Akışkanlar Mekaniği PDF

Volkan PİRİK Fatih ARSLAN İsmail Naci KAYA
İÇİNDEKİLER
BÖLÜM 1 – Akışkanların Doğası ve Akışkanlar Mekaniğinde çalışma

1.1 Genel Bakış ve Akışkanlar Mekaniği 1
1.2 Katı Cisim 2
1.3 Akışkan 3
1.4 Sıvılar ve Gazlar Arasındaki Fark 4
1.5 Kuvvet ve Kütle 4
1.6 Sürekli Ortam Kavramı 5
1.7 Uluslararası Birim Sistemi (SI) 6
1.8 Sıkıştırılabilirlik 7
Örnek Problemler 8
1.9 Yoğunluk, Özgül Ağırlık ve Bağıl Yoğunluk 11
Örnek Problemler 12
1.10 Enerji 13
1.11 Vizkozite (Yapışkanlık) 15
1.12 Yüzey Gerilmesi ve Kılcal Olaylar 25
1.13 Buharlaşma 28
Uygulamalar 28
BÖLÜM 2- BASINÇ ÖLÇÜMÜ

2.1 Genel Bakış 30
2.2 Basınç ve Basınç Dağılımı 30
2.3 Bir Akışkan elemanı üzerindeki basınç kuvveti 31
2.4 Bir Akışkan Elemanın Dengesi 32
2.5 Mutlak ve Etkin Basınç 33
2.6 Hidrostatik Basınç Dağılımı 34
2.6.1. Civalı Barometre 35
2.7 Gazlarda Hidrostatik Basınç 47
2.8 Düzlemsel Yüzeylere Etkiyen Hidrostatik Kuvvet 48
2.9 Eğrisel Yüzeylere Etkiyen Kuvvet 58
2.10 Tabakalı Akışkanlarda Hidrostatik Kuvvet 61
2.11 Sabit İvmeli Öteleme Hareketi 62
2.12 Vortex (Zorunlu Bırgaç) 65
Uygulamalar 78
I
BÖLÜM 3- Akışkan Partikülü için Diferansiyel Bağıntılar
3.1 Genel Bakış 85
3.2 Bir Akışkanın İvme Alanı 86
3.3 Kütlenin Korunumunun Diferansiyel Denklemi 87
3.4 Lineer Momentumun Diferansiyel Denklemi 89
3.5 Inviscid Akış-Euler Denklemi 93
3.6 Newton Akış-Navier-Stokes Denklemi 93
3.7 Açısal Momentumun Diferansiyel Denklemi 94
3.8 Enerjinin Diferansiyel Denklemi 94
3.9 Sıkıştırılamaz Viskoz Akışlara Örnek 97
Uygulamalar 111
BÖLÜM 4- Akışkanların Kinematiği

4.1 Giriş 115
4.2 Akışkan Akımını İnceleme Yöntemleri 116
4.2.1. Lagrange Yöntemi 116
4.2.2. Euler Yöntemi 116
4.3 Akışka Akımının Temel Kavramları 117
4.4 Çevrintili ve Çevrintisiz Akım 124
4.5 Bir Boyutlu, İki Boyutlu ve Üç Boyutlu Akım 129
4.6 Akışkan Elemanlarının Hareketleri 129
4.7 Akışkan Harekerinde İvme Kavramı 132
II
AKIŞKANLARIN DOĞASI VE AKIŞKANLAR MEKANİĞİNDE ÇALIŞMA
BÖLÜM 1
Akışkanların Doğası ve Akışkanlar Mekaniğinde çalışma
1.1
Genel Bakış
-Akışkanlar mekaniği, akışkan özelliklerinin, durgun (statik akışkan) veya hareketli
(dinamik akışkan) durumunda incelenmesini içerir.
- Akışkanlar sıvı veya gazlar olabilir.
-Sıvılar, serbestçe bulundukları kabın şeklini alan akışkanlar olarak bilinir. Örneğin; su,
yağ, gliserin, alkol ve gazyağı gibi.
-Gazlar, bulundukları kabın tamamına genişlerler. Molekülleri serbestçe hareket eder.

Örneğin; hava, buhar, oksijen, nitrojen ve helyum gibi.
-Bazı sıvıları tanımlamak için, özellikle yoğunluk, özgül ağırlık, özgül yoğunluk ve
viskozite gibi fiziksel özelliklerini bilmek gerekir.
-Akışkanların özelliklerinin nasıl analiz edileceğini öğrenmek için bu ders kapasamında

verilecek olan, akışkanların boru, tüp ve kapalı hacimlerle, diğer geometrik hacimler
içerisinde nasıl hareket ettiğini öğrenmek gerekir.
-Akışkandan enerji eldesi, yani mevcut basıncın, hızın ve konumun nasıl enerjiye
dönüştüğü yine akışkanlar mekaniği kapsamındadır.
-Ayrıca, akışkanın değişik sistemler içerisinde hareket ederken oluşturdukları enerji

kayıplarını ve kazançlarını öğrenmek, yeni yapılacak tasarımlara ışık tutacaktır.
1
1.1 Akışkanlar
Mekaniği Bugün akışkanlar mekaniği bilimsel ve teknik eğitimin temellerinden biri
sayılmaktadır. Günümüzde akışkanlar mekaniğinin, kan dolaşımından, roketlere kadar
çok geniş bir uygulama alanı bulunmaktadır.
Geçmişte karşılaşılan akış sorunlarına analitik çözümler getirebilmek için
matematiksel yöntemler kullanılmış, ancak denklemlerin çözülebilmesi için gerçek
akışkanlar yerine sürtünmesiz akışkan modeli üzerinde çalışılmıştır. Böylece kuramsal
hidrodinamik doğmuştur. Fakat elde edilen sonuçlar gerçek mühendislik sorunlarına
uymadığı için, mühendisler deneysel yollardan yararlanarak sorunlarını çözmeye
çalışmışlardır. Bu yoldan gelişen ve tamamen deneysel sonuçlarla akış problemlerine
çözüm arayan bilgi koluna hidrolik adı verilmiştir.
Hidroliğin genellikle su ile uğraşması, deneysel sonuçların matematik

temelinden yoksun olması yani genelleştirilememesi ve olayların nedenlerine
inemediği için, bu bilgi kolu, teknolojinin getirdiği yeni sorunlara karşılık veremez
duruma gelmiştir. Diğer yandan hidrodinamikçilerle, matematikçiler deneysel
sonuçlardan habersiz olduklarından yaptıkları varsayımlar dolayısıyla gerçeğe
uymayan sonuçlar elde etmişlerdir.
Bu durumda kurumsal hidrodinamiğin, deneysel sonuçların ışığında gerçek
akışkanlara uygulanması zorunluluğu doğmuştur. Böylece olayların nedenlerine
inilebilmiş ve deney sonuçları hidrodinamik eşitlikler yardımıyla genelleştirilmiştir.
Bu şekilde akışkanlar mekaniği adı verilen yeni bir bilim dalı doğmuştur.
Teori ve deneyleri birbirini tamamlayıcı yolda kullanarak akışkanlar
mekaniğinde büyük gelişmeler yaratmış bilim adamlarının en büyükleri arasında
Reynolds, Froude, Prandtl ve Von Karman sayılabilir.
Akışkanlar mekaniği üç ana bölüme ayrılır;

1. Duran akışkanlar mekaniği
2. Kinematik (kuvvetleri göz önüne almadan yalnız hız ve akım çizgileri ile
ilgilenir)
3. Dinamik (hız, ivme ve kuvvetler arasındaki bağıntıyı inceler)
1.2. Katı Cisim

Üzerine uygulanan kuvvetler ve kayma gerilmesi ne kadar büyük olursa olsun
şekil değiştirmeyen ve noktaları arasında hiçbir bağıl hareket olmayan nesnelere,
kuramsal katı cisim denir. Gerçek katı cisim ise üzerine uygulanan kayma
2
gerilmesinin etkisinde biçim değiştiren cisimdir. Gerilme belirli bir değere varana
kadar cisim esnek olup kuvvet kaldırılınca eski biçimini alır. Ancak kuvvet (gerilme)
belli bir değeri aşınca esneklik kalmaz ve kuvvet kalksa bile cisim eski biçimine
dönemez, akmaya başlar. Buna katı cismin plastik olma özeliği denir. Akmayı
sağlayan gerilme değeri küçükse cisme plastik, büyükse esnek cisim adı verilir.
Akışkanlar mekaniği bakımından gerçek katı cismin en önemli özelliği cismin
akabilmesi için kayma gerilmesinin belli bir değere çıkarılmasının zorunlu olmasıdır.
Akışkanlar, değeri ne kadar küçük olursa olsun kayma gerilmesi yaratan

1.3. Akışkan
kuvvet etkisi altında akan nesnelerdir. Duran bir akışkan hiçbir şekilde kayma
gerilmesi taşımaz.
Şekil 1.1.’de katı bir bloğun kendi ağırlığı ile yaratmış olduğu gerilme
Şekil 1.1. Bir katı ve sıvı için gerilme

tensörleri a) Katının gerileme
değişimi; b) Katı elemanın Moh’r
dairesi ve denge; c) Sıvı ve gazın
statik konumu; d) Sıvı elemanı için
Moh’r dairesi ve dengesi
görülmektedir. A elemanına ait serbest cisim diyagramında (Şekil 1.1b) görüldüğü

gibi θ açısı ile kayma gerilmesi τ1 ve normale dik olarak σ1 normal gerilme
içermektedir. A elemanının sağ ve solunda herhangi bir gerilme olmamakla birlikte alt
ve üst yüzeylerde sıkıştırma gerilmesi σ=-p mevcuttur. Şekil 1.1c ve d ise sıvı ve
gazların durgun konumda bir kap içerisinde yarattığı gerilme dağılımını ifade
etmektedir.
Durgun akışkanlar kayma gerilmesi taşımazlar. Örnek olarak, bir barajının su ile
temas eden yüzeyini düşünelim. Akışkan baraja temas yüzeyi doğrultusunda bir
3
kuvvet uygulayamaz aksi halde duran akışkanın o yönde hareket etmesi gerekirdi.
Fakat yüzeye dik doğrultuda bir kuvvet gelir. Bu kuvvet ise τ (kayma gerilmesinin)
yarattığı kuvvet olmayıp ileride ele alacağımız basınç kuvveti yani normal kuvvettir.
Duran akışkan kütlesinin temas ettiği yüzeye, yüzeyin normali doğrultusunda
bir gerilme gelir. Bu gerilmeye basınç adı verilir.
1.4. Sıvılar ve
Gazlar Arasındaki Sıvı, bir kapta tutulduğunda kendisini çevreleyen kabın şeklini alır. Kabın üst
fark yüzeyi atmosfere açık olduğunda üniform akışkan üniform bir düzeyde kalır. Kap
ayrıca herhangi bir yönde yan yatırıldığında, içerisindeki sıvı dökülmeye başlar.
Sıvının dökülme miktarı akışkanın özelliğine bağlı olup, viskozite olarak adlandırılır.
Bir gaz kapalı bir kapta tutulduğunda ise, gaz genişlemeye başlar ve kabı
tamamen doldurur. Kap açıldığında, içerisindeki gaz genişlemeye devam eder ve
kaptan dışarı çıkmaya başlar.
Sıvılar ve gazlar arasında bilinen bu farklara ilave olarak;
- Sıvılar çok az sıkıştırılır

- Gazlar sıkıştırılabilir
kavramları ise akışkanlar mekaniğinin önemli çalışma konularından biridir.

Sıkıştırlabilirlik, basıncın değiştirilmesiyle maddenin hacminde meydana gelen
değişimi ifade eder.
Devamlı hareket eden ve birbirleriyle çarpışan moleküllerin oluşturduğu
akışkanlar; sıvılar ve gazlar olmak üzere iki ana bölüme ayrılır. Moleküller arasında iç
çekim kuvveti vardır. Bunların varlığı kütlenin dengede kalmasını sağlar. Sıvılarda iç
çekim kuvveti katılara oranla zayıftır. Moleküller ortam içinde yavaş hareket ederler.
Bu nedenle sıvıların belirli bir hacmi olmasına karşın, belirli bir biçimi yoktur.
Moleküler arasındaki bağlayıcı kuvvet nedeniyle atmosfere açık bir kabın içindeki
sıvının hava ile ortak bir yüzeyi vardır. Buna açık yüzey denir.
Moleküller arasındaki iç çekim kuvvetinin yok denecek kadar az olduğu
gazlarda ne belirli bir hacimden, ne de belirli bir şekilden söz edilemez. Konuldukları
her kabı doldururlar. Denge konumuna geçebilmeleri için katı çeperlerle sınırlanması
gerekir. Üzerindeki basınç kalktığında bir gaz sonsuza kadar genleşir. Bu nedenle
gazlar hiçbir zaman açık yüzey yaratamayıp sıvı veya katı cisimle temaslarında artık
yüzey oluştururlar. Sıvılarla gazlar arasındaki en önemli fark ta budur. Sıvıların hava
ile (atmosfer ile) meydana getirdiği açık yüzeye, sonsuz yakın sıvı molekülleri,
moleküler arasındaki bağ katılardakinden zayıf olduğundan atmosfere fırlar, bu olaya
buharlaşma denir. Sıvı ısıtıldığı zaman atmosfere giden molekül sayısı artar. Zaten
sıvıyı ısıtmak molekül hareketlerini hızlandırmak demektir.
1.5. Kuvvet ve
Kütle Akışkanın özelliklerini anlayabilmek için kütle ve ağırlık arasındaki farkı çok
iyi bilmek gerekir. Kütle, hareketin değişimindeki direnç veya onun ataletinin bir
ölçümüdür ve akışkanın bir cisimsel özelliğidir. Ayrıca akışkanın sayısının bir ölçütü
olarak bilinir. Kütle için m sembolü kullanılacaktır.
Ağırlık ise, akışkanın cisimsel ağırlığının miktarı olup, oluşturduğu kuvvet
yerçekimiyle yeryüzüne doğru hareket etmektedir. Ağrılık için ise w sembolü
4
kullnılacaktır. Ağırlık, yerçekimi (g)’den dolayı ivmelenmekte olup, kütleyle

ilişkilidir. Newton’un çekim yasası gereğince;
w=m.g KÜTLE- AĞIRLIK İLİŞKİSİ
Yerçekimi ivmesi g=9.81 m/s²’dir.
1.6. Sürekli Ortam

Kavramı Akışkanlar diğer tüm maddeler gibi atomlardan ve moleküllerden
meydana gelir.Burada hemen ilk akla gelen akışkanlarla ilgili bir problemin
çözümünde, o akışkanı meydana getiren bu temel davranışların incelenmesiyle
akışkan davranışı hakkında bilgi edinebilme fikri gelebilir. Fakat bizim
problemimizin boyutları içinde ne kadar akışkan molekülü olduğu hakkında
yapılacak basit bir hesap bile böyle bir yaklaşımın pek yararlı olamayacağını
gösterir. Örnek; akışkan problemi olarak bir buzdolabı
Şekil 1.2. Sürekli ortamda

yoğunluğun tanımlanması a)
Elemanter bir hacimde sürekli
yoğunluk; b) hacim - yoğunluk arası
ilişkinin mikroskopik detayı
içindeki hava hareketini düşünelim. Buzdolabının hacmi yaklaşık olarak 1 m3

olsun. Normal koşullarda böyle bir hacim içindeki azot moleküllerinin sayısı
yaklaşık olarak (6x1023)/(22x10-3)=2.7x1025 kadardır. Bu sayıda maddesel
parçacığın en basit hareketini incelemek, parçacıkların dinamiğinin doğru ifade
edildiği kabul edilerek, saniyede 109 işlem hızına sahip bir bilgisayarın bellek
problemi halledildiği varsayımıyla bile milyonlarca yıl sürebilir. Yakın
gelecekte bilgisayar hızındaki artış bile bu problemin sayısal olarak
çözülmesini olanaklı kılmayacaktır. Verilen bir hacimdeki molekül sayıları
sıvılara göre oldukça düşük olan gazlar için geçerli olan bu zorluk, sıvılar için
şüphesiz dahada aşılmazdır. Bu durumda problemlerimizi çözmek için
akışkanları bir moleküller kümesi olarak görmekten vazgeçip hesaplarımızı
büyük boyutlarda yapmak zorundayız. Moleküllerin çapı yaklaşık olarak 10-10
m mertebesindedir. Oysa günlük hayatımızda karşılaştığımız akışkan
problemlerinde boyutlar 10-3 m ile 103 m arasında değişmektedir. Küçük
boyutlara örnek olarak, uçak kanatları üzerinde karşılaştığımız sınır tabaka
problemleri, büyük boyutlara örnek olarak da atmosferdeki hava akımlarının
incelenmesi problemleri verilebilir. Bu boyutlar gözönüne bulundurulduğunda
en küçük hacimdeki molekül sayısı bile olağanüstü yüksek olmakta (normal
koşullarda 10-9 m3 hava içinde yaklaşık 2.7x1016 azot molekülü bulunur) ve
5
gözlemci açısından bu moleküllerin “kişisel” davranışlarının hiçbir önemi

bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu küçük hacimdeki akışkanı bir bütün olarak
kabul edebilir ve bu boyutlardaki akışkan hacimlerinin birbirleriyle
etkilenmelerini incelemekle yetinebiliriz. Böylece akışkanı, moleküllerden

oluşmuş ayrışık bir ortam yerine, sürekli bir ortam olarak kabul etmiş oluruz.
Böyle bir yaklaşım moleküllerin birbirleriyle olan ilişkilerini incelemek
zorunda olan bir kimyacı için son derece yanlış olacaktır. Diğer yandan
akışkanların global davranışları, örneğin makine veya inşaat mühendislerinin
işlerini son derece kolaylaştıracak ve akışkanlarla ilgili olarak hiçbir zaman
elde edemeyecekleri genel kurallar bulmalarını sağlayacaktır. Bu yaklaşım
içinde akışkanlarla ilgili fiziksel büyüklükleri, örneğin yoğunluk, enerji vb.
ortamlar olarak tanılayabiliriz. Şekil 1.2’de görüldüğü üzere δv hacmi içindeki
akışkan kütlesi m, küçük boyutlarda hacim içindeki moleküllerin sayısı
hacimle aynı oranda artmadığı için, akışkan yoğunluğu olarak
tanımlayacağımız m/δv oranı hacimdeki değişiklikten bağımsız olarak
değişmektedir. Fakat belli bir alt limitin üstünde bu oran sabitleşir. Hacim
arttırıldıkça, akışkan hacim içinde düzenli olarak dağılmamış olabileceğinden,
belli bir üst limitten sonra bu oran yine değişebilir. İşte bu alt ve üst limitler
arasındaki hacimler için akışkanın yoğunluğunu tanımlamak mümkündür ve
yoğunluk ρ;
m
ρ = lim*
v →δv v
şeklinde tanımlanır. Şayet bu limit tanımlı değilse sürekli bir ortamdan söz
etmek mümkün olamaz. Örneğin hipersonik gaz akışlarında, gaz olarak
moleküllerinin iki çarpışma arasında katettikleri mesafe olarak tanımladığımız
serbest ortalama yol uzunluğunun büyük olması dolayısıyla durum böyledir.
1.7. Uluslararası birim

sistemi (SI) Mekanikte olduğu gibi büyüklükler üç temel parametre ile gösterilir. Uzunluk,
kütle veya kuvvet, zaman ve sıcaklık;
Uzunluk L
Zaman t
Kuvvet F
Sıcaklık θ
6
Kullanılan birim sistemleri CGS, MKS ve SI sistemi olarak üç’e ayrılır ve

aşağıdaki tabloda sunulmuştur.
CGS MKS SI
Kuvvet (kütle×ivme) grcm/sn² Kgm/sn² Nt (Newton)
Kütle gram (gr) Kg Kg
Uzunluk Cm M M
Zaman Sn (saniye) Sn Sn
Hız (yol×zaman) Cm/sn m/sn m/sn
İvme (uzunluk×zaman²) Cm/sn² m/sn² m/sn²
Güç (kuvvet×hız) Grcm²/sn³ kgcm²/sn³ Jul/sn=Watt
Enerji (kuvvet×yol) Dincm kgcm²/sn² Ntm
Basınç (kuvvet×alan) gr/(cmsn²) kg/(cmsn²) Pascal (Pa)
Yoğunluk gr/cm³ ––– kg/m³
Tablo 1.1 Akışkanlar Mekanğinde terimler ve birim sistemleri
1.8. Sıkıştırılabilirlik Sıkıştırılabilirlik, belirli bir basınç altında maddenin hacmindeki değişimi ifade
eder. Sıvılar bilindiği üzere basınç altında bir miktarda sıkışmış sıvı üzerinde kayarlar.
Bazen bu miktar, yani sıkıştırılabilirliği yüksek basınç altında önemli sorunlar
doğurabilir.
Bir sıvıdaki sıkışmanın ölçüsü iki parametre ile ifade edilir.

Bunlardan birincisi sıkıştırma katsayısı (β)
1  ∂V 
β =−   SIKIŞTIRMA KATSAYISI
V  ∂P T
dV
Burada − birim genişlemeyi ifade eder.
V
İkincisi ise bulk modülü (κ)’dır (Sıkıştırma
dP modülü).
 ∂P 
κ = −V   BULK MODÜLÜ
 ∂V T
κ değeri ortamın esnekliği ile doğru orantılıdır.
κ
dV a= SESİN YAYILMA HIZI
ρ
V
Su içerisinde sesin yayılma hızı 1400m/s

Hava içerisinde sesin yayılma hızı 340m/s
Su içerisindeki κsu=20700 Bar’dır.
7
Piston
2 dP 2 dρ 2
∫ = ∫ ⇒ P2 − P1 = κ ln ρ 1
1κ 1 ρ
ρ
P2 − P1 = κ ln 2
ρ1
Sıvı
Buradan da görüldüğü üzere dP ne kadar büyük olursa olsun sıkışma sonunda

akışkanın yoğunluğu çok az değişecektir.
Öncedende belirtildiği üzere sıvılar çok az miktarda sıkıştırılabilirler. Yani

hacimlerindeki küçük bir değişim için büyük basınç oranlarına ihtiyaç vardır. Sıvılar
için κ değerleri Tablo 1.4’de görüldüğü üzere çok büyüktür. Bu nedenle sıvılar
sıkıştırılamaz akışkanlar olarak anılırlar.
Sıvı Bulk Modülü (Mpa)

Etil Alkol 896
Benzen 1062
Makine Yağı 1303
Su 2179
Glıserın 4509
Civa 24750
Tablo 1.2. Bazı sıvıların Bulk (sıkıştırma) modülleri
Hacmi 0,65 m³ olan çelik bir kap su ile tamamen doldurulmuş şekilde kapalıdır.
Başlangıçta P1=1Atm, V1=0,65m³. Basınç pompa yardımıyla 500 Bar’a
yükseltilmiştir. Bu basınç altında kabın hacminin %1 arttığını ve suyun sıkıştırma
modülünün κ=21000Bar olduğu düşünülürse pompa tarafından kabın içerisine
pompalanan ek su kütlesini bulunuz?
Su dP dV
=−
κ V
Pompa P1=1Bar (mutlak) = 0Bar (etkin)
dV 500
=
V 21000
V∆P 0,65 × 500
∆V = − =− = −0,0155m 3
κ 21000
8
Suyun sıkışmasından dolayı meydana gelen hacim azalması,

Suyun sıkışması sonucu açılan ek hacim %1 genişlediğinden çeper genişlemesi
nedeniyle açılacak hacim
3
∆V = ∆V1 + ∆V2 = 0,0155 + 0,0065 = 0,022 m
∆P ∆ρ 5 ρ 2 − ρ1 5 3
= = = ⇒ ρ2 = × 1000 + 1000 ⇒ ρ 2 = 1023,8kg / m
κ ρ 210 ρ1 210
m = ρ∆V = 1023,8 × 0,022 = 22,5kg
Kuvvetlendirilmiş bir çelik tank 7Mpa basınçta hava içermektedir. Bu tankı test etmek
için PT basıncına ulaşıncaya kadar su ile doldurulmaktadır. Bu PT basıncı n gibi bir
güvenlik faktörüyle sınırlıdır (n=1,5). Eğer elastisite modülü E=2,07×1011Pa ise PT
test basıncına ulaşması için ilave edilmesi gerekli su miktarını bulunuz?
(κsu=2068×106)
5 mm
D0 = 2
F
5m
Kuvvetlerin dengesinden,
F = τ . A ⇒ P. A = τ . A
π π
−τ ( D 2 − D 2 ) + np ( D 2 ) = 0
4 o i 4 i
π π
−τ (2 2 − 1,990 2 ) + 1,5 × 7( 1,99 2 ) = 0
4 4
τ = 1042 MPa
Hooke yasasına göre

τ 1042 × 10 6
ε= = ⇒ ε = 5,034 × 10 − 3
E 2,07 × 1011
Yeni uzunluk için L´
L´=L+εL=5+5(5,034×10-3)
L´=5,0252m
9
Deformeden sonraki hacim
π
V '= (1,99 2 )(5,0252 ) ⇒ V ' = 15,6296 m ³
4
π
V '−V = 15,6296 − 1,99 2 × 5 = 0,07832 m ³ Tankın Uza ması
4
∆ P = P × n = 7 × 1,5
V' 15,6296
( ∆V ) = − ∆P = − (10 ,5 × 10 6 ) = −0,0794 m ³ Suyun sıkışması
w κ 6
2068 × 10
İlave edilmesi gereken su miktarı
Tankın Suyun
uzaması sıkışması

( ∆VT ) = (V '−V ) + ( ∆Vw = 0,07832 + 0,0794 = 0,1577 m ³
Çapı 6cm, uzunluğu L=1,25m olan

bir silindirin içinde atmosfer
basıncında su vardır. Piston 1,2cm
ilerleyerek suyu sıkıştırdığı zaman, Su
D
(κ=21000Bar)
D = 6 cm
a) Basınç ve yoğunluk ne olur L = 1.25 m
b) Ne kadar iş yapılmıştır ?
L
π D2 π (0, 0 6 )2
a ) V = A .L = L = 1, 2 5 = 0 , 0 0 9 5 3 m ³
1 4 4
π D2 π (0, 0 6 )2
∆V = ∆L = 0 , 0 1 2 = 3, 3 9 × 1 0 −5 m 3
4 4
B a s ın ç a r tış ı
∆V 3, 3 9 × 1 0 − 5
∆ P = −κ = −21000 = 2 0 1, 8 B a r
V 0, 00353
P1 = 1 a tm ( m u tla k ) = 0 a tm e tk in
P2 = P1 + ∆ P
P2 = 2 0 1, 8 b a r ( e tk in )
ρ − ρ 1 + ∆P
∆P = κ 2 1 ⇒ ρ )= ρ (
ρ κ 2 1
1
1 + 2 0 1, 8
= 1000( ) + 1000 = 1009, 6 kg / m ³
21000
10
b) W = − ∫ PdV
V
dV = − 1 dP
κ
V V V
P2
V1 2
W = ∫ P 1 dP = 1 ∫ PdP = 1 P 2 = ( P2 − P12 ) = 342 J
κ κ 2κ P1 2κ
Şekilde basit bir basınç yükseltici görülmektedir. Piston kolu dolayısıyla piston ön ve
arka yüzdeki alanların farklı olması P2 basıncının P1 basıncından daha büyük
değerlerde olmasına sebep olmaktadır. D=20 cm, d=15 cm ve P1=8 bar olduğuna göre
P
yükselme oranını ( 1 ) ve istenen P2 basıncını bulunuz?
P
2
P1 P2
πD 2
F =P A=P
1 1 1 4
d π (D 2 − d 2 )
F =P
D 2 2 4
πD 2 π (D 2 − d 2 )
P =P
1 4 2 4
P 2 2 2 2
1 = D − d = 20 − 15 = 0,44
P
2 D2 20 2
P = 8 × 2.29 = 18.29 Bar
2
1.9. Yoğunluk,
Özgül ağırlık ve Yoğunluk: Maddenin birim hacminin kütlesidir. ρ ile gösterilir ve birimi kg/m3’dür.
Bağıl yoğunluk
δm
lim =ρ
δv
Özgül ağırlık: Cismin birim hacminin ağırlığıdır ve birimi N/m3’dür.
γ = ρg
Özgül hacim: Cismin birim ağırlığının hacmidir ve birimi m3/kg’dır.
1
ν=
ρ
Özgül enerji: Cismin sahip olduğu toplam enerjiyi ifade eder.
11
P V2
Y= + + gz
ρ 2
Bağıl yoğunluk: Herhangi bir akışkanın yoğunluğunun, suyun yoğunluğuna oranıdır.
ρ
ρ = a
b ρ
su
Bağıl yoğunluğu 0,87 olan bir sıvının yoğunluğunu, özgül hacmini ve özgül ağırlığını
hesaplayınız?
ρ
akışkan
ρb=0,87 ρ =
b ρ
su
Yoğunluk ρa = ρb×ρsu = 0,87×1000 = 870 kg/m³
Özgül ağırlık γa = ρa×g = 870×9,81 = 8534 N/m³
Özgül hacim υ= 1/ρ = 1/870 = 1,149×10-3 m³/kg
Özgül ağırlığı 133024 N/m³ olan bir civanın bağıl yoğunluğunu ve özgül hacmini
bulunuz? γciva=133024 N/m³
133024
ρ
akışkan 9,81 133024
ρ = = = = 13,56
b ρ 1000 9810
su
ρciva=13560 kg/m³
υ=1/ρ=1/13560=7,374×10-5 m³/kg
Bağıl yoğunluğu 0.745 olan bir sıvının, yoğunluğunu, özgül hacmini, özgül
ağırlığını hesaplayınız?
ρ akışkan
ρb = ⇒ ρ a = ρb ⋅ ρ su = 0.745 ⋅ 1000 ⇒ ρ a = 745 kg/m3
ρ su
γ a = ρ a ⋅ g = 745 ⋅ 9.81 ⇒ γ a = 7308.45 N/m 3
1 1
v= = = 1,342 × 10 −3 m 3 kg
ρ 745
12
Bağıl yoğunluğu 1.045 olan bir sıvının, yoğunluğunu, özgül hacmini ve özgül
ağırlığını bulunuz?
ρ sıvı ρ
ρb = ⇒ 1.045 = sıvı ⇒ ρ sıvı = 1045 kg / m 3
ρ su ρ su
γ = ρ sıvı ⋅ g = 1045 ⋅ 9.81 ⇒ γ = 10251.45 N / m 3

1 1
ν sııv = = ⇒ ν sııv = 9,57 × 10 −4 m 3 / kg
ρ sııv 1045
1.10. Enerji Enerji, iş yapabilme yeteneği olarak adlandırılır. Akışkan enerjisini üç ayrı
yoldan kazanır. Hareket halindeki veya durmakta olan akışkanın belirli bir enerjisi
vardır. Akışkanın birim kütlesinin enerjisine özgül enerji denir. Yalnız birim kütle
tanımı üzerinde durmak gerekir. Akışkan içinde ε³ mertebede bir hacme sahip
maddenin (parçacığın) kütlesi δM diyelim. Bu parçacık içinde önceki derste anlatıldığı
gibi bir çok sayıda molekül vardır. Birçok sayıdaki molekülün belirli bir enerjisi
vardır. İşte bu parçacığın birim kütlesinin enerjisine özgül enerji adı verilir.
1. Akışkanın hızından dolayı sahip olduğu enerji. (Kinetik enerji), Ek

2. Bulunduğu konumdan dolayı sahip olduğu enerji. (Potansiyel enerji), Ep
3. Akışkanın basıncından dolayı sahip olduğu enerji.
KINETIK ENERJI;
υ2
E k = δm ( Kinetik enerji)
2
δm
υ2
V Ek = ρ δV
2
υ2
δV Ek = ∫ ρ δV
V 2
POTANSIYEL ENERJI
Ep=g.δm.z
δm
ÖEp=gz
13
BASINÇ ENERJISI
Basıncından dolayı kazandığı enerji ise;
İş = PSdl
Pdsdl P
=
ρdsdl ρ
P
Özgül enerji =
ρ
P υ2
Akışkanın Toplam Özgül Enerjisi= + + gz
ρ 2
Bir boru içerisinde su akmaktadır. Belirli bir noktadaki basınç

