Makam Uygulamalari Kitabi 1

Türk Mûsikîsi’nde
Makâm
Uygulamaları
SÜHAN İRDEN
Konya 2015
Türk Mûsîkîsinde
MAKÂM
Uygulamaları
© Her hakkı saklıdır. Bu kitabın tamamı yada bir kısmı, yazarlarının izni olmaksızın,
elektronik, mekanik, fotokopi yada herhangi bir kayıt sistemi ile çoğ altılamaz,
yayınlanamaz, depolanamaz.
Bu kitaptaki bilgilerin her türlü sorumluluğu yazarına aittir.
Eser Sahibi
Sü han IRDEN
ISBN: 978-605-9119-34-4
Aybil Yayınevi Sertifika No : 31790

Aybil Basımevi Sertifika No : 31790
www.aybilonline.com
Baskı & Cilt:
AYBİL DİJİTAL BASKI REKLAM MÜHENDİSLİK
TURİZM SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ
Ferhuniye Mh. Sultanşah Cd. No:30/A KONYA

Tel: 0.332 350 21 71 Fax: 0.332 350 71 21
KONYA - EKİM-2015
Ve kanunların çok sayıda olması nasıl sık sık kötülüklere mazeret teşkil
ediyorsa, bir devlette çok daha az sayıda ama sıkı sıkıya uyulan kanunlar
bulunduğunda o devlet çok daha intizamlı olur; aynı şekilde mantığın bir arada
ortaya koyduğu bu bir yığın kural yerine, aşağıda dört kuralın bana yeteceğine
inandım, yeter ki onlara uymayı bir kez bile ihmal etmemeye dair katı ve daimî
bir karar almış olayım.
İlki, doğru olduğunu apaçık bilmediğim hiçbir şeyi asla doğru kabul
etmemek, yani acelecilikten ve peşin hükümlü olmaktan özenle kaçınmak…
İkincisi, inceleyeceğim meselelerin her birini, mümkün olduğu ve en iyi

biçimde çözümlemek için gerektiği kadar çok parçaya ayırmak.
Üçüncüsü, en yalın ve tanınması en kolay olan konulardan/objelerden

başlayarak basamakları çıkar gibi en bileşik olanların bilgisine kadar yavaş
yavaş tırmanmak için düşüncelerimi bir düzen dâhilinde sevk etmek ve dahi,
birbiri ardından doğal biçimde sırlanmayan şeyler arasında bile düzenlilik farz
etmek.
Sonuncusu, hiçbir şeyi dışta bırakmadığımdan emin olana kadar her yerde
eksiksiz sayımlar yapmak ve geneli gözden geçirmek.1
1
Descartes, Metod Üzerine Konuşma, s. 19-20.
-3-
Sonsuz sabırlarıyla beni destekleyen
sevgili eşim Mine İrden ve
sevgili kızım Dila Masal İrden’e
bu çalışmayı ithaf ediyorum…
İÇİNDEKİLER
Türk Mûsikîsinde Makâm Uygulamaları Kitabına Giriş .................................. - 11 -

Türk Mûsikîsi Makâmlarını Meydana Getiren Unsurlar ................................. - 13 -
Perdeler .................................................................................................................. - 13 -
Koma....................................................................................................................... - 13 -
Türk Mûsikîsi’nde Akort Sistemi ........................................................................ - 14 -
Aralıklar ................................................................................................................. - 14 -
1. Tanini Aralığı ................................................................................................. - 15 -
2. Büyük Mücenneb Aralığı ............................................................................... - 15 -
3. Bakiyye Aralığı .............................................................................................. - 16 -
4. Küçük Mücenneb Aralığı ............................................................................... - 16 -
5. Artık İkili Aralığı............................................................................................ - 16 -
Türk Mûsikisinde Üçlü Aralıklar ........................................................................ - 17 -
Çeşnî ve Makâm Kavramları ............................................................................... - 18 -
Türk Mûsikîsinde Kullanılan Çeşnîler ................................................................ - 19 -
1. Râst Çeşnîsi .................................................................................................... - 19 -
2. Uşşâk Çeşnîsi ................................................................................................. - 20 -
3. Segâh Çeşnîsi ................................................................................................. - 21 -
4. Müstear Çeşnîsi .............................................................................................. - 21 -
5. Hüzzâm Çeşnîsi .............................................................................................. - 21 -
6. Hüseynî Çeşnîsi .............................................................................................. - 22 -
7. Kürdî Çeşnîsi .................................................................................................. - 22 -
8. Hicâz Çeşnîsi .................................................................................................. - 22 -
9. Nikrîz Çeşnîsi ................................................................................................. - 23 -
10. Nihâvend Çeşnîsi .......................................................................................... - 23 -
11. Nigâr Çeşnîsi ................................................................................................ - 23 -
12. Sabâ Çeşnîsi ................................................................................................. - 24 -
13. Nişâbûr Çeşnîsi............................................................................................. - 24 -
Türk Mûsikîsi’nde Makâmlar .............................................................................. - 25 -
1. Râst Makâmı................................................................................................... - 27 -
2. Râst-ı Cedîd Makâmı...................................................................................... - 28 -
3. Rehâvî Makâmı .............................................................................................. - 29 -
4. Mâhûr Makâmı ............................................................................................... - 30 -
-7-
5. Mâhûr Bûselik Makâmı .................................................................................. - 30 -
6. Zâvil Makâmı ................................................................................................. - 31 -
7. Gerdâniye Makâmı ......................................................................................... - 31 -
8. Pencgâh-ı Asl (Asıl Pencgâh) Makâmı .......................................................... - 32 -
9. Pencgâh-ı Zâid (Artık Pencgâh) Makâmı ....................................................... - 33 -
10. Sâz-kâr Makâmı .......................................................................................... - 34 -
11. Pesendîde Makâmı ...................................................................................... - 35 -
12. Bûselik Makâmı ........................................................................................... - 36 -
13. Bûselik Aşîrân Makâmı ................................................................................ - 37 -
14. Büzürg Makâmı ............................................................................................ - 38 -
15. Sûz-i dil-ârâ Makâmı .................................................................................... - 39 -
16. Hüzzâm Makâmı .......................................................................................... - 40 -
17. Basit Sûz-nâk Makâmı ................................................................................. - 41 -
18. Zirgûleli Sûz-nâk Makâmı ............................................................................ - 42 -
19. Karcığar Makâmı .......................................................................................... - 43 -
20. Segâh Makâmı .............................................................................................. - 44 -
21. Müstear Makâmı........................................................................................... - 45 -
22. Rûy-i Irâk Makâmı ....................................................................................... - 46 -
23. Revnaknümâ Makâmı................................................................................... - 47 -
24. Uşşâk Makâmı .............................................................................................. - 48 -
25. Nevâ Makâmı ............................................................................................... - 49 -
26. Yegâh Makâmı ............................................................................................. - 50 -
27. Nühüft Makâmı ............................................................................................ - 51 -
28. Irâk Makâmı ................................................................................................. - 52 -
29. Eviç Makâmı ................................................................................................ - 53 -
30. Ferahnâk Makâmı ......................................................................................... - 54 -
31. Kürdî Makâmı .............................................................................................. - 55 -
32. Acem Makâmı .............................................................................................. - 56 -
33. Acem Bûselik Makâmı ................................................................................. - 57 -
34. Acem Kürdî Makâmı .................................................................................... - 58 -
35. Acem Aşîrân Makâmı .................................................................................. - 59 -
36. Ferahfezâ Makâmı ........................................................................................ - 60 -
37. Bayâti Makâmı ............................................................................................. - 61 -
38. Isfahan Makâmı ............................................................................................ - 62 -
-8-
39. Beste Isfahan Makâmı .................................................................................. - 63 -
40. Tâhir Makâmı ............................................................................................... - 64 -
41. Tâhir Bûselik Makâmı .................................................................................. - 64 -
42. Hüseynî Makâmı .......................................................................................... - 65 -
43.Necid Hüseynî Makâmı ................................................................................. - 65 -
44. Hüseynî Aşîrân Makâmı ............................................................................... - 66 -
45. Dîl-nişîn Makâmı ........................................................................................ - 67 -
46. Dilkeş-hâverân Makâmı ............................................................................... - 68 -
47. Dil-keşîde Makâmı ....................................................................................... - 69 -
48. Muhayyer Makâmı ....................................................................................... - 70 -
49. Muhayyer Kürdî Makâmı ............................................................................. - 71 -
50. Muhayyer Bûselik Makâmı .......................................................................... - 71 -
51. Gülizâr Makâmı ............................................................................................ - 72 -
52. Sabâ Makâmı ................................................................................................ - 73 -
53. Sabâ Bûselik Makâmı ................................................................................... - 74 -
54. Sabâ Zemzeme Makâmı ............................................................................... - 74 -
55. Çârgâh makâmı............................................................................................. - 74 -
56. Bestenîgâr Makâmı....................................................................................... - 75 -
57. Dügâh Makâmı ............................................................................................. - 76 -
58. Şîvenümâ Makâmı ........................................................................................ - 77 -
59. Şevk u Tarâb Makâmı .................................................................................. - 78 -
60. Nihâvend Makâmı ........................................................................................ - 79 -
61. Nihâvend-i Kebîr Makâmı ............................................................................ - 79 -
62. Nihâvend-i Rûmî Makâmı ............................................................................ - 80 -
63. Nikrîz Makâmı ............................................................................................. - 80 -
64. Hicâz Makâmı .............................................................................................. - 81 -
65. Hicâz Aşîrân (Rahat Fezâ) Makâmı ............................................................. - 82 -
66. Hicâz Bûselik Makâmı ................................................................................. - 82 -
67. Hicâz Zemzeme Makâmı .............................................................................. - 82 -
68. Hümâyûn Makâmı ........................................................................................ - 83 -
69. Uzzâl Makâmı .............................................................................................. - 84 -
70. Zirgûleli Hicâz Makâmı ............................................................................... - 85 -
71. Râhatülervâh (Hicâz-Irâk) Makâmı .............................................................. - 85 -
72. Şehnâz Makâmı ............................................................................................ - 86 -
-9-
73. Şehnâz Bûselik Makâmı ............................................................................... - 87 -
74. Sultânî Yegâh Makâmı ................................................................................. - 88 -
75. Hisâr Makâmı ............................................................................................... - 89 -
76. Hisâr Bûselik Makâmı .................................................................................. - 90 -
77. Sûzidil Makâmı ............................................................................................ - 91 -
78. Neveser Makâmı........................................................................................... - 92 -
79. Arabân Makâmı ............................................................................................ - 93 -
80. Şedarabân Makâmı ....................................................................................... - 94 -
81. Lâlegül Makâmı ........................................................................................... - 97 -
82. Bayâti Arabân Makâmı ................................................................................ - 98 -
83. Nişâbûr Makâmı ........................................................................................... - 99 -
84. Nişâbürek Makâmı ..................................................................................... - 100 -
85. Arazbâr Makâmı ......................................................................................... - 101 -
86. Vech-i Arazbâr Makâmı ............................................................................. - 101 -
87. Arazbâr Bûselik Makâmı ............................................................................ - 102 -
88. Şevkefzâ Makâmı ....................................................................................... - 103 -
89. Tarz-ı Nevîn Makâmı ................................................................................. - 104 -
90. Hicâzkâr Makâmı ....................................................................................... - 105 -
91. Kürdîli Hicâzkâr Makâmı ........................................................................... - 106 -
92. Evcârâ Makâmı........................................................................................... - 108 -
93. Sipihr Makâmı ............................................................................................ - 109 -
94. Muhayyer Sünbüle Makâmı ....................................................................... - 111 -
95. Nigâr Makâmı............................................................................................. - 112 -
Kaynaklar............................................................................................................. - 113 -
- 10 -
Türk Mûsikîsinde Makâm Uygulamaları Kitabına Giriş
Makâmlar konusunda bir kitap yazma cesaretimi Kantemiroğlu’nun “… mûsikî ilmi, bir
bakıma, sonsuz bir ilimdir. Fakat insanın, fikrinin incelikleri ve aklının kuvveti ile gücü yettiği
kadar, düşünmeye çalışması hem câizdir hem de dileğine erişebilmesi için şarttır.” 2 sözü çok
güzel ifade ediyor.
1999 yılından beri mensubu olduğum Selçuk Üniversitesi Dilek Sabancı Devlet
Konservatuvarı Geleneksel Türk Müziği Bölümü’nde Türk Müziği Solfej ve Nazariyatı
derslerinde öğrencilerimin sürekli olarak sorguladıkları konulardan biri, makâm aktarımlarını
hangi kaynağa göre dile getirdiğimdir. Bu tür bir kaynağa gereksinim duyan öğrencilerimin
talepleri karşısında kendinizi, birçok şeyi sorgular noktada bulup, bir şeyler yapma ihtiyacı
içinde hissediyorsunuz.
Öncelikle “Makâm kavramı nedir ve nasıl aktarılmalıdır?” sorusuna zihnimi çok
yorduğumu söyleyebilirim. Kantemiroğlu’nun makâmları “… eski kılığıyla ve tanınan
kıyafetleriyle de sunalım ki, heveslilerin kolayca hatırlayabileceği, isteklilerin kolayca anlayıp
anlatabileceği gibi olsun.” 3 ifadeleri “Bugün, Türk Mûsikîsi nazarî kaynaklarında yer alan
makâm tanımları, gerçekten gelenekte kullanılan eski kılıkları ve tanınan kıyafetleriyle bize
sunulabiliyorlar mı?” sorusunu aklıma getirdi. Maalesef sunulamadığı düşündüğüm için de
yeni bir yöntem belirleyerek bunu yapmam gerektiğine karar verdim.
Doktora tez konum olan İsmâil Dede Efendi’nin âyîn-i şerîflerini incelemeye çalışırken,
bütünü parçalara ayırmış, Dede Efendi’ye gelinceye kadar bestelenen yaklaşık 14 âyînin 1.
selâm başlangıçlarında, murabba beste formu kullanıldığını tespit etmiş ve bulduğum âyîn
analiz metoduyla çalışmamı tamamlamıştım. 4 En iyi biçimde çözümlemek için gerektiği kadar
bütünü parçalara ayırmak düşüncesini makâm kavramı için de yapmayı düşündüm. Abdülbâki
Nâsır Dede’nin yaptığı makâm “asıl unsurlarıyla işitildiğinde, kendine özgü bir bütünlük,
kişilik gösteren ve başka parçalara bölünmesi (başka şeye benzetilmesi) mümkün olmayan
ezgidir”’ 5 tarifi bana bu konuda ilham verdi. Nâsır Dede’de verilen makâm tariflerine
baktığımda; başlangıç perdesi, kullanılan perdelerin çıkıp indikleri perdeler ve makâmın
sonlandırıldığı perdenin önemli olduğunu gördüm. Makâmlar hakkında bu mantıkla
çözümlemeler yaptım. Bugün bile keşfedilemeyen örneğin Pencgâh-ı Asl makâmı6 ile ilgili
önemli sonuçlara ulaştığımı keşfedince de zihnimdeki makâm anlayış ve aktarış yöntemimi
dizi mantığından çıkarak değiştirdim. Bu yüzden de kitapta “En küçük çeşnî aslında
makâm’dır.” prensibiyle hareket edip, makâm tanımlarını eserlerde bestekârların kullandıkları
geleneksel seyir anlayışlarına göre analiz etmeye çalıştım.
2
Yalçın Tura, Kantemiroğlu, Kitâbu ‘İlmi’l-Mûsikî ‘alâ vechi’l-Hurûfât, Mûsikîyi Harflerle Tesbît ve İcrâ İlminin
Kitabı, s. 32-33..
3
Yalçın Tura, age, s. 34-35.
4
Sühan İrden, Hammâmîzâde İsmâil Dede Efendi’nin Mevlevî Âyînlerindeki Makâm ve Form Anlayışının Türk Din
Mûsikîsine Etkileri, Doktora Tezi.
5
Yalçın Tura, Nâsır Abdülbâkî Dede, Tedkîk ü Tahkîk, İnceleme ve Gerçeği Araştırma, s.35.
6
Sühan İrden, Pencgâh Makâmı, İdil Sanat ve Dil Dergisi, s.111-130.
- 11 -
Türk Mûsikîsi’nde Makâm Uygulamaları
Türk mûsikîsi makâmlarında asl olan seyir kavramıdır. Makâmlar çeşnîlerden oluşur ve
bir makâmın oluşumu da birçok çeşnînin belirli seyir kurallarına göre iç içe kullanılmasına
bağlıdır. Tüm bu düşünceler ışığında “En basit makâm bile, aslında, bir bileşimdir.” 7
Makâmları algılamak için; eserleri icra ve tetkik ederek çalışmak, üzerlerine düşünmek,
sorgulayıp yorumlamak, dönemlerinin nazarî kaynaklarıyla kıyaslamak, önemli icracıların
kayıtlarını dinleyerek eserleri özümsemek, mûsikî gerçeği ve hakîkâtine giden yolda esastır.
Bu doğrultuda kitaba çalışırken Türk mûsikîsinde kullanılan çeşnîlere hâkim olunmalı,
makâm tanımları dikkatlice okunmalı, örnek eserlerin notaları üzerindeki açıklamalar
düşünerek sorgulanmalı, incelenmesi istenen eserler bölümündeki eserler icra edilerek tetkik
edilmelidir.
Usûl konusunun kavranması ve uygulanmasının işi zorlaştıracağı düşüncesiyle usûl
konusuna girilmemiştir. Sadece makâmların seyir yapılarındaki çeşnîlere odaklanılması
istendiği için eserlerin dörtlük notaya bir vuruşla vurularak icra edilmesi, eserleri tetkik
ederken hangi çeşnîlerin kullanıldığının tespit edilerek birbirleri arasında nasıl bileşimler
oluştuğunu çözümlemeye çalışmak noktasında önem kazanacağını düşünüyorum.
Nota yazımı ve okunacak akordu konusunda, notası yazılan her eserin sol üst köşesinde,
Bolâhenk nısfiye nota düzeninde yazıldığı ifadesine özellikle yer verilmiştir. Ayrıca Arel-Ezgi-
Uzdilek sisteminden bahsedilirken AEU şeklinde kısaltılarak kullanılmıştır.
Türk makâm müziği Anadolu ve onun çevre coğrafyalarını da içine alan bölgelerde var
olmuş, yaşamış ve yaşayan bir kavramdır. El Kindî, Farâbi, Ibn Sina gibi düşünürlerle başlayan
müzik teorisi geleneği Safiyüddin Urmevî, Maragalı Abdülkâdir gibi isimlerle
temellendirilmiştir. Daha sonra Bedri Dilşâd, Hızır Bin Abdullah, Yusûf Bin Nizâmeddin
Kırşehrî, Fethullah Şirvâni, Lâdikli Mehmed Çelebi, Alişâh Bin Hacı Büke, Seydî, Kadızâde
Tirevî, Ali Ufkî, Kantemiroğlu, Kutbî Nâyî Osman Dede, Tanbûrî Küçük Artin, Hızır Ağa,
Abdülbâkî Nâsır Dede gibi isimler müzik teorisi alanına önemli katkılarda bulunmuşlardır. Bu
çalışmalara en son Rauf Yekta Bey, Hüseyin Sadettin Arel, Suphi Ezgi ve Ekrem Karadeniz’in
de eklendiği bilinmektedir. Türk Müziği’ne tarih boyunca büyük hizmetleri olup aklımıza
isimleri gelen gelmeyen bütün insanları saygıyla anmak boynumuzun bir borcudur.
Makâmlârın aktarımı konusunda bir fikir verme ve deneme çalışması olan bu kitabın,
ilgililere feyz verip, daha iyi çalışmaların yapılmasına vesile olacağını umarım.
Sevgiyle kalın…
Sühan İrden
2015
7
Yalçın Tura, age, s.145.
- 12 -
Türk Mûsikîsi Makâmlarını Meydana Getiren Unsurlar

