ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΘΕΡΜΟΠΗΓΗΣ-ΧΑΡΩΠΟΥ Ν. ΣΕΡΡΩΝ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ
ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ (Ι.Γ.Μ.Ε.)
ΕΡΓΟ: ΓΕΩΘΕΝ – ΚΩΔ. ΟΠΣ ΕΡΓΟΥ: 350913

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟΥ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΣΕ
ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΓΙΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ
ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ
ΘΕΡΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΚΑΙ ΙΑΜΑΤΙΚΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ
ΥΠΟΕΡΓΟ 1
“ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΘΕΡΜΟΠΗΓΗΣ - ΧΑΡΩΠΟΥ Ν. ΣΕΡΡΩΝ”
ΑΠΟ
ΑΡΒΑΝΙΤΗ Α., ΒΟΥΓΙΟΥΚΑΛΑΚΗ Γ., ΞΕΝΑΚΗ Μ., ΓΚΙΝΤΩΝΗ Ε.,
ΚΑΒΟΥΡΗ Κ., ΦΡΑΓΚΟΓΙΑΝΝΗ Γ., ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Μ., ΣΤΑΘΑ Φ.
ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ &
Ε.Σ.Π.Α. 2007-2013 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
ΑΘΗΝΑ 2016
ΙΓΜΕ Έρευνα και ανάπτυξη γεωθερμικής ενέργειας
περιοχής Θερμοπηγής-Χαρωπού Ν. Σερρών
ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 2

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ
ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ (Ι.Γ.Μ.Ε.)
Ν.Π.Ι.Δ. ΕΠΟΠΤΕΥΟΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
(Ν. 272/76 και ΚΥΑ 12935-ΦΕΚ 1247/Β/24-6-2015)
Σπ. Λούη 1, Ολυμπιακό Χωριό, Αχαρναί Τ.Κ. 13677, Τηλ. 213-1337000-3, Fax 213-1337015
Ε.Π.Α.Ε. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΤΑΜΕΙΟ
«Ανταγωνιστικότητα & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
Επιχειρηματικότητα»
Το Τομεακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα & Επιχειρηματικότητα»

(Ε.Π.Α.Ε.) συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Σ.Π.Α. - Εθνικό
Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς 2007 – 2013 ), στο πλαίσιο των παρεμβάσεων των
Διαρθρωτικών Ταμείων για την κοινωνική και οικονομική συνοχή και στόχευε στη
βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων και του
παραγωγικού συστήματος, με έμφαση στη διάσταση της καινοτομικότητας.
Ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε με δράσεις που υποστήριζαν :
 την επιτάχυνση της μετάβασης στην οικονομία της γνώσης,
 την ανάπτυξη της υγειούς, αειφόρου και εξωστρεφούς επιχειρηματικότητας, και
 την ενίσχυση της ελκυστικότητας της Ελλάδας ως τόπου ανάπτυξης
επιχειρηματικής δραστηριότητας με σεβασμό στο περιβάλλον.
Η Πράξη που περιγράφεται στην παρούσα έκθεση είχε ενταχθεί στο παραπάνω
αναφερόμενο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα. Οι Πράξεις των Δράσεων αυτού του
Προγράμματος συγχρηματοδοτήθηκαν από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής
Ανάπτυξης (Ε.Τ.Π.Α.), το οποίο συμβάλλει στην άμβλυνση των ανισοτήτων μεταξύ
των περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και από το Ελληνικό Δημόσιο.
Η παρούσα έκθεση θα αναφέρεται βιβλιογραφικά ως εξής :
Αρβανίτης Α., Βουγιουκαλάκης Γ., Ξενάκης Μ., Γκιντώνη Ε., Καβούρη Κ., Φραγκογιάννης
Γ., Χριστοπούλου Μ. και Σταθά Φ. (2016): «Έρευνα και ανάπτυξη γεωθερμικής ενέργειας
περιοχής Θερμοπηγής - Χαρωπού Ν. Σερρών», Ι.Γ.Μ.Ε., ΕΣΠΑ 2007-2013 / Επιχειρησιακό
Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα» / Έργο «Αποτίμηση γεωθερμι-
κού ενεργειακού δυναμικού σε επιλεγμένες περιοχές για περιορισμό της ενεργειακής
εξάρτησης και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και δυναμικού θερμομεταλλικών υδάτων
και ιαματικών φυσικών πόρων (ΓΕΩΘΕΝ)», Αθήνα


Περιεχόμενα
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ............................................................................................................................. 7
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ......................................................................................................................... 10
1. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ, ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ .................... 11
1.1 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ ΚΑΙ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ...................................................................... 11
1.2 ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ..................... 14
2. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ........................................................................................ 17
3. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ... 21
3.1 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ......................................................................... 21
3.2 ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ....................................................................... 26
4. ΓΕΩΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ................................................................... 31
4.1 ΓΕΩΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ............................................................................................... 31
4.2 ΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ .............................................................................................. 47
4.3 ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ LANDSAT 8 ΓΙΑ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ
ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ .......................................................................................................... 48
4.3.1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ .............................................................................................................. 48
4.3.2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ LANDSAT8 .. 49
5. ΘΕΡΜΕΣ ΑΝΑΒΛΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΘΕΡΜΟΠΗΓΗΣ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ ... 53
6. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΚΑΙ
ΓΕΩΤΡΗΤΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ .. 61
6.1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΓΕΩΤΡΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Ι.Γ.Μ.Ε. ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1983-1986 ................... 61
6.2 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΓΕΩΤΡΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Ι.Γ.Μ.Ε. ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1997-2000 ................... 69
6.3 ΑΛΛΕΣ ΓΕΩΤΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ ................................. 74
6.4 ΥΔΡΑΥΛΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΑΒΑΘΟΥΣ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟΥ
ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΑ ΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ ....................................................................... 77
6.5 ΒΕΒΑΙΩΜΕΝΟ ΚΑΙ ΠΙΘΑΝΟ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΧΑΜΗΛΗΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ
ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ .................................................................................................................. 84
7. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΔΑΦΙΚΗΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ ΜΕ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ
LANDSAT 8 ............................................................................................................................ 89
8. ΘΕΡΜΟΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΕΣ ΝΕΡΟΥ....................................................... 93
9. ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΥΔΡΟΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΝΕΡΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ
ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ ............................................................................ 99
9.1 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΧΗΜΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΝΕΡΩΝ ΠΟΥ ΕΛΗΦΘΗΣΑΝ ΤΟΝ
ΙΟΥΝΙΟ 2014......................................................................................................................... 99
9.2 ΥΔΡΟΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΡΕΥΣΤΩΝ ΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ
ΘΕΡΜΟΠΗΓΗΣ - ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ ΜΕ ΒΑΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ
ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ....................................................................................................................... 100
10. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ
ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ .......................................................................... 115
10.1 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ .................................................................................... 115
Α. Χωρικά δεδομένα ...................................................................................................... 117
Β. Χρονικά δεδομένα ..................................................................................................... 120
Γ. Δεδομένα εξόδου ...................................................................................................... 121
10.1.3 Στατιστική επεξεργασία και ανάλυση χωρικών και χρονικών δεδομέ-νων .......... 121
10.1.4 Σύνθεση του γεωλογικού μοντέλου λειτουργίας των γεωθερμικών πεδίων
(conceptual model) ............................................................................................................ 121
10.1.5 Ανάπτυξη τρισδιάστατου μοντέλου ροής και μεταφοράς θερμότητας ................ 122
Α. Βασικές εξισώσεις...................................................................................................... 124
Β. Διακριτά στοιχεία ...................................................................................................... 124
Γ. Σχέση ιξώδους και πυκνότητας του ρευστού από την θερμοκρασία ....................... 126
Δ. Βαθμονόμηση ............................................................................................................ 126
Ε. Ανάλυση ευαισθησίας ............................................................................................... 127
10.1.6 Σχεδιασμός σεναρίων διαχείρισης ................................................................ 127
10.2 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΡΟΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟ
ΠΕΔΙΟ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ ..................................................................................................... 128
10.2.1 Συλλογή, καταχώριση και ανάλυση χωρικών δεδομένων .................................... 128
Α. Λιθολογικές περιγραφές ........................................................................................... 128
Β. Θερμομετρήσεις βάθους ........................................................................................... 131
Γ. Μετρήσεις στάθμης ελεύθερου υδροφόρου ............................................................ 138
10.2.2 Συλλογή, καταχώριση και ανάλυση χρονικών δεδομένων ............................ 138
10.2.3 Θεωρητικό μοντέλο λειτουργίας του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου
Σερρών………… .................................................................................................................... 143
10.2.4 Ανάπτυξη τρισδιάστατου μοντέλου γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου Σερρών146
10.2.4.4 Βαθμονόμηση ..................................................................................................... 152
10.2.4.5 Ανάλυση ευαισθησίας ........................................................................................ 152
10.2.4.6 Αποτελέσματα προσομοίωσης ........................................................................... 153
10.2.4.7 Εφαρμογή σεναρίων διαχείρισης ....................................................................... 154
11. ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΘΕΣΕΩΝ ΝΕΩΝ ΓΕΩΤΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΞΗ ΓΕΩΤΡΗΤΙΚΟΥ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ............................................................................................................... 159
11.1 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΘΕΣΕΩΝ ΝΕΩΝ ΓΕΩΤΡΗΣΕΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΔΙΑΜΕΤΡΟΥ ........................ 159
11.2 ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΩΝ ΓΕΩΤΡΗΣΕΩΝ .................................. 171
11.2.1 Εκτίμηση Σχηματισμών Διάτρησης - Βάθος γεωτρήσεων .............................. 171
11.2.2 Μέθοδος Διάτρησης - Γεωτρητικός και Λοιπός Εξοπλισμός ................................. 172
11.2.3 Πρόγραμμα Διάτρησης - Σωλήνωσης .................................................................... 173
11.2.4 Πιεζομετρικός Σωλήνας ......................................................................................... 174
11.2.5 Τσιμέντωση γεωτρήσεων ................................................................................ 174
11.2.6 Ανάπτυξη γεωτρήσεων.................................................................................... 175
11.2.7 Δειγματοληψίες – Ηλεκτρικές διαγραφίες ..................................................... 176
11.2.9 Δοκιμαστική άντληση ............................................................................................ 176
12. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ........................................................................................................ 179
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ .................................................................................................................... 181
ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ........................................................................................ 181
ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ............................................................................................. 183
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ............................................................................................. 184

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η παρούσα έκθεση αποτελεί το αποτέλεσμα της έρευνας που πραγματοποίησε
το Ι.Γ.Μ.Ε. στην περιοχή του Χαρωπού Σιδηροκάστρου και εντάσσεται στα πλαίσια του
υποέργου
«ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΘΕΡΜΟΠΗΓΗΣ -
ΧΑΡΩΠΟΥ Ν. ΣΕΡΡΩΝ» (Κωδικός Έργου: 69320001)
με υπεύθυνο του Υποέργου τον Γεωλόγο της Διεύθυνσης Γεωθερμίας και
Θερμομεταλλικών Υδάτων του Ι.Γ.Μ.Ε. Δρ ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΑΡΒΑΝΙΤΗ.
Το Υποέργο αυτό ανήκε στο ευρύτερο Έργο με τον γενικό τίτλο
«ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟΥ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΣΕ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΓΙΑ
ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ
ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΘΕΡΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΚΑΙ ΙΑΜΑΤΙΚΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ
(ΓΕΩΘΕΝ)» (Κωδικός ΟΠΣ Έργου: 350913)
με Υπεύθυνο το Γεωλόγο της Διεύθυνσης Γεωθερμίας και Θερμομεταλλικών Υδάτων
(ΔΙΓΕΘΜΥ) του Ι.Γ.Μ.Ε. ΜΑΡΚΟ ΞΕΝΑΚΗ. Το Έργο αυτό εντάχθηκε στο Επιχειρησιακό
Πρόγραμμα «ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ» του ΕΘΝΙΚΟΥ
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΑΝΑΦΟΡΑΣ (ΕΣΠΑ) 2007-2013.
Σκοπός του προαναφερθέντος υποέργου ήταν η διερεύνηση των γεωθερμικών
συνθηκών βόρεια του γνωστού και χαρακτηρισθέντος «βεβαιωμένου γεωθερμικού
πεδίου χαμηλής θερμοκρασίας Σιδηροκάστρου Ν. Σερρών», έκτασης 4 km2 (ΦΕΚ
1012/τ.Β’/19-7-2005). Εκτός από αυτό το βεβαιωμένο γεωθερμικό πεδίο, υπάρχει και
μια έκταση 11 km2, πέριξ αυτού, η οποία χαρακτηρίσθηκε ως «πιθανό γεωθερμικό
πεδίο χαμηλής θερμοκρασία». Έτσι, οι ερευνητικές εργασίες αυτού του υποέργου
έλαβαν χώρα στη βόρεια πλευρά του πιθανού γεωθερμικού πεδίου, συμβάλλοντας
στον επαναχαρακτηρισμό αυτού του «πιθανού» τμήματος ως «βεβαιωμένου» και στην
αύξηση του βεβαιωμένου γεωθερμικού δυναμικού του πεδίου.
Για το σκοπό αυτό αρχικά έγινε μια ανασκόπηση και συνεκτίμηση των
αποτελεσμάτων της γεωθερμικής έρευνας του Ι.Γ.Μ.Ε. στην περιοχή Θερμοπηγής
Σιδηροκάστρου. Η γεωθερμική έρευνα στην περιοχή αυτή άρχισε το 1979 από το
Ι.Γ.Μ.Ε. στο γενικότερο πλαίσιο της αναγνωριστικής φάσης για την εκτίμηση της
γεωθερμικής κατάστασης της λεκάνης Στρυμόνα. Ακολούθησε η γεωτρητική έρευνα, η
οποία πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις: η πρώτη φάση κατά την περίοδο 1983-1986
(Καρυδάκης και Καβουρίδης, 1988, Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989) και η δεύτερη
φάση κατά το χρονικό διάστημα 1997‐2000 (Καρυδάκης κ.ά., 2001). Τα αποτελέσματα
αυτών των ερευνών οδήγησαν στην οριοθέτηση και τον επίσημο χαρακτηρισμό μιας
έκτασης 4 km2 ως «βεβαιωμένου γεωθερμικού πεδίου χαμηλής θερμοκρασίας
Σιδηροκάστρου Ν. Σερρών» καθώς και και μιας περιοχής εμβαδού 11 km2, πέριξ αυτού,

ως «πιθανού γεωθερμικού πεδίου χαμηλής θερμοκρασίας Σιδηροκάστρου Ν. Σερρών

(ΦΕΚ 1012/τ.Β’/19‐7‐2005). Ο εντοπισμός γεωθερμικών ρευστών θερμοκρασίας 75 οC
στο ΒΑ άκρο του «βεβαιωμένου γεωθερμικού πεδίου», στα πλαίσια προγενέστερων
ερευνών, έδωσε το έναυσμα για συστηματική διερεύνηση των γεωθερμικών συνθηκών
στο βόρειο τμήμα του γεωθερμικού πεδίου και μάλιστα στο τμήμα εκείνο που
αναγνωρίζεται ως «πιθανό» πεδίο. προκειμένου να επιτευχθεί ο επαναχαρακτηρισμός
του ως «βεβαιωμένου πεδίου» και να αυξηθεί συνολικά το γεωθερμικό δυναμικό του
πεδίου.
Κατά τη διάρκεια υλοποίησης του υποέργου «ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΘΕΡΜΟΠΗΓΗΣ - ΧΑΡΩΠΟΥ Ν. ΣΕΡΡΩΝ» κατά την
περίοδο 2013-2015 πραγματοποιήθηκαν οι ακόλουθες εργασίες:
(α) Ανασκόπηση, σύνθεση, συνεκτίμηση και αξιολόγηση αποτελεσμάτων των
προγενέστερων γεωθερμικών ερευνών (1979-1986 και 1997-2000)
(β) Επιβεβαιωτικές εργασίες υπαίθρου για τον εντοπισμό θέσεων παλαιότερων
γεωτρήσεων και διαπίστωση της παρούσας κατάστασης
(γ) Χαρτογράφηση του βόρειου τμήματος του πιθανού γεωθερμικού πεδίου και
επαναπροσδιορισμός του γεωλογικού σχηματισμού που αναφέρονταν ως
«εξαλλοιωμένος ρυόλιθος του Σήτσι-Κάμεν μετα-Πλειοκαινικής ηλικίας»
(δ) Τροποποιήσεις στον υφιστάμενο γεωλογικό χάρτη, κλίμακας 1:50.000, της
περιοχής βόρεια του Χαρωπού Σιδηροκάστρου
(ε) Μελέτη και επεξεργασία δορυφορικής εικόνας Landsat 8 (Operational Land
Imager, OLI και Thermal Infrared Sensor, TIRS) της ευρύτερης περιοχής.
(στ) Δημιουργία νέων θεματικών χαρτών (π.χ. γεωμορφολογικού, εδαφικών κλίσων,
κατανομής θερμοκρασιών) για την ευρύτερη περιοχή του γεωθερμικού πεδίου
Σιδηροκάστρου.
(ζ) Δειγματοληψίες νερών από πηγές και γεωτρήσεις τόσο εντός του γεωθερμικού
πεδίου όσο και στην ευρύτερη περιοχή του με ταυτόχρονες επιτόπου μετρήσεις των
φυσικών χαρακτηριστικών τους
(η) Χημικές αναλύσεις των δειγμάτων στα πιστοποιημένου Εργαστήριο Νερών της
Διεύθυνσης Αναλυτικών Εργαστηρίων του Ι.Γ.Μ.Ε. για τον προσδιορισμό των κύριων
στοιχείων και πλήθους ιχνοστοιχείων
(θ) Υδρογεωχημική επεξεργασία αποτελεσμάτων χημικών αναλύσεων νερών της
περιοχής λαμβάνοντας υπόψη τόσο τις πρόσφατες όσο και τις παλαιότερες χημικές
αναλύσεις.
(ι) Αρχική προσπάθεια μοντελοποίησης του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου
με τη χρήση του λογισμικού προσομοίωσης FEFLOW και κατασκευή ενός
προκαταρκτικού θεωρητικού μοντέλου λειτουργίας του.
(ια) Καθορισμός θέσεων ανόρυξης νέων γεωτρήσεων μεγάλης διαμέτρου (έρευνας -
παραγωγής) στο βόρειο τμήμα του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου

(ιβ) Σύνταξη γεωτρητικού προγράμματος και προδιαγραφών κατασκευής των νέων

γεωτρήσεων μεγάλης διαμέτρου (έρευνας - παραγωγής).
(ιγ) Ανάθεση, με βάση την υπ’ αριθμ. 2619/15-7-2014 Σύμβαση, από το ΕΚΒΑΑ-
ΙΓΜΕΜ προς τη Μελετητική Εταιρεία «Σπυρίδης Α. - Κουτάλου Β. Ο.Ε. - ΥΕΤΟΣ» της
Εκπόνησης Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) για το γεωτρητικό
πρόγραμμα των γεωθερμικών γεωτρήσεων και Υποβολή της προς τη Διεύθυνση
Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού (ΔΙΠΕΧΩΣ) Κεντρικής Μακεδονίας της
Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας - Θράκης (ΑΔΜΘ).
Προϊστάμενος των ερευνητικών εργασιών στην περιοχή του Χαρωπού
Σιδηροκάστρου ήταν ο Δρ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΡΒΑΝΙΤΗΣ, Γεωλόγος της Διεύθυνσης
Γεωθερμίας και Θερμομεταλλικών Υδάτων (ΔΙ.ΓΕ.ΘΜ.Υ.) του Ι.Γ.Μ.Ε. Ο αρχικός
προϋπολογισμός του Υποέργου «ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΘΕΡΜΟΠΗΓΗΣ - ΧΑΡΩΠΟΥ Ν. ΣΕΡΡΩΝ» ήταν 250.000 €. Το συνολικό κόστος
των εργασιών ανήλθε στο ποσό των 117.365,79 €. Πραγματοποιήθηκαν όλες οι
απαραίτητες εργασίες για τον προσδιορισμό των θέσεων των νέων γεωτρήσεων, χωρίς
όμως να καταστεί δυνατή η κατασκευή τους, η εκτέλεση δοκιμαστικών αντλήσεων σ’
αυτές και η ποσοτική και ποιοτική αξιολόγηση των γεωθερμικών ρευστών που θα
παράγονταν από αυτές.
Για την υλοποίηση της γεωθερμικής έρευνας στην περιοχή Χαρωπού, εκτός του
προαναφερθέντος, συμμετείχαν από το μόνιμο προσωπικό του Ι.Γ.Μ.Ε., οι κάτωθι:
- Μ. ΞΕΝΑΚΗΣ, Γεωλόγος της Διεύθυνσης Γεωθερμίας και Θερμομεταλλικών
(ΔΙ.ΓΕ.ΘΜ.Υ.)., Οικονομικός Υπόλογος του Υποέργου και Υπεύθυνος συνολικά του Έργου
ΓΕΩΘΕΝ,
- Δρ Γ. ΒΟΥΓΙΟΥΚΑΛΑΚΗΣ, Γεωλόγος, Προϊστάμενος της Διεύθυνσης Γεωθερμίας και
Θερμομεταλλικών Υδάτων (ΔΙ.ΓΕ.ΘΜ.Υ.)
- Ε. ΓΚΙΝΤΩΝΗ, Χημικός Μηχανικός, Προϊστάμενος της Διεύθυνσης Αναλυτικών
Εργαστηρίων (Δ.ΑΝ.Ε.),
- Δ. ΕΞΙΟΓΛΟΥ, Μηχανικός Γεωτρήσεων, Προϊστάμενος της Περιφερειακής Μονάδας
Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης.
- Θ. ΤΣΙΓΚΑΣ, Εργοδηγός Μεταλλείων της Διεύθυνσης Γεωθερμίας και Θερμομεταλλικών
Υδάτων (ΔΙ.ΓΕ.ΘΜ.Υ.)
Επιπλέον, κατά τη διάρκεια του έτους 2015 εργάσθηκαν με Συμβάσεις
Μίσθωσης Έργου (Σ.Μ.Ε.) και συμμετείχαν στην εκτέλεση του Υποέργου οι κάτωθι:
- Μ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ, MSc Γεωλόγος, με αντικείμενο τη σύνταξη θεματικών χαρτών με
χρήση G.I.S. και την επεξεργασία δορυφορικής εικόνας Landsat 8
- Φ. ΣΤΑΘΑ, MSc Γεωλόγος, με αντικείμενο τη σύνταξη θεματικών χαρτών με χρήση
G.I.S.
- Κ. ΚΑΒΟΥΡΗ, MSc Γεωλόγος, με αντικείμενο την μοντελοποίηση του γεωθερμικού
πεδίου Σιδηροκάστρου

- Γ. ΦΡΑΓΚΟΓΙΑΝΝΗΣ, Δρ Μηχανικός Μεταλλείων, με αντικείμενο τη συμμετοχή του στη

σύνταξη του γεωτρητικού προγράμματος και των προδιαγραφών κατασκευής των νέων
γεωτρήσεων μεγάλης διαμέτρου (έρευνας - παραγωγής)
- Π. ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ, Χημικός Μηχανικός, με αντικείμενο την εκτέλεση χημικών
αναλύσεων δειγμάτων νερών στο Εργαστήριο Νερών της Διεύθυνσης Αναλυτικών
Εργαστηρίων (Δ.ΑΝ.Ε.)
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Οι συντάκτες της παρούσας μελέτης εκφράζουν τις ευχαριστίες τους στις τοπικές
αρχές και τους κατοίκους της περιοχής μελέτης, τους ιδιοκτήτες - διαχειριστής πηγών
και γεωτρήσεων και ιδιαίτερα τους υπευθύνους των Λουτρών Σιδηροκάστρου, για την
βοήθεια που τους παρείχαν κατά τις εργασίες υπαίθρου.
Πολλά από τα υπάρχοντα στοιχεία, προέρχονται από τις εργασίες, μελέτες και
συνθέσεις των συναδέλφων της ΔΙ.ΓΕ.ΘΜ.Υ., οι οποίοι έχουν συνταξιοδοτηθεί σήμερα.

1. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ, ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ

ΤΗΣ
1.1 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ ΚΑΙ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ
Ο όρος «γεωθερμία» αναφέρεται σε ένα εφαρμοσμένο γεω-επιστημονικό

κλάδο που καλύπτει όλο το φάσμα της έρευνας για τη μελέτη των γεωθερμικών
ρευστών και τον εντοπισμό των γεωθερμικών πεδίων. Αρχίζοντας από την μελέτη της
γεωλογίας και τεκτονικής της περιοχής, της γήινης ροής θερμότητας, τις συνθήκες
κατανομής των θερμοκρασιών στο υπέδαφος, τον μηχανισμό κυκλοφορίας των θερμών
ρευστών σε σχέση με τις γεωλογικές - τεκτονικές συνθήκες, τα φυσικο-χημικά και
υδραυλικά χαρακτηριστικά τους, οι μελέτες καταλήγουν στον εντοπισμό και την
εκτίμηση του δυναμικού των γεωθερμικών πεδίων με κατάλληλες βαθιές γεωτρήσεις.
Η γεωθερμική ενέργεια είναι η θερμική ενέργεια που περιέχεται στο εσωτερικό
της γης. Ο όρος «γεωθερμική ενέργεια» χρησιμοποιείται σήμερα κυρίως για να
δηλώσει εκείνο το τμήμα της γήινης θερμικής ενέργειας που μπορεί να ανακτηθεί και
να αξιοποιηθεί από τον άνθρωπο (Dickson and Fanelli, 2004, Φυτίκας και Ανδρίτσος,
2004, Καλλέργης, 2001, Glassley, 2010, Grand and Bixley, 2011).
H γεωθερμική ενέργεια κατατάσσεται στις ήπιες και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας
(Α.Π.Ε.) και αποτελεί την φυσική πηγή ενέργειας που στην μορφή του θερμού ρευστού,
υγρού, ατμού ή μίγματος αυτών, είναι οικονομικά εκμεταλλεύσιμη για πολλούς και
διάφορους σκοπούς.
Η θερμική ενέργεια της γης είναι απεριόριστη, όμως μόνο μέρος αυτής μπορεί
να χρησιμοποιηθεί τελικά από τον άνθρωπο. Μέχρι σήμερα η εκμετάλλευση της
γεωθερμικής ενέργειας έχει περιοριστεί σε περιοχές όπου οι γεωλογικές συνθήκες
επιτρέπουν σε ένα μέσο (ρευστό σε υγρή ή αέρια φάση) να «μεταφέρει» τη θερμότητα
από τις βαθιές θερμές ζώνες στην επιφάνεια ή κοντά σε αυτήν, όπου δηλαδή έχουν
εγκατασταθεί γεωθερμικοί ταμιευτήρες σε βάθη που καθίσταται συμφέρουσα η
άντλησή τους. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται οι γεωθερμικοί πόροι.
Η θερμοκρασία της γης αυξάνει σταθερά από την επιφάνεια προς το εσωτερικό
της με τον ρυθμό της γεωθερμικής βαθμίδας (ο ρυθμός αύξησης της θερμοκρασίας της
γης σε συνάρτηση με το βάθος) η μέση τιμή της οποίας είναι της τάξης των 33 °C/km.
Σε περιοχές ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος, η τιμή της γεωθερμικής βαθμίδας
μπορεί να φθάσει σε τιμές πολλαπλάσιες της κανονικής. Σε αυτές τις περιοχές
υπάρχουν υψηλές πιθανότητες να εγκατασταθούν γεωθερμικοί ταμιευτήρες σε μικρά
σχετικά βάθη, ώστε να είναι οικονομικά εκμεταλλεύσιμοι.
Ο Ελλαδικός χώρος, εξ’ αιτίας των κατάλληλων γεωλογικών και τεκτονικών
συνθηκών, είναι από τους πλέον ευνοημένους από γεωθερμικής πλευράς. Η ύπαρξη
του ενεργού ηφαιστειακού τόξου του Νοτίου Αιγαίου δημιουργεί προϋποθέσεις

πεδίων υψηλής ενθαλπίας, ενώ η ενεργός τεκτονική εφελκυστικού τύπου, σε

συνδυασμό με ευνοϊκές γεωλογικές συνθήκες, δημιουργούν σε πολλές περιοχές της
χώρας προϋποθέσεις πεδίων μέσης και χαμηλής ενθαλπίας. Στην Εικόνα 1
προβάλλονται όλα τα γεωθερμικά πεδία της χώρας, όπως έχουν αυτά χαρακτηριστεί
με Υπουργικές Αποφάσεις, έπειτα από εισήγηση και γνωμοδότηση του ΙΓΜΕ.
Εικόνα 1. Κατανομή των επίσημα χαρακτηρισθέντων Γεωθερμικών Πεδίων.
Ο όρος γεωθερμικό πεδίο αποτελεί ένα γεωγραφικό προσδιορισμό, που

συνήθως χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια περιοχή στην οποία παρουσιάζεται
κάποια επιφανειακή γεωθερμική δραστηριότητα. Η αυξημένη ροή θερμότητας, λόγω

της έντονης τεκτονικής ή/και της μαγματικής δραστηριότητας, είναι η αιτία για τη
δημιουργία «γεωθερμικών συστημάτων».
Σχηματικά ένα γεωθερμικό σύστημα (Εικ. 2) μπορεί να περιγραφεί σαν ένα
σύστημα που βρίσκεται σε περιορισμένο χώρο στον ανώτερο φλοιό της γης και
αποτελείται από ρευστό σε κίνηση, το οποίο μεταφέρει τη θερμότητα από τη
γεωλογική «πηγή» σε μια «δεξαμενή» θερμότητας (γεωθερμικός ταμιευτήρας)
(Hochstein, 1990). Έτσι λοιπόν, ένα γεωθερμικό σύστημα αποτελείται από τρία
στοιχεία: την εστία θερμότητας, τον ταμιευτήρα και το ρευστό, το οποίο λειτουργεί ως
μέσο μεταφοράς της θερμότητας:
(α) Η εστία θερμότητας μπορεί να είναι είτε μια πολύ υψηλής θερμοκρασίας (>600
°C) μαγματική διείσδυση που έχει φτάσει σε σχετικά μικρά βάθη (5-10 Km) ή, στα
χαμηλής θερμοκρασίας συστήματα, η κανονική θερμοκρασία των πετρωμάτων του
εσωτερικού της γης, η οποία όπως αναφέρθηκε αυξάνεται με το βάθος.
Εικόνα 2. Σχηματική αναπαράσταση ενός γεωθερμικού συστήματος (Dickson & Fanelli, 2004).
(β) Ο ταμιευτήρας είναι ένας σχηματισμός από θερμά υδατοπερατά πετρώματα,

που επιτρέπει την κυκλοφορία και αποθήκευση των ρευστών μέσα σε αυτόν και από
τον οποίο κατά κανόνα τα ρευστά αντλούν θερμότητα. Πάνω από τον ταμιευτήρα
βρίσκεται συνήθως ένα κάλυμμα αδιαπέρατων πετρωμάτων. Ο ταμιευτήρας συχνά
συνδέεται με μια επιφανειακή περιοχή τροφοδοσίας, δια μέσου της οποίας μετεωρικό

ή άλλο επιφανειακό νερό κατεισδύει και αντικαθιστά μερικώς ή ολικώς τα ρευστά που
εξέρχονται στην επιφάνεια με τη μορφή θερμών πηγών ή αντλούνται από γεωτρήσεις.
(γ) Το γεωθερμικό ρευστό συνίσταται κυρίως από νερό, στις περισσότερες
περιπτώσεις μετεωρικής ή θαλάσσιας προέλευσης, το οποίο, ανάλογα με τις συνθήκες
πίεσης και θερμοκρασίας που επικρατούν στον ταμιευτήρα, βρίσκεται σε υγρή ή αέρια
φάση. Συχνά το ρευστό είναι εμπλουτισμένο σε διάφορα χημικά στοιχεία και αέρια,
όπως CO2, H2S, κλπ.
1.2 ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Γεωθερμικά ρευστά με θερμοκρασίες χαμηλότερες των 90 °C, είναι σε θέση να
καλύψουν μια σειρά από ενεργειακές ανάγκες (Εικόνα 3) όπως τη θέρμανση
κολυμβητηρίων, τη λειτουργία πολυδύναμων λουτροθεραπευτικών εγκαταστάσεων, τις
ιχθυοκαλλιέργειες, τις θερμοκηπιακές καλλιέργειες, τη θέρμανση και ψύξη κατοικιών,
την ξήρανση αγροτικών προϊόντων, την αφαλάτωση νερού και γενικά οτιδήποτε
απαιτεί την κατανάλωση θερμικής ενέργειας με μορφή θερμού αέρα και νερού.
Γεωθερμικά ρευστά με θερμοκρασίας μεγαλύτερες των 90°C, μπορούν να
αξιοποιηθούν στη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.
Η έρευνα και ο εντοπισμός γεωθερμικών πεδίων ενέχει πάντα το γεωλογικό
ρίσκο, το οποίο αποτελεί έναν ανασταλτικό παράγοντα ανάπτυξης της γεωθερμίας. Στη
χώρα μας, το Ι.Γ.Μ.Ε. αποτελεί τον θεσμοθετημένο Τεχνικό Σύμβουλο της Πολιτείας σε
θέματα Γεωεπιστημών. Στα πλαίσια αυτά και στοχεύοντας στην άμβλυνση του
γεωλογικού ρίσκου και την παροχή χρήσιμων στοιχείων προς τους υποψήφιους
επενδυτές, το ΙΓΜΕ πραγματοποιεί την έρευνα για τον εντοπισμό γεωθερμικών πεδίων
και μια πρώτη αξιολόγηση του δυναμικού τους. Ταυτόχρονα, από την έρευνα του
Ι.Γ.Μ.Ε. παρέχονται στον επενδυτή πολλά στοιχεία που μπορούν να αξιολογηθούν για
την ορθολογική αξιοποίηση και διαχείριση του διαθέσιμου γεωθερμικού πόρου.
H οικονομική δραστηριότητα στις περιοχές με διαπιστωμένο γεωθερμικό
δυναμικό στον Ελλαδικό χώρο, καθώς και οι γεωγραφικές και πληθυσμιακές ευνοϊκές
συνθήκες προσφέρουν μια ευκαιρία για την αξιοποίηση αυτού του ενεργειακού
δυναμικού (Α.Π.Ε.). Από το δυναμικό αυτό δυστυχώς, μόνο ένα μικρό μέρος
αξιοποιείται σήμερα. Η αξιοποίηση του δύναται να συμβάλλει δραστικά και
ποικιλοτρόπως στην οικονομική ανάπτυξη ευρύτερων περιοχών και στη δημιουργία
πυρήνων οικονομικής δραστηριότητας. Η αξιοποίηση της γεωθερμικής ενέργειας
μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη: i) του πρωτογενούς τομέα, ii) του ιαματικού
τουρισμού, iii) την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, κ.α.

Εικόνα 3. Χρήσεις γεωθερμικής ενέργειας ανάλογα με τα θερμοκρασία των γεωθερμικών

ρευστών (www.geothermaleducation.org).


2. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ
Το γεωθερμικό πεδίο Σιδηροκάστρου εντοπίζεται στo ΒΑ περιθώριο της

λεκάνης του Στρυμόνα, που καταλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα της Περιφερειακής
Ενότητας Σερρών (Εικόνα 4). Βρίσκεται Β-ΒΔ του χωριού Θερμοπηγή Σιδηροκάστρου,
στις νότιες και δυτικές παρυφές του ορεινού όγκου Άγκιστρο. Απέχει απόσταση
περίπου 30 km από την πόλη των Σερρών.
Εικόνα 4. Απεικόνιση της περιοχής του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου στη λεκάνη του
Στρυμόνα πάνω στο τρισδιάστατο χάρτη της Google Earth.
Η περιοχή του γεωθερμικού πεδίου διοικητικά υπάγεται στο Δήμο Σιντικής

(Εικόνα 5), όπως αυτός καθορίστηκε με το νέο θεσμικό πλαίσια «Νέα Αρχιτεκτονική
της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης - Πρόγραμμα Καλλικράτης» του
Ν. 3852/2010 (ΦΕΚ 87/τ.Α/7-6-2010). Εντοπίζεται στα όρια των Δημοτικών Ενοτήτων
(Δ.Ε.) Σιδηροκάστρου και Προμαχώνα του Δήμου Σιντικής της Περιφερειακής Ενότητας
Σερρών. Δεν υφίστανται οικισμοί, ενώ οι πλησιέστεροι προς το πεδίο οικισμοί είναι η
Θερμοπηγή, οι εγκαταστάσεις των Λουτρών και το Χαρωπό. Επιπλέον, δεν υπάρχουν
καταγεγραμμένες θέσεις αρχαιολογικού ενδιαφέροντος.

Εικόνα 5. Απεικόνιση της γεωγραφικής έκτασης του Δήμου Σιντικής. Σημειώνεται η θέση του
γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου (Πηγή χάρτη: http://www.sidiki.gr/)
Η περιοχή του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου εμπίπτει μέσα στα όρια της
προστατευόμενης από το Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura 2000 (Κοινοτική
Οδηγία 92/43/ΕΟΚ) περιοχής «Λίμνη Κερκίνη - Κρούσια - Κορυφές Όρους Μπέλες -
Άγκιστρο - Χαρωπό» (GR1260001), η οποία έχει χαρακτηρισθεί ως «Ειδική Ζώνη
Διατήρησης (Ε.Ζ.Δ.) (ή Special Areas of Conservation, SAC) με βάση το Νόμο 3937/2011
«Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 60/τ.Α/31-3-2011), όπως
φαίνεται και στο χάρτη της Εικόνας 6.
Επιπλέον, βρίσκεται μέσα στο χαρακτηρισμένη και οριοθετημένη Ζώνη του
«Εθνικού Πάρκου Λίμνης Κερκίνης» (ΦΕΚ 98/τ.Α.Α.Π.Π./8-11-2006) και πιο
συγκεκριμένα στη Ζώνη Οικοανάπτυξης ΟΒ1, (Εικόνα 7), όπου επιτρέπονται
ερευνητικές γεωτρητικές εργασίες. Αναλυτικότερα, μέσα στο Εθνικό Πάρκο
οριοθετούνται οι ακόλουθες Ζώνες Προστασίας: (α) Ζώνη Απόλυτης Προστασίας της
Φύσης (Ζώνες Α1, Α2, Α3 και Α4), (β) Ζώνη Προστασίας της Φύσης (Ζώνες Π1, Π2, Π3
και Π4), (γ) περιμετρική Ζώνη Οικοανάπτυξης Α (Ζώνες ΟΑ1 και ΟΑ2) και (δ)
περιμετρική Ζώνη Οικοανάπτυξης Β (Ζώνες ΟΒ1 και ΟΒ2). Σε κάθε Ζώνη ισχύουν
συγκεκριμένες ρυθμίσεις ή και απαγορεύσεις ανάλογα με την οικολογική σημασία και
ευαισθησία της κάθε ζώνης (Ναζηρίδης, 2012). Η περιοχή του γεωθερμικού πεδίου
Σιδηροκάστρου εντάσσεται στη Ζώνη Οικοανάπτυξης ΟΒ1, στην οποία επιτρέπονται οι
γεωτρήσεις και γενικότερα σταθμοί παραγωγής ήπιων μορφών ενέργειας, σύμφωνα με
τις ισχύουσες διατάξεις. Οι γεωτρήσεις ειδικότερα κρίνονται σύμφωνα με τις διατάξεις
του Ν. 1739/1987 (άρθρο 11, παρ. 4) και τη σύμφωνη γνώμη της αρμόδιας Υπηρεσίας
(Άρθρο 4 του ΦΕΚ 98/τ.Α.Α.Π.Π./8-11-2006).

ΙΓΜΕ Έρευνα και ανάπτυξη γεωθερμικής ενέργειας περιοχής Θερμοπηγής-Χαρωπού Ν. Σερρών
Εικόνα 6. Απεικόνιση τμήματος της προστατευόμενης από το Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura 2000 περιοχής «Λίμνη Κερκίνη - Κρούσια -
Κορυφές Όρους Μπέλες - Άγκιστρο - Χαρωπό» (GR1260001), η οποία έχει χαρακτηρισθεί ως «Ειδική Ζώνη Διατήρησης (Ε.Ζ.Δ.) (ή Special Areas of
Conservation, SAC) με βάση το Νόμο 3937/2011 «Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 60/τ.Α/31-3-2011) . Η περιοχή αυτή
σκιάζεται με τις μπλε πλάγιες γραμμές (Πηγή: http://natura2000.eea.europa.eu/#). Με ελλειψοειδές σχήμα σημειώνεται η ευρύτερη περιοχή του
γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου.

Εικόνα 7. Χωρική τοποθέτηση και οριοθέτηση του «Εθνικού Πάρκου Λίμνης Κερκίνης» με τις καθορισμένες Ζώνες Α1, Α2, Α3 και Α4 (περιοχές
απόλυτης προστασίας της Φύσης), τις περιοχές Π1, Π2, Π3 και Π4 (περιοχές προστασίας της Φύσης) και τις περιμετρικές ζώνες προστασίας ως
περιοχές Οικοανάπτυξης ΟΑ1, ΟΑ2, ΟΒ1, ΟΒ2 και ΟΒ3 (Ναζηρίδης, 2012). Σημειώνεται με ελλειψοειδές σχήμα η ευρύτερη περιοχή του

3. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ

ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ
3.1 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Το γεωθερμικό πεδίο Σιδηροκάστρου εκτείνεται Β-ΒΔ και ΒΔ των οικισμών

Θερμοπηγής και Χαρωπού. Βρίσκεται στις νότιες παρυφές του Όρους Άγκιστρου (βλέπε
τοπογραφικό χάρτη Εικόνας 8) . Το μέγιστο υψόμετρο στην έκταση που καταλαμβάνει
το πεδίο ανέρχεται στα 520 m (κορυφή «Αγκάθι), ενώ το ελάχιστο φτάνει τα 80 m.
Ο μορφολογικός χάρτης της Εικόνας 9 παρουσιάζει σε τρισδιάστατη και
καλύτερη οπτικοποιημένη μορφή το ανάγλυφο της περιοχής. Διαπιστώνεται αύξηση
του υψομέτρων προς τα βορειοανατολικά. Βορειοδυτικά του οικισμού της
Θερμοπηγής, η περιοχή χαρακτηρίζεται από ένα ομαλό ανάγλυφο λόγω της απόθεσης
τραβερτινών, οι οποίοι δημιουργούν μια σχεδόν επίπεδη επιφάνεια (βλ. Εικόνες 10 και
11). Το ανάγλυφο γίνεται περισσότερο απότομο πάνω από την ισοϋψή των 200 m.
Επιπλέον, νότια του υψώματος «Αγκάθι» αναπτύσσεται υδρογραφικό δίκτυο με
κλάδους γενικής διεύθυνσης Β-Ν, ενώ δυτικά αυτού του υψώματος αναπτύσσονται
υδατορέματα εποχιακής ροής με γενική διεύθυνση Α-Δ (Εικόνες 8 και 9).
Ο χάρτης της Εικόνας 12 παρουσιάζει την κατανομή των εδαφικών κλίσεων στην
περιοχή του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου. Οι εδαφικές κλίσεις παρουσιάζουν
ένα εύρος τιμών μεταξύ 0 (πεδινό ανάγλυφο) και άνω του 75% (απότομο ανάγλυφο).
Βορειοδυτικά της Θερμοπηγής, οι εδαφικές κλίσεις δεν υπερβαίνουν το 15%. Οι τιμές
των εδαφικών κλίσεων αυξάνουν κατά μήκος των υδατορεμάτων, λόγω της διάβρωσης
που αυτά προξενούν, καθώς και στο βόρειο τμήμα του γεωθερμικού πεδίου. Όπως
φαίνεται και στο χάρτη της Εικόνας 12, το βόρειο τμήμα μπορεί να χαρακτηρισθεί
κυρίως ως «ημιορεινό», αφού εκεί το εύρος τιμών των εδαφικών κλίσεων 14-45%
παρουσιάζει τη μεγαλύτερη γεωγραφική κατανομή. Όμως, υπάρχουν και περιοχές
όπου οι κλίσεις υπερβαίνουν την τιμή του 45%, με αποτέλεσμα να χαρακτηρίζονται ως
«ορεινές» ή «απότομες». Συνεπώς, διαμορφώνεται στο βόρειο τμήμα του γεωθερμικού
πεδίου ένα ημιορεινό έως απότομο ανάγλυφο, γεγονός που δημιουργεί σοβαρά
προβλήματα πρόσβασης. Οι ομαλές και σχεδόν επίπεδες επιφάνειες είναι εξαιρετικά
περιορισμένες, γεγονός που δυσχεραίνει και εμποδίζει την ανόρυξη πολλών
γεωτρήσεων για τη διερεύνηση των γεωθερμικών συνθηκών στο τμήμα αυτό. Αν
μάλιστα ληφθεί υπόψη ότι το τραχύ (ημιορεινό έως απότομο) ανάγλυφο με τις μεγάλες
κλίσεις ευνοεί τη διάβρωση και μεταφορά υλικών, είναι φανερό ότι τα προβλήματα
προσβασιμότητας είναι ακόμη οξύτερα και οι υπάρχοντες αγροτικοί και δασικοί δρόμοι
παρουσιάζουν πολύ συχνά έντονα προβλήματα διάβρωσης λόγω των βροχοπτώσεων.

