2017

2018
John
Devos
W&K
Narafi

[INLEIDING TOT DE KUNST &

CULTUUR]
1
 Inhoudsopgave
Kunst & Cultuur Inleiding tot kunst van de 19e & 20e eeuw .................................................. 11
Ten geleide ........................................................................................................................... 11
Inleidende begrippen ............................................................................................................ 12
Mens ................................................................................................................................. 12
Omschrijving mens ...................................................................................................... 12
Communicatie .................................................................................................................. 12
Definitie van communicatie ......................................................................................... 12
Evolutie van communicatie, verhouding informatie/ media, evolutie dragers, ........... 12
Sleutelmomenten .......................................................................................................... 12
1400 – 1420 Blokboek een voorlopig anonieme innovatie, boekdrukkunst
Gütenberg ................................................................................................................. 12
1800 – 1820 Wetenschap als bron van evolutie in communicatiemedia ................. 12
1890 – 1895 Combinatie .......................................................................................... 13
1960 transistor, micro componenten ........................................................................ 13
Na 1985 digitale omwenteling ................................................................................. 13
Ultieme consequentie? ............................................................................................. 13
Cultuur .............................................................................................................................. 14
Definities ...................................................................................................................... 14
Oudste definitie ........................................................................................................ 14
Modernere invulling ................................................................................................. 14
Subculturen................................................................................................................... 14
Uitingen van Cultuur .................................................................................................... 14
Bevorderende en belemmerende factoren .................................................................... 15
Economie .................................................................................................................. 15
Politiek ..................................................................................................................... 15
Kunst ................................................................................................................................ 15
Definitie van kunst ....................................................................................................... 15
Stijlen als weerspiegeling van een tijdsgeest en mensbeeld ............................................ 15
Romaans ....................................................................................................................... 15
Gotiek ........................................................................................................................... 15
Barok ............................................................................................................................ 15
17 18e eeuw ......................................................................................................................... 16
e

Barok / Rococo ................................................................................................................. 16

BAROK ........................................................................................................................ 16
Architectuur .............................................................................................................. 16
Peter Paul Rubens (1577-1640)................................................................................ 16
Artemisia Gentileschi (1593-1652) .......................................................................... 16
ROCOCO ..................................................................................................................... 17
Architectuur: ............................................................................................................. 17
Wieskirche, Steingaden Bayern ca 1750 .................................................................. 17
François Boucher (1703-1770)................................................................................. 17
Jean-Honoré Fragonard (1732-1806) ....................................................................... 18
e
19 eeuw ............................................................................................................................... 19
Neo-classicisme ................................................................................................................ 19
Neo Classicistische architectuur................................................................................... 19
Jacques-Louis David (1748-1825) ............................................................................... 19
1784 1785 Eed van de Horatii, olie op canvas, 329.8 × 424.8 cm, Louvre ............ 19

2
 1791 Le Serment du Jeu de paume, 20 juin 1789 (schets), (De eed van het Jeu du
Paume), 101.2 x 66cm, pen en bruine & zwarte inkt, potlood, Musée national du
Château de Versailles ............................................................................................... 19
1793 Dood van Marat, olie op doek, 165 × 128 cm, KMSK. Brussel .................... 19
1800, Mme Recamier, olie op doek, 173 × 243 cm, Louvre .................................... 19
1800 Napoleon St Bernard Pas, olie op doek, 264 × 231 cm, Kunsthistoriches
Museum Wien .......................................................................................................... 19
1805 - 1808 - Sacre de l'empereur Napoléon Ier et couronnement de l'impératrice
Joséphine dans la cathédrale Notre-Dame de Paris, le 2 décembre 1804, (Kroning
van Napoleon I en keizerin Joséphine in Notre Dame, Parijs) 621 cm. x 979 cm,
Louvre ...................................................................................................................... 19
Jean Auguste Dominique Ingres (1780-1867) ............................................................. 19
Portret van Machthebber .......................................................................................... 20
Orientalisme ............................................................................................................. 20
Portret ....................................................................................................................... 20
Romantiek ........................................................................................................................ 21
Kader & gedachtengoed ............................................................................................... 21
Industrialisering ........................................................................................................ 21
Nationalisme............................................................................................................. 21
Vlucht ....................................................................................................................... 21
• Passionele & extreme ....................................................................................... 21
• Verleden ........................................................................................................... 21
• Oriënt:............................................................................................................... 21
• Natuur: .............................................................................................................. 21
Begrippen ..................................................................................................................... 22
Architectuur: Neo Stijlen (Neo Gotiek, …) eclectisme, historicisme .......................... 22
Duitse ........................................................................................................................... 22
Caspar David Friedrich (1774-1840) ....................................................................... 22
Britse ............................................................................................................................ 22
JMW (Joseph Mallord William) Turner (1775-1851).............................................. 22
Franse ........................................................................................................................... 23
Théodore Géricault (1791-1824) .............................................................................. 23
Ferdinand Victor Eugène Delacroix (1798-1863) .................................................... 24
Belgische ...................................................................................................................... 24
Egidius Karel Gustaaf, Baron Wappers (1803-1874) .............................................. 24
Antoine-Joseph Wiertz (1806-1865) ........................................................................ 24
Louis Gallait (1810-1887) ........................................................................................ 25
Spanje ........................................................................................................................... 25
Francisco Goya (1746-1828) (Francisco Jose de Goya y Lucientes) ....................... 25
Reacties op de Romantiek ................................................................................................ 27
Pre Rafaelieten ............................................................................................................. 27
Uitgangspunt: Pre Rafaël, verfoeien de School van Athene 1509 ........................... 27
Dante Angelo Rossetti (1828 – 1882) ...................................................................... 27
John Everett Millais (1829-1896) ............................................................................ 27
William Holman Hunt (1827-1910) ......................................................................... 27
Oscar Rejlander (1813-1875) ................................................................................... 28
John William Waterhouse (1849-1917) ................................................................... 28
Realisme (School van Barbizon) .................................................................................. 28
Jean-François Millet (1814-1875) ............................................................................ 28
Gustave Courbet (1819-1877) .................................................................................. 28

3
 andere Jean-Baptiste Camille Corot (1796-1875) .................................................... 29
Impressionisme................................................................................................................. 30
Edouard Manet (1832-1883) ........................................................................................ 30
1863 Déjeuner sur l’herbe, Middagmaal in het groen, olie op doek, 208 × 264 cm,;
Musée d'Orsay .......................................................................................................... 30
1863 Olympia, olie op doek, 130,5 x 190, Musée d'Orsay ...................................... 30
1867 Executie van Keizer Maximiliaan; olie op doek, 252 × 305 cm, Kunsthalle
Mannheim................................................................................................................. 30
1868 Le Balcon/ Het Balkon; olie op doek, 170 × 125 cm, Musée d'Orsay ............ 31
1881 Un bar aux Folies Bergère / Een Bar van de Folies Bergères, Olie op doek, 96
cm x 1,30 m, Courtauld institute of Art, London ..................................................... 31
Claude Monet (1840-1926) .......................................................................................... 31
1872 Impression : Soleil Levant, olie op doek, 48 × 63 cm, Musée Marmottan
Monet, Paris, France................................................................................................. 31
1877 St Lazare .......................................................................................................... 31
1878 Rue st Denis –fête du 30 juin 1878/ Rue Saint-Denis, het feest van 30 juni
1878, olie op doek, Stedelijk museum schone kunsten, Rouen ............................... 31
1886 Femme à l'ombrelle tournée vers la gauche /Vrouw met parasol gedraaid naar
links, Olie opdoek, 131 × 88 cm, Musée d’Orsay .................................................... 32
1893 De kathedraal Rouen ....................................................................................... 32
1899-1904 Parlement London .................................................................................. 32
1900-1926 Waterlelies Les Nymphéas/ Giverny ..................................................... 32
Auguste Renoir (1841-1919) ........................................................................................ 32
1874 La Loge/ De schouwburgloge, olieverfschilderij, 80 × 63,5 cm Courtauld
Institute Galleries, London ....................................................................................... 32
1876 Moulin de la Galette/ Bal van de Moulin de la Galette 131 cm × 175 cm
Musee d’Orsay ......................................................................................................... 32
1876 Jeune fille lisant, Lezende vrouw, olie op doek, 46.5 x 38.5, Musée d'Orsay, 32
1880 81 Déjeuner des canotiers, olieverfschilderij, 229.9 × 172.7 cm , The Phillips
Collection, Washington, D.C. .................................................................................. 32
1883 Regenschermen, olieverfschilderij, 180×115 cm, National Gallery London .. 32
Alfred Sisley (1839-1899) ............................................................................................ 33
1875 Neige à Marly-le-Roi/ Sneeuw in M-l-R, olie op doek, 56 x 47 cm, Musée
d’Orsay ..................................................................................................................... 33
1876 Inondation à Port Marly Overstroming in P-M, olie op doek, 60 × 81 cm,
Musée d’Orsay ......................................................................................................... 33
Edgar Degas (1834-1917) ............................................................................................ 33
1866-1868 Le défilé, dit aussi Chevaux de courses devant les tribunes, Het defile of
Renpaardenvoor de tribune, Olieverf op papier op doek, 46 x 61 cm, Musée
d’Orsay ..................................................................................................................... 33
1873 Répétition d'un ballet sur la scène/ Balletrepetitie,Olie op linen, 65 × 81 cm,
Musée d’Orsay ......................................................................................................... 33
1876 de Absintdrinkster, 92 x 68 cm, olie op doek, Musee d'Orsay, Paris ............. 33
1878 Chanteuse au Gant, Zangeres met de handschoen, Pastel op doek, 53,2 x 41
cm, Fogg art Museum Cambridge, US ..................................................................... 33
1886 Tobbe, pastel op papier, 60 × 83 cm, Musée d’Orsay ..................................... 33
Gustave Caillebotte (1848-1894) ................................................................................. 34
1875 Les raboteurs de parquet : Parketschuurders, olie op linnen, 102 × 146,5 cm,
Musée d’Orsay ......................................................................................................... 34

4
 1877 La Place de L'Europe temps de pluie/ Europaplein in de regenvlaag,
Olieverfschilderij, 212,2 × 276 cm, Art Institute of Chicago .................................. 34
1880 Dans un Café, In het Café Olie op doek, 153 x 114 cm Musée des Beaux-Arts
de Rouen ................................................................................................................... 34
Boulevard vu d'en haut / Laan van boven af gezien, 1880, olie op doek, 65 x 54cm,
private collectie, London .......................................................................................... 34
Andere tekenkunst .................................................................................................... 34
Pointillisme – Divisionisme ............................................................................................. 35
Wetenschappelijke evolutie.......................................................................................... 35
Chronofotografie - Muybridge & Marey 1878-85 ................................................... 35
M. E. Chevreul (1786-1889) .................................................................................... 35
Invloed: OP ART ......................................................................................................... 35
Pointillisme of divisionisme als 19eeuwse stroming ................................................... 36
1896 Affiche La Libre Esthetique .......................................................................... 36
1901 De wandeling Olie op doek, 97 x 130 cm, Museum voor Schone Kunsten,
Brussel ..................................................................................................................... 36
1903 De lezing van Verhaeren Olie op doek, 234 x 176 cm, Museum voor
Schone Kunsten, Gent ............................................................................................. 36
Symbolisme ...................................................................................................................... 38
Kenmerken ................................................................................................................... 38
Architectuur: Art Nouveau ........................................................................................... 38
Victor Horta 1861–1947........................................................................................... 38
Paul Hankar 1859-1901 ............................................................................................ 39
Paul Hamesse 1877-1956 ......................................................................................... 39
Gustave Strauven 1878-1919 ................................................................................... 39
Alphonse Boelens 1877-1936 .................................................................................. 39
Arthur Nelissen (<1879-?) ....................................................................................... 39
Jules Brunfaut 1852-1942 ........................................................................................ 39
Schilderkunst ................................................................................................................ 39
James Ensor (1860-1949) ............................................................................................. 39
1883 De Dronkaards, olie op doek, 115 x 165cm, Dexia Brussel ........................... 39
1888 De Intrede van Christus in Brussel, olie op doek, 258 x 431cm Getty
Museum L.A. ............................................................................................................ 39
1889 Skeletten die zich warmen bij de kachel James Ensor, Squelettes voulant se
chauffer, Olie op doek, 75 x 60 cm, Kimbell Art Museum, Forth Worth ................ 40
Mijn skelet in 1960 1888, Ets,.................................................................................. 40
Mijn portret met doodshoofd 1889, Ets ................................................................... 40
1890 De Intrige, olie op doek, 90 x 150 cm, KMSK Antwerpen ............................ 40
1891 Skeletten vechten voor een gepekelde haring, Olie op hout, 16 x 21 cm,
KMSK Brussel ......................................................................................................... 40
1892 De Gendarmen Olie op doek 55 cm x 45 cm MuZEE Oostende .................... 40
Leon Spilliaert (1881-1946) ......................................................................................... 40
Zelfportretten ............................................................................................................ 40
Het Restaurant 1904, KMSK, Brussel ..................................................................... 40
Vertigo/ Hoogtevrees, 64 x 48 cm, Potlood, aquarel, gouache, inkt op papier 1908,
Muzee Oostende ....................................................................................................... 40
Vrouw op de zeedijk 1907, Potlood, aquarel, gouache, witte gouache, kleurpotlood
op papier, 34,3 x 74,4 cm, KMSK, Brussel ............................................................. 40
Félicien Rops (1833-1898) ........................................................................................... 41

