UdKitabı PDF

ISBN 9944-100-29-8
ÝSTANBUL BÜYÜKÞEHÝR BELEDÝYESÝ

SANAT VE MESLEK EÐÝTÝMÝ KURSLARI
(ÝSMEK) YAYINLARI
Branþ Kitaplarý Serisi
Editör: Muhammet ALTINTAÞ
Yayýna Hazýrlýk: ÝSMEK Yayýn Editörlüðü

Mizanpaj: Kahraman SARI - Melih SERGEK
Kapak: Melih SERGEK
Tashih: Dilek CAN, Hatice GÖZLEMECÝ
Baský: Yýldýzlar Matbaacýlýk
(Bu kitap Ýstanbul Büyükþehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eðitimi Kurslarý (ÝSMEK)nýn bir kültür hizmeti olup ücretsizdir.
Kitabýn metin, görsel malzeme v.b. her türlü yasal sorumluluðu yazarlarýna aittir. )
TEMEL UD EÐÝTÝMÝ
Ersin ERSAVAÞ - Ýbrahim KARAROÐLU

BAÞKANDAN...
Müzik insanoðlunun gönül telinden çýkan güzelliklerin, kemençe, piyano, gitar, kaval, baðlama gibi branþlar
yaþadýðýmýz hayata renk katan ölçülü ve ahenkli týnýlarýdýr. bulunmaktadýr. Müzik eðitimlerimiz Ýstanbullular tarafýndan
Geçmiþimizde Hikmete dair fen diye adlandýrýlan musiki yoðun ilgi görmektedir.
aklýn ve kalbin birlikteliðiyle ortaya çýkmýþtýr.
Sanat alanýndaki yayýnlarý ile de adýndan baþarýyla söz
Köklü medeniyet çýnarýmýzýn dallarýndan biri de þüphesiz ettiren ÝSMEK, branþ kitaplarýna bir yenisini daha ekleyerek,
Türk musikisidir. Atalarýmýz saz ve sözün ehemmiyetini bildikleri Temel Ud Eðitimi kitabýný kursiyerlerin ve ilgililerin beðenisine
için sanatçýlara her zaman deðer vermiþler çeþitli imkanlar sunmuþtur. Udun tarihçesinden, teknik özelliklerine, makam
sunmuþlardýr. bilgisinden saz eserlerine kadar geniþ bir yelpaze içinde ele
alýnan kitap, çok titiz bir çalýþmanýn ürünü olarak ellerimizde
Medeniyetimizin baþkenti Ýstanbul, diðer sanatlarda olduðu durmaktadýr.
gibi klasik Türk müziðine de önemli icracýlar ve bestekarlar
yetiþtirmiþ münbit bir þehirdir. Her semtinde bir bestekârýn Bu deðerli yapýtýn bizlere ulaþmasýný saðlayan, kitapta
izlerini görmek bizim için gurur vesilesidir. Tarihin bize yüklediði emeði geçen herkesin ellerine saðlýk diyorum ve bu baþarýlý
bu mesuliyet ise her semte musikimizi götürmek ve gelecek çalýþmalarýndan dolayý kendilerini tebrik ediyorum
kuþaklara maziden gelen bu hoþ sadâyý aktarmaktýr.
Bütün Ýstanbullulara musikinin eþsiz güzellikteki ahengine
Ýstanbul Büyükþehir Belediyesi olarak ÝSMEK vasýtasýyla benzer bir yaþam dileklerimle.
Ýstanbullulara ücretsiz olarak sunduðumuz sanat ve meslek
eðitimleri içerisinde müzik eðitimleri önemli yer tutmaktadýr.
2 yýllýk eðitim veren Müzik Ýhtisas Merkezlerinin yaný sýra pek
çok kurs merkezimizde ud, kanun, ney, keman, tambur, klasik
4
Çok insan anlayamaz eski mûsýkîmizden,

Ve ondan anlamayan, bir þey anlamaz bizden!..
Yahyâ Kemâl Beyatlý
5
ÝÇÝNDEKÝLER
1. BÖLÜM / UD HAKKINDA Uþþak Þarký ................................................................................................ 56
Ud Sazý Hakkýnda .....................................................................................11 Hüseyni Makamý .................................................................................... 58
Ud'un Teknik Yapýsý ve Özellikleri ................................................... 13 Hüseyni Saz Semaisi.............................................................................. 61
Ud'un Akort Çeþitleri ............................................................................ 17 Hüseyni Yürük Semai ........................................................................... 63
Mýzrap ........................................................................................................ 17 Hüseyni Þarký............................................................................................ 65
Ud Metodlarý .............................................................................................18 Mahur Makamý ........................................................................................ 67
Udiler ........................................................................................................... 18 Mahur Peþrev .......................................................................................... 70
Sazýmýzý Bugünlere Taþýyan Meþhur Udilerimiz .........................19 Mahur Saz Semaisi ................................................................................. 72
Yaþayan Meþhur Bazý Udiler .............................................................. 22 Mahur Þarký............................................................................................... 74
2. BÖLÜM / TUTUÞ ve PARMAK EGZERSÝZLERÝ Segâh Makamý ........................................................................................ 75
Tutuþ ve Parmak Egzersizleri............................................................. 23 Segâh Peþrevi ........................................................................................... 78
Tutuþ Poziyonlarý .................................................................................... 24 Segâh Yürük Semai ............................................................................... 80
Açýk Tellerde Çalýþmalar ...................................................................... 25 Segâh Þarký................................................................................................ 82
Açýk Tellerde Uzatmalý (Noktalý) Nota Çalýþmalarý ................... 27 Acemaþiran Makamý ............................................................................ 84
Açýk Tellerde Üçleme (Triole) Çalýþmalarý .................................... 28 Acemaþiran Peþrev ................................................................................ 87
Açýk Tellerde Es (Durma) Çalýþmalarý .............................................. 29 Acemaþiran Saz Semaisi...................................................................... 89
Kolonlar ve Sesler................................................................................... 30 Acemaþiran Þarký .................................................................................. 91
Parmak Kombinasyon Çalýþmalarý................................................... 31 Hicaz Ailesi Makamlarý ......................................................................... 92
Makam Çalýþmalarý................................................................................. 33 Hicaz Hümâyun Makamý ..................................................................... 92
Buselik Makamý ...................................................................................... 33 Hicaz Makamý ......................................................................................... 92
Buselik Peþrevi......................................................................................... 39 Hicaz Uzzâl Makamý............................................................................... 93
Buselik Yürük Semai............................................................................. 40 Zirgüleli Hicaz Makamý.......................................................................... 93
Buselik Þarký ............................................................................................. 41 Hicaz Humayun Peþrevi ....................................................................... 97
Rast Makamý ........................................................................................... 42 Hicaz Yürük Semai .............................................................................. 100
Rast Peþrevi .............................................................................................. 47 Hicaz Þarký............................................................................................... 102
Rast Saz Semaisi ..................................................................................... 48 Nihavend Makamý .............................................................................. 103
Rast Yürük Semai................................................................................... 50 Mini Mini Bir Nihavend Peþrevi....................................................... 108
Rast Þarký ................................................................................................... 51 Nihavend Saz Semaisi ........................................................................ 109
Uþþak Makamý ........................................................................................ 52 Nihavend Yürük Semai...................................................................... 113
Uþþak Peþrevi ........................................................................................... 55 Nihavend Þarký ...................................................................................... 116
6
Kürdili-Hicazkâr Makamý .................................................................. 117 a. Deðerini Kendinden Önce Gelen Notadan Alma Þekli. 169
Kürdili-Hicazkâr Peþrevi..................................................................... 121 b. Deðerini Kendinden Sonra Gelen Notadan Alma Þekli 169
Kürdili-Hicazkâr Saz Semaisi............................................................ 124
2. Grupetto (Üç Nota).......................................................................... 170
Kürdili-Hicazkâr Peþrevi..................................................................... 126
3. Tril.......................................................................................................... 170
Kürdili-Hicazkâr Þarký...........................................................................128
4.Legato Çalýþmalarý ............................................................................ 171
Hicazkâr Makamý ................................................................................ 129
A. Çýkýcý Legato.................................................................................. 171
Hicazkâr Peþrev..................................................................................... 133
Hicazkâr Saz Semaisi .......................................................................... 134 a. Ýlk Nota Açýk Telde Olursa .................................................... 171
Hicazkâr Nakýþ Beste .......................................................................... 136 b. Ýlk Nota Kapalý Telde Olursa ................................................ 171
Hicazkâr Þarký..........................................................................................138 B. Ýnici Legato...................................................................................... 172
Hüzzam Makamý ................................................................................. 139
5. Ajelite Egzersizleri ........................................................................... 173
Hüzzam Peþrevi .................................................................................... 142
A. Hýzlanma Teknikleri................................................................... 173
Hüzzam Saz Semaisi.............................................................................145
B. Pozisyonlarda Hýzlý Geçiþ.......................................................... 174
Hüzzam Þarký ......................................................................................... 148
Karcýðar Makamý ................................................................................. 149 6. Pozisyon Deðiþimi Çalýþmalarý .................................................. 175
Karcýðar Makamý Peþrevi................................................................... 152 A. Çarpmasýz Pozisyon Deðiþimi ................................................ 175
Karcýðar Saz Makamý .......................................................................... 153 B. Çapmalý Pozisyon Deðiþimleri ................................................ 176
Karcýðar Köçekçe.................................................................................. 155 C. Ýki Telde 3'lü, 6'lý ve 10'lu Pozisyon Deðiþimleri ............. 177
Karcýðar Þarký ......................................................................................... 156
4. BÖLÜM / KÜÇÜK ALBÜM
Muhayyer Makamý .............................................................................. 157
Hüseyni Oyun Havasý ......................................................................... 179
Muhayyer Peþrevi ................................................................................ 161
Þehnaz Longa......................................................................................... 180
Muhayyer Saz Semaisi....................................................................... 163
Muhayyer Þarký ................................................................................... 165 Nihavend Longa.................................................................................... 182
3. BÖLÜM / SÜSLEME TEKNÝKLERÝ Çargah Sirto ............................................................................................ 184
Süsleme Teknikleri.............................................................................. 166 Sultani-Yegâh Sirto.............................................................................. 185

1 Çarpma .................................................................................................167
Rast Saz Eseri......................................................................................... 187
1.A. Tek Nota.......................................................................................... 167
Nikriz Longa............................................................................................ 189
a. Deðerini Kendinden Önce Gelen Notadan Alma Þekli. 167
Hicaz Mandýra ....................................................................................... 190
Ayný Ses Arasýnda Çarpma Egzersizi .................................... 168
Ýnici ve Çýkýcý Ýki Ses Arasýnda Çarpma Egzersizi ............. 168
b. Deðerini Kendinden Sonra Gelen Notadan Alma Þekli 169 Yazarlar Hakkýnda .............................................................................. 192
1.B. Ýki Nota (Çift Çarpma) ................................................................. 169 Kaynakça .............................................................................................. 192
7
ÖNSÖZ
Türk müziðinin en eski sazlarýndan biri olan ud, gerek ve geleneksel sazlarýmýzýn genç kuþaklarca benimsenmesi
halk müziðinde gerekse klasik Türk müziðinde yaygýn bir için büyük fedakârlýklar göstermektedir. Son yýllarda açýlan
þekilde kullanýlmaktadýr. Udun ses itibariyle kulaða hoþ gelen Müzik Ýhtisas Merkezlerinde ve birçok kurs merkezinde
yüzlerce öðrenci ud sazýna ilgi göstermektedir.
bir týnýsýnýn olmasý ve Türk müziði perde sisteminin en ince
ayrýntýlarýný verebilen teknik yapýsý bu yaygýnlýkta etkili
Bizler ud eðitiminde hocalarýmýzdan aldýðýmýz
olmuþtur.
akademik birikimi öðrencilerimize aktarýrken bilgimizi bir
disiplin içerisinde vermenin gayreti içerisindeyiz. Elinizdeki
Osmanlý Ýmparatorluðu döneminde bilhassa Ýstanbulda çalýþma bütün kurs merkezlerinde ortak müfredatýn
sazendelerin itibar görmesi, saray ve konak çevrelerince uygulanmasý ve eþ zamanlý öðretim için bir zorunluluk haline
himaye edilmesi diðer sazlarýmýz gibi udun da hak ettiði yere gelmiþti.
kavuþmasýný saðlamýþtýr. 19. yüzyýlda özellikle hanýmlarýn ilgi