P=22,4kN/m²=0,224Bar hızı ise 2,1 m/s olup yüksekliği 3,2m olduğuna göre
akışkanın bu noktadaki özgül enerjisini bulunuz?
P V2 0,224 × 10 5 2,12
Y= + + gz = + + 9,81× 3,2
ρ 2 1000 2
Y = 56 J / kg = 56m² / sn²
Bir su pompasının giriş kesitinde suyun basıncı P1=0,2Bar hızı V1=3,4m/s, çıkış
kesitindeki basınç ise P2=3,2Bar, V2=5,1m/s. Çıkış ve giriş kesitleri arasındaki
yükseklik farkı e=0,46m olduğuna göre pompanın özgül enerjisini bulunuz?
Y =Y −Y
B E
B P V2
E Y = B + B + gz
B ρ 2 B
P V2
Y = E + E + gz
Motor E ρ 2 E
14
P −P V 2 −V 2
Y = B E + B E + g(z − z )
pom ρ 2 B E
3,2 ×10 5 − 0,2 ×10 5 5,12 − 3,4 2

Y = + + 9,81(0,46)
pom 1000 2
Y = 311,74 J / kg
pom
Bir pelton türbinin düşüsü 712m’dir. Bu yükseklik enerjisinin tamamı kinetik enerjiye
dönüştürülürse su hüzmesinin hızı ne olur?
V2
δm = δmgz ⇒ V 2 = 2 gz
2
V 2 = 2 × 712 × 9,81 = 13969,44
V = 118,19m / s
1.11. Viskozite Akışkan kayma gerilmesi taşımaz, fakat belirli bir kayma gerilmesinin etkisi
(Yapışkanlık) altında akışkanların akıcılığı farklıdır. Bu farklılık akışkanın kayma gerilmesine karşı
gösterdiği direncin farklı olmasından ileri gelir. Bu kavramı açıklayabilmek için
Newtonun aralarındaki uzaklık çok küçük olan 2 paralel levha ile yaptığı deneyi
tekrarlayalım. Üstteki levhayı sabit bir F kuvveti ile çekelim levhanın kesit alanı S ise
τ=F/s üst levhanın kendisine bitişik olan akışkan parçacılarına uyguladığı kayma
gerilmesini verir. İlk harekete geçildiğinde levha bir yandan sabit F kuvvetinin diğer
yandan akışkanın sürtünme kuvvetinin etkisinde ivmeli bir hareket yapar ve giderek
hızlanır. Fakat hızlandıkça sürtünme kuvveti artar. Sürtünme kuvveti “F” kuvvetine
eşit olduğu zaman net kuvvet, dolayısıyla ivme sıfır olur. İncelememizde plağın
hızının limit hıza eriştiği v=U, yani ivmenin sıfır olduğu bu hali ele alıyoruz. “Akışkan
katı çeperler üzerinde kayamaz” kuralı gereğince üst levhaya bitişik olan akışkan
parçacıkları sabit U hızı kazanırken alt levhaya bitişik olan parçacıklar alt levha sabit
olduğu için hareketsiz kalacaklardır. Levhalar arasındaki e açıklığı çok küçük olduğu
zaman aradaki hız dağılımının doğrusal olduğu gözlenir.
Levhalar arasındaki akışkan ortamının kalınlığı sonsuz küçük katmalara
ayrıldığında, katmanların birbiri üzerinde kayarak ilerlediği bir görünümle karşılaşılır.
İşte bu görünümünden dolayı bu akışa katmanlı (laminer) akış adı verilir. Her akışkan
parçacığı ait olduğu katman üzerinde ilerler katmanlar arasında parçacık alışverişi
mevcut değildir. Fakat katmanlar arasında bir bağ vardır. Aksi halde üstteki levhanın
hareketinin etkisinde daha aşağıdaki katmanların harekete geçmesi söz konusu
olamazdı. Bitişik iki katman arasındaki bağ nedeniyle bu katmanlardan biri hareket
etmek isteyince bu katman diğerini sürüklemek isteyecek ve alttaki katmanda üsttekini
durdurmak isteyecektir. Sıvılarda bu bağı esas olarak moleküller arasındaki iç çekim
kuvvetleri oluşturur. Katmanlar arasındaki bu bağa sürtünme; birbirine uyguladıkları
kuvvetin birim alana gelen miktarına da τ kayma gerilmesi adı verilir.
Yapılan deneyler plağı sabit bir U hızı ile hareket ettirmek için gerekli F
kuvvetinin, plağın U hızı ve S alanı ile doğru, e açıklığı ile ters orantılı olduğunu
göstermiştir.
15
u.s F u
F≈ =τ τ≈
e A e
Şekil 1.3. Bir akışkanın gerilme

deformasyonu a) bir akışkan
parçacığının δθ/δt oranında gerilme
dağılımı; b) Katı bir cidar üzerinde
newtonian akışkanın gerilme
dağılımı
Bu sonuca göre, üst levhaya sabit bir U hızı kazandırmak için gerekli kayma
gerilmesi U ile doğru e ile ters oranlıdır. Kayma gerilmesi aynı zamanda katmanlar
arasındaki bağın büyüklüğüne, dolayısıyla akışkanın cinsine bağlıdır. Aynı e mesafesi
ve aynı U hızı için farklı sıvılara farklı kuvvetler uygulaması gerekir. Çünkü
moleküler yapıya bağlı olarak her sıvının kayma gerilmesine karşı gösterdiği direnç
farklıdır. İşte bu direnci temsil eden, akışkanın cinsine bağlı ve yukarıdaki orantıyı
eşitlik haline koyacak katsayıya, mutlak vizkosite veya dinamik viskozite denir µ ile
gösterilir.
u
τ =µ
e
Kayma gerilmesi için daha genel bir ifade yazabilmek için şekildeki parabolik
hız dağılımını dikkate alalım. u=u(y), Çeperden az ötede alınan dy kalınlığındaki
katmanın üst kenarı u+du; alt kenarı u hızıyla hareket etmektedir. Bu ise üstteki
katman du hızıyla hareket ediyor alttaki ise duruyor demektir. Bu durumda U→du;
e→dy olduğu için
du
τ =µ
dy
genelleştirilmiş bağıntısı elde edilir.
Bu eşitlik u=f(y) olan katmanlı bir akışın herhangi bir noktasındaki kayma
gerilmesini verir. Akışın herhangi bir noktasında kayma gerilmesinin var olabilmesi
için du/dy türevinin mevcut olması gerekir. Daha öncede görüldüğü gibi bu türev şekil
değiştirmenin bir ölçüsüdür. Bu türev ne kadar büyük olursa birbirine yakın iki nokta
arasındaki hızlar o kadar farklı ve şekil değiştirme o denli şiddetli olur. Eğer hız
değişimi lineerse (doğrusal ise)
du U U
= olacağından τ =µ ve τ = sbt olur.
dy e e
16
∂u
µ (mutlak viskozite) olup, türevi sonsuza gidemez.
∂y
Sıvıların viskozitesi sıcaklığa bağlı olarak değişir. Isıtıldıkça azalır, çünkü
katmanlar arasındaki bağ kaybolur.
∂u y  Ns 
τ =µ
∂y
µ ~τ
u  2  = [Pa.sn ]
 m 
Sonuçlar:
- Levhalar arasındaki e açıklığı ile kayma gerilmesi arasında ters orantı olması
τ = µ du / dy eşitliğinden görüleceği gibi du / dy türevi hiçbir zaman ∞’ a gidemez
şeklinde açıklanabilir. Çünkü bu durumda kayma gerilmesi ∞ olur. Bu ise fiziksel
olarak imkansızdır. Dolayısıyla hız ancak sürekli bir değişim gösterebilir.
- Yukarıda belirtildiği gibi katmanlar arasındaki sürtünmeye esas olarak moleküller
arasındaki iç çekim kuvveti oluşturur. Dolayısıyla sıcaklık artınca sıvıların viskozitesi
azalır. Bu nedenle sıvıların viskozitesi sıcaklığın fonksiyonudur. Viskozitenin
değerinin ait olduğu sıcaklıkla birlikte verilmesi gerekir.
Şekil 1.4. Sabit ve hareketli iki

paralel plaka arasında viskoz akış
hareketi
Akışkanların akıcılığını belirlemek için kullanılan Newton’un viskozite

yasasının sonucu olarak kayma gerilmesi akış yönüne dik olmak kaydı ile hızdaki
değişimin oranı ile orantılıdır. Matematiksel olarak akışkanın gösterdiği direnç ise µ
(viskozite) olarak adlandırılır.
İki plaka arasında bulunan sıvıda inceleme yapacak olursak, F kuvvetiyle
çekilen üstteki plaka sıvı tarafından bir dirence maruz kalacaktır. Dolayısıyla bir
sürtünme kuvveti meydana gelecektir ve akışkan katı cismin çeperinin hareketini
izleyecektir. Burada e çok küçük ise hız dağılımı doğrusal olup düzlemler arası akış
alışverişi olmaz. Bu durumda iç sürtünmesi olmayan akışkana mükemmel akışkan
denir. Mükemmel akışkanın akış şekline laminer akış denir.
Kinematik viskozite: Herhangi bir akışkanın mutlak viskozitesinin o akışkanın

yoğunluğuna bölümüdür.
17
µ m 2 
ν=  s 
ρ 
Şekil 1.5. Değişik viskoz

malzemelerin reolojik özellikleri;
a) gerilme ve deformasyon ilişkisi;
b)uygulanan gerilmenin zamanla
değişimi
A nolu silindirin kütlesi 2,5 kg olup boru içerisinden şekilde görüldüğü gibi aşağıya
doğru kaymaktadır. Silindir çok iyi bir şekilde merkezlenmiş olarak hareket ettiği
kabul edilmektedir. Yağın viskozitesi 7×10-3 Ns/m²’dir. Silindirin hızı nedir. Bu
esnadaki havanın basıncını ihmal ediniz ?
Yağ
tabakası 0.1 mm
L = 150 mm
A
A
D = 73.8 mm
V τ
74 mm
∂V V −0
= = 10000V 1 / sn
∂n 0,0001
Silindir üzerindeki kayma gerilmesi;
∂V
τ =µ = (7 × 10 − 3 )(10000V ) = 70V Pa
∂n
18
Eğer silindirin ağırlığını, viskoz kuvvetlerle dengeleyecek olursak,
W = τ .(π .D ).L ⇒ 2,5 × 9,81 = 70Vπ (0,0738)(0,150)

V = 10,07 m / s
Şekildeki sistemde eğik düzlem e

üzerindeki cismin hızı 0,25 m/s olup,
yüzey alanı 0,85m²’ dir. Eğik düzlemin
300 eğimli olduğunu düşünürsek,
üzerindeki kütlenin ağırlığını V
bulunuz?(e=0,4mm µ=0,024 Pa.s)
α
Fsür
V
mg
mgSinα − F sür = ma = 0
∂u V V
F = τs = mgSinα τ =µ
=µ F = µ s = mgSinα
sür ∂y e sür e
µVs 0,024× 0,25 × 0,85
G = mg = = = 25,5N
eSinα 0,4 ×10− 3 × Sin30
µ=0,082 kg/ms [Pas]

L=86mm
D1=60mm
D2=60,12mm
n=60d/d
D2 D1
L
Fsür = ?
∂u u
τ =µ =µ
∂r r
19
F = τs
sür sürtünen
yüzey
F = τπD L
sür 1
ωR 2πn 2π 60
F =µ 1 πDL u = ωR ⇒ ω = = = 2π
sür R −R 1 60 60
2 1
0,082 × 2π × 30 × 10 − 3
F = π 60 × 10 − 3 × 86 ×10 − 3
sür − 3
(30,06 − 30) × 10
F = 4,167 N
sür
Şekildeki düşey mil e=0,1mm’lik bir yağ filmi üzerinde dönmektedir. Yağın
viskozitesi µ=0,02Pa.sn milin ucundaki flanşın yarıçapı R=12cm’dir. Mil dakikada
1500 devirle döndüğü zaman;
a. r=0 r=3cm r=6cm’lik noktalardaki kayma
ω gerilmesini bulunuz?
b. sürtünme momentini ve sürtünme gücünü
Yağ bulunuz?
∂u u ωr
τ =µ =µ =µ
∂y e e
ωr
τ =µ ⇒ dF = τ .2πrdr Kuvvet
(r ) e (r )
2π × n 2π × 1500
ω= = = 50π
60 60
ωr 50π × 0
τ (0) = µ ⇒ τ (0) = µ = 0 Pa
e 0.1 × 10 −3
ωr 50π × 3 × 10 − 2
τ ( 3) = µ ⇒ τ (0) = µ = 942,4 Pa
e 0.1 × 10 −3
ωr 50π × 6 × 10 − 2
τ (6) = µ ⇒ τ (0) = µ = 1884,9 Pa
e 0.1 × 10 −3
20
dM = rdF = τ .2πr 2 dr Moment

(r )
Güç ise;
P = Mω
2πωµ R 2
dF = τ .2πrdr ⇒ F = ∫ r dr
(r ) e 0
2πωµ 3 2πn 2π 1500
F= R ⇒ω = = = 50π (1 / sn)
3e 60 60
2πωµ R 3
dM = rdF ⇒ M = ∫ r dr
e 0
2πωµ 4 2π 0,02 × 50π × (0,12) 4

M = R = = 10,23Pa
4e 4 × 0,0001
sürtünme gücü;
P = M × ω ⇒ P = 10,23 × 50π = 1607 W
Düşey olarak çalışan 100 mm çaplı bir

şaft 0.25 mm kalınlığındaki bir yağ filmi ω
ile yağlanmaktadır. Şaft 1000 dev/dak ile
dönmekte ve yağın viskozitesi 0.13 Pa.s Yağ
D = 100 mm
olduğuna göre akışkanın sürtünmesinden 0.25 mm
dolayı meydana gelen güç kaybını
bulunuz?
2 ⋅π ⋅ µ ⋅ω 3
dM = dF ⋅ r = ⋅ r ⋅ dr
e
2 ⋅π ⋅ r 3
δ P = δM ⋅ ω = µ ⋅ ω 2 ⋅ ⋅ dr
R e
2 ⋅π ⋅ µ ⋅ω 2 3 2 π ⋅R
R 4
r P=
e ∫0 r ⋅ dr = µ ⋅ ω ⋅
2⋅e
2 ⋅ π ⋅ n 2 ⋅ π ⋅ 1000
δr
ω= = ⇒ ω = 104.72 rad/s
60 60
21
π ⋅ R4 π ⋅ (0.05)4
P = µ ⋅ω 2 ⋅ = 0.13 ⋅ (104.72) ⋅
2
⇒ P = 55.98 W
2⋅e 2 ⋅ 0.00025
15 cm çapında, 5 cm uzunluğunda bir piston, çapı

15.12 cm olan bir silindir içinde hareket etmektedir.
Piston ile çeper arası viskozite katsayısı 0.075 Pa s
D
olan bir yağ ile yağlanmaktadır. Pistona 1.4 m/s’lik
bir hız sağlanabilmesi için eksenel olarak
uygulanması gerekli kuvveti bulunuz?
A = π ⋅ D ⋅ L = π ⋅ 0.15 ⋅ 0.05 ⇒ A = 0.0235 m 2
∆y =
(15.12 − 15) ⋅ 10 −2 ⇒ ∆y = 6 ⋅ 10 −4 m
2
∂u 1.4
F =µ⋅ ⋅ A = 0.075 ⋅ ⋅ 0.0235 ⇒ F = 4.1125 N
∂y 6 ⋅ 10 −4
Büyük bir levha, sabit durağan

iki plaka arasında şekilde Sabit plaka
görüldüğü gibi 4 m/s hızla 6 mm µ1 = 0.02 N s/m

2
hareket etmektedir. Newtonian 4 m/s

olarak kabul edilen ve 3 mm µ2 = 0.01 N s/m2 τ
viskoziteleri farklı olan Sabit plaka
akışkanlar levhalar arasında
gerilme oluşturmaktadır. Arada oluşan hız dağılımını lineer kabul etmek
suretiyle oluşan gerilmenin büyüklüğünü hesaplayarak, yönünü belirtiniz?
Newton’un viskozite yasasından;
∂u u
τ =µ⋅ ∴τ ≈ µ ⋅ yazılabilir.
∂y y
u 4
τ 1 = µ1 ⋅ = 0.02 ⋅ −3
⇒ τ 1 = 13.33 N / m 2
e1 6 ⋅ 10
u 4
τ 2 = µ2 ⋅ = 0.01 ⋅ −3
⇒ τ 2 = 13.33 N / m 2 ;
e2 3 ⋅ 10
τ 1 = τ 2 dir.
22
Sabit bir levhadan 0.5 mm uzaklıkta F

kare şeklindeki, kenar uzunluğu 50 dV
0.5 mm dy
cm olan hareketli bir levhayı 0.25 m/s yağ
hızla hareket ettirebilmek için 0.5
N’luk bir kuvvet gerektiğine göre
yağlama yağının viskozitesini bulunuz?
F dV V
τ= =µ⋅ =µ⋅
A dy h
F ⋅ h 0.5 ⋅ 0.5 ⋅ 10 −3
µ= = ⇒ µ = 0.004 kg / m ⋅ s
A ⋅V 0.25 ⋅ 0.25
25.4 mm çapında ve 30 cm uzunluğundaki bir mil 25.65 mm çaplı ve aynı

boydaki yatak içerisinde eş merkezli olarak yerleştirilmiştir. Mil ile yatak
arasındaki boşluk viskozitesi 0.026 Pa s olan yağ ile doldurulmuştur. Bu mili
8000 dev/dak ile döndürebilmek için gerekli gücü bulunuz?
25,4 ⋅ 10 −3
r= ⇒ r = 1,27 ⋅ 10 − 2 m
2
π ⋅n π ⋅ 8000
ω= = ⇒ ω = 837.75 rad / s
30 30
2.565 ⋅ 10 −2 − 2.54 ⋅ 10 −2
y= ⇒ y = 1.25 ⋅ 10 −4 m
2
V = r ⋅ω
V r ⋅ω
F =µ⋅ ⋅ 2 ⋅π ⋅ r ⋅ L = µ ⋅ ⋅ 2 ⋅π ⋅ r ⋅ L
y y
1.285 ⋅ 10 −2 ⋅ 837.75
F = 2.6 ⋅ 10 − 2 ⋅ −4
⋅ 2 ⋅ π ⋅ 1,27 ⋅ 10 − 2 ⋅ 0,3 ⇒ F = 52,97 N
1.25 ⋅ 10
M = F ⋅ r = 52,97 ⋅ 1,27 ⋅ 10 −2 ⇒ M = 0.672 N ⋅ m
P = M .ω ⇒ P = 0,672.837,75 = 563 Watt
23
Şekildeki düzenekte D çaplı silindir e

d
kalınlığındaki yağ tabakası üzerinde hareket
etmektedir. Oluşacak olan momentin kapalı
ifadesini çıkarınız?
e D
dr
∂u u
τ =µ⋅ ≈τ = µ ⋅
∂y e
u = r ⋅ω
dA = 2 ⋅ π ⋅ r ⋅ dr
ω ⋅r
dF = τ ⋅ dA ⇒ dF = µ ⋅ ⋅ 2 ⋅ π ⋅ r ⋅ dr
e
ω ⋅r3
dM = dF ⋅ r ⇒ dM = µ ⋅ ⋅ 2 ⋅ π ⋅ dr
e
r → R ’ye integre edersek;
π ⋅ω
M =µ⋅
2⋅e
[
⋅ R4 − r 4 ]
24
Şekildeki piston yağ dolu silindirin içine

bırakılınca kendi ağırlığı ile aşağı doğru e
inmeye bırakılmakta ve kısa bir süre sonra
limit hıza eriştikten sonra pistonun 4 sn’de 30
cm ilerlediği görülmüştür. Pistonun bağıl
yoğunluğu 1.6, piston çapı 5 cm, piston ile h
silindir arasındaki açıklık 0.1 mm olduğuna
göre taban etkisini ihmal ederek yağın D
viskozitesini bulunuz. ( ρ = 541,8 kg m 3 )
Yağ
X 0,30
V = = = 0,75 m s
t 4
πD 2
F = mg = hρ g ,
ağır 4 p
πD 2
F = hρ g ,
kal 4 y
F = τπDh
sür
πD 2 πD 2
hρ g = hρ g + τπDh
4 p 4 y
D
τ = g ( ρ − ρ )' den
4 p y
De
µ= g ( ρ − ρ ) = 0.0173 Pas
4V p y
Yüzey gerilmesi bir akışkan ortamının bir başka akışkan ortamı ile temasında
1.12. Yüzey gözlemlenen olaydır. Temelinde aynı akışkanı meydana getiren moleküller arasındaki
gerilmesi ve kılcal çekim kuvvetleri (kohezyon) ile iki değişik fakat ortak sınırları olan akışkanları
olaylar meydana getiren moleküller arasındaki çekim kuvvetlerinin (adhezyon) farklı
büyüklükte olmaları yatar. Örnek olarak su ve hava geniş bir kap içinde statik
konumda bulunduğu durumda, su molekülleri sadece kendilerinden aşağı veya aynı
konumdaki su moleküllerinin çekim kuvveti altındadır. Dolayısıyla üzerlerine aşağı
doğrultuda net bir toplam kuvvet etki etmektedir. Diğer yandan sıvının üzerinde
bulunan hava tabakasını meydana getiren oksijen ve azot moleküllerinin de su
molekülleri üzerine bir çekim kuvveti uyguladıkları bir gerçektir. Fakat bu kuvvetlerin
büyüklüğü aynı konumda olabilecek su moleküllerinin uygulayacağı çekim
kuvvetlerinin büyüklüğünden azdır ve dolayısıyla dengeyi sağlayamazlar. Bu dengeyi
ancak sınırdaki su moleküllerinin aşağıya çekilmesi ve moleküllerin birbirlerine
25
yaklaşması ile ortaya çıkacak itme kuvveti sağlayabilir. Kabın sınırından uzak olan
noktalar için geçerli olan bu denge mekanizması kabın sınırına yaklaştıkça
doğruluğunu yitirir. Burada su ve havadan başka bir üçüncü ortam, örneğin cam işin
içine girer. Böylece, sınırın hangi denge şeklini alacağını bulabilmek için su-hava, su-
cam, cam-hava ortamları arasındaki çekim kuvvetleri dengesini incelemek gerekir.
Su-hava sınırının kabın duvarı yakınında havaya doğru büküldüğü gözlenebilir. Bu
sınıra dik olan doğrultuya doğru yapılan açı θ, temas açısı veya ıslanma açısı olarak
adlandırılır. Bu açı iki ortamın fiziksel özelliğidir ve sıcaklığa bağlı olarak değişim
gösterir. Su ve hava yerine civa ve hava kullanılsaydı sınırın civaya doğru büküldüğü
gözlenecekti. Bu durum civa molekülleri arasındaki çekim kuvvetinin, civa ve camı
meydana getiren moleküllerin uyguladığı çekim kuvvetinden daha büyük olduğunu
gösterir. Ayrıca yüzeyin bükülmesi sadece sınırlarda gözlenmektedir. (Şekil 1.6)
Şekil 1.6.Capiler boruda adhezyon

ve kohezyon etkileri
Suyun yükselme ve civanın alçalma miktarlarını ölçüp, hidrostatik

denklemlerini yazarak tüp içinde su-hava ve civa-hava sınırlarının üzerine etkiyen
basınç kuvvetlerini kolayca bulabiliriz. Sınır üzerinde bu basınç farkının dengeyi
bozmaması ancak eşit büyüklükte ve ters yönde bir kuvvetin sınıra uygulanması ile
mümkündür. Bu kuvvete yüzey gerilmesi kuvveti denir.Uzunlukla orantılı ve sınır
teğet vektörü yönünde uygulanan bir kuvvettir.
Şekil 1.7.Yüzey geriliminden dolayı

eğri yüzeylerde oluşan basınç
değişimi
Arakesit yüzeyi bir eğri ise, mekanik denge şartı arakesit yüzeyi boyunca bir
basınç farkının varlığını gösterir ve basınç konkav tarafta daha büyük olur.Şekil 1.7’da
bir sıvı, silindirin iç kısmındaki basınç artışı iki yüzey gerilimi tarafından
dengelenmektedir. Buna göre su-hava ve civa-hava için 200C’de ölçülmüş olan yüzey
gerilme kuvveti Y olmak üzere;
Y=0.073 N/m hava-su
Y=0.48 N/m hava-civa
Silindir içerisindeki basınç dağılımı;
2 RL∆p = 2YL
26
veya
Y
∆p =
R
yazılabilir.
Bu hesaplamalarda sıvının ağırlığı gözönüne alınmamıştır. Şekil 1.7b’de ise
küresel bir damlanın iç kısmındaki basınç artışı dairesel bir yüzey gerilim kuvveti ile
dengelenmektedir. Buna göre;
πR 2 ∆p = 2πRY
veya;
2Y
∆p =
R
olur. Bu sonuç bir sabun köpüğü içindeki basınç artışı öngörülerek kullanılabilir,
dolayısıyla hava ile arakesit yüzeyine sahiptir. Aynı R çapında bir iç ve bir dış yüzey
için;
4Y
∆p köpük ≈ 2∆p damla =
R
yazılabilir. Şekil 1.6c’de ise eğrilik yarıçapları R1 ve R2 olan yüzeylerin arakesit

konumları görülmektedir. Yüzey normali doğrultusundaki dengeleyici kuvvet
dengesinden konkav taraftaki basınç artışı;
 1 1 
∆p = Y  + 
 R1 R2 
olur.
İkinci önemli yüzey etkisi bir sıvı, katı yüzey ile arakesit oluşturduğunda temas
açısı (θ) ortaya çıkar. (Şekil 1.8) Bu takdirde kuvvet dengesi hem Y, hemde θ'yı içerir.
Eğer temas açısı 90o’den küçük ise sıvı katı cidarı ıslatır. θ>90o ise, sıvı ıslatılmayan
sıvı olarak isimlendirilir.
Şekil 1.8. Sıvı-Katı ve gaz

yüzeylerde temas açısının etkisi
Mesela su sabunu ıslatır, fakat mumu ıslatamaz. Su temiz bir cam yüzeyini θ = 0o
açısıyla güzelce ıslatır. Yüzey gerilimi Y gibi, temas açısı θ'da katı-sıvı ara yüzeyinin
gerçek fiziko-kimyasal şartlarına göre duyarlıdır. Temiz bir civa-hava-cam ara yüzeyi
için, temas açısı θ =130o’dir. Özel olarak su-gümüş temas yüzeyinde θ =90o
olmaktadır.
27
1.13. Buharlaşma Herhangi bir sıcaklık veya basınçta buharlaşmanın olduğu bilinen bir
gerçektir. Bir akışkan ısıtıldığı zaman Ek (kinetik enerji) artış gösterecek ve
moleküllerin havaya karışımı kolaylaşacaktır. Ayrıca havanın basıncını azaltacak
olursak aynı şekilde moleküler hareket hızlanacaktır. Moleküler iç enerjileri ve
havanın basıncı yüzünden buharlaşamamaya etken eden bu iki paramatre olmadığı
takdirde buharlaşma hareketlilik gösterir.
Dolayısıyla her akışkanın belirli basınç ve sıcaklık altında buharlaşma basınçları

mevcuttur. Örneğin;
Uygulamalar
Şekildeki özgül kütlesi 7850 kg/m3 olan 3 cm
3.02 cm
çapında ve 40 cm uzunluğundaki çelik şaft
3.02 cm çaplı düşey konumdaki dairesel
3 cm
kesitli bir yatak içerisinde kendi ağırlığı ile 40 cm
hareket etmektedir. Şaft ile yatak arasındaki

sıvının viskozitesi 1.5 Pa s olduğuna göre
şaftın hareket hızını bulunuz? V
10 cm çapında, 7 cm uzunluğunda bir piston, çapı

10.04 cm olan bir silindir içinde hareket etmektedir.
Piston ile çeper arası viskozite katsayısı 0.066 Pa s
olan bir yağ ile yağlanmaktadır. Pistona 0.8 m/s’lik D
bir hız sağlanabilmesi için eksenel olarak

uygulanması gerekli kuvveti bulunuz?
28
1 kN ağırlığında ve her kenarı 200

0.005 mm
mm boyutlarında olan kübik kütle 1 kN
eğik düzlemde bulunan 0.005 mm
kalınlığındaki yağ tabakası Yağ
tabakası
üzerinde aşağıya doğru
kaymaktadır. Yağ tabakasının 200
lineer hız profili kabulüyle
erişeceği hızı bulunuz?
( Yağın viskozitesi, 0.07 Pa s )
Dm = 75 mm çapında bir mil Dy = 75.150 mm çapında ve L = 200 mm

genişliğinde bir yatak içerisinde eksenel
doğrultuda F = 9 N’luk bir kuvvetle ancak V
= 0.12 m/s’lik bir hızla hareket ettirilebiliyor?
a) Bu durumda mil ile yatak arasındaki F
Dm Dy
yağlama yağının viskozitesini hesaplayınız.
b) Aynı mili teğetsel doğrultuda aynı e
çevresel hızla döndürebilmek için döndürme
momenti ne olmalıdır.
L
Şekildeki gibi eş eksenli olarak iç içe yerleştirilmiş, taban ve yanal yüzeyleri

eşit ölçülerdeki iki silindir arasındaki ri ndir sabit
tutulmaktadır. Bu esnada oluşacak momenti hesaplayınız? e
( e = 0.05 mm; r = 10 cm; h = 12 cm )
29
BASINÇ ÖLÇÜMLERİ
BÖLÜM 2
Basınç Ölçümleri
2.1
Genel Bakış Birçok akış problemleri hareketi içermemektedir. Bunlar durgun bir akışkandaki
basınç dağılımı ve batan veya yüzen cisimler üzerinde oluşan basınç dağılımı ile
ilişkili konuları içerir. Akışkan hızının sıfır olması, hidrostatik şartları vurgular.
Basınç değişimleri sadece akışkanın ağırlığından dolayıdır. Belirli bir akışkan
yerçekimi kuvvetinin etkisinde ise basınç dağılımı integrasyonla kolayca
hesaplanabilir. Eğer akışkan katı bir cisim içerisinde hareket ediyorsa, (örneğin tank
içerisindeki akışkanın uzun süredir dönel hareket yapması gibi), basınç yine kolayca
hesaplanabilir.
2.2. Basınç ve Şekil 2.1’deki gibi ∆x, ∆z, ve ∆s boyutlarında b genişliğinde olan üçgen eleman,
Basınç Dağılımı durgun bir akışkanı tanımladığını düşünelim.
Şekil 2.1. Durgun konumda bir nokta

etrafında basınç
Kayma gerilmesi içermeyen bu elemanda yüzeylerdeki basınçlar Px, Pz ve Pn olsun. X

ve Y yönünde etkiyen kuvvetlerin toplamı sıfır olmalıdır, Böylece;
∑F x = 0 = Px ⋅ b ⋅ ∆z − Pn ⋅ b ⋅ ∆s ⋅ Sinθ
1
∑F z = 0 = Pz ⋅ b ⋅ ∆x − Pn ⋅ b ⋅ ∆s ⋅ Cosθ −
2
⋅ γ ⋅ b ⋅ ∆x ⋅ ∆z
30
üçgen geometrinin özelliğinden yararlanarak;
∆s ⋅ Sinθ = ∆z ; ∆s ⋅ Cosθ = ∆x
yazılabilir. Taraf tarafa toplanırsa;