5
 Begrafenis in Wallonië Enterrement en Pays Wallon 1863 Heliogravure, 42,3 x 70,5
cm ............................................................................................................................. 41
'Satan semant l'ivraie, Satan zaait het onkruid, 24 x 16,5, 1882, ............................. 41
La Dame au cochon – Pornokrates/ De dame met het Varken – Pornokrates, 1879,
waterverf, pastel & gouache, 75 x 48, private collectie ........................................... 41
Initiation sentimentale 1887, potlood & waterverf op papier, 29,2 x 18,2 cm, Musée
d’Orsay ..................................................................................................................... 41
Fernand Khnopff (1858-1921) ..................................................................................... 41
Portret van Marguerite Khnopff, ca 1887, olie op paneel, 97,2 × 75,5 cm, KMSK
Brussel ...................................................................................................................... 41
Memories of Lawn Tennis, 1889, Pastel op papier gemaroufleerd op doek, 127 x
200, KMSK, Brussel ................................................................................................ 41
Pour l’art ou les Caresses / Voor de Kunst of De sfinkx of de streling 1887, olie op
doek, 50,5 x 150, KMSK, Brussel ............................................................................ 41
Verlaten stad 1905, Pastel op papier gemaroufleerd op doek, 76 x 69 cm, KMSK,
Brussel ...................................................................................................................... 41
I lock the door upon myself, olie op doek, 72 × 140 cm, Neue Pinacothek, München
.................................................................................................................................. 41
Gustav Klimt (1862-1918) ........................................................................................... 42
Judith en Holofernes (bekend als Judith i) 1901, olie opdoek, 84 × 42 cm
Österreichische Galerie Belvedere, Wenen .............................................................. 42
Judith en Holofernes (bekend als Judith ii) 1909, olie op doek , 178 x 46 cm.
Galería de Arte Moderno, Venetië ........................................................................... 42
vgl met ...................................................................................................................... 42
Adele Bloch Bauer 1904-07, 138 x 138 cm, private collectie ................................. 42
Portret van Frau Fritza Riedler 1906,olie op doek, 153 x 133 cm, Österreichische
Galerie Belvedere, Wenen........................................................................................ 42
De Kus 1907 08 Olie op doek, 180 x 180 cm, Österreichische Galerie Belvedere,
Wenen....................................................................................................................... 42
Josef Hoffmann Stoclet paleis 1905 11, Tervurenlaan............................................. 42
Arnold Bocklin (1827-1901) ........................................................................................ 42
Zelfportret met de dood als violist 1871, olie op doek, 75 cm × 61 cm,
Nationalgalerie Berlin .............................................................................................. 42
Dodeneiland, 1880, olie op linnen, 111 × 115 cm, Kunstmuseum Basel ................ 42
Edvard Munch (1863-1944) ......................................................................................... 43
De kus bij het raam 1892 Olie op doek. (73 x 92 cm) National Museum of Art,
Architecture and Design, Oslo ................................................................................. 43
De schreeuw 1893 olie, tempera en pastel op karton (91 × 73.5cm)
Nasjonalgalleriet, Oslo ............................................................................................. 43
Levensdans 1899 – 1906 125.5 x 190.5 cm Olie op doek Nasjonalgalleriet, Oslo.. 43
Het eiland – Zomernacht over de Oslofjord 1900 71,5 x 100 cm Städtische
Kunsthalle, Mannheim ............................................................................................. 43
De dood van Marat 1907 (i of ii).............................................................................. 43
Grondslagen modernisme: grondleggers .......................................................................... 44
Henri Toulouse Lautrec (1864-1901) ........................................................................... 44
A la Mie 1891 Museum of Fine Arts, Boston .......................................................... 44
Moulin Rouge la Goulue 1891, lithografie .............................................................. 44
Ambassadeurs Aristide Bruant 1892, lithografie ..................................................... 44
Loie Fuller in de Folies Bergères 1893, olie op karton, Musée Toulouse-Lautrec te
Albi ........................................................................................................................... 44

6
 Jane Avril in de jardin de paris 1893, lithografie ..................................................... 44
Het Salon in de Rue des Moulins 1894, Musée Toulouse-Lautrec te Albi .............. 44
Japonisme ................................................................................................................. 44
Hokusai Katsushika (1760-1849) ................................................................................. 45
De grote golf te Kanagawa uit 36 zichten op de berg Fuji, c.1829 .......................... 45
De droom van de vissersvrouw, Kinoe no Komatsu, 1814 ...................................... 45
Hotei, 1810 ............................................................................................................... 45
Hiroshige Utagawa (1797-1858) ook bekend als H. Ando .......................................... 45
N° 17 Yui The - Satta Pas uit De 53 etappen van de Weg naar Tokaido ................ 45
N° 27 Kakegawa – Zicht op de berg Akiba. uit De 53 etappen van de Weg naar
Tokaido..................................................................................................................... 45
Plotse regenbui boven Ohashibrug uit 100 zichten op Edo ..................................... 45
Hakuin Ekaku (1685-1769) .......................................................................................... 45
Hotei (18e eeuw) ....................................................................................................... 45
Daruma (18e eeuw) ................................................................................................... 45
Vincent Van Gogh (1853-1890) ................................................................................... 45
Aardappeleters 1883, Van Gogh Museum, Amsterdam .......................................... 45
Brug in de regen 1887 naar Hiroshige, Van Gogh Museum, Amsterdam ............... 45
Zelfportet met de vilten hoed 1887, Van Gogh Museum, Amsterdam .................... 45
Slaapkamer te Arles 1888, Van Gogh Museum, Amsterdam .................................. 45
Sterrennacht 1889, Museum of Modern Art, New York.......................................... 45
Portret van Dr Gachet 1890, privébezit .................................................................... 45
Kerk te Auvers 1890, Louvre Parijs ......................................................................... 46
Tarweveld met de vliegende raven 1890 Van Gogh Museum, Amsterdam ............ 46
Weg met de cypressen 1890 Kröller-Müller Museum ............................................. 46
Paul Cézanne (1839-1906) ........................................................................................... 46
Appelen en gebakjes 1877........................................................................................ 46
Appelen en sinaasappelen 1895 ............................................................................... 46
Paul Cezanne zelfportret 1878 ................................................................................. 46
Ambroise Vollard 1899 ............................................................................................ 46
De Grote baadsters 1898 – 1906 .............................................................................. 46
De Grote baadsters ii 1900 – 1905 ........................................................................... 46
Montagne de Sainte Victoire Grote Pijnboom 1885 - 87 ......................................... 46
Montagne de Sainte Victoire 1904 ........................................................................... 46
Paul Gauguin (1848-1903) ........................................................................................... 46
Van Gogh schildert de zonnebloemen 1888 ............................................................ 46
Visioen na de preek, Jacobs gevecht met de engel 1888 ......................................... 47
Twee vrouwen uit Tahiti op het strand 1891 ............................................................ 47
Geest van de dood waakt 1892 ................................................................................. 47
Waar komen we vandaan? Wie zijn we? Waarheen gaan we? 1897 ....................... 47
e
20 eeuw ............................................................................................................................... 48
EXPRESSIE ..................................................................................................................... 48
Fauvisme ...................................................................................................................... 48
Kenmerken ............................................................................................................... 48
Henri Matisse (1869-1954) ...................................................................................... 48
Kees van Dongen (1877-1968) ................................................................................ 48
Brabants Fauvisme ................................................................................................... 49
Rik Wouters (1882-1916)......................................................................................... 49
Expressionisme 1905-1945 .......................................................................................... 49
Die Brücke 1905....................................................................................................... 49

7
 Ernst Ludwig Kirchner (1880-1938) ........................................................................ 49
Emil Nolde (1867-1956) .......................................................................................... 49
Robert Wiene (1873-1938)....................................................................................... 50
Der Blaue Reiter München 1911 – 1914. .............................................................. 50
Vassilly Kandinski (1866-1944) .............................................................................. 50
Paul Klee (1879-1940) ............................................................................................. 50
Alexei von Javlenski/ Jawlensky (1864-1941)......................................................... 50
Franz Marc (1880-1916) .......................................................................................... 50
August Macke (1887-1914) ..................................................................................... 50
Oskar Kokoschka (1886-1980) ................................................................................ 50
1ste Latemse groep, "mystiekers", 1ste "school" ..................................................... 50
Georges Minne (1866-1941) .................................................................................... 50
Albert Servaes (1883-1966) ..................................................................................... 51
Gustave van de Woestijne (1881-1947) ................................................................... 51
Valerius De Saedeleer (1867-1941) ......................................................................... 51
De Latemse Groep (vanaf 1905-1910), 2de "school" .............................................. 51
Constant Permeke (1866-1952) ................................................................................ 51
Fritz Van den Berghe (1883-1939) .......................................................................... 51
Frans Masereel (1889-1972) .................................................................................... 51
Andere figuren Gust De Smet (1877-1943), Leon De Smet (1881-1966) ............... 51
Expressionisme na ‘45 ................................................................................................. 51
In VS ........................................................................................................................ 51
In Europa ca WO II 1948 ......................................................................................... 52
ABSTRACTIE ................................................................................................................. 53
Kubisme 1905 – 1920 en verder .................................................................................. 53
Pablo Picasso (1881-1973) ....................................................................................... 53
Georges Braque (1882-1963) ................................................................................... 53
Juan Gris (1887-1927) .............................................................................................. 54
Kubistische architectuur ............................................................................................... 54
Evolutie Kubisme ......................................................................................................... 54
Cézanne - periode of Geometrisch kubisme (1907-1909) ...................................... 54
Analytisch kubisme (1909-1912) ............................................................................. 54
Synthetisch kubisme (1913-ca 1920) ....................................................................... 54
ABSTRACTIE andere evoluties .................................................................................. 54
Lyrische abstracte schilderkunst .................................................................................. 54
Wassily Kandinsky (1866-1944) .............................................................................. 54
Paul Klee (1879-1940) ............................................................................................. 54
Geometrische abstracte schilderkunst .......................................................................... 54
Piet Mondriaan (1872-1944) .................................................................................... 55
Andere namen Theo Van Doesburg (1883-1931).Gerrit Rietveld (1888-1964) ...... 55
Op Art ........................................................................................................................... 55
Futurisme ...................................................................................................................... 55
Giacomo Balla (1871-1958) ..................................................................................... 55
Umberto Boccioni (1882-1916) ............................................................................... 55
Marcel Duchamp (1887-1968) ................................................................................. 56
Andere figuren Lyonel Feininger (1871-1956) ........................................................ 56
Suprematisme ............................................................................................................... 56
Kasimir Malevitsj (1878-1935) ................................................................................ 56
Constructivisme ............................................................................................................ 56
El Lissitsky (1890-1941) .......................................................................................... 56

8
 Alexander Rodchenko (1891-1956) ......................................................................... 56
Bauhaus 1919-1933 ...................................................................................................... 57
Walter Gropius (1883-1969) .................................................................................... 57
Vassilly Kandinski (1866-1944) Zie hoger .............................................................. 57
Marcel Breuer (1902-1981) ...................................................................................... 57
Laszlo Moholy Nagy (1895-1946) ........................................................................... 57
Art Deco & Modernisme in architectuur...................................................................... 57
Art Deco ....................................................................................................................... 57
Sint-Augustinuskerk in Vorst (Brussel), 1932 Hoogtepunt 100 .............................. 57
Chyslerbuilding NY 1931 ........................................................................................ 57
Modernisme .................................................................................................................. 57
Henri Van de Velde (1863-1957) ............................................................................. 57
Joseph Diongre (1878-1963) .................................................................................... 57
Op een internationaal niveau Le Corbusier (eigenlijk Charles-Édouard Jeanneret-
Gris)(1887-1965) ...................................................................................................... 58
Minimalisme................................................................................................................. 58
Mies van der Rohe (1886-1969)............................................................................... 58
Soll LeWitt (1928-2007) .......................................................................................... 58
Frank Stella (1936) ................................................................................................... 58
DROOM ........................................................................................................................... 59
Dada ............................................................................................................................. 59
Alfred Stieglitz (1864-1946) .................................................................................... 59
Marcel Duchamp (1887-1968) ................................................................................. 59
Man Ray (1890-1976) .............................................................................................. 59
Otto Dix (1891-1969) ............................................................................................... 59
Raoul Hausmann (1886-1971) ................................................................................. 59
André Breton (1896-1966) ....................................................................................... 59
Pittura Metafysica NT FILM ........................................................................................ 59
Giorgio de Chirico (1888-1978) ............................................................................... 59
Surrealisme ................................................................................................................... 59
André Breton (1896-1966) ....................................................................................... 59
Max Ernst (1891-1976) ............................................................................................ 60
Salvador Dalí (1904-1989) ....................................................................................... 60
René Magritte (1898-1967) ...................................................................................... 60
Paul Delvaux (1897-1994) ....................................................................................... 60
Luis Bunuel (1900-1983) ......................................................................................... 60
Andere figuren Joan Miró (1893-1983) ................................................................... 60
REALITEIT ..................................................................................................................... 61
Realisme ........................................................................................................................... 61
Nieuwe Zakelijkheid 1919 1933 ................................................................................. 61
Otto Dix (1891-1961) ............................................................................................... 61
Christian Schad (1894-1982) ................................................................................... 61
Tamara de Lempicka (1898-1980) ........................................................................... 61
Andere namen George Grosz, Edward Hopper ........................................................ 61
Entartete Kunst vs Nazi kunst ...................................................................................... 61
Paul Padua (1903-1981) ........................................................................................... 61
Adolf Ziegler (1892-1959) ....................................................................................... 61
Soviet Realisme, Socialistisch Realisme ...................................................................... 61
Boris J. Vladimirsky (1878-1950) ............................................................................ 61
Pop Art ......................................................................................................................... 61

9
 Andy Warhol (1928-1987) ....................................................................................... 62
David Hockney (1937) ............................................................................................. 62
Roy Lichtenstein (1923-1997) ................................................................................. 62
Andere figuren Richard Hamilton (1922-2011) en Robert Rauschenberg (1925-
2008)......................................................................................................................... 62
Neorealisme ...................................................................................................................... 62
Hyperrealisme 1968… ................................................................................................. 62
Gerhard Richter (1932) ............................................................................................ 62
Chuck Close (1940) .................................................................................................. 62
Lucian Freud (1922-2011) ........................................................................................... 63
Postmoderne Hyperrealisme ........................................................................................ 63
Ron Mueck (1958) ................................................................................................... 63
Maurizio Cattelan (1960) ......................................................................................... 63
Andere figuren Denis Peterson (1944) ..................................................................... 63
Postmodernisme ................................................................................................................... 63
Yinka Shonibare (1962) ................................................................................................... 64
Keith Haring (1958-1990) ................................................................................................ 64
Banksy (onbekend) ........................................................................................................... 64
Kapitalistisch Realisme – New European Painting .............................................................. 64
Gerhard Richter (1932) .................................................................................................... 64
Luc Tuymans (1958) ........................................................................................................ 64