ρ
Ό
ΙΓΜΕ Έρευνα και ανάπτυξη γεωθερμικής ενέργειας περιοχής Χαρωπού Ν. Σερρών
441000 442000 443000 444000 445000 446000 447000 448000 449000 450000
ν 451000 452000
ς
ο
κο
1046
Αγ
ακ
ί
ου
Δη Στεν όλ Ι
ΝΣΤΙ ΤΟΥΤΟ ΓΕΩ ΛΟΓΙΚΩ Ν
μ
ΚΑΙΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙ ΚΩ Ν
ς
ητ
ρί #
0
ιώ ν ε
ου Πιπ
ΕΡ ΕΥΝΩ Ν(
Ι.
Γ .
Μ.Ε.)
4575300
4575300
ρ
Τρ ε
ρί
ί τ
σα
στ
ρα
υρ
το
ν
Ρ.
ιο
290
Κ ουδ
τ
ού ν ι
αλ
0 801
#
Π
ν Πέ ν τε
ατό #
0
Εκ #
0 Ερ.
Κλε Ερ.
4574400
ιδ ί
4574400
ου Βασί
λαγ α
Μπάνι αή
264 Ζεστά νερά
A
!
σ
Λ ι β
α δ
ρυφή ίτ σ
Ζ εσ τό ροκο α
Ν ερ ό Μαυ
ΥΠ ΟΜΝΗ ΜΑ
τρα
890
4573500
4573500
δ υ
μα Κ ο ρυφ ή
Δί
ι
# 773 Ι
σοϋ ψής(
m)
η Πέ
0 Βλ
αχ
ΣΙ
Δ-001 Μ
ύρ
οπ
α ρκόσ κα
λα ΣΙ
Δ-010
οιμ
έ νε
#
0 Ι
σοϋψή ςΔε
ίκτ
ης
Μα
ς
Σ
!Ι
AΔ-008 ! ! ΣΙ
Δ-01
1
κ
ια A !A
Υδρογραφι
κόδίκτυο
έ
λ A
! A ! Αρβ ανί
τηΡ.
γ. A
Τούμπ α
ΣΙ
Δ-020 ΣΙ
Δ-017 Με
4572600
4572600
σμ α
π
ρι #
0 Α
μ #
0 η
Χώ τ
ύκη
Λε
Ποτ
άμι
567
Μι
κρ
ή Τ ύ
ού Μ
Κανάλιαρδ ε
υτικότ
εχνητ
ό
μπ α
Τόλη Βρ.
γ
Ακ
τογ ραμμή
ον
4571700
4571700
τρ Ποτ
αμός
Κάσ
Μ
Μ α υ ρ ό το
π ος Μ αύ ρα Λιθ άρια #
0
ιχό
ν
ικό
Ά
ΣΙ
Δ-009 Νησί
δες-Πόροι
ρρε
Κουρή Βρ.
0 526
ορ
# ! ΣΙ
A Δ-019 Μυ
λο
μα
κό
Α γ κά θ ι
Οδι
κόδίκτυο
οπ
A
!
ερ
π
α
4569900 Βετρ 4570800 Αντια
Κ ώ
ν ο ς #
0
520
ν
α
0 294 Ρ. Εθνική οδ ός
ο
#
4570800
ρ
Πε
τροκάρβ ουνο SD-
17 κα τ
έ
Αγ κ
α Αστ
ικόοδ ικόδ ί
κτυο
ρι
ΣΙ
Δ-013 ΣΙ
Δ-025 ΣΙ
Δ-030 ! SD-
17Π Π
δά
A
αθόρρ
! SD-
4
0 446
μι
A
ρα
A # Βοηθητ
ική οδ ός
α
!
ΣΙ
Δ-014 A
!
ΔΗ ΜΟΤΙ
ΚΗ A
!
SD-
11
Κε
ίν
A
! Δ
εμα
ύ ο
ΣΙ
ΔΗ Ρ ΟΚΑΣΤΡ ΟΥ
Ανω Γέφυρα
Τρι
γωνομετρι
κόΣημείο
Π
SD-
8
A
! έ τ
Σι
δηροκάστρου SD-12
ρ
Σι
δηροκάστρου A
Λιθ ό
! ες
(m)
4569900
Α γ ία σ μ α
A! SD- ! Α
3
A !γ.Βαρβάρα ! ΣΙΔ-
8
Λουτρά A
!
ρρε
ς A! A
ΝΕΟΝΠΕΤΡ Ι
ΤΣΙ
ΟΝ ρ
α A
!
! SD- 3A SD- 2A SD-
10
#
0υA SD-
5
μα
ή Σι
δηροκάστρο 66
! SD- 14A
! SD- 2
τ A! SD-14A #
0
372
ω
! A
! A
!
A 0 252 338 #
!
Σ
0 75 SD-6 A SD-2β 0λα
Σκ
A
Σημεία παρατήρησηςή
A Λουτ !
ράΣιδ ηροκάστ Βρύση
# ρου #
ά
024 SD-13 ! A !
!
ΣΙ
Δ- ! SD- 16 #
ΣΙ
Δ-012 S
AD-14βA SD-
9 Πλ
ατάνιΒρ. 0
δει
γματοληψίας
ρ ά
SD-16Π
A
! SD-15 Λ ο
υτ
4569000
4569000
A
! Β ά λ τ α
ΣΙ
Δ-007 λα
ι ά A
! Πε
Γε
ωθε
ρμί
ας(
SD-
8)
υκοδ
Π α άσος
όλιθος
Σχιστ
A
! ΣΙ
Δ-031 ! A
!
ΣΙ
Δ-028 A
ΣΙ
Δ-005 SD-
1Θ!
ερμοπ ηγ ή
SD
A-7 A
Π.
!
A
! A
!
A! ΣΙ
Δ-006 τη
Μύ
ΩΝ
156
4568100
4568100
66 #
Σ.
Σ.Στ
ρυμόνος
Χαροπ όν
ΥΜ
ος
0! ΣΙ
A Δ-018 #
0 Φ ρά γ μ α
π Α π ι δ ι έ ς
μ
ΣΤ
Ρ
ά
51
Κ
Κ α μ ίν ι α EI
KONA8
#
0 Ζεστά Νερά
Σιδηροκάστρου
81
4567200
4567200
ΤΟΠ ΟΓΡ ΑΦ ΙΚΟΣΧ ΑΡ ΤΗ Σ
0 250500 1,
000 1,
500 A ΕΥΡ ΥΤΕΡ Η ΣΠ ΕΡ ΙΟΧ Η Σ
!
m Αλ #
0 Μαύ
ρος Βράχ
ος
Γ/
Θ Π ΕΔΙΟΥΣΙ ΔΗ Ρ ΟΚΑΣΤΡ ΟΥ
Άγ .
Ιωάννης ω
νο
χώ
ρα #
0
381
φο
έ λ ι α
66
π
.
Α μ
Στ
ρυμονοχώριον
αΡ
τρ
ύσ
#
0
Πλ
441000 442000 443000 444000 445000 446000 447000 448000 449000 450000 451000 452000
σ
444000 445000 Μι
446000 447000 448000 449000
ι
κρ
ή
Το η
ύμ
π τ
α ύ
0 250 500 Μ 1,
000 1,
500
Met
ers
Ι
ΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ
ΚΑΙΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙ ΚΩΝ
ΕΡΕΥΝΩΝ(Ι.
Γ .
Μ.Ε.)
κ
γ
4571700
4571700
Μ α υ ρ ό τ ο Μ αύρ α Λιθά ρ ι
π ο ς α
ΚουρήΒρ.
Ά
Μυ
λ ο
κ όπ
αν
ο
θι
Α γκ ά 520
#
0 ΥΠΟΜΝΗΜΑ
Ι
σ ο ϋψ ής (
m)
Ι
σοϋψήςΔε
ίκ της
4570800
4570800
Πε
τροκ ά ρβουν
ο
α
ρ
α
τ
έ
Τρ ι
γω νο με τ
ρικό
Ρ.
Ση με ί
ο (
m)
Π
κα
446
ρι
#
0 66
δά
μι
#
0
ρα
Κε
Υδρ ο γρ αφ ι
κό δί
κτυο
Ποτά μ ι
Α γ ί α σ μ α Κανά λ ιαρδε
υτι
κ ότε
χνητό
Ποταμ ός
4569900
4569900
142
Νησί
δες-Πόροι
#
0
Οδι
κό δί
κτυο
252
Λουτρά Σι
δηροκ ά στρου Β ρ ύ σ η Εθν
ικ ήοδός
#
0
Αστι
κ όοδι
κ όδί
κ τυο
ά
τ
ρ
Βοηθητι
κ ήοδός
υ
ο
Λ
Β ά λ τ ά
α ι
4569000
4569000
α
λ Πε
υ κ οδ
α ά σο ς
Π
Θε
ρμ οπ ηγή
ΕΙ
ΚΟΝΑ9
ΜΟΡΦ ΟΛΟΓΙ
ΚΟΣΧΑΡΤΗΣ
4568100
4568100
Σ.
Σ.Στρυμ όνος
#
0 66 156
ΠΕΡΙ
ΟΧΗΣΓ/Θ ΠΕΔΙ
ΟΥ
Χαροπ όν
#
0 ΣΙ
ΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ
Α π ι δ ι έ ς
444000 445000 446000 447000 448000 449000

Εικόνα 10. Μια άποψη του τραβερτινικού plateau (επίπεδης σχεδόν επιφάνειας), που
αναπτύσσεται βορειοδυτικά του οικισμού της Θερμοπηγής, στο γεωθερμικό πεδίο
Εικόνα 11. Μια άποψη του τραβερτινικού plateau (επίπεδης σχεδόν επιφάνειας), που
αναπτύσσεται βορειοδυτικά του οικισμού της Θερμοπηγής, στο γεωθερμικό πεδίο

σ
444000 445000 446000 447000 448000 449000
Μι
κρ
0 250 500 00η
1, 0 1,
500
ή Τ
ού
τ Ι
ΝΣΤΙ ΤΟΥ ΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ
ι
μπ
α ύ Met
ers
Μ ΚΑΙΜΕΤΑΛΛΕΥ ΤΙ ΚΩΝ
Τ ό λ η Β ρ .
ΕΡΕΥ ΝΩΝ( Ι.
Γ .
Μ.Ε.)
κ
Υ ΠΟΜΝΗΜΑ
4571700
4571700
γ
Μ α υ ρ ό τ ο Μ α ύρ α Λιθ άρ ια
π ο
Μορφ ολ ογ ικό
ς
Ανάγ λ υφ ο
Κ ουρή Βρ.
Ά
Μυ
λο
κό
Πεδινό(
0~2%)
πα
νο
θ ι
Αγ κ ά 520
Ημιπεδιν
ό(2~5%)
#
0
Ημιλοφώδες(
5~10%)
Λοφώδες(
10~15%)
4570800
4570800
Πετ
ροκάρβουνο
ρ
α Ημιορειν
ό(15~45%)
έ
τ
α
Ορεινό(
45~70%)
Ρ.
Π
446
ικα
Απότ
ομο(
>70%)
άρ
#
0
μιδ
Ι
σ οϋψ ής(
m)
ρα
Κε
Ι
σοϋψή ςΔείκτ
ης
Τριγ ω νομ ε
τρι
κό
Σημ είο( m)
Α γ ί α σ μ α
4569900
4569900
142 #
0 66
#
0 Υ δ ρογ ραφ ι
κόδ ί
κτυο
252 Ποτ
άμι
Λουτ
ράΣιδηροκάστ Β ρ ύ σ η
ρου
#
0 Κ α νάλια ρδευτ
ικότ
εχνητ
ό
ρ
ά Ποτ
α μός
τ
υ
Λ
ο
Νησίδες-Πόροι
Β ά ά
Οδ ι
κόδ ί
κτυο
λ τ α ι
4569000
4569000
α Πευκο
λ δάσο
α ς
Π
Εθνική οδός
Αστ
ικόοδικόδίκτ
υο
Θερμοπηγή
Βοηθητ
ική οδός
ΕΙ
ΚΟΝΑ12
ΧΑΡΤΗΣΕΔΑΦΙ ΚΩΝ
4568100
4568100
Σ.
Σ.Στ
ρυμόνος
0 66
# 156 Χ α ροπόν
ΚΛΙ
ΣΕΩΝΠΕΡΙ ΟΧΗΣΓ/Θ
#
0 ΠΕΔΙΟΥ ΣΙ
ΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ
444000 445000 446000 447000 448000 449000

3.2 ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ
Στο Σιδηρόκαστρο δεν υπάρχει εγκατεστημένος μετεωρολογικός σταθμός για

την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τις κλιματικές συνθήκες. Οπότε για την εκτί-
μηση των κλιματικών συνθηκών χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα από τους δύο πλησιέ-
στερους εγκατεστημένους σταθμούς: το μετεωρολογικό σταθμό της Εθνικής Μετεωρο-
λογικής Υπηρεσίας (Ε.Μ.Υ.) στις Σέρρες και το μετεωρολογικό σταθμό Κερκίνης.
Ο μετεωρολογικός σταθμός της Ε.Μ.Υ. στις Σέρρες (φ=23ο31'45" Β και
λ=41ο04'35" Α) βρίσκεται σε υψόμετρο 32,5 m. Από δεδομένα του σταθμού για τη
χρονική περίοδο 1971-1997 προκύπτει ότι:
(α) Η μέση μηνιαία θερμοκρασία είναι 15,1oC, με μέση ελάχιστη θερμοκρασία τον
Ιανουάριο (3,9oC) και μέση μέγιστη τον Ιούλιο (26,3oC) (Εικόνα 13)
Εικόνα 13. Διακύμανση της μέσης, ελάχιστης και μέγιστης μηνιαίας θερμοκρασίας για το
μετεωρολογικό σταθμό της ΕΜΥ στις Σέρρες κατά τη χρονική περίοδο 1971-1997 (Πηγή:
www.hnms.gr/hnms/greek/climatology/climatology_region_diagrams_html?dr_city=Serres)
(β) Η μέση τιμή του υπερετήσιου ύψους βροχόπτωσης ανέρχεται σε 448,5 mm. Πιο
υγρός μήνας εμφανίζεται ο Νοέμβριος (μέσο μηνιαίο ύψος βροχής 50,7 mm), ενώ ο
ξηρότερος μήνας είναι ο Σεπτέμβριος (μέσο μηνιαίο ύψος βροχόπτωσης 20,7 mm)
(Εικόνα 14). Ο μεγαλύτερος συνολικά αριθμός ημερών βροχής καταγράφεται το μήνα
Μάιο (10,5 ημέρες) και ο μικρότερος το μήνα Σεπτέμβριο (4,4 ημέρες).
(γ) Η μέση μηνιαία τιμή της υγρασίας κυμαίνεται μεταξύ 51,7% (το μήνα Ιούλιο) και
80,2% (το μήνα Δεκέμβριο), όπως φαίνεται και στο διάγραμμα της Εικόνας 15. (Πηγή:

www.hnms.gr/hnms/greek/climatology/climatology_region_diagrams_html?dr_city=Ser
res)
Εικόνα 14. Διακύμανση του μέσου μηνιαίου ύψους βροχόπτωσης (σε mm) για το
μετεωρολογικό σταθμό της ΕΜΥ στις Σέρρες κατά τη χρονική περίοδο 1971-1997 (Πηγή:
Εικόνα 15. Διακύμανση της μέσης μηνιαίας τιμής της υγρασίας για το μετεωρολογικό
σταθμό της ΕΜΥ στις Σέρρες κατά τη χρονική περίοδο 1971-1997 (Πηγή:

Ο μετεωρολογικός σταθμός Κερκίνης βρίσκεται στο Κοινοτικό Κατάστημα του

Λιθοτόπου, σε υψόμετρο 50 m. Χρησιμοποιήθηκαν καταγεγραμμένα βροχομετρικά και
θερμοκρασιακά δεδομένα της χρονικής περιόδου 2008-2014 (Κουτάλου, 2015). Από τα
στοιχεία αυτά προκύπτει ότι:
(α) Η μέση μηνιαία θερμοκρασία της περιοχής είναι 15,7 oC, με μέση ελάχιστη τιμή τον
Ιανουάριο (5,1oC) και μέση μέγιστη τον Ιούλιο (26,7oC) (Εικόνα 16).
Εικόνα 16. Διακύμανση της μέσης μηνιαίας τιμής της θερμοκρασίας για το μετεωρολογικό
σταθμό Κερκίνης κατά τη χρονική περίοδο 1971-1997 (Κουτάλου, 2015)
(β) Ο μέσος υπερετήσιος υετός ανέρχεται σε 419.30 mm με μεγαλύτερες τιμές το χει-

μώνα (Δεκέμβριος - Φεβρουάριος) και το Μάρτιο (Εικόνα 17). Υγρότερος μήνας
εμφανίζεται ο Φεβρουάριος (μέσο μηνιαίο ύψος βροχής 67 mm) και ξηρότερος μήνας
ο Αύγουστος (μέσο μηνιαίο ύψος βροχόπτωσης 14 mm).
Εικόνα 17. Διακύμανση του μέσου μηνιαίου ύψος βροχόπτωσης για το μετεωρολογικό
σταθμό Κερκίνης κατά τη χρονική περίοδο 1971-1997 (Κουτάλου, 2015)

(γ) Από το ομβροθερμικό διάγραμμα διαπιστώνεται έλλειμμα νερού (ξηρή περίοδος)

στο υδατικό ισοζύγιο της περιοχής από αρχές Ιουνίου έως μέσα Αυγούστου και
περίσσεια νερού (υγρή περίοδος) κατά την υπόλοιπη χρονική περίοδο (Εικόνα 18).
Εικόνα 18. Ομβροθερμικό διάγραμμα που δημιουργήθηκε από την επεξεργασία των
μετεωρολογικών δεδομένων του σταθμού Κερκίνης Σερρών για τη χρονική περίοδο 1971-
1997 (Κουτάλου, 2015)
Η ευρύτερη περιοχή του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου όπως και γενικότερα της
Περιφερειακής Ενότητας Σερρών παρουσιάζει τα βασικά χαρακτηριστικά ενός
ηπειρωτικού κλίματος με θερμό καλοκαίρι και ψυχρό χειμώνα. Σύμφωνα με την
ταξινόμηση κατά Thornthwaite, το κλίμα της περιοχής Σιδηροκάστρου χαρακτηρίζεται
(Εικόνα 19) ως «κλίμα ημίξηρο προς ημίυγρο, με δείκτη υγρασίας -20 έως 0, με μέτριο
πλεόνασμα ύδατος κατά το χειμώνα και δυνητική εξατμισοδιαπνοή 712-855 mm (C1s
B΄2b΄3)» (Καρράς Γ., 1973, Βασιλειάδης Ε., 2010).

ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ
Π.Γ.Δ.Μ. 20
16
Δράμα Ξάνθη Κομοτηνή 16
Σέρραι
11
Κιλκίς 20
20
Καβάλα
Αλεξανδρούπολις
Φλώρινα Έδεσσα
ΑΛΒΑΝΙΑ 10
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Καστορία Βέροια
16
Πολύγυρος
9 Κοζάνη Κατερίνη
7 Γρεβενά 17
6
4 20
10
2
16
Κέρκυρα Ιωάννινα
1
Λάρισα
Ηγουμενίτσα 3 Τρίκαλα
Α
5 Καρδίτσα Βόλος
ΙΓ
11
8 Άρτα 7
Μυτιλήνη
Α
ΙΟ
Πρέβεζα 18
Λαμία
Ν
13
12 ΤΟΥΡΚΙΑ
Π
Άμφισσα
18 Χαλκίς
Ε
Μεσολόγγιον Χίος
Θήβαι
Λ
ΙΟ
Αργοστόλιον Πάτραι 18
Α
13 13
Ν
Γ
12
Ο
ΑΘΗΝΑΙ
ΙΟ
13
Κόρινθος
Πειραιεύς
Σ
Ζάκυνθος 4
Σάμος
Ν
13
Πύργος 18
Άργος
Τρίπολις
Π
7 Ερμούπολις
12
Ε
14
ΛΑ
19
Σπάρτη
Καλαμάτα
ΓΟ
18
Σ
Ρόδος
19
ΚΡΗΤΙΚΟΝ ΠΕΛΑΓΟΣ
Χανιά
Ρέθυμνον Ηράκλειον
7
13 Άγιος Νικόλαος
ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ Εικόνα 19. Χάρτης κλιματικής ταξινόμησης της Ελλάδας κατά Thornthwaite. 30
4. ΓΕΩΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ
4.1 ΓΕΩΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ
Γεωλογικά, η ευρύτερη περιοχή του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου

βρίσκεται στα όρια μεταξύ της Σερβομακεδονικής Μάζας και της Μάζας της Ροδόπης,
και στην τεκτονική επαφή μεταξύ των δύο αυτών Μαζών. Στα πλαίσια των
γεωθερμικών ερευνητικών εργασιών της περιόδου 1979-1986 είχε συνταχθεί ο
γεωλογικός χάρτης της Εικόνας 20 (Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989).
Εικόνα 20. Γεωλογικός χάρτης της ευρύτερης περιοχής του γεωθερμικού πεδίου Θερμο-
πηγής Σιδηροκάστρου (Κατά Κούκουζα και Μαράτο, τροποποιηθείς εν μέρει από Θ.
Καβουρίδη (Καβουρίδης & Καρυδάκης, 1989) [1: Σύγχρονες αποθέσεις (Τεταρτογενές),
2: Ασβεστολιθικά λατυποπαγή (Τεταρτογενές), 3: Τραβερτίνες (Τεταρτογενές), 4: Ρυο-
λιθικοί ηφαιστίτες (Τεταρτογενές), 5: Αργιλοψαμμιτική σειρά (Πλειόκαινο - Πλειστό-
καινο), 6: Μάρμαρα (Μάζα Ροδόπης), 7: Εναλλαγές σχιστολίθων και γνευσίων (Μάζα
Ροδόπης), 8: Γνεύσιοι (Σερβομακεδονική Μάζα), 9: Επώθηση, 10 : Ρήγμα, 11: Πιθανό
ρήγμα].
Το γεωλογικό υπόβαθρο της περιοχής Θερμοπηγής Σιδηροκάστρου αποτελείται

από μάρμαρα, μαρμαρυγιακούς γνεύσιους και σχιστόλιθους (Εικόνα 20). Ανήκει κυρίως

στη Μάζα της Ροδόπης, ενώ βρίσκεται πολύ κοντά στην τεκτονική επαφή των Μαζών
Ροδόπης και Σερβομακεδονικής (Καρυδάκης και Καβουρίδης, 1988). Τα μεταμορφω-
μένα πετρώματα της Ροδοπικής Μάζας διακρίνονται: (α) στην κατώτερη σειρά των
γνευσίων (διμαρμαρυγιακοί γνεύσιοι του Προκαμβρίου-Κάτω Παλαιοζωικού) και (β)
στην ανώτερη σειρά των μαρμάρων - σχιστολίθων - γνευσίων (μάρμαρα, σιπολίνες,
διμαρμαρυγιακοί γνεύσιοι, σχιστόλιθοι, εναλλαγές επιδοτο-αμφιβολιτικών γνευσίων
και σχιστολίθων). Προς τα δυτικά κυριαρχούν γνεύσιοι και οι σχιστόλιθοι, ενώ προς τα
ανατολικά παρατηρείται μια σταδιακή μετάβαση από του γνεύσιους-σχιστόλιθους σε
μάρμαρα μέσω ασβεστολιθικών σχιστολίθων και σιπολινών. Μετά αυτή τη σταδιακή
μετάβαση επικρατεί μια σημαντικού πάχους μονότονη σειρά ανθρακικών πετρωμάτων
(Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989). Η Σερβομακεδονική Μάζα αντιπροσωπεύεται από
τα κατώτερα μέλη της και συναντώνται βιοτιτικοί γνεύσιοι με εναλλαγές αμφιβολιτικών
γνευσίων. Στην περιοχή του γεωθερμικού πεδίου, το υπόβαθρο βυθίζεται τόσο προς τα
ανατολικά όσο και κλιμακωτά προς τα νοτιοανατολικά (Καβουρίδης και Καρυδάκης,
1989).
Στην ορεινή μάζα του Αγκίστρου, βόρεια και βορειοδυτικά του γεωθερμικού
πεδίου Σιδηροκάστρου, αφθονούν ευδιάλυτα θειούχα άλατα και πολυμεταλλικά
σουλφίδια (Κατιρτζόγλου κ.ά., 1994), τα οποία φιλοξενούνται από τα μεταμορφωμένα
και πλουτώνια πετρώματα του ορεινού όγκου Αγκίστρου - Βροντού. Πρόκειται για
πρωτογενή θειούχο μεταλλοφορία που εντοπίζεται στις θέσεις «Αγ. Γεώργιος».
«Στενόλακκος» και «Μαύρα Λιθάρια» της ορεινής μάζας του Αγκίστρου. Πρόκειται
κυρίως για εμφανίσεις αρσενοπυρίτη, σιδηροπυρίτη και μαγνητοπυρίτη με συμμετοχή
χαλκοπυρίτη, γαληνίτη, σφαλερίτη. Η μεταλλοφορία είναι κυρίως φλεβική –
λεπτοφλεβική και εντοπίζεται στα μάρμαρα, τους γνεύσιους, τους σχιστόλιθους και
τους πηγματίτες της Ροδοπικής Μάζας. Στις θέσεις «Πότοκας» και «Αγ. Κων/νος» του
ορεινού όγκου του Αγκίστρου εμφανίζεται οξειδωμένη μεταλλοφορία αποτελούμενη
από γκαιτίτη, σκοροδίτη, αρσενοπυρίτη, μαγνητίτη, σμιθσωνίτη, λεπιδοκροκίτη,
αιματίτη, σιδηροπυρίτη κλπ (Κατιρτζόγλου κ.ά., 1994).
Πάνω στο μεταμορφωμένο υπόβαθρο της περιοχής τοποθετούνται τα Νεογενή

ιζήματα, αποτελούμενα από ένα κροκαλοπαγές βάσης και μια αργιλοψαμμιτική σειρά
(Καρυδάκης και Καβουρίδης, 1988, Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989). Ειδικότερα:
 Υπάρχει κροκαλοπαγές βάσης, πάχους 50-100 m, που συνίσταται από χάλικες
και κροκάλες, προερχόμενες από τα μάρμαρα, τους σχιστόλιθους και τους γνεύσιους
του υποβάθρου. Στη ΒΔ πλευρά της περιοχής μεταξύ των κροκαλών επικρατούν οι
γνευσιακές, ενώ προς τα ανατολικά κυριαρχούν οι κροκάλες των μαρμάρων. Το
κροκαλοπαγές βάσης είναι αρκετά οξειδωμένο και συχνά κατακερματισμένο, ενώ
ορισμένες γεωτρήσεις που ανορύχθηκαν από το Ι.Γ.Μ.Ε. συνάντησαν σε βάθος
αποθέσεις μικτών θειούχων (σιδηροπυρίτης, μαρκασίτης), οι οποίες θα πρέπει να

συνδέονται με την κυκλοφορία των θερμών ρευστών (Καβουρίδης και Καρυδάκης,

1989).
 Η αργιλοψαμμιτική σειρά (Εικόνα 21), που ακολουθεί, αποτελείται από ιζήματα
λιμναία και ποταμοχειμάρρια, τα οποία είναι κυρίως εναλλαγές χαλαζιακών άμμων,
αργίλων (λιγότερο ή περισσότερο συνεκτικών) αναμεμειγμένων με μικρολατυποπαγή
(κυρίως μαρμάρων αλλά και γνευσιακά). Το πάχος της αργιλοψαμμιτικής σειράς
κυμαίνεται από λίγα μέτρα στα δυτικά μέχρι μεγαλύτερο των 300 m στα ανατολικά.
Επιπλέον, διαπιστώνεται μια αύξηση της κοκκομετρίας των ιζημάτων και του μεγέθους
των κροκαλών, γεγονός ενδεικτικό τόσο της τροφοδοσίας όσο και της στεγανότητας
των σχηματισμών. Σε ορισμένες από τις παλαιότερες ερευνητικές γεωτρήσεις του
Ι.Γ.Μ.Ε. συναντήθηκαν λιγνιτικές ενστρώσεις κάτω από στρώμα αργίλου (Καβουρίδης
και Καρυδάκης, 1989).
Εικόνα 21. Η αργιλοψαμμιτική σειρά, Νεογενούς ηλικίας, πάνω στην οποία αποτέθηκαν
τραβερτίνες. Η θέση αυτή εντοπίζεται δυτικά των Λουτρών, στην τομή που δημιουργεί στο
πρανές η παλαιά σιδηροδρομική γραμμή προς τη Βουλγαρία.
Στους Τεταρτογενείς σχηματισμούς εντάσσονται (α) λατυποπαγείς σχηματισμοί

με τεμάχη μαρμάρων, (β) τραβερτινικές αποθέσεις καθώς και (γ) κάποιοι μετα-
Πλειοκαινικοί σχηματισμοί, οι οποίοι μέχρι πρόσφατα χαρακτηρίζονταν ως «ρυόλιθοι
του Σήτσι - Κάμεν». Πιο συγκεκριμένα (Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989):
(α) Βορειοανατολικά της Θερμοπηγής εμφανίζονται λατυποπαγείς αποθέσεις με
τεμάχη μαρμάρων χωρίς στρώση, με εξάπλωση προς ανατολικά, όπου καλύπτουν
μεγάλη έκταση. Το πάχος του σχηματισμού αυτού ποικίλει από 1 μέχρι μερικά μέτρα

και καλύπτει την αργιλοψαμμιτική σειρά. Στην περιοχή βόρεια και δυτικά της
Θερμοπηγής απουσιάζουν τα στρώματα με τις κροκάλες και κυριαρχούν τα Νεογενή
ιζήματα, ενώ νοτιότερα η σειρά αυτή καλύπτεται από τραβερτινοειδείς αποθέσεις
(Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989).
(β) Οι τραβερτινικές αποθέσεις (Εικόνα 22) συναντώνται βόρεια και δυτικά της
Θερμοπηγής και καλύπτουν έκταση 3 km2. Το πάχος τους κυμαίνεται από λίγα μέτρα
έως και 50 m. Είναι το νεότερο ιζηματογενές υλικό που αποτέθηκε πάνω στην
αργιλοψαμμιτική σειρά, πάνω από τις Πλειστοκαινικές αποθέσεις. Συνήθως, μετά τον
τραβερτίνη παρατηρείται ένα στρώμα κροκαλοπαγούς, μικρού πάχους, και ακολουθεί
η υποκείμενη αργιλοψαμμιτική σειρά (Καρυδάκης και Καβουρίδης, 1988). Οι
τραβερτίνες παρουσιάζονται άλλοτε συμπαγείς και άλλοτε πορώδεις ή και
καρστικοποημένοι (Εικόνες 23 α και β). Είναι έντονα τεκτονισμένοι και η απόθεσή τους
προφανώς συνδέεται με την έντονη κυκλοφορία και ανάβλυση των γεωθερμικών
ρευστών από τα ενεργά ρήγματα της περιοχής σε περιόδους έντονης τεκτονικής
δραστηριότητας (Καρυδάκης και Καβουρίδης, 1988, Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989).

Εικόνα 22. Τραβερτινικές αποθέσεις στην περιοχή του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου.
Εικόνα 23 (α και β). Λεπτομέρειες από τις τραβερτινικές αποθέσεις στην περιοχή του

(γ) Ζώνη έντονης υδροθερμικής εξαλλοίωσης (πρώην «ρυόλιθοι Σήτσι Κάμεν»).

Κατά τη διάρκεια των εργασιών υπαίθρου την περίοδο 2013-2015 στο βόρειο τμήμα
του πεδίου, δόθηκε έμφαση στην παρατήρηση του γεωλογικού σχηματισμού, ο οποίος
μέχρι σήμερα αναφέρεται βιβλιογραφικά ως «εξαλλοιωμένος ρυόλιθος του Σήτσι-
Κάμεν μετα-Πλειοκαινικής ηλικίας». Ο σχηματισμός αυτός ορίστηκε από την εργασία
του Μαράτου (1967) και έκτοτε αναφέρεται με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις μετέπειτα
εργασίες καθώς και τους χάρτες του Ι.Γ.Μ.Ε. Επειδή η ύπαρξη ή μη πρόσφατης
Πλειοκαινικής ηφαιστειότητας και η παρουσία όξινων μαγματικών διεισδύσεων στην
περιοχή καθορίζει εν πολλοίς και το γεωθερμικό μοντέλο της περιοχής, καθώς και λόγω
του ότι από παλαιότερη εργασία υπαίθρου ενός από τα μέλη της επιστημονικής
ομάδας του έργου (Γ. Βουγιουκαλάκης 1989, 1995-98) δεν είχε γίνει δυνατό να
πιστοποιηθεί η ύπαρξη τέτοιων πετρωμάτων στην περιοχή, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση
στην έκταση, παρατήρηση και δειγματοληψία αυτών των εμφανίσεων.
Από την επιτόπου μακροσκοπική παρατήρηση διαπιστώθηκε ότι πρόκειται για
έντονα υδροθερμικά εξαλλοιωμένες ιζηματογενείς αποθέσεις, με κυρίαρχο στοιχείο
την πυριτίωση και την απόθεση υδροξειδίων και μεταλλικών ορυκτών, που σε
ορισμένες περιπτώσεις προσδίδουν στις αποθέσεις αυτές εμφάνιση η οποία θα
μπορούσε να τους κατατάξει ως υδροθερμικά εξαλλοιωμένους ηφαιστίτες (Εικόνες 24
και 25). Σε πολλές βέβαια περιπτώσεις και θέσεις είναι προφανές ότι το αρχικό
πέτρωμα ήταν ορίζοντες ιζημάτων (από λατυποπαγή έως λεπτόκοκκους ψαμμίτες). Η
διάταξη των εμφανίσεων αυτών κατά μήκος των κύριων ενεργών ρηγμάτων της
περιοχής, και ιδιαίτερα κατά μήκος του κύριου ρήγματος που οριοθετεί την επαφή
μεταξύ μεταμορφωμένου υποβάθρου (βόρεια) και Νεογενών ιζηματογενών αποθέ-
σεων (νότια) (βλέπε αναφορές στην τεκτονική της περιοχής παρακάτω), καθιστά
προφανές ήδη από την παρατήρηση υπαίθρου ότι πρόκειται για ζώνη έντονης
υδροθερμικής εξαλλοίωσης κατά μήκος των κύριων ενεργών ρηγμάτων του χώρου. Η
κυκλοφορία υδροθερμικών ρευστών στις ζώνες αυτών των ρηγμάτων οδήγησε στην
πυριτίωση των ιζημάτων και στην απόθεση των πυριτικών κολλοειδών και των
υδροξειδίων - μεταλλικών οξειδίων που φιλοξενούνται σε αυτά. Η ζώνη αυτή εξαλ-
λοίωσης προεκτείνεται και ανατολικά της περιοχής γεωθερμικής έρευνας, και κατα-
λήγει στην περιοχή των «Μαύρων Λιθαριών», όπου έχει ήδη από το παρελθόν εντο-
πιστεί χώρος ενδιαφέροντος για τη μεταλλευτική έρευνα (Εικόνες 26, 27, 28).
Για την επιβεβαίωση και επαλήθευση των παραπάνω παρατηρήσεων,
πραγματοποιήθηκε δειγματοληψία όλου του εύρους των τύπων των πετρωμάτων που
εμφανίζονται στη ζώνη αυτή. Δέκα από αυτά τα δείγματα (SD1–SD10) επιλέχθηκαν ως
τα πλέον αντιπροσωπευτικά και από αυτά έγιναν λεπτές τομές για παρατήρηση στο
πολωτικό μικροσκόπιο.

Εικόνα 24 (επάνω): Τέμαχος του υδροθερμικά εξαλλοιωμένου ιζηματογενούς σχηματισμού

στο βόρειο τμήμα του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου.
Εικόνα 25 (κάτω): Θέση με εμφάνιση του υδροθερμικά εξαλλοιωμένου σχηματισμού.

Εικόνα 26
Εικόνα 27

Εικόνα 28
Εικόνες 26, 27 και 28: Εμφανίσεις υδροθερμικά εξαλλοιωμένων ιζηματογενών αποθέσεων
στην περιοχή «Μαύρα Λιθάρια»
Η μελέτη των λεπτών τομών επιβεβαίωσε ότι πρόκειται για αποθέσεις ιζημάτων
τα οποία τροφοδοτούνται από τη διάβρωση του μεταμορφωμένου υποβάθρου
αποτιθέμενα στις παρυφές του και στη συνέχεια η κυκλοφορία υδροθερμικών ρευστών
κατά μήκος των ενεργών ρηγμάτων του χώρου την περίοδο του Πλειοκαίνου, τα
εξαλλοιώνει έντονα και αποθέτει τα πυριτικά κολλοειδή και τα υδροξείδια και
μεταλλικά οξείδια που φιλοξενούν. Αναλυτικότερα, η μικροσκοπική παρατήρηση
κατέταξε τα δείγματα σε 7 ομάδες:
 SD1.3.5. Πρόκειται για ανοικτότεφρο λεπτόκοκκο συμπαγές πέτρωμα, με ανοι-
χτό πορώδες (πόροι από 0,2 έως 0,5 mm). Είναι προφανώς υδροθερμικά
εξαλλοιωμένο, με ιώδεις χρωματισμούς των ρωγμών και πόρων (Εικόνα 29).
Μακροσκοπικά θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως λεπτόκοκκος ψαμμίτης ή ρυόλιθος.
Στη μικροσκοπική παρατήρηση διαπιστώνεται ότι πρόκειται για ψαμμίτη με μέση
διάμετρο κλαστών 120-150 μm (Εικόνα 30). Οι κλάστες είναι θραύσματα κρυστάλλων
χαλαζία, άστριοι και λευκά φυλοπυριτικά (μοσχοβίτης), προερχόμενα προφανώς από
τη διάβρωση του μεταμορφωμένου υποβάθρου το οποίο εμφανίζεται βόρεια της
περιοχής που συλλέχθηκε το δείγμα. Στους μεγαλύτερους κλάστες εντοπίζονται
ορισμένοι από το πέτρωμα του μεταμορφωμένου υποβάθρου. Οι πόροι του

πετρώματος φαίνεται να δημιουργούνται από τη «διάλυση» κλαστών που

διαβρώνονται από τα υδροθερμικά ρευστά, με πιθανότερο το σενάριο να είναι οι
κρύσταλλοι των υψηλών σε ασβέστιο πλαγιόκλαστων και των σιδηρο-μαγνησιούχων
ορυκτών του υποβάθρου. Τα ίδια ρευστά αποθέτουν τόσο διάσπαρτα, αλλά κύρια
στους πόρους και ρωγμές υδροξείδια και μεταλλικά ορυκτά (Εικόνα 31). Η κύρια μάζα
του πετρώματος (συγκολλητική ύλη) δεν είναι αναγνωρίσιμη στο οπτικό μικροσκόπιο,
φαίνεται όμως υδροθερμικά εξαλλοιωμένη ή/και αποθεμένη από τα υδροθερμικά
ρευστά. Στο δείγμα SD3 εντοπίζεται ένας μικροφακός λεπτόκοκκου ιζήματος με ίδια
πηγή τροφοδοσίας (Εικόνα 32).
Εικόνα 29: Ιώδεις χρωματισμοί ρωγμών και πόρων, ως αποτέλεσμα των υδροθερμικών
εξαλλοιώσεων σε ανοικτότεφρο λεπτόκοκκο συμπαγές πέτρωμα.
Εικόνα 30: Μικροσκοπική παρατήρηση δείγματος, από την οποία διαπιστώνεται ότι
πρόκειται για ψαμμίτη, με κλάστες αποτελούμενοι από θραύσματα κρυστάλλων χαλαζία,
άστριοι και λευκά φυλλοπυριτικά (μοσχοβίτης) από το μεταμορφωμένο υπόβαθρο.

Εικόνα 31: Μικροσκοπική παρατήρηση δείγματος, από την οποία φαίνεται η απόθεση
υδροξειδίων και μεταλλικών ορυκτών από υδροθερμικά ρευστά.
Εικόνα 32: Μικροσκοπική παρατήρηση του δείγματος SD3, από την οποία εντοπίζεται
μικροφακός λεπτόκοκκου ιζήματος με πηγή προέλευσης τα υδροθερμικά ρευστά.
 SD2. Μακροσκοπικά μπορεί να χαρακτηριστεί λατυποπαγές, με λατύπες

διαμέτρου έως 1,5 εκατ. (Εικόνα 33) και μια κοκκινόχρωμη λεπτόκοκκη κύρια μάζα
υδροθερμικά εξαλλοιωμένη. Στη μικροσκοπική παρατήρηση οι κλάστες προκύπτουν
όλοι προερχόμενοι από το μεταμορφωμένο υπόβαθρο (Εικόνα 34). Η κύρια μάζα έχει
υποστεί έντονη υδροθερμική εξαλλοίωση. Τα υδροθερμικά ρευστά αποθέτουν
υδροξείδια και μεταλλικά ορυκτά σε ρωγμές και πόρους (Εικόνα 35).
 SD4. Μακροσκοπικά περιγράφεται ως κόκκινος συμπαγής λεπτόκοκκος
ψαμμίτης ή πηλίτης. (Εικόνα 33). Μικροσκοπικά αποδεικνύεται ένας πολύ καλά
ταξινομημένος ψαμμίτης, με κλάστες μέσης διαμέτρου 50 μm, από χαλαζία, αστρίους
και μοσχοβίτη, με προφανή πηγή τροφοδοσίας το μεταμορφωμένο υπόβαθρο (Εικόνα
36). Το κόκκινο χρώμα οφείλεται στα υδροξείδια και μεταλλικά ορυκτά που εμποτίζουν
την κύρια μάζα.

Εικόνα 33: Μακροσκοπική παρατήρηση των δειγμάτων SD2, SD4 και SD6
Εικόνα 34: Μικροσκοπική παρατήρηση του δείγματος SD2 με κλάστες από το υπόβαθρο
Εικόνα 35: Μικροσκοπική παρατήρηση του δείγματος SD2, από την οποία φαίνεται η
απόθεση υδροξειδίων και μεταλλικών ορυκτών από υδροθερμικά ρευστά

Εικόνα 36: Μικροσκοπική παρατήρηση του δείγματος SD4 με κλάστες από το υπόβαθρο
 SD6. Μακροσκοπικά μπορεί να περιγραφεί ως ανοικτότεφρος ψαμμίτης με

πορώδες, υδροθερμικά εξαλλοιωμένος (Εικόνα 33). Μικροσκοπικά είναι παρόμοιο με
τα SD1,3,5, αλλά με μεγαλύτερο μέγεθος κλαστών. Η παρουσία θραυσμάτων
μεγακρυστάλλων μικροκλινή, κάνει πιθανή τη εμπλοκή στην τροφοδοσία σώματος
παλαιού γρανίτη ή όξινου ορθογνευσίου (Εικόνα 37).
Εικόνα 37: Μικροσκοπική παρατήρηση του δείγματος SD6 με την παρουσία

μεγακρυστάλλου μικροκλινή
 SD7, 10. Μακροσκοπικά ομοιάζει με πέτρωμα με οριζόντια σαφή διαβάθμιση

από μικροκροκαλοπαγές σε πηλίτη, και έντονο διαφορετικό χρωματισμό σε κόκκινο
των πιο αδρόκοκκων και μεγαλύτερου πορώδους οριζόντων (Εικόνα 38). Μικροσκοπικά
διαπιστώνεται ότι πρόκειται για διαβαθμισμένο ορίζοντα ιζήματος με περιοχή
τροφοδοσίας πάντα το μεταμορφωμένο υπόβαθρο (Εικόνα 39). Η χρωματική αλλαγή
οφείλεται στις υδροθερμικές αποθέσεις υδροξειδίων και μεταλλικών ορυκτών στους
πλέον πορώδεις ορίζοντες.

Εικόνα 38: Μακροσκοπική παρατήρηση των δειγμάτων SD7, SD10, SD8 και SD9
Εικόνα 39: Μικροσκοπική παρατήρηση του δείγματος της ομάδας SD7,10
 SD8. Μακροσκοπικά μπορεί να περιγραφεί ως τεφρό μικρο-λατυποπαγές έως

ψαμμίτης (Εικόνα 38). Στη μικροσκοπική παρατήρηση προκύπτει ότι είναι
μικρολατυποπαγές με μικρό βαθμό στρογγύλωσης των κλαστών που προέρχονται από
το μεταμορφωμένο υπόβαθρο. Η συνδετική ύλη (τσιμέντο) είναι καλά κρυσταλλωμένος
ασβεστίτης (Εικόνα 40).
 SD9. Μακροσκοπικά πρόκειται για λατυποπαγές με ανοικτότεφρους έως
κόκκινους κλάστες και σκούρα τεφρή κύρια μάζα (Εικόνα 38). Μικροσκοπικά
διαπιστώνεται ότι πρόκειται για μικρολατυποπαγές, που αποτελείται από κλάστες
υδροθερμικά εξαλλοιωμένους και μη μεταμορφωμένου υποβάθρου ή και ιζημάτων
που τροφοδοτούνται από τη διάβρωση του υποβάθρου αυτού, αντίστοιχων με τα
δείγματα που περιγράφονται παραπάνω (Εικόνα 41).

Εικόνα 40: Μικροσκοπική παρατήρηση του δείγματος SD8
Εικόνα 41: Μικροσκοπική παρατήρηση του δείγματος SD9

Στα παραπάνω δείγματα δεν κρίθηκε αναγκαίο να γίνει όποια χημική ανάλυση,
καθώς δεν θα έδινε κάποιο επί πλέον στοιχείο. Αυτό επιβεβαιώνεται από τις ήδη
δημοσιευμένες αναλύσεις (βλέπε π.χ. Panagos et al., 1978) όπου επιβεβαιώνεται ότι
πρόκειται για έντονα πυριτιωμένα πετρώματα (SiO2 89-90% κ.β., Al2O3 6,5%, FeOtot
1,5%, TiO2 0,6%, K2O + Na2O + CaO 0,7%).
Τον Ιούνιο του 2014 ολοκληρώθηκε η λεπτομερής χαρτογράφηση του

υδροθερμικά εξαλλοιωμένου ιζηματογενούς σχηματισμού στο βόρειο τμήμα του
πιθανού γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου, του οποίου η εκτεταμένη εμφάνιση
υποδηλώνει τεκτονική δραστηριότητα, παρουσία μεγάλων και ανοιχτών ρηγμάτων
καθώς και έντονη κυκλοφορία υδροθερμικών ρευστών, μέσω αυτών στην περιοχή
έρευνας. Βεβαιώθηκε ότι δεν εμφανίζονται πουθενά ηφαιστίτες ούτε συμμετέχουν
στην τροφοδοσία των ιζημάτων του χώρου. Με βάση όλα τα παραπάνω προέκυψε ο
αναθεωρημένος γεωλογικός χάρτης της ευρύτερης περιοχής του γεωθερμικού πεδίου
Σιδηροκάστρου (Εικόνα 42).

τ
!
σ
!
443000 444000 445000 446000 4470κ
0 0 448000 449000
!
Ζ εσ τό ορυφή
ρο
Ν ερ ό Μα υ
j
Pl.
cs, Pl.
cs,
#
H.
al
!
j
sc2 sc2
#
!
4573500
4573500
Pl
-Pt.
tv mr
,sp mr,
#
hb.
τ
ι
μ α Κ ορ υφ ή
#
sp
j
δυ
j
Δί gn. 890
j
#
j
bi
#
#
0
mr
,sp
!
mr
,sp
j
H.cs, H.
al mr
,sp
!
#
sc gn-
sch
gn.
bi
j
Μ α ρ κό σ κα
#
gn2 γ λα
H.
al
j
Pl
-Pt.
tv
κ
#
Pl
.cs,
sc2 mr
,sp
ια Αρβα ν
ίτ
mr
,sp
η Ρ.
#
λ Τούμ πα
έ
j
γ.
Με
#
H.
cs,
sc
4572600
4572600
σμ α
π hb.
τ
#
ρι # j μ 653 #
j
0
Α η
Χ ώ
0 H.
cs,
sc
#
567 Pl
-Pt.
tv Μι
mr
,sp
τ
ύ
j
κρ
j
ή
#
Pl
-Pt.
tv Το
ύμ π Μ
#
Pl
-Pt.
tv Pl
-Pt.
tv α Τόλη Βρ.
hb.
τ
γ
j
Pl.
cs,
#
sc2
#
Pl
-Pt.
tv
4571700
4571700
#
γν
j
Pl
-Pt.
tv
Pl
-Pt.
tv
#
Μ α υ ρ ό το Μ α ύρα Λ ιθ άρι mr
,sp
hb.
τ πο ς α
j
#
Pl
-Pt.
tv
Ά
Pl
-Pt.
tv γν
Κουρή Βρ.
#
Μυ
#
λο
κό
Α γ κά θ ι
Pl
-Pt.
tv γν
gn.bi
π
H.
cs,
sc α
0 520
νο ς Pl-
Pt.
tv #
Κ ώ
ν
α
Ρ.
ο
Pl
-Pt.
tv
0 294
4570800
4570800
Pl
-Pt.
tv
# ρ
κα
Pl
-Pt.
tv Pl-
Pt.
tv
Πε
τροκάρβουν
ο έ
j
ρι
α
j
δά
γν Π Pl
-Pt.
tv
ι
Pl
-Pt.
tv
H.cs,
Pl
-Pt.
tv Pl
-Pt.
tv 446
sc
μ
Pl
-Pt.
tv
Pl
-Pt.
tv #
ρα
0 Pl-
Pt.
tv
Κε
gn.
bi Pl
-Pt.
tv
j
Pl
-Pt.
tv
Pl
-Pt.
tv Pl
.c,
st
j
4569900
4569900
Αγ ί α σμ α
j
j
H.
cs,
sc
ς 142
α j
ρ Pl
-Pt.
tv j
ή
#
0
τ ol
ω 75 j Pl
-Pt.
tv
252 Pl
-Pt.
tv
j
j Pl.
cs,
Σ sc2 Λ ουτ
ράΣι
δηροκάστ
Pl
-Pt.
tv
Βρύση
#
0 ρου #
0
Pl
-Pt.
tv Pl
-Pt.
tv ol j
ά Πλ
ατάνιΒρ.
Pl
-Pt.
tv τρ
j
H.
s j ου j ol
4569000
4569000
Λ
Β ά λ τ α ιά
λα Πε
υκοδ
j
Π α άσος
H.
al H.
s
j Pl
.st,
l
Θε
ρμ οπηγή
Π.
ΩΝ
4568100
4568100
Σ.
Σ.Στ
ρυμ όνος
Χ α ροπόν
Μ
66 #
0 156 j
ΡΥ
Pl
-Pt.
tv j #
0
Α π ιδ ι έ ς
ΣΤ
51 H.
al Κ α μ ί ν ια j
#
0 j j
4567200
4567200
H.
cs,
sc
Αλ
0 81
#
Άγ.
Ιωάννης ω j
νο
χώ
ρα
φο
j
π έ λ ια
.
Α μ
α Ρ
Στ
ρυμ ονοχώρι
ον
τρ
66
j
ύσ
H.al
#
Πλ
0 Pl.
st,
l
443000 444000 445000 446000 447000 448000 449000
ΙΝ ΣΤΙΤΟ Υ ΤΟ ΓΕΩ ΛΟ ΓΙΚ Ω Ν Κ ΑΙ ΜΕΤΑΛΛΕΥ ΤΙΚ Ω Ν ΕΡΕΥ Ν Ω Ν (

Ι.
Γ.Μ.
Ε.)
ΕΙΚ Ο Ν Α42 ΓΕΩ ΛΟ ΓΙΚ Ο Σ Χ ΑΡΤΗΣ Π ΕΡΙΟ Χ ΗΣ ΓΕΩ ΘΕΡΜΙΚ Ο Υ Π ΕΔΙΟ Υ ΣΙΔΗΡΟ Κ ΑΣΤΡΟ Υ
Υ Π Ο ΜΝ ΗΜΑ
Γεωλογι
κόςΣχηματι
σμός Κώνοικορημ άτ ων:ρι πίδι
α &κώνοι ,κώνοι Γεωλογι κή γραμμή Ο δι
κόδίκτυο
α σύνδε τωνχε ι
μ α ρρωδώνα ποθέ σε ων.
Αλλουβι ακά,α λλουβι α κέςπροσχώσε ιςκα ι Αλλουβι ακ
άρι πίδι α ,4η γενι
άρι πιδίων,κώνοι Γε
ωλογικ
όόρι ο Εθνι
κή οδός
πλε υρικάκορή μ α τ
α ,σύγχρονε ςα ποθέ σε
ις, κ ορημ άτωνκα ιπλε υρικάκορή μ α τα .Ριπίδι
α
α ποθέ σει
ςκοιλάδωνκα ιχε ι
μ α ρρώδεις στ ιςεκβολέςτ ωνρε μ άτωνπουδι α σχίζουν
# #
Επώθηση ορα τή Αστ
ικόοδι
κόδίκτ
υο
α ποθέ σει
ς.Προσχωσι γενε ίςα ποθέ σεις, νε ογενείςκα ιτ
ετ α ρτογε νε
ίςσχημ α τ ι
σμ ούς. # # Επώθηση πιθα νή Βοηθητ
ική οδός
προσχωμ α τικάυλι κάχε ιμ άρρων.
Ρή γμ α Μονοπάτ
ι
Βι
οτι
τι
κοί γνε
ύσι
οι. Λιμ νοχε ρσα ίοισχημ α τι
σμ οί Μικρού
! !
Στ ρογγυλ ού:κροκα λοπα γή ,ψα μ μ ίτ

ες,ι
λύτες, Ρή γμ α πι
θα νό Άγνωστ
η οδός
Γνε ύσιοικα ιγνε υσια κοί σχιστόλιθοι:υφή πηλίτ ες,άμ μ οι,α ργι
λ ούχοιάμ μ οι
,ερυθρογή
— —
γνε υσια κή μ έ χρικοκκ ώδηςκα ισχι στώδηςή κα ιχα λίκι
α. Τε
κτονι
κή Επα φή Υδρογραφι
κόδίκτυο
– –
– –
συμ πα γή ς.Μέ σα στ ουςγνε υσίους

—
!
!
!
Γε
ωλογι
κόσημε
ίο
!
!
–
εμ φα νίζοντα ισεστ ρώμ α τα ή φα κούς Μάρμ α ρα :φα κοί μ α ρμ άρωνστ ηνσε ι

ράτων
!
— — Ποτ
άμ ι
!
!
!
α μ φιβολίτεςμ ι κρούπάχους. γνευσίωνκα ιγνε υσι α κώνσχι στολίθων.