1
Px = Pn ; Pz = Pn + ⋅ γ ⋅ ∆z
2
∆z limit → 0 Px = Pz = Pn = P
elde edilmiş olur. Burada θ rastgele bir açı alındığı için, limit olarak elemanın
boyutlarını sıfıra yaklaştırdığımızda “bir nokta etrafında basınçlar
doğrultunun fonksiyonu olmayıp, her doğrultuda birbirine eşittir.” sonucuna
varılır.
Eğer sıvı hareket ettirilirse tabakalar arasında bağıl bir hareket
oluşacağından kayma gerilmeleri meydana gelir ve genel olarak normal
gerilme (yani basınç) bir noktada her doğrultuda eşit olmaz. Bu koşulda bir
noktadaki ortalama basınç;
P = - (σ xx + σ yy + σ zz )
1
3
olarak tanımlanır. Buradaki (-) işareti sıkıştırmayı tanımlar. ”İdeal

akışkanlarda viskozite sıfır olduğundan, akışkan hareket halinde olsa bile,
kayma gerilmesi meydana gelmeyeceğinden dolayı bir nokta etrafında basınç
her doğrultuda aynıdır.”
2.3. Bir akışkan Durgun bir sıvı içerisinde bir nokta etrafında basıncın her doğrultuda aynı olduğu
elemanı üzerindeki bilindiğine göre, noktanın konumu değiştirildiği takdirde, yani noktadan noktaya
basınç kuvveti basıncın değişiminin nasıl olabileceğini araştırmak için Şekil 2.2’de verilen bir
dx,dy,dz hacim elemanı üzerinde inceleme yapalım.
Şekil 2.2. Durgun konumda bir nokta

etrafında basınç
31
bu hacim elemanı üzerine etkiyen x yönündeki net kuvvet;
 ∂P  ∂P
dFx = P dy dz- P + dx  dy dz = − ⋅ dx dy dz
 ∂x  ∂x
benzer şekilde y ve z yönlerinde oluşan basınç değişiminden dolayı;
∂P ∂P
dFy için − dydxdz , dFz için - dzdydx
∂y ∂z
yazılabilir. Basınçtan dolayı akışkan elemanına uygulanan toplam net kuvvet
için;
 ∂P ∂P ∂P 
dFb =  − i ⋅ − j⋅ − k ⋅  ⋅ dxdydz
 ∂x ∂y ∂z 
yazılabilir. Burada parantez içerisindeki ifadenin basınç dağılımını ifade

ettiğini bildiğimize göre, birim hacım elemanına uygulanan net basınç kuvveti
için ise;
f b = −∇P
yazılabilir. Unutulmamalıdır ki, burada elde edilmiş olan ifade basınç değil net bir
kuvvetin sebep olduğu basınç gradyanıdır. Dolayısıyla yerçekimi ve akışkana etki
eden diğer kuvvetlerle dengelenmelidir.
2.4. Bir Akışkan Basınç gradyanı elemanın yüzeylerine etki eden bir yüzey kuvvetidir. Dolayısıyla
elemanının dengesi elektromanyetik veya yerçekimi gibi, nedenlerle oluşan kuvvetlerinde dikkate
alınması gerekir. Yerçekimi kuvveti için benzer şekilde;
dFg = ρ ⋅ g ⋅ dx dy dz ; fg = ρ ⋅ g
yazılabilir.
Sıkıştırılamaz akışkan için, sabit viskozite kabulüyle net viskoz kuvvet ise
 ∂ 2V ∂ 2V ∂ 2V 
f vis = µ 2 + 2 + 2  = µ ⋅ ∇ 2 ⋅ V
 ∂x ∂y ∂z 
olmaktadır. Basınç, yerçekimi ve viskoz kuvvetlerin toplamı ivme’ye eşit

olmalıdır.
ρ ⋅ a = Σf = f press + f grav + f vis = −∇P + ρ ⋅ g + µ ⋅ ∇ 2 ⋅ V
yukarıdaki denklemi yeniden düzenleyecek olursak;
∇P = ρ( g − a ) + µ ⋅ ∇ 2 ⋅ V = B( x, y, z,t )
32
yazılabilir. Burada “B” ivme, yerçekimi ve viskoz kuvvetler gibi ifadelerin

toplamıdır.
∂P ∂P ∂P
= B x ( x, y, z,t ) , = B y ( x, y, z,t ) , = B z ( x, y, z,t )
∂x ∂y ∂z
Özel Haller;
1. İvme ve viskoz terim sıfıra eşitse, basınç sadece yerçekimi ve yoğunluğa

bağlıdır. Bu ise hidrostatik şartlar olarak anılır.
2. Sadece viskoz terim sıfıra eşitse;
P = ρ( g - a ) RIJID BODY ve ROTASYON
3. Viskoz terim sıfırsa ve ifadenin integrali Bernoulli denklemi olarak anılır
∇xV = 0 IRROTATIONAL HAREKET
4. Tüm terimlerin var olması hali;
∇P = ρ( g − a ) + µ ⋅ ∇ 2 ⋅ V = B( x, y, z,t ) VISKOZ HAREKET
2.5. Mutlak ve
Bir akışkanın basıncı ile ilişkili bir işlem yaptığımızda, her zaman bir referans
Etkin Basıncı
noktasına göre ölçme yaparız. Normalde bu referans basıncı atmosfer basıncıdır ve
ölçtüğümüz basınç ise etkin basınc (ölçüm) basıncı olarak adlandırılır. Eğer bir
noktadaki basınç mutlak skalaya göre (mutlak sıfırdan başlayarak) belirtilmiş ise buna
mutlak basınç denir. Mutlak sıfır noktası tam vakum durumudur.
Sistem basıncı ise; manometreler yardımıyla ölçülen basınç değeridir. Bir
noktadaki basıncın manometrik değerine, lokal atmosfer basıncı ilave edilirse mutlak
basınç bulunmuş olur. Yani, bu iki basınç ile ilişkili basit bir denklem;
Pmut = Psis + Patm
Şekil 2.3. Mutlak, Etkin ve Atmosfer

basınç
33
burada; Pmut= Mutlak basınç

Psis = Etkin basınç
Patm = Atmosfer basıncı
Şekil 2.3 bu denklemi grafiksel olarak yorumlamaya yardımcı olacaktır. Buradan

çıkaracağımız sonuçlar ise;
- En iyi vakum, mümkün olabilen en düşük basınçtır. Bundan dolayı mutlak basınç
daima pozitiftir.
- Atmosfer basıncı üzerindeki sistem basıncı pozitiftir.
- Atmosfer basıncı altındaki sistem basınci negatiftir ve bazen vakum olarak da
adlandırılır.
- Yeryüzüne yakın atmosferik basıncın normal değeri yaklaşık olarak 95 kPa (mutlak)
ile 105 kPa (mutlak) arasındadır. Denız seviyesınde, standart atmosfer basıncı 101.3
kPa (mutlak)’dır.
2.6. Hidrostatik
Basınç Dağılımı Eğer bir akışkan durgun konumda veya sabit bir hıza sahip ise, a=0 ve ∇ 2V = 0 olur.
Dolayısıyla yukarıda verilen denklemimiz;
∇p = ρg
haline dönüşür. Bu durgun konumda tüm akışkanlar için geçerli olan hidrostatik dağılım
olarak anılır. Kartezyen koordinat takımına göre basınç dağılımı ifadesini yerine yazacak
olursak;
∂p ∂p ∂p
=0 =0 = − ρg = −γ
∂x ∂y ∂z
yukarıdaki ifadeden görüldüğü üzere basınç x ve y’den bağımsızdır. Sadece z yönündeki

değişimin fonksiyonu olup;
∂p
= −γ
∂z
veya
2
p 2 − p1 = − ∫ γdz
1
olacaktır.
Sonuç olarak, hareketsiz bir sıvı içerisinde basınç aşağı doğru inildikçe artacak,
yukarı doğru çıkıldıkça azalacak ve yatay konumlarda ise sabit kalacaktır. Buna örnek
olarak Şekil 2.4’de verilen bir kap içerisinde çeşitli noktalardaki basınç dağılımları
gösterilebilir. Şekildeki kabın yüzeyinde atmosfer basıncı her noktada aynı olduğundan,
kap yüzeyinin bütün noktalarında basınç atmosfer basıncına eşittir. Aynı derinlikte
bulunan a,b,c ve d noktalarında yine basınçlar eşit ve belirtilen noktanın kabın yüzeyine
olan mesafesi ile orantılı olarak değişmektedir. Benzer şekilde kabın tabanında bulunan
A,B ve C noktalarında basınçlar birbirine eşit olup, D noktasında ise iki farklı yoğunluğa
sahip akışkan bulunması (su ve civa) nedeniyle farklıdır.
34
Şekil 2.4.Hidrostatik basınç

dağılımı
2.6.1 Civalı Barometre Yukarıda verilen hidrostatik formülün basitçe uygulandığı ve pratik uygulaması
olan cihaz barometredir ve atmosferik basıncı ölçer. Şekil 2.5’de görüldüğü gibi içerisi
civa ile doldurulmuş bir tüp yine civa içeren bir kaba batırılmaktadır. Civanın oda
sıcaklığında buharlaşma basıncı çok küçük olduğundan tüpün üst kısmı, yaklaşık olarak
vakum basıncına sahiptir. Atmosferik basınç kuvveti tüp içerisinde “h” yükseltisinde civa
kolonu oluşturacağından, kabın yüzeyindeki civanın basıncı sıfır olacaktır.
Şekil 2.5 .Mutlak atmosferik

basıncı ölçen barometre
Şekildeki notasyonlardan yararlanarak; z1=h için p1=0

z2=0 için p2 = pa
Basınç taraması yapıldığında;

p a − 0 = −γ M (0 − h)
veya,
Pa
h=
γM
Tablo 2.1’den de görüldüğü üzere deniz seviyesinde Pa=101.350 Pa ve γM=133.1 N/m3

olup barometrik yükseklik ise; h=101.350/133.1=0.761 m veya 761 mm’dir.
35
Tablo 2.1. Bazı akışkanlara ait özgül ağırlık değerleri
Şekilde verilen manometrenin A ve B noktaları arasındaki basınç farkını

hesaplayınız? Hava
( h1 = 15 cm, h2 = 25 cm, h3 = 35 cm,
h4 = 40 cm, h5 = 35 cm )
( ρ1 = 1000 kg/m3, ρ2 = 13600 kg/m3,
1 3
ρ3 = 930 kg/m3, ρhava = 1.2 kg/m3 ) h1 h3
h2
A ile B arasında basınç taraması A
2
h4 Hava
yapılırsa, h5
B
PA − ρ h ⋅ g ⋅ (h1 + h2 ) + ρ1 ⋅ g ⋅ h1 + ρ 2 ⋅ g ⋅ (h2 + h5 )
− ρ h ⋅ g ⋅ (h3 + h4 ) + ρ 3 ⋅ g ⋅ h3 + ρ h ⋅ g ⋅ h4 = PB
PA − PB = ρ h ⋅ g ⋅ (h1 + h2 + h3 ) − ρ1 ⋅ g ⋅ h1 − ρ 2 ⋅ g ⋅ (h2 + h5 ) − ρ 3 ⋅ g ⋅ h3
PA − PB = 1.2 ⋅ 9.81 ⋅ (0.15 + 0.25 + 0.35) − 9810 ⋅ 0.15

− 13600 ⋅ 9.81 ⋅ (0.25 + 0.35) − 930 ⋅ 9.81 ⋅ 0.35
PA − PB = 8.829 − 1471.5 − 80049.6 − 3193.15 ⇒ PA − PB = −84714.25 N/m 2
36
Patm = 101325 Pa
Şekildeki sistemde havanın basıncını
( Phava = ? ) bulunuz? Su
Su
Phava
PA = PB 0.7 m
1m
3.5 m
0.5 m
0.8 m
PB = Patm + 3.5 ⋅ 9.81 ⋅ 1000 0.1 m 0.5 m
A B
Civa
PB = 135660 Pa 1.5 m
Civa
PA = Phava + 0.1 ⋅ g ⋅ ρ civa − 0.8 ⋅ g ⋅ ρ civa − 0.7 ⋅ g ⋅ ρ su + 1 ⋅ g ⋅ ρ su + 1 ⋅ g ⋅ ρ civa

PA = Phava + 0.1 ⋅ 9.81 ⋅ 13600 − 0.8 ⋅ 9.81 ⋅ 13600
− 0.7 ⋅ 9.81 ⋅ 1000 + 1 ⋅ 9.81 ⋅ 1000 + 1⋅ 9.81 ⋅ 13600
PA = PB ⇒ Phava = 92692 Pa
M2 manometresinin gösterdiği değer M3

196200 Pa olduğuna göre M1 ve M3
manometrelerinin gösterdiği değerleri M2
bulunuz?
( ρciva = 13600 kg/m3; ρsu = 1000 kg/m3 ) M1
Su
1m
2m
A
1m B
C D
PA = 196200 + 1 ⋅ 13600 ⋅ 9.81 ⇒ PA = 329616 Pa 2m
PB = M 3 + 2 ⋅ 13600 ⋅ 9.81 ⇒ PB = M 3 + 266832 Pa Civa
PA = PB
329616 = M 3 + 266832 ⇒ M 3 = 62784 Pa
PC = M 1 + 1 ⋅ 1000 ⋅ 9.81 ⇒ PC = M 1 + 9810 Pa
PD = PA + 1 ⋅ 13600 ⋅ 9.81 = 329616 + 133416 ⇒ PD = 463032 Pa
PC = PD
M 1 + 9810 = 463032 ⇒ M 1 = 453222 Pa
37
İçinde basınçlı su bulunan silindir iki su

depo arasına şekilde görüldüğü gibi
a2
yerleştirilen U şeklindeki diferansiyel a1
bir manometrenin civa yüzeyleri
arasındaki h yükseklik farkını A x
hesaplayınız? h z
PA y
( PA = 3 bar; PB = 1.5 bar; z = 1.2 m ) C D B
( ρciva = 13600 kg/m3; ρsu = 1000
kg/m3 ) PB
civa
PC = PD (1)
PC = PA + γ su ⋅ (h + x + a 2 ) − γ su ⋅ a 2 ⇒ PC = PA + γ su ⋅ (h + x ) (2)
PD = PB + γ civa ⋅ h + γ su ( x + a1 ) − γ su ⋅ (a1 + x + y ) ⇒ PD = PB + γ civa ⋅ h − γ su ⋅ y

(3)
(2) ve (3) denklemleri (1) denkleminde yerine yazılırsa;
PA + γ su ⋅ (h + x ) = PB + γ civa ⋅ h − γ su ⋅ y
PA − PB + γ su ⋅ ( x + y )
PA − PB + γ su ⋅ ( x + y ) = (γ civa − γ su ) ⋅ h ⇒ h =
γ civa − γ su
3 ⋅ 10 5 − 1.5 ⋅ 10 5 + 9810 ⋅ 1.2

h= ⇒ h = 1.30877 m
9.81 ⋅ (13600 − 1000 )
Şekildeki U tüpünün üst kısmı bağıl yoğunluğu 0.98 x

olan yağ, kalan kısmı ise su ile doludur. A ve B noktaları
arasındaki basınç farkını N/m2 cinsinden hesaplayınız?
( H = 55 mm; x = 10 mm; y = 75 mm; L = 20 mm ) y
A ve B noktaları arasındaki basınç taramasından;

H
PA − ρ su ⋅ g ⋅ H − ρ yağ ⋅ g ⋅ y + ρ su ⋅ g ⋅ (H + y ) = PB A
L
B
38
PA − PB = ρ yağ ⋅ g ⋅ y − ρ su ⋅ g ⋅ y = 980 ⋅ 9.81 ⋅ 0.075 − 1000 ⋅ 9.81 ⋅ 0.075
PA − PB = −14.715 N / m 2
Kayıpları ihmal ederek şekildeki 2

akışkanın debisini ve giriş kesitindeki P1 1
V1
basıncını bulunuz? D = 30 cm
( h = 22 cm ) Su d = 10 cm
1 ve 2 arası basınç taramasından ve

Bernoulli’den; h
ρb = 1.59
V22 P V2
P1 + ρ a ⋅ g ⋅ h = ρ ⋅ g ⋅ + ρ ⋅ g ⋅ h ⇒ 1 = 2 − ( ρ b − 1) ⋅ g ⋅ h
2⋅g ρ 2
(1)
P1 V12 V22
+ = (2)
g 2 2
V1 = 2 ⋅ g ⋅ (ρ b − 1) ⋅ h
π ⋅ D12 π ⋅ (0.3)2
Q= ⋅ V1 = ⋅ 2 ⋅ 9.81 ⋅ (1.59 − 1) ⋅ 0.22 ⇒ Q = 112.8 lt / s
4 4
P1 V2 P V2
+ 1 + z1 = 2 + 2 + z 2
ρ ⋅g 2⋅g ρ ⋅ g 2⋅ g
P1 V22 − V12 V22  V 2  D4 

= =  2 − 1 ⋅ 1 =  4 − 1 ⋅ ( ρ b − 1) ⋅ g ⋅ h
ρ 2 V1  2 d 
P1  0.3  4  P
=   − 1 ⋅ (1.59 − 1) ⋅ 0.22 ⇒ 1 = 10.38 mSS
ρ ⋅ g  0.1   ρ⋅g
39
Şekildeki sistemde A noktasının basıncını

bulunuz? P0 = 0
su
( ρciva = 13600 kg/m3; ρsu = 1000 kg/m3 )
PA = PB + ρ su ⋅ g ⋅ h1 ; PB = PC = PD 0.5 m
B C
D
0.4 m
A
civa
PB = PD = P0 + ρ civa ⋅ g ⋅ h ⇒ PB = 13600 ⋅ 9.81 ⋅ 0.5
PA = 13600 ⋅ 9.81 ⋅ 0.5 + 1000 ⋅ 9.81 ⋅ 0.4 ⇒ PA = 70632 Pa
203 mm çaplı bir boruda kotları aynı olan 152.4 m

iki nokta arasındaki uzaklık 152.4 m olup,
borunun giriş ve çıkış noktaları arasına bir 1 Su 2
Q
diferansiyel manometre bağlanmıştır. Su
debisinin 178.6 lt/s için manometredeki
civa seviyeleri farkı 1.96 m olduğuna göre 1.96 m
(λ) sürtünme katsayısını bulunuz? civa
( ρciva = 13600 kg/m3; ρsu = 1000 kg/m3 )
P1 + P5 , g ,1,96 − P2 , g ,1,96 = P2
P1 − P2 = 13600,9,81,1,96 − 1000,9,81,1,86 = 242267, 76 Pa
Q 0.1786
V = = ⇒ V = 5.518 m / s
A
π⋅
(0.203)2
4
P1 V12 P V2 P − P2
+ + z 1 − H k 12 = 2 + 2 + z 2 ⇒ H k 12 = 1
γ 2⋅ g γ 2⋅g γ
P1 − P2 242267.76
H k 12 = = ⇒ H k 12 = 24.696 m
γ 1000 ⋅ 9.81
40
L V2
H k 12 = λ ⋅⋅ ⇒
D 2⋅ g
H ⋅ D ⋅ 2 ⋅ g 24.696 ⋅ 0.203 ⋅ 2 ⋅ 9.81
λ = k 12 2 = ⇒ λ = 0.02119
L ⋅V 152.4 ⋅ ( 5.518 )
2
Şekildeki U tüpünün üst kısmı bağıl yoğunluğu 0.95

x
olan yağ, kalan kısmı ise su ile doludur. A ve B noktaları
arasındaki basınç farkını N/m2 cinsinden hesaplayınız?
( H = 40 mm; x = 5 mm; y = 35 mm; L = 30 mm ) y
A B
L
A ve B noktaları arasındaki basınç taramasından;
PA − ρ su ⋅ g ⋅ H − ρ yağ ⋅ g ⋅ y + ρ su ⋅ g ⋅ (H + y ) = PB
PA − PB = ρ yağ ⋅ g ⋅ y − ρ su ⋅ g ⋅ y = 950 ⋅ 9.81 ⋅ 0.035 − 1000 ⋅ 9.81 ⋅ 0.035

PA − PB = −17.1675 N / m 2
Silindirik depo 50 mm yüksekliğinde su

içermektedir. İçteki küçük silindir depo hava PA
ise h yüksekliğinde, bağıl yoğunluğu 0.8

olan gaz yağı içermektedir. PA’nın su
ölçülen basıncı ve gazyağının ölçülen H = 50 mm
yüksekliği nedir? (Gazyağının deponun
h
üstüne çıkmasının önlendiği kabul
edilecektir.)
gazyağı
( PB = 13.80 kPa; PC = 13.82 kPa ) PB PC
PA = ρ s ⋅ g ⋅ H + PC = −1000 ⋅ 9.81 ⋅ 50 ⋅ 10 −6 + 13.82 ⇒ PA = 13.329 kPa
PA + ρ s ⋅ g ⋅ (H − h ) + ρ g ⋅ g ⋅ h = PB
(PB − PA ) − ρ s ⋅ g ⋅ H (13800 − 13329) − 1000 ⋅ 9.81 ⋅ 50 ⋅ 10 −3

h= =
− g ⋅ (ρ g − ρ s ) − 9.81 ⋅ (800 − 1000)
h = 9,93 ⋅ 10 −3 m ⇒ h ≅ 9,93 mm
41
Çapları d1 = 60 mm ve d2 =
40 mm olan sistemden debisi d2
Q = 5 lt/s’de su akmaktadır. d1
Bu esnada ölçülen civa h

seviyesi farkı h’ı
hesaplayınız?
( ρciva = 13600 kg/m3 ) Civa
z1 = z 2
P1 V12 P V2 P − P2 V22 − V12

+ + z1 = 2 + 2 + z 2 ⇒ 1 = (1)
γ 2⋅ g γ 2⋅g γ 2⋅ g
Basınç taraması yapılırsa;
P1 − P2 = h ⋅ (γ c − γ ) (2)
4 ⋅Q 4 ⋅ 5 ⋅ 10 −3
V2 = = ⇒ V2 = 3.98 m / s
π ⋅ d 22 π ⋅ (0.04 )2
4 ⋅Q 4 ⋅ 5 ⋅ 10 −3
V1 = = ⇒ V1 = 1.768 m / s
π ⋅ d 12 π ⋅ (0.06 )2
(2) denklemi (1) denkleminde yerine konulursa;
(V22 − V12 )γ ((3.98) − (1.768) )1000

2 2
h= = ⇒ h = 0.051 m
2 ⋅ g ⋅ (γ c − γ ) 2 ⋅ 9.81 ⋅ (13600 − 1000)
Şekildeki depoda yoğunluğu 850

kg/m3 olan yağ bulunmaktadır.
a) H yükseklik farkını hesaplayınız?
b) Yağa bir pistonla 0.5 bar’lık bir
basınç uygulanması halinde P
manometrenin sağ kolunda civanın ne H
Yağ
kadar yükseleceğini bulunuz?
( ρciva = 13600 kg/m3; ρyağ = 850 kg/m3) 0.15
B C
Civa
42
a) PB = γ yağ ⋅ H
PB = γ civa ⋅ h
γ civa ⋅ h 13600 ⋅ 9.81 ⋅ 0.15

PB = PC ⇒ γ yağ ⋅ H = γ civa ⋅ h ⇒ H = = ⇒ H = 2.4 m
γ yağ 850 ⋅ 9.81
b) PD = P + γ yağ ⋅ (H + x )
PE = γ civa ⋅ (h + 2 ⋅ x )
h' = h + 2 ⋅ x
PD = PE ⇒ P + γ yağ ⋅ (H + x ) = γ civa ⋅ (h + 2 ⋅ x )
0.5 ⋅ 10 5 + 9.81 ⋅ 850 ⋅ (2.4 + x ) = 9.81 ⋅ 13600 ⋅ (0.15 + 2 ⋅ x ) ⇒ x = 0.193 m
Şekildeki manometrede A ve B haznelerine su
etkiyen basınçların değerleri sırasıyla 2 bar

su
ve 1 bar olduğuna göre, manometrenin
kollarındaki civa yüzeyleri arsındaki kot A x
farkını hesaplayınız? E F
( ρciva = 13600 kg/m3; ρsu = 1000 kg/m3 ) y
B
16
h
10
PC = PD ; PE = PF ; x + y = 0.06 m C D
civa
PA + γ su ⋅ ( y + x ) = PB − γ su ⋅ y + γ civa ⋅ h
10 5 ⋅ (2 − 1) = (9.81 ⋅ 13600 − 9.81 ⋅ 1000 ) ⋅ h − 9.81 ⋅ 1000 ⋅ 0.06 ⇒ h = 0.8 m
Şekildeki sifonun kesiti dairesel olup B

çapı 10 cm’dir. Sifondaki su hızını ve
2m
debiyi, B noktasındaki mutlak basıncı A
bulunuz?
( Kayıplar ihmal edilecektir.)
( ρsu = 1000 kg/m3 ) 4m
D = 10 cm
43
PA V A2 P V2
+ + z A = C + C + zC
γ 2⋅ g γ 2⋅g
VA ≅ 0 ; PA = PC = P0
Vc = 2 ⋅ g ⋅ 4 = 2 ⋅ 9.81 ⋅ 4 ⇒ V = 8.86 m / s
π ⋅ D2 π ⋅ (0.1)2
Q =V ⋅ = 8.86 ⋅ ⇒ Q = 0.0696 m 3 / s
4 4
PA V A2 P V2
+ + z A = B + B + zB
γ 2⋅ g γ 2⋅ g
VA ≅ 0 ; PA = P0 ; − z A + zB = 2 m
π .D 2
π .(0,1) 2
A= 0
= = 7,85.10−3 m 2
4 4
Q 0, 0696
VB = = = 8,86 m/s
A 7,85.10−3
V B2
=4 m
2⋅ g
PA − PB V 2 B
= + zB − z A
ρg 2g
101325 − PB
=6
9810
N
PB = 42477,3 2
m
Şekildeki boruda çap A’da 0.95 cm 1

iken B’de 0.64 cm’ye düşmektedir. 2
Su hızı A’da 4.57 m/s olduğuna göre

B
A ve B arasındaki basınç farkını
A
bulunuz. A ile B arasına şekildeki
gibi 1.9 cm çaplı pistona sahip bir
silindir bağlanmıştır. Piston üzerine
etkiyen toplam kuvveti bulunuz?
z1 = z 2
P1 V12 P V2 P − P2 V22 − V12
+ + z1 = 2 + 2 + z 2 ⇒ 1 =
γ 2⋅ g γ 2⋅ g γ 2⋅ g
44
π ⋅ D12 π ⋅ D22
⋅ V1 = ⋅ V2
4 4
2 2
D   0.95 
V2 =  1  ⋅ V1 =   ⋅ 4.57 ⇒ V2 = 10.07 m / s
 D2   0.64 
(10.07 ) − ( 4.57 ) ⇒ P − P = 40260 Pa

2 2
V 2 − V12
P1 − P2 = γ ⋅ 2 = 9810 ⋅ 1 2
2⋅ g 19.62
π ⋅ (1.9 ⋅ 10 −2 )
2
Piston alanı = ⇒ Piston alanı = 2.84 ⋅ 10 −4 m 2

4
Piston üzerine gelen kuvvet;
F = P ⋅ A = 40260 ⋅ ( 2.84 ⋅10−4 ) ⇒ F = 11.41 N
Şekildeki sıvıların bağıl

yoğunlukları sırasıyla ρ1b=1.25,
ρ2b=0.93, ρ3b=1.15 olduğuna göre ρ
A ve B noktaları arasındaki basınç
d
farkını cm cinsinden hesaplayınız.
(θ=45°, a=24 cm, b=12 cm, c=12 b
cm, d=8 cm)
a
c
A B
θ
Pa − Pb
= h cm su
ρ su g ρ ρ
PA − ρ1 ga + ρ 2 gb + ρ3 gc = PB
PA − PB = g ( ρ1a − ρ 2b − ρ3c)
Pa − Pb ρ1a − ρ 2b − ρ3c
=
ρ su g ρ su
= 1.25 × 24 − 0.93 × 18 − 1.15 ×12
Pa − Pb
= −0.54 cm su seviyesi
ρ su g
45
Şekildeki gibi A noktası U manometresi yardımıyla ölçülecektir. Buna göre ;

ρsu a) PA basıncının ifadesini
b) ∆h=0 olursa PA=?
h2 c) h1=1.5 m, h2=0.13 m, ∆h=0.43 m,
∆h / 2
değerinde ise sayısal çözümü yapınız.
∆h ρc
h1
ρsu A
 ∆h ρ 
a) P = ρ g (h + h ) 1 + ( c − 1 )
A s 1 2  h +h ρ 2 
 1 2 s 
b) P = ρ g (h + h )
A s 1 2
c) 0.71 Bar
Şekildeki haznelerin üst kısımlarındaki P1 ve P2 basınçlarının farkını kN/m2 olarak

bulunuz. ρ=950 kg/m3, ρm=880 kg/m3, z1–
z2=98 cm h=44cm P1
x h P2
x+y=z1-z2 y
z1
P1 + xρg − hρg + ρ m gh + yρg = P2 ρ
ρ z2
P2 − P1 = ρg ( x − h + y ) + ρ m gh
P2 − P1 = ρg ( z1 − z 2 − h) + hρ m g
P2 − P1 = [950 × 9.81(0.98 − 0.44) + 0.44 × 880 × 9.81]× 10 −3
P2 − P1 = 8.83 kN/m 2
Şekildeki civalı bir su tüpüyle birbirine bağlı Gaz

iki ayrı sıvı tankından kurulu bir düzen
görülmektedir. Tanklardan birinde su ile Su
birlikte basınçlı gaz bulunmaktadır. Diğeri
ise su ve yağ ile doludur. Üst yüzeyi Yağ
h1
10 m
atmosfere açıktır. U tüpünde 30 cm’lik civa
yüksekliğini sağlayan gaz basıncını bulunuz. Su h2
30 cm
h1=50 cm, h2=75 cm, ρyağ=850 kg/m3,
ρsu=1000 kg/m3, ρciva=13600 kg/m3 Civa
46
PG+10×ρsu×g–ρciva×g×0.30–ρsu×g×h2–ρyağ×g×h1=Patm=0
PG+10×1000×9.81–13600×9.81×0.30–1000×9.81×0.75–850×9.81×0.50=0
PG=–49491 N/m2
PG≈–0.5 Bar
Şekildeki düzenekte A ve B tankları B

arasındaki basınç farkını hesaplayınız.
(d1=300 mm, d2=150 mm, d3=460 mm, Su d4
45o Hava
d4=200 mm, γHg=13.6)
A
PA–PB=ρcg(d3+d4Sin45)-ρsgd1 d1 d3
d2 Civa
=13600×9.81(0.46+0.2Sin45)–1000×9.81×0.3
=77.293 kPa
2.7. Gazlarda Gazlar yoğunlukları yaklaşık olarak basınçla orantılı olacak şekilde sıkıştırılabilirler.
Hidrostatik Basınç Özellikle gazlarda gözlemlenen büyük basınç değişimlerinde, basıncın integrasyonunu
alırken yoğunluğu’da değişken olarak dikkate almak gereklidir. İdeal gaz yasası gereği;
P = ρ ⋅ R ⋅T
yazılarak hidrostatik basınç dağılımını veren ifadede yerine yazacak olursak;
∂P P
= −ρ ⋅ g = − ⋅g
∂z R ⋅T
elde edilir. Taraf tarafa gerekli düzenlemeler yapıldıktan sonra;
2
dP P2 g dz
= ln =− ∫
P P1 R1T
bulunur ve T=To izotermal şartlar için yeniden yazacak olursak;
47
 g (z 2 − z1 )
P2 = P1 exp −  T = T0 izotermal şartlar için
 R ⋅ T0 
sonucuna varılır. Şekil 2.6 basınç ve sıcaklığın atmosferdeki değişim eğrileri

görülmektedir. Gözlemlendiği üzere z=30 km mesafede basınç yaklaşık olarak sıfırdır.
Şekil 2.6.Atmosferde basınç ve

sıcaklığın değişimi
2.8. Düzlemsel Hareketsiz bir sıvı içerisinde eğik bir düzlem üzerinde her noktada basınç
Yüzeylere etkiyen farklı olacağından yüzeye etkiyen toplam hidrostatik kuvvet, ya integrasyonla
hidrostatik kuvvet yada integrasyona dayalı formülle hesaplanır.
Şekil 2.7.Serbest su yüzeyinden

aşğıda bulunan ve θ açısı ile eğimli
A alanı üzerine etkiyen hidrostatik
kuvvet
48
Şekil 2.7 ‘de eğik düzlem yüzeyine etkiyen hidrostatik kuvvetin şiddetini
hesaplamak istersek;
dF = pdA
Hareketsiz bir sıvı ortam içerisine daldırılmış eğik düzleme etkiyen hidrostatik
kuvvetin şiddeti, yüzeyin ağırlık merkezindeki basınç ile yüzey alanının çarpımından
ibarettir. Bu kuvvetin doğrultusu ise yüzey normali doğrultusunda olup yönü
yüzeye doğrudur.
F = ∫ pdA = ∫ ( p a + γh)dA = p a A + γ ∫ hdA
Ayrıca şekildeki tanımlama gereği; h = ξ Sinθ olduğundan,
1
A∫
ξ CG = ξ dA
θ açısı levha boyunca sabit olduğundan;
F = p a A + γ Sin θ ∫ ξdA = pG + γ Sin θ ξ CG A
ξ CG Sin θ = hCG olduğundan,
F = p a A + γ hCG A = ( p a + γ hCG ) A = pCG A
Levhanın basınç merkezin CG ile gösterdiğimiz takdirde;
FYCP = ∫ yp dA = ∫ y ( p a + γ ξ Sin θ ) dA = γ Sin θ ∫ yξ dA
Burada ∫p a y dA yüzeyin atalet momentinden çıkarılabilir. Dolayısıyla;