Perdeler
Türk mûsikîsinde perde adları aynı zamanda makâm adları olarak kullanılmış,
günümüzde de kullanılmaktadır. XV. yüzyılda Hızır bin Abdullah’ın kitabında bu perdelere
birinci yer, ikinci yer, üçüncü yer… anlamına gelen, Farsça yek-gâh, dü-gâh, se-gâh, çâr-gâh,
penç-gâh, şeş-gâh, heft-gâh, heşt-gâh denmiş, sonraki yüzyıllarda bu adların bir kaçı değişmiş,
yek-gâh (yegâh) adı, bir tam dörtlü alttaki perdeye verilmiş, ondan bir üst dörtlüye râst (doğru
düzen) adı verilmiştir. Pencgâh yerine “nevâ”, şeştgâh yerine “hüseynî”, heftgâh yerine “hisâr”
(sonradan eviç), heştgâh yerine “gerdâniye” denilmeye başlamıştır. 8
Türk mûsikîsi icra uygulamasında kullanılan perdeler porte üzerinde gösterilmiştir.
Koma
Koma (Comma) kelimesi, Eski Yunanca’daki koptein fiilinden gelmekte ve kesinti,
kopukluk, kopma, ma’nâsını taşımaktadır. Mûsikî de ise, Koma, aynı sayılan fakat değişik,
yollardan elde edilen iki sesin titreşimlerinin mukayesesi sırasında ortaya çıkan çok küçük
farka, bir başka deyişle, bazı nispetler arasındaki pek küçük farkı ifade eden ağırlığa, daha
doğrusu aralıklara denmektedir.9
8
Bayram Akdoğan, Türk Din Mûsikîsi Dersleri, s.141.
9
Yalçın Tura, age, s.111.
- 13 -
Türk Mûsikîsi’nde Akort Sistemi

Akort, düzen, ahenk, uyum anlamında kullanılan bir kelimedir. Tanzimat’tan önce
ahenk ve düzen olarak kullanılan kelimeye sonraları akord demiştir. Bir çalgının telleri
arasındaki uyumdur.10 Türk mûsikîsi akort sistemi “Bolâhenk Ney” i esas alınarak yapılır.
Buna göre diyapozondan alınan la sesi, re (nevâ) 440 titreşim olarak kabul edilmektedir.
Ayrica; Türk mûsikîsinde insan seslerine karşılık gelen ney çeşitleri bulunur. Bunlar; Mansur,
Mansur Mabeyni, Şah, Davud, Davud Mabeyni, Bolâhenk, Bolâhenk Mabeyni, Süpürde,
Müstahsen, Müstahsen Mabeyni, Kız Neyi, Kız Neyi Mabeyni şeklinde 12 adettir.11
Aralıklar
İki farklı ses arasındaki frekans farkından doğan tizlik (incelik) ve pestlik (kalınlık)
mesafesine aralık denir. Türk mûsikîsi’nde temel aralıklar beş tanedir ve adları şunlardır.
1- Tanini Aralığı = T = 9 koma
2- Büyük Mücennep Aralığı = K = 8 koma
3- Bakiye Aralığı = B = 4 koma
4- Küçük Mücennep Aralığı = S = 5 koma
5- Artık İkili Aralığı = A = 12,13 koma
10
Gülçin Yahya Kaçar, Türk Mûsikîsi Rehberi, s. 18.
11
İsmail Hakkı Ökan, Türk Mûsikîsi Nazariyatı ve Usûlleri Kudüm Velveleleri, s. 37.
- 14 -
1. Tanini Aralığı
Tanini = T = 9 koma
Tanini aralığını oluşturan örnekler aşağıdaki gibidir.
2. Büyük Mücenneb Aralığı
Büyük Mücenneb = K = 8 koma
Büyük mücenneb aralığını oluşturan örnekler aşağıdaki gibidir.
- 15 -
3. Bakiyye Aralığı
Bakiyye = B = 4 koma
Bakiyye aralığını oluşturan örnekler aşağıdaki gibidir.
4. Küçük Mücenneb Aralığı

Küçük Mücenneb = S = 5 koma
Küçük Mücenneb aralığını oluşturan örnekler aşağıdaki gibidir.
5. Artık İkili Aralığı

Artık İkili = A12 veya A13 koma
Artık İkili aralığını oluşturan örnekler aşağıdaki gibidir. Bu örnekler
seslendirilmeyecektir.
- 16 -
Türk Mûsikisinde Üçlü Aralıklar

Türk Mûsikîsi’nde üçlü aralıklar beş tanedir ve adları şunlardır. 1-En Büyük Üçlü, 2-
Büyük Üçlü, 3- Orta Üçlü, 4- Küçük Üçlü, 5- En Küçük Üçlü.
1- En Büyük Üçlü Aralığı = T + T = 18 koma
2- Büyük Üçlü Aralığı = T + K = 17 koma
3- Orta Üçlü Aralığı = T + S = 14 koma
4- Küçük Üçlü Aralığı = T + B = 13 koma
5- En Küçük Üçlü Aralığı = S + S = 10 koma
Yukarıda görünümü ve adları verilen üçlülerin seslendirilip melodi halini aldıktan sonra
insanın kulak, kalp ve beyin organlarında bıraktığı tatların bütününe çeşnî denilebilir. Çeşnî
ikili, üçlü, dörtlü, beşli aralıklarla da oluşturulabilir. Türk müziğinde çeşnîler makâmları
meydana getiren en küçük unsurlardır.
- 17 -
Çeşnî ve Makâm Kavramları

Bugünün çeşnî kavramı aslında Abdülbâki Nâsır Dede’nin verdiği makâm tarifinin
kendisi olarak düşünülmektedir. Bu değişimin sebebi olarak nedenine kısaca değinilecek
olursa; Rauf Yektâ Bey geleneksel müzik kuramını Batı müzik kuramı ile olası benzerlikler
üzerine kurmuş, anlayışı gereği Antik Yunan müzik kuramı ile irtibatlandırarak, dörtlü beşli
yapıları ve bu yapıların birleşimlerinden oluşan dizileri temel alarak bir kuram oluşturmuştur. 12
Hüseyin Sadettin Arel ve Suphi Ezgi’de bu kuramı geliştirerek kendi sistemlerini
oluşturmuşlardır. Makâmları dizilerle açıklama tercihi de yeni bir kavram olan çeşnî kavramını
ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
Ekrem Karadeniz çeşnî için “Makâmın seyrine uygun hareket içinde belirli perdeler
üzerinde yapılan dinlenme veya gecikmelerden doğar ve makâmların birbirlerinden ayırt
edilmesinde en önemli ölçüyü meydana getirir. Aralıkları ve seyirleri birbirine benzeyen iki
makâmı ancak çeşnîlerini inceleyerek ayırt edebiliriz. Meselâ: Kırmızı grubuna giren bir çok
renk vardır ki hepsi de kırmızı adı altında toplanabildiği halde, açıklık, koyuluk veya parlaklık
bakımında aralarında az çok bir fark vardır. Bazen bu farklar hassas bir gözün ancak ayırt
edebileceği kadar az da olabilir. Kokularda da böyledir: bünyeleri bakımından hepsi de aynı
guruba ait çeşitli güller vardır ki kokuları birbirinden farklıdır. İşte mûsikîde de çeşnî, renk ve
koku demektir. Her makâmın kendine mahsus kokusu ve rengi ortaya konulamazsa makâm
sakat doğmuş veya yerine başka bir makâm meydana gelmiş olur.” demektedir.13
Murat Aydemir ise “Çeşnî kelime anlamı itibariyle lezzet, tat, baharat ve birşeyin
kendine has olan özelliği anlamlarını ifade eder. Türk mûsikîsinde kullandığımız “çeşnî”
kelimesi de tam olarak bu ifadeleri kapsamaktadır. Her çeşnînin kulakta bıraktığı tesir
itibarıyla kendine ait bir tadı, kendine ait bir özelliği vardır. Mecaza inecek olursak şöyle
anlatabiliriz: Her baharatın kendine has kokusu, tadı, rengi, kullanım alanı vs..vardır. Bir
baharatı tatmadan koklamadan hafızamıza yerleştiremeyiz. Hafızamıza yerleşen bir baharatı
unutmayız, tadınca hatırlarız, gerektiğinde kullanırız veya ortama yakışmayacağı hükmünü
veririz. İşte Türk mûsikisî çeşnîleri de böyledir. Her birinin kokusunu, insanda ve kulakta
bıraktığı tesiri hafızamıza yerleştirmeliyiz. Böylece nerede duysak hangi çeşnî olduğunu
anlamamız mümkün olur…” demektedir.14
Makâm; mahal, mevki, mûsikîde bilim terimi olarak aşk, lâhnin (ezginin) durağı,
ezginin dayandığı tek perde için kullanılmıştır. Bir şeyin durduğu ya da kaldığı yer, duruş yeri,
belirli yer, durma, bir yerde oturma, toplumsal mevki, makâm, rütbe ve bir şeyin saygınlığı
anlamına gelir.15
Türk mûsikîsi’nde makâm “muhtelif çeşnî bileşimlerinin, belirli seyir kurallarına bağlı
kalınmasıyla meydana getirilen bir sentez16” dir.
12
Cenk Güray, Bin Yılın Mirası, Makâmı Var Eden Döngü: Edvâr Geleneği, s.131.
13
Ekrem Karadeniz, Türk Mûsikîsinin Nazariye ve Esasları, s.64.
14
Murat Aydemir, Türk Müziği Makâm Rehberi, s. 19.
15
Bayram Akdoğan, age, s.140.
16
İlkeden onun uygulanmasına, genel yasadan bireysel duruma giden düşünme biçimi.
- 18 -
Türk Mûsikîsinde Kullanılan Çeşnîler

Bize göre Türk mûsikîsi’nde 13 tane temel (tek) çeşnî vardır ve makâmlar bu çeşnîlerin
tek veya bileşik hallerinden oluşurlar. 1. Râst, 2. Uşşâk, 3. Segâh, 4. Hüzzâm, 5. Müstear, 6.
Nişâbur, 7. Hüseynî, 8. Hicâz, 9. Nikrîz, 10. Nigâr, 11. Nihâvend, 12. Sabâ, 13. Kürdî.
1. Râst Çeşnîsi
Râst, dügâh, segâh perdelerinin ezgilendirilmesiyle oluşur.
Şekil 1 Râst perdesinde râst çeşnî kullanımına örnek
Râst çeşnî kullanımına çârgâh ve nevâ perdeleri de eklenebilir.
Şekil 2 Çârgâh perdesinin de eklendiği râst perdesinde râst çeşnî kullanımına örnek
Şekil 3 Nevâ perdesinin de eklendiği râst perdesinde râst çeşnî kullanımına örnek
Makâm seyirlerinde en çok yegâh, râst, nevâ ve gerdâniye perdeleri üzerinde râst
çeşnîlerin kullanıldığı görülür. Nevâ perdesindeki râst çeşnîleri Nevâ, Yegâh, Nühüft, Tâhir,
Mâhûr, Zâvil, Gerdâniye gibi makâm seyirlerinde görebilmek mümkündür. Gerdâniye
perdesindeki râst çeşnîleri Mâhûr, Zâvil, Gerdâniye gibi makâm seyirlerinde görebilmek
mümkündür. Yegâh perdesindeki râst çeşnîleri Râst, Saz-kâr, Uşşâk, Rehâvî, Ferahnâk ve
Hicâz gibi makâm seyirlerinde görebilmek mümkündür. Râst perdesindeki râst çeşnîleri ise
Râst, Râst- Cedîd, Rehâvî, Mâhur, Zâvil, Gerdâniye, Uşşâk, Bayâtî, Basit Sûz-nâk, Saz-kâr,
Büzürg, Pesendîde, Sûz-i dil-ârâ gibi makâm seyirlerinde görebilmek mümkündür.
- 19 -
2. Uşşâk Çeşnîsi
Dügâh, segâh, çârgâh perdelerinin ezgilendirilmesiyle oluşur. Bu çeşnînin en büyük