Γρα νοδι
ορίτ
ηςΒροντ
ούς( κα ιΚρα σοχωρίου-
Τοπικ
α σβε
άε
στ ι
νστ
τι
ρώσε
κώνε
ιςμ α ρμ άρωνκυρίως
νμ έ ρε ιδολομ ι
τι
κών.
j Γε
ωλογι
κόσημ ε
ίο Κα νάλια ρδε
υτι
κότ
εχνητ
ό
ΑγκίστρουστοΝ.Πετρίτ
σιον) .
Νησίδεςκοίτης,υλι
κόκοίτης(α δρομ ε
ρή
Γε
ωθε
ρμι
κόπε
δίο(
όρι
ο) Ποτ
α μ ός
Δα κίτ
ες,τ
ρα χε
ίτε
ς,λα τ
ίτε
ς,α νδε
σίτ
ες. υλικά)
:τοπικάα πόκα τ
άκλιση κοίτ
ης.Άμ μ οι
, ΕίδοςΑποθ Νησίδε
ς-Πόροι
ε μάτων
χάλικεςτηςπα λι
άςκοίτηςτουΝέ στ ουσε
Δι
κ
μ α ρμ α ρυγι
α στ α νοί.Λ ε
α κοί γνε
πτ
ύσιοι:σκοτ
όκκοκοιωςμ ε
ε ι
νότε
σόκοκκοι
φροιή
, Χ ρυσούπολη. Βε
βα ι
ωμ έ νοΓ/
Θ Πε
δίο Ισοϋψής(
m)
γνε υσι α κή ςή σχι στώδουςδομ ή ς. Πα λι άκορή μ α τ α ,πα λιέ ςπροσχώσε ιςκα ι Πι
θα νόΓ/
Θ Πε
δίο Ι
σοϋψή ςΔε
ίκτ
ης
Πα ρε μ βάλλοντ α ιγρα να τ
ούχοι κ ώνοικορημ άτ ων.Πα λι άκορή μ α τα
διμ α ρμ α ρυγι α κοί σχιστ όλι
θοι,μ οσχοβιτικοί σ υ γκολ λ ημ έ να , π α λι
ά ρ ι
π ίδι
α πρ οσ χώσε ων, Τρι
γωνομε
τρι
κόΣημε
ίο(
m)
σχι στ όλι θοι ,βι οτιτι
κοί γνεύσιοι,μ οσχοβιτι
κοί ** * * * * 2 η γενι άρι πιδίων,ρι πίδια στ ιςεκβολέςτ ων
* *
*
γνε ύσι οι,α μ φιβολίτ ες. * **

ρε μ άτωνπουδι α σχίζουντ ο #
0 66
Δι
μ α ρμ α ρυγι
α κόςκα ιβι
οτι
τι
κόςγρα νίτ
ης κρυστ α λλοσχι στ ώδε ς.Συγκε κολλημ έ να
!
!
!
!
!
!
!
! (
τύπουΑρνα ία ς ). α λλ ουβι α κάρι πίδι α.
Ποτ α μ οχερσα ίε
ςα ποθέ σε
ιςΜεθώνης-
Μα κρύγι αλου.Στ ι
ςΣέ ρρεςκροκαλ
οπα γή ,
ψα μ μ ίτε
ς,μ άργες.
Τρα βε
ρτίνης
.
Ψ α μ μ ίτ
εςκα ιογκόλι
θοι
. 0 250500 1,
000 1,
500
Ζώνη υδροθε
ρμ ι
κή ςε
ξα λλοίωσης Met
ers

4.2 ΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ
Από τεκτονικής πλευράς, στην περιοχή παρατηρούνται δύο κύρια συστήματα

ρηγμάτων: το ένα με κύρια διεύθυνση Α-Δ και συζυγή Β-Ν, και ένα δεύτερο με κύρια
διεύθυνση ΒΔ-ΝΑ και συζυγή ΒΑ-ΝΔ διευθύνσεως. Από συγκριτικές παρατηρήσεις
διαπιστώνεται ότι η νεότερη γραμμή διάρρηξης είναι αυτή με διεύθυνση Α-Δ καθώς
επίσης και ότι οι ίδιες γραμμές επαναλειτούργησαν πολλές φορές. Τα επιμήκη και
κανονικά αυτά ρήγματα Α-Δ προξένησαν το σχηματισμό της ευρύτερης λεκάνης Σερρών
- Σιδηροκάστρου (Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989). Είναι εμφανές ότι η κυκλοφορία
των υδροθερμικών ρευστών ελέγχεται κυρίως από αυτά τα ρήγματα, καθώς σε αυτή τη
διεύθυνση διατάσσεται κυρίως η ζώνη εξαλλοίωσης της περιοχής έρευνας. Αυτό είναι
ιδιαίτερα εμφανές στο ΒΑ περιθώριο της περιοχής έρευνας, όπου κατά μήκος τους
παρατηρούνται εκτεταμένες υδροθερμικές αποθέσεις με οπάλιο και ορυκτά του θείου
(Εικόνες 25, 27, 28). Τα ρήγματα διεύθυνσης Α-Δ εντοπίζονται επίσης ως τα πλέον
ενεργά και στο ΝΔ τμήμα της ευρύτερης περιοχής έρευνας, στα βόρεια όρια της
λεκάνης των Σερρών, στις παρυφές του Όρους Κερκίνη (Εικόνα 43). Κανονικά ρήγματα
ΒΑ-ΝΔ διεύθυνσης έχουν προκαλέσει στην περιοχή του γεωθερμικού πεδίου
Σιδηροκάστρου μια κλιμακωτή βύθιση του μεταμορφωμένου υποβάθρου προς
νοτιοανατολικά.
Εικόνα 43: Ρηξιγενής δομή στις παρυφές του Όρους Κερκίνη (Μπέλες)

4.3 ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ LANDSAT 8 ΓΙΑ

ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ
4.3.1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Στα πλαίσια των εργασιών της περιόδου 2010-2015, χρησιμοποιήθηκε
δορυφορική εικόνα Landsat 8 (OLI) για την ευρύτερη περιοχή της Περιφερειακής
Ενότητας Σερρών και συγκεκριμένα στην ευρύτερη περιοχή που περικλείει τα
γεωθερμικά πεδία Ηράκλειας-Λιθότοπου, Σιδηροκάστρου και Αγκίστρου (Εικόνα 44). Οι
εικόνες είναι διαθέσιμες στο κοινό από το αμερικανικό γεωλογικό ινστιτούτο (U. S.
Geological Survey, http://landsat.usgs.gov/Landsat_Search_and_Download.php), με την
δημιουργία ενός λογαριασμού χρήστη (username, password).
Εικόνα 44: Landsat 8 (λήψη 14-08-2014, κλ. 1:2.000.000). Στο κόκκινο πλαίσιο περικλείεται η
περιοχή μελέτης των γ/θ πεδίων Λιθότοπου - Ηράκλειας, Σιδηροκάστρου και Αγκίστρου.
Οι εικόνες Landsat 8 Operational Land Imager (OLI) and Thermal Infrared Sensor
(TIRS) αποτελούνται από 9 φασματικά κανάλια με ανάλυση 30μ για τα κανάλια 1 έως 7
και 9. Κάθε φασματικό κανάλι έχει και διαφορετική χρήση. Πιο αναλυτικά, το
νεοεισαχθέν κανάλι 1 (ultra blue) χρησιμοποιείται για μελέτη παράκτιων ζωνών και
νεφελωμάτων. Το κανάλι 9 χρησιμοποιείται για τον εντοπισμό cirrus νεφελωμάτων. Το
κανάλι 8 είναι το πανχρωματικό με ανάλυση 15 μέτρα. Τέλος τα θερμικά κανάλια 10,

11 παρέχουν πληροφορίες για εδαφική θερμοκρασία και έχουν ανάλυση στα 100μ. Το
μέσο μέγεθος των εικόνων είναι 170 km N-N επί 183 km Α-Δ (106 mi επί 114 mi).
Πίνακας 1 : Φασματικά κανάλια εικόνων Landsat 8 (πηγή http://landsat.usgs.gov)
Landsat 8 Operational Land Imager (OLI) and Thermal Infrared Sensor (TIRS)
Wavelength Resolution
Mapping Usage
Band (Κανάλι) (Μήκος (Ανάλυση
(Χρήση για χαρτογράφηση)
κύματος σε μm) σε μέτρα)
Band 1 - Coastal Μελέτη νεφελωμάτων και παράκτιων
0.43 - 0.45 30
aerosol περιοχών
Βαθυμετρία, Διάκριση εδάφους από
Band 2 - Blue 0.45 - 0.51 30 βλάστηση και διάκριση φυλλοβόλων
και κωνοφόρων
Τονίζει περιοχές πυκνής βλάστησης, για
Band 3 - Green 0.53 - 0.59 30 τον προσδιορισμό της ευρωστίας της
βλάστησης
Διάκριση Discriminates vegetation
Band 4 - Red 0.64 - 0.67 30
slopes
Band 5 - Near Έμφαση στο περιεχόμενο της βιομάζας
0.85 - 0.88 30
Infrared (NIR) και ακτογραμμή
Διάκριση υγρασίας εδάφους και
Band 6 - SWIR 1 1.57 - 1.65 30
βλάστησης, διεισδύει σε λεπτά νέφη
Βελτιωμένη διάκριση υγρασίας
Band 7 - SWIR 2 2.11 - 2.29 30 εδάφους και βλάστησης, καθώς και
διείσδυση λεπτών νεφών
Band 8 - 15m ανάλυση, καλύτερη διακριτική
0.50 - 0.68 15
Panchromatic ικανότητα
Βελτιωμένη ανίχνευση ρύπανσης
Band 9 - Cirrus 1.36 - 1.38 30
νεφελωμάτων cirrus
100 m ανάλυση, χαρτογράφηση
Band 10 - Thermal
10.60 - 11.19 100 * (30) εδαφικής θερμοκρασίας και εκτίμηση
Infrared (TIRS) 1
εδαφικής υγρασίας
100 m ανάλυση, βελτιωμένη
Band 11 - Thermal
11.50 - 12.51 100 * (30) χαρτογράφηση εδαφικής θερμοκρασίας
Infrared (TIRS) 2
και εκτιμώμενη εδαφική υγρασία
*TIRS bands έχουν διακριτική ανάλυση στα 100μ, αλλά γίνεται επεξεργασία (resampling) και το
τελικό προϊόν έχει ανάλυση 30μ.
4.3.2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ LANDSAT8
Μετά από βιβλιογραφική ανασκόπηση επιλέχθηκαν τα ακόλουθα φασματικά

κανάλια για την ανάδειξη των γεωλογικών σχηματισμών και των τεκτονικών στοιχείων:
i) red: 7, green:5, blue: 2 καθώς και ii) red: 6, green:5, blue: 2. Για την παραγωγή του
τελικού ψηφιδωτού (raster) χρησιμοποιήθηκε σε περιβάλλον ArcGIS το εργαλείο
Composite bands (Data Management / Raster / Raster processing / Composite). Οι

κίτρινες και πράσινες αποχρώσεις αναδεικνύουν επιφάνειες αποσαθρωμένου υλικού

(νεογενή και αλλούβια), ενώ τα μπλε και μωβ χρώματα αναδεικνύουν τις επιφανειακές
εμφανίσεις των μεταμορφωμένων μητρικών πετρωμάτων (Εικόνα 45).
Εικόνα 45: Συνδυασμός καναλιών 7:5:2 (κλ. 1:100.000). Ευρύτερη περιοχή γεωθερμικών
πεδίων Σιδηροκάστρου και Αγκίστρου (έκταση 165 km2).

Στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκαν οι συνδυασμοί red: 5, green:6, blue: 7 ή

εναλλακτικά red: 5, green:6, blue: 4, οι οποίοι αναδεικνύουν το όριο ανάμεσα στον
αποσαθρωμένο μανδύα (αποχρώσεις του μπλε) και τις επιφανειακές εμφανίσεις των
υπερκείμενων μητρικών πετρωμάτων (Εικόνα 46).
Εικόνα 46: Συνδυασμός καναλιών 5:6:7 (κλ. 1:100.000). Ευρύτερη περιοχή γεωθερμικών
πεδίων Σιδηροκάστρου και Αγκίστρου (έκταση 165 km2).

Αναφορικά με την ανάδειξη των τεκτονικών γραμμών στην επεξεργασμένη

δορυφορική εικόνα πραγματοποιήθηκε υπέρθεση (overlay) του σχηματικού αρχείου
των τεκτονικών γραμμών που έχουν ψηφιοποιηθεί από τους έντυπους γεωλογικούς
χάρτες. Παρατηρείται ότι οι μεγάλες τεκτονικές δομές είναι ορατές και στην
δορυφορική εικόνα, κυρίως στο σύνολο της εικόνας και εκτός της στενής περιοχής των
γεωθερμικών πεδίων Σιδηροκάστρου και Αγκίστρου (Εικόνα 47).
Εικόνα 47: Συνδυασμός καναλιών 5:6:7 (κλ. 1:100.000) και υπέρθεση ήδη αποτυπωμένων
τεκτονικών γραμμών. Ευρύτερη περιοχή γεωθερμικών πεδίων Σιδηροκάστρου και Αγκίστρου
(έκταση 165 km2).

5. ΘΕΡΜΕΣ ΑΝΑΒΛΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΘΕΡΜΟΠΗΓΗΣ

ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ
Στην περιοχή Θερμοπηγής Σιδηροκάστρου, σε απόσταση 7-8 km ΒΔ της πόλης

του Σιδηροκάστρου, έχει καταγραφεί η εκδήλωση θερμών αναβλύσεων. Η
σπουδαιότερη από αυτές έχει σημειωθεί κοντά στα Λουτρά, σε απόσταση 100 m
ανατολικά των κτιριακών εγκαταστάσεων (Εικόνα 48). Επίσης, υπάρχει η πηγή της
Αγίας Βαρβάρας (Γεωγραφικές Συντεταγμένες Χ=445373,36 και Υ=4570026,73 σε ΕΓΣΑ
87), ενώ αναφέρονται και ορισμένες άλλες εμφανίσεις - μικροαναβλύσεις περίπου 500
m δυτικά των Λουτρών, στην τομή που δημιουργεί στο πρανές η παλαιά
σιδηροδρομική γραμμή προς τη Βουλγαρία.
Εικόνα 48. Πανοραμική άποψη των Λουτρών Σιδηροκάστρου. Διακρίνεται ο ποταμός

Στρυμόνας
Η θερμοκρασία των νερών στην Πηγή των Λουτρών έχει καταγραφεί ότι είναι
41-45 C, στην Πηγή της Αγίας Βαρβάρας 50-55,5oC και σε μικροαναβλύσεις μέσα από
o
μικρορωγμώσεις των Νεογενών ιζημάτων 33οC (Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989,

Παναγιώτη και Χρήστου, 1990). Μετρήσεις των παροχών των πηγών, που πραγματο-
ποιήθηκαν το 1987, έδωσαν 6,9-7,2 m3/h για την πηγή των Λουτρών, 2 m3/24ωρο για
την πηγή της Αγίας Βαρβάρας και 4 m3/h για κάθε ανάβλυση από τις μικρορωγμώσεις
των Νεογενών (Παναγιώτη και Χρήστου, 1990).
Στα πλαίσια επιβεβαιωτικών εργασιών υπαίθρου τον Ιούνιο του 2014, διαπιστώ-
θηκε η απουσία μικροαναβλύσεων από μικρορωγμώσεις των Νεογενών ιζημάτων στο
πρανές της παλαιάς σιδηροδρομικής γραμμής, πλησίον της παλαιάς γέφυρας του πο-

ταμού Στρυμόνα. Επιπλέον, παρατηρήθηκε πολύ μικρή ανάβλυση από τη θερμή πηγή
της Αγίας Βαρβάρας (Εικόνες 49, 50 και 51). Λόγω αυτής της ελάχιστης παροχής της
πηγής και της επίδρασης της θερμοκρασίας του αέρα στο χώρο ανάβλυσης, η
θερμοκρασία που μετρήθηκε στη δεξαμενή υδρομάστευσης ήταν μόλις 37,1 οC
(ημερομηνία θερμομέτρησης 20/6/2014).
Εικόνες 49, 50 και 51. Άποψη της θέσης της θερμής πηγής Αγίας Βαρβάρας στο γεωθερμικό
πεδίο Σιδηροκάστρου

Τα Λουτρά Σιδηροκάστρου βρίσκονται στη δυτική πλευρά του γεωθερμικού πε-

δίου σε μια πευκόφυτη πλαγιά (Εικόνα 48), σε απόσταση περίπου 7 km από το Σιδηρό-
καστρο. Οι θερμές πηγές του Σιδηροκάστρου ήταν γνωστές από τα Βυζαντινά χρόνια,
ενώ επί Τουρκοκρατίας ήταν σε χρήση. Οι παλιές εγκαταστάσεις καταστράφηκαν από
τους Βουλγάρους κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων. Το παλιό χαμάμ με τον
επιβλητικό θόλο, όμως, διασώθηκε. Το χαμάμ αναπαλαιώθηκε και ενσωματώθηκε στο
ξενοδοχείο που κατασκευάσθηκε, χάρη στη διορατικότητα κάποιου αρχιτέκτονα ονό-
ματι Τσαγκρής (1930-1935). Είναι στρωμένο με μικρά πλακάκια, σαν ψηφιδωτό. Ένα
άνοιγμα οδηγεί σε μια μικρότερη αίθουσα, με μικρότερη πισίνα. Σημαντική ανακαίνιση
του χαμάμ έγινε το 2000 (Ζαχαρόπουλος κ.ά., 2001). Τα νερά θεωρούνται ευεργετικά
για ρευματοπάθειες, σπονδυλοαρθρίτιδες, δισκοπάθειες, μυαλγίες, ισχυαλγίες, οσφυ-
αλγίες, παθήσεις των αρθρώσεων και γυναικολογικές παθήσεις (www.spa.gr). Υπάρ-
χουν εγκαταστάσεις για σάουνα, μασάζ, πηλοθεραπεία, αρωματοθεραπεία ακόμη και
σοκολατοθεραπεία (www.sidiki.gr). Τα Λουτρά λειτουργούν καθ’ όλη τη διάρκεια του
έτους, με σημαντικό αριθμό επισκεπτών. Το 2011, η Δημοτική Επιχείρηση «Σιντική»
Α.Ε., που εκμεταλλεύονταν τα Λουτρά, είχε κέρδος περίπου 900.000 € και, έτσι, το 2012
ολοκληρώθηκε ο Βιολογικός Καθαρισμός του χώρου των Λουτρών (Παπαφωτίου,
2012). Το 2012 ο αριθμός των επισκεπτών στο Υδροθεραπευτήριο ήταν 29.989 άτομα,
αριθμός μειωμένος κατά 30% σε σχέση με το 2011 και πολύ μεγαλύτερος ακόμη σε
σχέση με προηγούμενα έτη. Αυτή η μεγάλη πτώση οφείλεται στη μείωση κατά πολύ
του αριθμού των δικαιούχων των λουτροθεραπειών από τα ασφαλιστικά ταμεία. Ανα-
φορικά με την ηλικιακή κατανομή των επισκεπτών αξίζει να σημειωθεί ότι τη θερινή
περίοδο (Ιούνιο - Οκτώβριο) οι επισκέπτες είναι κυρίως μεγάλης ηλικίας και
λειτουργούν επιδοτούμενα προγράμματα από ασφαλιστικούς και άλλους δημόσιους
φορείς, ενώ τη χειμερινή περίοδο (Νοέμβριο - Μάιο) οι επισκέπτες είναι κυρίως νέοι
που πηγαίνουν για αναψυχή και αναζωογόνωση (Καπουκρανίδης Δημήτριος,
προσωπική επικοινωνία).
Εικόνα 52. Εξωτερική άποψη του Υδροθεραπευτηρίου των Λουτρών Σιδηροκάστρου

(αριστερά) και εσωτερικό των Λουτρών με την μεγάλη ομαδική πισίνα - χαμάμ (δεξιά)

Τα Λουτρά Σιδηροκάστρου, όπως διαπιστώθηκε από τις εργασίες υπαίθρου

αλλά και από τους υπευθύνους των Λουτρών, τροφοδοτούνται σήμερα κυρίως από
γεώτρηση βάθους 80 m, η οποία βρίσκεται σε απόσταση περίπου 250 m BA των
εγκαταστάσεων (Εικόνα 53). Οι συντεταγμένες της θέσης της γεώτρησης είναι (σε ΕΓΣΑ
87): Χ= 444603.00 και Υ=4569835.00 και το υψόμετρό της 142 m (Εικόνα 54). Το
αντλητικό συγκρότημα βρίσκεται σε βάθος 30 m. Η εκμεταλλεύσιμη παροχή της
γεώτρησης είναι 9 m3/h. Η θερμοκρασία του αντλούμενου νερού είναι 44,2oC
(ημερομηνία θερμομέτρησης 24/6/2014).
Εικόνα 53. Πανοραμική άποψη των Λουτρών Σιδηροκάστρου, με τη γεώτρηση που

τροφοδοτεί σήμερα τις εγκαταστάσεις (σημειώνεται με κόκκινο κύκλο)
Εικόνα 54. Η γεώτρηση, βάθους 80 m, BA των εγκαταστάσεων, που τροφοδοτεί σήμερα τα

Λουτρά Σιδηροκάστρου (λεπτομέρεια από την Εικόνα 53)

Βόρεια του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου και ανατολικά της κοίτης του
ποταμού, στην περιοχή «Κλειδί» (Εικόνα 55), εντοπίζεται ανάβλυση νερού, η οποία
είναι γνωστή ως Πηγή «Ζεστά Μπάνια», Μπάνια» ή «Ζεστά Νερά». Οι συντεταγμένες
αυτής της πηγής είναι (σε EΓΣΑ 87): Χ= 445374 και Υ=4574242. Η θερμοκρασία του
νερού είναι 24,4oC (ημερομηνία θερμομέτρησης 20/6/2014).
Εικόνα 55. Απεικόνιση της θέσης της πηγής «Ζεστά Μπάνια» ή «Ζεστά Νερά» στην περιοχή
«Κλειδί» πάνω στον τρισδιάστατο χάρτη της Google Earth.
Τέλος, βόρεια της πόλης του Σιδηροκάστρου, εντοπίζεται καρστική πηγή, η

οποία παρέχει νερά θερμοκρασίας 24οC (ημερομηνία θερμομέτρησης 19/6/2014), με
σημαντικές παροχές. Πρόκειται για τα λεγόμενα «Ζεστά Νερά Σιδηροκάστρου» (Εικόνες
56 και 57). Οι γεωγραφικές συντεταγμένες της πηγής είναι: Χ= 450275,50 και Υ=
4567219,50 (σε ΕΓΣΑ 87). Στην Εικόνα 58 απεικονίζεται η θέση αυτή τη πηγής πάνω
στον τρισδιάστατο χάρτη της Google Earth. Η θερμοκρασία των 24oC, που έχει
καταγραφεί, θεωρείται ως ελαφρώς αυξημένη, αν ληφθούν υπόψη οι κλιματικές
συνθήκες της περιοχής.
Στην Εικόνα 59 απεικονίζονται οι θέσεις όλων των προαναφερθέντων σημείων,
δηλ. της γεώτρησης τροφοδοσίας των Λουτρών, της πηγής Αγίας Βαρβάρας, της πηγής
Ζεστά Μπάνια ή Ζεστά Νερά Κλειδίου και της πηγής Ζεστών Νερών Σιδηροκάστρου.

Εικόνες 56 και 57. Η πηγή «Ζεστά Νερά» Σιδηροκάστρου
Εικόνα 58. Απεικόνιση της θέσης της πηγής «Ζεστά Νερά» Σιδηροκάστρου πάνω στον
τρισδιάστατο χάρτη της Google Earth.
ς
Εικόνα 59. Απεικόνιση των θέσεων (α) της γεώτρησης τροοφοδοσίας των Λουτρών, (β) της
πηγής Αγίας Βαρβάρας, (γ) της πηγής Ζεστά Μπάνια ή Ζεστά Νερά Κλειδίου και (δ) της
πηγής Ζεστών Νερών Σιδηροκάστρου της πηγής «Ζεστά Νερά» Σιδηροκάστρου πάνω στον


6. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΩΝ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΓΕΩΤΡΗΤΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΣΤΗΝ
ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ
Η γεωθερμική έρευνα στην ευρύτερη περιοχή Θερμοπηγής Σιδηροκάστρου

άρχισε το 1979 από το Ι.Γ.Μ.Ε. στο γενικότερο πλαίσιο της αναγνωριστικής φάσης για
την απόκτηση στοιχείων γεωθερμικού ενδιαφέροντος του βυθίσματος Στρυμόνα. Για το
σκοπό αυτό έγινε μια σειρά εργασιών (δειγματοληψίες, θερμομετρήσεις κ.ά.) αλλά και
αξιολόγηση των γεωλογικών, τεκτονικών και λοιπών στοιχείων της ευρύτερης περιοχής
Σιδηροκάστρου. Η ανάβλυση θερμών πηγών στην περιοχή έδωσε το έναυσμα για
περαιτέρω συστηματική έρευνα. Η μέχρι σήμερα γεωτρητική έρευνα του Ι.Γ.Μ.Ε. στην
περιοχή πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις: η πρώτη φάση κατά την περίοδο 1983-
1986 (Καρυδάκης και Καβουρίδης, 1988, Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989) και η
δεύτερη φάση κατά το χρονικό διάστημα 1997-2000 (Καρυδάκης κ.ά., 2001).
6.1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΓΕΩΤΡΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Ι.Γ.Μ.Ε. ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1983-1986

Κατά την περίοδο Νοεμβρίου 1983 - Απριλίου 1986, υλοποιήθηκε ένα
ερευνητικό πρόγραμμα με την κατασκευή 19 ερευνητικών και παραγωγικών
γεωτρήσεων, συνολικού βάθους 4.314 m σε μια έκταση 10 km2. Από τις γεωτρήσεις
αυτές οι 16 ήταν ερευνητικές μικρής διαμέτρου - θερμοβαθμίδας (πιεζομετρικές) και οι
3 ερευνητικές μεγάλης διαμέτρου - παραγωγικές. Το βάθος των γεωτρήσεων αυτών
κυμαίνονταν μεταξύ 25 και 478 m και εντοπίσθηκαν νερά θερμοκρασίας 33-57οC.
Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται συνοπτικά τα αποτελέσματα της γεωτρητικής
έρευνας του Ι.Γ.Μ.Ε. κατά την περίοδο 1983-1986 με τις γεωγραφικές συντεταγμένες Χ
και Υ (σε ΕΓΣΑ 87), τα υψόμετρα (z) και τα βάθη των γεωτρήσεων, το είδος των διατρη-
θέντων σχηματισμών, τις τιμές θερμοκρασίας στο εσωτερικό και την κεφαλή των γεω-
τρήσεων και κάποιες πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με τα τεχνικά χαρακτηριστικά
τους (διάμετρος σωλήνωσης, παροχή, πάχος υδροφορέα, βάθος τοποθετηθέντων
φίλτρων). Οι θέσεις των γεωτρήσεων αυτών απεικονίζονται στο χάρτη της Εικόνας 60.
Στο Σχήμα της Εικόνας 61 παρουσιάζεται η τομή της παραγωγικής γεώτρησης Sd-3A,
που κατασκευάσθηκε αυτήν την περίοδο, με τα λιθολογικά και τεχνικά χαρακτηριστικά
της (Καρυδάκης και Καβουρίδης, 1988).
Με βάση τα αποτελέσματα της γεωτρητικής έρευνας του Ι.Γ.Μ.Ε. κατά την
περίοδο 1983-86, το πεδίο χωρίστηκε σε δύο ομάδες με διαφορετικά γεωθερμικά
χαρακτηριστικά (Καρυδάκης κ.ά., 2001):
(α) Η πρώτη ομάδα περιελάμβανε τις γεωτρήσεις Sd-1, Sd-4, Sd-6, Sd-7, Sd-9 και
Sd-10, που βρίσκονται τοποθετημένες περιφερειακά στον χώρο της έρευνας, με σχε-
τικά χαμηλές τιμές θερμοκρασίας (33-48οC).

Πίνακας 2. Αποτελέσματα γεωτρητικής έρευνας του Ι.Γ.Μ.Ε. περιόδου 1983-1986 στο

γεωθερμικό πεδίο Θερμοπηγής Σιδηροκάστρου (Καρυδάκης και Καβουρίδης, 1988,
Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989)
Συντεταγμένες Τεχνικά
Γεώτρηση
Τ(οC) Τ(οC)
Χ, Υ Διατρηθέντες χαρακτηριστικά -
Βάθος στην σε
(σε ΕΓΣΑ 87) - σχηματισμοί Λοιπές σημειώσεις
κεφαλή βάθος
Υψόμετρο z και παρατηρήσεις
X: 0447003,86 426 m Άμμοι και χάλικες,

Ερευνητική γεώτρηση
Sd-1 Y: 4568645,13 Σωλην.: Αργιλοψαμμιτική -- 39 διαμέτρου 1½΄΄
z: 116,95 m 426 m σειρά
- Ερευνητική γεώτρηση
X: 0445890,78 402 m Τραβερτίνες, διαμέτρου 1½΄΄
άμμοι και χάλικες, - Πάχος τραβερτίνη:
Sd-2 Y: 4569665,52 Σωλην.: αργιλοψαμμιτική -- 57 35 m
z: 166,18 m 402 m σειρά - Πάχος υδροφόρου:
25 m
Τραβερτίνες,
αργιλοψαμμιτική - Ερευνητική γεώτρηση
σειρά,
X: 0444967,92 372 m διαμέτρου 1½΄΄
κροκαλοπαγή - Πάχος τραβερτίνη:
Sd-3 Y: 4570008,54 Σωλην.: μαρμάρου και -- 53 47 m
z: 183,16 m 372 m λατυποπαγή με - Πάχος υδροφόρου:
φλεβικές 25 m
αποθέσεις μεικτών
θειούχων ορυκτών
αργιλοψαμμιτική
X: 0444906,80 159 m σειρά με λατύπες,
γνευσιακά Ερευνητική γεώτρηση
Sd-4 Y: 4570608,06 Σωλην.: κροκαλοπαγή -- 33 διαμέτρου 1½΄΄
z: 249,96 m 159 m μαρμάρου και
λατυποπαγή,
γνεύσιοι
Άμμοι και χάλικες,
X: 0446561,43 384 m αργιλοψαμμιτική Ερευνητική γεώτρηση
διαμέτρου 1½΄΄ με
Sd-5 Y: 4569609,92 Σωλην.: σειρά, -- 49 αρτεσιανή ροή
z: 180,81 m 339 m κροκαλοπαγή Q=2 m3/h
μαρμάρου
Κροκάλες και
άργιλοι,
X: 0444045,04 379 m σειρά,
Ερευνητική γεώτρηση
Sd-6 Y: 4569733,65 Σωλην.: κροκαλοπαγή, -- 41 διαμέτρου 1½΄΄
z: 53,71 m 379 m λατυποπαγή με
φλεβικές
θειούχων, γνεύσιοι

Πίνακας 2 (συνέχεια)
Γεώτρηση
Τ(οC) Τ(οC)
X: 0445344,11 478 m σειρά με άμμους, Ερευνητική γεώτρηση
Sd-7 Y: 4568446,40 Σωλην.: μικροχάλικες, -- 48 διαμέτρου 1½΄΄
z: 79,71 m 475 m κροκαλοπαγή
μαρμάρου,
μάρμαρα
Κροκάλες και
άργιλοι,
X: 0446561,48 271 m σειρά, Ερευνητική γεώτρηση
κροκαλοπαγή, διαμέτρου 2΄΄
Sd-8 Y: 4569993,21 Σωλην.: λατυποπαγή με -- 53 με αρτεσιανή ροή
z: 207,02 m 271 m φλεβικές Q=5 m3/h
θειούχων,
υπόβαθρο
Άμμοι, άργιλοι και
μικροχάλικες,
κροκαλοπαγή και
X: 0447855,13 364 m λατυποπαγή Ερευνητική γεώτρηση
Sd-9 Y: 4569178,69 Σωλην.: μαρμάρου με --- 35 διαμέτρου 1½΄΄
z: 220,93 m 364 m φλεβικές
θειούχων,
μάρμαρα
Λατυποπαγή και
X: 0447306,72 308 m κροκαλοπαγή με
αργίλους, Ερευνητική γεώτρηση
Sd-10 Y: 4569701,24 Σωλην.: κροκαλοπαγές -- 40 διαμέτρου 1½΄΄
z: 251,13 m 308 m βάσης, γνεύσιοι και
σχιστόλιθοι
Λατυποπαγή,
αργιλοψαμμιτική - Ερευνητική γεώτρηση
X: 0447189,97 200 m σειρά με διαμέτρου 1½΄΄
μικροχάλικες, - Παρουσιάζει τη
Sd-11 Y: 4570287,44 Σωλην.: κροκαλοπαγή με -- 49 μεγαλύτερη γ/θ
z: 273,19 m 200 m φλεβικές βαθμίδα από τις
αποθέσεις μεικτών προηγούμενες
θειούχων
- Πιεζομετρική
γεώτρηση
X: 0445592,63 108 m Τραβερτίνες, διαμέτρου 1½΄΄
Sd-12 Y: 4569951,60 Σωλην.: αργιλοψαμμιτική -- 42 - Πάχος τραβερτίνη:
z: 178,16 m 108 m σειρά 45 m
- Πάχος υδροφόρου:
30 m

Πίνακας 2 (συνέχεια - τέλος)
Γεώτρηση
Τ(οC) Τ(οC)
20-25
X: 0445253,87 73 m
(στα Ερευνητική γεώτρηση
Sd-13 Y: 4569407,77 Σωλην.: ---- -- διαμέτρου 2΄΄
20-50
z: 156,11 m 73 m
m)
- Ερευνητική γεώτρηση
X: 0445388,22 76 m διαμέτρου 2΄΄
- Πάχος τραβερτίνη:
Sd-14 Y: 4569642,20 Σωλην.: --- -- 43 45 m
z: 160,53 m 54 m - Πάχος υδροφόρου:
40 m
20-25
X: 0446016,85 81 m
(στα Ερευνητική γεώτρηση
Sd-15 Y: 4569291,5 Σωλην.: ---- -- διαμέτρου 2΄΄
20-50
z: 148,96 m 81 m
m)
- Πιεζομετρική γεώ-
X: 0445645,38 102 m Τραβερτίνες, τρηση διαμέτρου 2΄΄
- Πάχος τραβερτίνη:
Sd-16 Y: 4569398,76 Σωλην.: αργιλοψαμμιτική -- 40 50 m
z: 167,8 m 101 m σειρά - Πάχος υδροφόρου:
30 m
- Γεώτρηση έρευνας -
X: 0445894,16 25 m παραγωγής
Sd-2A Y: 4569690,57 Σωλην.: Τραβερτίνες 43 -- διαμέτρου 4΄΄
z: 168,33 m 24 m - Παροχή Q=9,3 m3/h
- Φίλτρα: 6-24 m
- Γεώτρηση έρευνας –
X: 0444980,18 53 m Τραβερτίνες παραγωγής
(0-47 m),
Sd-3A Y: 4569996,67 Σωλην.: Άμμοι, άργιλοι, 54,5 -- διαμέτρου 6΄΄
z: 182,41 m 48 m χάλικες (47-53 m) - Παροχή Q=49,2 m3/h
- Φίλτρα: 12-48 m
- Γεώτρηση έρευνας –
Τραβερτίνες παραγωγής με
X: 0445357,00 56m (0-45 m), σωλήνωση
Sd-14A Y: 4569672,25 Σωλην.: Άμμοι, άργιλοι, 43,5 -- διαμέτρου 6΄΄
z: 159,78 m 48 m χάλικες (45-56 m) - Παροχή Q=51 m3/h
- Φίλτρα: 6-12, 18-24,
30-36, 42-48 m

ΙΓΜΕ
ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ

Εικόνα 60. Απεικόνιση των θέσεων των γεωθερμικών γεωτρήσεων (ερευνητικών και παραγωγικών) που κατασκευάσθηκαν από το ΙΓΜΕ κατά
65
Έρευνα και ανάπτυξη γεωθερμικής ενέργειας
την περίοδο 1983-86 πάνω στον τρισδιάστατο χάρτη της Google earth.
Εικόνα 61. Τομή της παραγωγικής γεώτρησης Sd-3A με τα λιθολογικά και τεχνικά
χαρακτηριστικά της (Καρυδάκης και Καβουρίδης, 1988)

(β) Η δεύτερη ομάδα περιελάμβανε τις γεωτρήσεις Sd-2, Sd-3, Sd-3A , Sd-5, Sd-8 και
Sd-11, με θερμική ανωμαλία μεγαλύτερη από την προηγούμενη ομάδα (τιμές θερμο-
κρασίας μέχρι και 57οC) και με υψηλότερη βαθμίδα στην περιοχή της γεώτρησης Sd-
11.
Επιπλέον, η γεωτρητική έρευνα του Ι.Γ.Μ.Ε. της περιόδου 1983-86, σε συνδυα-
σμό με την αξιολόγηση των θερμομετρικών δεδομένων, των ισόθερμων καμπυλών και
της γεωλογικής δομής της περιοχής (υπόβαθρο, κροκαλοπαγή βάσης, αργιλοψαμμιτική
σειρά και λοιπά ιζήματα, τραβερτίνες), οδήγησε στον εντοπισμό δύο γεωθερμικών
ταμιευτήρων σε διαφορετικά βάθη και γεωλογικούς σχηματισμούς (Καρυδάκης και
Καβουρίδης, 1988, Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989, Φυτίκας κ.ά., 1994, Καρυδάκης
και Καβουρίδης ,1995):
(α) Αβαθής γεωθερμικός ταμιευτήρας. Βρίσκεται μέσα στον επιφανειακό τραβερ-
τίνη στην ευρύτερη περιοχή της θέσης «Αγία Βαρβάρα» Θερμοπηγής, καλύπτοντας μια
έκταση περίπου 1 km2. Το πάχος του δεν υπερβαίνει τα 50 m. Το μέγιστο βάθος των
γεωτρήσεων στον αβαθή ταμιευτήρα ήταν 108 m. Ο τραβερτίνης, που πολλές φορές
φτάνει μέχρι την επιφάνεια, είναι κορεσμένος σε νερό μόνος κατά ένα μέρος του και η
υδροστατική πίεση είναι ίση με την ατμοσφαιρική. Ο ρηχός ταμιευτήρας είναι ένας
ελεύθερος (μη εγκλεισμένος) γεωθερμικός υδροφορέας μονοφασικής ροής ρευστών
κατά την άντληση (μόνο ζεστό νερό). Μέσα στον ταμιευτήρα αυτόν εντοπίζονται ρευ-
στά θερμοκρασίας 32-65οC, που τροφοδοτούν τον τραβερτίνη πλευρικά από ρήγματα
του υποβάθρου, και τα οποία κυκλοφορούν σε βάθη 20-45 m. Παραγωγικές γεωτρή-
σεις που κατά το παρελθόν αξιοποιούσαν το γεωθερμικό νερό του αβαθούς ταμιευ-
τήρα για τη θέρμανση θερμοκηπίων έδιναν συνολική παροχή της τάξης των 150 m3/h.
Κάτω από τους τραβερτίνες συναντώνται τα ιζήματα της αργιλοψαμμιτικής σειράς.
(β) Βαθύς γεωθερμικός ταμιευτήρας. Ο ταμιευτήρας αυτός κυμαίνεται σε βάθη
250-450 m με νερά θερμοκρασίας 40-57οC. Εντοπίζεται μέσα στο συνήθως κατακερμα-
τισμένο κροκαλοπαγές βάσης, το οποίο τροφοδοτείται με γεωθερμικά ρευστά από
ρήγματα του υποβάθρου, καθώς και στην οροφή του υποβάθρου. Αυτός ο βαθύτερος
ταμιευτήρας οριοθετήθηκε σε μια περιοχή Β και ΒΔ του χωριού Θερμοπηγή, έκτασης
10 km2, και είναι σαφώς πολύ μεγαλύτερος του ρηχού. Παραγωγικές γεωτρήσεις δεν
έγιναν μέσα σ’ αυτόν, ώστε να επιβεβαιωθούν και να εκτιμηθούν τα ποσοτικά και
ποιοτικά χαρακτηριστικά του. Σε μερικές ερευνητικές γεωτρήσεις και σε ορισμένο
τμήμα της ερευνηθείσας περιοχής παρατηρείται αρτεσιανισμός του γεωθερμικού ρευ-
στού, με παροχή περίπου 5 m3/h από σωλήνα 2’’ και θερμοκρασία νερού της τάξης των
50oC. Στην περιοχή αυτή αναπτύσσεται η αργιλοψαμμιτική σειρά, πάχους μέχρι 350 m,
κάτω από την οποία βρίσκεται το κροκαλοπαγές της βάσης, πάχους μέχρι 100 m. Αυτή
η αργιλοψαμμιτική σειρά συνιστά το κάλυμμα (υδατοστεγανό πέτρωμα) του βαθύτε-
ρου γεωθερμικού ταμιευτήρα.
Στην Εικόνα 62 παρατίθεται στερεογραφική γεωλογική απεικόνιση της περιοχής

ΙΓΜΕ

Εικόνα 62. Στερεογραφική γεωλογική απεικόνιση της περιοχής έρευνας Θερμοπηγής Σιδηροκάστρου (Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989)
68
Θερμοπηγής Σιδηροκάστρου με βάση τα γεωτρητικά αποτελέσματα της περιόδου

1983-1986 (Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989). Διακρίνονται οι τραβερτινικές
αποθέσεις, που συνιστούν τον αβαθή γεωθερμικό ταμιευτήρα, η υποκείμενη αυτών
αργιλοψαμμτική σειρά και το κροκαλοπαγές βάσης, στην οροφή του μεταμορφωμένου
υποβάθρου που μαζί με το διαρρηγμένο υπόβαθρο συνιστούν το βαθύτερο
γεωθερμικό ταμιευτήρα της περιοχής.
Από τις χημικές αναλύσεις, τις θερμομετρικές καμπύλες και τη γεωλογική δομή
των σχηματισμών εικάζεται ότι υπάρχει κάποια σχέση και επικοινωνία του ρηχού
(τραβερτινοειδούς) με το βαθύτερο (κροκαλοπαγή) ταμιευτήρα. Το γεγονός ότι ο
γεωθερμικός ταμιευτήρας που εντοπίσθηκε στο κροκαλοπαγές βάσης και την οροφή
του υποβάθρου δεν πληροί τα χαρακτηριστικά ενός κύριου γεωθερμικού ταμιευτήρα,
μπορεί να διατυπωθεί η άποψη ότι αυτός θα πρέπει να εντοπίζεται και άρα να
αναζητηθεί στα μάρμαρα του υποβάθρου, έχοντας ρευστά μεγαλύτερης θερμοκρασίας
6.2 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΓΕΩΤΡΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Ι.Γ.Μ.Ε. ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1997-2000

Με την επαναξιολόγηση των γεωθερμικών στοιχείων από την πρώτη φάση της
έρευνας (1983-1986) κρίθηκε σκόπιμο η εκτέλεση 3 νέων γεωτρήσεων κατά την
περίοδο Μαΐου 1997-Οκτωβρίου 2000, με σκοπό τη διεύρυνση των ορίων του πεδίου
και τον εντοπισμό ρευστών υψηλότερων θερμοκρασιών (Καρυδάκης κ.ά., 2001).
Στον Πίνακα 3 παρουσιάζονται συνοπτικά τα αποτελέσματα της γεωτρητικής
έρευνας του Ι.Γ.Μ.Ε. περιόδου 1997-2000 με τις γεωγραφικές συντεταγμένες Χ και Υ (σε
ΕΓΣΑ 87), τα υψόμετρα (z) και τα βάθη των γεωτρήσεων, το είδος των διατρηθέντων
σχηματισμών, τις τιμές θερμοκρασίας στο εσωτερικό και την κεφαλή των γεωτρήσεων
και κάποιες πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με τα τεχνικά χαρακτηριστικά τους. Οι
θέσεις των γεωτρήσεων αυτών παρουσιάζονται στην Εικόνα 63.
Αποτέλεσμα αυτής της έρευνας (Καρυδάκης κ.ά., 2001) ήταν η επέκταση του
γεωθερμικού πεδίου κατά μερικά km2 προς τα ΒΑ με αύξηση της θερμοκρασίας στους
75οC σε βάθος 150 m περίπου, όπως προέκυψε από την ανόρυξη των γεωτρήσεων Sd-
17 και Sd-17A. Η θερμοκρασία των 75οC καταγράφεται σταθερά σε όλο το πάχος του
ταμιευτήρα, που είναι το κροκαλοπαγές βάσης, ενώ παρουσιάζει σταδιακή μείωση από
τους 75 στους 70οC με την είσοδο στο υπόβαθρο (μάρμαρα, 195-332 m). Στις Εικόνες
64 και 65 παρουσιάζονται οι τομές των γεωτρήσεων αυτών με λιθολογικά και τεχνικά
χαρακτηριστικά τους.
Η εκτέλεση της παραγωγικής γεώτρησης Sd-16Α οριοθέτησε τα νότια όρια του
γεωθερμικού πεδίου του ρηχού γεωθερμικού ταμιευτήρα, μέσα στους τραβερτίνες, και
η θερμομέτρηση στο εσωτερικό της έδειξε σταθερότητα της θερμοκρασίας στους
40,2οC σε βάθος 30-45 m, όπου φαίνεται να κυκλοφορούν τα γεωθερμικά ρευστά
(Καρυδάκης κ.ά., 2001).