ξ = ξ CG − y
tanımlamasından;
FYCP = γ Sin θ (ξ CG ∫ y dA − ∫ y 2 dA) = −γ Sin θ I xx
yine ∫ y dA = 0 ve Ixx ise kapağın x eksenine göre atalet momentidir.
I xx
y CP = −γ Sin θ
pCG A
buradaki negatif işareti etki noktasının ağırlık merkezinin altında olması
gerektiğindendir.
49
Şekil 2.8.Bazı iki boyutlu cisimler

için atalet momentleri a) Dikdörtgen;
b) Daire; c) üçgen; d) yarım daire
Şekilde verilen sistemde;

A PA
a) PA basıncını bulunuz
b) A noktasından mafsallı dikdörtgen AB B 300 1m
F
kapağının açılması için uygulanması 1.4 m
gereken F kuvvetinin şiddeti ne Yağ
olmalıdır. Kapak genişliği 3 m olup,
Su
ağırlığı ihmal edilecektir.
( ρsu = 1000 kg/m3, ρyağ = 800 kg/m3, ρciva 1.6 m
=13600 kg/m3 )
0.3 m
a) Basınç taramasından, Cıva
PA + ρ yağ ⋅ g ⋅ 1.4 + ρ su ⋅ g ⋅ 1.6 − ρ civa ⋅ g ⋅ 0.3 = PATM = 0
PA = (ρ civa ⋅ 0.3 − ρ su ⋅ 1.6 − ρ yağ ⋅ 1.4 ) ⋅ 9.81
PA = (13600 ⋅ 0.3 − 1000 ⋅ 1.6 − 800 ⋅ 1.4 ) ⋅ 9.81
PA = (4080 − 1600 − 1120 ) ⋅ 9.81 ⇒ PA = 13341.6 Pa ⇒ PA = 13.341 kPa
50
b) Fx = (PA + 0.5 ⋅ 9.81 ⋅ 800 ) ⋅ 2 ⋅ 3
Fx = (13341 + 3924 ) ⋅ 6 ⇒ Fx = 103.590 kN

etki noktası ise;
b ⋅ h3
I h2
e = G = 12 =
z G ⋅ A z G ⋅ A 12 ⋅ z G
PA basıncının yükseltisi,
13.341
hy = ⇒ h y ≅ 1.7 m
800 ⋅ 9.81
h2 22
e= = ⇒ e = 0.076 m
12 ⋅ z G  1.7 
12 ⋅  1 + 
 sin 30 
Fx ⋅ (1 + e ) = F ⋅ 1 ⇒ F = 103.590 ⋅ (1 + e ) ⇒ F = 111462.8 N
A noktasından mafsallı dikdörtgen

şeklindeki üniform ve homojen AB L
kapağı W ağırlığı ile kapalı
tutulmaktadır. Buna göre kapağın a A
açılacağı minimum su yüksekliğini W h
Su
bulunuz?
( θ = 600, L = 30 cm, W = 9810 N, a =
90 cm ) B θ
b = 120 cm,
b: kapağın genişliği
 a 
F =  h − ⋅ sin 60  ⋅ γ ⋅ a ⋅ b
 2 
I b ⋅ a3 a 2 ⋅ sin 60
e= G = ⇒e=
zG ⋅ A  h a  a 
12 ⋅ a ⋅ b ⋅  −  12 ⋅  h - ⋅ sin 60 
 sin 60 2   2 
51
 
 
a   a  a a ⋅ sin 60
2

M A = F ⋅ r = F ⋅  + e  = γ ⋅ a ⋅ b ⋅  h − ⋅ sin 60  ⋅ +
 2   2   2  a 
 12 ⋅  h - ⋅ sin 60  
  2 
a  a  a ⋅ sin 60 
2
M A = γ ⋅ a ⋅ b ⋅  ⋅  h − ⋅ sin 60  + 
2  2  12 
  1 
9810 ⋅ 0.3 = 9810 ⋅ 0.9 ⋅ 1.2 ⋅  0.45 ⋅ h − 0.45 2 ⋅ 0.866 ⋅  1 −  
  3 
0.45 ⋅ h = 0.39469 ⇒ h = 0.877 m
Bir havuzun tabanından su boşaltma kanalının kenarı θ = 800 açı yapacak

konumdadır. Kanal girişi D = 125 cm çaplı, yatay, simetri ekseni etrafında
serbest dönebilecek şekilde mafsallanmış dairesel bir kapakla kapatılmıştır?
a) Kapak tamamen suya gömülü olduğuna göre, kapağı açma momentinin su

yüksekliğinden bağımsız olduğunu gösteriniz?
b) Döndürme momentini hesaplayınız ?
IG π ⋅ D4 4 sin θ D 2 ⋅ sin θ
a) e = = ⋅ ⋅ ⇒ e =
zG ⋅ A 64 π ⋅ D 2 hG 16 ⋅ hG
π ⋅ D 2 D 2 ⋅ sin θ γ ⋅ π ⋅ D 4 ⋅ sin θ
M G = F ⋅ e = ρ ⋅ g ⋅ hG ⋅ ⋅ ⇒ MG =
4 16 ⋅ hG 64
MG’nin kapalı ifadesinden görüldüğü gibi sıvı yüksekliği etkiyen moment

kuvvetini değiştirmemektedir.
γ ⋅ π ⋅ D 4 ⋅ sin θ 9810 ⋅ π ⋅ (1.25 ) ⋅ sin 80

4
b) M G = = ⇒ M G = 1157.3 N ⋅ m
64 64
Şekilde gösterilen A noktasından

mafsallı dikdörtgen kapağın
genişliği 1.5 m, ağırlığı 24525 N 2m
1m
olduğuna göre, suyun kapağın A
etkisiyle açılıp, açılmayacağını Su L=2m Su
bulunuz? G
0
45
b⋅h 3
( IG = )
12
F1 = ρ ⋅ g ⋅ hG1 ⋅ A1 = 1000 ⋅ 9,81⋅ ( 2 + 1⋅ sin 45 ) ⋅ ( 2 ⋅1.5 ) ⇒ F1 = 79670.15 N
52
F2 = ρ ⋅ g ⋅ hG 2 ⋅ A2 = 1000 ⋅ 9,81⋅ (1 + 1 ⋅ sin 45 ) ⋅ ( 2 ⋅1.5 ) ⇒ F2 = 50240.1 N
b ⋅ h3
I h2
e = G = 12 ⇒ e =
zG ⋅ A zG ⋅ b ⋅ h 12 ⋅ z G
h2 22
e1 = = ⇒ e1 = 0.087 m
12 ⋅ z G 1  2 
12 ⋅  1 + 
 sin 45 
h2 22
e2 = = ⇒ e2 = 0.138 m
12 ⋅ z G 2  1 
12 ⋅  1 + 
 sin 45 
L 2
M G = G ⋅ cos 45 ⋅ = 24525 ⋅ cos 45 ⋅ ⇒ M G = 17341.79 N ⋅ m
2 2
( )
M 1 = F1 ⋅ AG + e1 = 79670.15 ⋅ (1 + 0.087 ) ⇒ M 1 = 86601.29 N ⋅ m
( )
M 2 = F2 ⋅ AG + e2 = 50240.1 ⋅ (1 + 0.138 ) ⇒ M 2 = 57173.23 N ⋅ m
M 1 > M 2 + M G ⇒ 86601.29 > 57173.23 + 173441.79 olduğundan kapak

açılır.
Şekildeki sistemde dikdörtgen kapak 0

noktasından mafsallı olup, kapağın
şekil düzlemine dik derinliği 2 m’dir.
hGsu hGyağ
Kapağı bulunduğu konumda dengede h1 0 h3
h2
tutabilmek için A noktasına su A yağ
uygulanması gereken kuvvetin değerini
bulunuz?
( h1 = 4 m; h2 = 1 m; h3 = 4.5 m )
b ⋅ h3
( ρyağ = 900 kg/m3; ρsu = 1000 kg/m3); I G =
12
Fsu = ρ su ⋅ g ⋅ hGsu ⋅ A = 1000 ⋅ 9.81 ⋅ 3.5 ⋅ (2 ⋅ 1) ⇒ Fsu = 68670 N
Fyağ = ρ yağ ⋅ g ⋅ hGyağ ⋅ A = 900 ⋅ 9.81 ⋅ 4 ⋅ (2 ⋅ 1) ⇒ Fyağ = 70632 N
53
2 ⋅ 13
YM su = 12 + 3.5 ⇒ YM su = 3.523 m ;
3.5 ⋅ (2 ⋅ 1)
2 ⋅ 13
YM yağ = 12 + 4 ⇒ YM yağ = 4.02 m
4 ⋅ (2 ⋅ 1)
∑M 0 = 0 ⇒ 68670 ⋅ 0.523 + K ⋅ 0.5 − 70632 ⋅ 0.52 = 0 ⇒ K = 1628.46 N
Şekildeki daralan boru kısmına

gelen kuvveti hesaplayınız?
12 m
20 cm
Q = 200 lt/s A B
40 cm
Şekilden;
PA
= 12 m
γ
Q 0.2
VA = = ⇒ V A = 1.595 m / s ;
FA
π⋅
(0.4 )
2
4
Q 0.2
VB = = ⇒ VB = 6.37 m / s
FB
π⋅
(0.2 )
2
z A = z B olduğundan;
PA
+
V A2
+ zA =
PB VB2
+ + zB ⇒
PB
= 12 +
(1.595 ) − (6.37 )
2 2
P
⇒ B = 10.07 m
γ 2⋅ g γ 2⋅g γ 2 ⋅ 9.81 γ
PA
= 12 ⇒ PA = 12 ⋅ γ = 12 ⋅ 1000 ⋅ 9.81 ⇒ PA = 117720 Pa
γ
PB
= 10.07 ⇒ PB = 10.07 ⋅ γ = 10.07 ⋅ 1000 ⋅ 9.81 ⇒ PB = 98786.7 Pa
γ
54
∑ K = ρ ⋅ Q ⋅ (V B − VA )
− R + PA ⋅ FA − PB ⋅ FB = ρ ⋅ Q ⋅ (V B − V A )
R = 117720 ⋅ 0.1255 − 98786.7 ⋅ 0.0314 − 1000 ⋅ 0.2 ⋅ (6.37 − 1.595 ) ⇒ R = 10716.9 N
Şekildeki sistemde dikdörtgen kapak A

noktasından mafsallı olup kapağın şekil Nitrik
düzlemine dik derinliği 0.6 m’dir. Su asit
Kapağı bulunduğu konumda dengede 3m A 3.5 m
tutabilmek için B noktasına B
1m
uygulanması gereken kuvvetin değerini
bulunuz?
( ρN.asit = 1520 kg/m3; ρsu = 1000 kg/m3 )
b ⋅ h3
IG =
12
Fsu = ρ su ⋅ g ⋅ hGsu ⋅ A = 1000 ⋅ 9.81 ⋅ 2.5 ⋅ (1 ⋅ 0.6 ) ⇒ Fsu = 14715 N
FNA = ρ NA ⋅ g ⋅ hGNA ⋅ A = 1520 ⋅ 9.81 ⋅ 3 ⋅ (1 ⋅ 0.6 ) ⇒ FNA = 26840 N
0.6 ⋅ 13
YM su = 12 + 2.5 ⇒ YM su = 2.553 m ;
2.5 ⋅ (1 ⋅ 0.6 )
0.6 ⋅ 13
YM NA = 12 + 3 ⇒ YM NA = 3.0227 m
3 ⋅ (1 ⋅ 0.6 )
∑M A = 0 ⇒ 14715 ⋅ 0.533 + K ⋅ 1 − 26840 ⋅ 0.527 = 0 ⇒ K = 6301.585 N
Şekildeki sistemde a x b boyutlarındaki kapağın L

A
kütlesi 45 kg ve A noktasından mafsallı olarak h
0
yatayla 45 ’lik açı yapacak şekilde bağlantılıdır. W
Sistem L mesafesindeki W karşı ağırlığı a
tarafından kapalı tutulurken A noktasından θ
itibaren h mesafesine sahip su yükseltisinde
sistem kapalı olduğuna göre W ağırlığının ne olması gerektiğini bulunuz?
( ρsu = 1000 kg/m3; a = 90 cm; b = 60 cm;
L = 90 cm; h = 30 cm )
55
 a   0,90 
PG = γ ⋅  h + ⋅ sin 45  = 9810 ⋅  0.3 + ⋅ sin 45  ⇒ PG = 6064.52 N / m 2
 2   2 
F = PG ⋅ A = 6064.52 ⋅ (0.6 ⋅ 0.9 ) ⇒ F = 3274.84 N
b ⋅ a3
a 2 ⋅ γ ⋅ sin 45 (0.9 ) ⋅ 1000 ⋅ 9.81 ⋅ sin 45
2
I Gy 12
e= = = = ⇒ e = 0.0772 m
z G ⋅ A z G ⋅ (a ⋅ b ) 12 ⋅ PG 12 ⋅ 6064.52
a  a
F ⋅  + e  = W ⋅ L + G ⋅ ⋅ cos 45
2  2
3274.84 ⋅ ( 0.45 + 0.0772 ) = 45 ⋅ 9.81 ⋅ 0.45 ⋅ cos 45 + W ⋅ 0.90 ⇒ W = 1762.28 N
ABCD haznesine bağlı boruda su E

seviyesine kadar yükseliyor. Hazne E
ve borunun ağırlığı ihmal ederek, 3.7 m A = 0.1 m2

a) 2.5 m genişliğindeki AB alanına
A D
etkiyen bileşke kuvvetin şiddetini ve
yerini bulunuz? 2m Su
b) Haznenin tabanına etkiyen toplam
C
kuvveti bulunuz? B
6m
a) AB alanına etkiyen basınç kuvveti;
FAB = ρ ⋅ g ⋅ hs ⋅ A = 1000 ⋅ 9.81 ⋅ (1 + 3.7 ) ⋅ (2.5 ⋅ 2 ) ⇒ FAB = 230 kN
b) Tabana etkiyen toplam kuvvet;
F = ρ ⋅ g ⋅ h ⋅ A = 1000 ⋅ 9.81 ⋅ (2 + 3.7 ) ⋅ (6 ⋅ 2.5) ⇒ F = 839 kN
Şekilde görülen V şeklindeki dikdörtgen kapak

0 ekseni etrafında dönerek açılmaktadır.
Kapağın kendi ağırlığını ihmal ederek, kapağın x
Fx
açılmaması için H derinliğinin ne olması H
θ
gerektiğini bulunuz?
( L = 4 m; θ = 450 ) 0 L
Su Fy
H
x=
sin θ
56
H H H b H2
Fx = ρ ⋅ g ⋅ ⋅ (b ⋅ x ) = ρ ⋅ g ⋅ ⋅ b ⋅ ⇒ Fx = ρ ⋅ g ⋅ ⋅
2 2 sin θ 2 sin θ
Fy = ρ ⋅ g ⋅ H ⋅ L ⋅ b
H L
∑M = 0 ⇒ F x ⋅
3 ⋅ sin θ
− Fy ⋅ = 0
2
b H2 H L
ρ⋅g⋅ ⋅ ⋅ − ρ ⋅ g ⋅ H ⋅ L ⋅b⋅ = 0
2 sin θ 3 ⋅ sin θ 2
H2
= L2 ⇒ H 2 = 3 ⋅ L2 ⋅ sin 2 θ = 3 ⋅ 4 2 ⋅ sin 2 45 ⇒ H = 4.89 m
3 ⋅ sin 2 θ
Üzerinde P1 basıncında sıkıştırılmış

hava ve altında su bulunan sol P1
yandaki depo ile, P2 basıncındaki gaz

su
bulunan diğer bir depo arasına h
yerleştirilen, çapı d olan bir boru d P2
konik bir tapa tarafından D

gaz
kapatılmaktadır. Konik tapanın
açılmaması için P1 basıncı ne
olmalıdır?
Tapaya gelen x yönündeki kuvvetler;
π ⋅ D2
F1 = PG ⋅ A = ( ρ ⋅ g ⋅ h + P1 ) ⋅
4
π ⋅ (D 2 − d 2 )
F2 = PG ⋅ A = ( ρ ⋅ g ⋅ h + P1 ) ⋅
4
π ⋅d2
F3 = P2 ⋅
4
Toplam kuvvet dengesinden;
F1 − F2 − F3 = 0
π ⋅ (D 2 − d 2 )
(ρ ⋅ g ⋅ h + P1 ) ⋅ π ⋅ D π ⋅d2
2
− ( ρ ⋅ g ⋅ h + P1 ) ⋅ − P2 ⋅ =0
4 4 4
57
(ρ ⋅ g ⋅ h + P1 ) ⋅ π ⋅ d π ⋅d2
2
Buradan; − P2 ⋅ =0
4 4
P1 = P2 − ρ ⋅ g ⋅ h
A
A ve B haznelerini
x’ x
birbirinden ayıran duvar
B
üzerinde xx’ yatay ekseni 2m Fa a
Fb
etrafında dönerek 5.5 m
açılabilen dikdörtgen 4m
b
şeklinde bir kapak 2.5 m
mevcuttur. Kapağı açmak

için gerekli momenti
bulunuz?
( a = 2 m; b = 1.5 m )
A haznesinden doğan itme kuvveti;
PA = ρ ⋅ g ⋅ h A ⋅ (a ⋅ b ) = 1000 ⋅ 2 ⋅ 2 ⋅ 1.5 ⇒ PA = 6000 kg
Bu kuvvetin tatbik noktasının x eksenine olan uzaklığı;
la = e + 1
Ia a2 7
la = +1= + 1 ⇒ la = m
zG ⋅ A 24 6
B haznesindeki suyun itme kuvveti;

PB = γ ⋅ hB ⋅ b ⋅ 1.5 = 0.75 ⋅ 1000 ⋅ (1.5 ) ⇒ PB = 1687.5 kg
2
2
l b = 0.5 + 1.5 ⋅ ⇒ l b = 1.5 m
3
kapağı açmak için gerekli moment;
M = 6000 ⋅ l a − 1687.5 ⋅ l b ⇒ M = 4468.5 kg ⋅ m
2.9. Eğrisel yüzeylere İntegrasyon metodu yardımıyla, yüzey ister eğrisel ister düzlemsel olsun,
etkiyen hidrostatik hidrostatik kuvvet ve bir noktaya göre hidrostatik moment doğrudan
kuvvet hesaplanabilir. Eğrisel yüzeyler için, katı cisim üzerine etkiyen hidrostatik
kuvvet katılaştırma prensibine göre hesaplanabilir.
Hareketsiz bir sıvı ortam içerisindeki ab eğrisel yüzeyi üzerine etkiyen
hidrostatik kuvveti katılaşma prensibine göre hesaplayalım. (Şekil 2.9)
58
Şekil 2.9. Eğrisel yüzey üzerine

etkiyen hidrostatik kuvvet analizi
Önce sıvı ortam içerisindeki eğrisel yüzeyin sınırlarından geçen birbirine dik
ac ve cb yatay ve düşey düzlemlerini çizelim. AC yatay bir düzlem olduğu
için, her noktasına etkiyen basınç aynı olduğundan, bu yüzeye etkiyen basınç
kuvvetinin şiddeti ve yerini de kolayca hesaplayabiliriz. Bu iki ac ve cb
düzlemleri ile ab eğrisel yüzeyi arasında kalan sıvıyı katılaştırmak suretiyle
“abc” katı cismine etkiyen kuvvetlerin toplamı sıfır olmalıdır prensibine
göre; kuvvetler dengesinden yatay düzleme gelen kuvvet; düzlemsel yüzeylere
gelen kuvvet hesabı ile aynı olduğundan yukarıda verilmiş olan prensip
yardımıyla hesaplanabilir. Düşey kuvvet hesabı için ise;
FV = W1 + W2 + Whava
yazılabilir. Bileşke kuvvet ise;

F = FV2 + FH2
yardımıyla bulunabilir. Aradaki açı ise;
FV
tan α =
FH
ifadesinden hesaplanabilir.
Şekildeki gibi 60 cm yarıçapında ve 120 cm boyutunda olan silindirin ağırlığı

34335 N’dur. Bu silindire etki
eden toplam yatay ve düşey
kuvvetleri bulunuz? ( ρsıvı =
1240 kg/m3 ) 60 cm
A
Su
C
Sıvı 60 cm
59
Yatay kuvvetler;
FX 1 = Psu ⋅ A = γ su ⋅ h ⋅ A = 1000 ⋅ 9.81 ⋅ (0.6 + 0.6 ) ⋅ (1.2 ⋅ 1.2 ) ⇒ FX 1 = 16951.68 N
 0.6 
FX 2 = Psıvı ⋅ A = γ sıvı ⋅ h ⋅ A = 1240 ⋅ 9.81 ⋅   ⋅ (0.6 ⋅ 1.2 ) ⇒ FX 2 = 2627.51 N
 2 
Düşey kuvvetler;
 π ⋅ 0.6 2 
FY 1 = V AB ⋅ γ su = FAB ⋅ b ⋅ γ su =   ⋅ 1.2 ⋅ 1000 ⋅ 9.81 ⇒ FY 1 = 6656.9 N
 2 
 π ⋅ 0.6 2 
FY 2 = V AC ⋅ γ sıvı = FBC ⋅ b ⋅ γ su =   ⋅ 1.2 ⋅ 1240 ⋅ 9.81 ⇒ FY 2 = 4127.278 N
 4 
FY NET = W − FY 1 − FY 2 = 34335 − 6656.9 − 4127.278 ⇒ FY NET = 23550.822 N
2.4 m çaplı ve 2200 N

ağırlığındaki bir silindir, 1 m
1.2 m
uzunluğunda bir tankın
0 A
tabanına oturmaktadır. Tankın
sol ve sağ tarafında 0.6 m ve C
D PAB x 1.2 m
0.6 m PCB x
1.2 m derinliğinde su ve yağ su yağ
bulunmaktadır. Silindirin, B PAB y
PCB y
tankın tabanına temas
edebilmesini sağlayabilecek kuvvetin yatay ve düşey bileşenlerini bulunuz?
( ρb = 0.75 )
Pnet x = PAB x − PCB x
Pnet x = 0.75 ⋅ 9810 ⋅ 0.6 ⋅ (1.2 ⋅ 1) − 9810 ⋅ 0.3 ⋅ (0.6 ⋅ 1) ⇒ Pnet x = 3530 N
Pnet y = PAB y + PCB y
π ⋅ (1.2 )2  π ⋅ (1.2 )2 0.6 

Pnet y = 0.75 ⋅ 9810 ⋅ 1 ⋅ + 9810 ⋅ 1 ⋅  − ⋅ 1.08  ⇒ Pnet y = 12660 N
4  6 2 
Silindiri yerinde tutan bileşenler; sağa 3530 N, aşağı 12660 N’dur.
60
Şekildeki barajın su yüzü daire şeklindedir.

Barajın birim genişliğine gelen basınç
θ
kuvvetini ve yatayla yaptığı açıyı bulunuz?
( h = 22 m; R = 35 m ) R h
θ Fy
Fx
h
R
h h2
Fx = ρ ⋅ g ⋅ h ⋅ = ρ ⋅ g ⋅
2 2
22 2
Fx = 1000 ⋅ 9.81 ⋅ ⇒ Fx = 2374 kN / m
2
h
sin θ = ⇒ θ = 39 0 ; x = R2 − h2
R
θ x⋅h
V = π ⋅ R2 ⋅ −
360 2
θ h 39 22
V = π ⋅ R2 ⋅ − ⋅ R 2 − h 2 = π ⋅ 35 2 ⋅ − ⋅ 35 2 − 22 2 ⇒ V = 117.48 m 3
360 2 360 2
Fy = ρ ⋅ g ⋅ V = 1000 ⋅ 9.81 ⋅ 117.48 ⇒ Fy = 1152.4 kN / m
F = Fx2 + Fy2 = 2374 2 + (1152.4 ) ⇒ F = 2638.9 kN / m

2
Fy 1152.4
tg α = = ⇒ α = 25 0 89 '
Fx 2374
2.10. Tabakalı Yukarıda verilen ifadelerde kapağa etkiyen kuvvet üniform yoğunluklu
akışkanlarda akışkan için geçerlidir. Farklı yoğunluklu tabakalara sahip bir akışkanın
hidrostatik kuvvet uyguladığı kuvvet dikkate alındığında ise, şekil 2.10’da görüldüğü gibi basınç
dağılımı da değişken olacaktır.
61
Şekil 2.10. Farklı akışkan tabasına

sahip kapak için eş basınç yüzeyleri
Böylece toplam kuvvet;

F = ∑ Fi = ∑ pCGi Ai
benzer şekilde bu kuvvetin etki noktası ise;
ρ i g Sin θ i I xx ρ i g Sin θ i I xy
y CPi = − i
xCPi = − i
pCGi Ai pCGi Ai
formülünden hesaplanabilir.
2.11. Sabit ivmeli Şekil 2.11’deki gibi kabın belirli bir V hızı ile hareket ettiğini
Öteleme Hareketi düşünelim. Belirli bir zaman sonra kap içerisinde bulunan sıvının hızlarının
eşit olabileceği gerçektir. Buna göre; statik sistemlerde sisteme etkiyen yüzey
kuvvetleri kütle kuvvetleri tarafından dengelenmektedir. Statik sistemin yalnız
yerçekimi kuvveti etkisinde olması halinde, eşbasınç yüzeyleri yatay düzlemler
halinde olmakta ve özel bir eşbasınç yüzeyi olan serbest sıvı yüzeyi de yatay
konumda kalmaktadır. Statik bir sıvıda yüzey kuvvetleriyle kütle kuvvetleri
birbirini dengelediğine göre, yüzey kuvvetleri değişmediği halde, sistem x
doğrultusunda a ivmesi ile hareket ederken kütle kuvvetleri için;
F = −a g veya F = −ai − gk
yazılabilir. Bu durumda temel denge denklemi;
1
grad p = − ai − gk
ρ
62
şeklinde olacaktır. İzdüşüm denklemleriyle yazacak olursak;
1 ∂p 1 ∂p 1 ∂p
= −a =0 = −g
ρ ∂x ρ ∂y ρ ∂z
olarak yazılır. Atmosfer basıncını da dikkate alarak denklem düzenlenirse;

− ∇(Pg + Patm ) − g∇z = a
1
ρ
1
− ∇Pg − g∇z = a
ρ
1 ∂Pg
− − g = az
ρ ∂z
∂P
= − ρ (g + a z )
∂z
şeklinde basıncın sadece z yönündeki değişimin ifadesi olarak düşünülebilir.
z
v
a
θ
θ a
a
Şekil 2.11. Sabit ivmeli öteleme F g
hareketi
Eş Basınç
eğrileri
Eksen takımını koyduğumuz noktada akışkan olmalıdır. Burada
a
tgθ =
g
x a al
tgθ = = ⇒x=
l g g
63
1 ∂P 1 ∂P 1 ∂P
= 0, = − a, = −g
ρ ∂x ρ ∂y ρ ∂z
P = − ρay + c ( z ) (z)' nin fonksiyonu

1
P = − ρgz + c ( y ) (y)' nin fonksiyonu
2
Herhangi bir yönde ilerlediğimizde basınç;
P = − ρay − ρgz + C
ifadesinden sınır şartlarını yerine yazarak türetilebilir.
Şekildeki sistemde sabit ivmeli

öteleme hareketi yapan L
dikdörtgen kesitli tankın üstü D C
kapalı olup ρb = 0.78 olan akışkan
içermektedir. ( a = 4 m/s2, H = 5
a
m, L = 0.75 m, c = 1 m ) H ρb = 0.78
a) A, B ve D noktalarına gelen
basınçları hesaplayınız?
b) AD, BC ve AB kapaklarına gelen A B
kuvvetleri bulunuz?
x x a
θ C tan θ = =
L g
D a 4 ⋅ 0.75
a x = ⋅L = ⇒ x = 0.3058 m
H ρb = 0.78 g 9.81
A B
A noktası için PA = ρ ⋅ g ⋅ (x + H ) = 780 ⋅ 9.81 ⋅ (0.3058 + 0.5 )

PA = 6.1658 kN/m 2
B noktası için PB = ρ ⋅ g ⋅ H = 780 ⋅ 9.81 ⋅ 0.5
64
PB = 3.8259 kN/m 2
D noktası için PD = ρ ⋅ g ⋅ x = 780 ⋅ 9.81 ⋅ 0.3058

PD = 2.2339 kN/m 2
AD kapağı için
 H  0.5 
FAD = ρ ⋅ g ⋅  x +  ⋅ A = 780 ⋅ 9.81 ⋅  0.3058 +  ⋅ (0.5 ⋅ 1)
 2  2 
FAD = 2.126 kN
H 0.5
BC kapağı için FBC = ρ ⋅ g ⋅ ⋅ A = 780 ⋅ 9.81 ⋅ ⋅ (0.5 ⋅ 1)
2 2
FBC = 956.475 N
AB kapağı için FAB = ρ ⋅ g ⋅ H ⋅ L ⋅ c = 780 ⋅ 9.81 ⋅ 0.5 ⋅ 0.75 ⋅ 1
FAB = 2.869 kN
2.12. Vortex Şekil 2.12’de verilen kabı ekseni etrafında sabit bir açısal hız ile döndürelim. Bu
(Zorunlu Burgaç) durumda kap içerisindeki sıvı blok halinde dönecek ve davranışı katı bir cisim gibi
olacaktır. Sıvı sabit bir eksen etrafında katı bir cisim gibi dönerse şekil
değiştirmeyecek ve kayma gerilmesi oluşturmayacaktır. Eğer D çapını büyük alıp kabı
dönderdiğimiz takdirde eksene yakın olan akışkan uzaklaşacaktır. Çayı
karıştırdığımızda oluşan hareket örneğindeki gibi.
Böyle bir sistemde oluşan hareketleri inceleyecek olursak, 2 türlü kuvvet söz konusu
olur. Bunlar Merkezkaç kuvvet ve Ağırlık kuvvetidir.
65
Kabın silindirik bir eleman olması sebebiyle, bu koordinat takımı için denge
denklemlerini yazacak olursak;
Ω = kΩ ro = i, r
Açısal ivmenin hesaba katılmasıyla denklemimiz;
Ω x (Ω x ro ) = − rΩ 2 ir
halini alır. Kuvvet dengesinden;
∂p ∂p
∇p = i r +k = ρ ( g − a) = ρ (− gk + rΩ 2 ir )
∂r ∂z
İki parçalı diferansiyel denklem şeklinde basınç alanını yazacak olursak;
∂p ∂p
= ρrΩ 2 = −γ
∂r ∂z
olacaktır. yukarıdaki denklem r ve z’nin fonksiyonu olup ayrı ayrı integre

edecek olursak; r’ye göre integrasyonundan;
1 2 2
p= ρr Ω + f ( z )
2
z’ye göre integrasyonundan;
∂p
= 0 + f ' ) z ) = −γ
∂z
veya
f ( z ) = −γz + C
burada C sabittir ve denklemimiz ;
1 2 2
p = sabit − γz + ρr Ω
2
haline dönüşür. C sabitini bulmak için eğer (r,z)=(0,0)’da p=po kabul edilirse ;
1 2 2
p = p o − γz + ρr Ω
2
halini alır. Basınç r ile parabolik z ile lineer olarak değişmektedir. R yarıçaplı
bir kap içerisinde oluşan parabolik eğrinin yükseltisi ise ;
66
Ω2R2
h=
2g
denkleminden bulunabilir.
Cebri vortex olayında serbest su yüzeyi z eksenini pozitif yönde kuşatan
bir paraboloid şeklindedir. Paraboloidin formu açısal hız Ω’nın değerine bağlı
olup, yönden bağımsızdır. Bu harekette yatay düzlem üzerinde alınan iki nokta
arasındaki basınç farkı ise ; bu noktalardaki çevresel hızların fonksiyonudur.
Eksenden aynı uzaklıktaki iki nokta arasında çevresel hızlar aynı olduğundan
basınç farkı yoktur ve basınç eksenden cidara doğru artarak, cidarda
maksimum değerine ulaşır. Üstü atmosfere kapalı dolu bir silindir, ekseni
etrafında döndürüldüğünde serbest sıvı yüzeyi teşekkül etmemekle beraber, bu
yüzeye ait herhangi bir nokta belli ise hayali serbest sıvı yüzeyi bu noktadan
geçen paraboloidler olup, eşbasınç yüzeyleride buna paralel yüzeylerdir.
Şekildeki kabı, a-a ekseni etrafında, su

dökülmemesini sağlayacak maksimum a
sabit bir açısal hızla döndürdüğümüzde,
i. A, B, C ve D noktalarına etkiyen ω
basınçları? r1 r2
ii. Tabana etkiyen kuvveti hesaplayınız?
( r1 = 0.2 m, r2 = 0.4 m, H = 1 m, h =
0.6 m )
A B
H
h
a C D
ω d
r1 r2
a
A B h02 Boş hacimlerin eşitliğinden,

h01
H
h
C D
d
a
67
π ⋅ D2
V1 = ⋅ (H − h )
4
π ⋅ r12 ⋅ h01 π ⋅ r22 ⋅ h02 π ⋅ r12 ⋅ (h02 − h01 )
V2 = + +
4 4 2
V1 = V2
π ⋅ d 2 ⋅ (H − h )  π ⋅ r22 π ⋅ r12   π ⋅ r12 

