Á|üeø£\

Ô T mes¡T?

TT
Á|üeø£\
+‘·e
Ô T mes¡T?
lll Ä#ês¡´ |
Ç+<ä÷ (Væ≤+<ä÷) <Ûsä à¡ Á|ü<ë‘·,
dü+#·\Hê‘·àø£ s¡#s· TT‘·, Å‘‘’Ó · dæ<ëΔ+‘· Ä~ø£sÔ¡
Á uü À<Ûëq+<ä jÓ÷^X¯«s¡T\T
dæ<ëΔ
|Á #
ü T· ]+∫q yês¡T
Ç+<ä÷ C≤„qy˚~ø£
(Regd.No. : 168/2004)
Á‘Ó’‘·

Å‘‘’Ó · X¯øe£ TT`35 Á|ü<eä∏ T eTTÁ<äD : dü+ˆˆ 2013

1
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
|Á eü ø£\
Ô T mes¡T?
eø£Ô nq>± u≤>± #Ó|ü yê&ÉT ˝Òø£ u≤>± e÷{≤¢&TÉ yê&ÉT nì #Ó|Œü e#·TÃqT. ˇø£ $wüjT· eTTqT >∑T]+∫ u≤>±
e÷{≤¢&ÉTyêìì eø£Ô nì #Ó|ü#·T+<äTeTT. n+<äs¡÷ e÷{≤¢&É˝Òs¡T, ø=+<äs¡T e÷Á‘·eTT e÷{≤¢&ÉT k˛úeT‘·ø£*Z

TT
e÷{≤¢&TÉ #·T+&ÉT≥ e\q, ø=+<ä]ì e÷Á‘·yT˚ eø£\Ô T nì nqT#·THêïeTT. |ü~eT+~˝Àø±˙, e+<äeT+~˝À>±˙
ìs¡“j ¤ T· eTT>±, ìsê≥+ø£eTT>± e÷{≤¢&TÉ eø£\Ô T ø=+<äsT¡ +&É>±, yê]˝À eTTK´yÓTqÆ $wüjT· eTTqT, kÕsê+X¯yTÓ qÆ
$wüjT· eTTqT >∑T]+∫ e÷{≤¢&TÉ yês¡T ns¡T<äT>± ñ+<äTs¡T. n≥Te+{Ï yê]˝À eTTK´yÓTqÆ yê{Ï˝À n‹ eTTK´yÓTqÆ B,

+‘·e
s¡V≤ü dü´yÓTqÆ yê{Ï˝À n‹ s¡V≤ü dü´yÓTqÆ B @<Ó‘’ e˚ ⁄+<√, <ëìì >∑T]+∫ #Ó|ü yê&ÉT #ê˝≤ ns¡T<äT>± ñ+&ÉTqT. n≥Te+{Ï
ns¡T<Óq’ e´øÏìÔ eTTK´yÓTqÆ eø£>Ô ± >∑T]Ô+∫ n‘·ìì Á|üeø£Ô nq&ÉeTT »s¡T>∑T#·Tqï~. ˇø£ $wüjT· eTTqT u≤>±
e´ø£|Ô sü T¡ #·Tyêìì eø£Ô nì n+≥THêïeTT. e´ø£|Ô sü #¡ ã· &ÉT $wüjT· eTT kÕ<Ûës¡DyÓTqÆ ~>± ñ+&ÉT≥ e\q, Ä $wüjT· eTTqT
m+‘· u≤>± #Ó|Œæ Hê yêìì eø£Ô nìj˚T n+<äTs¡T. m+‘√ HÓ|’ ⁄ü D´eTT>± e÷{≤¢&TÉ k˛úeT‘·jT· THêï, m+‘√ ‘Ó*$>±
e÷{≤¢&Hç ê n‘·ì #˚‘· #Ó|Œü ã&ÉT $wüjT· eTT düs«¡ kÕ<Ûës¡D $wüjT· yÓTj Æ T· T+&ÉT≥ e\q, >=|üŒ kÕsê+X¯yTÓ qÆ $wüjT· eTT
ø±ø£b˛e&ÉeTT e\q e÷{≤¢&qç e´øÏìÔ eø£Ô n+≥THêïeTT.
Á|ü|ü+#·eTT˝À nìï{Ïø£+fÒ $T+∫q $wüj·TeT÷, nìï s¡Vü≤dü´eTT \ø£+fÒ s¡Vü≤dü´yÓTÆqB, ‘Ó*j·T<ä–q
$<ä´˝À¬ø¢ \¢ eTTK´yÓTqÆ B <˚e⁄ì C≤„qeTT e÷Á‘·yT˚ ø£\<äT. düs«¡ kÕ<Ûës¡DeTTø±ø£ nkÕ<Ûës¡D $wüjT· yÓTqÆ <Óe’ C≤„qeTTqT
dæ<ëΔ
#Ó|üŒ>∑\T>∑T eø£ÔqT Á|üeø£Ô n+≥THêïeTT. Bììã{Ϻ nìï{Ïø£+fÒ >=|üŒ<Ó’q ˇø£ÿ <Ó’e C≤„qeTT ‘·|üŒ $T>∑‘·
$wüjT· eTT\qT m˝≤>∑ #Ó|Œæ Hê, m≥T¢ #Ó|Œæ Hê #Ó|ü yêìì eø£Ô nì nqe#·TÃqì ‘Ó*j·TT#·Tqï~. $qï <ëìì
>±˙, #·÷∫q <ëìì>±˙, #·~$q <ëìì>±˙ $e]+∫ #Ó|ü yêìì uÀ<Û≈ä î£ &ÉT nì n+{≤eTT. ‘êqT Ç‘·sT¡ \ #˚‘·
H˚s«¡ >∑*–q <ëìì ‹]– ‘Ó*j·Tì yê]øÏ #Ó|ü yêìì uÀ<Û≈ä î£ &ÉT n+{≤eTT. ‘êqT Ç‘·sT¡ \ #˚‘· ‘Ó*dæq<ëìì
‘Ó*j·Tìyê]øÏ #Ó|Œü &ÉeTTqT uÀ~Û+#·&eÉ TT nì n+{≤eTT. n˝≤ uÀ~Û+#·T yêìì uÀ<Û≈ä î£ &ÉT n+{≤eTT. ‘·q≈£î
‘Ó*dæq <ëìì ‘Ó*j·Tìyê]øÏ #Ó|ü yêìì eø£Ô nì ≈£L&Ü n+{≤eTT. BìÁ|üø±s¡eTT eø£Ô nìHê, uÀ<Û≈ä î£ &ÉT nìHê
ˇø£fqÒ ì ‘Ó*j·TT#·Tqï~. uÀ<Û≈ä î£ DÏí eø£Ô nì nqe#·TÃqT. eø£qÔ T uÀ<Û≈ä î£ &ÉT nì nqe#·TÃqT. eø£Ô e´ø£|Ô sü T¡ #·Tq~
>±˙, uÀ<Û≈ä î£ &ÉT uÀ~Û+#·Tq~>±˙ n~ düs«¡ kÕ<Ûës¡D Á|ü|+ü #· $wüjT· yÓTÆ ñ+≥T+~.
‘êqT H˚]Ãq~, Ç‘·sT¡ \ #˚‘· $qï~ nsTTq <˚e⁄ì C≤„qeTTqT ‘Ó*j·Tìyê]øÏ uÀ~Û+#·Tyê&ÉT uÀ<Û≈ä î£ &˚
nsTTHê n‘·ìì ªÁ|üuÀ<Û≈ä î£ &ÉTμ n+{≤eTT. n˝≤π> >∑‘e· TT˝À Ç‘·sT¡ \#˚‘· ‘êqT H˚s«¡ >∑*–q <Óe’ C≤„q $wüjT· eTT\qT
Á‘Ó’‘·

‘Ó*j·Tìyê]øÏ e´ø£Ô|üs¡#·T (‘Ó*j·TCÒj·TT) eø£ÔqT ªÁ|üeø£Ôμ nì n+{≤eTT. #Ó|üŒã&ÉT $wüj·TeTT nìï{Ïø£+fÒ

Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ ~, nìï{Ïø+£ fÒ >∑TVü≤´yÓTqÆ ~. ø±e⁄q #Ó|Œü ã&ÉT C≤„qeTTqTã{Ϻ #Ó|ü yêìì Á|üeø£Ô nì n+≥THêïeTT.
Á|ü|+ü #· $wüjT· eTT\qT m+‘· uÀ~Û+∫Hê n‘·ìì uÀ<Û≈ä î£ &ÉH˚ n+{≤eTT. <Óe’ $wüjT· eTT\qT ø=~›>± uÀ~Û+∫Hê
yêìì Á|üeø£Ô nìj˚T n+{≤eTT. Á|ü|+ü #· $wüjT· eTT\qT uÀ~Û+#·Tyê&ÉT >±˙, <Óe’ $wüjT· eTT\qT uÀ~Û+#·Tyê&ÉT>±˙,
Ç<äs› ÷¡ uÀ<Û≈ä î£ ˝Ò n>∑T<äTs¡T. nsTT‘˚ Á|ü|+ü #· $wüjT· eTT\qT uÀ~Û+#·Tyêìì eø£Ô nìj·T÷, |üse¡ ÷‘·à $wüjT· eTT\qT
uÀ~Û+#·Tyêìì Á|üeø£Ô nìj·T÷ nq&ÉeTT »s¡T>∑T#·Tqï~. á |ü<äΔ‹ Á|üø±s¡eTT me¬s’Hê eø£Ô\÷ ø±e#·TÃqT.
n˝≤π> me¬sH’ ê Á|üeø£\Ô ÷ ø±e#·TÃqT. Ç|ü&ÉT ø=+<äsT¡ Á|ü•ï+#·T≥≈£î neø±X¯eTT ø£\<äT. yê] Á|üXï¯ \T Ç˝≤
ø£\e⁄.

2
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
Á|üXï¯ :` e÷~ e÷s¡TeT÷\ ˇø£ |ü˝≥ ¢… ÷s¡T. e÷ }]˝À #ê˝≤eT+~øÏ #·<Tä e⁄sê<äT. e÷ }]˝À Á|üuTÑÛ ‘·«
bÕsƒX¡ Ê\ ≈£L&Ü ˝Ò<Tä . n+<äTe\q y˚TeTT dü«j·TeTT>± ˇø£ e´øÏìÔ uÀ<Û≈ä î£ ì>± ({°#s· >Y ±) ìj·T$T+#·Tø=ì n‘·ì
#˚‘· |ü>\∑ T düeTj·TeTT˝À e÷ |æ\\¢ ≈£î ã&ç˝À #·<Tä e⁄ #Ó|Œæ +#·T#·THêïeTT. sêÁ‹|üP≥ ô|<äy› ês¡yTÓ qÆ y˚TeTT n‘·ì

TT
#˚‘· uÛ≤s¡‘,· uÛ≤>∑e‘·, sêe÷j·TD>±<∏\ä qT #Ó|Œæ +#·Tø=qT#·T+<äTeTT. |ü>\∑ T ã&çe\q e÷ |æ\\¢ ≈£î Á|ü|+ü #·
#·<äTe⁄ edüTÔqï~. sêÁ‹|üP≥ uÛ≤>∑e‘·eTTqT, sêe÷j·TDeTTqT #Ó|æŒ+#·Tø=qT≥ e\q e÷≈£î ø=+‘· <Ó’euÛÑøÏÔ
@s¡Œ&ÉT#·Tqï~. á $<ÛäeTT>± ˇø£yÓ’|ü⁄ e÷ |æ\¢\÷, ˇø£yÓ’|ü⁄ y˚TeT÷ u≤>∑T|ü&ÉT#·THêïeTT. nsTT‘˚ y˚TeTT

+‘·e
ìj·T$T+#·Tø=qï {°#s· qY T (uÀ<Û≈ä î£ DÏ)í eø£Ô nì #ÓbÕŒ˝≤? ˝Òø£ Á|üeø£Ô nì #ÓbÕŒ˝≤? @eTì #ÓbÕŒ*?
»ˆˆ MTs¡T ìj·T$T+#·Tø=qï {°#s· Y |ü>\∑ T |æ\\¢ ≈£î Á|ü|+ü #· bÕsƒê\T #Ó|ü #·T+&ÉT≥ e\q n‘·ìì uÀ<Û≈ä î£ &ÉT
nì nHê*. n‘·qT uÀ<Û≈ä î£ &ÉT nsTTq+<äTq n‘·ìì eø£Ô nì nqe#·TÃqT. Çø£b˛‘˚ sêÁ‹ düeTj·TeTT˝À ô|<ä\› ≈£î
uÛ≤>∑e‘·, sêe÷j·TDeTT\qT uÀ~Û+#·T≥ e\q ô|<ä\› ˝À uÛøÑ ÔÏ uÛ≤eeTT ô|]–q~. uÛøÑ ÔÏ uÛ≤eeTT |üP]Ô <˚e⁄ìøÏ
dü+ã+~Û+∫q~ ø±q+<äTq n~ ≈£L&Ü <˚e⁄ì $TqVü‰>±j·TTqï Á|ü|+ü #· dü+ã+<Ûyä T˚ qì ns¡eú T>∑T#·Tqï~. n+<äTe\q
ô|<ä\› ≈£î uÀ~Û+∫q <ëìe\q ≈£L&Ü n‘·qT eø£>Ô ±H˚ #Ó|Œü ã&ÉT#·THêï&ÉT. Á|üeø£>Ô ± #Ó|Œü ã&É&eÉ TT ˝Ò<Tä .
Á|üXï¯ :` uÛøÑ ÔÏ uÛ≤eeTTqT ø£*+Z #·T uÛ≤>∑e‘·, sêe÷j·TDeTT\qT >∑T]+∫ #Ó|Œæ Hê, n‘·qT Á|üeø£Ô ø±q|ü&ÉT, <˚ìì
>∑T]+∫ #Ó|Œæ ‘˚ n‘·qT Á|üeø£Ô ø±>∑\&ÉT?
dæ<ëΔ
»ˆˆ MT }]˝À |æ\\¢ ≈£î #·<Tä e⁄, ô|<ä\› ≈£î uÛ≤>∑e‘· sêe÷j·TDeTTqT #Ó|ü {°#s· Y ≈£î≥T+ãeTT Á|üøÿ£ H˚jT· Tqï
q>∑se¡ TT˝Àj·TT+&ÉT≥ e\q n‘·qT Á|ü‹ Ä~yês¡eTT ‘·q ≈£î≥T+ãeTTe<ä≈› î£ b˛sTTedüTHÔ êï&ÉT. Ä $<Ûeä TT>±
b˛sTTe#·Tà n‘·qT Ä~yês¡eTT sêÁ‹ 8 >∑+≥\qT+&ç 10 >∑+≥\ es¡≈î£ yê]+{Ï Á|üøÿ£ H˚jT· Tqï >∑T&ç˝À uÛ>Ñ e∑ BZ‘q· T
#·~$ #Ó|ü ø±s¡´eTTqT #˚jT· T#·THêï&ÉT. nø£ÿ&É uÛ>Ñ e∑ BZ‘q· T #·~$ nø£ÿ&ÉTqï yês¡+<ä]ø° $es¡eTT>± #Ó|ü ≥
e\q n‘·qT Á|üeø£Ô n>∑T#·THêï&ÉT. n‘·ìì mes¡÷ Á|üeø£Ô nì |æ\Te≈£îHêï n‘·ìì eTqeTT Á|üeø£Ô nì #ÓbÕŒ*.
n‘·qT 8 qT+&ç 10 >∑+≥\ es¡≈î£ #Ó|ü q~ <˚e⁄ì C≤„qeTT. uÛ>Ñ e∑ BZ‘· <˚e⁄ì C≤„qyÓTqÆ +<äTq, <ëìì #Ó|ü yê&ÉT
eø£Ô ø±≈£î+&É Á|üeø£Ô n>∑Tqì eTqeTT eTT+<˚ #Ó|ü ø=HêïeTT. |ü˝≥ ¢… ÷]˝À dü÷ÿ\T˝À #·<Tä e⁄ #Ó|Œæ Hê, }]˝À
uÛ≤>∑e‘·eTTqT #Ó|Œæ Hê, n~j·T+‘·jT· T <˚e⁄ìøÏ dü+ã+~Û+∫q C≤„qeTT ø±<äT ø£qTø£ nø£ÿ&É eø£>Ô ±H˚ #Ó|Œü e\dæ
e∫Ãq~. á $<Ûeä TT>± ˇπø e´øÏÔ ø=ìï#√≥¢ eø£>Ô ± eT]ø=ìï #√≥¢ Á|üeø£>Ô ± #Ó|Œü ã&ÉT≥≈£î ø±s¡DeTT n‘·qT
Á‘Ó’‘·

#Ó|ü #·Tqï uÀ<Ûj

ä T˚ qì ‘Ó*j·Te˝…qT.
Á|üXï¯ :` ˇø£ kÕe÷q´ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ({°#s· )Y uÛ>Ñ e∑ BZ‘q· T #·~$ #Ó|Œæ ‘˚, n‘·ìì Á|üeø£Ô ÁøÏ+~øÏ »eTø£{ºÏ Á|üeø£Ô
n+fÒ, Ä $<Ûeä TT>± Á|üeø£\Ô T m+<äs√ ø±>∑\s¡T. n|ü&ÉT m+‘√ ù|s¡T Á|üU≤´‘·T\qTø£*qZ Á|üeø£\Ô es¡Tdü˝À
kÕe÷q´ eTqTwüß\ ù|s¡T¢ #˚]à #Ó|Œü &ÉeTT e\q ô|<ä› Á|üeø£\Ô ≈£î n>ös¡eeTT ø±<ë?
»ˆˆ ˇø£ dü÷Á‘·eTT Á|üø±s¡eTT Á|üeø£\Ô T mes¡T nqT $<ÛëqeTTqT ‘Ó*j·TCÒXÊeTT>±˙, ô|<äÁ› |üeø£\Ô Á|üøÿ£ q ∫qï
Á|üeø£\Ô qT ì\u…{≤º\qT ñ<˚X› ´¯ eTT‘√ø±<äT. ∫qï Á|üeø£\Ô qT ô|<ä› Á|üeø£\Ô Á|üøÿ£ q #˚]à #Ó|Œæ Hê, #Ó|Œü ø£b˛sTTHê,
Á|üeø£\Ô T Á|üeø£˝Ô ,Ò eø£\Ô T eø£˝Ô .Ò ô|<ä› Á|üeø£\Ô T>±˙, ∫qï Á|üeø£\Ô T>±˙ <˚e⁄ì C≤„qeTTqT #Ó|ü ≥ e\qH˚ Á|üeø£˝Ô H’… ês¡ì
eTs¡Te≈£L&É<äT.

3
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
Á|üXï¯ :` lø£èwüß&í TÉ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&Éì MTπs #ÓbÕŒs¡T. Á>∑+<∏eä TT˝À ≈£L&Ü uÛ>Ñ e∑ +‘·T&Éì ñqï~. ø£èwüß&í TÉ uÛ>Ñ e∑ BZ‘q· T
#ÓbÕŒ&ÉT. uÛ>Ñ e∑ BZ‘· <˚e⁄ìøÏ dü+ã+~Û+∫q C≤„qeTTqT uÀ~Û+#·T#·Tqï~. n+<äTe\q lø£èwüßìí ï dü÷Á‘·eTT Á|üø±s¡eTT
Á|üeø£jÔ T· ì nqe#·TÃqT. nsTT‘˚ n<˚ uÛ>Ñ e∑ BZ‘q· T #·~$ #Óù|Œyê&É÷ Á|üeøπ Ô nsTTq|ü&ÉT, ^‘·qT Áyêdæq ø£èwüßìí ‘√

TT
düe÷qeTT>± Á|üeø£j Ô T· ì ^‘·qT #·~$qyê&ÉT #Ó|Œü ã&É&eÉ TT düeT+»düyT˚ Hê?
»ˆˆ lø£èwüß&í TÉ ^‘·qT #ÓbÕŒ&ÉT, ø±e⁄q Á|üeø£Ô nsTTHê&ÉT. eTìwæ ^‘·qT #·~$ #ÓbÕŒ&ÉT, ø±e⁄q Á|üeø£Ô

+‘·e
nsTTHê&ÉT. Çø£ÿ&É ˝Òì ^‘·qT düèwæ+˜ ∫ #Ó|Œæ qyê&ÉT lø£èwüß&í TÉ . dü«j·TeTT>± C≤„qeTTqT #Ó|Œæ qyê&ÉT <˚e⁄&˚jT· >∑TqT.
n+<äTe\q ø£èwüßìí ï <˚e⁄&ÉT n+≥THêïeTT. ñqï C≤„qeTTqT ‘Ó*j·TTyê&ÉT eTìwæjT· >∑TqT. ñqï C≤„qeTTqT ‘Ó*dæ
$es¡eTT>± #Ó|ü yê&ÉT Á|üeøπ j
Ô T· ì |æ\Teã&çHê n‘·qT eTìwæjT˚ n>∑TqT. <Óe’ C≤„qeTTqT ^‘·s÷¡ |üeTT˝À #Ó|Œæ qyê&ÉT
<˚e⁄&ÉTø±>±, <ëìì ‘Ó*dæqyê&ÉT eTìwæjT· >∑TqT. nsTT‘˚ Çø£ÿ&É <Óe’ C≤„qeTTqT #Ó|ü ≥ e\q Á|üeø£Ô nqT ù|s¡T‘√
Ç≥T <˚e⁄&ÉT, n≥T eTìwæ düe÷qeTT>± |æ\Teã&çHê, yês¡T Á|üeø£Ô nqT ù|s¡T˝À düe÷qyÓTHÆ ê, yê] Vü≤√<ë˝À
ˇø£sT¡ |üse¡ ÷‘·à, eTs=ø£sT¡ Jyê‘·àj·Tì ‘Ó*j·Te˝…qT. |üse¡ ÷‘·à <˚e⁄&ÉTø±>±, Jyê‘·à eTìwæ n>∑T#·THêï&ÉT.
Je⁄&ÉT <˚e⁄&ÉT Ç<äs› ÷¡ Ä‘·à˝Ò nsTTHê yê]˝À ‘ês¡‘e· T´eTT\T >∑\e⁄. ˇø£ Ä‘·à ô|<ä<› q’Ó |üse¡ ÷‘·àø±>±, eTs=ø£
Ä‘·à ∫qï<Óq’ Jyê‘·à>±j·TTqï~. n+<äTe\q eTTK´yÓTqÆ düe÷#ês¡eTTqT #Ó|ü yês¡T me¬sH’ ê Á|üeø£\Ô T ø±e#·TÃqT>±˙,
Á|üeø£\Ô T nsTTq+‘· e÷Á‘·eTTq n+<äs÷¡ düe÷qeTT ø±s¡T.
dæ<ëΔ
ñ<ëVü≤s¡D≈£î ‹s¡T|ü‹ yÓ+ø£fÒX¯«s¡ kÕ«$T <äs¡ÙHês¡úeTT >∑T&ç ãj·T≥ es¡Tdü˝À ì\T#·Tqï yês¡+<ä]˙
uÛ≈Ñ î£ \Ô ìj˚T #ÓbÕŒ*. n|ü&ÉT uÛ≈Ñ î£ \Ô qT |ü<eä TT n+<ä]ø° e]ÔdTü +Ô ~. nsTT‘˚ Ä es¡Tdü˝À m+<äs√ ù|<äyês¡THêïs¡T,
<Ûìä ≈£î\T ñHêïs¡T, nfÒ¢ eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑ yês¡THêïs¡T. es¡Tdü˝ÀqTqï <ëìe\q n+<ä]˙ uÛ≈Ñ î£ \Ô ìj˚T #Ó|ü #·THêïeTT.
n+<äs÷¡ uÛ≈Ñ î£ \Ô ì |æ\Teã&çq+‘·e÷Á‘·eTTq <Ûìä ≈£î&ÉT ù|<äyê&ÉTø±&ÉT, ù|<äyê&ÉT <Ûìä ≈£î&ÉT ø±&ÉT. ˝Òøb£ ˛‘˚ Ç<äs› ÷¡
düe÷q <Ûìä ≈£î\T ø±s¡T. uÛ≈Ñ î£ \Ô qT ù|s¡T n+<ä]ø° e]Ô+∫q+‘·e÷Á‘·eTTq, yê] Ä]úø£ |ü]dæ‘ú T· \˝À e÷s¡TŒ m≥T¢sê<√,
‘·sê«‘· @ $<Ûeä TT>± <Ûìä ≈£î&ÉT <Ûìä ≈£îì>±H˚, ù|<äyê&ÉT ù|<äyêì>±H˚ ñ+{≤&√, n<˚ $<Ûeä TT>± Á|üeø£\Ô qT ù|s¡T
<Óe’ e÷s¡eZ TTqT uÀ~Û+∫q yê]øÏ e∫Ãq|ü&ÉT Á|üeø£\Ô T nqT ù|s¡T Ç≥T <˚e⁄ìøÏ n≥T eTìwæø° ˇπø $<Ûeä TT>±
e]Ô+∫Hê, Ä‘·à\ $wüj·TeTT˝À m|üŒ{Ïø° düe÷qeTT ø±s¡T. n+<äs¡÷ düe÷qeTT>± Á|üeø£Ô\ì |æ\Teã&çHê,
‘·sê«‘· C≤„qeTT˝À <Ûäì≈£î&Ó’q <˚e⁄&ÉT <˚e⁄&˚, C≤„qeTT˝À ù|<äyê&Ó’q Je⁄&ÉT Je⁄&˚ n>∑TqT. Á|üeø£Ô\T
nsTTq+‘·e÷Á‘·eTTq yês¡T Ms¡T>±, Ms¡T yês¡T>± e÷s¡T≥>±˙ ˝Òø£ düe÷qeTT>± e÷s¡T≥>±˙ »s¡T>∑<Tä . @
Á‘Ó’‘·