Çalýþmamýzýn yayýnlanmasý için bize imkân tanýyan
gösterdiði bu saz 20. yüzyýlda Peygamber torunu olan Þerif
ve kültür deðerlerimize sahip çýkan baþta Büyükþehir Belediye
Muhiddin Targan ile dünyaya açýlmýþtýr. Günümüzde Türk
Baþkanýmýz Sn. Kadir Topbaþ olmak üzere tüm ÝSMEK
udilerin icrasý en ileri seviyesine ulaþmýþ, uluslar arasý yöneticilerine þükranlarýmýzý arz ederiz.
konserlere katýlan sanatçýlarýmýzýn sayýsý epeyce artmýþtýr.
Ýstanbul Büyükþehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eðitimi Ersin ERSAVAÞ - Ýbrahim KARAROÐLU
Kurslarý (ÝSMEK), Türk müziði eðitimine ciddiyetle yaklaþmakta ÝSMEK Ud Usta Öðreticileri
8
TAVSÝYELER
Bu kitaptaki konularýn ve egzersizlerin daha iyi saðlam olmaya baþlamasý gerekmektedir. Bunun için solfej
algýlanýp saðlýklý sonuçlar elde edilebilmesi için birkaç derslerinizi iyi takip edin.
detaydan bahsetmemiz gerekir.
Bütün egzersizleri metronom ile yapmanýzý tavsiye
Öncelikle þunu belirtmek isteriz ki bu kitap bir ud ederiz. Hocanýzýn belirlediði günlük periodik çalýþmalarý
metodu kitabý deðildir. Sadece temel ud eðitimi giriþ devamlý ve düzenli bir þekilde ayný saatlerde uygulamanýz
kitabýdýr. Konularýn alt baþlýklarýnýn ve egzersizlerin gereklidir.
detaylarýnýn minimum düzeyde olmasýnýn sebebi budur.
Hocanýzýn eðitimi ve bilgileri doðrultusunda bu kitabý Egzersizlerinizi çalýþýrken sabýrlý olmaya gayret edin.
takip etmenizi öneririz. Acele edip bir an önce çalmaya çalýþmayýn. Yeteneðinizi
ancak düzenli bir çalýþma ile pekiþtireceðinizi asla
Egzersizlerinizi mümkün olduðu sürece unutmayýn.
ezberleyerek çalýþýnýz. Temel egzersizlerinizi her zaman
çalýþmalýsýnýz. Sað ve sol elinizi gözlem altýnda tutarak Udunuzun her zaman doðru akortlu olmasý lazýmdýr.
doðru tutuþ ve vuruþlara dikkat ediniz. Tellerinizi 3 ila 6 ayda bir yenisi ile deðiþtirmelisiniz.
Tellerinizin uzun sürede kullanmanýz için, her çalýþýnýzdan
Ýcra tekniklerinin sonunda tavýr ve üslup edinme sonra muhakkak kuru bir bezle klavyenin üzerinden siliniz.
konusunda kitabýmýzda adý geçen udilerin ses kayýtlarýný
dinleyin. Notaya alýnmýþ taksim örneklerini inceleyin. Son olarak diyeceðimiz udunuzu çok iyi bir þekilde
muhafaza etmenizdir. Nemli ve kuru yerlerden, ani hava
Kitabýn sonlarýna doðru taksim konusuna da deðiþimlerinden, kalorifer ve soba yanlarýndan udunuzu
deðinileceði için þimdiden solfej ve nazariyat eðitiminizin uzak tutmalýsýnýz.
9
1. BÖLÜM
UD HAKKINDA
10
UD SAZI HAKKINDA
Duygu ve düþüncelerin seslerle ifade edilmesi Yukarýda bahsettiðimiz ve birçok destanda da yer
sanatý olan musiki; insanoðluna diðer sanatlara nazaran alan Kopuz, Türklerin bilinen en eski ve yaygýn sazýdýr. Bu
daha kolay ve çabuk tesir etmesi sebebiyle önemlidir. sazýn parmakla, yayla ve mýzrapla çalýnan çeþitleri vardýr.
Malzemesi baþta insan sesi olmak üzere çeþitli çalgýlar Dede Korkut Hikâyelerinde hemen her kahramanýn elin-
olan bu sanat, geçmiþten bugüne toplumlarýn hafýzalarýn- den düþmeyen “kolça kopuz”, sapý kol boyunca uzayan
da yaþattýklarý kültürel zenginliðin de aktarým aracý kopuz demektir. Türk kopuzunun daha sonra, Türklerle
olmuþtur. ayný coðrafyada yaþayan baþka milletlerin musikisinde de
kullanýldýðý görülmüþtür1.
Müzik, henüz anne karnýndayken dýþ dünyadan

algýladýðýmýz seslerle bize hayat boyu eþlik eder. Öyleki Yine bazý araþtýrmalarda bugünkü Doðu
dilimizdeki “doðumdan ölüme musiki” ifadesi müziðin Türkistan’a baðlý Turfan bölgesinde yapýlan kazýlarda ele
ehemmiyetini ifade eder. Kültürümüzde doðduðumuz geçen Uygur minyatürlerinde bir orkestra teþkilatýna rast-
anda güzel bir kýraatla okunan Ezan-ý þerif ‘ten vefatýmýz- landýðý; bunlarýn içinde de harp-çeng biçiminde bir saz,
ud’a benzeyen bir kopuz ve aðýzla çalýnan sazlarýn
da okunan Mevlid-i þerif’e kadar insan hayatý musiki ile
görüldüðü2 anlatýlmaktadýr.
geçer. Anne kucaðýnda bizleri uyutan ninniler, düðünlerde
neþe verip eðlendiren oyun havalarý, kýna gecelerinde
gelinleri aðlatan aðýtlar milli hissiyatýn müzikle ifadesidir. Geçmiþten beri Türk dünyasýnýn her köþesinde
karþýmýza çýkan ve sýrtýnda sazýyla diyar diyar dolaþan
bahþý-ozan-aþýk tipinin, nereden geldiðini görmek
Hayatýmýzýn her safhasýnda karþýmýza çýkan
bakýmýndan tarihi veriler bize ýþýk tutmaktadýr. Dede
musikiyi anlamak ve tarif etmek için ilk çaðlardan beri
Korkut’dan Köroðlu’na, Karacoðlan’dan Veysel’e kadar bu
filozoflar bu kavram hakkýnda düþünmüþ ve yazmýþlardýr.
silsile saz ve sözün sihrine, tesir gücüne, arifane bir hik-
Dünyada müziðin geliþimi medeniyet seviyesiyle doðru
meti de katarak milli musikimizi vücuda getirmiþlerdir.
orantýlý olmuþtur. Milletler medeniyetler kurdukça sanat
anlayýþlarýnda da tekâmül olmuþtur.
Türkler Osmanlý döneminde henüz Balkanlara
geçmeden kopuz bu coðrafyaya gitmiþti. Macarlar 5.
Tarih sahnesine Orta Asya’da giren Türkler, dönem
yy’da Hun Ýmparatoru Atilla’nýn ordusuyla gelen kopuzla
dönem Gök Tanrý, Þamanizm ve Maniheizm inançlarýný
tanýþtý ve kobza adýný verdi 3. Ýranlýlar “barbat” adýný
benimsediler. Dini ayinlerinde kopuz eþliðinde þiirlerin
verirken Araplar “el-‘oud” ve “mizher” dediler. “avvad” ve
belirli bir ritmle ve makamla okunduðuna kaynaklarda
“barbat-zen” ise kaynaklarda kopuz çalan kiþi anlamýnda
rastlamaktayýz. Türklerin milli ölçüsü olan hece ölçüsü de kullanýlmýþtýr4. Anadolu’ya gelen kopuz ise zamanla ses
ritmin ve ahengin saðlanmasýnda en önemli unsur olmuþ- taksimatýný yitirmeden bugünkü perdeli baðlama halini
tur. Çin kaynaklarýndan Hun Türklerinin savaþa giderken aldý. 18. asra kadar kopuzun Anadolu’da yaygýn olduðunu
dahi ellerinde davul ve kopuz gibi aletler taþýdýklarýný öðrenmekteyiz.
öðrenmekteyiz.
Farklý coðrafyalarda farklý isimler alan bu saz

Eski Türklerde dini törenleri, “Þaman”, “Kam” ya da medeniyetin ilerlemesi ile elbette deðiþikliklere uðraya-
“Baksý” adý verilen ve þair-hekim-büyücü vasýflarý olan cak ve kendini yenileyecekti. Kopuz ailesinden ortaya
ruhâni kimseler yönetirdi. Bunlar “yada” denilen bir taþla çýkan ud 7. y üzyýlda Horasan’dan Baðdat’a çalýþmaya
yaðmur yaðdýrýrlar ve ölüleri anma, Gök Tanrý’ya kurban
1. Ahmet Caferoðlu, Türk Kopuzu, Ülkü Mecmuasý, s.45, s.48, Ankara 1936
verme törenlerini idare ederlerdi. Okuyacaklarý þiir ve
2. Þinasi Tekin, Uygurlarda Musiki, Hayat Tarih Mecmuasý, s.8, s.75, Ýstanbul1965
manzumeleri ise “pipa” ve “kopuz” gibi aletlerle makamlý 3. Cinuçen Tanrýkorur, Biraz da Müzik, s.178, Ýstanbul
4. Ayhan Sarý, Geleneksel Türk Sanat Müziði Çalgýlarý, s.9, 1985
bir þekilde ve irticâlen terennüm ederlerdi.
11
gelen Türklerden Araplara “Allah Hz. Adem’i yarattýktan

5
geçmiþtir . “Sarýsabýr veya öd sonra ruha onun vücuduna girmeyi
aðacý” (aloexyion agallocum) emreder, böylece Adem’in nabzý
manasýna gelen “el-‘oud” ismini harekete geçer. Yaratýlan ilk insanýn
veren Araplar bu sazý benimsedil- nabzýnýn atýþlarý eþit olduðu için, vücu
er. Batýlýlar ise 11 ve 13. yüzyýllar- dunda ritm ve ses vardýr, yani Adem sese
da Haçlý seferleri sýrasýnda udla sahiptir ve bu Allah’ý ululamak için kul-
tanýþtýlar. Arapça el (harf-i tarif) lanýlýr. Adem’in oðlu Þit’in de sesi
ifadesi Türklerce kullanýlmamýþ güzeldir. Diðer oðlu Kabil’in oðlu Lâmeþ
ve ud denilmiþtir. Batý dillerine ise de musikiyle ilgilenir ve udu icad eder.
kýsmen deðiþerek geçmiþtir. Ancak bu icad, çok acý bir olayýn sonu-
Fransýzlar “luth”, Almanlar “laute”, cudur: Lâmeþ çok uzun yýllar yaþar. 50
Ýtalyanlar “liuto”, Ýspanyollar ise karýsý ve 100 cariyesi vardýr, fakat
“alaud” demiþlerdir. Türkçede de gençliðinde hiç çocuðu olmaz. Ölümüne
kullanýlan ve saz yapýmcýsý yakýn, Sala ve Bem adlý iki kýzýyla bir oðlu
anlamýndaki “lütiye” kelimesi de olur, ancak oðlu beþ yaþýna gelince ölür.
yine ayný kelimeden türemiþtir. Lameþ, oðlunu kaybettiðinden dolayý çok
üzülür ve Adem’in cennetten kovulduðu
Oryantalist kaynaklarda sýradaki aðlamasýna yakýn biçimde
ud sazýnýn en eski þeklinin Arap gözyaþý döker. Daha sonra, çok sevdiði
6
kaynaklý olduðu belirtilse de, Farabi’nin Udu oðlunun cesedini her zaman görebilmek
udun kopuz ailesinden geldiði için bir aðaca asar ve bazen karþýsýna
kanaati birçok araþtýrmacýnýn ortak görüþüdür. Bu yanýl- geçerek acýsýný belli eder, tekrar tekrar aðlar. Aðaçta çok
gýnýn sebebi muhtemelen sazýn Arapça bir kelimeyle uzun süre kalan cesedin çürümesi üzerine Lameþ, cesedin
adlandýrýlmýþ olmasýdýr. asýlý olduðu dalý keser, ondan oðlunun þeklini andýran bir
çalgý yapar, yani ilk udu meydana getirir, üzerine at kýllarý
Eski toplumlarda aðacýn iþlenmesi ve baþka tabiat gerer ve çaldýðý zamanlarda sürekli aðlar. Bir gün, uddan
ürünleriyle birleþtirilmesiyle ilk ilkel sazlar ortaya çýkmýþtý. çýkan seslere dayanamayarak ölür. Lameþ’ten sonra udun
Medeniyet ilerledikçe ise sanatta ve sanat araç gereç- þekli de deðiþir ve son biçimini alýr 7.”
lerinde de incelik ve hassasiyet artmýþtýr. Kopuz ailesi de
geniþleyerek farklý ihtiyaçlarý karþýlayacak enstrümanlar Kimi kaynaklarda udu Farabi’nin8 icad ettiði belir-
ortaya koymuþtur. Mýzraplý (tezeneli) sazlar, þekil itibariyle tilmiþtir, ancak Farabi’nin yaþadýðý dönemin çok
iki kýsma ayrýlmýþtýr: öncesinde minyatür ve kabartmalarda ud ve benzeri çal-
gýlarýn bulunmasý bu iddiayý çürütmektedir. Farabi’nin
Küçük gövdeli ve uzun saplý sazlar: Tanbur vb.
mucid olarak algýlanmasýnýn esas sebebi uda hakim bir
müzisyen olmasý ve uda getirdiði akord sistemidir9.
Büyük gövdeli ve kýsa saplý sazlar: Ud vb.
Döneminde ud hakkýnda en kapsamlý bilgiyi verenlerden
biri olan Farabi, o döneme kadar 4 telli bir saz olan uda 5.
Tanbur ve ud, kopuzun geniþletilmiþ halidir.
teli eklemiþtir.
Zamanla gerek teknede gerekse diðer parçalarýnda ince-
lik ve zerafet artmýþ, ses kalitesi önem kazanmýþtýr.
5. Cinuçen Tanrýkorur, age, s.178
6. Daniel Franke - Eckhard Neubauer, Beschreibung Der Exponate, Frankfurt 2000
Ud’un kim tarafýndan icad edildiði daima kafalarda 7. Murat Bardakçý, Maragalý Abdülkadir, s.116-117, Ýstanbul 1986
soru iþareti býrakmýþtýr. Ud’la ilgili eski bir efsaneyi 8. Süheyl Ünver, Farabi’nin Udu, Musiki Ansiklopedisi, s.10 sy.3 Ýstanbul 1947
9. Ethem Ruhi Ungör, Farabi’nin Musiki Yönü (Uluslararasý Ýbn Türk, Harezmi,
Maragalý Abdülkadir (1360-1435) bize naklediyor: Farabi, Beyruni, Ýbn Sina Sempozyum Bildirileri), s.61-105, Ankara 1990
12
Ud hakkýnda Farabi’den sonra teferruatlý bilgiyi ki küçük monte çivileri çýkarýlarak kalýptan alýnýr ve bu
büyük Ýslam filozofu Ýbn Sînâ (980/1037) da bulmaktayýz. defa dilimlerin içbükey yüzeyi, çember ve filetolarýn uzun
10
Ýbn Sînâ, Kitabu'þ-Þifa adlý meþhur eserinin bir kýsmýnda birleþme hattý boyunca kalýn kaðýt veya extrafor
dönemin sazlarýndan bahsederken “Çoðunlukla öteden yapýþtýrýlarak kuvvetlendirilir.
beri kullanýlan en meþhur enstrüman uddur.” diyerek
udun akordu ve ses aralýklarý gibi teknik bilgileri þekiller Tekne bitip kalýptan çýktýktan sonra, sivri uçtaki
çizerek izah etmektedir. dip takozunun aksi ucunda, teknenin geniþ baþ tarafýna
içten yapýþýk, 12-14 cm geniþlik, 7-9 cm yükseklik ve 8-10
10. yüzyýlda Ýhvan-ý Safa risalelerinde musiki alet- cm kalýnlýðýndaki bir 'baþ takozu' görülür ki, amacý tek-
lerinden bahsedilirken bunlarýn en güzel olanýnýn ud nenin geniþ alt ucunu, sivrilerek gelen dilim ve filetolarýy-
olduðu belirtilir. Ud’un nasýl yapýldýðý, telleri, akordu la birlikte daha iyi koruyabilmektir. Teknenin kalýptan
hakkýnda bilgi verir. Ud’un 4 telli olduðundan bahsedil- çýkarýlmasýndan sonraki ilk iþ; baþ taraftaki simetri
erek bu tellerin kalýndan inceye (bam, misles, mesna, zir) ekseninin üzerine 'ayna' adý verilen, tekneye yakýn renk
adlarý da zikredilir11. ve malzemeden 10-15 x 5-6 cm x 3-4 mm ölçüsünde (düz