özelliği segâh perdesinden râst perdesine gelirken segâh perdesinin pestleştirilmesidir. Aslında
bu yapılırken çârgâh perdesininde çok az pestleştirilmesi gerektiği unutulmamalıdır.
Şekil 4 Dügâh perdesinde uşşâk çeşnî kullanımına örnek

Uşşâk çeşnî kullanımına nevâ perdesi de eklenebilir ancak Uşşâk ile Nevâ makâm
cümlelerini yerli yerinde kullanmak şartıyla. Çünkü aynı perdelerle Nevâ makâmı
duyurabilmek de mümkündür.
Şekil 5 Nevâ perdesinin de eklendiği dügâh perdesinde uşşâk çeşnî kullanımına örnek
Şekil 6 Uşşâk çeşnîsinde kullanılan perdelerle Nevâ mâkâm cümlesine örnek

Uşşâk çeşnî kullanımı sırasında râst perdesinde kalış yapılırsa râst çeşnî oluşmuş olur.
Şekil 7 Uşşâk çeşnî kullanımı sırasında râst perdesine inilerek oluşan râst çeşnî örneği
Makâm seyirlerinde en çok muhayyer ve nevâ perdeleri üzerinde uşşâk çeşnîlerin
kullanıldığı görülür. Özellikle Muhayyer makâmında muhayyer perdesinde uşşâk çeşnî
kullanımları sıkça görülür. Nevâ perdesinde ki uşşâk çeşnî kullanımlarına Arazbârlı Kürdîli
Hicâzkâr makâm seyrinde râstlamak mümkündür.
Şekil 8 Nevâ perdesinde uşşâk çeşnî kullanımına örnek
- 20 -
Bugün nevâ perdesinde kullanılan uşşâk çeşnî kullanımları malesef Arazbâr olarak
düşünülmekte ve Arazbâr makâmı da; nevâ perdesinde Bayâti makâmı dizisine, çârgâh
perdesinde râst beşlisinin ve yerinde Bayâti dizisinin eklenmesinden meydana geldiği şeklinde
tanımlanmaktadır.17 Bu görüş ve tanımlamanın yanlış olduğu düşünülmektedir. Çünkü
Arazbâr; Çârgâh perdesinde Pencgâh-ı Asl makâm seyri ile başlayıp dügâh perdesinde uşşâk
çeşnî ile karar veren bir makâmdır.
3. Segâh Çeşnîsi
Segâh, çârgâh, nevâ perdelerinin ezgilendirilmesiyle oluşur. Kürdî perdesinin bu
perdelerle yeden konumunda kullanılması karar hissini güçlendirmektedir.
Şekil 9 Segâh çeşnî kullanımına örnek

Makâm seyirlerinde genellikle ırâk, segâh ve eviç perdeleri üzerinde segâh çeşnîlerin
kullanıldığı görülür. Özellikle Eviç, Dilkeş-hâverân, Irâk, Rûy-i Irâk, Beste Isfahan gibi
makâm seyirlerinin bitişlerinde ırâk perdesi üzerinde segâh çeşnîli tam kararlar görülür.
4. Müstear Çeşnîsi
Segâh, nîm hicâz, nevâ perdelerinin ezgilendirilmesiyle oluşur.
Şekil 10 Segâh perdesinde müstear çeşnî kullanımına örnek

Özellikle Evcârâ makâm seyri girişinde eviç perdesi üzerinde müstear çeşnîlerin
kullanıldığı görülür.
5. Hüzzâm Çeşnîsi
Segâh, çârgâh, nevâ, hisâr ve eviç perdelerinin ezgilendirilmesiyle oluşur.
Şekil 11 Hüzzâm çeşnî kullanımına örnek
17
İsmail Hakkı Özkan, age, s. 338.
- 21 -
6. Hüseynî Çeşnîsi
Dügâh, segâh, çârgâh, nevâ, hüseynî perdelerinin ezgilendirilmesiyle oluşur.
Şekil 12 Hüseynî çeşnî kullanımına örnek
Hüseynî çeşnî kullanımı içinde uşşâk çeşnî kullanımları da görülebilir.
Şekil 13 Hüseynî çeşnî bütünü içinde uşşâk çeşnî kullanımına örnek
7. Kürdî Çeşnîsi
Dügâh, kürdî, çârgâh, nevâ perdelerinin ezgilendirilmesiyle oluşur.
Şekil 14 Kürdî çeşnî kullanımına örnek
8. Hicâz Çeşnîsi
Dügâh, dik kürdî, nîm hicâz, nevâ perdesine perdelerinin ezgilendirilmesiyle oluşur.
Şekil 15 Hicâz çeşnî kullanımına örnek
- 22 -
9. Nikrîz Çeşnîsi
Râst, dügâh, dik kürdî, nîm hicâz, nevâ perdelerinin ezgilendirilmesiyle oluşur.
Şekil 16 Hicâz çeşnî kullanımına örnek

Nikrîz çeşnînin kullanımı sırasında dügâh perdesinde kalış yapılırsa hicâz çeşnî oluşmuş
olur.
Şekil 17 Nikrîz çeşnî kullanımı sırasında dügâh perdesinde kalınarak oluşan hicâz çeşnî örneği
10. Nihâvend Çeşnîsi

Râst, dügâh, kürdî, çârgâh, nevâ perdelerinin ezgilendirilmesiyle oluşur.
Şekil 18 Nihâvend çeşnî kullanımına örnek
Önemli Not: Dügâh, bûselik, çârgâh, nevâ ve hüseynî perdelerinin ezgilendirilmesiyle

oluşan çeşnînin de nihâvend çeşnîsi olduğu düşünülmektedir. Bûselik makâmı anlatımında
konunun detaylarına yer verilmiştir.
11. Nigâr Çeşnîsi

Râst, dügâh, bûselik, çârgâh perdelerinin ezgilendirilmesiyle oluşur.
Şekil 19 Nigâr çeşnî kullanımına örnek
- 23 -
Bûselik makâm seyrinde yapılan râst-çârgâh atlamalarının Nigâr makâmına ait
kullanımlar olduğu düşünülmektedir. Râst ve çârgâh perdeleri üzerinde yapılan kalışların yine
nigâr çeşnîli kalışlar olduğu düşünülmektedir. Bûselik makâmından türediği düşünülen Bûselik
Aşîrân, Büzürg ve Sûz-i dil-ârâ makâm seyirlerinde de nigâr çeşnî kullanımları görülmektedir.
Ayrıca Bayâti, Acem, Acem Kürdî, Acem Bûselik, Ferahfezâ gibi makâmlarda da çârgâh
perdesindeki nigâr çeşnî kullanımlarını görebilmek mümkündür.
12. Sabâ Çeşnîsi

Dügâh, segâh, çârgâh ve hicâz perdelerinin ezgilendirilmesiyle oluşur.
Şekil 20 Sabâ çeşnî kullanımına örnek
Sabâ çeşnînin kullanımı sonrasında çârgâh perdesinde karar verilirse Çârgâh makâmı
oluşur.
Şekil 21 Sabâ çeşnî kullanımı sonrasında çârgâh perdesinde kalışla Çârgâh makâmı oluşumuna
örnek
13. Nişâbûr Çeşnîsi

Bûselik, nîm hicâz ve nevâ perdelerinin ezgilendirilmesiyle oluşur.
Şekil 22 Nişâbûr çeşnî kullanımına örnek
Isfahan, Hümâyûn, Pesendîde, Nişâbûr gibi makâmlarda kullanılabilir. Râst makâmında

hüseynî aşîrân, ırâk, râst perdeleriyle kullanılır ve ırâk perdesi asla pestleştirilmez.
Pestleştirilirse uşşâk çeşnî olma hali doğar ki bu da yanlış bir kullanıma sebep verir.
- 24 -
Türk Mûsikîsi’nde
Makâmlar
1. Râst Makâmı
Râst, dügâh, segâh, çârgâh perdelerinin kullanımları sonrasında râst perdesinde karar
vermesiyle oluşur. Yukarıda nevâ, hüseynî, eviç, gerdâniye perdesine çıkıp aşağıda ırâk,
hüseynî aşîrân, yegâh perdesine dek gezinebilir. Seyir sırasında eviç perdesi yerine acem
perdesi de kullanılabilir.
Şekil 1 AEU sisteminde Râst makâm dizisi
Şekil 2 Râst makâm seyrine örnek

Râst makâm seyri; 1. Genelde râst perdesinde râst çeşnî ile başlar. Hüseynî aşîrân
perdesinde nişâbûr çeşnî vurgulanıp râst perdesinde kalış yapılır. 2. Dügâh perdesinde uşşâk,
segâh perdesinde segâh çeşnîleri karışık kullanıldıktan sonra râst perdesinde râst çeşnî ile kalış
yapılır. 3. Nevâ perdesinde râst çeşnîsi kullanıldıktan sonra eviç perdesi acem perdesine
dönüştürülür. 4. Makâm seyrinin karar perdesi olan râst perdesine giderken segâh perdesinde
segâh ve dügâh perdesinde uşşâk çeşnîleri tekrar duyurularak en son râst perdesinde râst
çeşnîsiyle makâm seyri sonlandırılır. Eserlerdeki seyir kullanımı içinde zaman zaman kürdî
perdesinin râst ve dügâh perdeleriyle beraber kullanılıp hüseynî aşîran perdesinde nişâbûr çeşnî
yaparak râst perdesinde kalış yaptığı görülebilir. Bu Râst makâmına ait melodik bir yapıdır.
Simetrik kullanımlarını Gerdâniye ve Mâhûr makâmlarında da görmek mümkündür.
İncelenmesi istenen eserler: Itrî-Nâ’t, Benli Hasan Ağa-Peşrev, Abdülkâdir Merâgî-
Beste "Kâr-ı Muhteşem", Zaharya-Beste "Reng-i mevc-i ab-ı", Abdülkadir Merâgi’nin bütün
Kârları, Besteleri “Der-mend-i aşk”, “İmşeb ki ruhaş”, “Seyr-i gül-i gülşen”, “Amed nesimi
subhu dem”, Dilhayat Kalfa-Beste “Nev-hıramım sana”, Tab’i Mustafa-Beste “Seyr eyle o
billur-beden”, Hamparsum Limoncuyan-Beste “Zülfünü perişan etmiş”.
- 27 -
2. Râst-ı Cedîd Makâmı

Neveser makâm cümlelerinin kullanıldığı Râst makâm seyrinden meydana gelir.
Şekil 3 Râst-ı Cedîd makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi ve Mahmud Efendi-
Kâr-ı Müşterek, Muallim İsmail Hakkı Bey-Nakış Yürük Semâî “Aşıklığıma gözlerimin yaşı
nişândır”.
- 28 -
3. Rehâvî Makâmı
Rehâvî makâmı iki yapıya sahiptir. Birinci yapı; Râst makâmı gibi bir seyrederek karar
etmeden önce mutlaka yegâh perdesine râst çeşnî kullanıp râst perdesinde râst çeşnîsiyle karar
eder.
Şekil 4 1. Rehâvî makâm seyrine örnek

İkincisi ise Nevâ perdesinden bazen Nevâ, bazen Isfahan bazen de Bayâti makâm
seyirlerinden biri ile başlayıp segâh’ta segâh çeşnî ile Râst makâm seyrine geçerek en sonunda
yine 1.tür Rehâvî makâm seyri gibi karar eder.
Şekil 5 2. Rehâvî makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Gulâm Şâdî-Rehâvî Kâr, Itrî-Beste “Yine ey rûh-i
musavver”, Bestekârı meçhul Beste “Zannetme benim gibi”, Kaptanzâde-Beste “Arz
etmediğim yâre”, Dellâlzâde-Beste “Sünbüli”, Abdülkadir Merâgi-Yürük semâî “Ger siyehi
çünin büved”, III.Selim-Peşrev, Kemâni Corci Efendi-Beste “ Ne kadar dur ise de”.
- 29 -
4. Mâhûr Makâmı
Mâhûr makâmı; Râst makâm perdelerinin inici seyir şeklinde kullanılmasından
oluşmaktadır. Bundan dolayı da donanımda segâh ve eviç perdelerinin kullanılmaları gerektiği
düşünülmektedir.
Şekil 6 Mâhûr Mâkâm seyrine örnek

Mâhûr makâmı seyri; 1. Gerdâniye perdesinde râst çeşnî kullanımıyla başlar. Nevâ ve
gerdâniye perdelerinde râst çeşnîler dönüşümlü kullandıktan sonra gerdâniye perdesinde râst
çeşnîli asma kalış yapılır. Bazen muhayyer perdesi üzerinde nihâvend (AEU sistemine göre
bûselik çeşnînin) kullanıldığı da görülebilir. 2. Hüseynî perdesinde Tiz çârgâh perdesinden
gelen bir melodiyle hüseynî veya uşşâk çeşnîli bir asma kalış yapılabilir. 3. Nevâ perdesinde
râst çeşnî kullanıldıktan sonra râst perdesine doğru acemli râst makâm dizi sesleriyle inilip râst
perdesinde tam karar verilerek seyir sonlandırılır. Seyir kullanımı içinde inici Râst makâm
seyri özelliğinden dolayı segâh perdesinde segâh, dügâh perdesinde uşşâk çeşnîleri
kullanılabilir. İncelenen bazı Mâhûr eserlerde sünbüle perdesinin uygulayıcılar (olan
bestekârlar veya icracılar) tarafından (Mâhûr Yürük Semâî-Yine zevrâkı derûnum gibi)
eserlerde kullanılmasının makâmın Râst makâm seyir karakteristiğine sahip olmasından
kaynaklandığı düşünülmektedir.
İncelenmesi istenen eserler: Eyyûbi Bekir Ağa’ya ait Mâhûr Takım, Hammâmizâde
İsmâil Dede Efendi-Beste “Ey gonca dehen” ve Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi-Yürük
semâî “Yine zevrak-ı derûnum”, Eyyûbî Mehmed Bey-Beste “Ey gözü ahu”, İlya Efendi-Beste
“Ey peri ruhsarına”, Dilhayat Kalfa-Beste “Ta-be-key sinemde”.
5. Mâhûr Bûselik Makâmı

Mâhûr makâm seyrine Bûselik makâm seyri eklenirse Mâhûr Bûselik makâmı oluşur.
İncelenmesi istenen eserler: Zekâi Dede-Çenber Beste “Aşık oldum ben yine”, Fer
Beste “Miresed ey can”, Dellâlzâde-Zencir Beste “Âyâ ne idem”, Hafif Beste “Kimseyi dil-
teng-i azar”.
- 30 -
6. Zâvil Makâmı
Mâhûr makâm seyrine nîkriz çeşnînin eklenmesiyle Zâvil makâmı oluşur.
Şekil 7 Zâvil Mâkâm seyrine örnek
Seyir bazen nikrîz bazen de râst çeşnîsiyle sonlandırılabilir.