Πίνακας 3. Αποτελέσματα γεωτρητικής έρευνας του Ι.Γ.Μ.Ε. περιόδου 1997-2000 στο

γεωθερμικό πεδίο Σιδηροκάστρου (Καρυδάκης κ.ά., 2001)
Γεώτρηση
Τ(οC) Τ(οC)
- Έτος κατασκευής:
Μάιος-Ιούνιος 1997
75 - Ερευνητική γεώτρηση
αργιλικά με (στα με σωλήνωση
λατυποπαγή 120- διαμέτρου 2΄΄
X: 0447358,99 332 m (0-100 m), 180 m), - Διάμετρος διάτρησης
κροκαλοπαγή
Sd-17 Y: 4570743,54 Σωλην.: -- 6½΄΄: 0-33 m
βάσης
z: 339,95 m 332 m 70 3 7/8΄΄: 33-332 m
(100-195 m), (στα - Βάθος θερμού
μάρμαρα 240- υδροφορέα:
(195-332 m) 332 m) 102-180 m
- Υδροστατική στάθμη:
99 m
Οκτώβριος 1997
- Παραγωγική
γεώτρηση με διάμετρο
διάτρησης 11΄΄
αργιλικά με - Η γεώτρηση δεν
λατυποπαγή 75 σωληνώθηκε
X: 0447352,33
(0-100 m), (στα - Βάθος θερμού
Sd-17Α Y: 4570735,61 160 m κροκαλοπαγή 75 υδροφορέα:
120-
z: 338,34 m βάσης 102-160 m
160 m)
(100-160 m) - Υδροστατική στάθμη:
99 m
- Ενδεικτική παροχή
Q=80 m3/h, κατά την
ανάπτυξη της
γεώτρησης με air-lift
Οκτώβριος 2000
- Παραγωγική
γεώτρηση με
X: 0445628,54 σωλήνωση
40,2 διαμέτρου 7΄΄
Y: 4569422,94 48 m
τραβερτίνες (στα - Διάμετρος διάτρησης
Sd-16Α z: 168,04 m Σωλην.: (0-48 m) 40 12 1/4΄΄
30-45
(Κοντά στη 48 m - Υδροστατική στάθμη:
m)
γεώτρηση Sd-16) 21,30 m
- Ενδεικτική παροχή
Q=15 m3/h, κατά την
ανάπτυξη της
γεώτρησης με air-lift

ΙΓΜΕ

Εικόνα 63. Απεικόνιση των θέσεων των γεωθερμικών γεωτρήσεων που κατασκευάσθηκαν από το ΙΓΜΕ κατά την περίοδο
71
1997-2000 πάνω στον τρισδιάστατο χάρτη της Google earth.
Εικόνα 64. Τομή της ερευνητικής γεώτρησης Sd-17 με τα λιθολογικά και τεχνικά
χαρακτηριστικά της (Καρυδάκης κ.ά., 2001)

Εικόνα 65. Τομή της ερευνητικής γεώτρησης Sd-17Α με τα λιθολογικά και τεχνικά
χαρακτηριστικά της (Καρυδάκης κ.ά., 2001)
Τα αποτελέσματα των γεωτρήσεων Sd-17 και Sd-17A (Εικόνες 64 και 65) είναι
πολύ ενθαρρυντικά. Η παρουσία νερών θερμοκρασίας 75oC σε μικρό βάθος (120-180
m) έδειξε το ενδιαφέρον που παρουσιάζει η ΒΑ πλευρά του πεδίου. Επιπλέον, ο
εντοπισμός αυτών των νερών μέσα στο κροκαλοπαγές βάσης, που συνιστά - όπως
προαναφέρθηκε - το βαθύτερο ταμιευτήρα του γεωθερμικού πεδίου της περιοχής σε

μικρό βάθος, δίνει τη δυνατότητα εξέτασης των χαρακτηριστικών αυτού του θερμού
υδροφορέα, που δεν έχει μελετηθεί μέχρι σήμερα. Η διαπίστωση της θερμοκρασιακής
αναστροφής στο εσωτερικό των γεωτρήσεων υποδηλώνει πλευρική ροή των
γεωθερμικών ρευστών και άρα πλευρική τροφοδοσία από κάποιο ρήγμα. Λαμβάνοντας
υπόψη ότι στο βόρειο τμήμα του πεδίου υπάρχει το ρήγμα Δ-Α, που τροφοδοτεί τον
ρηχό γεωθερμικό ταμιευτήρα της περιοχής, προκύπτει η ανάγκη μελέτης όλης της
βόρειας πλευράς του γεωθερμικού πεδίου προκειμένου να διαπιστωθεί αν το ρήγμα
αυτό τροφοδοτεί και το βαθύτερο ταμιευτήρα, ποια είναι η ζώνη τροφοδοσίας, ποιες
οι μέγιστες θερμοκρασίες των ρευστών, ποιος είναι ο χημισμός των νερών του
βαθύτερου ταμιευτήρα, ποια είναι τα υδραυλικά του χαρακτηριστικά, ποιος είναι ο
ρυθμός τροφοδοσίας του ταμιευτήρα αυτού κλπ. Όλα αυτά, εκτός από την αύξηση του
εκμεταλλεύσιμου δυναμικού του γεωθερμικού πεδίου, θα δώσουν και μια σαφέστερη
εικόνα του τρόπου λειτουργίας του, κάτι που είναι απολύτως αναγκαίο για τη βιώσιμη
ανάπτυξη και αξιοποίησή του.
Εικόνα 66. Φωτογραφία από την κατασκευή παραγωγικής γεωθερμικής γεώτρησης στο
πεδίο Σιδηροκάστρου (Φωτογραφία Γρ. Καρυδάκη)
6.3 ΑΛΛΕΣ ΓΕΩΤΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ
Εκτός από τις γεωτρήσεις που κατασκευάσθηκαν από το Ι.Γ.Μ.Ε., υπάρχουν και
άλλες γεωτρήσεις, οι οποίες κατασκευάσθηκαν είτε από το Δήμο είτε από ιδιώτες κατά
το παρελθόν και υφίστανται μέχρι σήμερα.
Συγκεκριμένα, υπάρχει γεώτρηση του Δήμου Σιδηροκάστρου, η οποία βρίσκεται
στη θέση με γεωγραφικές συντεταγμένες (σε ΕΓΣΑ ’87) Χ: 445295,06 και Υ: 4570161,08
και σε υψόμετρο Ζ: 205,82 m (περιοχή «Αγίας Βαρβάρας»). Η γεώτρηση αυτή

σημειώνεται ως “Sd-1DS”, έχει βάθος περίπου 50 m, είναι μέσα στον επιφανειακό

τραβερτίνη και η θερμοκρασία σ’ αυτόν τον αβαθή ταμιευτήρα είναι 65oC (Καρυδάκης,
2003). Σήμερα (2016) η γεώτρηση αυτή είναι «μπαζωμένη» και δεν χρησιμοποιείται
(Εικόνα 67).
Εικόνα 67. Φωτογραφία της θέσης της εγκαταλελειμμένης γεώτρησης Sd-1DS στην
περιοχή «Αγίας Βαρβάρας»
ς Τα Λουτρά Σιδηροκάστρου, όπως προαναφέρθηκε, τροφοδοτούνται από γεώ-

τρηση (Εικόνες 53 και 54), της οποίας οι γεωγραφικές συντεταγμένες είναι Χ=444603
και Υ=4569835 (σε ΕΓΣΑ 87). Η γεώτρηση έχει βάθος 80 m. Το αντλητικό συγκρότημα
βρίσκεται σε βάθος 30 m (Εικόνα 68). Η εκμεταλλεύσιμη παροχή της γεώτρησης είναι 9
m3/h και η θερμοκρασία του αντλούμενου νερού ανέρχεται στους 44,2oC.
Εικόνα 68. Φωτογραφία της γεώτρησης, βάθους 80 m, που τροφοδοτεί τα Λουτρά

ς
Στην περιοχή του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου υπάρχει γεώτρηση

ιδιώτη («γεώτρηση Λυγερά»), η οποία βρίσκεται ΒΔ της γεώτρησης Sd-16A (Εικόνα 69),
στο νότιο τμήμα του ρηχού γεωθερμικού ταμιευτήρα. Η γεώτρηση αυτή κατασκευά-
σθηκε το 1999 και έχει βάθος 50 m και διέτρησε τους τραβερτίνες (0-40 m) και ένα
πολύ μικρό τμήμα της αργιλοψαμμιτικής σειράς (40-50 m). Η διάμετρος οπής της διά-
τρησης ήταν 12 ½΄΄, δε διάμετρος της σωλήνωσης είναι 6 5/8΄΄. Στη γεώτρηση τοποθε-
τήθηκε χαλικόφιλτρο. Πραγματοποιήθηκε 24ωρη δοκιμή άντλησης με airlift, που έδωσε
παροχή των 40 m3/h, σύμφωνα με στοιχεία προερχόμενα από το αρχείο του αρμόδιου
Τμήματος της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας - Θράκης. Η θερμοκρασία του
αντλούμενου αναφέρεται ότι είναι 45οC στη συνταχθείσα Μελέτη Περιβαλλοντικών
Επιπτώσεων και έχει καταγραφεί στους 37-39oC σε μετρήσεις της Αποκεντρωμένης
Διοίκησης Μακεδονίας - Θράκης.
Εικόνα 69. Απεικόνιση των θέσεων των γεωθερμικών γεωτρήσεων Λουτρών

Σιδηροκάστρου, Sd-1DS, Λυγερά και ΣΙΔ-8 πάνω στον τρισδιάστατο χάρτη της Google
earth.
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι στα πλαίσια των εργασιών υπαίθρου τον Ιούνιο
του 2014 καταγράφηκε η παρουσία γεώτρησης, μικρής διαμέτρου, δίπλα στην ερευνη-
τική γεώτρηση Sd-8 του ΙΓΜΕ (Εικόνα 70) . Για τη διαφοροποίησή της από την
γεώτρηση Sd-8 σημειώνεται με την κωδική ονομασία ΣΙΔ-8 και οι γεωγραφικές
συντεταγμένες της θέσης της είναι Χ=446578,94 και Υ=4569983,45. Η θέση της

σημειώνεται στον χάρτη της Εικόνας 69. Η γεώτρηση αυτή παρέχει με αρτεσιανή ροή
(παροχή περίπου 4 m3/h) νερά θερμοκρασίας 45,6oC.
Εικόνα 70. Η γεώτρηση ΣΙΔ-8 πλησίον της ερευνητικής γεώτρησης του ΙΓΜΕ Sd-8
Στην Εικόνα 71 παρουσιάζεται το σύνολο των γεωθερμικών γεωτρήσεων που

κατασκευάσθηκαν τόσο από το ΙΓΜΕ (κατά τις δύο περιόδους 1983-1986 και 1997-
2000) όσο και από άλλους, ιδιώτες ή Δήμο.
6.4 ΥΔΡΑΥΛΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΑΒΑΘΟΥΣ

ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟΥ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΑ ΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ
Για την προσέγγιση των υδραυλικών παραμέτρων του αβαθούς γεωθερμικού

ταμιευτήρα μέσα στον τραβερτίνη έγιναν στο παρελθόν δοκιμές άντλησης στην
παραγωγική γεώτρηση Sd-3A (βάθος γεώτρησης 48 m) με ταυτόχρονες μετρήσεις
στάθμης στη γεώτρηση παρατήρησης Sd-3 (βάθος γεώτρησης 48 m), η οποία απέχει
17,2 m από την Sd-3A. Οι στάθμες ηρεμίας, πριν την άντληση ήταν 22,74 m στην Sd-3A
και 23,84 m στην Sd-3. Η θερμοκρασία των αντλούμενων νερών ήταν 56οC. Το πάχος
ταμιευτήρα, κορεσμένου με ρευστά θεωρήθηκε ότι είναι H=23 m. Πραγματοποιήθηκε
δοκιμαστική άντληση διάρκειας 30 ωρών με ρυθμό ροής 13,5 kg/sec. Οι υδραυλικές
παράμετροι ρηχού γεωθερμικού ταμιευτήρα στην περιοχή της γεώτρησης Sd-3A, που
προσδιορίστηκαν, είναι (Καρυδάκης, 2003):
(α) Μεταβιβαστικότητα (Τ), που εκφράζει το δυναμικό του ταμιευτήρα στο
συνολικό του πάχος και υπολογίσθηκε σε Τ = 1,9 x 10-3 m2/sec.

ΙΓΜΕ

Εικόνα 71. Απεικόνιση των θέσεων των γεωθερμικών γεωτρήσεων, ερευνητικών και παραγωγικών, στο γεωθερμικό πεδίο
Σιδηροκάστρου πάνω στον τρισδιάστατο χάρτη της Google earth.
78
(β) Αποθηκευτικότητα (S), που είναι η ικανότητα ενός γεωθερμικού ταμιευτήρα να

αποθηκεύει ή να αποδεσμεύει ρευστό σε συνάρτηση των μεταβολών της πίεσης
(αύξηση ή μείωση) του ταμιευτήρα και υπολογίσθηκε σε S = 0,03 = 3%. Στους μη
εγκλωβισμένους (ελεύθερη επιφάνεια) γεωθερμικούς ταμιευτήρες χαμηλής ενθαλπίας,
όπως ο τραβερτίνης του πεδίου Σιδηροκάστρου, η αποθηκευτικότητα (S) εκφράζει το
ενεργό πορώδες του (Φ) και άρα είναι Φ = S = 0,03 = 3%.
(γ) Συντελεστής αποθήκευσης (s), που ορίζεται ως η μάζα του ρευστού που
αποθηκεύεται ή αποδεσμεύεται από το μοναδιαίο όγκο του για μοναδιαία αύξηση ή
μείωση της πίεσης του ταμιευτήρα και υπολογίσθηκε σε s = 1,33x 10-4 kg/m3.Pa
(δ) Διαπερατότητα (k) του πετρώματος του ταμιευτήρα, δηλ. του τραβερτίνη, που
προσδιορίζει την αντίστασή του στη ροή των ρευστών και συνεπώς την πτώση πίεσης
κατά μήκος της ροής, ελέγχοντας έτσι τις μεταβολές της πίεσης (ή στάθμης) κατά την
άντληση και υπολογίσθηκε σε k = 4,2 x 10-12 m2 (ή 4,2 darcy).
(ε) Γινόμενο διαπερατότητας, πάχους ταμιευτήρα (k.H), που αντικατέστησε στους
γεωθερμικούς ταμιευτήρες την μεταβιβαστικότητα (Τ) ως πιο αντιπροσωπευτική
ιδιότητα, και βρέθηκε να είναι k.H = 9,7 x 10-11 m3.
Στη γεώτρηση Sd-3A πραγματοποιήθηκε κλιμακωτή δοκιμαστική άντληση με 3
βαθμίδες άντλησης, των οποίων τα αποτελέσματα οδήγησαν στον υπολογισμό των
απωλειών φορτίου (πτώση πίεσης ή στάθμης) τόσο του ταμιευτήρα όσο και της
γεώτρησης και συνεπώς στην εκτίμηση ότι ο ρυθμός ροής μάζας αντλούμενου ρευστού
από τη γεώτρηση αυτή θα πρέπει να είναι σημαντικά μικρότερος των 23,8 kg/sec.
Επίσης, προσδιορίσθηκε ότι ο εκμεταλλεύσιμος ρυθμός ροής είναι QC = 16 kg/sec, δηλ.
περίπου 60 m3/h στους 56οC (Καρυδάκης, 2003).
Εκτός από τη γεώτρηση Sd-3A, δοκιμές άντλησης πραγματοποιήθηκαν και στη
γεώτρηση Sd-14A και διαπιστώθηκε πτώση στάθμης 5,25 m με σταθερή παροχή 51
m3/h και διάρκεια άντλησης 48 ώρες. Η κρίσιμη παροχή της γεώτρησης αυτής, πάνω
από την οποία η πτώση στάθμης αυξάνεται δυσανάλογα με την παροχή, είναι QC = 45
m3/h και η εκμεταλλεύσιμη (ωφέλιμη) παροχή καθορίστηκε σε περίπου QΕ = 40 m3/h. Η
ειδική παροχή (ή ειδική ικανότητα) της γεώτρησης Sd-14A, που χαρακτηρίζει τη δυνα-
μικότητα της γεώτρησης, υπολογίστηκε σε περίπου 15 m3/h/m, που χαρακτηρίζεται
μάλλον ως μέτρια και αναφέρεται σε πτωχούς ελεύθερους γεωθερμικούς υδροφορείς
(όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή της ειδικής παροχής τόσο καλύτερη είναι η γεώτρηση και
η υδροφορία) (Καρυδάκης και Καβουρίδης, 1988).
Αλλά και στη γεώτρηση Sd-16A οι δοκιμές άντλησης με air-lifting έδωσαν
παροχές που δεν υπερβαίνουν τα 15 m3/h με θερμοκρασία 40oC. Η γεώτρηση αυτή
φαίνεται να οριοθετεί προς τα νότια τις ποσοτικές δυνατότητες του αβαθούς θερμού
υδροφορέα του τραβερτίνη (Καρυδάκης κ.ά., 2001).
Στην Εικόνα 72 παρουσιάζονται κάποια χαρακτηριστικά του ρηχού γεωθερμικού

ταμιευτήρα της περιοχής (γεωλογική τομή, υδραυλική κλίση, θερμοκρασία νερού) κατά
γενική διεύθυνση Β-Ν. Από την κατασκευή του πιεζομετρικού χάρτη και του χάρτη των
ισόθερμων καμπυλών του αβαθούς ταμιευτήρα του πεδίου Σιδηροκάστρου (Εικόνες 73
και 74) διαπιστώθηκε ότι οι ζώνες τροφοδοσίας εντοπίζονται προς την περιοχή της
δημοτικής γεώτρησης (Sd-1DS) στη θέση «Αγία Βαρβάρα», στο βόρειο τμήμα της
περιοχής εξάπλωσης των τραβερτινών. Στην περιοχή αυτή η υδραυλική κλίση είναι
μεγαλύτερη, ενώ νοτιότερα παρατηρείται η ζώνη εκτόνωσης με μικρότερη υδραυλική
κλίση (Εικόνα 72). Επιπλέον, στη βόρεια περιοχή οι θερμοκρασίες είναι υψηλότερες
Εικόνα 72. Χαρακτηριστικά του ρηχού γεωθερμικού ταμιευτήρα, μέσα στον επιφανειακό
τραβερτίνη, στο γεωθερμικό πεδίο Θερμοπηγής - Σιδηροκάστρου (Καρυδάκης, 2003)
(α) Γεωλογική τομή του ρηχού ταμιευτήρα κατά τη διεύθυνση των γεωτρήσεων Sd-1DS, Sd-
14A και Sd-16.
(β) Μεταβολή της υδραυλικής κλίσης (στο υψόμετρο 0) κατά τη διεύθυνση των γεωτρήσεων
Sd-1DS, Sd-14A και Sd-16.
(γ) Μεταβολή της θερμοκρασίας των γεωθερμικών ρευστών του ρηχού ταμιευτήρα κατά τη
διεύθυνση των γεωτρήσεων Sd-1DS, Sd-14A και Sd-16.

Εικόνα 73. Πιεζομετρικός χάρτης του ρηχού ταμιευτήρα στο πεδίο Σιδηροκάστρου με
ισοδιάσταση των δυναμικών γραμμών ανά 2,5 m πτώση στάθμης στο υψόμετρο. Στον χάρτη
αυτόν σημειώνεται και ο άξονας ροής των γεωθερμικών ρευστών (όπου Sd-14A: θέση
γεώτρησης) (Καρυδάκης, 2003)
Εικόνα 74. Χάρτης ισοθέρμων καμπυλών του ρηχού ταμιευτήρα στο πεδίο Σιδηροκάστρου.
Σημειώνεται ο άξονας ροής των γεωθερμικών ρευστών (Καρυδάκης, 2003)

(60-65οC), ενώ νοτιότερα είναι χαμηλότερες (Τ<40oC νότια της γεώτρησης Sd-16). Στο
βόρειο τμήμα έχουν εντοπισθεί ρήγματα διεύθυνσης Α-Δ, που θεωρούνται ως ρήγματα
τροφοδοσίας με σταθερό ρυθμό ροής. Τα γεωθερμικά ρευστά ακολουθούν τη
διεύθυνση ροής Β-Ν και απομακρυνόμενα από το βόρειο τμήμα ψύχονται προοδευτικά
προς το νότιο τμήμα. Με βάση, λοιπόν, τα προαναφερθέντα οι γεωτρήσεις παραγωγής
που θα αντλούν ρευστά από τους τραβερτίνες θα πρέπει να τοποθετηθούν στο βόρειο
τμήμα, ενώ οι γεωτρήσεις επανεισαγωγής στο νότιο. Τέλος, σημειώνεται ότι ο τύπος
αυτού του γεωθερμικού ταμιευτήρα χαρακτηρίζεται από μια μεταβλητή υδραυλική
κλίση κατά τμήματα 8% και 4%, που οφείλεται κυρίως στη μεταβολή της κλίσης της
οροφής του υποκείμενου σχηματισμού (αργιλοψαμμιτική σειρά). Χαρακτηρίζεται ως
ένας μη εγκλεισμένος ταμιευτήρας (Καρυδάκης, 2003).
Λαμβάνοντας υπόψη τα αποτελέσματα των δοκιμαστικών αντλήσεων στις
γεωτρήσεις Sd-3A και Sd-14A και των υδραυλικών παραμέτρων που προκύπτουν από
αυτά, φαίνεται ότι πρόκειται για έναν μέτριο προς πτωχό γεωθερμικό υδροφορέα
περιορισμένης έκτασης. Συνεπώς οι γεωτρήσεις και αντλητικά συγκροτήματα θα
πρέπει να σχεδιαστούν για εκμεταλλεύσιμες παροχές 40-50 m3/h και όχι μεγαλύτερες.
Μια τιμή της τάξης των 200 m για την ακτίνα επίδρασης παραγωγικής γεώτρησης
φαίνεται να μη δημιουργεί προβλήματα μεταξύ των γεωτρήσεων (Καρυδάκης και
Καβουρίδης, 1988).
Από μετρήσεις σε διάφορες χρονικές στιγμές, δεν διαπιστώθηκαν αισθητές
μεταβολές της υδροστατικής στάθμης (πιεζομετρικής επιφάνειας), γεγονός που
δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια ζώνη τροφοδοσίας με σταθερή παροχή.
Συγκρίνοντας τον χάρτη ισοδυναμικής επιφάνειας (πιεζομετρική επιφάνεια) με τον
τοπογραφικό χάρτη (μορφολογία του αναγλύφου) διαπιστώνεται ότι η υδροστατική
στάθμη στην περιοχή κυμαίνεται σε βάθος 4-25 m. Θεωρώντας ως εμβαδόν
ερευνηθείσας περιοχής 0,6 km2 και μέσο πάχος κορεσμένου γεωθερμικού υδροφορέα
30 m τότε ο όγκος του είναι 18 x 106 m3 και συνεπώς με ενεργό πορώδες 1,65% ο όγκος
των υπόγειων θερμών νερών εκτιμάται σε 300.000 m3. Αφού δεν υπάρχουν αισθητές
διαφορές της πιεζομετρικής επιφάνειας σε διαφορετικές χρονολογικές και υδρολογικές
περιόδους, θεωρείται ότι ρυθμιστικά αποθέματα δεν υπάρχουν αξιόλογα. Η έλλειψη
ρυθμιστικών αποθεμάτων δηλώνει δύο ενδεχόμενα - παραδοχές: (α) είτε ότι η παροχή
της ζώνης τροφοδοσίας του ρηχού ταμιευτήρα είναι σταθερή και δεν επηρεάζεται από
άλλους εξωτερικούς παράγοντες (βροχοπτώσεις, αντλήσεις κλπ), (β) είτε ότι ο
γεωθερμικός αυτός ταμιευτήρας έχει τέτοια δυνατότητα και τέτοια διάταξη ώστε να
μπορεί να αποδέχεται μεταβολές της ζώνης τροφοδοσίας χωρίς να δημιουργεί
επιπτώσεις αισθητές στην υδροστατική στάθμη, (γ) είτε ότι το σημείο εκφόρτισης δεν
απέχει πολύ από τον πυθμένα του γεωθερμικού υδροφορέα (Καρυδάκης και
Καβουρίδης, 1988).
Τα εκμεταλλεύσιμα αποθέματα, δηλ. ο όγκος του νερού που μπορεί να αντληθεί

χωρίς να μεταβληθεί η δίαιτα και η ποιότητά του, καθορίζονται από την παροχή της
ζώνης τροφοδοσίας και στην περίπτωση του ελεύθερου γεωθερμικού υδροφορέα θα
πρέπει η απόσταση μεταξύ της ζώνης τροφοδοσίας και θέσης απόληψης να είναι μι-
κρή. Στόχος είναι η αντλούμενη ποσότητα να πλησιάζει την τιμή της ποσότητας με την
οποία τροφοδοτείται ο υδροφορέας, οπότε η φυσική εκροή προς τα κατάντη να ελατ-
τώνεται στο ελάχιστο, γεγονός που επιτυγχάνεται με τη σωστή διάταξη των γεωτρή-
σεων και τον ορθολογικό προγραμματισμό των αντλήσεων. Εκτιμάται ότι: (α) ο συνο-
λική απόληψη των εκμεταλλεύσιμων αποθεμάτων του αβαθούς ταμιευτήρα από τις
παραγωγικές γεωτρήσεις θα πρέπει να είναι της τάξης 200 m3/h με σταδιακή αύξηση,
αν αυτό είναι δυνατό, (β) η θέση των παραγωγικών θα πρέπει να είναι κοντά στη ζώνη
τροφοδοσίας, κάτι που θα επιτρέπει μεγαλύτερη ποσότητα απόληψης εκμεταλλεύσι-
μων αποθεμάτων και υψηλότερων θερμοκρασιών, (γ) οι παραγωγικές γεωτρήσεις θα
πρέπει να ανορυχθούν με συγκεκριμένη διάταξη και σταδιακά σε διάφορες φάσεις
εφόσον οι υδραυλικές παράμετροι το επιτρέπουν, και (δ) ο αριθμός των παραγωγικών
γεωτρήσεων θα πρέπει να είναι περιορισμένος, δηλ. θεωρώντας ότι ο ρυθμός τροφο-
δοσίας του αβαθούς ταμιευτήρα είναι περίπου 300 m3/h, o αριθμός των γεωτρήσεων
θα πρέπει να είναι 4 ή 5 με εκμεταλλεύσιμη παροχή 40-50 m3/h. Με τη σταδιακή εκτέ-
λεση των γεωτρήσεων και τη βαθμιαία αύξηση της αντλούμενης παροχής αποφεύγο-
νται απρόβλεπτες εξελίξεις και δυσάρεστες συνέπειες (Καρυδάκης και Καβουρίδης,
1988).
Συγκεκριμένα για την ορθολογική αξιοποίηση του ρηχού ταμιευτήρα προτείνε-
ται η σειρά των φάσεων εκτέλεσης των γεωτρήσεων να είναι η ακόλουθη (Καρυδάκης
και Καβουρίδης, 1988):
1η φάση: Εκτέλεση δύο γεωτρήσεων συνολικής παροχής 80 m3/h και στη συνέχεια
υλοποίηση ενός προγράμματος αντλήσεων μακράς διαρκείας (χωρίς διακοπές) με
σύγχρονες και μεμονωμένες αντλήσεις, με παρακολούθηση και αξιολόγηση τόσο των
υδραυλικών παραμέτρων όσο και του επηρεασμού μεταξύ τους αλλά και με τα γειτο-
νικά λουτρά, πριν ενταχθούν σε οποιαδήποτε συστηματική εκμετάλλευση.
2η φάση: Εκτέλεση τρίτης γεώτρησης με παροχή 40 m3/h, αφού όμως πρώτα αξιολογη-
θούν τα αποτελέσματα των προηγούμενων αντλήσεων και τα αποτελέσματα κριθούν
θετικά.
3η και 4η φάση: Επανάληψη της 1ης και 2ης φάσης μέχρι την επίτευξη του στόχου της
συνολικής παροχής των 200 m3/h.
Τα γεωθερμικά νερά του πεδίου Θερμοπηγής Σιδηροκάστρου κατατάσσονται
στην κατηγορία των Na,Ca-ΗCO3 και Na-ΗCO3 νερών (Αρβανίτης κ.ά., 2001), σύμφωνα
με την ταξινόμηση κατά Davis & DeWiest (1966). Έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε
άλατα με Σύνολο Διαλυμένων Αλάτων (Σ.Δ.Α. ή T.D.S.) να κυμαίνεται μεταξύ 0,98 και
1,33 g/l, ενώ οι τιμές του pH είναι 6,2-7,5 (συνήθως 6,5-7). Για το θέμα του χημισμού
των ρευστών γίνεται εκτενής αναφορά στο Κεφάλαιο 9.

6.5 ΒΕΒΑΙΩΜΕΝΟ ΚΑΙ ΠΙΘΑΝΟ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΧΑΜΗΛΗΣ

ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ
Η έρευνα και αξιοποίηση του γεωθερμικού δυναμικού καθορίζεται από τις
διατάξεις του Νόμου 3175/2003 «Αξιοποίηση του γεωθερμικού δυναμικού,
τηλεθέρμανση και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 207/τ.Α/29-8-2003), όπως αυτός
τροποποιήθηκε με το Άρθρο 37 («Ρυθμίσεις για τη γεωθερμία») του Νόμου 3734/2009
(ΦΕΚ 8/τ.Α/28-1-2009). Στο Νόμο 3175/2003 (Άρθρο 2, Παράγραφος 1) γίνεται
διάκριση των γεωθερμικών πεδίων σε «χαμηλής» και «υψηλής θερμοκρασίας»
γεωθερμικά πεδία καθώς και σε «βεβαιωμένα» και «πιθανά» γεωθερμικά πεδία.
Χαμηλής θερμοκρασίας είναι τα γεωθερμικά πεδία όταν η θερμοκρασία του προϊόντος
κυμαίνεται από 25 έως 90oC. Υψηλής θερμοκρασίας είναι τα γεωθερμικά πεδία όταν η
θερμοκρασία του προϊόντος υπερβαίνει τους 90oC. Βεβαιωμένο γεωθερμικό πεδίο
είναι το πεδίο του οποίου τα χαρακτηριστικά είναι πιστοποιημένα με υψηλό βαθμό
αξιοπιστίας με ερευνητικές εργασίες. Πιθανό γεωθερμικό πεδίο είναι το πεδίο του
οποίου τα χαρακτηριστικά εκτιμώνται από προκαταρκτικά ερευνητικά έργα. Με την
Υπ’αρ.πρωτ.Δ9Β/Φ166/οικ1508/ΓΔΦΠ374/10/27-01-2004 Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 208/
τ.Β/5-2-2004) καθορίζονται τα χαρακτηριστικά και ο βαθμός αξιοπιστίας των
εκτιμήσεων προκειμένου ένα γεωθερμικό πεδίο να χαρακτηρισθεί ως «βεβαιωμένο» ή
«πιθανό». Ο χαρακτηρισμός κάθε γεωθερμικού πεδίου και η υπαγωγή του σε
κατηγορία γίνεται με απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης (σημείωση: σήμερα του
αρμόδιου Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας) μετά από γνώμη (δηλ.
γνωμοδότηση) του Ι.Γ.Μ.Ε. (Άρθρο 2, Παράγραφος 2 του Ν. 3175/2003). Σε πολλές
περιπτώσεις ένα βεβαιωμένο γεωθερμικό πεδίο περικλείεται ή γειτνιάζει με ένα
πιθανό γεωθερμικό πεδίο. Για τον επίσημο χαρακτηρισμό των γεωθερμικών πεδίων
της χώρας έχουν εκδοθεί από το 2005 μέχρι σήμερα Υπουργικές Αποφάσεις, οι οποίες
έχουν δημοσιευθεί στο Φύλλο Εφημερίδος της Κυβερνήσεως (Φ.Ε.Κ.).
Με βάση τα αποτελέσματα των γεωθερμικών ερευνών του Ι.Γ.Μ.Ε στην περιοχή
Θερμοπηγής Σιδηροκάστρου και κατόπιν σχετικής εισηγητικής έκθεσης, έγινε ο
χαρακτηρισμός μιας έκτασης 4 km2 ως «βεβαιωμένου γεωθερμικού πεδίου χαμηλής
θερμοκρασίας Σιδηροκάστρου Ν. Σερρών» και μιας άλλης, έκτασης 11 km2 ως
«πιθανού γεωθερμικού πεδίου χαμηλής θερμοκρασίας Σιδηροκάστρου Ν. Σερρών» με
την υπ. Αριθμ. Δ9Β/Φ166/12647/ΓΔΦΠ3557/193 Απόφαση του Υφυπουργού
Ανάπτυξης στις 8 Ιουλίου 2005 (ΦΕΚ 1012/τ.Β’/19-7-2005), όπως φαίνεται στο χάρτη
της Εικόνας 75. Το «βεβαιωμένο γεωθερμικό πεδίο χαμηλής θερμοκρασίας
Σιδηροκάστρου» οριοθετείται από το πολύγωνο ΑΒΓΔ, του οποίου οι κορυφές έχουν τις
γεωγραφικές συντεταγμένες, σε ΕΓΣΑ ’87, που παρατίθενται στον Πίνακα 4. Το
«πιθανό γεωθερμικό πεδίο χαμηλής θερμοκρασίας Σιδηροκάστρου», το οποίο
περιβάλλει το «βεβαιωμένο», οριοθετείται από το πολύγωνο ΑΒΓΔΕΖΗΘ, του οποίου οι
κορυφές έχουν τις συντεταγμένες που παρουσιάζονται στον Πίνακα 5.

Πίνακας 4. Γεωγραφικές συντεταγμένες (σε ΕΓΣΑ 87) των κορυφών του πολυγώνου ΑΒΓΔ
που οριοθετεί το ««βεβαιωμένο γεωθερμικό πεδίο χαμηλής θερμοκρασίας
Σιδηροκάστρου» (ΦΕΚ 1012/τ.Β’/19-7-2005)
ΚΟΡΥΦΗ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ (ΕΓΣΑ 87)
ΠΟΛΥΓΩΝΟΥ Χ Υ
Α 443877,09 4569938,38
Β 447630,44 4570953,24
Γ 447106,90 4569294,03
Δ 444504,04 4569111,96
Πίνακας 5. Γεωγραφικές συντεταγμένες (σε ΕΓΣΑ 87) των κορυφών του πολυγώνου
ΑΔΕΖΗΘ που οριοθετεί το «πιθανό γεωθερμικό πεδίο χαμηλής θερμοκρασίας
Σιδηροκάστρου» (ΦΕΚ 1012/τ.Β’/19-7-2005)
ΚΟΡΥΦΗ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ (ΕΓΣΑ 87)

ΠΟΛΥΓΩΝΟΥ Χ Υ
Α 443877,09 4569938,38
Δ 444504,04 4569111,96
Ε 445359,10 4568069,77
Ζ 448347,28 4568440,27
Η 448701,67 4571372,06
Θ 444118,73 4572193,61
Στον χάρτη της Εικόνας 75 φαίνεται τόσο το «βεβαιωμένο» όσο και το «πιθανό
γεωθερμικό πεδίο» χαμηλής θερμοκρασίας Σιδηροκάστρου», όπως οριοθετούνται με
βάση την υπ. Αριθμ. Δ9Β/Φ166/12647/ΓΔΦΠ 3557/193 Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ
1012/τ.Β’/19-7-2005) κατόπιν της σχετικής εισηγητικής έκθεσης του Ι.Γ.Μ.Ε. Επιπλέον,
στο γεωλογικό χάρτη της ευρύτερης περιοχής Σιδηροκάστρου της Εικόνας 42 έχουν
τοποθετηθεί τα πολύγωνα του βεβαιωμένου και πιθανού γεωθερμικού πεδίου.
Το βεβαιωμένο γεωθερμικού πεδίο Σιδηροκάστρου έχει κατατμηθεί σε δύο
επιμέρους προς εκμίσθωση τμήματα:
 Το ένα τμήμα (Εικόνες 76 και 77), έχει ήδη εκμισθωθεί στο Δήμο Σιντικής
(περιλαμβάνει τα θερμοκήπια). Η εκμίσθωση έγινε τη 1-8-2014.
 Το δεύτερο τμήμα (Εικόνα 78) του βεβαιωμένου πεδίου (νότιο και ανατολικό
τμήμα του) έχει ήδη προκηρυχθεί (πρόσκληση με Α.Π. 6145/30-3-2016 για την
υποβολή δεσμευτικών επενδυτικών προτάσεων, με σκοπό την εκμίσθωση του
δικαιώματος διαχείρισης τμήματος του βεβαιωμένου γεωθερμικού πεδίου χαμηλής
θερμοκρασίας Σιδηροκάστρου, Δήμου Σιντικής, από το Γενικό Γραμματέα της
Αποκεντρωμένης Διοίκησης), κατόπιν εκδήλωσης ενδιαφέροντος από την Εταιρεία
ΓΕΩΘΕΡΜ Α.Ε. Η ημερομηνία διεξαγωγής διαγωνισμού είχε ορισθεί για 18-5-2016.

Εικόνα 75. Το «βεβαιωμένο» καθώς και το «πιθανό γεωθερμικό πεδίο χαμηλής

θερμοκρασίας Σιδηροκάστρου», όπως οριοθετούνται με βάση την υπ. Αριθμ. Δ9Β/Φ166/
12647/ΓΔΦΠ 3557/193 Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 1012/τ.Β’/19-7-2005).
Εικόνα 76. Το «βεβαιωμένο» (με πράσινη γραμμή) και το «πιθανό» (με κόκκινη γραμμή)
γεωθερμικό πεδίο χαμηλής θερμοκρασίας Σιδηροκάστρου» καθώς και εκείνο το τμήμα του
βεβαιωμένου πεδίου που έχει εκμισθωθεί στο Δήμο Σιντικής από 1-8-2014.

Εικόνα 77. Το βεβαιωμένο γεωθερμικό πεδίο Σιδηροκάστρου (μαύρη γραμμή πλαισίου)

με τμήμα αυτού (με μωβ γραμμή πλαισίου) τα οποίο έχει εκμισθωθεί στο Δήμο Σιντικής
από 1-8-2014.
Εικόνα 78. Το νότιο και δυτικό τμήμα του «βεβαιωμένου γεωθερμικού πεδίου χαμηλής
θερμοκρασίας Σιδηροκάστρου» που έχει προκηρυχθεί προς εκμίσθωση το Μάρτιο 2016.


7. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΔΑΦΙΚΗΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ ΜΕ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ LANDSAT 8
Η θερμοκρασία μιας επιφάνειας παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στο ποσό της
εκπεμπόμενης ακτινοβολίας. Η θερμοκρασία στην επιφάνεια του ήλιου είναι 6000 ο
Kelvin και η μέγιστη εκπομπή αφορά την περιοχή του ορατού φάσματος. Μια
επιφάνεια με θερμοκρασία 1000ο Κ (π.χ. μια φωτιά στον Αμαζόνιο) εκπέμπει
περισσότερο στη μέση υπέρυθρη περιοχή του φάσματος. Η θερμοκρασία της
επιφάνειας της γης είναι περίπου 290Κ και η μέγιστη εκπομπή είναι περίπου στα 14
μm. Υπάρχει άμεση σχέση ανάμεσα στη θερμοκρασία μιας επιφάνειας και την ένταση
της εκπεμπόμενης ακτινοβολίας σε συγκεκριμένο μήκος κύματος. Η θερμοκρασία μιας
επιφάνειας μπορεί να υπολογιστεί με βάση τη δορυφορική μέτρηση της εκπομπής της
στην θερμική υπέρυθρη περιοχή.
Οι επιφάνειες που έχουν διαφορετικές θερμοκρασίες εκπέμπουν τη μέγιστη
ακτινοβολία σε διαφορετικά μήκη κύματος. Η μέγιστη ακτινοβολία που εκπέμπει ο ήλιος
είναι στα 0,483 μικρόμετρα, ενώ η γη στα 14 μικρόμετρα. Η εκπομπή ακτινοβολίας από μια
επιφάνεια είναι συνάρτηση της θερμοκρασίας. Συνεπώς η θερμοκρασία μιας επιφάνειας
μπορεί να υπολογιστεί γνωρίζοντας το ποσό της ακτινοβολίας που εκπέμπει η επιφάνεια
με τη βοήθεια της τηλεπισκόπισης.
Εικόνα 79: Εκπεμπόμενη ακτινοβολία και θερμοκρασία

(Πηγή: http://www.esa.int/SPECIALS/Eduspace_GR/SEM61S4PVFG_0.html)
Η γη εκπέμπει μικρά μόνο ποσά ενέργειας στην περιοχή του ορατού και
επομένως ο μόνος λόγος που γίνεται ορατή είναι επειδή αντανακλά το ορατό φως του
ηλίου. Οι ακτίνες του ηλίου που φτάνουν στη γη, είτε απορροφώνται, συμβάλλοντας

έτσι στη θέρμανση της γης, είτε ανακλώνται, πράγμα που σημαίνει ότι μπορούν να
γίνουν ορατές από το ανθρώπινο μάτι ή τους δορυφόρους. Η ανακλαστικότητα (λέγεται
και λευκαύγεια ή albedo) μιας επιφάνειας είναι ένα μέτρο του ποσοστού του ηλιακού
φωτός που αντανακλάται.
Για την δημιουργία του ψηφιδωτού εδαφικής θερμοκρασίας της ευρύτερης
περιοχής του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου και Αγκίστρου το λογισμικό
ανοικτού κώδικα QGIS 2.8.1. Συγκεκριμένα πραγματοποιήθηκε ημι-αυτόματη
ταξινόμηση της δορυφορικής εικόνας με το εργαλείο SCP Semi- Automatic Classification
Plug-in. Πιο αναλυτικά ακολουθήθηκαν οι παρακάτω διαδικασίες:
 Μετατροπή των τιμών του ψηφιδωτού σε ανακλαστικότητα (Top of Atmosphere
reflectance), το λόγο δηλαδή της προσπίπτουσας προς την ανακλώμενη από το σώμα
ακτινοβολία. Κατόπιν γίνεται διόρθωση της ανακλαστικότητας, καθώς διεργασίες της
ατμόσφαιρας, όπως απορρόφηση και διάχυση, επηρεάζουν το πόσο της ακτινοβολίας
που καταγράφεται από το δορυφόρο.
 Ταξινόμηση των χρήσεων γης της υπό μελέτη περιοχής. Πρόκειται ουσιαστικά
για αντιστοίχηση περιοχών της εικόνας (τιμών εικονοστοιχείων) σε συγκεκριμένες
χρήσεις γης. Ο χρήστης ορίζει τις χρήσεις γης (έδαφος, καλλιέργειες, νερό, ποτάμι
κ.τ.λ.) χρησιμοποιώντας ένα σχηματικό αρχείο (ROI) με ενδεικτικές περιοχές από την
εικόνα. Οι χρήσεις γης που χρησιμοποιήθηκαν για την ταξινόμηση είναι:
1. Νερό
2. Αστική περιοχή
3. Ανάμικτες καλλιέργειες
4. Καλλιέργειες
5. Γυμνό έδαφος
 Δεύτερη ταξινόμηση για την αντιστοίχηση των χρήσεων γης με τον κατάλληλο
συντελεστή εκπομπής (emissivity e, 0≤e≤1). Ο συντελεστής εκπομπής προσδιορίζεται
στην παρούσα έκθεση βιβλιογραφικά, πρέπει όμως να επαληθεύεται από εργασίες
υπαίθρου για πιο σωστά και έγκυρα αποτελέσματα.
Οι τιμές του συντελεστή εκπομπής που χρησιμοποιήθηκαν είναι:
α/α Χρήσεις γης Συντελεστής εκπομπής
1 Νερό 0.98
2 Αστική περιοχή 0.965
3 Ανάμικτες καλλιέργειες 0.97
4 Καλλιέργειες 0.975
5 Γυμνό έδαφος 0.93
 Εκτίμηση της εδαφικής θερμοκρασίας χρησιμοποιώντας την θερμοκρασία

φωτεινότητας (At-Satellite Brightness Temperature) που καταγράφει ο δορυφόρος
καθώς και το θερμικό υπέρυθρο κανάλι 10. Αυτό επιτυγχάνεται με εφαρμογή του
τύπου:

Σημείωση: ο παραπάνω τύπος για να εφαρμοστεί στα ψηφιδωτά (με τη βοήθεια του
εργαλείου Raster Calculator) μετατρέπεται ως εξής:
b/ (1+(10.8*b/14380)*ln(a))
όπου:
a το ψηφιδωτό του συντελεστή εκπομπής που προέκυψε από το βήμα 3 και
b το ψηφιδωτό που αντιστοιχεί στο θερμικό υπέρυθρο κανάλι 10
Το τελικό αποτέλεσμα της παραπάνω διαδικασίας είναι οι Εικόνες 80 και 81. Το
θερμοκρασιακό εύρος σε βαθμούς Κελσίου κυμαίνεται από 16,85oC έως 37.93οC.
Χαρακτηριστικό είναι ότι εντός των ορίων του γεωθερμικού πεδίου οι υψηλές
παρατηρούνται θερμοκρασίες από 31,85 oC έως 37.93οC. Βέβαια πρέπει να ληφθεί υπ’
όψη το γεγονός ότι πρόκειται για καλοκαιρινή λήψη και ότι τμήμα της επιφάνειας
καλύπτεται από καλλιέργειες και άλλα είδη φυτοκάλυψης. Το όλο εγχείρημα τέτοιου
είδους επεξεργασίας μιας δορυφορικής εικόνας αποσκοπούσε στο να καταδείξει κατά
πόσο αυτή η επεξεργασία συνιστά ένα εργαλείο που μπορεί να συμβάλλει στην έρευνα
και τον εντοπισμό γεωθερμικών πεδίων.
Εικόνα 80: Εδαφική θερμοκρασία σε βαθμούς Kelvin ( 0ο Κ = -273ο C), (κλ. 1:100.000).
Ευρύτερη περιοχή γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου (έκταση 165 km2)

σ
444000 445000 Μι
446000 447000 448000 449000
ι
κρ
ή
Το η
ύμ
πα
ύ
τ Ι
Ν ΣΤΙ
ΤΟΥΤΟ ΓΕΩ ΛΟΓΙ ΚΩ Ν
0 250 500 Μ 1,
000 1,
500 ΚΑΙΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙ ΚΩ Ν
Θ
Met
ers
ΕΡΕΥΝ Ω Ν (
Ι.
Γ.Μ.
Ε.)
κ
ΥΠΟΜΝ ΗΜΑ
γ
4571700
4571700
Μ α υ ρ ό τ ο Μ α ύρ α Λιθ ά ρ ι
π α
Γεωθερμι
κόπ εδί
ο
ο ς
ΣΙ
Δ-019
(όρι
ο)
Η
Κουρή Βρ.
A
Ά
!
ΣΙ
Δ-009
Μυ
λο
κό
π
αν
Βεβαι
ωμέν
οΓ/
Θ Π εδίο
θ ι
ο A
!
Πι
θανόΓ/
Θ Π εδίο
Α γ κά 520
#
0 Σημείαπ αρατ
ήρησηςή
δει
γ ματ
οληψίας
Β A
! Γεωθερμίας(
SD-
8)
Οδι
κόδί
κτυο
4570800
4570800
Π ετροκά ρβουν
ο
17Π SD-
SD- 17
έ
ρ
α
! α
τ Ε θνι
κή οδός
SD-
4 A
Ρ.
Π
ΣΙ
Δ-025 ΣΙ
Δ-030 446 Αστι
κόοδι
κόδίκτυο
κα
ρι
A
!
#
A
! 0 Βοηθητι
κή οδός
δά
A
μι
!
ρα
Άγνωστη οδός
Κε
SD-
11
A Υδρογ ραφι
κόδί
κτυο
ΔΗΜΟ Τ Ι
ΚΗΣΙ
ΔΗΡΟ ΚΑΣΤ ΡΟ Υ
!
Π οτά μι
Α 3 Αγ.
Βαρβά ρα
A
!
3ASD-
SD- Α γ ί α σ μ α
ΣΙ
Δ-8SD-
8 Κανάλ
ιαρδευτι
κότεχνητό
Σι
δηροκ ά στρου ! A SD-
12
4569900
4569900
!
! A
A A
!
A
! Π οταμός
A Λουτρά Σι
δηροκ
ά στρου A
! A ! !
142 Νησίδες-Π όροι
SD-
6 #
0 A
!
SD-
2β SD-
10
SD-
14ASD-
14 SD-
2 Τρι
γ ωνομετ
ρικόΣημεί
ο
A SD-
5
!
ΣΙ
Δ-024 A ! SD-
A
!
2A A
!
(m)
!!
A SD-
14β
A
!
252
A
! Λουτρά Σι
δηροκά στρου
A
! Β ρ ύ σ η
66
SD-
13! A SD-16
#
0 #
0
!!SD-
A 16Π Θερμοκρασί
αεδάφους
A SD-
15
! A
τ
ρ
ά
(
Kelvi
n)
A
! υ
SD-
9
Γ
Λ
ο
300.
1-302.
3
A
!
Δ
Β ά
302.
4-304.
6
ά λ τ α ι
4569000
4569000
α
λ Π ευκ
ΣΙ
Δ-007
οδ ά σ
α ος
Π
304.
7-307.
2
A
!
307.
3-309.
8
309.
9-319.
2
ΣΙ
Δ-028 Θερμοπηγή
A ΣΙ
Δ-005 ! SD-
A 1
Ζ
!
SD-
7 A
! ΣΙ
Δ-006
A
! A
! ΕΙ
ΚΟΝ Α81
Χ ΑΡΤΗΣΚΑΤΑΝ ΟΜΗΣ
4568100
4568100
Σ.
Σ.Στρυμόνος
66
0 ΣΙΔ-018
# 156 Χ αροπόν ΕΔΑΦΙ ΚΗΣΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ
A
Ε #
0 ΠΕΡΙΟΧ ΗΣΓΕΩ ΘΕΡΜΙ
ΚΟΥ
!
ΠΕΔΙ ΟΥΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ
444000 445000 446000 447000 448000 449000
8. ΘΕΡΜΟΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΕΣ ΝΕΡΟΥ
Τον Ιούνιο του 2014 έλαβαν χώρα δειγματοληψίες νερών από πηγές και
γεωτρήσεις του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου, με ταυτόχρονη μέτρηση των
επιτόπου φυσικοχημικών χαρακτηριστικών τους, όπως θερμοκρασία, αγωγιμότητα και
pH. Συγκεκριμένα ελήφθησαν δείγματα από τα ακόλουθα υδροσημεία:
(i) Γεώτρηση των Λουτρών Σιδηροκάστρου, σε απόσταση περίπου 250 m BA των
εγκαταστάσεων (Εικόνες 53 και 54), η οποία έχει βάθος 80 m, με το αντλητικό
συγκρότημα να είναι τοποθετημένο σε βάθος 30 m. Η εκμεταλλεύσιμη παροχή της
γεώτρησης είναι 9 m3/h και η θερμοκρασία του αντλούμενου νερού μετρήθηκε στους
44,2oC.
(ii) Πηγή «Αγίας Βαρβάρας» (Εικόνες 49, 50 και 51) η οποία κατά την επίσκεψη στις
20/6/2014 παρουσίαζε πολύ μικρή παροχή με αποτέλεσμα τη σημαντικά μειωμένη
τιμή της θερμοκρασίας του νερού (37,1oC έναντι των 50-55,5οC παλαιότερων
μετρήσεων) λόγω της επίδρασης της θερμοκρασίας του αέρα στο χώρο ανάβλυσης.
(iii) Γεώτρηση ανορυγμένη δίπλα στην παλαιά γεώτρηση SD-8 του Ι.Γ.Μ.Ε. (Εικόνες .
Η γεώτρηση αυτή καταγράφεται ως ΣΙΔ-8 και παρέχει με αρτεσιανή ροή (παροχή
περίπου 4 m3/h) νερά θερμοκρασίας 45,6oC (Εικόνες 70 και 82) .
(iv) Ποτίστρα, η οποία βρίσκεται σε απόσταση μερικών μέτρων κάτω από την
γεώτρηση Sd-5 του Ι.Γ.Μ.Ε (Εικόνα 83 και 84). H θερμομέτρηση που πραγματοποιήθηκε
στις 21-6-2014 έδωσε τιμή θερμοκρασίας 40,9oC.
(v) «Πηγή Ζεστά Μπάνια», η οποία βρίσκεται κοντά στο Κλειδί, στα στενά του
Ρούπελ, ανατολικά του ποταμού Στρυμόνα, με νερά θερμοκρασίας 24,4oC (Εικόνα 55)
και
(vi) «Ζεστά Νερά» Σιδηροκάστρου, θερμοκρασίας 24-24,3oC, βόρεια του
Σιδηροκάστρου (Εικόνες 56, 57 και 58).
Στον Πίνακα 6 παρατίθενται τα υδροσημεία (πηγές και γεωτρήσεις) της
ευρύτερης περιοχής του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου (με τις γεωγραφικές τους
συντεταγμένες σε ΕΓΣΑ ‘87), όπου πραγματοποιήθηκαν επί τόπου μετρήσεις της
θερμοκρασίας του νερού και κάποιων άλλων φυσικοχημικών παραμέτρων
(αγωγιμότητας και pH).
Οι θέσεις αυτών των σημείων θερμομετρήσεων, από όπου και έγιναν
δειγματοληψίες νερών παρουσιάζονται στους τοπογραφικούς χάρτες των Εικόνας 85
και 86.