veya týrtýllý uçlarý 0.5 mm’ye düþürülmüþ) yarým daire bir
parçanýn yapýþtýrýlmasýdýr. Kapak takýldýktan çok sonra
Osmanlý sahasýnda 17. yüzyýla kadar birçok kay-
tekne ile birlikte cilalanacak olan bu parçanýn görevi, git-
nakta ve minyatürlerde uda raslanýrken bu asýrdan
gide incelerek uçta birleþen az-çok farklý boylardaki dilim
itibaren yerini tanbura býraktýðý görülür12. Hatta “18. yüzyýl
ve filetolarýn birleþme pisliðini kapatmaktýr. Kalýptan çýk-
Türk Müziði” adlý denemesinde dönemin sazlarýndan da
týðýnda henüz kapaksýz, sapsýz ve burguluksuz olan ud'un
bahseden Charles Fonton, tanbur, ney, miskal ve rebab
teknesi, eline hiç ud almamýþ insanlarý þaþýrtacak þekilde,
gibi sazlardan bahsederken uddan hiç bahsetmemiþtir13.
300 ila 600 gram arasýndadýr (dilim aðacýnýn özgül aðýrlýðý
Ancak 19. yüzyýlýn ortalarýnda udun Ýstanbul’da tekrar
ve dilimlerin sayýsýna göre). Bu arada belirtelim ki udun
yaygýnlaþtýðýný biliyoruz14.
dilimleri ne kadar çoksa (23-27), tekne yuvarlaðý o kadar
iyi saðlanýr, dolayýsýyla sazýn kalitesi o nispette artar. Sesin
Ud'un Teknik Yapýsý ve Özellikleri :
yansýmasý ýþýk gibi olduðu için, ses dalgalarýnýn çarpýp geri
(kafeslerden dýþarý) döndüðü iç yüzeyin kýrýksýz ve
Udun teknik özellikleri ve yapýlýþý hakkýnda pürüzsüz olmasý çok önemlidir.
günümüze kadar en kapsamlý bilgiyi rahmetli hocamýz
Cinuçen Tanrýkorur vermektedir:
Yaklaþýk 36x47 cm ölçüsündeki armudî formlu
tekneden sonra, sýra sapýn takýlmasýna gelir. 19 veya 19.5
“Ud'un teknesi; gemi karinasýný andýran, enine ve cm boy, ince tarafý 36 ilâ 40, geniþ tarafý 56 ilâ 58 mm
boyuna yapýþtýrýlmýþ 4-5 cm kalýnlýðýndaki parçalardan geniþlik, yine ince ucunda 13, geniþ ucunda 26 mm kalýn-
oluþan bir kalýp üzerine, 70 cm boy, 2 ila 4 cm en ve 3 mm lýkta bir kesik silindirik koni formunda olan gürgen sap,
kalýnlýktaki dilim (yaprak veya çember)lerin, çoðunlukla tekneye, bunun sivri ucuna konmuþ 'dip takozu' denilen
aralarýna -hem estetik, hem saðlamlýk amaçlý- kontrast eliptik koni aracýlýðýyla ve dip takozundaki diþi, sapýn
renkli tek veya çift filetolar konularak iþlenmesiyle mey- geniþ ucundaki erkek olan bir kýrlangýç kuyruðu detayý ile
dana getirilir. Günümüzde bazý yapýmcýlarýn, parçalarý tesbît edilir. Bu tür birleþmenin amacý, gerili tellerin çekim
tekne kavisine uygun boþluksuz olarak yapýþtýrýlmýþ veya gücüyle sapýn 'öne gelip' telleri yükseltmesinin (dolayýsýyla
yine ayný formda yekpare alüminyum olarak kullandýklarý icrâyý zorlaþtýrmasýnýn) önlenmesidir. Ud almak niyetinde
kalýplar üzerine, ortada geniþ, uçlarda sivri ve iþlem orta olan okuyucularýmýza ikinci önemli tavsiyemiz, sapýn
eksenden baþladýðý için hep tek sayýda çevirdikleri dilim-
ler, genellikle maun, ceviz, paduk, vengi, nadiren de kele- 10. Ýbn Sina, Musiki, (Çev. Ahmet H. Turabi), s.108-134, Ýstanbul 2004
bek, erik veya zeytin aðacýndandýr. Önceden ýsýtýlarak 11. Yalçýn Çetinkaya, Ýhvan-ý Safa’da Müzik Düþüncesi, s.109, Ýstanbul 1995
12. Ayhan Sarý, age, s.20
kalýbýn eðimli profili kabaca verilen dilimler ütü ve ince 13. Charles Fonton, 18. Yüzyýlda Türk Müziði (Çev. Cem Behar), Ýstanbul 1987
14. Ayhan Sarý, age, s.23
kaðýt yardýmýyla kalýba çekildikten sonra, belirli yerlerde-
13
gövdeyle birleþtiði (teknik adýyla 'tiz nevâ') noktasýnda fileto denen süs-fonksiyon elemanýyla kapatýlýr.
telle sap arasýndaki mesafeyi 3 mm’den fazla olan udlara
yaklaþmamalarýdýr. Bu mesafenin 4 ilâ 5 mm arasýnda Þimdi sýra, lütyelerin (klavye), sertliðiyle ünlü
olduðu udlara 'sapý atmýþ' denir ve tamiri güç ve mas- abanoz aðacýndan yapýlan 36-37 cm boy (iki parçalý) ve 2-
raflýdýr. Yapýcý ve icrâcýlarýn sapa yakýn telden kaçýn- 5 mm kalýnlýðýndaki 'tuþ'un (Fran. touche) takýlmasýndadýr.
malarýnýn sebebi, çalýnýrken cýzlama (veya çýrpma) Ud perdeliði gelenekte sapla göðsün birleþtiði yere kadar
gerekçesidir ki, aslýnda bu konu yapým deðil, çalma yapýlýr, geniþ olan alt ucu, göðüs oyularak yerleþtirilen
tekniði ile ilgilidir. abanoz aðacýndan kalp motifli (ve tabiî filetolu) bir
parçayla bitirilirdi (bugün dahi ucuz olmasý bakýmýndan
Ud'un sapýnýn parmaklarýn gezineceði üstteki düz udlarýn büyük kýsmý böyle yapýlýyor). Unutulmamalý ki
kýsmý, geniþ ön kýsmýndaki kalýnlýðý 2, dar arka ucundaki tek, ikili veya üçlü açýk-koyu renkli filetolar, zarif ve asîl
kalýnlýðý 4-5 mm olan, abanoz aðacýndan süssüz-desensiz Türk udunun yegâne süs unsurudur. Teknesi-sapý-burgu-
bir klavye ile (tuþ veya perdelik); avuç içine oturacak luðu sedef ve fildiþi kaba kakmalarla doldurulmuþ, aðaç
arkadaki basýk yuvarlak kýsmý ise, tekne aðacýndan kapla- oyma kafesine yazýlar yazýlmýþ bol süslü udlar Þam ve
ma ve filetolarla kaplanýr. Sapýn tekneyle birleþtiði yuvar- Kahire iþi olup bizim ud'larýmýzdan 2-3 misli daha aðýrdýr.
lak alt kýsmýna, tekne kuyruðuna doðru incelerek gelen Sazýn sade (bu yüzden de hafif) olmasýný tercîh eden Türk
dilim ve filetolarýn, birleþme yerindeki pisliðini kapatmak lütiyelerin yaptýðý ud'larda tekne-sap-mýzraplýk bu sebeple
için de, sap yuvarlaðýný sardýðý için 'bilezik' adý verilen, süssüzdür. Çaðdaþ udlarýn bir de 'uzun klavyeli' olaný
tekne aðacýndan 3 mm geniþlik - 0.5 mm kalýnlýkta bir vardýr ki ud virtüozu Þerif Muhiddin Targan'ýn (1892-1967),
kaplama yapýþtýrýlýr. Bazý yapýcýlarýn at nalý gibi kalýn ve piyanodan sonra üçüncü sazý olan viyolonselin tuþundan
kaba yaptýðý, oysa ne kadar ince olursa o kadar zarif olan mülhem olarak baþlattýðý bir uygulamadýr ve bugün
bileziðin cilâsý en sonda tekne ile birlikte yapýlacaktýr. pahalý ud'larda oldukça yaygýndýr. Kalp motifli bitirme
parçasý yerine paralel geniþlemeyle büyük kafese kadar
Sapýn takýlmasýndan sonra sýra, göðüs (veya uzatýlan klavyenin amacý, kafese kadarki 'ileri' pozisyon-
kapaðýn) tekneye kapatýlmasýna gelir. Ud'un en önemli larda göðsü parmak temasýyla saðýrlaþtýrmadan, daha net
parçasý olan kapak; kabaca 20 x 50 cm x 3 mm ölçüsün- ses almaktýr.
deki budaksýz akçam (ladin) aðacýndan kesilip uzunla-
masýna simetrik olarak ve 1-3 mm geniþliðindeki çok Ud'un ‘burguluk’ denen elemaný, 4 cm’den, 1.7
düzgün elyafýnýn geniþ olanlarý ortaya, ince olanlarý cm’e çok estetik bir sinüsoidle inen, 36-38 mm’den 22-24
kenarlara gelecek þekilde yapýþtýrýlmýþ bir elemandýr. mm’ye daralan iki yanaðý 5 mm kalýnlýðýnda ýhlamur
Tesviye sonunda 36 x 48 cm'lik armudî formuna ve 1.7- aðacýndan yapýlýp, yanaklarý ve arkasý teknenin aðacýyla
2.2 mm kalýnlýða getirilen kapaðýn üzerinde, biri büyük kaplanan (böylece yanak kalýnlýðý 7 mm’ye çýkan) U kesitli
(8.5-9 cm çapýnda), ikisi küçük (4.2-4.4 cm çapýnda), tek- bir parçadýr. Yanaklarýnda ‘burgu’ adý verilen kulaklar için
nenin iç cidarýna çarpan seslerin geldikleri açýyla dýþarýya özel havya ile üstte 6, altta beþ hafifçe konik delik açýlmýþ,
çýkmasýný kolaylaþtýracak 'kafes' adlý üç delik bulunur. Bu yanak profilleri alt ve üstten ayný veya kontrast renkte
deliklerde etrafýndaki 2-3 þeritli sade fileto oyuklarý filetolarla süslenmiþtir. Yanaklarýn üst kenarýna konan
çizildikten sonra, önce fileto oyuklarý 0.5 mm olarak kesi- filetolar, üstten bakýlýnca yanaðý ince göstersin diye yarým
ci pergelle açýlýr, sonra da kafes delikleri delinir. Kapaðýn parabolik pahlý yapýlýr. Burguluðun tepe ucu, kalitesiz
altýnda ise, ustadan ustaya az farkla deðiþen mesafe ve udlarda olduðu gibi küt ve güdük deðil, keman sapýndaki
kalýnlýklarda 7 adet balkon vardýr. Ladin aðacýndan (sularý ‘salyangoz’a muâdil ‘gaga’ adý verilen yuvarlak ve oyuklu
uzunlamasýna kesilmiþ) 5-7 mm taban ve 3 ilâ 13 mm (tekne aðacýndan) ufak bir parçayla nihayetlendirilir.
yüksekliðindeki (kare veya dikdörtgen kesitli uçlarýndan Burguluk ve filetolarý gibi, gaganýn form ve iþçiliðindeki
tekneye yapýþacak) yatýk veya gibi, tellerin göðse verdiði estetik dahi udun kalitesi hakkýnda fikir veren unsurlardýr.
(geriliyken 85 kg/cm’lik) yükü teknenin yan duvarlarýna Burguluk sapa, bir tür kýrlangýç kuyruðu detayý ve
aktarmaktýr. Göðüsle teknenin yatýk L profilli birleþmesi yaklaþýk 40-42 derecelik bir açýyla tesbît edilir.
14
Bu iþler yapýlýrken, ince zýmparasý yapýlmýþ olan göðüs,

kirlenmemesi için kâðýtla kaplanmýþtýr. Artýk sýra cilâdadýr.
Önceki safhalarda sistreyle temizlenip muntazam

hâle getirilmiþ olan tekne, sap ve burguluk, son olarak
çeþitli kalýnlýklarda zýmparalarla defalarca iþlem görerek
iyice pürüzsüz hâle getirilir. Çok aþamalý gomalak (veya
Gövde - Tekne
selülozik) cilâ-zýmpara-tekrar cilâ iþlemlerinden sonra
tekne kurumaya býrakýlýr. Abanoz klavye üzerine de mat
ve uçucu bir cilâ çekildikten sonra, bir yün kumaþ
parçasýyla ovularak parlatýlýr (prensip olarak klavyeye cila
sürülmez, aðacýn kendi mat parlaklýðýyla yetinilir). Ud'un
göðsü de, en son tel takýlmasýndan önce zýmparalanýp
temizlenir, ancak cilâlanmayýp tabiî renk ve elyâfýyla
býrakýlýr.
Kapak - Göðüs
Tekne cilâsý kuruduktan sonra sýra, en önemli
parçalardan biri olan, gürgen aðacýndan 2.5 cm en, 14 cm
boy ve 1 cm yükseklikte, uzun siperlikli þapka kesitinde-
ki 11 delikli ‘büyük eþik’in, kapak dibinden 8.5 ilâ 11 cm
içeriye, üzerine aðýrlýklar konarak yapýþtýrýlmasýna gelir.
Pest tellerin kalýnlýðý sebebiyle, kapak üzerinde tel yük-
sekliklerinin farklý olmamasý için, delikler -inceden kalýna
doðru çýktýkça- kapaða biraz daha yakýn þekilde delinir;
Klavye - Sap yine ayný sebeple, atýlan düðümler tel boylarýný farklý hâle
getirmemesi için, eþik kapak dibine tam paralel deðil, üst
ucu kapak dibine 1 mm daha yakýn olarak yapýþtýrýlýr.
Masif büyük bir eleman olan eþiðin (boncuk tutkalla)
yapýþtýrýlmasýndan doðan tutkal akýntýlarý önce sýcak sulu
temiz bezle, sonra da göðse zarar vermeyecek þekilde
çok ince (mes. 400 no.) zýmparayla temizlenir. ‘Küçük eþik’
(veya kemik) adý verilen, 36-40 mm boy, 3 mm kalýnlýk ve
Burguluk 5-6 mm yükseklikteki, üstü geriye doðru hafifçe yuvar-

