn Ubeydillah ibn Enes'ten; o
da Enes ibn Mlik'ten; o: Peygamber (S) seferde akam
namaz ile yats namaz arasn cem' eder idi, demitir
1747[42].
Ve bu hadsi Yahya el-Kattn'dan; o da Hafs'tan;

o da Enes'ten tarikiyle rivayet etmekte Al ibnu'I-
Mubrek ile Harb ibn ed-dd, el-Hseyn el-Muallim'e
mutbaat etmilerdir. Peygamber (S) cem' yapt 1748[43].
1747[42]
Buhr bu bbda hads getirdi. Biri bnUmerhadsidir ki, bu
yry iddetli olduu zaman ile kaydlanmtr. kincisi bn Abbs
hadsidir ki, o da yrmekte olduu zaman ile kaydlanmtr.
ncs de mutlak olan Enes hadsidir. Buhr mutlak ile ameli
iaret olarak bb baln mutlak yapmak istedi. Zr mukayyed olan
onun ferdlerinden br ferd hadsdir. Buhr, yrr olsun yhud
olmasn, yry iddetli olsun yhud olmasn, musv olarak seferde
cem'in cevaz grnde gibidir. Bu, limler arasnda ihtilf edilen
meselelerdendir. Sahabe, tabi ve fakhlerden biroklar mutlak olarak
cem' grndedir. Bir topluluk, Arafe ve Muzdelife dnda cem'
mutlak olarak caiz olmaz demitir... (Fethu'I'Brt).
1748[43]
Al ibnu'l-Mubrek'in mu tabam, Eb Nuaym el-
Mustahrachnda. mevslen rivayet etmitir. Harb'n mutbaasn ise
musannif Buhr bu bbdan sonraki bb iinde mevslen rivayet
etmitir
1276
14- Bab: Yolcu Akam le Yats Namazlar
Arasn Cem' Ettii Zaman Ezan m Yahud
kaamet mi Eder?
25-.......Zuhr yle demitir: Bana Salim,

Abdullah ibn Umer'den haber verdi. O yle demitir:
Ben Raslullah' grdm ki, O, sefer esnasnda
yrmek O'nu acele ettirdii zaman, akam namazn
geri brakr, nihayet akam namaz ile yats namazn
birletirirdi..
Salim yle dedi: Abdullah ibn Umer de,
yrmek kendisini acele srd zaman bunu yapard.
Akam namaz iin ikaamet eder, ve onu rek'at
olarak klar, sonra selm verirdi. Sonra azck durur ve
yatsya ikaamet eder, onu iki rek'at olarak klar, sonra
selm verirdi. Bu iki namaz arasnda da, yatsdan
sonra da hibir namaz klmazd; t gece ortasnda
teheccde kalkncaya kadar 1749[44].
1749[44]
Bu hadste cem' edilen namazlarn her biri iin ikaamet edildii
haber verilmi, fakat ezandan sz edilmemitir. Buna gre Buhr'nin
bb balndan maksad: Ezan okur mu, yoksa ikaametle yetinir mi?
eklidir.
1277
26-....... Enes ibn Mlik (R) yle tahds
etmitir: Raslullah (S) seferde u iki namaz arasn
yn akam ile yats namazlarn birletirirdi 1750[45].
15- Bab: Yolcu, Gnein Ortadan Meyl

Etmesinden nce Yola kt Zaman le
Namazn kindiye Kadar Geriye Brakr
Bu konuda bn Abbs'n, Peygamber'den

rivayeti vardr 1751[46].

Peygamber (S), gne devrilmeden; yni zeval
vaktinden evve! yola ktnda le namazn ikindi
vaktine kadar te'hr eder, sonra inip her iki namaz
birletirirdi. Yola kmadan evvel gne devrildii
1750[45]
Bu, cem'u takdime ve cem'u te'hre muhtemildir. Buhr bu
hadsi, bundan nce geen bn Umer hadsiyle mfesser "(tefsr
edilmi) olarak getirmitir. nk Enes hadsinde mcmellik vardr.
Tefsr edilen ise, tefsr ediciye tbi'dir (Kas-talln).
1751[46]
Buhr bu szyle 13. bbda geen bn Abbs hadsine iaret
etmektedir
1278
takdirde ise le namazn kldrr, sonra binerdi.
16- Bab: Gne Meyl Ettikten Sonra Yola

kt Zaman le Namazn Klar, Sonra
Bineine Biner

Raslullah (S), gne meyi etmeden evvel yola kt
zaman, le namazn ikindi vaktine kadar geriye
brakr, sonra inip her iki namaz cem' ederdi. Eer
yola kmadan evvel gne meyi ederse, le namazn
kldrr, sonra bineine binerdi 1752[47].
1752[47]
Bu hadsler seferde iki namaz birletirmenin, yn iki namaz
birinin vaktinde klmann cevazna dell olan hadslerden bzlardr.
Sahhayn 'da ve dier hads kitblarnda daha birok sahbden
nakledilmi baka hadsler de vardr.
Sahabe ve tabi fakhleri iki namaz birletirmenin cevaznda,
birletirme sfatnda ve birletirmeyi mubah klan eylerde htilf
etmilerdir. Bir kerre Arafat'ta cem'u takdim ile le ve ikindiyi;
Muzdelife'de cem'u te'hr ile akam ve yats namazlarn klmann caiz
olduunda ittifak etmiler ve bu namazlar cem' ederek klmak
snnettir demilerdir. Bu iki meknn hricinde cem'in cevaznda ise
ihtilf etmilerdir. Eb Hanfe ile ashab, hibir vehile iki namaz
cem' etmenin caiz olmadna kaail olmulardr. Sahblerden bn
Mes'd ile Hasen Basr, Muhammed ibn rn, brhm Naha, Esved
ibn Yezd'in de kavli budur.
Fakhler cumhuru ise, zikredilen hadslerin zahirine tutunarak, gerek
1279
17- Oturann Namaz Bab

hasta olduu hlde kendi evinde (bir defa) namaz
kldrd idi. Bu namaz kendisi oturarak, bir takm
tak-dmen, gerek te'hren seferde iki namaz cem' etmenin cevazna

kaaildirler. Bu gre de Al ibn Eb Tlib, Sad ibn Eb Vakkaas,
Sad ibn Zeyd, Usme ibn Zeyd, Muz ibn Cebel, Eb Ms el-E'r,
bn Umer, bn Abbs gibi birok sahblerle tabilerden birok
fakhler kaaildirler...
Hanefler'in balca delili Sahhayn'daki bn Mes'd hadsi ile
Mslim'deki Eb Katde hadsidir. bn Mes'd: "Ben RasluIIah'n
Muzdelife'den baka hibir yerde hibir namaz vaktinin hricinde
kldn grmedim. te Raslullah Muzdelife'de akam ile yatsy
cem' etti. Bir de sabah namazn erkence ve vaktinden evvel kldrd"
demitir.
Tabern'nin el-Mu'cemu'l-Kebr'ndeki rivayetinde bn Mes'd:
"Birini vaktinin sonuna kadar geri brakr, dierini ise vaktinin
evvelinde klmak suretiyle ta'cl ederek.." demekle, bu cem'in sr
olduunu ve her iki namazn kendi vakitleri iinde klnm olduunu
anlatyor.
bn Abbs'm Mslim'deki u hadsi de dikkate deer: bn Abbs:
"Raslullah (S) bir kerre korku ve yamur yokken Medne'de le ile
ikindiyi ve akam ile yatsy birlikte kldrd" demitir. Bunun sebebi
soruldukta: "mmetini gnha sokmamak iin" cevbn vermi ve
bunun terindeki hikmeti beyn etmitir. Mslim'deki bu son hads
korku, sefer, yamur olmad hlde srf cevaz beyn ve gl
kaldrmak iin le ile akam namazlar son vakitlerinden
karlmakszn, ikindi ve yats namzlaryle evvel vakitlerinde sret
cem' edilerek kldrlm olmas da mmkindir.
1280
kimseler de arkasnda ayakta kldlar. Raslullah on-
lara "Oturunuz" diye iaret etti. Namazdan ktnda:
"mm kendisine uyulsun diye imm edilir. yle
olunca, imm ruk'a vard vakit ruk'a varnz.
(Ban) kaldrd vakit de siz (banz) kaldrnz"
buyurdu 1753[48].

bir defa attan dt de sa yan berelendi. Biz
kendisine hasta ziyareti yapmak zere yanna girdik.
Ziyaret esnasnda namaz vakti geldi. Kendisi oturarak
namaz kld, bizler de arkasnda oturarak namaz kldk.
Raslullah: "mm, ancak kendisine uyulmak iin
1753[48]
Bu hadste anlatlan hastalk, Peygamber'in son hastal
deildir. Humeyd'-nin -Buhr'nin rivayetine nazaran- tasrh ettii
gibi, eski bir hastaldr. Ondan sonra vefat etmezden evvelce bir
daha oturarak namaz kldrm, cemat ayakta olarak iktid ettikleri
hlde, oturmalarn emretmemitir. Evvelki hastalnn sebebi Enes
ile Cbir tarafndan aklanm olduu vehile, attan dp sa
yannn incinmesi ve hatt Cbir hadsine gre aya yanlmasdr.
Bu hadsten u hkmler karlmtr: Ayaktakilerin oturana iktids
sahihtir. Btn fiillerinde imma mutbaat vcibdir. Mukted rk' ve
sucdda ve dier namaz fiillerinde immdan ne geemez. Eb
Hanfe, ikinci hadsteki taksme bakarak, immn vazfesi tesm;
me'mmun vazfesi de tahmddir, demitir. Mlik ve bir rivayette
Ahmed ibn Hanbel de bu grtedir.
1281
imm yaplmtr. yle olunca imm tekbr ald
zaman siz de (Allhu Ekber diyerek) tekbr aln. mm
ruk'a vard zaman siz de ruk'a varn; imm ban
kaldrdnda, siz de banz kaldrn. Semiatthu
limen ha-mdeh dedii vakit, sizler Rabbena ve lekeH-
hamd deyin " buyurdu.
31- Bize shk ibnu Mansr tahds edip yle

dedi: Bize Ravh ibnu Ubde haber verip yle dedi:
Bize Hseyn el-Muallim, Abdullah ibn Bureyde'den; o
da mrn ibn Husayn(R)'dan haber verdi ki, mrn
Allah'n Peygamberi'ne sormutur.
H ve yine bize shk haber verip yle dedi: Bize
Abdussamed haber verip yle dedi: Ben babam
Abdulvris ibn Sad'den iittim, yle dedi: Bize el-
Hseyn, bnu Bureyde'den tahds edip yle dedi:
Bana mrn ibn Husayn tahds etti. Kendisi bsrlu idi
1754[49]. yle dedi: Ben Raslullah'a insann oturarak
1754[49]
Bsr, mak'addaki damarlarn aznda kat ve sevdv kandan
hsl olan ziyde etlerdir. Bunun meme dmesine benzeyen ksmna
"sulliye" denir ki, memeli basur denilendir. Enli ve mdevver olan
ksmna da "ayniye" denilir
1282
namaz klp klamyacan sordum 1755[50]. Raslullah:
"Eer ayakta klarsa bu efdaldir. Her kim oturarak
klarsa, ayakta klann yar ecrini hakk eder. Her kim
de ni-men (yn yan yatarak) 1756[51] klarsa, oturarak
klann yan ecrini hakk eder" buyurdu 1757[52].
18- Oturann ma le Namaz Bab
32-.......Bize Hseyn el-Muallim, Abdullah ibn

Bureyde'den tahds etti ki, mrn ibn Husayn -mrn
bsrlu bir zt idi. Buhr'nin eyhi Eb'Ma'mer bir
defasnda "enne mrne" yerine "an mrne" demitir-
yle syledi: Ben Peygamber'e insann oturur hldeki
namazndan sordum. Peygamber (S): "Her kim ayakta
1755[50]
Bu sul farz olsun, nefl olsun; hasta namaz hakknda
sorulmutur. Ancak nafile klan, ma'ziretli olsun, olmasn; bu
ruhsattan istifde edebilirse de, farz klacak olan imm olsun, me'mm
olsun yhud mnferid olsun bu ruhsattan istifde iin kyamdan ciz
olmas arttr
1756[51]
Buradaki nim, uyuyan demek olmayp, yan yatan demektir.
Nitekim Buhr'-nn "Nimen" lfzn "Mudtacan" ile tefsr ettiini
nshalarna kaydeden rvlerin rivayeti de bunu te'yd edicidir.
Msnedu Ahmed'dek bir rivayetinde de "Mudtacan" demi olmas,
maksadn yan yatmak olduunda bhe brakmyor
1757[52]
Buhar bu mrn ibn Husayn hadsini buradaki arka arkaya
gelen bbda da ayr ayr tarikten rivayet etmitir.
1283
klarsa, bu en faziletli olandr. Her kim oturarak
klarsa, ayakta klann yar ecrini hakk eder. Her kim
de nimen (yn yan yatarak) klarsa, onun lehine
oturann yar ecri vardr" buyurdu. Eb Abdillah el-
Buhr: Buradaki "nimen" lfz, bana gre
"mudtacan" ma'nsnadr,dedi 1758[53].
19- Bab: Oturarak Namaz Klmaya G

Yetiremedii Zaman Yan st Yatarak Klar
Ve At ibn Eb Rebh: "Kbleye dnmeye gc

yetmezse, yz nerede ise o tarafa doru namaz klar"
demitir 1759[54].
33-.......mrn (R) yle demitir: Bende

basurlar vard. Peygamber(S)'e namazdan sordum,,
gcn yetmezse oturarak; ona da gcn yetmezse yan
1758[53]
Buhr'nin lfznn ma'nsna olduunu anlatan bu tefsri, el-
Asl, Eb Zerr ve Eb'1-Vakt nshalarnda tesbt edilmitir
1759[54]
At ibn Eb Rebh'n bu grn Abdurrazzk, bn Cureyc
tarkinden; o da At'dan olmak zere buna yakn ma'nda olarak
1284
st yatarak kl" buyurdu 1760[55].
20- Bab: (Kyamdan ciz Olan Kimse)

Namaza Oturarak Baladktan Sonra Shhat
Bulsa Yahud Bedeninde Bir Hafiflik Hissetse,
Namazn Kalan Ksmn Ayakta Tamamlar
(Yeni Batan Klmaz)
Ve Hasen Basr: "Hasta dilerse iki rek'at ayakta,

iki rek'at da oturarak klabilir" demitir 1761[56].
34-....... Bize Mlik, Him ibn Urve'den; o da

babas Urve ibnu'z-Zubeyr'den; o da m'minlerin
aruesi ie'den haber verdi. ie, Urve'ye: Allah
Elisi'nin gece namazn ya kemle eresiye kadar
hibir vakit oturarak kldn grmediini, (ya
ilerleyince de) Kur'n' oturarak okur olduunu, t
1760[55]
Drakutn'nin Al(R)'den merf' olarak rivayet ettii: "Buna da
gcn yetmezse yzn kbleye ynelterek sa yan zere yatarak...
"hadsine gre snnet olan, kabre konan meyyit hey'etin-de olarak, sa
yanna yatar
1761[56]
Hasen Basr'nin bu grn bn Eb eybe ma'nsyle
1285
ruk'a varmak isteyince kalkp otuz yet yhud krk
yet kadar okuyup sonra ruk'a varr olduunu haber
vermitir 1762[57].

oturarak namaz klard. yle ki: Oturduu hlde
kraati okur, kraatinden otuz yhud krk yet kadar
kalnca ayaa kalkar ve ayakta iken o mkdr yetleri
de okur, sonra ruk'a, daha sonra da secdeye varrd.
Sonra ikinci rek'atta da evvelkisi gibi yapard.
Namazn bitirince bakard; eer ben uyank olursam,
benimle konuurdu; ayet uyumakta isem, yan st
uzanrd.
1762[57]
Bu hadslerin zahirine gre ayn rek'atn yansn ayakta, dier
yarsn oturarak klmak cz olduuna Eb Hanfe, Mlik, afi ve
imamlarn ou kaail olmutur. Hatt ayakta iken oturmak veya
oturmu iken ayaa kalkmak arasnda fark yoktur.
Bu hadslerden fakhler, ayakta namaza balayan musallnin namaz
klarken hastalanarak oturmas ve bunun aksi yn oturarak balayann
namaz esnasnda iyileip ayakta klarak tamamlamasnn cevazna ve
yine byle yatarak namaza balayp da sonra ya oturarak veyahut
ayakta klmaya muktedir olann, hlin icbna gre namaz
tamamlamasnn lzumuna istidlal etmilerdir
1286
19-KTBUT-TEHECCD
(Teheccd Namaz Kitab) 1763[1]
1763[1]
Buhr nshalarnn bzsnda ve Wensik'in Fihristinde byle
"Kitbu't-Teheccd" eklinde, dier bzlarnda da "Besmele" ve
"Bbu't-Teheccd" eklinde gelmitir.
Buhr'nin maksad, bu gece namaznn hkmne girimeksizin
meriy-yetini isbttr.
el-Hucd: Kud vezninde, uyumak ma'nsnadr; birinci bbdandr.
Mellif Basir'de seher (yn uyanklk) ile tefsr etmi ve zdd ma'nl
kelimelerden olduunu takrir eylemitir.
et-Teheccd: Tefa'ul vezninde bu da uyumak... ve uyanmak ma'nsna
olmakla zdd ma'nl olur.. (Kaams Ter.). Bylece teheccd kelimesi,
namaz ve Allah' zikr iin gece uyanmak ma'nsna kullanlarak er'
stlah olmutur.
Teheccd namaz el-sr:76. yetine gre, Peygamber'imze
mmetinden mstesna olarak tahsis buyurulan bir ibdet olduu
anlalyor. Fakat bu ziyde ve mstesna ibdetin hkm hakknda
fakhler arasnda eitli grler vardr. Buhr sarihlerinden bn
Battal, seleften gece namaz Peygamber'e vcibd diyenlerin, teheccd
yeti hakkndaki u tefsrlerin nakletmitir:"Bu gece namaz senin
iin be vakit namaz zerine ziyde klman bir farzadir; bu namazla
sen, mmetinden mmtaz klndn" (Vmdetu'l-Kaar).
Teheccd namaz, hadsiler ve fakhler cumhuruna gre, mmet
hakknda mendbdur. Seleften bzlar, mmet iin de vcibdir
demitir. Fakat Nevev, bu grn yanl bir iddia olduunu bildirip,
mendb ve mekked snnet olduunu tasrh etmitir.
1287
1- Geceleyin Teheccd Namaz Klmak
Bab
Ve Azz, Cell olan Allah'n u kavli:
"Gecenin bir ksmnda da uyanp, srf sana
mahss (fazla bir ibdet) olmak zere Kurbnla gece
namaz kl. md edebilirsin, Rabb *n seni bir
Makaamu Mahmd'a gnderecektir" (el-sr: 76).
1-.......Bize Sufyn (ibn Uyeyne) tahds edip

yle dedi: Bize Sleyman ibn Eb Mslim, Tvs'tan
tahds etti. Tvs ibn Keysn, bn Abbs'tan iitti ki, o
yle demitir: Raslullah (S) gecenin bir ksmnda
teheccd namaz klmak iin kalktnda yle du
ederdi:
"Allahumme leke'l-hamdu ente kayyimu's-
semvti vel-ard ve menfhinne. Ve leke'l-hamdu leke
mlk 's-semvti ve'l-ardt ve men fhinne. Ve leke H-
hamdu nuru 's-semvti ve 1-ard. Ve leke 'l-hamdu
entehakku ve va'dukel-hakku ve kaaukehakkun
vekavlukehak-kun vel-cennetu hakkun ve'n-nru
hakkun. Ve'n-nebiyyne hakkun ve Muhammedun
1288
hakkun ve's-satu hakkun.
Allhumme leke eslemtu ve bike mentu ve
aleyke tevekkeltu. Ve ileyke enebtu ve bike hsamtu ve
ileyke hkemtu. Fafirlm kad-demtu ve m ahhartu
ve m esrartuye m a lentu entel-mukaddimu ve
ente'l-muahhiru.
L ilahe ill ente ev l ilahe gayruke "
(= Ya Allah, her hamd Sana mahsstur. Sen
gklerin, yerin ve bunlardaki hereyin dimi
mdebbirisin. Yine her hamd Sana mahsstur;
gklerin, yerin ve bunlardaki hereyin meliklii
Sen'indir. Yine her hamd Sana mahsstur, Sen
gklerin, yerin ve bunlardaki hereyin nurusun
(aydnJatcissn). Yine her hamd yalnz Sen'indir. Sen
hakk-sn; Sen'in va'din de hakktr, Sana kavumak da
hakktr, Sen'in szn de hakktr. Cennet de hakktr,
ate de hakktr, Peygamberler de hakktr, Muhammed
de hakktr. (Kyamet gnnn gelecei) saat de
hakktr.
Y Allah, kendimi yalnz Sana verdim, yalnz
Sana mn ettim, yalnz Sana gvendim, yalnz-Sana
dndm. Yalnz Sen'in burhanlarna dayanarak
1289
mcdele ettim. Aramzda yalnz Sen'i hakem kldm.
(Y Rabb) nce ilediim, sonra ilerim sandm, gizli
yaptm ve aktan ilediim btn gnhlarm
bala! ne geiren, geriye brakan ancak Sen'sin.
bdete lyk tanr yok, yalnz Sen varsn (yhud
Sen'den baka ibdete lyk tanr yoktur).
Sufyn yle demitir: Abdulkerm Eb
Umeyye: "Vel havle vel kuvvete ill billahi ( Hareket
ve kuvvet ancak Allah iledir) fkrasn ziyde etti 1764[2].
Yine Sufyn yle dedi: Sleyman ibnu Eb
Mslim, bu hadsi Tvs'tan; o da bn Abbs'tan; o da
Peygamber(S)'den iittiini syledi 1765[3].
2- Gece (Namazna) Kalkamann Fazileti

Bab
2-.......bn Umer (R) yle demitir;
1764[2]
Bu, Sufyn ibn Uyeyne'nin geen isnd ile sevk ettii dier bir
tarktir. Hadsin bu tarkinde L havle vel kuvvete ill billahi fkras
gelmitir
1765[3]
Metindeki birinci hadsin senedinde "Sleyman ibn Eb Mslim
an Tvs" eklinde gelmi, yn Sleyman'n Tvs'tan iitmesi tasrh
edilmemi idi. Buradaki tarkte ise Sleyman, Tvs'tan bu hadsi
iittiini tasrh etmitir.
1290
Peygamber'in haytnda birisi bir d grd zaman,
o d Raslullah'a hikye ederdi. Ben de bir d
grmeyi ve onu Raslullah'a. arzetmeyi temenni ettim.
O srada ben taze bir gene idim ve Raslullah
zamannn deti zere mes-cidde uyurdum. Derken
ben de ru'ymda yle grdm: ki melek beni
yakaladlar ve beni atein (yn cehennemin) yanna
gtrdler. Cehennem kuyu duvar gibi yanlan rlp
durulmu ve iki tane boynuzu vard. Bir de grdm ki,
iinde kendilerini iyice tandm bir takm insanlar
var. Ben hemen Ezu billahi mine'n-nr (= Ben ateten
Allah'a snrm) demee baladm. bn Umer dedi ki:
Bu srada bize baka bir melek kavutu ve bana
hitaben: Sen korkma, dedi. Ben bu ra'ym
(kzkardeim ve m'minlerin annesi olan) Hafsa'ya
anlattm. Hafsa da bunu Raslullah'a hikye etti.
Raslullah (S): "Abdullah ne iyi adamdr, keski
gecenin bir ksmnda kalkp da namaz klmay det
edinseydi'* buyurmu 1766[4]. (Salim) Bundan sonra
1766[4]
Hadsin bb balna mutabakat noktas bu "Abdullah ne iyi
adamdr, keski gecenin bir ksmnda kalkp da namaz klmay det
edinse" fkrasdr. te bu temenni fkras hem gece namaznn
1291
Abdullah geceden az bir ksm mstesna olmak zere,
uyumaz oldu (demitir).
3- Gece Namaznda Sucudun Uzunluu

Bab
3-.......ie (R) yle haber vermitir: Raslullah

(S) onbir rek'at namaz klard. O'nun gece namaz ite
bu idi. O namaz iinde yle secdeler vard ki, ban
kaldrmadan her birinizin elli yet okuyaca kadar
dururdu 1767[5] ve (sonunda) sabah namazndan evvel
iki rek'at klar, sonra sa yan zerine yatard. T
mezzin (sabah namaznn vaktini haber vermek iin)
O'na gelinceye kadar.
fazletine delldir, hem de gece namaz klan kiilerin iyi insan olma
yolunda bulunduklarn gstermektedir.
Buhr, hadsin banda grlecei zere, ayr ayr iki senedi bir tahvil
iaretiyle yazp tesbit eylemitir
1767[5]
Hadsin bu "Elli yet okuyaca mikdr dururdu" fkras, bb
balna uygunluk yeridir. Bu uzun sucd du, Allah'a tadarru'
indir. nk, sucd, tevazu1 ve tezelll hllerinin en beliidir. Ve
yine bundan dolaydr ki kulun Rabb'na en yakn olaca hl secde
hlidir (fcastalln).
1292
4- Hasta Olan Kimsenin Gece Namazn
Terketmesi (Yani Tekedebilecei) Bab
4-.......Bize Sufyn (es-Sevr), el-Esved'den

tahds etti. O yle demitir: Ben Cundeb'den iittim,
yle diyordu: Peygamber (S) keyf-sizlendi de bu
sebeble bir gece yhud iki gece (namaza) kalkmad
1768[6].
5-.......Cundeb (R) yle demitir: Cibril (S- bir

mddet) Peygamber'e grnmemiti. O srada
Kurey'ten bir kadn: Muhammed'in eytn
Muhammed'e gelmekte gecikti, demiti. Mteakiben
"Ve'd-duh ve 1-leyli iz sec. M ve 'd-deake Rabbuke
ve m kala... ( And olsun kuluk vaktine. Skna
vard dem geceye ki, Rabb'n seni terketmedi;
darlmadi da..)" sresi indi 1769[7].
1768[6]
Bu hads, hastalk sebebiyle gece namaznn terkedilebileceine
delildir. Bundan sonra gelen hads ise, Peygamber'in bu keyfsizliinin,
vahyin gecikmesi veya faslas srasna tesadf ettiini gsterir gibidir.
1769[7]
Vahyin gecikmesi, byle bir iki gece namaza kalkamyacak
derecede teessr, geveklik ve za'f meydana getirmi olabilecei gibi,
bu srada herhangi baka bir rahatszlk da olabilir
1293
5- Peygamber (S)'in Vacib Klmakszn
Gece Namazna ve Nafile Namazlara Tevik
Etmesi Bab
Ve Peygamber (S) bir gece kz Ftma ve

Aliyye'ye (ikisine de selm olsun) namaza kalkmalarn
tevik iin gitmitir 1770[8].