Εικόνα 82: Θερμομέτρηση της γεώτρησης ΣΙΔ-8 στις 21-6-2014
Εικόνες 83 και 84: Ποτίστρα στην οποία καταλήγει νερό από τη γεωθερμική γεώτρηση Sd-5
του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου

Πίνακας 6: Επιτόπιες φυσικοχημικές μετρήσεις

ΕΡΓΟ :Ερευνα και ανάπτυξη γεωθερμικής ενέργειας περιοχής θερμοπηγής - Χαρωπού Ν. Σερρών.
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ: ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΕΡ. ΕΝΟΤΗΤΑ : ΣΕΡΡΩΝ Χ ΕΓΣΑ΄87: 436362.48
ΔΗΜΟΣ: ΗΡΑΚΛΕΙΑΣ Τοποθεσία: Φτελιές Ψ ΕΓΣΑ΄87: 4556249.25
Υψομ. (m): 28.60
Κωδ. Σημείου: ΛΙΘ-Li-1 Ονομασία: Γεώτρηση Li-1
Α/Α Ημ/νία Αρ. Δείγματος Θερμ. νερού Θερμ. αέρα Αγωγ/τα pH CO2 H2S Παροχή Ραδόνιο Ράδιο
μέτρησης ή Μέτρησης °C °C μS/cm (mg/l) (mg/l) (m3/h) (Bq/l) (Bq/l)
1 24/11/2013 ΛΙΘ-Li-1-1 41.2 7.1
ΔΗΜΟΣ: ΣΙΝΤΙΚΗΣ Τοποθεσία: Κλειδί Ψ ΕΓΣΑ΄87: 4574242.00
Υψομ. (m): 200.00
Κωδ. Σημείου: ΜΑΚ-020 Ονομασία: Πηγή Μπάνια ή Ζεστά νερά
1 20/6/2014 ΜΑΚ-020-Δ4 24.4 1252 6.65
ΔΗΜΟΣ: ΣΙΝΤΙΚΗΣ Τοποθεσία: Λουτρά Ψ ΕΓΣΑ΄87: 4569835.00
Υψομ. (m): 142.00
Κωδ. Σημείου: ΜΑΚ-021Γ Ονομασία: Γεώτρηση Λουτρά Σιδηροκάστρου
1 24/6/2014 ΜΑΚ-021Γ-Δ1 44.2 30 1700 6.17
ΔΗΜΟΣ: ΣΙΝΤΙΚΗΣ Τοποθεσία: Θερμοπηγή Ψ ΕΓΣΑ΄87: 4570026.73
Υψομ. (m): 160.00
Κωδ. Σημείου: ΜΑΚ-023 Ονομασία: Πηγή Αγ.Βαρβάρα
1 20/6/2014 ΜΑΚ-023-Δ2 37.1
Φυσικοχημικές Μετρήσεις Υπαίθρου Σελ. 1/2

ΔΗΜΟΣ: ΣΙΝΤΙΚΗΣ Τοποθεσία: Ζεστά νερά Ψ ΕΓΣΑ΄87: 4567219.50
Υψομ. (m): 145.00
Κωδ. Σημείου: ΜΑΚ-024 Ονομασία: Πηγή Ζεστά Νερά Σιδηροκάστρου
1 20/6/2014 ΜΑΚ-024-Δ3 24 27 607 7.14
Υψομ. (m): 180.81
Κωδ. Σημείου: ΣΙΔ-SD-5 Ονομασία: Γεώτρηση SD-5
1 21/6/2014 ΣΙΔ-SD-5-Δ6 40.9 27 2030 6.14
Υψομ. (m): 208.00
Κωδ. Σημείου: ΣΙΔ-Γ8Α Ονομασία: Γεώτρηση ΣΙΔ-8
1 21/6/2014 ΣΙΔ-Γ8Α-Δ5 45.6 28 1980 5.98 4
Φυσικοχημικές Μετρήσεις Υπαίθρου Σελ. 2/2

ο
ρ
ΙΓΜΕ
Ό
Έρευνα και ανάπτυξη γεωθερμικής ενέργειας περιοχής Χαρωπού Ν. Σερρών
ν
441000 442000 443000 444000 445000 446000 447000 448000 449000 450000 451000 452000
ς
ο
Αγ κ ο
ίου
Στ εν όλ
ακ Ι
ΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙ ΚΩΝ
Δη
μη 1046
ΚΑΙΜ ΕΤΑΛΛΕΥΤΙ ΚΩΝ
ι ώ ν ες
τρί
ΕΡΕΥΝΩΝ( Ι.
Γ.Μ .
Ε.)
#
ου
0
Πιπ
4575300
4575300
ρ
Τρ ε
ρί
ί
στ
τσ
ρα
α
υρ
το
ν
Ρ.
ιο
Κ ο υδο ύν ι
τ
801
Μ ΑΚ-020 290
αλ
#
Π
0
ν Π έν τ ε264
ατ ό
Εκ T= Ερ.Κλ ειδίου
#
0
# Ερ.
Βασ ί
4574400
4574400
λ αγα
0
24.4C
o
!
£ ΥΠΟΜ ΝΗΜ Α
!
Λ ι β
α δ ί
σ
!
ρυφή τ σ
Ζ εσ τ ό ροκ ο α
Ν ερ ό Μαυ
!
Μ ετ
ρήσειςΥπ α ί
θρου
!
έτ ρα
!
4573500
4573500
υμα ο ρυφ
890 Κ
!
Δίδ ή
!
£
ι
ηΠ
!
#
0
Βλ
!
αχ 773
ύρ
οπ
Οδικόδί
κτυο
Μ α ρ κ ο ιμ #
0
όσ κ α λ α έν ε
Μα
ς
ια Αρβανί
τηΡ.
λ
έ γ.Τούμπ α Εθνικ ήοδός
κ
Με
4572600
4572600
σ μα
π
ρι
μ 653 #
0
Α η
Χώ
#
0
Αστικ όοδικ όδί
κ τυο
ύκ η
Λε
567 Μι τ
κρ
ήΤ ύ
ού Μ
Βοηθητικ ήοδός
μπ
γ
α Τόλ η Βρ.
Μονοπ άτι
ον
! !
71700
4571700
τρ Άγνωστηοδός
Κάσ
Μι
Μ αυρότ ο Μ αύρα Λι θάρι α

π ο ς
χό
ν
Ι
σοϋψής(
m)
κό
Ά
ΚουρήΒρ.
ρρε
ρι
ερ 5
ο# Μυ
τια 4
0 526 λ ο
μα
κ
Α γκ ά θ ι
οπ
ό
Ι
σοϋψήςΔε
ίκ της
π
α
0 520
ν ο ς
#
Κ ώ
Αν
ν
Υδρογ ρα φικόδί
κτυο
α
Ρ.
ο
0 294
4570800
4570800
# ρ
Πε
τροκ άρβουνο κα τ
έ
Αγκαθ
α
Ποτάμι
ρι
Π
δά
446
μι
όρρε
ρα
Μ ΑΚ- 023 Κανάλ ι αρδε
υτικ ότε
χνητό
#
0
ΣΙ
Δ-Γ8Α
Κε
Δ
μα
ύο
Μ ΑΚ-021Γ T=37. 1oC T=45.6oC

Π
έτ
ρ Ακ τογραμμή
T=44. 2C
o
Λιθό
ες
ΣΙ
Δ-SD-5
4569900
4569900
Α γ ία σ μ α
Μ ΑΚ-021Γ £ £ Ποταμός
ρρε
ς
T=40.9oC
142
ΝΕΟΝΠΕΤΡΙ
ΤΣΙ
ΟΝ α
ρ
£
μα
T=43. 5oC
ή
#
0
ω
τ
75 252
Νησί
δες-Πόροι
Σ
£ λα
Σκ
ΛουτράΣιδηροκ άσ τρου Βρύσ η
338 #
Τριγ ωνομετ
ρικόΣημεί
ο
ά
#
0 #
0 372 0
ρά Πλ ατάνι Βρ. #
0
(m)
υτ
Λ ο
4569000
4569000
Β ά λ τ α ι ά
λ α Πε
υκ οδ
Π α άσ ο ς
Σχιστόλ ιθος
#
0 66
Θε
ρμοπ ηγή
Π.
τη
Μύ
ΩΝ
4568100
4568100
Σ.
Χαροπ όν
Μ
0 66 156
Φ ρά γμ
#
ΡΥ
ος
#
0 α
π Α π ι δ ι ές
μ
ΣΤ
ά
Κ
51 Κ α μ ίν ι α Μ ΑΚ-
024
T=24oC ΕΙ
ΚΟΝΑ85
#
0
4567200
4567200
Αλ
#
0
81
£ Μαύ
ρος Βράχος Χ ΑΡΤΗΣΦ ΥΣΙ
ΚΟΧ ΗΜ Ι
ΚΩΝ
Μ ΕΤΡΗΣΕΩΝΥΠΑΙ ΘΡΟΥ
ω
!
Άγ.
Ιωάννης νο
!
χώ 0 381
#
!
ρα
ΠΕΡΙΟΧ ΗΣΓΕΩΘΕΡΜ ΙΚΟΥ

φο
0 250500 1,
000 1,
500 Α μ π
έ λ ι α
Ρ.
Στρυμονοχώριον
m ΠΕΔΙ ΟΥΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ
ρα
στ
λύ
#
0
Π
441000 442000 443000 444000 445000 446000 447000 448000 449000 450000 451000 452000
ο
ρ
ΙΓΜΕ
Ό
Έρευνα και ανάπτυξη γεωθερμικής ενέργειας περιοχής Χαρωπού Ν. Σερρών
ν
441000 442000 443000 444000 445000 446000 447000 448000 449000 450000 451000 452000
ς
ο
Αγ κ ο
ίου
Στ εν όλ
ακ Ι
ΝΣΤΙ ΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ
Δη
μη 1046
ΚΑΙΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙ ΚΩΝ
ι ώ ν ες
τρί
ΕΡ ΕΥΝΩΝ(Ι.
Γ .
Μ.Ε.)
#
ου
0
Πιπ
4575300
4575300
ρ
Τρ ε
ρί
ί
στ
τσ
ρα
α
υρ
το
ν
Ρ.
ιο
Κ ο υδο ύν ι
τ
801
αλ
290
#
Π
0
ν Π έν τ ε264
ατ ό
Εκ
#
0
# Ερ.
Κλ ε Ερ.
Βασ ί
4574400
ιδί
4574400
λ αγα
0 ου
ΜΑΚ-
020-
Δ4
op
!
!
ΥΠΟΜΝΗΜΑ
Λ ι β
α δ ί
σ
!
ρυφή τ σ
Ζ εσ τ ό ροκ ο α
Ν ερ ό Μαυ
!
!
έτ ρα
Ση με
ία Δε
ιγμα τολη ψία ς
!
4573500
4573500
υμα ο ρυφ
890 Κ
!
Δίδ ή
ι
ηΠ
#
0
op
!
Βλ
!
αχ 773
ύρ
οπ
Οδικόδίκτυο
Μ α ρ κ ο ιμ #
0
όσ κ α λ α έν ε
Μα
ς
ια Αρβανί
τηΡ.
λ
έ γ.Τούμπ α Εθνικ ήοδός
κ
Με
4572600
4572600
σ μα
π
ρι
μ 653 #
0
Α η
Χώ
#
0
Αστικ όοδικ όδί
κ τυο
ύκ η
Λε
567 Μι τ
κρ
ήΤ ύ
ού Μ
Βοηθητικ ήοδός
μπ
γ
α Τόλ η Βρ.
Μονοπ άτι
ον
! !
71700
4571700
τρ Άγνωστηοδός
Κάσ
Μι
Μ αυρότ ο Μ αύρα Λι θάρι α

π ο ς
χό
ν
Ι
σ οϋψής (
m)
κό
Ά
ΚουρήΒρ.
ρρε
ρι
ερ 5
ο# Μυ
τια 4
0 526 λ ο
μα
κ
Α γκ ά θ ι
οπ
ό
Ι
σοϋψήςΔε
ίκ της
π
α
0 520
ν ο ς
#
Κ ώ
Αν
ν
α
Ρ. Υδρογρα φ ικόδίκτυο
ο
0 294
4570800
4570800
# ρ
Πε
τροκ άρβουνο κα τ
έ
Αγκαθ
α
Ποτάμι
ρι
Π
δά
446
μι
όρρε
ρα
Κανάλ ι αρδε
υτικ ότε
χνητό
#
0
Κε
Δ
μα
ύο
ΜΑΚ-
023-
Δ2
Π
ΣΙ
Δ-Γ8Α-
Δ5
έτ
ρ Ακ τογραμμή
Λιθό
ες
4569900
4569900
Α γ ία σ μ α
ΜΑΚ-
021Γ-
Δ1 op opΣΙΔ-SD-5-Δ6 Ποταμός
ρρε
ς 142
ΝΕΟΝΠΕΤΡΙ
ΤΣΙ
ΟΝ ρ
α
op
μα
ή
#
0
ω
τ Νησί
δες-Πόροι
Σ 75
op 252
λα
Σκ
ΛουτράΣιδηροκ άσ τρου Βρύσ η
338 #
Τριγωνομε
τρικόΣη με
ίο
ά
#
0 #
0 372 0
ρά Πλ ατάνι Βρ. #
0
(m)
υτ
Λ ο
4569000
4569000
Β ά λ τ α ι ά
λ α Πε
υκ οδ
Π α άσ ο ς
Σχιστόλ ιθος
#
0 66
Θε
ρμοπ ηγή
Π.
τη
Μύ
ΩΝ
4568100
4568100
Σ.
Χαροπ όν
Μ
0 66 156
Φ ρά γμ
#
ΡΥ
ος
#
0 α
π Α π ι δ ι ές
μ
ΣΤ
ά
Κ
51 Κ α μ ίν ι α
ΕΙ
ΚΟΝΑ86
#
ΜΑΚ-
024-
Δ3
0
4567200
4567200
Αλ
#
0
81
op
Μαύ
ρος Βράχος ΧΑΡ ΤΗΣΣΗΜΕΙΩΝ
ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙ ΑΣΝΕΡ ΟΥ
ω
!
Άγ.
Ιωάννης νο
!
χώ 0 381
#
!
ρα
ΠΕΡ Ι
ΟΧΗΣΓΕΩΘΕΡ ΜΙ ΚΟΥ
φο
0 250500 1,
000 1,
500 Α μ π
έ λ ι α
Ρ.
Στρυμονοχώριον
m ΠΕΔΙ ΟΥΣΙ
ΔΗΡ ΟΚΑΣΤΡ ΟΥ
ρα
στ
λύ
#
0
Π
441000 442000 443000 444000 445000 446000 447000 448000 449000 450000 451000 452000
9. ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΥΔΡΟΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΝΕΡΩΝ ΤΗΣ

ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ
9.1 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΧΗΜΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΝΕΡΩΝ ΠΟΥ

ΕΛΗΦΘΗΣΑΝ ΤΟΝ ΙΟΥΝΙΟ 2014
Όπως αναφέρθηκε στο Κεφάλαιο 8, τον Ιούνιο του 2014 πραγματοποιήθηκαν

δειγματοληψίες νερών από:
 τη γεώτρηση των Λουτρών Σιδηροκάστρου
 την πηγή Αγίας Βαρβάρας
 τη γεώτρηση ΣΙΔ-8, ανορυγμένη δίπλα στην παλαιά γεώτρηση SD-8 του Ι.Γ.Μ.Ε.
 ποτίστρα, η οποία βρίσκεται σε απόσταση μερικών μέτρων από την γεώτρηση
Sd-5 του Ι.Γ.Μ.Ε
 την πηγή «Ζεστά Μπάνια», η οποία βρίσκεται κοντά στο Κλειδί, στα στενά του
Ρούπελ,
 την πηγή «Ζεστά Νερά» Σιδηροκάστρου.
Οι χημικές αναλύσεις των δειγμάτων αυτών πραγματοποιήθηκαν από το
Πιστοποιημένο Εργαστήριο Νερών της Διεύθυνσης Αναλυτικών Εργαστηρίων του
Ι.Γ.Μ.Ε. και προσδιορίσθηκαν οι ακόλουθες παράμετροι και στοιχεία (κύρια και
ιχνοστοιχεία): pH, αγωγιμότητα, TDS, Ca, Mg, Na, K, HCO3, Cl, SO4, NO3, NH4, SiO2, Li, Fe,
F, I, Cr, Mn, Ni, Zn, Rb, Ag, Be, Mo, Cd, Se, Pb, Co, V, Sd, B, Br, Sr, Al, As, Cu, Ba, Hg, U.
Συνολικά, μετρήθηκαν στο εργαστήριο 41 φυσικοχημικές και χημικές παράμετροι
των γεωθερμικών ρευστών ακολουθώντας συγκεκριμένες μεθόδους, δηλ. ηλεκτροχημικές-
ποτενσιομετρικές, ογκομετρικές-ηλεκτροχημικές-ποτενσιομετρικές, ογκο-μετρικές, οπτικές-
φασματοφωτομετρικές και υπολογιστικές. Για κάθε μία από τις αναλυτικές μεθόδους
(ηλεκτροχημικές-ποτενσιομετρικές, ογκομετρικές-ηλεκτροχημικές-ποτενσιομετρικές, ογκο-
μετρικές, οπτικές-φασματοφωτομετρικές) χρησιμοποιήθηκε ο κατάλληλος αναλυτικός
εξοπλισμός. Στη συνέχεια παρατίθενται οι μέθοδοι που ακολουθήθηκαν, οι χημικές
παράμετροι που μετρήθηκαν με την κάθε μέθοδο και τα αναλυτικά όργανα που
χρησιμοποιήθηκαν, ως εξής:
 Ηλεκτροχημικές - Ποτενσιομετρικές μέθοδοι
1. pH (πεχάμετρο Accumet)
2. Αγωγιμότητα (αγωγιμόμετρο Metrohm)
3. Br, I (επιλεκτικό ηλεκτρόδιο WTW, Orion)
 Ογκομετρικές - Ηλεκτροχημικές - Ποτενσιομετρικές μέθοδοι
1. CO3, HCO3 (τιτλοδότης BRAND, πεχάμετρο Accumet)
2. Cl (αυτόματος τιτλοδότης Titrando)

 Ογκομετρικές
Cl (ψηφιακή προχοΐδα BRAND)
 Οπτικές - Φασματομετρικές
1. NO3, NO2, NH4, SO4, F (UV-VIS HACH)
2. Ca, Mg, Na, K, SO4, Cr, Fe (ICP-OES PerkinElmer)
3. Li, Rb, Be, Mo, Se, Co, V, Sb, Sr, Hg, U, SiO2, Cd, Pb, Ni, As, Al, Mn, Zn, Cu, Ba,
B, Ag (ICP-MS PerkinElmer SCIEX)
 Υπολογιστικές
Οι υπόλοιπες 4 παράμετροι, δηλαδή το TDS και η σκληρότητα (ολική, παροδική,
μόνιμη) προσδιορίζονται υπολογιστικά.
Τα αποτελέσματα αυτών των χημικών αναλύσεων παρατίθενται στον Πίνακα 7.

Στον Πίνακα 8 παρατίθενται οι συγκεντρώσεις των κύριων ιόντων και στοιχείων (Ca,
Mg, Na, K, CO3, HCO3, Cl, SO4, NO3 και SiO2), μαζί με φυσικοχημικά χαρακτηριστικά
(θερμοκρασία, αγωγιμότητα, pH, TDS), όπως προκύπτουν από τη βάση δεδομένων του
Ι.Γ.Μ.Ε., όπου είναι καταχωρημένα. Στον Πίνακα 9 παρουσιάζονται οι συγκεντρώσεις
των ιχνοστοιχείων των δειγμάτων αυτών από την ίδια βάση. Στο Παράρτημα της
παρούσας έκθεσης καταχωρούνται τα έντυπα των αποτελεσμάτων των χημικών
αναλύσεων, όπως αυτά εδόθησαν από τη Διεύθυνση Αναλυτικών Εργαστηρίων του
Ι.Γ.Μ.Ε.
Στην Εικόνα 87 απεικονίζονται τα αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων των
δειγμάτων νερών που ελήφθησαν το 2014, δηλ. αυτά των Πινάκων 7 και 8, πάνω σε
τριγωνικό διάγραμμα ταξινόμησης κατά Piper (1944). Με βάση την ταξινόμηση κατά
Davis & De Wiest (1966) είναι φανερό ότι τα γεωθερμικά νερά του πεδίου
Σιδηροκάστρου ανήκουν στην κατηγορία των Na-HCO3 και Ca,Na-ΗCO3, με σαφή
διαφοροποίηση από τα υπόθερμα νερά (24-24,3oC) της πηγής «Ζεστά Μπάνια»
περιοχής Κλειδίου και «Ζεστών Νερών» περιοχής Σιδηροκάστρου, τα οποία είναι
Ca,Na-ΗCO3 και Ca-ΗCO3 αντίστοιχα.
9.2 ΥΔΡΟΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ

ΡΕΥΣΤΩΝ ΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΘΕΡΜΟΠΗΓΗΣ - ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ ΜΕ ΒΑΣΗ
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ
Προκειμένου να υπάρχει μια ολοκληρωμένη και σαφέστερη εικόνα της γεωχημείας των
νερών της περιοχής του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου παρατίθενται
αντιπροσωπευτικά αποτελέσματα χημικών αναλύσεων που έγιναν στο παρελθόν, στα
πλαίσια της συστηματικής γεωθερμικής έρευνας και της διερεύνησης των συνθηκών
στην περιοχή του Σιδηροκάστρου. Στους Πίνακες 10 και 11 παρατίθενται τα
αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων των δειγμάτων των γεωθερμικών νερών.

Πίνακας 7. Αποτελέσματα χημικών αναλύσεων δειγμάτων νερών από την ευρύτερη περι-
οχή του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου, τα οποία ελήφθησαν τον Ιούνιο του 2014
ΓΕΩΤΡΗΣΗ ΠΗΓΗ ΖΕΣΤΑ
ΠΗΓΗ ΓΕΩΤΡΗΣΗ
ΓΕΩΤΡΗΣΗ ΣΙΔ-8 «ΖΕΣΤΑ ΝΕΡΑ
ΣΗΜΕΙΟ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ «ΑΓΙΑΣ SD-5
ΛΟΥΤΡΩΝ ΔΙΠΛΑ ΣΕ ΜΠΑΝΙΑ» ΣΙΔΗΡΟ-
ΒΑΡΒΑΡΑΣ» (ΠΟΤΙΣΤΡΑ)
SD-8 (ΚΛΕΙΔΙ) ΚΑΣΤΡΟΥ
ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ Χ: 0446536
Χ: 0444603 Χ: 0445373,4 Χ: 0446579 Χ: 0445520 Χ:0450275
ΣΗΜΕΙΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ Υ: 4569486
(ΕΓΣΑ 87) Υ: 4569835 Υ: 4570026,7 Υ: 4569983 Υ: 4574065 Υ:4567219
(ποτίστρα)
ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΕΣ
ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ
Τ(οC) (υπαίθρου) 44,2 37,1 45,6 40,9 24,4 24,0-24,3
Ημερομηνία δειγματοληψίας 24/6/2014 20/6/2014 21/6/2014 21/6/2014 20/6/2014 19/6/2014
Aγωγιμότητα (μS/cm)
1700 -- 1980 2030 1252 607
(υπαίθρου)
Aγωγιμότητα (μS/cm) (εργ., 25oC) 1736 1744 2044 2065 1273 621
pH (υπαίθρου) 6,17 -- 5,98 6,15 6,65 7,14
pH (εργαστηρίου) 6,7 7,3 6,90 6,70 7,0 7,30
Σ.Δ.Α. (ή T.D.S.) (mg/l) 1163 1177 1322 1335 809 370
ΧΗΜΙΚΕΣ
ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ
ΚΥΡΙΑ ΚΑΤΙΟΝΤΑ
mg/l 229,000 248,000 260,000 290,000 120,000 22,300
Na+ meq/l 9,962 10,788 11,310 12,615 5,220 0,970
%meq/l 51,366 56,393 49,686 54,450 37,193 14,558
mg/l 46,600 52,800 54,900 50,300 12,900 4,580
K+ meq/l 1,192 1,350 1,404 1,286 0,330 0,117
%meq/l 6,144 7,057 6,168 5,551 2,351 1,756
mg/l 132,000 106,000 161,004 144,000 128,000 96,600
Ca2+ meq/l 6,587 5,289 8,034 7,186 6,387 4,820
%meq/l 33,964 27,648 35,294 31,017 45,508 72,340
mg/l 20,100 20,700 24,500 25,300 25,500 9,190
Mg2+ meq/l 1,653 1,703 2,015 2,081 2,098 0,756
%meq/l 8,526 8,902 8,852 8,982 14,948 11,346
ΣΥΝΟΛΟ ΚΑΤΙΟΝΤΩΝ meq/l 19,394 19,130 22,763 23,168 14,035 6,663
Αναλυτ. σφάλμα %meq/l 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00
ΚΥΡΙΑ ANIONTA
mg/l 56,700 60,300 57,800 56,800 28,400 7,100
Cl- meq/l 1,600 1,701 1,631 1,602 0,801 0,200
%meq/l 8,240 8,698 6,899 6,681 5,400 2,958
mg/l 861,000 843,000 1118,000 1143,000 724,000 350,000
HCO3- meq/l 14,112 13,817 18,324 18,734 11,866 5,737
%meq/l 72,675 70,650 77,513 78,123 80,003 84,842
mg/l 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000
CO32- meq/l 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000
%meq/l 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000
mg/l 178,000 194,000 177,000 175,000 104,000 31,900
SO42- meq/l 3,706 4,039 3,685 3,644 2,165 0,664
%meq/l 19,085 20,652 15,588 15,196 14,597 9,820
mg/l < 5,00 < 5,00 < 5,00 < 5,00 < 5,00 10,000
NO3- meq/l 0,05 0,02 0,01 0,01 0,01 0,161
%meq/l 2,381
ΣΥΝΟΛΟ ΑΝΙΟΝΤΩΝ meq/l 19,418 19,557 23,640 23,980 14,832 6,762
%meq/l 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00
Αναλυτ. σφάλμα % - 0,06 -1,10 - 1,89 - 1,72 - 2,76 -0,74

Πίνακας 7 (συνέχεια-τέλος). Αποτελέσματα χημικών αναλύσεων δειγμάτων νερών από την

ευρύτερη περιοχή του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου, τα οποία ελήφθησαν τον Ιούνιο
του 2014
ΓΕΩΤΡΗΣΗ ΠΗΓΗ ΖΕΣΤΑ
ΠΗΓΗ ΓΕΩΤΡΗΣΗ
ΓΕΩΤΡΗΣΗ ΣΙΔ-8 «ΖΕΣΤΑ ΝΕΡΑ
ΣΗΜΕΙΟ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ «ΑΓΙΑΣ SD-5
ΛΟΥΤΡΩΝ ΔΙΠΛΑ ΣΕ ΜΠΑΝΙΑ» ΣΙΔΗΡΟ-
ΒΑΡΒΑΡΑΣ» (ΠΟΤΙΣΤΡΑ)
SD-8 (ΚΛΕΙΔΙ) ΚΑΣΤΡΟΥ
ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ Χ: 0446536
Χ: 0444603 Χ: 0445373,4 Χ: 0446579 Χ: 0445520 Χ:0450275
ΣΗΜΕΙΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ Υ: 4569486
(ΕΓΣΑ 87)
Υ: 4569835 Υ: 4570026,7 Υ: 4569983 Υ: 4574065 Υ:4567219
(ποτίστρα)
ΕΙΔΙΚΟΙ
ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
& ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ
NO2- mg/l 0,142 0,230 < 0,050 2,23 1,23 < 0,050
NH4+ mg/l < 0,050 < 0,050 < 0,050 < 0,050 < 0,050 < 0,050
Li mg/l 0,475 0,524 0,420 0,368 0,114 0,034
Fe (ολικ) mg/l 0,020 0,045 0,580 < 0,010 < 0,010 3,000
F- mg/l 3,200 3,300 3,100 2,700 1,200 0,450
I2 mg/l -- -- -- -- -- --
Cr mg/l < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005
Mn mg/l < 0,005 0,029 0,049 0,019 0,007 < 0,005
Ni mg/l 0,009 < 0,005 0,014 0,013 0,006 < 0,005
Zn mg/l 0,017 < 0,005 < 0,005 0,010 < 0,005 < 0,005
Rb mg/l 0,200 0,220 0,195 0,155 0,038 0,013
Ag mg/l < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005
Be mg/l < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005
Mo mg/l < 0,005 < 0,005 < 0,005 0,024 < 0,005 < 0,005
Cd mg/l < 0,0005 < 0,0005 < 0,0005 < 0,0005 < 0,0005 < 0,0005
Se mg/l < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005
Pb mg/l < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005
Co mg/l < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005
V mg/l < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005
Sb mg/l < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005
Br- mg/l --- --- --- --- --- ---
Sr mg/l 1,290 1,250 1,600 1,650 0,530 0,260
Al mg/l < 0,010 < 0,010 < 0,010 < 0,010 < 0,010 < 0,010
Cu mg/l 0,007 0,006 0,005 0,006 < 0,005 < 0,005
Ba mg/l 0,055 0,074 0,071 0,077 0,047 0,019
U mg/l < 0,005 < 0,005 < 0,005 < 0,005 0,011 < 0,005
B mg/l 3,130 3,550 3,380 3,460 0,885 0,185
SiO2 mg/l 74,5 78,6 36,9 31,3 34,0 15,7
As μg/l < 5,0 < 5,0 < 5,0 < 5,0 < 5,0 < 5,0
Hg μg/l < 0,5 < 0,5 < 0,5 < 0,5 < 0,5 < 0,5

Πίνακας 8: Κύρια στοιχεία χημικών αναλύσεων δειγμάτων νερού (mg/l)

ΕΡΓΟ: Ερευνα και ανάπτυξη γεωθερμικής ενέργειας περιοχής θερμοπηγής - Χαρωπού Ν. Σερρών.
Αρ. Ημ/νία Θερμ. Αγωγ/τα TDS
pH Ca Mg Na K CO3 HCO3 Cl SO4 NO3 SiO2
Δείγματος Δειγ/ψίας °C (μS/cm) (mg/l)
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ: ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΕΡ. ΕΝΟΤΗΤΑ: ΣΕΡΡΩΝ

Ονομασία: Πηγή Μπάνια ή Ζεστά νερά Κωδ. Αρ. Σημείου: ΜΑΚ-020
ΜΑΚ-020-Δ4 20/6/2014 24.40 7.00 1273 809.00 128.00 25.50 120.00 12.90 0.00 724.00 28.40 104.00 0.62 34.00
Ονομασία: Γεώτρηση Λουτρά Σιδηροκάστρου Κωδ. Αρ. Σημείου: ΜΑΚ-021Γ
ΜΑΚ-021Γ-Δ1 24/6/2014 44.20 6.70 1736 1163.00 131.86 20.10 229.00 46.60 0.00 861.00 56.70 178.00 3.10 74.50
Ονομασία: Πηγή Αγ.Βαρβάρα Κωδ. Αρ. Σημείου: ΜΑΚ-023
ΜΑΚ-023-Δ2 20/6/2014 37.10 7.30 1744 1177.00 106.00 20.70 248.00 52.80 0.00 843.00 60.30 194.00 1.24 78.60
Ονομασία: Πηγή Ζεστά Νερά Σιδηροκάστρου Κωδ. Αρ. Σημείου: ΜΑΚ-024
ΜΑΚ-024-Δ3 20/6/2014 24.00 7.30 621 370.00 96.60 9.19 22.30 4.58 0.00 350.00 7.10 31.90 10.00 15.70
Ονομασία: Γεώτρηση SD-5 Κωδ. Αρ. Σημείου: ΣΙΔ-SD-5
ΣΙΔ-SD-5-Δ6 21/6/2014 40.90 6.70 2065 1335.00 144.29 25.30 290.13 50.44 0.00 1142.85 56.80 175.00 0.62 31.30
Ονομασία: Γεώτρηση ΣΙΔ-8 Κωδ. Αρ. Σημείου: ΣΙΔ-Γ8Α
ΣΙΔ-Γ8Α-Δ5 21/6/2014 45.60 6.90 2044 1322.00 161.00 24.50 260.00 54.90 0.00 1118.00 57.80 177.00 0.62 36.90
Χημικές αναλύσεις κύριων στοιχείων Σελ. 1/1

Πίνακας 9: Ιχνοστοιχεία χημικών αναλύσεων δειγμάτων νερού (mg/l)

ΕΡΓΟ: Ερευνα και ανάπτυξη γεωθερμικής ενέργειας περιοχής θερμοπηγής - Χαρωπού Ν. Σερρών.
Αρ. Ημ/νία Θερμ.
Li F B Fe Sr Ba Al Br As Cu Hg U NH4 NO2
Δείγματος Δειγ/ψίας °C
ΠΕΡ. ΕΝΟΤΗΤΑ: ΣΕΡΡΩΝ

Ονομασία: Πηγή Μπάνια ή Ζεστά νερά Κωδ. Αρ. Σημείου: ΜΑΚ-020
ΜΑΚ-020-Δ4 20/6/2014 24.40 0.114 1.200 0.885 0.010 0.530 0.047 0.010 0.005 0.005 0.001 0.011 0.005 1.230
Ονομασία: Γεώτρηση Λουτρά Σιδηροκάστρου Κωδ. Αρ. Σημείου: ΜΑΚ-021Γ
ΜΑΚ-021Γ-Δ1 24/6/2014 44.20 0.475 3.200 3.130 0.020 1.290 0.055 0.010 0.005 0.007 0.001 0.005 0.142 0.050
Ονομασία: Πηγή Αγ.Βαρβάρα Κωδ. Αρ. Σημείου: ΜΑΚ-023
ΜΑΚ-023-Δ2 20/6/2014 37.10 0.524 3.300 3.550 0.045 1.250 0.074 0.010 0.005 0.006 0.002 0.005 0.050 0.230
Ονομασία: Πηγή Ζεστά Νερά Σιδηροκάστρου Κωδ. Αρ. Σημείου: ΜΑΚ-024
ΜΑΚ-024-Δ3 20/6/2014 24.00 0.034 0.450 0.185 3.000 0.260 0.019 0.010 0.005 0.005 0.001 0.005 0.050 0.050
Ονομασία: Γεώτρηση SD-5 Κωδ. Αρ. Σημείου: ΣΙΔ-SD-5
ΣΙΔ-SD-5-Δ6 21/6/2014 40.90 0.368 2.700 3.460 0.010 1.650 0.077 0.010 0.005 0.006 0.001 0.005 0.050 2.230
Ονομασία: Γεώτρηση ΣΙΔ-8 Κωδ. Αρ. Σημείου: ΣΙΔ-Γ8Α
ΣΙΔ-Γ8Α-Δ5 21/6/2014 45.60 0.420 3.100 3.380 0.580 1.600 0.071 0.010 0.005 0.005 0.001 0.005 0.050 0.050
Χημικές αναλύσεις ιχνοστοιχείων Σελ.1/1

Εικόνα 87: Απεικόνιση των αποτελεσμάτων των χημικών αναλύσεων δειγμάτων θερμών νερών
από το γεωθερμικό πεδίο Σιδηροκάστρου και υπόθερμων νερών από τα «Ζεστά Μπάνια»
(περιοχή Κλειδίου) και τα «Ζεστά Νερά» Σιδηροκάστρου, πάνω σε τριγωνικό διάγραμμα κατά
Piper (1949) και ταξινόμηση κατά Davis & De Wiest (1966). Το διάγραμμα σε σμίκρυνση, που
παρουσιάζεται εντός πλαισίου, βοηθά στον προσδιορισμό των χημικών τύπων των νερών.

Πίνακας 10. Αποτελέσματα χημικών αναλύσεων δειγμάτων γεωθερμικών νερών περιοχής

Σιδηροκάστρου, με τις συγκεντρώσεις ιόντων και συστατικών να είναι εκφρασμένες σε
mg/l (Καρυδάκης και Καβουρίδης, 1988, Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989, Καρυδάκης
κ.ά., 1999, Αρβανίτης, 1998, Αρβανίτης κ.ά., 2001, Karydakis et al., 2005)
ΓΕΩΤΡΗΣΕΙΣ
Sd-1 Sd-2A Sd-2A Sd-3Α Sd-3Α Sd-3Α Sd-5 Sd-7 Sd-8

(*) (*) (**) (**) (*) (***) (*) (*) (*)
Τ(οC) 39,0 41,0 41,0 54,0 54,0 55 40,0 30,0 48

Σ.Δ.Α.
1278 1146 1106 973 1003 1189 1255 1015 1328
(mg/l)
pH 7,0 7,5 6,8 6,8 7,5 6,56 6,7 6,9 6,6
Na+ 326,4 225,3 225 234 234,5 241,4 294,3 193,8 267,8
K+ 15,6 36 36 43 43 37,9 35,2 33,6 43,0
Ca2+ 133,1 137,9 138 67 66,9 137,9 122,2 129,1 169,3
Mg2+ 19,9 23,1 23 23 22,6 23,3 25,5 22,9 26,1
Fe 0,05 -- 0,4 0,5 --- 0,4 2,0 -- 3,0
Li+ 0,26 0,44 -- -- 0,34 0,50 0,33 0,23 0,35
Sr2+ 1,50 0,08 -- -- 0,06 1,15 1,40 0,08 1,50
NH4+ -- 0,3 0,1 0,1 0,23 0,0 -- -- --
CI- 41,1 70,9 71 51 51,4 51,4 51,4 47,9 53,2
HCO3- 1110,4 754 754 702 702,9 892,0 1018,9 796,8 1098,2
CO32- 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
SO42- 158,5 208,5 208 172 172,9 194,5 192,1 155,1 192,1
F- 0,90 3,55 -- -- 3,75 2,0 1,40 2,62 1,70
NO3- 0,0 3,1 0,4 -- -- 0,0 < 6,2 -- < 6,2
SiO2 35,0 64 34 38 60 58,9 27 37 28
B 0,9 3,4 -- -- 2,8 2,3 3,0 1,9 3,0
(*) Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989

(**) Καρυδάκης και Καβουρίδης, 1988, Καρυδάκης κ.ά., 1999
(***) Αρβανίτης, 1998

Πίνακας 11. Αποτελέσματα χημικών αναλύσεων δειγμάτων γεωθερμικών νερών περιοχής

Σιδηροκάστρου, με τις συγκεντρώσεις ιόντων και συστατικών να είναι εκφρασμένες σε
mg/l (Καρυδάκης και Καβουρίδης, 1988, Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989, Καρυδάκης
κ.ά., 1999, Αρβανίτης, 1998, Αρβανίτης κ.ά., 2001, Karydakis et al., 2005)
ΓΕΩΤΡΗΣΕΙΣ
/ ΠΗΓΈΣ
Αγία Αγία
Sd-14 Sd-14A Sd-14A Γεώτρηση
Sd-8 Βαρβά- Βαρβά-
(*) (**) (***) Λουτρών
ρα (*) ρα (*)
Τ(οC) 43 41 41 43 55,5 50,0 44,2

Σ.Δ.Α.
1097 1262 1236 1231 1201 1278 1129
(mg/l)
pH -- 7,1 6,70 6,76 7,1 6,9 6,7
Na+ 228,0 251,7 250,6 244,1 239,1 257,5 231,0
K+ 36,1 43,0 37,9 37,2 44,6 46,9 46,4
Ca2+ 149,0 138,9 142,3 148,3 134,7 132,3 110,0
Mg2+ 10,2 24,7 21,9 24,6 22,9 25,8 20,6
Fe -- -- 2,0 0,4 0,07 0,2 < 0,10
Li+ -- 0,43 0,44 0,50 -- 0,50 0,47
Sr2+ -- 2,56 1,20 1,17 -- 1,20 1,29
NH4+ < 0,26 -- 0,0 0,0 -- -- < 0,26
CI- 48,2 53,2 53,2 51,4 53,2 51,4 54,9
HCO3- 857,0 965,8 945,7 937,2 893,2 933,5 766,0
CO32- 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
SO42- 205,0 187,3 192,1 200,8 191,2 215,2 206,0
F- -- 2,0 1,80 2,0 -- 6,0 --
NO3- < 6,20 -- < 6,20 0,0 0,0 6,2 2,9
SiO2 -- 82,0 66,0 58,9 77,0 75,0 78,0
B -- 2,7 3,0 2,3 0,7 2,3 2,4
(*) Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989
(**) Καρυδάκης και Καβουρίδης, 1988
(***) Αρβανίτης, 1998, Αρβανίτης κ.ά., 2001, Karydakis et al, 2005

Τα γεωθερμικά νερά του πεδίου Σιδηροκάστρου κατατάσσονται στην κατηγορία

των Na,Ca-ΗCO3 και Na-ΗCO3 νερών, σύμφωνα με την ταξινόμηση κατά Davis &
DeWiest (1966), όπως φαίνεται και στο τριγωνικό διάγραμμα της Εικόνας 88. Έχουν
χαμηλή περιεκτικότητα σε άλατα με Σύνολο Διαλυμένων Αλάτων (Σ.Δ.Α. ή T.D.S.) να
κυμαίνεται μεταξύ 0,98 και 1,33 g/l, ενώ οι τιμές του pH είναι 6,2-7,5 (συνήθως 6,5-7).
Η μικρή οξύτητα μπορεί να αποδοθεί στην ύπαρξη διαλυμένου CO2 σε μικρές
ποσότητες στα θερμά νερά.
Το κύριο κατιόν είναι το Na+ (σε συγκεντρώσεις 194-326 mg/l), το οποίο
πιθανότατα προέρχεται από την υδρόλυση των νατριούχων πλαγιοκλάστων (π.χ.
αλβίτη), που αποτελούν κύρια ορυκτά συστατικά των γνευσίων και γρανιτών. Η
παρουσία του Ca2+ (67-169 mg/l) φαίνεται να σχετίζεται με τα μάρμαρα και τους
τραβερτίνες. Ο λόγος Mg/Ca υποδεικνύει την κυκλοφορία των γεωθερμικών νερών
μέσα σε ασβεστολιθικά πετρώματα. Ο λόγος Na/CI είναι υψηλός υποδηλώνοντας νερά
από υδροφορέα μέσα σε μεταμορφωμένα πετρώματα. Τα ιόντα Cl- παρουσιάζουν
συγκεντρώσεις ελαφρώς αυξημένες σε σχέση με τα κοινά υπόγεια νερά, ενώ η
περιεκτικότητα σε Li+ βρίσκεται μέσα στα πλαίσια τιμών που παρουσιάζουν τα κοινά
υπόγεια νερά (Αρβανίτης κ.ά., 2001). Η περιεκτικότητα των νερών σε SO42- κυμαίνεται
μεταξύ 155 και 233 mg/l, υποδεικνύοντας πιθανή διάλυση των θειούχων και θειικών
αλάτων και ορυκτών που φιλοξενούνται από τα μεταμορφωμένα και πλουτωνικά
πετρώματα του ορεινού όγκου Βροντούς - Αγκίστρου (Κατιρτζόγλου κ.ά., 1994). Τα
γεωθερμικά νερά είναι πλούσια σε F- (0,9-6,0 mg/l) ενδεχομένως λόγω της
κυκλοφορίας τους μέσω μεγάλων ρηγμάτων στους γνεύσιους και τους γρανίτες της
ευρύτερης περιοχής και της υδρόλυσης των φθοριούχων ορυκτών που φιλοξενούνται
από αυτά τα πετρώματα. Το βόριο (Β), συστατικό ενδεικτικό της γεωθερμικής
προέλευσης των νερών, εμφανίζεται σε συγκεντρώσεις σχετικά υψηλότερες των κοινών
υπόγειων νερών. Η περιεκτικότητα των θερμών νερών σε SiO2 κυμαίνεται μεταξύ 28 και
83 mg/l. Τα θερμά νερά εμφανίζονται υπερκορεσμένα ως προς το SiO2, υποδηλώνοντας
ότι οι συγκεντρώσεις SiO2 σχετίζονται περισσότερο με την υδρόλυση πυριτικών
ορυκτών παρά με τη θερμοκρασία. Με βάση τις τιμές του διαλελυμένου SiO2 στα
γεωθερμικά νερά της περιοχής αυτά διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: στην πρώτη
κατηγορία ανήκουν τα νερά του ρηχού ταμιευτήρα (τραβερτίνες) και των θερμών
πηγών με υψηλές τιμές (60-83 mg/l), ενώ στη δεύτερη ανήκουν νερά των αρτεσιανών
γεωτρήσεων Sd-5 και Sd-8 με χαμηλές τιμές (27-29 mg/l) προερχόμενα από τον
βαθύτερο ταμιευτήρα στο κροκαλοπαγές βάσης (Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989,
Αρβανίτης, 1998, Αρβανίτης κ.ά., 2001, Karydakis et al., 2005).
Από διαγράμματα συσχέτισης διαφόρων ιόντων, ενώσεων (π.χ. SiO2) και του TDS
με τη θερμοκρασία (Τ), τόσο για θερμά όσο και για ψυχρά νερά της περιοχής του
πεδίου Σιδηροκάστρου, προκύπτει ότι δεν υπάρχει καμιά σχέση με τη θερμοκρασία
(Εικόνα 89).

Εικόνα 88: Απεικόνιση των αποτελεσμάτων των χημικών αναλύσεων των δειγμάτων θερμών
νερών από το γεωθερμικό πεδίο Σιδηροκάστρου πάνω σε τριγωνικό διάγραμμα κατά Davis &
De Wiest (1966). Το διάγραμμα σε σμίκρυνση, που παρουσιάζεται εντός πλαισίου, βοηθά
στον προσδιορισμό των χημικών τύπων των νερών.