latýlmýþ fildiþi parça ise, kýrlangýç uçlu burgulukla
klavyenin birleþtiði L profilli açýklýða oturtulur (tellerin
basýp geçeceði bir köprü niteliðinde olduðu -gerektiðinde
sökülmesi de gerekebileceði- için fazla kuvvetli yapýþtýrýl-
maz). Çok muntazam hazýrlanmýþ bir þablonla tel yerleri
kemiðin üzerinde belirlendikten sonra, beþi çift, biri tek
11 tel için minik oluklar açýlýr. Ýlk takýlmada ve sonraki
akortlamalarda tellerin kopmamasý için, hem ileri-geri
Teller
sürtülen kullanýlmýþ tellerle oluklar belirginleþtirilir, hem
de kuru sabun tatbikiyle iyice kaygan hâle getirilir.
15
Ud'un sayýsý 11 olan ‘burgu’larý abanoz, pelesenk, diye muhatabýnýn sorularýný pek bir þey açýklamadan
vengi, paduk veya gürgenden, üstte 7, altta 5 mm çapýn- geçiþtirdiydi. Bu sahne, udun ses özellikleri ile ilgili sayýsýz
da, akort için tutulup döndürülecek yuvarlak baþ kýsýmlarý denemelerimin sürdüðü yýllar boyunca hiç zihnimden
parmaklarýn rahatça oturacaðý kulak memesi profilinde silinmedi, hâlâ da taptaze ve canlý duruyor. Rahmetli Hadi
içbükey (2 x 2,4 cm), burguluðun yanaklarýndaki hafifçe Usta’nýn ‘Hesap iþi bu hesap!’ derken ne demek istediðini
konik yuvalarýna giren konik gövde kýsýmlarý ise -baþtaki sonralarý anladým. Acaba neyi hesaplamak gerekiyordu?
15
en büyükten uçtaki en küçüðe- 4,5 ilâ 2,5 cm boydadýr .” Geçmiþimizin musiki aleti yapýmýnýn incelikleri ile ilgili,
tarihleþememiþ bir katmanýndan iþin özüne dair çok
Ud yapýmý týpký diðer enstrümanlarýn imalatý gibi önemli bir ipucu; belki de pek çok mütecessis
gizemli bir meslek olarak kabul edilmiþtir. Eski ustalar bil- ziyaretçisinin Hadi Usta’dan iþittiði bu birkaç cümlede
gilerini kolay kolay anlatmaz, sýrlarýný ölünceye dek sak- gizliydi.
larlarmýþ. Genç ustalar ise eski udlarýn kapaklarýný açarak
ölçülerini ve kullanýlan malzemeleri taklit ederek iyi Sesin mahiyetinin ve müzik seslerinin frekans
netice almaya çalýþýrlarmýþ. Günümüzdeyse ud imalatý hesaplamalarýnýn çok eski tarihlerden beri bilinmekte
mükemmel bir ses kalitesine ulaþmýþtýr. Ülkemizde son olduðu kimsenin meçhulü deðildir. ÝÖ 569–475 yýllarý
dönemde yetiþmiþ baþarýlý lütyeler, Orta Doðu, arasýnda yaþamýþ olan Pythagoras’ýn tam beþli zincirleri,
Yunanistan ve ABD gibi ülkelere ihracat yapmaktadýrlar. Pythagoras dizilerini ve kendi adýyla anýlan koma aralýðýný
Þüphesiz bunda teknik olanaklarýn geliþmesinin etkisi tespit etmiþ olduðu hepimizce malumdur. Ses fiziði ile
vardýr. Artýk Türk saz yapýmcýlarý eski kalýplarý taklit tanýþmam, 1984 yýlýnda ud yapmaya baþladýktan sonra
etmek yerine fizik ve matematik kaidelerini kullanarak oldu. Ýlk yaptýðým udlarýn seslerinin istediðim gibi olma-
ses kalitesini tesadüfe býrakmak istememektedirler. masý bende düþ kýrýklýðýndan çok, büyük bir merak ve
16
Baþarýlý lütyelerimizden Faruk Türünz “Balkon Akortlama öðrenme isteði doðmasýna yol açtý. Bir sene boyunca hiç
Yöntemi” sayesinde ud yapýmýný þöyle anlatmakta: yeni ud yapmadým. O yýllarda, Türkiye’de konu ile ilgili
kitap bulmak mümkün deðildi. Bugün artýk internet
“Ünlü Kemençe yapýmcýsý Baron (1834–1900) müþ- sayesinde, Batý dillerinde yazýlmýþ ve lütyelerin iþine
yarayacak bilgilerin bulunabileceði yüzlerce kitap ve
terilerine ‘nasýl ses istorsun bakalim?’ diye sorarmýþ. Ünlü
makaleye ulaþmak çok kolay.
Manol (1845–1915) beðenmediði bir ud çýkarsa onu
kýrarmýþ. Onnik Usta – Onnik Garifyan - Küçüküner
(1900–1965) sýrlarýný kimse anlamasýn diye atölyesinde 1985 kýþýnda konu ile iliþkilendirebileceðim bilgiler
birileri varken çalýþmazmýþ. içeren, edinebildiðim tek eser olan, ÝTÜ’de okutulan
‘Mekanik Titreþimler’ ders kitabýnda, kiriþlerle ilgili den-
klemlere ve kiriþ zati frekansýný veren formüllere rast-
Bir kiþisel aným bu tanýmlamacý yaklaþýmýn ve
ladým. Böylece, balkon frekanslarýnýn hangi parametreler-
rivayetlerle daralan ufkumuzun hiç deðilse bizzat lutiyeler
le iliþkili olduðunu anlamamla baþlayan uzun bir
tarafýndan biraz aþýlmýþ olduðunu anlamama yardýmcý
serüvene daldým. Önümde yepyeni bir ufuk belirmiþti.
olmuþtur. 1977 yýlýnda Hadi usta’ya bir ud sipariþi
Sayýsýz denemeler yaptým. Yaklaþýk on yýl kadar süren
verdiðim günlerde Cerrahpaþa’daki dükkânýna sýk sýk
teorik ve deneysel çalýþmalarýmýn beni getirdiði noktada
gider olmuþtum. Bir gün o zamana kadar kafamý hep kur-
artýk, denemelerimde deðiþtirdiðim parametreleri hem
calamýþ olan bir konunun geçtiði bir sohbete tanýk oldum.
sonuçlarý bakýmýndan istatistikî olarak deðerlendirme
Bir amatör ud yapýmcýsý Hadi Usta’nýn aðzýndan laf
imkâný bulacak kadar çok veriye sahip olmuþtum; hem
almaya çalýþýyordu. Konu, nasýl oluyordu da yapýlan her
de artýk kullandýðým yöntemi, onu formüle edebilecek
udun sesi farklý oluyordu sorusunun etrafýnda dolaþýyor-
kadar geliþtirmiþtim. ‘Balkon Akortlama Yöntemi’ olarak
du. Hadi Usta, ‘Bu iþ hesap iþidir. Öyle görüldüðü kadar
adlandýrdýðým tekniði, özel olarak yazýlmýþ bir program,
basit deðil bu. Benim ustamýn ustasý Manol bunlarý ta
ölünceye kadar kimseye öðretmemiþ. Ölüm döþeðinde 15. Cinuçen Tanrýkorur, age, s.179-187
16. http://www.oudmaster.com/php/index.php??newlang=turkish
çaðýrmýþ kalfalarýný yanýna, balkonlarýn yerini göstermiþ.’
16
bir sonometre, bir elektronik akort cihazý ve birkaç iþleme çapýnda naylondur. Diðer teller ise bakýr-nikel-gümüþ
aletini gerekli kýldýðý için, yurtdýþýnda verdiðim konfer- alaþýmlý çok ince sargý ile kaplanmýþ ipekten imal
anslarda bir sistem olarak tanýtmak üzere ‘The Brace edilmektedir. Cinuçen Tanrýkorur sýrasýyla 0.55, 0.65, 1008,
Tuning System’ olarak adlandýrdým. 1014, 1023 ve 1441 numaralý telleri kullanmýþtýr.
Ud'un Akort çeþitleri :

1997 yýlýnda tamir için bana getirilen 1901 yapýmý
bir Manol udunun tamamen harap vaziyetteki ses Ud’un farklý akort sistemleri vardýr.:
tablasýnýn üzerinde bazý denemeler yaptým. Özel bir lastik
çekiççik ile belli noktalarýna ve ‘balkon’ tabir edilen direnç 1) Geleneksel 5 telli udda (inceden kalýna); sol-re-
çýtalarýna vurarak çýkan sesleri (frekans) tespit edip, bun- la-mi-re;
larý ‘Balkon Akortlama Yöntemi’nin formüllerine uygu-

2) Çaðdaþ 6 telli udda (ayný sýrayla): sol-re-la-mi-re-
layýp tablanýn ve balkonlarýn frekans daðýlým þemasýný la (Targan bu kalýn La’yý çalacaðý parçaya göre bazen kalýn
çýkarttým. Gördüm ki, Manol Usta balkonlarý geliþigüzel Sol olarak da kullanmýþtýr);
biçimde yapmamýþ. Size daha ilginç bir saptamamý da
açýklamak istiyorum: Balkon çýtalarýnýn hiç birinde onlarýn 3) Bacanos’un yaptýðý deðiþiklik; sol-re-la-mi-si-fa
ses tablasýna yapýþtýrýldýktan sonra iþlenmiþ olduðunu diyez;
gösteren bir ize rastlayamadým. Manol Usta, balkonlarýn

4) Cinuçen Tanrýkorur'un kendi akort sisteminde
ölçülendirilmesini ve onlara belli bir þekil verme iþlemini,
sol-re-la-mi-si-en kalýn mi.
bu çýtalarý daha ses tablasýndaki yerlerine yapýþtýrmadan
önce yapmýþ. Bunu anlayýnca, Manol Usta’nýn frekanslar Bu akort çeþitlerini Cinuçen Tanrýkorur yazmýþtýr.
ile ilgili bilgilere sahip olduðu ve ses tablasýný yaparken Günümüzde yaygýn olan sistem ise Bacanos’un akor-
balkon çýtalarýný belli frekanslara ‘akortladýðý’ sonucuna dudur. Ancak birçok icracý çalacaðý esere göre bam
vardým. Hâlbuki bugün ud yapan hemen herkes, eþ yük- telinin akordunda deðiþiklik yapmaktadýr.
seklikte ve ende dikdörtgen kesitli çýtalar hazýrlayýp
Mýzrap:
tutkallayarak bir baský tablasý yardýmýyla bunlarý ses tah-
tasýna hep birlikte yapýþtýrmaktadýrlar. Bu teknik zaman Eskiden genç ve erkek kartal kanadýndan yapýlan
kazandýrmakta, ama balkonlarý gereken frekanslara mýzrap mekanik bir ses verdiði için yerini bugün esnek ve
getirmemize olanak vermemektedir. Manol Usta her- dayanýklý plastik malzemeler almýþtýr. Geçmiþte baðlama
halde ‘maddenin zaman boyutu’ ile çýtalarýn birim tezenesi olan kiraz kabuðunun da ud mýzrabý olarak kul-
zamandaki titreþim sayýsý baðlamýnda ilgilenmiþ; çaðdaþ lanýldýðý bilinmektedir.
meslektaþlarý kadar zamandan tasarrufu düþünmemiþ!
Plastikten imal edilen, hafifçe incelen uçlarý
parabolik olarak yuvarlatýlýp keçe ile parlatýlan mýzraplara
Yýllardýr üzerinde çalýþtýðým, sazýn muhtelif
maðazalarda ulaþmak mümkündür. Bunun yaný sýra çanta
parçalarýnýn zati frekanslarýnýn, sazýn sesindeki gürlük, týný
saplarýndan uygun þekil verilerek sýfýr zýmpara ile kendi-
gibi özellikleri belirleyen temel parametreler olduðuna
niz de imal edebilirsiniz. Ýcracýnýn zevkine göre sert ya da
dair tespitlerimin, Manol Usta’nýn yönteminin bu yaþlý
yumuþak mýzrap tercih edilebilir. Þerif Muhiddin Targan’ýn
tanýðý ile teyit edildiðini görmek beni çok heyecan-
orta sertlikte esnek mýzrap kullandýðý, Bacanos’un ise sert
landýrdý.”
mýzrap kullandýðý bilinmektedir. Cinuçen Tanrýkorur ise
mýzrabýn sertliðinden ziyade tutuþ þekli üzerinde durur,
Ud’un en önemli tamamlayýcýsý ise tellerdir.
doðru tutuþun sazýn icrasýnda çok önemli olduðunu belir-
Sazýmýza uygun tel takmamýz halinde iyi ses neticesi
tir 17.
almamýz mümkündür. Günümüzde yaygýn olarak ithal
edilen lavta telleri yaygýndýr. Tel kalýnlýklarýnda tercih 17. bkz. s.24 Kitabýmýzda doðru mýzrap ve ud tutuþ þekilleri fotoðraflarla
gösterilmiþtir.
edilen ise en alt tel 0.55-0.70, ikinci tel (re) 0.65-0.80 mm
17
Ud Metodlarý: derece hýzlý ve çevik bir mýzrap tekniðine sahip olan