$<Ûeä TT>± >∑T&çeTT+<äs¡ uÛ≈Ñ î£ ˝Ô q’… yês¡+<äs÷¡ m≥T¢ düe÷qeTTø±s√, n<˚ $<Ûeä TT>± uÀ~Û+#·&eÉ TT˝À Á|üeø£˝Ô q’…
yês¡+<äs¡÷ düe÷qeTT ø±s¡T. uÀ~Û+∫q yê]˝À uÛÑ>∑e+‘·T&Ó’q <˚e⁄&ÉT ñ+&Ée#·TÃqT. |ü+&ç‘·T&Ó’q eTìw”
ñ+&Ée#·TÃqT.
Á|üXï¯ :` Á|üeø£Ô n+fÒ #ê˝≤ >=|üŒyê&É˙, me]ø° ‘Ó*j·Tì C≤„qeTT ‘Ó*dæqyê&É˙ uÛ≤$+#êeTT. Ç|ü&ÉT MTs¡T
#Ó|ü e÷≥ Á|üø±s¡eTT uÛ÷Ñ $TMT<ä Á|üeø£\Ô T me¬sH’ ê ø±e#·TÃqT. m+‘·eT+<äsTTHê ñ+&Ée#·TÃqT. n˝≤>∑sTT‘˚
Á|üeø£\Ô T ˇø£]<äs› T¡ ø±<äT m+‘·eT+<ÓH’ ê ñ+&Ée#·TÃqT nì ns¡eú T>∑T#·Tqï~. Ç+‘·≈î£ eTT+<äT e÷ uÛ≤eeTT˝À ˇø£
eT‘êìøÏ ˇø£ Á|üeø£Ô ñ+{≤&É˙, Væ≤+<äTe⁄\≈£î lø£èwüß&í TÉ Á|üeø£j Ô T· ˙, Åø¬ d’ eÔü ⁄\≈£î @düT Á|üeø£j
Ô T· ˙, eTTd”e¢ TT\≈£î

4
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
eTTVü≤eTà<é>±s¡T Á|üeø£j Ô T· ˙ nqTø=ìj·TT+{Ï$T. MT dü÷Á‘·eTT Á|üø±s¡eTT Væ≤+<äTe⁄\˝À ^‘·qT uÀ~Û+#·Tyês¡T,
Åø¬ d’ eÔü ⁄\˝À u…_’ \T C≤„qeTTqT uÀ~Û+#·Tyês¡T n+<äs÷¡ Á|üeø£˝Ô Ò nì ‘Ó*j·TT#·Tqï~. n+‘˚ø<£ ë!
»ˆˆ dü÷Á‘·ã<äe› TT>± ^‘·qT uÀ~Û+∫q ø£èwüßìí ï, n<˚ ^‘·qT uÀ<Û>ä ± #Ó|ü #·Tqï eTqTwüß\qT düe÷qeTT>±

TT
Á|üeø£Ô nì nqe#·TÃqT. n˝≤π> u…_’ \T C≤„qeTTqT yÓTT<ä≥ uÀ~Û+∫q @düTqT, ‘·sê«‘· u…_’ \T uÀ<Ûqä T uÀ~Û+#·T
uÀ<Û≈ä î£ ìï düe÷qeTT>± Á|üeø£Ô nì nqe#·TÃqT. n+‘· e÷Á‘·eTTq lø£èwüß&í TÉ eT]j·TT ^‘êuÀ<Û≈ä î£ &ÉT düe÷qeTT

+‘·e
ø±s¡T. n˝≤π> @düT, u…_’ ˝Ÿ uÀ<Û≈ä î£ \T düe÷qeTT ø±s¡T. ñ|ü ø£|ü s¡eTT ˇø£ÿ b˛*ø£>± ø£ì|æ+∫Hê, yê{Ï s¡T#·T\T
y˚s¬ q’ ≥T¢ ø£èwüß&í TÉ , ^‘êuÀ<Û≈ä î£ &ÉT Ç<äs› ÷¡ ˇπø ù|s¡T>∑\ Á|üeø£\Ô T>± ø£ì|æ+∫Hê, |ü⁄s¡Twüß\+<äT |ü⁄D´|ü⁄s¡Twüß\T
y˚sq¡ ï≥T¢ Á|üeø£\Ô ˝À <˚e⁄&ÉTy˚sT¡ , Je⁄&ÉT y˚sT¡ >±j·TTHêïs¡T. <Óe’ C≤„qeTTqT uÀ~Û+#·Tyê&ÉT Á|üeø£Ô nqT dü÷Á‘·eTT
<Óe’ C≤„qeTTqT uÀ~Û+#·Tyês¡+<ä]ø° e]Ô+∫Hê, Á|üeø£\Ô ˝À eTìwæys˚ T¡ <Óe’ eTTy˚sì¡ ‘Ó*j·Te˝…qT.
Á|üXï¯ :` <˚e<ä÷‘·\T Á|üeø£\Ô T ø±sê?
»ˆˆ <˚e<ä÷‘·\T nqT |ü<eä TT Á|üdTü ‘Ô · Væ≤+<ä÷eT‘·eTT˝À mø£ÿ&Ü ˝Ò<Tä . me]HÓH’ ê <˚e‘·\T nq&ÉeTT ‘·|Œü ,
<˚e<ä÷‘·\T nqT |ü<eä TTqT yê&É&eÉ TT ˝Ò<Tä . n˝≤π> Ç‘·s¡ eT‘·eTT\˝À Á|üeø£\Ô T nqT e÷≥qT yê&ÉT#·THêïs¡T,
ø±˙ Væ≤+<ä÷eT‘·eTT˝À yê&É&eÉ TT ˝Ò<Tä . Væ≤+<ä÷ eT‘·eTT˝À ø=+<äsT¡ C≤„qT˝…q’ yês¡T <ä÷‘·, ne<ä÷‘· nqT
|ü<eä TT\qT yê&ÉT#·THêïs¡T. eT‹dæ$ú T‘·eTT ˝Òìyê]˙, eT‹ÁuÛ$Ñ T+∫, ‹ø£ÿeTT~] >∑T&É\¶ T rdæyd˚ æ ‹s¡T>∑Tyê]˙
dæ<ëΔ
<ä÷‘·\˙, ne<ä÷‘·\˙ #Ó|Œü &ÉeTT »s¡T>∑T#·Tqï~. Á|üdTü ‘Ô e· TT ˙e⁄ n&ç–q Á|üXï¯ ≈£î »yêãTqT dü÷{Ï>± #Ó|Œæ ‘˚,
<Óe’ C≤„qeTTqT uÀ~Û+#·T <˚e⁄qïsTTHê Á|üeø£Ô nì nqï|ü&ÉT, C≤„qeTTqT #Ó|Œæ q <˚e<ä÷‘·\qT ≈£L&É Á|üeø£\Ô ìj˚T
nHê*. <˚e<ä÷‘·\T ˇø£ düeTj·÷ìøÏ Á|üeø£˝Ô H’… ê, ‘·sê«‘· yês¡T m|üŒ{Ïø° <˚e<ä÷‘·\T>±H˚ j·TT+<äTs¡T. #ê˝≤eT+~
Væ≤+<äTe⁄\≈£î Á|üeø£\Ô $es¡eTT>±˙, <˚e <ä÷‘·\ $wüjT· eTT>±˙ ‘Ó*j·T<äìj˚T #ÓbÕŒ*. <ä÷‘·\ $wüj÷· ìøÏ eùdÔ
Væ≤+<äTe⁄\≈£î ne<ä÷‘·\qT yês¡T e÷Á‘·eTT ‘Ó*j·TTqT. ne<ä÷‘·\ $wüjT· eTT˝À ≈£L&Ü mes¡T ne<ä÷‘·\qT
$es¡eTT ‘Ó*j·Tø£ >∑T&É\¶ T <Û]ä +#·ì q>∑ï X¯Øs¡T\qT ne<ä÷‘·\qTø√e&ÉeTT »s¡T>∑T#·Tqï~.
Á|üXï¯ :` ~>∑+ãs¡T\T ne<ä÷‘·\T ø±sê?
»ˆˆ eTTe÷à{Ïø° ø±s¡T. ~>∑+ãs¡T\ ns¡eú TT y˚sT¡ . ne<ä÷‘·\ ns¡eú TT y˚sì¡ ‘Ó*j·Te˝…qT. <ä÷‘·\T nq>±
düe÷#ês¡eTTqT rdüTø=ì e#ÓÃ&ç yês¡T. ne<ä÷‘·\q>± ne~˝Òì |üse¡ ÷‘·à C≤„qeTTqT rdüTø=ì e#ÓÃ&ç yê&Éì
Á‘Ó’‘·

ns¡eú TT. ne~ nq>± m\¢\T n˙, Vü≤<äT› n˙ ns¡eú TT. |üse¡ ÷‘·à m\¢\T ˝Ò≈î£ +&Ü yê´|æ+∫j·TTqïyê&ÉT. Çø£ÿ&ç
es¡øπ |üse¡ ÷‘·à ñHêï&Éì Vü≤<äT› @s¡Œs¡∫ #Ó|Œü ˝ÒeTT. |üse¡ ÷‘·à n+‘·{≤ yê´|æ+∫ j·TTqïyê&ÉT, ø£qTø£ n≥Te+{Ï
<˚e⁄ì düe÷#ês¡eTTqT ‘Ó#T· Ãyêìì ne<Û÷ä ‘· nq&ÉeTT »]–q~. ne<Û÷ä ‘· nq>± <˚e⁄ì düe÷#ês¡eTTqT ‘Ó∫Ã
n+~+#·Tyê&Éì ns¡eú TT‘√ #Ó|ü ø√e˝…qT. Çø£b˛‘˚ ~>∑+ãs¡T\ì y˚sT¡ , yê] |üì y˚sT¡ . düV≤ü »eTT>± >∑T&É\¶ T˝Òìyê]ì
~>∑+ãs¡T\T nq&ÉeTT n\yêf…bÆ ˛sTTq~. >∑T&É\¶ T <Û]ä +#·ì yê]ì q>∑ïeTT>± ñqïyês¡ì #Ó|Œü e#·TÃqT. >∑ï n+fÒ
<ë#·Tø√e&ÉeTT nì ns¡eú TT. q n+fÒ ˝Ò<Tä nì ns¡eú TT. q>∑ï nq>± <ë#·Tø√ìyê&Éì ns¡eú TT. X¯Øs¡eTTqT
<ë#·Tø=qT≥≈£î >∑T&É\¶ T <Û]ä +#·ìyêìì q>∑ïeTT>± ñqïyê&É˙, q>∑ï X¯Øs¡T&É˙ nq&ÉeTT »s¡T>∑T#·Tqï~. Çø£b˛‘˚
n+ãs¡eTT nq>± Äø±X¯eT˙, n+ãs¡T\T n+fÒ Äø±X¯eT+<äT dü+#·]+#·Tyês¡˙, ~>∑ nq>± ~–e∫Ãqyês¡˙,

5
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
~>∑+ãs¡T\T nq>± Äø±X¯eTTqT+&ç ~–e∫Ãqyês¡ì ns¡eú TT. Äø±X¯eTT qT+&ç ~–e∫Ãq Á>∑V≤ü eTT\T, uÛ÷Ñ ‘·eTT\T
mH√ï eTqTwüß\≈£î ø£ì|æ+#·≈î£ +&Ü uÛ÷Ñ $TMT<ä ‹s¡T>∑T#·Tqï e÷≥ yêdüeÔ y˚T, nsTTHê Ä $wüjT· eTT me]ø°
‘Ó*j·T<äìj˚T #Ó|Œü e#·TÃqT. uÛ÷Ñ $TMT<ä eTqTwüß\qT Væ≤+dæ+#·T≥πø ø=ìï uÛ÷Ñ ‘·eTT\T, Á>∑V≤ü eTT\T n|ü&É|ü &ÉT

TT
~–e∫à #˚jT· e\dæq ø±s¡´eTT #˚dæ ‹]– ô|ø’ Ï b˛e⁄#·T+&ÉTqì y˚TeTT nH˚øe£ ÷s¡T¢ #ÓbÕŒeTT. n˝≤ e∫Ãb˛e⁄
yê]ì ~>∑+ãs¡T\T nì |üPs¡«eTT nHÓ&ç yês¡T. H˚&TÉ Ä $es¡eTT ‘Ó*j·Tì <ëìe\q ~>∑+ãs¡T\T n+fÒ >∑T&É\¶ T
<Û]ä +#·ì q>∑ï X¯Øs¡T\ì nqTø√e&ÉeTT »s¡T>∑T#·Tqï~. ne<Û÷ä ‘· nqã&ÉTyê&ÉT me]ø° ‘Ó*j·Tìyê&Ó,’ eTìwæ

+‘·e
Äø±s¡eTT˝ÀH˚ e∫à <˚e⁄ì düe÷#ês¡eTTqT eTqTwüß\≈£î #˚sy¡ d˚ bæ ˛e⁄qT. ~>∑+ãs¡T\T nqã&ÉT Á>∑V≤ü eTT\T,
uÛ÷Ñ ‘·eTT\T Äø±X¯eTTqT+&ç ø£ì|æ+#·≈î£ +&Ü e∫Ã, ø£ì|æ+#· ≈£î+&Üe⁄+&ç düeTj·TyÓTT∫Ãq|ü&ÉT eTqTwüß\qT •ø£\å ≈£î
>∑T]#˚dæ b˛e⁄#·T+<äTs¡T. <˚e⁄ì C≤„qeTTqT ‘Ó*j·TCÒjT· T ne<ä÷‘· nqã&ÉTyê&ÉT ne<Û÷ä ‘·>± ‘Ó*j·Tã&Éø,£
C≤„qeTTqT ‘Ó*j·TCÒjT· &ÉeTT e\q yÓTT<ä≥ Á|üeø£>Ô ± ‘Ó*j·Tã&ÉTqT. nsTT‘˚ n‘·H˚ ne<ä÷‘· nì me]ø°
‘Ó*j·T<äT. uÛ÷Ñ $TMT<ä düe÷#ês¡eTTqT ‘Ó*j·TCÒjT· T≥≈£î e∫Ãqyê]˝À ˇø=ÿø£ÿ|ü&ÉT kÕø屑·TÔ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ≈£L&É
ñ+&Ée#·TÃqT. nsTT‘˚ Ç‘·qT |ò˝ü ≤Hêyê&Éì #Ó|ü ≥≈£î M\T|ü&<É Tä . eT]ø=ìï düeTj·TeTT\˝À K>√fi¯eTT˝Àì
Á>∑V≤ü eTT\T>±˙, uÛ÷Ñ ‘·eTT\T>±˙ C≤„qeTTqT ‘Ó\T|ü⁄ yê]>± e∫ÃHê yês¡T me]ø° ø£ì|æ+#·ø£ ‘·eT≈£î ‘Ó*dæq
C≤„qeTTqT ‘Ó*|æb˛e⁄<äTs¡T.
uÛ÷Ñ $TMT<ä <˚e⁄&ÉT ‘·q C≤„qeTTqT ‘Ó\T|ü⁄ $<ÛëqeTT\T eT÷&ÉT ø£\e⁄. n+<äT˝À yÓTT<ä{~Ï yêDÏ <ë«sê
dæ<ëΔ
(Äø±X¯yêDÏ <ë«sê) ‘Ó*j·TCÒjT· Tq~. s¬ +&Ée~ ‘Ósy¡ qÓ Tø£ qT+&ç ø£ì|æ+#·øj £ T· T+&ç #Ó|Œü &ÉeTT. eT÷&Ée~ ‘·q
<ä÷‘·qT |ü+|æ n‘·ì <ë«sê #Ó|Œæ +#·&eÉ TT. á eT÷&ÉT $<ÛëqeTT\˝À <ä÷‘·<ë«sê #Ó|Œæ +#·&eÉ TTqT uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì<ë«sê
#Ó|æŒ+#·&ÉeTì ns¡úeTT #˚düTø√e˝…qT. n<˚ $<ÛëqeTT Á|üø±s¡eTT ø£èwüßíì <ë«sê uÛÑ>∑eBZ‘·qT #Ó|æŒ+#·&ÉeTT
»]–q~. yêDÏ <ë«sê #Ó|Œæ +#·&eÉ TT düècÕ˜´~˝ÀH˚ »]–q~. Çø£b˛‘˚ ‘Ósy¡ qÓ Tø£qT+&ç #Ó|Œæ +#·&eÉ TT nqTq~
KTsêHé Á>∑+<∏eä TTqT eTTVü≤eTà<é Á|üeø£≈Ô î£ #Ó|Œæ q|ü&ÉT »]–q~. õÁãj˚T˝Ÿ nqT ø£ì|æ+#·ì <ä÷‘· (<˚e<ä÷‘·)
Á|üeø£>Ô ±]øÏ #Ó|Œü &ÉeTT »]–q~. á $<Ûeä TT>± eT÷&ÉT $<ÛëqeTT\T »]–b˛sTTq$. n+‘˚>±ø£ m|ü&ÓH’ ê <˚e⁄ì
C≤„qeTT uÛ÷Ñ $TMT<ä eTqTwüß\≈£î ‘Ó*j·÷\+fÒ á eT÷&ÉT $<ÛëqeTT\ <ë«sêH˚ ‘Ó*j·Tã&ÉTqT.
Á|üXï¯ :` Á|ü|+ü #·eTT˝À á eT÷&ÉT $<ÛëqeTT\ <ë«sêH˚ C≤„qeTT ‘Ó*j·TTqì #Ó|ü ≥≈£î MT e<ä› Ä<Ûës¡eTTqï<ë?
Á‘Ó’‘·

»ˆˆ y˚TeTT m|ü&É÷ XÊÅdÔü Ä<Ûës¡eTT˝Òì $wüjT· eTTqT #Ó|Œü eTT. |ü$Á‘· KTsY ÄHé Á>∑+<∏eä TT˝À 42e düTsê,
51e Äj·T‘Y˝À <˚e⁄&ÉT eT÷&ÉT $<Ûeä TT\ C≤„qeTTqT ‘Ó*j·TCÒjT· T $<ÛëqeTTqT ‘Ó\T|ü&eÉ TT »]–q~. n~ Ç˝≤
ø£\<äT #·÷&É+&ç. ªª @ e÷qe⁄ì‘√qT <˚e⁄&ÉT Á|ü‘´· ø£eå TT>± (eTTU≤eTTœ>±) dü+uÛ≤wæ+#·&eÉ TT »s¡T>∑<Tä . nsTT‘˚
eV”≤ <ë«sê, ˝Ò<ë ‘Ós¡ yÓqTø£ qT+N, ˝Ò<ë ˇø£ <ä÷‘·qT |ü+|ü&eÉ TT <ë«sê <˚e⁄&ÉT ‘·q C≤„qeTTqT ‘Ó*j·TCÒjT· TqT.
e∫Ãq <ä÷‘· n˝≤¢ Ä»„qT nqTdü]+∫ eTqTwüß\T ø√]q dü+<˚XÊìï n+<äCkÒ ÕÔ&TÉ . ìX¯Ãj·T+>± Äj·Tq eTVü≤√qï‘·T&ÉT,
$y˚ø£e+‘·T&ÉT.μμ á $<ÛäeTT>± <˚e⁄&ÉT ‘·q eT÷\ Á>∑+<∏äeTT\˝À ˇø£ <ëìj·T+<äT #Ó|æŒj·TTHêï, Ç~ e÷
Á>∑+<∏eä TT nì #Ó|ü ø=qT eTTd”y¢ Té \˝À ø=+<ä]øÏ á yêø£´eTT jÓTTø£ÿ ns¡eú TT dü]>± ‘Ó*j·T≈£î+&Ü b˛sTTq~.
ìX¯Ãj·TeTT>± Äj·Tq eTVü≤√qï‘·T&ÉT, $y˚øe£ +‘·T&ÉT nqT e÷≥˝Àì ì»yÓTqÆ n+‘·sês¡eú TT ø=+<ä]øÏ H˚{øÏ ˙Ï
‘Ó*j·T<äìj˚T #Ó|Œü e#·TÃqT.
6
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
Á|üXï¯ :` <˚e⁄&ÉT ‘Ó\T|ü⁄ eT÷&ÉT e÷s¡eZ TT\ C≤„qeTT uÀ<Ûsä ÷¡ |üeTT˝ÀH˚ ñ+&ÉTqT ø£<ë!
»ˆˆ <˚e⁄&ÉT dü«j·TeTT>± ø±≈£î+&Ü eT÷&ÉT |ü<‘Δä T· \ <ë«sê C≤„qeTTqT ‘Ó*j·TCÒjT· T#·THêï&ÉT. á $wüjT· eTT
#ê˝≤eT+~ Væ≤+<äTe⁄\≈£î ≈£L&Ü ‘Ó*j·T<äT. ˇø£ Á>∑+<∏eä TT˝À #Ó|Œü ã&çq $wüjT· eTT n+<ä]ø° dü+ã+~Û+∫q <äì

TT
‘Ó*j·Tø£ KTsYÄHé˝À #Ó|Œæ q~ eTTd”y¢ Té \ø£˙, uÛ>Ñ e∑ BZ‘˝· À #Ó|Œæ q~ Væ≤+<äTe⁄\ø£˙ nqTø√e&ÉeTT »s¡T>∑T#·Tqï~.
<˚e⁄&ÉT @ eT‘·eTT˝Àì eTqTwüß\¬øH’ ê ô|’ eT÷&ÉT $<ÛëqeTT\ <ë«sê ‘·q C≤„qeTTqT ‘Ó*j·T CÒjT· T#·THêï&ÉT.