Εικόνα 89: Διαγράμματα συσχέτισης διαφόρων ιόντων, του SiO2 και του TDS με τη θερμοκρασία
(Τ) για ψυχρά και θερμά νερά της περιοχής του γ/θ πεδίου Σιδηροκάστρου (Αρβανίτης, κ.ά., 2001)
Tα θερμά νερά της περιοχής συνιστούν μια ομάδα νερών τελείως διαφορετική
από εκείνη των επιφανειακών ψυχρών νερών, ενώ διαφαίνεται και κάποια ανάμιξη
επιφανειακών με τα γεωθερμικά νερά. Τα γεωθερμικά ρευστά κατά την άνοδό τους
φαίνεται ότι εμπλουτίσθηκαν σε Κ+ και στη συνέχεια έχασαν Ca2+ (καθίζηση CaCO3)
λόγω απώλειας CO2. Από την ανάμιξη γεωθερμικών ρευστών με επιφανειακά νερά, τον
εμπλουτισμό τους σε K+ και την απώλεια Ca2+ είναι φανερό ότι απουσιάζει η ισορροπία
νερού - πετρώματος («ανώριμα νερά), γεγονός που δυσχεραίνει την σκιαγράφηση ενός
συγκεκριμένου γεωχημικού μοντέλου (Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989).
Η εφαρμογή του θερμοδυναμικού μοντέλου WATEQ-F (Truesdell and Jones,
1974) βοήθησε στον προσδιορισμό της pCO2 και των δεικτών κορεσμού (Saturation
Index, SI) ως προς τον ασβεστίτη, τον αραγωνίτη, το δολομίτη, το χαλαζία, τον τάλκη
κ.ά. ορυκτά. Τα γεωθερμικά νερά της περιοχής παρουσιάζουν τιμές pCO2 μεταξύ 10-0,384
και 10-1,053 atm που είναι ελαφρώς υψηλότερες από αυτές που προέρχονται από το
έδαφος ή τη βιολογική δραστηριότητα (10-0,5 έως 10-3,5 atm). Το γεγονός αυτό
συνδέεται και με την παρουσία του διαλυμένου CO2, το οποίο πιθανότατα προέρχεται
από διαλυτοποίηση του CaCO3 των μαρμάρων της Ροδοπικής Μάζας. Επιπλέον, τα

ψυχρότερα νερά φαίνεται να παρουσιάζουν χαμηλότερες τιμές pCO2 σε σχέση με αυτές

των θερμότερων (Αρβανίτης, 1991, Αρβανίτης κ.ά., 2001).
Τα θερμά νερά της περιοχής εμφανίζονται κορεσμένα ως προς τον ασβεστίτη,
τον αραγωνίτη και το δολομίτη, με δείκτη κορεσμού (Saturation Index) ως προς αυτά τα
ανθρακικά ορυκτά SI>0. Αυτό σημαίνει ότι έχουν την τάση να αποθέτουν τα ορυκτά
αυτά (Αρβανίτης κ.ά., 2001). Η τάση σχηματισμού επικαθήσεων (Εικόνα 90)
διαπιστώνεται και με τον υπολογισμό των δεικτών Langelier και Ryznar για τα
γεωθερμικά νερά της περιοχής. Ο δείκτης Langelier (LI) παρουσιάζει τιμές 0,08-0,99,
δηλ. δείχνει μια τάση ισορροπίας έως μικρής απόθεσης αλάτων. Συνεπώς, τα
γεωθερμικά νερά των πηγών και του ρηχού ταμιευτήρα αποθέτουν μικρές ποσότητες
CaCO3. Αλλά και ο δείκτης Rynzar (RI) παρουσιάζει τιμές 5,62-6,72, δηλ. φαίνεται να
εμπίπτουν σε μία «ζώνη σταθερότητας».
Εικόνα 90: Σύγχρονες αποθέσεις CaCO3 από γεωθερμικά νερά στο πεδίο Σιδηροκάστρου.
Όλα τα νερά, θερμά και ψυχρά, εμφανίζονται υπερκορεσμένα ως προς το

χαλαζία (SI: 0,35-1,23), γεγονός που υποδεικνύει ότι η συγκέντρωση του SiO2 εξαρτάται
περισσότερο από τη διάλυση πυριτικών ορυκτών παρά από τη θερμοκρασία
(Αρβανίτης κ.ά., 2001).
Στα θερμά νερά της γεώτρησης των Λουτρών Σιδηροκάστρου έγιναν μετρήσεις
ραδονίου (Rn) και ραδίου (Ra) κατά την περίοδο Σεπτεμβρίου 2005 - Μαΐου 2008.

Διαπιστώθηκε ότι το ραδόνιο κυμαίνεται μεταξύ 943 και 2718 pCi/l (ή 34,89-100,57
Bq/l) και το ράδιο μεταξύ 0,0 έως 1,9 pCi/l (ή 0-0,07 Bq/l), με αποτέλεσμα το νερό της
γεώτρησης που τροφοδοτεί τα Λουτρά Σιδηροκάστρου να χαρακτηρίζεται από
«κανονική - ασθενή ραδιενέργεια» (Αθανασούλης κ.ά., 2009).
Τα χημικά γεωθερμόμετρα είναι εμπειρικές μαθηματικές σχέσεις μεταξύ των
συγκεντρώσεων διαφόρων χημικών στοιχείων, όπως προσδιορίσθηκαν από τις χημικές
αναλύσεις, και της θερμοκρασίας, και χρησιμοποιούνται για την πρόβλεψη της
θερμοκρασίας που αναμένεται να έχουν τα γεωθερμικά ρευστά στους βαθύτερους
ταμιευτήρες. Με τη βοήθεια των χημικών γεωθερμομέτρων SiO2 (Fournier, 1981), Na/K
(Arnorrson et al., 1983), Na-K-Ca (Fournier and Truesdell, 1973), Na-Li (Fouillac and
Michard, 1981), K-M (Giggenbach et al., 1983) and Mg-Li (Kharaka and Mariner, 1989)
εκτιμήθηκε ότι η θερμοκρασία του βαθύτερου γεωθερμικού ρευστού είναι γύρω στους
100oC (πιθανότατα 80-95oC) και όχι μεγαλύτερη αυτής. Σε αυτό συνηγορεί και η
παρουσία των εκτεταμένων αποθέσεων τραβερτινών στην περιοχή, στοιχείο ενδεικτικό
όχι υψηλών θερμοκρασιών, εκτός αν οξυανθρακικά νερά μετά την ψύξη τους έρχονται
σε επαφή με ασβεστόλιθους (Καβουρίδης και Καρυδάκης, 1989, Αρβανίτης, 1998,
Αρβανίτης κ.ά., 2001). Το γεωθερμόμετρο του SiO2 δίνει θερμοκρασίες της τάξης των
75-120oC. Αν όμως, η παρουσία του SiO2 είναι αποτέλεσμα διεργασιών διάλυσης κοντά
στην επιφάνεια και όχι στο βαθύτερο ταμιευτήρα, τότε αυτές οι τιμές θα πρέπει να
θεωρηθούν ελαφρώς αυξημένες από τις πραγματικές. Το γεωθερμόμετρο Na/K δίνει
υπερβολικά υψηλές τιμές (>130oC) και μακρυά από την πραγματικότητα, αφού τα νερά
είναι ελαφρώς όξινα, με περίσσεια CO2 και αποθέτουν ανθρακικά άλατα, ενώ
παράλληλα η μεταβολή του λόγου Na/K με την θερμοκρασία δεν είναι υπερβολή και
συνεπώς δεν εκφράζει τη βαθιά ισορροπία μεταξύ θερμών νερών κα αστρίων. Συνεπώς
το γεωθερμόμετρο Na/K δεν λαμβάνεται υπόψη στην περίπτωση των θερμών νερών
του Σιδηροκάστρου. Η χρήση του γεωθερμομέτρου Na-K-Ca, που αποσκοπεί στη
διόρθωση του προηγουμένου, δίνει τιμές 85-200oC, οι οποίες θεωρούνται επίσης
υψηλές, αφού τα νερά είναι ελαφρώς όξινα και υπάρχει έλλειψη ισορροπίας θερμών
νερών και αργιλοπυριτικών ορυκτών. Το εμπειρικό γεωθερμόμετρο Na-Li δίνει
θερμοκρασίες 64-119oC, με μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης γύρω στους 110oC
(Αρβανίτης κ.ά., 2001). Από την προβολή των γεωθερμικών νερών πάνω στο τριγωνικό
διάγραμμα του Giggenbach (1988) προκύπτει ότι αυτά κατατάσσονται στην κατηγορία
των «ανώριμων νερών» (Εικόνα 91), γεγονός που σημαίνει ότι δεν υπάρχει ισορροπία
νερού - πετρώματος και συνεπώς η εφαρμογή του γεωθερμομέτρου Na/K είναι
ακατάλληλη, ενώ η χρήση των κατιονικών γεωθερμομέτρων θα πρέπει να γίνεται με
προσοχή. Επειδή τα νερά δεν είναι ιδιαίτερα όξινα, το γεωθερμόμετρο K-Mg θα
μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και το οποίο δίνει τιμές των 90 oC (Αρβανίτης, 1998,
Αρβανίτης κ.ά., 2001). Τέλος το εμπειρικό γεωθερμόμετρο Li-Mg δίνει τιμές των 60-

70oC (Αρβανίτης, 1998, Αρβανίτης κ.ά., 2001), ελαφρώς χαμηλότερη της θερμοκρασίας
που εντοπίστηκε στη γεώτρηση Sd-17A.
Εικόνα 91: Προβολή των θερμών νερών του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου πάνω το
τριγωνικό διάγραμμα Giggenbach (1988) (Αρβανίτης, κ.ά., 2001)


10. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ
Λαμβάνοντας υπόψη τα αποτελέσματα προγενέστερων γεωθερμικών ερευνών

του Ι.Γ.Μ.Ε. στο πεδίο Σιδηροκάστρου (1983-1986 και 1997-2000) και όσα νεώτερα
στοιχεία συγκεντρώθηκαν με τη συνεργασία τοπικών παραγόντων του Δήμου Σιντικής
καταβλήθηκε μια προσπάθεια ανάπτυξης ενός τρισδιάστατου μοντέλου του
γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου καθώς και η διατύπωση ενός θεωρητικού
μοντέλου λειτουργίας του. Τα αποτελέσματα αυτής της εργασίας που
πραγματοποιήθηκε κατά το έτος 2015 παρατίθενται στη συνέχεια.
10.1 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ

10.1.1 Συλλογή και αξιολόγηση δεδομένων
Για την ανάπτυξη ενός τρισδιάστατου μοντέλου ροής και μεταφοράς
θερμότητας απαιτούνται στοιχεία που χαρακτηρίζουν την γεωμετρία, καθώς και τις
υδραυλικές και θερμικές ιδιότητες του ταμιευτήρα, όπως:
- Γεωμετρικά χαρακτηριστικά του ταμιευτήρα
- Λιθολογικά χαρακτηριστικά
- Υδραυλική αγωγιμότητα, πορώδες, συμπιεστότητα (ή αποθηκευτική ικανότητα)
- Θερμική αγωγιμότητα, θερμοχωρητικότητα του μέσου
- Πιεζομετρία ή στάθμη ελεύθερης επιφάνειας
- Κατανομή θερμοκρασίας στον ταμιευτήρα
- Στοιχεία ισοζυγίου (ποσότητες άντλησης και επανεισαγωγής, εκροές πηγών κτλ.)
- Χαρακτηριστικά ρευστού (πυκνότητα, θερμική αγωγιμότητα,
θερμοχωρητικότητα κτλ)
Η ποιότητα των αποτελεσμάτων της προσομοίωσης, καθώς και η αβεβαιότητα
που συνοδεύει τα σενάρια πρόβλεψης, εξαρτώνται άμεσα από την ποιότητα και το
πλήθος των δεδομένων εισόδου. Για τον λόγο αυτό είναι σημαντικό, τα δεδομένα
εισόδου που θα χρησιμοποιηθούν να προέρχονται από αξιόπιστες πηγές. Τα δεδομένα
εισόδου μπορεί να προέρχονται από επιτόπιες μετρήσεις στις γεωτρήσεις και πηγές
του υπό μελέτη πεδίου, από δοκιμές άντλησης, από εργαστηριακές δοκιμές σε
δείγματα ρευστού από τις γεωτρήσεις κλπ (Πίνακας 12).
Τα στοιχεία αυτά προέρχονται από βάσεις δεδομένων, όπως βάση δεδομένων
YDROSIMEIA_IGME_Local_2007 και τις γεωβάσεις TopoGeodatabaseGreece.gdb,
IGME_NEW.gdb, Geothermal_Fields.gdb της Δ/νσης Γεωθερμίας και Θερμομεταλλικών
Υδάτων (ΔΙ.ΓΕ.ΘΜ.Υ.) του Ι.Γ.Μ.Ε.

Πίνακας 12. Απαραίτητα στοιχεία για την ανάπτυξη μοντέλου και πιθανές πηγές
προέλευσης δεδομένων
ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΗΓΕΣ
 Γεωμετρικά χαρακτηριστικά του ταμιευτήρα  Γεωλογική χαρτογράφηση, τομές

 Λιθολογικά χαρακτηριστικά γεωτρήσεων
 Υδραυλική αγωγιμότητα, πορώδες,  Δοκιμές άντλησης (παλαιότερα και

συμπιεστότητα (ή αποθηκευτική ικανότητα) σύγχρονα ερευνητικά προγράμματα)
 Θερμική αγωγιμότητα, θερμοχωρητικότητα

του μέσου
 Εργαστηριακές αναλύσεις
 Χαρακτηριστικά ρευστού (πυκνότητα,  Βιβλιογραφία
θερμική αγωγιμότητα, θερμοχωρητικότητα
κτλ)
 Πιεζομετρία ή στάθμη
 Μετρήσεις υπαίθρου (διαφόρων
ελεύθερης επιφάνειας
χρονικών περιόδων)
 Κατανομή θερμοκρασίας στον ταμιευτήρα
 Στοιχεία ισοζυγίου (ποσότητες άντλησης και

 Καταγραφές (Περιφέρεια, Δήμοι, κτλ.)
επανεισαγωγής, εκροές πηγών κτλ.)
10.1.2 Σχεδιασμός ειδικής βάσης δεδομένων

Για τον σχεδιασμό της ειδικής βάσης δεδομένων, λήφθηκαν υπόψη τόσο η δομή
των υφιστάμενων βάσεων δεδομένων της Δ/νσης Γεωθερμίας και Θερμομεταλλικών
Υδάτων (ΔΙ.ΓΕ.ΘΜ.Υ.) του Ι.Γ.Μ.Ε., όσο και οι προδιαγραφές του μοντέλου για τα
δεδομένα εισόδου. Θεωρήθηκε καταλληλότερο τα στοιχεία της βάσης να
ομαδοποιούνται ως προς το εκάστοτε γεωθερμικό πεδίο που εξετάζεται. Η
κατηγοριοποίηση αυτή γίνεται με σκοπό την αμεσότερη εισαγωγή των δεδομένων στο
περιβάλλον του μοντέλου καθώς και την μείωση του υπολογιστικού χρόνου. Για κάθε
Γ/Π διατηρείται μπροστά από τον τίτλο το διακριτικό ονόματος που έχει αποδοθεί και
στα αντίστοιχα υδροσημεία (π.χ. για το Σιδηρόκαστρο το διακριτικό SD.)
Τα δεδομένα εισόδου διαχωρίζονται σε δύο κατηγορίες ανάλογα με το είδος
τους: σε χωρικά και σε χρονικά.

Α. Χωρικά δεδομένα
Για τα χωρικά δεδομένα εισόδου τα οποία χρησιμοποιούνται για την ανάπτυξη
του μοντέλου κατασκευάστηκε η γεωβάση Geothermal_Reservoir.gdb. Τα χωρικά
δεδομένα αποτελούν ξεχωριστές κλάσεις οντοτήτων (feature class) και μπορεί να είναι
σημεία, γραμμές ή πολύγωνα. Η πληροφορία που συνοδεύει την κάθε χωρική οντότητα
αποθηκεύεται σε πίνακες ιδιοτήτων (attribute tables), όπως φαίνεται στις Εικόνες 92,
93 και 94.
Εικόνα 92: Δομή πίνακα ιδιοτήτων πολυγώνων
Εικόνα 93: Δομή πίνακα ιδιοτήτων γραμμών
Εικόνα 94: Δομή πίνακα ιδιοτήτων σημείων

Στον Πίνακα 13 παρατίθεται η λίστα των κλάσεων οντοτήτων που

χρησιμοποιούνται στη συνέχεια για την ανάπτυξη του μοντέλου, καθώς και συνοπτική
περιγραφή των ιδιοτήτων περιλαμβάνονται στους πίνακες.
Πίνακας 13. Κατάλογος με τις κλάσεις οντοτήτων που θα χρησιμοποιηθούν για την
ανάπτυξη του μοντέλου
ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΟ
ΓΕΩΘΕΡΜΙ- ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΟ
ΤΙΤΛΟΣ ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
ΚΟΥ ΥΔΡΟΦΟΡΕΑ
ΠΕΔΙΟΥ
ΕΙΔΟΣ: ΠΟΛΥΓΩΝΑ
Στοιχεία για τα γεωλογικά, λιθολογικά,
υδρογεωλογικά, υδραυλικά και θερμικά
(π.χ. SD) geology (π.χ aq1)
χαρακτηριστικά των σχηματισμών που
απαντούν στην περιοχή μελέτης
Οριοθέτηση και κατάταξη των γεωθερμικών
geothermal field
πεδίων σε βεβαιωμένα και πιθανά
ΕΙΔΟΣ: ΓΡΑΜΜΕΣ
Ρήγματα, εφιππεύσεις, επωθήσεις,
tectonic lines
επιλεκτικοί άξονες ροής
elevation lines Ισοϋψείς με ισοδιάσταση 20m
ΕΙΔΟΣ: ΣΗΜΕΙΑ
Είδος υδροσημείου, συντεταγμένες,
wells - springs υψόμετρο, βάθος διάτρησης, τύπος
υδροφορέα, στοιχεία άντλησης ή εκροής
Βάθος συνάντησης λιθολογικών εναλλαγών
borehole
σε γεωτρήσεις, περιγραφή λιθολογικής
stratigraphy
εναλλαγής
Μετρήσεις πιεζομετρίας ή ελεύθερης
head στάθμης στα υδροσημεία ανά χρονική
περίοδο
Μετρήσεις θερμοκρασίας στα υδροσημεία
temperature
ανά χρονική περίοδο
Στην περίπτωση αλλεπάλληλων υδροφοριών, οι οποίες αναπτύσσονται σε

διαφορετικά βάθη στο ίδιο γεωθερμικό (γ/θ) πεδίο , κατασκευάστηκαν ξεχωριστοί
πίνακες ανά υδροφορέα. Στην περίπτωση αυτή οι πίνακες φέρουν το διακριτικό aq1,
aq2 κτλ. στον τίτλο τους. Για παράδειγμα, στο γ/θ πεδίο Σιδηροκάστρου Σερρών
αναπτύσσονται ένας μικρού βάθους ελεύθερος υδροφορέας και ένας βαθύτερος σε
συνθήκες υπό πίεση. Στην περίπτωση αυτή κατασκευάστηκαν διαφορετικοί πίνακες με

τα διακριτικά aq1 και aq2, ξεκινώντας την αρίθμηση από την επιφάνεια προς τα
βαθύτερα.
Οι μετρήσεις των ιδιοτήτων καταχωρήθηκαν στους πίνακες σημείων head και
temperature, στους οποίους μπορεί να προστίθεται καινούριο πεδίο για κάθε περίοδο
μέτρησης, με τίτλο την ημερομηνία κατά την οποία πραγματοποιούνται οι μετρήσεις
(Εικόνα 95).
Εικόνα 95: Παράδειγμα πίνακα καταχώρησης μετρήσεων στάθμης για τον ελεύθερο
υδροφορέα του γ/θ πεδίου Σιδηροκάστρου
Οι ιδιότητες των πινάκων περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τις παραμέτρους και τις
οριακές συνθήκες του μοντέλου. Ανάλογα με τις ανάγκες του προβλήματος οι τιμές των
παραμέτρων μπορούν να είναι σταθερές για το σύνολο της περιοχής μοντελοποίησης,
να προσδιορίζονται σε ομογενείς ζώνες ή και να υπολογίζονται με την εφαρμογή
μεθόδου χωρικής παρεμβολής από σημειακές τιμές. Η υλοποίηση της γεωβάσης και η
καταχώρηση των στοιχείων γίνεται μέσω του λογισμικού ArcGIS (E.S.R.I.). Η δομή της
γεωβάσης Geothermal_Reservoir.gdb παρουσιάζεται στην Εικόνα 96.
.
Εικόνα 96: Περιγραφή της γεωβάσης Geothermal_Reservoir.gdb

Β. Χρονικά δεδομένα
Ξεχωριστή κατηγορία αποτελούν τα χρονικά δεδομένα, τα οποία περιγράφουν
την μεταβολή των παραμέτρων και των οριακών συνθηκών του μοντέλου ως προς τον
χρόνο. Τέτοια δεδομένα αποτελούν η μεταβολή της στάθμης και της θερμοκρασίας
κατά τις δοκιμαστικές αντλήσεις, η τροφοδοσία και οι απώλειες του συστήματος, ο
ρυθμός άντλησης των παραγωγικών γεωτρήσεων κτλ..
Σύμφωνα με τις προδιαγραφές του μοντέλου FEFLOW τα χρονικά δεδομένα
αποτελούν χρονοσειρές διακριτών διαστημάτων. Οι χρονοσειρές αυτές μπορούν να
συνδεθούν με συγκεκριμένους κόμβους του μοντέλου (nodes) ή και με τριγωνικά
στοιχεία (elements) ανάλογα με τις ανάγκες της παραμέτρου ή της συνθήκης που
αντιπροσωπεύουν. Στην Εικόνα 97 παρουσιάζεται το παράδειγμα μιας χρονοσειράς
που περιλαμβάνει τα στοιχεία άντλησης μιας παραγωγικής γεώτρησης του πεδίου
Σιδηροκάστρου Σερρών. Η υλοποίηση της βάσης των χρονικών δεδομένων γίνεται
μέσω του εργαλείου Time-series Editor του FEFLOW και στην συνέχεια σώζεται ως
αρχείο κειμένου με την επέκταση *.pow.
Εικόνα 97: Παράδειγμα εισαγωγής προγράμματος άντλησης σε γεώτρηση με το εργαλείο Time-

series Editor του FEFLOW
Το μέγεθος των χρονοσειρών ορίζεται συναρτήσει του προβλήματος που

εξετάζεται. Η δομή των χρονικών δεδομένων είναι απαραίτητο να περιλαμβάνει
διακριτά χρονικά διαστήματα, χωρίς κενά. Για παράδειγμα, μια αλλαγή στην τιμή
οριακής συνθήκης από C1 σε C2, η οποία πραγματοποιείται την 18η μέρα θα
καταγράφεται με την μορφή:

TIME VALUE
0 C1
18 C1
18,1 C2
Γ. Δεδομένα εξόδου
Τα δεδομένα εξόδου που προκύπτουν από την προσομοίωση αποθηκεύονται σε
ξεχωριστό φάκελο (output). Τα πρωτογενή αρχεία που δημιουργεί το FEFLOW είναι τα
αρχεία .fem τα οποία αποθηκεύουν το σύνολο του προβλήματος προσομοίωσης, και τα
αρχεία .dac, τα οποία αποθηκεύουν τα αποτελέσματα της προσομοίωσης για το
χρονικό βήμα που ορίζει ο χρήστης. Παράλληλα διατηρούνται αρχεία σε μορφή
εικόνας, όπου απεικονίζονται στιγμιότυπα της πιεζομετρίας και της θερμοκρασίας για
κάθε σενάριο που εξετάζεται.
10.1.3 Στατιστική επεξεργασία και ανάλυση χωρικών και χρονικών δεδομέ-

νων
Οι εργασίες που περιλαμβάνονται στο στάδιο αυτό περιλαμβάνουν την
στατιστική επεξεργασία και ανάλυση τόσο των χωρικών όσο και των χρονικών
δεδομένων που αφορούν στο υπό μελέτη γεωθερμικό πεδίο. Τα χωρικά δεδομένα
αναλύονται με την χρήση γεωστατιστικών μεθόδων, όπου αυτό είναι εφικτό, και
κατασκευάζονται χάρτες πιεζομετρικοί, ισοβαθών και ισόθερμων καμπυλών. Τα
χρονικά δεδομένα αναλύονται με την χρήση των κατάλληλων στατιστικών μεθόδων με
σκοπό την εξαγωγή πληροφοριών σχετικά με την τάση εξέλιξής τους στον χρόνο. Τα
χρονικά δεδομένα περιλαμβάνονται μετρήσεις θερμοκρασιών, παροχών, στάθμης και
άλλων παραμέτρων των γεωτρήσεων.
10.1.4 Σύνθεση του γεωλογικού μοντέλου λειτουργίας των γεωθερμικών

πεδίων (conceptual model)
Για την ορθή και ρεαλιστική εφαρμογή της μεθόδου της προσομοίωσης, το πιο
σημαντικό προαπαιτούμενο στάδιο εργασιών αποτελεί η κατάρτιση αξιόπιστου
θεωρητικού μοντέλου λειτουργίας (conceptual model) του υπό μελέτη γεωθερμικού
πεδίου. Η σύνθεση του conceptual model περιλαμβάνει πλήθος εργασιών, όπως την
συγκέντρωση και αξιολόγηση δεδομένων πολλαπλών ειδικοτήτων, την συνδυαστική
σκέψη και την σφαιρική κατανόηση των γεωλογικών συνθηκών. Επίσης απαιτεί καλή
γνώση της περιοχής μελέτης και εμπειρία.
Στην παρούσα μελέτη αξιολογήθηκαν δεδομένα από γεωτρητικά προγράμματα,
από υδρογεωλογικές μελέτες και υδροχημικές αναλύσεις που αφορούν τόσο στο υπό
μελέτη γεωθερμικό πεδία όσο και στην ευρύτερη περιοχή γεωθερμικού

ενδιαφέροντος. Η μελέτη της ευρύτερης περιοχής γεωθερμικού ενδιαφέροντος είναι

βασικό στάδιο το οποίο βοηθά στην κατανόηση της λειτουργίας του υπό μελέτη
γεωθερμικού πεδίου και δεν πρέπει να παραλείπεται από τις εργασίες σύνθεσης
conceptual models.
10.1.5 Ανάπτυξη τρισδιάστατου μοντέλου ροής και μεταφοράς θερμότητας
Η ανάπτυξη των μοντέλων ροής και μεταφοράς θερμότητας για τις επιλεγμένες
περιοχές θα πραγματοποιηθεί με την χρήση του εξειδικευμένου λογισμικού FEFLOW
(WASY), για το οποίο το Ι.Γ.Μ.Ε. διαθέτει δικτυακή άδεια μίας θέσης απεριόριστου
χρόνου. Το FEFLOW (DHI-Wasy) είναι ένα εμπορικός προσομοιωτής που χρησιμοποιεί
τη μέθοδο των πεπερασμένων στοιχείων (Finite Element Method - FEM) για την
επίλυση διαφορικών εξισώσεων. Η μέθοδος των πεπερασμένων στοιχείων
χρησιμοποιείται ευρέως σε αρκετούς τομείς της μηχανικής και του περιβάλλοντος,
συμπεριλαμβανομένων των προβλημάτων μηχανικής ταμιευτήρων. Βασικό
πλεονέκτημά της είναι ότι παρέχει γεωμετρική ευελιξία στο υπολογιστικό πλέγμα
καθώς και την ικανότητα να εφαρμόζονται με ακρίβεια οι κατάλληλες οριακές
συνθήκες σε σύνθετα πεδία (Diersch, 2014). Ο ταμιευτήρας χωρίζεται σε διακριτά
στοιχεία (Εικόνα 98), το καθένα από τα οποία χαρακτηρίζεται από το σχήμα του, τα
υδραυλικά και τα θερμικά χαρακτηριστικά του.
Εικόνα 98: Παράδειγμα διακριτοποίησης πεδίου με την μέθοδο πεπερασμένων στοιχείων

(τροποποιημένο από Diersch, 2014)
Η επιλογή του συγκεκριμένου λογισμικού επιτρέπει την ενσωμάτωση διακριτών
στοιχείων μέσα στο υπολογιστικό πλέγμα. Τα στοιχεία αυτά μπορεί να αντιπροσωπεύ-
ουν ρήγματα ή άλλου είδους επιλεκτικούς άξονες ροής (preferential flow paths), όπως
για παράδειγμα καρστικούς αγωγούς. Η ροή μέσα στα διακριτά στοιχεία μπορεί να

είναι στρωτή ή τυρβώδης και να προσομοιώνει ροή σε κανάλι ή κλειστό αγωγό. Ανά-
λογα με την περίπτωση ο χρήστης επιλέγει την εξίσωση επίλυσης που θα χρησιμοποιη-
θεί (Darcy, Hagen-Poisseuile, Manning-Strickler) και ενημερώνει το μοντέλο με τα γεω-
μετρικά χαρακτηριστικά του διακριτού στοιχείου.
Επίσης, το μοντέλο FEFLOW παρέχει την δυνατότητα επίλυσης προβλημάτων
όπου πραγματοποιείται ανάμιξη ρευστών διαφορετικής πυκνότητας. Το χαρακτηρι-
στικό αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο στην μελέτη των γεωθερμικών ταμιευτήρων, καθώς
η ανάμιξη του γεωθερμικού ρευστού με ψυχρά ύδατα είναι φαινόμενο αρκετά σύνη-
θες.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, το μοντέλο FEFLOW πληροί τις απαραίτητες προδια-
γραφές για την ανάπτυξη μοντέλων ροής σε γεωθερμικούς ταμιευτήρες. Επιπλέον, το
μοντέλο δίνει την δυνατότητα ενσωμάτωσης πολύπλοκων γεωμετρικών στοιχείων στο
κύριο σώμα του υδροφορέα, γεγονός που επιτρέπει μια ρεαλιστικότερη αντιμετώπιση
της ροής ακόμα και σε έντονα ετερογενή μέσα.
Τέλος, το μοντέλο FEFLOW περιλαμβάνει δική του σχεδιαστική εργαλειοθήκη,
είναι όμως συμβατό και με γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών (GIS) καθώς και
προγράμματα CAD. Παράλληλα παρέχει την δυνατότητα γεωστατιστικής ανάλυσης και
την χρήση μεθόδων χωρικής παρεμβολής (π.χ. Kriging, IDW).
Εικόνα 99: Παράδειγμα τρισδιάστατου πλέγματος πεπερασμένων στοιχείων στο μοντέλο

FEFLOW

Α. Βασικές εξισώσεις
Το λογισμικό προσομοίωσης επιλύει τις ακόλουθες τρεις εξισώσεις:
I. Εξίσωση διατήρησης μάζας
II. Εξίσωση διατήρησης ορμής
III. Εξίσωση διατήρησης ενέργειας
όπου,
: φάση (υγρή, αέρια, στερεή)
: η αναλογία όγκου της κάθε φάσης ( )
: η πυκνότητα της φάσης [ ]
: το άνυσμα της ταχύτητας της φάσης [ ]

: ο τανυστής της διαπερατότητας [ ]
: το ιξώδες [ ]
, : η μεταφορά μάζας ή θερμότητας
: η ροή θερμότητας
Β. Διακριτά στοιχεία
Τα διακριτά στοιχεία αποτελούν στοιχεία χαμηλότερης διάστασης τα οποία
ενσωματώνονται στο μοντέλο για την προσομοίωση της ροής σε ασυνέχειες και
ρήγματα. Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή τα τρισδιάστατα στοιχεία (3D elements)
χρησιμοποιούνται για την προσομοίωση του χαμηλής διαπερατότητας πετρώματος,
ενώ τα μονοδιάστατα και τα δισδιάστατα διακριτά στοιχεία (1D and 2D discrete
features) χρησιμοποιούνται για την προσομοίωση των ρηγμάτων και των αγωγών
μεγάλης περατότητας. Η ροή μέσα στα διακριτά στοιχεία μπορεί να είναι γραμμική ή
τυρβώδης.
Για τον υπολογισμό της ροής εντός των διακριτών στοιχείων επιλύονται οι
εξισώσεις που περιγράφουν γραμμική ροή σε αγωγό (Hagen-Poiseuille) ή ροή σε
ανοιχτό κανάλι (Manning-Strickler).

Hagen-Poiseuille
Όπου:
: η ταχύτητα [ ]
: η υδραυλική αγωγιμότητα [ ]
: η συνάρτηση που περιγράφει το ιξώδες
: ο συντελεστής πλευστότητας
: ο τανυστής της βαρύτητας
όπου
όπου:
: η υδραυλική ακτίνα [ ]
: η πυκνότητα [ ]
: η επιτάχυνση της βαρύτητας [ ]
: ο μοναδιαίος τανυστής
: το υδραυλικό άνοιγμα [ ]
: η ακτίνα του αγωγού [ ]
Manning-Strickler
Όπου:
: η ταχύτητα [ ]
: η υδραυλική αγωγιμότητα [ ]
: το υδραυλικό ύψος [ ]
: ο συντελεστής πλευστότητας
: ο τανυστής της βαρύτητας

Όπου:
: ο συντελεστής τριβής
: η υδραυλική ακτίνα [ ]
: το υδραυλικό ύψος [ ]
: ο μοναδιαίος τανυστής
Γ. Σχέση ιξώδους και πυκνότητας του ρευστού από την θερμοκρασία

Το μοντέλο δίνει την δυνατότητα ορισμού σταθερού ιξώδους στο ρευστό ή
μεταβλητού - εξαρτώμενου από την θερμοκρασία. Όλες οι τιμές αγωγιμότητας που
εισάγονται ως αρχικές συνθήκες αναφέρονται σε μια προκαθορισμένη θερμοκρασία
αναφοράς. Ανάλογα με τις απαιτήσεις του εξεταζόμενου προβλήματος, στην
περίπτωση που το ιξώδες του ρευστού λαμβάνεται εξαρτώμενο από την θερμοκρασία,
οι τιμές της αγωγιμότητας υπολογίζονται εκ νέου για την πραγματική θερμοκρασία σε
κάθε πεπερασμένο στοιχείο για μια δεδομένη στιγμή.
Αντίστοιχα, η πυκνότητα του ρευστού μπορεί να οριστεί ως γραμμικά ή μη
γραμμικά εξαρτώμενη από την θερμοκρασία.
Για τον υπολογισμό της πυκνότητας του ρευστού συναρτήσει της
θερμοκρασίας, για θερμοκρασίες από 0 έως 100 °C, χρησιμοποιείται το πολυώνυμο 6ου
βαθμού:
όπου οι συντελεστές , , , , , και για το νερό ορίζονται:
Δ. Βαθμονόμηση
Η βαθμονόμηση του μοντέλου αποτελεί το στάδιο κατά το οποίο υπολογίζονται
οι βασικές παράμετροι του μοντέλου. Η βαθμονόμηση πραγματοποιείται με την
μέθοδο trial and error σε ένα σετ μετρήσεων το οποίο έχει επιλεχθεί. Ο στόχος είναι το

μοντέλο να αναπαράγει επιτυχώς τις τιμές των μεταβλητών που έχουν μετρηθεί. Οι
μεταβλητές που χρησιμοποιούνται για την βαθμονόμηση του μοντέλου μπορεί να είναι
το υδραυλικό ύψος, η θερμοκρασία κ.ά..
Για την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της βαθμονόμησης χρησιμοποιούνται
οι δείκτες: i) απόλυτο σφάλμα ( ), ii) ρίζα μέσου τετραγωνικού σφάλματος ( ) και
iii) τυπική απόκλιση ( ).
Σημειώνεται ότι το στάδιο αυτό οφείλει να επαναλαμβάνεται σε μετέπειτα
χρονικό στάδιο, εφόσον προκύψουν νέα στοιχεία.
Ε. Ανάλυση ευαισθησίας
Η ανάλυση ευαισθησίας χρησιμοποιείται για την εκτίμηση της επίδρασης μιας
παραμέτρου στο αποτέλεσμα ενός μοντέλου. Αποτελείται από μια σειρά δοκιμών, κατά
τις οποίες η παράμετρος που επιθυμούμε να εξετάσουμε μεταβάλλεται κατά ένα
ποσοστό (συνήθως ±5% έως ±25%), και τα αποτελέσματα όλων των δοκιμών
συγκρίνονται μεταξύ τους.
Για την παρούσα εργασία κρίθηκε σκόπιμο να πραγματοποιηθεί ανάλυση
ευαισθησίας της υδραυλικής αγωγιμότητας σε ποσοστό ±5% και ±10%. Για την
αξιολόγηση των αποτελεσμάτων χρησιμοποιούνται οι δείκτες σφάλματος , και .
10.1.6 Σχεδιασμός σεναρίων διαχείρισης

Το τελικό στάδιο μετά την επιτυχή προσομοίωση του γεωθερμικού ταμιευτήρα
περιλαμβάνει την σχεδίαση και την προσομοίωση διαφορετικών σεναρίων όσον αφορά
στην διαχείριση των δύο υπό μελέτη γεωθερμικών ταμιευτήρων. Τα σενάρια που
επιλέχθηκαν να εφαρμοστούν αφορούν στην μακροχρόνια διαχείριση των
γεωθερμικών πεδίων και είναι θεωρητικά.
Σενάριο Α: Δεκαετής προσομοίωση χωρίς εκμετάλλευση
Το πρώτο σενάριο εξετάζει την εξέλιξη του ταμιευτήρα σε συνθήκες μηδενικής
εκμετάλλευσης. Στο σενάριο αυτό δεν αναμένονται σημαντικές διαφοροποιήσεις από
την υφιστάμενη κατάσταση, αφού δεν πραγματοποιούνται απολήψεις ή άλλου είδους
μεταβολές στο ισοζύγιο του ταμιευτήρα. Τα αποτελέσματα του σεναρίου αυτού θα
χρησιμοποιηθούν ως σημείο αναφοράς για την σύγκριση με τα υπόλοιπα σενάρια που
θα εξετασθούν.
Σενάριο Β: Δεκαετής προσομοίωση με την υφιστάμενη εκμετάλλευση
Στο δεύτερο σενάριο εξετάζεται η εξέλιξη του ταμιευτήρα σε βάθος δεκαετίας
με διατήρηση των υφιστάμενων συνθηκών εκμετάλλευσης.

Σενάριο Γ: Δεκαετής προσομοίωση με αύξηση της υφιστάμενης εκμετάλλευσης

κατά 100%
Στο τρίτο σενάριο οι αντλούμενες ποσότητες γεωθερμικού ρευστού
διπλασιάζονται. Το σενάριο αυτό παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθότι
αντιπροσωπεύει μια ρεαλιστική εκδοχή αύξησης της παραγωγικής ικανότητας του
ταμιευτήρα.
10.2 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΡΟΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ

ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ
Στη συνέχεια αναπτύσσονται μοντέλα ροής και μεταφοράς θερμότητας για το

Γεωθερμικό Πεδίο Σιδηροκάστρου Σερρών. Ο απώτερος στόχος είναι να γίνει μια
αρχική εκτίμηση στο γεωθερμικό δυναμικό, καθώς και να προταθούν και να
εξετασθούν διάφορα διαχειριστικά σενάρια για την αξιοποίησή τους.
10.2.1 Συλλογή, καταχώριση και ανάλυση χωρικών δεδομένων
Α. Λιθολογικές περιγραφές
Για την περιοχή του Σιδηροκάστρου συγκεντρώθηκαν οι λιθολογικές περιγραφές
από τις τομές γεωτρήσεων σε 21 υδροσημεία. Τα στοιχεία αυτά καταχωρήθηκαν στην
ειδική γεωβάση Geothermal_Reservoir.gdb καθώς και στην βάση δεδομένων της
ΔΙ.ΓΕ.ΘΜ.Υ.. Από τις λιθολογικές περιγραφές των γεωτρήσεων υπολογίστηκαν τα βάθη
στα οποία συναντούνται το υπόβαθρο του ρηχού ταμιευτήρα, η οροφή του βαθύ
ταμιευτήρα και το υπόβαθρο του βαθύ ταμιευτήρα σε κάθε θέση. Συνοπτικά
παρατίθενται στον Πίνακα 14.
Από τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν σχετικά με τις απαντώμενους
λιθολογικούς σχηματισμούς στο γ/θ πεδίο Σιδηροκάστρου ελήφθησαν οι απαραίτητες
πληροφορίες προκειμένου να κατασκευαστεί το γεωλογικό μοντέλο της περιοχής. Οι
λιθολογικές ενότητες ταξινομήθηκαν, ανάλογα με τα υδρογεωλογικά τους
χαρακτηριστικά, σε τέσσερις κατηγορίες:
i) αποθέσεις τραβερτίνη
ii) αργιλοψαμμιτική σειρά
iii) κροκαλοπαγές βάσης
iv) γνευσιακό υπόβαθρο

Πίνακας 14. Συνοπτική περιγραφή των λιθολογιών που απαντώνται στο γ/θ πεδίο
Σιδηροκάστρου σύμφωνα με στοιχεία που προέκυψαν από τομές γεωτρήσεων.
Υπόβαθρο Οροφή Υπόβαθρο

ρηχού βαθύ βαθύ
Υδροσημείο Περιγραφή λιθολογίας
ταμιευτήρα ταμιευτήρα ταμιευτήρα
(m) (m) (m)
ΣΙΔ-SD-1 48 - -
αργιλοψαμμιτική σειρά
Τραβερτίνες, άμμοι και
ΣΙΔ-SD-2 χάλικες, αργιλοψαμμιτική 35 331 395
σειρά
ΣΙΔ-SD-2A Τραβερτίνης 35 - -
ΣΙΔ-SD-3A Τραβερτίνης, Άργιλος άμμος 47 - -
αργιλοψαμμιτική σειρά με
ΣΙΔ-SD-4 λατύπες, γνευσιακά 16 88 144
κροκαλοπαγή μαρμάρου και
λατυποπαγή, γνεύσιοι
ΣΙΔ-SD-5 αριλοψαμμιτική σειρά, 28 - -
κροκαλοπαγή μαρμάρου
Κροκάλες και άργιλοι,
αργιλοψαμμιτική σειρά,
ΣΙΔ-SD-6 κροκαλοπαγή, λατυποπαγή 76 190 370
με φλεβικές αποθέσεις
μεικτών θειούχων, γνεύσιοι
ΣΙΔ-SD-7 20 388 474
μικροχάλικες, κροκαλοπαγή
μαρμάρου, μάρμαρα
Κροκάλες και άργιλοι,
ΣΙΔ-SD-8 κροκαλοπαγή, λατυποπαγή 28 184 222
μεικτών θειούχων, υπόβαθρο
Άμμοι, άργιλοι και μικρο-
χάλικες, κροκαλοπαγή και
ΣΙΔ-SD-9 λατυποπαγή μαρμάρου με - 82 350
φλεβικές αποθέσεις μεικτών
θειούχων, μάρμαρα

Υπόβαθρο Οροφή Υπόβαθρο

ρηχού βαθύ βαθύ
Υδροσημείο Περιγραφή λιθολογίας
ταμιευτήρα ταμιευτήρα ταμιευτήρα
(m) (m) (m)
Λατυποπαγή και
κροκαλοπαγή με αργίλους,
ΣΙΔ-SD-10 86 206 276
κροκαλοπαγές βάσης,
γνεύσιοι και σχιστόλιθοι
Λατυποπαγή,
ΣΙΔ-SD-11 μικροχάλικες, κροκαλοπαγή 28 174 -
μεικτών θειούχων
ΣΙΔ-SD-12 45 - -
ΣΙΔ-SD-14 Τραβερτίνες πάχους 45m 45 - -
Τραβερτίνες (0-45m), άμμοι

ΣΙΔ-SD-14A 45 - -
άργιλοι χάλικες (45-56m)
ΣΙΔ-SD-16Π Τραβερτίνης 50 - -
Αργιλικά με λατυποπαγή (0-
100m), κροκαλοπαγή βάσης
ΣΙΔ-SD-17 - 100 295
(100-195m), μάρμαρα (195-
332m)
Αργιλικά με λατυποπαγή (0-
ΣΙΔ-SD-17Π
100m), κροκαλοπαγή βάσης - 100 -
(Sd-17A)
(100-160m)
ΣΙΔ-SD-3β
Τραβερτίνης 30 - -
(Sd-1DS)
Τραβερτίνης (0-50m),
ΣΙΔ-SD-16 50 - -
Τραβερτίνες (0-47m),
κροκαλοπαγή μαρμάρου και
ΣΙΔ-SD-3 47 285 369
λατυποπαγή με φλεβικές
αποθέσεις μεικτών θειούχων
ορυκτών

Οι παραπάνω κατηγορίες αντιστοιχούν σε διαφορετικές υδρολιθολογικές

ενότητες. Οι αποθέσεις τραβερτίνη αποτελούν τον ρηχό γεωθερμικό ταμιευτήρα
(aquifer 1), η αργιλοψαμμιτική σειρά το ενδιάμεσο αδιαπέρατο στρώμα (aquitard 1), το
κροκαλοπαγές βάσης τον βαθύ γεωθερμικό ταμιευτήρα (aquifer 2) και το γνευσιακό
υπόβαθρο αποτελεί το αδιαπέρατο υπόβαθρο του βαθύ γεωθερμικού ταμιευτήρα.
Ο υπολογισμός των επιφανειών που οριοθετούν τους δύο γεωθερμικούς
ταμιευτήρες πραγματοποιήθηκε με την μέθοδο της χωρικής παρεμβολής σε
περιβάλλον GIS. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος Spline, η οποία αποτελεί
μια μέθοδο χωρικής παρεμβολής ελάχιστης καμπυλότητας (minimum curvature). Η
μέθοδος αυτή επιλέχθηκε έναντι άλλων μεθόδων χωρικής παρεμβολής (π.χ. IDW,
Natural Neighbor), καθώς δίνει την δυνατότητα υπολογισμού εξομαλυμένων
επιφανειών. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την εφαρμογή της μεθόδου
παρουσιάζονται στις Εικόνες 100, 101 και 102.
Οι επιφάνειες που υπολογίστηκαν από την εφαρμογή της μεθόδου χωρικής
παρεμβολής χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του τρισδιάστατου μοντέλου
γεωμετρικών χαρακτηριστικών του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου.
Όπως φαίνεται και στην τρισδιάστατη απεικόνιση του γ/θ πεδίου
Σιδηροκάστρου (Εικόνα 103) ο ρηχός ταμιευτήρας αποδίδεται από ένα μικρού πάχους
επιφανειακό στρώμα το οποίο αναπτύσσεται κυρίως στο νότιο τμήμα του γ/θ πεδίου,
στην περιοχή όπου το ανάγλυφο είναι σχετικά ομαλό. Η αργιλοψαμμιτική σειρά
αποτελεί μια σημαντικής ανάπτυξης ακολουθία, το πάχος της οποίας είναι
κυμαινόμενο με γενική τάση λέπτυνσης προς τα δυτικά του πεδίου. Το βόρειο τμήμα
του πεδίου παρουσιάζει έντονο ανάγλυφο. Στο τμήμα αυτό το κροκαλοπαγές βάσης
εντοπίζεται σε υψηλότερα απόλυτα υψόμετρα, όπως παρατηρείται και στις γεωτρήσεις
SD-17 και SD-17Π (Πίνακας 14). Η δομή αυτή υποδεικνύει την ύπαρξη ρήγματος κατά
την διεύθυνση Α-Δ.
Β. Θερμομετρήσεις βάθους
Οι θερμομετρήσεις βάθους αποτελούν μια μέθοδο εξερεύνησης των ιδιοτήτων
ενός γεωθερμικού πεδίου και χρησιμοποιούνται στην έρευνα για τον προσδιορισμό και
τον χαρακτηρισμό των γεωθερμικών πεδίων. Για τις γεωτρήσεις που δεν παρουσιάζουν
αρτεσιανισμό από την θερμομέτρηση βάθους μπορεί να υπολογισθεί η τιμή της
γεωθερμικής βαθμίδας. Επίσης από το διάγραμμα μεταβολής της θερμοκρασίας με το
βάθος μπορούν να εντοπισθούν τα επίπεδα όπου παρατηρούνται ζώνες τροφοδοσίας
θερμών υδάτων.
Τα στοιχεία που συλλέχθηκαν από τις θερμομετρήσεις στο εσωτερικό των
γεωτρήσεων χρησιμοποιήθηκαν για την εκτίμηση της θερμοκρασίας των δύο
ταμιευτήρων που εντοπίζονται στην περιοχή του γ/θ πεδίου Σιδηροκάστρου.