Targan ne yazýk ki ülkemizde öðrenci yetiþtirmemiþtir.
Türk musikisi eðitiminde sistemli metodlarýn ve Elimize ulaþan metodu ve cd kayýtlarý ise kaçýrýlmayacak
notanýn kullanýmý çok eski deðildir. Asýrlardan beri bir fýrsattýr.
sanatkar, hocasýndan meþk ettiði eseri daha sonra kendi
talebesine aktarýr. Bunun Türk müziðinin kendine özgü Cinuçen Tanrýkorur, Targan’ýn çalýþ tekniðini ben-
yapýsýndan kaynaklandýðý bir gerçektir. Özellikle imsememiþtir. Ona göre udun virtiözü Yorgo Bacanos’tur.
günümüzde kullandýðýmýz bat nota sistemine uymayan Bize göre Bacanos’un bilhassa taksimleri, Türk müziðinin
Türk müziðinin bu sýkýntýsý baþlý baþýna bir tartýþma ve udun zenginliðini göstermesi bakýmýndan çok fay-
konusu olmuþtur. dalýdýr. Mýzrap vuruþlarýný eþiðe yakýn atan Bacanos çok
süratli mýzrap kullanýrken falsosuz çalmayý baþara-
Ancak bilinen ilk matbu saz metodu Ali Salâhi bilmiþtir. Bacanos’un taksimlerinin notalarý ve analizi
21
Bey’in (1878?-1945) “Ud Metodu”dur. 1910 yýlýnda Gülçin Yahya tarafýndan neþredilmiþtir.
neþredilen kitap “Hocasýz Ud Öðrenmek Usulü” baþlýðýný
taþýr18. Ud icrasýnda Cinuçen Tanrýkorur üslubu ise hiç
þüphesiz çok önemlidir. Tanbur tekniðini udda uygu-
lamýþtýr. Onun icrasýnda sað elden çok sol elle yaptýðý
Ülkemizde Kadri Þençalar, Mutlu Torun, Onur
Akdoðu, Þerif Muhiddin Targan, Cinuçen Tanrýkorur ve vibratolar dikkati çeker. Sürat ve mýzrap çevikliði yerine
Gülçin Yahya gibi isimler kýymetli birikimlerini metod sol eliyle klavye üzerinde verdiði nüanslarla birçok udiyi
halinde neþretmiþlerdir. etkilemiþtir. Ayrýca sazýna öylesine hakimdir ki taksim ve
doðaçlamalarý sazýn farklý perdelerine yaptýðý göçürmeler-
Udîler: le icra edebilmiþtir. Klasik formlarýn (kâr-ý nâtýk, aðýr
semâi,yürük semâi, þarký, peþrev, saz semâi) hepsinde
besteleri de bulunan Cinuçen Tanrýkorur22 (1938-2000)
Türkçede ud çalan kiþi anlamýna gelen udî
ayný zamanda tarih, edebiyat ve dile hakim bir müzik
kelimesinin yaný sýra nadir de olsa avvad dendiðine rasla-
adamýydý.
maktayýz. Araþtýrmacý Ayhan Sarý birçok kaynak tara-
yarak 15. yüzyýldan 20. yüzyýla kadar bilinen udilerin isim-
lerini tespit etmiþtir. Konuya meraký olanlar bu çalýþmayý Günümüz ud icrasý ise son derece ilerlemiþtir.
inceleyebilirler.19 Mutlu Torun, Bayram Coþkuner, Osman Nuri Özpekel,
Sedat Oytun, Samim Karaca, Serhan Aytan, Münir Nurettin
Biz burada belli baþlý isimleri zikredeceðiz. Ayrýca Beken, Mehmet Bitmez, Yurdal Tokcan, Necati Çelik gibi
günümüzün çok deðerli icracýlarýndan bahsedeceðiz. Ýyi udilerin kayýtlarýnýn mutlaka dinlenmesi gerekir.
bir icracý olmanýn ilk þartý bu virtüözleri dinlemekten
geçer. Fýrsat buldukça eski kayýtlarý dinlemekte fayda
Günümüz saz icracýlýðýnda Tanburi Cemil Bey’in
vardýr.
tesirini görmekteyiz. Ýcraya getirdiði mükemmeliyet
hemen bütün sazlarý etkilediði gibi udileri de etkilemiþtir.
Nevres Bey, Þekerci Cemil bey, Mýsýrlý Ýbrahim
Efendi, Udi Afet, Fahri Kopuz, Udi Neþet Bey, Sedat Özto- Bilhassa taksim ve saz eserlerindeki icra zenginliði asla
prak, Þerif Muhittin Targan, Cahit Gözkan, Cevdet göz ardý edilmemeli sýk sýk dinlenmelidir.
Kozanoðlu, Þerif Ýçli, Yorgo Bacanos, Zeki Duygulu, Kadri Mehmet Yalçýn YILMAZ
Þençalar, Selahaddin Erköse, Þekip Ayhan Özýþýk, Hüsnü
Ý. Ü. Dil Merkezi Türkçe Birim Yöneticisi
Coþar, Cinuçen Tanrýkorur, Rüþdü Eriç gibi isimler baþlýca
udilerimizdir 20.
18. Cem Behar, Zaman-Mekân-Müzik, s.104, Ýstanbul 1993

Farklý icra teknikleri sebebiyle udiler arasýnda 19. Ayhan Sarý, age, s.34-35
20. Resimlerini temin edebildiðimiz udilerimiz için bkz. s.19-22
ekoller oluþmuþtur. Þerif Muhiddin Targan iyi bir Batý 21. Yorgo Bacanos’un Ud Taksimleri, Kültür Bakanlýðý Yay., Ankara 2002
22. bkz. Meraklýsý için Cinuçen Tanrýkorur’un kitaplarý: Biraz da Müzik (2001),
müziði eðitimi almasý sebebiyle mýzrap tekniði bakýmýn-
Müzik Kimliðimiz Üzerine Düþünceler (1998), Osmanlý Dönemi Türk Musikisi (2003)
dan geleneksel icradan farklýlýk göstermektedir. Son
18
SAZIMIZI BUGÜNLERE TAÞIYAN MEÞHUR UDÝLERÝMÝZ*
Nevres Bey (1873 - 1937) Udi Hafýz Þekerci Cemil Bey (1867 - 1928)
Mýsýrlý Ýbrahim (1872 - 1933) Udi Afet (1850 - 1922)
Fahri KOPUZ (1882 - 1968) Udi Neþet Bey (? - 1930)
*Fotoðraflar: Mehmet Güntekin arþivi
19
Sedat ÖZTOPRAK (1890 - 1947) Þerif Muhiddin TARGAN (1892 - 1962)
Cevdet KOZANOÐLU (1896 - 1986) Þerif ÝÇLÝ (1899 - 1956)
Yogos BACANOS (1900 - 1977) Zeki DUYGULU (1907 - 1973)
20
Cahit GÖZKAN (1911 - 1999) Kadir ÞENÇALAR (1912 - 1989)
Selahattin ERKÖSE (1929 - ......) Þekip Ayhan ÖZIÞIK (1932 - 1981)
Hüsnü COÞAR Cinuçen TANRIKORUR (1938 - 2000)
21
YAÞAYAN BAZI MEÞHUR UDÝLER
Yurdal TOKCAN (1966 - ....... )
Serhan AYTAN (1962 - ....... )
22
2. BÖLÜM
TUTUÞ ve PARMAK
EGZERSÝZLERÝ
23
Tutuþ Pozisyonlarý
Udun doðru tutuþ tekniklerinin fotoðraflarýný dikkatle inceleyerek

taklid ediniz. Sazýnýzý yanlýþ tutarak, eðitime baþlarsanýz ileride
telafisi mümkün olmayan sonuçlarla karþýlaþabilirsiniz.
24
Açýk Tellerde Çalýþmalar
25
10
11
12
13
14
15
26
16
17
Açýk Tellerde Uzatmalý (Noktalý) Nota Çalýþmalarý

(.) iþareti önüne gelen notayý yarý deðeri kadar uzatýr. Ýcra esnasýnda mýzrap sýrasý olarak nokta iþaretli nota üstten,
noktadan sonraki nota alttan vurulur.
27
Açýk Tellerde Üçleme (Triole) Çalýþmalarý

Triole yani üçleme çalýþmalarýnda üst-alt-üst ve üst-üst-alt olmak üzere 2 farklý vuruþ tekniði vardýr. Özellikle ikinci
tür vuruþlar aþaðýdaki egzersizlerde görüleceði üzere farklý teller üzerinde basýlan notalarýn icrasýnda kullanýlýr.
28
Açýk Tellerde Es (Durma) Çalýþmalarý

Es yani sus iþaretleri adýndanda anlaþýlacaðý üzere susulacak yerleri belirtici iþaretlerdir. Ýþaretin kullanýldýðý notanýn
deðeri kadar susulur. Es iþaretinden sonra gelen notalarýn mýzrap vuruluþu ölçü içerisindeki vuruþ sýralamasýný bozmadan
devam eder.
29
Kolonlar ve Sesler
Aþaðýdaki þemada, udda, elin konumuna göre, ilk iki pozisyonda basabileceði sesler gösterilmiþtir. Karýþtýrýlmamasý için,
yalnýzca natürel (bemol ve diyezle deðiþtirilmemiþ) seslerin adý verilmiþ, diðerlerinin sadece yeri iþaret edilmiþtir.
Tutuþta alt Yan kolonlar
Küçük eþik
SÝ DO
LA
1. TEL SOL SOL
MÝ FA
2. TEL RE
3. TEL LA SÝ DO RE
4. TEL MÝ FA SOL LA
5. TEL SÝ DO RE
MÝ
6. TEL FA# SOL LA
SÝ
B S B S B
Tutuþta üst
I II III IV V
Ana Kolonlar
Ýki Aralýklar ve Deðiþtirme Ýþaretleri

Klasik Batý müziði nazariyatýnda bir tam sesin aralýðý (yani do-re arasý) iki yarýma bölünmüþtür. Klasik Türk musikisinde
ise 9 eþit parçaya bölünmüþlerdir. Her bir parçasýna da koma adý verilmiþtir.
Deðiþtirme iþaretleri ise Bemol ve diyez diye adlandýrýlýr. Önüne konulduðu notayý görevi kadar Bemol kalýnlaþtýrýr,
diyez inceleþtir. Bekar iþareti deðiþtirilmiþ notayý eski haline dönüþtürür.
Adý Koma Deðeri Sembolü Diyezi Bemolü

KOMA 1 F
BAKIYYE 4 B
K.MÜCENNEP 5 S
B.MÜCENNEP 8 K
TANÝNÝ 9 T
ARTIK ÝKÝLÝ 12-13 A ----------- --------------
30
Parmak Kombinasyon Çalýþmalarý
31
10
11
12
13
Not: 11,12,13 nolu egzersizler nevâ teli üzerinde çalýnacaktýr.

Diðer tellerde þablon olarak ayný egzersiz yapýlabilir.
32
Makam Çalýþmalarý
Buselik Makamý
Duraðý = Dügah Perdesi
Güçlüsü = Hüseyni Perdesi
Seyri = Ýnici çýkýcýdýr
Yedeni = Nim Zirgüle Perdesi
Donanýmý = Hiçbir deðiþtirme iþareti kullanýlmaz
Dizisi = Dügahta Buselik 5'lisine Hüseynide Kürdi 4'lüsünün ilavesiyle meydana gelir.
Geniþleme= Buselik makamý simetrik olarak geniþler. Yani karardaki dügahta buselik simetrik olarak muhayyerde buselik
olarak karþýmýza çýkar.
Seyri = Genellikle Rast perdesi üzerinde Çargâhla baþlanýr. Dügâh perdesinde yedenli kaldýktan sonra güçlü belirtilir. Güçlü
olan Hüseynî perdesi üzerindeki Kürdî Hicaz ve Uþþak 4'lüleri gösterilerek yarým karar yapýlýr. Nevâda Hicaz ve Çargâhta
Nikriz çeþnileriyle asma kalýþlar gösterilir. Buselik makamý dizisine dönülür ve yedenli tam karar yapýlýr.
33
34
10
11
12
35
13
14
15
16
36
17
18
19
20
37
21
22
38
Buselik Peþrevi
Usûlü: Muhammes Beste: Nikolaki Kemençeci
1.Hane
39
Buselik Yürük Semai

Usûlü: Yürük Semâi Beste: Hammâmi-zade Ýsmail Dede Efendi
40
Buselik Þarký
Usûlü: Türk Aksaðý Beste : Þakir Aða
41
Rast Makamý
Duraðý = Rast Perdesi
Güçlüsü = Neva Perdesi
Seyri = Çýkýcýdýr
Yedeni = Irak Perdesi
Donanýmý = Segah ve Eviç Fa perdeleri
Dizisi = Rast perdesinde Rast 5'lisine Neva perdesinde Rast 4'lüsünün eklenmesiyle olusur.
Geniþlemesi= Rast makamý simetrik olarak geniþlemektedir. Kararda ki Yerinde rast 5lisi simetrik olarak gerdaniye de
rast 5lisi olarak kullanýlýr.
Seyri = Rast perdesinde baþlanýlýr. Rast 5'lisinin ve Yegâhtaki Rast 4'lüsünün seslerinde dolaþtýktan sonra Neva perdesinde
yarým karar yapýlýr. Nevadaki Rast 4'lüsü ve daha az olarak Gerdaniye üzerindeki Rast 5'lisinin inici naðmelerde Eviç
perdesi yerine Acem perdesi kullanýlýr. Bu durumda Neva üzerindeki Rast çesnisi Buselik çesnisine dönüþür. Rast 5'lisine
Nevada Buselik 4'lüsü eklenmesiyle oluþan dizi Acemli Rast adýný alýr. Seyir esnasýnda Rast'ta Rast, Segahta Segah, Dügahta
Uþþakli asma kalýþlar yapýlýr. Yeden kullanýlarak karara gidilir.
42
3 0 2 3 0 2 4 0 3 2 0 3 2 0 3 2
43
44
10
11
12
13
45
14
15
16
17
46
Rast Peþrevi
Usûlü: Düyek Beste: Kemani Tatyos
47
Rast Saz Semaisi

Usûlü: Aksak Semâi Beste: Benli Hasan Aða
48
49
Rast Yürük Semaisi

Usûlü: Yürük Semâi Gelse O Þûh Meclise Nâz ü Tegâfül Eylese Beste: Hâfýz Post
50
Rast Þarký
Usûlü: Semâi Yine Bir Gül Nihâl Aldu Bu Gönlümü Beste: Dede Efendi
Yine bir gül nihâl aldý bu gönlümü Görmedim kimsede böyle bir dilrûbâ
Sim-ten honca fem bi bedel ol güzel Böyle kaþ böyle göz böyle el böyle yüz
Ateþin ruhleri yaktý bu gönlümü Aþýkýn baðrýný üzmeye göz süzer
Pür edâ pür cefâ pek küçük pek güzel El aman pek yaman her zaman ol güzel
51
Uþþak Makamý Yedeni = Rast Perdesi

Duraðý = Dügah Perdesi Donanýmý = Segah perdesi (Si )
Güçlüsü = Neva Perdesi Dizisi = Dügah perdesi üzerindeki Uþþak 4'lüsüne
Seyri = Çýkýcý Neva perdesinde Buselik 5'lisinin eklenmesi ile oluþur.
3 0 1 3 0 2 3 0 2
Geniþlemesi = Uþþak makamý dizisi genellikle peste doðru seslerinde gezinildikten sonra, Neva perdesinde yarým
yegahta rast 5lisi olarak geniþler. karar yapýlýr. Daha sonra Neva perdesi üzerindeki Buselik
Seyri = Çýkýcý bir makam olduðundan durak çeþnisi gösterilir. Çargahta çargahlý, Segahta Segahlý, Yerinde
perdesi veya civarýndan seyre baþlanýlýr. Genelde geniþleme Uþþak ve Rastta Rastlý asma kalýþlar gösterilir.Ana dizinin
bölgesinde olan Yegah'ta Rast 5'lisini gösterir. Karar 4'lüsü dolaþýlarak Yerinde Uþþak çeþnisiyle karar verilir.
52
18
19
20
53
21
22
54
Uþþak Peþrevi
Usûlü: Devri Kebir Müzik: Kemâni Takyos Efendi
55
Uþþak Þarký
Usûlü: Curcuna Cânâ Rakibi Handân Edersin Beste: Griftzen Asým Bey
56
Cânâ rakibi handân edersin