+‘·e
mø£ÿ&É @ $<ÛëqeTTqT ñ|üj÷Ó –+∫ #Ó|Œæ Hê, Äj·Tq C≤„qeT+‘·jT· T uÀ<Ûsä ÷¡ |üeTT˝ÀH˚jT· Tqï≥T¢ ‘Ó*j·TT#·Tqï~.
<˚e⁄&ÉT ‘Ó*j·TCÒjT· T uÀ<Ûä kÕ<Ûës¡D uÀ<Û˝ä ≤>± ø±≈£î+&Ü n~ eTTK´yÓTqÆ uÀ<Û>ä ±, XÊÅdãÔü <äyΔ TÓ qÆ uÀ<Û>ä ± ñ+&ÉTqT.
n≥Te+{Ï uÀ<Û≈ä î£ ªªÁ|üμμ nqT nø£så e¡ TTqT ø£*|æ Á|üuÀ<Ûjä T· ì #Ó|Œü e#·TÃqT. Á|ü nqT nø£så e¡ TT $X‚w‘ü q· T #·÷|ü⁄#·Tqï~.
ø±e⁄q <˚e⁄ì uÀ<Ûqä T C≤„qT\T Á|üuÀ<Ûj ä T· ì #Ó|Œü &ÉeTT »]–q~. Á|üuÀ<Ûqä T uÀ~Û+∫q <ä÷‘·≈î£ ≈£L&Ü Á|ü nqT
nø£så e¡ TTqT #˚]à ªªÁ|ü<÷ä ‘·μμ nì≈£L&Ü nHêïs¡T. Á|ü<÷ä ‘· #Ó|Œæ q~ Á|üuÀ<Ûj ä T· ˙, Á|üC≤„qeT˙ #Ó|Œü e#·TÃqT. ªªÁ|üμμ
Á|ü‘´˚ ø£‘q· T dü÷∫+#·Tq~ ø±e⁄q, <˚e⁄ì uÀ<Ûqä T Á|üuÀ<Ûj ä T· ˙, <˚e⁄ì C≤„qeTTqT Á|üC≤„qeTì #Ó|Œü &ÉeTT »]–q~.
Á|üXï¯ :` uÛ>Ñ e∑ BZ‘q· T #Ó|Œæ q ø£èwüß&í TÉ Á|üeø£HÔ ê, ø±<ë?
»ˆˆ <Óe’ C≤„qeTTqT uÀ~Û+#·Tyê¬se¬sH’ ê dü÷Á‘·eTT Á|üø±s¡eTT Á|üeø£˝Ô Ò n>∑T<äTs¡T. ø£èwüßìí ï ≈£L&Ü Á|üeø£Ô nqe#·TÃqì
eTT+<˚ #ÓbÕŒeTT. ‘ê‘êÿ*ø£eTT>± Äj·Tq Á|üeø£Ô nqã&çHê Äj·Tq XÊ•«‘·eTT>± Á|üeø£Ô ø±&ÉT. eTqTwüß\≈£î
dæ<ëΔ
C≤„qeTT ‘Ó*j·TCÒjT· T eT÷&ÉT $<ÛëqeTT\˝À <˚e⁄ì #˚‘· |ü+|üã&çq <ä÷‘·>± e∫Ãqyê&ÉT lø£èwüß&í TÉ . ø£èwüß&í TÉ
e∫Ãq <ä÷‘·j˚T nsTTHê, ø£èwüßí&ÉT |ü+|üã&çqyê&˚ nsTTHê, dü‘ê´H˚«wüD #˚dæ #·÷ùdÔ, yêdüÔeeTT>± Äj·Tq
|ü+|üã&çqyê&ÉT ø±&ÉT. n˝≤π> Äj·Tq <ä÷‘·jT· ÷ ø±&ÉT. ø£èwüß&í TÉ |ü+|üã&çqyê&ÓH’ ê, <ä÷‘·>± e∫Ãqyê&ÓH’ ê
n‘·qT |ü+|üã&É˝<Ò Tä , <ä÷‘·>±sê˝Ò<Tä . nø£“sY #·Áø£e]Ô dü«j·TeTT>± |ü⁄s¡bÂs¡Tì>± y˚weü TT <Û]ä +∫ u≤≥kÕ]e˝…
ø=ìï }s¡T¢ ‹]– dü«j·TeTT>± ‘·q bÕ\qqT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø=Hêï&ÉT. nø£“sY #·Áø£e]Ô bÂs¡Tì y˚weü TT <Û]ä +∫q~
ì»y˚T, u≤≥kÕ]>± ‹]–q~ ì»y˚T. Ä $wüjT· eTT yêdüeÔ y˚T nsTTq+‘· e÷Á‘·eTTq |ü⁄s¡bÂs¡Tì y˚weü TT˝ÀqTqï
yêì˙, u≤≥kÕ] nsTTq yêì˙ nø£“sY ø±<äqT≥≈£î M\T˝Ò<Tä . bÂs¡T&ÉT, u≤≥kÕ] ‘ê‘êÿ*ø£yT˚ . nø£“sY XÊ•«‘·eTT.
n<˚ $<Ûeä TT>± ø£èwüß&í TÉ <ä÷‘·>± e∫ÃHê, |ü+|üã&çq yê&ÓH’ ê dü‘ê´ìøÏ Äj·Tq <ä÷‘· >±&ÉT, |ü+|üã&çqyê&ÉT ø±&ÉT.
yêdüyÔ êìøÏ Äj·Tq |ü+|æqyê&ÉT nsTTHê <˚e⁄&˚qì #Ó|Œü e#·TÃqT. m˝≤¬>‘’ ˚ e∫Ãqyê&ÉT bÂs¡T&ÉT, u≤≥kÕ] ø±&ÉTj·T˙,
Á‘Ó’‘·

e∫Ãqyê&ÉT dü«j·TeTT>± nø£“sY #·Áø£e]ÔjT˚ q˙ m˝≤ #Ó|Œü >∑\T>∑T#·THêïyÓ÷, n˝≤π> <ä÷‘·>± e∫Ãqyê&ÉT, <ä÷‘·>±
|ü+|üã&çqyê&ÉT dü«j·TeTT>± <˚e⁄&˚qì #Ó|ü #·THêïeTT.
n˝≤ #Ó|ü ≥≈£î Ä<Ûës¡yT˚ $T n˙, MTs¡T m˝≤ #Ó|Œü >∑\T>∑T#·THêï s¡˙ me¬sH’ ê n&ç–‘˚, <ëìøÏ e÷ »yêãT
Ç˝≤ ø£\<äT. <˚e⁄&ÉT n+fÒ yÓ<Tä ø£ã&˚yê&ÉT>±˙ <=]πøyê&ÉTø±&ÉT. n≥Te+{Ï <˚e⁄&ÉT mø£ÿ&ÉTHêï ˇø£ÿ&˚ ñ+{≤&ÉT.
n≥T¢ø±≈£î+&Ü ‘êqTqï #√≥ ‘·q≈£î ‘√&ÉT>±j·TT+&ÉT≥ ø£ìjÓ÷, ‘·q≈£î ùde#˚j·TT ì$T‘·ÔeTìjÓ÷ y˚s=ø£ìì
ñ+#·Tø=ìe⁄+fÒ, Äj·Tq≈£î <˚e⁄&ÉT nqT ù|s¡T e]Ô+#·<Tä . m+<äTø£q>± Á|üøÿ£ yêìøÏ ‘Ó*dæqyê&Ó’ b˛e⁄qT. eT]j·TT
Á|üø£ÿqTqï yêì <ë«sê ‘êqT mø£ÿ&ÉTqïB Ç‘·s¡T\≈£î ‘Ó*dæb˛e⁄qT. n|ü&ÉT düT\uÛÑeTT>± <˚e⁄&ÉT me]¬ø’Hê
<=]øÏb˛>∑\&ÉT. yês¡+<äs÷¡ ‘·qqT #·÷&É>\∑ s¡T. Ç+‘·es¡≈î£ <˚e⁄&ÉT me]ø° ø£ì|æ+#·ø£ s¡V≤ü dü´eTT>± ñHêï&É+fÒ,
Äj·Tq me]˙ q$Tà ‘·q ùde≈£îì>± ˇø£ÿìì ≈£L&Ü ìj·T$T+#·Tø√˝Ò<Tä . <˚e⁄ìï m+‘· bı–&çHê Äj·Tq
7
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
e÷Á‘·eTT mø£ÿ&Ü me]ø° yÓ÷düb˛≈£î+&Üj·TTHêï&ÉT. Á|ü|+ü #·eTT˝À n‘·´+‘· düìïVæ≤‘· uÛ≈Ñ î£ &Ô eÓ &ÓH’ ê ñ+&çHê Ä
ˇø£ÿìì ≈£L&Ü q$Tà ‘·qe<ä› #˚sT¡ Ãø√˝Ò<Tä . <˚e⁄&ÉT eTqTwüß\ jÓT&É\ m+<äTø£+‘· C≤Á>∑‘>Ô· ±j·TTHêï&Éì me¬sH’ ê
n&ç–q, <ëìøÏ <˚e⁄&ÉsTT‘˚ Ç˝≤ »yêãT #Ó|Œü >∑\&ÉT. ªªMTs¡T eTqTwüß\T, H˚qT <˚e⁄ìï ø£qTø£, MTs¡T ø£ì|æ+#˚yês¡T,

TT
H˚qT ø£ì|æ+#·ìyê&çì ø£qTø£, MTs¡T |ü⁄{≤ºsT¡ , H˚qT |ü⁄≥º˝<Ò Tä >∑qTø£, MT≈£î nej·TeeTT\Tqï$, Hê≈£î ˝Òe⁄ ø£qTø£,
MT≈£î ø£sà¡ \Tqï$ Hê≈£î ø£sà¡ \T˝Òe⁄ ø£qTø£, nìμμ nH˚ø£ düe÷<ÛëqeTT\T e<ä\≈£î+&Ü #Ó|Œü >∑\&ÉT.

+‘·e
Ç<ä+‘·jT· T >∑eTì+∫‘˚ <˚e⁄ìe<ä› ˇø£ÿs¡T ≈£L&Ü ˝ÒsT¡ . Äj·Tq @ø±øÏ>± ˇø£ÿ&˚jT· THêï&ÉT. n+<äTe\q
H˚qT Hê <ä÷‘·qT |ü+|ü⁄ #·THêïq˙, Hê <ä÷‘· Hê C≤„qy˚T #Ó|ü q˙ Äj·Tq #Ó|Œæ Hê, C≤„qeTT ‘Ó*dæqyê&ÉT Äj·Tq
e÷≥˝Àì dü‘´· eTTqT ‘Ó\TdüTø√>∑\&ÉT. Äj·Tq e<ä› mes¡÷ ˝ÒsT¡ ø±e⁄q, Äj·TH˚ e#êÃ&Éì ‘Ó\TdüTø√>∑\&ÉT.
‘·qqT mes¡÷ >∑T]Ô+#·≈£î+&Üj·TT+&ÉT≥≈£î <˚e⁄&É˝≤ #ÓbÕŒ&É˙, C≤„ì nsTTqyê&ÉT ‘Ó\TdüTø√>∑\&ÉT. n˝≤
‘Ó*j·T>∑*qZ yê&ÉT <˚e⁄ì C≤„qeTT˝Àì s¡V≤ü dü´eTT\˙ï ‘Ó*j·T>∑\TZqT. n+‘·es¡≈î£ ns¡eú TT ø±≈£î+&Üe⁄+&ç ‘·|ü
<ë] |ü≥Tº≥≈£î neø±X¯eTTqï C≤„q dü+X¯j·TeTT\ìïj·TT r] b˛e⁄#·÷ e#·TÃqT. n˝≤ ‘Ó*j·T>∑*–qyê&ÉT
nq‹ø±\eTT˝ÀH˚ <˚e⁄ì C≤„qeTTq÷, s¡Vü≤dü´eTTqT ‘Ó*j·T>∑*Z, <˚e⁄ìe<ä›≈£î #˚]b˛e⁄qT. n≥Te+{Ï yêìì
yÓ÷ø£eå TT bı+<ë&Éì, |üse¡ T |ü<eä TT #˚sê&Éì #Ó|Œü e#·TÃqT.
Á|üXï¯ :` Ç+‘·es¡≈î£ MTs¡T #Ó|Œæ q <ëìì q$Tà, dü‘´· y˚T #Ó|ü #·THêïs¡qT ø=HêïeTT. nsTT‘˚ Ç|ü&ÉT MTe÷≥ MT<ä
dæ<ëΔ
ø=+‘· nqTe÷qeTT edüTÔqï~. <ëìøÏ ø±s¡Dy˚TeT+fÒ. Ç+‘·es¡≈£î <˚e⁄ìe<ä› mes¡÷ ˝Òs¡T nì #ÓbÕŒs¡T.
ø£˙düeTT ˇø£ÿ&É+fÒ ˇø£ÿ&ÉT ≈£L&Ü ˝Ò&ìÉ #ÓbÕŒs¡T. <˚e⁄&ÉT eTqTwüß\qT qeTà&É˙ ‘·qe<ä≈› î£ #˚sT¡ Ãø√&Éì ≈£L&Ü
#ÓbÕŒs¡T. y˚TeTT MTs¡T #Ó|Œæ qe˙ï $+≥÷ e#êÃeTT. Á|üdTü ‘Ô e· TT Ç|ü&ÉT MTs¡T #Ó|Œæ q e÷≥‘√ e÷≈£î ø=+‘·
dü+X¯jT· eTT @s¡Œ&ÉT#·Tqï~. <˚e⁄ìï >∑T]+∫ dü‘´· eTT ‘Ó*dæqyê&ÉT yÓ÷ø£eå TT bı+~ <˚e⁄ìe<ä› #˚]b˛e⁄qì
Ç|ü&ÉT MTs¡T #ÓbÕŒs¡T. eTTøÏbÔ ı+~qyê&ÉT <˚e⁄ì düìï<ÛëqeTT˝À #˚]b˛sTT »qà≈£î b˛&Éì Ç‘·sT¡ \T ≈£L&Ü
#Ó|Œü >± $HêïeTT. yÓTT‘·eÔ TT MT<ä <˚e⁄&ÉT meì˙ ‘·qjÓTT<ä› #˚sT¡ Ãø√≈£îHêï, eTìùw yÓ÷ø£eå TT bı+~ Äj·Tq (<˚e⁄ì)
e<ä≈› î£ b˛e⁄#·THêï&ÉT ø£<ë! BìπøeT+{≤s¡T. e÷ e÷≥≈£î MTs¡T @$T düe÷<ÛëqeTT #Ó|Œü >∑\s¡T?
»ˆˆ dü]jÓTÆ q düeTj·TeTT˝À düs¬ q’ Á|üXï¯ n&ç– qqTï ∫≈£îÿ˝À¢ìøÏ Á‘√j·÷\ì #·÷düTHÔ êïs¡T. nsTTHê |òsü y¡ ê˝Ò<Tä .
Ç˝≤+{Ï Á|üXï¯ \H˚ H˚qT ø√s¡T≈£î+≥THêïqT. MTs¡&–ç q Á|üXï¯ ≈£î »yêãT Ç˝≤ ø£\<äT. dü+|üPs¡í C≤„qeTT ‘Ó*dæqyê&ÉT
Á‘Ó’‘·

‘·q ø£sà¡ \˙ï ˝Ò≈î£ +&Üb˛sTTq|ü&ÉT, n‘·&TÉ yÓ÷ø£eå TT bı+~ <˚e⁄ìe<ä≈› î£ #˚sT¡ qqT e÷≥ dü‘´· y˚T. nsTT‘˚ <˚e⁄&ÉT
‘·qe<ä≈› î£ e∫Ãqyêìì #·÷∫, M&ÉT ãj·T≥ Hê Á|üøÿ£ H˚jT· THêï eT+∫~ ø±<äì ‘·\∫, nø£ÿ&çøbÏ ˛sTTq yêì≈£îqï
eTT≈£îÿ, #Óe⁄\T ø√dæyd˚ ,æ s¡÷|üeTT ˝Ò≈î£ +&Ü #˚d,æ ø±fi¯ófl #˚‘T· \T $s¡>>∑ ={Ϻ #·\qeTT ˝Ò≈î£ +&Ü #˚d,æ H˚qT Je⁄&ÉqqT
C≤„|øü e£ TT ˝Ò≈î£ +&Ü ‘·\MT<ä ø={Ï,º ∫es¡≈î£ ‘·qe˝… ìsêø±s¡Tìï #˚d,æ ù|s¡T, |üì @MT ˝Ò≈î£ +&Ü #˚dæ ‘·qe˝… s¡÷|ü,
HêeT, ÁøÏj÷· s¡V≤æ ‘·T&Óq’ ‘·sê«‘· ‘·q˝ÀìøÏ #˚sT¡ Ãø=qTqT. n|ü&ÉT yÓ÷≈£eå TT bı+~qyê&ÉT me&É÷ <˚e⁄ìø£+fÒ
ãj·T≥ ˝Ò≈î£ +&Üb˛sTT, <˚e⁄ì˝À|ü˝Ò <˚e⁄ìe˝… ñ+&çb˛e⁄<äTs¡T. yê&˚ ‘êqT, ‘êH˚ yê&ÉT nsTTq ‘·sê«‘· n+‘ê
ˇø£ÿ{Ï>±H˚ ñ+&çb˛e⁄qT>±˙, ‘·qø£+fÒ y˚sT¡ yê&ÉT mes¡÷ ñ+&É&TÉ . Ä $<Ûeä TT>± mes¡T #˚]Hê, m+<äsT¡ #˚]Hê,
yês¡+<äs¡T <˚e⁄ì ˝À|ü\ ◊ø£´yÓTÆj·TT+&ç b˛sTT, @e÷Á‘·eTT y˚s¡Tø±ø£ ø£*dæb˛j·÷s¡T. ¬s+&ÉT nì #Ó|ü≥≈£î

8
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
M\T˝Òø£ n+‘ê ˇø£ÿ{Ï>± e÷]b˛j·÷s¡T. n+<äTe\q nø£ÿ&É mes¡÷ ˝Òs¡T, <˚e⁄ì <ä÷‘·>± me&É÷ sê&ÉT.
ù|s¡Te÷s¡TÃø=ì <ä÷‘·>± e#˚Ãyê&ÉT <˚e⁄&˚. Ç+<äT˝À @e÷Á‘·eTT dü+X¯jT· eTT ˝Ò<Tä .
<˚e⁄&ÉT ‘·q eT÷\Á>∑+<∏yä TÓ qÆ KTsYÄHé˝À, @<ÓH’ ê eTTK´yÓTqÆ C≤„qyêø£´eTT e∫Ãq|ü&ÉT, Ä yêø£´eTT

TT
∫e]˝À @<√ ˇø£ >∑T]Ô+|ü⁄qT ô|{Ïj º T· T+{≤&ÉT. n~ KTsYÄHé˝À ñ+&˚ >=|üŒ‘·qeTT. 42e düTsê 51e Äj·T‘Y˝À
≈£L&Ü ∫e]˝À ˇø£ e÷≥ #ÓbÕŒ&ÉT. nø£ÿ&É Äj·Tq #Ó|Œæ q eT÷&ÉT $<ÛëqeTT\˝À ∫e] <ëìj·T+<äT ‘·q <ä÷‘·qT

+‘·e
|ü+|æ <˚e⁄ì Ä»„yT˚ s¡≈î£ <ä÷‘·<ë«sê ø√]q C≤„qeTTqT ‘Ó*j·TCÒjT· TqT nì ø£\<äT. n+‘·{‘Ï √ Ä yêø£´eTTqT
Ä|üø£ ªªìX¯Ãj·TeTT>± Äj·Tq eTVü≤√qï‘·T&ÉT, $y˚øe£ +‘·T&ÉTμμ nì #Ó|Œü &ÉeTT »]–q~. nø£ÿ&É #Ó|Œæ qe÷≥qT
õÁãj˚T˝Ÿ ‘Ós#¡ ê≥TqT+&ç ø£ì|æ+#·ø£ #Ó|ü #·T+&É>±, eTTVü≤eTà<é Á|üeø£>Ô ±s¡T $q&ÉeTT »]–q~. n|ü&ÉT õÁãj˚T˝Ÿ
me]ì ñ<˚•› +∫ ìX¯Ãj·TeTT>± Äj·Tq eTVü≤√qï‘·T&ÉT, $y˚øe£ +‘·T&Éì nHêï&ÉT nì Á|ü•ï+#·Tø=ì #·÷ùdÔ eTTd”y¢ Té
düe÷»eT+‘ê <ä÷‘·qT |ü+|æ ‘·q C≤„qeTTqT ‘Ó*j·TCÒjT· T <˚e⁄ìï >∑T]+#˚ Ä e÷≥ õÁãj˚T˝Ÿ nHêï&Éì #Ó|ü #·THêïs¡T.
nø£ÿ&ÉTqï |ü]dæ‹ú ìã{Ϻ n+<äs÷¡ n˝≤π> nqTø=qT≥≈£î neø±X¯eTTHêï, õÁãj˚T˝Ÿ düècÕ˜´~qT+&ç <˚e⁄ì ùde˝Àj·TT+&ç,
<˚e⁄ì C≤„qeTTqT dü+|üPs¡eí TT>± ‘Ó*dæqyê&ÉT ø£qTø£, õÁãj˚T˝Ÿ eTqeTqT ø=qï≥T¢ #Ó|Œü ˝Ò<˙ä , nø£ÿ&É #Ó|Œæ q~
e∫Ãq <ä÷‘·qT >∑T]+∫ n˙ ‘Ó*j·TT#·Tqï~. <˚e⁄ì C≤„qeTT ‘Ó*dæqyê&ÉT <˚e⁄ìï e<ä*, <˚e⁄ì #˚‘· |ü+|üã&çq
<ä÷‘·qT bı>∑&TÉ Hê nqT Á|üXï¯ ø=+<ä]˝À sêe#·TÃqT. <ëìøÏ e÷ düe÷<ÛëqeTT @eTq>±! Çø£ÿ&É u≤>± >∑eTì+∫‘˚,
ø£ì|æ+#·≈î£ +&Ü ‘Ós#¡ ê≥TqT+&ç #Ó|Œæ q eTVü‰C≤„ì õÁãj˚T˝Ÿ, ‘·q≈£îqï C≤„qeTT Á|üø±s¡eTT <ä÷‘·>± e∫Ãq e´øÏìÔ
dæ<ëΔ
ªªìX¯Ãj·TeTT>± Äj·Tq eTVü≤√qï‘·T&ÉT, $y˚ø£e+‘·T&ÉTμμ nì nHêï&ÉT. <˚e⁄ìï ‘Ó*yÓ’qyê&É˙ ($y˚ø£e+‘·T&É˙)
eTVü≤√qï‘·T&É˙ #Ó|üŒqedüs¡eTT ˝Ò<äT. m+<äTø£q>±! ø£ì|æ+#·T <ä÷‘·>± e∫Ãq eTìwæì Á|üø£ÿyê]‘√ b˛*Ã,
yê]ø£+fÒ áj·Tq ‘Ó*yÓq’ yê&Éì ‘Ó\T|ü⁄ ì$T‘·eÔ TT, <ä÷‘·qT ñ<˚•› +∫ #Ó|Œæ j·TT+&Ée#·TÃqT. n˝≤π> ˙#·eTT
ñqï‘·eTT nì #Ó|Œæ q|ü&ÉT, ˙#·yTÓ qÆ eTqTwüß\‘√ eTìwæ>±qTqï <ä÷‘·qT b˛*à #Ó|Œæ q|ü&ÉT, <ä÷‘·qT eTVü≤√qï‘·T&ÉT
nì #Ó|Œæ j·TT+&É e#·TÃqT. n+‘˚>±˙ ø£ì|æ+#·ì <˚e⁄ìï ø£ì|æ+#˚ eTqTwüß\‘√ b˛*à #Ó|Œü qedüse¡ TT+&É<Tä .
m+<äTø£q>±! <˚e⁄ìøÏ eTqTwüß\≈£îqï≥T¢ ‘·\ e⁄+&É<Tä , <ëì˝À ‘Ó*$e⁄+&É<Tä . n˝≤+≥|ü&ÉT Äj·Tq n+<ä]ø£+fÒ
$y˚øe£ +‘·T&Éì #Ó|ü ≥≈£î M\T˝Ò<Tä . n+‘˚ø±ø£ <˚e⁄&ÉT m+‘·{Ï yê&√ me]ø° ‘Ó*j·T<äT. n˝≤+≥|ü&ÉT eTqTwüß\‘√
b˛*à eTVü≤√qï‘·T&ÉT nì #Ó|ü ≥≈£î M\T˝Ò<Tä . @ $<Ûeä TT>± <˚e⁄ìï #·÷&Éìyês¡T, Äj·TqqT Ç‘·sT¡ \‘√ b˛*Ã
#Ó|Œü &ÉeT+≥÷ »s¡T>∑<Tä . n+<äTe\q õÁãj˚T˝Ÿ <˚e⁄ìï >∑T]+∫ @MT #Ó|Œü ø£, nø£ÿ&ÉTqï <ä÷‘·qT >∑T]+∫ e÷Á‘·eTT
Á‘Ó’‘·