=  +  ⋅ h02 −   ⋅ h01
4  4 2   4 
0.36 ⋅ 0.4  0.16 0.04   0.04 

= +  ⋅ h02 −   ⋅ h01
4  4 2   4 
0.036 = 0.06 ⋅ h02 − 0.01 ⋅ h01
6 ⋅ h02 − h01 = 3.6 (1)
2
ω 2 ⋅ r12 ϖ 2 ⋅ r22 h r  1
h01 = ; h02 = ⇒ 01 =  1  = (2)
2g 2g h02  r2  4
( 2 )’ den h02 ’ yi çekip ( 1 )’de yerine koyalım,
24 ⋅ h01 − h01 = 3.6

3.6
h01 = ⇒ h01 = 0.156522 m
23
h02 = 4 ⋅ h01 ⇒ h02 = 0.626087 m
ϖ 2 ⋅ r12 2 g ⋅ h01 2 ⋅ 9.81 ⋅ 0.156522

h01 = ⇒ϖ = = ⇒ ϖ = 8.76207 rad/s
2g r1 0.2
A Parabolün denklemi:
B
h02
ϖ 2 ⋅r2
H z= + z0
hC 2g
z0 z
C D
r
68
z 0 = H − h02 = 1 − 0.626087 ⇒ z 0 = 0.373913 m
ϖ 2 ⋅r2
z= + z 0 denkleminden;
2g
hC =
(8.76207 ) ⋅ (0.2 )
2 2
+ 0.373913 ⇒ hC = 0.530434 m
2 ⋅ 9.81
PA = 0
PB = ρ ⋅ g ⋅ (H − h ) = 9810 ⋅ 0.4 ⇒ PB = 3924 Pa
PC = ρ ⋅ g ⋅ hC = 9810 ⋅ 0.530434 ⇒ PC = 5203.56 Pa
PD = ρ ⋅ g ⋅ H = 9810 ⋅ 1 ⇒ PD = 9810 Pa
b)
 π ⋅ D2   π ⋅ 0.6 2 
FCD = ρ ⋅ g ⋅ V = 9810 ⋅  h ⋅  = 9810 ⋅  0.6 ⋅  ⇒ FCD = 1664.23 N
 4   4 
Uzunluğu L = 50 cm olan kapalı bir

ω
boru tamamen su ile doludur. Bu
boru yatay konumda iken bir A B
ucundan geçen düşey eksen
etrafında n = 300 dev/dak ile
döndürüldüğünde uçlar arasında oluşan basınç farkını hesaplayınız? ( ρsu =
1000 kg/m3 )
π ⋅n π ⋅ 300
ω= = ⇒ ω = 31.41 rad/s
30 30
V A = 0; V B = ω ⋅ L ⇒ V B = 15.7 m/s
PA − PB V A2 − V B2
=
γ 2g
PA − PB = − ρ ⋅
V B2
= −1000 ⋅
(15.7 )
2
⇒ PA − PB = 123370 N/m 2
2 2
69
Çapı 1.5 m, yüksekliği 2.2 m olan

silindirik kap, 1.8 m’ye kadar su ω
içermektedir.
i. Kaptan su dökülmemesi için
kendi ekseni etrafında hangi h
açısal hız ile döndürülmelidir?
h1
ii. 60 dev/dak’lık dönme
durumunda silindir tabanı ile A B
eksenel tabanda oluşan basıncı
hesaplayınız? D
Kaptan su dökülmemesi için parabolün üzerindeki boş alanın, başlangıçta
durgun durumdaki boş hacme eşit olması gerekir.
Başlangıçtaki boşluk hacmi = Parabolün hacmi
π ⋅ D2 π ⋅ D 2 hL
⋅ (h − h1 ) = ⋅ ⇒ hL = 0.8 m
4 4 2
ω 2 ⋅ R2 2 ⋅ 9.81 ⋅ 0.8
hL = = 0.8 ⇒ ω = ⇒ ω = 5.28 rad/s
2g (0.75 )2
b) ω = 2 ⋅ π ⋅ n = 2 ⋅ π ⋅ 60 ⇒ ω = 377 rad/dak ⇒ ω = 6.28 rad/s
hL =
ω 2 ⋅ R2
=
(6.28 )2 ⋅ (0.75 )2 ⇒ hL = 1.130 m
2g 2 ⋅ 9.81
1.13
A noktasında; h A = 1.8 − ⇒ h A = 1.234 m
2
1.13
B noktasında; hB = 1.8 + ⇒ hB = 2.365 m
2
B noktası üzerinde sıvı yüksekliği kabın yüksekliğinden yüksek

çıktığından su taşar. Bu nedenle B noktasındaki basınç hesaplanırken kabın
yüksekliği alınır.
PA = γ ⋅ h A = 9810 ⋅ 1.234 ⇒ PA = 12.105 N/m 2
PB = γ ⋅ hB = 9810 ⋅ 2.2 ⇒ PB = 21.582 N/m 2
70
Yatay ve tamamen kapalı bir silindir, ω

hacminin yarısı kadar akışkan D
içermektedir. Silindir ekseni etrafında Sıvı
sabit bir n devir sayısı ile
döndürüldüğünde silindirin tabanına L
gelen kuvveti hesaplayınız?
D = 0.5 m; n = 1500 dev/dak; ρb = 1.35
Silindir yatay konumda simetri ekseni etrafında döndürüldüğünde sıvı yan

cidara sıvanarak silindirik bir halka halini alacaktır.
Hacimlerin eşitliğinden;
1
2
( )
⋅ π ⋅ R 2 ⋅ L = π ⋅ R 2 − Ri2 ⋅ L ⇒ Ri2 =
1
⋅R =
1
⋅ 25 ⇒ Ri2 = 17.67 cm
2 2
Bu durumda Ri2’den R’ye bir basınç dağılımı vardır. Vorteks

bağıntısından,
PD − Pi VD2 − Vi 2 ω2
γ
=
2g
=h=
2g
⋅ R 2 − Ri2 ( )
Burada Pi iç basınç atmosfer basıncı olup sıfırdır. Bu durumda eksenden

radyal uzaklık “r” için, basınç “p” alınıp bağıntı düzenlenirse;
ω2
p= ρ⋅
2
( )
⋅ r 2 − Ri2 bağıntısı elde edilir. Eksenden r kadar uzaklıkta dr
kalınlığında elemanter bir alan alıp, bu alan üzerindeki hidrostatik kuvvet
yazılırsa;
dF = p ⋅ dA; dA = 2 ⋅ π ⋅ r ⋅ dr
ω2 R
dF = ρ ⋅
2
( ) ( )
⋅ r 2 − Ri2 ⋅ 2 ⋅ π ⋅ r ⋅ dr ⇒ F = π ⋅ ρ ⋅ ω 2 ∫ r 3 − Ri2 ⋅ r ⋅ dr
Ri
71
R
r4 r2
F = π ⋅ ρ ⋅ω − Ri2 ⋅
2
⇒ Ri = R 2
4 2 Ri
R4
F = π ⋅ ρ ⋅ω ⋅ 2
bulunur. Değerler yerlerine konulursa;
16
π ⋅n π ⋅ 1500
ω= = ⇒ ω = 157.07 rad/s
30 30
ρ
ρb = ⇒ ρ = ρ b ⋅ ρ su = 1.35 ⋅ 1000 ⇒ ρ = 1350 kg/m 3
ρ su
2 (0.25 )
4
R4
F = π ⋅ ρ ⋅ω 2 ⋅ = π ⋅ 1350 ⋅ (157.07 ) ⋅ ⇒ F = 25545.25 N
16 16
Yüksekliği 2 m, çapı 1 m olan açık bir ω

silindir kaptaki su seviyesi 1.5 m’dir.
Silindir ekseni etrafında döndürüldüğüne 0.5 m
K
göre; Y1
a) Su dökülmeden erişilebilecek sabit S
açısal hızı bulunuz? 1.5 m
Su
b) ω = 6 rad/s halinde kap tabanın C C D
ve D noktalarındaki basıncı hesaplayınız?
a) 1m
1
⋅ Dönel parabolün hacmi = Dönel silindirin hacmi
2
Sıvı dökülmemesi için parabolün hacminin üstteki boşluk hacmine eşit

olması gerekir.
1 π ⋅ 12 π ⋅ 12
⋅ ⋅ Y1 = ⋅ 0.5 ⇒ Y1 = 1 m bulunur.
2 4 4
Parabolün denklemi ise;
ω2 Y1 ⋅ 2 ⋅ g 1 ⋅ 2 ⋅ 9.81
Y1 = ⋅ R2 ⇒ ω = = ⇒ ω = 8.86 rad/s
2g R 2
(0.5 )2
ω2 6 2 ⋅ (0.5 )
2
b) Y = ⋅ R2 = ⇒ Y = 0.46 m
2g 2 ⋅ 9.81
72
1 0.46
SK arası mesafe; ⋅Y = = 0.23 m
2 2
SC arası mesafe; hC = 1.5 − 0.23 ⇒ hC = 1.27 m
C noktasındaki basınç;
PC = ρ ⋅ g ⋅ hC = 1000 ⋅ 9.81 ⋅ 1.27 ⇒ PC = 12500 Pa
D noktasındaki basınç;
PD = ρ ⋅ g ⋅ hD = 1000 ⋅ 9.81 ⋅ (1.5 + 0.23) ⇒ PD = 17000 Pa
Şekildeki D çaplı, H yüksekliğinde üstü atmosfere ω
kapalı silindirik kap h yüksekliğinde su içermektedir.

Bu depo düşey konumdaki simetri ekseni etrafında
döndürülürken,
H
h
a) Su seviyesi tepe noktasına ulaştığında açısal hızı,
b) Açısal hız 10 rad/s olduğunda üstte meydana
gelecek kuru alan ve bu konumda h0 yüksekliğini,
c) Sıvı yüzeyi tabana teğet olduğunda kuru alan D
yarıçapını ve ω açısal hızını hesaplayınız.

( D = 1.6 m; H = 2.4 m; h = 1.6 m )
a) Su seviyesi tepe noktasına ulaştığında;
H − h = 2.4 − 1.6 ⇒ H − h = 0.8 m yükselmiş olacaktır.
Bu durumda eksende aynı miktar alçalma olacaktır. Buna göre;
ω2
z= ⋅ r 2 + z 0 yüzey denkleminde değerler yerine konulursa;
2⋅ g
H − z0 =
ω2
⋅
D2
⇒ 2.4 − 0.8 =
ω2
⋅
(1.6 ) ⇒ ω = 7 rad / s
2
2⋅ g 4 2 ⋅ 9.81 4
ω
b) Kuru alan yarıçapı R0 olarak kabul edilirse; R0
ω2 ω2
H= ⋅ R02 + z 0 ⇒ H − z 0 = ⋅ R02 (1)
2⋅ g 2⋅g H
h
z0
73 D
Hacimlerin eşitliğinden;
π ⋅ R02 (H − z 0 ) π ⋅ D2
= ⋅ (H − h )
2 4
D2
H − z0 = ⋅ (H − h ) (2)
2 ⋅ R0
(2) denklemi (1) denkleminde yerine konulursa;
ω2 2 ⋅ g ⋅ D 2 ⋅ (H − h ) 2 ⋅ 9.81 ⋅ (1.6 ) ⋅ (2.4 − 1.6 )

2
D2
⋅ ( H − h ) = ⋅ R0
2
⇒ R0
4
= = ⇒R
2 ⋅ R02 2⋅ g 2 ⋅ω 2 2 ⋅ 10 2
Buradan R0 değeri (1) ve (2) denkleminde yerine yazılırsa;
ω2 100
⋅ (0.669 ) ⇒ H − z 0 = 2.281 ⇒ z 0 = H − 2.281 ⇒ z 0 = 0.1
2
H − z0 = ⋅ R02 =
2⋅ g 2 ⋅ 9.81
ω
R0
c) Sıvı yüzeyi tabana teğet olduğunda;
ω2 D2
H= ⋅ R02 (3) ; H= ⋅ (H − h ) H
2⋅ g 2 ⋅ R02
h
(4)
(4) denkleminden; D
R0 =
D2
⋅ (H − h ) =
(1.6 )2 ⋅ (2.4 − 1.6 ) ⇒ R = 0.653 m
0
2⋅H 2 ⋅ 2.4
(3) denkleminden;
2⋅ g ⋅H 2 ⋅ 9.81 ⋅ 2.4
ω= = ⇒ ω = 10.51 rad / s
R02 (0.653)2
Yoğunluğu 850 kg/m3 olan bir sıvı ile ω

doldurulan 10 cm çap ve 1.2 m A B
uzunluğundaki, yatay bir boru ucundan 0.3 m
uzaklıkta bulunan düşey eksen etrafında 22 0.3 m 1.2 m
rad/s’lik sabit bir açısal hızla döndürüldüğü
74
taktirde borunun her iki ucu arasında meydana gelen basınç farkını bulunuz?
ω2
y= ⋅ x2
2⋅ g
22 2
⋅ (0.3 ) ⇒ y A = 2.214 m ;
2
yA =
2 ⋅ 9.81
22 2
⋅ (1.5 ) ⇒ y B = 55.35 m
2
yB =
2 ⋅ 9.81
PA = ρ ⋅ g ⋅ y A = 850 ⋅ 9.81 ⋅ 2.214 ⇒ PA = 18461.4 N / m 2
PB = ρ ⋅ g ⋅ y B = 850 ⋅ 9.81 ⋅ 55.35 ⇒ PA = 461535.9 N / m 2
∆P = PB − PA = 461535.9 − 18461.4 ⇒ ∆P = 443074.5 N / m 2
1 m uzunluğunda su ile dolu üstü açık ve düşeyle 300’lik açı yapan bir tüp,
ortasından geçen düşey eksen etrafında 10 rad/s’lik bir açısal hızla
döndürülmektedir. Tüpün ortasındaki ve '
A
ω
A
tabanındaki basınçları bulunuz?
ω 2 ⋅ r 2 10 2 ⋅ (0.5 ⋅ sin 30 )
2
0
30
0A = = ⇒ 0 A = 0.318 m
2⋅g 2 ⋅ 9.81 B 0.5 m
B noktasındaki basınç;
PB = γ ⋅ 0 B = 9810 ⋅ (0.5 ⋅ cos 30 − 0.318 ) ⇒ PB = 1118.34 N / m 2
0.5 m
C
PC = γ ⋅ A' C = 9810 ⋅ 1 ⋅ cos 30 ⇒ PC = 8485.65 N / m 2
İçerisinde 75 cm yüksekliğinde su bulunan 1 m ω

çapında ve 1 m yüksekliğinde silindirik bir
depo düşey doğrultudaki ekseni etrafında
hangi devir sayısıyla döndürülmelidir ki, sıvı 1
yüzeyi eksende tabana teğet olsun? Teğet 1m
durumda iken kaptan dökülen su miktarı ne 2 0.75 m
kadardır?
ω2 ⋅r2 D=1m
z=
2⋅g
75
Teğet konumda; r =0 için z0 = 0

r=h için z=H
Buna göre;
ω2 ⋅r2 1 1
H= ⇒ω = ⋅ 2⋅g ⋅H = ⋅ 2 ⋅ 9.81 ⋅ 1 ⇒ ω = 8.858 rad / s
2⋅g R 0.5
Devir sayısı;
30 ⋅ ω 30 ⋅ 8.858
n= = ⇒ n = 84.59 dev / dak
π 3.14
ω
Şekildeki kabın 1.07 bar basınçlı hava hacmi
ile kapandığını kabul edelim. ω = 12 rad/s’lik
hava
açısal hız ile döndürüldüğü taktirde C ve D
noktalarındaki basınçları hesaplayınız? 2m
1.5 m
su
Kap dahilinde hava hacminde değişiklik D C

olmadığından; 1m
π ⋅ D2 π ⋅ 12 1
V = ⋅ 0.5 = ⋅ 0.5 = ⋅ π ⋅ r012 ⋅ H 01
4 4 2
r02
Buradan;
H02
12 2
H 01 = ⋅ r012 r01
2 ⋅ 9 ⋅ 81
H01
Böylece; r01 = 0.034 m ; H 01 = 1.36 m
1 9810 ⋅ 0.64
PC = 1.07 + ρ ⋅ g ⋅ h ⋅ 5
= 1.07 + ⇒ PC = 1.13 bar
10 10 5
D noktasındaki basınç;
12 2
H 02 = ⋅ r022 ⇒ H 02 = 1.83 m
2 ⋅ 9 ⋅ 81
76
PD = 9810 ⋅ (1.83 + 0.64 ) + 1.07 ⋅ 10 5 ⇒ PD = 1.31 bar
Şekildeki silindirik kap (a)

ω
konumunda hareketsiz olup 1/3 A B
oranında civa ve 2/3 oranında su
içermektedir. (b) konumunda kap su 2h
3h A' A
düşey ekseni etrafında sabit bir B' 2h
açısal hızla döndürülmektedir. Su h civa
C A'
ile civanın ayrılma yüzeyinin
2R
ekseni kestiği A' noktasının kabın
tabanına eriştiği kabul edilirse (a) (b)
kaptan dökülen su miktarını ve devir sayısını hesaplayınız?
( 3h = 15 cm; 2R = 20 cm )
Parabolün özelliğine göre, silindir hacminin yarısına eşittir.
π ⋅ R2
⋅ BC = π ⋅ R 2 ⋅ h ; BC = 2 ⋅ h
2
Dökülen hacim = π ⋅ R 2 ⋅ h = π ⋅ (0.1) ⋅ 5 ⋅ 10 −3 ⇒ Dökülen hacim = 1.57 ⋅ 10 −3 m 3

2
Oluşan paraboloit A'B' ve AB benzer yüksekliğe eşit olacaktır.
ω 2 ⋅ R2 4⋅g ⋅h 4 ⋅ 9.81 ⋅ 5 ⋅ 10 −3
2⋅h = ⇒ω = = ⇒ ω = 14 rad / s
2⋅g R 10 ⋅ 10 −2
30 ⋅ ω 30 ⋅ 14
n= = ⇒ n = 133.7 dev / dak
π π
77
Uygulamalar
ρ2
Şekildeki düzenekte A ve B
noktaları arasındaki basınç
farkını veren ifadeyi çıkartınız?
h2
ρ1 ρ4
h1
ρ3
A
ρ5
h3
4 Bar 4.2
Şekildeki sistemde h mesafesini hesaplayınız. A B
( ρyağ = 880 kg/m3 ; ρciva = 13600 kg/m3 ; ρsu = Hava
1000 kg/m3 ) Hava

( θ = 450 ) Yağ
11 m
Su
8m
h
Civa
θ
Şekildeki U manometrenin üst kısmında

hava, sağ ve sol haznede ise su hava
bulunmaktadır. Sistem bir borunun iki
noktası arasındaki basınç farkını ölçmek h
için kullanılmaktadır. A ve B noktaları
arasındaki basınç farkını hesaplayınız? h1
( γsu = 9810 N/m3; h1 = 60 cm; h = 45 cm; h2
h2 = 180 cm )
( ρhava = 1.293 kg/m3 )
A su
78
Şekilde görülen U borunun içindeki civa seviyesi A B
başlangıçta boru üst seviyesinden 40 cm

aşağıdadır. A kolonunun iç kesit alanı 1 cm2, B 40 cm
kolonunki ise 2 cm2’dir. B kolonuna ilave

edilebilecek azami su hacmini bulunuz?
İçinde özgül ağırlığı γsu = 1.01 olan basınçlı iki su

deposu arasına şekildeki gibi bir diferansiyel su
manometre bağlanmıştır. Manometre sıvısı olarak
özgül ağırlığı γyağ = 0.98 olan yağ kullanılmaktadır. A h
ve B noktaları arasındaki basınç farkını hesaplayınız? yağ
( h = 7.5 cm; θ = 600; L = 5 cm )
H θ
A B
L
Hav Patm
Şekildeki diferansiyel manometrede h1 = 25 cm Su
ve h2 = 15 cm olarak okunduğuna göre Pa Pa
basıncının efektif değerini hesaplayınız?
( ρciva = 13600 kg/m3; ρsu = 1000 kg/m3; ρhava = h1
h2
1.2 kg/m3 )
Civa
Şekilde verilen manometrenin Hava

A ve B noktaları arasındaki
basınç farkını hesaplayınız?
( h1 = 20 cm, h2 = 15 cm, h3 = h1 1 h3 3
25 cm, h4 = 30 cm, h5 = 35 cm )
( ρ1b = 0.8; ρ2b = 1.12; ρ3b = 1.4;
h2
ρhava = 1.2 kg/m3 ) 2 Hava
A h4
h5
B
79
Şekildeki düzenekte P0 basıncının

mutlak değerini bulunuz ve hız P0
hava
düzey farkını hesaplayınız. (H1=1.2
m, H2=1.6 m, h1=20 cm, ρ1=82 H1 ρ1 h1
kg/m3, ρ2=1600 kg/m3, ρ3=13600
kg/m3, ρ4=1120 kg/m3) H2 ρ2
ρ3
h2
ρ4
Bir su yolunun denize

döküldüğü bölge şekilde
gösterildiği gibi üst Dairesel Kapak
kısmından mafsallı 900 mm h
çaplı dairesel kapakla kontrol θ
edilmektedir. Kapalı Su
0 Deniz
konumda düşey ile 10 ’lik
açı yapan dairesel kapağın
ağırlığı 400 kg, bağıl
yoğunluğu 7.5 olduğuna göre, deniz tarafındaki kapağın açılması için gerekli h
su yükü farkını belirleyiniz. Suyun yoğunluğu 1000 kg/m3, deniz suyunun
yoğunluğu 1025 kg/m3 alınacaktır. ( θ = 800 )
ABCD haznesine bağlı boruda su E

seviyesine kadar yükseliyor. Hazne
ve borunun ağırlığı ihmal ederek, E
i. 2.5 m genişliğindeki AB alanına 3m A = 0.1 m2
etkiyen bileşke kuvvetin
şiddetini ve yerini bulunuz? A D
ii. Haznenin tabanına etkiyen
2m Su
toplam kuvveti bulunuz?
iii. Suyun toplam ağırlığını B C
bulunuz? 6m
80
Dikdörtgen kesitli bir kapak 3

m genişliğinde olup şekilde
görüldüğü gibi dik olarak 10 m
suyun içine yerleştirilmiştir.
Suyun derinliği 10 m’ye Kapak
Su
ulaştığında kapağın otomatik 4m G e
olarak açılması istenmektedir.
a) Sürtünmesiz yatay şaft hangi
noktaya yerleştirilmelidir?
b) Kapağın açılabilmesi için
uygulanması gerekli kuvvet ne
olur?
Şekilde görülen V şeklindeki dikdörtgen

kapak 0 ekseni etrafında dönerek
açılmaktadır. Kapağın kendi ağırlığını Fx x
H
ihmal ederek, kapağın açılmaması için H θ
derinliğinin ne olması gerektiğini bulunuz? 0 L
( L = 2 m; θ = 600 ) Su Fy
H
x=
sin θ
P = 50 kPa
Bir basınç tankı, bağıl yoğunluğu 0.9 olan yağ
içermektedir. Bu tankın yan yüzünde 0.6 m x 0.6
m boyutlarında, şekilde görüldüğü gibi
cıvatalanmış bir plaka mevcuttur. Yağın üst Hava
kısmında bulunan havanın basıncı basınç ölçer
yardımıyla 50 kPa olarak ölçüldüğünde, alttaki
plakaya etki eden kuvvetin büyüklüğünü ve etki Yağ
2m
0.6 m
noktasını tespit ediniz?
Yağ yüzeyi
Plaka detayı;
2.6 m
F
0.6 m
e
81
Dairesel kesitli bir kelebek vananın çapı

3 m’dir. Yatay bir mil etrafında A
dönebilen vananın bir tarafı su ile dolu, 0.6 m
diğer tarafı ise boştur. Buna göre 1.5 m

yM Dairesel vana
vananın açılmaması için tabana etkimesi mil

x
gereken kuvveti bulunuz? 1.5 m M
K
Şekildeki sektör vananın su yüzeyi Fy

b genişliğinde bir silindir
dilimidir. Vana bu silindirin h Fx
R
ekseninden geçen bir mil etrafında θ
dönerek 0 noktasından 0
açılmaktadır. x y
( R = 3.24 m; θ = 400; b = 6.45 m )
a) Vanaya gelen yatay kuvveti bularak doğrultusunu belirtiniz.

b) Vanaya etki eden kuvvetin düşey bileşenini bulunuz.
c) Düşey kuvvetin eksenden olan uzaklığını hesaplayınız.
d)
3 m genişliğinde eğrisel kesitli kapak su

tankının tabanına tesbit ettirilmiştir. Bu kapağa Fy
Su
etki eden kuvveti hesaplayınız? 4m
6m
A
Fx 2m
1m
Kapak
82
Şekilde görüldüğü gibi C

θ
dikdörtgen prizma vagon h x
θ
yüksekliğine kadar yağ ile,
tamamen açık olan üst yüzeye H = 2.45 m Su
kadar su ile doldurulmuştur.
Yağ h = 1.2 m
Vagon sabit bir ivme ile
hareket ederken suyun 1/3’ü A B
dökülmektedir. L= 12 m
a) İvmeyi bulunuz?
b) A ve B noktalarındaki basınçları hesaplayınız?
( ρb = 1.6, ρsu = 1000 kg/m3 )
c: derinlik
Şekildeki akaryakıt tankerinin y

boyu L = 9 m ve çapı D =2.9
m’dir. Tankerin içinde yoğunluğu A
1180 kg/m3 olan ağır bir yağ x
bulunmaktadır. Tankerin ön üst
noktası olan A atmosfere açıktır. D
a
Tanker 2.3 m/s2’lik bir ivme ile
hızlandığına göre arka yüzeye
gelen itme kuvvetini ve itme
L
merkezini bulunuz?
h A
β
D G
Tabanı ekseni ile 450’lik açı yapan şekildeki

ω
silindirik kap başlangıçta sükunette iken
h1
içindeki sıvı seviyesi kabın üstünden 10 cm
derinliktedir. Kap kendi ekseni etrafında h
döndürüldüğünde soyun dökülmeyeceğini
kabul ederek tabana etkiyen düşey kuvveti I II
bulunuz?
( 2r = 20 cm, h = 30 cm )
h2
450
2r
83
R
Şekildeki V borunun tamamı su ile
doludur. B tapası açıldığında sıvının ω
dengede kalması ve suyun dökülmemesi
için tüpün simetri ekseni etrafında hangi h = 20 cm
açısal hız ile dönmesi gerektiğini θ

bulunuz? ( θ = 300 ) B
Şekilde civa içeren U tüpü a – a ekseni a

etrafında ω açısal hızı ile ω
döndürülmektedir. Tüpün iki kolu
arasındaki yükselti farkının 75 mm olması 75 mm
icin gerekli açısal hızı hesaplayınız? h2
h1
150 mm
220 mm 90 mm
a
84
AKIŞKAN PARTIKÜLÜ IÇIN DIFERANSIYEL BAĞINTILAR
BÖLÜM 3
Akışkan Partikülü için Diferansiyel Bağıntılar
3.1 Akışkanlar mekaniği, durgun veya hareket halindeki akışkanları ve bu

Genel Bakış akışkanlarla kendilerini sınırlayan yüzeyler arasındaki etkileri inceleyen bir
bilim dalıdır. Bu sınırlayıcı yüzeyler katı veya başka bir sıvı olabilir. Akışkan
akımının incelemesinde başlıca sorun, teorinin verdiği sonuçlarla deneysel
çalışmalardan elde edilen sonuçlar arasında makul bir yaklaşımın
sağlanmasıdır. Akışkan akımı, mekaniğin bir dalı olduğundan temel korunum
(kütle ve momentumun korunumu) kanunlarını sağlar ve bu sayede teorik
işlemlerin büyük bir bölümü elverişli hale gelir. Uygulanabilir bir teoriye en
önemli iki engel, sistemin geometrisi ve viskozitedir.
Akışkan hareketi için en genel bir teori çıkartılırken herhangi bir şekle
bağlı kalmak, uygulamacıyı sıkıntıya düşürebilir. Bunun için ders kitapları
daha ziyade düzlemsel yüzeyler, dairesel borular ve daha basit geometrik
şekilleri gözönüne bulundururlar.
Teorik yaklaşımlarda ikinci engel viskozitenin etkisidir. Bu da ancak ideal
akışkan akımlarında ihmal edilebilir. Bu açıdan akışkanlar mekaniği
incelemelerinde iki değişik yöntem geliştirilmiştir. Bunlardan birincisi; katı
cidar etrafında hareket eden akışkan akımında viskozitenin etkin olduğu, yani
katı cidar civarında viskozitenin ihmal edilemeyeceği Sınır Tabaka akımı,
ikincisi ise; viskozite etkisinin ihmal edilebilir mertebede kaldığı, cidardan
sonsuz uzaklıktaki akış eylemlerinde, viskozitenin tamamen ihmal edilerek
İdeal Akışkan (Potansiyel Akım) teorisi yöntemleri kullanılır.
Prandtl tarafından 1904’de ortaya atılan Sınır Tabaka yaklaşımı viskoz
akım analizlerini oldukça kolaylaştırmış ise de, viskozite temel denklemlerinde
oluşan güçlükler hala devam etmektedir. Bunun için mecbur kalınmadıkça
herhangi bir akış hareketinde viskozite, akışa egemen olmadığı ve ihmal
edilmesinden doğan hata tolerans sınırları içerisinde kaldığı sürece, çözümü
kolaylaştırmak için ideal akışkan kavramı içerisinde, sıfır alınabilir. Ancak
Sınır Tabaka yöntemiyle yapılan incelemerde, akışa hakim olan viskozitenin
ihmal edilmesi mümkün değildir.
85
3.2. Bir Akışkanın Kartezyen koordinatlarda bir hız alanının vektör formu uzay ve zamanın
İvme alanı fonksiyonu olarak;
V (r , t ) = i u ( x, y, z , t ) + j v( x, y, z , t ) + k w( x, y, z , t )
olarak yazılabilir.
Sonsuz bir akış sistemi için Newton’un ikinci yasasını yazmak için, akışın a
ivme vektörünü hesaplamaya ihtiyacımız vardır.
dV du dv dw
a= =i + j +k
dt dt dt dt
Herbir skaler bileşen, dört değişkenin (x,y,z,t) bir fonksiyonudur. Her bir
bileşenin zaman bağlı türevleri dikkate alınırsa;
du ( x,y,z,t ) ∂u ∂u dx ∂u dy ∂u ∂z
= + + +
dt ∂t ∂x dt ∂y dt ∂z dt
burada dx/dt, lokal hız bileşeni olup;
dx dy dz
u= , v= , w=
dt dt dt
ifadeyi yeniden düzenleyecek olursak;
du ∂u ∂u ∂u ∂u ∂u
= +u +v +w = + ( V ⋅∇ ) V
dt ∂t ∂x ∂y ∂z ∂t
toplam ivme değişimini elde ederiz, yani;
 
 
dV ∂V  ∂V ∂V ∂V  ∂V
a= = + u +v +w = + ( V ⋅∇ ) V
dt N ∂t  ∂x ∂y ∂z  ∂t


lokal
 konvektif 
ivme
 ivme 
burada ilk terim ( ∂V / ∂t ) lokal ivmeyi ifade etmekte olup, eğer akış daimi ise
lokal ivme sıfıra eşittir. İkinci terim ise konvektif ivmeyi içerir. Herhangi bir t
anında hareket doğrultusunda hızın değişimini karakterize eder. Hareket daimi
olsa dahi ilk terim (lokal ivme) sıfıra eşit olduğunda, konvektif ivme mevcut
olacaktır. Gradyant operatörünün kullanımı gösterim olarak birtakım
kolaylıklar sağlar;
86
∂ ∂ ∂ ∂ ∂ ∂
u +v + w = (V ⋅ ∇ ) ; ∇=i + j +k
∂x ∂y ∂z ∂x ∂y ∂z
Örneğin basıncın zamana bağlı türev ifadesi;
dP ∂P ∂P ∂P ∂P ∂P
= +u +v +w = + (V ⋅ ∇ ) P
dt ∂t ∂x ∂y ∂z ∂t
3.3. Kütlenin Sabit bir kontrol hacmine sahip dx,dy,dz elemanter parçacığı üzerinde,
Korunumunun genel formda kütlenin korunum ifadesini yazacak olursak;
Diferansiyel Denklemi
∂ρ
∫CV ∂t dV + ∑i ( ρi ⋅ Ai ⋅ Vi )çıkan − ∑i ( ρi ⋅ Ai ⋅ Vi )giren = 0
Eleman parçacığının çok küçük olması sebebiyle;
∂ρ ∂P
∫
CV
∂t
dV ≈
∂t
dx dy dz
kabul edilebilir.
Şekil 3.1. Kartezyel koordinatlarda

kütle giriş ve çıkış akışının x
yönündeki gösterimi
Kütle akış terimleri, üç giriş ve üç çıkış olmak üzere küpün altı yüzeyi üzerinde
oluşur. Şekil 3.1 sadece kütle akışının x yönündeki ilişkisini göstermekte olup,
diğer y ve z yönündeki ifadeleri tablo halinde gösterecek olursak;
Yön Giren Kütlesel Akış Çıkan Kütlesel Akış
 ∂ 
x ρu dy dz  ρu + ∂x ρu dx  dy dz
 ∂ 
y ρv dx dz  ρv + ∂y ρv dy  dx dz
 