Ben bi-nevâyý giryan edersin
Bigânelerle ünsiyyet etme
Bana cihâný zindân edersin
57
Hüseyni Makamý
Duraðý = Dügah Perdesi.
Güçlüsü = Hüseyni Perdesi.
Seyri = Ýnici çýkýcýdýr
Yedeni = Rast Perdesi.
Donanýmý = Segah ve Eviç Perdeleri.
Dizisi = Dügahta Hüseyni 5'lisine Hüseyni'de Uþþak 4'lüsünün eklenmesiyle oluþur.
( )
Geniþlemesi = Hüseyni makamý tiz tarafta 2 farklý þekilde geniþler. Güçlü yani Hüseyni perdesindeki uþþak 4lüsünü, dizi
oluþturmaya çalýþýlarak muhayyerde buselik 5lisi olarak, yada yerindeki Hüseyni 4lüsünü simetrik olarak muhayyerde
hüseyni 4lüsü þeklinde geniþler.
Seyri = Güçlü veya civarýnda seyre baþlar. Diziyi oluþturan 4'lü ve 5'lilerde dolaþýlarak Hüseyni'de yarým karar
yapýlýr.Dügahta-Hüseyni, Çargahta-Cargah, Muhayyerde-Hüseyni ve Buselik, Hüseynide-Kürdi yapýldýktan sonra tekrar
diziye dönülüp tam karar yapýlýr. Çoðu zaman geleneksel olarak kullanýlan sesler yakýnlýðý itibariyle karcýðar makamýna
da geçki yapýlýr. Özellikle de Dügah Hüseyni ve Hüseyni Muhayyer perde atlamalarý sýkca kullanýlýr.
58
0 1 3 0 2 4 0 2
59
60
Hüseyni Saz Semaisi

Usûlü: Aksak Semai Beste: Lavtacý Andon
61
62
Hüseyni Yürük Semai

Usûlü: Yürük Semai Senden Bilirim Yok Bana Bir Fâide Ey Gül Beste: Tanbûri Ali Efendi
Güfte: Nevres-i Cedid
63
Senden bilirim yok bana bir fâide ey gül Ellerde o zevk etti ben ateþlere yandým
Gül yaðýný eller sürünüz çatlasa bülbül Çektim o kadar cevr-ü cefâsýn kim usandým
Etsem de abestir sitem-i hâre tehammül Derlerdi kabul etmez idim þimdi inandým
Gül yaðýný eller sürünüz çatlasa bülbül Gül yaðýný eller sürünür çatlasa bülbül
64
Hüseyni Þarký
Usûlü: Aksak Ezelden Aþinâným Ben Ezelden Hem-Zebânýmsýn Beste: Þerif Ýçli
Güfte: Mehmet Akif Ersoy
65
Ezelden âþinaným ben ezelden hem zebânýmsýn

Berâber ahde baðlandýk ne olsam yâr-i cânýmsýn
Ne olsan zerrenim kalbimde hâla çarpar esrârýn
Gel ey cânan gel ey cân kalmasýn ferdâya didârýn
66
Mahur Makamý
Duraðý = Rast perdesi
Güçlü = Mâhur makamý inici bir makam olmasý sebebiyle 1. derece güçlü perdesi gerdaniye perdesi, 2. derece
güçlü perdesi neva perdesidir.
Seyri = Ýnicidir.
Yeden = Geveþt perdesidir.
Donaným = 5 koma diyezli fa yani mâhur perdesi kullanýlýr.
Dizisi = Arel Ezgi sistemine göre Çârgâh makamýnýn þeddi olarak kabul edildiðinden Rastta çargah 4lüsüne, nevada
çargah 5lisinin eklenmesiyle oluþur.
Geniþlemesi = Ýnici makam olduðundan dolayý Mâhur makamý tiz durak üstünde geniþler. Yani gerdaniye üzerinde
çargahlý olarak geniþleme yapar.
Seyir = Tiz durak Gerdaniye çevresinden baþlanýlýr. Bu perdede yarým kalýþ yapýlarak neva perdesine inilir ve
burada yarým kalýþ yapýlýr. Daha sonra Hüseyni perdesinde buselikli ve çargah perdesinde çargahlý kalýnarak yine durakta
yani rastta çargah çeþnisi kullanarak bitirilir.
67
0 4 2 0 3 2 0 3
68
69
Mahur Peþrev
Usûlü: Düyek Beste: Gazi Girayhan
70
71
Mahur Saz Semaisi

Usûlü: Aksak Semâi Refik Talat Alpman
72
73
Mahur Þarký
Usûlü: Yürük Aksak Þu Güzele Bir Bakýn Beste: Þemsettin Ziya Bey
Þu güzele bir bakým bakýþý nur saçýyor Tavrý tarzý dilruba anlý þanlý bir peri
Dönüp dönüp bakýyor ahu gibi kaçýyor Sürünüyor ardýnca zülfü kadar müþteri
Sýkýldýkça havadan sinesini açýyor Döküldükçe ruyine sýrma saçýn telleri
Dönüp dönüp bakýyor ahu gibi kaçýyor Sürünüyor ardýnca zülfü kadar müþteri
74
Segâh Makamý 5lisine eviç te hicaz 4lüsünün eklenmesiyle oluþumaktadýr.

Duraðý= Segâh perdesidir. Bazen kararda eksik segâh 5lisi de kullanýlmaktadýr. Hal
Güçlü= Nevâ perdesidir. böyle olunca nevâ üzerinde ki uþþak çeþnisi dizi þeklinde
Seyri= Çýkýcýdýr. uzatýlarak gerdaniye üzerinde bir buselik 5lisi ilave edilir.
Yeden= 4 koma diyezli la yani kürdi perdesidir. Sonuç olarak segâh makamý dizisi Yerinde segâh 5lisine
Donaným= Koma bemolu si (segâh) ve mi (dik hisar) eviçde hicaz 4lüsünün, nevâda uþþak makamý dizisi ve
perdeleri yazýlýr. dolayýsýyla yerinde eksik segâh 5lisinin birleþmeleriyle
Dizisi= Eski tabirlerde Segâh makamý dizisi yerinde segâh oluþmaktadýr.
Geniþleme = Segâh makamý çýkýcý bir makam olduðundan dolayý, pest tarafa yerinde uþþaklý ve yerinde rastlý þekilde
geniþler.
Seyir = Durak perdesi veya civarýndan baþlanýlýr. Dizi seslerinde gezinildikten sonra Nevâ perdesinde yarým karar
yapar. Gerekli asma kalýþlar yapýldýktan sonra yedenli olarak karar perdesi yani segah perdesinde bitirilir.
75
2 3 0 2 4 0 4 2 0 3 2 1
76
77
Segâh Peþrevi
Usûlü: Devr-i Kebir Beste: Neyzen Yusuf Paþa
78
79
Segâh Yürük Semâi

Usûlü: Yürük Semâi Etti O Güzel Ahde Vefâ Müjdeler Olsun Beste: Ebu-Bekir Aða
80
81
Segâh Þarký
Usûlü: Curcuna Olmaz Ýlaç Sine-i Sad-Pârame Beste: Hacý Arif Bey
Güfte: Namýk Kemal
82
Olmaz ilaç sine-i sad pâreme

Çâre bulunmaz bilirim yâreme
Baksa tabîbân-ý cihan çâreme
Çare bulunmaz bilirim yâreme
Kast ediyor tîr-i müjen cânýma

Gözleri en son girecek kanýma
Þerh edemem hâlimi cânânýma
Çâre bulunmaz bilirim yâreme
83
Acemaþirân Makamý
Duraðý = Acem aþirân perdesidir.
Güçlüsü = Ýnici bir makam olduðundan 1. derece güçlü acem perdesidir, 2. derece güçlü ise çargâh perdesidir.
Seyri = Ýnicidir.
Yeden = Hüseyni aþirân perdesidir.
Donaným = Kürdi perdesi yazýlýr.
Dizisi = Çargahta çargâh 4lüsüne acem aþirânda bir çargâh 5lisinin ilave edilmesiyle oluþur.
2 0 3 0 3 1 0
3 1
Geniþleme = Tiz tarafta simetrik olarak tiz durak acemde çargâh 5lisi, pest tarafta ise yine simetrik olarak kaba çargâhta
çargah 5lisi kullanýlýr.
Seyir = Acem perdesi veya civarýndan seyre girilir. Tiz durak acemde yarým kalýþ yapýlýr. Daha sonra ikinci derece
güçlü olan çargah perdesinde de yarým kalýþ yapýlýr. Daha sonra nevâ perdesinde buselik dizili asma kalýþ yapýlýr. Geleneksel
eserlere bakýldýðýnda muhakkak sabâ makamýnda da kalýþlar yapýldýðý görülmektedir.
84
85
86
Acemaþiran Peþrev
Usûlü: Devr-i Kebir Beste: Neyzen Salih Dede
87
88
Acemaþiran Saz Semaisi

Usûlü: Aksak Semai Beste: Mýsýrlý Ýbrahim Efendi
89
90
Acemaþiran Þarký
Usûlü: Aðýr Aksak Bir Haber Ver Ey Sabâ Noldu Gülistâným Benim Beste: Bimen Þen
Bir haber ver ey sabâ noldu gülistaným benim

Kimler ile salýnýr serv-i hýrâmâným benim
Bülbül-i müþtâkýnýn aðladýðýn yâr iþidip
Hârler ile mi açýlýr verd-i handâným benim
91
Hicaz Ailesi Makamlarý

Hicaz Makamý
Seyri = Ýnici çýkýcýdýr.
Yedeni = Rast Perdesi
Donanýmý = Dik Kürdi, Nim Hicaz ve Eviç perdeleri yazýlýr.
Dizisi = Dügahta Hicaz 4'lüsüne, Nevada Rast 5'lisinin eklenmesiyle Oluþur.
3 0 1 4 0 2 4 0 2
Geniþlemesi = Durak altýnda peste doðru yegâhta rast 5isi ile geniþlemektedir. Böylelikle yegâhta bir rast makamý dizisi
ortaya çýkmaktadýr.
Seyir = Durak veya güçlü civarýnda seyre baþlar. Nevâda Rast'lý yarým karar yapar. Diðer Hicaz ailesi makamlarýna
asma kalýþlarla geçki yapýlýr.
Rastta Nikriz ve Yegahta Rast çeþnileri yapýldýktan sonra karar verilir.
Hicaz Hümayûn Makamý

Seyri = Çýkýcý-Inici,Bazen Çýkýcý
Yedeni = Rast Perdesi
Donanýmý = Dik Kürdi ve Nim Hicaz perdeleri yazýlýr.
Dizisi = Dügah perdesi üzerindeki Hicaz 4'lüsüne Neva perdesinde Buselik 5'lisinin eklenmesi ile oluþur.
0 1 0 2 3 0 2
3 4
92
Geniþlemesi = Simetrik olarak tiz durak muhayyer üzerinde Nikrizli asma kalýþ yapýlýr. Nim Hicaz ve Dik Kürdi
perdesinde hicaz 4lüsü ile geniþler. Ayrýca nevâ perdesinde asma kalýþ yapýlýr.
perdesindeki buselik çeþnisi nevâda nihavent makamý Nevada Rast, Hüseynide Uþþak kullanýrak Hicaz ailesi
dizisi þeklinde uzatýlýrak muhayyerde kürdi 4lüsü þeklinde makamlarýna geçki de yapýlabilir. Hicaz Humayun
de geniþleme arz edilir. Makamýnda Niþaburlu Kalýþ, diðer Hicazlardan ayýran
Seyir = Durak veya güçlü civarýndan seyre özelliktir. Geniþleme bölgesi gösterildikten sonra Dügah
baþlanýlýr. Nevada Buselikli yarým karar yapýlýr. Rast perdesi perdesi üzerinde Hicaz 4'lüsü ile karara gidilir.
3 0 4 0 2 4 0 2
1
Hicaz Uzzâl Makamý

Güçlü = Hüseyni Perdesi
Seyri = Ýnici-çýkýcýdýr.
Yedeni = Rast Perdesidir.
Donaným = Dik Kürdi, Nim Hicaz ve Eviç perdeleri yazýlýr.
Dizisi = Dügahta Hicaz 5'lisine, Hüseynide Uþþak 4'lüsüyle oluþur.
3 0 1 0 2 4 0 2
4
Geniþlemesi = Simetrik olarak tiz durak muhayyer Zirgüleli Hicaz Makamý :

perdesinde hicaz 5lisi ile geniþler. Ayný zamanda bu Duraðý = Dügah Perdesi
geniþleme ile Hüseyni perdesinde bir karcýðar makamý Güçlü = Hüseyni perdesi
dizisi ortaya çýkar. Seyri = Ýnici- çýkýcýdýr.
Seyri = Seyre Hüseyni civarýnda baþlar. Diziyi Yedeni = Nim Zirgüle Perdesidir.
oluþturan tüm çeþnilerde gezindikten sonra Hüseynide Donaným = Dik Kürdi, Nim Hicaz, Nim Sehnaz ve Dik
yarým karar yapar. Rastla Nikrizli, Nim Hicaz ve Dik Kürdi Acem perdeleri yazýlýr.
de asma kalýþlar yapar,diðer Hicazlara geçki yapar. Nevada Dizisi = Dügahta Hicaz 5'lisine Hüseynide Hicaz
Rastlý ve Buselikli kalýþ yapar, Dügahta Hicazlý karar verir. 4'lüsünün ekienmesiyle oluþur.
93
4 0 1 4 0 2 3 1 2 3
Geniþlemesi = Simetrik olarak tiz durak muhayyer Seyri = Güçlü veya civarýnda seyre baslanýr.
perdesinde hicaz 5lisi ile geniþler Ayrýca Hüseyni üzerindeki Hüseynide Uþþaklý, Nevada Rastlý ve Buselikli, ve Acem
hicaz 4lüsünü hicaz humâyun dizisi þeklinde uzatýlýr. Aþiranda Hicaz gösterir. Dik Kürdi ve Nim Hicazda çeþnisiz
Böylece muhayyerde buselikli bir geniþleme de söz konusu kalýþlar gösterir. Rastta Nikrizli kalýþ yapýlýr. Dizinin tümünde
olur. dolaþýlýr ve Dügahta Hicazlý karar verilir.
94
95
10
96
Hicaz Hümayûn Peþrevi

Usûlü: Çenber Beste: Veli Dede
97
98
99
Hicaz Yürük Semâi

Usûlü: Yürük Semâi Nideyim Sahn-ý Çemen Seyrini Cananým Yok Beste: Hacý Sadullah Aða
100
Ah nideyim sahn-ý çemen seyrini cânâným yok

Ah bir yanýmca salýnýr serv-i hýrâmâným yok
Yâr kurbanýn olam yâr dost hayrânýn olam dost
Yel lel li ye le lâ lâ lâ lâ
Ömrüm ye le lâ li te rel li ye
Le lâ lâ lâ lâ ömrüm ye lâ lý
Ah bir yanýmca salýnýr serv-i hýrâmâným yok
101
Hicaz Þarký
Usûlü: Semâi Ey Bût-i Nev-eda Olmuþam Müptela
Beste : Dede Efendi
Güfte : Enderuni Vasýf
102
Nihavend Makamý
Duraðý = Rast perdesidir.