10
 Kunst & Cultuur Inleiding tot kunst van de 19e & 20e eeuw

Ten geleide
Les geven is keuzes maken. Voor dit opleidingsonderdeel wordt niet een volledig overzicht
geschetst hoe kunst ontwikkelde van oudste tijden tot heden, of hoe alle kunsten zich
ontwikkelden. Muziek wordt ‘vergeten’, het is beperkt in tijd (slechts een korte tijdsspanne
wordt beschouwd), het beperkt in ruimte (enkel Europese kunst wordt beschouwd, en terzijde
worden de invloeden uit niet Europese ruimte besproken).
In essentie worden begrippen aangereikt, een basis om de ontwikkeling van kunst te
begrijpen, als niet elitair, als basis ook van de ontwikkeling van uw eigen beeldtaal.
Dit overzicht is best leesbaar in de “overzichtsfunctie” van Word (vierde incoontje onderaan
rechts of het venster met de weergave-informatie)
Handboek: Klaus Honnef & Ingo F. Walther: Kunst van de 20e eeuw. Softcover, 2 vol. In
harde cover, 19.6 x 25.8 cm, 840 p., ISBN 978-3-8228-4132-7 Nederlandstalige editie (is ook
verkrijgbaar in Engels en Frans). Gebruikelijke prijs is €19,99.
begeleidend handboek is verkrijgbaar in ALLE boekhandels. Boekhandel Taschen
(vertegenwoordiger hier in Brussel van de uitgever) biedt het boek aan aan Narafi studenten
met een korting van 10% op vertoon van de studentenkaart. De Taschen Store is gelegen hoek
Grote Zavel en Lebeaustraat 18, 1000 Brussel, en is eenvoudig bereikbaar met bus 48 (vertrek
aan kasteel richting centrum), halte Zavel.
In de les wordt aangegeven welke passages u moet lezen in het handboek bij die betrokken
les.
Deel 2 van het handboek bevat korte biografieën van de belangrijkste kunstenaars.
De kunstwerken die vermeld zijn in deze cursus dienen gekend op het examen. Voor de
jaartallen volstaat het deze te vereenvoudigen: voor bv alle voorbeelden die u vindt onder
Rococo volstaat het jaar 1750.
Afwijkende voorbeelden (bv Monet of Picasso) die een evolutie doormaken, en waar de
onderscheiden periodes belangrijk zijn worden ook weer in de les geduid.
Internet biedt belangrijke bronnen voor de kunstwerken. De lijst lijkt zowat onbeperkt maar
we citeren bv wikipaintings 1, de Vlaamse kunstcollectie 2, Artcyclopedia 3, …

1
http://www.wikipaintings.org
2
www.vlaamsekunstcollectie.be
3
http://www.artcyclopedia.com/
11
 Inleidende begrippen
Mens

Omschrijving mens
Vlug grijpt men naar het verschil “wat onderscheidt mens van dier?”
Leidt naar ‘Anthropocentrisme’, de mens centraal zetten, en dat terwijl we eigenlijk weinig of
niets kunnen vertellen over zelfs onze meeste nabije neven
Is het rede, logica, empathie, gevoel, kunstzinnigheid, wil tot creëren, zelfzucht & hebzucht,
emotie, toekomst en heden enz. wat ons echt omschrijft?
Ik kies voor één kenmerk m.n. communicatie als hoeksteen voor de opbouw van een
maatschappij, zonder communicatie is een complexe samenleving onvoorstelbaar, én
fotografie en film zijn ook communicatiemedia.

Communicatie

Definitie van communicatie

Evolutie van communicatie, verhouding informatie/ media, evolutie
dragers,
• Continuïteit tekens (huidig schrift als rechtstreekse erfgenaam van het
spijkerschrift)
• Elke nieuwe drager heeft een maximum hoeveelheid informatie dat het kan
overdragen, én een limiet van het aantal ontvangers.
o handgeschreven boek van 100 pagina’s;
o gedrukte boek omstreeks 1400 op 100 exemplaren met 150pagina’s;
o gedrukte boek omstreeks 1800 op 1000 exemplaren met 300 pagina’s;
o boek online vandaag zonder beperking van pagina’s en oplage.
Of
o grottekeningen -50000j door weinigen;
o Illustraties in boeken (zie boven)
o Muurschilderingen in publieke gebouwen
o Schilderijen en tekeningen door enkelen;
o Eerste foto’s (idem)
o …
o Uiteindelijk vandaag: het onbeperkt delen van een onoverzichtelijke
massa bewegende en stilstaande beelden

Sleutelmomenten
Exponentiële groei van informatie in de tijd

1400 – 1420 Blokboek een voorlopig anonieme innovatie, boekdrukkunst

Gütenberg

1800 – 1820 Wetenschap als bron van evolutie in communicatiemedia

Gevolg 1e industriële revolutie: grotere nood aan informatie voor geschoolde
werklieden & onderzoek
Rotatiepers

12
 Lithografie of steendruk 1798
Niepce Vue sur Gras (wanneer ?)
Introductie fotografie (wanneer ?)

1890 – 1895 Combinatie

(gevolg 2e industriële revolutie)
1878 Eadweard Muybridge (1830-1904) fotograaf gevolgd door Etienne-Jules
Marey (1830-1904) onderzoeker
Resultaat is een reeks apparaten. Welke?

1960 transistor, micro componenten

Na 1985 digitale omwenteling

Ca 1985 PC

1995 digitale beeld:

Scanner, primitieve digitale fototoestel, analoge filmopname & digitale
verwerking
controle over opname, verwerking en output.

Ultieme consequentie?
Paradox van volume
Hoeveelheid geen garantie voor kwaliteit
Belang van ontwikkelen previsualisatie én eigen signatuur en beeldtaal

13
 Cultuur

Definities
Oudste definitie

Modernere invulling

Subculturen
Bv jongerencultuur
Subculturen binnen de jongerencultuur

Uitingen van Cultuur

Vormgeving van objecten: antropologie bv of archeologie
Kledij (bv religieus beïnvloed (Hassidim), Rockabilly of Rasta)
Wooninrichting (Bauhaus, Minimalisme en tov Vlaamse eiken meubels)
Bewegingen: komen, werpen
Gedrag (begroeting, naturisme in Berlijnse parken)

14
 Bevorderende en belemmerende factoren
Economie

Politiek

Kunst

Definitie van kunst

Stijlen als weerspiegeling van een tijdsgeest en mensbeeld
Lees het verhaal dat het gebouw vertelt. Aard van de ruimte, licht, versieringen. Welke
toekomstverwachting/ maatschappijbeeld/ welk verhaal/ welke normen & waarden worden
hierin weerspiegeld voor de mens uit resp. 12e, 15e, 17e E?

Romaans

Gotiek
Barok

15
 17e 18e eeuw
Barok / Rococo
Maatschappelijke evolutie: machtspiramide (cultuurproductie = toplaag). Portret voor burgerij
belangrijke stimulus kunstwereld, burgerij verder niet participerend
Begrippen: klassieke wereld, epicurisme, streven naar genot, clair obscur, dramatiek, // fx,
drama, autoritaire maatschappij, emotie->

BAROK
Kunst van de reactie op de reformatie, suprematie van de kerk moest opnieuw
benadrukt.

Architectuur
Kerk San Ignazio(1626) Rome, fresco’s worden aangebracht door Andreo
Pozzo (ca 1685)

Peter Paul Rubens (1577-1640)

1611 – 1614 Kruisafneming, drieluik, olie op paneel; 421 x 311 cm
(middenpaneel), 421 x 153 cm (zijpanelen), OLV kathedraal Antwerpen

Artemisia Gentileschi (1593-1652)

1612 Judith en Holofernes, olie op doek, 158.8 × 125.5cm, Museo
Nazionale di Capodimonte, Napels

1620 of 1612 Judith en Holofernes, olie op doek, 199 x 162cm, Uffizi,

Firenze

16
 Chiaroscuro (Clair obscur), hier in extreme vorm ook wel
omschreven als Tenebrism (E)
Realisme & kracht
Autobiografische element, zelfportret & portret, Catharsis

Zie ook volgende beelden met gelijk thema.

Caravaggio (1573 – 1610) ca 1599, olie op doek, 145 × 195cm, Galleria
Nazionale d'Arte Antica at Palazzo Barberini, Rome
Mogelijk zelfportret
Grondlegger van Chiaroscuro & Tenebrism
Invloed is enorm: Rubens, Rembrandt (kijk naar de
Nachtwacht), en tot vandaag Film Noir, Expressionisme
quasi elke hedendaagse misdaadfilm…
Lucas Cranach de Oude (1472 – 1553) ca 1530
Renaissancekunstenaar,
Werkt met atelier.
Wat is van wie?
“Originaliteit”, “Uniek”, “Eigen”, “Oorspronkelijk” zijn termen die
men makkelijk aan hedendaagse kunst zal verbinden. Wat te
denken over volgende werken?
Judith & Holofernes Olie op paneel 77 × 56 cm Burrell
Collection Glasgow ca 1530
Judith met het hoofd van Holofernes Jagdschloss Grunewald
Berlin versie ca 1530 tempera & olie op hout 75 x 56 cm
Judith & Holofernes Kunsthistorisches Museum Wien ca 1530,
87 x 56 cm
Judith & Holofernes_ Metropolitan ca 1530 Olie op hout 89.5 x
61.9 cm
Judith & Holofernes Staatsgalerie Stuttgart olie & tempera op
hout 86 x 59cm ca 1530
Gustav Klimt (1862 - 1918) Judith I 1901 (zie voor deze verder bij
Klimt)

ROCOCO
Uitloper van Barok, epicurisme en sensualiteit staat centraal

Architectuur:

Wieskirche, Steingaden Bayern ca 1750

François Boucher (1703-1770)

1742 Diane sortant du bain, 73 x 57cm, olie op doek, Louvre Paris
Klassieke oudheid als excuus

17
 1756 Mme de Pompadour, 212 × 164 cm, Alte Pinakothek, Munchen

1750 ca Mme de Pompadour olie op doek, 36 x 44cm, National Gallery of

Scotland
Wat vertelt het schilderij ?

1751 Marie Louise O'Murphy De Maitresse, olie op doek, 59.5 × 73.5 cm

Wallraf-Richartz-Museum, Koln,

c. 1752, Louise O'Murphy De Maitresse, olie op doek, 59 x 73 cm., Alte

Pinakothek, Munich
Vgl met de Pompadour

Jean-Honoré Fragonard (1732-1806)

1767-1768, Les hasards heureux de l'escarpolette, (Het gelukkige toeval
van de schommel), olie op doek, 81 × 64 cm, Wallace Collection, London

ca. 1769 De dame met het hondje, olie op doek, 81.3 x 65.4 cm,
Metropolitan Museum of Art, NY

18
 19e eeuw
Neo-classicisme
Nieuwe machthebbers (revolutie bv 1789) en kleine Restauratie
Begrippen: Esthetisch ideaal, rede/ ratio, Oriëntalisme, previsualisatie in compositie
Frankrijk als nieuwe Romeinse staat, Napoleon als klassieke keizer.

Neo Classicistische architectuur

Pantheon 1785, Arc de Triomphe 1806 1836

Jacques-Louis David (1748-1825)

Toneelmatige tweedimensionaal, koel observerend, emotieloos
Politieke propaganda, bevestiging revolutie, nieuwe machthebbers

1784 1785 Eed van de Horatii, olie op canvas, 329.8 × 424.8 cm,
Louvre

1791 Le Serment du Jeu de paume, 20 juin 1789 (schets), (De eed van
het Jeu du Paume), 101.2 x 66cm, pen en bruine & zwarte inkt,
potlood, Musée national du Château de Versailles

1793 Dood van Marat, olie op doek, 165 × 128 cm, KMSK. Brussel

1800, Mme Recamier, olie op doek, 173 × 243 cm, Louvre

(opgepast: onvoltooid doek!)
Gaf naam aan chaise-longue
Vergelijk met

François Pascal Simon, baron Gérard ook bekend als François Gérard,
(1770 -1837) Mme Recamier olie op doek, 225 × 145 cm, musée
Carnavalet, Paris

René Magritte, 1949 – 1951, Perspective - Mme Récamier, olie op doek,

80 x60 cm, private verzameling

1800 Napoleon St Bernard Pas, olie op doek, 264 × 231 cm,

Kunsthistoriches Museum Wien

1805 - 1808 - Sacre de l'empereur Napoléon Ier et couronnement de

l'impératrice Joséphine dans la cathédrale Notre-Dame de Paris, le 2
décembre 1804, (Kroning van Napoleon I en keizerin Joséphine in
Notre Dame, Parijs) 621 cm. x 979 cm, Louvre

Jean Auguste Dominique Ingres (1780-1867)

Overgang naar romantiek, komt los van de dwingende beeldtaal.
Toeschouwer als gelijke der goden, keizer uit het midden van de burgers
Koel afstandelijk beschouwend
Oriënt is een illusie, een mannelijke droomwereld. Een harem gevuld met odalisken
als natte droom

19
 Sensualiteit & erotiek
Violon d’Ingres Passie, obsessie
Statieportret

Portret van Machthebber

1806 Portret van Napoléon op de keizerlijke troon, olie op doek, 259 × 162
cm, Musée de l’Armée, Les Invalides, Paris

1811 Jupiter & Thetis, olie op doek, 327 x 260 cm, Musée Granet, Aix-en-
Provence, France

Orientalisme
1808 La baigneuse Valpincon ook Grande Baigneuse, olie op doek, 146 ×
97.5 cm, Louvre
Naam naar eigenaars

1814 Grande odalisque, olie op doek, 88.9 × 162.56 cm, Louvre

1862 BainTurc, olie op hout, 108 x 108 cm, Louvre

1922 Cfr: Man Ray Violon d'Ingres, 28.2 x 22.5 cm, –.

beeld met dubbele bodem
Violon d’Ingres:
• Cello
• Obsessie, hobby

Portret
1845 La Comtesse d’Haussonville, olie op doek, 132 x 92 cm, Frick
Collection, NY

20
 Romantiek
Uitgangspunt passie, engagement, emotie

Kader & gedachtengoed

Industrialisering

(historische ontwikkeling vanaf 1750) kunst en kunstenaar kunnen

niet overweg met de industrialisering, de verstedelijking en
verpaupering. Stedelijke is géén onderwerp.

Nationalisme
Idee Natie= staat voor een volk: (ancien régime grote rijken met veel
volkeren); in de staten worden academies gesticht, nationale galerijen
& nationale musea.
Echter kunstenaar zet zich af tégen de Academie & strijdt voor een nieuwe rol
kunstenaar: Passie, vrijheid, individuele expressie.