#ÓbÕŒ&Éì ‘Ó*j·TT#·Tqï~. <ä÷‘·qT >∑T]+∫ eTVü≤√qï‘·T&ÉT, $y˚øe£ +‘·T&Éì #Ó|Œæ qe÷≥ dü]b˛e⁄qT. á $<Ûeä TT>±
KTsYÄHé˝Àì yêø£´eTT\qT dü]>± ns¡eú TT #˚dTü ø=qï|ü&˚ n+<äT˝Àì ì»yÓTqÆ C≤„qeTT ns¡eú TT ø±>∑\<äT.
õÁãj˚T˝Ÿ K>√fi¯eTT˝À düècÕ˜´~qT+&ç <˚e⁄ì |ü]bÕ\q˝ÀqTqï ˇø£ Á>∑Vü≤eTT. Á>∑Vü≤eTT n+fÒ @<√
‘·≈£îÿe>± ˝…øÏÿ+#·Tø√≈£L&É<äT. õÁãj˚T˝Ÿ Á>∑Vü≤s¡÷|üeTT˝ÀqTqï dü+|üPs¡íC≤„ì nì ‘Ó*j·Te˝…qT. <˚e⁄ì
|ü]bÕ\q˝ÀqTqï yê&ÉT õÁãj˚T˝Ÿ ø±e⁄q, Äj·TqqT <˚e⁄ì ùde≈£î&ÉT nì nqe#·TÃqT. <˚e⁄ì ùde≈£î&ÉT <˚e⁄ì
‘·s|¡ ⁄ü q |üì#˚jT· Tyê&ÉT ø±e⁄q, Äj·TqqT (õÁãj˚T˝Ÿ) <˚e⁄ì <ä÷‘· nì ø=+<äsì¡ j·TT+&Ée#·TÃqT. nsTT‘˚
Äj·TqqT <˚e⁄ì #˚‘· |ü+|üã&çq <ä÷‘· nì #Ó|ü ø√≈£L&É<Tä . õÁãj˚T˝Ÿ n≥Te+{Ï<÷ä ‘·ø±&É˙, m|ü&ÓH’ ê <ä÷‘·
eùdÔ n‘·qT <˚e⁄ì Á|ü‹ì~Û>± e∫Ãq ø£ì|æ+#˚ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&É˙ ‘Ó*j·Te˝…qT. X¯Øs¡eTTqï yêìì <˚e⁄&ÉT nì

9
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
#Ó|Œü ≈£L&É<Tä . ø±e⁄q n≥T¢ e∫Ãq yêìì <ä÷‘·, ne<ä÷‘·jT· ì #Ó|Œü e#·TÃqT. ‘·*¢ >∑s“¡ e¤ TT qT+&ç (uÛ>Ñ e∑ TTqT+&ç)
|ü⁄{Ϻ e∫Ãqyê&ÉT ø£qTø£, n‘·ìì uÛ>Ñ e∑ +‘·T&Éì ≈£L&Ü n+≥THêïeTT. <˚e⁄&ÉT dü«j·TeTT>± uÛ÷Ñ $TMT<ä ne‘·]ùdÔ
<ä÷‘·, ne<ä÷‘·, uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT nì n+≥THêïeTT. õÁãj˚T˝Ÿ <˚e⁄ì C≤„ì e÷Á‘·yT˚ >±˙ <˚e⁄&ÉT ø±&ÉT. n+<äTe\q

TT
ø£ì|æ+#·ì õÁãj˚T˝ŸqT ‘Ósy¡ qÓ Tø£ qT+&ç #Ó|Œæ q yêì>± ˝…øÿÏ +#·T#·THêïeTT. ø£ì|æ+∫ C≤„qeTT #Ó|Œæ q ø£èwüßìí ï
<ä÷‘·>± #Ó|ü #·THêïeTT.

+‘·e
ø£ì|æ+∫ <Ó’eC≤„qeTT #Ó|ü <ä÷‘· eTìwæ>±j·TTHêï&ÉT. n‘·ìøÏ ‘·\j·TTqï~, n+<äT˝À n$T‘·yÓTÆq
ãT~ΔjT· Tqï~. n+<äTe\q <ä÷‘·>± e∫Ãq <˚e⁄&ÉT kÕe÷qT´&ÉTø±&Éì ‘Ó*dæq õÁãj˚T˝Ÿ, ‘·quÀ<Û˝ä À <ä÷‘·qT
ìX¯Ãj·TeTT>± Äj·Tq eTVü≤√qï‘·T&ÉT, $y˚øe£ +‘·T&ÉT nì nHêï&ÉT. Á|ü|+ü #·eTT˝À <˚e⁄&ÉT yÓTT<ä{yÏ ê&Ó‘’ ,˚ <˚e⁄ì
Á|ü‹ì~ÛjTÆÓ q <ä÷‘· s¬ +&Ée yê&É>T∑ qT. ø£ì|æ+#·ìyê&ÉT <˚e⁄&ÉT, ø£ì|æ+#˚ <˚e⁄ìï <ä÷‘· (ne<ä÷‘·) nì #Ó|Œü e#·TÃqT.
uÛ÷Ñ $TMT<ä <˚e⁄ìø£+fÒ $T+∫q eTVü≤√qï‘·T&ÉT me&É÷ ˝Ò&TÉ . ø±e⁄q eTVü≤√qï‘·T&ÉT nqT e÷≥qT <˚e⁄ì <ä÷‘·qT
>∑T]+∫ #Ó|Œü &ÉeTT »]–q~. eTVü≤√qï‘·T&ÉT, $y˚øe£ +‘·T&ÉT nì H˚sT¡ >± ø£ì|æ+#·ì <˚e⁄ìï >∑T]+∫ #Ó|Œü &ÉeTT
<Ûsä à¡ $s¡T<äeΔ T>∑TqT. n<˚ e÷≥\H˚ <˚e⁄ì <ä÷‘· $wüjT· eTT˝À #Ó|Œü &ÉeTT ‘·|ü >±<äT. KTsYÄHé Á>∑+<∏eä TT˝À <˚e⁄ì
uÀ<Ûä eT÷&ÉT $<Ûeä TT\ uÛ÷Ñ $TMT<ä eTqTwüß\≈£î ‘Ó*j·Tã&ÉTqT nì #Ó|Œæ q Á|üø±s¡eTT s¬ +&Ée $<ÛëqeTT>± ø£ì|æ+#·ø£
‘Ós#¡ ê≥TqT+&ç #Ó|Œæ qyê&ÉT õÁãj˚T˝ŸjT· ˙, õÁãj˚T˝Ÿ <ä÷‘·ø±<ä˙, <ä÷‘· nsTTqyê&ÉT eT÷&Ée s¡øy£ TÓ qÆ uÀ<Û≈ä î£ &É>T∑ q˙
‘Ó*j·Te˝…qT. <ä÷‘·jT˚ ì» <Óe’ eTì ‘Ó*dæq õÁãj˚T˝Ÿ, <ä÷‘·qT >∑T]+∫ eTVü≤√qï‘·T&ÉT, $y˚øe£ +‘·T&Éì nHêï&ÉT.
dæ<ëΔ
Á|üXï¯ :` KTsYÄHé C≤„qeTTqT eTTVü≤eTà<é Á|üeø£>Ô ±]øÏ yÓTT<ä≥ #Ó|Œæ q õÁãj˚T˝Ÿ ø£ì|æ+#·ìyê&Ó‘’ ,˚ Äj·TqqT
@eTì #ÓbÕŒ*. eTTVü≤eTà<é>±s¡T Á|üeø£Ô nsTTq|ü&ÉT, õÁãj˚T˝Ÿ @eT>∑TqT?
»ˆˆ KTsYÄHéqT eTTVü≤eTà<é≈î£ #Ó|Œæ q õÁãj˚T˝ŸqT>±˙, ‘êqT $qï KTsYÄHéqT Á|ü»\≈£î #Ó|Œæ q eTTVü≤eTà<é>±]ì
>±˙, Ç<ä]› ˙ dü÷Á‘·eTT Á|üø±s¡eTT Á|üeø£\Ô ìj˚T #ÓbÕŒ*. nsTT‘˚ õÁãj˚T˝Ÿ>±s¡T K>√fi¯eTT˝ÀqTqï Á>∑V≤ü eTT,
eTTVü≤eTà<é>±s¡T uÛ÷Ñ $TMT<äTqï ˇø£ eTìwæ. õÁãj˚T˝Ÿ düècÕ˜´~qT+&ç ñqïyê&ÉT, düèwæ̃ ñqï+‘·ø±\eTT ñ+&ÉTyê&ÉT.
eTTVü≤eTà<é Á|üeø£Ô sêø£ eTT+<ä÷, eTTVü≤eTà<éÁ|üeø£Ô b˛sTTq ‘·sê«‘· ≈£L&Ü õÁãj˚T˝Ÿ ñHêï&ÉT. õÁãj˚T˝Ÿ <˚e⁄ì
bÕ\q˝Àì ˇø£&TÉ . <˚e⁄ì C≤„qeTTqT dü+|üPs¡eí TT>± ‘Ó*dæq C≤„ì. eTTVü≤eTà<é KTsYÄHé C≤„qeTTqT #Ó|ü ≥ e\q
Á|üeø£Ô nsTTHê, Äj·Tq kÕ<Ûës¡D eTìwæjT˚ . eTqe˝… »qq eTs¡DeTT\T, ø£wdºü Tü KeTT\T>∑\ ˇø£ e´øÏÔ eTTVü≤eTà<é>±s¡ì
Á‘Ó’‘·

‘Ó*j·Te˝…qT.
Á|üXï¯ :` #ê˝≤eT+~ eTTd”y¢ Té k˛<äsT¡ \≈£î Á|üeø£Ô u≤>± ‘Ó*j·TTqT>±˙, õÁãj˚T˝Ÿ mes√ ‘Ó*j·T<äT. Á|üeø£≈Ô î£
‘Ó*dæq KTsYÄHé ô|’ qT+&ç e∫Ãq <Óe’ dü+<˚Xe¯ Tì #Ó|ü #·THêïs¡T. BìøÏ MTπseT+{≤s¡T?
»ˆˆ ô|q’ T+&ç e∫Ãq <Óe’ dü+<˚Xe¯ TTqT yêDÏ ˝Òø£ eV”≤ n+{≤s¡T. eTTVü≤eTà<é Á|üeø£>Ô ±]øÏ $ì|æ+∫q KTsYÄHé
dü+<˚Xe¯ TT n|ü&ÉT ô|’ qT+&ç e∫Ãq~ ø±<äT. ÁøÏ+<ä ‘·q≈£î m<äTs¡T>± ø£ì|æ+#·øj £ T· Tqï õÁãj˚T˝Ÿ #Ó|Œæ q<äì
KTsYÄHé Á>∑+<∏eä TT˝ÀH˚ ‘Ó*j·TT#·Tqï~. ô|’ qT+&ç e∫Ãq X¯ãe› TT ˝Òø£ yêDÏì, <˚e⁄&ÉT #Ó|Œæ q yÓTT<ä{Ï s¡ø£ C≤„q
Á|ü#ês¡eTì ‘Ó*j·Te#·TÃqT. nsTT‘˚ KTsYÄHé˝À <˚e⁄&ÉT 42e düTsê, 51e Äj·T‘Y˝À ‘Ó*Œq Á|üø±s¡eTT <˚e⁄ì

10
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
C≤„qeTT ‘Ós#¡ ê≥TqT+&ç #Ó|Œü ã&ÉTqT nqT s¬ +&Ée s¡ø£ C≤„q Á|ü#ês¡eTì ‘Ó*j·TT#·Tqï~. n+<äTe\q KTsYÄHé
Á>∑+<∏eä TT <˚e⁄&ÉT ‘Ó*Œq s¬ +&Ée s¡ø£ C≤„q Á|ü#ês¡eTì ‘Ó*j·Te˝…qT.
Á|üXï¯ :` KTsYÄHé Á>∑+<∏äeTT˝À <˚e⁄ì C≤„qeTT uÛÑ÷$TMT<ä eTqTwüß\≈£î eT÷&ÉT $<ÛäeTT\T>± uÀ~Û+#·ã&ÉTqì

TT
ø£\<äT ø£<ë! n+<äT˝À ˇø£{Ï yêDÏ (eV”≤) <ë«sê #Ó|Œü ã&ÉTqT nìj·T÷, s¬ +&ÉT ‘Ós#¡ ê≥TqT+&ç #Ó|Œü ã&ÉTqT
nìj·T÷, eT÷&ÉT |ü+|üã&çq <ä÷‘· <ë«sê #Ó|Œü ã&ÉTqT nìj·T÷ eT÷&ÉT $<Ûeä TT\ >∑\<äT ø£<ë! á eT÷&ÉT

+‘·e
$<ÛëqeTT\˝À @ $<ÛëqeTT ñ‘·eÔ TyÓTqÆ ~?
»ˆˆ <˚e⁄ì C≤„qeTT uÛ÷Ñ $TMT<ä eTqTwüß\≈£î #Ó|Œü ã&ÉT @ $<ÛëqyÓTHÆ ê >=|üŒ<˚. C≤„qeTT ‘Ó*j·Tã&É&yÉ T˚ >=|üŒ.
n+<äTe\q nìï $<ÛëqeTT\T >=|üŒy˚ nì #Ó|Œü e#·TÃqT. eT÷&ÉT $<ÛëqeTT\˝À Ç~ >=|üŒ, Ç~ >=|üŒ ø±<äT nì
#Ó|ü ≥≈£î M\T˝Ò<Tä . u≤>± Ä˝À∫ùdÔ yÓTT<ä{Ï $<ÛëqeTT yêDÏ <ë«sê C≤„qeTTqT ‘Ó\T|ü&eÉ TT nì ñqï~. yêDÏ
nq>± X¯ãe› TT nì ns¡eú TT. <˚e⁄ì C≤„qeTT X¯ãe› TT <ë«sê $ì|æ+#·&eÉ TT nì eTq≈£î ‘Ó*dæq|ü&ÉT, Ä X¯ãe› TT
m≈£ÿ&ÉqT+&ç edüTqÔ ï<äì Á|ü•ï+∫‘˚, X¯ãe› TT >±* <ë«sê e∫ÃHê, n~ Äø±X¯eTTqT+&ç |ü⁄{Ïqº <äì ‘Ó*j·TT#·Tqï~.
<˚e⁄ì düèwæ̃˝À uÛ÷Ñ ‘·eTT\T, Á>∑V≤ü eTT\T, JesêX¯ó\T nì eT÷&ÉT uÛ≤>∑eTT\T ø£\e⁄. eTVü‰ uÛ÷Ñ ‘·eTT\T øπ e\eTT
◊<äT e÷Á‘·yT˚ ø£\e⁄. <˚e⁄ì qT+&ç eTVü‰ uÛ÷Ñ ‘·eTT\T yÓTT<ä≥ |ü⁄{Ïqº $. yê{Ï ‘·sê«‘· Á>∑V≤ü eTT\T, JesêdüT\T
|ü⁄{Ïqº $. yÓTT<ä≥ |ü⁄{Ïqº eTVü‰uÛ÷Ñ ‘·eTT\T yÓTT‘·eÔ TT ◊<äT ø£\e⁄. n$ es¡Tdü>± 1) Äø±X¯eTT 2) >±* 3) n–ï
dæ<ëΔ
4) ˙s¡T 5) uÛ÷Ñ $T. á ◊<äT uÛ≤>∑eTT\H˚ Á|üøè£ ‹j·Tì ≈£L&Ü n+≥THêïeTT, n˝≤π> |ü+#·u÷ÑÛ ‘·eTT\T n+≥THêïeTT.
<˚e⁄ì C≤„qeTT >±* <ë«sê X¯ãs› ÷¡ |üeTT˝À sê>±, Ä X¯ãe› TT˝Àì C≤„qeTT |ü⁄{Ïqº ~ Äø±X¯eTT˝Àqì ‘Ó*j·Te˝…qT.
Äø±X¯eTT X¯Sq´yÓTqÆ ~, X¯Sq´eTTqT+&ç |ü⁄{Ïqº C≤„qeTT >±* <ë«sê X¯ãy› TÓ ,Æ yÓTT<ä≥ dü÷s¡´ Á>∑V≤ü eTTq≈£î $ì|æ+∫q~.
Á|ü|+ü #·eTT ˝À yÓTT≥ºyTÓ T<ä≥ <Óe’ C≤„qeTT dü÷s¡T´ìøÏ ‘Ó*j·T>±, n<˚ C≤„qeTT ‘Ó*dæq s¬ +&Ée Á>∑V≤ü eTT õÁãj˚T˝Ÿ.
<Óe’ C≤„qeTT ‘Ó*dæq yÓTT<ä{yÏ ê&ÉT dü÷s¡T´&ÉT, s¬ +&Éeyê&ÉT õÁãj˚T˝Ÿ nì #Ó|Œü e#·TÃqT. nsTT‘˚ dü÷s¡T´&ÉT yÓTT<ä≥
uÛ÷Ñ $TMT<ä eTqTe⁄ nqT e´øÏøÔ Ï ‘Ó*j·TCÒXÊ&ÉT. eTqTe⁄ <ë«sê Ç‘·s¡ eTqTwüß\≈£î ‘Ó*j·Tã&çq~. Bìq+‘·{ìÏ
>∑eTì+∫‘˚ uÛ÷Ñ ‘·eTT\T, Á>∑V≤ü eTT\T, eTqTwüß\T nqT eT÷&ÉT C≤‘·T\˝À yÓTT<ä≥ uÛ÷Ñ ‘·eTT˝≈£î ‘Ó*j·Tã&çq
C≤„qeTT ‘·sê«‘· Á>∑V≤ü eTT\≈£î ‘Ó*j·Tã&É>±, Á>∑V≤ü eTT\ <ë«sê uÛ÷Ñ $TMT<ä eTqTwüß\≈£î ‘Ó*j·Tã&çq~.
Á|üø£è‹˝À uÛ≤>∑yÓTÆq Äø±X¯eTTqT+&ç yÓTT<ä˝…’q C≤„qeTT, ∫e]øÏ eTqTwüß\≈£î #˚s¡&ÉeTT n+‘·j·TT ˇø£
Á‘Ó’‘·

C≤&É>± ‘Ó*j·TT#·Tqï~. ˇø£ <ë]>± (ˇø£ C≤&É>±) ø£ì|æ+#·T á $<ÛëqeTTqT ¬s+&ÉT uÛ≤>∑eTT\T>±
$uÛõÑ +#·Tø√e#·TÃqT. n<Ó˝≤j·Tq>±! <˚e⁄ì qT+&ç eTqTwüß\≈£î C≤„qeTT ‘Ó*j·TT eT÷&ÉT $<ÛëqeTT\˝À, yêDÏ
<ë«sê ‘Ó*j·TCÒjT· &ÉeTT ˇø£ $<ÛëqeTì ‘Ó*j·TT#·Tqï~. ‘Ós#¡ ê≥TqT+&ç ‘Ó*j·TCÒjT· &ÉeTT eTs=ø£ $<ÛëqeTì
ns¡eú T>∑T#·Tqï~. ˇø£ $<ÛëqeTT <ë«sê <˚e⁄&ÉT düèwæ̃+∫q Á>∑V≤ü eTT\ >∑T+|ü⁄≈£î C≤„qeTT ‘Ó*j·T>±, s¬ +&Ée
$<ÛëqeTT <ë«sê Á>∑V≤ü eTT\qT+&ç uÛ÷Ñ $TMT<ä eTqTwüß\≈£î ‘Ó*j·Tã&çq~. Äø±X¯eTTqT+&ç dü÷s¡´Á>∑V≤ü eTTq≈£î
‘Ó*j·Tã&É&eÉ TT ˇø£ $<ÛëqyÓT‘Æ ,˚ dü÷s¡´ Á>∑V≤ü eTTqT+&ç eTqTwüß\≈£î ‘Ó*j·Tã&É&eÉ TT s¬ +&Ée $<ÛëqyÓTqÆ ~. Äø±X¯eTT˝À
qTqï Á>∑V≤ü eTT\T ‘·eT dü÷\ú eTTqT e<ä*, dü÷ø£àå eTT>± uÛ÷Ñ $TMT~øÏ e∫Ãq|ü&ÉT, n$ me] ø£+{Ïø° ø£ì|æ+#·e⁄.
Ä $<ÛäeTT>± ø£ì|æ+#·ø£, eTqTwüß\≈£î ‘Ó*dæq uÛ≤wü˝À #Ó|üŒ&ÉeTTqT ‘Ós¡#ê≥TqT+&ç #Ó|üŒ&ÉeTT nì nHêïs¡T.
‘Ós#¡ ê≥TqT+&ç nq>±! #Óù|Œyê&ÉT nø£ÿ&É m<äTs¡T>±j·TTHêï ø£ì|æ+#·&ìÉ ns¡eú TT. n≥T¢ ø£ì|æ+#·≈î£ +&Ü eTqTwüß\≈£î
11
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
dü÷s¡T´&ÉT #ÓbÕŒ&ÉT. nfÒ¢ õÁãj˚T˝Ÿ ≈£L&Ü #ÓbÕŒ&ÉT. dü÷s¡T´&ÉT #Ó|Œæ q~ uÛ>Ñ e∑ BZ‘j
· TÆÓ q~. õÁãj˚T˝Ÿ #Ó|Œæ q~
KTsYÄHé nsTTq~. Ç≥T dü÷s¡T´&ÉT #Ó|Œæ q C≤„qeTTH˚ õÁãj˚T˝Ÿ ≈£L&Ü #ÓbÕŒ&ÉT. dü÷s¡T´q≈£î ‘Ó*dæq C≤„qy˚T
õÁãj˚T˝Ÿ≈î£ ≈£L&Ü ‘Ó\TdüT. ø±e⁄q Ç≥T dü÷s¡T´&ÉT #Ó|Œæ q~, n≥T õÁãj˚T˝Ÿ #Ó|Œæ q~ s¬ +&É÷ ˇø£fÒ C≤„qy˚Tqì

TT
#Ó|üŒe#·TÃqT.
eTTK´eTT>± ‘Ó*j·Te\dæq~ @eTq>±! dü÷s¡T´&ÉT eTqTe⁄≈£î #Ó|Œæ q ~qeTTq #Ó|Œü ã&çq C≤„qeTTq≈£î