Peygamber (S) bir gece uyand da: "Subhnallh! Bu
gece ne fitneler indirildi ve ne hazineler indirildi!
Hcrelerin sahibelerini kim uyandrr? Dnyda nice
giyinik kadnlar vardr ki, hirette plaktrlar"
buyurdu 1771[9].
1770[8]
Buhr bu taiki, bundan sonraki hadsin arkasnda mevslen
vermektedir.
Bb bal iki eyi kaplamtr: Tevik, ve vcib klmay nefy. mm
Seleme ile Al'nin hadsi tevki, e hadsi de ikincisi iindir (bn
Hacer).
1771[9]
M'minlerin annelerini uyandrmay emretmesi kendilerine va'z
etmek,, sadaka vermeyi oaltma ile israflar terketmeyi tevik
eylemek, Peygamber zevceleri olduklarna aklanarak ibdet ve tatten
gaflet caiz olmayacan bildirmek iindir. "Giyinikler plaklar"
zmresinden yhud rtnc olmakla beraber elbisesinde israf edecek
1294
7-....... Al ibn Eb Tlib yle haber vermitir:
Raslullah (S) Bir gece kendisine ve Peygamber kz
Ftma'ya geldi de: "Sizler gece namaz klmaz
msnz?" dedi. Ben: Y Raslallah, nefislerimiz Al-
lah'n elindedir. Bizi uyandrmak dilerse uyandrr,
dedim. Biz bu sz sylediimiz zaman Raslullah
bana hibir cevb vermeyerek hemen geri dnd. Bu
arada yzn bizden evirirken, kendi uyluuna vu-
rarak: "Ve knel-insnu eksera ey'in cedelen (= nsan
ksm ne de ok cidalci oluyor!)" (ei-Kehf: 54)
buyurduunu iittim 1772[10].
nice kadnlarn zuhur edeceini haber veriyor. Dnyda msrife

giyinenlerin plaklar olmalar, hasenattan r olmalarna binendir.
1772[10]
Hadsteki " Taraka", gece ziyaretine denir. Burada birde "Leyi
= Gece" kelimesi getirilmesi te'kd iindir.
Hz. Al'nin "Nefislerimiz Allah'n elindedir" sz;Allah (lenin)
lm zamannda, lmeyenin uykusunda ruhlarn alr. Bu suretle
hakknda lm hkmettii ruhu tutar, dierini muayyen bir vakte
kadar salverir. bhe yok ki, bunda, iyi dnecek br kavim iin kat'
ibretler vardr "(ez-Zumer:42) yetinin ma'nsndan iktibas edilmitir.
Peygamber, Al'nin bu yetin ruhunu ifde eden bel bir vecze ile
cevb vermi olmasndan dolay hayranlk duymu ve bu hayranln
eline dizine vurarak ve el-Kehf:54. yetini okumak suretiyle zhr et-
mitir. Diz dvmek, teessr ve teessf srasnda yaplrsa da burada
hdisenin seyrine gre taaccb ma'ns kasdedilmitir. Peygamber,
Al'nin gece namazna kalkmak hususunda ileri srd fikir ve
1295
8-.......ie (R) yle demitir:
Raslullah(S)'n,halk onunla amel eder de zerlerine
farz klnr korkusuyle, lemesini sevdii bir ksm
hayrl ii (ilemeyip) brakmak deti idi, Raslullah
asla duh namaz klmamt. Duh namazn ancak
ben klmaktaymdr 1773[11].
9-.......ie (R) yle demitir: Raslullah (S) bir

gece mescidde namaz kld. Bir takm insanlar da
O'nun namazna uyup gece namaz kldlar. Sonra
ikinci gece de namaz kld. Bu sefer O'na uyan insanlar
oald. Sonra nc yhud drdnc gecede
ma'zireti kf grp, baka bir sz sylemeden ve gece namazna

kalkmalarnda srar etmeden, geri dnmtr
1773[11]
Hz. ie'nin:'Peygamber bz hayr ve ibdetleri ilemeyi arzu
ettii hlde, mmete farz klnr dncesiyle brakrd, demesi
"bunlar hi ilemezdi" demek deildir. Belki Peygamber bu ibdetleri
cemat hlinde ed edip resmletirmekten ekindiklerini bildirmek
istemitir.
Hadsin ikinci ksmndaki duh namaz mes'elesi, ileride ayr bir
blm hlinde gelecektir. Burada u kadarn syleyelim: ie'nin bu
namaz nefy ve inkr, namazn aslna deil, belki devamna
mteveccih olabilir. Buna gre ie:
Ben Raslullah'm devaml duh namaz kldn grmedim; fakat bu
duh namazn ben devaml klmaktaym, demi olur.
1296
insanlar toplandlar. Fakat Raslullah onlarn yanna
kmad. Sabah olunca: "Yaptnz ii grdm. Beni
sizin yannza kmaktan, ancak zerinize/arz
klnmaktan korkmu olmaklm men' etmitir"
buyurdu. Bu da ramaznda olmutu.1774[12]
6- Peygamber (S)'in Geceleyin Ayaklar

iinceye Kadar Gece Namaznda Dikilmesi
Bab
Aie (R) de: Peygamber ayaklar atlayncaya

kadar ayakta durdu, demitir 1775[13]. "Futr", ukk
(yn yarmak); "nfatarat" da inakkat (yn yarld)
1774[12]
Peygamber'in gece namazna mescidde cematle devam
edilmesine msade etmeyip, bu suretle ma'ziret gstermesi,
mmetine olan rahmetinin ak delllerindendir.
Bu rivayetinde de ie, Peygamber'in mnferid olarak gece namazna
devam ettiine iaretle beraber, endesinin yalnz gece namaznn
edas hususunda olduunu, ifde etmi oluyor.
Hadsin son fkras, bu krinan namazn, ramazndaki gece namaz,
yn "Teravih Namaz" olduunu ifde ediyor.
1775[13]
Buhr, ie'nin bu hadsini el-Feth Sresi'nin tefsri srasnda
msned olarak rivayet etmitir. Kumeyhen rivayetinde "Kne
yekuumu = ayakta dururdu" eklindedir. Eb Zerr rivayetinde ise
buradaki gibi "ayakta durdu" eklinde zabt edilmitir (bn Hacer,
Kastalln
1297
ma'nsnadr 1776[14].
10-.......Ziyd yle demitir: Ben el-Mugre'den

iittim; yle diyordu: Peygamber (S, gece) namaz
klmak iin iki aya yhud iki baldn iinceye kadar
ayakta dururdu. Kendisine (niin bu kadar me-
ekkatle ibdet yapyorsun?) denilirdi de, Peygamber
(S): "Ben ok kreder bir kul olmayaym m?" diye
cevb verirdi 1777[15].
7- Seher Srasnda Uyuyan Kimse Bab

1778[16]
11-.......Abdullah ibn Amr ibnu'1-s (R) haber
1776[14]
Eb Ubeyde, Meczu'l-Kur'n'da "el-Futr"u byle tefsir
etmitir.
"nfatarat" kelimesini de Dahhk byle tefsir etmitir. Onun bu
tefsirini bn Eb Hatim mevslen rivayet etmitir
1777[15]
Buhr bu Mugre hadsini Rikaak ve Tefsr Kitblar'nda da
zikretmitir. Bu hads, Kerme rivayetinde "Elbette kalkar, namaz
klar" suretinde zabtolunmutur
1778[16]
Kumeyhen ve Asl rivayetinde "Sahur srasnda" eklindedir;
buna gre "Sabahn birazck evvelinde uyuyan kimse" ma'nsna olur.
Seher vaktinde tekrar uyumak, teheccd namazndan hsl olan
yorgunluu dinlendirmek iindir.
1298
vermitir ki, Raslullah (S) ona hitaben yle
buyurmutur: "Allah'a en sevimli olan namaz, Dvud
aleyhi's-selcimn namazdr. Allah'a en sevimli olan
oru da yine Dvd Peygamber'in orucudur. Dvd,
gecenin yansnda uyurdu, gecenin te birisinde
namaz klard. Gecenin altda fyirinde yine uyurdu. Ve
Dvd, bir gn oru tutar, bir gn de oru tutmazd
1779[17].
12-.......E'as yle demitir: Ben babam Suleym

ibn Esved el Muhribfden iittim; yle dedi: Ben
Mesrk'tan iittim; yle dedi: Ben ie'ye: Hangi
amel Peygamber'e daha sevimli idi? diye sordum. ie:
Devaml olan amel, dedi. Ben: Raslullah (gece
namazna) ne zaman kalkar idi? dedim. ie: Horoz
sesini iittii zaman kalkard, dedi.
1779[17]
Dvd Peygamber'in namaza tahss ettii gecenin te biri,
gece alt paraya ayrldkta drdnc ve beinci paralara tesadf eden
zamandr. Gecenin altda biri de altnc cz'dr ki, fecrin tulundan
nceki zamandr ve tam seher vaktidir. Davud'un drdnc ve beinci
paralan ibdete ayrmasnn sebebi, bu zaman icabet sat olmasndan
dolaydr. Bu, biraz sonra gelecek olan Eb Hu-reyre hadsinde
bildirilmitir. Seher vaktinin tekrar uykuya tahss edilmesi de teheccd
namazndan hsl olan yorgunluu gidermek iindir
1299
13-.......el-E'as (yukarda geen isndla):
Raslullah (S) horoz sesini iitince kalkt, mteakiben
namaz kld, dediini rivayet etmitir 1780[18].
14-.......ie (R): Seher vakti O'nu, benim

yanmda muhakkak uyur bulurdu, demitir; "O'nu"
zamriyle de Peygamber(S)'i kas-detmektedir 1781[19].
8- Sahur Yemei Yiyip De Sabah

Namazn Klncaya Kadar Uyumayan Kimse
Bab 1782[20]
15-....... Bize Sad ibn Eb Arbe, Katde'den; o
1780[18]
es-Srh, horozdur; es-Serha da sayhaya denir. Horozun tt
zaman ta'yn hususunda gecenin yars, ondan biraz evvel veyhud
biraz sonra veya son te bir olmak zere bir hayl grler ileri
srlmtr. Horoz bu vakitlerin hepsinde ter; fakat bnu Battl'n
dedii gibi, onun lgnca sayhalarnn arka arkaya gelmesi ancak
gecenin son te birinde duyulur. Bunlar, Hz. ie'nin maksadnn son
te bir olduuna dellet olabilir
1781[19]
Buradaki uyur olmaktan maksad, hakkaten uyku mu yhud yan
zerine uzanmak mdr? ki ihtiml de olabilir.
1782[20]
ounluun nshalarnda balk byledir. Hamav ve Msteml
nshalarnda ise "Sahur yemeini yedikten sonra namaza kalkan
kimse bab" eklindedir.
1300
da Enes ibn Mlik'ten tahds etti ki, Allah'n
Peygamberi (S) ile Zeyd ibn Sabit (R) beraber sahur
yemei yemiler. Sahur yemeini bitirdiklerinde Al-
lah'n Peygamberi namaza kalkm ve namaz
kldrmitr. (Rv dedi ki:) Biz Enes'e: Sahur
yemeklerini bitirmeleri le namaza girmeleri arasnda
ne kadar zaman vard? dedik. Enes: nsann elli yet
okuyabilecei kadar, dedi 1783[21].
9- Gece Namaznda Kyamn Uzun Olmas

Bab 1784[22]

Bir gece ben Peygamber (S) ile beraber namaz kldm.
Peygamber devaml ayakta duruyordu. Nihayet ben
fena bir i yapmay kurdum. (Rv dedi ki:) Biz: Ne
yapmay dndn? diye sorduk. bn Mes'd:
1783[21]
Bu drt be dakikalk bir vakit eder denilmitir. Bzlar 52
yetten el-Hakkaa Sresi'ni misl olarak getirmilerdir.
1784[22]
ounluk iin balk byledir. Hamav ile Msteml
nshalarnda ise, "Gece kyamnda namazn uzun olmas" eklindedir.
bhesiz namazn uzun olmas, dolaysyle kyamn uzun olmasn
gerektirir. nk rk', sucd gibi dier rknler, kyamdan daha
uzun olmazlar
1301
Oturmak ve Peygamber'i (ayakta yalnz) brakmak
istedim, dedi 1785[23].
17-.......Huzeyfe (R) yle demitir: Peygamber

(S) geceleyin teheccd namaz klmak iin kalktnda
azn misvak ile ovard.
10- Bab: Peygamberin Namaz Nasl di?
Ve Peygamber (S), gecenin bir ksmnda ka

rek'at namaz klard? 1786[24]
18-.......Salim ibn AbdiIIah, babas Abdullah ibn

Uner'in yle dediini haber verdi: Bir kimse:
Y Rasallah, gece namaz nasldr? diye
sordu. Raslullah (S):
"kier ikierdir. Sabah vaktinin gireceinden
1785[23]
Nafile namazn, ayakta durmaya muktedir iken oturarak
klnmas caiz olduu hlde, bn Mes''un bunu ferj i saymas,
Peygamber'e muhalefet eklinde edebi terk olmasndan dolaydr
1786[24]
Buhr, bu balktaki mes'elelerin cevb olacak drt hadsi arka
arkaya getir-. mistir. Bu hadslerden ilk ikisi "Vitr Bblan" blmnde
de gemi ve gerekli ksa aklamalar orada verilmiti
1302
korktuun zfc mn, bir tek rek'atla vitr namaz kl"
buyurdu.
19-....... bn Abbs (R): Peygamber(S)'in namaz

on rek'at idi, demitir. bn Abbs (bu namaz ile)
gece namazn kasdediyor.
20-......Mesrk yle demitir: Ben ie(R)'ye

Raslullah(S)'n geceleyin kld namazn sordum.
ie: Sabah namaznn iki rek'at snnetinden baka
(gh) yedi, (gh) dokuz, (gah) onbir rek'attr, dedi.

gecenin bir ksmnda on rek'at namaz klard. Vitr
namaz ile sabah namaznn iki rek'at snneti de bu
saydandr 1787[25].
1787[25]
Muhammed ibn Kaasm tarikiyle ie'den gelen bu on rek'at
rivayeti ile, ondan evvelki Mesrk tarikiyle gelen yedi, dokuz, onbir
rivayeti arasnda bir taruz grlmemelidir. Kaasm'n ie'den on
rivayeti, Peygamber'in ekser hallerde kld gece namazna iddir.
Mesrk rivayetinde ise ie, Peygamber'in gh yedi, gh dokuz, gh
onbir rek'at kldm bildirmitir.
Bu konuda ayr ayr sahblerden gelen eitli rivayetler,
Peygamber'in ayr ayr zamanlarda kld teheccd namazlarna
1303
11- Peygamber (S)'in Geceki badeti,
Uykusu ve Gece badetinden Nesh Edilen
(Mkdar) Hakknda Bab
Ve Yce Allah'n u kavli:

"Ey brnen, gecenin biraz hri olmak zere
kalk. (Gecenin) yars mkdrnca yhud ondan
birazn eksilt. Yahud (o yarnn) zerine artr. Kurn
da ak ak tane tane oku. Hakikat biz sana ar bir
sz vahyediyoruz. Gerek gece (ibdete) kalkan nefs, o
hem uygunluk Vtibriyle daha kuvvetlidir. Hem
kraate daha salamdr. nk gndz senin iin bir
meguliyet" (el-Muzzemmil: 1-7) 1788[26].
iddir. Her sahb kendi grdn, bildiini haber verdii iin,

aralarnda fark bulunmas tabidir
1788[26]
Bu yetlerle lgili Bir Tefsir zeti:
"...nk biz sana ar bir sz ilkaa edeceiz. Tahamml, icra ve
fs ok zor olan byk bir kelm zerine indirip, tatbik ve icrasn
sana emredeceiz ki, o sz ar teklifleri ve mes'liyetleri ihtiva eden
ve def'u reddi kaabil olmayan Kur'n ile rislet emri; ilkaas da onun
vahyidir. Raslullah'a vahy nazil olurken o kadar ar ve iddetle
gelirdi ki, derhl ehresi deiirdi.... Vahy ve ilkaa byle maddeten
bile bir sklet ve tazyk ile geldii gibi, ma'nsndaki ahkm ve ahlkn
icra ve tatbikat da nice muchedelere mtevakkf arlklar
1304
Ve Yce Allah'n u kavli: 1789[27]
"bhe yok ki, Rabb'in, senin gecenin te
ikisinden biraz eksik; yars; te biri kadar ayakta
durmakta olduunu ve senin maiyyetinde
bulunanlardan bir zmrenin de (byle yaptn) elbet
biliyor. Geceyi, gndz Allah saymaktadr. O, bunu
sizin sayamyacanz bildii iin, size kar (ruhsat
canibine) dnd. Artk Kur'n'dan kolay geleni
okuyun. Allah muhakkak bilmitir ki, iinizden
muhtevidir. Kur'n' okumak kolay olsa da, onunla amel zordur. Sonra
mzn-da ecr ve sevab da ardr.' Iteibalangta gece kyam ve
Kur'n tertli ile emr, o cmleden olmak zere gelecek olan ar
emirlerin icrasna kaabiliyet ve isti'-dd kazanmak zere nefslerin
terbiyesi ve muchede kuvvetlerinin terakki ve inkif iin ihzr bir
riyazettir. Bunun gndz yaplmayp da geceden balamasnn sebebi
hikmeti, nk gece niesi, gece yetien nefs veya gece vukua gelen
hdise veyd gece ne'esi ve ne'eti ...-muvtaa uygunluk, mutabakat
demektir-, yn gece niesi daha baskn, daha samim, yhud kalb ve
vicdana daha uygun. Gece sknet ve inkta' hengm olduu iin,
uyank olanlarn gz gnlne daha mutabk ve gndzn manialar
ve meguliyetleri iinde duyulamyacak hdiseleri duymak iin kefi
daha ak, riyadan, ayarn muzhamesinden zde olarak ihls
gayesine daha muvafk, yhud daha keskin, daha fi'1 dokunakldr.
Ve deyie, syleyie, syleyi ve anlay cihetiyle daha salamdr.
Kelm daha iyi sylenir ve duyulur. Grltler kesilmi bulunaca
cihetle kraat ve tefekkr, mutbaa ve tezekkr, sylenen ve dinlenen
sz daha salam olur... (Hakk Dni, VII, 5428).
1789[27]
Bu el-Muzzemmil:20. yetinin sonradan nazil olup, srenin
evvelindeki gece kyam emrini hafifletmi ve ta'dl etmi olduunda
ittifak vardr.
1305
hastalar olacak, dier bir ksm Allah'n adlndan
(nasb) aramak zere yeryzne yol tepecekler, baka
bir takm da Allah yolunda arpacaklardr. O hlde,
O 'ndan kolay geleni okuyun. Namaz dosdoru kln.
Zekt verin. Allah'a gnl holuu ile dn verin.
nden nefsleriniz iin ne hayr gnderirseniz, onu
Allah yannda daha hayrl ve sevbca daha byk
olarak bulursunuz. Allah'tan mafiret isteyin. bhesiz
ki, Allah ok mafiret edici, ok merhamet eyleyicidir"
(el-Muzzemmii: 20) 1790[28].
bn Abbs: "Neee" kelimesi Habe dilinde
"Kaame( = Kalkt)" ma'nsnadr, demitir. Yine bn
Abbs, "Vatae" kelimesini de: Kur'n'n uvtaasm,
"Gece okunan Kur'n'n gndzden ziyde iitmeye,
1790[28]
Buhr bu yetlerde Mslim'in Sa'd ibn Him tarkinden tahrc
ettii u hadse iaret eder gibidir: ie yle demitir: "Allah bu el-
Muzzemmil Sresi'nin evvelinde gece namazn farz kld.
AlIah'nPeygamberi ile sahbleri bir yl gece namazn kldlar.
Nihayet bu srenin sonunda hafifletme ruhsat indirildi de gece
bdeti, farziyyetinin ardndan tatavvu' bir ibdet oldu Buhr kendi
art zere olmad iin bu hadsi getirmekten Enes hadsi -, ile
mstani oldu. nk Enes hadsi Peygamber'in bazen btn gece
uyuduuma na dellet etmektedir. Bu ise tatavvu' yoludur. Eer vucb
devam etmi olsaydi, Peygamber kalkmay ihll etmezdi. Ve buras ile
hadsin bala uygunluu zahir oluyor (tbn Hacer).
1306
gze ve kalbe (nfuzu iddet ve) uygunluu vardr"
eklinde tefsir etmi; sonra bu tefsiri te'yd ederek: "Li-
yuvt" (et-Tevbe: 37) Li-yuvfk (yn uymalar
iin) ma'nsnadr, demitir 1791[29].
22-.......Bana Muhammed ibn Ca'fer, Humeyd

et-TavI'den tahds etti ki, o, Enes'ten yle derken
iitmitir: Raslullah (S) her aydan (o kadar gnlerde)
oru tutmaz idi ki, biz O'nu artk o ayn hibir gnnde
oru tutmayacak zannederdik. Yine Raslullah her
aydan (o kadar gnlerde) oru tutar idi ki, biz O'nu
artk o aydan hibir gn orucu brakmayacak
zannederdik. Yine Raslullah' geceden bir ksmnda
namaz klar grmek istemiyorsundur ki, muhakkak
namaz klar grrdn. Uyur grmek istemiyorsundur
1791[29]
bn Abbs'n bu tefsirlerinin birincisini Abd ibn Humeyd sahh
bir isnd ile bn Cureyc'den; o da bn Abbs'tan eklinde mevslen
rivayet etmitir. kincisini de "Li-yubih" lfzyle Taber mevslen
rivayet etmitir.
Yce Allah bu 20. yet ile Peygamber'i gece yarsnda, yhud gece
yarsndan biraz evvel yhud gece yarsndan biraz sonra teheccd
namazna kalkmakta muhayyer brakmtr.
1307
ki, muhakkak uyur grrdn 1792[30].
Bu hadsi Humeyd'den rivayet etmekte
Sleyman ibn Bill ile Eb Hlid Sleyman ibn
Hayyan el-Ahmer, Muhammed ibn Ca'fer'e mutbaat
etmilerdir 1793[31].
12- nsan Geceleyin Namaz Klmad

Zaman, eytann Onun Bann Arka Kkne
Dm Balamas Bab

A'rec'den; o da Eb Hureyre'den haber verdi ki,
Raslullah (S) yle buyurmutur: "Sizin herhangi
biriniz (gece) uyuyunca eytn onun boyun kkne
dm balar. Her dme: 'Senin zerinde uzun bir
gece vardr (rahat uyu' telkinini) vurur. O kimse,
uyanp Allah' anarsa bir dm zlr. Abdest alrsa
bir dm daha zlr. Namaz da klarsa bir dm
1792[30]
Enes ibn Mlik, bu hadsi ile Peygamber'in nafile namaz klmak
ve oru tutmak hususunda muayyen ve nuttarid bir programa tbi'
olmadn bildirmek istiyor
1793[31]
Eb Hlid'in mutbaatn Buhr, Kitbu's-Savm'da mevslen
rivayet etmitir
1308
daha zlr. Artk o (teheccd sahibi) kimse, dm
zk, gnl ho ve ne'eli olarak sabaha girer. Fakat
Allah' anmaz, abdest alp namaz klmazsa, gnl kirli
ve uyuuk hlde sabaha girer" 1794[32].
24-.......Bize Eb Rec el-Utrid tahds edip

yle dedi: Bize Semre ibnCundeb (R), Peygamber
(S)'den tahds etti ki, uzun ru'-y hadsinin iinde
Peygamber (S) yle buyurmutur: "O ba ta ile
1794[32]
Bu hadsteki dm bn Melek: Bir tenbellik ve atlet
dmdr ki, eytn bu tenbellik ve atleti gafillerin zerine ykler,
demitir. Tayb de: eytn'n gaflet ehlini arlatrmas ve bunlar
balam gibi hareketten alkoymasdr, demitir. Beydv de yle
der: eytn'n dm balamas, uykuyu znetle-mesinden ve o
kimsede uykuya kar derin bir sevgi uyandrmasndan istiare edil-
mitir. Dmlerin tane olmas da Allah' zikre, abdeste, namaza
kar birer dm edinmesinden ve eytn'n bu ibdetten tesvl
ve ifal ile alkoymasndan dolaydr.
Bu hadsteki dm kalbin dmnden; azm ve rdenin felce
uramasndan ibarettir diye tefsir edenler isabet etmilerdir. Gy
eytn, teheccde kalkmak arzusunda bulunan m'minin gnlne
"Yat, yat, daha gece uzundur" diye vesvese brakarak, onu gece
namazndan alkoymu oluyor.
Bu hadsten rendiimiz hakikat, Allah' zikrin, abdestin, namazn
ey-tn' ve onun telkinlerini, nefsin err ve fesada olan temayln
def etmesi key fiyetidir. Bir de teheccd sahihlerinin gz nurlu,
gnl srrlu olarak yeni gnn ,sabahna girmesidir. Bu ne'e ve
sevin, teheccd sahihlerinin yznde parlar ve aka grlr. Her
gnn hayr ve bereketi ve hatt shh saadeti de, o gnn fecri ile
birlikte doar (Tecrd Ter., IV, 131-134).
1309
yarlp berelendiim grdn kimseye gelince,
bhesiz o, Kur'-n' alyor; mteakiben onu
(ezberlemeyi ve onunla amel etmeyi) ter-kediyor, ve
farz olan namazdan gafil olarak (btn gece)
uyuyordu" 1795[33].
13- Bab: nsan Uyuduu ve Namaz

Klmad Zaman eytan Onun Kulana er

Peygamber'in yannda bir adam anld ve bu adam
sabaha kadar uykuya dalar; namaza kalkmaz denildi.
Bunun zerine Raslullah (S): "yle ise onun kulana
$ytn iemitir" buyurdu 1796[34].
1795[33]
Buhr bu hadsi birok yerlerde para para kesilmi olarak
getirmitir. Tamm Kitbu'l-Cenz'in sonlarnda gelecektir. Buyu',
Cihd, Bed'u'I-Halk, Edeb, Ehdsu'l-Enbiy, Tefsr, Ru'y Ta'bri
Kitblan'nda da tahrc etmitir. Mslim de Ru'y Kitb'nda
Muhammed ibn Ber'dan ve Bundr'dan muhtasa-ran rivayet
etmitir... {Umdetu'l-Kaar, III, 616-617).
1796[34]
Hattb: Bu adamn uykusunun arl ve kendisini namazdan
gafil hle getirmesi, kulana ienen ve iitme_duygusu bozulan
kimsenin hline benzetilmitir demi ve bu ta'bri temsle
hamletmitir.
Tayb: eytn bu gafilin kulan btl eylerle doldurmu ve
1310
14- Gecenin Son Saatlerinde Namaz
inde Dua Bab 1797[35]
Azz ve Cell olan Allah da yle buyurdu:

"(nk) Muttakler gecenin az bir ksmnda uyurlard
ve seher vakitlerinde de onlar mafiret dilerlerdi" (ez-
Zriyt: 17-18) 1798[36].