 ∂ 
z ρw dx dz  ρw + ∂z ρw dz  dx dy
87
Elemanter parçacık içerisinde zamanla değişen kütle miktarını da dikkate

alarak balans kurduğumuzda;
∂ρ ∂ ∂ ∂
dx dy dz + ( ρu ) dx dy dz + ( ρv ) dx dy dz + ( ρw) dx dy dz = 0
∂t ∂x ∂y ∂z
ifadesi, elemanter parçacığın hacmine bölünmesiyle, yoğunluk ve hızın türevi

şeklinde oluşan diferansiyel denklemimiz;
∂ρ ∂ ∂ ∂
+ ( ρu ) + ( ρv ) + ( ρw) = 0
∂t ∂x ∂y ∂z
Süreklilik denklemi olarak anılır. Denklem akışın, sürekli veya zamana bağlı,
viskoz veya sürtünmesiz, sıkıştırılabilir veya sıkıştırılamaz olması halleri için
geçerlidir. Vektör gardyanı operatörü şeklinde yazacak olursak;
∂ ∂ ∂
∇=i + j +k
∂x ∂y ∂z
olduğundan;
∂ρ
+ ∇ (ρ ⋅ V ) = 0
∂t
Akış eğer daimi ise;

∂ρ
=0
∂t
dolayısıyla süreklilik denklemi;
∂
( ρu ) + ∂ ( ρv ) + ∂ ( ρw) = 0
∂x ∂y ∂z
Sıkıştırılamaz ve daimi olması durumunda ise süreklilik denklemimiz;
∂u ∂v ∂w
+ + =0
∂x ∂y ∂z
Akış yaklaşık sıkıştırılamaz kabul edilirse,
∂ ( ρu ) ∂u ∂ρ ∂u
≅ρ ; u ≤ ρ
∂x ∂x ∂x ∂x
Basınç ve yoğunluk arasındaki ilişki
88
δp ≈ a 2 ⋅ δ p
Basıncı Bernoulli denklemi ifadesi şeklinde yazarsak;
δp ≈ − ρ ⋅ V ⋅ δv
V2
2
= Ma 2 ≤ 1
a
Sıkıştırılamaz akış kabulü için Ma limiti ise Ma ≤ 0,3 , yani hızın 100 m/s’den
düşük olduğu akış halleri olarak sayılabilir.
3.4. Lineer Eğer çevre sistem üzerine net bir F kuvveti etki ediyorsa; Newton’un
Momentumun ikinci hareket kanunu gereği;
Diferansiyel Denklemi
∂ 
∑ F = ∂t  ∫ V ⋅ ρ dV  + ∑ (mi ⋅ Vi )out − ∑ (mi ⋅ Vi )in
 CV 
olur. Yine hacim integrali içerisindeki ifade çok küçük bir elemanter parçacık
için düzenlenecek olursa;
∂   ∂
 ∫CVV ⋅ ρ dV  ≈ ( ρ ⋅ V ) dx dy dz
∂t   ∂t
 
eşitliği kabulüyle, deklem yeniden düzenlenebilir. Yukarıda verilen ifade, Şekil

3.1. üç giriş ve üç çıkış olacak şekilde altı yüze sahip bir hacim elemanı için
momentum akısı tablo halinde yazılacak olursa;
Yön Giren Momentum Akısı Çıkan Momentum Akısı

 ∂ 
x ρu ⋅ V dy dz  ρu ⋅ V + ∂x ( ρu ⋅ V ) dx  dy dz
 ∂ 
y ρv ⋅ V dx dz  ρv ⋅ V + ∂y ( ρv ⋅ V ) dy  dx dz
 
 ∂ 
z ρw ⋅ V dx dy  ρw ⋅ V + ∂z ( ρw ⋅ V dz ) dx dy
3 boyutlu momentum akısı balans eşitliğinden taraf tarafa toplanıp

düzenlenirse;
∂ ∂ ∂ ∂ 
∑ F = dx dy dz  ∂t ( ρ ⋅ V ) + ∂x ( ρu ⋅ V ) + ∂y ( ρv ⋅ V ) + ∂z ( ρw ⋅ V )
 
89
ifadesi elde edilir. Parantezin içerisindeki terimleri parçalarsak;
∂
( ρ ⋅ V ) + ∂ ( ρu ⋅ V ) + ∂ ( ρv ⋅ V ) + ∂ ( ρw ⋅ V )
∂t ∂x ∂y ∂z
 ∂ρ   ∂V ∂V ∂V ∂V 
= V  + ∇( ρ ⋅ V ) + ρ +u +v +w 
 ∂t   ∂t ∂x ∂y ∂z 
sağ taraftaki terimlerin birincisi (kapalı parantez) süreklilik denklemini ifade

eder. Dolayısıyla bununda sıfıra eşit olduğunu önceki bölümde göstermiştik.
Yine sağ taraftaki uzun ifade ise toplam ivmeyi karakterize etmekteydi.
∂V ∂V ∂V ∂V dV
+u +v +w =
∂t ∂x ∂y ∂z dt
Dolayısıyla momentum denklemimiz;
dV
∑ F = ρ dt dx dy dz
şekline dönüşür. Buradan görüldüğü üzere kontrol hacmine uygulanan net

kuvvet, elemanın hacmi ile orantılı olarak değişmektedir. Bu kuvvetler iki
şekilde sınıflandırılabilir. Hacimsel kuvvetler ve yüzey kuvvetleridir. Hacimsel
kuvvetler olarak yerçekimi, magnetik, elektrik gerilimi gibi kuvvetler
sayılabilir. Burada sadece yerçekimi kuvvet, hacimsel kuvvet olarak dikkate
alınacaktır. Yerçekimi kuvveti kontrol hacmi içindeki ρdxdydz kütlesinin
diferansiyelidir.
dFy = ρ ⋅ g dx dy dz
Yüzey kuvvetleri ise kontrol yüzeyi üzerinde oluşan gerilmeler sebebiyle

oluşmaktadır. Yani hidrostatik basınç kuvveti ile viskoz gerilmelerin toplamı
şeklinde ifade edilir. Matris formunda gösterilecek olunursa;
- p + τ xx τ yx τ zx
σ ij = τ xy - p + τ yy τ zy
τ zx τ zy - p + τ zz
Şekil 3.2 elemanter bir hacim elemanı üzerine etkiyen gerilmelerin notasyonu
göstermekte olup, Şekil 3.3. ise sadece x yönünde etkiyen gerilmeler kartezyen
koordinat eksen takımında verilmektedir.
90
Şekil 3.2. Gerilme notasyonu
Şekil 3.3. x yönünde yüzey

kuvvetlerinin kontrol hacmi için
gösterimi
X yönü için tüm yüzeylede oluşan net yüzey kuvvetlerinin dengesini yazacak
olursak;
∂ ∂ ∂ 
dFx,yüzey =  (σ xx ) + (σ yx ) + (σ zx ) dx dy dz
 ∂x ∂y ∂z 
görüldüğü gibi bu kuvvet elemanın hacmi ile orantılı olup basınç ve viskoz
kuvvetleri ayrı ayrı yazacak olursak;
∂P ∂ ∂ ∂
+ (τ xx ) + (τ xy ) + (τ zx )
dFx
=−
dV ∂x ∂x ∂y ∂z
91
aynı işlemler benzer şekilde diğer y ve z eksen takımı için yazılırsa;
dFy ∂P ∂ ∂ ∂
+ (τ xy ) + (τ yy ) + (τ zy )
=−
dV ∂y ∂x ∂y ∂z
∂P ∂ ∂ ∂
+ (τ xz ) + (τ yz ) + (τ zz )
dFz
=−
dV ∂z ∂x ∂y ∂z
Her üç yönde oluşan yüzey kuvvetlerini net vektörel toplam şeklinde ifade
edecek olursak;
 dF   dF 
  = −∇P +  
 dV  surf  dV  viskoz
ve burada elde edilmiş olan dokuz terimli viskoz kuvvetler ise;
 dF   ∂τ ∂τ xy ∂τ zx 
  = i xx + + 
 dV  viskoz  ∂x ∂y ∂z 
 ∂τ xy ∂τ yy ∂τ zy 
+ j  + + 
 ∂x ∂y ∂z 
 ∂τ ∂τ yz ∂τ zz 
+ k  xz + + 
 ∂x ∂ y ∂z 
parantezin içerisindeki her bir terim sırasıyla x, y ve z yönündeki gerilme

bileşen vektörlerini gösterir. Kapalı formda diverjans operatörü kullanılarak
yazılırsa;
τ xx τ yx τ zx
 dF 
  = ∇τ ij ∴ τ ij = τ xy τ yy τ zy
 dV  viskoz
τ zx τ zy τ zz
Dolayısıyla yüzey kuvvetleri, basınç gradyantı ile yüzeydeki viskoz

gerilmelerin toplamından ibarettir, bunu esas diferansiyel momentum
denkleminde yerine yazarsak;
dV
ρ ⋅ g − ∇P + ∇τ ij = ρ
dT
Burada
dV ∂V ∂V ∂V ∂V
= +u +v +w
dt ∂t ∂x ∂y ∂z
92
Birim hacim için  Birim hacimde Birim hacimde

Ağırlık kuvveti  + Basınç kuvveti +  viskoz kuvvet  = [Yoğunluk × ivme]
     
Kartezyen koordinatlarda 3 yönde momentum denklemini açık bir şekilde

yazacak olursak;
∂P ∂τ xx ∂τ yx ∂τ zx  ∂u ∂u ∂u ∂u 
ρ ⋅ gx − + + + = ρ + u +v + w 
∂x ∂x ∂y ∂z  ∂t ∂x ∂y ∂z 
∂P ∂τ xy ∂τ yy ∂τ yz  ∂v ∂v ∂v ∂v 
ρ⋅ gy − + + + = ρ + u + v + w 
∂y ∂x ∂y ∂z  ∂t ∂x ∂y ∂z 
∂P ∂τ xz ∂τ yz ∂τ zz  ∂w ∂w ∂w ∂w 
ρ ⋅ gz − + + + = ρ +u +v + w 
∂z ∂x ∂y ∂z  ∂t ∂x ∂y ∂z 
3.5. Inviscid Akış- Sürtünmesiz akış kabul ettiğimiz takdirde τ ij = 0 olacaktır ve yukarıda
Euler Denklemi
verilen denklemimizde yeniden düzenleme yaparsak;
dV
ρ ⋅ g − ∇P = ρ
dt
denklemi elde edilir ve Inviscid akış için Euler Denklemi olarak anılır. İleriki
bölümlerde denklemin detaylı analizi yapılacaktır.
3.6. Newton Akış- Newton bir akışkan için viskoz gerilmeler, elemanın gerilmesi ve viskozite
Navier-Stokes Denklemi katsayısı orantılıdır. Sıkıştırılamaz akış için üç boyutlu viskoz akış
denkleminde oluşan kayma gerilmelerinin açık ifadeleri;
∂u ∂v ∂w
τ xx = 2 µ , τ yy = 2 µ , τ zz = 2 µ
∂x ∂y ∂z
 ∂u ∂v   ∂w ∂u 
τ xy = τ yx = µ +  , τ xz = τ zx = µ + ,
 ∂y ∂x   ∂x ∂z 
 ∂v ∂w 
τ yz = τ zy = µ + 
 ∂z ∂y 
şeklinde yazılabilir. Newtonian akışkan için sabit yoğunluk ve viskozite

durumunda diferansiyel momentum denklemi yeniden düzenlenirse;
∂P  ∂ 2u ∂ 2u ∂ 2u  du
ρ ⋅ gx − + µ 2 + 2 + 2  = ρ
∂x  ∂x ∂y ∂z  dt
93
∂P  ∂ 2v ∂ 2v ∂ 2v  dv
ρ⋅ gy − + µ 2 + 2 + 2  = ρ
∂y  ∂x ∂y ∂z  dt
∂P  ∂2w ∂2w ∂2w  dw

ρ ⋅ gz − + µ 2 + 2 + 2  = ρ
∂z  ∂x ∂y ∂z  dt
Denklem takımları elde edilir ve Navier-Stokes denklemleri olarak bilinir.
3.7. Açısal Momentumun Çevre tarafından, sistemdeki akışkan kütlesinin merkezine net bir Mo
Diferansiyel Denklemi momenti etki ettiriliyorsa;
∂ 
∑M 0 =  ∫ (r × V ) ρ ⋅ dV  + ∫ (r × V ) ρ (V ⋅ n ) dA
∂t CV  CS
şeklinde bir dönme momenti meydana gelecektir.Buda kütle merkezi etrafında

sistemin açısal momentumu olarak bilinir.
 1 ∂ 1 ∂ 
 τ xy − τ yx + 2 ∂x (τ xy ) dx - 2 ∂y (τ yx ) dy  dx dy dz
 
∂ 2θ
=
1
(
ρ (dx dy dz ) dx 2 + dy 2 )
12 ∂t 2
Burada açısal ivme d2θ/dt2 sonsuz bir değer olmayıp, bütün yüksek dereceli
diferansiyel terimleri ihmal edip, denklemi sonlu halde yazacak olursak;
τ xy = τ yx , τ xz = τ zx , τ yz = τ zy
sonucuna varılır.
3.8. Enerjinin Şekil 3.1’de verilen kontrol hacmi için enerji denklemini uygulayacak
Diferansiyel Denklemi olursak;
. . . ∂ p
Q− W s − W v = ( ∫ eρ dV ) + ∫ (e + ) ρ (V .n) dA
∂t cv cs
ρ
burada kontrol hacmi içerisinde şaft tarafından yapılan herhangi bir iş olmadığından
Ws=0 kabul edilebilir. Yeniden denklemimizi düzenleyecek olursak;
. . ∂ ∂ ∂ ∂ 
Q − W s =  ( ρe) + ( ρuζ ) + ( ρvζ ) + ( ρwζ ) dx dy dz
 ∂t ∂x ∂y ∂z 
94
burada ζ = e + p / ρ olup süreklilik denklemini kullanacak olursak enerji

denklemimizin yeni formu;
. .
 ∂e 
Q − W s =  ρ + V .∇p) dx dy dz
 ∂t 
olacaktır, eğer ısı transferinin sadece kondüksüyona bağlı, yani radyasyon ve

konveksiyon suretiyle oluşan ısı geçişini ihmal ettiğimiz takdirde;
q = −k∇T
olacaktır. Burada k termal ısı geçirgenlik katsayısı olarak bilinir. Şekil 3.4
kartezyen koordinat eksen takımına göre bir hacim elemanı üzerinde oluşan ısı
ve viskoz iş oranlarının balansı görülmektedir.
Şekil 3.4 Elemanter bir hacim

elemanı üzerinde x yönünde oluşan
ısı akısı ve viskoz iş oranları
Hacim elemanının altı yüzünde oluşan enerji denkliklerini tablosal olarak

göstermek istersek;
Yön Giren Isı Akısı Çıkan Isı Akısı

 ∂ 
x q x dy dz q x + ∂x (q x ) dx  dy dz
 ∂ 
y q y dx dz q y + ∂y (q y ) dy  dx dz
 
 ∂ 
z q z dx dy q z + ∂z (q z ) dz  dx dy
Giriş ve çıkış terimlerini taraf tarafa toplayıp gerekli düzenlemeyi yapacak

olursak hacim elemanı üzerindeki net ısı geçişi;
. ∂ ∂ ∂ 
Q = −  (q x ) + (q y ) + (q z ) dx dy dz = −∇.q dx dy dz
 ∂x ∂y ∂z 
95
Fourier yasasını denkleme adapte etmek suretiyle;
.
Q = ∇.(k∇T ) dx dy dz
Viskoz gerilmeler tarafından yapılan iş, gerilme bileşenlerinin üretimine eşittir

ve buda yüzey alanları ile hız bileşenleri arasında ilişkilendirilebilir.
.
W v , LF = w x dy dz burada w x = −(u τ xx + vτ xy + wτ xz )
LF indisi hacim elemanının sol tarafındaki akıyı temsil etmektedir. Her altı
yüzde oluşan viskoz iş oranını, ısı akısında olduğu gibi tablo düzenlemesi
suretiyle, hazırlayıp, giriş ve çıkış arasında balans kurulduğu takdirde elde
edeceğimiz net viskoz iş oranı;
. ∂ ∂
Wv =[ (u τ xx + vτ xy + wτ xz ) + (u τ yx + vτ yy + wτ yz )
∂x ∂y
∂
+ (u τ zx + vτ zy + wτ zz ) ]dx dy dz
∂z
= −∇.(V .τ ij ) dx dy dz
Enerji denkleminin diferansiyel formu ise;
de ^ 1
ρ + V .∇p = ∇.(k∇T ) + ∇.(V .τ ij ) burada e = u + V 2 + gz
dt 2
viskoz terimi kendi içerisinde parçalara ayıracak olursak;
∇.(V .τ ij ) ≡ V .(∇.τ ij ) + Φ
burada Φ viskoz dağılım fonksiyonudur. Newtonien, sıkıştırılamaz, viskoz bir

akışkan için bunun açık formu ise;
  ∂u  2  ∂v 
2
 ∂w   ∂v ∂u   ∂w ∂v   ∂u ∂w  
2 2 2 2
Φ = µ 2  + 2  + 2  +  +  +  +  +  +  
  ∂x   ∂y   ∂z   ∂x ∂y   ∂y ∂z   ∂z ∂x  
bütün terimler ikinci dereceden olduğu için viskoz dağılım fonksiyonu pozitif
olup yayılım sebebiyle dağılan kullanılabilir enerji kayıp olarak karşımıza
çıkar.
96
3.9. Sıkıştırılamaz İki boyutlu (∂ / ∂z = 0) sıkıştırılamaz, viskoz bir akışkanın, 2h kadar mesafede
viskoz akışlara örnek bulunan, paralel iki plaka arasında hareket ettiğini gözönüne alalım. (Şekil 3.5)
Couette Akış
SABIT VE HAREKETLI
LEVHA ARASINDA AKIS
Şekil 3.5 Paralel iki plaka arasında

akış; a) Üstteki plaka hareketli; b)
Her iki plaka sabit
Plakaların çok geniş ve uzun olduğu kabul edildiğinde, u hızı sıfırdan farklı
olup v=w=0 olacak yani sadece aksiyal yönde hız gradyanı oluşacaktır. Şekil
3.5a’daki üstteki plakanın V hızı ile çekildiği konumda, basınç gradyanını ve
ağirlik kuvvetlerini ihmal edecek olursak, süreklilik denklemimiz;
∂u ∂v ∂w ∂u
+ + =0 = +0+0 veya u = u( y)
∂x ∂y ∂z ∂x
olacaktır. Tam gelişmiş akım için (girişten çok uzak noktadaki akış) Navier-
Stokes denkleminden;
 ∂u ∂u ∂u ∂u  ∂P  ∂ 2u ∂ 2u 
ρ + u +v + w  = − + ρ ⋅ g x + µ  2 + 2 
 ∂t ∂x ∂y ∂z  ∂x  ∂x ∂y 
Daimi, sıkıştırılamaz akış kabulüyle;
 ∂ 2u 
ρ (0 + 0 + 0) = 0 + 0 + µ  0 + 
 ∂y 2 
Momentum denklemimizin basit hali;
∂ 2u
=0 veya u = C1 y + C 2
∂y 2
Plaka için geçerli olan sınır şartlarını yazıp diferansiyel denklemi çözmek
istersek;
y = +h için u = V = C1 h + C 2
y = −h için u = 0 = C1 (− h) + C 2
V V
veya C1 = ve C2 =
2h 2
97
olarak elde edilir. Elde edilen sabitleri esas hız dağılımını veren denklemde
yerine yazacak olursak;
V V
u= y+ − h ≤ y ≤ +h
2h 2
denklemi Şekil 3.5a’da verilen örnekteki iki plaka arasında hız dağılımı
ifadesidir. Basınç gradyanını ihmal etmeyip, yeni bir bağıntı kurulması
mümkündür. Eğer sistemde basınç dağılımı ihmal edilmemiş olsaydı
momentum denklemimiz;
∂ 2 u ∂p
µ =
∂y 2 ∂x
şeklinde oluşan diferansiyel denklemi sınır şartları doğrultusunda çözmemiz

gerekecektir. Burada v=w=0 olduğu için ağırlık kuvveti ihmal edilmiş olup,
yine y ve z yönündeki basınç dağılımı ise;
∂p ∂p
=0 ve =0 veya p = p ( x)
∂y ∂z
olduğundan basınç sadece x yönünde değişim göstermektedir. Dolayısıyla

kısmi diferansiyel yerine;
∂p dp
=
∂x dx
yazılabilir. Momentum denklemimizi üstüste iki defa integre edecek olursak;
1 dp y 2
u= + C1 y + C 2
µ dx 2
yine sınır şartlarını kullanarak, her iki plakanın sabit olduğu konumda sınır
şartlarımız;
dp h 2
y = ± h i.çin u=0 ve C1 = 0 ve C2 = −
dx 2 µ
olarak elde edilen sabitlerimizi denklemde yerine yazarsak;
dp h 2 y2
u=− (1 − 2 )
dx 2 µ h
98
Maksimum hız için y=0 yazıldığında;
dp h 2
u max = −
dx 2 µ
ifadesi elde edilir.
Şekildeki sistemde akışın kararlı ve sürtünmesiz olduğu varsayımıyla boşalan

yağın debisini bulunuz?
( d = 6 cm, ∆h = 0.3 m, Pyağ = 1200 kg/m3 , h= Hava ∆h

2 m)
1
1 noktasındaki havanın basıncı, Cıva

h Yağ
d
P1 − ρ civa ⋅ g ⋅ ∆h = 0
2
P1 = 13600 ⋅ 9.81 ⋅ 0.3 ⇒ P1 = 40024.8 N/m 2
1 ve 2 noktası arası Bernoulli’den,
P1 V12 P V2
+ + z1 = 2 + 2 + z 2
ρ yağ ⋅ g 2g ρ ⋅ g 2g
P2 = 0; V1 ≅ 0; z1 − z 2 = h
 P1   40024.8 
V2 = 2 g ⋅  h + = 19.62 ⋅  2 +  ⇒ V2 = 10.29 m/s
 ρ ⋅ g   1200 ⋅ 9. 81 
 yağ 
π ⋅d2 π ⋅ 0.06 2
Q = V2 ⋅ = 10.29 ⋅ ⇒ Q = 29.1 lt/s
4 4
99
A ve B su depoları iki boru

yardımıyla şekildeki gibi h
birleştirilmiştir. Depodaki su seviyesi A D1
farkı h = 0.8 m’dir. Bütün geçişler D2 B
keskin kenarlı kabul edilerek A

deposundan B deposuna akan suyun
L1 L2
debisini bulunuz?
L1 = 2 m; D1 = 10 cm; L2 = 0.5 m; D2 = 2 cm
2
1 
K hazne çıkış = 0.5; K hazne giriş = 1; K ani daralma =  − 1 ; λ1 = 0.027; λ2 = 0.019;
µ 
µ ad = 0.6
µad : ani daralma katsayısı
A ve B arası Bernoulli denkleminden,

PA VA2 P V2
+ + z A = B + B + zB + h f
ρ .g 2 g ρ .g 2 g
PA = 0 ; PB = 0
V A = 0; VB = 0
z A − zB = h f = h
h f = 0,8m
V12 V12
ζ hç = K hç ⋅ = 0.5 ⋅
2g 2g
2 2
1  V2  1  V
2
4 V2
ζ ad =  − 1 ⋅ 2 =  − 1 ⋅ 2 ⇒ ζ ad = ⋅ 2
µ  2 g  0.6  2g 9 2g
V22 V2
ζ hg = K hg ⋅ ⇒ ζ hg = 2
2g 2g
λ1 V12 λ 2 V22
h = ζ hç + L1 ⋅ ⋅ + ζ ad + L2 ⋅ ⋅ + ζ hg
D1 2 g D2 2 g
V2 A1 100
Q1 = Q2 ⇒ V1. A1 = V2 = A2 = =
V1 A2 4
100
V12 L V2 4 V2 L V2 V2
h = 0.5 ⋅ + λ1 ⋅ 1 ⋅ 1 + ⋅ 2 + λ 2 ⋅ 2 ⋅ 2 + 2
2g D1 2 g 9 2 g D2 2 g 2 g
V12 V 2  13 
h= ⋅ (0.5 + 20 ⋅ λ1 ) + 2 ⋅  + 25 ⋅ λ 2 
2g 2g  9 
V2 100 V
= ⇒ 2 = 25 ⇒ V2 = 25 ⋅ V1 yerine yazılırsa,
V1 4 V1
h=
V12
⋅ (0.5 + 20 ⋅ 0.027 ) +
(25 ⋅ V1 ) ⋅  13 + 25 ⋅ 0.019  = 0.8
2
 
2 ⋅ 9.81 2 ⋅ 9.81  9 
0.8 ⋅ 2 ⋅ 9.81 = 1.04 ⋅ V12 + 1199.65 ⋅ V12
1200.69 ⋅ V12 = 15.696 ⇒ V1 = 0.114 m/s
π ⋅ D12 π ⋅ (0.1)2
Q= ⋅ V1 = ⋅ 0.114 ⇒ Q = 0.895 lt/s
4 4
Bir demiryolu yolcu vagonunun C deposu, aralarında 12 m uzaklık bulunan, eşit

çaplı A ve B borularını beslemektedir. Borulardaki
yersel kayıpları ihmal ederek A ve B borularından C
akan debilerin oranını bulunuz? Su

( L1 = 5 m; d = 0.05 m; λ = 0.02 )
h
C – B arası Bernoulli uygulamasından; L1
λ ⋅ (L1 + L2 ) VB2
ζ CB = ⋅
d 2⋅ g A
L2
B
V B2 V2 λ ⋅ (L1 + L2 ) V B2 V 2  λ ⋅ (L1 + L2 ) 
h= + ζ CB = B + ⋅ ⇒ h = B ⋅ 1 +  (1)
2⋅ g 2⋅ g d 2⋅ g 2⋅g  d 
C – A arası Bernoulli’den;
VA2 V2 L V2 V2  L 
h= + ζ CA = A + λ ⋅ 1 ⋅ A ⇒ h = A ⋅ 1 + λ ⋅ 1  (2)
2⋅ g 2⋅ g d 2⋅ g 2⋅ g  d
(1) ve (2)’den;
101
V B2  λ ⋅ (L1 + L2 ) V A 
2
L 
⋅ 1 +  = ⋅ 1 + λ ⋅ 1 
2⋅ g  d  2⋅g  d
 λ ⋅ (L1 + L2 )   0.02 ⋅ (5 + 12 ) 
VA 1 + d   1+
0.05  VA
=  =  ⇒ = 1.61
VB  1 + λ ⋅ L1   1 + 0.02 ⋅ 5  VB
 d   0.05 
Q
Boruların çapları aynı olduğuna göre; A = 1.61
QB
Şekildeki manometreler aynı basınç değerini gösterdiğine göre, lokal ve sürekli

yük kayıplarını ihmal ederek d çapını bulunuz? 0.3 m
( VA = 6 m/s ) Q
Q = V A ⋅ AA = VB ⋅ AB
A
π ⋅ (0.3 ) 2
π ⋅d 2
0.54
6⋅ = VB ⋅ ⇒ VB = 3m
4 4 d2
PA = PB ; z B = 0 B
d
PA V A2 P V2
+ + z A = B + B + zB
γ 2⋅ g γ 2⋅ g
VB2 V2  V2   62 
= A + z A − z B ⇒ VB = 2 ⋅ g ⋅  A + z A − z B  = 2 ⋅ 9.81⋅  + 3 ⇒
2⋅ g 2⋅ g  2⋅ g   2 ⋅ 9.81 
VB = 9.74 m / s
0.54 0.54 0.54

VB = 2
⇒d = = ⇒ d = 0.235 m
d VB 9.74
102
Şekildeki boru sisteminde yersel

kayıpları ihmal ederek λ = 0.025
35 m
olduğuna göre, AC, BC ve DC su
A
borularındaki debileri bulunuz? su
( AC borusu; D = 250 mm – 2000 m ) B 5m
( BC borusu; D = 250 mm – 1000 m )

C
PA V A2 P V2
+ + z A − H k AC = C + C + z C ⇒ z A − z C = H k AC ⇒ H k AC = 40 m
γ 2⋅ g γ 2⋅ g
2
2000 V AC
H k AC = 0.025 ⋅ ⋅ = 40 ⇒ V AC = 1.98 m / s
0.25 2 ⋅ 9.81
π ⋅ (0.25 )2
Q AC = ⋅ 1.98 ⇒ Q AC = 0.0972 m 3 / s
4
PB V B2 P V2
+ + z B − H k BC = C + C + z C ⇒ z B − z C = H k BC ⇒ H k BC = 5 m
γ 2⋅ g γ 2⋅g
2
1000 V BC
H k BC = 0.025 ⋅ ⋅ = 5 ⇒ VBC = 1 m / s
0.25 2 ⋅ 9.81
π ⋅ (0.25 )2
QBC = ⋅ 1 ⇒ Q AC = 0.049 m 3 / s
4
QCD = Q AC + QBC = 0.0972 + 0.049 ⇒ QCD = 0.1462 m 3 / s
103
Şekildeki düzenekte kullanılan vana 2 ve 3 A

nolu borular arasındaki debilerin dengesini 1
sağlamaktadır. 2
Q1 = 380 lt/s;
h
L1 = L3 = 120 cm; L2 = 90 cm; D1 = D4 = 3
25 cm; 4
D2 = D3 = 25 cm; h = 18 m; λ = 0.032; L4 = B
100 cm değerleri bilindiğine ve vana
dışındaki yersel kayıplar ihmal edildiğine göre;
a) 2 nolu borudaki hızı,
b) Vanadaki yük kayıp katsayısı K’yı,
c) Vananın bıraktığı toplam yük kaybını,
d) A ve B noktaları arasındaki basınç farkını metre su seviyesi (mSS) cinsinden
hesaplayınız?
Q1 π ⋅ D22 38 ⋅ 10 −2 ⋅ 4
a) Q2 = = ⋅ V 2 ⇒ V2 = ⇒ V2 = 6.04 m / s
2 ⋅ π ⋅ (0.2 )
2
2 4
L2 V22 V2 L V2
b) ζ 2 = ζ 3 ⇒ λ 2 ⋅ ⋅ + K ⋅ 2 = λ3 ⋅ 3 ⋅ 3
D2 2 2 D3 2
V3 = V2 olduğundan;
λ V22 0.32 (6.04 )