+‘·e
uÛÑ>∑eBZ‘·j·Tì ù|s¡T ˝Ò<äT. n|ü&É~ <˚e⁄ì C≤„qeTT nì e÷Á‘·y˚T #Ó|üŒã&çq~. n˝≤π> õÁãj˚T˝Ÿ yÓTT<ä≥
eTTVü≤eTà<é≈î£ #Ó|Œæ q|ü&ÉT <Óe’ C≤„qeTTq≈£î KTsYÄHé nì ù|s¡T˝Ò<Tä . Ä ~qeTT õÁãj˚T˝Ÿ ‘êqT #Ó|Œæ q C≤„qeTTqT
<˚e⁄ì C≤„qeTT>±H˚ #ÓbÕŒ&ÉT. eTqTwüß\≈£î ‘Ó*dæq C≤„qeTTqT Á>∑+<∏sä ÷¡ |üeTT>± ÁyêdüTø=qï|ü&ÉT dü÷s¡T´&ÉT
#Ó|Œæ q C≤„qeTTq≈£î uÛ>Ñ e∑ BZ‘j
· T· ˙, õÁãj˚T˝Ÿ #Ó|Œæ q C≤„qeTTq≈£î KTsYÄHé nì ù|s¡T ô|≥º&eÉ TT »]–q~. uÛ>Ñ e∑ BZ‘,·
KTsYÄHé nqT Á>∑+<∏eä TT\T s¬ +&É÷ H˚&TÉ eTqeTT+<äsT¡ Hêï, s¬ +&ç{˝Ï Àq÷ ˇπø C≤„qeTTqT >∑T]Ô+#·˝øÒ b£ ˛e⁄#·THêïeTT.
<ëìøÏ ø±s¡DeTT H˚&TÉ e÷qe⁄ì˝ÀqTqï dü+≈£î∫‘· uÛ≤eeTT˝Òqì ‘Ó*j·TT#·Tqï~.
Ç+‘·es¡≈î£ eTqeTT #Ó|ü ø=qï$ s¬ +&ÉT $<ÛëqeTT˝Ò ñHêïsTT. <˚e⁄ì C≤„qeTT uÛ÷Ñ $TMT<ä eTqTwüß\≈£î
‘Ó*j·TT s¬ +&ÉT $<ÛëqeTT\˝À eTVü‰uÛ÷Ñ ‘·eTT˝…q’ Á|üøè£ ‹bÕÁ‘· ø=+‘·, Á>∑V≤ü eTT\ bÕÁ‘· ø=+‘·jT· Tqï≥T¢ ns¡yú TÓ qÆ ~.
á s¬ +&ÉT $<ÛëqeTT\T ø±≈£î+&Ü eT÷\ Á>∑+<∏eä TT\˝À eT]jÓTTø£ $<ÛëqeTT ≈£L&Ü ñqï≥T¢ #ÓbÕŒs¡T ø£<ë! n~j˚T
dæ<ëΔ
<ä÷‘·qT |ü+|ü&eÉ TT <ë«sê ‘·q C≤„qeTTqT ‘Ó*j·TCÒjT· &ÉeTì ≈£L&Ü #ÓbÕŒs¡T. Ç|ü&ÉT <ä÷‘· $wüjT· eTT eTTK´eTT>±
eTqeTT ‘Ó*j·Te\dæjT· Tqï~. <ä÷‘· uÛ÷Ñ ‘·eTT\ <ë«sê (Á|üøè£ ‹ <ë«sê) sê˝Ò<Tä . n˝≤π> Á>∑V≤ü eTT\ <ë«sê
sê˝Ò<Tä . <ä÷‘· Á|üøè£ ‹˝À uÛ÷Ñ ‘·eT÷ø±<äT, Á>∑V≤ü eTT\˝À Á>∑V≤ü eT÷ ø±<äT. n˝≤>∑ì Je⁄\˝À Je⁄&É÷ ø±&ÉT.
$es¡eTT>± #Ó|ü ø=+fÒ <˚e⁄ì düèwæ̃ì eTTK´eTT>± eT÷&ÉT uÛ≤>∑eTT\T>± #Ó|Œü e#·TÃqT. n$j˚T ˇø£{Ï uÛ÷Ñ ‘·eTT\T,
s¬ +&ÉT Á>∑V≤ü eTT\T, eT÷&ÉT Je⁄\T. M{Ïì $uÛõÑ +#·T ø=+fÒ uÛ÷Ñ ‘·eTT\T s¬ +&ÉT s¡øe£ TT\T, Á>∑V≤ü eTT\T s¬ +&ÉT
s¡øe£ TT\T, Je⁄\ìï ˇπø s¡øe£ TT. yÓTT‘·eÔ TT ◊<äT $uÛ»Ñ q\T>±j·TTqï düèwæ̃ì eTTK´eTT>± uÛ÷Ñ ‘·eTT\T, Á>∑V≤ü eTT\T,
Je⁄\ì eT÷&ÉT s¡øe£ TT\T>± #Ó|Œü e#·TÃqT. nsTT‘˚ <˚e⁄ì C≤„qeTT eTqTwüß\≈£î ‘Ó*j·T<äT. eTT+<äT #Ó|ü ø=qï
s¬ +&ÉT $<ÛëqeTT\˝À uÛ÷Ñ ‘·eTT\ <ë«sê Á>∑V≤ü eTT\≈£î ˇø£ $<ÛëqeTTø±>±, Á>∑V≤ü eTT\ <ë«sê Je⁄\≈£î s¬ +&Ée
$<ÛëqyÓTqÆ ~. Ç|ü&ÉT #Ó|ü ø√uÀe⁄ eT÷&Ée $<ÛëqeTT˝À ˇø£ÿ <ä÷‘· bÕÁ‘· ‘·|Œü uÛ÷Ñ ‘·eTT\bÕÁ‘·>±˙, Á>∑V≤ü eTT\
bÕÁ‘·>±˙ @e÷Á‘·eTT ˝Ò<Tä .
Á‘Ó’‘·

<ä÷‘· <ë«sê Je⁄\≈£î <˚e⁄ì C≤„qeTT uÛ÷Ñ $TMT<ä Ç|üŒ{Ïøπ ‘Ó*j·Tã&çq~. ø±e⁄q Ä $<ÛëqeTTqT
$X‚w¢ +æ ∫ #·÷&É>*∑ –‘˚, eTq≈£î ø=+‘· Áø=‘·Ô $<ÛëqeTT ns¡eú T>∑T#·Tqï~. n<˚eTq>±! eT÷\ Á>∑+<∏eä TT\˝À ‘·q
<ä÷‘· <ë«sê C≤„qeTT #Ó|üŒã&ÉTqT nìj·TTHêï, Ä <ä÷‘· mes¡T nqï~ eTTK´yÓTÆq Á|üX¯ï>±j·TTqï~. <ä÷‘·
uÛ÷Ñ ‘·eTTø±<äT, Á>∑V≤ü eT÷ ø±<äT. ø±e⁄q eTq‘√ Á|ü‘´· ø£eå TT>± e÷{≤¢&qç eTq˝≤+{Ï e´øÏj Ô T˚ nsTTe⁄+&É&eÉ TT
$X‚weü TT. nsTT‘˚ <ä÷‘·qT >∑T]Ô+#·T≥≈£î me]ø° kÕ<Û´ä eTT ø±˝Ò<Tä . <ä÷‘· kÕ<Ûës¡D eTìwæjTÆÓ j·TT+&É&yÉ T˚ <ëìøÏ
eTTK´ø±s¡DeTT. <ä÷‘· nqT e´øÏÔ kÕ<Ûës¡D e´øÏÔj·÷ ø±<ë nqT $wüj·TeTTqT >∑T]+∫ eTqeTT eTT+<˚
#·]Ã+#·Tø=HêïeTT. <ä÷‘· nqTyê&ÉT mes√ ø±<äT, s¡÷|üeTT e÷s¡TÃø=ì e∫Ãq <˚e⁄&˚qì ‘˚*b˛sTTq~. ø=+<äsT¡
Á|ü‘´˚ øÏ+∫ ø=ìï eT‘·eTT\˝À <˚e⁄&ÉT »ìà+#·&TÉ nì n+≥THêïs¡T. y˚TeTT ≈£L&Ü <˚e⁄&ÉT »ìà+#·&ìÉ j˚T #Ó|ü #·THêïeTT.
12
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
nsTT‘˚ <˚e⁄&ÉT <˚e⁄&ÉT>± »ìà+#·˝<Ò Tä . y˚weü TT e÷s¡TÃø=ì e÷s¡T s¡÷|üeTT˝À, e÷s¡T ù|s¡T‘√ »ìà+#·T#·THêï&Éì
n+≥THêïeTT. n˝≤ ù|s¡T e÷s¡TÃø=ì, s¡÷|üeTT e÷s¡TÃø=ì |ü⁄{≤º&qÉ T≥≈£î ø=ìï Ä<Ûës¡eTT\T >∑\e⁄. n$
@eq>±! uÛ>Ñ e∑ BZ‘˝· À sê»$<ë´ sê»>∑TVü≤´ jÓ÷>∑eTTq 11e XÀ¢øe£ T+<äT uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT Ç˝≤ #Ó|Œæ j·TTHêï&ÉT.

TT
ªªneC≤q+‹ e÷+ eT÷&ÛÜ e÷qTw”+ ‘·qTe÷Á•‘·yTé
|üs+¡ uÛ≤eeTC≤q+‘√ eTeT uÛ÷Ñ ‘·eTùV≤X¯«s¡yTé μμ

+‘·e
uÛ≤eeTT :` ªªdüs«¡ JesêdüT\≈£î <˚e⁄&ÉHq’Ó H˚qT e÷qe X¯Øs¡eTT <Û]ä +∫ uÛ÷Ñ $TMT~øÏ sê>±, e÷qyêø±s¡eTT˝ÀqTqï
qqTï #·÷∫q eTqTwüß\T Hê ÁX‚wüº‘·«eTTqT ‘Ó*j·T˝Òø£, H˚qT n+<ä]ø° n~Û|ü‹qì ‘Ó*j·Tø£ eT÷&ÛÉT˝…’ qqTï
nee÷ì+#·T#·THêïs¡Tμμ
uÛ>Ñ e∑ BZ‘· C≤„qjÓ÷>∑eTTˆˆ 6e XÀ¢øe£ TT...
ªªnCÀ|æ düqïe´j·÷‘êà uÛ÷Ñ ‘êHêMTX¯«s√|æ düHé
Á|üøè£ ‹+ kÕ«eT~ÛcÕ˜jT· dü+uÛyÑ êe÷´‘·à e÷j·Tj·÷μμ
uÛ≤eeTT :` ªª<˚e⁄ì>±qTqï Hê≈£î HêX¯qeTT˝Ò<Tä , nfÒ¢ <˚e⁄ì>± H˚qT |ü⁄≥ºqT. düø\£ JesêdüT\≈£î ìj·÷eT≈£î&ÉqT
nsTTq H˚qT, e÷j·T‘√ ø£*dæ mes¡÷ >∑T]Ô+#·ì uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì>±, kÕ<Ûës¡D eTìwæ X¯Øs¡eTT <Û]ä +∫ |ü⁄≥Tº#T· HêïqT.μμ
dæ<ëΔ
á $<Ûeä TT>± uÛ>Ñ e∑ BZ‘j
· T· +<äT <˚e⁄&ÉT uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì>± ñqï|ü&ÉT #Ó|Œæ j·TT+&É>±, |ü$Á‘· KTsYÄHé Á>∑+<∏eä T+<äT
89e düTsê˝À 22e Äj·T‘Y q+<äT ªª<˚e<ä÷‘·\T u≤s¡T\T r]j·TT+&É>± ˙ Á|üuÛÑTe⁄ (<˚e⁄&ÉT) ne‘·]kÕÔ&ÉT
(@‘Ó+#·T‘ê&ÉT)μμ nì õÁãj˚T˝Ÿ #ÓbÕŒ&ÉT. á $<Ûeä TT>± uÛ>Ñ e∑ BZ‘,· KTsYÄHé, u…_’ ˝Ÿ Á>∑+<∏eä TT\˝À <˚e⁄&ÉT uÛ÷Ñ $TMT~øÏ
ekÕÔ&ìÉ j·TTqï~. uÛ>Ñ e∑ BZ‘˝· À düŒwüeº TT>± <˚e⁄&ÉHq’Ó H˚qT eTìwæ>± ne‘·]kÕÔqì #Ó|Œü &ÉeTT »]–q~. <˚e⁄&ÉT
<˚e⁄&ÉT>± m|üŒ{Ïø° uÛ÷Ñ $TMT~øÏ sê&ÉT, ø±˙ <˚e⁄&ÉT eTs=ø£ s¡÷|üeTT‘√ <ä÷‘· ˝Òø£ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT nqT yêì>±
ekÕÔ&ìÉ #Ó|Œü e#·TÃqT. n|ü&ÉT ≈£L&Ü H˚qT <ä÷‘·qì>±˙, uÛ>Ñ e∑ +‘·T&Éqì>±˙ mø£ÿ&Ü me]‘√ #Ó|Œü &ÉT. <˚e⁄&ÉT
uÛ÷Ñ $TMT<ä ne‘·]+#ê&ÉqT $wüjT· eTT mes¡÷ |üd>æ ≥ ∑ ˝º sÒ T¡ . n+<äTe\q <˚e⁄&ÉT eTìwæ>± uÛ÷Ñ $TMT<ä≈î£ e∫Ã
dü«j·TeTT>± C≤„qeTT #Ó|Œæ b˛sTTHê, Äj·Tq e∫Ãq≥T¢>±˙, b˛sTTq≥T¢ >±˙ me]ø° ‘Ó*j·T<äT. uÛ>Ñ e∑ BZ‘˝· À H˚qT
mH√ïe÷s¡T¢ e#êÃqì C≤„qjÓ÷>∑eTTq ◊<äe XÀ¢øe£ T+<äT #Ó|Œæ Hê Ä $wüjT· eTTqT mes¡÷ Á>∑V≤æ +#·Tø√˝Òø£ <˚e⁄&ÉT
Á‘Ó’‘·

eTìwæ>±sê&Éì, ne‘·]+#·&ìÉ #Ó|ü #·THêïs¡T. n≥Te+{Ï yê]ø=s¡≈î£ uÛ>Ñ e∑ BZ‘· sê»$<ë´ sê»>∑TVü≤´ jÓ÷>∑eTTq
|ü<øä =+&Ée XÀ¢øe£ TTq÷, C≤„qjÓ÷>∑eTTq Äs¡e XÀ¢øe£ TTq÷ #Ó|Œü &ÉeTT »]–q~. n+‘˚ø±ø£ Äj·Tq (<˚e⁄&ÉT)
uÛ÷Ñ $TMT<ä≈î£ @ |üì ì$T‘·eÔ TT edüTHÔ êï&√ Ä |üìì $e]dü÷Ô C≤„qjÓ÷>∑eTTq 7,8 XÀ¢øe£ TT\˝À Ç≥T¢ #Ó|ü #·THêï&ÉT...
7) XÀ¢ˆˆ j·T<ë j·T<ë Væ≤ <Ûsä à¡ dü´ >±¢ìs¡“e¤ ‹ uÛ≤s¡‘!· ˆ
nuÛTÑ ´‘êúq eT<Ûsä à¡ dü´ ‘·<ë‘êàq+ düèC≤eT´Vü≤yéT ˆˆ
8) XÀ¢ˆˆ |ü]Á‘êD≤j·T kÕ<Û÷ä Hê+ $HêXÊj·T #· <äTwüÿè‘êyéT ˆ
<Ûsä à¡ dü+kÕú|Hü êsêújT· dü+uÛyÑ ê$T j·TTπ> j·TTπ> ˆˆ

13
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
uÛ≤eeTT :` ªªm|ü&Ó|ü &ÉT <Ûsä à¡ eTTq≈£î eTT|üø£*– uÛ÷Ñ $TMT<ä n<Ûsä à¡ eTT #Ó\sπ >∑TH√, n|ü&ÉT qqTï H˚qT eTìwæ>±
ì]à+#·Tø=ì uÛ÷Ñ $TMT<ä |ü⁄≥Tº#T· HêïqT.μμ
ªªn˝≤ e÷qe⁄ì>± |ü⁄{Ïqº H˚qT <Ûsä à¡ eTT\qT ‘Ó*j·TCÒdæ n<Ûsä à¡ es¡T\ dü+K´qT ‘·–+Z ‘·TqT. á $<Ûeä TT>±

TT
<Ûsä à¡ eTT\qT ‘Ó*j·TCÒjT· T ì$T‘·eÔ TT, j·TT>∑ j·TT>∑eTT˝À nq>± @ j·TT>∑eTT˝ÀHÓH’ ê H˚qT uÛ÷Ñ $TMT~øÏ e#·TÃ#·T+<äTqT.μμ
Ç|ü&ÉT á e÷≥‘√ uÛ÷Ñ $TMT<ä H˚qT H˚sT¡ >± MT≈£î C≤„qeTT #Ó|ü ‘êqìj·TTHêï, <ä÷‘· <ë«sê C≤„qeTT

+‘·e
‘Ó*j·TCÒ‘T· qT nì yÓT*ø£ ô|{Ϻ #ÓbÕŒ&ÉT. eTT+<˚ ^‘·˝À H˚qT eTìwæ>± e∫à <Ûsä à¡ eTT\qT (<˚e⁄ì C≤„qeTTqT)
‘Ó*j·TCÒ‘T· qì @ yÓT*ø£ ˝Ò≈î£ +&Ü H˚sT¡ >± #ÓbÕŒ&ÉT. nsTTHê Hê <ä÷‘· <ë«sê <˚e⁄ì C≤„qeTTqT ‘Ó*j·TCÒkÕÔqì
>∑T≥Tº>± 14 e+<ä\ dü+e‘·‡s¡eTT\ ÁøÏ‘e· TT #Ó|Œæ qe÷≥ me]ø° (eTTd”y¢ Té \≈£î) ns¡eú TT ø±˝Ò<Tä . n˝≤π> H˚H˚ e∫Ã
C≤„qeTTqT <Ûsä à¡ eTTqT ‘Ó*j·TCÒkÕÔqì s¡≥Tº>± ◊<äTy˚\ dü+e‘·‡s¡eTT\ ÁøÏ+<ä≥ #Ó|Œæ qe÷≥ eTqTwüß\≈£î ns¡eú TTø±ø£,
<˚e⁄&ÉT uÛ÷Ñ $TMT~øÏ sê&ÉT. <˚e⁄&ÉT Äs¡T Äø±X¯eTT\ Äe\ @&Ée Äø±X¯eTT˝Àj·TTHêï&Éì #Ó|ü #·THêïs¡T. ñqï~
ˇπø Äø±X¯eTì ‘Ó*j·Tì yês¡T dü÷\ú eTT>± @&ÉT Äø±X¯eTT\T ˝Òeì ‘Ó*j·Tø£, @&ÉT Äø±X¯eTT\qT dü÷ø£àå ns¡eú TTqT
Á>∑V≤æ +#·˝øÒ ,£ dü÷\ú eTT>±H˚ ô|q’ @&ÉT Äø±X¯eTT\THêï j·Tì n+≥THêïs¡T.
<˚e⁄&ÉT uÛÑ÷$TMT<ä eTqTwüß\≈£î C≤„qeTTqT eT÷&ÉT $<ÛäeTT\ ‘Ó*j·TCÒkÕÔqì, #Ó|æŒqe÷≥ Á|üø±s¡eTT
uÛ÷Ñ ‘·eTT\T, Á>∑V≤ü eTT\≈£î yêDÏ <ë«sê ‘Ó*j·TCÒjT· &ÉeTT ˇø£ s¡øe£ TTø±>±, Á>∑V≤ü eTT\T eTqTwüß\≈£î ø£ì|æ+#·ø£
dæ<ëΔ
‘Ós#¡ ê≥TqT+&ç ‘Ó*j·TCÒjT· &ÉeTT s¬ +&Ées¡øe£ TsTTq~. á s¬ +&ÉT s¡øe£ TT\qT ˇø£ ø√e≈£î #Ó+~q$>±, <˚e⁄ì
|ü]bÕ\q e\q »s¡T>∑T $<ÛëqeTT>± #Ó|Œü e#·TÃqT. yÓTT<ä{Ï s¬ +&ÉT s¡øe£ TT\T ˇπø ø√e≈£î #Ó+~q$ø±>±, eT÷&Ée
$<ÛëqeTT e÷Á‘·eTT dü«j·TeTT>± <˚e⁄&˚ <ä÷‘·>± (uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì>±) e∫à #Ó|Œü &ÉeTT Á|ü‘´˚ ø£‘· ø£*j Z T· Tqï~. ‘·q
|ü]bÕ\q˝À qTqï uÛ÷Ñ ‘·eTT\q÷, Á>∑V≤ü eTT\q÷ <˚e⁄ì ùde≈£î\T>±, <˚e⁄ì |üìì #˚jT· Tyês¡T>± ˝…øÿÏ +∫ #Ó|Œü e#·TÃqT.
n≥Te+{Ï <˚e⁄ì ùde≈£î˝…q’ uÛ÷Ñ ‘·eTT\, Á>∑V≤ü eTT\ ø±s¡´eTT e\q, uÛ÷Ñ $TMT~øÏ C≤„qeTT #˚sy¡ j ˚ T· ã&ÉT#·Tqï~.
mø£ÿ&√ <ä÷s¡ÁbÕ+‘·eTT˝ÀqTqï kÕe÷Á–ì yêVü≤qeTT\ <ë«sê >∑eT´kÕúqeTTq≈£î #˚]Ãq≥T¢, Á|ü»\≈£î <ä÷s¡eTT>±
mø£ÿ&√qTqï C≤„qeTTqT uÛ÷Ñ ‘·eTT\T eT]j·TT Á>∑V≤ü eTT\ <ë«sê eTqTwüß\ es¡≈î£ #˚sy¡ j ˚ T· &ÉeTT s¬ +&ÉT $<Ûeä TT\T>±
ñ+&É>±, n≥T¢ s¡yêD≤ #˚jT· ≈£î+&Ü eTqTwüß\e<äH› ˚ kÕe÷Á–ì ‘·j÷· s¡T#˚dæ Çe«&ÉeTT eTs=ø£ Á|ü‘´˚ ø£ s¡øe£ TT>±
j·TTqï~. eTqTwüß\e<äøπ› <˚e⁄&ÉT eTìwæ>± e∫Ã, n|üŒ{ÏøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ C≤„qeTTqT Á|ü‘´· ø£eå TT>± n+~e«&ÉeTT
Á‘Ó’‘·

Á|ü‘´˚ ø£ s¡øe£ Tì ‘Ó*j·TT#·Tqï~.

eTqTwüß\e<ä≈› î£ <˚e⁄ì C≤„qeTT #˚sT¡ q~ ∫es¡≈î£ s¬ +&ÉT $<Ûeä TT\ì ‘Ó*j·TT#·Tqï~. ˇø£{Ï ø£ì|æ+#·ì
Á>∑V≤ü eTT\ <ë«sê, s¬ +&ÉT ø£ì|æ+#˚ eTìwæ>±j·TTqï <˚e⁄ì <ë«sê nì #Ó|Œü e#·TÃqT. á Á|üÁøÏjT· ø=ìï y˚\
dü+e‘·‡s¡eTT\ø√ ˝Òø£ ø=ìï \ø£å\ dü+e‘·‡s¡eTT\ø√ ˇø£e÷s¡T »s¡T>∑T#·T+&ÉTqT. Ç≥T¢ ˇø£e÷s¡T uÛÑ÷$TMT<ä
‘Ó*j·Tã&çq C≤„qeTTqT ‘·sê«‘· ø±\eTT˝À ø=ìï y˚\ dü+e‘·‡s¡eTT\ es¡≈î£ eTqTwüß\˝À ø=+<äsT¡ uÀ<Û≈ä î£ \T>±
@s¡Œ&ç $T>∑‘ê Á|ü»\≈£î #Ó|ü #·T+<äTs¡T. uÀ<Û≈ä î£ \T >∑Ts¡Te⁄\ eTqTø=ì #Ó|ü #·÷b˛sTTq C≤„qeTT, ø=+‘· ø±\eTTq≈£î
|üP]Ô>± <˚e⁄&ÉT #Ó|Œæ q e÷≥\≈£î ns¡eú T÷, uÛ≤eeT÷ e÷]b˛sTT <Ûsä à¡ eTT\T n<Ûsä à¡ eTT\T>± e÷]b˛e⁄#·Tqï$.
n≥T¢ e÷]q <Ûäs¡àeTT\qT dü] #˚j·TT≥≈£î <˚e⁄&ÉT Á>∑Vü≤eTT\ <ë«sêHÓ’Hê #Ó|æŒ+#·e\dæj·TT+≥T+~, ˝Òø£ ‘êH˚