Εικόνα 100: Υπολογισμός του υποβάθρου του ρηχού γεωθερμικού ταμιευτήρα του γ/ πεδίου Σιδηροκάστρου με χρήση της μεθόδου χωρικής
παρεμβολής Spline

Εικόνα 101: Υπολογισμός της οροφής του βαθύτερου γεωθερμικού ταμιευτήρα του γ/θ πεδίου Σιδηροκάστρου με χρήση της μεθόδου χωρικής

Εικόνα 102: Υπολογισμός του υποβάθρου του βαθύτερου γεωθερμικού ταμιευτήρα του γ/θ πεδίου Σιδηροκάστρου με χρήση της μεθόδου χωρικής

Εικόνα 103: Τρισδιάστατη απεικόνιση του γ/θ πεδίου Σιδηροκάστρου
Η θερμοκρασία του ρηχού ταμιευτήρα υπολογίζεται στις θέσεις των

γεωτρήσεων Sd-2A, Sd-3A, Sd-12, Sd-13, Sd-14, Sd-14A, Sd-15, Sd-16, Sd-3β (Sd-1DS) και
ΜΑΚ-021Γ (Γεώτρηση Λουτρών). Οι τιμές παραθέτονται στον Πίνακα 15. Από τις τιμές
αυτές υπολογίζεται ο χάρτης ισόθερμων καμπυλών που παρουσιάζεται στην Εικόνα
104.
Πίνακας 15. Θερμοκρασία ρηχού ταμιευτήρα ανά θέση γεώτρησης
ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΡΗΧΟΥ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΑ

Υδροσημείο Θερμοκρασία (°C)
SD-2A 43
SD-3A 52,5
SD-12 50
SD-13 27
SD-14 41
SD-14A 44
SD-15 28
SD-16 39
ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ 67
ΜΑΚ-021Γ, ΓΕΩΤΡΗΣΗ ΛΟΥΤΡΩΝ 43

Από την ανάλυση του χάρτη ισόθερμων καμπυλών για τον ρηχό ταμιευτήρα του
γ/θ πεδίου Σιδηροκάστρου παρατηρείται ότι οι υψηλότερες θερμοκρασίες εντοπίζονται
στο βόρειο τμήμα, στην θέση της γεώτρησης Δημοτική Σιδηροκάστρου. Η μορφή των
ισόθερμων καμπυλών υποδεικνύει την ύπαρξη ζώνης τροφοδοσίας στο βόρειο τμήμα
της περιοχής. Η παρατήρηση αυτή συμφωνεί με τα αποτελέσματα που προέκυψαν από
την χωρική ανάλυση των λιθολογικών δεδομένων στην περιοχή. Είναι πιθανόν στην
ζώνη αυτή να υπάρχει κάποιο ρήγμα το οποίο τροφοδοτεί τον ρηχό ταμιευτήρα με
θερμά ρευστά.
Εικόνα 104: Χάρτης ισόθερμων καμπυλών για τον ρηχό ταμιευτήρα του γ/θ πεδίου
Η θερμοκρασία του βαθύτερου ταμιευτήρα υπολογίζεται στις θέσεις των

γεωτρήσεων Sd-2A, Sd-3A, Sd-12, Sd-13, Sd-14, Sd-14A, Sd-15, Sd-16 και ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ
ΓΕΩΤΡΗΣΗΣ Sd-3β (ή Sd-1DS). Οι τιμές παραθέτονται στον Πίνακα 16. Από τις τιμές
αυτές υπολογίζεται ο χάρτης ισόθερμων καμπυλών που παρουσιάζεται στην Εικόνα
105.
Από την ανάλυση του χάρτη ισόθερμων καμπυλών για το βαθύ ταμιευτήρα του
γ/θ πεδίου Σιδηροκάστρου παρατηρείται ότι οι υψηλότερες θερμοκρασίες εντοπίζονται
στο βόρειο και ανατολικό τμήμα, στην θέση των γεωτρήσεων SD-17 και SD-17Π.
Άλλωστε η περιοχή αυτή τοπογραφικά χαρακτηρίζεται από έντονο ανάγλυφο, καθώς
εντοπίζεται σε ρέμα διεύθυνσης ΒΒΑ-ΝΝΔ. Στην θέση αυτή έχουν καταγραφεί οι
υψηλότερες θερμοκρασίες που εντοπίσθηκαν στο γ/θ πεδίο Σιδηροκάστρου, οι οποίες
ανέρχονται στους 75°C.

Πίνακας 16. Θερμοκρασία βαθύτερου ταμιευτήρα ανά θέση γεώτρησης
ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΒΑΘΥΤΕΡΟΥ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΑ

Υδροσημείο Θερμοκρασία (°C)
SD-4 33
SD-5 43,7
SD-6 41
SD-7 49,4
SD-8 53,4
SD-9 35
SD-10 40
SD-11 44,9
SD-17 75
SD-17Π 75
ΣΙΔ-Γ8Α (ΣΙΔ-8) 45,6
Εικόνα 105: Χάρτης ισόθερμων καμπυλών για το βαθύτερο ταμιευτήρα του γ/θ πεδίου

Γ. Μετρήσεις στάθμης ελεύθερου υδροφόρου
Ο ρηχός ταμιευτήρας που αναπτύσσεται στις αποθέσεις του τραβερτίνη

αποτελεί ελεύθερο υδροφόρο, για τον οποίο έχουν πραγματοποιηθεί μετρήσεις της
στάθμης του σε διάφορες θέσεις. Οι μετρήσεις αυτές, οι οποίες παραθέτονται στον
Πίνακα 17, αντιπροσωπεύουν την στάθμη υγρής περιόδου του υδροφόρου ορίζοντα.
Πίνακας 17. Μετρήσεις στάθμης στις γεωτρήσεις του ρηχού ταμιευτήρα

(Πηγή: ΔΙ.ΓΕ.Θ.Μ.Υ.)
ΣΤΑΘΜΗ ΑΠΟΛΥΤΟ ΥΨΟΜΕΤΡΟ

ΓΕΩΤΡΗΣΗ
(m) (m)
SD-2 18,58 147,6

SD-2A 12,13 156,2
SD-3A 22,72 159,69
ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ 14,26 191,56
SD-14 5,2 155,33
SD-14A 4,1 155,68
SD-16 22,14 145,66
SD-9 22,78 198,15
SD-12 13,6 164,29
SD-13 23,85 132,26
SD-15 9,63 139,33
10.2.2 Συλλογή, καταχώριση και ανάλυση χρονικών δεδομένων
Τα χρονικά δεδομένα που συλλέχθηκαν για το γ/θ πεδίο Σιδηροκάστρου Σερρών

αφορούν στην αυτόματη μέτρηση της ελεύθερης στάθμης του ρηχού ταμιευτήρα και
της μεταβολής της θερμοκρασίας στη γεώτρηση Δημοτική Σιδηροκάστρου Sd-1DS (SD-
3β) για την περίοδο 04/2010-10/2010 με την χρήση τηλεμετρικού οργάνου, στην
πραγματοποίηση επιτόπιων μετρήσεων θερμοκρασίας στην γεώτρηση ΣΙΔ-8Α για την
περίοδο 2005-2008, στην διαχρονική παρακολούθηση της στάθμης στην παραγωγική
γεώτρηση SD-3A υπό διαφορετικά καθεστώτα άντλησης για την περίοδο 1987-1998,
καθώς και στην διαχρονική παρακολούθηση της στάθμης στις γεωτρήσεις SD-2A, SD-
3A, SD-12, SD-14A και SD-16 για την περίοδο 1984-1988.

Η καταγραφή των παραμέτρων θερμοκρασίας και στάθμης στην γεώτρηση

Δημοτική Σιδηροκάστρου πραγματοποιήθηκε με την τοποθέτηση τηλεμετρικού
οργάνου εντός της γεώτρησης σε βάθος 24,98 m. Η περίοδος παρακολούθησης
ορίστηκε από 04/2010 έως 10/2010 και το βήμα λήψης μέτρησης ωριαίο. Σημειώνεται
ότι λόγω τεχνικού προβλήματος, οι μετρήσεις του οργάνου παρουσιάζουν πρόβλημα,
κυρίως μετά τον 07/2010 (Εικόνα 106).
Εικόνα 106: Διάγραμμα καταγραφών μεταβολής στάθμης και θερμοκρασίας στη Δημοτική
Σιδηροκάστρου Sd-1DS (SD-3β). [Πηγή: Δ.Ι.ΓΕ.ΘΜ.Υ.]
Οι επιτόπιες μετρήσεις της θερμοκρασίας που πραγματοποιήθηκαν στην

γεώτρηση ΣΙΔ-8 (ΣΙΔ-Γ8Α) παραθέτονται στον Πίνακα 18. Για την ορθότητα των
αποτελεσμάτων διατηρούνται σοβαρές επιφυλάξεις, αφού η θερμοκρασία που
μετρήθηκε στην κεφαλή της γεώτρησης ΣΙΔ-8 τον Ιούνιο του 2015 ήταν 45,6oC (βλ.
Κεφάλαιο 8).
Πίνακας 18. Επιτόπιες μετρήσεις θερμοκρασίας στην γεώτρηση ΣΙΔ-8 (ΣΙΔ-Γ8Α)

[Πηγή: Δ.Ι.ΓΕ.ΘΜ.Υ.]
ΣΙΔ-Γ8Α
ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ
1/11/2005 63
1/7/2006 64
3/11/2006 62
1/11/2007 63
1/3/2008 63,5

Οι καταγραφές από την διαχρονική παρακολούθηση της στάθμης στην

παραγωγική γεώτρηση SD-3A υπό διαφορετικά καθεστώτα άντλησης για την περίοδο
1987-1998 παραθέτονται στον Πίνακα 19.
Πίνακας 19. Καταγραφές της μεταβολής στάθμης στην γεώτρηση SD-3A υπό διαφορετικά
καθεστώτα άντλησης (Καρυδάκης, 2003)
Ρυθμός άντλησης
Περίοδος Στάθμη (m)
(m³/h)
10/87 - 4/88 - 22.65 [10ος/87] & 22.72 [4ος/88]
5/88 - 8/88 50 26.1 [5ος/88] & 26.1 [8ος/88]
9/88 - 2/89 25 24.3 [9ος/88] & 24.3 [2ος/89]
3/89 - 12/89 - 22.8 [3ος/89] & 22.8 [12ος/89]
1/90 - 5/92 26.2 [1ος/90] & 25.9 [3ος/90] & 26.8 [1ος/91]
6/92 - 9/93 - 23.5 [6ος/92] & 23.5 [9ος/93]
10/93 - 7/95 40 24.4 [10ος/93] & 27.2 [2ος/94] & 25.0 [4ος/94]
8/95 - 2/97 30 25.9 [8ος/95] & 25.9 [2ος/97]
3/97 - 4/98 45 26.3 [3ος/97] & 25.9 [4ος/98]
Οι καταγραφές από την διαχρονική παρακολούθηση της στάθμης στις

γεωτρήσεις SD-2A, SD-3A, SD-12, SD-14A και SD-16 για την περίοδο 1984-1988
παραθέτονται στον Πίνακα 20.
Πίνακας 20. Καταγραφές από την διαχρονική παρακολούθηση της στάθμης στις
γεωτρήσεις SD-2A, SD-3A, SD-12, SD-14A και SD-16 [Πηγή: Δ.Ι.ΓΕ.ΘΜ.Υ.]
ΓΕΩΤΡΗΣΗ Νοε-84 Απρ-87 Οκτ-87 Μαρ-88 Μαϊ-88 Νοε-88

SD-2A 11,75 11,87 11,95 12,13 12,25 12,26
SD-3A 22,6 22,6 22,65 22,72 22,74 22,81
SD-14A 4,16 4,12 4,1 4,14 4,14
SD-16 22,1 22,05 22,14 22,23 22,22
SD-12 13,4 13,6
Για την αξιοποίηση των δεδομένων που προέκυψαν από την τοποθέτηση του
τηλεμετρικού οργάνου στην γεώτρηση Δημοτική Σιδηροκάστρου Sd-1DS,
πραγματοποιήθηκε σε πρώτο στάδιο μια αξιολόγηση των δεδομένων και αποκλεισμός
των μη αξιόπιστων καταγραφών. Οι μετρήσεις των παραμέτρων που
πραγματοποιήθηκαν μετά τον Ιούλιο του 2010 εμπεριέχουν μεγάλο σφάλμα, λόγω
τεχνικής βλάβης του οργάνου. Παρόλα αυτά κρίθηκε ασφαλές να αξιοποιηθούν τα
δεδομένα της χρονικής περιόδου που περιλαμβάνει την εβδομάδα από 1η έως 8
Απριλίου 2010 και για την παράμετρο της θερμοκρασίας (Εικόνα 107). Οι μεταβολές

στην παράμετρο της θερμοκρασίας είναι μικρού εύρους, από 0,5 έως 3,5 °C. Από τον
υπολογισμό της γραμμικής τάσης διαφαίνεται μικρή πτωτική τάση της θερμοκρασίας.
Σημειώνεται ότι η γεώτρηση βρισκόταν υπό άντληση κατά την περίοδο
πραγματοποίησης των μετρήσεων.
Εικόνα 107: Διάγραμμα μεταβολής της θερμοκρασίας στην γεώτρηση Δημοτική

Σιδηροκάστρου Sd-1DS (υπό άντληση). Με μαύρη γραμμή σημειώνεται η γραμμική τάση της
μεταβολής της παραμέτρου.
Από τις επιτόπιες μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν στην γεώτρηση Γ8Α (ΣΙΔ-8,
δίπλα στη γεώτρηση Sd-8 του ΙΓΜΕ) προκύπτει το διάγραμμα μεταβολής της
θερμοκρασίας (για την ακρίβεια των τιμών υπάρχουν επιφυλάξεις) με τον χρόνο που
παρουσιάζεται στην Εικόνα 108. Η θερμοκρασία στη γεώτρηση αυτή διακυμάνσεις έως
Εικόνα 108: Διάγραμμα μεταβολής της θερμοκρασίας (τιμές με επιφύλαξη) στη γεώτρηση
Γ8Α (ΣΙΔ-8, δίπλα στην Sd-8). Με μαύρη γραμμή σημειώνεται η γραμμική τάση της

4°C στην περίοδο 2005-2008. Από τον υπολογισμό της γραμμικής τάσης της
παραμέτρου, η θερμοκρασία στην γεώτρηση Γ8Α (ΣΙΔ-8) χαρακτηρίζεται σταθερή.
Από τις μετρήσεις στάθμης που πραγματοποιήθηκαν στην γεώτρηση SD-3A, για
την περίοδο 1987-1998 και υπό διαφορετικά καθεστώτα άντλησης, προκύπτει το
γράφημα που παρουσιάζεται στην Εικόνα 109. Από την ανάλυση των στοιχείων αυτών
δεν προκύπτει κάποια σαφής συσχέτιση της παροχής άντλησης με την μεταβολή της
στάθμης στην γεώτρηση. Από τον υπολογισμό της γραμμικής τάσης παρατηρείται ότι η
στάθμη του ελεύθερου υδροφόρου έχει ελαφρώς πτωτική τάση, γεγονός που μπορεί
να αποδοθεί στην διαρκή εκμετάλλευση του ταμιευτήρα για περισσότερα από 12
χρόνια.
Εικόνα 109: Διάγραμμα μεταβολής της στάθμης στην παραγωγική γεώτρηση SD-3Α υπό
διαφορετικά καθεστώτα άντλησης. Με μαύρη γραμμή σημειώνεται η γραμμική τάση της
Από τις μετρήσεις στάθμης που πραγματοποιήθηκαν στις γεωτρήσεις SD-2A, SD-
3A, SD-12, SD-16 και SD-14A προκύπτουν τα γραφήματα που παρουσιάζονται στην
Εικόνα 110. Η στάθμη του ελεύθερου υδροφόρου δεν παρουσιάζει σημαντικές
διακυμάνσεις. Συγκεκριμένα, η μέγιστη μεταβολή που σημειώνεται είναι 0,5 m.

Εικόνα 110: Διάγραμμα μεταβολής της στάθμης στις γεωτρήσεις SD-2A, SD-3A, SD-12,
SD-16 και SD-14A.
10.2.3 Θεωρητικό μοντέλο λειτουργίας του γεωθερμικού πεδίου

Σιδηροκάστρου Σερρών
Για την κατάρτιση του μοντέλου λειτουργίας του γεωθερμικού πεδίου

Σιδηροκάστρου Σερρών έγινε ερμηνεία του συνόλου των διαθέσιμων στοιχείων που
αφορούν στο πεδίο, των χωρικών και των χρονικών.

Στο γεωθερμικό πεδίο Σιδηροκάστρου Σερρών αναπτύσσονται δύο γεωθερμικοί

ταμιευτήρες: (α) ένας ρηχός, ελεύθερος ταμιευτήρας, στις αποθέσεις τραβερτίνη και
(β) ένας βαθύτερος, υπό πίεση, στον σχηματισμό του κροκαλοπαγούς της βάσης.
Στον ρηχό ταμιευτήρα του γ/θ πεδίου Σιδηροκάστρου παρατηρείται ότι οι
υψηλότερες θερμοκρασίες εντοπίζονται στο βόρειο τμήμα, στη θέση της γεώτρησης
Δημοτική Σιδηροκάστρου (SD-1DS). Η μορφή των ισόθερμων καμπυλών υποδεικνύει
την ύπαρξη ζώνης τροφοδοσίας στο βόρειο τμήμα της περιοχής. Είναι πιθανόν στην
ζώνη αυτή να υπάρχει κάποιο ρήγμα το οποίο τροφοδοτεί τον ρηχό ταμιευτήρα με
θερμά ρευστά.
Στον βαθύ ταμιευτήρα του γ/θ πεδίου Σιδηροκάστρου παρατηρείται ότι οι
υψηλότερες θερμοκρασίες εντοπίζονται στο βόρειο και ανατολικό τμήμα, στην θέση
των γεωτρήσεων SD-17 και SD-17Π (ή Sd-17A). Άλλωστε η περιοχή αυτή τοπογραφικά
χαρακτηρίζεται από έντονο ανάγλυφο, καθώς εντοπίζεται σε ρέμα διεύθυνσης ΒΒΑ-
ΝΝΔ. Στην θέση αυτή έχουν καταγραφεί οι υψηλότερες θερμοκρασίες που
εντοπίσθηκαν στο γ/θ πεδίο Σιδηροκάστρου, οι οποίες ανέρχονται στους 75°C.
Η υδραυλική επικοινωνία μεταξύ των δύο υδροφόρων είναι πολύ πιθανή, αν και
δεν έχει ερευνηθεί μέχρι σήμερα. Ο υπό πίεση, βαθύτερος υδροφόρος μπορεί να
τροφοδοτεί τον ρηχό ελεύθερο υδροφόρο διαμέσου ρηγμάτων τα οποία διασχίζουν
την αργιλοψαμμιτική σειρά. Άλλωστε η χημική σύσταση των γεωθερμικών ρευστών
που λήφθηκαν από τους δύο υδροφόρους δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες διαφορές
Για την γένεση του γ/θ πεδίου Σιδηροκάστρου Σερρών είναι πιθανόν να
συνδυάζονται δύο διαφορετικά φαινόμενα που παρουσιάζουν αυξημένη θερμική ροή.
Το πρώτο σχετίζεται με την ύπαρξη εφελκυστικών τάσεων σε ένα σύστημα
οπισθοτόξου, και το δεύτερο με συνθήκες τριτογενούς υπόγειου όξινου μαγματισμού,
παρόμοιου τύπου με τους επιφανειακούς γρανίτες Βροντούς Σερρών και Ξάνθης.
Η εφελκυστική τεκτονική προκαλεί τη δημιουργία μεγάλων και βαθιών
ρηγμάτων, τα οποία είναι συνήθως φορείς ανερχόμενων θερμών ρευστών. Τα ρήγματα
αυτά μεταφέρουν κοντά στην επιφάνεια μεγάλες ποσότητες θερμικής ενέργειας και
δημιουργούν αξιόλογες θερμικές ανωμαλίες.
Οι περιοχές με επιφανειακό ή όξινο πλουτώνιο μαγματισμό, οποιασδήποτε
ηλικίας αλλά κυρίως Tριτογενούς-Tεταρτογενούς, παρουσιάζουν επίσης σημαντική
θερμική ανωμαλία, εξ αιτίας της αυξημένης παρουσίας ραδιενεργών ορυκτών στη
σύσταση των πετρωμάτων.
Το θεωρητικό μοντέλο λειτουργίας του γ/θ πεδίου Σιδηροκάστρου Σερρών, με
βάση τα μέχρι σήμερα διαθέσιμα στοιχεία παρουσιάζεται στην Εικόνα 111.

Εικόνα 111: Θεωρητικό μοντέλο λειτουργίας του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου Σερρών

10.2.4 Ανάπτυξη τρισδιάστατου μοντέλου γεωθερμικού πεδίου

Σιδηροκάστρου Σερρών
10.2.4.1 Δημιουργία τρισδιάστατου υπολογιστικού πλέγματος
Το τρισδιάστατο υπολογιστικό πλέγμα που κατασκευάστηκε για την

προσομοίωση του ρηχού γεωθερμικού ταμιευτήρα του γεωθερμικού πεδίου
Σιδηροκάστρου Σερρών περιλαμβάνει 1.047.360 τριγωνικά πρίσματα και 698.908
κόμβους. Αποτελείται από τρία στρώματα (layers), το ανώτερο εκ των οποίων
προσομοιώνει τον γεωθερμικό ταμιευτήρα που αναπτύσσεται στις αποθέσεις του
τραβερτίνη. Στο βόρειο τμήμα του γεωθερμικού πεδίου όπου δεν εντοπίζονται
τραβερτινοειδείς αποθέσεις, το ανώτερο στρώμα του μοντέλου ορίστηκε μη ενεργό
(inactive) όπως φαίνεται στην Εικόνα 112.
Εικόνα 112: Ορισμός ενεργών και μη ενεργών στοιχείων στο ανώτερο στρώμα του μοντέλου.
Σε κάθε ένα από τα στρώματα αποδόθηκε το απόλυτο υψόμετρο της οροφής και
του δαπέδου του, σύμφωνα με τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την
γεωστατιστική επεξεργασία των λιθολογικών τομών γεωτρήσεων. Υψηλότερη πύκνωση
του πλέγματος πραγματοποιήθηκε στις θέσεις των γεωτρήσεων και των σημείων
παρατήρησης. Παράλληλα στο πλέγμα ενσωματώθηκαν δισδιάστατα στοιχεία στις
θέσεις των χαρτογραφημένων ρηγμάτων τα οποία τέμνουν το ανώτερο στρώμα του
τραβερτίνη (Εικόνα 113). Αναλυτικά στοιχεία για την γεωμετρία του μοντέλου
παρουσιάζονται στον Πίνακα 21.

Εικόνα 113: Ανάπτυξη τρισδιάστατου πλέγματος πεπερασμένων στοιχείων και

ενσωμάτωση ρηγμάτων
Πίνακας 21. Γεωμετρικά στοιχεία του μοντέλου

10.2.4.2 Προσδιορισμός αρχικών και οριακών συνθηκών
Στις αρχικές συνθήκες περιλαμβάνονται η χωρική κατανομή των θερμοκρασιών

και της ελεύθερης στάθμης του ρηχού ταμιευτήρα. Παράλληλα, ως αρχική συνθήκη για
τα βαθύτερα στρώματα χρησιμοποιήθηκε η κατανομή των θερμοκρασιών που
αφορούν στον βαθύ ταμιευτήρα. Για τον προσδιορισμό των αρχικών συνθηκών
χρησιμοποιήθηκαν μετρήσεις από όλες τις γεωτρήσεις και πηγές που υπάρχουν στο
γεωθερμικό πεδίο. Η κατανομή των αρχικών συνθηκών της θερμοκρασίας
παρουσιάζεται στην Εικόνα 114 και η κατανομή των αρχικών συνθηκών υδραυλικού
ύψους του ρηχού ταμιευτήρα στην Εικόνα 115.
Εικόνα 114: Κατανομή θερμοκρασιών. Αρχικές συνθήκες.
Οι οριακές συνθήκες ροής που αποδόθηκαν στο μοντέλο περιλαμβάνουν ορια-

κές συνθήκες σταθερού υδραυλικού ύψους ή 1ου τύπου (Dirichlet BC), οριακές συνθή-
κες 2ου τύπου ή σταθερής ροής (Neumann BC) και οι αντλούμενες γεωτρήσεις (Εικόνα
116). Οι οριακές συνθήκες 1ου τύπου καθώς προσδιορίστηκαν από μετρήσεις της στάθ-
μης που πραγματοποιήθηκαν στις γεωτρήσεις SD-3, SD-13, SD-15 (Ι.Γ.Μ.Ε. 1988-1989)
και στη Δημοτική γεώτρηση Σιδηροκάστρου (Sd-1DS). Οι οριακές συνθήκες 2ου τύπου
προσδιορίστηκαν κατά την βαθμονόμηση του μοντέλου.
Παράλληλα στο κατώτερο στρώμα του μοντέλου προσδιορίσθηκε μια ζώνη ειδι-
κής οριακής συνθήκης (In/outflow on top/bottom) τροφοδοσίας η οποία προσομοιάζει
την ζώνη τροφοδοσίας του γεωθερμικού ταμιευτήρα (Εικόνα 117), σύμφωνα με το

θεωρητικό μοντέλο λειτουργίας του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου Σερρών. Οι

τιμές της ειδικής οριακής συνθήκης προσδιορίστηκαν κατά την βαθμονόμηση του
μοντέλου.
Εικόνα 115: Κατανομή πιέσεων. Αρχικές συνθήκες.
Εικόνα 116: Κατανομή οριακών συνθηκών ροής. Οι οριακές συνθήκες 1ου τύπου
σημειώνονται με μπλε κύκλο, οι οριακές συνθήκες 2ου τύπου με ροζ σταυρό και οι θέσεις
άντλησης με κόκκινο κύκλο και βέλος
Εικόνα 117: Κατανομή οριακών συνθηκών ροής. Ειδική οριακή συνθήκη τροφοδοσίας στο
κατώτερο επίπεδο (layer) του μοντέλου.
10.2.4.3 Προσδιορισμός υδραυλικών και θερμικών ιδιοτήτων
Οι υδραυλικές ιδιότητες των γεωλογικών σχηματισμών που απαντούν στην

περιοχή του μοντέλου παρουσιάζονται στην Εικόνα 118.
Η υδραυλική αγωγιμότητα που αποδόθηκε στα στρώματα της αργιλοψαμμιτικής
ακολουθίας περιγράφει πρακτικά αδιαπέρατους σχηματισμούς.
Η υδραυλική αγωγιμότητα των αποθέσεων τραβερτίνη που αποδόθηκε είναι
χαμηλότερη από αυτή που υπολογίστηκε με την χρήση αναλυτικών μεθόδων κατά την
εκπόνηση δοκιμαστικών αντλήσεων. Η ροή μέσα στον σχηματισμό του τραβερτίνη
πραγματοποιείται διαμέσου του δευτερογενούς πορώδους και των κυρίαρχων
ρηγμάτων που εμφανίζονται στην περιοχή. Τα κυρίαρχα ρήγματα στην περιοχή του
τραβερτίνη αποδόθηκαν με την ενσωμάτωση στο ανώτερο στρώμα διακριτών
στοιχείων πάχους από 0.001 έως 0.01 m. Παράλληλα, στην άμεση ζώνη γύρω από την
ανάπτυξη των ρηγμάτων αποδόθηκε υψηλότερη τιμή υδραυλικής αγωγιμότητας από
ότι στον υπόλοιπο σχηματισμό του τραβερτίνη λόγω της άμεσης γειτνίασης με τις
διερρηγμένες ζώνες.
Τέλος, στο σύνολο του μοντέλου αποδόθηκε ανισοτροπία των υδραυλικών
χαρακτηριστικών κατά τον άξονα z της τάξης του 1/10.
Η κατανομή της θερμικής αγωγιμότητας των γεωλογικών σχηματισμών
παρουσιάζεται στην Εικόνα 119.

Εικόνα 118: Κατανομή υδραυλικής αγωγιμότητας
Εικόνα 119: Κατανομή θερμικής αγωγιμότητας του στερεού

10.2.4.4 Βαθμονόμηση
Η βαθμονόμηση του μοντέλου πραγματοποιήθηκε σε μεταβατικές συνθήκες

(transient state) για την χρονική περίοδο 1987-1988. Συγκεκριμένα χρησιμοποιήθηκαν
σταθμημετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν στις γεωτρήσεις SD-2A, SD-3A, SD-14A και
SD-16 κατά την περίοδο αυτή. Λόγω της έλλειψης στοιχείων σχετικά με την μεταβολή
της θερμοκρασίας κατά την περίοδο 1987-1988, η μεταβλητή αυτή δεν
χρησιμοποιήθηκε για την βαθμονόμηση του μοντέλου σε μεταβατικές συνθήκες. Για
την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων χρησιμοποιήθηκαν οι δείκτες: i) απόλυτο σφάλμα
( ), ii) ρίζα μέσου τετραγωνικού σφάλματος ( ) και iii) τυπική απόκλιση ( ). Τα
αποτελέσματα της βαθμονόμησης παρουσιάζονται στο διάγραμμα της Εικόνας 120.
Εικόνα 120: Διάγραμμα συσχέτισης προσομοιωμένων τιμών θερμοκρασίας προς τις

αντίστοιχες μετρήσεις
10.2.4.5 Ανάλυση ευαισθησίας
Η ανάλυση ευαισθησίας χρησιμοποιείται για την εκτίμηση της επίδρασης μιας

παραμέτρου στο αποτέλεσμα ενός μοντέλου. Αποτελεί από μια σειρά δοκιμών, κατά
τις οποίες η παράμετρος που επιθυμούμε να εξετάσουμε μεταβάλλεται κατά ένα
ποσοστό (συνήθως ±5% έως ±25%), και τα αποτελέσματα όλως των δοκιμών
συγκρίνονται μεταξύ τους.
Στην περίπτωση του γ/θ πεδίου Σιδηροκάστρου πραγματοποιήθηκε ανάλυση
ευαισθησίας της υδραυλικής αγωγιμότητας σε ποσοστό ±5% και ±10%. Για την
αξιολόγηση των αποτελεσμάτων χρησιμοποιήθηκαν οι δείκτες σφάλματος , και
. Τα αποτελέσματα της δοκιμής παρουσιάζονται στον Πίνακα 22.

Πίνακας 22. Συγκριτικά αποτελέσματα δοκιμών ανάλυσης ευαισθησίας της υδραυλικής

αγωγιμότητας
0 -5% -10% +5% +10%
2,55012 2,57476 2,56068 2,57412 2,59356
3,15767 3,18192 3,17012 3,18511 3,20502
3,64617 3,67416 3,66054 3,67785 3,70154
Παρατηρείται πως οι διαφορές στους δείκτες σφάλματος είναι πολύ μικρές. Το

γεγονός αυτό υποδεικνύει μικρή ευαισθησία των αποτελεσμάτων του μοντέλου στην
παράμετρο αυτή.
10.2.4.6 Αποτελέσματα προσομοίωσης

Η προσομοίωση του γεωθερμικού ταμιευτήρα που αναπτύσσεται στις
επιφανειακές αποθέσεις τραβερτίνη στο γεωθερμικό πεδίο Σιδηροκάστρου Σερρών
πραγματοποιήθηκε για την περίοδο 1987-1988. Τα αποτελέσματα της προσομοίωσης
κατά την λήξη της περιόδου προσομοίωσης παρουσιάζονται στις Εικόνες 121 και 122.
Εικόνα 121: Αποτελέσματα προσομοίωσης. Κατανομή υδραυλικού ύψους στον ρηχό

ταμιευτήρα 153
Εικόνα 122: Αποτελέσματα προσομοίωσης. Κατανομή θερμοκρασίας. Τομή ΑΒΑ-ΔΝΔ
10.2.4.7 Εφαρμογή σεναρίων διαχείρισης
Για το γεωθερμικό πεδίο Σιδηροκάστρου Σερρών σχεδιάστηκαν και εξετάστηκαν

τρία διαφορετικά σενάρια διαχείρισης με προοπτική δεκαετίας. Τα σενάρια αυτά
περιγράφονται παρακάτω.
Σενάριο 1 (SC1) – Φυσική κατάσταση
Το πρώτο σενάριο εξετάζει την εξέλιξη του ταμιευτήρα σε συνθήκες μηδενικής
εκμετάλλευσης. Στο σενάριο αυτό δεν αναμένονται σημαντικές διαφοροποιήσεις από
την υφιστάμενη κατάσταση, αφού δεν πραγματοποιούνται απολήψεις ή άλλου είδους
μεταβολές στο ισοζύγιο του ταμιευτήρα. Τα αποτελέσματα του σεναρίου αυτού θα
χρησιμοποιηθούν ως σημείο αναφοράς για την σύγκριση με τα υπόλοιπα σενάρια που
θα εξετασθούν.
Σενάριο 2 (SC2) – Διατήρηση υφιστάμενων συνθηκών εκμετάλλευσης
Στο δεύτερο σενάριο εξετάζεται η εξέλιξη του ταμιευτήρα σε βάθος δεκαετίας
με διατήρηση των υφιστάμενων συνθηκών εκμετάλλευσης.
Σενάριο 3 (SC3) – Αύξηση του παραγωγικού ρυθμού κατά 100%
Τέλος, στο τρίτο σενάριο οι αντλούμενες ποσότητες γεωθερμικού ρευστού
διπλασιάζονται. Το σενάριο αυτό παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθότι
αντιπροσωπεύει μια ρεαλιστική εκδοχή αύξησης της παραγωγικής ικανότητας του
ταμιευτήρα. Επειδή η γεώτρηση SD-3α αντλείται ήδη με την κρίσιμη παροχή, για την
εφαρμογή του σεναρίου αυτού χρησιμοποιήθηκε επίσης η γειτονική γεώτρηση SD-2α.

Τα αποτελέσματα που προκύπτουν από τα σενάρια που εξετάσθηκαν,

αναλύονται ως προς την μεταβλητή του υδραυλικού ύψους. Ενδεικτικά
παρουσιάζονται και τα αποτελέσματα που αφορούν στην θερμοκρασία, σαν
ποσοστιαία μεταβολή της μεταβλητής ως προς την φυσική κατάσταση. Σημειώνεται δε
ότι οι απόλυτες τιμές που υπολογίστηκαν για την μεταβλητή της θερμοκρασίας δεν
μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εξαγωγή ασφαλών αποτελεσμάτων, καθότι η
μεταβλητή αυτή δεν χρησιμοποιήθηκε για την βαθμονόμηση του μοντέλου σε
μεταβατικές συνθήκες.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της προσομοίωσης οι μεταβολές που
παρατηρούνται τόσο στο υδραυλικά ύψη όσο και στην θερμοκρασία είναι
περιορισμένης έντασης.
Συγκεκριμένα στο πρώτο σενάριο δεν παρατηρήθηκαν μεταβολές στις
μεταβλητές που εξετάσθηκαν, γεγονός που υποστηρίζει την ανανεωσιμότητα του
φυσικού πόρου.
Στο δεύτερο σενάριο οι μεταβολές στα υδραυλικά ύψη είναι πολύ μικρές και για
τις δύο γεωτρήσεις αναφοράς SD-3α και SD-2α. Τα υδραυλικά ύψη παρουσιάζονται
μειωμένα κατά 1,31% στην γεώτρηση SD-3α, και κατά 0,26% στην γεώτρηση SD-2α. Οι
μεταβολές στην θερμοκρασία υπολογίζονται αντίστοιχα σε 3,98% και 5,1%.
Στο τρίτο σενάριο οι μεταβολές στα υδραυλικά ύψη για τις γεωτρήσεις SD-3α
και SD-2α κυμαίνονται μεταξύ 1,5-3%. Τα υδραυλικά ύψη παρουσιάζονται μειωμένα
κατά 2,8% στην γεώτρηση SD-2α, ενώ μείωση κατά 1,86% παρατηρείται στο υδραυλικό
ύψος της γεώτρησης SD-3α. Οι μεταβολές στην θερμοκρασία κυμαίνονται περί τα 4,5-
5%.
Τα αποτελέσματα των σεναρίων για την μεταβλητή του υδραυλικού ύψους
παραθέτονται στον Πίνακα 23 και απεικονίζονται στην Εικόνα 123.
Πίνακας 23. Εξέλιξη του υδραυλικού ύψους στις γεωτρήσεις παρατήρησης σύμφωνα με τα
εξεταζόμενα σενάρια
ΥΔΡΑΥΛΙΚΟ ΥΨΟΣ (m)

Γεώτρηση SD-3α SD-2α
Σενάριο 1 158,07 156,92
(αρχική
κατάσταση)
Σενάριο 2 153,5 156,68
% μεταβολή 2,89% 0,2%
Σενάριο 3 153 154,9
% μεταβολή 3,21% 1,29%

Εικόνα 123: Διάγραμμα εξέλιξης του υδραυλικού ύψους στις γεωτρήσεις παρατήρησης
σύμφωνα με τα εξεταζόμενα σενάρια (SC1, SC2 και SC3)
Αντίστοιχα τα αποτελέσματα των σεναρίων για την μεταβλητή της θερμοκρασίας

παραθέτονται στον Πίνακα 24 και απεικονίζονται στην Εικόνα 124.
Πίνακας 24. Εξέλιξη της θερμοκρασίας στις γεωτρήσεις παρατήρησης σύμφωνα με τα

εξεταζόμενα σενάρια
ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ (°C)
Γεώτρηση SD-3α SD-2α
Σενάριο 1 49.89 47.24
(αρχική
κατάσταση)
Σενάριο 2 52.47 47.48
% μεταβολή 5.17% 0.5%
Σενάριο 3 52.54 47.4
% μεταβολή 5.31% 0.34%

Εικόνα 124: Διάγραμμα εξέλιξης της θερμοκρασίας στις γεωτρήσεις παρατήρησης σύμφωνα
με τα εξεταζόμενα σενάρια (SC1, SC2 και SC3)


11. ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΘΕΣΕΩΝ ΝΕΩΝ ΓΕΩΤΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΞΗ

ΓΕΩΤΡΗΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
11.1 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΘΕΣΕΩΝ ΝΕΩΝ ΓΕΩΤΡΗΣΕΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΔΙΑΜΕΤΡΟΥ
Η κατασκευή νέων γεωτρήσεων μεγάλης διαμέτρου είναι απαραίτητες για τα

διερεύνηση των γεωθερμικών συνθηκών στο βόρειο τμήμα του γεωθερμικού πεδίου
Σιδηροκάστρου και μάλιστα στη βόρεια πλευρά του χαρακτηρισθέντος ως «πιθανού
γεωθερμικού πεδίου» (βλ. Εικόνες 75 και 76). Οι γεωτρήσεις αυτές χαρακτηρίζονται και
ως «γεωτρήσεις περιχάραξης» του γεωθερμικού πεδίου, θα είναι μεγάλης διαμέτρου
και θα παραμείνουν προκειμένου να χρησιμοποιηθούν και ως γεωτρήσεις παραγωγής,
εφόσον τα αποτελέσματα των ερευνητικών εργασιών είναι θετικά και ενθαρρυντικά
και υπάρξει ενδιαφέρον για την αξιοποίησή τους.
Γενικά, ως γεωτρήσεις περιχάραξης χαρακτηρίζονται οι ερευνητικές γεωτρήσεις
οι οποίες σκοπό έχουν τον προσδιορισμό του γεωθερμικού ταμιευτήρα, σε μια περιοχή
όπου έχει χαρακτηριστεί από προηγούμενες έρευνες σε πιθανό ή βεβαιωμένο γεωθερ-
μικό πεδίο. Οι γεωτρήσεις αυτές είναι εν δυνάμει παραγωγικές, σε περίπτωση θετικού
ερευνητικού αποτελέσματος. Ως «παραγωγικές γεωτρήσεις» χαρακτηρίζονται οι γεω-
τρήσεις που πραγματοποιούνται για την άντληση γεωθερμικών ρευστών με σκοπό την
αξιοποίησή τους. Ο σχεδιασμός, η υλοποίηση και η ανάπτυξη των παραγωγικών γεω-
τρήσεων θα πρέπει να γίνεται με βάση την ασφαλή και ορθά οικονομοτεχνική αξιοποί-
ηση του γεωθερμικού ρευστού.
Η βόρεια πλευρά του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου χαρακτηρίζεται από
τραχύ ανάγλυφο και με την κορυφή «Αγκάθι» να έχει υψόμετρο περίπου 520 m (βλ.
Εικόνες 8, 9 και 12). Συνεπώς, οι θέσεις στις οποίες μπορούν να ανορυχθούν νέες γεω-
τρήσεις είναι πολύ περιορισμένες. Έτσι από τις εργασίες υπαίθρου, που πραγματο-
ποιήθηκαν, προέκυψε η δυνατότητα κατασκευής νέων γεωτρήσεων στις θέσεις που
παρατίθενται στον Πίνακα 25.
Οι θέσεις των γεωτρήσεων αυτών παρουσιάζονται στον τρισδιάστατο χάρτη της
Google Earth της Εικόνας 125. Η θέση Α εντοπίζεται στα όρια του βεβαιωμένου γεω-
θερμικού πεδίου της περιοχής, με σκοπό τον προσδιορισμό των υδραυλικών και ενερ-
γειακών παραμέτρων του γεωθερμικού ταμιευτήρα καθώς και του χημισμού των γεω-
θερμικών ρευστών που φιλοξενούνται σ’ αυτόν. Εκτελείται προς αντικατάσταση υφι-
στάμενης γεώτρησης Sd-17A. Οι υπόλοιπες τρεις θέσεις Β, Γ και Δ πραγματοποιούνται
με σκοπό τη διερεύνηση των γεωθερμικών συνθηκών στο βόρειο τμήμα του «πιθανού»
γεωθερμικού πεδίου και τον επαναχαρακτηρισμό αυτού του τμήματος ως «βεβαιωμέ-
νου». Η πρόσβαση στις θέσεις των γεωτρήσεων πραγματοποιείται μέσω του τοπικού
δικτύου. Δεν απαιτούνται σημαντικά πρόσθετα έργα προσπέλασης, παρά μόνον έργα

εξομάλυνσης κάποιων σημείων των δρόμων και έργα διαμόρφωσης των θέσεων εγκα-
τάστασης του γεωτρητικού εξοπλισμού.
Πίνακας 25. Θέσεις των γεωτρήσεων μεγάλης διαμέτρου για τη διερεύνηση των
γεωθερμικών συνθηκών στο βόρειο τμήμα του πιθανού γεωθερμικού πεδίου
Συντεταγμένες Συντεταγμένες
Προτεινόμενη θέση (σε ΕΓΣΑ ’87) (WGS 84)
γεώτρησης
Χ Υ φ λ
Α
447352 4570735 41ο 17΄ 20,12´´ 23ο 22΄ 22,87´´
(δίπλα στην Sd-17A)
Β 446728 4571451 41ο 17΄ 43,18´´ 23ο 21΄ 55,84´´
Γ 445374 4571857 41ο 17΄ 56,04´´ 23ο 20΄ 57,40´´
Δ 448480 4571290 41ο 17΄ 38,31´´ 23ο 21΄ 11,18´´
Εικόνα 125: Οι προτεινόμενες θέσεις Α, Β, Γ και Δ για την ανόρυξη νέων γεωτρήσεων καθώς
και η θέση της υπάρχουσας γεώτρησης Sd-17Α, στο βόρειο τμήμα του γεωθερμικού πεδίου
Σιδηροκάστρου πάνω στον τρισδιάστατο χάρτη της Google Εarth.

Οι προτεινόμενες θέσεις των γεωτρήσεων βρίσκονται εντός των Διοικητικών

ορίων των Δημοτικών Ενοτήτων Σιδηροκάστρου και Προμαχώνα. Πιο συγκεκριμένα, οι
γεωτρήσεις Α και Β εντοπίζονται μέσα στα διοικητικά όρια της Δημοτικής Ενότητας
Σιδηροκάστρου, ενώ οι γεωτρήσεις Γ και Δ βρίσκονται εντός της Δημοτικής Ενότητας
Προμαχώνα. Επιπλέον, όλες οι θέσεις εμπίπτουν εντός του Εθνικού Πάρκου υγροτόπου
λίμνης Κερκίνης και της Ζώνης ΟΒ1 (περιοχή Οικοανάπτυξης) αυτού, όπου
επιτρέπονται οι ερευνητικές γεωτρητικές εργασίες.
Για τον καθορισμό των θέσεων αυτών των γεωτρήσεων ελήφθησαν υπόψη οι
χωροταξικοί περιορισμοί του Άρθρου 5 του «Κανονισμού Γεωθερμικών Εργασιών»
(ΦΕΚ 1530/τ.Β/7-11-2005). Πιο συγκεκριμένα, ελήφθη σοβαρά υπόψη η παρουσία
κεντρικού αγωγού φυσικού αερίου, ο οποίος διατρέχει κάθετα την περιοχή μελέτης σε
μήκος περίπου 1.000 m δυτικά των θέσεων Γ και Δ (Εικόνα 126). Και οι δύο αυτές
θέσεις απέχουν απόσταση πολύ μεγαλύτερη των 20 m από τον αγωγό φυσικού αερίου.
Ο μετρητικός σταθμός τη ΔΕΣΦΑ Α.Ε., που ελέγχει την ποσότητα του εισαγόμενου από
τη Ρωσία φυσικού αερίου, χωροθετείται σε απόσταση περίπου 1.000 m νότια της
περιοχής έρευνας (Κουτάλου, 2015).
Εικόνες 126: Η προτεινόμενη θέση Γ για την ανόρυξη νέας γεώτρησης σε σχέση με τη θέση
του κεντρικού αγωγού αερίου όπως απεικονίζονται πάνω στον τρισδιάστατο χάρτη της
Google Εarth.