bn ihb'dan; o da Eb Seleme ile Eb Abdillah el-
Aarr'dan; bunlarn her ikisi de Eb Hureyre(R)'den
kulanda hakk sz iitmeye mni' bir sarlk meydana getirmitir

denilebilir, demitir.
Kurtub ise: eytn'n bu fiilini hakk ma'nya hamletmekte be's
grmemitir.
1797[35]
Bu Eb Zerr'in rivayetidir. Ondan bakalarnn
rivyetinde&alk "Gecenin sonunda du ve namaz bab ..."
eklindedir
1798[36]
Buhr bu yeti bala "Yehcan = Uyurlar" ma'nsmdan
dolay, gece bdetinin Kur'n'dan delli olmak zere almtr. Huc'
fiili hakknda daha nce aklama gemiti. Ma'nnm daha iyi
anlalmas iin bu yeti alt ve st ile tekrar yazalm:
"bhesiz muttakler Rabb 'larmn kendilerine vermi olduunu alm
olarak cennetlerde ve pnarlardadrlar. nk onlar bundan evvel iyi
amel edenlerdir. Onlar gecenin (ancak) az bir ksmnda uyurlard.
Seher vakitlerinde de onlar istifar ederlerdi" (ez-Zriyt: 15-18).
1311
tahds ettiler ki, Raslullah (S) yle demitir:
"Gecenin son te biri kald zaman Mbarek ve l
olan Rabb'-mz (keyfiyetini bilmediimiz bir hlde)
her gece dny semya iner ve: Bana kim dua eder ki
onun duasna icabet edeyim! Benden kim bir hacet
ister ki ona dileini vereyim! Benden kim mafiret
diler ki onun iin mafiret edeyim!' buyurur" 1799[37].
1799[37]
Bu hads, "Nuzl Hadsi" diye anlr. Alt Kitb'da ve dier
sahh, snen, ms-ned ve mu'cemlerin hepsinde rivayet okluu ile
sekin olmak ve mtebihler-den bulunmakla nhimn ve
mehurdur. Bunu yirmiden fazla sahb rivayet etmitir.
Hadsteki "Yenzilu = ner" fiili, Buhr nshalarnda y'nm fethi ile
zab-tedilmitir. Buna gre yaknlk ile te'vl edilerek ma'nev nuzl
kasdolunabilir ve: Allah, ltfu keremi ile kullarna yaklar, demek
olur. "Dny sem", Allah'n bize yaklamas hlinden baret bulunur.
Dny kelimesinin "dunuvv"-den "kurb - yaknlk" ma'nsm ifde
etmesi de bunu te'yd eder.
Eb Bekr ibn Frek, bz limlerin bu fiili y'nn tresi ile "Yunziu =
ndirir" eklinde zabt ettiklerini hikye etmitir. Bu takdrde fiilin hazf
olunmu bir mef'le ta'diye etmesi gerekir: "Yunzilullahu meleken-
Allah bir melek indirir" demek olur. Kurtub bu rivayetin sahhliine
dell olarak Nes'nn " Sonra var m du eden diyecek bir mundyi
emreder.." rivayetini dell getirip, bylece mkilin kalkacan
bildirir (Fethu'l-Br, III, 272).
Ayn'nin Vmdetu'l-KaarT'sinde bu hads hakknda ok gzel tevcihler
ve aklamalar vardr. Bu tevcihlerden biri zetle udur: Nuzl,
intikaal, i'Im, kavi, kbl, tevecch ve bir hkmn k ma'nlarna
kullanlr. Bu ma'nlarn hepsi lgatlar arasnda bilinen eylerdir.
Madem ki nzuln byle mterek ma'-ns vardr; Allah'n kendisiyle
tavsfi caiz olan bir ma'nya hamledmesi en doru bir harekettir.
Burada Allah'n rahmetle, dileklerini vermekle, mafiretler etmek
1312
15- Gecenin Evvelini Uyuyup, Sonunu
(Namaz, Kraat, Zikir Gibi badetle) hya Eden
Kimse Bab
Ve Selmn Fris, kardelii Ebu'd-Derd'ya:

Sen uyu, demi; gecenin sonundan bir vakit olunca da:
imdi kalk, demitir. Peygamber (S) de: "Selmn
doru sylemitir" buyurdu 1800[38].
suretiyle teheccd klanlara ikbl ve tevecch buyurmasdr

denilebilir. Bu bir te'vl deil, fakat lfz, medlul olan mterek
ma'nlardan birisine hamletmektir k, mm Mlik gibi bz selefin
te'vlleri de hep bu yolda bir te'vldir (III, 618-623).
1800[38]
Buhr bala koyduu bu hadsi Ktitbu's-Savm ve Kitbu'l-
Edeb'de Eb Cu-hayfe'den mevslen rivayet ettii uzunca hadsten
almtr. Buraya ald ksa fkra, bb balna lyk vecz bir
ifdedir. Hadsin btnnden biraz daha genie bir ksm yledir:
"Gece olunca Ebu'd-Derd, gecenin evvelinde namaz klmak istedi.
Selmn:
Uyu, diye men' etti.
Ebu'd-Derd da uyudu. Sonra bir daha kalkmak istedi. Yine Selmn:
Uyu, diye men' etti. Gecenin son vakti olunca Selmn:
Artk imdi kalk, dedi.
Beraber kalkp namaz kldlar. Namaz mtekb Selmn, Ebu'd-
Derd'ya:
bhesiz senin zerinde, Rabb'in iin bir hakk vardr. Keza senin
zerinde nefsin iin de bir hakk vardr. Senin zerinde ailen iin de bir
hakk vardr. Binenaleyh sen her hakk sahibine hakkm ver, dedi.
Sonra Ebu'd-Derd, Peygamber'e geldi ve bu hdiseyi Peygamber'e
1313
27-.......el-Esved yle demitir: Ben ie'ye:
Peygamber'in gece namaz nasld? diye sordum. ie
(R) yle cevb verdi: Raslullah (S) gecenin evvelinde
uyurdu. Gecenin sonunda da kalkar, namaz klard.
(Namazdan) sonra da yatana dnerdi. Mezzin ezan
okumaya balaynca srayp kalkard. Eer kendisine
bir ihtiy olmusa ykanr, (ykanmaya ihtiy) yoksa
abdest alr ve (mescide) kard 1801[39].
16- Peygamber (S)'in Ramazandaki ve

Dier Aylardaki Gece badeti Bab
28-.......Abdurrahmn ibn Avf un olu Eb

Seleme, kendisinin ie'den Raslullah'n ramazn
ayndaki namaznn nasl olduunu sorduunu ve
ie'nin cevbn Sad'e haber vermitir. ie (R) yle
dedi: Raslullah (S) ne ramaznda, ne de ramaznn
gayr (ge-celer)de onbir rek'at zerine ziyde etmezdi.
syledi. Peygamber de Ebu'd-Derd'ya hitaben:

"Selmn doru sylemitir" buyurdu.
1801[39]
Hadsin bala mutabakat aktr. Son fkradaki "Eer
kendisine bir ihtiy olmazsa" sz, cins mnsebet yaplm da
ykanma gerekmise demektir
1314
Raslullah evvel drt rek'at klard ki, artk sen o
rek'atlarn gzelliinden veuzunluun-dan sorma.
Sonra Raslullah drt rek'at daha klard. Bunlarn da
gzelliinden ve uzunluundan sorma. Sonra rek'at
klard. ie dedi ki: Ben: Y Raslallah, vitr
klmandan nce uyur musun? diye sordum.
Raslullah: "Y ie, benim iki gzm uyur, fakat kal-
bim uyumaz" buyurdu 1802[40].
29-.......ie (R) yle demitir: Ben

Peygamber(S)'i gece namazndan hibir rek'atta, t
yalamncaya kadar oturarak okur grmedim.
Yaland zaman oturarak okurdu. zerinde sreden
1802[40]
Eb Seleme, ramaznn eref ve faziletinden dolay
Peygamber'in ramazndaki teheccud namaznn kemmiyet ve
keyfiyetinde, yn says ve sfatnda bir deiiklik olabileceini
tahmin ederek, Hz. ie'den yalnz ramazndaki gece namazn
sormutu. Fakat ie, sorucuda hi bhe brakmamak iin,-
Peygamber'in hem ramazndaki, hem de ramazndan baka
gecelerdeki namazn haber vermitir. te bu cevb, bb balna
uygun dmektedir. Peygamber'in jamzmn btn sene iinde
musv olduu sabit olmaktadr.
Bu hadsten nafile olan gece namaznda bir selm ile drt rek'at
klnd da, vitr namaznn bir selm ile rek'at klnd da sarih
olarak sabit oluyor. Hadsin son fkras, Peygamber'in uyku ile
abdesnin bozulmadn aka bildiriyor.
1315
otuz yhud krk yet kaldnda ayaa kalkar, ve o
yetleri de okur, sonra rk' yapard 1803[41].
17- Gece ve Gndz Temizlenip

Paklanmann Fazileti le Gece ve Gndzde
Abdest Almann Ardndan Namaz Klmann
Fazileti Bab 1804[42]
30-.......Bize Eb Usme, Eb Hayyn'dan; o da

Eb Zuradan; o da Eb Hureyre'den tahds etti ki,
Peygamber (S) sabah namaz srasnda Biil'e hitaben
yle buyurmutur: "Ya Bill! slm iinde ilediin ve
senin nazarnda menfaata en mdli olan bir amelini
baha syle. nk ben bu gece cennetin iinde,
nmde senin iki ayakkabnn yry sesini iittim".
Bill: Ben kendime gre menfaata undan daha
mdli olan bir i ilemedim: Ben gece yhud
gndzn herhangi bir saatinde iyice temizlenir ve bu
temizlik ile de muhakkak bana klmakhm takdr
1803[41]
Bu hadsin bir rivayeti "Namaz Ksaltma Kitb"nda gemiti
1804[42]
Kumeyhen nshasnda ikinci ksm "Gece ve gndz abdest
alma srasnda namaz klmann fazleti..." eklindedir.
1316
Duyurulduu kadar namaz klarm, dedi 1805[43].
Eb Abdillah el-Buhr: "Deffu na'leyk" ile
ayakkablarn hareket ettirilmesini kasdediyor, dedi.
18- badette iddet ve Katlk Yapmann

(Yani Fazla Meakkat Yklemenin) Mekruh
Klnmas Bab
31-.......Bize Abdulvris, Abdulazzibn

Suheyb'den; odaEnes ibn Mlik(R)'ten tahds etti, O
yle demitir: Peygamber (S) -mescide-girdi. Girince
mescidin iki direi arasna bir ip ekilmi olduunu
grd. "Bu ip nedir?" diye sordu. Sahbler: Bu Zeynep
(bintu Cah)'in ipidir 1806[44]. Zeyneb (namazda ayakta
durmaktan) yorulunca bu ipe tutunur, dediler. Bunun
zerine Peygamber: "Hayr (ibdette byle glk
olnaz). Bu ipi znz. Sizin biriniz zinde ve kuvvetli
1805[43]
Buhr bu hadsi Bill'n fazleti babnda da getirmitir. Mslim
de ayn bbda getirmitir {Sahh-i Mslim ve Tercemesi, VII, 370-
371).
Bu hadsten, gece gndz temizlii devam ettirmenin ve her temizlik
akabinde namaz klmann fazleii sabit oluyor.
1806[44]
Bu kadn, Zeyneb'in kendisi deil, kardei Hamne bintu Cah
olduu da sylenmitir
1317
olduka namaz (ayakta) klsn. Yorulup geveyince de
hemen otursun (ve oturarak tamamlasn)" buyurdu
1807[45].
Dedi ki: Ve Abdullah ibn Mesleme, Mlik'ten; o

da Him ibn Urve'den; o da babas Urvetu'bnu'z-
Zubeyr'den; o da ie(R)'den syledi. ie yle
demitir: Yanmda Esed oullar'ndan bir kadn vard
1808[46]. Bu srada zerime Raslullah girdi. "Bu kadn
kimdir?" diye sordu. Fulncadr; geceleyin uyumaz
imi; namazndan zikrolun-du (yhud namazndan
zikrediyor), dedim. Raslullah: "(Bu sz) brak,
dima takat yetireceiniz ileri yapnz. bhesiz Allah,
sizusan-madka usanmaz" buyurdu 1809[47].
1807[45]
Bu hadsten, ayakta namaza balayp da mecalsiz kalnca
gerisini oturarak tamamlamann cevaz; ibdette i'tidle tevk, klfet
ve meakkata girimekten nehiy; kadnlarn camide namaz
klmalarnn cevaz; btn gece namaz klmann mekruh olduu
hkmleri karlmtr
1808[46]
Bu kadn Havla bintu Tuveyt'tir ki, Kurey'in Esed kulundandr.
1809[47]
Buhr bu hadsi Kitbu'l-mn'da da biraz ziyde ile rivayet
etmi idi
1318
19- Gece Namaza Kalkmay det Edinen
Bir Kimsenin Gece Namazn Terketmesinin
Mekruh Klnmas Bab
32-.......Bize Mbeir, el-Evz'den tahds etti.

H ve yine bana Muhammed ibn Mukaatil Ebu'l-Hasen
tahds edip yle dedi: Bize Abdullah ibn Mbarek
haber verip yle dedi: Bize el-Evz haber verip yle
dedi: Bana Yahya ibn Eb Kesr tahds edip yle dedi:
Bana Eb Seleme ibn Abdirrahmn tahds edip yle
dedi: Bana Abdullah ibn Amr ibni'1-s (R) tahds edip
yle dedi: Raslullah (S) bana: "Y Abdullah!
Senfuln kimse gibi olma. O, geceden bir ksmnda
namaza kalkar idi; sonra gece namazn terketti"
buyurdu 1810[48].
1810[48]
Bu hads hem gece namazna tevk ve tergbi, hem de bu
ibdete alp da sonralar terketmekten sakndrma ma'nsm
tamaktadr. nk gece namazn det edinen bir kimsenin bilhare
terketmesi, ibdetten yz evirmeyi i'r edebilir.
Hadsteki "fuln" diye kinaye edilen ahsn kim olduu
bilinememitir. Bu mbhemliin, rvlerden biri veya kusuru rtmek
iin bizzat Peygamber tarafndan sylenmek ihtimli vardr.
Buhr bu hadsi burada senedle sevketmitir. de byk tabi
Eb Seleme'ye dayanmaktadr. Senedlerdeki rvlerin Badd, Haleb,
1319
Ve Him ibn Ammr yle dedi: Bize bnu Eb
Irn tahds edip yle dedi: Bize el-Evz tahds edip
yle dedi: Bana Yahya (ibn Eb Kesr), Umer ibnu'l-
Hakem ibn Sevbn'dan tahds etti. O yle demitir:
Bana Eb Seleme bu hadsin benzerini tahds etti
1811[49].
Ve bu hadsi el-Evz'den rivayet etmekte Amr

ibnu Eb Seleme, bnu Eb Irn'e mutbaat etmitir
1812[50].
am, Beyrut, Merv, Yemme, Medne gibi eitli ilim merkezlerine

mensb olmalar, hadsin ok yaygn bir hreti olduunu gsterir.
1811[49]
Bunu sml ve dierleri mevslen rivayet etmilerdir. Bu
seneddeki bnu Eb Irn, Abdulhamd ibn Habb ed-Dmak el-
Beyrt, el-Evz'nin ktibidir; hakknda kelm edilmitir. Buhr'nin
bunu zikretmesinin fidesi, Umer ibnu'I-Hakem'in Yahya ile Eb
Seleme arasndaki ziydesi, muttasl senedlerdeki ziydeden olduunu
tenbh etmektir. nk Yahya, Eb Seleme'den iitmesini tasrh
etmitir. Eer arada vsta olayd tahdsi tasrh etmezdi (Kastalln).
1812[50]
Bu son mutbaay da Mslim mevslen rivayet etmitir.
1320
20-Bab 1813[51]
33-....Ebu'l-Abbs yle demitir: Ben Abdullah

ibn Amr(R)'dan yle dediini iittim: Peygamber (S)
bana:
"Senin geceleyin ibdet ve gndzleyin oru
tutmakta olduun bana haber verilmedi mi?" dedi.
Ben:
Evet ben bunu yapyorum, dedim.
Peygamber:
"bhesiz sen bunu yaptn zaman gzlerin
ieri girer, nefsin yorulur. bhesiz nefsin iin bir hakk
vardr; ehlin iin de bir hakk vardr. Onun iin (bazen)
oru tut, (bazen) tutma; (gecenin bir ksmnda) namaz
kl, (bir ksmnda) da uyu" buyurdu 1814[52].
1813[51]
Burada "Bb" lfz unvansz gelmitir. Bu ise kendinden nceki
bbdan bir fasl (âyrma) menzilesindedir. Musannflarn deti,
hkmlerden bir hkmde "Bb" yazp, sonra onun akabinde de
"Fasl" yazmalar eklinde car olmutur. Onlar bu "Fasl" szyle bu
hkmn kendinden nceki hkmden ayrln ve fakat iin aslnda
da onunla ilgili bulunduunu gstermek isterler (Umdetu'l'-Kaar, III,
635).
1814[52]
Hadsin bala uygunluu aktr. Bu da Peygamber'in oru
tutmak ve namaz klmakla emretmekle beraber, bazen de oru
tutmamay ve gecelerin bir ksmnda uyumay emretmitir. bhesiz
1321
21- Gecenin Bir Ksmnda (Yata
zerinde) Dnp (Allah' Anarak) Uyanan ve
Akabinde Namaz Klan Kimse Bab
34-.......Bana Ubde ibnu's-Smit tahds etti.

Peygamber (S) yle buyurmutur: "Her kim gecenin
bir ksmnda dnp uyanr ve akabinde L ilahe
illellhu vahdeh l erike leh, lehul-mlk ve lehu 1-
hamdu ve huve al klli ey 'in kadr. Elhamdu lillhi
ve sub-hne lhi ve l ilahe ille Hlhu v 'A llhu ekber
ve l havle vel kuvvete ill billahi ( = Allah'tan baka
ibdete lyk tanr yoktur, ancak bir Allah vardr.
O'nun orta yoktur. Mlk ancak O'nundur. Hamd de
yalnz O'nundur. O, hereye gc yetendir. Btn
hamd Allah'a mahsstur. Allah noksan sfatlardan
mnezzehtir. bdete lyk hibir ilh yoktur; yalnz
Allah vardr. Ve Allah en byktr. Ve hibir hareket
bu emr ibdetlerde iddet ve meakkati terk etmeyi gerektirir

(Umdetu'l-Kaar, ayn yer).
Buhr bu hadsi Kitbu's-Savm ile Ehdsu'l-Enbiy'da; Mslim de
Oru Kitb'nda tahrc etmitir
1322
ve kuvvet yoktur; ancak Allah ile vardr) der ve sonra
All-hummafir l (= Y Allah, bana mafiret eyle)
szn syleryhud dua ederse, icabet edilir. Eer
abdest ahp-namz klarsa namaz kabul olunur" 1815[53].
35-.......bn ihb yle demitir: Bana el-

Heysem ibn Eb Sinan haber verdi ki, o da Eb
Hureyre(R)'den iitmitir. Eb Hurey-re va'z iinde
menkabeler anlatrken Raslullah(S)' da anm, O'nun
(Abdullah ibn Revha'nn aadaki iirini inad
srasnda): "b-hesiz kardeiniz btl sz sylemez"
buyurduunu haber vermitir 1816[54]. Rv ez-Zuhr:
Raslullah "kardeiniz" szyle Abdullah ibn Rev-
1815[53]
Terre kelimesinin asl Terere'dir; idgam edilmitir.Gece
uyumayp dek ire kendi kendisine sylenerek bir taraftan br
tarafa dnmek ma'nsnadr... Lkin el-Ess'ta, en-
Nihye'deTerr,uykudan kelmla uyanp kalkmak ma'ns-na
resmedilmitir (Kactms Ter.),
Bu uyanma hli, ekseriyetle sz sylemekle birlikte bulunduu iin,
Peygamber bu uyanmay ta'kb edecek szn tebih, tehll olmasn
retmeyi arzu etmitir.
1816[54]
Abdullah ibn Revha (R) bu kasideyi ind ettii srada
Peygamber iirini tak-dr ederek, mecliste bulunanlara hitaben
"bhesiz kardeiniz btl sz sylemez" buyurmu ve bylece gzel
iirin, gzel sz gibi, medhe lyk olduunu, irkin iirin de
ktleneceni bildirmi oluyor.
1323
ha'y kasdetmektedir, demitir:
"Ve im Raslullhi yetl kitbeh
z'nakka ma'r/un mine'I-Iecri stu
Ern'1-hud ba'de'Lam fe kulbun
Bih mkmtun enne m kaale vku
Yebtu yucf cenbehu an
Firihi za's-teskale! bi'1-mrikne'l-madciu"
"Tan yeri aarp fecr ykseldii srada

Raslullah Kitb'n okuyarak iimizde
O bize dalletin ardnda hidyeti gsterdi
Kalblerimiz O'na teredddsz inanmtr ki
O'nun syledii herey muhakkak vki'
olacaktr.
Mriklere yataklar arlk verdii sralarda
O Peygamber yann deinden
uzaklatnyordu" 1817[55].
1817[55]
ir Abdullah ibn Revha son beytiyle u yetlere telmh
etmektedir: "Bizim yetlerimize ancak yle kimseler mn ederler ki,
bunlarla kendilerine t verildii zaman, onlar byklk
taslamyarak yz st secdeye kapanrlar ve Rabb 'lerini hamd ile
tesbh ederler. Yanlar yataklarndan uzaklap, korku ve md ile
Rabb Herine du ederler. Kendilerini rzklandrdmz eylerden de
1324
Bu iiri bn ihb'dan rivayet etmekte Ynus ibn
Yezd'e Ukayl ibn Hlid mutbaat etmitir 1818[56].
Ve Muhammed ibnu'l-Veld ez-Zubeyd yle
demitir: Bana ez-Zuhr, Sad bn Mseyyeb ile el-
A'rec'den; onlar da Eb Hureyre'-den olmak zere
haber verdi 1819[57].
36-....... bn Umer (R) yle demitir: Ben

Peygamber zamannda yle ru'y grdm: Elimde
kaim ipek kuma paras vard. Ben cennette herhangi
bir yere gitmek istersem hemen o kuma paras
muhakkak oraya uard. Ve yine ru'yda yle.grdm:
ki (melek) bana geldiler. Bunlar beni cehenneme
gtrmek istediler. Fakat bunlar nc bir melek
sarf ederler. Artk onlar iin yapmakta olduklarna bir mkfaat

olarak, gzlerin aydn olaca (ni'metlerden) neler gizlenmi
bulunduunu kimse bilmez" (es-Secde: 15-17).
Bu son beyit, bb balnn ma'nsma uygundur. nk yataktan
yann uzaklatrma ya namaz, ya zikr, ya da okumak iin olur.
Birinci beyitte Peygamber'in lmine, nc beyitte ameline, ikinci
beyitte gayn tekmilletirmesine iaret vardr. nk Peygamber, kmil
ve mkemmil-dir (Kastalln).
1818[56]
Bu mutbaat Tabern el-Mu'cemu'I-Kebr'de mevslen rivayet
etmitir.
1819[57]
Bunu da Buhr et-Trhu's-Sagr'de; Tabern de el-Mu'cemu'l-
Kebr'de mevslen tahric etmilerdir (Kastalln).
1325
karlad ve onlara: Korkulmasn (yn onun iin korku
olmaz), ondan ellerinizi ekiniz, dedi. (Ben bu
ru'ylar-m kzkardeim Hafsa'ya anlattm). Hafsa da
bu ru'ylanmn birini Peygamber'e anlatt. Bunun
zerine Peygamber (S) "Abdullah ne iyi adamdr;
gecenin bir ksmnda namaz klsa" buyurmutur. On-
dan sonra Abdullah gecenin bir ksmnda namaz klar
oldu. Sahb-ler de Peygamber'e devaml Kadir
Gecesi'nin, ramaznn yirmi yedinci gecesinde
olduuna dir grdkleri ru'ylar anlatyorlard.
Peygamber de cevaben: "Ben sizin ryalarnzn,
ramaznn son on gn iinde uygun dtklerini
gryorum. Binenaleyh kim Kadir Gecesi'ni ara-
trrsa, onu ramaznn son on gn iinde arasn"
buyurdu 1820[58].
1820[58]
Buhr bu hadsi burada eyhi Ebu'n-Nu'mn'dan, Ru'y Ta'tari
blmnde de dier eyhi Ma'I ibn Esed'den rivayet ediyor. Bu hads
bz kk lfz far-kyle bu kitabn nc bblnda da gemiti.
Hadsin bb balna dell olan yeri "Abdullah ne iyi adamdr;
gecenin bir ksmnda namaz klsa" hkrasdr.
1326
22- Sabah Namaznn ki Rek'at Ratibe
Snnetini Klmay Devam Ettirmek Bab

yats namazn kld. Sonra sekiz rek'at daha namaz
kld. ki rek'at da oturarak kld. Sabah namaznn
ezan ile ikaamet arasnda da iki rek'at (nafile) kld ki,
o, bu iki rek'at hibir zaman terk etmedi 1821[59].
23- Sabah Namaznn ki Rek'at

Ratibesinin Ardndan Sa Yan zerine Yat
Bab
38-.......ie (R): Peygamber (S) sabah

namaznn iki rek'at rtibe snnetini kld zaman sa
yan zerine yatar idi, demitir.
1821[59]
Peygamber'iri yatsdan sonra kld rek'atlar gece nfilesidir.
Sabah ezam le ikaameti arasnda kld iki rek'at ise, sabah
namaznn rtibesnnetidir. Peygamber bunu hazarda ve seferde
terketmemitir
1327
Snnetinin Ardndan Yatmayarak Konuan
Kimse Bab
39-......Bize Sufyn ibn Uyeyne tahds edip yle

dedi: Bana Salim Ebu'n-Nadr, Eb Seleme'den; o da
ie(R)'den tahds etti ki:
Peygamber (S) sabah namaznn iki rek'at
rtibesini kld zaman eer ben uyank bulunursam,
benimle konuurdu. Uyank deilsem, namaza
anhncaya kadar yan st yatard (demitir) 1822[60].
1822[60]
Buhr bu balk ve hadslerle Peygamber'in bu yatma ve
konuma fiillerinin vucb ifde etmediini iaret etmektedir.
1328
25- Nafile Namazda kier Rek'at kier
Rek'at Klnaca Hususunda Gelen Hadisler
Bab 1823[61]
Bu, nafilede iki rek'atta selm verilecek hadsi,

Ammr ibn Ysir, Eb Zerr, Enes ibn Mlik (R) ile
Cbir ibn Zeyd, krime ve Zuhrf den de zikrediliyor
1824[62].
Yahya ibn Sad el-Ensr (143) de:

"Memleketimizin eritiimiz fakhleri, gndz
nafilesinde muhakkak iki rek'atta bir selm
veriyorlard" demitir 1825[63].
1823[61]
Bu bb, nshalarn ounda "Sabah namaznn iki rek'atnda
okunacak eyler bb"ndan sonra vki' olmutur. nk sabah
namaznn iki rek'at ile ilgili bblar alt tanedir. Bunlarn birincisi
"Sabah namaznn iki rek'at rtibesini devam ettirmek bab",
sonuncusu ise "Sabah namaznn iki rek'at rtibesinde okunacak eyler
bb"dir. Bu bblann ardarda zikredilmesi en uygun olandr. Lkin
bz Buhr nshalarnda bu "Nafilede ikier ikier..." bab, bu alt
babn arasnda gelmitir... (Ayn).
1824[62]
Buhr burada, sahb, de tabi olmak zere alt ahs
ismi zikretti. Am-mr'nkini Tabern; Eb Zerr'nkini bn Eb eybe;
Enes'inkini ise Buhr Sa-hh'inde rivayet etmitir. Tabi olan dier
ztn rivayetleri de, dier hadsilerce rivayet edilir
1825[63]
Yahya ibn Sad el-Ensr (143), tabidir. "Arazimiz" szyle
Medine'yi kasdet-mektedir. Medne fakhleri Zuhr, Nfi', Sad ibn
1329
40-.......Cbir (R) yle demitir: Raslullah (S)
bizlere Kur'n'dan sre retir gibi, ilerin hepsinde
stihre'yi retirdi, "Her biriniz bir ie kasdettii
zaman, farz olmayarak iki rek'at namaz klsn, sonra u
duay sylesin;
Allhumme inn estehruke bi-ilmike ve
estakdiruke bi-kudretike ve es 'eluke min fadlike H-
azm. Feinneke takdim vel akdiru ve ta He-mu vel
a'lemu ve ente allmu'l-uyb.
Allhumme in kunte ta'lemu enne hzel-emre
hayrun lfdn ve me ve akbeti emri -yhud da
yle buyurdu: cili emr ve icili-hi-fakdurhu l ve
yesserhu it Summe brik lfh.
Ve in kunte ta'lemu enne hzel-emre errun lf
dn ve me ve akbeti emr -yhud yle buyurdu: F
cili emr ve ecilihU fasrifhu ann vasrifn anhu,
vakdur liye 'l-hayra haysu kne summe ardn bi-h
desin" buyurdu 1826[64].
Mseyyeb, Abdurrahmn ibn Kaasim, Ca'fer ibn Muhammed ... ve

dierleridir. Kendisi, bunlardan ve dierlerinden rivayet etmitir
1826[64]
Buhr tstihre (Hayrlsn isteme) hadsini, bu "Gece
1330
Cbir: stihare eden kimse duann "bu i" lfz
yerinde, kendi hacetini adiyle anar, demitir. Duann
tercemesi yledir:
- "Y Allah, bildiin iin Sen'den hayrlsn
dilerim. Gcn yetitii iin Sen'den beni
nafilesinin ikier rek'at klnaca hususunda gelen hadsler bb"nda

getirmitir. Buradaki bb balna uygunluu "Farz olmayarak iki
rek'at namaz klsn" kavlidir. Peygamber'in bu iki rek'at klsn emri,
mutlakl ile, gece ve gndz nafilelerini mil
olur.
Buhr bu stihare Hadsi'ni Kitbu'd-Devt ile Kitbu't-Tevhd'de de
tah-rc etmitir. Dier hads imamlar da bu hadsi kitblannda rivayet
etmilerdir.
Buhr'deki bu hadsin senedinde Abdurrahmn ibnu Eb'l-Mevl
vardr. Eb'l-Mevl, Al ibn Eb Tlib'in klesidir. smi Zeyd'dir.
Abdurrahmn da bunun oludur. Abdurrahmn ska'dr; salamdr.
Kendisinden Sufyn es-Sevr ve dier imamlar rivayette
bulunmulardr.
Bu zt, istihare hadsini rivayetle teferrd etmitir. Buhr'nin de bu
Abdurrahmn ibnu Ebi'l-Mevl'den rivayetle teferrd etmi olmas,
bu hadsin isndmdaki latifelerden saylmtr. Bu hadse dier
sahblerden hidler gsterilmitir. Byle olunca istihare hadsi,
mutlak ferd olmaktan kyor. Tirmiz, Yahya ibn Man, Eb Dvd,
Nes, Eb Zur'a, bnu Ebi'l-Mevl iin ska'dr demilerdir. stihare
hadsi, bn Mes'd, Eb Eyyb Ensr, Eb Bekr, Eb Sad Hud-r,
Sa'd ibn Eb Vakaas, Abdullah ibn Abbs, Abdullah ibn Umer, Eb
Hurey-re ve Enes ibn Mlik olmak zere, on sahbden rivayet
edilmitir. Bu rivayetleri Ayn, Umdetu'l-KactrF'de senedleri ile birer
birer zikretmitir. Metinlerde ziyde, noksan, takdm, te'hr farklar
vardr. Yalnz Enes ibn Mlik'ten gelen rivayet: "stihare eden kimse
husrn grmez. stiare eden pmn olmaz. ktisde riyet eden kimse
de ihtiy grmez" eklinde, istihareyi teviki ihtiva etmektedir
{Umdetu'l-Kaar, 111,646-650).
1331
kudretlendirmeni dilerim. Hayrl olann beyn ve
takdirini Sen'in o byk fadlndan isterim. nk
Sen'in (hereye) gcn yeter; benim ise gcm yetmez.
Sen (hereyi) bilirsin; ben ise bilmem. Ve Sen btn
gayblar pek yakndan bilensin! Y Allah, u iin dnim,
haytm ve hiretim -yhud yle der: dny ve hiret
iim 1827[65] hususunda bana hayrl olduunu bilmekte
isen (yn; Sen'in ilminde byle olduu kararlami
ise) bunu bana mukadder kl ve bunu bana kolaylatr.
Sonra myesser kldn bu ite bana bereketler ihsan
eyle!
Ve u iin dnim, yaaym ve hiretim -yhud
yle der: dny ve hiret iim- hususunda benim iin
bir err olduunu bilmekte isen, bu ii benden; beni de
o iten evir. Ve hayr her nerede ise, onu benim iin
makdr (ve myesser) kl. Sonra da beni bu hayrdan
1827[65]
"Yhud: dny ve hiret iim" cmlesindeki "yhud" edatn
Cezer, Mifthu'l-Hsn'da: Tahyr iindir; binenaleyh istihare eden
kimse muhayyerdir, dilerse "ma ve akbeti emri" der, dilerse "f
cili emr ve ecilihi" der, demitir. Buna gre, Peygamber tarafndan
muhayyer klnm oluyor. Tayb de: barenin zahirine gre bu,
rvnin ekkidir; Peygamber'in bunlardan hangisini sylediini rv
Cbir kestirememitir', demitir (Tecrd Ter., IV, 160-176).
1332
rz kl" 1828[66]
41-.......ez-Zurk, Eb Katde'den yle

dediini iitmitir: Peygamber (S): "Sizin biriniz
mescide girdii zaman, iki rek'at namaz klmadka
oturmasn" buyurdu 1829[67].
42-.......Enes ibn Mlik: Raslullah (S) bize iki

rek'at namaz kldrd, sonra dnd, demitir 1830[68].
1828[66]
stihare, nsann mstakbel hayr ve saadete mazhar olabilmesi
in, Allah'n ilim ve kudretinden yardm istemesi ve beeriyetin fal,
remil gibi mbtel olduu hurfelerden kurtarlmas gayesine ma'tf,
dn bir vaz'dr. stikblin koyu ka-~' ranlklan arasnda saklanan hayr
ve saadet n gremiyen insanlar, mukadderat ta'yn iin byle
hurafe nev'inden bir takm bo vstalardan yardm isteyegelmilerdir.
Bu gn Yirminci Medeniyet Asrnda ileri milletlerin aydn snflar
arasnda bile bu gibi hurafelerle megul olanlar grp iitiyoruz.
slm Dni btn Chiliyyet hurafeleri ile mcdele ettii gibi, bu
nevi' detlerle, kanatlerle de.mcdele etmitir.
te beeriyeti hurafelerden men' eden slm Dni onlara ivaz olarak
hayr ve saadetin, rz ve inayetin Allah'tan dilenmesini gstermitir...
[Huccetu'U-hi Blia, II, 5).
1829[67]
Hadsin bb balna delleti "ki rek'at klmadka.." emrinde
aktr. Buhr bu hadsi Kitbu's-Salt'm evvellerinde "Mescide
girdii zaman iki rek'at klsn bb"nda zikretmiti. Bu Tahiyyetu'l-
Mescid namazdr
1830[68]
Bu hads de o kitabn "Hasr zerinde namaz bb"nda gemiti
1333
Ben Raslullah (S) ile birlikte le namazndan nce
iki rek'at, le namaznn ardndan iki rek'at, curnua
namaznn ardndan iki rek'at, akam namaznn
ardndan iki rek'at, yats namaznn ardndan da iki
rek'at namaz kldm 1831[69].
44-.......Bize Amr ibn Dnr haber verip yle

dedi: Ben Cbir ibn Abdillah(R)'dan iittim; o yle
dedi: Raslullah (S) hutbe yaparken: "Herhangi biriniz
imm hutbe yaparken yhud hutbeye km iken
mescide geldii zaman hemen iki rek'at namaz klsn"
buyurdu 1832[70].
45-.......Ben Muchid'den yle derken iittim:

bn Umer'e kendi evinde gelindi de ona: u Allah'n
Rasl Ka'be'ye girmitir (orada namaz kld m)?
1831[69]
Bu hads de Kitbu'l-Cumua'da "Cumuadan evvel ve sonra
namaz bb"nda gemiti. bn Umer bu namazlar, Peygamber farz
kldrdktan sonra hcresine gittii zaman, orada onunla beraber
klm oluyor.
1832[70]
Bu Cbir hadsi de Kitbu'I-Cumua, "mm hutbede iken gelen
kimse bb"n-da geti
1334
denildi. bn Umer yle dedi: Hemen ben geldim ve
Raslullah' Ka'be'den km buldum. Bill' de
Ka'be'nin kaps yannda ayakta buldum. Y Bill,
Raslullah Ka'be'nin iinde namaz kld m? diye
sordum. Bill: Evet (kld), dedi. Ben: Nerede kld?
dedim. Bill: u iki direin arasnda kld. Sonra dar
kt ve Ka'be'nin yzne doru (yn Makaamu
brhm'de) iki rek'at kld, dedi 1833[71].
Eb Abdillah el-Buhr yle dedi: Eb Hureyre
(R): Peygamber (S) bana iki rek'at kuluk namazm
vasyyet etti, demitir 1834[72].
Ve Itbn ibn Mlik de yle demitir: Gne
ykseldikten sonra Raslullah (S) ile Eb Bekr bana
geldiler. Biz Raslullah'm arkasnda saff olduk; o da
bize iki rek'at namaz kldrd 1835[73].
1833[71]
Bu hads de Kitbu's-Salt'm evvellerinde "Yce Allah'n:
"brahim Makaa-mim namazgah erf"(el-Bakafa:125) kavli bb"nda
gemiti. Bu hadsteki "Ka'be'nin yzne doru" sz, Makaamu
brahim'dir; Ka'be ile Haceri Es-ved'in arasdr; Altun Oluk tarafdr
diyenler vardr. Fakat Ka'be'nin insana kar gelen her cz' kbledir.
1834[72]
Buhr bunu ileride gelecek olan "Hazarda duh namaz
bbi"nda mevslen rivayet etmitir.
1835[73]
Bu ta'lk, "Evlerde mescidler bb"nda mevslen gemi olan
hadsin bir parasdr. Bir de ileride gelecek olan "Nafile namazm
cematle klma bb"nda uzunca metin ile tahrc etmitir.
1335
26- Sabah Namaznn ki Rek'at Snneti
Ardndan Konumak Bab
46- Bize Al ibn Abdillah tahds edip yle dedi:

Bize Sufyn (ibn Uyeyne) tahds etti. Ebu'n-Nadr
Salim yle dedi: Bana babam (Eb Umeyye), Eb
Seleme'den; o da ie(R)'den tahds etti ki (ie yle
demitir): Peygamber (S) sabah namaznn iki rek'at
snetini klard. Eer ben uyank bulunmusam
benimle konuur; uyank deil isem yan st uzanrd.
(Al ibn Abdillah dedi ki:) Ben, Sufyn ibn Uyeyne'ye:
Bzlar (mm Mlik'i kasdediyor) bunu sabah
namaznn (farzndan nceki) iki rek'ati diye rivayet
ediyorlar? dedim. Sufyn ibn Uyeyne: Bu odur, dedi
1836[74].
bnu'l-Munir yle dedi: Buhri stihare, tahyye ve devaml fiillerle

istidlal etmeyi "Nafile namaz ikier ikierdir" kavliyle istidlal etmeyi
daha uygun grmtr. nk bu sz, gndz nafilesini istidlal
etmeye arfl olarak elvermiyor... (Kastalln
1836[74]
Bu hadsin bir rivayeti 39 rakam ile geti
1336
27- Sabah Namaznn ki Rek'at Snnetini
Muhafaza Etmek ve Bu ki Rek'ata Tatavvu'
Adn Veren Kimse Bab 1837[75]
47-....... Bize bn Cureyc, At'dan; o da Ubeyd

ibn Umeyr'den; o da ie(R)'den tahds etti. ie (R):
Peygamber (S) nafilelerden hibir namaz zerinde
sabah namaznn iki rek'at snneti derecesinde iddetli
muhafaza edici deildi, demitir 1838[76].
1837[75]
Baln ikinci fkras, mekked rtibe olan sabah namaznn iki
rek'at snnetine de tatavvu' yni nafile ismi verildiini gstermi
oluyor. Hads metnindeki nafileler sznn, tatavvu'lar.ma'nsma
geldii kasdediliyor.
1838[76]
Peygamber'in sabah namazndan nceki bu iki rek'at snneti
hazarda ve seferde dima kld ve bundan tr snnet namazlar
iinde en te'kdli bir snnet olduu sabittir.
Dier snnet namazlar, imm farza baladktan sonra kat'iyyen
klnmaz. nk Peygamber "kaamet edildikten sonra farzlardan
baka namaz klnmaz" buyurmutur. Yalnz sabah namaznn snneti
iddetle te'kd edilmi olduundan dolay, mstesna tutulmutur.
Yine sabah namaznn bu kuvvet ve erefinden dolay fakhler, ilim
ehlinden fetva mercii olan ztn, insanlarn bu dn ihtiycm telfi
edebilmesi iin, ir snnetleri terkedebilecein tecviz ettikleri hlde,
sabah namaznn snnetini bu cevaz ve msadeden mstesna
tutmulardr (Fethu'I-Kadtr, I, 313).
1337
Snnetinde Ne Mkdar Okunacak Bab

geceleyin on rek'at namaz klard. Sonra sabah
ezann iitince haff iki rek'at de sabah namaznn
snnetini klard 1839[77].
49-.......Bize u'be, Muhammed ibn

Abdirrahmn'dan; o da halas Amre bintu
Abdirrahmn'dan; o da ie(R)'den tahds etti. ie:
Peygamber (S) ...idi, demitir.
H ve yine bize Ahmed ibn Ynus tahds edip
1839[77]
Buhr'nin mm Mlik tarikiyle gelen ve Muvatta'da da tahrc
edilmi bulunan bu rivayetinde, Hz. ie bu on rek'ata yats
namaznn son snnetini de katarak haber vermi oluyor. Bu yatsnn
iki rek'at son snneti karlnca on-bir rek'at kalr. Bu, Peygamber'in
gece namazdr. Peygamber gece namaznda kraati uzun tutmak
detinde iken, sabahn iki rek'at snnetinde kraati ok ksa tutard. Bu
rek'atlarn birinde Ftiha'dan sonra Kul y eyyhe'l-kfrn, ikin-
1} iinde Kul huvellhu ahad srelerini okumak i'tiydnda
bulunduunu Mslim ve Drt Snen shibleri bn Mes'd, Enes ibn
Mlik ve bn Umer'den rivayet etmilerdir. Kul menna billahi ve m
rtz7etfe.yn(el-Bakara:136; AI mrn:84) ve Rabbena menna
bim enzelte vetteba'n'r-rasle fektubn maa'-hidn (lu tmrn:
53) yetlerini okuduunu da Eb Hureyre'den Mslim, Eb Dvd ve
Nes rivayet etmilerdir
1338
yle dedi: Bize Zuheyr tahds edip yle dedi: Bize
Yahya -ki o ibnu Sad'dir-, Muhammed ibn
Abdirrahmn'dan; o da Amre'den; o da ie(R)'den
tahds etti. ie yle demitir: Peygamber (S) sabah
namaz farzndan evvelki o iki rek'at snneti o kadar
hafifletirdi ki, ben (gnlmden) kat' olarak: Acaba
Raslullah el-Ftiha Sresi'ni okudu mu? der idim
1840[78].
Rahman ve Rahim olan Allah 'm ismiyle
1840[78]
Buhr bu hadsi burada ayr ayr iki senedle vermektedir.
Kurtub yle demitir: ie'nin "Acaba Raslullah el-Ftiha okudu
mu? derdim" szyle, Peygamber'in el-Ftiha okuduunda bhe
ederdim ma'ns anlalmamaldr. ie: Peygamber umumiyetle
nafile klarken kraati uzatt hlde, sabah namaznn snnetinde
hafifletirdi; o derecede ki, adet insan el-Ftiha okumad zannederdi,
demek istiyor.
Bu hadsten teheccd namazn uzatmak hususundaki Peygamber'in
detine nisbetle, sabah namaznn snnetinde kraati hafifletmekte
mbalaa edilebileceini reniyoruz. Yoksa, mutlak surette kraati
uzatmakta hibir be's yoktur.
1339
20-EBVABUT-TATAVVU
(Tatavvu' Namaz Bablar) 1841[1]
1- Farz Namaz Ardnda Tatavvu' Klmak

Bab 1842[2]
1-.......Ubeydullah yle demitir: Bize Nfi', bn

Umer(R)'den haber verdi. O yle demitir: Ben
Peygamber (S) ile beraber le namazndan evvel iki
rek'at; le namazndan sonra iki rek'at; akam
namaznn ardndan iki rek'at; yats namaznn
ardndan iki rek'at; cumua namaznn ardndan da iki
1841[1]
Bu kitb ad olacak byk balk, Buhr nshalarnn ounda
yoktur. Hlbuki bunun bulunmas fayda verir, zarar vermez
(Umdetu'i-Kaar, III, 658).
Buhr bu byk balk altnda farz namazlarn nlerinde ve
arkalarnda onlara bitiik olarak klnan mekked ve gayr mekked
rtibe namazlarn ayr ayr bblar altnda zikretmitir. Burada bu
rtibe snnetlerinin mkdrlar bildiriliyor.
1842[2]
Tatavvu', tefa'ul vezninde, tekellfle tat eylemek ma'nsmadr.
Bu mnsebetle vcib ve lzmdan olmayan nesnede teberru' eylemek
ma'nsma kullanld; teneffele ( = nafile yapt) gibi bir ey teberru'
ettii zaman "tatavvaa bini" denilir. Tatavvu', yn nafile namaz da bu
ma'ndandr (Kaams Ter.),
Tatavvu', filer'e gre eratin terkedilmesi caiz olduu hlde, ilen-
mesini terkedilmesinden stn tuttuu eydir. Byle olunca tatavvu',
snnet, mstehb, memdh, mergb (yan rabetli klnm) ta'brleri
mteradif lfzlardr (Kastalln).
1340
rek'at namaz kldm. Amma akam ile yats
namazlarnn ikier rek'at snnetlerine gelince, bunlar
Peygamber'in evinde klnd.
bnu Ebi'z-Zind, Ms ibn Ukbe'den; o da
Nfi'den (olan rivayetinde bn Umer'in) "Yatsdan
sonraki iki rek'at ailesi iinde" dediini sylemitir.
Bu hadsi Nfi'den rivayet etmekte Kesr ibnu
Ferkad ile Eyyb es-Sahtiyn, Ubeydullah'a mutbaat
etmilerdir. Ve Abdullah ibn Umer yle demitir:
Bana kzkardeim Hafsa yle tahds etti: Peygamber
(S) fecrin tul' etmesi ardndan haff iki rek'at klard.
bn Umer dedi ki: nk bu sabah namazndan evvelki
zaman, benim Peygamber'in yanma giremediim bir
saat idi1843[3].
1843[3]
Bu hadste, leden evvelki mekked snnet yalnz iki rek'at
gibi grnyor. Bir de buradaki metnin birinci ksmnda, sabah
namaznn farzndan evvel klnan iki rek'at rtbeden sz edilmiyor.
nk bn Abbs, m'minlerin annesi Hafsa dolaysiyle Peygamber'in
kayn biraderidir ve ancak farzlardan evvel ve sonra Peygamber'in
evine girip, beraberce kld rtibeleri haber veriyor. Sabah
namaznn rtibesine gelince, bunu, hadsin nc fkrasnda
aklad gerekeden tr, m'minlerin annesinden renmitir.
Yine bu hadste akam ile yats snnetlerini hep evinde ve ailesi iinde
kld ayrca tasrh edilmektedir. bn Umer'in bu nakline gre,
mekked olan rtibe snnetleri on rek'attr...
1341
Ve bu hadsi Nfi'den rivayet etmekte Kesr ibnu
Ferkad ile Eyyb es-Sahtiyn, Ubeydullah'a mutbaat
ettiler.
Ve bnu Ebi'z-Zind, Ms ibn Ukbe'den; o da
Nfi'den olmak zere bn Umer'in "Yatsdan sonraki
ailesi iinde idi" dediini nak-letmitir 1844[4].
2- Farz Namaz Ardnda Tatavvu'

Klmayan Kimse Bab
2-.......Amr ibn Dnr yle demitir: Ben Ebu'-

a's' Cbir ibn Zeyd'den iittim, yle dedi: Ben bnu
Abbs(R)'tan iittim: Ben Raslullah (S) ile beraber
le ile ikindiyi cem' ederek sekiz rek'at; akam ile
yatsy da cem' ederek yedi rek'at kldm, dedi. (Amr
ibn Dnr dedi ki:) Ben de:
Y Eba'-a's! yle zannediyorum ki,
Raslullah le namazm geri brakt; kindiyi ilk
1844[4]
Bu hadste takdm, te'hr ve tekrar vki' olmutur. Nshalar da
birbiriyle ihtilf etmektedir. Biz bu nshamzda Msr Bulak
Matbaasi'nda baslm olan Sultn Abdulhamd'in nshasna uygun
yrdk (dretu't-Tbati'l-Munriyye basks haiyesi).
1342
vaktinde acele etti ye yine byle, akam namazn geri
brakt; yatsy ilk vaktinde acele kld (da bu suretle
namazlar cem' etmiti), dedim.
Ebu'-a's:
Ben de yle sanyorum, dedi1845[5].
3- Seferde Duha (= Kuluk) Namaz Bab

1846[6]
3-....... Muvarrk yle demitir: Ben bn
1845[5]
Hadsin bb balna uygunluu ve dell olmas yledir:
Namazlar cem' etmek, iki namaz arasnn rtibe olan veya rtibe
olmayan bir namaz ile ayrlmamasn gerektirir. Bu da birinci
namazdan sonra tatavvu'un terkedilmesine dellet eder, Murd edilen
budur. kinci olan namazdan sonraki tatavvu'a gelince, ondan skt
edilmitir. Birinciden evvelki tatavvu' da byle olmas muhtemildir
(bn Hacer).
1846[6]
Buhr bu balk ile, seferde duh namaznn klnp
klnmayaca mes'elesini getiriyor. bn Umer hadsi nefye; mm
Hni' hadsi ise isbta dellet ediyor.
bnu'l-Munr yle demitir: Bana zahir olan udur: Buhr, hadsleri
kendi katnda bn Umer hadsi gibi nefce; Eb Hureyre'ye duh
namaz klmasnn tavsiye edilmesi hadsi gibi isbtca taruz edince,
nef hadsini sefere; isbt hadsini de hazara indirmitir. Eb Hureyre
hadsi iin "Hazarda duh namaz bab" baln getirmesi, bu gr
kuvvetlendiriyor... mm Hni' hadsine gelince, onda duh
namaznn kolaylk durumuna gre, seferde klnacana iaret vardr
(bn Hacer).
1343
Umer'e:
Duh namazn klar msn? diye sordum.
Hayr klmam, dedi.
Umer klar myd? dedim.
Hayr (klmazd), dedi.
Eb Bekr klar myd? dedim.
Hayr, diye cevb verdi.
Peygamber (S) klar m idi? dedim.
Peygamber'in klp klmadm bilmiyorum,
dedi.
4-.......Bize Amr ibnu Murre tahds edip yle

dedi: Ben Abdurrahmn ibn Eb Leyl'dan iittim,
yle diyordu: Bize sahbler arasnda mm
Hni'den baka hibir kimse Peygamber(S)'i duh
namaz klarken grdn tahds etmedi. mm
Hni': Peygamber (S) Mekke fethi gn mm
Hni'nin evine girdi, ykand ve sekiz rek'at namaz
kld. Ben bu namazdan daha haff bir namaz asla
grmedim. u kadar ki, Peygamber ruk'u ve sucdu
1344
tamamlyordu, demitir 1847[7].
4- Duha Namazn Klmayan ve Bu

Klmamay Mubah Gren Kimse Bab
5- Bize dem tahds edip yle dedi: Bize bnu

Eb Zi'b, ez-Zuhr'den; odaUrve'den; o da ie(R)'den
tahds etti. ie(R): Ben RasIullah(S)'n duh
nafilesini kldn grmedim. Ancak ben o namaz
klyorum, demitir1848[8].
1847[7]
Bu bbdaki iki hadsten birincisi olan bn Umer'in haberi ile
ikincisi olan mm Hn'nin haberi arasnda nef ve isbt bakmndan
ak bir zdhk vardr. bn Umer ne Peygamber'in, ne de Eb Bekr ile
Umer'in duh namaz kldkla-.rn bilmediini sylyor. mm Hni'
ise kldn haber veriyor. Bu mkil-lik, ya bundan evvelki haiyede
yazld ekilde giderilir, yhud da bn Umer'in nefyi, vuk'u nef
deil de, mdvemeti nef ma'nsma hamledilerek giderilir. Baka
tevcihler de yaplabilir. Mesel: mm Hni' hadsi, Peygamber'in
Mekke fethi srasnda meguliyetleri sebebiyle klamad bir namaz
ancak bu kuluk vaktinde frsat bularak klm olduu herhangi bir
namaz olabilecei, bir kaza namaz olabilecei veyhud da fetih iin
klnm bir kr namaz olabilecei ileri srlmtr.
1848[8]
Hadsin bb balna uygunluu aktr. Hz. ie bu hadsinde,
Raslullah'm devaml olarak duh namaz kldn grmedim, fakat
bu duh namazn ben devaml olarak klarm, demi olabilir. Buna
gre de nefy, namazn aslna deil, muttardan devamna ynelik olur.
1345
5- Hazarda Duha Namaz Bab
Bunu Itbn ibn Mlik, Peygamber (S )'den

syledi 1849[9],
6-.......Eb Hureyre (R) yle demitir: Hallim

(yn kalb dostum olan Raslullah) bana ey
vasiyyet etti; bunlar lnceye kadar terketmem: Her
aydan gn oru tutmak, duh namaz klmak, vitr
namazn klp da uyumak 1850[10].
1849[9]
Buhr bunu "mm bir kavmi ziyaret edip onlara imm olduu
zaman bb"n-da zikretmiti. Bunu mm Ahmed, Zuhr'den; o da
Mahmd ibnu'rrRab'den; o da Itbn ibn Mlik senediyle mevslen
yle rivayet etmitir. "Raslullah (S) Itbn'n evinde kuluk nafilesini
kld. Oradakiler arkasnda durdular ve O'nun namazna uyarak namaz
kldlar". Bunu Mslim de bn Vehb rivyetiyle tahrc etmitir
(Umdetu'l-Kaar).
1850[10]
Peygamber'in bu kymetli tavsiyeyi sahbler arasnda Eb
Hureyre ile Ebu'd-Derd'ya yapmas dikkatle ncelenmeye deer. Eb
Hureyre ve Ebu'd-Derd fakr sahblerden ve feragat sahibi iki
smdr. Zengin deillerdi; bunun iin kendilerine ml ibdetler
tavsiye edilmemitir. Bunun yerine beden ibdetlerin en ereflisi
bulunan nafile namazlar ve orula taltf edildiler.
Bu hadste duh namaz mutlak olarak zikredilmitir. Mslim'in
rivayetinde "ki rek'at kuluk namaz" diye rek'at says tesbt
edilmitir. Ahmed ibn Hanbel'in rivayetinde ise "Her gn duh
namaz" diye bir ziyde de vardr.
1346
7-.......Enes ibn rn yle demitir: Ben Enes
ibn Mlik el-Ensr'den iittim, yle dedi: Ensr'dan
iri vucdlu iman bir kimse Peygamber'e (geldi ve
O'na) hitaben: Y Raslallah! Ben seninle beraber
namaz klmaa muktedir olamyorum, dedi. Akabinde
Peygamber iin bir yemek yapt ve Peygamber'i evine
da'vet etti. Peygamber ona gidince, bir hasrn bir
tarafn (yn bir .yzn) Peygamber iin su serpip
yumuatt. Peygamber de onun zerinde iki rek'at
(nafile) namaz kld. Ve Crdolu Fuln olu Fuln
(yn Abdulhamd ibnu'l-Munzir), Enes'e hitaben:
Peygamber (S) duh namaz klar myd? diye
sordu.
Enes de:
O gnden baka bir gnde byle bir namaz
kldn grmedim, diye cevb vermitir 1851[11].
1851[11]
Bu hads, imamet bblanndan olmak zere "mm hzr
olanlara namaz kldrr m bb"nda gemiti. Hadsin bb balna
uygunluk yeri "O'nu evine ard.." ve devamdr ki, Peygamber onun
evinde namaz kldrrmtr; bu da hazarda olmutur.
1347
6- Bab : plenin Farzndan nce ki
Rekat
8-.......bn Umer (R) yle demitir: Ben