14
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
dü«j·TeTT>±HÓ’Hê sêe\dæj·TT+≥T+~. m˝≤¬>’Hê <˚e⁄&ÉT eTìwæ>± (uÛÑ>∑e+‘·Tì>±) e∫Ãq düeTj·TeTT˝À,
uÛÑ÷$TMT<äj·TT+&ç Äj·Tq <ë«sê dü«j·TeTT>± C≤„qeTTqT ‘Ó\TdüTø=qïyês¡T, ì»eTT>± n<äèwüºe+‘·T\ìj˚T
#Ó|Œü e#·TÃqT. nsTT‘˚ e∫Ãqyê&ÉT, #Ó|ü yê&ÉT me&Óq’ B ‘Ó*j·Tø£ ‘·eTe˝…qTqï <˚e⁄ìï ≈£L&Ü, ø=ìï düeTj·TeTT\˝À

TT
ùV≤fi¯q #˚jT· &ÉeTT »s¡T>∑T#·Tqï~. n≥Te+{Ï yês¡T ì»eTT>± <äTs¡<èä wüeº +‘·T˝Òqì #Ó|Œü e#·TÃqT. uÛ÷Ñ $TMT<ä
<Óe’ C≤„qeTT |üP]Ô nC≤„qeTT‘√ ø£|Œü ã&ç, uÀ<Û≈ä î£ \+<äs÷¡ n<Ûsä à¡ eTT\qT uÀ~Û+#·Tq|ü&ÉT, ø=ìï dü+<äs“¡ e¤ TT\˝À
<˚e⁄&ÉT ‘êH˚ uÛ÷Ñ $TMT~øÏ e∫à ‘·q C≤„qeTTqT ‘Ó*j·TCÒjT· TqT. n|ü&ÉT n+‘·es¡≈î£ uÀ<Û≈ä î£ \T>±j·TTqïyê]ø°,

+‘·e
nC≤„qeTTH˚ C≤„qeTT>± uÀ~Û+#·T yê]ø°, Ç+<ä÷ <Ûsä à¡ eTT\qT ù|s¡Tô|≥Tºø=ì V”≤q<Ûsä à¡ eTT\qT uÀ~Û+#·T uÀ<Û≈ä î£ \+<ä]ø°
ˇø£ e÷qe⁄&ÉT, @ >∑Ts¡T |üs+¡ |üs¡ ˝Òìyê&ÉT, @ >∑Ts¡T |”se¡ƒ TTq≈£î dü+ã+<Ûeä TT˝Òìyê&ÉT e∫Ã, ‘·eT≈£î e´‹πsKeTT>±
C≤„qeTTqT uÀ~Û+#·&eÉ TTqT zs¡TÃø√˝Òì yês¡T ø=+<äsT¡ , eTìwæ>± e∫Ãq yêìøÏ e´‹πsKeTT>± e÷{≤¢&&É eÉ T÷,
y˚~+Û #·&eÉ TT »s¡T>∑T#·T+&ÉTqT. n≥Te+{Ï yê]ì >∑÷]Ãj˚T Hê ÁX‚w‘ºü «· eTTqT ‘Ó*j·Tì eT÷&ÛTÉ \T qqTï nee÷ì+‘·T
s¡ì uÛ>Ñ e∑ BZ‘· sê»$<ë´ sê»>∑TVü≤´ jÓ÷>∑eTTq |ü<øä =+&Ée XÀ¢øe£ T+<äT #ÓbÕŒ&ÉT. <˚e⁄&ÉT dü«j·TeTT>± uÛ÷Ñ $TMT~øÏ
e∫ÃHê, e∫Ãq≥T¢ @ Ä<Ûës¡eT÷ <=s¡≈<£ Tä . n+<äTe\q #ê˝≤eT+~ bıs¡ã&ÉT≥≈£î neø±X¯eTT ø£\<äT. n≥Te+{Ï
bıs¡bÕ≥T |ü&≈É î£ +&É eTìwæ>± e∫Ãqyê&ÉT, eTìwæ ø±≈£îHêï eTìwæ>±j·TTqïyê&ÉT ‘Ó\T|ü⁄ C≤„qeTTqT ÁX¯<>Δä ±
Á>∑V≤æ +∫q yês¡T <Ûqä T´\>∑T<äTs¡T. n≥Te+{Ï eT+∫ø±\eTT˝À Äj·Tq‘√ e÷{≤¢&qç yês¡T, Äj·Tq ùde˝À bÕ˝§Zqïyês¡T,
Äj·TqqT #·÷∫qyês¡T, yê]øÏ ‘Ó*j·T≈£î+&ÜH˚ yês¡T n<äèwüeº TTqT bı+~qyês¡ì #Ó|Œü e#·TÃqT. mH√ï ø√≥¢eT+~˝À
dæ<ëΔ
‘·eT≈£î e÷Á‘·eTT n≥Te+{Ï neø±X¯eTT \_Û+∫q+<äT≈£î yês¡T |üP]Ô n<äèwüeº +‘·T˝Ò. nsTTHê Ä $wüjT· eTT
‘Ó*j·TT≥≈£î me]ø° neø±X¯eTT ˝Ò<Tä . nsTT‘˚ <˚e⁄ì »qàqT ‘Ó*dæ ‘êqT m+‘√ n<äèwüº e+‘·T&Éqì nqTø=qïyê&ÉT,
n‘·ì #˚‹˝À ‘·q #êe⁄qT ø√s¡Tø=qïyê&ÉT, #·ìb˛e⁄q|ü&ÉT ≈£L&Ü Äj·TqH˚ #·÷&Ü\ì n&ç–qyê&ÉT, ˙e⁄ Hê≈£î
yÓ÷ø£eå TTqT Á|ükÕ~+#·eTì H˚sT¡ >± e÷s¡Ty˚weü TT˝ÀqTqï <˚e⁄ìï ø√]q yê&ÉT #·]Á‘·˝À ˇπøˇø£ ;Ûwßü à&ÉT ø£\&Éì
eTs¡∫b˛≈£L&É<äT.
Ç≥Te+{Ï Á|ü‘´˚ ø£‘\· qT ø£*j
Z T· Tqï≥Te+{Ï <ä÷‘·<ë«sê C≤„qeTT #Ó|Œæ kÕÔqì <˚e⁄&ÉT #Ó|Œæ q $<ÛëqeTTqT
>=|üŒ~>± #Ó|üŒe#·TÃqT. <ä÷‘· nqT |ü<äeTTqT ùde #˚j·TTyê]|ü≥¢, ‘·eT ø±s¡´eTT\qT #˚j·TTyê]|ü≥¢, ‘·q
dü+<˚Xe¯ TTqT rdüTø=ìb˛sTT Ç‘·sT¡ \≈£î #˚]Ãe#·TÃyê]|ü≥¢ yê&ÉT#·T+&ÉT≥ e\q, Çø£ÿ&É C≤„qeTTqT #Ó|ü <ä÷‘·qT
≈£L&Ü ˇø£ ø±s¡´eTT #˚jT· T |üìeTìwæ>± ø=+<äsT¡ ˝…øÿÏ +#·Tø=qT#·THêïs¡T. n≥T¢ bıs¡ã&É≈î£ +&Ü <ä÷‘· n+fÒ @
Á‘Ó’‘·

<ä÷‘·>±j·TTHêï&√ ns¡eú TT #˚dTü ø√yê*. 89e düTsê 22e Äj·T‘Y˝À <˚e<ä÷‘·\T u≤s¡T\T r]j·TT+&É>± ˙
Á|üuTÑÛ e⁄ ne‘·]kÕÔ&TÉ nì ñqï~ ø£<ë! nø£ÿ&É <ä÷‘·\qT Äj·Tq ùde≈£î\T>± ˝…øÿÏ +#ê*. Ç≥T¢ dü+<äsꓤqTkÕs¡eTT
uÛ≤$+#ê*.
Á|üXï¯ :` ˇπø <˚e⁄ì C≤„qeTTH˚ ◊<äTy˚\ dü+e‘·‡s¡eTT\ |üPs¡«eTT ^‘·>±, |ü<Tä Hê\T>∑Te+<ä\ dü+e‘·‡s¡eTT\
|üPs¡«eTT KTsYÄHé>± #Ó|Œü ã&çq|ü&ÉT s¬ +&ç{˝Ï À ˇπø C≤„qeTT+&Ée\j·TTqT ø£<ë! n≥T¢ ø±≈£î+&Ü ^‘·qT ÄÁX¯sTT+∫q
Væ≤+<äTe⁄\T ˇø£ $<Ûeä TT>± C≤„qeTTqT ns¡eú TT #˚dTü ø√>±, KTsYÄHéqT ÄÁX¯sTT+∫q eTTd”y¢ Té \T n<˚ C≤„qeTTH˚
eTs=ø£sø¡ e£ TT>± #Ó|ü ø=qT#·THêïs¡T. <˚e⁄&ÉT ˇø£&˚ nsTTq|ü&ÉT, C≤„qeTT ˇø£fÒ nsTTq|ü&ÉT, eTqTwüß\+<äs÷¡
ˇπø C≤‹jÓTÆ q|ü&ÉT, ˇπø C≤„qeTT y˚sT¡ y˚sT¡ >± eTqTwüß\≈£î m+<äT≈£î ns¡yú TÓ qÆ ~. ˇπø uÛ≤eeTT‘√ m+<äT≈£î ns¡eú TT
ø±˝Ò<äT?
15
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
»ˆˆ <˚e⁄&ÉT ˇø£ÿ&˚, <˚e⁄ì C≤„qeTT ˇø£ÿfÒ nsTTHê, eTqTwüß\+‘ê ˇø£fqÒ qT uÛ≤eeTT eTqTwüß\˝ÀH˚ ˝Ò<Tä .
eTqTwüß\qT e÷j·T ÄeVæ≤+∫, nC≤„qeTTqT yê]˝À ô|+∫, eT‘·eTT nqT nÅdeÔü TTqT Á|üj÷Ó –+∫, MTs¡T eTTd”y¢ Té \T
y˚TeTT Væ≤+<äTe⁄\eTT nqT uÛ≤eeTTqT Væ≤+<äTe⁄\˝Àq÷, MTs¡T Væ≤+<äTe⁄\T y˚TeTT eTTd”y¢ Té \eTT nqT uÛ≤eeTT

TT
eTTd”y¢ Té \˝ÀqT ø£*+Z ∫ ñ+&ÉT≥ e\q, yê] es¡Z uÒ<eäÛ TT C≤„qeTTqT ≈£L&Ü y˚sT¡ y˚sT¡ >± ns¡eú T>∑Tq≥T¢ #˚dqæ ~.
n≥¢ì ˇø£]øÏ düÁø£eTeTT>± ns¡yú TÓ ,Æ eTs=ø£]øÏ düÁø£eTeTT>± ns¡eú TT ø±˝Ò<ìä y˚TeTT #Ó|Œü &ÉeTT ˝Ò<Tä . yê]yê]
<Ûë´dü\T yê]yê] eT‘·eTT\ MT<ä ñ+&ÉT≥ e\q, eT‘· <Ûë´düjT· Tqï me]øÏ>±˙, eT‘êr‘·eTT>±j·TTqï <˚e⁄ì

+‘·e
C≤„qeTT ns¡eú TT ø±˝Ò<Tä . uÛ>Ñ e∑ BZ‘· dü+|üPs¡eí TT>± <˚e⁄&ÉT #Ó|Œæ q uÛ≤eeTT‘√ Væ≤+<äTe⁄\≈£î ns¡eú TT ø±ø£b˛>±, nfÒ¢
KTsYÄHé Á>∑+<∏eä TT˝À #Ó|Œü ã&çq C≤„qeTT dü+|üPs¡eí TT>± eTTd”y¢ Té \≈£î ≈£L&Ü ns¡eú TTø±˝Ò<Tä . yê]yê] eT‘·eTTqT
nqTdü]+∫q uÛ≤eeTT\qT Çs¡Te⁄s¡T #Ó|ü ø=qT#·T+&ÉT≥ e\q, ndü˝q’… uÛ≤eeTT eTs¡T>∑Tq|ü&bç ˛sTT, s¬ +&ÉT Á|üøÿ£ \
s¬ +&ÉT es¡eZ TT\ yê]øÏ C≤„qeTT ns¡eú TT ø±≈£î+&Ü b˛sTTq~. e÷ e÷≥ ì»eTì ‘Ó*j·TT≥≈£î ñ<ëVü≤s¡D>±
s¬ +&ÉT Á>∑+<∏eä TT\˝ÀqTqï ˇπø $wüjT· eTTqT rdüTø=ì Çs¡Tes¡eZ TT\ yê]øÏ m˝≤ ns¡yú TÓ qÆ <√ #·÷<ë›eTT.
<˚e⁄&ÉT Ä‘·àdü«s¡÷|ü⁄&ÉT, düèwæø˜ Ï |üPs¡«eTT @ø£eTT>±j·TTqï <˚e⁄&ÉT düèwæ˜ ‘·sê«‘· eT÷&ÉT Ä‘·à\T>± $&çb˛j·÷&ÉT.
‘·q düèwæ̃q+‘·{˙Ï m≈£îÿe>± eT÷&ÉT dü+K´‘√H˚ eTT&çyX˚ Ê&ÉT. eT÷&ÉT Ä‘·à\T>± $uÛõÑ +∫ eT÷&Ée Ä‘·àsTTq
|üse¡ ÷‘·à>± ‘êqTe⁄+≥÷ ‘·q X¯øìÔÏ ì+|æq Ä‘·àqT s¬ +&Ée <ëì>±, ø£sà¡ qT ‘·–*+∫q Ä‘·à>± yÓTT<ä{Ï Jyê‘·àqT
ñ+#ê&ÉT. Jyê‘·à, Ä‘·à, |üse¡ ÷‘·àj·Tì es¡Tdü>± #Ó|Œü ã&ÉT eT÷&ÉT Ä‘·à\T $TqVü‰, Á|ü|+ü #·eTT˝À ñqï<ä+‘ê
dæ<ëΔ
Ä‘·à\ dü«s¡÷|üeTTø±ì Á|üøè£ ‹j·Tì ‘Ó*j·Te˝…qT. Á|üøè£ ‹ eTìwæ˝À eT÷&ÉT >∑TDeTT\T>±j·TT+≥÷, $T>∑‘· Á|ü|+ü #·
eT+‘ê ì+&çjT· Tqï~. Á|ü|+ü #·eTT˝À eT÷&ÉT Ä‘·à\T ø±≈£î+&É $T–*q düeTdüeÔ TTqT Á|üøè£ ‹j·Tì #Ó|Œü e#·TÃqT.
Á|üøè£ ‹jÓTÆ q düeTdüÔ edüTÔ C≤\eTTqT eT÷&Ée Ä‘·à nsTTq |üse¡ ÷‘·à ÄeVæ≤+∫ nDTeDTe⁄q yê´|æ+∫j·TTqï~.
á $<ÛäeTT>± düèwæ˜j·T+‘·j·TT |üs¡e÷‘·à yê´|æ+∫j·TTqï~. $T>∑‘· Jyê‘·à, Ä‘·à\˝À ≈£L&Ü |üs¡e÷‘·à
yê´|æ+∫j·TTqï<äì #Ó|Œü e#·TÃqT.
|üse¡ ÷‘·à≈£î, Ä‘·à≈£î, Jyê‘·à≈£î >∑D‘Ï X· ÊÅdeÔü TT˝À dü+K´\qT øπ {≤sTT+#·&eÉ TT »]–q~. C≤„qT˝…q’ ô|<ä\› T
m+‘√ jÓ÷∫+∫ Jyê‘·à≈£î eT÷&ÉT (3) dü+K´q÷, Ä‘·à≈£î (6) dü+K´q÷, |üse¡ ÷‘·à≈£î ‘=$Tà~ (9) dü+K´qT
>∑Ts¡T>Ô ±j·TT+#·Tø=Hêïs¡T. 3 6 9 nq>± Jyê‘·à, Ä‘·à, |üse¡ ÷‘·àj·TqT eT÷&ÉT Ä‘·à\ì ns¡eú T>∑Tq≥T¢ #˚XÊs¡T.
ˇø£yfi˚ ¯ 9 6 3 nì #Ó|Œæ Hê |üse¡ ÷‘·à, Ä‘·à, Jyê‘·àj·Tì ns¡eú T>∑Tq≥T¢ #˚XÊs¡T. á dü+K´\qT m˝≤ >∑T]Ô+∫qB,
Á‘Ó’‘·

@ |ü<‹Δä ì nqTdü]+∫ >∑T]Ô+∫qB e÷ s¡#q· \˝Àì ªªùV≤‘·Tyê<äeTT`Á|ü‹yê<äeTTμμ nqT Á>∑+<∏eä TT˝À ø£\<äT. Ä
$<Ûeä TT>± dü+K´\qT >∑T]Ô+#·Tq≥T¢ #˚dqæ ~ <˚e⁄&˚qì, <˚e⁄ìøÏ ‘Ó*j·T≈£î+&É, <˚e⁄ì Ä»„ ˝Ò≈î£ +&Ü @MT »s¡T>∑<ìä
C≤„|øü e£ TT+#·T ø√e˝…qT. düèwæ̃jT· +‘·jT· T eT÷&ÉT Ä‘·à\T ˇø£ Á|üøè£ ‹ ì+&çjT· Tqï~. Á|üøè£ ‹ì ≈£L&Ü yÓTT<ä≥
<˚e⁄&ÉT ‘·qqT+&˚ düèwæ+˜ #ê&ÉT. dü+K´\˝À ô|<ä› dü+K´ m|üŒ{Ïø° $\Te e÷s¡ì dü+K´ ‘=$Tà~>± e⁄+&ÉT≥
e\q ‘=$Tà~ì |üs¡e÷‘·à>± >∑T]Ô+#·&ÉeTT »]–q~. |üs¡e÷‘·à Ä‘·àø£+fÒ y˚s¡T>±j·TTHêï&ÉT. ø±e⁄q
|üse¡ TGÄ‘·àR|üse¡ ÷‘·àj·Tì |æ\Teã&ÉT#·THêï&ÉT. |üse¡ ÷‘·à nqTq~ ns¡eú TTqT ‘Ó\T|ü⁄ |ü<yä T˚ >±˙ ù|s¡Tø±<äT.
n˝≤π> <˚e⁄&ÉT nq>± <˚e⁄˝≤&É (yÓ‘T· ≈£î˝≤&É) ã&˚yê&Éì ns¡eú TT>±˙ n~ ù|s¡T ø±<äT. á $<Ûeä TT>± <˚e⁄ìøÏ ù|s¡T
@e÷Á‘·eTT ˝Ò<Tä . ù|s¡T ˝Òì <˚e⁄&ÉT Á|ü‘´˚ ø£eTT>± ñHêï&ÉT. ù|s¡Tqï Ä‘·à, Jyê‘·à\T s¬ +&ÉT ˇπø#√≥, ˇπø

16
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
X¯Øs¡eTT˝À ø£*dæjT· Tqï$. n+<äTe\q á s¬ +&ÉT Ä‘·à\qT CÀ&ÉT Ä‘·à\ì n+{≤eTT. |üse¡ ÷‘·à Á|ü|+ü #·eT+‘ê
nDTeDTe⁄q yê´|æ+∫j·TT+&É>±, Jyê‘·à Ä‘·à\T ˇø£ X¯Øs¡eTTqT ÄÁX¯sTT+∫ ñHêïsTT. n˝≤j·TTqï s¬ +&ÉT
Ä‘·à\˝À Jyê‘·à @MT #˚jT· ˝Òì~>±, X¯Øs¡eTT˝À ˇø£ÿ#√≥ e÷Á‘·eTTqï~. nsTT‘˚ s¬ +&Ée<Óq’ Ä‘·à X¯Øs¡eT+‘ê

TT
yê´|æ+∫, X¯Øs¡eTTq≈£î X¯øìÔÏ ∫à ø£~*+∫ |üì #˚sTTdü÷Ô q&ç|+æ #·T#·Tqï~. Ä‘·à #˚jT· >± »]–q |üì˝À ñqï ø£wºü
düTKeTT\qT Je⁄&ÉT nqTuÛ$Ñ +#·&eÉ TT ‘·|Œü , y˚sT¡ |üq+≥÷ @B Je⁄q≈£î ˝Ò<Tä . X¯Øs¡eTT˝À ≈£L&Ü <˚e⁄&Óq’
|üse¡ ÷‘·à nDTeDTe⁄q yê´|æ+∫j·TT+&É>±, Ä‘·à X¯Øs¡eT+‘ê yê´|æ+∫j·TTqï~. Je⁄&ÉT ˇø£ÿ#√≥ s¡e«+‘·>±

+‘·e
j·TTHêï&ÉT. <˚e⁄&ÉT (|üs¡e÷‘·à) X¯Øs¡eTT ˝À|ü\, X¯Øs¡eTT ãj·T≥ düèwæ̃ n+‘·≥ yê´|æ+∫j·TT+&É>±, Ä‘·à
πøe\eTT X¯Øs¡eTT\˝À e÷Á‘·eTT yê´|æ+∫j·TT+&É>±, Jyê‘·à X¯Øs¡eTT˝À ˇø£ÿ#√≥ dü÷~yÓ÷|æq+‘· C≤>±˝À
s¡e«+‘·>±j·TTqï~. Je⁄ìøÏ X¯Øs¡eTT˝À ø£sà¡ qT nqTuÛ$Ñ +#·&eÉ TT ‘·|Œü y˚sT¡ |üq+≥÷ @MT ˝Ò<Tä . n˝≤π> |üì˝Òìyê&ÉT
<˚e⁄&ÉT. <˚e⁄&ÉT düs«¡ Á|ü|+ü #·eTT yê´|æ+∫j·TT+&ç kÕøÏ>å ± n+‘·{˙Ï #·÷düTHÔ êï&ÉT ‘·|Œü @ ø±s¡´eTTqT #˚jT· ˝Ò<Tä .
n+<äTe\q <˚e⁄ìï s¡÷|ü, HêeT, ÁøÏjT· \T ˝Òìyê&Éì #Ó|Œü e#·TÃqT.
Jyê‘·à, |üse¡ ÷‘·à (Je⁄&ÉT,<˚e⁄&ÉT) Ç<äs› ÷¡ |üì ˝Òìyês¡Tø±>±, eT<Û´ä ˝ÀqTqï Ä‘·à e÷Á‘·eTT ˇø£ÿ ø£D å eTT
≈£L&É }s¡ø£ ñ+&É≈î£ +&É X¯Øs¡eTT˝À m\¢ø±\eTT |üì #˚jT· T#·Tqï~. yÓT\T≈£îe, dü«|üïeTT, ìÁ<ä nqT eT÷&ÉT
dæ‘ú T· \˝À Ä‘·à |üì #˚jT· T#·TH˚jT· Tqï~. ìÁ<ä˝À ≈£L&Ü XÊ«düqT Ä&ç+#·T≥, Js¡eí TT #˚jT· T≥ yÓTT<ä\>∑T X¯Øs¡
ø±s¡´eTT\qT mìï{ÏH√ #˚jT· T#·÷ ø£D å ø±\eTT ≈£L&É }s¡øj £ T· T+&É˝<Ò Tä . X¯Øs¡eTT˝À Je⁄&ÉT #˚jT· ≈£îqïq÷ nìï
dæ<ëΔ
ø±s¡´eTT\qT Ä‘˚à #˚jT· T#·÷ »qàqT+&ç eTs¡DeTT es¡≈î£ , ìÁ<äqT+&ç yÓT\T≈£îe es¡≈î£ , nfÒ¢ eTs¡DeTTqT+&ç »qà
es¡≈î£ , yÓT\T≈£îe qT+&ç ìÁ<äes¡≈î£ Je⁄ìï q&ç|+æ ∫ nìï{Ï˙ ã\e+‘·eTT>± nqTuÛ$Ñ +|üCj Ò T· T#·Tqï~. á
$<Ûeä TT>± Ä‘·à Je⁄ì yÓ+≥e⁄+&ç q&ç|+æ #·T#·Tqï~. Á|ü|+ü #·eTT˝À @ X¯Øs¡eTT m≥T¢ q&ÉTdüTqÔ ïB, Ä‘·à m≥T¢
q&ç|dæ Tü qÔ ïB, Je⁄&ÉT n˙ï nqTuÛ$Ñ dü÷Ô @ uÛ≤eeTT‘√j·TTqïB, nìï{Ï˙ <˚e⁄&ÉT Á|ü‹ X¯Øs¡eTT˝Àq÷ >∑eTì+#·T
#·THêï&ÉT. n+<äTe\q ^‘·˝À <˚e⁄&ÉT kÕøÏ>å ±j·TTHêï&Éì ns¡eú T>∑Tq≥T¢ #Ó|Œü ã&çq~. X¯Øs¡eTT˝À Je⁄&ÉT Á>∑T&çy¶ ê&ÉT,
#Ó${Ïyê&ÉT, ≈£î+{Ïyê&ÉT, eT÷>∑yê&ÉT yÓTT‘·eÔ TT ø£<\ä ì yÓT<ä\ì n${Ïyê&ÉT>±j·TT+&É>±, X¯Øs¡eTTq≈£î ô|<äj › TÆÓ
X¯Øs¡eT+‘·{≤ yê´|æ+∫j·TTqï Ä‘·à X¯Øs¡eTTq≈£îqï nej·TeeTT\qT ñ|üj÷Ó –+#·Tø=ì X¯Øs¡eTTqT n+<äT˝Àì
Je⁄ìï q&ÉT|ü⁄#·Tqï~. X¯Øs¡eTTq≈£î n~Û|ü‹, n~Ûø±] Ä‘·àø±>± Jyê‘·à, Ä‘·à n+~+#·T düe÷#ês¡eTT‘√
Áã‘·T≈£î‘·Tqï~. Ä‘·àqT, Jyê‘·àqT #·÷düTqÔ ï yê&ÉT <˚e⁄&ÉT (|üse¡ ÷‘·à).
Á‘Ó’‘·