2
⋅ ⋅ (L3 − L2 ) ⋅ ⋅ (1.2 − 0.9 )
D2 2
K= = 0.2 2 ⇒ K = 0.048
V22 (6.04 )2
2 2
c) ζ S = K ⋅
V22
= 0.048 ⋅
(6.04 )2 ⇒ ζ = 0.875 m 2 / s 2
S
2 2
PA V A2 PB V B2
d) + + g ⋅ zA = + + g ⋅ z B + g ⋅ ζ AB ; z A − zB = h
ρ 2 ρ 2
PA − PB  L1 V12 L3 V32 L4 V42 

= g ⋅ (− h ) + g ⋅ λ1 ⋅ ⋅ + λ3 ⋅ ⋅ + λ4 ⋅ ⋅ 
ρ  D1 2 D3 2 D4 2 
104
∆P
= 9.81⋅ ( −18 ) + 9.81 ⋅
ρ
 1.2 ( 7.741) 1.2 ( 6.04 ) 1 ( 7.741) 
2 2 2
 0.032 ⋅ ⋅ + 0.032 ⋅ ⋅ + 0.032 ⋅ ⋅ 

 0.25 2 0.2 2 0.25 2 
∆P ∆P
= −164.64 kN / m 2 ⇒ = −6.06 mSS
ρ ρ
Şekilde verilen nozzle için viskoz etkileri ihmal ederek debiyi 3
ve suyun yüksekliği h mesafesini hesaplayınız? 0.05 m h
2
1 ve 2 noktaları arasında Bernoulli uygulamasında;
0.8 m
P1 V12 P V2
+ + g ⋅ z1 = 2 + 2 + g ⋅ z 2 ; P2 = 0 (
ρ 2 ρ 2 Q
1
atmosfere açık) P = 85 kPa
V22 − V12 P1 0.1 m

= + g ⋅ (z1 − z2 )
2 ρ
V22 − V12 85 ⋅ 10 3
= + 9.81 ⋅ (− 0.8 ) ⇒ V22 − V12 = 154.304 (1)
2 1000
Süreklilik denkleminden;
2 2
D   0.1 
V2 = V1  1  = V1   ⇒ V2 = 4 ⋅ V1 (2)
 D2   0.05 
(2) denklemi (1) denkleminde yerine yazılırsa;
(4 ⋅ V1 )2 − V12 = 154.304 ⇒ 15 ⋅ V12 = 154.304 ⇒ V1 = 3.207 m / s
π ⋅ D12 π ⋅ (0.1)2
Q= ⋅ V1 = ⋅ 3.207 ⇒ Q ≅ 0.025 m 3 / s
4 4
Maksimum h yüksekliği için 2 ve 3 noktaları arasına Bernoulli uygularsak;
105
P2 V22 P V2
+ + g ⋅ z 1 = 3 + 3 + g ⋅ z 3 ; P2 = P3 = 0 ; z 3 − z 2 = h
ρ 2 ρ 2
V3 = 0 (akışkanın enerjisi bitmiş durumda)
V2 = 4 ⋅ V1 = 4 ⋅ 3.207 ⇒ V2 = 12.73 m / s
g ⋅ (z 3 − z 2 ) =
V22 V2
⇒h= 2 =
(12.73)2 ⇒ h = 8.256 m
2 2⋅g 2 ⋅ 9.81
Bir havalandırma borusundaki emmeyi

sağlamak için çıkıştan önce şekildeki gibi bir
D V2
üfleyici yerleştirilmiştir. Sürtünmeleri ihmal V0
ederek 1 kesitindeki basıncı bulunuz? d
θ
( D = 42 cm; d = 10 cm; V2 = 5 m/s; V0 = 60 1 2
m/s;
θ = 300; ρ = 1.293 kg/m3 )
Sürtünmeler ihmal edildiğinden; R x = 0
Q1 = A ⋅ V1 ⇒ Qü = A ⋅ Vü
π ⋅ (0.42 )2
Q2 = A ⋅ V2 = Q2 = ⋅ 5 ⇒ Q2 = 0.692 m 3 / s
4
π ⋅ (0.1)2
Qü = A ⋅ Vü = Q2 = ⋅ 60 ⇒ Qü = 0.471 m 3 / s
4
Q1 + Qü = Q2 ⇒ Q1 = Q2 − Qü = 0.692 − 0.471 ⇒ Q1 = 0.22 m 3 / s
Q1 0.22
Q1 = A ⋅ V1 ⇒ V1 = = ⇒ V1 = 1.587 m / s
A π ⋅ (0.42 )2
4
Hareket miktarı teoremi; P2 = 0
P1 ⋅ A − P2 ⋅ A = ρ ⋅ Q2 ⋅ V2 − ρ ⋅ Q1 ⋅ V1 − ρ ⋅ Qü ⋅ Vü ⋅ cos θ (1)
106
ρ ⋅ A ⋅ V22 − ρ ⋅ A ⋅ V12 − ρ ⋅ Aü ⋅ Vü2 ⋅ cos θ

P1 =
A
π ⋅ (0.42 )2
P1 =
1.293
π ⋅ (0.42 )2
⋅
4
[ 2
] 
⋅ 5 2 − (1.587 ) − 0.471 ⋅ 60 ⋅ cos 30 
 
4
P1 = −199.34 Pa
Şekildeki sistemde debinin 0.45 m3/s olması

hava
için A noktasındaki gerekli hava basıncını, 6.1 m
A
lokal kayıpları ihmal ederek hesaplayınız?
( B noktası atmosfere açıktır.) Q
( ρyağ = 840 kg/m3; λ = 0.0125 ) yağ
L = 153 m; D = 153 mm
A ve B arası Bernoulli’den;
PA V A2 P V2
+ + zA = B + B + zB + ζ
γ γ 2⋅g
AB
2⋅ g
Q 0.45
V = = ⇒ V = 24.48 m / s
A
π⋅
(0.153)2
4
PA
=
V B2
+ ζ kAB + z B − z A =
(24.48 )
2
+ 0.0125 ⋅
153 (24.48 )
⋅
2
+ 6.1
γ 2⋅g 2 ⋅ 9.81 0.153 2 ⋅ 9.81
PA
= 418.768 m ⇒ PA = 3615.14 kPa
γ
Kesit alanı A(x ) = 1.5 − 0.2 ⋅ x 2 bağıntısı ile değişen bir borudan geçen debi
Q (t ) = 0.4 − 0.01 ⋅ t bağıntısı ile değişmektedir.
( x: m, A: m2, Q: m3/s )
a) Hız ve ivmeyi veren bağıntıyı türetiniz.
b) x = 2 m ve t = 5 s’de hızı ve yerel ivmeyi hesaplayınız.
107
Q(t ) 0.4 − 0.01 ⋅ t

a) V ( x ,t ) = = ( zamanla değişen bir boyutlu akım söz
A( x ) 1.5 − 0.2 ⋅ x 2
konusudur.)
0.4 ⋅ x ⋅ (0.4 − 0.01 ⋅ t )

2
∂V ∂V − 0.01
a ( x ,t ) = +V ⋅ = +
∂t ∂x 1.5 − 0.2 ⋅ x 2
(
1.5 − 0.2 ⋅ x 2
3
)
b) x = 2 m ve t = 5 s için;
0.4 − 0.01 ⋅ 5
V (2 ,5 ) = ⇒ V (2 ,5 ) = 0.5 m / s
1.5 − 0.2 ⋅ 2 2
∂V − 0.01 ∂V
= ⇒ = −0.014 m / s 2
∂t 1.5 − 0.2 ⋅ 2 2
∂t
2
Şekildeki P0 basıncını mSS cinsinden
hesaplayınız? (Yersel kayıpları ihmal
ediniz.)
h
( D1 = D4 = 40 cm; D2 = 30 cm; D3 = 20 4
cm; P0
λ1 = λ2 = λ3 = λ4 = 0.026; Q1 = 125.66 0 2
lt/s; 3
L1 = L2 = L3 = L4 = 500 m; h = 10 m ) 1
2 ve 3 nolu borulardaki kayıpların eşitliğinden;
L2 V22 L3 V32 V22 V32

λ2 ⋅ ⋅ = λ3 ⋅ ⋅ ⇒ =
D2 2 ⋅ g D3 2 ⋅ g D 2 D3
5 5
Q22 Q32 Q D  D  2
5
= 5 ⇒ 2 =  2  ⇒ Q2 =  2  ⋅ Q3
D 2 D3 Q3  D5   D5 
Q1 = Q2 + Q3
108
 D  5 2 

Q1 =  2
 + 1 ⋅ Q3
 D3  
 
 
 
 125.66 ⋅ 10 −3 
Buradan; Q3 =  5  ⇒ Q3 = 33.45 lt / s
  0. 3  2
 +1 
  0.2  
Q2 = 92.2 lt / s
0 ve 2 arası Bernoulli’den;
V1 = 0 ; P1 = 0 ; V0 = 0 ;
P0 V2 P V2
+ 0 + z 0 = 1 + 1 + z 1 + ζ 01
ρ ⋅g 2⋅g ρ ⋅ g 2⋅ g
P0 L V2 L V2 L V2
= h + λ1 ⋅ 1 ⋅ 1 + λ 2 ⋅ 2 ⋅ 2 + λ 4 ⋅ 4 ⋅ 4
ρ⋅g D1 2 ⋅ g D2 2 ⋅ g D4 2 ⋅ g
λ ⋅ L  Q12 Q22  0.026 ⋅ 500  (0.12566 ) (0.0922 )2 

2
P0
= 10 +  2 ⋅ +  = 10 +  2 ⋅ + 
ρ⋅g 2 ⋅ g  D15 D22  2 ⋅ 9.81  (0.4 )5 (0.3)5 
P0
= 14.36 mSS
ρ⋅g
Şekildeki hidrofor düzeninde A 3

h
vanasının ayarlanması suretiyle 2 ve 3 A
2
nolu borulardaki debilerin eşitlenmesi P0 (1)
sağlanmaktadır. Vana dışındaki diğer L
yersel kayıpları ihmal ederek; 1
H
( P0 = 3 bar; z = 2 m; λ = 0.024; H = 20 z
d
m;
L = 15 cm; h = 3 m; d = 2 cm)
a) A vanasının yük kayıp katsayısını,
b) Debiyi hesaplayınız?
Q2 = Q3 ⇒ V2 = V3 = V olacaktır.
109
V1 = 2 ⋅ V
a) (1) – 3 arası Bernoulli’den;
P1 V2 P V2
+ 1 + z 1 = 3 + 3 + z 3 + ζ 1−3 (1)
ρ ⋅g 2⋅g ρ ⋅ g 2⋅g
V1 ≅ 0 ; P3 = 0
H (2 ⋅ V ) (L + h ) ⋅ V 2
2
ζ 1− 3 = λ ⋅ ⋅ +λ⋅
d 2⋅ g d 2⋅ g
z 1 − z 3 = −[(H − z ) + h]
− [(H − z ) + h] +
P0
=
V2 
⋅ 1 + λ ⋅
4⋅H
+λ⋅
(L + h ) 
ρ ⋅ g 2⋅ g  d d 
 P 
2 ⋅ g ⋅  0 − (H + h − z )
V2 = ρ ⋅g  ⇒ V = 1.25 m / s
 (4 ⋅ H + h + L) 
1 + λ ⋅ 
 d 
1 nolu borudaki su hızı;
V = 2 ⋅ V = 2 ⋅ 1.25 ⇒ V = 2.5 m / s
(1) – 2 arası Bernoulli’den elde edilen denklem ile (1) nolu denklem
birleştirilirse;
P2 V2 P V2
+ 2 + z 2 + ζ 1− 2 = 3 + 3 + z 3 + ζ 1−3
ρ ⋅g 2⋅g ρ ⋅g 2⋅g
P2 = P3 = 0 ; V2 = V3 ’den;
ζ 1− 2 = ζ 1−3 + ( z 3 − z 2 ) = h + ζ 1−3
ζ 1− 2 = λ ⋅
L V2
⋅ +K⋅
V2
= h+λ⋅
(L + h ) ⋅ V 2
d 2⋅g 2⋅ g d 2⋅g
h 2⋅ g ⋅h
K =λ⋅ + ⇒ K = 43.1
d V2
110
π ⋅d2 π ⋅ (0.02 )2
b) Q = A ⋅ V = ⋅V = ⋅ 2.5 ⇒ Q = 0.785 lt / s
4 4
Uygulamalar
Şekildeki su akışını kontrol eden vananın K yük kayıp Vana
katsayısını hesaplayınız?
( V = 1.45 m/s; h = 11.4 cm; ρb civa = 13.6 ) Su 1 2
h
Civa
Şekildeki sistemde debinin 127 lt/s olması

hava
için A noktasındaki gerekli hava basıncını, 6.1 m
A
lokal kayıpları ihmal ederek hesaplayınız?
( B noktası atmosfere açıktır.) Q
( ρyağ = 840 kg/m3; λ = 0.0235 ) L = 153 m; D = 153 mm
yağ
Şekildeki sistemde debi 300 lt/s’dir. Lokal

ve sürekli kayıpları dikkate alarak H
mesafesini belirleyiniz? H
( ρyağ = 800 kg/m3; υ = 10-3 m2/s ) D = 0.4 m

yağ A B yağ
10 m
111
Suyun hız ve debisini ölçmek amacıyla

kullanılan eğik bir venturimetre için aşağıdaki
veriler ışığında 1 nolu kesitteki hız ve debiyi 2 θ
kayıpları ihmal ederek hesaplayınız. 1

( h = 30 cm; d1 = 40 mm; d2 = 15 mm ) h2
( ρciva = 13600 kg/m3; θ = 300 )
h1
h
civa
Şekildeki sistemde debiyi hesaplayınız. D

( H = 10 m, h = 50 cm, D = 10 cm)
H
Böyle bir sistemde suyun aşağıdan yukarıya doğru
hareketi
için, basınç artırıcı dış etken olmalı veya pozitif kod h
farkı
olmalıdır. Dolayısıyla sistemde herhangi bir hareket söz
konusu olamaz. ( Q = 0)
Şekildeki düzenekte;
1
a) Paralel borulardaki debileri
hesaplayınız;
Su
b) Pompanın basıncını h’a bağlı olarak 1
2
hesaplayınız. h 3
( Q = 60 lt/s; L = 500 m; d = 0.25 m; λ = Q
0.025; T
L1 = 505 m; d1 = 0.15 m; λ1 = 0.034;
L2 = L3 = 304 m; d2 = d3 = 0.10 m; λ2 = λ3 = Pompa
0.023 )
112
Şekilde su debisi Q = 24 lt/s olan uzun bir boru

şebekesi görülmektedir. Tüm boruların A
1
uzunlukları eşit olup 240 metredir. Ayrıca 1 ve 4
nolu boruların çapları eşit ve 15 cm, 2 ve 3 nolu 2
q
boruların çapları ise 10 cm’dir. 2 nolu borunun h
tam ortasında q = 6 lt/s debisi dışarıya 3
4
akmaktadır. Tersel kayıplar ihmal edildiğine
B
göre;
a) Kayıpları da göz önüne alarak, 2 ve 3 nolu
borulardaki debileri,
b) A ve B noktaları arasındaki basınç farkını q debisini dikkate almadan
hesaplayınız.
( λ = 0.026; h = 11.75 m )
Şekildeki kapalı depo içerisinde basınç d
ve su seviyesi tutulmaktadır. Su, 100 m D

(2)
uzunluğunda bir hortumla 20 m P

(0)
yükseklikte yatay olarak H
püskürtülmektedir. Dirsek kayıplarını
h
ihmal ederek debiyi hesaplayınız?
( P = 6 kg/cm2; h = 2.58 m; D = 10 cm; λ
= 0.02;
d = 5 cm; Fıskiyenin kayıp katsayısı K = 0.235;
Khç = 0.5 )
100 lt/s’lik Q1 debisine sahip yandaki 5

şekilde 2 ve 3 nolu borulardaki debiyi ve
P0 basıncını mSS cinsinden
hesaplayınız? (Yersel kayıpları ihmal h
4
ediniz.)
( D4 = D1 = 20 cm; D2 = 15 cm; D3 = 10 P0 2
cm;
3
λ1 = λ2 = λ3 = λ4 = 0.015;
L1 = L2 = L3 = L4 = 200 m; h = 10 m ) 1
113
Saniyede 15.7 lt su sevk eden 10 cm

D1
çapında bir boru 20 cm çapındaki boruyla
bağlantılıdır. V1 V2
D2
a) 70 koniklik açısına haiz bir konik boru
ile,
b) 200 koniklik açısına haiz bir konik boru
ile,
c) 450 koniklik açısına haiz bir konik boru ile,
birleştirildiği taktirde doğrudan doğruya konik parçasız ani genişleme suretiyle
yapılan bağlantıya göre kayıp bakımından elde edilen karlar nelerdir?
( K7o = 0.15; K20o = 0.4; K45o = 1 )
Şekildeki kaba Q1 = 10 lt/s debisiyle su

girişi ve Q2 = 4 lt/s debisiyle su çıkışı
Q1
olduğunda su seviyesinin sabit kaldığı A
gözlenmektedir. Kaptaki su
h
yüksekliğini hesaplayınız? Q2
( Kayıplar ihmal edilecektir.)
B
( Q3 debisi 5 cm çaplı delikten
çıkmaktadır.) Q3
Şekilde venturi borusu içerisinde hareketli

suyun, dar ve geniş kesitleri arasındaki
basınç farkını ölçmek için civalı manometre
bağlanmıştır. A-B arasında enerji kaybı
B
olmadığına göre, borudan geçen debiyi
hesaplayınız? 0.75 m
( ρciva = 13600 kg/m3 )
A
z
0.357 m
Q
civa
114
AKIŞKANLARIN KİNEMATİĞİ
BÖLÜM 4
Akışkanların Kinematiği
4.1. Giriş Daha önce de belirttiğimiz gibi, akışkan hareketini incelemek için
kavramları matematik diliyle ifade etmeliyiz. Fakat biliyoruz ki matematiksel
olarak dile getirilecek herhangi bir durum büyüklüğü ancak önceden kesin
olarak tanımlanmış bir referans sisteminde anlam taşır. Örneğin, bir akışkan
parçacığının hızının 10 m/s olduğunun söylenmesi tek başına hiç bir anlam
taşımaz. Doğru olan, örneğin, Öklid uzayı içinde laboratuvara bağlı olarak
seçilmiş bir kartezyen koordinat sisteminde hız vektörü normunun
(büyüklüğünün) SI birim sisteminde 10 olduğunun söylenmesidir, şayet
koordinat sistemi laboratuara değil de uzayda sabit oldukları kabul edilen
yıldızlara bağlı ise hızın 10 m/s olması apayrı bir durumu ifade eder. Koordinat
sisteminin uygun seçilmesinin ve açıkça belirtilmesinin ayrı bir önemi de,
incelenecek olan akışkan hareketinin matematik ifadesinin bir koordinat
sisteminde çok kolay, bir diğerinde ise yine doğru fakat oldukça karmaşık
olabilmesi, dolayısıyla yanlışlıklara daha açık olmasıdır. Bu bölümde yeni bir
takım temel kavramlardan söz edeceğiz. Bu yeni kavramlar akışkan
hareketinin, katıların hareketlerinden farklı olarak, akışkan kütlenin
boyutlarına göre oldukça büyük yer değiştirmeleri kapsamasından, zamandan
bağımsız değişken olarak kabul edilmek suretiyle elde edilirler. Yer
değiştirmelerin akışkan kütlenin boyutlarına göre oldukça büyük olması
akışkanın uzaydaki konumunun, hızının ve ivmesinin sabit bir koordinat
sistemine göre yazılmalarının ne kadar uygun olduğu sorusunu akla getirmiştir.
İşte akışkan hareketinin, sabit bir koordinat sistemine göre mi, yoksa, akışkanla
beraber hareket eden bir koordinat sistemine göre mi tasvir edilmesi gerektiği
sorusu akışkanlar mekaniğinde iki ayrı tasvir yönteminin doğmasına sebep
olmuştur. Akışkan hareketinin sabit, örneğin laboratuara bağlı bir koordinat
sistemine göre tasvir edilmesine Euler tasviri, akışkanı takip eden bir koordinat
sistemine göre tasvir edilmesine Lagrange tasviri denir. Bu tanımların
hatırlanmasına yardımcı olması açısından Euler'in bir geometrici olarak uzayı
öne çıkardığı, Lagrange'ın ise bir mekanikçi olarak maddeyi yani akışkanı öne
çıkardığı da düşünülebilir.
115
4.2. Akışkan Akımını Bir akışkanın hareketi iki yöntem kullanılarak tariflenebilir. Birincisi
İnceleme Yöntemleri akışkan akımı içindeki bir akışkan partikülünün hareketini esas alan Lagrange
yöntem, ikinci ise akışkan akımı içinde sabit bir noktayı esas alarak bu
noktadan geçen farklı hızlara sahip akışkan partiküllerini inceleyen Euler
yöntemdir.
4.2.1. Lagrange Yöntemi Lagrange tasvirinde, bir akışkan parçacığının konumu başlangıç konumu
koordinatları ve zamanın bir fonksiyonu olarak yazılır. Konumdan türetilecek
olan hız ve ivme de gene bu değerler, başlangıç konumu koordinatları ve
zamandan bağımsız değişkenler olarak kabul edilmek suretiyle elde edilirler.
Belirli bir anda belirli bir konumda olan akışkan partiküllerinin zamanla olan
hareketlerini inceler, yani akışkan partikülü, akım alanı içinde değişik
konumlarda bulunurlar, t1 anında (x1, y1, z1) noktasında V1 hızına, t2 anında (x2,
y2, z2) noktasında V2 hızına sahiptirler, matematiksel olarak Lagrange hızı
(şekil 4.1);
V = V [x(t ), y (t ), z (t ), t ]
olarak ifade edilir.
Şekil 4.1 Bir akışkan partikülünün

hareketinde Lagrangian ve Euler
yaklaşımı
4.2.2. Euler Yöntemi Euler tasvirinde bir akışkan parçacığının konumu söz konusu olduğu anda,
akışkan parçacığının işgal ettiği uzaydaki noktanın konum koordinatları ve
zamanın bir fonksiyonu olarak yazılır. Gene konumdan türetilecek olan hız ve
116
ivme de sadece zaman bağımsız değişken olarak kabul edilmek suretiyle elde
edilirler. Herhangi bir akışkan partikülünün hareketini incelemek yerine, belirli
bir noktadaki hızın ve basıncın zamanla değişimi araştırılır, yani tek bir (x1,
y1,z1) noktası göz önüne alınır ve bu noktadan geçen akışkan partikülleri t1
anında V1, t2 anında V2 hızına sahiptirler, matematiksel olarak Euler hızı
V=(x, y, z, t)
olarak ifade edilir.
4.3. Akışkan Akımının

Temel Kavramları -
Teoride iki kısma ayrılabilir ve bu kavramlar problemlerin çözümünde
Akışkan Tipleri büyük kolaylık sağlar.
a) İdeal Akışkan: Viskozitesi veya diğer bir deyişle içsel sürtünmesi sıfır olan
akışkanlara denir.İdeal bir akışkanda akış yolu içerisindeki hareketli bir eleman
her durumda aynı hıza sahiptir ve her akışkan elemanın izlediği yol birbirine
paraleldir.
Şekil 4.2 İdeal akışkana ait hız

diyagramıı
b) Gerçek Akışkan: Sahip oldukları içsel sürtünmeleri ya da viskoziteleri ile

dikkate alınan akışkanlara denir.
Şekil 4.3 Gerçek akışkana ait hız

diyagramı
117
Akış Tipleri Akışkan akımı içindeki bir noktada akışkan özellikleri, bulunduğu
noktanın konumunu ve zamanın fonksiyonudur. Bu özellik;
E=E(x, y, z, t)
ile tariflenebilir, burada E yoğunluk, hız, sıcaklık v.s gibi akışkanın ya da

akımın herhangi bir özelliğidir. Buna göre akış tipleri şöyle sınıflandırılır.
a) Kararlı ve Kararsız Akım: Bir akışkan akımı içinde dikkate alınan

herhangi bir noktadaki akıma ve/veya akışkana ait tüm özelliklerin zamanla
değişmeden ( ρ , h, µ , v.... gibi) sabit kalması halindeki akıma “kararlı
(permenant) akım” denir.
∂E
=0 veya E=E(x,y,z)
∂t
Gerçekte bütün akışkan akımlarının küçük de olsa herhangi bir noktadaki

hızında salınımlar mevcuttur, ancak hızın zamana göre ortalaması değişmiyor,
sabit kalıyorsa akım yine kararlı akım olarak tariflenebilir. Bu tanıma göre
ifade edilen hız, “zamansal ortalama hız” olarak bilinir.
1 t
t ∫0
Vt = Vdt
Hareket halindeki bir akışkanın içinde dikkate alınan, konumu sabit herhangi
bir noktadaki akıma ve akışkana ait tüm özellikler zaman içinde değişiklik
gösteriyorsa bu tip akımlara da “kararsız akım” denir, yani
∂E
≠0
∂t
dir.
Kararlı ve kararsız akışkan akımına içi su dolu bir hazneyi örnek olarak
verebiliriz, eğer haznenin altındaki musluğu açtığımızda hazne musluktan
çıkan su kadar beslenmiyorsa kararsızdır.
b) Üniform ve Üniform Olmayan Akım: Akım bu halde konumuna göre

sınıflandırılır, hareket halindeki bir akışkan akımının içinde her konumda, yani
akım boyunca, akım ve akışkana ait özellikleri değişmiyor, sabit kalıyorsa bu
haldeki akıma “üniform akım” denir.
∂E
=0
∂s
118
Eğer hareket halindeki bir akışkan akımının içinde her konumda yani akım
boyunca, akım ve akışkana ait özellileri değişiyorsa bu haldeki akıma da
“üniform olmayan akım” denir.
∂E
≠0
∂s
Üniform akıma Şekil 4.4’da görülen kanal akışını, üniform olmayan akıma da
Şekil 4.4’de görülen bir engel yüzünden su derinliğinin gittikçe artmasını
örnek olarak verebiliriz.
Şekil 4.4 Üniform ve üniform

olmayan akım
Akım Çizgisi Görüldüğü gibi akışkan akımına ait hareket tipleri,akımının hızının
zamanla veya konumla değişmesiyle ilgilidir.Çünkü hız akımın bir özelliğidir.
Mekaniğin her alanında olduğu gibi hız, hem şiddete hem de doğrultuya sahip
olduğu için, vektörel bir büyüklüktür. Dolayısıyla hareket eden bir akışkanın
herhangi bir noktasındaki hız vektörünün genel olarak üç koordinat
doğrultusunun her birinde bileşenleri vardır ve bu bileşenlerin her birinin de
genel olarak hem zamana hem de konuma göre değişmesi beklenebilir. Akım
çizgisi verilen bir anda her konumda akım doğrultusunda olan bir çizgi olarak
tarif edilir, dolayısıyla herhangi bir konumda, o konumdan geçen hız vektörü
ile akım çizgisinin teğet olmaları ve değme noktasına dik hız bileşeninin sıfır
olması aşikardır.
Böylece akım çizgisi kısaca şöyle tariflenebilir; belirli bir t anında akışkan
akımı içinde çeşitli konumlardaki Akışkan partiküllerinin hız vektörlerine teğet
olarak çizilen çizgilere “akım çizgisi” adı verilir (Şekil 4.5). Bu tanıma göre
akım çizgisinin herhangi bir noktasındaki teğeti o noktadaki hızın doğrultusunu
verir. Akım çizgileri hiçbir zaman birbirlerini kesmezler.
Kararlı akımlarda akım çizgilerinin şekilleri her an aynı kalır.Kararsız
akımda, hızın şiddeti ve yönü veya her ikisi zamanla değiştiği için akım
çizgilerinin şekli zamanla değişecektir. Akım çizgilerinin birbirlerine
yaklaşmaları durumunda hız vektörlerinin şiddetleri artar, birbirlerinden
uzaklaşmaları durumunda ise şiddetleri azalır.
119
Şekil 4.5 Akım çizgileri ve hız

vektörleri
Şekil 4.5’deki iki boyutlu akım alanında dikkate alınan herhangi bir P
noktasında akım çizgisine çizilen teğet bu noktada V hızının doğrultusunu
verecektir. Bu hız kartezyen koordinatlarda bileşenleri cinsinden
G G G
V = ui + vj
ifadesiyle yazılabilir.Aynı zamanda P noktasında bu akışkan partikülünün δ s
deplasman miktarı
G G G
δ s = δ xi +δ y j
dir, burada δx ve δy sırasıyla kartezyen koordinatlarda x ve y

doğrultularındaki bileşenlerdir. δ s ve V aynı doğrultuda olduğundan
δx δy
=
u v
yazılabilir veya bu ifade diferansiyel formda
dx dy
=
u v
şeklinde yazılabilir ve
v dx-u dy = 0
elde edilir, bu ifade iki boyutlu akım ortamında bir akım çizgisinin
denklemidir. Üç boyutlu akım için ise
dx dy dz
= =
u v w
yazılabilir.
120
Yörünge Akışkan moleküllerinin akışkan akımı içinde izledikleri yola denir. Kararlı
akımda hız vektörlerinin doğrultuları zamanla değişmeyip sabit kaldığından
akım çizgileriyle yörünge üst üste çakışır yani akım çizgisi ile yörünge eş
anlamlıdır.
Akım çizgisi ile yörünge arasındaki farkı daha iyi anlayabilmek için Şekil
4.6’da görülen bir musluktan çıkan kararsız akımı örnek olarak verebiliriz. 1
noktasındaki akışkan partikülü t1 anında bu andaki akım çizgisi üzerinde, t2
anında bu andaki akım çizgisi üzerinde, t3 anında bu andaki akım çizgisi
üzerinde ancak partikülünün izlediği yol bu akım çizgilerinden farklı olarak 1-
2-3 yörüngesi olacaktır.
Şekil 4.6 Kararsız akım halinde akım

çizgisi ve yörünge
Akım Tüpü Akış içinde akım yönüne dik çok küçük bir dA alanı dikkate alınırsa bunun
çevresindeki bütün noktalarda belirli bir t anında geçen akım çizgilerinin
oluşturduğu geçide akım tüpü veya borusu denir(Şekil 4.7).
Şekil 4.7 Akım tüpü
Akım çizgilerinin doğrultularını düşünürsek, akım tüpünün cidarından dışarıya

geçmeyeceği sonucuna varılır.
Sistem, Kontrol Hacim Akışkanlar mekaniğinde sistem ve kontrol hacim kavramları sık sık
ve Eleman kullanılır. Sistem, kütlesi daima sabit kalan ancak konumu veya şekli
değişebilen izole edilmiş akışkanın belirlenmiş bir kütlesidir. Bu kavram gaz
akımlarının analizinde oldukça faydalı bir kavramdır.
121
Kontrol hacim, akışkan içinde izole edilmiş, sabit x, y, z eksenlerine göre

hacminin değişmediği ve hareket etmediği düşünülen akımın belirlenmiş bir
bölgesidir.Kontrol hacmin fiziksel sınırı kontrol yüzey olarak
isimlendirilir(Şekil 4.8). Böylece bu hacime dışarıdan giren ve hacimden
dışarıya çıkan kütlelerin etüdü yapılarak, bu hacim içindeki akışkan akımının
davranışı araştırılabilir.
Şekil 4.8 Kontrol Hacim
Gerek kontrol hacmin kendisi gerekse kontrol yüzeyin sınırları arzu edildiği
şekilde seçilebilir. Kontrol hacim katı cisimler mekaniğindeki serbest cisim
diyagramıyla aynıdır.Lagrange hal dikkate alındığında sistem, Euler hal
dikkate alındığında kontrol hacim kavramları kullanılır.
Kontrol hacim kavramı sistem kavramına tercih edilir.Çünkü, sabit bir

hacim içinden geçen akışkan akımının, akışkanla beraber hareket eden hacime
göre incelenmesi daha kolaydır.Ayrıca verilen akışkan kütlesinin hareketinden
çok bu akışkanın sınırlarına yaptığı etki bizi daha fazla ilgilendirir.
Şimdi bu akışkan hacminden geçen bir akışkan kütlesinin hareketi için

genel bir ifade geliştirelim. Kontrol hacim içinden geçen akışkan kütlesi enerji
ve momentum gibi özelliklerini de beraberinde taşır. O halde akışkanın özel bir
özelliğine nazaran genel olarak akışkanın özelliklerini tarifleyecek bir denklem
vermeye çalışalım. Bu özelliği de N ile gösterelim (kütle, enerji, momentum
gibi). Bu özelliğin, çıkan akışkanın birim kütlesindeki miktarı ise η olsun.
N= ∫ ηdm = ∫ η ρ d∀
kütle hacim
t anında kontrol hacmi akışkan kütlesi tamamıyla doldurulmuş olsun, t+ ∆ t

anında akışkan yeni bir konuma gelmiş olsun ancak kontrol hacim bu zaman
aralığında x, y, z koordinatlarına göre konumunu koruyacaktır (Şekil 4.9)
122
Şekil 4.9 Kontrol Hacim içinden

hareket eden sistem
O halde
N t = ( N kh ) t
burada kh kontrol hacim ve
N t + ∆t = ( N 11 + N 111 )t + ∆t = ( N kh − N 1 + N 111 )t + ∆t
burada denklemin sağ tarafında N’in alt indisleri Şekil 4.9a’de görülen alt
bölgeleri göstermektedir.
Yukarıdaki ifadeden ∆ t’nin sıfıra yaklaşması halinde limit şartı yazarsak
N t + ∆t − N t (N ) − (N kh )t (N ) (N )
lim = lim kh t + ∆t − lim 1 t + ∆t + lim 111 t + ∆t
∆t →0 ∆t ∆t → o ∆t ∆t → 0 ∆t ∆t → o ∆t
Şimdi yukarıdaki dört terimi daha yakından inceleyelim.