Güçlüsü = Nevâ perdesidir.
Yeden = Irak perdesidir.
Donaným = Kürdi ve Nim hisar perdeleri yazýlýr.
Dizisi = Buselik makamýnýn rast perdesi üzerindeki þeddidir.
Yani rastta buselik 5isine, nevada kürdi 4lü sünün eklenmesiyle oluþur.
3 0 0 1 3 0
2 1 3
Geniþleme = Tiz durakta ve durak altýnda geniþlemeler göstermektedir. Tizdeki geniþleme nevâdaki kürdi 4lüsü
makam dizisi þeklinde uzatýlmak istenirse gerdaniyede buselikli bir geniþlemeye ihtiyaç vardýr. Þayet durak altýnda ise
nevâ üzerindeki hicaz çeþnisi hicaz humâyun makamý dizisi þeklinde aþaðýya doðru uzatýlýr. Böylece yegâhta simetrik
bir geniþleme olmuþ olur. Örnekte iki geniþlemeyi de ayný anda görmekteyiz.
Seyir = Güçlü veya çevresinden seyre girilir. Güçlü üzerinde yarým kalýþ yapýlýr. Çargahta buselikli ve hicazlý ve
akabinde kürdi üzerinde nikrizli kalýþlar yapýlýr. Dizinin geniþlemiþ alanlarýný da gösterip, tekrar rastta buselikli kalýþla
tam karara gidilir.
103
104
105
10
11
106
12
13
14
15
107
Mini Mini Bir Nihâvend Peþrevi

Usûlü: Hafif Beste: Hüseyin Saadettin Arel
108
Nihâvend Saz Semâisi

Usûlü: Aksak Semâi Beste: Mesud Cemil Bey
109
110
111
112
Nihâvend Yürük Semâi

Usûlü: Yürük Semâi Beste: Münir Nureddin Selçuk
Güfte: Fuzuli
113
114
Ruhsârýna ayhetme nigâh ettiðimi

Göz yaþý döküp nâle vü ah ettiðimi
Ey Padiþeh-i hüsün terahhum çaðýdýr
Affeyle ki bilmiþem günah ettiðimi
Yel lel li yel lel li yel lel li ye le lâ

ye le lel li Ten nen ni ten nen ni ten nen ni
te ne na na te ne dil li
115
Nihâvend Þarký
Usûlü: Yürük Semâi Vücud Ýkliminin Sultaný Sensin Beste: Hacý Arif Bey
Vücûd ikliminin sultâný sensin

Efendim derdimin dermâný sensin
Bu cism-i nâ-tûvânýn câný sensin
Efendim derdimin dermâný sensin
116
KÜRDÝLÝ-HÝCAZKÂR MAKAMI
Durak = Rast perdesidir.

Güçlü = 1. derece güçlü gerdaniye perdesi, 2. derece güçlü nevâ perdesidir.
Seyri = Ýnicidir.
Dizisi = Kürdi makamýnýn rast perdesi üzerindeki þeddidir. Yani Rast perdesi üstünde kürdi 5lisinde nevâda
kürdi 4lüsünün ilavesiyle oluþur.
0 3 1 0 4 3
3 1 1
Yeden = Acem aþirân perdesidir.

Donaným = Kürdi, Nim hisar ve Þehnaz perdeleri yazýlýr.
Geniþlemesi = K.hicazkar makamý inici makam olduðun tiz tarafta yani gerdaniyede hicazlý veya buselikli olarak
geniþlemektedir.
Seyir = Tiz durak gerdaniye ve çevresinden seyre girilir. Dizinin o bölgedeki sesleri dolaþtýktan sonra gerdaniye
üzerinde yarým kalýþ yapýlýr. Daha sonra 2. derece nevâ üzerinde de yarým kalýþ yapýlýr. Daha sonra diðer seslerde gezinilerek
en son duraða gidilir ve rastta kürdili bitirilir.
117
4 1
118
119
120
Kürdîli hicazkâr Peþrevi

Usûlü: Muhammes Beste: Tanbûri Cemil Bey
121
122
123
Kürdîli hicazkâr Saz Semâisi

Usûlü: Aksak Semâi Beste: Kemani Tatyos Efendi
124
125
Kürdîli hicazkâr Peþrevi

Usûlü: Aksak Gidelim Göksuya Bir Alem-i Ab Eyleyelim Beste : Lavtacý Hristo
Güfte : Yahya Kemal Beyatlý
126
Gidelim Göksuya bir âlem-i âb eyleyelim

Ol kadehkâr güzeli yâr olarak peyleyelim
Bize bu tâlimiz olmadý yâr neyleyelim
Ol kadehkâr güzeli vâr olarak peyleyelim
127
Kürdîli-hicazkâr Þarký
Usûlü: Aksak Muntazsýr Teþrifine Hazýr Kayýk Beste : Hacý Arif Bey
128
Hicazkar Makamý
Duraðý = Rast perdesidir.

Güçlüsü = 1. derece güçlü gerdaniye perdesidir. 2. derece güçlü ise nevâ perdesidir.
Seyri = Ýnicidir.
Yedeni = Irak perdesidir.
Dizisi = Zirgüleli hicaz makamýnýn rast perdesi üzerindeki þeddidir. Yani Rastta hicaz 5lisine nevâda bir hicaz
4lüsünün ilavesiyle oluþmaktadýr.
0 4 1 0 4 3 2
3 2
Donaným = Kürdi, hicaz, hisar ve þehnaz perdeleri yazýlýr.

Geniþlemesi = Simetrik olarak gerdaniye perdesi üzerindeki hicaz 5lisi ile buselik geniþlemektedir.
Seyir = Tiz duraktan seyre girilir. Sesleri dolaþtýktan sonra gerdaniyede yarým kalýþ yapýlýr. Daha sonra nevâda
yarým kalýþ yapýlýr. Bilumum seslerde dolaþýlarak en nihayetinde rastta kürdü þekliyle býraktýk.
129
0 4 1 0 1 4 0 1 0 1 1 2 1 1 0 4
1 0 3 2 4 3 2 3
130
131
10
132
Hicazkâr Peþrev
Usûlü: Muhammes Beste: Tanburi Cemil Bey
133
Hicazkâr Saz Semâisi

Usûlü: Aksak Semâi Beste: Tanburi Cemil Bey
134
1 TEMEL UD EÐÝTÝMÝ
135
Hicazkâr Nakýþ Beste

Usûlü: Lenk Fahte Hicr-i Lebinde Yârin Bir Dil Oldu ki O du Nâ-hoþ Beste: Zekai Dede
Güfte: Yahya Nazým Efendi
136
Hicr-i behinde yârin bir dil ki oldu nâ-hoþ

Cem sunsa gönlün etmez câm-ý cihân-numâ hoþ
Her rüzu o þeb gönülder cânânýmýn hayâli
Gitmez ise efendim benden yana hava hoþ
137
Hicazkâr Þarký
Usûlü: Düyek Gül Dalýnda Öten Bülbülün Olsam Beste: Neveser Kökdeþ
138
HÜZZAM MAKAMI
Duraðý = Segâh perdesidir.

Güçlüsü = Neva perdesidir.
Yeden = Kürdi perdesidir.
Dizisi = Ýçiçe geçmiþ iki farklý dizide mütevellit ortak bir diziye sahiptir; yerinde segah 5lisine eviçte hicaz
4lüsünün eklenmesiyle oluþan Arel sistemine göre hüzzam makamý dizisi ile Nevâda kurulu hicaz humâyun dizilerinin
birleþmesi dahilinde ortaya çýkan bir diziye sahiptir hüzzam makamý.
2 1 4 0 3 4
3 0
0 1 4 0 2 3 (2) (4)
2 3 (1) (3)
Donaným = Segâh, Hisar ve Eviç perdeleri yazýlýr.

Geniþlemesi = Hüzzam makamý yapýsý gereði tiz taraflarda geniþlemeye ihtiyaç duymamýþtýr. Pest taraflarda dügâha
doðru karcýðar makamý, rasta doðru ise B.suzinak makamý þeklinde geniþleme kaydetmiþtir.
Seyir = Hüzzam 5lisinden seyre girilir. Dizi sesleri dolaþýlarak nevâ perdesi üzerinde hicazlý yarým kalýþ yapýlýr.
Daha sonra tiz durakta, eviçte, çargahta, dügahta asma kalýþlar yapýlarak segah perdesinde yedenli olarak hüzzamlý
karar verilir.
139
140
141
Hüzzâm Peþrevi
Usûlü: Devr-i Kebir Beste: Tanburi Osman Bey
142
143
144
Hüzzâm Saz Semaisi

Usûlü: Aksak Semai Beste: Udi Nevres Bey
145
146
147
Hüzzam Þarký
Usûlü: Aksak Bilirim Daha Sen Pek Küçüceksin Beste: Bimen Þen
148
KARCIÐAR MAKAMI
Duraðý = Dügâh perdesidir.

Güçlüsü = Nevâ perdesidir.
Yedeni = Rast perdesidir.
Dizisi = Yerinde uþþak 4lüsüne nevâda hicaz 5lisinin eklenmesiyle oluþur.
0 0 1 4 0 2
1 3
Donanýmý = Segâh, Hisar ve Eviç perdeleri yazýlýr.

Geniþlemesi = Nevâ üzerindeki hicaz çeþnisi, hicaz uzzal makamý þeklinde uzatýlýr. Özellikle de tiz segâh inici naðmelerde
farklý olduðundan nevâ üzerinde ortalama bir hicaz ailesi makam dizileri çýkmaktadýr.
Seyir = Nevâ perdesi veya civarýndan seyre girilir. Bu perdede yarým kalýþ yapýlýr. Çeþitli perdelerde asma kalýþlar
gösterildikten sonra durak perdesinde karara gidilir.
149
150
151
Karcýðar Peþrevi
Usûlü: Çifte Düyek Beste: Tatyos Efendi
152
Karcýðar Saz Semâisi

Usûlü: Aksak Semâi Müzik: Kemençeci Nikolak
153
154
Karcýðar Köçekçe
Usûlü: Aksak Benliyi Aldým Kaçakdan Beste: Ýsmail Dede Efendi
155
Karcýðar Þarký
Usûlü: Yürük Aksak Bu Kýþ Haným Ýstanbula Taþýnda Beste: Ýsmet Aða
Bu kýþ haným Ýstanbula taþýn da Bu baharda gönüller gülþen ola

Eðlenelim zevk edelim kalpakçýlar baþýnda Çamlýcada Küçüksuda eðlenelim kol kola
Güzeller var on üç on dört yaþýnda Kadehimiz gâh boþala gâh dola
Eðlenelim zevk edelim kalpakçýlar baþýnda Eðlenelim zevk edelim kalpakçýlar baþýnda
156
MUHAYYER MAKAMI
Duraðý = Dügah perdesidir.

Güçlüsü = 1. derecede Muhayyer 2.derecede Hüseyni perdesidir
Seyri = Ýnicidir.
Yedeni = Rast perdesidir.
Donanýmý = Segah ve Eviç perdeleri yazýlýr.
Dizisi = Dügâhta Hüseyni 5lisine Hüseynide Uþþak 4lüsünün eklenmesiyle oluþur.
2 0 4 2 0 0 3
3 1
Geniþlemesi = Simetrik bir geniþlemeye sahiptir. Tiz durak muhayyerde Hüseynili geniþler. Bazende Hüseyni üzerindeki
uþþak 4lüsü dizi þeklinde uzatýlarak yine muhayyerde bu sefer buselikli bir geniþleme söz konusu olur.
Seyir = Ýnici bir makam olduðu için tiz durak muhayyerden veya civarýnda seyre baþlanýlýr. Muhayyerde buselikli
ve Hüseynili kalýþlar yapýlýr. Güçlü Hüseyni perdesinde yarým kararlý kalýþ yaptýktan sonra nevada rastlý, Hüseynide
uþþaklý, yerinde segâhlý kalýþlar yaparak dügâhta tam karar yapar.
157
2 0 4 2 0 3 1 0 3 2 3 0
158
159
160
Muhayyer Peþrevi
Usûlü: Devr-i Kebir Müzik: Tamburi Cemil Bey
161
162
Muhayyer Saz Semâisi

Usûlü: Aksak Semâi Müzik: Tamburi Cemil Bey
163
164
Muhayyer Þarký
Usûlü: Aksak Ýltimas Etmeðe Yare Varýnýz Beste : Hacý Arif Bey
Ýltimas etmeðe yâre varýnýz