Kunst die nog sterk beïnvloed wordt door academisme noemt men Art Pompier

Kunstenaar steunt het Nationalisme, draagt het uit (propaganda), vormt het
beeld van het verleden van de nationale staat (historicisme)

Vlucht
Zet zich af van een dwingende maatschappij (academie) en een
industriële omgeving. Die vlucht uit zich ondermeer in:

• Passionele & extreme

De ‘ideale’ Romanticus is revolutionair en geëngageerd

Godsdienstige, passie, mystiek, sublieme, overweldigende, goddelijke:

superlatieven. Accent op gemoed, ook bv in de muziek

fascinatie extreme, voor de abnorm (macabere): non-conformisme

• Verleden
Nationalisme (Natie) -> kunstenaar draagt bij tot de constructie van het
verleden. Kunstenaar maakt beeld van het verleden
Verleden ->datzelfde “verleden” is dan weer invloed historicisme/
historisme (ook genrestuk/ genretafereel) dus op de kunst in de 19e
eeuw.

• Oriënt:
de ‘andere’ door de ogen van de romanticus, terzelfdertijd ook een
seksuele fantasiewereld

• Natuur:

21
 Spiegel van de ziel

Begrippen
Odalisk, Historicisme, Bohemien (BoBo), Academie, academisme, Art Pompier, eclectische,
guerilla, pauper, memento mori, eros & thanatos

Architectuur: Neo Stijlen (Neo Gotiek, …) eclectisme, historicisme

Herbekijk steden als Brugge, Gent, Brussel en haal er de eclectische architectuur
vantussen -> kaalslag.
1870 Houses of Parlaiment London
1883 Justitiepaleis Brussel J. Poelaert (Schieven architekt)
1887 Provinciaal hof, Delacenserie, Brugge
1899 Centraal station Delacenserie (gebouw) overkapping (van Bogaert) Antwerpen...
1890 Grote Markt Brussel

Duitse
Caspar David Friedrich (1774-1840)
Duitse romantiek legt accent op natuur, mens ondergaat die
Natuur als spiegel voor menselijke gevoelens
Natuur incarneert Angst, kracht
Natuur als drager van symboliek
Natuur als filosofische spiegel
Vgl beide schilderijen uit 1818: wat is de teneur? Hoe wordt het verschil uitgedrukt?

1808 - 1810 Abdij in Eichland, 110,4 × 171 cm. Alte Nationalgalerie, Berlin

1818 Krijtrotsen bij Rügen, Kreidefelsen auf Rügen, 90,5 × 71 cm, Museum
Oskar Reinhart am Stadtgarten, Winterthur, Switzerland

1818 Wandelaar boven het Nevelveld, Der Wanderer über dem Nebelmeer, olie op
doek, 98,4 × 74,8 cm, Hamburger Kunsthalle
zelfportret

1823 -24 De IJszee, olie op doek, 96,7 cm × 126,9 cm Kunsthalle Hamburg

1835 Vijf stadia van het leven, (Die Lebensstufen), olie op doek, 72,5 × 94 cm
Museum der Bildenden Künste, Leipzig
Filosofische spiegel

Britse
JMW (Joseph Mallord William) Turner (1775-1851)
Revolutionair kunstenaar door de verbeelding van licht & stormen. Beïnvloedt bv de
Impressionisten en Moderne kunst.
Erg productief kunstenaar, liet een zeer rijk oeuvre na (550 schilderijen, tekeningen,
waterverfschilderijen, enz)

Fishermen at sea, Visserssloepen op zee, 1796, olie op doek, 91,4 x 122,2 cm, Tate
Gallery, London

22
 Oorspronkelijk kunstenaar van marines dicht bij de 17e eeuwse Nederlandse
voorbeelden

The Burning of the Houses of Lords and Commons 1834, olie op doek, 92,1 x
123,2 cm, Philadelphia Museum of Art
Opgepast er zijn twee schilderijen met dezelfde titel maar met een totaal
verschillend standpunt en plaats van bewaring (tweede bevindt zich in
Cleveland)

Snow Storm - Steam-Boat off a Harbour's Mouth, 1842, olie op doek, 91,4 x
121,9cm, Tate Gallery, London
Wat drukt het uit?
Turner laat zich vastbinden aan een mast in een storm om het te “beleven” en
zo beter te kunnen vastleggen.

Franse
Théodore Géricault (1791-1824)
Fascinatie voor het paard (incarnatie kracht en ongetemde natuur)
Maatschappijkritisch (schilderij symboliseert maatschappelijke verhoudingen),
aanklacht wanverhoudingen.
Oog voor de verworpene
Anonieme rechtenloze individu (enkel voor foto: vergelijk bv met de reeks Small
Trades van Irving Penn 1950 – 1951)
Zin voor het macabere
Maatschappelijke wantoestanden,sociaal engagement

1812 Officier van de jagers die een aanval leidt 349 cm. x266 cm. Louvre Parijs

1817 1819 le Radeau de la Méduse, Vlot van de Méduse olieverf op doek en hout,
491 cm × 716 cm Louvre Parijs

1818 Têtes de suppliciés of Afgehakte hoofden, 50 x 61 cm, , Nationalmuseum,

Stockholm

1819 – 1824 Les Alienés (de waanzinnigen, de geobsedeerden)

5 stuks, recent erkent als geheel,
• ca 1819-1822 Monomane du commandement militaire Man die zich
inbeeldt een militair bevelhebber te zijn – olie op doek, 86 × 65 cm,
Collectie Reinhart am Römerholz Winterthur
• 1819 21 La Monomane de l’envie (de afgunstige) ook gekend als La
Hyène de la Salpêtrière olie op doek 72 × 58 cm Musée des beaux-arts
de Lyon
• Ca 1820-1824 Le Monomane du vol, le Fou of l'Allièné, de Gek –
inmiddels hertitelt tot De Kleptomaan Olie op doek, 61,2 x 50,1 cm
(Museum Gent !)
• 1819 20 la monomane du jeu-de gokverslaafde - olie op doek -
77x64,5-cm Paris Louvre
• 1822 23 Le monomane du vol d'enfants (de pedofiel) olie op doek
64,8 x 54 cm Springfield Museum of Fine Arts

23
 Ferdinand Victor Eugène Delacroix (1798-1863)
Dé romantische kunstenaar, erkent en geëerd door tijdgenoten.
Nationalisme: Griekenland Frankrijk
Verspreiden idee revolutie
Merk op: evolutie van concrete (slachting) naar symbool (Missolinghi); daarna wordt
symbool dynamisch (vrijheid leidt)
Beeld als aanklacht, vgl beelden oorlogsgeweld vandaag
Exotische, grootse
Bekijk de beelden als een mise-en-scène, wat vertelt efficiënt het verhaal
Revolutie

1824 Massacre de Chios, Slachting op Chios, olie op doek, 419 × 354 cm, Louvre

1826 Griekenland staat op uit de ruines van Missolinghi, olie op doek , 208 × 147
cm, Musée des Beaux-Arts de Bordeaux

1827 De dood van Sardanapalus olie op doek 392 x496 cm. Louvre Parijs

1830 Vrijheid leidt het volk, 28 juli 1830 olie op doek 260 x 325 cm. Louvre
Parijs

Belgische
Egidius Karel Gustaaf, Baron Wappers (1803-1874)
Vgl met Delacroix Vrijheid leidt het volk & Slachting van Chios
Tableau: totaal van de revolutie moet ver-beelden
Losse scènes in totaalbeeld, Art Pompier
Inspiratie bij Rubens Kruisafneming: vgl efficiëntie

1835, Episode des Journées de Septembre 1830 sur la Place de l’Hotel de Ville a
Bruxelles 660 x 440 KMSK Brussel

Antoine-Joseph Wiertz (1806-1865)

Vreemd macabere benadering van de werkelijkheid
Memento mori
1.Skelet was mooi maar is dood, 2. ook het meisje zal sterven
Eros Thanatos: leven & dood; de kleine dood; lust als regenererend principe: vgl
Munch, Robert Mapplethorpe (1946-1989) (zelfportret met wandelstok 1989) & van
Oost.
Seksualiteit en de dood zijn nauw verbonden; seksualiteit bij uitbreiding als
levenscheppend principe, dood einde leven; staan dus als leven en dood, als een ying -
yang tegenover elkaar, tegenovergesteld maar ook aanvullend, hebben elkaar nodig.
(exclusief FOTO: vgl ook Memento Mori in actueel werk David Bailey (1938) &
Richard Avedon (1923-2004): In memory of the late mr & mrs Comfort 1995)

Groots, overdreven met zin voor bombast, ook hij behoort tot Art Pompier
Tegen de doodstraf, bewust van de ellende van een epidemie: sociaal engagement
Nieuw denken: honger kan tot misdaad leiden

1847 Deux jeunes filles, ou la belle Rosine ; Twee jonge meisjes of de mooie
Rosine, 140 x 100 cm, Olieverf op doek, KMSK Brussel, Wiertzmuseum

24
 1853 Dernières pensées et visions d'une tête coupée Visies van een onthoofd
hoofd, KMSK Brussel, Wiertzmuseum
Wat is het standpunt van Wiertz tov de doodsstraf ?

1854 De overhaaste begrafenis, Olieverf op doek, 180 x 255 cm, KMSK Brussel,
Wiertzmuseum
Wat is de angst voor de 19e eeuwse mens?

1857 La Faim, la folie et le crime, Honger, de waanzin en de misdaad, olie op

doek, 155 x 164 cm, KMSK Brussel, Wiertzmuseum
Wat is het politieke standpunt van Wiertz hierbij? Is hij conservatief of
hervormingsgezind?

Louis Gallait (1810-1887)

Historicisme,
Schept, creëert het beeld van het verleden van de nieuwe staat België. Kunst als
verantwoording.
Beelden als verantwoording, scheppen vijandbeeld
Vorstenlijn mondt uit in “België”: noodzakelijkheid, dwingend

1851 Laatste hulde aan de graven Egmont en Hoorn, olie op doek, 69 x 98,5 cm,
KMSK, Antwerpen

1864-1878 Portretten voormalige “Belgische” leiders in Senaat - 240 x 120 cm,

Parlement, Brussel
Wat is het doel van deze beelden?
Waarom de achtergrond?

Spanje
Francisco Goya (1746-1828) (Francisco Jose de Goya y Lucientes)
Criticus
Vernieuwend kunstenaar
Ambigu : hofkunstenaar, anderzijds scherpe « pen »
Grootste figuren kunstgeschiedenis met grote invloed
Maya: sensualiteit, erotiek onbezonnenheid; bewijs van belang van Goya: een
opdrachtgever gaf veel geld om dit te scheppen
Verval van het koninkrijk: borstelt koningshuis ongenuanceerd. Tezelfdertijd
hommage aan Velasquez 1656 Las Meninas. Olie op doek, 318 × 276 cm, Museo del
Prado, Madrid
Las Meninas: wat wordt afgebeeld?
Levendigheid van de boodschap
Inspiratie voor modernen & hedendaagse kunst
Zwarte schilderijen in het bijzonder bv de hond tonen dat modernisme. Kan perfect
hedendaags zijn, kan omgezet naar hedendaags beeld

1799 1803 maja vestida & maja desnuda

25
 Maja desnuda, naakte meisje, olie op doek, 1800, 97 × 190 cm, Museo
del Prado, Madrid
Maja vestida, geklede meisje, olie op doek, 1803, 97 × 190 cm, Museo
del Prado, Madrid

1800 De familie van Carlos iv, olie op doek, 280 × 336 cm, Prado Madrid
Bevat verwijzing naar?
De brutale kijk op de werkelijkheid heeft Goya gemeen met de
hedendaagse portrettist Lucian Freud (1922-2011): HM Queen
Elizabeth II, 2001, olie op doek, 23.5 x 15.2 cm, Royal Collection
Buckingham London

1810 1815 Maya's op het balkon, olie op doek, 195 × 125,5 cm, Metropolitan
Museum of Art, NY

1814 2 & 3 mei 1808

2e mei 1808 (of de Charge van de Mamelukken), 1814, 266 × 345 cm
Museo del Prado, Madrid
3e mei 1808, 1814. Olie op doek , 266 х 345 cm. Museo del Prado,
Madrid

1823 El perro De hond, olie op doek, 1820-1823 , 131 × 79 cm, Museo del Prado,
Madrid

1799 Caprichos
Kritiek op machten: kerk, rechtbank, volksgeloof, onderwijs,
Uiting van democratische en emancipatorische gedachten .
Totaal 80 etsen
Capricho № 43 El sueño de la razón produce monstruos De slaap van de
rede genereert monsters, c. 1797, 21.5 × 15 cm
Capricho № 37 ¿Si sabra más el discípulo Weet de leerling het soms niet
beter

1810 Desastros
Uit zijn teleurstelling, afkeer van de oorlog in een humanistisch pamflet
82 etsen.
Desastros 9 No quieren Ze willen het niet
Desastros 39 Grande hazaña! Con muertos! (Heroische daden! Met dode
mannen!

1815 Tauromaquia
33 etsen
Pepe-Hillo groet de stier

26
 Reacties op de Romantiek
Omstreeks 1850 zij er twee reacties op de Romantiek
Eerste is een fundamentalistische reactie, tweede een vernieuwingsbeweging
Kunst moest zich herpositioneren: fotografie wordt bekendgemaakt aan het grote publiek
1839 – 41 -> inkomensverlies kunstenaar; anderzijds verleent ook nieuwe vrijheid aan de
kunstenaar.
Kleine bewegingen van korte duur met grote invloed. Bewegingen (Pre Rafelieten en
Barbizon) zijn parallel.

Pre Rafaelieten
Eerste reactie op Romantiek
Accenten: christelijke moraal, streven authenticiteit

Uitgangspunt: Pre Rafaël, verfoeien de School van Athene 1509

Paus Julius II geeft Rafael de opdracht fresco’s te realiseren voor zijn
appartementen in het Apostolisch Paleis in Vaticaanstad. In de kamer “Stanza
della Segnatura” zet Rafael letterlijk het theologische dispuut tegenover de
filosofische gelaïciseerde kijk op de werkelijkheid.

De Pre Rafaelieten kiezen voor het terug naar de Middeleeuwen: wijzen in

essentie Industriële maatschappij af, maar ook de Rationaliteit, het Humanisme
enz…
Integrale kunstbeweging of Totaalkunst Arts & Crafts movement: revalorisatie
van de middeleeuwse kennis, streven naar “fair trade”, niet machinaal
gemaakte producten

Dante Angelo Rossetti (1828 – 1882)

Perspectief, aureool, representatie figuren // handschrift
Vgl Annunciatie Memlinc ca 1489, Metropolitan, of vergelijkbare in Vlaamse
kunstcollecties

1849 Ecce Ancilla Domini/ Annunciatie 1849-50, Olieverf op doek, 73 cm

× 41.9 cm Tate Gallery, Londen
Middeleeuwen

John Everett Millais (1829-1896)

Vals beschouwd als middeleeuws verhaal,
Weergave werkelijkheid NATUURgetrouw
Bloemen symboliek ->
Statische theatrale beelden.