İncelenmesi istenen eserler: Hacı Faik Bey-Kâr ve Beste “Yaktı cânı bezm-i aşkın”,
III. Selim-Beste “Bezm-i âlemde meserret bana” ve III.Selim Yürük semâî “Olmuş nişân-ı tîr-
i”, Küçük Mehmed Ağa-Ağır semâî “Bulunmaz nev-civânsın”.
7. Gerdâniye Makâmı
Gerdâniye perdesinden inici Râst makâmı yapmaya (Mâhûr) başlayıp uşşâk çeşnîsiyle
karar verir.
Şekil 8 Gerdâniye Mâkâm seyrine örnek
İncelenmesi istenen eserler: Suphi Ezgi-Peşrev, Hacı Faik Bey’e ait Gerdâniye takım,
Ebûbekir Ağa-Beste “Bakılır mı o şeh-i kişver-i”, Zekâi Dede-Çenber Beste “Benzetirlerse
hilâli n’ola”, Lenk Fahte Beste “Müptelâyım bir periye”.
- 31 -
8. Pencgâh-ı Asl (Asıl Pencgâh) Makâmı

Pencgâh-ı Asl makâmı; Nevâ ve Râst makâm seyirlerinin bileşiminden oluşur.
Itrî’nin Pencgâh-ı Asl makâmı beste formundaki “Pây-i yâre düşmeye ağyardan növbet
mi var” güfteli eserinin makâmsal seyrinde; ilk önce nevâ perdesinde râst çeşnî kullanımlarıyla
Nevâ makâmı seyrini duyurduğu daha sonra da hüseynî perdesini de içine alan râst çeşnîsi ile
seyri sonlandırdığı düşünülmektedir.
Şekil 9 Pencgâh-ı Asl makâm seyrine örnek
Beste-i Kâdîmlerin (Bestecisi bilinmeyen âyînlerin) birincisi olan Pencgâh-ı Asl âyînin
seyri Itrî’nin kullandığı seyirden farklıdır. Nevâ perdesinde râst (Nevâ makâm seyir giriş
cümleleri) kullanılmadan sadece Râst çeşnîsi duyurularak nevâ perdesinde kalışlar yapıldığı
görülecektir. Melodik cümle sonlarında yapılan kalışların nevâ perdesinde olmasının en önemli
sebebinin bu dönemde nevâ olan perdenin o günlerde pençgâh olarak kullanılması olduğu
düşünülmektedir.
İncelenmesi istenen eserler: Itrî-Beste “Pây-i yâre düşmeye”, Pencgâh-ı Asl âyîn-i
şerîf’in birinci selâmı.
- 32 -
9. Pencgâh-ı Zâid (Artık Pencgâh) Makâmı

Pencgâh-ı Zâid makâmı; Nişâbûr ve Pencgâh-ı Asl makâm seyirlerinin bileşimleriyle
oluşur.
Şekil 10 Pencgâh-ı Zâid makâm seyrine örnek
İncelenmesi istenen eserler: Gulâm Şâdî-Pencgâh-ı Zâid Kâr, Abdülkadir Merâgi-

Pencgâh-ı Zâid Kâr, Itrî-Beste “ Hem sohbet-i dildâr ile”.
- 33 -
10. Sâz-kâr Makâmı

Dügâh Mâye (segâh ve uşşâk çeşnî bileşimleri) ve Râst makâm seyirlerinin bileşimiyle
oluşur.
Şekil 11 Sâz-kâr makâm seyrine örnek
Önemli Not: Saz-kâr makâmının nâdirde olsa yegâh ve râst perdelerinde râst çeşnî
kullanımlarıyla Rehâvî makâmı gibi karar ettiği de görülebilmektedir. Burda kullanılan
alıştırmada da bu kullanım tercih edilmiştir.
İncelenmesi istenen eserler: İlyâ Efendi’ye ait Sâz-kâr Takım, Tab’i Mustafa Efendi-
Beste “Hemişe dilde sühan”.
- 34 -
11. Pesendîde Makâmı

Nîşâbûr makâmı seyrine râst çeşnînin eklenmesiyle oluşur.
Şekil 12 Pesendîde makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: III.Selim-Beste “Her ne dem sâkî” ve Ağır semâî “Ziver-i
sîne edip”, III. Selim-Saz semâîsi, Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi-Yürük semâî “Ey afet-i
can-ı”, Küçük Mehmed Ağa-Beste “Ne zaman ol gözü mestâne”, Sühan İrden’e ait Pesendîde
âyîn-i şerîf’in birinci selâmı.
- 35 -
12. Bûselik Makâmı

Bûselik makâmı; üç tür yapıya sahiptir. Birincisinde Bûselik makâmı; râst perdesinde
nigâr (AEU sisteminde çârgâh) ve dügâh perdesinde nihâvend (AEU sisteminde bûselik)
çeşnîlerin bileşimleriyle oluşur.
Şekil 13 Nigâr ve Nihâvend çeşnîlerinin bileşimiyle oluşan Bûselik makâmı örneği

İkinci Bûselik makâmı; hüseynî çeşnisi ile dügâh perdesinde nihâvend (AEU sisteminde
bûselik) çeşnîsinin bileşimleriyle oluşur.
Şekil 14 Hüseynî ve Nihâvend çeşnîlerinin bileşimiyle oluşan Bûselik makâmı örneği

Bûselik makâmının üçüncü yapısı nigâr, hüseynî ve nihâvend çeşnîlerinin bileşimleriyle
oluşur.
Şekil 15 Nigâr, Hüseynî Nihâvend çeşnîlerinin bileşimiyle oluşan Bûselik Makâmı örneği
Bûselik makâm seyrinde geçki olarak çıkıcı ezgilerde nevâ perdesinde hicâzî (AEU
sisteminde hicâz), inici ezgilerde çârgâh perdesinde nikrîzî (AEU sisteminde nikrîz) çeşnîler de
kullanılabilir.
İncelenmesi istenen eserler: Itrî-Beste “Her gördüğü periye”, Recep Çelebi-Ağır semâî
“Niyâz-ı nağme-i dil yâre”, Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi-Bûselik Kâr, Beste “Olduk
yine bu şevk”, Yürük semâî “Dehr olmada bu sûr ile mâmûr u meserret”, Kara İsmail Ağa-
Beste “Ne var bu mertebe”, Bolahenk Nuri Bey’e ait Bûselik âyîn-i şerîf’in birinci selâmı.
- 36 -
13. Bûselik Aşîrân Makâmı

Bûselik makâmı yapmaya başlayıp hüseynî aşîrân perdesinde uşşâk çeşnî ile karar verir.
Şekil 16 Bûselik Aşîrân makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Ahmet Avni Konuk’a ait Bûselik Aşîrân âyîn-i şerîf’in
birinci selâmı, Tanbûrî İsak-Peşrev, Zaharya-Beste “Lâl’in emdir hikmetin sorma”, Enfi Hasan
Ağa-Beste “Hasret-i hamyaze-riz etmiş hilâli kaşına”.
- 37 -
14. Büzürg Makâmı

Bûselik Aşîrân makâmı yapmaya başlayıp râst perdesinde râst çeşnî ile karar verir.
Şekil 17 Büzürg makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Sadık Ağa’ya ait Büzürg Takım, III. Selim-Beste
“Aşkınla havalandım bilâneliğim gel gör”, Sühan İrden’e ait Büzürg âyîn-i şerîf’in birinci
selâmı.
- 38 -
15. Sûz-i dil-ârâ Makâmı

Sûz-i dil-ârâ makâmı Bûselik ve Râst makâm seyirlerinin bileşimleriyle oluşur.
Eserlerde bu sıra Râst-Bûselik-Râst şeklinde de görülebilir.
Şekil 18 Sûz-i dil-ârâ makâm seyrine örnek

Eserlerde kullanılan geçkilerde râst perdesinde nikrîz ve dügâh perdesinde hicâz
çeşnîlerin kullanımlarını da görmek mümkümdür.
Bûselik seyirler içinde kullanılan râst perdesindeki nigâr (AEU sistemine göre çârgâh)
çeşnîleri Bûselik makâm seyir yapısına ait çeşnîler olup ayrı bir makâm kullanımı olarak
yorumlanmaması gerektiği düşünülmektedir. Bir çok kaynakta bu makâmın râst ve çârgâh
perdeleri üzerinde AEU sistemine göre Çârgâh makâm dizilerinin bileşimlerinden oluştuğu
ifade edilmektedir. Bu görüşe katılamıyoruz.
Nigâr, Sûz-i dil-ârâ ve Büzürg aynı makâmlardır söylemine de katılamıyoruz. Çünkü
Nigâr makâmı; içinde Bûselik makâm seyrini andırıp râst perdesinde nigâr (AEU sistemine
göre çârgâh) çeşnîsiyle karar eden, Büzürg makâmı; Bûselik Aşîrân makâm seyriyle râst
çeşnîsinin bileşimlerinden oluşan makâmlardır. Dolayısıyla üç makâmın da kendine has
seyirlerinin mevcut olup birbirlerinden ayrı makâmlar oldukları düşünülmektedir.
İncelenmesi istenen eserler: III. Selim’e ait Sûz-i dil-ârâ Takım ve Sûz-i dil-ârâ âyîn-i
şerîf’in birinci selâmı.
- 39 -
16. Hüzzâm Makâmı

Segâh, çârgâh, nevâ, hisâr ve eviç perdelerinin kullanımları sonrasında segâh perdesinde
karar vermesiyle oluşur. Yukarıda gerdâniye, muhayyer ve sünbüle perdelerine çıkılıp aşağıda
dügâh ve râst perdelerine inilebilir.
Şekil 19 Hüzzâm makâm seyrine örnek

Hüzzâm çeşnî içinde nevâ perdesinde yapılan asma kalışlara hicâzî (hicâza ait) çeşnî,
çârgâh perdesinde yapılan asma kalışlara nikrizî (nikrîze ait) çeşnî denmesi hüzzâm çeşnîye ait
çeşnî kullanımları olduklarını anımsatma adına düşünülmektedir. Her iki çeşnînin de hüzzâm
çeşnî içinde yer alıp hisâr perdesinin dik icrâ edilmesi gerektiğini anımsatmak amacıyla bu
şekilde kullanımının önemli olduğu düşünülmektedir.
İncelenmesi istenen eserler: Hafız Şeyda Efendi-Beste “Aldım hayâl-i perçemin ey”,
Ebûbekir Ağa-Beste “Ol lâle-ruh’un tarh-ı gülistanı güzeldir”, Hammâmizâde İsmâil Dede
Efendi-Beste “Gören fütâde olur hüsn-i bî-bahânesine”, Yürük semâî “Reh-i akında edip
kaddimi”, Hüzzâm âyîn-i şerîf’in birinci selâmı, Zekâi Dede-Beste “Var iken sende bu ayîne”,
Muallim İsmail Hakkı Bey-Beste “Sevdiğim ahuya teşbih eyledim çeşmânını”.
- 40 -
17. Basit Sûz-nâk Makâmı

Hüzzâm ve Râst makâm seyirlerinin bileşimiyle oluşur.
Şekil 20 Basit Sûz-nâk makâm seyrine örnek

AEU sistemine göre Basit Sûz-nâk makâm dizisi; râst perdesi üzerinde râst beşlisine
nevâ perdesi üzerinde hicâz dörtlüsünün bileşimiyle oluşur. Bu anlayışın makâm seyrinin can
damarı olan Hüzzâm seyrini ortadan kaldırdığı düşünülmektedir. Çünkü makâm seyri sırasında
nevâ perdesinde yapılan asma kalışlar hicâz çeşnîli değil hüzzâm çeşnîli olup hisâr perdesi
hicâz perdesine göre daha dik icrâ edilmesi gereken perdedir.
İncelenmesi istenen eserler: Küçük Mehmed Ağa’ya ait Basit Sûz-nâk Takım,
Vardakosta Ahmed Ağa-Beste “Bezm-i ağyare varıp zevk u safa niyyetine”, Zekâi Dede-Beste
“Gözüme külhan olur sahn-ı gülistan sensiz.”
- 41 -
18. Zirgûleli Sûz-nâk Makâmı

Hüzzâm makâm seyriyle başlayıp râst perdesinde hicâz çeşnî ile karar verir.
Şekil 21 Zirgûleli Sûz-nâk makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi’ye ait Zirgûleli Sûz-
nâk Takım, Dellâlzâde-Beste “Sinede bir lâhza aram eyle gel canım gibi”.
- 42 -
19. Karcığar Makâmı

Hüzzâm makâm seyriyle başlayıp uşşâk çeşnîsiyle karar verir.
Şekil 22 Karcığar makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Dellâlzâde-Beste “Yıkıldı aşk ile âbâd”, Hâşim Bey-Ağır
Semâî- “Mevsimi gül fasl-ı bülbül”, Yürük semâî “Meded ey perî gamından”, Bolahenk Nuri
Bey’e ait Karcığar âyîn-i şerîf’in birinci selâmı, Zekâi Dede-Firengifer Beste “Feryâd ederim
zülf-i siyehkârın elinden”, Lenk Fahte Beste “Dil haste-i muhabbet duçar-ı hicr-i canân”,
Rakım Elkutlu-Beste “Naz olur dem-beste”.
- 43 -
20. Segâh Makâmı

Segâh, çârgâh, nevâ perdesine çıkıp çârgâh, segâh ve kürdî perdesine inip segâh
perdesinde karar vermesiyle oluşur. Seyir sırasında Râst makâm perdeleri kullanılır. Makâm
seyri sonlandırılırken eviç perdesi yerine acem perdesi de kullanılabilir.
Şekil 23 Segâh makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Zaharya-Beste "Çeşm-i meygûnun ki bezmi meyde cânân
döndür", Itrî-Ağır semâî “Der-mevc-i perişan-ı ma fasılâi nist", Ebûbekir Ağa-Yürük semâî
“Etti o güzel ahde vefâ”, Itrî’ye ait olan Segâh âyîn-i şerîf’in birinci selâmı, Küçük Mehmed
Ağa-Beste “Böyle ruhsat dih-iken”, Enfi Hasan Ağa-Beste “Bezm-i meyde mutrıba bir nağme-i
dil-cu kopar”.
- 44 -
21. Müstear Makâmı

Segâh, nîm hicâz, nevâ, perdesine çıkıp nîm hicâz, segâh ve kürdî perdesine inip segâh
perdesinde karar vermesiyle oluşur. Seyir sırasında Râst makâm perdeleri kullanılır. Segâh
çeşnîsi de makâm seyri içinde müstear çeşnîsi ile dönüşümlü olarak sık sık kullanılabilir.
Şekil 24 Müstear makâm seyrine örnek
İncelenmesi istenen eserler: Gevrek-zâde Mustafa Ağa-Beste "Manend-i hale kol

dolasam afitabıma", Abdülhâlim Ağa-Beste “Gönül ey mâh-rû aşkınla”, Ebûbekir Ağa-Ağır
semâî “O nev-resîde nihâlim”. Hafız Ahmet Irsoy’a ait Müstear âyîn-i şerîf’in birinci selâmı.
- 45 -
22. Rûy-i Irâk Makâmı

Segâh ve Müstear makâm seyirleri kullanılıp ırâk perdesinde segâh çeşnî ile karar verir.
Şekil 25 Rûy-i Irâk makâm seyrine örnek
İncelenmesi istenen eserler: Neyzen Emin Dede-Peşrev, Hafız Kâni Karaca-Saz

Semâî, Ahmet Avni Konuk’a ait Rûy-i Irâk âyîn-i şerîf’in birinci selâmı.
- 46 -
23. Revnaknümâ Makâmı

Müstear makâm seyri ile başlayıp ırâk perdesinde hicâz çeşnî ile karar verir.
Şekil 26 Revnaknümâ makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Hâşim Bey’e ait Revnâknümâ Takım, Dellâlzâde-Beste
“O dil ki ne gam ü endûh u ne melâl tutar”.
- 47 -
24. Uşşâk Makâmı