Kula kul oldum aman kurtarýnýz
Etsin âzâd beni yâr yalvarýnýz
Kula kul oldum aman kurtarýnýz
165
3. BÖLÜM
SÜSLEME TEKNÝKLERÝ
166
SÜSLEME TEKNÝKLERÝ
1.ÇARPMA
Müzik süslemelerinin en baþta gelenlerindendir. Ölçü zamanýný kullandýðý için kuvvetli zamana denk gelir.
içserisinde küçük küçük notalar þeklinde yazýlýr. Zamansal Böylece APOJYATÜR denilen bir durum ortaya çýkar.
olarak klasik batý müziðine göre Türk musikisinde çarpma 1.A) TEK NOTA: Küçük yazýlan tek notalardýr.
notalarý, kendisinden önce gelen notanýn zamansal deðerini Çoðunlukla eðimli çizgili ve 8lik derecede nota deðerinde
kullanýp zayýf zamana denk gelirler. Batý müziðinde bunun yazýlýr.
tersi söz konusudur. Kendisinden sonra gelen notanýn a)Deðerini kendinden önce gelen notadan alma þekli
g
Bu çarpmalar alt mýzrapla vurulur. Ve mümkün olduðu sürece çabuk hýzla yapýlmasý gerekmektedir.
167
AYNI SES ARASINDA ÇARPMA EGZERSÝZÝ
Bu egzersizde röprizlerin çok yapýlmasýna ve temiz ses çýkartýlmasýna dikkat edilmesi gerekmektedir.
ÝNÝCÝ VE ÇIKICI ÝKÝ SES ARASINDA ÇARPMA EGZERSÝZLERÝ
Bu egzersizlerinde ayný þekilde çalýþýlmasý gerekmektedir.
ÝNÝCÝ ÝKÝ SES ARASINDA
ÇIKICI ÝKÝ SES ARASINDA
168
b) Deðerini kendinden sonra gelen notadan alma þekli
Hýzlý ve temiz yapmak gerekmektedir. Bu çarpma notalarý kuvvetli zamana denk geldiði için üst mýzrapla vurulur.
1.B) ÝKÝ NOTA (ÇÝFT ÇARPMA)

Küçük yazýlmýþ çift notalardan ibarettir. Mýzrapla üst-alt þeklinde vurulur.
a) Deðerlerini kendilerinden önce gelen notadan alma þekli
b) Deðerlerini kendilerinden sonra gelen notadan alma þekli
169
2. GRUPETTO (ÜÇ NOTA)
Üç yada dört küçük notayla yazýlýr. Kendinden önce gelen notanýn zamanýndan alýr. Musikimizde lâvta ve tanbur
mýzrabý þeklinde bilinir. Mýzrap vuruluþu alt-üst-alt þeklidedir. Bazen üst-alt-üst de tercih edilebilir.
3. TRÝL
Üzerine konulan notayý bir sonraki notayla ardarda hýzlý ve eþit deðerlerle tekrarlamak demektir. Ýþareti tr þeklindedir.
Mýzrap vuruluþ þekli üst-alt þeklinde bütün notalara vurulur veya ilk notaya vurulup geri kalanlarý mýzrapsýz baðlý
þekilde icra edilir.
170
4. LEGATO ÇALIÞMALARI
Baðlý notalar anlamýna gelmektedir. Bir önceki sese legato yapýlacak nota mýzrapsýz sadece parmak baskýsý ile yapýlýr.
Çýkýcý ve inici legatolarýn icra þekilleri biraz farklýlýk gösterir.
A) ÇIKICI LEGATO
a) ÝLK NOTA AÇIK TELDE OLURSA: Açýk teldeki ilk nota mýzrapla vurulduktan sonra legato notasý parmakla
sertçe basarak çýkartýlýr. Legato yapacak parmaðý klavyeden fazla uzaklaþmamasý gerekmektedir.
2 3
4 5
b) ÝLK NOTA KAPALI TELDE OLURSA: Mýzrap vuruluþ þekli bir önceki konu ile aynýdýr.
171
B) ÝNÝCÝ LEGATO
Ýlk nota mýzrap vurulduktan sonra legato notasý parmakla teli aþaðýya çekerek çýkartýlýr.
1
2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1
* * * *
*
*
2 1 3 1
1 3 3
3 1 3 1 3 1
* * * *
*
*
3 1 4 1
4 1 4 4
4 1 4 1 1
* *
* *
*
*
4 3 2 3 2
3 2 3 2
3 2 3 2
* *
* *
*
*
5 4 2 4 2
4 2 4 2
4 2 4 2
* *
* *
*
*
6 4
4 3 3
4 3 4 3 4 3 4 3
*
*
* *
* *
172
5. AJELÝTE EGZERSÝZLERÝ
Bu tekniklerde amaç süratli çalýmlarda notalarýn doðru, temiz ve anlaþýlýr þekilde duyulmasýdýr.
A) HIZLANMA TEKNÝKLERÝ
1
4 5
173
B) POZÝSYONLARDA HIZLI GEÇÝÞ
1 4 2 1 4 2 1 2 4 1 2 4 1 2 2 4 2 2 1 4 2 1 4 2
3 1 4 1
3 1 3 1 2 1 3 0
174
6.POZÝSYON DEÐÝÞÝMÝ ÇALIÞMALARI

A) ÇARPMASIZ POZÝSYON DEÐÝÞÝMÝ
175
B) ÇARPMALI POZÝSYON DEÐÝÞÝMLERÝ

1
176
C) Ýki telde 3lü, 6lý ve 10lu pozisyon deðiþimleri.
ÜÇLÜLERLE POZÝSYON DEÐÝÞÝMÝ
ALTILILARLA POZÝSYON DEÐÝÞÝMÝ

1
ONLULARLA POZÝSYON DEÐÝÞÝMÝ
177
4. BÖLÜM
KÜÇÜK ALBÜM
178
Hüseyni Oyun Havasý

Usûlü: Nim Sofyan Çeçen Kýzý Beste : Tanburi Cemil Bey
179
Þehnaz Longa
Usûlü: Sofyan Beste: Santuri Ethem Efendi
180
181
Nihavend Longa
Usûlü: Nim Sofyan Müzik: Kevser Haným
182
183
Çargah Sirto
Usûlü: Müsemmen
184
Sultani-Yegâh Sirto
Usûlü: Nim Sofyan Beste : Refik Fersan
185
186
Rast Saz Eseri

Usûlü: Yürük Semâi (Ondörtlü) Beste : Refik Fersan
187
188
Nikriz Longa
Usûlü: Nim Sofyan Beste : Tanburi Cemil Bey
189
Hicaz Mandýra
Usûlü: Devri-i Turan Beste : Tanburi Cemil Bey
190
191
YAZARLAR HAKKINDA
Ersin ERSAVAÞ
1978 senesinde Ýstanbul'da doðdu. Ýlkokul tahsilinden sonra 1990da ÝTÜ Türk Musikisi Devlet Konservatuarýna girdi.
Ortaokul, lise ve üniversite eðitimini burada tamamlayarak 2002 senesinde mezun oldu. Öðrenimi sýrasýnda baþta Udi
Serhan Aytan olmak üzere Erol Sayan, Alâeddin Yavaþça, Çetin Körükçü ve Þehnaz Uðurel gibi birçok deðerli hocalardan
istifade etti. 2002 yýlýndan itibaren ÝSMEK çatýsý altýnda ud usta öðreticisi olarak görev aldý. 2005 yýlýnda Relaxation Music
With Turkish Instruments serisinde yer alan ilk solo albümü niteliðindeki Sabah albümü çýktý.
Ýbrahim KARAROÐLU
1981 yýlýnda Ýstanbulda doðdu. Eyüp Musiki Cemiyetinde müzik eðitimine baþladý. ÝSMEKte 1997 1998 yýllarý arasýnda
Yurdal Tokcanýn öðrencisi oldu. Serhan Aytan ve Mehmet Emin Bitmezden ders aldý. ÝTÜ Türk Müziði Devlet Konservatuarý
temel bilimler bölümünden mezun oldu. ÝSMEKte iki yýldýr ud usta öðreticisi olarak görev yapýyor.
KAYNAKÇA
1. Torun, Mutlu., 1993, Ud Metodu-Gelenekle Geleceðe- Çaðlar Yayýnlarý, ÝSTANBUL
2. Özkan, Ýsmail Hakký., 2006, Öztuna, Yýlmaz., 1990, Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi, Kültür Bakanlýðý, ANKARA
4. Targan, Þerif Muhiddin., 1995, Ud metodu, Gökhan Matbaasý, ÝSTANBUL
5. Aytan, Serhan., K.B Devlet Korosu Sanatçýsý, Ud Dersleri Notlarý.
6. Gazimihal, Mahmud Ragýp., 1960, Mûsiki Sözlüðü, ÝSTANBUL
192

UdKitabı PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

UdKitabı PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ISBN 9944-100-29-8

ÝSTANBUL BÜYÜKÞEHÝR BELEDÝYESÝ

Editör: Muhammet ALTINTAÞ

Yayýna Hazýrlýk: ÝSMEK Yayýn Editörlüðü

Ersin ERSAVAÞ - Ýbrahim KARAROÐLU

Çok insan anlayamaz eski mûsýkîmizden,

1. BÖLÜM / UD HAKKINDA Uþþak Þarký ................................................................................................ 56

Ud Sazý Hakkýnda .....................................................................................11 Hüseyni Makamý .................................................................................... 58

Ud'un Teknik Yapýsý ve Özellikleri ................................................... 13 Hüseyni Saz Semaisi.............................................................................. 61

Ud'un Akort Çeþitleri ............................................................................ 17 Hüseyni Yürük Semai ........................................................................... 63

Mýzrap ........................................................................................................ 17 Hüseyni Þarký............................................................................................ 65

Ud Metodlarý .............................................................................................18 Mahur Makamý ........................................................................................ 67

Udiler ........................................................................................................... 18 Mahur Peþrev .......................................................................................... 70

Yaþayan Meþhur Bazý Udiler .............................................................. 22 Mahur Þarký............................................................................................... 74

2. BÖLÜM / TUTUÞ ve PARMAK EGZERSÝZLERÝ Segâh Makamý ........................................................................................ 75

Tutuþ ve Parmak Egzersizleri............................................................. 23 Segâh Peþrevi ........................................................................................... 78

Tutuþ Poziyonlarý .................................................................................... 24 Segâh Yürük Semai ............................................................................... 80

Açýk Tellerde Çalýþmalar ...................................................................... 25 Segâh Þarký................................................................................................ 82

Açýk Tellerde Üçleme (Triole) Çalýþmalarý .................................... 28 Acemaþiran Peþrev ................................................................................ 87

Açýk Tellerde Es (Durma) Çalýþmalarý .............................................. 29 Acemaþiran Saz Semaisi...................................................................... 89

Kolonlar ve Sesler................................................................................... 30 Acemaþiran Þarký .................................................................................. 91

Parmak Kombinasyon Çalýþmalarý................................................... 31 Hicaz Ailesi Makamlarý ......................................................................... 92

Makam Çalýþmalarý................................................................................. 33 Hicaz Hümâyun Makamý ..................................................................... 92

Buselik Makamý ...................................................................................... 33 Hicaz Makamý ......................................................................................... 92

Buselik Peþrevi......................................................................................... 39 Hicaz Uzzâl Makamý............................................................................... 93

Buselik Yürük Semai............................................................................. 40 Zirgüleli Hicaz Makamý.......................................................................... 93

Buselik Þarký ............................................................................................. 41 Hicaz Humayun Peþrevi ....................................................................... 97

Rast Makamý ........................................................................................... 42 Hicaz Yürük Semai .............................................................................. 100

Rast Peþrevi .............................................................................................. 47 Hicaz Þarký............................................................................................... 102

Rast Saz Semaisi ..................................................................................... 48 Nihavend Makamý .............................................................................. 103

Rast Yürük Semai................................................................................... 50 Mini Mini Bir Nihavend Peþrevi....................................................... 108

Rast Þarký ................................................................................................... 51 Nihavend Saz Semaisi ........................................................................ 109

Uþþak Makamý ........................................................................................ 52 Nihavend Yürük Semai...................................................................... 113

Uþþak Peþrevi ........................................................................................... 55 Nihavend Þarký ...................................................................................... 116

Karcýðar Makamý ................................................................................. 149 6. Pozisyon Deðiþimi Çalýþmalarý .................................................. 175

Karcýðar Makamý Peþrevi................................................................... 152 A. Çarpmasýz Pozisyon Deðiþimi ................................................ 175

Muhayyer Þarký ................................................................................... 165 Nihavend Longa.................................................................................... 182

3. BÖLÜM / SÜSLEME TEKNÝKLERÝ Çargah Sirto ............................................................................................ 184

Süsleme Teknikleri.............................................................................. 166 Sultani-Yegâh Sirto.............................................................................. 185

Ýnici ve Çýkýcý Ýki Ses Arasýnda Çarpma Egzersizi ............. 168

kavuþmasýný saðlamýþtýr. 19. yüzyýlda özellikle hanýmlarýn ilgi

Müzik, henüz anne karnýndayken dýþ dünyadan

Farklý coðrafyalarda farklý isimler alan bu saz

gelen Türklerden Araplara “Allah Hz. Adem’i yarattýktan

adlarý da zikredilir11. ve malzemeden 10-15 x 5-6 cm x 3-4 mm ölçüsünde (düz

Bu iþler yapýlýrken, ince zýmparasý yapýlmýþ olan göðüs,

Önceki safhalarda sistreyle temizlenip muntazam

Burguluk 5-6 mm yükseklikteki, üstü geriye doðru hafifçe yuvar-

Ud'un Akort çeþitleri :

larý ‘Balkon Akortlama Yöntemi’nin formüllerine uygu-

ses tablasýna yapýþtýrýldýktan sonra iþlenmiþ olduðunu diyez;

gösteren bir ize rastlayamadým. Manol Usta, balkonlarýn

Ud Metodlarý: derece hýzlý ve çevik bir mýzrap tekniðine sahip olan

18. Cem Behar, Zaman-Mekân-Müzik, s.104, Ýstanbul 1993

SAZIMIZI BUGÜNLERE TAÞIYAN MEÞHUR UDÝLERÝMÝZ*

Mýsýrlý Ýbrahim (1872 - 1933) Udi Afet (1850 - 1922)

Fahri KOPUZ (1882 - 1968) Udi Neþet Bey (? - 1930)

*Fotoðraflar: Mehmet Güntekin arþivi

Sedat ÖZTOPRAK (1890 - 1947) Þerif Muhiddin TARGAN (1892 - 1962)

Cevdet KOZANOÐLU (1896 - 1986) Þerif ÝÇLÝ (1899 - 1956)

Yogos BACANOS (1900 - 1977) Zeki DUYGULU (1907 - 1973)

Cahit GÖZKAN (1911 - 1999) Kadir ÞENÇALAR (1912 - 1989)

Selahattin ERKÖSE (1929 - ......) Þekip Ayhan ÖZIÞIK (1932 - 1981)

Udun doðru tutuþ tekniklerinin fotoðraflarýný dikkatle inceleyerek

Not: 11,12,13 nolu egzersizler nevâ teli üzerinde çalýnacaktýr.

Segâh Makamý 5lisine eviç te hicaz 4lüsünün eklenmesiyle oluþumaktadýr.

Bir haber ver ey sabâ noldu gülistaným benim

Gidelim Göksuya bir âlem-i âb eyleyelim

Bu kýþ haným Ýstanbula taþýn da Bu baharda gönüller gülþen ola

Bu egzersizlerinde ayný þekilde çalýþýlmasý gerekmektedir.