Peygamber(S)'den on rek'at namaz belledim: le
farzndan evveliki rek'at; lenin ardndan iki rek'at;
akam namazndan sonra da Peygamber'in evinde iki
rek'at; yats namazndan sonra yine Peygamber'in
evinde iki rek'at; sabah namazndan nce iki rek'at
snnet namaz. Sabah namazndan nceki zaman,
Peygamber'in yanna girilmiyecek bir saat idi. Hafsa
bana dedi ki: Mezzin ezan okuyup fecr tul' ettiinde
de Peygamber iki rek'at (rtibe snneti) klard 1852[12].
9-.......(ie -R- yle demitir:) Peygamber (S)

le farzndan nce drt rek'at, sabah farzndan evvel
1852[12]
Bu hads, kk birka lfz farkyle 1 rakaml hads olarak
gemiti. Oradaki haiyede de belirtildii gibi, bn Umer bu hadslerde
farz olan namazlara bitiik olarak klman rtibe snnetlerinin
mkdrlann bildiriyor. Sabah namazndan evvel Peygamber'in evine
girilmiyecek olan mahrem zaman olduu iin de sabah namazndan
evvelki iki rek'at rtibeyi kzkardei Hafsa'dan rivayetle haber alp
renmi oluyor.
1348
de iki rek'at (tatavvu') klmay terketmezdi 1853[13].
Bu hadsi u'be'den rivayet etmekte bnu Eb
Adiyy (194) ile Amr ibn Merzk (224), Yahya ibn
Sad'e mutbaat ettiler.
7- Akam Namaz Farzndan nce Namaz

Bab
10-.......Abdullah ibn Bureyde yle demitir:

Bana Abdullah el-Muzen tahds etti: Peygamber (-S-
defa): "Akam namazndan evvel (iki rek'at nafile)
namaz klnz" buyurdu. ncsnde, insanlarn bu
namaz, devam etmesi lzm bir ibdet edinmelerinden
ho-lanmyarak: "(Bu namaz) isteyen iindir" buyurdu
1853[13]
le namazndan nceki rtibe bu hadste drt rek'at; bundan
nceki hadste iki rek'at olduu bildirilmi olduundan bir farkllk
meydana gelmitir. Bu farkllk yle zh edilmektedir: Peygamber
leden evvelki rtibe snnetini bazen drt, bazen iki rek'at klm;
drt rek'at ie, iki rek'at da bn Umer haber vermi olabilir. Yhud
Peygamber mescidde iki, evinde drt" klm; birinciyi bn Umer,
ikinciyi ie haber vermitir, ibn Umer Peygamber'in yalnz
mesciddeki hline, ie ise hem mesciddeki, hem de evindeki hline
vkftr. Gerek bn Umer, gerek e, jid olduklar vakalar
bildirmi olmakla beraber, iiK e'nin hid olduu vak'alar daha ok
olmas cb eder. Nitekim Taber: Raslullah'n drt rek'at klmas
ekser ahvlde idi; iki rek'at kld ise az idi, demitir.
1349
1854[14].
11-.......Ben, Mersed ibn Abdillah el-Yezen'den

iittim; o yle dedi: Ben Ukbe ibn mir el-Cuhen'ye
geldim ve:
Eb Temm'in iinden seni hayrete dreyim
mi? Eb Te-mm, akam namazndan evvel iki rek'at
namaz klyor, dedim.
Bunun zerine Ukbe:
Biz Raslullah (S) zamannda bunu klardk,
dedi.
imdi seni, bunu klmaktan alkoyan nedir?
dedim.
1854[14]
Hadsin tercemesindeki parantez iinde olan ziydeler, Eb
Nuaym'n el-Mustahrac'mdeki rivayetten alnmtr.
Bu namaz Peygamber'in kldna dir bir haber nakledilmedii gibi,
Drt Halfeler ile sahblerin byklerinden pek ounun byle bir
namaz klmadklar sahh rivayetlerle sabittir. .
Bzlar bu namazn ilk zamanlarda tavsiye edilip, sonra nesh
edildiini leri srmlerdir. Bu Abdullah ibn Muzen hadsini,
Bureyde ibn Huseyb (R)'in Eb Dvd'dan rivayet ettii "Akam
namazndan baka, her iki namaz arasnda iki rek'at vardr" hadsiyle
mesh edilmi olduuna delildir.
Akam namaznn vaktini daraltr diye bu namazn mstehb
olmadna, kerhatine ve hatt bid'atlma kaail olanlar vardr.
Bununla beraber bu namaz mstehb sayanlar da vardr
1350
le gle uramak, diye cevb verdi 1855[15].
8- Nafile Namazlarn Cemaatle Kln

Bab
Bunu Enes ibn Mlik ile Aie (R),

Peygamber(S)*den zikrettiler 1856[16].
1855[15]
Birinci hadste "steyen i in " buyurulmu olmas, bu hadste
Ukbe'nin klmamaktaki gerekesi, bu namaz hususundaki genilik ve
serbestlii aka bildirmi oluyor.
Buhr "Tatavvu' Bblan" byk bal altnda toplad birka babn
hadsleri ile sabah, le, akam rtibelerini bildirmitir. Buhr ikindi
ile yatsnn lk snnetleri hakknda hibir hads rivayet etmemitir.
kindinin snneti hakkndaki bn Umer'n: "Peygamber (S): kindi'nin
farzndan evvel drt rek'at namaz klan kiiye Allah rahmet etsin"
hadsini Eb Dvd, bn Hbbn rivayet etmilerdir. Tirmiz'nin bu
ikindi snneti hakknda Al'den de rivayeti vardr.
Yats namaznn farzndan evvelki drt rek'at snnet hakknda da
Buh-r'nin rivayeti yoktur. Buhr'de olmad gibi, dier Sahh ve
Snen sahihlerinin de Peygamber'in bu drt rek'at kld hakknda
sarih rivayetleri yoktur.
Maamfh Abdullah ibn Muzen'nin: Raslullah (S): "Her iki ezan
arasnda bir namaz vardr" buyurdu. Sonra ncsnde: "Dileyen
iin" buyurdu, hadsi, yats farzndan evvel nafile klmaa bir mni*
olmad iin, bu namzm mstehbhn ifde edebilir. Bu hadsi
Buhr Sahh'min birka yerinde ayr ayr tarklerden rivayet etmitir.
1856[16]
Buhr, Enes'in hadsini "Hasr zerinde namaz bb"nda;
ie'nin hadsini de Kitbu'I-Kusf'un "Gne tutulmasnda sadaka
vermek bb"nda mevs-len rivayet etmitir.
1351
12-.......bn ihb yle demitir: Bana Mahmd
ibnu'r-Rab' el-Ensr haber verdi ki, o Raslullah'
akledip hatrlam ve kendi yurdlarnda bulunan bir
kuyudan Raslullah'n azna su ahp kendi yzne
doru su pskrttn de hatrlamtr 1857[17].
te bu Mahmd, Itbn ibn Mlik el-
Ensr(R)'den iitmitir. It-bn Bedr'de Raslullah'n
maiyyetinde hazr bulunmulardan idi. Itbn yle
diyordu:
Ben Salim oullan'nda kendi cematime namaz
kldrrdm. Onlarla benim aramda bir dere vard ki,
yamurlar geldii zaman aramza perde oluyor ve
onlarn mescidi tarafna gemek bana meakkat
veriyordu. Raslullah'a geldim ve O'na yle dedim:
Ben gzmden hond deilim. Benimle cematim
arasnda bulunan dere, yamurlar geldii zaman
akyor ve bana o dereyi gemek meakkatli oluyor.
Arzu ettim ki, Sen gelesin de evimden bir yerde namaz
1857[17]
Mahmd, Peygamber'in.kendisine bu suyu pskrtt zaman
be yanda bulunduunu, Buhr'nin Kitbu'l-mn'da geen baka bir
hadsinde bildirmitir. Kendisi kk sahblerdendir. Muviye
zamanndaki stanbul muhasarasna tirak etmitir. Bu Kostantniyye
gazvesinde bulunduunu, kendisi bu hadsin sonunda bildirmektedir.
1352
kldirsan; ben de oray namazgah edinsem!
Raslullah (S): "Bunu yapacam" dedi. Ertesi
sabah gndz iddetlendikten (yn gne
ykseldikten) sonra Raslullah ile Eb Bekr bana
geldiler. Raslullah ieri girmeye izin istedi. Ben de
O'na izin verdim. Eve girdiinde oturmad da "Evinden
nerede namaz klmam istersin?" buyurdu. Ben
kendisine, iinde namaz klmasn arzu etmekte
olduum yeri iaret edip gsterdim. Raslullah
namaza dikeldi ve tekbr ald. Biz de O'nun arkasnda
saff olduk. ki rek'at kldrd, sonra selm verdi. O
selm verdii zaman biz de selm verip, namazdan
ktk 1858[18]. Ben Raslullah iin yaplm olan bir
hazr yemeini yemesi gayesiyle O'nu alkoydum.
Yurdun ahlsi Raslullah'n benim evimde
bulunduunu iittiler. Yurd ahlsinden birok
kimseler geldiler, ve nihayet evde adamlar ok oldu.
Onlardan biri: Mlik (ibnu'd-Duhun) ne yapyor, ben
onu grmyorum? dedi. Oradakilerden biri: O Allah ve
Rasl'n sevmeyen bir mnafktr, dedi. Raslullah
1858[18]
Hadsin bb balna dell olan ksm burasdr.
1353
da ona: "Byle deme! Grmyor musun ki, o L ilahe
ie*h (Muhammed Raslullah) diyor ve bununla
Allah'n rzsn taleb ediyor" buyurdu. O syleyen de:
Allah ve Rasl en bilendir. Amma bize gelince, Allah'a
yemn ederiz ki, biz O'nun sevgisinin ve szlerinin
(yn nashatlerinin) ancak mnafklara olduunu
gryoruz, dedi. Raslullah da: "bhesiz Allah,
Allah'n rzsn arayarak L ilahe illellh diyen
kimseyi atee haram etmitir" buyurdu.
Mahmd yle demitir: Ben bu kssay bir
toplulua syledim. lerinde Raslullah'n'sahibi Eb
Eyyb da vard. Eb Eyyb'un vefat etmi olduu Rm
diyrndaki bu gazvede, Muviye'nin o!u Yezd
onlarn zerinde kumandan bulunuyordu 1859[19]. Eb-
1859[19]
Bu, hicretin ellinci ylnda veya biraz sonra Kostantniyye'yi
fethetmek zere klan gazvedir. Bu seferde Kostantniyye'ye ulatlar
ve muhasara ettiler, Eb Eyyb orada vefat etti:
Muviye'nin devlet bakanl zamannda Kostantniyye'ye kar ilk
gaza edeceklere Peygamber lisnyle va'dedilmi olan byk ecri
almak iin, Muviye'nin olu Yezd'in kumandasnda sevkedilen ilk
mslmn ordusuna katlm, Kayser'in ehrine gz olarak gelmi,
burada hastalanarak vefat etmi ve srun dibine gmlmtr.
el-Ikdu'l-Ferd sahibi Endelsl tbn Abdi Rabbih (246-328), Utb'den
(ve-ft:228) rivyeten yle diyor: slm ordusu Hal'e vard vakit
Eb Eyyb arlat. Yezd onu ziyarete gelip: Bir dilein var m? diye
1354
Eyyb, benim szm reddetti ve: Vallahi
Raslullah'n senin sylediini sylemi olduunu
zannetmem, dedi. Bu sz bana ok ar geldi. Ve: Eer
Allah bana selmet verir de, bu gazvemden salimen
dnersem ve Itbn ibn Mlik'i kendi kavminin
mescidinde hl haytta bulursam, bu hadsi kendisine
tekrar sormaklm zerimde Allah hakk olsun
demee baladm. Nihayet Bizans seferinden dndm.
Hacc yhud umre niyetiyle ihrama girdim. Sonra
yrdm ve Medine'ye geldim. Salim oullar yurduna
vardm. Baktm ki Itbn gzleri grmez, ok yal bir
ihtiyar; hl kavmine namaz kldryor. Namazdan
selm verince ben de ona selm verdim ve benim kim
olduumu kendisine haber verdim. Akabinde ona bu
hadsi sordum. Bunun zerine Itbn bana bu hadsi, ilk
defa tahds ettii gibi tekrar tahds etti.
sordu. O da cevaben: Sizin dnynzn bana hi lzumu yok. Lkin

beni elinden geldii kadar dman diyar iinde ileriye doru gtrp
defn et. Zr Raslullah (S)'tan iittim: "Kostantniyye srunun
dibinde slih bir kimse defn olunacaktr" buyurdu. Umarm ki, o
kimse ben olaym, dedi. Vefat ettiinde Yezd, kefenlenmesin
emretti. Serri zerine konduktan sonra da mfrezelerini karp ve
serri kua-darak harb ede ede ileriye srd... (Tecrd Ter., I, 114-
117'de uzun tafsilt vardr).
1355
9- Evde Nafile Namaz Klmak Bab
13-....... Bize Vuheyb ibn Hlid, Eyyb es-

Sahtiyn'der ve Ubeydillah'tan; onlar da Nfi'den; o
da bn Umer(R)'den tahds etti. bnu Umer (R) yle
demitir: Raslullah (S): "Namaznzdan bir ksmn
ev/erinizde klnz ve evlerinizi kabirler edinmeyiniz"
buyurdu.
Bu hadsi, Eyyb'dan rivayet etmekte
Abdulvahhb es-Sakaf, Vuheyb'e mutbaat etti 1860[20].
1860[20]
Bu mutbaati Mslim: "Ev/erinizde namaz klnz; onlar
kabirler edinmeyiniz" lfzyle, Muhammed ibn Musenn'dan
Mslim'in Cbir ibn Abdillah'tan bir rivayeti de yledir: Peygamber:
"Evlerinizde namaz klnz. Herhangi biriniz farz namazn gittii
mescidde kld zaman, kendi evine de namazdan bir nasb ayrsn"
buyurdu. Bu nasb, farzlarn dndaki her nafileyi mildir.
Birok sahbden rivayet olunan metindeki hadsin ikinci fkrasnda:
"Evlerinizi namazdan bo brakp, onlar kabre evirmeyiniz"
buyurulmuur. Bu hadsten ve bu ma'ndaki dier hadslerden,
evlerde klnan nafilenin mescidde klman nafileden efdal olduu
anlalmtr. Bu hads, gndz ve gece nafilelerini mescidde klmay
mstehb gren seleften bzlarna kar hccettir.
1356
Rahman ve Rahm olan Allah'n ismiyle 1861[1]
21-KTBU FADL'S-SALT F MESCD

MEKKE VE'L-MEDNE
(Mekke ve Medine Mescidlerinde Namaz
Klmann Fazileti Kitab)
1- Mekke ve Medine Mescidlerinde

Namaz Klmann Fazileti Bab 1862[2]
1-.......Bana Abdulmelik ibn Umeyr (225),

Kazaa'dan haber verdi. O: Ben Eb Sad Hudr'den
drt ey iittim, demitir. Eb Sad de: Ben (bu drt
1861[1]
es-Sagn nshasnda "Besmele", buradaki gibi bbdan ncedir.
Bu, Ynn'-de sahihtir denilmi olduundan, Eb Zerr'e iddir.
Mifthu Kunzi's-Snne'de bu blm ayr bir kitb gibi rakamlanm
ve 20. Kitb olarak gsterilmitir.
1862[2]
Babn hadsinde Mekke ve Medine mescidleriyle beraber Kuds
Mescidi de zikr edilmi iken, Buhr'nin bu bb balnda yalnz
Mekke ve Medine mescidleri-ni syleyip, Kuds Mescidi'ni
sylememesi, biraz sonra Kuds Mescidi iin ayrca bir bb
aacandandr
1357
eyi) Peygamber (S)'den iittim demitir 1863[3]: (Kazaa
dedi ki:) Eb Sad, Peygamber'in maiyyetinde oniki
gazvede hazr bulunmutur.
H bize Al ibnu'l-Medn tahds edip yle dedi:
Bize Sufyn ibn Uyeyne, ez-Zuhr'den; o da Sad ibnu'l-
Mseyyeb'den; o da Eb Hu-reyre'den tahds etti
1864[4]. Peygamber (S) yle buyurmutur: "(bdet iin)
u mescidden bakasna yolculuk edilmez: el-
Mescidu 'l-Harem, Mescidu'r-Rasl ve Mescidu'l-
Aks" 1865[5]
1863[3]
Buhrf, hadsi burada ksaca rivayet etmitir. Bu drt eyin
saylmas "Beytu'I-Makdis Mescidi bb"ndaki hadste gelecektir
1864[4]
Burada verilen iki sened, gelecek metne id deildir. nk Eb
Sad hadsi, yukarda getii gibi sdece drt eyi mildir. Eb
Hureyre'nin bu hadsi ise yalnz sefer zerinedir.
1865[5]
Hadsteki "eddu'r-rihl", deveye yk balamak demektir, ve
seferden kinayedir. "L" nefiy edatdr, nehiy ma'nsnadr. Nehiyden
nefye sapmann inceliini Ayn yle bildiriyor:
Bu beyn slbunda, mescid ziyaretine, dinleyiciyi en bel surette
te-vk ve bunlardan baka mescidlere sefer etmekten de en latf bir
ekilde men: ve sakndrma vardr {Umdetu'l-Kaar, III, 681).
mescidin brlerine stnl, hadsin sarahatinin gerei
bulunduundan, bu konuda limlerin ittifak vardr. Buhr'nin hadsi
sevkedi bal da bunu ntktr. Binenaleyh tafsile ihtiy yoktur.
Yalnz bu mescidin kendi aralarndaki derece farklar vardr ki, bu
da limler cumhuruna gre hadsteki tertb vehile Harem Mescidi,
mescidlerin en efdaldr. Bunu ta'kben Medine Mescidi gelir. Aksa
Mescidi de, Medne Mescidi'ni ta'kb eder.
1358
2-.......Bize Mlik (179), Zeyd ibn Rebh (13i) ile
Ubeydullah ibnEb!Abdillah el-Agarr'dan bunlarn ikisi
de Eb Abdillah Sleyman el-Agarr'dan o da Eb
Hureyre(R)'den haber verdi. Peygamber (S): "Benim
u (Medne) Mescidimde klnan bir namaz,
(Mekke'deki) Harem Mescidi mstesna olmak zere,
baka mescid-lerde klnan bin namazdan hayrldr"
buyurdu 1866[6].
Gelecek olan 2 rakaml hadste Medne Mescidi'nin Harem

Mescidi'nden baka mescidlere stnl bulunduunu
bildirmektedir.
mescidin dierlerine stnlk sebebi: Her nn Peygamberler
eliyle kurulmu olmalardr. Bununla beraber Harem Mescidi, btn
mslmnlarn kblesidir. Peygamber'in Mescidi, takva zerine
kuru!mutur(et-Tevbe:iO8).
Aksa Mescidi de gemi mmetlerin kblesidir. Harem Mescidi'ne
uzaklndan dolay el-Mescidu'1-Aks (= En Uzak Mescid)
denilmitir {Umdetu'l-Kaar, III, 682).
1866[6]
Bu fazilet farkn deiik saylarda gsteren hadsler de vardr:
Eb Sad Hudr yle demitir: Bir kerre Raslullah (S), birisi ile
vedlat, sonra da ona: "Nereye gidiyorsun?" diye sordu. Ozt:
Beytu'l-Makdis'e gitmek istiyorum, dedi. Bunun zerine Raslullah
(S): "Benim u mescidimde klnan bir namaz, Harem Mescidi
mstesna olmak zere, baka mescidlerde klnan yz namazdan
efdaldtr" buyurdu. (Bunu Eb Ya'I el-Mevsl rivayet etti ve isnadn
sahhtir dedi.)
Eb Zerr yle demitir: Biz, Raslullah'm huzurunda: Bunlarn
hangisi efdaldir; Raslullah'm Mescidi mi yoksa Beytu'l-Makdis mi?
1359
2- Kuba Mescidi Bab
3-.......Bize Eyyb es-Sahtiyn, Nfi'den tahds

etti (ki o yle demitir): bn Umer (R) duh (yn
kuluk) vakti namaz klmazd, yalnz u iki gndeki
hli bundan mstesnadr: Biri Mekke'ye geldii
gndr; nk bn Umer Mekke'ye kuluk vakti gelir,
akabinde Beyt'i tavaf eder, sonra da brahim
Makaam'nn arka tarafnda iki rek'at namaz klard.
Dieri de Kub Mescidi'ne geldii gndr; nk bn
Umer, her cumartesi gn Kub Mescidi'ne ziyarete
gelirdi. Mescide girince, oradan namaz klmadan
kmay irkin grrd de, nihayet mescidde namaz
klard. Nfi' dedi ki: Ve bn Umer, Raslullah (S)'n
(cumartesi gnleri) bu Kub Mescidi'ni binekli
diye mzkere etmitik. Raslullah (S): "Benim u mescidimde

klnan bir namaz, Beytu'l-Makdis Mescidi'nde klnan drt yz
namazdan efdaldir. Benim mescidim ne gzel namaz klnacak
yerdir!" buyurdu (Tabern, el-Evsat).
mm Ahmed ile tbn Mce'nin rivayetinde veda eden kimsenin ismi
verilmitir.
Metindeki hadsin sarih ifdesinden, Medine'deki Peygamber
Mescidi'nin Aksa Mescidi'ne stnl anlalr.
1360
veyhud yaya olarak ziyaret eder olduunu tahds
ederdi. Nfi1 yle dedi: Ve yine bn Umer, ben Nfi'e
yle eler idi: Ben dostlarmn nasl ziyaret ettiklerini
grdm ise, ben de o suretle ziyaret ederim. Ve ben
gece veya gndzden herhangi bir saat iinde namaz
klan bir kimseyi, namaz klmaktan men' etmem. u
kadar ki, onlar (namaz iin) gnein dou ve bat
vakitlerini semesinler 1867[7].
1867[7]
Bu hads, Kub Ky'nn, Kub Mesddi'nin ve o mescidde
klnan namazn fazletine dellet etmektedir. Kub Mescidi hicret
srasnda Peygamber tarafndan kurulmu ve Kur'n'da (et-Tevbe:
108)-rcih olan bir kavle gre- Takva Mescidi diye zikredilmitir.
Peygamber hicrette Kba'ya geldi. Oradaki Amr ibn Avf oullan
arasnda Kulsum ibn Hedm'in evinde drt be gn konuk oldu. te bu
konukluk srasnda Kulsum'un hurmalarn kuruttuu yerde bu mescidi
kurdu. Kub Mescidi'nin ns zaman, beer trihinde benzeri
grlmeyen bir itima, siys ve dn hdisenin gerekleme
balangc oldu. Bu mes'd ve mev'd g-yey en yakndan sezen
Peygamber, slm lemi'nin ilk mescidi olmak erefini kazanan bu
binann insnda sr'atli davrand ve Tabern'nin rivayetine gre
kendisi de bir ii gibi alt.
Kub, Medne'nin gneyinde, mil kadar uzaklkta bir kydr. Mu
'cemu 7-Buldn'da Kba'nn Mekke'ye gidilirken sol tarafa tesadf
ettii ve Takva Mescidi'nin burada bulunduunu bildiriyor ki, bu
hadslerde sz edilen Kub Mes-cidi'dir. Bu mescid, Kur'n'da
anlmtr (et-Tevbe: 108)
1361
3- Her Cumartesi Gn Kuba Mescidi'ne
Gelen Kimse Bab
4-.......Bize Abdulazz ibnu Mslim, Abdullah

ibn Dnr'dan tahds etti. bnu Umer (R): Peygamber
(S) her cumartesi gn yryerek yhud binekli olarak
Kub Mescidi'ne gelirdi, demitir. Abdullah ibn Umer
bizzat kendisi de byle yapard 1868[8].
4- Kuba Mescidi'ne Yryerek Veya

Binerek Gitmek Bab
5-.......Ubeydullah yle demitir: Bana Nfi',

bn Umer'den tahds etti. bn Umer (R): Peygamber
(S) Kba'ya bazen binekli, bazen de yaya gelirdi,
demitir.
1868[8]
Bu Kub Mescidi ziyaretinin cumartesi gn yaplma sebebi,
yle zh edilmitir:
Kub halk cumua gnleri cumua namaz iin Medine'ye gelirlerdi.
slm'n bu ilk mescidi, cumua gnleri garb kalrd. Ahde vefay, eski
hukuka saygy mn eserinden sayan Peygamber, cumartesi gnleri
oray ziyaretle, ora halknn gnllerini ho eder ve cumua gnk
garibliini telfi eylerdi, denilmitir.
Bazen binekli, bazen yaya gitmesi ise, bunlardan hangisi kolay gelirse
o ekilde giderdi demektir
1362
bn Numeyr unu ziyde etmitir: Dedi ki: Bize
Ubeydullah, Nfi'den tahds etti. "Ve Peygamber Kub
Mescidi'nde iki rek'at namaz klard" 1869[9].
5- Peygamberin Kabri le Minberi

Arasndaki Sahann Fazileti Bab 1870[10]
6-.......Bize Mlik, Abdullah ibnEbBekr'den; oda