Uşşâk makâmı; dügâh perdesinden başlayıp segâh, çârgâh perdesine çıkıp aşağı dönerek
segâh ve dügâh perdesine gelip karar verir. Çârgâh perdesinden yukarı nevâ, hüseynî, acem,
gerdâniye ve muhayyer perdesine kadar, râst perdesinden aşağı ırak, hüseynî aşirân, yegâh
perdesine dek gezinebilir.
Şekil 27 AEU sisteminde Uşşâk makâm dizisi
Şekil 28 Uşşâk makâm seyrine örnek

Uşşâk makâmı seyri; 1. Dügâh perdesinde uşşâk çeşnî ile seyre başlar. Yegâh
perdesinde râst çeşnî kullanılarak tekrar dügâh perdesinde uşşâk çeşnîli asma kalış yapılır. 2.
Dügâh perdesinde uşşâk ve râst perdesinde râst çeşnîler sıralı olarak kulllanılıp nevâ perdesine
yönelinerek bu perde de nihâvend (AEU sistemine göre bûselik) çeşnîli asma kalışlar yapılır. 3.
Nevâ perdesinde nihâvend, çârgâh perdesinde nigâr (AEU sistemine göre çârgâh), dügâh
perdesinde uşşâk ve râst perdesinde râst çeşnîleri karar perdesine giderken kullanılabilirler. 4.
En son dügâh perdesinde uşşâk çeşnî ile makâm seyri sonlandırılır.
İncelenmesi istenen eserler: Hacı Sadullah Ağa-Kâr, Abdülkadir Merâgi-Kâr, Kara
İsmail Ağa-Nakış yürük semâî “Gâhi ki eder turrası”, Hafız Post-Beste “Bahar geldi dahi seyr-i
güşsen eylemedik”, Zaharya-Beste “Cam-ı la’lin sun pey-a pey hatır-ı mestane yap”, Ebûbekir
Ağa-Beste “Ne dem ki hüsnüne ol mehveşin nazar ederiz”, Çorbacızâde Mustafa Efendi-Beste
“Ney nevâ eyler keman inler”, Zekâi Dede-Beste “Peyman-ı dilberana inanmam kefil ile”.
- 48 -
25. Nevâ Makâmı

Üç çeşit Nevâ makâm yapısı vardır. Birinci Nevâ; nevâ perdesinde râst veya nihâvend
(AEU sistemine göre bûselik) çeşnîlerin kullanılmasından sonra dügâh perdesinde uşşâk
çeşnîyle karar verir.
Şekil 29 1. Nevâ makâm seyrine örnek

İkinci Nevâ; Birinci Nevâ türünün nevâ perdesinde kalan şeklidir.
Şekil 30 2. Nevâ makâm seyrine örnek

Üçüncü Nevâ makâmı ise AEU sistemine göre Uşşâk makâm dizisinin Nevâ makâm
seyir anlayışıyla kullanılmasından oluşur. Yani hiç eviç perdesi kullanılmadan Nevâ makâmı
seyreder.
Şekil 31 3. Acemli Nevâ makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Hafız Post-Beste “Dil verdim ol periye nihan gördüğüm
gün”, Itrî-Nevâ Kâr, Beste “Piyaleler ki o ruhsar-ı al’e ter getirir”, Hammâmizâde İsmâil Dede
Efendi-Beste “Zeyn eden bağ-ı cihanı gül müdür bübül müdür”, Hammâmizâde İsmâil Dede
Efendi’ye ait Nevâ âyîn-i şerîf’in birinci selâmı.
- 49 -
26. Yegâh Makâmı

Nevâ makâmı seyriyle başlayıp yegâh perdesinde râst çeşnî ile karar verir.
Şekil 32 Yegâh makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Dellâlzâde’ya ait Yegâh Takım, Tab’i Mustafa Efendi-
Beste “Buldum peyam-ı lûtf ile yarin nişânesin”, Ebûbekir Ağa-Beste “Zülfün hevesi gönlümü
sevdaya düşürdü”.
- 50 -
27. Nühüft Makâmı

Yegâh makâmı seyredip hüseynî aşîrân perdesinde karar verir.
Şekil 33 Nühüft makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Ebûbekir Ağa-Zencir Beste “O şuh olursa bana mihriban
muradımca”, Darbeyn Beste “Mest etti beni müşk od’u bir kakül- hoş-bu”, Seyid Nuh-Beste
“Tâ kim hattın ey mah cebinim yüze çıktı”, Tab’i Mustafa Efendi-Beste “Ol şeh-i hüsnün dila
raz-ı nihanım kim bilir”, Aheni Çelebi-Beste “Mevsim-i gül fasl-ı bülbül nev-bahar
eyyamıdır”.
- 51 -
28. Irâk Makâmı

(Acemli) Nevâ makâmı seyriyle başlayıp ırâk perdesinde segâh çeşnî ile karar verir.
Şekil 34 Irâk makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Abdürrahim Şeda Dede’ye ait Irak âyîn’i şerîf’in birinci
selâmı, Itrî-Ağır semâî “Nevruz irişti bağa şerab istemez misin”, Enfi Hasan Ağa-Beste “Mürg-
i canı edeyim ateş-i gamda püryan”, Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi Remel Beste “Bir ah
ile ol gonca-fem’e halin ıyan et”, Devr-i Kebir Beste “Her zaman piş-i nigahımda hüveydasın
sen”, Tiryakî-Beste “Mest olup etmiş giribanın küşâde ta-be-naf”.
- 52 -
29. Eviç Makâmı

Eviç perdesinde segâh çeşnî ile başlayıp (inici) Irâk makâm seyri ile karar verir.
Şekil 35 Eviç makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Ebûbekir Ağa’nın Eviç Takımı, Şeyh Abd’ül Ali-Kâr,
Tanbûrî Ali Efendi-Beste “Ah eder inler gönül ol turra-i şeb-gun için”, Dilhayat Kalfa-Beste
“Çok mu figânım olgül-i ziba-hıram için”, Zekâi Dede-Beste “Ruhlerin kıldık temâşa zülf-i
anber-fâme dek”.
- 53 -
30. Ferahnâk Makâmı

Nevâ, dügâh ve yegâh perdelerinde râst çeşnîler kullanarak ırâk perdesinde karar verir.
Şekil 36 Ferahnâk makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Şâkir Ağa-Kâr, Beste “Meyl ide bu hüsn ile”, Dellâlzâde-
Kâr, Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi-Beste “Figân eder yine bülbül bahar görmüştür”,
Zekâi Dede-Beste “Söyletme beni cânım efendim”, Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi-Ağır
semâî “Dil-i bî-çâreyi mecrûh eden tîg-i nigâhındır”, Şakir Ağa-Yürük semâî “Bir dilbere dil”,
Zekâi Dede-Yürük semâî “Sensiz cihanda aşıka işret reva mıdır”.
- 54 -
31. Kürdî Makâmı

Dügâh, kürdî, çârgâh ve nevâ perdelerinin kullanımları sonrasında dügâh perdesinde
karar vermesiyle oluşur. Yukarıda hüseynî, acem, gerdâniye, muhayyer perdeleri kullanılabilir,
aşağıda râst perdesine inilebilir.
Şekil 37 Kürdî makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Hafız Rıfat Molla-Beste “Kâmetin serv-i sehîdirârızın
berk-i semen”, Tesbihçi-Beste “Esir-i zülfüne kasdın cefa imiş bildik”, Hafız Post-Yürük semâî
“O gamze ki ola ta nar-ı ebruvan kürdî”.
- 55 -
32. Acem Makâmı

Acem ve çârgâh perdelerinde nigâr (AEU sistemine göre çârgâh) çeşnîleri kullanıp
Bayâti makâm seyri gibi karar verir.
Şekil 38 Acem makâm seyrine örnek

Önemli Not: Bayâti makâmının seyrinde de kullanılan nevâ perdesinde hicâzî (AEU
sisteminde hicâz) , çârgâh perdesinde nikrîzî (AEU sisteminde nikrîz) çeşnîleri Acem makâm
seyri esnasında kullanılabilir.
İncelenmesi istenen eserler: Zekâi Dede-Çenber Beste “Ney gibi inlersin ey dil
müptelalık var gibi”, Lenk Fahte Beste “Bir şeh ki tac-daran olmakta hak-i rahı”, Yahya Nazım
Efendi-Beste “Ol kim misal-i hale”, Enfî Hasan Ağa-Beste “Sabâ ki dest ura ol”, Hacı Faik
Bey-Ağır semâî “Efendimsin cihanda”, Âmâ Kadri Bey-Yürük semâî “Ruhlerin seyredelim”,
Zekâi Dede-Yürük semâî “Ey bülbül-i şuride”.
- 56 -
33. Acem Bûselik Makâmı

Acem makâmı seyri ile başlayıp Bûselik makâm seyri ile karar verir.
Şekil 39 Acem Bûselik makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Küçük Mehmed Ağa’nın Acem Bûselik Takımı,
Abdülbâki Nâsır Dede’ye ait Acem Bûselik âyîn’i şerîf’in birinci selâmı.
- 57 -
34. Acem Kürdî Makâmı

Acem makâmı seyri ile başlayıp Kürdî makâm seyri ile karar verir.
Şekil 40 Acem Kürdî makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Zekâi Dede’ye ait Acem Kürdî Takım ve Osep Ağa’ya ait
Acem Kürdî Takım.
- 58 -
35. Acem Aşîrân Makâmı

Acem Kürdî makâm seyri ile başlayıp acem âşîran perdesinde nigâr (AEU sisteminde
çârgâh) çeşnîsiyle karar verir.
Şekil 41 Acem Aşîrân makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi’ya ait Acem Aşîrân
Takım, Dellâlzâde-Beste “Hayatın cümleye sur-u-sürur-u”, Zekâi Dede-Beste “Bin cefa
görsem”, Sadettin Kaynak-Beste “Merhem koyup onarma sinemde kanlı dağı”, Muallim İsmail
Hakkı Bey-Ağır semâî “Firâkınla benim dağ-ı nihânım”, Itrî-Yürük semâî “Bileydi dil gibi
dilber”, Hüseyin Fahrettin Dede’ye ait Acem Aşîrân âyîn’i şerîf’in birinci selâmı.
- 59 -
36. Ferahfezâ Makâmı

Acem makâm seyri ile başlayıp yegâh perdesinde Nihâvend (AEU sisteminde Bûselik)
makâm seyriyle karar verir.
Şekil 42 Ferahfezâ makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi’ye ait Ferahfezâ
Takım ve Ferahfezâ âyîn’i şerîf’in birinci selâmı, Muallim İsmail Hakkı Bey’e ait Ferahfezâ
Takım.
- 60 -
37. Bayâti Makâmı

Çârgâh perdesinde nigâr (AEU sisteminde çârgâh) çeşnî kullanımları sonrasında nevâ
perdesinde kalışlar yaparak seyre başlayıp Nevâ (Acem’li) ve Uşşâk makâmlarının
bileşimleriyle oluşur.
Şekil 43 Bayâti makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Itrî-Beste “Muhabbetin dilimi dağdar eder bir gün”,
Eyyûbi Mehmed Bey-Beste “Hevâ-yı aşkına elbet düşerdi”, Yâhya Nazım Efendi-Beste “Değil
câm-ı mey açıldı”, Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi-Beste “Bir gonca fem’in yâresi”, Tab’i
Mustafa Efendi-Ağır semâî “Çıkmaz derûn-i dilden efendim”, Yürük semâî “Gül yüzlülerin
şevkine gel”, Kûçek Mustafa Efendi’ye ait Bayâti âyîn’i şerîf’in birinci selâmı.
- 61 -
38. Isfahan Makâmı

Nişâbûr çeşnî ile (Acemli) Nevâ makâmı seyrinin bileşiminden oluşur.
Şekil 44 Isfahan makâm seyrine örnek

Bu tanıma göre Basit Isfahan olarak tanımlanan makâm Nevâ makâmı mıdır? diye
düşünülebilir ama melodik cümleleri segâh perdesine toplayan Acemli Nevâ makâm seyri
yapısının Basit Isfahan makâmını oluşturduğu düşünülmektedir.
İncelenmesi istenen eserler: Itrî-Beste “Gel ey nesim-i sabâ hatt-ı yardan ne haber”,
Zaharya-Beste “Leyle-i zülfün dil-i mecnun olur divânesi”, Tanbûrî İsak-Beste “Gâh anıp
gamzen senin feryâd ü efgân eylerim”, Zaharya-Ağır semâî “Karar etmez gönül mürgü bu
bağın değme şahında”, Tanbûrî İsak-Yürük semâî “Ey nesîm-i seheri canda yerin var senin”,
Dellâlzâde-Yürük semâî “O güzel gözlerine hayran olayım”.
- 62 -
39. Beste Isfahan Makâmı

Isfahan makâm seyriyle başlayıp ırâk perdesinde segâh çeşnî ile karar verir.
Şekil 45 Beste Isfahan makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Enfî Hasan Ağa-Beste “Dil ki şem-i ruh-i canâna ola
pervâne”, Hatipzâde Osman Efendi-Beste “Ey çeşm-i girye-hiz eserin yok mudur senin”,
Ebûbekir Ağa-Ağır semâî “O nühüfte gamzelerden bunu kim rica ederdi”, Yürük semâî “Bir
elif çekdi yine sineme cânân bu gece”.
- 63 -
40. Tâhir Makâmı

Nevâ makâmının inici seyrinden oluşur.
Tâhir makâmında segâh veya tiz segâh perdelerinin pestleştirilmemesi için gerdâniye,
nevâ ve râst perdelerindeki râst çeşnî kullanımlarının giriş seyrinden itibaren kullanılması
önem arz eder.
Şekil 46 Tâhir makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Seyid Nuh-Beste “Meyletti gönül”, Yürük semâî “Ne
hevâ-yı bağ-ı ruhsar”, Zekâi Dede’ye ait Tâhir Takım.
41. Tâhir Bûselik Makâmı

Tâhir makâm seyrine bûselik çeşnînin eklenmesiyle oluşur.
İncelenmesi istenen eserler: Hacı Faik Bey’e ait Tâhir Bûselik Takım, Küçük Mehmed
Ağa Devr-i kebir Beste “Dest-i sâkiden çekip”, Çenber Beste “Başıma döndükçe bezm-i
meyde”, Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi-Ağır semâî “Söylen ol yâre”.
- 64 -
42. Hüseynî Makâmı

Dügâh, segâh, çârgâh, nevâ ve hüseynî perdelerinin melodik kullanımları sonrasında
dügâh perdesinde karar vermesiyle oluşur. Hüseynî’den yukarı eviç/acem, gerdâniye,
muhayyer perdelerine çıkılabilir. Dügâh’tan aşağıda râst perdesine inilebilir.
Şekil 47 AEU sisteminde Hüseynî makâm dizisi
Şekil 48 Hüseynî makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Zaharya-Ağır Çenber Beste “Cemâlin ateş-i camıyle”,
Çenber Beste “Nigaha ruhsat olmuş”, Berefşan Beste “Şebnem gibi saçılsın”, Ağır semâî
“Tal’atın devr-i kamerde”, Hafız Post-Beste “Çektim el ümmid-i”, Ebûbekir Ağa-Beste
“Senin’çün hab-ı rahat”, Tab’i Mustafa Efendi-Yürük semâî “Ben gibi sana aşık-ı üftâde
bulunmaz”.
43.Necid Hüseynî Makâmı

Acem perdeli kullanılan Hüseynî makâm seyridir.
İncelenmesi istenen eserler: Şeştârî Murad Ağa-Beste “Leşker keşid aşk”, Ağır semâî
“Çeşm-i bed-keş be-çeşm-i mestet ne-rezed”.
- 65 -
44. Hüseynî Aşîrân Makâmı

Hüseynî makâm seyriyle başlayıp hüseynî aşîrân perdesinde (uşşâk çeşnîyle) karar
verir.
Şekil 49 Hüseynî Aşîrân makâm seyrine örnek

Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi ve Zekâi Dede gibi bestekârların Hüseynî Aşîrân
makâm seyri kullanımlarında, hüseynî aşîrân perdesine Karcığar makâm seyir cümlelerini
inici melodilerle kullanmaları dikkat çekicidir.
İncelenmesi istenen eserler: Hacı Sadullah Ağa’ya ait Hüseynî Aşîrân Takım ve Zekâi
Dede’ye ait Hüseynî Aşîrân Takım.
- 66 -
45. Dîl-nişîn Makâmı

Hüseynî makâm seyriyle başlayıp Râst makâm seyriyle karar verir.
Şekil 50 Dil-nişîn makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Neyzen Raşid Efendi-Beste “Bülbül gibi ol gonce
dehâna”, Neyzen Ali Rıza Bey-Ağır semâî “Sana benzer bu gülşende gül”, Haham Sevilya
Hanım-Yürük semâî “Sevdâ-yı muhabbet hele tâ başdan aşktır”.
- 67 -
46. Dilkeş-hâverân Makâmı

Hüseynî makâm seyriyle başlayıp ırâk perdesinde (segâh çeşnîyle) karar verir.
Şekil 51 Dilkeş-Hâverân makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Zekâi Dede’ye ait Dilkeş-hâverân Takım ve Zeki Arif
Ataergin’e ait Dilkeş-hâverân Takım.
- 68 -
47. Dil-keşîde Makâmı

Hüseynî makâm seyriyle başlayıp yegâh perdesinde Nihâvend (AEU sistemine göre
Bûselik) makâm seyri ile karar verir.
Şekil 52 Dil-keşîde makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Ahmet Avni Konuk’a ait Dil-keşîde Takım.
- 69 -
48. Muhayyer Makâmı

Muhayyer perdesinde Uşşâk makâm seyri ile Hüseynî makâm seyri bileşiminden oluşur.
Şekil 53 Muhayyer makâm seyrine örnek

Önemli Not: Nevâ ve tiz nevâ perdeleri arasında; muhayyer perdesinde uşşâk, nevâ
perdesinde râst, tekrar muhayyer perdesinde uşşâk çeşnî kullanımları sebebiyle muhayyer
perdesinde Uşşâk makâm seyriyle başladığı düşünülmektedir. Aslında “İnici Uşşâk makâmı
hangisi olabilir” diye bir soru sorulmuş olsa cevap olarak “ Muhayyer” denmesinin gayet doğal
olacağı düşünülmektedir. Çünkü zaman zaman Hüseynî makâm seyir kullanımını devre dışında
bırakan bu tür eserleri görmek de mümkündür.
İncelenmesi istenen eserler: Yahya Nazim Efendi-Beste “Gönül düşüb hâm-ı giysûy-i
yâre kalmıştır”, Hacı Sadullah Ağa-Ağır Semâî “Hâl-i siyehi gerden-i nâzik terindedir”, Hacı
Sadullah Ağa-Yürük semâî “Bir elif çekti yine sineme cânân bu gece”, Sühan İrden-Yürük
semâî “Hâşâ ki ne senden ne yüzünden geçerim ben”.
- 70 -
49. Muhayyer Kürdî Makâmı

Muhayyer makâm seyrine kürdî çeşnînin eklenmesiyle oluşur. Fakat eserlerde
muhayyer perdesinden inici şekilde Kürdî makâm seyir kullanım tercihinin oldukça fazla
olduğu dikkat çekicidir.
İncelenmesi istenen eserler: Zekâi Dede’ye ait Muhayyer Kürdî Takım.
50. Muhayyer Bûselik Makâmı

Muhayyer makâm seyrine Bûselik makâm seyrininin eklenmesiyle oluşur.
İncelenmesi istenen eserler: Dellâlzâde’ye ait Muhayyer Bûselik Takım.
- 71 -
51. Gülizâr Makâmı

Gerdâniye perdesini (kalış yapmadan) sürekli duyurarak hüseynî perdesinde uşşâk ve
hüseynî çeşnîlerle seyri pekiştiren bir Hüseynî makâmı türevîdir.
Şekil 54 Gülizâr makâm seyrine örnek

Seyre dügâh-gerdâniye perdeleri atlamalarıyla girişi, seyri sırasında muhayyer-hüseynî
perdeleri atlamaları makâma has seyir özellikleridir. Karcığar kullanımının makâm seyri için
olmazsa olmaz bir uygulama olmadığı düşünülmektedir.
İncelenmesi istenen eserler: Tanbûrî İsak’a ait Gülizâr Takım.
- 72 -
52. Sabâ Makâmı

Dügâh, segâh, çârgâh ve hicâz perdelerinin melodik kullanımları sonrasında dügâh
perdesinde karar vermesiyle oluşur. Yukarıya doğru hüseynî, acem, gerdâniye ve muhayyer
perdelerine dek ve dügâh’tan aşağı da râst perdesine dek gezinebilir.
Şekil 55 Sabâ makâm seyrine örnek

Bazı Sabâ eserlerde örnek verilen eserde olduğu gibi uşşâk çeşnî ile karar verdiği
görülebilir.
İncelenmesi istenen eserler: Zaharya-Beste “Gülistan-ı nakş-ı hüsnünden baharistan
yazar”, Zekâi Dede’ye ait Sabâ Takım, Ebûbekir Ağa-Yürük semâî “Dilem rûbude-i ân şûh-i
çeşm-i fitanest”, Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi’ye ait Sabâ âyîn-i şerîf’in birinci selâmı.
- 73 -
53. Sabâ Bûselik Makâmı

Sabâ makâm seyrine Bûselik makâm seyrinin eklenmesiyle oluşur.
İncelenmesi istenen eserler: Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi’ye ait Sabâ Bûselik
Takım.
54. Sabâ Zemzeme Makâmı

Sabâ makâm seyrine kürdî çeşnînin eklenmesiyle oluşur.
İncelenmesi istenen eserler: Küçük Mehmed Ağa-Beste “Ebrusuna vesmer ruhuna”,
Ağır semâî “Yetiş ki ey dil-i şûride”, Sadullah Ağa-Beste “Nedir bu gonce-dehen”, Yürük
semâî “Gel şâh-ı cihânım”.
55. Çârgâh makâmı

Sabâ çeşnî ile başlayıp çârgâh perdesinde karar verir.
Makâm seyir kararına giderken özellikle râst çeşnînin kullanılmasının çârgâh
perdesinde kalış hissinin arttırılması için önemli olduğu düşünülmektedir. Çünkü râst çeşnî
kullanımıyla segâh perdesi pestleştirilemez ve böylece Çârgâh’ın yedeni pozisyonunu alması
kolaylaşmış seyirde çârgâh perdesinde tam karar hissi verilmesi güçlendirilmiş olur.
Şekil 56 Çârgâh makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Nâyi Osman Dede’ye ait Çârgâh âyîn-i şerîf’in birinci
selâmı.
- 74 -
56. Bestenîgâr Makâmı

Çârgâh makâm seyri ile başlayıp ırâk perdesinde segâh çeşnî ile karar verir.
Şekil 57 Bestenigâr makâm seyrine örnek

Bazı Bestenigâr eserlerde makâm seyri içinde veya karara giderken Irâk makâmı
perdelerinin kullanıldığı görülebilir. Bu kullanımlardan dolayı makâmın adı değişmez.
İncelenmesi istenen eserler: Itrî-Beste “Gamzen ki ola saki-i çeşm-i siyeh mest”,
Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi-Ağır semâî “Men bende şüdem ben de şüdem”, Abdülkadir
Merâgi-Yürük semâî “Derviş reca-yı”, Sadettin Kaynak-Şarkı “Söyle git ağlanacak haline
dildare gönül”.
- 75 -
57. Dügâh Makâmı

Sabâ çeşnî ile başlayıp dügâh perdesinde hicâz veya segâh çeşnîlerden biriyle karar
vermesinden oluşur.
Şekil 58 Dügâh makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Hacı Faik Bey-Kâr, Hafız Post-Beste “Cana kamer-
tal’atın”, Itrî-Beste “Gedâyız (bâyâ/şâha) baş eğmez dil-i âgâhımız vardır”, Tab’i Mustafa
Efendi “Berk-i gül ey gonce-fem”, Ağır semâî “Nedir ol cümbüş-i nâdîde”, Şeyh’ülislam Esad
Efendi-Yürük semâî “Der yemeni pişi meni”.
- 76 -
58. Şîvenümâ Makâmı

Sabâ makâm seyri ile yegâh’ta Nihâvend (AEU sisteminde Bûselik) makâm seyrinin
bileşiminden oluşur.
Şekil 59 Şivenümâ makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Abdülhalim Ağa’nın Şîvenümâ Takımı, Kağan Ulaş-
Beste “O şûhi şîvenümânın aceb sadâsı gelir”.
- 77 -
59. Şevk u Tarâb Makâmı

İki çeşit yapıya sahiptir. 1. Şevk u Tarâb; çârgâh perdesinde hicâz çeşnî kullanımıyla
hüseynî perdesinde kalış yaparak dügâh perdesine sabâ çeşnîsi ile gelip yegâh perdesine
nihâvend çeşnî ile inerek hüseynî aşîrân perdesinde karar verir.
Şekil 60 1. Şevk u Tarâb makâm seyrine örnek

2. Şevk u Tarâb; çârgâh perdesinde hicâz çeşnî ile başlayıp, dügâh perdesinde sabâ
çeşnî kullanıp, acem aşîrân perdesinde nigâr (AEU sisteminde çârgâh) çeşnîsiyle karar verir.
Şekil 61 2. Şevk u Tarâb makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: III. Selim’e ait Şevk u Tarâb Takım.
- 78 -
60. Nihâvend Makâmı

Râst, dügâh, kürdî, çârgâh ve nevâ perdelerinin melodik kullanımları sonrasında râst
perdesinde karar vermesiyle oluşur. Yukarıda nîm hisâr, acem, gerdâniye perdelerine çıkılıp
aşağıda ırâk, kaba hisâr, yegâh perdelerine inilebilir.
Şekil 62 Nihâvend makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Hacı Arif Bey-Beste “Gâhi gönül firâkın ilederd-nâk
olur”, Rıf’at Bey-Beste “Ey can-ı derûnum seni bu canım unutmaz”, Ali Rıfat Çağatay-Ağır
semâî “Gördüm yine bir afet-i”, Tanbûrî Ali Efendi-Yürük semâî “Bilmezdim özüm gamzene
meftun imişim ben”, Musahib Seyid Ahmet Ağa’ya ait Nihâvend âyîn-i şerîf’in birinci selâmı.
61. Nihâvend-i Kebîr Makâmı

Nevâ perdesinde Nihâvend (AEU’de Bûselik) makâm seyriyle başlayıp râstt perdesinde
Nihâvend makâm seyriyle karar verir.
Şekil 63 Nihâvend-i Kebîr makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Abdülkâdir Merâgi-Beste “Rûzigârı bud yâr-i men”,
Abdürrahim Künhi Dede-Beste “Bağda meyler içilir”, Ağır semâî “Dil-i âşüftemiz şimdi yine
bir nevcivan ister”, Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi-Yürük semâî “Rencide sakın olma
nigah eylediğimden”.
- 79 -
62. Nihâvend-i Rûmî Makâmı

Râst perdesinde nihâvend (AEU sisteminde bûselik) ve nevâ perdesinde hicâz
çeşnîlerinin karışık kullanımları sonrasında râst perdesinde karar vermesi ile oluşur.
Bugün, bu kullanımın; Nihâvend makâm dizi kullanımı olarak yerleştiği görülmektedir.
İncelenmesi istenen eserler: Kemânî Rıza Efendi’ye ait peşrev.
63. Nikrîz Makâmı

Râst, dügâh, dik kürdî, nîm hicâz ve nevâ perdelerinin melodik kullanımları sonrasında
râst perdesinde karar vermesiyle oluşur. Yukarıda hüseynî, eviç veyâ acem, gerdâniye
perdelerine çıkılıp aşağıda ırâk perdesine inilebilir.
Şekil 64 Nikrîz makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Itrî-Beste “Canı kullab-ı ser-i zülfün”, Şeştârî Murat Ağa-
Ağır semâî “Beray’ı ta’ne-i ma in heme çi der cuşend”, Kassamzâde-Yürük semâî “Meclis-i
meyde sakiya bana ne gül ne lâle var”, Kemal Batanay’a ait Nikrîz âyîn-i şerîf’in birinci
selâmı.
- 80 -
64. Hicâz Makâmı

Dügâh perdesinde hicâz çeşnîsi ile nevâ perdesinde râst ve nihâvend (AEU sisteminde
bûselik) çeşnîlerin bileşimleriyle oluşur. Aşağıda râst, ırâk, hüseynî aşîrân ve yegâh perdelerine
perdelerine inilebilir. Bu iniş yapılırken nîm hicâz perdesi çârgâh’a dik kürdî perdesi segâh’a
dönüştürülerek Uşşâk makâm seyrinde de kullanılan dügâh’ta uşşâk ve yegâh’ta râst çeşnîleri
kullanılabilir.
Şekil 65 AEU sisteminde Hicâz makâm dizisi
Şekil 66 Hicâz makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Hacı Sadullah Ağa-Beste “İkbâlimi saye-i hümadan
bilmem”, Cerrahpaşa Müezzini Halil Efendi-Beste “Düşse zülfünden arak ruhsâr-ı cânân
üstüne”, Rakım elkutlu-Nakış Beste “Cevr-i yâre sabır buldum”, Ebûbekir Ağa-Yürük semâî
“Erbâbı ile suziş-i dağa alışırdur”.
- 81 -
65. Hicâz Aşîrân (Rahat Fezâ) Makâmı

Hicâz makâm seyriyle başlayıp hüseynî aşîrân perdesinde uşşâk çeşnî ile karar verir.
İncelenmesi istenen eserler: Zekâi Dede’ye ait Hicâz Aşîrân Takım.
66. Hicâz Bûselik Makâmı

Hicâz makâm seyri başlayıp Bûselik makâm seyri ile karar verir.
İncelenmesi istenen eserler: Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi’ye ait Hicâz Bûselik
Takım.
67. Hicâz Zemzeme Makâmı

Hicâz makâm seyriyle başlayıp hüseynî aşîrân perdesinde kürdî çeşnî ile karar verir.
İncelenmesi istenen eserler: Kanunî Mehmed Bey Peşrev ve Saz semâîsi.
- 82 -
68. Hümâyûn Makâmı

Nişâbur ve hicâz çeşnîlerin bileşimiyle oluşur. Yukarıda hüseynî, acem, gerdâniye,
muhayyer perdeleri kullanılabilir.
Şekil 67 AEU sisteminde Hümâyûn makâm dizisi
Şekil 68 Hümâyûn makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Gevrekzâde Mustafa Ağa-Beste “Hasret-i ruyinle giryân
olduğum”, Abdülhalim Ağa-Beste “Olmada diller rubude gamze-i cadusuna”, Zaharya-Beste
“Düşmesin miskin gönüller zülf-i anber”, Ağır semâî “Cihanı hüsnüne meftun eden”, Seyyid
Nuh-Ağır semâî “Şeb cünun-i dil dimagam ra perişân”, Hacı Sadullah Ağa-Yürük semâî
“N’ideyim sahn-ı çemen seyrini canânım yok”.
- 83 -
69. Uzzâl Makâmı

Dügâh, dik kürdî, nîm hicâz, nevâ, hüseynî perdelerinin melodik kullanımları
sonrasında dügâh perdesinde karar vermesiyle oluşur. Yukarıda hüseynî, eviç, gerdâniye ve
muhayyer perdelerine kadar çıkılabilir.
Şekil 69 AEU sisteminde Uzzâl makâm dizisi
Şekil 70 Uzzâl makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Zaharya-Yürük semâî “Terkeyledi gerçi beni”, Cinuçen
Tanrıkorur-Nakış Yürük semâî “Yakut mine zümrüt bana birdir kayalarla”.
- 84 -
70. Zirgûleli Hicâz Makâmı