á $<Ûeä TT>± düèwæ̃˝Àì düs«¡ JesêdüT\ X¯Øs¡eTT\˝À Jyê‘·à Ä‘·à\T CÀ&ÉT Ä‘·à\T>± ñ+&É>±, yê{Ï‘√
m˝≤+{Ï dü+ã+<Ûeä TT ˝Ò≈î£ +&Ü, @ dü\Vü‰ Çe«≈£î+&É øπ e\eTT kÕøÏ>å ± |üse¡ ÷‘·à ø£\&Éì ‘Ó*dæb˛sTTq~ ø£<ë! Ç<˚
$<ÛëqeTTH˚ ‘Ó\T|ü⁄q≥T¢ <˚e⁄&ÉT Á|ü‹ eTìwæ Vü≤düeÔ TT˝Àq÷ eT÷&ÉT Ä‘·à\ >∑Ts¡T>Ô ± eT÷&ÉT sπ K\qT ñ+#ê&ÉT.
ns¡#‹˚ ˝À ÁøÏ+<ä>\∑ s¬ +&ÉT sπ K\T ˇø£ ∫e]˝À ˇø£<ëì‘√ ˇø£{Ï ø£*dæjT· Tqï$. n˝≤ ø£*dæjT· Tqï≥T¢ s¬ +&ÉT
CÀ&ÉT sπ K\qT Jyê‘·à Ä‘·à\T>± ô|<ä\› T >∑T]Ô+#ês¡T. ÁøÏ+<ä yÓTT<ä˝q’… ÁøÏ+~πsK Jyê‘·à>±q÷, Á|üøÿ£ q yÓTT<ä˝q’…
˝Òø£ yÓTT<ä{Ï <ëìø£+fÒ ô|q’ Tqï sπ K Ä‘·à>±q÷ ˝…øÿÏ +#·ã&ÉT#·Tqï~. á s¬ +&ÉT sπ K\T u§≥q y˚*øÏ ô|’ uÛ≤>∑eTTq
ˇø£<ëì‘√ ˇø£{Ï ø£*dæ ˝Òø£ <ä>∑Zs¡>±j·TT+&ç CÀ&ÉT Ä‘·à\T>± ù|s¡T>±+∫q$. á ¬s+&ÉT πsK\ø£+fÒ ô|’q
Á|ü‘´˚ ø£eTT>±j·TTqï ˇø£ sπ K <˚ì‘√ ø£*j·T≈£î+&É ñ+&É&eÉ TT $X‚weü TT. n≥T¢ $X‚weü TT>±j·TTqï eT÷&Éesπ Kj˚T

17
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
X¯Øs¡eTT˝Àì |üse¡ ÷‘·à>± #Ó|Œü ã&ÉT#·Tqï~. X¯Øs¡eTTq+<äT ø±s¡´eTT\T #˚jT· T ø£sπ à+Á~j·TeTT\˝À eTTK´yÓTqÆ ~
Vü≤düÔeTT. Vü≤düÔeTT˝À (ns¡#˚‹q+<äT) eT÷&ÉT πsK\T eT÷&ÉT Ä‘·à\≈£î >∑Ts¡TÔ>±j·TT+&ÉT≥ e\q, |üPs¡«eTT
ñ<äjT· eTT ìÁ<ä ˝Òd÷ü HÔ ˚ me] eTTKeTT #·÷&É≈î£ +&É, ‘·q Vü≤düeÔ TTqT #·÷#·Tø√eTì ô|<ä\› T #Ó|Œæ , #ê˝≤eT+~øÏ

TT
n˝≤ #·÷#·Tø√e&ÉeTTqT n\yê≥T #˚XÊs¡T. y˚TeTT ∫qï ej·TdüT‡˝À ñqï|ü&ÉT ≈£L&Ü ñ<äjT· eTT ìÁ<äqT+&ç
˝Òdü÷ÔH˚ ns¡#˚sTTì #·÷#·Tø=qTyê]ì #ê˝≤eT+~ì #·÷#êeTT. m+<äTø£˝≤ #˚j·TT#·THêïs¡ì ≈£L&Ü ø=+<ä]ì
n&ç>±eTT. nsTT‘˚ yês¡T Ä s√E düs¬ q’ düe÷<ÛëqeTT #Ó|Œü ˝Ò<Tä . yÓTT<ä≥ ‘·q #˚‘T· \qT #·÷#·Tø√e&ÉeTT <ë«sê

+‘·e
‘·sê«‘· Ç‘·sT¡ \qT #·÷∫Hê, yê] e\q ø£\T>∑T #Ó&TÉ b˛‘·T+<äì #ÓbÕŒs¡T. n|üŒ{Ïø<£ ˚ ì»eTì qe÷àeTT. á
s√E n~ ndü‘´· eTì ‘Ó*dæq~. ñ<äjT· eTT eTT+<äT>± Vü≤düeÔ TT˝Àì eT÷&ÉT sπ K\qT #·÷#·T≥ <ë«sê ‘êqT
Jyê‘·àq˙, ‘·qqT Ä‘·à q&ç|dæ Tü qÔ ï<ä˙, |üse¡ ÷‘·à nìï{Ï˙ >∑eTì+#·T kÕøÏ>å ±j·TTHêï&ÉqT C≤„qeTT C≤„|øü e£ TT
sê>∑\<ä˙, <˚e⁄&ÉT >∑Ts¡TÔ e#·TÃq≥T¢ ô|<ä\› T n˝≤ #˚‘T· \qT #·÷#·Tø=eTàì #Ó|Œæ j·TT+&É>±, ø=+‘· ø±\eTTq≈£î <ëì
$es¡eTT eTs¡∫b˛sTT ∫es¡≈î£ ns¡eú TT b˛sTT eTqTwüß\e<ä› ø±sê´#·sD ¡ ˇø£{Ï $T–*q~. Ç|üŒ{Ï ø±\eTT˝À
#˚‘T· \qT #·÷#·Tø=qT ø±sê´#·sD ¡ ≈£L&Ü b˛sTTq~.
X¯Øs¡eTT˝Àì ◊<äT ø£sπ à+Á~j·TeTT\˝À Vü≤düeÔ TT Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ ~. n+<äTe\q eT÷&ÉT Ä‘·à\ >∑Ts¡TqÔ T eT÷&ÉT
sπ K\T>± Vü≤düeÔ TTq+<äT <˚e⁄&ÉT+∫ #·÷|æ+#ê&ÉT. n˝≤π> ªªC≤„H+˚ Á~j·÷Hê+ qj·Tq+ Á|ü<ëÛ qyéTμμ nqï≥T¢ ◊<äT
C≤„H˚+Á~j·TeTT\˝À ø£qTï Á|ü<ÛëqyÓTÆq~. n+<äTe\q Vü≤düÔeTT˝Àe˝… ø£qTï˝À ≈£L&Ü eT÷&ÉT Ä‘·à\ >∑Ts¡TÔqT
dæ<ëΔ
<˚e⁄&ÉT+#ê&ÉT. ø£+{Ï˝À ø£qTÁ>∑T&ÉTq¶ T |ü]o*+∫ #·÷∫‘˚ yÓTT<ä≥ ‘Ó\ø¢ q£ Tï, ‘Ó\ø¢ q£ Tï˝À q\¢øq£ Tï, q\¢øq£ Tï˝À
|üP]Ô ∫qï~>±j·TT+&ç ø£qTbÕ|ü nqT ù|s¡T‘√ ô|düs–¡ +»+‘· ˝Òø£ Äe–+»+‘· q\¢øq£ Tï ñ+&ÉTqT. yÓTT<ä≥ ‘Ó\>¢ ±
j·TT+&ÉT ‘Ó\¢ ø£qTïqT |üse¡ ÷‘·à>±, <ëì ‘·sê«‘· ‘Ó\ø¢ q£ Tï eT<Û´ä ˝À >∑T+Á&ÉeTT>± q\¢>± ns¡Δ n+>∑Tfi¯eTTq≈£î ‘·≈î£ ÿe
$d”sÔ eí¡ TT>∑\ q\¢Á>∑T&ÉTq¶ T Ä‘·à>±, q\¢Á>∑T&ÉT¶ eT<Û´ä ˝À Äe–+»+‘· q\T|ü⁄>∑\ ∫qï >∑T+Á&Éì uÛ≤>∑eTTqT Jyê‘·à>±
ô|<ä\› T ˝…øÿÏ +∫ C≤„qeTT ‘Ó*j·Tìyê]øÏ #·÷|æ+∫ ˙ ø£qTï˝À Jyê‘·à, Ä‘·à, |üse¡ ÷‘·à\ >∑Ts¡TøÔ \£ <ä˙, Á|ü‹
~qeTT M\Tqï|ü&ÉT, n<äe› TT #·÷#·Tø=qï|ü&ÉT #·÷|ü⁄˝À #·÷|ü⁄qT ô|{Ï#º ÷· &ÉT nì #ÓbÕŒs¡T. eT]ø=+<äsT¡
C≤„qT\T s¡÷|ü⁄qT #·÷|ü⁄qT @ø£eTT>± #·÷&ÉeTì #ÓbÕŒs¡T. á $<Ûeä TT>± ˙ #·÷|ü⁄‘√ ˙ ø£qTïqT #·÷&ÉeT˙, n˝≤
#·÷#·T≥ e\q <˚e⁄&ÉT, Je⁄&ÉT, eT<Û´ä ˝À Ä‘·àø£\<äì ‘Ó*j·TTqì #ÓbÕŒs¡T. n˝≤ ô|<ä\› T #Ó|Œü &ÉeTT e\q |üPs¡«eTT
‘·q ø£qTïqT ‘êH˚ n<äe› TTq+<äT #·÷#·T≥ #˚ôd&çyês¡T. n<äe› TT ˝Òì ø±\eTT˝À m<äTs¡T>± qTqï eTìwæ ø£+{Ï˝ÀìøÏ
Á‘Ó’‘·

H˚sT¡ >± #·÷#Ó&yç ês¡T. <ëìH˚ |üPs¡«eTT #·÷|ü⁄˝À #·÷|ü⁄qT+∫ #·÷&É&eÉ TT nHÓ&yç ês¡T. á $<Ûeä TT>± X¯Øs¡eTT˝Àì
eT÷&ÉT Ä‘·à\qT ø£sπ à+Á~j·TyÓTqÆ Vü≤düeÔ TT˝Àq÷, C≤„H+˚ Á~j·TyÓTqÆ ø£qTï˝Àq÷ ô|<ä\› T >∑T]Ô+∫ #·÷bÕs¡T. Á|üdTü ‘Ô ·
ø±\eTT˝À eTqTwüß\+<äs÷¡ Vü≤düeÔ TTq÷, ø£qTïq÷ ø£*j Z T· THêï yê{Ï˝ÀqTqï eT÷&ÉT >∑Ts¡T\Ô qT ‘Ó*j·Tø£jT· THêïs¡T.
Á|ü‹ X¯Øs¡eTT˝Àq÷ eT÷&ÉT Ä‘·à\Tqïeì n+<äT˝À q&ç|+æ |ü ã&˚ Jyê‘·à ˇø£≥ì, q&ç|+æ #˚ Ä‘·à s¬ +&Ée<ä˙,
s¬ +&ç{˙Ï #·÷dü÷Ô }s¡ø£ j·TT+&ÉT |üse¡ ÷‘·à eT÷&Ée<ä˙ Ä<Ûë´‹àø£ $<ä´˝À eTTK´eTT>± ‘Ó*j·Tã&ÉT#·Tqï~. Ç<˚
eT÷&ÉT Ä‘·à\ $wüj·TeTTH˚ ÁãVü≤à$<ë´ XÊÅdüÔeTT˝…’q uÛÑ>∑eBZ‘·j·T+<ä÷, KTsYÄHé Á>∑+<∏äeTTq+<äT #Ó|üŒã&çq~.
uÛÑ>∑e+‘·T&Ó’q lø£èwüßí&ÉT #Ó|æŒq uÛÑ>∑eBZ‘·j·T+<äT |ü⁄s¡Tc˛‘·ÔeT ÁbÕ|æÔjÓ÷>∑eTTq 16,17 XÀ¢ø£eTT\+<äT eT÷&ÉT
Ä‘·à\qT eTT>∑TsZ T¡ |ü⁄s¡Twüß\T>± b˛*à #Ó|Œü &ÉyTÓ qÆ ~.

18
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
16 XÀ¢ˆˆ <ë«$eTÚ |ü⁄s¡Tc½Àπø ø£så X¡ ÊÃø£så ¡ @e #· ˆ
ø£så ¡ dü‡sê«DÏ uÛ÷Ñ ‘êì ≈£L≥k˛úøså£ ¡ ñ#·´‘˚ ˆˆ
17 XÀ¢ˆˆ ñ‘·eÔ T: |ü⁄s¡Twüd«Ôü q´: |üse¡ ÷‘˚à‘·T´<ëVü≤è‘·:

TT
jÓ÷ ˝Àø£Á‘·jT· e÷$X¯´ _uÛsÑ ´Ô¡ e´j·T áX¯«s¡:
uÛ≤eeTT :` ªª˝Àø£eTT˝À s¬ +&ÉT s¡øe£ TT\ |ü⁄s¡Twüß\T (Ä‘·à\T) ñHêïs¡T. yê]ì ø£så T¡ &ÉT, nø£så T¡ &Éì #Ó|ü #·THêïeTT.

+‘·e
ø£så T¡ &ÉT nqã&ÉTyê&ÉT düs«¡ JesêdüT\ X¯Øs¡eTT\˝À ø£\&ÉT. nø£så T¡ &ÉqTyê&ÉT ø£så T¡ ì‘√ ø£*dæ n<˚ X¯Øs¡eTTq+<äT
ìedæ+#·T#·THêï&ÉT.μμ ªªø£så T¡ &ÉT nø£så T¡ &ÉT nqT Ç<äs› T¡ |ü⁄s¡Twüß\ø£+fÒ y˚s=ø£ |ü⁄s¡Twüß&ÉT ø£\&ÉT. eT÷&Ée |ü⁄s¡Twüß&ÉT
ø£så T¡ ìø£+fÒ eT]j·TT nø£så T¡ ìø£+fÒ ñ‘·eÔ TT&ÉT. n+<äTe\q n‘·qT |ü⁄s¡Tc˛‘·eÔ TT&É˙, |üse¡ ÷‘·àj·T˙ |æ\Teã&ÉT#·THêï&ÉT.
eT÷&Ée Ä‘·àsTTq |üse¡ ÷‘·àj˚T eTT˝À¢øe£ TT\T nDTeDTe⁄q yê´|æ+∫ áX¯«s¡T&Éì |æ\Teã&ÉT#·THêï&ÉT.μμ
á $<Ûeä TT>± eT÷&ÉT Ä‘·à\qT >∑T]+N uÛ>Ñ e∑ BZ‘· uÀ~Û+#·T#·T+&É>±, KTsYÄHé Á>∑+<∏eä TT˝À 50e düTsê˝À
17, 18, 21e Äj·T‘Y\+<äT Ç˝≤ #Ó|Œü ã&çq~ (17) Á|ü‹ e´øÏÔ <ä>sZ∑ ¡ Ç<äs› T¡ +{≤s¡T. ˇø£sT¡ ≈£î&ç Á|üøÿ£ q— eTs=ø£sT¡
m&ÉeT Á|üøÿ£ q >∑\s¡T. (18) H√{Ïe÷≥ yÓ\Te&Éø£ eTT+<˚ n‘·ì e<äj › T· Tqï |üs´¡ y˚ø≈å£ î£ &ÉT <ëìì qyÓ÷<äT #˚dæ
uÛÁÑ <ä|sü #¡ · {≤ìøÏ dæ<+Δä >± ñ+{≤&ÉT. (21) Á|ü‹ e´ø°Ô ˇø£ ‘√˝Òyê&ç‘√, ˇø£ kÕø£´å $T#˚à yê&ç‘√ düV‰ü Vü‰»s¡e⁄‘ê&ÉT.
dæ<ëΔ
17e yêø£´eTT˝À Á|ü‹ e´øÏÔ˝À eTT>∑TZs¡Tqï≥T¢ ‘Ó*j·TT#·Tqï~. 18e yêø£´eTT˝À yê]˝À Je⁄&ÉT @
‘·|ü #˚dHæ ê yêìì qyÓ÷<äT #˚dTü ø=qT |üs´¡ y˚ø≈å£ î£ &ÉT ˇø£&TÉ Hêï&Éì #Ó|Œü &ÉeTT e\q Ä |üs´¡ y˚ø≈å£ î£ &˚ nìï |üqT\T
#˚jT· T Ä‘·àj·Tì ‘Ó*j·TT#·Tqï~. eTs=ø£ss¡ TTq |üse¡ ÷‘·à @MT #˚jT· ì yê&Éì ‘Ó*j·TT#·Tqï~. 21e yêø£´eTT˝À
Á|ü‹ e´ø°Ô (Á|ü‹ Je⁄&ÉT) ˇø£ ‘√˝Òyê&ç‘√ (ˇø£ q&çù| Ä‘·à‘√) ˇø£ kÕø£´å $T#˚Ãyê&ç‘√ (ˇø£ |üse¡ ÷‘·à‘√) Vü‰»s¡e⁄‘ê&ÉT
(uÛ÷Ñ $TMT<ä »ìàkÕÔ&TÉ ) nì ø£\<äT. Bìq+‘·{˙Ï >∑eTì+∫‘˚, uÛ>Ñ e∑ BZ‘˝· À #Ó|Œæ q≥T¢ ˇø£ X¯Øs¡eTT˝À eT÷&ÉT
Ä‘·à\T ø£\eì #Ó|Œü &ÉyT˚ eTTK´ ñ<˚X› ´¯ eTì ‘Ó*j·TT#·Tqï~. Á|ü‹ X¯Øs¡eTTqT q&çù|yê&ÉT Ä‘·àì, kÕøÏ>å ±j·TTqïyê&ÉT
|üse¡ ÷‘·àì eTT+<˚ #Ó|ü ø=HêïeTT. @<√ ˇø£ $<Ûeä TT>± düTsê 50˝À 17, 18, 21 yêø£´eTT\˝À eT÷&ÉT Ä‘·à\qT
>∑T]+∫ #Ó|Œæ j·TT+&É>±, <ëìì eTTd”y¢ Té \T @e÷Á‘·eTT ns¡eú TT #˚dTü ø√≈£î+&Ü eT]jÓTTø£ s¡øe£ TT>± ns¡eú TT #˚dTü
ø√e&ÉeTT ÄX¯Ãs¡´eTT. n˝≤π> Væ≤+<äTe⁄˝…q’ yê]˝À kÕ«eTT\T, >∑Ts¡Te⁄˝…q’ yê]øÏ ≈£L&Ü eT÷&ÉT Ä‘·à\ $wüjT· eTT
ns¡eú TT ø±ø£b˛e&ÉeTT eTØ ÄX¯Ãs¡´eTT. y˚TeTT ^‘·˝À #Ó|Œæ q eTT>∑TsZ T¡ |ü⁄s¡Twüß\qT (eT÷&ÉT Ä‘·à\qT) >∑T]+∫
Á‘Ó’‘·

#Ó|ü #·÷ Å‘‘’Ó · dæ<ëΔ+‘·eTTqT Á|ü‹bÕ~+∫‘˚, Åø¬ d’ eÔü ⁄\˝Àì Á‹‘·«eTTqT (Á‹ì{Ïì) uÀ~ÛdTü HÔ êïeTì Væ≤+<äTe⁄˝…q’ yêπs
eTeTTà\qT Åø¬ d’ eÔü ⁄\T>± Äs√|üD #˚jT· &ÉeTT $&É÷s¶ e¡ TT.
düècÕ˜´~˝À <˚e⁄&ÉT eTVü‰uÛ÷Ñ ‘·yTÓ qÆ Äø±X¯eTT <ë«sê X¯ã› s¡÷|üeTT‘√ ‘Ó*Œq C≤„qeTTqT Ä~˝ÀH˚ dü÷s¡T´&ÉT
eTqTe⁄≈£î ‘Ó\Œ>±, n<˚ C≤„qeTTH˚ ◊<äTy˚\ dü+e‘·‡s¡eTT\ |üPs¡«eTT uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ns¡T®qTìøÏ ‘Ó˝≤Œ&ÉT. á
$<Ûeä TT>± uÛ≤s¡‘<· X˚ e¯ TT˝À <˚e⁄ì C≤„qeTT ‘Ó*j·Tã&É>±, n<˚ <˚e⁄ì C≤„qy˚T õÁãj˚T˝Ÿ <ë«sê eTTVü≤eTà<é Á|üeø£≈Ô î£
#Ó|Œü ã&çq~. ˇπø <˚e⁄ì C≤„qeTT #Ó|Œü ã&ÉT≥ #˚‘· n<˚ C≤„qy˚T uÛ>Ñ e∑ BZ‘· |ü⁄s¡Tc˛‘·eÔ T ÁbÕ|æÔ jÓ÷>∑eTTq 16, 17
XÀ¢øe£ TT\˝À eTT>∑TsZ T¡ |ü⁄s¡Twüß\T>± #Ó|Œü ã&É>±, eTT>∑TsZ T¡ |ü⁄s¡Twüß\ C≤„qy˚T KTsêHé˝À 50e düTsêj·T+<äT 17, 18,
21 Äj·T‘Y\˝À #Ó|ü #·÷, Á|ü‹ eTìwæe<ä› ˇø£&TÉ bÕ|üeTTqT ÁyêdüTø=qT yêì>±, eT]jÓTTø£&TÉ kÕøÏ>å ±j·TTqï≥T¢

19
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
#ÓbÕŒs¡T. nsTTHê düècÕ˜´~qT+&ç <˚e⁄&ÉT |ò˝ü ≤Hê eTT>∑TsZ T¡ |ü⁄s¡Twüß\ >∑T]+∫ (eT÷&ÉT Ä‘·à\ >∑T]+∫) #Ó|ü #·THêï&Éì
Ç≥T Væ≤+<äTe⁄\T>±˙, n≥T eTTd”¢yéT\T>±˙ ‘Ó*j·T˝Òø£b˛j·÷s¡T. á $wüj·TeTT ∫e]øÏ Å¬ø’düÔe⁄\≈£î ≈£L&Ü
‘Ó*j·T≈£î+&Ü b˛sTTq~. Á‹‘·«eTì yê] düe÷»eTT˝À ñHêï yês¡T <˚e⁄ì C≤„qeTTq≈£î y˚sT¡ >± #Ó|ü ø=Hêïs¡T.