Abbdibn Temm'den; o da Abdullah ibn Zeyd el-
Mzin (R)'den haber verdi ki, Raslullah (S): "Evimle
minberim arasndaki saha, cennet bahelerinden bir
bahedir" buyurmutur 1871[11].
1869[9]
Buhr arka arkaya getirdii bu bblarda hem hadsin senedinin
birka tane olduunu, hem de farkl hkmlerin delili olduunu
gstermi oluyor.
Abdullah ibn Numeyr'in ziydesini Mslim ile Eb Ya'I mevslen
rivayet etmilerdir.
1870[10]
Bu bbdak hadsin bz rivayet yollarnda "Beyt( = Evim)"
lfz yerine "Kab-r( = Kabrim)" lfz gelmitir. te Buhr, bu
balkta o rivayete iaret etmitir.
Peygamber'in dny haytnda sakin olduu Hz. ie hcresine
gmldnden, dnydaki evi ile ebed merkad mahall i'tibriyle
birdir. Her iki ta'br arasnda ilgilendii ey i'tibriyle ittihd vardr.
Fakat "Beyt" rivayeti sahihtir.
1871[11]
Alimlerden ou bu hadsin zahirine bakarak,
Peygamber'imizin pk ravzas-nm aynen olduu gibi cennete
nakledileceine kaail olmulardr. Bzlar da Peygamber'in evi ile
1363
7-.......Ubeydullah yle demitir: Bana Hubeyb
ibn Abdirrahmn, Hafs ibn sm'dan; o da Eb
Hureyre (R)'den tahds etti ki, Peygamber (S): "Benim
evimle minberim aras cennet bahelerinden bir
bahedir. Ve minberim de havzm zerindedir"
6- Beytu'l-Makdis Mescidi Bab
minberi arasndaki bu sahada ibdet etmek, ibdet eden kimseyi

cennete ulatrmaya sebeb olur ma'ns kasdolunabilir demilerdir.
Binenaleyh hads, Peygamber'in kabrini ziyarete, mescidinde ve
bilhassa kabri ile minberi
v. arasndaki mbarek ravzada namaz klmay tevik ve tergbi ihtiva
etmektedir. Bunun bir tebh olmas ve tebh edatnn mahzf
bulunmas da muhte-r. mildir: "Kabr; ins, cinn ve melekler tarafndan
dima ziyaret edilmekte bulun--i mas sebebiyle bu mbarek arz
paras cennet gibidir" demek olur.
Ravzann yzlm: Ravzamn yn Peygamber'in kabri ile minberin
aras on metre eninde ve yirmi metre uzunluunda olup, yzlm
ikiyz metrekareye ular.
1872[12]
Hadste minberin, stnde konulmu bulunduu haber verilen
havz, Kevser Hav-z'dr. "Minberim, havzm zerindedir"cmlesi
hakknda Kaad Iyz yle demitir: limlerden ou bu fkray da
zahirine hami ederek, minberi Cenab Hakk aynen Peygamber'in havz
zerine ade buyurur, demilerdir. Bu cmleden aka anlalan
ma'n da budur. Bz alimler de Peygamber'in havz zerinde bir min-
ber bulunduunu ifdedir, demilerdir.
1364
8-....... Bize u'be, Abdulmelik ibn Umeyr'den
tahds etti. O yle demitir: Ben, Ziyd'n
himayesinde olan Kazaa'dan iittim, o yle dedi: Ben
Eb Sad Hudr'den iittim; o, Peygamber(S)'den drt
ey tahds ediyordu ki, bu drt ey hem beni hayrete
drd, hem de sevindirdi. Peygamber (S) yle
buyurmutur: ((" Ei veya bir mahremi kendisiyle
beraber bulunmayan kadn, iki gnlk mesafeye sefer
etmesin. b- Ramazn bayramnn ilk gn ile Kurbn
bayramnn drt gnnden ibaret olan Ramazn ve
Kurbn bayram gnlerinde oru tutmak yoktur. c- ki
namazdan sonra da namaz yoktur: Biri sabah
namazndan sonra gne doup ykselinceye kadar, s
br ikindi namazndan sonra gne batncaya kadar.
d- Namaz klmak iin u mescidden baka hibir
mescide sefer edilmez: Harem Mescidi, Aksa Mescidi
ve benim mescidim" 1873[13].
1873[13]
Bu hadsin son fkras, 1 rakaml hadste getii iin orada bz
aklamalar verilmiti. Burada unu ilve edelim:
"Chiliyet devrinde chil kavimler kendilerince ta'zme lyk grlen
yerleri ziyaret iin ykler balayarak bu ziyaret ettikleri makaamlarla
teberrk kas-dederlerdi. Bu ise Allah'tan baka bir fnye ibdete
zer" ve vesiledir; dnin eirini tahrftir. Peygamber (S) dnin
1365
22-EBVBU'L-AMEL F'S-SALT
(Namaz inde Amel Bblar) 1874[1]
1- Namaz inden (ve Namaz Takviye

Etmek zere) Olduu Takdirde Namaz inde
Elle Yardm steme Bab
Ve bn Abbs:
nsan, namaz iinde kendi bedeninden istedii
herhangi bir organ ile yardm isteyebilir (yn
eirinden olmayan bu nevi' ziyaretlerin, dnin eirine karmamas

iin bu kapy kapamtr. Buna gre hakk olan vel--lerden herhangi
bir velnin ibdet yerini ve kabrini ziyaret iin, Turu Sn iin sefer
ihtiyar etmek kamilen nehyedilmi olmakta musvdir; Allah en
bilendir" (h Veliyyullah Dihlev, Huccetu'lthi'l-Blia, I, 153).
1874[1]
Bz Buhr nshalarnda hsseten es-San nshasnda byle '
'Besmele' 'Ii bir byk balkla gelmitir. Mifthu Kunzi's-Snne'dc
de bu, ayr bir kitb halindedir.
1366
organn kullanabilir) demitir 1875[2]. Eb shk Amr
ibn Abdillah da namaz iinde kendi
baln eliyle koyup kaldrmtr1876[3] Al ibn
Eb Tlib de namazda sa elinin avu iini sol kolunun
bilei ile eli arasndaki eklem zerine (yahud ayaktaki
ayn eklem zerine) koymu ve namazda cildi
kamakta ve elbiseyi dzeltmekte be s yoktur,
demitir 1877[4].
1875[2]
Babn hadsinde Peygamber, bn Abbs' namaz iinde sol
yanndan sa yanna eliyle geirmitir. Namaz iinde byle el ile
yardm istemek caiz olunca, buna kysen bedeninden istedii
herhangi bir organyle yardm istemesi caiz olur.
1876[3]
Eb shk, Amr ibn Abdillah es-Seb'dir. Kfe'de yetien byk
tabi fakhi-dir; otuz sekiz sahbtden rivayeti vardr. 126 hicret ylnda
96 yanda vefat etmitir. Eb Hanfe'nin stdlarndan saylmtr
{Umdetu'l-Kaar, III, 697).
1877[4]
Al ibn Eb Tlib'in bu fiilini, Buhr'nin stdlarndan olan
Mslim ibn br-hm, Abdusselm ibn Eb Hzm'dan; o.da Gazvn
ibn Cerr'den; o da babasndan byle tahrc etmitir. Bunu bn
Ebeybe de tahrc etmitir (Fethu'l-Br).
Bu ta'lktek "rus" kelimesi hakknda u bilgi verilmitir:
r'nn damm ve sn'in sknuyle ve iki damma le hayvan ksmnn
trnayle ellerinin ve ayaklarnn ncikleri kavutuu yerin arasnda
olan mev-za denir ki, hurda ve bukalk ta'br olunur. Bir kavle gre
insanda zikredilen ekilde bilee, kezlik ayakta incikle tabann
kavutuu yerde olan oynak yerine denir ki, eldeki bilein yerindedir.
Cem'i "j-C-j" ve " m*L*'j " gelir, ve her hayvann dahi zikredilen
yerine "rus" denir.
"^'": r'nn dammyle " L)\ " ma'nsnadr ki, zikrolundu {Kaams
1367
1-.......Bize Mlik, Mahrame ibn Sleyman'dan;
o da bn Abbs'n himayesinde bulunan Kurayb'den
haber verdi. Kurayb de Mah-rame'yebn Abbs(R)'tan
yle haber verdi:
bn Abbs, bir gece m'minlerin anas olan
Meymne'nin yannda kalm. Meymne, bn Abbs'm
teyzesidir. bn Abbs yle dedi: Ben (bam) yastn
enine koyarak uzandm. Raslullah ile ehli de balarn
yastn boyuna koyarak uzandlar. Raslullah uyudu.
T gece yary bulduu, yhud biraz evvelce, yhud
biraz sonraya kadar. Sonra Raslullah uyand.
Akabinde oturdu ve eliyle yznden Uykuyu sildi.
Ondan sonra lu mrn Sresi'nin son on yetini
okudu. Sonra kalkt ve asl duran kk bir krbaya
uzand. O krbadan gzelce bir abdest ald. Sonra
dikilip namaz klmaya koyuldu. Abdullah ibn Abbs
dedi ki: Ben de kalktm ve O'nun yapt gibi yaptm.
Sonra gittim ve O'nun (sol) yanna, namaza durdum.
Raslullah sa elini bamn zerine koydu ve sa
kulam eliyle tutup bkyordu 1878[5]. ki rek'at kld,
1878[5]
Raslullah'n onun sa kulan bkmesi, imm yalnz olduu
1368
sonra iki rek'at, sonra iki rek'at, sonra iki rek'at, sonra
iki rek'at kld. Ondan sonra tek (rek'atl bir namaz)
kld. Sonra mezzin O'na (armaya) gelinceye kadar
yine uzand. Sonra kalkt ve hafif iki rek'at namaz kld.
Sonra da evinden kp sabah namazn kldrd 1879[6].
zaman me'm-mun sa tarafta duracan tenbh iindi... "Abdest

almay haff yapmak b-b"nda geen hadste bn Abbs: Beni
yerimden evirip sa yanna geirdi, demitir.
Buhr, Raslullah'n ite bu fiilinden, namaz klann, namazn
dzeltip kuvvetlendirecek bir ii eliyle yapabilecei hkmn
karmtr. nk musal-lye namaz iinde bakasna d bir ite
elini kullanmas caiz olunca, ihtiy duyduu zaman namaznda
kuvvetli olmak ve netlanmak iin kendi ahsiyle ilgili bir ite eliyle
yardm etmesi, evlevyetle caiz olur (Kastalln).
Buhr bununla kk amelin (ameli yesrin) namaza mni'
olmayacan isbt etmek istemitir.
1879[6]
Bu tek rek'atl namaz bir rek'at m, yoksa rek'at m; ibarenin
mantkundan aka anlalamyor. Onun iin vitr namazn kimi bir
niyetle , kimi ikinci rek'atta selm ile ayrarak rek'at, kimi yalnz
tek rek'at i'tibr etmitir.
Buhr bu hadsi, bz kk kelime farklanyle Sahfh'inin oniki
yerinde, ayr ayr mes'elelere dell yapmak zere getirmitir.
1369
2- Namaz inde Nehyedilen Kelam Bab
1880[7]

Biz (slm'n balangcnda) Peygamber (S) namazda
olduu hlde kendisine selm verirdik; O da bize
selmla mukaabele ederdi. Biz Habe Meliki olan
Nec'nin yanndan dndmz zaman (yine
namazda iken) Peygamber'e selm verdik, fakat bu
defa Peygamber bize selmla mukaabele etmedi. Ve:
"bhesiz namaz iinde (Allah ile) byk bir me-
guliyet vardr" buyurdu.
3-.......Bize Hreym ibnu Sufyn, el-A'me'ten; o
1880[7]
Bu bbdaki hadsler, slm'n balangcnda namaz iinde bz
hacetlerle ksaca sz sylemenin mbh olduunu isbt ediyor.
slm'n balangcnda namazda kelmn mbh olup, sonradan haram
klnd hususunda da fakhlerin ou nun ittifak vardr. u kadar var
ki mm Mlik, namaz slh iin namaz iinde kelm tecviz etmitir.
mm afi de haten kelm etmenin namaz bozmayacana kaail
olmutur. Hanefler ise byle farklara lzum grmemiler, namazda
kelm ister namaz slh kasdiyle, ister sehven sylenmi olsun
namaz bozar demilerdir.
Namazla ilgisi olmayan konumalarn harmlmda ve namaz
bozacanda limler ittifak etmilerdir.
1370
da brhm'den; o da Alkame'den; o da Abdullah ibn
Mes'd (R)'danolmak zere, bir nceki hads tarznda
tahds etti.
4-.......Eb Amr yle demitir: Zeyd ibn Erkam

bana yle dedi:
Muhakkak biz, Peygamber zamannda namaz
iinde iken kelm ederdik. Bizim herhangi birimiz
(yanndaki) arkadana kendi hacetini sylerdi. En
sonunda "Namazlara ve orta namaz muhafazaya
devam edin. Tam huu' ve tat ediciler olarak Allah
iin dvn durun1' (ei-: 238) yeti indi de, bize
namazda susmak emrolundu 1881[8].
1881[8]
Birincisindeki "bhesiz namaz iinde azametli bir meguliyet
vardr" fkras ile nc hadsteki "Bize susmak emrolundu" fkras
bb balna uygunluk yerleridir. Bunlar artk, namaz iinde,
balangta mevcd olan genilik ve serbestlik derecesinde sz
sylemenin nehyedildiini isbt eder. Bununla beraber htiy hlinde
namaz dzeltmek veya yanlmay hatrlatmak iin tebih, hamd ve
benzeri kk cmlelerin sylenebilecei, bunun ardndaki ve baka
hadslerle sabittir.
1371
3- Namaz inde Erkeklerin
"Slibhnallah" ve 'Elhamdu lillh" Nevinden
Szlerinin Caiz Olaca Bab
5-....... Sehl ibn Sa'd (R) yle demitir:

Peygamber (S) Amr
ibn Avf oullan arasnda sulh (yn bar)
yapmak zere (onlarn yurduna) kt. Namaz vakti de
geldi. Bunun zerine Bill, Eb Bekr'e geldi ve:
Peygamber ahkonuldu. nsanlara imamlk eder misin?
dedi. Eb Bekr: Eer isterseniz evet, dedi. Bu cevb
zerine Bill namaza ikaamet etti. Eb Bekr de ne
geip namaz kldrmaya koyuldu. Bu esnada
Peygamber safflar arasnda yryerek, safflar yara
yara geldi, nihayet birinci saf fa ulap dikeldi. nsanlar
tasfh yapmaya baladlar. Sehl dedi ki: Tasfh nedir
bilir misiniz? Tasfk'tr (yn el rpmaktr)1882[9].
1882[9]
Cematin el rpmas, Peygamber'in geldiini Eb Bekr'e haber
vermek iindi. Buna *' j^' - Tasfh" yhud " j^ = Tasfk" denir. Bz
lgatlara gre tasfh, bir elin arkasn dier elin avucuna vurup ses
karmaktr. Tasfk ise, avular birbirine arpmaktr. Namazda ihtiy
srasnda bunu yapmak kadnlara mahsstur. Bazlarnca sa elin iki
parman sol avucuna vurup ses karmak diye ta'rf edilmitir.
1372
Eb Bekr namazn klarken ban evirmezdi.
Arkasndaki cemat el rpmay oaltnca ban
evirdi. Bakt ki Peygamber saf-fin iinde. Peygamber
hemen ona "Yerinde dur" diye iaret etti. Eb Bekr iki
elini yukarya kaldrd da Allah'a hamd etti 1883[10].
Sonra geri geri Peygamber'in arkasna geti.

Peygamber ileriye geip namaz kldrd 1884[11].
1883[10]
Hadsin bb balna dell olan yeri burasdr. Namaz iinde
hamd olsun, tes-bh olsun caizdir. mmn namaz fiillerinde yhud
kraatte yanldn kendisine bildirmek iin cematin tesbh etmesi
caiz olduunda ittifak vardr. Bunun maadas hakknda fakhler ayr
ayr grler ileri srmlerdir
1884[11]
Buhr bu hadsi Sahh'inde ayr ayr balklara dell olmak
zere bz sened ve lfz farklar ile yedi yerde getirmitir.
1373
4- Namaz inde Baz Kimselerin
simlerini Syleyen Yahud Yine Namaz inde
ken (Namaz Bozup Bozmayacan)
Bilmeyerek' Bakasna Selam Veren Kimse
Bab 1885[12]

Biz: Tahiyye namaz iindedir der, bir takm isimler
syler ve birbirimize selm okurduk (yn fulna selm
olsun, fulna selm olsun derdik). O isimlere selm
ettiimizi Raslullah (S) iitti de:
Et-Tahiyytu illhi ve's-salvtu ve't-tayyibtu.
Es-Selmu aleyhe eyyuhe fn-nebiyyu ve rahmetu 'ilhi
ve berektuhu. Es-Selmu aleyn ve ala ibdVllhVs-
slihn. Ehedu en l ilahe ille'llhu ve e-hedu enne
Muhammeden abduhu ve rasluhu deyiniz. nk
sizler bu Ve ibdiHlhVs-slihn ( = ve Allah'n btn
1885[12]
Bu balkta Hamav, Kumeyhen ve Kerme nshalarnda
"muvceheten" lfz sabit olmutur. Eb Zerr, Asl ve bn Askir
nshalarnda bu lfz dmtr. Bz nshalarda ismi fail vezni ile ve
zamire muzf haliyle " H^r j^ J* = Ona ynelici olmayarak" eklinde
gelmitir. Bz bu ihtilftan dolay balk tercemesinde "muvacehe"
kelimesini katmadk.
Balktaki iki hkme de hadste mutbaat noktalar vardr.
1374
iyi kullarna selm olsun) szn sylediiniz zaman,
muhakkak Allah 'in gkteki ve yerdeki her bir slih
kuluna selm vermi olursunuz" buyurdu 1886[13].
5- El rpmak Kadnlara Mahsstur Bab
7-.......Bize ez-Zuhr, Eb Seleme'den; o da Eb

Hureyre'den tahds etti. Peygamber (S): "Tesbh etmek
erkeklere, el rpmak kadnlara mahsstur"
buyurmutur.

Peygamber (S):. "Subhnallah demek erkeklere; el
rpmak (yhud da sa elin iini, sol elin stne vurup
ses kartmak) kadnlara mahsstur" buyurdu 1887[14].
1886[13]
Bu Tahiyyt Dus'nm tercemesi, Teehhd babnda verilmiti
1887[14]
Hadslerin bb balna dellet noktalan aktr. Bunlar ayn
hadsin deiik sahbler tarafndan rivayetidir. Birinci hadste " jj-^=
et-Tasfk"; ikincisinde ise " jJ-tJi = et-Tasfh" l.fzyle gelmitir. Bu
lfzlarn ayn ma'nya (yn el rpmak ma'nsma) geldii 5 rakaml
hadsin haiyesinde gemiti. Bz lgat-tlara gre "Tasfh", bir elin
arkasn dier elin avucuna vurup ses karmaktr. Tasfk ise, avular
birbirine arpmaktr. Bazlarnca sa elin iki parman sol avucuna
vurup ses karmak diye ta'rf edilmitir.
1375
6- Namaz inde Yzn Yrd
Tarafa Cevirmeksizin Geri Geri Giden Yahud
Kendisine necek Bir ten Dolay nne
Doru lerleyen Kimse Bab
Bu hadsi Sehl ibn Sa'd, Peygamber(S)'den

9-.......ez-Zuhr yle dedi: Bana Enes ibn Mlik

yle haber verdi: Mslmanlar o pazartesi gn
sabah namaz iinde bulunduklar srada ve Eb Bekr
onlara sabah namazn kldrrken, Peygamber (S)
birdenbire onlara grnd. ie'nin odasnn perdesini
am hldeydi. Peygamber, saff saff dizilmi (namaz
klmakta) olan sahb-lerine bakt ve tebessm edip
glyordu. Eb Bekr, Raslullah namaza kmak
istiyor zannederek (saffa girmek iin) yzn kbleden
1888[15]
Buhr Sehl ibn Sa'd'n bu, namaz iinde geri geri ve ileriye
doru gidii anlatan mehur Minber Hadsi'ni, Kitbu's-Salt'n
evvellerinde ve Kitbu'l-Cumua'da mevslen rivayet etmitir.
Bu hadsten iki admlk haff yryn namaz bozmayaca ve
retmek gibi bir maslahat iin immn me'mmlardan biraz yksek
bir yerde durmas... caiz olduu hkmleri karlmtr
1376
ayrmadan, iki topuu zerinde geri geri ekildi.
Mslmanlar Peygam-ber'i grdkleri zaman, O'nu
grmekle ar derecede sevinerek namazlar iinde
fitneye dmelerini (yn namazlarn bozmalarn)
dndler. Bu srada Peygamber onlara eliyle
"Namaznz tamamlayn" diye iaret etti. Sonra ieriye
girdi ve tuttuu perdeyi salverdi. te Peygamber, bu
gn vefat etti 1889[16].
7- Bab : Anas, Namaz Klmakta Olan

Evladn ard Zaman? 1890[17]
10-.......Eb Hureyre (R) yle dedi: Raslullah

(S) yle buyurdu: "Bir kadn oluna nida edip ard.
Olu bu esnada ibdet yerinde (namazda)
bulunuyordu. Anas: Y Cureyc! dedi. Cureyc: Y
Allah! Anama icabet hakk ile namazm tamamlama
hakk birleti! dedi. Anas yine: Y Cureyc! dedi.
1889[16]
Hadsin bb balna mutabakat aktr.
1890[17]
Yn namaz iinde iken anann armasna icabet vcib olur
mu, olmaz m? Vcib olursa namaz btl olur mu, olmaz m? Bu iki
mes'elede gr ayrlklar vardr. te Buhr, bundan dolay iz'nn
cevbn zikretmemitir (Fethu'l-Br).
1377
Cureyc: Y Allah! Anam ve namazm! dedi. Anas yine:
Y Cureyc! diye nida etti. Cureyc de yine: Y Allah!
Anama cevb m vereyim, yoksa namaz m tamam-
layaym? dedi. Bu sefer anas: Y Allah! Cureyc fahie
kadnlarn yzne bakmadka lmesin, diye ilendi.
Cureyc'in savmasna koyun gden oban bir kadn
snr dururdu. (O oban kadn baka biri ile cins
mnsebet etmiti.) Derken bir ocuk dourdu.
Kadna: Bu ocuk kimdendir? diye soruldu. Kadn:
Cureyc'dendir, savma-sndan indi (bu ocua beni
hmile yapt), dedi. Bu haber Cureyc'e ulanca:
ocuunun bana id olduunu iddia etmekte olan bu
kadn nerede? dedi. Sonra (kadnla ocuk
getirildiinde): Ey ocuk, senin baban kimdir? diye
sordu. Kk ocuk dile gelip: Koyun gden bir erkek
obandr, dedi" 1891[18].
1891[18]
Hadsde Cureyc'n namaza devamla, anasna cevb vermek
arasnda tereddd ettii; namazn brakp anasna cabet etmek evl
iken, namaza devam etmeyi stn grd, bu yzden anasnn
ilericiyle bir iftiraya urad, fakat Yce Allah'n onu bu musibetten
kurtaracak duasna icabet ettii sabit oluyor.
Buhr bu hadsi Meryem Sresi Tefsiri ile srail oullar'n Zikr
blmlerinde, daha uzun bir metin hlinde getirmitir. Oradaki
aklamalar daha fazla olacaktr.
1378
8- Namaz inde ken akl Talarn El
ile Dokunup (Gidermek) Bab
11-.......Bana Muaykb (ibn Eb Ftma) tahds

etti ki, Peygamber (S), secde edecei yerdeki topra
eliyle dzelten bir kimsenin durumu hakknda: "Bir
daha byle toprak dzleyecek olursan elinle bir defa
dokun" buyurmutur 1892[19]
9- Namazda ken zerine Secde Etmek

in Elbiseyi Yere Yaymak Bab
12-.......Enes ibn Mlik (R) yle demitir: Biz

Peygamber (S) ile birlikte scan iddetinde namaz
klardk da, bzlarmz scaktan yzn yere
dedirmeye muktedir olamad zaman, brnd el-
bisenin bir ucunu secde yerine yayar ve zerine secde
1892[19]
Hadsteki "racul" talb olarak geldiinden, akl talarna el ile
dokunma ve toprak dzeltme cevaz erkek kadn herkes hakknda
cardir. Bir defaya mahss olmak zere, secde ederken namaz klana
ez verecek akllarn gidebilmesinde; topran el ile dzeltilmesinde
dn bir mahzur yoktur.
1379
ederdi 1893[20].
10- Namaz inde ken Yaplmalar Caiz

Olacak (Dier) Ameller Bab

namaz klarken ben (karsnda uyurdum da)
ayaklarm O'nun kblesine uzatm bulunurdum.
Peygamber secdeye vard zaman, eliyle beni drterdi.
Ben de ayaklarm geriye ekerdim. O secdeden
kalkt za-mn, ben yine ayaklarm uzatrdm 1894[21].
14-.......Bize u'be, Muhammed ibn Ziyd'dan; o

da Eb Hureyre (R)'den tahds etti ki, Peygamber (S)
bir namaz klm, yle buyurmutur: "bhesiz eytn
1893[20]
Bu hads de, Buhr'nin bb balnda iaret ettii gibi, scan
ve souun iddetli zamanlarnda, giyilen elbiseyi namazda iken yayp
zerine secde etmenin cevazna dellet etmektedir.
1894[21]
Bu hads, bb balndaki hususa, yn namaz iinde iken
yaplan kk i ve hareketlerin cevazna dellet etmektedir. Bununla
beraber erkek ile kadnn birbirlerine el ile dokunmalarnn abdesti
bozmayacana, ve uyuyan insana doru namaz klnabileceine de
aka dellet etmektedir
1380
namazm bozmak iin benim karma geldi ve bana
hcum etti. Allah bana ona istediimi yapma kuvveti
verdi. Ben de onun boazn sktm. Ve yemin ederim
ki, sabah olunca hepiniz ona bakasnz diye, onu bir
diree balamak istedim. Fakat Sleyman
Peygamber'in (O'na selm olsun): RdbbVfir l ve heb
l mulken l yenbat li-ahadin min ba'd inneke ente'l-
vehhb ( Ey Rabb'm, bana mafiret et. Bana yle bir
mlk ver ki, o benden baka hibir kimseye lyk
olmasn. bhesiz Sen btn murd-lar ihsan
edensin) (sd: 35) demi olduunu hatrladm. Allah
da onu kpek gibi kovdu" 1895[22]
Nadr ibn umeyl, noktal zl ile "feza'attuhu"
yn onu bodum eklinde syledi. Dl ve eddeli ayn
ile "fede'attuhu" kelimesi ise Yce Allah'n:
"Yevmeyuda'ne... = gn onlar cehennem ateine
itilip kaklrlar'" (et-Tr: 13) kavimdendir. "Yuda'ne =
1895[22]
Bu hads dah Peygamber'in namaz iinde iken kendisine
grnp, namazn bozmak iin hcum eden eytn yakalayp def
etmesi gibi fiilleri ile bb balna delildir. Bb balna uyan yeri
"Onu def ettim" yhud "Bodum" ma'-nsna olan ifdelerdir. nk
bunlar kk ameldir. Bundan, kk amellerin namaz bozmayaca
hkm karlmtr.
1381
Yudfa'ne" yn itilip kaklrlar ma'nsmadr. Doru
olan "Fedeâttuhu" eklidir. u kadar var ki, u'be ite
byle ayn ve t harflerinin eddesi ile sylemitir
1896[23].
11-Bab: Musalli, Namazda ken Hayvan