Zirgûle perdesinin hicâz çeşnî ile sıkça kullanıp karar vermesiyle oluşur.
Şekil 71 Zirgûlli Hicâz makâm seyrine örnek

Önemli Not: AEU sisteminde Zirgûle makâmı dizisi dügâh perdesinde hicâz beşlisine
hüseynî perdesinde hicâz dörtlüsünün eklenmesi şeklinde açıklanmıştır.
İncelenmesi istenen eserler: Hızır Ağa’nın Peşrevi.
71. Râhatülervâh (Hicâz-Irâk) Makâmı

Hicâz makâm seyri ile başlayıp ırâk perdesinde segâh çeşnî ile karar verir.
Şekil 72 Râhatülervâh makâm seyrine örnek

Önemli Not: Seyrin bazı eserlerde Hümâyûn makâmı ile başladığı da görülebilir.
İncelenmesi istenen eserler: Itrî-Beste “Unutturur gamı ol”, Tab’i Mustafa Efendi-
Beste “Aldırıp kendini hüsnün”, Ahmet Avni Konuk’a ait Râhatülervâh Takım, Ahmed
Hüsameddin Dede’ye ait Râhatülervâh âyîn-i şerîf’in birinci selâmı.
- 85 -
72. Şehnâz Makâmı

Muhayyer perdesinde nihâvend (AEU sisteminde bûselik) ve hüseynî perdesinde hicâz
çeşnîli kalışlarla seyre başlar, Uzzâl ve Hicâz makâm seyirlerinin karma kullanımlarından
sonra karar verir.
Şekil 73 Şehnâz makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Seyyid Nuh-Beste “Bezm-i meyde”, Dede Efendi-Beste
“Ne dehendir bu ne kâküldür”, Küçük Mehmed Ağa-Beste “Sanma kim leyle-i zülfün”, Yahya
Nazım Efendi-Ağır semâî “Didem yüzüne nazır”, Kara İsmail Ağa-Yürük semâî “Dem-i visâl
o şûha”.
- 86 -
73. Şehnâz Bûselik Makâmı

Şehnâz makâm seyri ile başlayıp Bûselik makâm seyri ile karar verir.
Şekil 74 Şehnâz Bûselik makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Zekâi Dede’ye ait Şehnâz Bûselik Takım, Sadettin
Kaynak-Beste “ Gözlerin mest olduğun demlerde”, Tab’i Mustafa Efendi-Yürük semâî “Naz
ile hıram eylesen”.
- 87 -
74. Sultânî Yegâh Makâmı

Nevâ perdesinde yedenli (nîm hicâz perdeli) olarak nihâvend (AEU sisteminde bûselik)
çeşnî ile seyre başlayıp dügâh perdesinde hicâz çeşnî sonrasında yegâh perdesinde Nihâvend
(AEU sisteminde Bûselik) makâm perdeleri ile karar verir.
Şekil 75 Sultânîyegâh makâm seyrine örnek

Önemli Not: Makâm seyri sırasında nevâ perdesinde nihâvend (AEU sisteminde
bûselik) çeşnîli kullanımlar sonrasında hüseynî perdesine yapılan kalışlar makâm karakterinin
ortaya çıkarılması için önemlidir.
İncelenmesi istenen eserler: Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi’ye ait Sûltânîyegâh
Takımı.
- 88 -
75. Hisâr Makâmı

Hüseynî perdesinde kullanılan Zirgûleli hicâz çeşnîsine Hüseynî makâm seyrinin
eklenmesi ile oluşur.
Şekil 76 Hisâr makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Çiroz Mehmed Ağa-Beste “Yâr gubar-ı hâki pâyin”, Itrî-
Beste “Câm lâ’lindir senin âyîne”, Ağır semâî “Dil-i pür-ızdırabım”, Hammâmizâde İsmâil
Dede Efendi-Yürük semâî “Havâ güzel yine gülşende”.
- 89 -
76. Hisâr Bûselik Makâmı

Hisâr makâm seyri ile başlayıp Bûselik makâm seyri ile karar verir.
Şekil 77 Hisâr Bûselik makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Zekâi Dede’ye ait Hisâr Bûselik Takım.
- 90 -
77. Sûzidil Makâmı

Hisâr Bûselik makâm seyri ile başlayıp hüseynî aşîrân perdesinde hicâz çeşnî ile karar
verir.
Şekil 78 Sîzidil makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Tanbûrî Ali Efendi’ye ait Sûzidil Takımı
- 91 -
78. Neveser Makâmı

Nevâ perdesinde hicâz çeşnî ile başlayıp râst perdesinde nikrîz çeşnî ile karar verir.
Şekil 79 Neveser makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi-Beste “Nasıl edâ bilir
ol dilber-i fedâyı görün”, Nakış Yürük semâî “Diyemem sine-i berrakı”, Kömürcüzâde
Mehmed Efendi-Beste “O nihal-i nazın”, Ağır semâî “Meclisde bu revnâk”.
- 92 -
79. Arabân Makâmı

Üç tür Arabân yapısı vardır. 1. yapı; nevâ perdesinde Hümâyûn makâm perdeleri
kullanıldıktan sonra nevâ perdesinde karar verir.
Şekil 80 1. Arabân makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Kemânî Ali Ağa-Şarkı “Evleri var hâne hâne”.
2. Arabân makâmı; inici Karcığar makâm seyrinden oluşur.
Şekil 81 2. Arabân makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Fehmi Tokay-Şarkı “Beni bekletdin efendim”, Neyzen
Abdi Dede-Saz semâîsi.
3. Arabân makâmı; Neveser’li Şedarabân makâmı gibi seyrederek nevâ perdesinde karar
verir.
İncelenmesi istenen eserler: Ahmed Avni Konuk-Yürük semâî “Uşşâka nazı o
güzelin”.
- 93 -
80. Şedarabân Makâmı

Üç tür Şedarabân yapı vardır. 1. Şedarabân; Nevâ perdesinde Hümâyûn makâm seyri ile
başlayıp Nihâvend makâm seyriyle devam eder ve yegâh perdesinde Hümâyûn makâm seyri ile
karar verir.
Şekil 82 1. Şedarabân makâm seyrine örnek

Önemli Not: 1.Şedarabân makâm seyri içinde zaman zaman Nev-eser makâmlı
uygulanan kullanımlar görülebilir.
İncelenmesi istenen eserler: Tanbûrî İsak’a ait Şedarabân Takım.
2. Şedarabân; Hüzzâm makâm seyri ile başlayıp Basit Sûzinâk ve Nihâvend makâm
seyirleriyle devam eder ve yegâh perdesinde Hümâyûn makâm seyri ile karar verir.
- 94 -
Önemli Not: Bu Şedarabân türü Lâlegül makâmı ile karıştırılmamalıdır. Çünkü
Lâlegül; Hüzzâm+Neveser+yegâh perdesinde hicâz çeşnî kullanımları bileşimlerinden oluşur.

İncelenmesi istenen eserler: Sadullah Ağa-Beste “Ne dem ki sînesi ol gül-rûhun
küşâde olur”.
- 95 -
3. Şedarabân; Nihâvend makâm seyriyle devam eder ve yegâh perdesinde Hümâyûn
makâm seyri ile karar verir.

İncelenmesi istenen eserler: Mustafa Nakşi Dede’ye ait Şedarabân âyîn-i şerîf’in
birinci selâmı.
- 96 -
81. Lâlegül Makâmı

Hüzzâm makâm seyri ile başlayıp Neveser makâm seyriyle devam edip yegâh
perdesinde Hümâyûn ile karar verir.
Şekil 85 Lâlegül makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Rüştü Eriç’e ait Lâlegül Takım, Hüseyin Sadettin Arel’in
Lâlegül Mevlevî âyîn-i şerîf’i.
- 97 -
82. Bayâti Arabân Makâmı

Arabân makâm seyri ile başlayıp Bayatî makâm seyri ile karar verir.
Şekil 86 Bayâti Arabân makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Hacı Sadullah Ağa’ya ait Bayâti Arabân Takım ve
Hamparsum Limoncuyan’a ait Bayâti Arabân Takım.
- 98 -
83. Nişâbûr Makâmı

Bûselik perdesinde nişâbûr çeşnîye nevâ perdesinde Nihâvend (AEU sisteminde
bûselik) makâm seyrinin eklenerek tekrar bûselik perdesinde nişâbûr çeşnîli karar vermesiyle
oluşur. Aşağıda dügâh ve râst perdelerine inebilir.
Şekil 87 Nişâbûr makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Tanbûrî Ali Efendi’ye ait Nişâbûr Takım.
- 99 -
84. Nişâbürek Makâmı

Nîm hicâz perdesinde yedensiz olarak kullanılan segâh çeşnî kullanımları ile dügâh
perdesi üzerinde Pencgâh Asl makâm seyri bileşiminden oluşur.
Şekil 88 Nişâbürek makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Muallim İsmal Hakkı Bey-Beste “Bir kerre yüzün
görmeyi dünyaya değişmem”, Enfi Hasan Ağa-Ağır semâî “Came-i sürh ile sanma lâl-gun
olmuş gelir”, Kassamzâde Mehmed Efendi “Gel ey sabâ o gül-i hoş-nümâyı söyleşelim”.
- 100 -
85. Arazbâr Makâmı

Çârgâh perdesinde Pencgâh-ı Asl makâm seyri ile başlayıp dügâh perdesinde uşşâk
çeşnî ile karar verir.
Şekil 89 Arazbâr makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Sadullah Ağa’ya ait Arazbâr Takım.
86. Vech-i Arazbâr Makâmı

Arazbâr seyri ile başlayıp segâh perdesinde segâh çeşnîsi ile karar verir.
İncelenmesi istenen eserler: Vardakosta Ahmet Ağa’ya ait Vech-i Arazbâr Takım.
- 101 -
87. Arazbâr Bûselik Makâmı

Çârgâh perdesinde Pencgâh-ı Asl makâm seyri ile başlayıp Bûselik makâm seyri ile
karar verir.
Şekil 90 Arazbâr Bûselik makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Sadullah Ağa’ya ait Arazbâr Bûselik Takım
- 102 -
88. Şevkefzâ Makâmı

Çârgâh perdesine Zirgûle makâm perdeleri ile başlayıp kürdî perdesinde nikrîz çeşnîsi
ile devam edip acem aşîrân perdesinde râst veya nikrîz çeşnîli karar verir.
Şekil 91 Şevkefzâ makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Numan Ağa-Peşrev, Kömürcüzâde Mehmed Efendi-Beste
“Hüsnü zâtın gibi bir dilberi”, Ağır semâî “Dil-besteye lutf u keremin”, Hammâmizâde İsmâil
Dede Efendi-Beste “Ermesin el o şehin”, Yürük semâî “Ser-i zülf-ü anberinin”.
- 103 -
89. Tarz-ı Nevîn Makâmı

Şevkefzâ makâm seyri ile başlayıp Kürdîli Hicâzkâr makâm seyri ile karar verir.
Şekil 92 Tarz-ı Nevîn makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Hâşim Bey-Beste “Ömrün efzun olsun”, Ağır semâî
“Reşk eder ey gonce-i ziba”, Sühan İrden-Yürük semâî “Âh eylediğim serv-i hırâmânın
içindir”, Kağan Ulaş-Şarkı “Sabredip de bekledim mi sanıyorsun sevgilim sen”.
- 104 -
90. Hicâzkâr Makâmı

Gerdâniye perdesinde nihâvend (AEU’de bûselik) çeşnî ile başlayıp nevâ perdesinde
hicâz çeşnî ile devam eder, râst perdesinde Hümâyûn veya Zirgûle makâm perdeleri ile karar
verir.
Şekil 93 Hicâzkâr makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Hacı Sadullah Ağa-Beste “Ey şehenşah-ı cihan”, Zekâi
Dede’ye ait Hicâzkâr Takım.
- 105 -
91. Kürdîli Hicâzkâr Makâmı

Üç yapısı vardır. Birincisi Hicâzkâr makâm seyriyle başlayıp râst perdesinde Kürdî
makâm perdeleriyle karar verir.
Şekil 94 1. Kürdîli Hicâzkâr makâm seyrine örnek
- 106 -
İkinci yapı da Gerdâniye perdesinde nihâvend (AEU sisteminde bûselik) ve nevâ
perdesinde Uşşâk çeşnîlerini karışık kullanarak başlayıp râst perdesinde Kürdî makâm
perdeleriyle karar verir.
Şekil 95 2. Kürdîli Hicâzkâr makâm seyrine örnek

Üçüncü yapı da Gerdâniye perdesinden râst perdesine inici Kürdî makâm perdeleriyle
karar verir.
Önemli Not: Makâm seyri üç seyrin karışımı şeklinde de kullanılabilir. Bazen
gerdâniye perdesinde kullanılan çeşnîlere uşşâk çeşnî de eklenebilir.
İncelenmesi istenen eserler: Kanunî Hacı Arif Bey’e ait Kürdîli Hicâzkâr Takım, Hacı
Arif Bey’e ait bütün şarkılar.
- 107 -
92. Evcârâ Makâmı

Eviç perdesinde segâh ve müstear çeşnîlerini karışık olarak kullanıp Zirgûleli Hicâz
makâm perdeleriyle ırâk perdesinde karar verir.
Şekil 96 Evcârâ makâm seyrine örnek

İncelenmesi istenen eserler: Küçük Mehmed Ağa’ya ait Evcârâ Takım.
- 108 -
93. Sipihr Makâmı

İki yapısı vardır. Birinci yapı Şehnâz makâm seyriyle başlayıp hüseynî makâm seyri ile
karar verir.
Şekil 97 1. Sipihr makâm seyrine örnek

Önemli Not: Bazı eserlerde giriş seyrinde Şehnâz makâm kullanımından sonra hüseynî
perdesi üzerinde hicâz çeşnî kullanımı nîm hisâr (re bakiyye diyez) perdeli kullanıldığı için,
seyre; Hisâr makâm kullanımının da zaman zaman eklendiği düşünülmektedir. Çünkü
eserlerde; Şehnâz makâm seyrinde, hüseynî perdesinde ki hicâz çeşnînin yedenli kullanımına
rastlanılmadığı düşünülmektedir.
- 109 -
İkinci yapısı ise Eski Sipihr denen; inici kullanılan bir Hisâr makâmı ile Kûçek (sabâ ve
hüseynî çeşnîlerin karışımı) makâmlarının bileşimlerinden oluşur.
Şekil 98 2. Sipihr makâm seyrine örnek

Önemli Not: Nîm hisâr (re dört koma diyez) perdeli hüseynî perdesi üzerinde hicâz
çeşnî kullanımı Hisâr makâm kullanımını hatırlatmaktadır. Söz konusu yapının Şehnâz
makâmında görülmemesi sebebiyle örnek eserde seyir muhayyer perdesi civarından başladığı
halde Hisâr makâmı yorum yapılmasının sebebi budur.
İncelenmesi istenen eserler: Zekâi Dede’ye ait Sipihr Takım, Tanbûrî Ali Efendi’ye ait
Sipihr Takım,Zeki Arif Ataergin’e ait Sipihr Takım.
- 110 -
94. Muhayyer Sünbüle Makâmı

Muhayyer perdesinde kürdî ve acem perdesinde nigâr (AEU sisteminde çârgâh)
çeşnîlerin karışık kullanımlarından sonra Sabâ veya Sabâ Zemzeme makâm seyirlerinden biri
ile karar verir.
Şekil 99 Muhayyer Sünbüle makâm seyrine örnek