TT
yês¡T #Ó|ü ø=qï Á‹‘·«eTT <˚e⁄&ÉT #Ó|Œæ q eT÷&ÉT Ä‘·à\≈£î dü+ã+<Ûeä TT ˝Ò<Tä . ‘·+Á&ç, ≈£îe÷s¡T&ÉT, |ü]X¯ó<ëΔ‘à· j·Tì
yês¡T #Ó|Œæ Hê ‘·+Á&ç, |ü]X¯ó<ëΔ‘à· Ç<äs› ÷¡ ˇø£ÿsπ j·T>∑T≥ e\q n~ ~«‘·«y˚Tj·T>∑TqT. yê] uÀ<Û˝ä À eTT>∑TsZ T¡
|ü⁄s¡Twüß\ì>±˙, eT÷&ÉT Ä‘·à\qT uÛ≤eeTT >±˙ mø£ÿ&Ü˝Ò<äT. yÓTT‘·ÔeTT MT<ä Á|ü|ü+#·eTT˝ÀH˚ eT÷&ÉT Ä‘·à\

+‘·e
C≤„qeTT ‘Ó*j·T≈£î+&Ü b˛sTTq~.
düècÕ˜´~qT+&ç ˇπø C≤„qeTT+&É>±, eT<Û´ä ˝À eT‘·eTT\T e∫à y˚sT¡ y˚sT¡ C≤„qeTT, y˚sT¡ y˚sT¡ <˚e⁄&ÉT nqï≥T¢
#˚dqæ +<äTq y˚TeTT ì»yÓTqÆ <Óe’ uÛ≈Ñ î£ \Ô eTì ø=+<äsq¡ T#·T+&É>±, e÷<˚ ì»yÓTqÆ eT‘·eTT, e÷<˚ ì»yÓTqÆ C≤„qeTì
eT]ø=+<äs+¡ ≥THêïs¡T. eT‘· uÒ<eäÛ TT\T e∫à ∫es¡≈î£ <˚e⁄&ÉT #Ó|Œæ q C≤„qeTTqT eTs¡∫b˛sTT, yê]yê] dü«+‘·
C≤„qeTTqT <˚e⁄ì C≤„qeTT>± #Ó|ü ø=+≥THêïs¡T. ˝Òì qs¡ø£ dü«s¡eZ TT\qT ø£*Œ+#·Tø=ì mø£ÿ&√ dü«s¡eZ TTqï~, mø£ÿ&√
qs¡øe£ TTqï<äì ÁuÛ$Ñ T+#·T#·THêïs¡T. <˚e⁄&ÉT #Ó|Œü ì dü«s¡,Z qs¡øe£ TT\qT eTìwæ }Væ≤+#·Tø=qT#·THêï&ÉT. <˚e⁄&ÉT
#Ó|Œæ q dü«s¡,Z qs¡øe£ TT\T Çø£ÿ&˚ Á|ü‘´· ø£eå TT>± ñHêï ‘Ó*j·T˝Òø£ b˛e⁄#·THêï&ÉT. dü«s¡eZ T÷, qs¡øe£ T÷ m<äTs¡T>±j·TTHêï
Á>∑V≤æ +#·˝ìÒ Á>∑T&çy¶ êì>± eTìwæ e÷]b˛j·÷&ÉT. <˚e⁄ì C≤„qeTTqT <ëì Á|ü‘´˚ ø£‘q· T ‘Ó*j·Tø£b˛e&ÉyT˚ ø±ø£,
<˚e⁄&ÉT ~–e∫à #Ó|Œæ Hê, #Óù|Œyê&ÉT Hê˝≤+{Ï eTìwæjT· ì ùV≤fi¯q #˚d,æ n‘·qT #Ó|Œæ q<ëìø£+fÒ Hê≈£î ‘Ó*dæq<˚
dæ<ëΔ
>=|üŒj·TqTø=+≥THêï&ÉT. n+<äTe\q ndü˝q’… C≤„qeTT nìï eT‘·eTT\˝Àq÷ ø£sT¡ yÓb’ ˛sTTq<äì #Ó|Œü e#·TÃqT.
Ç≥Te+{Ï |ü]dæ‹ú @s¡Œ&çq|ü&ÉT <˚e⁄&ÉT ‹]– ‘·q C≤„qeTTqT |ü⁄qs¡T<ä]Δ +#·TqT. n˝≤ |ü⁄qs¡T<ä]Δ +#·T≥≈£î
eTs=ø£e÷s¡T ‘Ós#¡ ê≥TqT+&ç ‘·q ùde≈£î˝…q’ (<ä÷‘·˝q’… ) Á>∑V≤ü eTT\ <ë«sêHÓH’ ê #Ó|Œæ +#·TqT. ˝Òøb£ ˛‘˚ ‘êH˚ dü«j·TeTT>±
y˚weü TT e÷s¡TÃø=ì e÷qe⁄ì>± e∫à mø£ÿ&√ ˇø£#√≥ ‘·q C≤„qeTTqT #Ó|Œæ b˛e⁄qT. n˝≤ #Ó|Œü uÀe⁄ C≤„qy˚T
áHê&ÉT uÛ÷Ñ $TMT<ä>\∑ nìï eT‘·eTT\≈£î dü]jÓTÆ q C≤„qeT>∑TqT. me]ø° ‘Ó*j·T≈£î+&Üe∫à mø£ÿ&√ ˇø£#√≥
#Ó|Œü ã&ÉT C≤„qy˚T düs«¡ Á|ü|+ü #·eTTq≈£î <ë] #·÷|ü>\∑ <äT. ø=+<äsT¡ <˚e⁄ì C≤„qeTTqT ‘=+<äs>¡ ± Á>∑V≤æ +∫Hê,
Á>∑Væ≤+#·ìyês¡T #ê˝≤eT+~j·TT+&çHê, ∫es¡≈£î yês¡+<äs¡÷ ˇπø <ë]˝ÀìøÏ e∫à ˇπø C≤„qeTTqT $X¯«dæ+|ü
e\dæedüT+Ô ~. Áø=‘·>Ô ± #Ó|Œü ã&çq <˚e⁄ì C≤„qeTTqT me&ÓH’ ê á Cqà˝À ˇ|üø√ø£b˛sTTHê, ‘·sê«‘· »qà˝ÀHÓH’ ê
y˚sT¡ <ë]˝Òø£ ˇ|üø=ìrs¡TqT. eT‘·eTT\T>± N*b˛sTT y˚sT¡ y˚sT¡ C≤„qT\T>± $uÛõÑ +|üã&çq yês¡+<äsT¡ ˇπø C≤„qeTTqT
Á‘Ó’‘·

ÄÁX¯sTT+#·uÀe⁄ ø±\eTT edüT+Ô <äì nqTø=+≥THêïqT.

Á|üXï¯ :` uÛ÷Ñ $TMT<ä <Ûsä à¡ eTT\T n<Ûsä à¡ eTT\T>± e÷]q|ü&ÉT, e÷j·T Á|üu≤Û eeTTe\q nC≤„qeTT C≤„qeTT>± #·˝≤eTDÏ
n>∑T#·Tqï|ü&ÉT H˚qT ne‘·]+∫ ndü˝q’… <Óe’ <Ûsä à¡ eTT\qT C≤„qs¡÷|üeTT˝À ‘Ó*j·TCÒkÕÔqì #ÓbÕŒ&ÉT ø£<ë! n≥Te+{Ï
|ü]dæ‹ú Ç|ü&ÉT @s¡Œ&ç+<ä+{≤sê? <˚e⁄&˚ uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì>± e∫à #Ó|Œæ q uÛ>Ñ e∑ BZ‘· ñ+&É>±, n˝≤π> u…_’ \T Á>∑+<∏eä TT+&É>±,
eTVü‰C≤„ì õÁu≤j˚T˝Ÿ #Ó|Œæ q KTsYÄHé Á>∑+<∏eä TT+&É>±, neìïj·TT <˚e⁄ì C≤„qeTTH˚ <˚e⁄ì <Ûsä à¡ eTT\H˚ uÀ~ÛdTü +Ô &É>±
eT]jÓTTø£ e÷s¡T <˚e⁄&ÉT e∫à C≤„qeTT #Ó|ü qqT MT e÷≥ dü]jÓTÆ q<˚Hê?
»ˆˆ <˚e⁄&ÉT #Ó|Œæ q ^‘·˝Àq÷, $T>∑‘· Á>∑+<∏eä TT\˝Àq÷ <˚e⁄ì <Ûsä à¡ eTT\T ˝Òeì H˚qT #Ó|Œü &ÉeTT˝Ò<Tä . <˚e⁄&ÉT
düècÕ˜´~˝ÀH˚ <Ûsä à¡ eTT\qT #Ó|Œæ Á|ü‹wæ̃+#ê&ÉT. nsTT‘˚ ñqï <Ûsä à¡ eTT\T ‘Ó*j·T≈£î+&É b˛sTT yê{Ï kÕúqeTT˝À
20
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
n<Ûäs¡àeTT\T eè~Δ #Ó+~q|ü&ÉT, ‹]– ‘·q <Ûäs¡àeTT\qT ‘Ó\T|ü⁄ ì$T‘·ÔeTT, n<Ûäs¡àeTT\qT ˝Ò≈£î+&Ü #˚j·TT
ì$T‘·eÔ TT <˚e⁄&ÉT ekÕÔqì #ÓbÕŒ&ÉT. n+‘˚>±˙ ‘·q <Ûsä à¡ eTT\qT uÀ~Û+#·T Á>∑+<∏eä TT\T ˝Òeì Äj·Tq ≈£L&Ü
#Ó|Œü ˝Ò<Tä . Äj·Tq Á>∑+<∏eä TT\THêï, Ä Á>∑+<∏eä TT\˝Àì <Ûsä à¡ eTT\T eTqTwüß\≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&Üb˛sTT, yê{Ï kÕúqeTT˝À

TT
n<Ûsä à¡ eTT\T <Ûsä à¡ eTT\T>± #·˝≤eTDÏ n>∑T#·Tqï|ü&ÉT ekÕÔqì #ÓbÕŒ&ÉT. <˚e⁄&ÉT áe÷s¡T ‹]–eùdÔ Ç+‘·≈î£
eTT+<äT #Ó|æŒq <Ûäs¡àeTT\H˚ ‘Ó*j·TCÒdü÷Ô n|ü&ÉT #Ó|üŒø£ e<ä*y˚dæq yê{Ïì ≈£L&Ü ‘Ó*j·TCÒkÕÔ&ÉT. u…’_\T
Á>∑+<∏eä TT˝À ≈£L&Ü Ç<˚ $wüjT· eTTqT #Ó|ü #·÷ Ä<äsD ¡ ø£s>Ô¡ ± e#·Tà yê&ÉT Ç|ü&ÉTqï C≤„qeTTH˚ø±ø£ Ç+ø± #Ó|Œü ø£

+‘·e
e~*y˚dqæ düeTdüÔ C≤„qeTTqT ‘Ó*j·TCÒjT· Tqì jÓ÷Vü‰Hé düTyês¡Ô 16 n<Ûë´j·TeTT˝À 12, 13, 14 yêø£´eTT\+<äT
#Ó|Œæ j·TTHêïs¡T. Ä e÷≥ Á|üø±s¡eTT sêuÀe⁄ <˚e⁄&ÉT m|ü&ÉT e∫ÃHê eTT+<äT Á>∑+<∏eä TT\˝Àì $wüjT· eTT\H˚ø±ø£
Ç+ø± n|ü&ÉT #Ó|Œü ì yê{Ïì ≈£L&Ü #Ó|Œæ b˛e⁄qT. n|ü&ÉT düeTdüÔ »qT\T nìï eT‘·eTT\yês¡T @ø£ C≤„qeTT˝ÀìøÏ
sêø£ ‘·|Œü <äT. Ç~ »s¡T>∑uÀe⁄ dü‘´· eTT.
Á|üXï¯ :` MTs¡T m|ü&√ »s¡T>∑uÀe⁄ $wüjT· eTTqT #Ó|ü #·THêïs¡T. ˇø£yfi˚ ¯ n≥Te+{Ï düeTj·TyÓTTùd,Ô n+<äs÷¡ @ø£
C≤„qeTT˝ÀìøÏ eùdÔ, n+‘·ø£+fÒ eT+∫ø±\eTT eT]jÓTTø£{Ï ñ+&É<äT. nsTT‘˚ ø=ìï eT‘·eTT\˝À Ç<˚ ÄK]
uÀ<Ûj ä T· ì #Ó|ü #·THêïs¡T. ÇkÕ¢yTé eT‘·eTT˝À eTTVü≤eTà<é Á|üeø£Ô ÄK] Á|üeø£j Ô T· ˙, KTsYÄHé Á>∑+<∏eä TT n+‹eT
<Óe’ Á>∑+<∏eä Tì #Ó|ü #·THêïs¡T ø£<ë! KTsYÄHé n+‹eT <Óe’ Á>∑+<∏yä TÓ qÆ |ü&ÉT, eTTVü≤eTà<é Á|üeø£Ô ÄK] Á|üeø£Ô nsTTq|ü&ÉT,
‘·sê«‘· <˚e⁄&ÉT eTìwæ>± sêe\dæq |üì˝Ò<Tä ø£<ë! n˝≤ eùdÔ eTTVü≤eTà<é ÄK] Á|üeø£Ô nqT≥≈£î uÛ+Ñ >∑yT˚ s¡Œ&ÉTqT
dæ<ëΔ
ø£<ë! nfÒ¢ KTsYÄHé Á>∑+<∏eä TT n+‹eT Á>∑+<∏eä TT ø±≈£î+&Ü b˛e⁄qT ø£<ë! BìøÏ MTπseT+{≤s¡T?
»ˆˆ KTsYÄHé m|üŒ{Ïø° n+‹eT <Ó’eÁ>∑+<∏äy˚T, Ä e÷≥qT Á|ü|ü+#·eTT˝À mes¡÷ ø±<äq˝Òs¡T. uÛÑ÷$TMT<ä
‘Ó*j·T≈£î+&Üb˛sTTq <Ûsä à¡ eTT\T ‹]– ‘Ó*j·Tã&ÉT≥≈£î <˚e⁄&ÉT eTìwæ>± (<ä÷‘·>±) e∫ÃHê, uÛ÷Ñ $TMT<ä <Ûsä à¡ eTT\T
|ü⁄qs¡T<äΔ]+#·ã&çHê, ‘Ó*j·T≈£î+&Üb˛sTTq <Ûäs¡àeTT\T ‘Ó*j·Tã&ç eTìwæ dü+|üPs¡í C≤„ì>± e÷]Hê, KTsYÄHé
n+‹eT <Óe’ Á>∑+<∏eä TqT≥˝À @ e÷s¡÷Œ ñ+&É<Tä . KTsYÄHé XÊX¯«‘·eTT>± n+‹eT <Óe’ Á>∑+<∏eä Tì >=|üŒ C≤„qT\T
≈£L&Ü nqe\dæ+<˚. m+<äTø£q>±! düècÕ˜´~˝À yêDÏ <ë«sê <˚e⁄&ÉT C≤„qeTT ‘Ó*j·TCÒjT· >± ÄHê&ÉT Á>∑V≤ü eTT˝…q’
dü÷s¡T´&ÉT, õÁãj˚T˝Ÿ <˚e⁄&ÉT ‘Ó*j·TCÒdqæ C≤„qeTTqT ‘Ó*j·T>∑*>±s¡T. dü÷s¡T´ì <ë«sê düècÕ˜´~˝ÀH˚ uÛ÷Ñ $TMT<ä
C≤„qeTT ‘Ó*j·Tã&çq~. dü÷s¡T´&ÉT yÓTT<ä≥ uÛ÷Ñ $TMT<ä>\∑ eTqTe⁄≈£î C≤„qeTT ‘Ó\T|ü>±, eTqTe⁄ <ë«sê Çø屫≈£î&ÉT
nqT sêE ‘Ó\TdüTø√>∑*>±&ÉT. Çø屫≈£îì <ë«sê $T>∑‘· Á|ü»\T ‘Ó\TdüTø√>∑*>±s¡T. Ç≥T¢ uÛ÷Ñ $TMT<ä yÓTT<ä≥
Á‘Ó’‘·

eTqTwüß\+<ä]ø° C≤„qeTT ‘Ó*j·Tã&çq~. n˝≤ ‘Ó*j·Tã&çq yÓTT<ä{Ï C≤„qy˚T ◊<äTy˚\ dü+e‘·‡s¡eTT\ |üPs¡«eTT
lø£èwüßíì <ë«sê ns¡T®qTìøÏ #Ó|üŒã&çq~. n~j˚T yê´düTì <ë«sê uÛÑ>∑eBZ‘·>± Áyêj·Tã&çq~. n+<äTe\q
uÛ>Ñ e∑ BZ‘· Á|ü|+ü #·eTT˝À yÓTT<ä{Ï <Óe’ Á>∑+<∏yä TÓ qÆ ~. e÷≥\ s¡÷|üeTT˝À ‘Ó\T|üã&çq ^‘·qT nø£så ¡ s¡÷|üeTT˝À Áyêdæ
Á|ü»\≈£î ‘Ó*j·TCÒdqæ yê´düTìï yÓTT<ä{Ï Á|üeø£j Ô T· ì #Ó|Œü e#·TÃqT. Çø£b˛‘˚ Ç|üŒ{ÏøÏ |ü<Tä Hê\T>∑T e+<ä\ dü+e‘·‡s¡eTT\
|üPs¡«eTT õÁãj˚T˝Ÿ <ä÷‘· V”≤sê >∑TVü≤˝À eTTVü≤eTà<é Á|üeø£>Ô ±]øÏ <Óe’ C≤„qeTTqT n+~+#ê&ÉT. õÁãj˚T˝Ÿ n+~+∫q
C≤„qeTTqT eTTVü≤eTà<é Á|üeø£>Ô ±s¡T Á|ü»\≈£î KTsYÄHé s¡÷|üeTT˝À n+~+#ê&ÉT. n˝≤ õÁãj˚T˝Ÿ #Ó|Œæ q C≤„qeTT
KTsYÄHé nqT Á>∑+<∏ä s¡÷|üyTÓ qÆ ~. yÓTT<ä≥ #Ó|Œæ q C≤„qy˚T KTsYÄHé˝À ñ+&ÉT≥ e\q, uÛ>Ñ e∑ BZ‘· ‘·sê«‘· e∫Ãq
C≤„qeTT KTsYÄHé n>∑T≥ e\q, ^‘· yÓTT<ä{Ï <Óe’ Á>∑+<∏yä TÓ qÆ |ü&ÉT, KTsYÄHé n+‹eT <Óe’ Á>∑+<∏yä TÓ qÆ ~. yÓTT<ä≥

21
 Á|üeø£\
Ô T mes¡T?
#Ó|Œæ q~ m|üŒ{Ïø° yÓTT<ä{<Ï .˚ ‘·sê«‘· yÓTT<ä{Ï <ëì‘√ düe÷qeTT>± #Ó|Œæ q~ KTsYÄHé ‘·|Œü @ Á>∑+<∏eä T÷ ˝Ò<Tä ø£qTø£
KTsYÄHé n+‹eT <Óe’ Á>∑+<∏yä TÓ qÆ ~. yÓTT<ä{~Ï eT]j·TT ∫e]~ ˇπø C≤„qyÓTqÆ +<äTq yÓTT<ä≥ #Ó|Œü ã&çq~ Á|ü<eä∏ T
<Óe’ Á>∑+<∏eä T˙ ‘·sê«‘· #Ó|Œü ã&çq~ n+‹eT <Óe’ Á>∑+<∏eä T˙ ù|s¡T>±+∫j·TTqï~. á s¬ +&ç{øÏ ° düeTq«j·TeTTqï~

TT
ø±e⁄q n˝≤ #Ó|Œü &ÉeTT »]–q~. düTsê 12˝À 111e Äj·T‘Yq+<äT ªªKTsêHé˝À #Ó|Œü ã&ÉT‘·Tqï Çe˙ï ø£*Œ‘·
$wüjT· eTT\T ø±e⁄. yêdüyÔ êìøÏ Ç$ Ç~es¡≈î£ e∫Ãq Á>∑+<∏ë\≈£î <Ûèä Mø£sD ¡ μμ nì ø£\<äT. á e÷≥ e\q
uÛ>Ñ e∑ BZ‘˝· Àì C≤„q $wüjT· eTT\T KTsYÄHé Á>∑+<∏eä TT˝À ≈£L&Ü ø£\eì ‘Ó*j·TT#·Tqï~. <˚e⁄&ÉT #Ó|Œæ q uÛ>Ñ e∑ BZ‘q· T

+‘·e
nqTdü]+∫j˚T KTsYÄHé ø£\<ä˙, s¬ +&ç{˝Ï ÀqTqï~ düèwæ̃ Ä~˝À <˚e⁄&ÉT #Ó|Œæ q C≤„qy˚Tqì ‘Ó*j·TT#·Tqï~. s¬ +&ÉT
Á>∑+<∏äeTT\˝Àì C≤„qeTT Á|ü»\T ns¡úeTT #˚düTø√˝Òq|ü&ÉT, <˚e⁄&ÉT ne‘·]+∫ Á>∑+<∏äeTT\˝ÀqTqï <Ûäs¡àeTT\H˚
|ü⁄qs¡T<ä]Δ +∫ b˛e⁄qT>±˙ M{Ïì ø±<äì y˚sT¡ C≤„qeTT #Ó|Œü &ÉT. <˚e⁄&ÉT yÓTT<ä≥ #Ó|Œæ q C≤„qeTT eTT+<äT yÓqTø£
‘Ó*j·Tã&É&eÉ TT e\q yê{ÏøÏ yÓTT<ä{Ï Á>∑+<∏eä TT ∫e] Á>∑+<∏eä TT nì ù|s¡T e∫Ãq~>±˙, n+<äT˝Àì C≤„qeTT
y˚sq¡ Tø√≈£L&É<Tä . <˚e⁄&ÉT m|ü&ÉT e∫à #Ó|Œæ Hê ‘êqT eTT+<äT #Ó|Œæ q yê{ÏH˚ ‹]– Á|ü‹wæ̃+#·T≥≈£î e#·TÃqT>±˙
‘êqT eTT+<äT #Ó|Œæ q C≤„qeTTqT ø±<äqT≥≈£î ø±<äT. <˚e⁄&ÉT e∫à <Ûsä à¡ eTT\qT dü+kÕú|+æ #·T≥ e\q |üPs¡«|ü⁄
Á>∑+<∏eä TT˝…q’ yÓTT<ä{Ï ∫e] Á>∑+<∏eä TT\˝Àì <Ûsä à¡ eTT\T u≤>± ns¡eú TT ø±>∑\e⁄. n+<äTe\q m+‘·ø±\eTT »]–Hê
Ä~ n+‘·´ <Óe’ Á>∑+<∏eä TT\T m|üŒ{Ïø° XÊX¯«‘·eTT>± ñ+&É>\∑ e⁄. ‹]– <˚e⁄&ÉT e∫à ‘Ó\TŒq~ á Ä~ n+‘·´
Á>∑+<∏eä TT\ C≤„qy˚Tqì ‘Ó*j·Te˝…qT.
dæ<ëΔ
ˇø£ $wüjT· eTTqT düeT]ú+#·T≥≈£î XÊÅdeÔü TT m+‘· nedüsy¡ ÷Ó , nfÒ¢
ˇø£ $wüjT· eTTqT K+&ç+#·T≥≈£î XÊÅdeÔü TT n+‘˚ nedüse¡ T>∑TqT.
Á‘Ó’‘·

ndü‘·´eTTqT y˚sTTeT+~ #Ó|æŒHê n~ dü‘·´eTT ø±<äT,

dü‘·´eTTqT y˚sTTeT+~ ø±<äìHê n~ ndü‘´· eTT ø±<äT.

22