Bal Bulunduu Yerden Anszn zlp
Boansa (Ne Yapar)?
Ve Katde: Namaz klan bir kimse (hrsz

tarafndan) elbisesinin alndn grse, namaz brakp
o hrszn
1896[23]
bn urneyl'den gelen bu ziyde Buhr'nin Eb Zerr, Eb'1-
Vakt, Asl ve bn Askir nshalarnda yoktur. Bu ziyde Kumeyhen
ile Kerme nshalarnda sabittir (Fethu'l-Br). Buradaki kelimeler
lgatta yledir:
Jj-Oj : Darb vezninde, unf.ve iddetle te kakmak ma'nsmadr,
nc bbdandr...
j-jj : Dl'in fethi ve noktal gayn'n sknu ile ldrnceye kadar
boazn skp bomak ma'nsnadr. nc bbdandr.
jjjj : Zl'in fethi ve hemzenin sknuyle pek iddetle bomak
ma'nsnadr.
^ji\: Noktasz ayn ile oU ma'nsnadr, nc bbdandr. Ve
iddetle def eylemek ma'nsmadr.
i}\: Dl'in fethi ve ayn'in teddiyle unf ve azar ile def eylemek
ma'nsmadr; birinci bbdandr (Kaams Ter.).
1382
ardndan gider, demitir 1897[24].
15-.......Bize el-Ezrak ibnu Kays tahds edip yle

dedi: Bizler el-Ahvz mntkasnda Harriyye frkas ile
harb ediyorduk. Bu harb gnlerinde ben, bir nehir
kenarnda (yhud yamac zerinde) bulunuyordum
1898[25]. Baktm ki, birisi orada binek hayvannn gemi
elinde olduu hlde namaz klyor. Namaz klarken
hayvan o zt ekitirmeye; o da hayvannn ardndan
gitmeye balad. Rv u'be: Bu namaz klan zt Eb
1897[24]
Katde'nin bu szn Abdurrazzk mevslen rivayet etmi ve:
"Musall kuyu kenarnda bir ocuu grr de, ocuun kuyuya
dmesinden korkarsa namazn bozar, ocua koar" dediini de
ziyde etmitir (Ayn ve Kastalin).
1898[25]
Hadsteki bu "j ^'J? " terkibinde cruf, cm'in ve r'nn
damm ile sel suyunun yard yere denir. Dilimizde "yar" ta'br
olunur.
jU Jj* sel suyunun oyup gtrd arz parasdr. Buna gre y-*'j>-
nehir yan, demek olur. Bu kelime Kumeyhen nshasnda noktasz h
ile zabto-lunmutur. Huruf ise cnib ma'nsna olduundan tercemede
bu iki ma'nya iaret edildi. Sarihler bunun, Duceyl nehri olduunu
bildirmilerdir.
el-Ahvz, Basra ile Fars arasnda dokuz kazaya denir ki, herbirinin
huss ismi vardr; mecmuna Ahvz denir. Herbirine mfred olarak
Hevz denilmez. Dokuz kaza unlardr: Rmehurmuz, Asker Mukrim,
Tuster, Cundisbr, Ss, arak, Nehr Teyr, Eydec, Menzer (Kaams
Ter.). Btn Ahvz, Umer'in ha-lfeligi devrinde fetholunmutur
Ahvz'daki Haricler harbi Eb'l-Abbs Muberred'in Kmilinde
hicretin 60'nc ylnda balayp, 65 ylnda sona erdii bildirilmitir.
1383
Berze el-Eslem(R)'dir, demitir. te Eb Berze'nin
namaz iindeki bu hlini gren, Hricler'den bir
adam: Y Allah, u ihtiyara cezasn ver! diyordu. O
ihtiyar (yn Eb Berze) namaz bitirince (o Haricye
kar) yle cevb verdi: Ben senin szn iittim. Ve
yine ben Raslullah ile beraber alt yhud yedi yhud
sekiz gazvede bulundum. Ve Raslullah'n (namazda
ve dier hususlarda insanlara dima) kolaylatrma
gsterdiine hid oldum. imdi benim bu hayvann
hareketine engel olmakhm, onu babo
brakmaklm-dan bana daha sevgilidir. nk
braklnca hayvan kendi yemliine dnecek ve o
takdirde bana meakkat ve zorluk olacaktr 1899[26].
1899[26]
Hadsin bb balna dell olan yeri "Hayvan onu
ekitirmeye, o da onun ardndan gitmeye balad" fkrasdr
(Umdetu'l-Kaari, III, 721).
Kastalin yle demitir: Fakher, devaml ok yryn farz
namaz bozaca zerinde ittifak etmilerdir. Bunun iin Eb Berze
hadsinde bahsedilen yry, az yrye hamledilir. Amr ibn
Merzk'un rivayeti bunu te'yd etmektedir. Amr ibn Merzk
rivayetinde: Eb Berze atn tuttu, sonra namaz yerine arka arkaya
yryp geldi, eklindedir. Bu da onun dnnn ok yrmekle
olmadn i'r eder. Bu bir kk amel ve az yry idi. Kbleye
arka dnme de yoktu. Bu sebeble Eb Berze bu fiilini namaza mni'
saymyordu (frdu's-Sr, II, 357).
1384
16-.......Urve yle demitir: ie (R) yle dedi:
.Gne tutuldu. Peygamber hemen namaza kalkt ve
uzun bir sre okudu. Sonra rk' etti; ruk'u da uzatt.
Sonra ban ruk'dan kaldrd. Sonra dier sreye
balad. Sonra ruk'u yerine getirince, ruk'dan ban
kaldrd. Sonra secde etti. Sonra ikinci rek'atta da bu
iki kyam ve iki ruk'u yapt. Sonra yle buyurdu:
"bhesiz bunlar, Allah'n yetlerinden iki yettir.
Sizler bu tutulmay grdnz zaman, sizden
alncaya kadar namaz klnz, Yemn olsun ki, ben u
kusf namaz kldm yerde bana va 'd olunan her eyi
grmmdr. Hatt namazda benim ileriye doru
gitmeye baladm grdnz vakit de ben
cennetten bir salkm zm almak istediimi
grmmdr. Ve yine yemn olsun ki, beni geriye
ekilir grdnz srada ben cehennemi, bzst
bzsn kryor grmmdr. Ve ben cehennemin
iinde Amr ibn Lahuyy' da grdm; ite o, putlar iin
hayvanlar sibe yapan (yn salveren) kimsedir"
1900[27].
1900[27]
Hadsin bb balna uygunluu, Peygamber'in bu kusf
1385
12- Namaz inde ken Tkrk
karmak ve frmek Nevinden Caiz Olacak
eyler Bab
Ve Abdullah ibn Amr'dan zikrolunur ki,

Peygamber (S) bir kusf namaznda secdesi esnasnda
frmtr 1901[28].
17-....... Bize Hammd, Eyyb*dan; o da

Nfi'den; o da bn Umer(R)'den tahds etti ki (o yle
namaz iinde ken, bulunduu yerden biraz ileriye gittii, ve bir ey

tutar gibi elini uzatt sonra geriledii fkralardr. te BuKr btn
bu hareketlerin namaz bozmadn iaret etmi oluyor.
Hadsin son fkrasnda Peygamber, sibe hurafesini ilk cd edeni ve
cehennemde grdn haber vermektedir. Sevib, sibe'nin cem'dir.
Sibe, adak yaplarak babo salverilen ve bir daha hibir ite
kullanlmayan devedir. Arablar Chiliyyet devrinde bir hastann
shhatine kavumas veyhud bir yolcunun selmetle dnmesi iin
deveyi adaklayp iaret koyarak salvermek detinde idiler. Artk sibe
deve, eceli ile lnceye kadar istedii merada otlar, istedii sudan
ierdi. Hibir kimse ona binmek, yk yklemek hakkn hiz deildi.
Onu kullanmak Arablar'ca haram klnmt. el-Mide: 102. yeti ile
bu ve dier hurafeler ve aslsz Chiliyyet detleri redd ve haram
klnmtr.
1901[28]
Abdullah ibn Amr'in bu hadsini Eb Dvd mevslen rivayet
etmitir.
Bb altndaki hadslerin bb balna delleti gayet aktr.
1386
demitir): Peygamber (S) mescidin kblesinde bir
tkrk grd de bundan dolay mescid ahlsine kar
fkelenip zld ve yle buyurdu: "bhesiz Allah,
herbiri-nizin yznn yneldii taraftadr.
Binenaleyh herhangi biriniz namaz iinde bulunduu
zaman sakn tkrmesin". Rv: Yhud "Balgam
karmasn" buyurdu, dedi. Sonra Raslullah indi de
onu eliyle kazd. Ve tbn Umer: "Herhangi biriniz
tkrmek zorunda kald zaman, sol tarafna
tkrsn" dedi.

Katde'den iittim; o da Enes(R)'ten: Peygamber (S):
(M'min) namaz iinde olduu zaman bhesiz o
Rabb' ile muncaat eder. Bunun iin sakn nne
tkrmesin, sa tarafna da tkrmesin. Fakat (zarur
durumda) sol tarafndan sol ayann altna
(tkrebilir)" 1902[29].
1902[29]
Bu hadsler zarur hlde tkrme hakkndaki hkme dellet
etmektedir. Buh-r'nin Abdest Alma ve Namaz Kitblar'nda Enes'ten
rivayet ettii hadslerde Peygamber, tkrme dabn gsterir. Enes
yle demitir: Peygamber (S) -namazda iken- elbisesinin iine
tkrd (yn onu mendil gibi kulland), demitir.
1387
13- Namaz inde ken Erkeklerden
Bilmeyerek El rpan Kimsenin Namaznn
Bozulmayaca Bab
Bu konuda Sehl ibn Sa'd(R)'n,

Peygamber(S)'den hadsi vardr 1903[30].
Bu son hadsin Namaz Kitb'ndaki rivayeti yledir:

Enes (R)'ten: O yle demitir: Peygamber (S) bir gn kblede tkrk
buldu. Bu kendisine o kadar ar geldi ki, zld yznden besbelli
oldu. Kalkt, eliyle onu kazd. Sonra: "Herbiriniz namazna durduu
zaman bhesiz Rabb ' ile munct eder. Rabb ' kendisi ile kblesi
arasndadr. O hlde, hibiriniz k'blesine kar tkrmesin. Zarur
olduunda ya sol tarafna, ya sol ayann altna tkrsn " buyurdu.
Sonra elbisesinin kenarndan tuttu ve iine tkrp drerek "Yhud
te byle yapsn" buyurdu.
Tkrk, brhm Naha'den bakasna gre thir ise de, mescide,
bilhassa kble cihetine tkrmek edebe aykr olduu iin
nehyedilmitir.
Buhr bu fiillerin bzsnn nehyedilmi olduunu, bzsnn da
zaruret hlinde caiz olup namaz bozmayacan iaret etmek
istemitir.
1903[30]
Setl'in bu hadsi "Subhnaltah, erkeklere.... el rpmak
kadnlara mahsstur..." ibaresiyle daha evvel de gemiti. Buhr
bununla iki bb sonra gelecek olan hadsi iaret etmektedir.
Raslullah, bilmeyerek erkeklere mahss olan Subh-nallah ta'brini
sylemeyip de kadnlara mahss olan el rpmay yaptklar hlde o
namazn tekrar klnmasn emretmemesi, bu fiilin namaz
bozmadna dell oluyor.
1388
14- Bab : Namaz Klan Kimseye "leri Git"
Yahud "Bekle" Denildii Zaman, Bunda Be's
Yoktur
19-.......Sehl ibn Sa'd (R) yle demitir: (Bz)

insanlar Peygamber (S) ile birlikte namaz klard. O
halde ki, bunlar bellerindeki futalarm, kk olduu
iin (ocuklar ^gibi) boyunlarna balam olurlard.
Bu sebebden (cemate gelen kadnlara): Erkekler
dorulup oturmadka balarnz secdeden
kaldrmaynz, denirdi 1904[31].
15- Bab : Musalli Namaz inde ken

Selama Mukaabele Etmez

Ben Peygamber (S) namazda iken kendisine selm
1904[31]
bn Hacer, bunu syleyenin Bill Habe olmas glib zann
olduunu ileri sryorsa da Eb Dvd ile Beyhak'nin Esma bintu
Eb Bekr'den olan rivayetlerinden, bunu syleyenin bizzat Raslullah
olduu anlalyor.
Bb balna uyan ksm, metindeki hadsin son fkrasndaki
tavsiyedir.
1389
verir idim, O da bana mukaa-bele ederdi. (Nec'nin
yanndan) dnp geldiimiz zaman (yine namazda
iken) kendisine selm verdim, fakat bu sefer selmma
mukaabele etmedi (ve namazdan sonra): "bhesiz
namaz iinde (Allah ile) azametli bir meguliyet
vardr" buyurdu 1905[32].
21- Bize Eb Ma'mer tahds edip yle dedi:

Bize Abdulvris tahds edip yle dedi: Bize Kesr ibnu
nzr, At ibn Eb Rebh'tan tahds etti. Cbir ibn
Abdillah (R) yle demitir: Raslullah (Mus-ta'lk
oullar seferinde) beni kendisine id bir ihtiyca
gnderdi. Ben gittim. Sonra o ii yerine getirerek geri
dndm ve kendisine selm verdim. Fakat Raslullah
selmm karlamad. Bunun zerine kalbimde yle
iddetli bir hzn meydana geldi ki, nun mhiyetini
yalnz Allah bilir. imden de: Belki Raslullah bana
1905[32]
Bu hads, bu blmn "Namaz iinde iken kelmn
nehyedilmesi" unvanl ikinci babnda da gemiti.
Her iki hadsin bb balna delletleri aktr.
Fakhler bu hadslerle namaz klann szle mukaabele
edemiyeceinekaail olmulardr. Bzlar iaretle mukaabele
edilebileceini ve bunun mstehb olduunu ileri srmlerdir.
Hadslerin sarh hkm, namaz klana selm vermenin kerhatidir.
1390
danld, bu iini ar yaptma hkmetti, dedim. Sonra
kendisine tekrar selm verdim. Yine selmma
mukaabele etmedi. Bu defa gnlmde birinci de-
fakinden daha iddetli bir hzn meydana geldi. Sonra
Raslullah'a (nc defa) selm verdim. Bu kerre
(namazdan knca) selmm karlad. Ve: "Beni,
senin selmna selm ile mukaabele etmekten, yalnz
benim namaz klmakta bulunmaklm men' etmitir"
buyurdu. Ve Raslullah bu srada devesi zerinde
kbleden baka cihete ynelmi olarak yol alyordu
1906[33].
16- Namaz inde ken Meydana Gelecek

Herhangi Bir ten Dolay Elleri Yukar
Kaldrmak Bab

Raslullah'a, Kub'daki Amr ibn Avf oullan arasnda
bir kavga meydana geldii haberi ulat. Raslullah,
sahblerinden bir takm insanlarla, onlarn arasnda
1906[33]
Hadsin son fkras, svarinin kbleden baka tarafa doru
gittii srada binei zerinde namaz klmasnn cevazna delildir.
1391
bar yapmak zere hemen yola kt 1907[34]. Rasluilah
orada alkonuldu. Namaz vakti de geldi. Bill, Eb
Bekr'e geldi ve: Y Eb Bekr! Raslullah alkonuldu,
namaz vakti de geldi. Sen insanlara imamlk yapar
msn? dedi. Eb Bekr: Peki, istersen klalm, dedi.
Bunun zerine Bill namaza ikaamet etti. Eb Bekr de
ne geip insanlara namaz kldrmak iin Allhu Ekber
deyip namaza balad. Bu srada Raslullah, safflar
arasnda yryerek, safflar yara yara geldi ve nihayet
birinci saffta dikildi. nsanlar tasfha (yn el rp-
maya) baladlar 1908[35].
Sehl: "Tasfh", tasfk; yn el rpmaktr, dedi.
Sehl yle devam etti: Eb Bekr, namazn
klarken ban evirmezdi. Arkasndaki cemat el
rpmay oaltnca ban evirip bakt ve Raslullah'
grd ki, Raslullah ona iaret edip, insanlara namaz
kldrmasn emretmekte! Eb Bekr hemen elini
1907[34]
Amr ibn Avf oullan Evs kabilesinden bir koldur. Bu hadste de
ifde edildii gibi, meskenleri Kba'da idi. Buhr'nin baka bir
rivayetinde: Kub halk kavga etmiler, birbirine girip ta atmlard.
Bu keyfiyyet Raslullah'a haber verildi. Raslullah: "Haydin gidelim
de bartralm" buyurmutur.
1908[35]
Cematin el rpmas, Raslullah'n gelmi olduunu Eb
Bekr'e haber etmek iindi
1392
kaldrp (Ras-lullah'n kendisine olan bu emrinden
dolay) Allah'a hamd etti 1909[36]. Sonra Eb Bekr geri
geri ekilerek, Peygamber'in arkasna geti ve saffta
dikeldi. Raslullah da ne ilerleyip insanlara namazn
baky-yesini kldrd. Namaz bitirince yzn
insanlardan tarafa dndrp, yle buyurdu: "Ey
insanlar! Size ne oluyordu ki, namaz iinde bir ey arz
olduu zaman el rpmaya baladnz? El rpmak,
ancak kadnlara mahsstur. Her kime namaz iinde
iken bir ey arz olursa Suhhnallah desin". Bu
szlerden sonra Raslullah Eb Bekr'e yneldi ve: "Y
Eb Bekri Sana namaz kldr diye iaret ettiimiz
zaman seni insanlara namaz kldrmandan men' eden
nedir?" diye sordu. Eb Bekr: "Eb Kuhfe olu iin,
Raslullah'in nnde durup namaz kldrmas lyk
olmaz" dedi.
1909[36]
Hadsin bb balndaki hkme dell olan yeri burasdr.
Daha evvel geen dier rivayette: "Eb Bekr ikielini kaldrp....
Allah'a hamd etti" eklindedir. te bundan, namaz iinde herhangi bir
sebebden dolay hamd, du, zikr iin bu kadarck bir el hareketinin, eli
yukar kaldrmann cevaz sabit oluyor.
1393
17- Namazda ken Elini Bo Br
zerine Koyma(nn Hkm) Bab 1910[37]
23-.......Bize Hammd ibn Zeyd, Eyyb'dan; o

da Muhammed ibn Srn'den; o da Eb
Hureyre(R)'den tahds etmitir. Eb Hurey-re:
1910[37]
Lgatla ilgili aklamalar:
nsann ortasna denir ki, bel ta'br olunur... ftil vezninde ... ve
kelm mu'cz ve muhtasar klmak ma'ns-nadr; gy ki kelma
ortasndan balam olur...
Ve Kur'n-i Kerm'de secde yetini tilvet ederken, secde eylememek
iin secde yetini terkedip gemek ma'nsna er' bir isti'mldir. Bir
kavle gre, secde eylemek iin yalnz secde yetini tilvet eylemek
ma'nsmadr ki, ikisinde de er' nehy sdr olmutur...
Ve ihtisar, eli br zerine koymak ma'nsmadr. Ve namazda
srenin hirinden hemen bir yhud iki yet okumak ma'nsna er' bir
hakikattir... Ve bir nesneden fuzl ve bhde olan hazf ve izle
eylemek ma'nsmadr... Ve yolun pek yakn olanna gitmek
ma'nsmadr. Ve bir nesneyi kkn kazmak zere kesmeyip, hemen
bir mkdrca kesmek ma'nsnadr.
j-*^': Bo bre denir... Harkafe (omca kemiinin ba) yn yan
banda olan kemik ile ksa eenin arasna denir... (Kaams Ter.).
bn Esr de en-Nihye'sinde bu ma'nlar verdikten sonra unu da ilve
etmitir: Bir ma'nda musallnin namazda elinde as tutup, ona
dayanmasdr ve hadsteki nehy buna yneliktir, demitir.
Tirmiz de, namaz klan kimsenin elini brne koymasdr diye tefsir
etmitir ki, bu tefsir, bn Eb eybe'nin Musannafmda bu hadsi Eb
Hureyre'-den rivayet eden Muhammed ibn Srn'den nakledilmitir.
htisarn mhim bir tefsirini de Herev Gartbeyn'inde yle
bildirmitir: htisar, namazda kyam, ruk'u, sucdu ksaltmaktr.
Hadste byle hafif terib namaz klmaktan nehyedilmitir, demitir.
1394
Namazda iken ei bo br zerine koymak
nehyedildi, demitir.
Ve Him ibn Hassan ile Eb Hill Muhammed
ibn Selm, bn Srin'den;o da Eb Hureyre'den;o
daPeygamber(S)'den olmak zere sylediler 1911[38].
24-.......Bize Muhammed ibn rn, Eb

Hureyre(R)'den tahds etti. Eb Hureyre: Kiinin, elini
bo br zerine koyarak namaz klmas nehyedildi,
demitir 1912[39].
18- Bab : nsan Namaz inde ken

Herhangi Bir eyi Dnr
Ve Umer (R): Ben namazda iken ordumun

mhimmatn hazrlar, tertb ve tanzm eylerim,
demitir 1913[40].
1911[38]
Bunlardan birincisininkini Buhr burada, ikincisininkini de
Drakutn mevs-len rivayet etmitir. Bununla hads merf' oluyor.
1912[39]
Bu lgat ve stlah ma'nlarmdan sonra, hadsler hakknda daha
fazla sz etmeye ihtiy yoktur. Bu ma'nlardan tercih ettiimize gre,
hadslerin bb balna mutabakatlar aktr.
1913[40]
Umer'in bu szn bn Eb eybe sahh bir isndla mevslen
1395
25-.......Bana bnu EbMuleyke, Ukbe ibnu'l-
Hfis(R)'den haber verdi. O yle demitir: Ben
Peygamber ile beraber ikindi namazn kldm.
Peygamber namazdan selm verince, sr'atle kalkt;
acele acele kadnlarndan birinin yanna girdi. Sonra
dar kt ve sr'atle gitmesinden dolay cematin
yzlerindeki hayretlerini grd de: "Ben namazda iken
bizde biraz altn bulunduunu hatrladm 1914[41]. Ve
bizim yanmzda akama ulamasm-yhud yle dedi:
Bizim yanmzda gece geirmesini- istemedim de,
onun taksim edilip datlmasn emrettim" buyurdu
1915[42].
rivayet etmitir. Ahmed ibn Hanbel'in Msned'inde ve bakalarnda,

Umer'in bu konuda daha baka ifdeleri de vardr. Umer'in bu
szlerinden dolay hibir sahbnin inkrna ma'rz kaldna dir
hibir rivayet de yoktur. Demek ki mutlak htralar ve dnceler
namazn hakikatine zarar vermiyormu.
1914[41]
Bu, namaz inde namaza id olmayan bir eyi dnmekle,
namazn bozulmayacan gsterir. Bb balna delil olan yer de
burasdr
1915[42]
Bu hads, Ezn'n Balamas Kitb'nm "nsanlara namaz
kldrp da bir hacetini hatrlayan ve insanlarn omuzlarndan aan
kimse bb"nda da gemi ve ilgili bz zhlar orada verilmi idi.
1396
26-.......Eb Hureyre (R) yle dedi: Raslullah
(S) yie buyurdu: "Namaz iin ezan okunduu vakit
eytn, ezan iitmemek iin (yhud ezan sesini
duymayacak yere kadar; yhud ezan duymasn diye)
yzgeri edip (tella) yellene yellene kaar. Mezzin
(ezam bitirip) sustuu zaman, dner gelir. Namaz iin
ikaamet edilince, yine arkasn dnp kaar. kaameti
bitirip susunca yine dnp gelir. Artk devaml insanla
bulunur da ona: Namazdan evvel hi aklnda olmayan
eyleri hatrla, der durur. T insan ka rek'at kldn
bilmez oluncaya kadar" 1916[43]
Eb Seleme ibnu Abdirrahmn: Sizden herhangi
biriniz bunu yapt zaman oturur hldeyken iki secde
yapsn, dedi. Ve Eb Seleme bunu Eb Hureyre(R)'den
iitmitir 1917[44].
1916[43]
Hadsin bb balna dell olan yeri, bu son tarafdr. Nefsn
htralar ve eytan vesveseler namazla ilgili eyler deildir. Namaz
klarken htralardan, vesveselerden zde kalabilen var mdr? Belki
vardr. Fakat u muhakkak ki, mmetin byk bir ksm namaz
esnasnda yabanc olan hereyden gnln boaltmaya muvaffak
olamyor!.. (Tecrd Ter., I, 122-123).
Buhar bu hadsi Ezn'm Balamas Kitb'nda da zikretmiti
1917[44]
Eb Seleme'nin bu hadsi, Kitbu's-Sehv'de gelecek olan bir
hadsin bir tarafdr. Buradaki ksmn sonu, bunun mevkuf deil,
merf' olduunu gstermektedir.
1397
27-.......Bana ibnu EbZi'b, Sad el-Makbur'den
haber verdi.
O yle demitir: Eb Hureyre yle dedi:
nsanlar, Eb Hureyre Pey-gamber'den ok hads
rivayet ediyor, deyip duruyorlard. Bir adama
kavutum da ona:
Raslullah (S) dn gece yats namaznda ne
okudu? Diye sordum.
O zt: :r
(Ne okuduunu) bilmiyorum, dedi.
Ben:
Sen o namazda hzr bulunmadn m? dedim
1918[45].
O:
Evet, bulundum, dedi 1919[46]. (Eb Hureyre
dedi ki:)
Lkin ben Raslullah'n o namazda u ve u
1918[45]
Buras, bz nshalarda soru hemzesiz " liip^' p = Sen onda tam
bir huzurla hzr bulunmadn (yn fikrin baka eylerle megul idi)"
eklindedir.
1919[46]
O zt, namaz iinden baka eylerle megul olmu da
Peygamber'in okuduu sreleri unutmu gibidir
1398
sreleri okuduunu bilmekteyim, dedi 1920[47].
23-EBVBU'S-SEHV
(Unutup Yanlma ile lgili Bblar) 1921[1]
1920[47]
Eb Hureyre, fikrini namaz fiilleriyle megul edip iyice zabt ve
salamca bildiini ifde etmi oluyor. Bu hadste Eb Hureyre'nin
zabtnn iddeti ve salaml, ok hads iitip, ok rivayet etmesi ....
vardr. Kitbu'l-lm'de de Peygamber'den ok hads iitip bellemesini
ve ok rivayette bulunmasn gayet gzel bir gereke ile savunmas
gemiti.
Buradaki hads, Buhr'nin Mslim'den yalnz olarak rivayet ettii
hadslerdendir.
1921[1]
el-Cmi'u's-Sahh'in Avrupa basksnda ve ona gre yaplm
olan Mifthu Kunzi's-Snne fihristinde buras ayr bir kitb
halindedir.
1399
1- Musalli, Farzn ki Rek'atndan,
Oturmayarak Kalkt Zaman Bu Yanlma
Hakknda Gelen Hadis Bab 1922[2]
1-.......Abdullah ibn Buhayne (R) yle demitir:

Raslullah (S) bize namazlarn birinden iki rek'at
kldrd. Sonra (birinci teehhd iin) oturmadan
ayaa kalkt. Cemat de O'nunla beraber ayaa kalkt.
Raslullah namazn tamamladnda biz selm
vermesini beklerken, selm vermeden evvel Allhu
Ekber dedi ve oturduu hlde (yanlmadan dolay) iki
secde yapt, sonra da selm verdi 1923[3].
1922[2]
Eb Zerr nshasnda "bb" sz yoktur. Bu durum ise "Sehv
hakknda gelen eyler" fkrasnn "Kitb", gerisinin "bb" bal
altnda olmasn dndrr.
es-Sehv ve es-Suhv: Bir adamn kalbi baka yere gitmekle bir hususu
gaflet edip unutmak ma'nsmadr; birinci bbdandr. rih der ki:
Sehv, "f" cerr harfi ile slalanrsa (yan fiil isme bu harf ile balanp
ulanrsa) bilmeyerek terk, ve "an" harfiyle slalanrsa bilerek terk
ma'nsmadr... (Kaams Ter,).
1923[3]
Bu hadse gre, birinci teehhdn yeri olan ilk oturmann terki
zerine, bu noksann sehv secdesi ile telfi edilmesi, birinci
teehhdn farz olmadna dell saylmtr.
Bu hadsteki mes'elelerden biri de sehv secdesinin selmdan evvel
edilmi olmasdr. Bu mes'elede fakhler frkaya ayrlmlardr: a.
Yanlma secdesi mutlaka selmdan evveldir; b. Yanlma secdesi eer
noksan dolaysiyle olursa selmdan evvel, ziyde sebebiyle olursa
1400
2-.......Abdullah ibnu Buhayne (R) yle
demitir: Raslullah (S) le namaznn ilk iki
rek'atndan sonra, aralarnda oturmadan (nc
rek'ata) kalkt. Namazn ed ettii zaman iki secde
yapt. Sonra bu iki secdenin ardndan selm verdi
1924[4].
2- Bab : Musalli Drt Rek'atl Farz Be

Rek'at Kld Zaman? 1925[5]

(Bir defasnda) Raslullah (S) le namazn be rek'at
kldrd. Kendisine: Namazda artrma m yapld? diye
selmdan sonradr; c. Yanlma secdesi mutlaka selmdan sonradr...