1852 Ophelia, 1851-52, Olieverf op doek, 76 × 112 cm, Tate Gallery,

Londen

William Holman Hunt (1827-1910)

Moralistische vertelling “gevallen” of “onderhouden vrouw”
Alle details in schilderij vertellen moralistische verwittiging //
zedelijkheidsverenigingen
Inrichting is de reflectie van de smaak van de Prerafaelieten

27
 1853 The Awakening Conscience/ Het ontwakend geweten, Olieverf op
doek, 76 cm × 56 cm, Tate Gallery, Londen
Vermanend, moraliserend,

Oscar Rejlander (1813-1875)

Gebaseerd op school van Athene, met moralistische symboliek
Beeld werd niet aanvaard als kunstuiting
Montage 34 beelden!
aanvaarden van fotografie als kunst pas omstreeks 1900 – 20 pas wanneer
men zich niet meer wou spiegelen aan schilderkunst en ging beseffen dat de
creatieve kracht van de fotografie in de fotografie zelf lag.
Montagetechniek
(Foto: rol van Robinson: Rejlander is navolger van Robinson. Beeld Fading
Away // symboliek WH Hunt;)

1857 Two ways of life, 40.6 x 76.2 cm

Wat staat links, wat rechts?

John William Waterhouse (1849-1917)

19e eeuwse toevoeging aan Arthur cyclus, Lancelot
Fotorealisme van de afbeelding, echter niet van het hoofdpersonage:. pathetiek

1888 Lady of Shalott, olie op canvas, Tate Gallery London, 200cm x

153cm
Het idee achter het schilderij, de werkelijkheid slechts zien door een
spiegel is een verwijzing naar?

Realisme (School van Barbizon)

Reactie op Romantiek // met Pre Rafaelieten
Overgang naar plein air (dus nog niet echt Plein air!!)
Invloed fotografie 1839 – 1841 : creatieve antwoord op de fotografie
Gedaan met de grootspraak: accent op alledaagsheid, banaal

Jean-François Millet (1814-1875)

Idyllische voorstelling van het landelijke leven, zonder sociale kritiek. Met
religieuze ondertoon.
Kunstenaar uit de stad zoekt onderwerpen op platteland

1851 Départ pour le travail, olie op doek, 55.5 x 46 cm, private

verzameling

1857 Les Glaneuses/ De Arenraapsters / Arenleessters, Musée d'Orsay,

83,5cm × 110cm

1858 Angelus, Het Avondgebed, Musée d'Orsay, 55,5cm×66cm

Gustave Courbet (1819-1877)

1849 Enterrement à Ornans / Begrafenis te Ornans, Musée d'Orsay,
315cm×668cm

28
 Banaal gegeven, grootse afbeelding
Let op: ontlading in beeld, door wat?
-> cfr. F.Rops Enterrement en Pays Wallon

1855 L’Atelier du peintre. Allégorie Réelle déterminant une phase de sept

années de ma vie artistique (et morale). Het schildersatelier.
Waarheidsgetrouwe allegorie over zeven jaar van mijn artistiek en moreel
leven.Olie op doek, 361 cm × 598 cm, Musée d'Orsay
Eenzame kunstenaar, links vrienden en de verleiding nietsdoen; rechts
hooghartige kunstkenners die geen cent over hebben voor de
kunstenaar. // school van Athene maar dan geen moralistische versie
Wijze waarop: allegorie doet denken aan romantiek; thema en
behandeling is Barbizon
Let op: kunstwerk dat kunstenaar afwerkt; en waar hij het afwerkt

1854 La rencontre of Bonjour M Courbet, olie op doek, De ontmoeting of

Goeiedag M Courbet 129 cm × 149 cm, Musee Fabre, Montpellier
Absolute banaliteit

1855 Steenkappers, Olie op doek, 159 × 259 cm, Gemaldegalerie Dresden

(vernietigd 1945)
// Millet, toch meer « industriële » afbeelding.

1866 L'Origine du monde/ Oorsprong van de wereld, Olie op doek,

46 cm × 55 cm, Musée d'Orsay
Choqueren
- enerzijds door de aard van de afbeelding,
- anderzijds radicale aanval op bestaande verhouding in de
maatschappij (rol wordt slechts aanvaard in de 20e eeuw).

andere Jean-Baptiste Camille Corot (1796-1875)

29
 Impressionisme
rol van de kunstenaar in concurrentie nieuwe media; maar ook verftube 1841, plein air,
Uitgangspunten: Licht & kleur
Salon des indépendants Nadar
Naamgeving: geuzennaam 1874, geen succes
We zien kunstgeschiedenis door een perspectief. William Bouguereau (1825-1905), Lourens
(Lawrence) Alma Taldema (1836-1912), Léon Perrault (1832-1908) bv behoorden tot de
erkende kunst van de 19e eeuw, Impressionisme was “onbelangrijk”, verwaarloosbaar.

Edouard Manet (1832-1883)

Manet behoort niet echt tot de impressionisten. Het is een wegbereider die door zijn
radicalisme opgenomen werd in hun midden.
Revolutionair: waarom?
Veel schilderijen bestaan uit tafereeltjes, stillevens en andere losse elementen en
bouwt daarmee een geheel op.

1863 Déjeuner sur l’herbe, Middagmaal in het groen, olie op doek, 208
× 264 cm,; Musée d'Orsay
Surrealisme
Schandaal door vorm en inhoud: waarom?
Reeds bij Giorgione het onmogelijke in het verhaal
Manet citeert uit ten minste drie bronnen:

• Giorgione Tempesta/ De storm 1507 08, olie op doek, 83 cm

× 73 cm , Gallerie dell'Accademia, Venice

• Het oordeel van Paris, ca. 1510–20, gravure van Marcantonio

Raimondi (ca. 1480–voor 1534); naar een ontwerp van Raphael
(Raffaello Sanzio of Santi) (1483–1520)

• Giorgone of Titiaan Concert Champetre 1508 - 1511

1863 Olympia, olie op doek, 130,5 x 190, Musée d'Orsay

Schandaal: zelfde model als voorgaande
Opnieuw inspiratie klassiek werk
Verschuiving in betekenis: welke?
Bron:

• Titiaan Venus van Urbino 1538

1867 Executie van Keizer Maximiliaan; olie op doek, 252 × 305 cm,
Kunsthalle Mannheim
Verzameling anekdotische taferelen
Drukt zijn verontwaardiging uit bij de executie van Oostenrijkse (!)
keizer van Mexico, mist door de compositie en beeldtaal de kracht van
Goya.

• Goya 3e mei 1808 1815

30
 1868 Le Balcon/ Het Balkon; olie op doek, 170 × 125 cm, Musée
d'Orsay
Memento mori door Magritte
Vriendenschilderij: Berthe Morisot, Fanny Claus & Antoine Guillemet

• Goya Maya's op het balcon 1805 1810 zie aldaar.

• Magritte 1950 Perspective II. Le balcon de Manet/ Perspectief ii

Het balkon van Manet, olie op doek, 80x60cm, KMSK, Gent

• Magritte 1949 Perspective: Madame Récamier de David,

Perspectief : Mme Récamiervan David ; 60,5 x 80,5 cm, Museum
voor Schone Kunsten Canada, Ottawa

1881 Un bar aux Folies Bergère / Een Bar van de Folies Bergères, Olie
op doek, 96 cm x 1,30 m, Courtauld institute of Art, London
Vals spiegelbeeld
Geen echt inspiratiebron itt andere werken

Claude Monet (1840-1926)

Reeks of serie
toename abstractie
Eerste echte ‘impressionist’, naam afkomstig van zijn kunstwerk

1872 Impression : Soleil Levant, olie op doek, 48 × 63 cm, Musée

Marmottan Monet, Paris, France
Impressie ; plein air ; dank zij ?

1877 St Lazare
• La Gare Saint-Lazare, 1877, Olie op doek, 75 × 104cm, Musée d'Orsay

• La Gare Saint-Lazare, arrivée d'un train, olie op doek, 81,9x101cm, Fogg

Art Museum, Cambridge, US

• La Gare Saint-Lazare, le train de Normandie, 59,6x80,2 Art Institute,

Chicago

• La Gare Saint-Lazare, Olie op doek, 53x72cm, National Gallery, London

12 stuks in totaal, 4 zijn erg vergelijkbaar
Techniek
Ander momentopname, maar ook activiteit verschillend is
Wat is het verschil met de andere reeksen?

1878 Rue st Denis –fête du 30 juin 1878/ Rue Saint-Denis, het feest
van 30 juni 1878, olie op doek, Stedelijk museum schone kunsten,
Rouen
Stedelijke
Feest
Thema komt later terug bij Ensor

31
 1886 Femme à l'ombrelle tournée vers la gauche
/Vrouw met parasol gedraaid naar links, Olie opdoek, 131 × 88 cm,
Musée d’Orsay
Wat is er zo bijzonder aan dit schilderij

1893 De kathedraal Rouen

30 tal !!!!!!

La Cathédrale de Rouen. Le Portail et la tour d’Albane. Temps gris 1894, 102 cm

x 74 cm, olie op doek
Wat maakt het hier bijzonder en wijkt af van bv St Lazare

1899-1904 Parlement London

Verschuiving van het zien/ objectieve waarneming naar het beleven, het
aanvoelen.

Trouée de soleil dans le brouillard, Houses of Parliament, London, 1904, Musée

d'Orsay, Paris

Seagulls, the River Thames and the Houses of Parliament, 1904, Pushkin Museum,
Moskou

1900-1926 Waterlelies Les Nymphéas/ Giverny

Maakt in deze periode meer dan 250 schilderijen met als thema zijn tuin
in Giverny.

Belangrijkste verzameling bevindt zich in museum l’Orangerie in Parijs, maar er

zijn ook heel wat beelden verspreid over de wereld.

Auguste Renoir (1841-1919)

Fascinatie voor de vrouw
Verschillende behandeling van onderdelen in één werk: soms zeer impressionistisch
soms zeer geposeerde toets
De regenschermen: vorm is nadrukkelijk aanwezig, structuur

1874 La Loge/ De schouwburgloge, olieverfschilderij, 80 × 63,5 cm

Courtauld Institute Galleries, London

1876 Moulin de la Galette/ Bal van de Moulin de la Galette 131 cm ×

175 cm Musee d’Orsay

1876 Jeune fille lisant, Lezende vrouw, olie op doek, 46.5 x 38.5,
Musée d'Orsay,

1880 81 Déjeuner des canotiers, olieverfschilderij, 229.9 × 172.7 cm ,

The Phillips Collection, Washington, D.C.

1883 Regenschermen, olieverfschilderij, 180×115 cm, National Gallery

London

32
 Alfred Sisley (1839-1899)
Onderschat vandaag als zondagschilder
Normen verschuiven

1875 Neige à Marly-le-Roi/ Sneeuw in M-l-R, olie op doek, 56 x 47 cm,

Musée d’Orsay

1876 Inondation à Port Marly Overstroming in P-M, olie op doek,

60 × 81 cm, Musée d’Orsay

Edgar Degas (1834-1917)

tekenen,
ontspanningsleven : paardenwedrennen, ballet, cafés
Muybridge & Marey vanaf 1878 (te kennen!!). Opdracht van L. Stanford, gouverneur
California, rennend paard -> grondslag Chronofotografie -> film; Beelden van
Muybridge worden in een zoötrope een filmpje.
absint :
fotografische oog: belang ook hier van previsualisatie
// Renoir structuur; // Cézanne plaatsing objecten

1866-1868 Le défilé, dit aussi Chevaux de courses devant les tribunes,

Het defile of Renpaardenvoor de tribune, Olieverf op papier op doek,
46 x 61 cm, Musée d’Orsay
Anatomisch niet correct: waarom

1873 Répétition d'un ballet sur la scène/ Balletrepetitie,Olie op linen,

65 × 81 cm, Musée d’Orsay
Gedurfd clair obscur
Monochroom uitgevoerd

1876 de Absintdrinkster, 92 x 68 cm, olie op doek, Musee d'Orsay,

Paris
Aanklacht, waarnemen van effect.
Bekend thema laatste kwart 19e eeuw: groene fee of duivel, naar
believen. Heel wat kunstenaars waren verslaafd.

1878 Chanteuse au Gant, Zangeres met de handschoen, Pastel op

doek, 53,2 x 41 cm, Fogg art Museum Cambridge, US
Zo goed als fotografisch beeld (!! Geen emulsies die dit kunnen
vastleggen), paradox, previsualisatie

1886 Tobbe, pastel op papier, 60 × 83 cm, Musée d’Orsay

Gedurfd standpunt
Confrontatie tussen vrouwelijke vorm en de dominante geometrische
vormen, rechte lijn & cirkel
Objecten op de tafel // Cézanne

33
 Gustave Caillebotte (1848-1894)
aandacht stedelijke
naturalisme : nadruk sociale, rauwe

1875 Les raboteurs de parquet : Parketschuurders, olie op linnen, 102

× 146,5 cm, Musée d’Orsay
Naturalisme :

1877 La Place de L'Europe temps de pluie/ Europaplein in de

regenvlaag, Olieverfschilderij, 212,2 × 276 cm, Art Institute of Chicago
Keuze van het moment om beter het beeld vorm te geven

1880 Dans un Café, In het Café Olie op doek, 153 x 114 cm Musée des
Beaux-Arts de Rouen
Vriendenportret, non chalant,
Absint, echter geen centraal thema

Boulevard vu d'en haut / Laan van boven af gezien, 1880, olie op doek,
65 x 54cm, private collectie, London
Gedurfd standpunt – vergelijkbaar met The Octopus van Coburn 1912,
en opgenomen in de vaste beeldtaal van de modernisten vanaf 1920 (cfr
Eisenstein, Rodchenko…)

Andere tekenkunst

34
 Pointillisme – Divisionisme
Streven naar perfecte weergave van het licht <-> inleveren levendigheid

Wetenschappelijke evolutie
Chronofotografie - Muybridge & Marey 1878-85
Eadweard Muybridge (1830-1904): fotograaf
Etienne-Jules Marey (1830-1904): onderzoeker naar beweging, spieren,
krachten, enz
Belangrijk verschil met Muybridge alle opnamen op 1 negatief.