1) lim (N t + ∆t − N t ) / ∆t basitçe dN / dt dir, veya kontrol hacim içinden
∆t →0
geçerken akışkan N özelliğindedir.
2) lim [( N kn )t + ∆t − ( N kn )t ] ∆t kontrol hacim içindeki N özelliğinin değişim

∆t →0
miktarıdır veya (∂ ∂t )( N kh ) ’dir, bunda
N= ∫η ρ d ∀
hacim
ifadesi yerine konursa

∂
∂t kh∫
η ρ d∀
3) lim (N 1 )t + ∆t / ∆t kontrol hacime birim zamanda giren akış miktarıdır.

∆t →0
123
bu da
∫
giren akım yüzeyi
η ρ VdA
dır. (Şekil 4.9b). Dikkat edilirse alan vektörü dışa doğru yüzeye dik
gösterilmiştir. Böylece α açısı bu ifade için π / 2 ’den büyük olur.
4) lim ( N m )t + ∆t / ∆t kontrol hacimden birim zamanda çıkan akış miktarıdır ve

∆t →0
∫
çıkan akım yüzeyi
η ρ VdA
π
dır (şekil 4.9c). Bu hal için α 〈
olacaktır.
2
Yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda;
dN ∂
dt ∂t ∫kh
= η ρ d∀ + ∫
giren akım yüzeyi
η ρ VdA + ∫
çıkan akım yüzeyi
η ρ VdA
veya
dN ∂
dt ∂t ∫kh ∫
= η ρ d∀ + η ρ VdA
ky
burada ky kontrol yüzeyi göstermektedir.

Yukarıda ifade kontrol hacimden geçen sabit kütleli akışkanın sabit N
özelliğinin zamana göre değişimi, kontrol hacim içindeki N özelliğindeki
değişim miktarı ile kontrol yüzey boyunca N özelliğinin net çıkan miktarının
toplamıdır.
Şimdi son olarak eleman kavramını açıklayalım, akışkanlar mekaniğinde sıkça

geçen bu kavram, akışkanın uygun büyüklükte bir parçasıdır.
4.4. Çevrintili ve Bir akışkan elemanının bir noktadan diğerine ötelenmesi sırasında dönme
Çevrintisiz Akım hareketi yapıp yapmayışına göre akışkan hareketi iki sınıfa ayrılır.
Eğer akışkan akımı içinde hız dağılımı, bir elemanın birbirine dik kenar
ortaylarını veya birbirine dik köşelerini akım sırasında doğrultularını
değiştirmeyecek şekilde ise akım çevrintisizdir, aksi halde çevrintilidir.
Tabiatıyla, bir akımın çevrintisiz olması için birbirine paralel bütün akışkan
tabakaları boyunca hızın aynı olması gerekir. Ancak akım eğrisel buna karşın
elemanın kenar ortaylarının veya köşegenlerinin dönmeleri birbirini telafi
edecek şekilde ise, akım yine çevrintisizdir(Şekil 4.10), aksi halde çevrintilidir.
124
Gerçek akım şartları altında viskoz bir akışkanın çevrintisiz bir hareketine
ancak akışkan sükunette ise veya hareket halindeki sınırlarına göre relatif bir
yer değiştirme yapmadan öteleniyorsa rastlanır. Ancak bir çok halde dönme
miktarı pratik bakımdan ihmal edilebilecek kadar küçüktür. Bu sebepten bir
hazneden boruya doğru olan akım veya bir savağın üzerindeki akım ile geniş
bir borudan daha dar bir boruya olan akım çevrintisiz kabul edilmektedir. Bu
tip akışlarda gerçekten fazla uzaklaşmaksızın yapılan çevrintisiz akım
kabulüyle matematiksel analiz daha kolay uygulanabilmektedir.
Çevrintili ve çevrintisiz akımı anlamak için dönme dolap örneği verilebilir.

Eğer dolaplar halka üzerine sabitleştirilirse dönme esnasında ABCD elamanın
köşeleri pozisyonlarını değiştireceklerdir ve bu durum çevrintili akımı temsil
edecektir, çünkü dolaplar bir akışkan elemanı gibi düşünülebilir.
Şekil 4.10 Çevrintili ve Çevrintisiz

Akım
a) Çevrintili akım b) Çevrintisiz akım
Laminer ve Akım çizgilerinin veya akım yüzeylerinin, moleküler karışmanın çok küçük
Türbülanslı Akım olan tesirleri hariç, bütün uzunlukları boyunca birbirlerinden tamamen ayrı ve
karışmaksızın kaldıkları düzgün akıma laminer akım denir.
Diğer bir deyişle, çok küçük hızlarda akışkan elemanlarının belirli yörüngeler
izleyerek birbirine karışmadan düzgün ve tabaka şeklinde paralel ve birbirleri
üzerinde kayarak akmasına laminer akım denir. Bu akış sırasında bir akışkan
tabakasından diğerine hız değişmekle birlikte tabakalar arasında hiçbir eleman
alışverişi olmamaktadır ve tabakalar birbiri üzerinde kayarak hareketlerini
125
sürdürmektedirler. Laminer akışta herhangi bir noktadan geçen her akışkan

partikülünün takip ettiği iz aynı kalmaktadır. Ayrıca laminer akımda en önemli
etki akışkanın viskozitesidir.
Türbülanslı akış, laminer akımın tam zıttıdır, çünkü akışkanın hareketi

esnasında akışkan elemanları birbirlerini kesen yörüngeleri izlemektedir, yani
birbirlerine karışarak çalkantılı bir şekilde akmaktadır, işte bu tip akımlara
türbülanslı akım adı verilir. Türbülanslı heterojen karışım işlemi herhangi bir
andaki akım çizgilerini bile tamamıyla karıştırır, bu akım aslında ne karalı ne
de üniformdur, çünkü bu tip akımda laminer akımdaki mikroskobik moleküler
harekete karşılık sonlu büyüklükte akışkan kütlelerinin makroskopik
hareketleri akışkanın hareketine bir bütün olarak eklenmektedir.
Laminer ve türbülanslı akışlar ve bunlar arasındaki geçiş günlük hayatımızda

bilinen olaylardır. Çoğumuz bu olayları yanan bir sigaradan yükselen dumanda
dahi gözleriz. Sigaranın yanan ucunda ansızın belli bir mesafe için düzgün
ipçik halinde duman yükselir,bu tipik bir laminer akıştır. Etraftaki akım
şartlarına bağlı olarak belli bir yükseklikte türbülanslı hale dönüşür. Şayet
etraftaki hava hareketsiz ise düzgün sigara dumanı ipçiği oldukça yükseğe
kadar devam edebilir. Eğer hava hareketli ise duman ipçiği sigaranın hemen
ucunda bozulur. Laminer ipçiklerin bozulması, laminer akıştan türbülanslı
akışa geçiş olayıdır.
Laminer akıştan türbülanslı akışa geçiş Reynolds isimli araştırmacının 1895

yılında yapmış olduğu deney ile gösterilmiştir (Şekil 4.11). Bu deney sabit
seviyeli bir hazneden çıkan borudaki akışa boya verilerek yapılmıştır. Borunun
ucundaki vana az açıldığında boya etrafındaki akıma karışmamakta ve düzgün
bir ipçik halinde akımla birlikte hareket etmektedir. Vana daha fazla açılıp
borudaki hız artırıldığında boya akışkana karışmaya başlamaktadır. Bu olaylar
sırasıyla laminer ve türbülanslı akıma örnektirler. Boyanın akımın ana
doğrultusuna dik yönde karışımı türbülanslı akımın tipik karakteri olan akışkan
tabakaları arasında meydana gelen momentum alışverişini göstermektedir.
126
Şekil 4.11 Reynolds Deneyi
Reynolds’un deneylerinde laminer akımdan türbülanslı akıma geçiş anındaki

hıza kritik hız denir. Reynolds borudaki akım hızın (V), boru çapı (D) ve
kinematik viskozite (v) arasında boyutsuz bir sayı tanımlayarak laminer ve
türbülanslı akım arasındaki geçişi ifade etmeye çalışmıştır. Bu sayı
araştırmacının kendi adıyla anılan Reynolds sayısı olarak bilinmektedir.
VD
Re =
v
Re < 2320 Laminer akım
Re ≈ 2320 Geçiş akım
Re > 2320 Türbülanslı akım
Boru akımlarında her ne kadar 2320 değeri geçiş değerini karakterize etse de,
geçiş mekanizması oldukça karmaşıktır ve halen anlaşılmamıştır. Örneğin boru
akımlarında başlangıçtaki düzensizlikler bazı tedbirlerle minimuma
indirgendiğinde geçişin Re sayısının 50.000 değerine kadar ertelenebileceği
tesbit edilmiştir.
Türbülansın sekonder hareketi ile akışkanın birinci derecedeki hareketini

ayırmak ve türbülansı göz önüne almaksızın akışkanın hareketini, kararlı
olmak, üniform olmak ve çevrintili olmak bakımından sınıflandırmak uygun
olur. Türbülanslı akım aslında daima çevrintili ise de (türbülansın her bir
çevrisi “girdaplı” bir dönmeye sahip belirli bir bölge olduğu için) zamana göre
ortalama alındığında sekonder akımın çevrinti miktarının limiti sıfıra
yaklaşabilir. Ayrıca türbülansın meydana getirdiği yanal karışma sonunda akım
kesiti üzerinde ortalama hız vektöründeki değişim azalır, böylece türbülanslı
akım laminer akımdan çok daha çevrintisiz bir karaktere sahip olabilir.
Laminer akımla çevrintisiz akım ekseriyetle yanlış olarak aynı şeylermiş gibi
127
düşünülürse de aslında tam olarak gelişmiş laminer akım tamamıyla

çevrintilidir ve dolayısıyla çevrintisiz akımın matematik teorilerine uymaz.
Türbülanslı akımda bir akışkan tabakasından diğerine olan momentum

alışverişi sırasında bir tabakadan diğerine taşınan akışkan parçacığın hareketi
“girdap” olarak bilinmektedir.Türbülanslı akımdaki bu momentum alışverişi
cidardan uzaklaştıkça hız dağılımının laminer akıma göre daha üniform
olmasına neden olur.
Türbülanslı akım içindeki bir noktada hızın x doğrultusunda zamanla değişimi

ölçülürse bir ortalama etrafında devamlı salındığı görülür. Türbülanslı akımın
kararlı ve kararsız akım halindeki tipik değişmeleri grafiklerde
G
görülebilmektedir. Hızın ortalama değerinden ( u ) sapan miktarları çalkantı hız
bileşenleri ( u ′ ) olarak tariflenmektedir.
O halde toplam hız
u (t ) = u ± u ′(t )
dır, ortalama tanıma göre verilen u(t) eğrisinin altında kalan alan, u yatayının
altında kalan dikdörtgenin alanına eşit olmalıdır.
O halde
T T
1
u .T = ∫ u (t ).dt → u = ∫ u (t ).dt
0
T 0
dir. Bir boyutlu akım alanında y ve z doğrultularında net kütle taşınımı

olmadığı için v = w = 0 olur.
x doğrultusundaki u hızının çalkantı bileşeninin zamansal ortalama değeri ise
T T
1 1
u′ = ∫
T 0
u ′(t )dt = ∫ (u (t ) − u )dt = u − u = 0
T 0
olacağından sıfırdır, çünkü bu bileşenin net kütle taşınımına katkısı yoktur.
Pozitif ve negatif alanların toplamı sıfır olacaktır.
Üç boyutlu akımda ise her doğrultu için ortalama akım hızları sıfırdan farklı
olacağından, en genel halde

u (t ) = u ± u ′(t ) 

v(t ) = v ± v ′(t ) 

w(t ) = w ± w′(t )

128
yazılabilir. Bir çalkantı bileşeninin zamana göre ortalaması her ne kadar sıfırsa
da u ′ 2 , u ′v ′, u ′w′ gibi iki çalkantı bileşeninin çarpımının zamansal
ortalama değeri sıfır olmaz.
4.5. Bir Boyutlu, İki

Akışkan akımları son olarak şu şekilde de sınıflandırılabilirler;
Boyutlu ve Üç Boyutlu
Akım
a) Bir boyutlu akım; Akıma dik herhangi bir kesit boyunca akışkan ve akım
özellikleri sabit kalıyorsa ve doğrultuları da değişmiyorsa böyle bir akım bir
boyutlu akım olarak isimlendirilir.
Ayrıca bir boyutlu akım kavramı akım problemlerinin çözümünde bize çoğu
kez çok kolaylık sağlar çünkü bir çok halde problemi ana hatlarıyla çözmek
için detayların bilinmesi gerekmez ve detaylı çözüm öylesine karmaşıktır ki,
kaba bir yaklaşımla yetinilir. Bunun için bahis konusu akım bölgesinin, her
kesitte ortalama akım hızı, ortalama basınç ve ortalama kot ile karakterize
edilebilen bir tek akım borusundan meydana geldiği kabul edilir. Bu suretle bir
kesit üzerinde akım karakteristiklerinin değişimi ihmal edilir, sadece ortalama
değerlerin akım doğrultusunda değişimleri göz önüne alınır. Bu yaklaşım
metodundan doğan hataları değerlendirmek için, bağıntıların türetilişini
yakından incelemek gerekir.
b) İki boyutlu akım; Akışkan elemanları hareketleri sırasında birbirine paralel

düzlemler içerisinde kalıyorsa ve bu düzlemlere dik yönde hiçbir hareket yok
ise bu tip akımlara iki boyutlu akım adı verilir.
c) Üç boyutlu akım; Akışkan ve akıma ait büyüklüklerin x, y, z koordinat

doğrultularında bileşenleri var ise bu tip akımlara üç boyutlu akım adı verilir,
akışkan akımının en genel hali olan bu tip akımların incelenmesi esnasında
karşımıza çözümleri oldukça zor karmaşık ifadeler çıkar.
4.6. Akışkan Akışkan akımı içinde akışkan elemanının hareketine sebep olan kuvveti
Elemanlarının dikkate almaksızın hareketini inceleyelim. Bunun için boyutları dx, dy, dz olan
Hareketleri son derece küçük akışkan elemanını x, y, z kartezyen koordinat sistemine göre
dikkate alalım.
Akışkan elemanı dört farklı şekilde hareket eder, bunlar; ötelenme, lineer
deformasyon, açısal deformasyon, dönme (rotasyon).
129
Şekil 4.12 Bir akışkan elemanının

hareketleri
Ötelenme Akışkan elemanının herhangi bir deformasyona uğramadan konumunu

değiştirmesidir. Herhangi bir şekilde kayma gerilmesi söz konusu olmaz ve
eleman ötelenme sırasında orijinal formunu korur. Dolayısıyla elemanın hacmi
de değişmez (Şekil 4.12a). dt zaman aralığında x doğrultusunda udt, y
doğrultusunda vdt, z doğrultusunda wdt kadar ötelenir. Elemanın kendi içinde,
akışkan tabakalarının birinin diğerine göre rölatif bir hareketi olmadığı için ısı
enerjisi üretilmez ve akışkan elemanın ötelenmesi sırasında enerji kaybı
yoktur.
Lineer Deformasyon Akışkan elemanının orijinal kenarlarına göre daralması veya genişlemesi lineer
deformasyon olarak isimlendirilir (Şekil 4.12b). Bu halde elemanın hacmi
değişir dt zaman aralığında x, y, ve z doğrultularında lineer deformasyon
∂u ∂v ∂w
dxdt , dydt , dzdt '
∂x ∂y ∂z
dir. Elemanın orijinal hacmine göre relatif hacim değişimi
 ∂u  ∂v  ∂w 
 dx + dxdt  dy + dydt  dz + dzdt  − dxdydz
 ∂x  ∂y  ∂z 
dxdydz
∂u ∂v ∂w
= + +
∂x ∂y ∂z
dt2 ve dt3 terimleri ihmal edildiğinde V (u,v,w) olduğundan;
= ∇.V
Kayma gerilmesi mevcuttur, çünkü akışkan tabakaları arasında relatif hareket

vardır. Isı enerjisi üretilir ve lineer deformasyondan dolayı enerji kaybolur.
130
Açısal deformasyon Akışkan elemanı, elemanın kenarları, açıları doğrultusunda deforme oluyorsa,
açısal deformasyondan bahsedilir yani eleman çarpılır. Bu halde elemanın şekli
değişir. Şekil 4.12c dikkate alınarak, saat akrebinin dönüş yönünün tersinin
pozitif olduğu düşünülürse dt zaman aralığında dx ve dy kenarlarının açısal
deformasyonu
 ∂v   ∂u 
 dxdt   − ∂y dydt 
θ xy =  ∂x − 
 dx   dy 
   
   
 ∂v ∂u 
θ xy =  + dt
 ∂x ∂y 
açısal deformasyon hızları
 ∂v ∂u  
θxy =  +  x − y düzleminde 
 ∂x ∂y  
 ∂v ∂w  
θyz =  +  y − z düzleminde 
 ∂z ∂y  
 ∂w ∂u  
θxz =  +  x − z düzleminde
 ∂x ∂z  
distorsiyon hızları ise, açısal deformasyonu hızlarının yarısı ile ifade edilir.
Kayma gerilmesi mevcuttur. Isı enerjisi üretilir ve mekanik enerji harcanır.
Dönme (Rotasyon) Akışkan elemanı şeklini değiştirmeden elemanın kenarlarının belli bir açı
veya Çevrinti kadar dönmesi halidir. Akışkan elemanın hacmi değişmemektedir. Akışkan
elemanının saat akrebinin tersi yönündeki dönmesi pozitif alınır.
x-y düzlemindeki çevrinti z ekseni etrafındadır. O halde
1  ∂v ∂u 
ω z =  − 
2  ∂x ∂y 
diğer düzlemdeki çevrinti benzer şekilde
131
1  ∂w ∂v 
ω x =  − 
2  ∂y ∂z 
1  ∂u ∂w 
ωy =  − 
2  ∂z ∂x 
Bileşke açısal hız
G G G G
ω =ω xi +ω y j +ω z k
i j k
G 1 ∂ ∂ ∂ 1 G 1 G1 G
ω= = curlV = rotV ∇ x V
2 ∂x ∂y ∂z 2 2 2
u v w
Herhangi bir şekilde ısı enerjisi üretilmez ve mekanik enerji harcanmaz.

Eğer bileşke açısal hız sıfır ise yani ω x , ω y , ω z sıfırsa akışkan elemanında net
bir dönme söz konusu olmaz, bu tip akımlar çevrintisiz (potansiyel) veya
irrotasyonel olarak isimlendirilirler.
∂v ∂u 
= x − y düzleminde
∂x ∂y

∂w ∂v 
= y − z düzleminde 
∂y ∂z 
∂u ∂w 
= x − z düzleminde 
∂z ∂x 
açısal hızın iki katı vortisite olarak tanımlanır.
4.7. Akışkan Bir akım çizgisi boyunca hareket eden akışkan partikülünün hızında birim
Hareketinde İvme zamanda meydana gelen toplam değişme miktarı akışkan partikülünün ivmesi
Kavramı olarak adlandırılır. T anında s konumunda bulunan akışkan partikülü dt zaman
sonra s+ds konumuna gelsin, eğer t anında akışkan partikülünün V hızı V =
V(s,t) ise bu akım çizgisi boyunca as ivmesi aşağıdaki gibi verilir.
dV ( s, t )
aS =
dt
∂V ∂s ∂Vs
aS = s +
∂s ∂t ∂t
burada ∂s / ∂t yerel hızdır.Böylece
132
∂Vs ∂Vs
a S = Vs +
∂s ∂t
Yukarıdaki ifadeden ivmenin iki terimi olduğu görülmektedir. İlk terim

Vs ∂Vs / ∂s, hızın akışkan zerreciğinin kat ettiği yol boyunca değişimi gösterir,
ancak ikinci terim ∂Vs / ∂t ise akışkan zerreciğinin hızının zaman içindeki
değişimi göstermektedir.
 ∂v 
(4.32) ifadesindeki ilk terim  S  taşımsal veya konvektif ivme ikince terim
 ∂s 
 ∂v S 
  yerel ivme olarak adlandırılır.
 ∂t 
1) Yerel ivme (x, y, z) konumundaki bir akışkan partikülünün birim zamandaki

değişimi ifade ettiğinden akışkan akımının kararlı mı yoksa kararsız mı olduğu
belirler.
2) Taşımsal ivme ise akışkan zerreciğinin konumundaki bir değişmeden ötürü

hızdaki değişimi ifade ettiğinden akışkan akımının üniform yapıda mı yoksa
üniform olmayan yapıda mı olduğunu belirler.
İvmenin tabii Eğer akım çizgisi eğrisel ise akım çizgisinin eğrilik merkezine doğru ilave
koordinatlarda ifadesi ivmede söz konusu olacaktır. Buna göre tabii koordinatlarda ivme bileşenleri
aşağıdaki gibi yazılabilir.
Şekil 4.13 Tabii koordinatlarda ivme

bileşenleri
1) Teğetsel ivme
dV ∂V ds ∂Vs ∂Vs
as = s = s + =
∂V ∂V 1 ∂ Vs
+ Vs s = s +
( )
2
dt ∂s dt ∂t ∂t ∂s ∂t 2 ∂s
133
2) Merkezcil ivme
dVr ∂Vr ds ∂Vr

ar = = +
dt ∂s dt ∂t
∂Vr  ∂V 
ds = Vs + s ds  sin dθ
∂s  ∂s 
ds
dθ küçük olduğundan sin dθ = burada r akım çizgisinin eğrilik yarıçapıdır,
r
o halde
∂Vr  ∂V  ds
ds = VS + S ds 
∂s  ∂s  r
∂Vr V 1 ∂VS
ds = S ds + (ds )2
∂s r r ∂s
ds2 ikinci mertebeden bir terim olduğundan çok küçüktür ve ihmal edilebilir,
böylece
∂Vr VS
=
∂s r
bu (4.34) ifadesinde yerine konursa
2
VS ∂V
ar = + r
r ∂t
bulunur.
3) Normal ivme (düzlem içinde kalacağından)
dVn ∂Vn
an = =
dt ∂t
dir.
134
İvmenin Kortezyen Eulerian yöntemde bir (x, y, z) konumundaki hız vektörü, koordinatların ve
Koordinatlarda ifadesi zamanın bir fonksiyonudur, yani
G
V = [u, v, w] 

u = u ( x, y , z , t ) 

v = v ( x, y , z , t ) 
w = w( x, y, z , t )
şimdi t anında (x, y, z) konumunda bulunan bir akışkan partikülünün (t + ∆t )

anında ( x + ∆x, y + ∆y, z + ∆z ) konumuna hareket etmiş olduğunu düşünelim
∆t zaman aralığında akışkan partikülü bileşenleri ∆x, ∆y ve ∆z olan bir
mesafeyi kat ederken bu akışkan partikülünün sahip olduğu hızının x bileşeni
u = u(x, y, z, t), ∆u kadar değişirse
∂u ∂u ∂u ∂u
∆u = ∆x + ∆y + ∆z + ∆t
∂x ∂y ∂z ∂t
olur. Burada ∆x, ∆y, ∆z zerreciğinin kat ettiği mesafenin sırasıyla x, y ve z

doğrultularındaki bileşenleridir. Kesinlikle partikülün boyutları ile ilgisi
yoktur. Böylece birim zamanda partikülün hızında meydana gelen değişme,
∆u ∆x ∂u ∆y ∂u ∆z ∂u ∆t ∂u
= + + +
∆t ∆t ∂x ∆t ∂y ∆t ∂z ∆t ∂t
∆x, ∆y, ∆z ve ∆t sıfıra yaklaşırken limit halinde
∆u du ∆x ∆y ∆z
→ , → u, → v, →w
∆t dt ∆t ∆t ∆t
Böylece akışkan partikülünün ivmesinin x doğrultusundaki bileşeni
du ∂u ∂u ∂u ∂u
=u + v + w + x doğrultusu
dt ∂x ∂y ∂z ∂t
benzer şekilde diğer doğrultular için
du ∂v ∂u ∂v ∂v
=u +v + w + y doğrultusu
dt ∂x ∂y ∂z ∂t
135
dw ∂w ∂w ∂w ∂w
=u +v +w + z doğrultusu
Ndt ∂x ∂y ∂z ∂t
N
Maddesel

Lokal
( toplam ) Taşımsal ( yerel )
( konvektif )
∂v 
2
İvmenin Silindirik ∂v r vθ ∂v r ∂v r vθ
koordinatlarda ifadesi ar = vr + + vz − + r 
∂r r ∂θ ∂z r ∂t 
∂v v ∂v ∂v v v ∂v 
aθ = v r θ + θ θ + v z θ + r θ + θ 
∂r r ∂θ ∂z r ∂t 
∂v z vθ ∂v z ∂v z ∂v z 
a z = vr + + vz + 
∂r r ∂θ ∂z ∂t 
Bileşke ivme vektörel olarak aşağıdaki gibi yazılır,
G G G
a = axi + a y j + az k
burada a x , a y ve a z sırasıyla x, y, ve z doğrultusundaki ivme bileşenleridir. O

halde bir akışkan zerreciğinin hareketi ile ilgili zamana göre alınan toplam
türev bileşke ivmeyi verecektir. G
G DV
a=
Dt
yukarıdaki ifadede zamana göre türevin akışkan partikülünün akım çizgisi

boyunca alındığını yani hareket halindeki bir partikülün ivmesinin ele
d D
alındığını hatırlatmak amacıyla yerine operatörü kullanılmıştır.
G dt Dt
DV
Böylece toplam türevi, partikül hızının hem belli bir konumda hem de
DT
yörüngesi boyunca değişebileceğini göstermektedir.
136

Akışkanlar Mekaniği PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Akışkanlar Mekaniği PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Volkan PİRİK Fatih ARSLAN İsmail Naci KAYA

BÖLÜM 1 – Akışkanların Doğası ve Akışkanlar Mekaniğinde çalışma

BÖLÜM 2- BASINÇ ÖLÇÜMÜ

BÖLÜM 4- Akışkanların Kinematiği

Akışkanların Doğası ve Akışkanlar Mekaniğinde çalışma

- Akışkanlar sıvı veya gazlar olabilir.

-Gazlar, bulundukları kabın tamamına genişlerler. Molekülleri serbestçe hareket eder.

-Akışkanların özelliklerinin nasıl analiz edileceğini öğrenmek için bu ders kapasamında

-Ayrıca, akışkanın değişik sistemler içerisinde hareket ederken oluşturdukları enerji

Hidroliğin genellikle su ile uğraşması, deneysel sonuçların matematik

Akışkanlar mekaniği üç ana bölüme ayrılır;

1.2. Katı Cisim

Akışkanlar, değeri ne kadar küçük olursa olsun kayma gerilmesi yaratan

Şekil 1.1. Bir katı ve sıvı için gerilme

görülmektedir. A elemanına ait serbest cisim diyagramında (Şekil 1.1b) görüldüğü

- Sıvılar çok az sıkıştırılır

kavramları ise akışkanlar mekaniğinin önemli çalışma konularından biridir.

kullnılacaktır. Ağırlık, yerçekimi (g)’den dolayı ivmelenmekte olup, kütleyle

w=m.g KÜTLE- AĞIRLIK İLİŞKİSİ

Yerçekimi ivmesi g=9.81 m/s²’dir.

1.6. Sürekli Ortam

Şekil 1.2. Sürekli ortamda

içindeki hava hareketini düşünelim. Buzdolabının hacmi yaklaşık olarak 1 m3

gözlemci açısından bu moleküllerin “kişisel” davranışlarının hiçbir önemi

etkilenmelerini incelemekle yetinebiliriz. Böylece akışkanı, moleküllerden

1.7. Uluslararası birim

Kullanılan birim sistemleri CGS, MKS ve SI sistemi olarak üç’e ayrılır ve

Bir sıvıdaki sıkışmanın ölçüsü iki parametre ile ifade edilir.

κ değeri ortamın esnekliği ile doğru orantılıdır.

Su içerisinde sesin yayılma hızı 1400m/s

Buradan da görüldüğü üzere dP ne kadar büyük olursa olsun sıkışma sonunda

Öncedende belirtildiği üzere sıvılar çok az miktarda sıkıştırılabilirler. Yani

Sıvı Bulk Modülü (Mpa)

Pompa P1=1Bar (mutlak) = 0Bar (etkin)

Suyun sıkışmasından dolayı meydana gelen hacim azalması,

Hooke yasasına göre

Yeni uzunluk için L´

Deformeden sonraki hacim

İlave edilmesi gereken su miktarı

Çapı 6cm, uzunluğu L=1,25m olan

Özgül ağırlık: Cismin birim hacminin ağırlığıdır ve birimi N/m3’dür.

Özgül hacim: Cismin birim ağırlığının hacmidir ve birimi m3/kg’dır.

Özgül enerji: Cismin sahip olduğu toplam enerjiyi ifade eder.

Bağıl yoğunluk: Herhangi bir akışkanın yoğunluğunun, suyun yoğunluğuna oranıdır.

Yoğunluk ρa = ρb×ρsu = 0,87×1000 = 870 kg/m³

Özgül ağırlık γa = ρa×g = 870×9,81 = 8534 N/m³

Özgül hacim υ= 1/ρ = 1/870 = 1,149×10-3 m³/kg

γ a = ρ a ⋅ g = 745 ⋅ 9.81 ⇒ γ a = 7308.45 N/m 3

γ = ρ sıvı ⋅ g = 1045 ⋅ 9.81 ⇒ γ = 10251.45 N / m 3

1. Akışkanın hızından dolayı sahip olduğu enerji. (Kinetik enerji), Ek

Bir boru içerisinde su akmaktadır. Belirli bir noktadaki basınç

3,2 ×10 5 − 0,2 ×10 5 5,12 − 3,4 2

Şekil 1.3. Bir akışkanın gerilme

Şekil 1.4. Sabit ve hareketli iki

Akışkanların akıcılığını belirlemek için kullanılan Newton’un viskozite

Kinematik viskozite: Herhangi bir akışkanın mutlak viskozitesinin o akışkanın

Şekil 1.5. Değişik viskoz

Silindir üzerindeki kayma gerilmesi;

Eğer silindirin ağırlığını, viskoz kuvvetlerle dengeleyecek olursak,

W = τ .(π .D ).L ⇒ 2,5 × 9,81 = 70Vπ (0,0738)(0,150)

Şekildeki sistemde eğik düzlem e

µ=0,082 kg/ms [Pas]

dM = rdF = τ .2πr 2 dr Moment