Yanlma secdesinin selmdan evvel veya sonra yaplmas hakkndaki
ihtilf, evleviyyet hususunda bir ihtilftr. Namazn shhati ve
bozulmas ile hi de alkas yoktur. Bu noktay Hidye sahibi ile
Nevev tenbh etmilerdir
1924[4]
Buhr, sened ve metinde biraz farkl olan bu hadsi, birinci
hadste yanlmal klman namazn le namaz olduunu belgelemek
iin getirmitir. Her iki hadsin bb balna delletleri aktr
1925[5]
Buhr bundan evvel geen bb hadslerinde namaz fiillerindeki
noksann; burada ise namaz fiillerinde yaplan ziydenin hkmn
gstermek istemitir.
1401
soruldu. Raslullah: "Bu nasl suldir?" buyurdu.
Sonra sahb de: Namaz be rek'at kldrdnz, dedi.
Bu cevb zerine Raslullah, selm verdikten sonra
(yanlmadan dolay) iki defa secde etti 1926[6].
3- Bab : Namaz Klan Kimse ki

Rek'atta.Selam Verdii Zaman; Yahud
Rek'atta Selam Verdii Zaman Namaz Sacdesi
Gibi veya Ondan Uzun ki Secde Yapar
4-.......Bizeu'be, Sa'dibn brhm'den; odaEb

Seleme'den tahds etti ki, Eb Hureyre (R) yle
demitir: Bir defa Peygamber (S) bize le veya ikindi
namazn kldrp iki rek'atta selm verdi. Zu'I-Yedeyn
isimli sahb hemen: Y Raslallah, namaz ksald m?
dedi. Peygamber, sahblerinehitaben: "Zu'l-
1926[6]
Bu hads, Mslim'in bir rivayetinde u ziydeyi ihtiva ediyor:
Peygamber (S): "Ben de sizin gibi bir insanm. Sizin unuttuunuz gibi,
ben de unutabilirim. Sizin biriniz namazda bir unutma yapt zaman,
hemen iki secde ile secde etsin" buyurdu. Sonra Raslullah henz
oturduu yerden yzn kbleye evirdi ve iki defa secde etti.
Yine Mslim'in bir rivayetinde: Namazdan selm verdikten ve bu
suretle sul ve cevbdan sonra, Raslullah sehv in iki secde yapt"
ziydesi vardr
1402
Yedeyn'insylemekte olduu doru mu?" diye sordu.
Sahbler evet dediler. Bunun zerine Peygamber,
sonuncu iki rek'at da kldrd, sonra (yanlmadan do-
lay) iki secde yapt 1927[7].
Sa'd ibn brhm yle dedi: Ben Urvetu'bnu'z-
Zubeyr'i grdm ki, o, akam namazndan iki rek'at
kldrp (yanlarak) selm verdi ve konutu. Sonra
kalan rek'at kldrd ve (yanlmaktan dolay) iki secde
yapt. Ve: te ben, Peygamber'in byle yaptn
grdm, dedi 1928[8].
4- ki Sehv Secdesinin Ardndan

Teehhd Okumayan Kimse Bab
Ve Enes ibn Mlik ile Hasen el-Basr, iki sehv

secdesi akabinde, teehhd okumakszn selm
1927[7]
Hadste yalnz iki rek'atta selm vermekten bakas yok; sonra
bunda rek'atta selm vermek de yoktur. Bu takdirde, hads ile bb
balnn son fkralar arasnda uygunluk yoktur denilirse, buna yle
cevb verilmitir: rek'atta selm verme, Mslim'de mrn ibn
Husayn'dan gelmitir; Buhr ona iaret etmi gibidir. "Namaz secdesi
gibi yhud daha uzun iki secde yapar" fkras da, bundan sonra
gelecek babn hadsinde gelmitir.
1928[8]
Sa'd ibn tbrhm'in bu hadsini bn Eb eybe, Gunder'den; o da
u'be'den tarikiyle mevslen rivayet etmitir.
1403
vermilerdir 1929[9].
Katde de: Sehv secdesi yapan teehhd
okumaz demitir 1930[10].
5-.......Muhammed ibn Srn'den; o daEb

Hureyre(R)'den yle haber verdi: Raslullah (S) iki
rek'attan ayrld. Zu'1-Yedeyn ona: Y Raslallah,
namaz m ksald, yoksa unuttun mu? dedi. Raslul-
Iah: "Zu'l-Yedeyn doru mu syledi?"buyurdu.
nsanlar: Evet, doru syledi, dediler. Bu cevb
zerine RasluUah kalkt ve sonuncu rek'-at da
kldrd. Sonra selm verdi. Sonra tekbr alp secdeye
vard. Her zamanki sucdu kadar yhud daha uzun
mddet secdede kald. Sonra ban kaldrd 1931[11].
1929[9]
Enes ile Hasen el-Basr'nin bu fiillerini, bn Eb eybe, Katde
tarkinden mevslen rivayet etmitir.
1930[10]
Katde'nin bu "Teehhd etmez" sz, Buhr nshalarnda bu
ekilde "l" nef harfiyle gelmitir. Bu menf ekil, Katde'nin, Enes
ile Hasen'den rivayet ettii fiile uygundur. Binenaleyh, Katde bu
hususta onlara uymutur.
bn Hacer, Abdurrazzk'n, Ma'mer'den bu fiili "l"sz olarak rivayet
ettiini ve Buhr nushalarndaki "l"nm zid olabileceim
savunmutur. Ayn ise, bn Hacer'in grn doru bulmamtr
(Umdetu'l-Kaari, III, 746
1931[11]
Hadsin bab balna uygunluu aktr. nk hadsin
1404
6-.......Seleme yle demitir: Ben, Muhammed
ibn Srn'e: Sehv secdelerinde teehhd var mdr?
dedim. bn rn: Eb Hureyre hadsinde teehhd
yoktur, dedi 1932[12].
5- Sehvin ki Secdesinde Allhu Ekber

Diyen Kimse Bab 1933[13]

Peygamber (S) le veya ikindi namazlarndan birini
kldrd. Muhammed ibn rn; Zan-nmn ou ikindi
buradaki rivayetinde RasluHah'n teehhd okuduu zikredilmemitir

(Umdetu'l-KaarT).
1932[12]
Bu hadsin de bala uygunluu aktr. Eb Nuaym'n eZ-
Mus/a/ircc'ndaki rivayette, bn rn: Ben bu hususta Eb
Hureyre'den birey bellemedim; fakat teehhd okumak bana daha
sevimlidir, demitir.
Teehhd okumak, onun gayrisinin hadsinde gelmitir: Eb Davud'un
m-rn ibn Husayn'dan rivayet ettii hads bu cmledendir. yle ki:
Peygamber onlara namaz kldrd, yanld ve iki secde yapt, sonra
teehhd etti, sonra selm verdi. Bunu Tirmiz, Nes, Hkim ve bn
Hbbn da tahrc etmilerdir (Umdetu'l-Kaar).
1933[13]
Yn namaznda unutan kimsenin, iki yanlma secdesinde tekbr
alaca grnde olan.
limler topluluu sucd tekbri ile yetinme zerindedirler. Hadslerin
ou da buna ehdet etmektedir (Ayn).
1405
namaz olmasdr, demitir.- Peygamber, iki rek'at
kldrdktan sonra selm verdi. Ondan sonra mescidin
nndeki bir tahta parasna doru kalkt, elini onun
zerine koydu. O cematin iinde Eb Bekr ve Umer
de vard. Bu ikisi Peygamber'le kelm etmekten heybet
duyup ekindiler. nsanlarn acele edenleri ktlar da
(kendi kendilerine): Namaz ksald m? (yhud: Namaz
ksald), dediler. Yine o cematin iinde Peygamber'in
Zu'l-Yedeyn ismini vermekte olduu bir zt da vard. O
zt: (Y Raslallah!) Unuttun mu, yoksa namaz m
ksald? dedi. Peygamber: "Unutmadm da, ksal-mad
da" buyurdu. O zt: Evet, unuttuun muhakkak, dedi.
Bunun zerine Raslullah iki rek'at kldrd. Sonra
selm yerdi. Sonra tekbr alp secdeye vard. Her
vakitki sucdu kadar yhud daha uzun mddet
secdede kald. Sonra ban kaldrp tekbr ald. Sonra
ban yere koydu. Sonra tekbr alp yine (ilk) sucdu
gibi yhud daha uzun bir secde yapt. Sonra bam
kaldrp tekbr ald 1934[14].
1934[14]
Hadsin bb balna dell olan yeri, son cmlelerdir. Ve bu
dellet apaaktr.
1406
8-.......Bizeel-Leys, bn ihb'dan; o da Abdu'I-
Muttalib oullar'nn yeminli dostu olan bnu Buhayne
olu Abdullah el-Esd(62)'den 1935[15] tahds etti ki (o
yle demitir): Raslullah (S) le namazn kldrd
srada, zerinde teehhde oturmak vazifesi varken
(oturmayp nc rek'ata) kalkt. Namazn
tamamlad zaman iki defa secde yapt. yle ki:
Oturduu hlde, selm vermeden evvel herbir secdede
tekbr ald,Unuttuu oturmann yerine Peygamber'le
beraber bu iki secdeyi insanlar da yaptlar 1936[16].
ki sehv secdesinde tekbr getirmek hakmdaki
bu hadsi bn ihb'dan rivayet etmekte, bnu Cureyc,
el-Leys ibn Sa'd'a mutbaat eylemitir 1937[17].
1935[15]
Bu ztn nisbeti el-Ezd'dr; bazen buradaki gibi zl, sn'e tebdl
edilerek el-Esd eklinde de sylenir (Kastalln).
1936[16]
Bu hadsin de bb balna uygunluu "Herbir secdede tekbr
alrd" ifadesidir. Bu hadsin biraz farklca bir rivayeti yaknda
gemiti.
1937[17]
Bu mutbaat Adurrazzk mevslen rivayet etmitir.
1407
6- Bab: Musalli Ka Rek'at; Rek'at M
Yahud Drt Rek'at M Kldn Bilmedii
Zaman, Oturduu Halde ki Kerre Secde Eder .

Raslullah (S) yle buyurdu: "Namaza nida edildii
vakit eytn ezan iitmemek iin yz-geri edip yeltene
yellene kaar. Ezan bitirildii zaman gelir. Namaz iin
ikaamet edilince yine yzgeri edip kaar. kaamet
okumak biti-rilince yine gelir, insan ile kalbi arasna
sokulur 1938[18]. Fulan eyi hatrla, fulan eyi hatrla
diyerek (namazdan evvel insann) hi de aklnda
olmayan eyleri hatrlatr durur. Nihayet insan ka
rek'at kldn bilemez olur. te herhangi biriniz ka
rek'at; rek'at m, yoksa drt rek'at m kldn
bilmedii zaman, oturur hlde iki kerre secde
1938[18]
nsan ile nefsi yhud kalbi bir ey olduu hlde, burada araya
girmekten mak-sad, son derece yaknl misllendirmedir. "Kan,
beden iinde nasl akarsa, insann iinde de eytn yle cereyan eder"
mealindeki hads gibi, yaknlk temsilidir. Namaza edilen niyete ve
namazda iken kalbin Hakk tarafna ynelmeine vesvese ile mni' olur
demektir
1408
etsin"1939[19].
7- Farz Namazda ve Nafile Namazda

Yanlmak Bab
Ve jbn Abbs (R) vitr namazn kldktan sonra

iki kerre secde etmitir 1940[20].
10-.......Eb Hureyre (R) yle haber verdi:

Raslullah (S) yle buyurmutur: "Herhangi biriniz
kalkp namaza durduu zaman eytn gelir ve
namazn kartrr. Nihayet o kimse ka rek'at kldn
bilemez. Sizden herhangi biriniz bu karkl
hissettii zaman oturur ya- ziyette iken iki kerre secde
1939[19]
Hadsin bb balna dell olan yeri, son cmleleridir
1940[20]
ibn Abbs'n bu fiilini tbn Eb eybe, sahh bir isnd ile Eb'l-
liye'dei mevslen rivayet etmitir.
Buhr bu balk ile farz namazda ve nafile namazda yanlma meydana
geldii zaman, yanlma secdelerinin yaplp yaplmayaca hkmn
belirlemek stemitir.
bn Abbs'n vitr namaznda yanlma secdesi yaptnn sabit olmas,
bu secdelerin farz namazda olduu gibi nafile namazlarda da
yaplacan gsterir. Bu hususta farz ile nafile arasnda bir fark
olmadn gstermitir.
1409
etsin " 1941[21].
8- Bab: nsan Namaz Klmakta ken

Kendisine Sz Sylendii ve Onun da Bu
Kelam itip Eli ile aret Ettii Zaman
(Hkm Nasl Olur)?
11-.......(bn Abbs'n klesi Kureyb yle

demitir:) bn Abbs, Msver ibn Mahrame ve
Abdurrahmn ibn Ezher -Allah onlardan raz olsun-
ben Kureyb'i, ie'ye gnderdiler de: Hepimizden
ie'ye selm syle ve ona ikindinin farzndan sonraki
iki rek'at nafile namazn hkmnden sor; ve ona: "Bu
namaz senin klmakta olduundan haberdr
olduumuzu, hlbuki Peygamber(S)'in bu iki rek'at
namazdan sahbleri men' ettii haberinin bize
ulatn" syle dediler.
1941[21]
Hadsteki Peygamber emri, klnan namazn farz veya nafile
olduunu kaydia-makszm, mutlak namaz ta'briyle geldii iin, farza
da, nafileye de uml olduundan bb bana dell yaplmtr, yn
klnan nam2 ister farz, ister nafile olsun; yanlma vukua geldii
takdirde sehv iin iki kerre secde yaplacana de-
llet etmektedir.
1410
Ve bn Abbs (ilve olarak): Ben, Umer ibn
Hattb ile beraber halktan byle iki rek'at namaz klan
insanlar dverdim, demiti.
Kureyb dedi ki: Ben ie'nin yanna girdim ve
beni gnderenlerin benimle yolladklar haberi
kendisine tebli ettim. ie bana cevaben: Sen bu
mes'eleyi mm Seleme'ye sor, dedi. Ben de yanndan
ktm ve o zta gelip, ie'nin cevbn onlara
haber verdim. Onlar beni ie'ye gnderdikleri gibi, bu
defa da mm Seleme'ye gnderdiler.
mm Seleme (R) yle dedi: Ben,
Peygamber(S)'den, halk ikindiden sonraki bu
namazdan nehyederken iittim. Sonra bir kerre de
Peygamber'i, ikindi namazn kld srada iki rek'at
namaz daha klarken grdm. yle ki: Raslullah
benim odama girmiti. Fakat -o srada yanmda
Ensr'dan, Haram oullarndan bir takm kadn
konuklar bulunuyordu. Raslullah namaz klmaa
balad. O'nun byle ikindinin akabinde benim yanma
girmesinden sonra namaz kldn grnce kendisine
bir kz gnderdim ve kza: Raslullah'in yannda
dur:"Y Raslallah! Sana mm Seleme,u iki rek'at
1411
namazdan nehyettiini iittim, hlbuki imdi seni
onlar klyorsun gryorum" diye soruyor de! Eer
Raslullah (namazda bulunduuna) eliyle iaret
ederse, yanndan geri ekil, dedim. Kz bu emrimi
yerine getirdi. Ve hakkaten Raslullah eliyle iaret
etti; kz da O'ndan geri ekildi1942[22].
Raslullah namazdan ayrlnca bana hitaben:
''Ey Eb meyye kz! kindi namazndan sonra
kldm iki rek'at.namazdan sormutun. Bunun sebebi
udur: Bana Abdu "l-Kays kabilesinden bir takm
insanlar gelmiti. Bunlar, u le namazndan sonraki
iki rek'at (nfile) namazdan beni megul edip
alkoymulard. te kldm iki rek'at namaz, lenin
1942[22]
Hadsin bb balna dell olan yeri, Peygamber'n namazda
iken kzn syledii szleri iitip dinlemesi ve sonra eliyle iaret
ederek namazda bulunduunu bildirmesidir. Bu hadsten, namaz klan
kimsenin bakasnn szn dinleyip anlamasnn cevaz ve bunun
namaza zarar vermemesi; namaz klann eliyle ve hafif fiillerden
saylacak herhangi bir fiil-ve hareket ile iaret etmesinin namaz
bozmayaca; her limin kendisinden daha yksek lime mes'eleyi
iyice anlamak iin mracaat etmesinin miistehbl; vhid haberinin
ve kadn haberinin kabul; m'minlerin annesi mm Seleme'nin
mstesna zek ve fetneti ve sul hususunda gsterdii ince rhluluu,
sonra dn iine alka ve ihtimam gsterme derecesi... gibi birok
hkmler karlmtr.
Bu hads, Bhr'nin Maz Kitb'nda da gelecektir.
1412
o iki rek'at son snnettidir" buyurdu.
9- Namaz Klmakta Olan Kimsenin,

Namaz inde ken aret Yapmas Bab
Bu konudaki hadsi Kureyb, mm

Seleme(R)'den; o da Peygamber(S)'den
sylemitir1943[23].
12-.......Sehl ibn Sa'd es-Sid (R) yle demitir:

Bir defasnda Raslullah'a Amr ibn Avf oullan
arasnda bir kavga meydana geldii haberi ulamt.
Raslullah hemen beraberindeki bir takm insanlar
iinde olarak, onlarn arasnda bar yapmak zere
yola kt. Bu esnada namaz vakti de olmutu. Bill,
Eb Bekr'e geldi de: Y Eb Bekr! bhesiz Raslullah
gittii yerde alkonulmutur. Namaz vakti de olmutur.
Sen insanlara imamlk yapar msn? dedi. Eb Bekr:
Peki, istersen klalm, dedi. Akabinde Bill namaz iin
ikaa-met etti. Eb Bekr de ne geip tekbr alarak
1943[23]
Bu ta'lkte haber verilen Kureyb hadsi, bundan nceki 8. babn
11. hadsi olarak gemiti.
1413
insanlara namaz kldrmaya balad. nsanlar henz
namazda iken Raslullah safflar iinde yryerek
geldi, nihayet saffta dikeldi. nsanlar el rpmaya
baladlar. Eb Bekr, namazn klarken ban evirip
bakmazd. Arkasndaki cemat el rpmay oaltnca,
ban evirip bakt ki, Raslullah kendisine iaret
etmekte ve namaz kldrmasn emir buyurmaktadr.
Eb Bekr hemen iki elini kaldrp Allah'a hamd etti,
sonra geri geri giderek Raslullah'n arkasna ekildi,
saffn iinde durdu. Raslullah da ne geip insanlara
namaz kldrd.
Raslullah namazdan knca yzn insanlara
yneltti de yle buyurdu: "Ey insanlar! Size ne
oluyordu ki, namaz iinde iken size bir ey arz olduu
zaman el rpmaya baladnz? El rpmak ancak
kadnlara mahsstur. Sizden her kime namaz iinde
iken herhangi bir ey arz olursa Subhnallah desin. u
muhakkak ki, o Subhnal-lah dedii zaman, onu iiten
kimse muhakkak yzn evirip bakacaktr.
Y Eb Bekr, sana iaret ettiim zaman,
insanlara namaz kldrmaktan seni men' eden nedir?"
diye sordu. Eb Bekr de: EbKuh-fe olu iin,
1414
Rashilah'n nnde durup namaz kldrmas lyk
olmaz, dedi 1944[24].
13-.......Esmbintu EbBekr yle demitir: Ben

ie'nin yanna girdim; o dikilmi namaz klmakta idi.
nsanlar da hep dikilmi namaz klyorlard. Ben,
insanlarn hli nedir? diye sordum. ie (gne
tutulduunu anlatmak iin) ba ile gkyzne doru
iaret etti. Ben yine: Bu bir yet (yn insanlara bir
azb almeti) mi? dedim. ie bayle evet diye iaret
etti 1945[25].
14-....... ie (R) yle demitir: Raslullah (S)

hasta olduu hlde evinde oturarak namaz kldyd.
Arkasnda da bir takm insanlar ayakta namaz kldlar.
Raslullah onlara (namaz iinde iken eliyle)
1944[24]
Hadsin bb balna dellet eden ksm bu "Raslullah
kendisine iaret etmekte ve namaz kldrmasn emir buyurmaktadr"
fkrasdir. Hadse id dier aklamalar daha evvel getii yerde
verilmiti.
1945[25]
Esm'nn bu hadsinin bb balna dell olan noktalar da, son
ksmndaki iki sul ve onlar ic'nin bayle iaret ederek
cevblamasdr Bu hads dah lim Kitab ile Gne Tutulmas
Kitb'nda gemiti.
1415
"Oturunuz!" diye iaret etti. Namazdan kt zaman.
"mm ancak kendisine uyulsun diye imm edilir. yle
olunca, imm ruk'a vard vakit ruk'a varn; ban
kaldrd vakit siz de balarnz kaldrn"
buyurdu1946[26].
1946[26]
Hadsin bb balna dell olan yeri "Onlara oturunuz diye
iaret etti" fkra-sdr. Hads daha evvel "imm ancak kendisine
uyulmak iin imm edilmitir bb"nda gemiti
1416

Buhari Hadisleri PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Buhari Hadisleri PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SAHH- BUHAR

mam Muhammed smail Buhari

Terceme : Mehmet Sofuolu

Kaynak : tken Yaynlar

Pdf Dizayn : zgr El erdii

etmektedir. Binenaleyh yazmada Kur'n'a uyma yolu. Besmele ile

1- Bize Humeyd Abdullah ibn Zubeyr (l.219)

errden ibaret bulunduuna dellet etmektedir. Buna gre, her nevi'

3- Bize Yahya ibn Bukeyr (104-231) tahds edip

Bunun zerine Raslullah (kendisine vahy

4- Bize Ms ibn sml (223) tahds edip yle

ie balar. O hadsi o lfz ile bakas da o rvnin eyhinden rivayet

5- Bize Abdn (221) tahds edip yle dedi: Bize

gayb ilimlerine ok muttali' olmas vard; bilhassa Kur'n

gitmilerdi. Bezzr'n Msned'indeki rivayete gre, mektubu Kayser'in

1- KTBU'L-MN24[1]. (mn Kitab)

24[1] Raslullah'a vahyin nasl balad bb, el-Cmi'u's-

mn, dil ile sylemek ve organlarla ilemektir.

25[2]Buhr, burada mnn artmas hussuna dell olmak zere

ziydesi vardr. Bir kfir, mna geldii zaman, gemi hline

Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken

27[4] Bu, Buhr'nin shhatine hkmettii tarklerdendir. Bunu

Esved ibn Hill'e varan sahh bir senedle vasl etmilerdir.

bn Umer (73): Kul, gnlndeki bhe veren

suretiyle, devaml mn yenileyici olur. nk mn yenilemek

bir tarafdr; tamm yledir: = Yakn, mnn tammdr, sabr

30[7] bn Umer'in bu sznn ma'ns, Mslim'in Sahh'inde

etmitir. bn Abbs'nkini de Abdurrazzk senedli olarak rivayet

2- mna id ler Ve Yce Allah'in u

de eriat yapt.," (e-r: 42/13). Yn btn mmetler dnin

adrn hline benzetmedir. slm binasnn rknlerinin,

33[10]Bu bb ve bundan sonraki bblarn hepsi, birinci bbla

mnn kemle erdirmitir" kavli ile buna iaret buyurdu. te

olacak olan mn, iinde bu sylenen ameller mevcd bulunan

Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken

3- ....... Bize u'be (160), Abdullah ibn Eb's-

Buhr burada bu iki ta'lki getirdi. Buhr birinci ta'lk ile

a'b'nin Abdullah ibn Amr'dan iitmesini beyn etmek istedi...

4- ........ Eb Ms (R) yle demitir:

Bu, Buhr'nin ta'lklerindendir. nk Buhr, Eb Muviye'ye

mslmna hass olan vasflardan bir vasfn beyn hakkndadr.

5- ....... Bize Leys ibn Sa'd (175) Yezd(128)'den,

Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken

u'belerindendir. Bu, cmerdlik ve iyi ahlkn emresindendir.

6- ....... Bize Msedded ibn Muserhed (228)

el-Hubb, "h"nn damm ve "b"nn teddiyle dostluk ve

sevgi ma'nsna isimdir. Mellif Basir'de bu resme tahkk

7-.......Bize Eb'z-Zind (130) el-A'rac(l 17)'dan,

ibu be ma'n mahabbet ve veddn lzmelerindendir. Zr

8- Bize Ya'kb ibn brhm (252) tahds edip

40[17] Peygamber sevgisini cibill mertebesine karamayan

8- mnn Tatll Bab

9-.......Bize Eyyb es-Sahtyn (131) Eb

41[18]Bu byk bir hads ve slm'n asllarndan bir asldr,

10- ....... Bana Abdullah ibnu Abdillah ibn Cebr

O'ndan baka ne verici, ne de mni' olucu bulunmad,

Peygamberimizle muhacirleri evlerini ve gnllerini ap konuk

11-.......Zuhr yle dedi: Bana Eb drs

muhabbetinden dolay sever, her kim de onlara buz ederse

ikisi arasn ayrmtr. Nitekim musannflarn tasniflerinde,

44[21]Bu, ilk Akabe gecesinde olan bey'attr. el-Mmtehine

12-.......Eb Sd (R) yle demitir: Raslullah

12- Peygamber(S)'in "Allah' en ok