M. E. Chevreul (1786-1889)
wet van simultaan kleurcontrast (1839).
Waarneming Chevreul vroeger bekend
Letterlijk: Wanneer het oog gelijktijdig twee kleuren naast elkaar ziet, ziet het
oog ze op de meest verschillende wijze, zowel wat betreft hun optische
samenstelling als hun toon."

Begrip Kleurdynamiek. Uit sterk uiteenlopende/ contrasterende naast

elkaar geplaatste kleuren vloeit een harmonie voort.(cfr muziek).
Bijvoorbeeld wanneer contrasterende kleuren zoals blauw en oranje
naast elkaar worden geplaatst, vindt de beschouwer dat mooier dan
oranje naast bruin.

Invloed Pointillisme, moderne kunst

Wet van Successieve contrasten:

kleur kijkt, en vervolgens naar een wit vlak. Dan neemt het vermoeide
oog voor een moment de complementaire kleur waar. Groen + geel ->
Rood + blauw; Groen + rood -> Rood + groen

Invloed: OP ART
uitvloeisel van abstractie terug mengt met figuratieve vnl Victor Vasarely en in
mindere mate M. C. Esher

Victor Vasarely (1908 – 1997)

Zebras 1959, tapijt naar schilderij uit 1932 – 42, The Art Institute of
Chicago

iii 1992

M. C. (Maurits Cornelis) Esher (1898 – 1972)

Escher behoort niet helemaal tot Op Art, maar door zijn zoektocht naar bv
mathematische vlakverdelingen kan hij ertoe worden gerekend

1947 De andere wereld ii Houtgravure & houtsnede, 318 x 261 mm

35
 1940 Metamorphose ii Houtsnede in zwart, groen & bruin, samengestelde
uit 20 blokken op 3 vellen

1951 Trappenhuis, lithografie,

1960, Dalen & stijgen, Lithografie

Verder ook bv Josef Albers (1888-1976), e.a.

Pointillisme of divisionisme als 19eeuwse stroming

Georges Seurat (1859-1891)
Waarneming zo kleurecht mogelijk! Verlies van levensechtheid in voorstelling.
Werkt wel bij bv landschap (voorbeeld Brug te Courbevoie 1886)

1886 Un dimanche après-midi à l'Île de la Grande Jatte Een

zondagnamiddag op het eiland van Grande Jatte, olie op doek, 207,6
× 308 cm, Art Institut de Chicago

1890 1891 Le Cirque/ Het circus, olie op doek, 186 × 152 cm, Musée
d’Orsay

Beperking verwordt sterkte

Karikaturale, grafische
Een vgl dringt zich op met HTL, invloed Japonisme

Paul Signac (1863-1935)

1898 Saint-Tropez, les pins parasols aux Canoubiers/ Saint-Tropez,

Parapludennen te Canoubiers, olie op doek, 65,1xx 80,5 cm, Musée
de l'Annonciade, Saint-Tropez

Theo van Rysselberghe (1862-1926)

Affichekunst: nieuwe innovatie! (// HTL) ;
monochroom invloed Japonisme
Pointillisme

1896 Affiche La Libre Esthetique

1901 De wandeling Olie op doek, 97 x 130 cm, Museum voor Schone

Kunsten, Brussel
Zowel impressionisme & pointillisme

1903 De lezing van Verhaeren Olie op doek, 234 x 176 cm, Museum
voor Schone Kunsten, Gent
Niet de waarneming maar wel samengestelde portretten !
“De kring toehoorders bestaat uit (van links naar rechts) de
bioloog Félix Le Dantec, de schrijver Francis Vielé-Griffin, de
kunstcriticus Félix Fénéon, de schrijver-arts Henri Ghéon, de
schrijvers André Gide en Maurice Maeterlinck, en - op de rug
gezien - de schilder Henri-Edmond Cross. Het artistieke decor
wordt gevormd door een beeldje van Auguste Rodin, een

36
 reproductie van het Portret van Carlyle van James Abbott Mc
Neill Whistler en De geknielde van George Minne”.

37
 Symbolisme

Kenmerken
Omstreeks 1880
Reactie Impressionisme
Tegen de oppervlakkigheid
kunst om de kunst
Werkelijkheid: geestesleven: uitloper romantiek; voorloper surrealisme
Fin-de-siècle gevoel: alles is om zeep, nieuwe waarden en normen
Spiritualisme (oproepen geesten…) mme Blavatsky

Architectuur: Art Nouveau

Breken met de neostijlen
Totaalkunst
Uitgangspunten komen uit 2 uiteenlopende bronnen
• Invloed Pre Rafaelieten (Arts & Crafts) totaalkunst. handwerk
• Invloed Industrialisatie : decoratieve metalen objecten, composietbouw. Maar
ook: integratie industrialisatie in moderne kunst
Alle elementen moeten organisch in elkaar passen, eenheid van concept
Blootleggen van materialen (schoonheid hout bv)
Blootleggen van structuren
Wieg mede in Brussel ; maar internationale stijl bij uitstek : andere namen Jugendstill
Sezession Secession Macintosh ook GAUDI in Barcelona
Florale motieven
Brusselse zweepslag.
sgraffiti
In België twee tendenzen:
1. Victor Horta, Gustave Strauven (florale)
2. Paul Hankar, Paul Hamesse (geometrie)

Victor Horta 1861–1947

Bloemmotieven
Ijzersmeedwerk met Brusselse zweepslag
Lichtkoepels
Brandglas
Composietbouw: metaal/ steen/ hout

1. Maison Autricq (Schaarbeek), 1893

Proeftuin, experimenteert

2. Hotel Tassel (1893-1894)

3. Huis & atelier Horta (Elsene) 1898

De faam van Horta werd gemaakt door zijn woningen voor de burgerij,
waarvan er veel vandaag iconen zijn die we kennen van de buitenzijde. Wat
we minder beseffen is dat we frequent door Horta’s realisaties lopen. Na
wereldoorlog i werd Horta aangezocht als stadsplanner en om publieke
gebouwen te realiseren.

1898 Volkshuis: resten staan in Metrostation Horta…

38
 Bozar 1920- geopend 1928

1912 1953 Centraal Station afgewerkt door Maxime Brunfaut (1909-2003)

Paul Hankar 1859-1901

Abstractie in bloemmotieven
Unieke opengewerkte gevels
Composietbouw evenzo
Filosofie bouwheren uiting in versiering

Ciamberlani 1897

Paul Hamesse 1877-1956

Ultieme Hallucinatie 1904

Gustave Strauven 1878-1919

St Cyr 1901

Eigen woning Lutherstr 28 1902

Alphonse Boelens 1877-1936

Besmelaan 103, 1903

Arthur Nelissen (<1879-?)

1905 Kemmelbergstraat 5

Jules Brunfaut 1852-1942

Hotel Hannon 1903 – 04 was de Galerie Contretype.

Schilderkunst

James Ensor (1860-1949)

Korte productieve periode
Evolutie werk

1883 De Dronkaards, olie op doek, 115 x 165cm, Dexia Brussel

Naturalisme vergelijk bv met ?
Specifiek van plaats

1888 De Intrede van Christus in Brussel, olie op doek, 258 x 431cm

Getty Museum L.A.
Bannieren
Maskers
Christusfiguur (waar?, wie?)
Getty museum

39
 1889 Skeletten die zich warmen bij de kachel James Ensor, Squelettes
voulant se chauffer, Olie op doek, 75 x 60 cm, Kimbell Art Museum,
Forth Worth
Ensor en de dood: dood is aanwezig na overlijden vader.
Absurde daad: kachel “dood”

Mijn skelet in 1960 1888, Ets,

Mijn portret met doodshoofd 1889, Ets

1890 De Intrige, olie op doek, 90 x 150 cm, KMSK Antwerpen

Schoonbroer en zuster
Mens achter het masker
Bedreiging

1891 Skeletten vechten voor een gepekelde haring, Olie op hout, 16 x

21 cm, KMSK Brussel
Slachtofferrol
woordspeling

1892 De Gendarmen Olie op doek 55 cm x 45 cm MuZEE Oostende

Oorspronkelijke ets
Verwijzing staking aug 1887
Gendarmen als de Judas

Leon Spilliaert (1881-1946)

Zelfportretten
Zelfportret 1903 (schetsboekportret), Potlood, , zwarte & bruine inkt,
borstel & pen, 27.4 x 27.2 cm, Arts graphiques, Louvre, Paris
dramatisch, clair obscur

Zelfportret met de maan 1908, akwarel, 48 x 63cm, KMSK

Zelfportret met de spiegel 1908, gewassen oostindische inkt, gouache,

akwarel & pastel, 48 x 63cm, MuZee Oostende
drama, angst, atmosfeer, beleving van het moment,
weerspiegeling van gemoedstoestand

Het Restaurant 1904, KMSK, Brussel

Vertigo/ Hoogtevrees, 64 x 48 cm, Potlood, aquarel, gouache, inkt op

papier 1908, Muzee Oostende

Vrouw op de zeedijk 1907, Potlood, aquarel, gouache, witte gouache,

kleurpotlood op papier, 34,3 x 74,4 cm, KMSK, Brussel
Invloed abstractie

40
 Félicien Rops (1833-1898)
voorloper

Begrafenis in Wallonië Enterrement en Pays Wallon 1863

Heliogravure, 42,3 x 70,5 cm

'Satan semant l'ivraie, Satan zaait het onkruid, 24 x 16,5, 1882,

19e eeuwse mens regelmatig geconfronteerd met mislukte oogsten,
epidemieën,
Was bestemd voor illustratie van les fleurs du mal van Beaudelaire

La Dame au cochon – Pornokrates/ De dame met het Varken –

Pornokrates, 1879, waterverf, pastel & gouache, 75 x 48, private
collectie
Een kleinere versie bevindt zich in het KM te Mariemont
Decadent en moraliserend

Initiation sentimentale 1887, potlood & waterverf op papier, 29,2 x 18,2

cm, Musée d’Orsay
Samenvattend voor werk van Rops
Decadent
Vrouwelijk schoon
Symboliek: welk deel van het skelet
Vgl La dame au Pantin

Fernand Khnopff (1858-1921)

Werkt met foto’s
Symbolisme gebaseerd op mythologie
Verlaten eenzaamheid
De gouden achtergronden en invulling met motieven zijn geïnspireerd op welke
invloed?
Voorafspiegeling van surrealisme

Portret van Marguerite Khnopff, ca 1887, olie op paneel, 97,2 × 75,5

cm, KMSK Brussel

Memories of Lawn Tennis, 1889, Pastel op papier gemaroufleerd op

doek, 127 x 200, KMSK, Brussel

Pour l’art ou les Caresses / Voor de Kunst of De sfinkx of de streling

1887, olie op doek, 50,5 x 150, KMSK, Brussel

Verlaten stad 1905, Pastel op papier gemaroufleerd op doek, 76 x 69

cm, KMSK, Brussel

I lock the door upon myself, olie op doek, 72 × 140 cm, Neue
Pinacothek, München
Wat is bijzonder aan het formaat

41
 Gustav Klimt (1862-1918)
Judith en Holofernes (bekend als Judith i) 1901, olie opdoek, 84
× 42 cm Österreichische Galerie Belvedere, Wenen

Judith en Holofernes (bekend als Judith ii) 1909, olie op doek , 178 x
46 cm. Galería de Arte Moderno, Venetië
Waarin verschilt versie I & II ?

vgl met
MANTEGNA, Andrea Judith & Holofernes 1495; Tempera of
panel, 30 × 19.7cm, National Gallery of Art, Washington

CRANACH, Lucas de Oudere Judith & Holofernes 1530; olie op

hout, 89 x 62 cm, Metropolitan, NY

CRANACH, Lucas de Oudere Judith & Holofernes 1530; olie op

hout, 77 × 56 cm, Burrell Collection, Glasgow

CRANACH, Lucas de Oudere Judith & Holofernes 1530, 87 x 56

cm, Kunsthistoriches Museum, Wien

CRANACH, Lucas de Oudere Judith & Holofernes 1530, Olie op

hout, 75 x 56 cm, Jagdschloss Grunewald, Berlin

GENTILESCHI of CARAVAGGIO Judith & Holofernes

Adele Bloch Bauer 1904-07, 138 x 138 cm, private collectie

Portret van Frau Fritza Riedler 1906,olie op doek, 153 x 133 cm,
Österreichische Galerie Belvedere, Wenen
Op welk werk werd dit geïnspireerd ?

De Kus 1907 08 Olie op doek, 180 x 180 cm, Österreichische Galerie

Belvedere, Wenen

Josef Hoffmann Stoclet paleis 1905 11, Tervurenlaan.