Önemli Not: Bazı eserlerde kürdî çeşnî ile karar verdiği de görülebilir.
İncelenmesi istenen eserler: Küçük Mehmed Ağa-Beste “Câm-ı emelim bâde-i lâlînle
dolunca”, Vardakosta Ahmet Ağa-Beste “Zeban-ı aşkı anlar sana benzer”, III. Selim-Ağır
semâî “Dem o demler ki edip”, Hacı Sadullah Ağa-Yürük semâî “Şâhım hemîşe lûtfun umar”.
- 111 -
95. Nigâr Makâmı

Râst, dügâh, bûselik, çârgâh perdelerinin kullanımları sonrasında râst perdesinde karar
vermesiyle oluşur. Yukarı nevâ, hüseynî, acem, gerdâniye perdelerine çıkıp, aşağı geveşt,
hüseynî aşîrân, yegâh perdelerine kadar inebilir.
Şekil 100 Yakup Fikret Kutluğ' a Göre Nigâr Makâm Dizisi 18
Şekil 101 Nigâr makâm seyrine örnek

Önemli Not: Bûselik, Bûselik Aşîrân, Sûzidilâra, Büzürg gibi makâmlarda da nigâr
çeşnîlerine sıkça rastlanmaktadır.
İncelenmesi istenen eserler: Reftar Kalfa’ya ait Peşrev ve Saz semâisi ile Hamparsum
Limoncuyan’a ait Peşrev ve Saz semâîsi.
18
Yakup Fikret Kutluğ, Türk Mûsikîsinde Makâmlar, s. 301.
- 112 -
Kaynaklar
Akdoğan, Bayram, 2010, Türk Din Mûsikîsi Dersleri, Bilge Ajans &Matbaa, Ankara.
Aydemir, Murat, 2014, Türk Müziği Makâm Rehberi, Pan Yayıncılık, İstanbul.
Descartes Rene, 2010, Metot Üzerine Konuşma (Çev. Atakan Altınörs), Paradigma
Yayıncılık, İstanbul.
Güray, Cenk, 2011, Bin yılın Mirası, Makâmı var Eden Döngü: Edvâr Geleneği, Pan
Yayıncılık, İstanbul.
İrden Sühan, 2012, Hammâmîzâde İsmâil Dede Efendi’nin Mevlevî Âyînlerindeki

Makâm ve Form Anlayışının Türk Din Mûsikîsine Etkileri, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
İrden Sühan, 2015, Pencgâh Makâmı, İdil Sanat ve Dil Dergisi (Uluslararası Hakemli
Dergi)-Makale, Ankara.
Karadeniz, Ekrem, 1983, Türk Mûsikîsinin Nazariye ve Esasları, İş Bankası Yayınları,

Ankara.
Kutluğ, Y. Fikret, 2000, Türk Mûsikîsinde Makâmlar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Nâsır Dede, Abdülbâkî, 2006, Tedkîkü Tahkîk, (Çev. Yalçın Tura), Pan Yayıncılık,
İstanbul.
Özkan, İ. Hakkı, 2006, Türk Mûsikîsi Nazariyatı ve Usûlleri Kudüm Velveleleri,

Ötürken Neşriyat A.Ş., İstanbul.
Tura, Yalçın, Kantemiroğlu, Kitâbu ‘İlmi’l-Mûsikî ‘alâ vechi’l-Hurûfât, Mûsikîyi

Harflerle Tesbît ve İcrâ İlminin Kitabı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Tura Yalçın, Türk Mûsikîsinin Mes’eleleri, Pan Yayıncılık, İstanbul.
Yahya Kaçar, Gülçin, 2009, Türk Mûsikisî Rehberi, Maya Akademi Yayın Dağıtım,
Ankara.
- 113 -
SÜHAN İRDEN
1974 yılında Balıkesir'de doğdu. İlk, orta ve lise eğitimini Ayvalık’ta tamamladı. 1991 yılında
Ege Üniversitesi Devlet Türk Mûsikîsi Konservatuvarı Temel Bilimler Bölümü’nden mezun
oldu. 1996 yılında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Malatya'nın Orduzu Lisesi'ne Müzik
Öğretmeni olarak atandı.1999 yılı Aralık ayında Selçuk Üniversitesi Devlet Konservatuvarı’n
da Öğretim Görevlisi olarak atandı. 2006 yılında Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsünde yüksek lisans programını, 2012 yılında Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsünde Doktora programını tamamladı. 2013 yılında Yardımcı Doçent kadrosuna atandı
ve halen görevini sürdürmektedir. Yurt içi ve dışında birçok konserde görev alan Sühan İrden,
Mine İrden ile evli olup Dila Masal adında bir kız çocukları vardır.
Bestecilik Çalışmaları
Konya Devlet Tiyatrosu Müdürlüğü’nün hazırlamış olduğu “Kuyudaki Aslan” adlı çocuk
oyununun müziklerini besteledi. 09 Aralık 2004.
Konya Büyükşehir Belediyesinin hazırladığı Mevlana konulu “Çile” adlı oyunun müziklerini
Emrah Hatipoğlu ile besteledi. 2005 / Konya.
T.C. Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından çıkarılan "Hz. Mevlânâ'dan
Çocuklara Öğütler" albümünde; eşi Mine İrden ile beraber söz yazarak besteledi. 2008 /
Konya.
Konya Devlet Tiyatrosu Müdürlüğü’nün hazırlamış olduğu “Ali Baba ve Kırk Haramiler” adlı
çocuk oyunu şarkılarının sözlerini yazıp besteledi. 2014 / Konya.
Semada Raks albümünde dört tane telif eseri yer aldı.
Pesendîde Mevlevî Âyîn-i Şerîfi'ni besteledi. 09 Haziran-09 Temmuz 2014.
Büzürg Mevlevî Âyîn-i Şerîfi'ni besteledi. Mart 2015.
Ödül Aldığı Bestecilik Çalışmaları

05 Mayıs 2005 tarihinde Konya Büyükşehir Belediyesi’nin Düzenlediği “Mevlânâ Şiirleri
Beste Yarışması”nda “Muhayyer Yürük Semâî” bestesi ile Mansiyon ödülü kazandı.
2005 yılında Saruhan Belediyesinin düzenlemiş olduğu Türk Sanat Müziği Beste yarışmasında
bestelemiş olduğu “ Acemaşiran Şarkı” ile Övgüye Layık Eserler ödülü kazandı.
2005 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü'nün Türkiye
çapında düzenlediği "Az Kullanılan Makâm ve Usullerde Beste Yarışması"nda 497 eser
arasında "Tarz-ı Nevin Nakış Yürük Semâî " bestesi ile birincilik ödülü kazandı.
Yurt Dışı Konser Performansları

1. Fransa’nın Amiens şehri ve civar yerleşim yerlerinde düzenlenen Dünya Mistik Müzik
Festivali kapsamında 10 konserde icracı, 2000, Amiens / Fransa.
2. Stuttgart performans, Tasavvuf Musikisi Konseri ve Sema, 2003, Stuttgart / Almanya.
- 115 -
3.Viyana performans, Tasavvuf Musikisi Konseri ve Sema, 26 Şubat 2005, Viyana /
Avusturya
4. Los Angeles performans, Tasavvuf Musikisi ve Sema, Royce Hall, University of California
Los Angeles (UCLA) Monday, 7:30pm. 4 Nisan 2005, Los Angeles / ABD.
5.San Diego performans, Tasavvuf Musikisi ve Sema, San Diego Society Event Location: Joan
Kroc Theater 6611 University Ave. San Diego, CA 92215, 6 Nisan2005, San Diego / ABD.
6. San Francisco performans, Tasavvuf Musikisi ve Sema, Bay Area Cultural Connections
(BAYCC) Event Location: Herbst Theatre Event Address: 401 Van Ness Ave. San Francisco,
CA 94102, 8 Nisan 2005, San Francisco / ABD.
7. Denver performans, Tasavvuf Musikisi ve Sema, Organizer Name: Multicultural Mosaic

FoundationOrganizer Location: Paramount Theater 1621 Glenarm Place, Denver, CO 80202, 9
Nisan 2005, Denver /ABD.
8. Phoneix performans, Tasavvuf Musikisi ve Sema, Organizer Name: Foundation for

Intercultural Dialogue Organizer Location: ASU Gammage Auditorium, 13 Nisan 2005,
Phoneix / ABD.
9. Stuttgart performans, Tasavvuf Musikisi Konseri ve Sema, 2005, Stuttgart / Almanya.
10. Ramallah performans, Avrupa Birliği’ninde katkılarıyla düzenlenen Dünya Mistik Müzik
festivali Tasavvuf Musikisi Konseri ve Semâ programlarında kudüm ve icracı, Ramallah /
Filistin.
11. Nablus performans, Avrupa Birliği’ninde katkılarıyla düzenlenen Dünya Mistik Müzik
festivali Tasavvuf Musikisi Konseri ve Semâ programlarında kudüm ve icracı, Nablus /
Filistin.
12. Kudüs performans, Avrupa Birliği’ninde katkılarıyla düzenlenen Dünya Mistik Müzik
festivali Tasavvuf Musikisi Konseri ve Semâ programlarında kudüm ve icracı, Nablus /
Filistin.
13. Milano performans, Cami Musikisi ve Tasavvuf Müziği konserinde kudüm ve icracı, 19
Mart 2012, Milano / İtalya.
14. Torino performans, Cami Musikisi ve Tasavvuf Müziği konserinde kudüm ve icracı, 20
Mart 2012, Torino / İtalya.
15. Como performans, Cami Musikisi ve Tasavvuf Müziği konserinde kudüm ve icracı, 22
Mart 2012, Como / İtalya.
16. Modena performans, Cami Musikisi ve Tasavvuf Müziği konserinde kudüm ve icracı, 23
Mart 2012, Modena / İtalya.
17. Göteborg performans, Tasavvuf Musikisi Konseri ve Sema, 2014, Göteborg / İsveç
18. Malmö performans, Tasavvuf Musikisi Konseri ve Sema, 2014, Malmö / İsveç
19.Stockholm performans, Tasavvuf Musikisi Konseri ve Sema, 2014, Stockholm/ İsveç
- 116 -
20.Paris performans, Tasavvuf Musikisi Konseri ve Sema, 12 Haziran 2014, Paris / Fransa
21.Kopenhag performans, Tasavvuf Musikisi Konseri ve Sema, 17 Mart 2015, Kopenhag /

Danimarka
22. Evia (Eğriboz) performans, Klasik Türk Müziği Konseri, Solist, 6-7 Temmuz 2015, Atina
Yunanistan
Albümler ve CD çalışmaları
1. Çetirner Müzik, Süleyman Yardım'ın "Sırr-ı Nay” albümünde, Tanbur ve Korist, 2002.
2. T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü Az kullanılan Makâm ve

Usûllerde Beste Yarışması Ödül Kazanan Eserlerden Seçki, Sesli yayınlar:17, 2006.
3. T.C. Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından çıkarılan "Hz. Mevlânâ'dan
Çocuklara Öğütler" albümünde; Telif Eserler ve İcracı, 2008.
4. Uluslararası albüm, Semada Raks müzik grubunun kalan Müzik tarafından yayımlanmış CD
albümünde Telif eserler ve İcracı, 2010.
- 117 -

Makam Uygulamalari Kitabi 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Makam Uygulamalari Kitabi 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Türk Mûsikîsi’nde

Aybil Yayınevi Sertifika No : 31790

Ferhuniye Mh. Sultanşah Cd. No:30/A KONYA

İkincisi, inceleyeceğim meselelerin her birini, mümkün olduğu ve en iyi

Üçüncüsü, en yalın ve tanınması en kolay olan konulardan/objelerden

Türk Mûsikîsinde Makâm Uygulamaları Kitabına Giriş .................................. - 11 -

Türk Mûsikîsi Makâmlarını Meydana Getiren Unsurlar

Türk mûsikîsi icra uygulamasında kullanılan perdeler porte üzerinde gösterilmiştir.

Türk Mûsikîsi’nde Akort Sistemi

1- Tanini Aralığı = T = 9 koma

2- Büyük Mücennep Aralığı = K = 8 koma

3- Bakiye Aralığı = B = 4 koma

4- Küçük Mücennep Aralığı = S = 5 koma

5- Artık İkili Aralığı = A = 12,13 koma

Tanini aralığını oluşturan örnekler aşağıdaki gibidir.

2. Büyük Mücenneb Aralığı

Büyük Mücenneb = K = 8 koma

Büyük mücenneb aralığını oluşturan örnekler aşağıdaki gibidir.

4. Küçük Mücenneb Aralığı

5. Artık İkili Aralığı

Türk Mûsikisinde Üçlü Aralıklar

1- En Büyük Üçlü Aralığı = T + T = 18 koma

2- Büyük Üçlü Aralığı = T + K = 17 koma

3- Orta Üçlü Aralığı = T + S = 14 koma

4- Küçük Üçlü Aralığı = T + B = 13 koma

5- En Küçük Üçlü Aralığı = S + S = 10 koma

Çeşnî ve Makâm Kavramları

Türk Mûsikîsinde Kullanılan Çeşnîler

Râst, dügâh, segâh perdelerinin ezgilendirilmesiyle oluşur.

Şekil 1 Râst perdesinde râst çeşnî kullanımına örnek

Râst çeşnî kullanımına çârgâh ve nevâ perdeleri de eklenebilir.

Dügâh, segâh, çârgâh perdelerinin ezgilendirilmesiyle oluşur. Bu çeşnînin en büyük

Şekil 4 Dügâh perdesinde uşşâk çeşnî kullanımına örnek

Şekil 6 Uşşâk çeşnîsinde kullanılan perdelerle Nevâ mâkâm cümlesine örnek

Şekil 8 Nevâ perdesinde uşşâk çeşnî kullanımına örnek

Şekil 9 Segâh çeşnî kullanımına örnek

Şekil 10 Segâh perdesinde müstear çeşnî kullanımına örnek

Şekil 11 Hüzzâm çeşnî kullanımına örnek

Şekil 12 Hüseynî çeşnî kullanımına örnek

Hüseynî çeşnî kullanımı içinde uşşâk çeşnî kullanımları da görülebilir.

Şekil 13 Hüseynî çeşnî bütünü içinde uşşâk çeşnî kullanımına örnek

Şekil 14 Kürdî çeşnî kullanımına örnek

Şekil 15 Hicâz çeşnî kullanımına örnek

Şekil 16 Hicâz çeşnî kullanımına örnek

10. Nihâvend Çeşnîsi

Şekil 18 Nihâvend çeşnî kullanımına örnek

Önemli Not: Dügâh, bûselik, çârgâh, nevâ ve hüseynî perdelerinin ezgilendirilmesiyle

11. Nigâr Çeşnîsi

Şekil 19 Nigâr çeşnî kullanımına örnek

12. Sabâ Çeşnîsi

Şekil 20 Sabâ çeşnî kullanımına örnek

13. Nişâbûr Çeşnîsi

Şekil 22 Nişâbûr çeşnî kullanımına örnek

Isfahan, Hümâyûn, Pesendîde, Nişâbûr gibi makâmlarda kullanılabilir. Râst makâmında

Şekil 1 AEU sisteminde Râst makâm dizisi

Şekil 2 Râst makâm seyrine örnek

2. Râst-ı Cedîd Makâmı

Şekil 3 Râst-ı Cedîd makâm seyrine örnek

Şekil 4 1. Rehâvî makâm seyrine örnek

Şekil 5 2. Rehâvî makâm seyrine örnek

Şekil 6 Mâhûr Mâkâm seyrine örnek

5. Mâhûr Bûselik Makâmı

Şekil 7 Zâvil Mâkâm seyrine örnek