Relatie met Brussel :
Wandversieringen door Klimt
Woning onschatbare waarde : werelderfgoed sedert 2009 !, hou
rekening met prijs van individueel schilderij, meubilair en huisraad ook
ontwerp Wiener Werkstatte…

Arnold Bocklin (1827-1901)

Zelfportret met de dood als violist 1871, olie op doek, 75 cm × 61 cm,
Nationalgalerie Berlin

Dodeneiland, 1880, olie op linnen, 111 × 115 cm, Kunstmuseum Basel

Böcklin realiseerde verschillende kopies van dit werk

42
 Edvard Munch (1863-1944)
Projectie eigen problematiek: dood (moeder, zuster), afwijzing in liefde

De kus bij het raam 1892 Olie op doek. (73 x 92 cm) National Museum
of Art, Architecture and Design, Oslo

De schreeuw 1893 olie, tempera en pastel op karton (91 × 73.5cm)

Nasjonalgalleriet, Oslo
4 versies bestaan: de drie andere zijn één 1910 tempera op karton, 83.5
x 66 cm Munch Museum Oslo; twéé pastel Munch Museum Oslo; drie
pastel 1895 privaat bezit.
Vgl met andere werken bv:
Angst 1894 (94 x 73 cm) Munch Museum Oslo;
Een avond op Karl Johans (straat) Olie op doek. (84.5 x
121 cm) Bergen Kunst Museum
wat doet de reling?
vgl met Sartre van Henri Cartier Bresson (1908 - 2004)

Levensdans 1899 – 1906 125.5 x 190.5 cm Olie op doek

Nasjonalgalleriet, Oslo

Het eiland – Zomernacht over de Oslofjord 1900 71,5 x 100 cm

Städtische Kunsthalle, Mannheim

De dood van Marat 1907 (i of ii)

I Olie op doek. 150 x 200 cm Nasjonalgalleriet, Oslo
Ii Olie op doek. 153 x 149 cm Munch Museum Oslo

43
 Grondslagen modernisme: grondleggers
Definitie Modernisme : verschuiving : loslaten van werkelijkheid/ natuur
accent op o.m. emotionele, experiment, abstractie, onderbewuste,
Aanzet naar modernisme is reeds terug te vinden in revolte tegen het academisme, Manet bv
wordt beschouwd als een voorloper van het modernisme. Deze revolte mondt uit in
doorbreken codes/ traditie representatie van het Academisme
Modernisme IS internationaal
Overheerst tussen 1880 – 1980, daarna gevolgd door postmodernisme
Oppassen met de terminologie : niet verwarren met de kunststroming 1920-30
HTL, Cézanne, Gauguin en Van Gogh, hier zou men voor de volledigheid ook bv Ensor en
Munch kunnen aan toevoegen.
Naast de wil tot verandering zuiver uit de westerse kunst, mag ook de invloed van de niet-
westerse kunst (Japonisme, Afrikaanse en Oceanische kunst) niet onderschat worden. De
kunstenaar wordt voor het eerst geconfronteerd met een volledig nieuwe visie. Dit versterkt
hem in zijn zoektocht

Henri Toulouse Lautrec (1864-1901)

 Modernisme, prentkunst, grondlegger affichekunst en lay-out in moderne betekenis,
abstractie

A la Mie 1891 Museum of Fine Arts, Boston

Vgl met Absinthe en De dronkaards.
Is Japonisme hier reeds van invloed?

Moulin Rouge la Goulue 1891, lithografie

Hoe lost HTL het conflict op?

Ambassadeurs Aristide Bruant 1892, lithografie

Loie Fuller in de Folies Bergères 1893, olie op karton, Musée Toulouse-

Lautrec te Albi

Jane Avril in de jardin de paris 1893, lithografie

Het Salon in de Rue des Moulins 1894, Musée Toulouse-Lautrec te Albi

Japonisme
Historische achtergrond : Japan werd beïnvloed uit Chinese cultuur ; ontwikkeling in isolatie
tot 16e eeuw; eerste confrontatie met Westen leidt tot tijdelijk beïnvloeding en imitatie; daarna
exclusieve rol Nederlanders via Deshima/ Nagasaki en nieuw isolement; doorbraak isolatie in
1854
Kenmerken
• Geen stroming of beweging, wel een invloed uit het Oosten mb Japan
• Deel voor het geheel
• Perfecte lijnvoering, invloed van kalligrafie
• Karikaturale
• Monochromie
• Grote vlakken, abstractie

44
 • Vereenvoudiging werkelijkheid tot opeenvolgende lagen
• Invulling van vlakken met abstracte motieven: invloed op bv Klimt
• Anekdote
• Ruimte (niet psychologische ruimte, maar ruimte als spanningsveld)
• Erotiek sensualiteit
• Vereenvoudigen, beperkt aantal lijnen kleuren.
• Invloed cfr Van Gogh, Coburn Brooklyn Bridge 1903.

Hokusai Katsushika (1760-1849)

De grote golf te Kanagawa uit 36 zichten op de berg Fuji, c.1829

De droom van de vissersvrouw, Kinoe no Komatsu, 1814

Hotei, 1810

Hiroshige Utagawa (1797-1858) ook bekend als H. Ando

N° 17 Yui The - Satta Pas uit De 53 etappen van de Weg naar Tokaido

N° 27 Kakegawa – Zicht op de berg Akiba. uit De 53 etappen van de Weg

naar Tokaido

Plotse regenbui boven Ohashibrug uit 100 zichten op Edo

Hakuin Ekaku (1685-1769)

Hotei (18e eeuw)

Daruma (18e eeuw)

Vincent Van Gogh (1853-1890)

(gevoel, waanzin)  Expressionisme
Emotionele domineert werk boven waarneming
Subjectieve weergave
Energiek tot zelfs agressief in lijnvoering
Vervloekte kunstenaar: hoeveel werken verkoopt hij?

Aardappeleters 1883, Van Gogh Museum, Amsterdam

(enkel voor foto: welke fotograaf maakt zijn versie van dit werk)

Brug in de regen 1887 naar Hiroshige, Van Gogh Museum, Amsterdam

Zelfportet met de vilten hoed 1887, Van Gogh Museum, Amsterdam

Slaapkamer te Arles 1888, Van Gogh Museum, Amsterdam

Sterrennacht 1889, Museum of Modern Art, New York

Portret van Dr Gachet 1890, privébezit

45
 Kerk te Auvers 1890, Louvre Parijs

Tarweveld met de vliegende raven 1890 Van Gogh Museum, Amsterdam

Weg met de cypressen 1890 Kröller-Müller Museum

Paul Cézanne (1839-1906)

(abstracte)  Abstractie, Kubisme
Gaat uit van de natuur maar vervormt haar: onderwerpt de realiteit aan zijn visie, zijn regels.
Idem voor de weergave, de harmonie
Zijn visie wordt gedomineerd door de geometrie, evolutie naar abstraheren van de
werkelijkheid
Kleur krijgt specifieke functie in Baadsters: welke?
Van figuratieve naar abstrahering.
Beeld wordt vlak
4 benaderingen: stillevens, portretten, composities, landschappen.
Door Picasso omschreven als “De vader van de moderne kunst”.

Appelen en gebakjes 1877

Appelen en sinaasappelen 1895

Paul Cezanne zelfportret 1878

Ambroise Vollard 1899

De Grote baadsters 1898 – 1906

De Grote baadsters ii 1900 – 1905

Montagne de Sainte Victoire Grote Pijnboom 1885 - 87

Montagne de Sainte Victoire 1904

Paul Gauguin (1848-1903)

(primitieve (primitivisme))  Fauvisme, Cobra
levendige, vrolijke kleuren
naïeve, dikke contourlijnen
afkeer van de natuurlijke kleur en de reële verhoudingen
Tweedimensionaliteit
Eros thanatos
zijn werk wordt vaak “cloisonistisch” genoemd

Van Gogh schildert de zonnebloemen 1888

46
 Visioen na de preek, Jacobs gevecht met de engel 1888

Twee vrouwen uit Tahiti op het strand 1891

Geest van de dood waakt 1892

Waar komen we vandaan? Wie zijn we? Waarheen gaan we? 1897
Invloed Afrikaanse, Oceanische kunst
Reeks tentoonstellingen en import kunstwerken
Belang maskers Fang, Dogon
Worden naast Gauguin sterk beïnvloed: Picasso, Braque (beiden Kubisme)
Brancusi (abstractie); Modigliani (expressionisme),

47
 20e eeuw
4 peilers hedendaagse Modernistische kunst 1880/90 – 1980, pas op dit is een niet beperkende
opsomming
1. Expressie, Emotie : Fauvisme, Expressionisme, Abstract Expressionisme, Expressionisme
na 45, Colourfield, Cobra, art brut/ art Informel
2. Abstractie : Kubisme, Abstractie, Abstract Expressionisme, Futurisme, Constructivisme,
Minimalisme, Suprematisme, OP art
3. Droom, Idee : Dada, Pittura Metafysica, Surrealisme
4. Realiteit : Nieuwe Zakelijkheid/ Modernisme, Pop art, Hyperrealisme…

EXPRESSIE

Fauvisme
Als geuzennaam opgenomen na salon 1905, betekenis : De Wilden

Kenmerken
• gebruik van felle, contrasterende kleuren in grote egale vlakken aangebracht
• dikke omtreklijne het schilderij wordt als een autonome ruimte georganiseerd
• de compositie en de structuur zijn belangrijk

Henri Matisse (1869-1954)

Levenslust, primitieve gevoel
Contourlijnen, felle kleuren, zoeken naar nieuwe harmonie.
Waarneming is ondergeschikt

• Zin voor abstractie combineren met expressie

• geen perspectief, volume of clair-obscur
• vaak zuiver decoratieve opvulling van de ruimte rond de figuren

De Zigeunerin 1906

Harmonie in rood Rode kamer 1908

De dans 1909

Jazz Icarus 1913

Madame Matisse 1913 (niet vr Film)

Baders bij de rivier 1913

La desserte naar Jan Davidzn de Heem 1915

De Pianoles 1917

Kees van Dongen (1877-1968)

Uitgeweken Nederlander
Gefascineerd door de vrouw

Femme Fatale 1905

48
 Daniel Kahnweiler 1907

Corn Poppy 1919

ook Papaver of de Klaproos1919

Brabants Fauvisme

Rik Wouters (1882-1916)

Expressie levenslust
Nel, model en muze

Het zotte geweld 1912

Zittende vrouw 1915 (Nel)

Expressionisme 1905-1945
Niet enkel een kunststroming (plastische kunst), maar evenzo film zeer belangrijk.
Ontstaan Duitsland
Scholen, regionaal verschillend
Leden Die Brucke, als profeten nieuwe tijd
Ontwikkeling wetenschap:
1. Literatuur: volksliteratuur naar waarde schatten, herkomst. Sprookjes
2. Psycho wetenschappen Charcot Parijs, onderzocht psy patiënten; Freud: onderstroom
van onbewuste zaken. Belang droom; belang automatisch handelen.
Film 20er jaren eigen expressionistische productie. O.m. horrorfilm: ! verschillend film
dertiger jaren.

Die Brücke 1905

Kenmerken
Brugfunctie 19e & 20e e; brug ook kunstvormen, brug tussen mensen
hevige kleuren & sterke emotionaliteit.
primitieve kunst.
Volksverhaal
Invloed Freud: bron.

Ernst Ludwig Kirchner (1880-1938)

Zittend naakt 1907 08
Marzella (Franzi), 1909-10
De soldaat (zelfportret) 1915
Ontreddering
Invloed van Munch is onmiskenbaar.
Rode toren te Halle 1915
Landschap onderworpen aan de gevoelens van de kunstenaar.
Urban transformation 1908 1914

Emil Nolde (1867-1956)

49
 H Maria tussen de zondaars 1910
De maskers 1911
De profeet 1912 houtsnede
Het kind en de grote vogel 1912

Robert Wiene (1873-1938)

Dr Caligari (1920)

Der Blaue Reiter München 1911 – 1914.

Vassilly Kandinski (1866-1944)

Start figuratief maakt sterke evolutie door
1909 Improvisatie nr 6, afrikaanse
abstractie maar felle kleuren, losse toets
1911 Lyrisch thema
Evolueert naar samengaan van abstractie en expressie
1923 Compositie nr 8
Zie verder

Paul Klee (1879-1940)

Zie verder

Alexei von Javlenski/ Jawlensky (1864-1941)

Meisje met de pioenen 1909

Franz Marc (1880-1916)

Blauwe paard 1910

August Macke (1887-1914)

Souk in Algiers 1914
Meisjes onder de bomen 1914

Oskar Kokoschka (1886-1980)

Leerling van Klimt met invloed van
Komt pas in 1911 in contact met BR

1ste Latemse groep, "mystiekers", 1ste "school"

Alle werken doortrokken van religiositeit.

Georges Minne (1866-1941)

50
 Geknielde jongelingen 1900

Albert Servaes (1883-1966)

Opstanding Lazarus 1911

Gustave van de Woestijne (1881-1947)

De Herder 1910

Valerius De Saedeleer (1867-1941)

Winterlandschap zd

De Latemse Groep (vanaf 1905-1910), 2de "school"

Duidelijk expressionisme

Constant Permeke (1866-1952)

DeVerloofden 1923
Zwart brood 1925
De sjees 1926
De aardappelrooister 1929

Fritz Van den Berghe (1883-1939)

De vagebond 1925

Frans Masereel (1889-1972)

Skyscrapers 1926

Andere figuren Gust De Smet (1877-1943), Leon De Smet (1881-1966)

Expressionisme na ‘45
In VS
de “ACTION PAINTING”
Jackson Pollock (1912-1956)
Meanderende weg 1947
Number 26 A Black and White, 1948

de “COLORFIELD PAINTING”
Mark Rothko (1903-1970)
Naamloos Zwart & rood 1951
Hommage aan Matisse 1954
Naamloos Rood wit en bruin 1957

51
 Willem De Kooning (1904 - 1997)
Woman 1950
Woman 1954
Jasper Johns (1930)
Three_Flags 1958
Two balls 1960
Andere figuren Sam Francis

In Europa ca WO II 1948
“Cobra” (afkorting van Copenhagen, Brussel, Amsterdam)
Karel Appel (1921- 2006)
Square Man 1951
Dans la tempête 1960
Wild Horse Rider 1969
Pagliacci 1983
Pierre Alechinsky (1927)
Meisje en de dood 1967
Central park 1976
Asger Jorn (1914-1973)
Naamloos 1946
Tunesien 1948
Christian Dotremont (1922-1979)
Il n'y a pas d'espoir sans feu logogramme 1969
N’appelez pas embarras du choix ... 1971
Andere figuren Lucebert (1924-1994), Corneille (1922-2010),
Hugo Claus (1929-2008)

Art Informel/ Tachisme

Verlaat geometrische, accent op de daad. Verwant met Cobra (soms als geheel
beschouwd); herkomst naam Michel Tapié.
Serge Poliakoff (1900-1969)
Orange et bleue 1951
Forme 1968
Jean Dubuffet (1901-1985)
Super vieille 1945
The Cow with the Subtile Nose 1954

Art Brut Outsider kunst

Invl. Dubuffet, Guislain
Willem van Genk 1927 - 2005

52
 ABSTRACTIE

Kubisme 1905 – 1920 en verder

Pablo Picasso (1881-1973)
Zelfportret 1896

Le moulin de la galette 1900

Absinthe drinker 1901

Zelfportret 1901 (blauw)

Oude guitarist 1903

Famille de Saltimbanques (Familie van Kunstenmakers/ straatartiesten)

1905

Harlekijn op de rode bank 1905

Zelfportret met palet 1906

Demoiselles d’Avignon 1907

Zelfportret 1907

Vrouw met de mandoline 1909

Meisje met de mandoline 1910

Portret Ambroise Vollard 1910

Portret Daniel Kahnweiler 1910

Invloed op David Hockney

Glas en fles Suze 1912

De kaartspeler 1913

Taverne 1914

Pijp, Glas, fles Vieux Marc, 1914

Guernica 1937

Portret van Dora Maar in de leunstoel 1939

Georges Braque (1882-1963)

Braque wordt aanzien als de grondlegger van het analytisch kubisme, en vooral
van het meervoudig perspectief.

Vissersboten 1909

Soda 1911

53
 Stilleven op een tafel Gilette 1914

Juan Gris (1887-1927)

Man in café 1912

Portret van Pablo Picasso 1912

Fles Banyuls 1914

Kubistische architectuur
Vnl O-Europa, in het bijzonder Praag (Vysegrad)

Evolutie Kubisme
In een klassieke analyse van de evolutie van kubisme hanteert men gebruikelijk
volgende fases

Cézanne - periode of Geometrisch kubisme (1907-1909)

basisstructuren
lossen perspectief
stilering werkelijkheid: meetkundige vormen.

Analytisch kubisme (1909-1912)

Herleiden tot geometrische voorwerpen: kubus, kegel en bol.
vereenvoudiging van kleur grijs en bruine tinten
verschillende gezichtspunten tegelijkertijd

Synthetisch kubisme (1913-ca 1920)

Band met realiteit herstellen. Omtreklijn trompe-l'oeil, collages.

ABSTRACTIE andere evoluties

Lyrische abstracte schilderkunst
Oorspronkelijk Blaue Reiter, later Bauhaus

Wassily Kandinsky (1866-1944)

Studie voor compositie ii 1909
Kerk in Murnau 1910
Compositie 7 1923

Paul Klee (1879-1940)

Rode en witte koepels 1914
De rode ballon 1920?
Ancient Sound, Abstract on Black 1925
Vogel en Kat 1928

Geometrische abstracte schilderkunst

Vanaf 1912-1913

54
 Geven in oktober 1917 tijdschrift “De Stijl” uit en dit werd ook de naam voor deze
groep
Herdoopt in 1921 in “Nieuwe Beelding” of het “Neo-plasticisme” als nieuwe naam

Piet Mondriaan (1872-1944)

Molen te Domburg 1910

Compositie in lijn en kleur 1913

Compositie met Zwart, Rood, Grijs, Geel, en Blauw 1920

Composition with Three Black Lines 1929

Broadway Boogie Woogie 1942-43

Andere namen Theo Van Doesburg (1883-1931).Gerrit Rietveld (1888-

1964)

Op Art
Zie hoger (Vasarely, Albers, Escher)

Futurisme
Revolutie, verandering, verheerlijken geweld, het offer.
Hieronder een uittreksel uit het Futuristisch Manifest – zoals het verscheen in Le
Figaro, 20 febr. 1909
“Wij verklaren, gekwetst, gespleten, maar zonder schroom onze hoogste bedoelingen
aan de wereld:
1. Wij willen de liefde voor het gevaar, de kracht van de energie en de overmoed bezingen.
4 Wij verklaren dat de glans van de wereld zich met een nieuwe schittering heeft verrijkt, de
schittering van de snelheid. Een koerswagen met zijn motorkap gedrapeerd in enorme
uitlaatpijpen als vuurspuwende serpenten, een razende koerswagen, spuwend als een
machinegeweer, is mooier dan de “Niké van Samothrake”.
7. Geen schoonheid is veilig in de strijd. Geen werk waaraan agressiviteit ontbreekt kan een
meesterwerk genoemd worden…
10. Wij willen musea, bibliotheken en academies verwoesten. Wij willen de moraal, de
vrouwelijkheid en het gemene utilitarisme vernietigen.”

Giacomo Balla (1871-1958)

Dynamisme van de aangelijnde hond 1912

Racende auto, snelheidsstudie 1913

Umberto Boccioni (1882-1916)

Stad in opbouw 1911

55
 Forme uniche nella continuita dello spazio 1913

Charge van de lanciers 1915

Marcel Duchamp (1887-1968)

Naakt de trap afdalend n°2 1912

Andere figuren Lyonel Feininger (1871-1956)

Suprematisme
Kleine beweging, bijna eenmansstroming, maar essentieel in ontwikkeling bv
Constructivisme
Werk van Malevitsj is even radikaal als bv Duchamps’ Fountain (waarom?)

Kasimir Malevitsj (1878-1935)

Maaier 1912

Zwart vierkant, zwarte cirkel 1913

Dynamisch Suprematisme Nr. 38, 1916

Suprematische Compositie 1916

Constructivisme
In de geest van de mens geometrische vormen, kunst is deze te ver-beelden.
Geometrie ligt aan grondslag composities.
Politieke omwenteling (Revolutie 1917):
arbeider als ideaal; mechanische kunsten idem; (foto)montage.
Montage in film: DW Griffith
Kuleshov effect suggestieve kracht van het medium
Introductie perspectieven: kikvors, vogel
VORM & LIJN
cfr Edward Weston

El Lissitsky (1890-1941)
Breek de Witten met de rode wig 1919

Alexander Rodchenko (1891-1956)

Moeder 1924

Criticus Osip Bric 1924

Lilya Bric (foto) fotomontage LEF met voorgaande foto (beide 1924) Hoes
Franz Ferdinand (hedendaags)

Trappen 1929

Jonge pionier met de trompet 1930

56
 Meisje met de Leica 1934

Bauhaus 1919-1933
Kunst toegankelijk voor iedereen ;
Onderwijsinstelling totaalconcept, sanering van de stad, vertrekkend vanuit
architectuur. (binnenhuisarch, affichekunst, fotografie zijn in functie van architectuur)
Totaalidee (art nouveau, Pre Raphaelieten)

Walter Gropius (1883-1969)

belangrijkste figuur (en opvolger van Henry Van de Velde) ; belangrijke invloed De Stijl ;
eerst Weimar vanaf 1925 Dessau

Vassilly Kandinski (1866-1944) Zie hoger

Marcel Breuer (1902-1981)

zetel 1926
keukenontwerp in woning Gropius in Dessau.

Laszlo Moholy Nagy (1895-1946)

Fotomontages, fotogrammen
Selfportrait lighting a cigarette 1924 25
Z.T., Dessau, 1925-1928.

Art Deco & Modernisme in architectuur

Art Deco
Nieuw ecclectisme

Sint-Augustinuskerk in Vorst (Brussel), 1932 Hoogtepunt 100

Chyslerbuilding NY 1931
Decoratie

Modernisme
Pas op met deze term: niet verwarren met de algemene omschrijving Modernisme
1880 - 1980

Henri Van de Velde (1863-1957)

Heel lange carrière waarbij HvdV steeds opnieuw zichzelf uitvond. Begon als
kunstschilder (pointillisme), werd ontwerper van meubels en
gebruiksvoorwerpen, daarna Art Nouveau architect, en uiteindelijk icoon van
de modernistische stroming.

Boekentoren & instituut kunstgeschiedenis

Joseph Diongre (1878-1963)

Besmelaan 95 1908
Feitelijk Art Nouveau met duidelijk invloed van bv Wiener Werkstatte

57
 Flageygebouw 1933 – 35
Pakketbootstijl
Voormalig omroepgebouw
Bevat nog uitstekende opnamestudio’s en concertzalen

Op een internationaal niveau Le Corbusier (eigenlijk Charles-Édouard

Jeanneret-Gris)(1887-1965)

Minimalisme
Mies van der Rohe (1886-1969)
architectuur; meubelontwerp
Nam ‘Less is more’ & ‘God is in the Detail’ over, en adapteerde als
lijfspreuken
Oorspronkelijk geassocieerd met Bauhaus

Farnsworth House, Plano, Illinois 1951

Barcelona zetel 1929

Pavilioen Mies van der Rohe wereldtentoonstelling Barcelona 1929

Soll LeWitt (1928-2007)

Inverted Six Towers 1987

Untitled 1992

Four Sided Pyramid 1999

Frank Stella (1936)

Ragga ii 1970

Severinda 1995

58
 DROOM

Dada
Wereldoorlog 1914
Tristan Tzara 1916
Bronnen rebellie, jongeren, internationaal, antikunst, tegen waarden en normen
Objet trouvé -> readymade
Écriture automatique: cadavre exquis ; frottage en dripping. : niet gecontroleerde
(vergelijk Lomografie)
Collage, montage, contactafdruk (Rayographie, Schadograph), Solarisatie

Alfred Stieglitz (1864-1946)

bemiddelaar

Marcel Duchamp (1887-1968)

Provocateur bij uitstek

Fietswiel 1913 1964

Fountain 1917

LHOOQ 1919

Man Ray (1890-1976)

Cadeau 1919

Violon d’Ingres

Objet indestructible1923 1963

Otto Dix (1891-1969)

Kaartspelende oorlogsinvaliden 1920

Raoul Hausmann (1886-1971)

Tatlin at Home 1915

André Breton (1896-1966)

Eenmakende factor van de Dada-beweging, theoreticus die uiteindelijk het
manifest schrijft van het Surrealisme

Pittura Metafysica NT FILM

Giorgio de Chirico (1888-1978)

Surrealisme
André Breton (1896-1966)

59
 Max Ernst (1891-1976)
Celebes 1921

De Maagd kastijdt kind Jezus voor drie getuigen André Breton, Paul
Eluard en de kunstenaar 1926

The Fireside Angel 1937

Salvador Dalí (1904-1989)

Accommodations of Desire 1929

Persistance de la mémoire 1931

Zachte constructie met gekookte bonen/ Voorgevoel van de burgeroorlog

Soft Construction with Boiled Beans Premonition of Civil War 1936

René Magritte (1898-1967)

La trahison des images 1928/29
Waarom het verraad van de beelden?

La Condition Humaine 1932

La reproduction interdite 1937

Le BalconPerspectief ii Het balkon van Manet 1950

Paul Delvaux (1897-1994)

De blauwe trein 1946

Luis Bunuel (1900-1983)

Un chien andalou 1928 - 29 samen Dali
Betekenis van de film ?
Waarmee associeert Bunuel de maan?

Andere figuren Joan Miró (1893-1983)

60
 REALITEIT

Realisme

Nieuwe Zakelijkheid 1919 1933

Otto Dix (1891-1961)
Ontluisterende kijk op realiteit
Kunst om ellende te vergeten/ verwerken, kunst als therapie

Salon i 1921

Der Krieg 1923-24

Der Krieg slechts 3 volledige reeksen, beleefde beelden

Anita Berber 1925

Stekjesverkoper 1927

7 hoofdzonden 1933

Christian Schad (1894-1982)

‘uitvinder’ Schadogram

Count St. Genois d'Anneaucourt 1927

Operatie 1929

Tamara de Lempicka (1898-1980)

Tamara in de groene Bugatti 1925

Dr Boucard 1931 vgl Dix

Ooit omschreven als "lighting by Caravaggio, tubism by Fernand Léger
and lipstick by Chanel"

Andere namen George Grosz, Edward Hopper

Entartete Kunst vs Nazi kunst

Paul Padua (1903-1981)

Adolf Ziegler (1892-1959)

Soviet Realisme, Socialistisch Realisme

Boris J. Vladimirsky (1878-1950)
Niet verwarren met sociaal realisme

Pop Art
Nieuwe dada en nieuwe constructivisme: ready made en populaire toegankelijke kunst.

61
 1956…
Objecten uit consumptiemaatschappij & popcultuur
Banale transformeren, uitvergroten, enz

Andy Warhol (1928-1987)

Katalysator van de beweging
Oprichter van The Factory
Ook invloed op rock: manager Velvet Underground (1964 – 1971) & Lou Reed
…
Filmmaker veelal experimentele repetitieve film

Campbells soup can 1962

Jacky Frieze 1964

David Hockney (1937)

Scenes uit het begoede middenklasse.
Fotomontages verwijzen naar de kunst van bv Picasso (periode?)

Mother 1, Yorkshire Moors, August 1985

Pearblossom Hwy., 11 - 18th April 1986, #2

Roy Lichtenstein (1923-1997)

Stripscenes nagemaakt en uitvergroot.

As I open fire 1964

Andere figuren Richard Hamilton (1922-2011) en Robert

Rauschenberg (1925-2008)

Neorealisme
Na wereldoorlog twee zijn een reeks richtingen die realisme terug integreren in de
(schilder)kunst
Waarschijnlijk beïnvloed door opkomst beeldmedia (televisie naast film & fotografie)
Invloed van de fotografie, maar tezelfdertijd ook op fotografie

Hyperrealisme 1968…
Gerhard Richter (1932)

Chuck Close (1940)

Fotograaf en kunstschilder
Grondlegger fotorealisme/ hyperrealisme, oudste beelden uit 60er jaren.
Verlamd sedert eind 1988, revalideerde partieel maar werkt met behulp van een
assistant.
Beoefent ook procédés als daguerreotypie!
Merk de evolutie in de procédés. De laatst getoonde werken zijn vergelijkbaar
met welke stijl?

Mark 1978 79

62
 Lucas 1986 – 1987

Lucian Freud (1922-2011)

Kleinzoon van
Bekend door zijn brutale onflatterende portretten
Benefits Supervisor Sleeping 1995
Queen Elizabeth ii 2001

Postmoderne Hyperrealisme
Postmoderne kunst (1980 – heden) begint met vaststelling dat de oude maatschappij
noodzakelijk zichzelf vernietigt.
Het idee dat “alles is al gedaan, niets nieuw kan nog worden gemaakt is ook frequent
Het spelelement, de lach is een antidosis voor de deprimerende boodschap.

Ron Mueck (1958)

Oorspronkelijk art director en animatieartiest bij Australische televisie
Sedert 90er jaren kunstenaar
Uitvergrote mensen of delen van een mens spreken tot de verbeelding van
grote delen publiek, tentoonstellingen zeer populair

Baby A girl 2006

Maurizio Cattelan (1960)

De Italiaanse kunstenaar incarneert zeker de lach met zijn sarcastisch ironische
werken, die terzelfdertijd een maatschappijkritiek inhouden.
Speelt met de media (ongrijpbare artiest), geeft geen interviews (of enkel door
een dubbelganger!!)

Him 2001
Kleine Hitler biddend

Untitled (Hole in the Floor) 2002

Zelfportret die uit de grond kruipt

Andere figuren Denis Peterson (1944)

Postmodernisme
Bronnen:
Failliet van historicisme
In vraag stellen van het creatieve proces

63
 Yinka Shonibare (1962)

Keith Haring (1958-1990)

Banksy (onbekend)

Kapitalistisch Realisme – New European Painting

Gerhard Richter (1932)

Luc Tuymans (1958)

64