Όλες οι θέσεις των γεωτρήσεων βρίσκονται πολύ μακριά από οικισμούς και
συνεπώς δεν υπάρχουν σε πολύ μεγάλη ακτίνα σχολεία, εκκλησίες, δημόσια κτίρια ή
κατοικίες και άρα διασφαλίζεται η απόσταση των 100 m που θέτει το άρθρο 5 του
«Κανονισμού Γεωθερμικών Εργασιών» (ΦΕΚ 1530/τ.Β/7-11-2005). Οι πλησιέστεροι
προς τις προτεινόμενες γεωτρήσεις οικισμοί είναι η Θερμοπηγή και οι εγκαταστάσεις
των Λουτρών. Η θέση γεώτρησης Α τοποθετείται 2,35 km BBA της Θερμοπηγής και 3,1
km BA των Λουτρών, η θέση Β βρίσκεται 2,9 km Β της Θερμοπηγής και 2,9 km ΒΑ των
Λουτρών, η θέση Γ εντοπίζεται 3,4 km ΒΒΔ της Θερμοπηγής και 2,3 km ΒΒΑ των
Λουτρών και τέλος, η θέση Δ χωροθετείται σε απόσταση 3,5 km ΒΒΔ της Θερμοπηγής
και 2,3 km Β των Λουτρών (Κουτάλου, 2015).
Επιπλέον, οι θέσεις όλων αυτών βρίσκονται πολύ μακριά από δρόμους του εθνι-
κού ή επαρχιακού δικτύου (οι αποστάσεις είναι πολύ μεγαλύτερες του 1 km). Οι θέσεις
των γεωτρήσεων έχουν τοποθετηθεί δίπλα ή πολύ κοντά σε αγροτικούς δρόμους, προ-
κειμένου να υπάρχει η δυνατότητα μετακίνησης του γεωτρυπάνου και των παρελκόμε-
νων. Όλες οι γεωτρήσεις θα ανορυχθούν μέσα σε δημόσιους χώρους, οι οποίοι
συνιστούν δασικές εκτάσεις. Στην περιοχή επέμβασης δεν έχει κυρωθεί Δασικός
Χάρτης του Κτηματολογίου. Σύμφωνα με το Άρθρο 52, Παράγραφος 1 του Νόμου 4280
(ΦΕΚ 159/Α/8-8-2014) για την κατασκευή των γεωτρήσεων εκτός ορίων οικισμών δεν
απαιτείται κάποια ειδική άδεια επέμβασης, παρά μόνο ενημέρωση της αρμόδιας
Δασικής Αρχής. Επιπλέον, δεν υφίσταται Ειδική Χωροταξική Μελέτη (Ε.Χ.Μ.), δεν έχουν
χωροθετηθεί Περιοχές Ειδικών Χωρικών Παρεμβάσεων (Π.Ε.Χ.Π.), ενώ σύμφωνα με την
υπ’ αριθμ. οικ. 146896 Απόφαση (ΦΕΚ 2878/Β/27-10-2014, Άρθρο 1, παράγραφος 2β)
«δεν απαιτείται άδεια εκτέλεσης έργου αξιοποίησης υδατικών πόρων ή/και χρήσης
ύδατος, για υδρογεωτρήσεις για ερευνητικούς σκοπούς που εκτελούνται από Ανώτατα
Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της τριτοβάθμιες εκπαίδευσης, ερευνητικά κέντρα και
ινστιτούτα ή άλλο δημόσιο φορέα στο πλαίσιο εγκεκριμένων ερευνητικών
προγραμμάτων. Επιπλέον, η ανόρυξη γεωτρήσεων κινείται μέσα στην κατεύθυνση του
Γενικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΦΕΚ 128/τ.Α/3-7-
2008), ο οποίος στο Άρθρο 6, παράγραφος Β.1, εδάφιο (β) αναφέρει ότι στον τομέα της
ενέργειας επιδιώκεται η ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας με πλήρη ανάπτυξη των
Α.Π.Ε., η προώθηση της χρήσης εναλλακτικών καυσίμων και η αξιοποίηση εγχώριων
πόρων, και συνεπώς περιλαμβάνεται και η αξιοποίηση της γεωθερμίας. Στην περιοχή
ανόρυξης των γεωτρήσεων δεν υφίστανται οργανωμένοι υποδοχείς δραστηριοτήτων
(π.χ. επιχειρηματικά πάρκα), οργανωμένοι υποδοχείς μεταποιητικών και
επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, λατομικές ζώνες, περιοχές ολοκληρωμένης
τουριστικής ανάπτυξης, λατομεία αδρανών υλικών, σχιστολιθικών πλακών, μαρμάρων
και βιομηχανικών ορυκτών (Κουτάλου, 2015).
Η περιοχή μελέτης, για τις προτεινόμενες ερευνητικές γεωτρήσεις, ορίζεται
σύμφωνα με τα αναφερόμενα στην Απόφαση 170225 (ΦΕΚ 135/Β/27-1-2014) και στο

Παράρτημα 4.5, παράγραφο 4 αυτής, ως το περίγραμμα της έκτασης που χωροθετείται

από τη θέση της κάθε γεώτρησης και μια ακτίνα 500 m γύρω από αυτήν (Κουτάλου,
2015).
Η θέση Α, στην οποία θα κατασκευασθεί γεώτρηση προς αντικατάσταση της Sd-
17A βρίσκεται εντός του «βεβαιωμένου γεωθερμικού πεδίου χαμηλής θερμοκρασίας
Σιδηροκάστρου», όπως καθορίζεται με την υπ. Αριθμ. Δ9Β/Φ166/12647/ΓΔΦΠ3557/
193 Απόφαση του Υφυπουργού Ανάπτυξης στις 8 Ιουλίου 2005 (ΦΕΚ 1012/τ.Β’/19-7-
2005). Οι υπόλοιπες θέσεις (Β, Γ και Δ) βρίσκονται μέσα στο χαρακτηρισμένο, με την
ίδια Υπουργική Απόφαση, ως «πιθανό γεωθερμικό πεδίο χαμηλής θερμοκρασίας
Σιδηροκάστρου» και μάλιστα σε αποστάσεις πολύ μεγαλύτερες των 500 m από το όρια
του «βεβαιωμένου πεδίου» (σύγκριση Εικόνων 75, 76 και 125). Δεν φαίνεται να
υπάρχει κάποιο τριγωνομετρικό σημείο σε απόσταση 10 m από τις προτεινόμενες
θέσεις όλων των νέων γεωτρήσεων (σύγκριση Εικόνων 75, 76 και 125).
Επιπλέον, θα πρέπει να σημειωθεί ότι γύρω από τις θέσεις Α, Β και Δ δεν υπάρ-
χουν γραμμές διανομής ηλεκτρικής ενέργειας μέσης ή υψηλής τάσης, στη δε θέση Γ η
απόσταση από τα καλώδια είναι μεγαλύτερη των 70 m, και συνεπώς κατά πολύ μεγα-
λύτερη των 20 m που απαιτεί η κείμενη νομοθεσία. Εντός της περιοχής ανόρυξης των
γεωτρήσεων δεν υπάρχουν καταγεγραμμένες θέσεις αρχαιολογικού ενδιαφέροντος ή
κάποιες ζώνες προστασίας αρχαιολογικών, πολιτιστικών και ιστορικών χώρων, ενώ δεν
υπάρχουν ορατά ίχνη μνημείων ή αρχαιοτήτων. Επίσης, δεν υφίσταται υπόγειο
μεταλλείο.
Στην Εικόνα 127 απεικονίζονται οι θέσεις Α, Β, Γ και Δ των νέων γεωτρήσεων
πάνω στον τοπογραφικό χάρτη της περιοχής. Πάνω στο χάρτη αυτό σημειώνονται τα
πολύγωνα του βεβαιωμένου και πιθανού γεωθερμικού πεδίου. Στην Εικόνα 128, πάνω
στο γεωλογικό χάρτη της περιοχής σημειώνονται οι θέσεις των προτεινόμενων
περιμετρικών γεωτρήσεων, τα όρια του βεβαιωμένου και πιθανού γεωθερμικού πεδίου
καθώς και οι θέσεις υφιστάμενων πηγών και γεωτρήσεων. Το γεωτρητικό πρόγραμμα
περιλαμβάνει γεωτρήσεις συνολικού μήκους 1.000 m, με μέσο βάθος κάθε γεώτρησης
250 m. Κατά τη φάση εκτέλεσης των γεωτρήσεων, τα αναφερόμενα μεγέθη δύναται να
τροποποιηθούν ανάλογα με τα πορίσματα των εργασιών.
Μελλοντικά, και ανάλογα με τα αποτελέσματα των ερευνητικών εργασιών της
παρούσας φάσης, θα εκτιμηθεί η γεωθερμική κατάσταση στο βόρειο τμήμα του πεδίου
και θα αποφασισθεί η αναγκαιότητα για πρόσθετες γεωτρήσεις. Αλλά και στην
περίπτωση αυτή, επιπλέον διαθέσιμες ομαλές επιφάνειες για την εγκατάσταση του
γεωτρυπάνου και των παρελκόμενών του (γεωτρητικός εξοπλισμός) είναι πολύ
περιορισμένες έως ανύπαρκτες λόγω της μορφολογίας του αναγλύφου.
Στις Εικόνες 129 και 130 παρουσιάζονται οι υφιστάμενες γεωτρήσεις Sd-17 και
Sd-17A, πλησίον των οποίων θα κατασκευασθεί νέα γεώτρηση έρευνας - παραγωγής
(Θέση Α στην Εικόνα 125 και Σ.Α. στις Εικόνες 127 και 128).

σ
444000 445000 446000 447000 448000 449000
Μι
κρ
0 250 500 00η
1, 0 1,
500
ήΤ
ού
τ
Ι
ΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ
μπ
Met
ers
ι
α ύ
Μ
Τ ό λ η Β ρ . ΚΑΙΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙ ΚΩΝ
ΕΡΕΥΝΩΝ(Ι.
Γ .
Μ.Ε.)
κ
Sd-
Γ
γ
@
A
ΥΠ ΟΜΝΗΜΑ
4571700
4571700
Μ α υ ρ ό τ ο Μ αύρα Λι θ άρι α
π ο ς
Sd-
Β ΚουρήΒρ. Προτ
εινόμε
νηΘέ
σηγε
ώτρησης
@
A
Ά
Μυ
λ ο
κ ό
@
A
πα
νο Sd-
Δ Γε ωθ ε ρμικόπ ε δίο
θ ι
Α γκ ά 520 @
A (όριο)
#
0
Βε
βαιωμέ
νο Γ/
Θ Πε
δίο
Πιθ ανόΓ/
Θ Πε
δίο
Οδικόδίκτυο
4570800
4570800
Πε
τροκ άρβουνο
Sd-
Α ρ
α
έ
α
τ Εθ νικ ήοδός
@
A
Ρ.
Π
α
446 Αστ
ικ όοδικ όδί
κτυο
ικ
άρ
#
0
μ ιδ
Βοηθ ητ
ικ ήοδός
ρα
Κε
Άγνωστ
ηοδός
Υδρογραφικόδίκτυο
Α γ ί α σ μ α
Ποτ
άμι
4569900
4569900
Κανάλ ι αρδε
υτικ ότ
εχνητ
ό
142
#
0 Ποτ
αμός
Νησί
δες -Πόροι
252
Λουτ
ράΣιδηροκ άσ τ
ρου
#
0 Β ρ ύ σ η
Ι
σ οϋψή ς (
m)
Ι
σοϋψής Δε
ίκτ
ης
ά
ΚύριαΙ
σοϋψής
ρ
τ
υ
ο
Τριγωνομε τρικό
Λ
Β ά λ τ ά
α ι
Ση με ίο (
m)
4569000
4569000
α Πε
λ υκοδ
α άσ ος
Π
#
0 66
Θε
ρμοπηγή
0 250 500 1,
000
Met
ers
ΕΙ
ΚΟΝΑ127
4568100
4568100
Σ.
Σ.Στ
ρυμόνος
0 66
# 156 Χαροπόν
ΤΟΠ ΟΓΡΑΦΙ
ΚΟΣΧΑΡΤΗΣ
#
0 Π ΡΟΤΕΙ
ΝΟΜΕΝΩΝ
ΓΕΩΤΡΗΣΕΩΝΓ/Θ Π ΕΔΙ
ΟΥ
ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ
444000 445000 446000 447000 448000 449000
τ
!
σ
!
443000 444000 445000 446000 4470κ00 448000 449000
!
Ζ εσ τό ορυφή
ρο
Ν ερ ό Μ αυ
j
Pl.
cs, Pl.
cs,
#
H.
al
!
j
sc2 sc2
#
!
4573500
4573500
Pl
-Pt
.t
v mr,
sp mr,
#
hb.
τ
ι
μα Κ ορ υφ ή
#
sp
j
δυ
j
Δί gn. 890
j
#
j
bi
#
#
0
mr,
sp
!
mr,
sp
j
H.cs, H.
al mr,
sp
!
#
sc gn-
sch
gn.
bi
j
Μ α ρ κ ό σ κ
#
gn2 γ H.
al α λα
j
Σ ΙΔ-020 ! Pl -
Pt.
tv
#
A Pl
.cs,
sc2 mr,
sp
ια !Σ ΙΔ-
001
!Σ ΙΔ-
017A
A
!
Αρ
Aβα mr,
sp
κ
νίτ
ηΡ
#
λ
A !
. Τ ούμπα
A
έ
!
j
γ.
Μ ε
#
H.
cs,
sc
4572600
4572600
σ μα
π hb.
τ
#
ρι #
μ 653 #
j
j
0
Α H. η
Χ ώ
0 cs,sc
#
567 Pl
-Pt
.t
v Μ ι
mr,
sp
τ
ύ
j
κρ
j
ή
#
Pl
-Pt
.t
v Το
ύμπ Μ
#
Pl
-Pt
.t
v Pl
-Pt
.t
v α Τ όλη Βρ.
hb.
τ
#
j
γ
Pl.
cs,
#
sc2
#
Pl
-Pt
.t
v
Sd-
Γ
4571700
4571700
#
γν
j
Pl
-Pt
.t
v @
A
Pl
-Pt
.t
v
#
hb.
τ Μ α υ ρ ό το π Μ α ύ ρα Λ ιθά ρι mr,
sp
ος α
j
#
Pl
-Pt
.t
v
Ά
Pl
-Pt
.t
v γν
Κουρή Βρ.
#
! Σ ΙΔ- Sd-
Β
019 Μ υ
#
A Σ ΙΔ-
009
λA
οκ
@ Sd-
Δ
Α γ κ ά θι
Pl
-Pt.
tv γν ό A
!
gn.bi
π
H.
cs,
sc α @
A
0 520
ν ο ς Pl-
Pt.
tv #
Κ ώ
ν
α
Ρ.
ο
Pl
-Pt
.tv
0 294
4570800
4570800
Pl
-Pt
.t
v
# ρ
κα
Pl
-Pt
.t
v Pl
-Pt.
tv
Π ε
τροκάρβουνο έ
j
Sd-
Α τ
ρι
SD-
17A
! SD-
17Π α
j
γν Π
δά
SD-
4 @
AA
!
Pl
-Pt
.t
v
μι
Σ ΙΔ-013 Pl
-Pt
.t
v
H.
cs,
Pl
-Pt
.t
v Σ ΙΔ-
030 Pl
-Pt
.t
v 446
ΣA
!ΙΔ- 014 Σ ΙΔ-
025! sc A
!
Pl
-Pt
.t
v
ρα
A A
! Pl
-Pt
.t
v #
0 Pl
-Pt
.t
v
Κε
A
!
gn.
bi
SD-
11 Pl
-Pt
.t
v
j
Pl
-Pt
.t
v A
!
ΔΗΜ ΟΤ ΙΚΗΣ ΙΔΗΡ ΟΚΑΣ Τ Ρ ΟΥ A Pl- Pt.
tv Pl
.c,
st
j
Ανω Γ έφυρα
4569900
4569900
Αγ .Βαρβάρα Α γ ί α σ μ α
!
SD- 3A SD- 8
Σι
δηροκάστ ρου j
j
H.
cs,
sc A Σ ΙΔ-8
A !
! SD- 12
!
A
Σι
δηροκάστ ρ!ουA Λ ουτ
ρά SD-
! A
ς
!
A!
A ! 142 3 A
α !Σι δηροκάστ ρου
j
ρ SD-6 # 0 A Pl
-Pt.
tv
SD-10 j
ή SD-2
τ A
!
Σ Ι
Δ -
024
SD- 14 SD- 2AA ol
ω 75 Pl j Pl-Pt .
tv
! A
!
252 Pl
-Pt
.t
v
!
j
SD-2β SD-5A
j .
cs, A
Σ Pl-
Pt.t
v
! A!
A
!
Βρύση
Λ ουτ ρά Σ ι
δηροκάστ
!
0 sc2 ρουA
A
!
# ! SD-16Π #
0 j
Pl
-Pt
.t
v Pl-
Pt.
tv ol
! SD- 13 A!! SD-
A 16 SD-15 Pl-Pt.tv
A
ρά
j Π λ
ατάνιΒρ.
Σ ΙΔ-
012 H.
s υτ SD-
9 j j
Λ ο
A ol
!
4569000
4569000
A Β ά λ τ α ι ά
! A
!
λα Π ε
υκοδ
j
Σ ΙΔ-007 Π α ά σος
H.
al H.
s A
!
j Pl
.st
,l
Σ ΙΔ-
028 Θε
ρμοπηγ ή
Σ ΙΔ-
005
Π.
A! A
!
SD-
7 A
! Σ ΙΔ-
006 SD-
1
A
! A
!
ΩΝ
4568100
4568100
Σ.
Σ.Στ
ρυμόνος
66 #
0Σ ΙΔ-018 156 Χ αροπόν j
Μ
Pl
-P
!t.
tv j
ΡΥ
A #
0
Α π ιδ ι έ ς
ΣΤ
51 H.
al Κ α μ ί ν ια j
#
0 j j
4567200
4567200
H.
cs,
sc
Αλ
0 81
#
Άγ .
Ιωάννης ω j
νο
χώ
ρα
φο
j
λ ια
Α μ π έ
Ρ.
Στ
ρυμονοχώρι
ον
α
τρ
j
66
ύσ
H.al
#
Πλ
0 Pl.
st,
l
443000 444000 445000 446000 447000 448000 449000
Ι
ΝΣΤΙ
ΤΟ Υ ΤΟ ΓΕ Ω Λ Ο ΓΙ
Κ Ω ΝΚ ΑΙΜ Ε ΤΑΛ Λ Ε Υ ΤΙ
Κ Ω ΝΕ Ρ Ε Υ ΝΩ Ν(
Ι.
Γ.Μ .
Ε.)
ΕΙ
Κ Ο ΝΑ128 ΓΕ Ω Λ Ο ΓΙΚ Ο Σ Χ ΑΡ ΤΗ Σ Π Ε Ρ Ι
Ο Χ Η Σ ΓΕ Ω ΘΕ Ρ Μ Ι
Κ Ο Υ Π Ε ΔΙ
Ο Υ ΣΙ
ΔΗ Ρ Ο Κ ΑΣΤΡ Ο Υ
Μ Ε Π Ρ Ο ΤΕ ΙΝΟ Μ Ε ΝΕ Σ ΓΕ Ω ΤΡ Η ΣΕ Ι Σ Κ ΑΙΣΗ Μ Ε ΙΑΠ ΑΡΑΤΗ Ρ Η ΣΗ Σ
Υ Π Ο Μ ΝΗ Μ Α
Γεωλογι
κόςΣχηματ
ισμός Κώνοικορημάτ ων:ριπίδια &κώνοι ,κώνοι Γ εωλογι κήγραμμή Ο δι
κό δί
κτυο
ασύνδε των χει
μαρρωδών αποθέσε ων.
Αλλουβι
ακά,αλλουβιακέςπροσχώσε ι
ςκαι Αλλουβι ακά ρι
πίδι
α,4ηγ ε νι
ά ρι
πιδίων,κώνοι Γε
ωλογ ι
κόόριο Εθνι
κή οδός
πλευρι
κά κορήματα,σύγ χρονε
ςαποθέσεις
, κορημάτ ων καιπλευρικά κορήματα.Ρ ιπίδι
α
αποθέσει
ςκοιλάδων καιχε ι
μαρρώδει
ς στιςεκβολέςτ ων ρεμάτων πουδι ασχίζουν
# #
Επώθη σηορατή Αστ
ικόοδι
κόδίκτ
υο
αποθέσει
ς.Π ροσχωσι γε
νείςαποθέσε
ις, νεογ ε
νείςκαιτεταρτ
ογ ενείςσχηματισμούς . # Επώθησηπιθανή Βοηθητ
ική οδός
#
προσχωματ ι
κά υλι
κά χει
μάρρων.
Ρ ήγ μα Μ ονοπάτ
ι
Βι
οτι
τι
κοίγ νε
ύσι
οι. Λιμνοχε ρσαίοισχηματ ι
σμοίΜ ι
κρού
! !
Στρογ γ υλού:κροκαλοπαγ ή,ψαμμίτες,ι

λύτες , Ρ ήγ μα πι
θανό Άγ νωστ
ηοδός
Γ νεύσιοικαιγ νε
υσιακοίσχιστόλιθοι:υφή
— πηλίτε ς,άμμοι ,αργ ι
λούχοιάμμοι
,ερυθρογ ή
– –
γ νευσι
ακή μέχρικοκκώδηςκαισχι στώδηςή
— — καιχαλίκι α. Τε
κτονι
κή Επαφή
Υδρογραφι
κό δί
κτυο
– –
– –
συμπαγ ής.Μ έσα στ ουςγ νευσίους

—
!
Γε
ωλογι
κό σημε
ίο
!
!
!
ε μφανίζονταισεστ ρώματα ή φακούς Μ άρμαρα:φακοίμαρμάρων στ ην σει

ρά τ
ων
!
— — Π οτ
άμι
!
!
!
αμφι βολίτεςμικρού πάχους. γ νευσίων καιγ νευσιακών σχι

στολίθων.
Γ ρανοδιορίτ
ηςΒροντούς(καιΚρασοχωρίου-
Τ οπι
ασβε
κά ε
στι
τ
νστ
ι
ρώσε
κών ε
ι
ςμαρμάρων κυρίως
ν μέρειδολομι
τι
κών.
j Γε
ωλογ ι
κόσημε
ίο Κανάλιαρδε
υτι
κότ
εχνητ
ό
Αγ κίστ
ρουστ οΝ.Π ε
τρίτ
σιον). Γε
ωθε
ρμι
κό πε
δίο(
όρι
ο) Π οτ
αμός
Νησίδεςκοίτης,υλι
κόκοίτης(αδρομερή
Δακίτ
ες,τ
ραχε
ίτε
ς,λατ
ίτε
ς,ανδε
σίτ
ες. υλι
κά):τοπικά απόκατάκλισηκοίτ
ης.Άμμοι
, Εί Νησίδε
ς-Π όροι
δοςΑποθεμάτ ων
Δι μαρμαρυγ ιακοίγ νεύσι οι
:σκοτεινότ
εφροιή χάλι
κεςτ ηςπαλιάςκοίτ
ηςτ ουΝέστουσε
καστ ανοί.Λ επτ όκκοκοιωςμε σόκοκκοι, Χρυσούπολη. Βε
βαι
ωμένοΓ /
ΘΠ ε
δίο Ι
σοϋψής(
m)
γ νευσιακήςή σχι στώδουςδομής. Π αλι ά κορήματ α,παλι έςπροσχώσε ι
ςκαι Π ι
θανόΓ /
ΘΠ ε
δίο ΙσοϋψήςΔε
ίκτ
ης
Π αρε μβάλλοντ αιγ ρανατ ούχοι κώνοικορημάτ ων.Π αλι ά κορήματ α
δι μαρμαρυγ ιακοίσχι στόλιθοι,μοσχοβιτ
ικοί σ υγ κο λλη μένα, παλιά ριπ ίδι
α πρ οσχώσεων, Σημεί
απαρατήρησηςή Τρι
γωνομε
τρι
κό Σημε
ίο(
m)
σχι στόλι
θοι ,βιοτιτι
κοίγ νεύσι
οι,μοσχοβιτι
κοί
δει
γματοληψί
ας
* 2 ηγ ε νιά ρι
πι δίων,ριπίδι α στιςεκβολέςτων
* *
* *
γ νεύσιοι
,αμφι βολίτ ες.
*
ρε μάτ ων πουδι ασχίζουν τ ο #

0 66
* **** *
*
Δι
μαρμαρυγ ι
ακόςκαιβι
οτι
τι
κόςγ ρανίτ
ης κρυστ αλλοσχι στώδε ς.Σ υγ κεκολλημένα Γε
ωθε
ρμίας(
SD-
8)
!
!
!
!
!
!
!
(
τύπουΑρναίας). αλλ ουβι ακά ριπίδια. A
!
Π ροτ
εινόμε
νηΘέση
! ! ! !
Π οταμοχε ρσαίεςαποθέσε ι
ςΜ ε
θώνης
-
Μ ακρύγ ιαλου.Σ τ
ιςΣ έρρε
ςκροκαλ
οπαγ ή, γεώτρησης
ψαμμίτ ες,μάργ ες.
Τ ραβε
ρτίνης
. @
A
Ψ αμμίτ
εςκαιογ κόλι
θοι
. 0 250500 1,
000 1,
500
Ζώνηυδροθε
ρμι
κήςε
ξαλλοίωσης Met
ers

Εικόνα 129 (αριστερά): Η ερευνητική γεώτρηση Sd-17 στο βόρειο τμήμα του γεωθερμικού
πεδίου Σιδηροκάστρου.
Εικόνα 130 (δεξιά): Η παραγωγική γεώτρηση Sd-17Α, σε απόσταση μερικών μέτρων από τη
Sd-17, στο βόρειο τμήμα του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου. Στο βάθος διακρίνεται ο
ποταμός Στρυμόνας
Στις Εικόνες 131, 132, 133, 134, 135 και 136 παρουσιάζεται η Θέση Β (βλ. Εικόνα
125), ενώ στον τρισδιάστατο χάρτη της Google Earth της Εικόνας 137 απεικονίζεται η
θέση Β σε σχέση με το ανάγλυφο της ευρύτερης περιοχής.
Στις Εικόνες 138, 139, 140, 141, 142, 143 παρουσιάζεται η Θέση Γ (βλ. Εικόνα
125) από διάφορες οπτικές γωνίες. Συγκεκριμένα, στην Εικόνα 138 παρατίθεται μια
άποψη του αγροτεμαχίου χωροθέτησης της γεώτρησης έρευνας - παραγωγής που
σχεδιάζεται να κατασκευασθεί στη θέση αυτή με τον αγροτικό δρόμο που οδηγεί στο
συγκεκριμένο αγροτεμάχιο. Στην Εικόνα 139 φαίνεται η θέση της γεώτρησης κοντά
στους θάμνους ή ακόμη και στη θέση των θάμνων με αποψίλωση αυτών. Στις Εικόνες
140, 141 και 142, οι οποίες είναι συνεχόμενες, παρουσιάζεται μια άποψη από την
περιοχή του αγροτεμαχίου της σχεδιαζόμενης γεώτρησης. Στην Εικόνα 143 φαίνεται η
προτεινόμενη θέση της γεώτρησης ανατολικά του αγωγού φυσικού αερίου υψηλής
πίεσης, του οποίου η θέση σημαίνεται με πινακίδα, πορτοκαλί χρώματος. Στη Εικόνα
144 παρουσιάζεται από κοντινή απόσταση η πινακίδα, χρώματος πορτοκαλί, η οποία
δείχνει την ακριβή θέση του αγωγού. Στην πινακίδα υπάρχει η αναγραφή «40 m
ελεγχόμενη ζώνη», αφού σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία για το δίκτυο φυσικού
αερίου υψηλής πίεσης προβλέπονται τα ακόλουθα: (α) Σε ζώνη πλάτους 20 m αριστερά
και 20 m δεξιά από τον άξονα του αγωγού απαγορεύεται η κάθε είδους δόμηση
ακινήτων, και (β) Σε ζώνη πλάτους 4 m αριστερά και 4 m δεξιά από τον άξονα του
αγωγού απαγορεύονται: η κάθε είδους υπόγεια εγκατάσταση, η τοποθέτηση κάθε
είδους σωληνώσεων είτε παράλληλα είτε κάθετα που απαιτούν εκσκαφή μεγαλύτερη
των 0,5 m, η ανόρυξη φρεάτων ή τάφρων, η δημιουργία νέων αγροτικών δρόμων, η
φύτευση δένδρων των οποίων το ριζικό σύστημα εισχωρεί σε βάθος μεγαλύτερο των
0,60 m καθώς και η αλλοίωση της μορφολογίας του εδάφους με οποιονδήποτε τρόπο.

Εικόνες 131, 132, 133, 134, 135 και 136: Απεικονίσεις από διαφορετικές οπτικές γωνίες της θέσης Β,
όπου πρόκειται να ανορυχθεί γεώτρηση έρευνας - παραγωγής για τη διερεύνηση των γεωθερμικών
συνθηκών στο βόρειο τμήμα του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου. Η λήψη των φωτογραφιών
έγινε στις 25-11-2014 με την οριστικοποίηση των θέσεων ανόρυξης των γεωτρήσεων και τη διαδικα-
σία εκπόνησης της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) του γεωτρητικού προγράμματος
του Ι.Γ.Μ.Ε. στην περιοχή. Διακρίνεται η επίπεδη επιφάνεια πάνω στην οποία μπορεί να
εγκατασταθεί το γεωτρύπανο και τα παρελκόμενά του και να κατασκευασθούν οι λάκκοι του
πολφού διάτρησης.

Εικόνα 137: Τοποθέτηση της θέσης Β ανόρυξης γεώτρησης έρευνας - παραγωγής πάνω στον
Συνεπώς, θεωρείται σκόπιμο για την εκτέλεση εργασιών πλησίον του αγωγού φυσικού
αερίου να υπάρξει έγκαιρη ενημέρωση του Διαχειριστής Εθνικού Συστήματος Φυσικού
Αερίου (ΔΕΣΦΑ) Α.Ε., προκειμένου να γίνει η επίβλεψη των εργασιών, η παροχή
σχετικών οδηγιών και η έκδοση αδειών εκσκαφής (αν απαιτηθεί εκσκαφή) από αυτόν.
Στην Εικόνα 145 φαίνεται το σημείο διέλευσης του αγωγού φυσικού αερίου, που
σημαίνεται με την πινακίδα (εντός ελλειψοειδούς σχήματος), από τη θέση Γ ανόρυξης
της γεώτρησης και διαπιστώνεται η σημαντική απόσταση που υπάρχει. Στην ίδια
φωτογραφία διακρίνεται και η σημαντική απόσταση, άνω των 70 m, που υπάρχει
ανάμεσα στο δίκτυο διανομής ηλεκτρικής ενέργειας και την προτεινόμενη θέση της
γεώτρησης. Στην Εικόνα 146 διακρίνεται ο Μετρητικός Σταθμός του ΔΕΣΦΑ
(Μετρητικός Σταθμός Συνόρων Σιδηροκάστρου), που βρίσκεται στην περιοχή της θέσης
Γ, όπως αυτός φαίνεται από τη θέση της γεώτρησης. Τέλος, στην Εικόνα 147
παρουσιάζεται μία προς βορά άποψη της περιοχής από τη θέση Γ. Διακρίνεται ο
χαλικοστρωμένος αγροτικός δρόμος ο οποίος βρίσκεται παράλληλα του αγωγού
φυσικού αερίου και φτάνει μέχρι το Μετρητικό Σταθμό του ΔΕΣΦΑ.
Η Θέση Δ έχει χωροθετηθεί στον ΒΑ άκρο του ορισμένου ορίου για το πιθανό
γεωθερμικό πεδίο Σιδηροκάστρου.

Εικόνες 138, 139, 140, 141, 142 και 143: Απεικονίσεις από διαφορετικές οπτικές γωνίες της θέσης
Γ, όπου πρόκειται να ανορυχθεί γεώτρηση έρευνας - παραγωγής για τη διερεύνηση των
γεωθερμικών συνθηκών στο ΒΔ τμήμα του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου. Η λήψη των
φωτογραφιών έγινε στις 25-11-2014 με την οριστικοποίηση των θέσεων ανόρυξης των Γεωτρήσεων
και τη διαδικασία εκπόνησης της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) του γεωτρητικού
προγράμματος του Ι.Γ.Μ.Ε. στην περιοχή. Επεξηγήσεις των φωτογραφιών παρατίθενται μέσα στο
κείμενο.

Εικόνες 144, 145, 146 και 147: Απεικονίσεις από διαφορετικές οπτικές γωνίες της θέσης Γ, όπου
πρόκειται να ανορυχθεί γεώτρηση έρευνας - παραγωγής για τη διερεύνηση των γεωθερμικών
συνθηκών στο ΒΔ τμήμα του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου. Η λήψη των φωτογραφιών
έγινε στις 25-11-2014 με την οριστικοποίηση των θέσεων ανόρυξης των Γεωτρήσεων και τη
διαδικασία εκπόνησης της ΜΠΕ του γεωτρητικού προγράμματος του Ι.Γ.Μ.Ε. στην περιοχή.
Εικόνα 144: Η πινακίδα, πορτοκαλί χρώματος, που δείχνει την ακριβή θέση του αγωγού και στην
οποία υπάρχει η αναγραφή «40 m ελεγχόμενη ζώνη».
Εικόνα 145: Το σημείο διέλευσης του αγωγού φυσικού, που σημαίνεται με την πινακίδα (εντός
ελλειψοειδούς σχήματος), όπως φαίνεται από τη θέση Γ.
Εικόνα 146: Άποψη του Μετρητικού Σταθμού του ΔΕΣΦΑ (Μετρητικός Σταθμός Συνόρων Σιδηρο-
κάστρου), σε γειτνίαση με τη θέση Γ, όπως αυτός φαίνεται από τη θέση της γεώτρησης.
Εικόνα 147: Μια προς βορά άποψη παρουσιάζεται μία προς βορά άποψη από την περιοχή της
θέσης Γ. Φαίνεται ο χαλικοστρωμένος αγροτικός δρόμος παράλληλα προς τον αγωγό του
φυσικού αερίου και φτάνει μέχρι το Μετρητικό Σταθμό του ΔΕΣΦΑ.

11.2 ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΩΝ ΓΕΩΤΡΗΣΕΩΝ
Όπως προαναφέρθηκε, οι γεωτρήσεις που θα κατασκευασθούν χαρακτηρίζονται

ως γεωτρήσεις περιχάραξης του γεωθερμικού πεδίου, με σκοπό την μελλοντική τους
αξιοποίηση ως παραγωγικών. Πρόκειται για έναν αριθμό 4 γεωτρήσεων, μέσου βάθους
250-300 m.
Η γεώτρηση Sd-A σχεδιάστηκε να κατασκευαστεί στα όρια του βεβαιωμένου
γεωθερμικού πεδίου της περιοχής, με σκοπό τον προσδιορισμό των υδραυλικών και
ενεργειακών παραμέτρων του γνωστού γεωθερμικού ταμιευτήρα, σε αντικατάσταση
υφιστάμενης, μη περαιωμένης γεώτρησης με κωδική ονομασία Sd-17A. Οι υπόλοιπες
τρεις γεωτρήσεις, Sd-B, Sd-Γ και Sd-Δ, πραγματοποιούνται με σκοπό τον
επαναχαρακτηρισμό του πιθανού γεωθερμικού πεδίου της περιοχής σε βεβαιωμένο.
Λαμβάνοντας υπόψη τις γεωλογικές συνθήκες τις περιοχής και τις λιθολογικές
στήλες των υφισταμένων γεωτρήσεων (κυρίως των γεωτρήσεων Sd-17 και Sd-17A),
κατά την ανόρυξη των νέων γεωτρήσεων αναμένεται να διατρηθούν σύγχρονες
αλλουβιακές αποθέσεις και κροκαλοπαγές βάσης, εντός του οποίου φαίνεται να
φιλοξενείται ο γεωθερμικός ταμιευτήρας της περιοχής. Βαθύτερα του κροκαλοπαγούς
βάσης βρίσκεται το μεταμορφωμένο υπόβαθρο της περιοχής. Κατά τη φάση εκτέλεσης
των γεωτρήσεων, τα βάθη δύναται να τροποποιηθούν ανάλογα με τα πορίσματα των
εργασιών.
Η θερμοκρασία των γεωθερμικών ρευστών του ταμιευτήρα εκτιμάται σε 60-
75 C, η δε παροχή της κάθε γεώτρηση αναμένεται να είναι 50-70 m3/h.
0
11.2.1 Εκτίμηση Σχηματισμών Διάτρησης - Βάθος γεωτρήσεων
Όπως προαναφέρθηκε, οι γεωτρήσεις που θα κατασκευασθούν χαρακτηρίζονται

ως γεωτρήσεις περιχάραξης του γεωθερμικού πεδίου, με σκοπό την μελλοντική τους
αξιοποίηση ως παραγωγικών. Πρόκειται για έναν αριθμό 4 γεωτρήσεων, μέσου βάθους
250-300 m.
Λαμβάνοντας υπόψη τις γεωλογικές συνθήκες τις περιοχής και τις λιθολογικές
στήλες των υφισταμένων γεωτρήσεων (κυρίως των γεωτρήσεων Sd-17 και Sd-17A),
κατά την ανόρυξη των νέων γεωτρήσεων αναμένεται να διατρηθούν σύγχρονες
αλλουβιακές αποθέσεις και κροκαλοπαγές βάσης, εντός του οποίου φαίνεται να
φιλοξενείται ο γεωθερμικός ταμιευτήρας της περιοχής. Βαθύτερα του κροκαλοπαγούς
βάσης βρίσκεται το μεταμορφωμένο υπόβαθρο της περιοχής. Κατά τη φάση εκτέλεσης
των γεωτρήσεων, τα βάθη δύναται να τροποποιηθούν ανάλογα με τα πορίσματα των
εργασιών.
Η θερμοκρασία των γεωθερμικών ρευστών του ταμιευτήρα εκτιμάται σε 60-
750C, η δε παροχή της κάθε γεώτρηση αναμένεται να είναι 50-70 m3/h.

11.2.2 Μέθοδος Διάτρησης - Γεωτρητικός και Λοιπός Εξοπλισμός
Το γεωτρητικό συνεργείο, που θα χρησιμοποιηθεί, θα αποτελείται από ένα

αυτοκινούμενο όχημα (τύπου υδρογεωτρυπάνου) με τα παρελκόμενά του. Η έκταση
της επιφάνειας που καταλαμβάνει το γεωτρητικό συνεργείο είναι περίπου 150 m2. Για
την εκτέλεση των γεωτρητικών εργασιών στην περιοχή δεν απαιτούνται ιδιαίτερα
αξιόλογες εργασίες προσωρινών προσπελάσεων, επιχωματώσεων και διαμορφώσεων
επιπέδων εργασίας, παρά μόνο μικρές τοπικές παρεμβάσεις. Ο θόρυβος,
προερχόμενος από την εκτέλεση των εργασιών, δεν θα προξενήσει όχληση, ιδιαίτερα
σε απόσταση ακτίνας μεγαλύτερης των 50 m, λαμβάνοντας υπόψη ότι η ευρύτερη
περιοχή διάνοιξης των γεωτρήσεων είναι ακατοίκητη.
Η ποσότητα του νερού που απαιτείται για την ανόρυξη των γεωτρήσεων
εκτιμάται σε 5-10 m3/ημέρα ανά γεώτρηση και, λόγω απουσίας υδρογεωτρήσεων στην
περιοχή, θα προέρχεται είτε από κάποιες πηγές από τις οποίες μεταφέρεται σήμερα
επιφανειακά μέσω πλαστικών σωλήνων είτε με μεταφορά του με βυτιοφόρα οχήματα.
Η διάνοιξη των γεωτρήσεων θα πραγματοποιηθεί με περιστροφική διάτρηση με
χρήση πολφού ανακυκλοφορίας με βάση τον μπεντονίτη.
Για την υλοποίηση των γεωτρήσεων θα χρησιμοποιηθεί υδραυλικό περιστροφι-
κό αυτοκινούμενο γεωτρύπανο, στο οποίο η περιστροφή της διατρητικής στήλης
γίνεται δια μέσου του υδραυλικού συστήματος στην κεφαλή του γεωτρυπάνου στη
θέση του τροφοδότη. Το γεωτρύπανο θα πρέπει να έχει ικανότητα ανέλκυσης 15 tn
(σύμφωνα με το βάρος της διατρητικής στήλης) και δυνατότητα ροπής στρέψης 8.000
Νm.
Αναλόγως της διατομής διάτρησης, η οποία περιγράφεται ακολούθως, θα
χρησιμοποιηθούν κοπτικά άκρα τύπου τρικώνου. Σύμφωνα με το σύστημα
κωδικοποίησης τρικώνων κοπτικών άκρων κατά IADC, το τρίκωνο θα πρέπει να
αποτελείται απο χαλύβδινα κοπτικά άκρα για ημίσκληρα πετρώματα- σχηματισμούς,
με σφραγισμένο ρουλεμάν (Κωδικοποίηση IADC 224).
Η διατρητική στήλη προτείνεται αποτελείται από στελέχη μήκους 6m και
διαμέτρου 5'' (127 mm), πάχος τοιχώματος 6,3 mm με εσωτερική διάμετρο
σπειρώματος 58 mm. Στα άκρα του στελέχους θα υπάρχει θέση κλειδιού. Το σπείρωμα
σύνδεσης θα είναι API 3,1/2'' REG (κωνικό κατάλληλο για περιστροφική διάτρηση).
Το βάρος κάθε στελέχους υπολογίζεται σε 129 kg (συνολικό βάρος διατρητικής
στήλης για 250m διάτρησης 5.418 kg). Στην περίπτωση που χρησιμοποιηθούν άλλα
στελέχη λόγω διαθεσιμότητας εξοπλισμού, ο υπολογισμός επαναλαμβάνεται.
Επιπλέον για τη διατήρηση της ευθυγραμμίας της γεώτρησης προτείνεται να
χρησιμοποιηθούν σταθεροποιητές ανά 50 m στήλης (4 τεμάχια για στελέχη 5'' και
διάμετρο γεώτρησης 12 1/4).

Θα χρησιμοποιηθούν αντίβαρα στο κάτω άκρο της γεωτρητικής στήλης, ενώ

μεταξύ της στήλης των γεωτρητικών στελεχών και του κοπτικού άκρου θα μεσολαβεί
κατάλληλος οδηγός, ανάλογα με τη διατομή του κοπτικού άκρου.
Ο εξοπλισμός και η διάταξη επεξεργασίας πολφού αποτελείται από:
(α) Δεξαμενές ή λάκκους καθίζησης των τριμμάτων της γεώτρησης και
επεξεργασίας του πολφού, συνολικού όγκου 32m3. Η ποσότητα αυτή υπολογίστηκε
λαμβάνοντας υπόψη τον όγκο που απαιτείται για την πλήρη κυκλοφορία πολφού στο
τελικό βάθος διάτρησης. Η δεξαμενή ή λάκκος καθίζησης πρέπει να αποτελείται από
τρία διαμερίσματα. Στο πρώτο διαμέρισμα πραγματοποιείται η επιστροφή της λάσπης
από τη γεώτρηση και μέσω φίλτρων κατάλληλης διατομής διαχωρίζονται τα τρίματα
της διάτρησης. Όσα από τα υλικά διάτρησης δεν συλλεχθούν στα φίλτρα καθιζάνουν
λόγω βαρύτητας στο πρώτο και δεύτερο διαμέρισμα. Στο τρίτο διαμέρισμα
πραγματοποιείται η προσθήκη και ανάδευση του μπεντονίτη (αν είναι απαραίτητο για
την αύξηση του ιξώδους) ο οποίος αναρροφάται από την αντλία πολφού.
(β) Αντλία πολφού. Η αντλία πολφού χρησιμοποιείται για τη επίτευξη της
ανακυκλοφορίας του πολφού από της δεξαμενές στον πυθμένα της γεώτρησης και
αντίστροφα. Η κυκλοφορία πραγματοποιείται διαμέσου της διατρητικής στήλης και
επιφανειακών σωληνώσεων.
Για την παρασκευή του πολφού ανακυκλοφορίας πυκνότητας 1,04 kg/l και
σύμφωνα με το σχεδιασμό των γεωτρήσεων υπολογίζεται ότι για κάθε γεώτρηση 250 m
θα απαιτηθούν περίπου:
- 2.300 kg μπεντονίτη ο οποίος θα προμηθευτεί σε σακιά των 30 kg και
- 50 m3 νερού το οποίο εξασφαλίζεται μέσω της πλήρωσης δεξαμενών που εγκαθίστα-
νται στον χώρο του έργου.
Για την εκτίμηση των θερμοκρασιακών μεταβολών που συντελούνται κατά τη
διάτρηση των γεωτρήσεων, θα εγκατασταθούν θερμόμετρα στη είσοδο και έξοδο του
πολφού ανακυκλοφορίας. Μέσω παρακολούθησης αυτής της παραμέτρου,
καταγράφονται χωρίς τη διακοπή του διατρητικού προγράμματος οι θερμοκρασιακές
μεταβολές. Επίσης στην σωλήνωση εξόδου του πολφού θα τοποθετηθεί ανιχνευτής
υδροθείου για την ανίχνευσή του και την έγκαιρη λήψη μέτρων ασφαλείας
προσωπικού και εξοπλισμού καθώς και μηχανισμός ασφαλείας ο οποίος αποτελείται
από υδραυλικό σύστημα στεγανοποίησης, βαλβίδες ασφαλείας που διακόπτουν τη ροή
των ρευστών στην περίπτωση ανεξέλεγκτων καταστάσεων.
11.2.3 Πρόγραμμα Διάτρησης - Σωλήνωσης
Το πρόγραμμα διάτρησης και σωλήνωσης καθορίζεται από τους σκοπούς του

έργου.

Αρχικά και για τα πρώτα μέτρα 10-20m, ανάλογα με τη συνεκτικότητα των

σχηματισμών, πραγματοποιείται διάτρηση με κοπτικό άκρο 17 1/2'' (Εικόνα 148) και
τοποθετείται γαλβανισμένος περιφραγματικός σωλήνας διατομής 13 5/8''. Η πρώτη
αυτή περιφραγματική σωλήνωση πακτώνεται με κατάλληλο τσιμεντένεμα, όπως
περιγράφεται στην επόμενη παράγραφο.
Μετά την πάκτωση της περιφραγματικής σωλήνωσης η κύρια διάτρηση θα
πραγματοποιηθεί με κοπτικό άκρο 12 1/4'' έως το καθορισμένο βάθος των 250 m. Το
τμήμα αυτό θα σωληνωθεί με την τελική παραγωγική σωλήνωση διατομής 8 5/8''
(Εικόνα 148).
Όλες οι σωληνώσεις (τυφλές ή φιλτροσωλήνες) οι οποίες θα χρησιμοποιηθούν
κατά την κατασκευή των γεωτρήσεων θα πρέπει να είναι σύμφωνες με της Εθνικές
Τεχνικές Προδιαγραφές ΕΛΟΤ ΤΠ 1501-08-09-01-00:2009 "Διάνοιξη υδρογεωτρήσεων".
Κατά την κάθοδο των σωληνώσεων θα χρησιμοποιηθούν κεντρωτές, για να
εξασφαλιστεί η κατακόρυφη και έκκεντρη τοποθέτησή τους η οποία απαιτείται για την
ομοιόμορφη τσιμέντωση του διακένου.
11.2.4 Πιεζομετρικός Σωλήνας
Στο διάκενο μεταξύ τελικής σωλήνωσης 8 5/8'' και σωλήνωσης 13 5/8'', θα

τοποθετηθεί πιεζομετρικός σωλήνας διατομής 1'' ο οποίος θα είναι σε υδραυλική
επικοινωνία με τον θερμό υδροφόρο ορίζοντα. Η ύπαρξη του πιεζομετρικού σωλήνα
λαμβάνεται υπόψη στο πρόγραμμα τσιμέντωσης της γεώτρησης, με σκοπό την
αποφυγή καταστροφής του.
11.2.5 Τσιμέντωση γεωτρήσεων
Σε κάθε γεώτρηση, πραγματοποιούνται δυο φάσεις τσιμέντωσης (Εικόνα 148):

Αρχική Φάση: Πάκτωση-Τσιμέντωση του περιφραγματικού σωλήνα που
τοποθετείται στα πρώτα 10-20m.
Τελική Φάση: Απομόνωση των ψυχρών υδροφόρων στρωμάτων για την
αποφυγή υδραυλικής επικοινωνίας με τον υποκείμενο θερμό υδροφόρο.
Η τσιμέντωση των γεωτρήσεων θα πραγματοποιηθεί με κοινό Τσιμέντο τύπου
Portland σε αναλογία 50 kg τσιμέντου σε 23 lt νερού. Με βάση αυτή την αναλογία και
εκτιμώντας μήκος τσιμέντωσης τα 80 m ανά γεώτρηση, υπολογίζεται ότι θα απαιτηθεί
2,2 m3 τσιμεντενέματος. Για την παραγωγή του θα απαιτηθούν 2.750 kg τσιμέντο και
1.200 lt νερού.
Η τσιμέντωση θα πραγματοποιηθεί με πλευρικές σωλήνες 1'' οι οποίες θα
συγκολληθούν στις σωληνώσεις περιφραγματικό σωλήνα. Η υπολογισμένη ποσότητα

τσιμέντου θα εισαχθεί με εισπίεση απο την πλευρική σωλήνωση, απο την βάση προς
την επιφάνεια (Διαδικασία Tremie Pipe).
Εικόνα 148: Σκαρίφημα διατρητικών εργασιών στο Σιδηρόκαστρο Σερρών
11.2.6 Ανάπτυξη γεωτρήσεων

Η ανάπτυξη της γεώτρησης γίνεται μετά την πήξη της τσιμέντωσης, είτε με την
κυκλοφορία καθαρού νερού, είτε με εκτόξευση αέρα (air- lift). Κατά την ανάπτυξη της
γεώτρησης, πραγματοποιείται συνεχής έλεγχος της περιεκτικότητας σε στερεά υλικά. Ο
έλεγχος περιεκτικότητας του νερού σε στερεά υλικά θα γίνεται με τη μέτρηση της
ποσότητας τους ανά lt νερού με την χρήση κατάλληλα βαθμονομημένων κώνων
IMHOFF του ενός λίτρου.
Μετά το πέρας των αναφερόμενων μεθόδων ανάπτυξης και πριν την έναρξη των
δοκιμαστικών αντλήσεων πραγματοποιείται άντληση ανάπτυξης. Κατά την ανάπτυξη με
κλιμακωτή άντληση το ποτήρι της αντλίας τοποθετείται στο κέντρο του σωληνωμένου
με φιλτροσωλήνα τμήματος της υδρογεώτρησης. Σε κάθε βαθμίδα, η άντληση

συνεχίζεται μέχρι να γίνει διαυγές το νερό. Τότε η άντληση διακόπτεται και αφού η
στάθμη επανέλθει στην αρχική στάθμη, τότε επαναλαμβάνεται το ίδιο στάδιο άντλησης
με την ίδια παροχή έως ότου το νερό γίνει πάλι διαυγές. Η διαδικασία αυτή
επαναλαμβάνεται με το προδιαγεγραμένο βήμα, έως το πέρας της διαδικασίας
καθαρισμού. Η ανάπτυξη ολοκληρώνεται όταν το νερό της υδρογεώτρησης είναι
διαυγές, δεν παρατηρείται συγκέντρωση άμμου στο διάτρητο φίλτρο του πυθμένα. Η
περιεκτικότητα σε άμμου προσδιορίζεται απο τον μέσο όρο πέντε δειγματοληψιών που
εκτελούνται.
11.2.7 Δειγματοληψίες – Ηλεκτρικές διαγραφίες

Κατά την διάνοιξη των γεωτρήσεων, θα λαμβάνονται δείγματα των
πετρογραφικών σχηματισμών ανά δύο μέτρα και σε κάθε διαπιστωμένη
στρωματογραφική εναλλαγή.
Μετά το πέρας της διάτρησης κάθε γεώτρησης θα πραγματοποιηθούν ηλεκτρικές
διαγραφίες (loggings) για την μέτρηση και της ποσοτική εκτίμηση των φυσικών
θερμικών παραμέτρων της οπής της γεώτρησης, η οποία πρέπει να είναι καθαρή από
μπάζα σε όλο το βάθος της, για να είναι δυνατή η δίοδος της βολίδας και ορθή η
καταγραφή δεδομένων. Κατά την ηλεκτρικές διαγραφίες θα καταγράφονται
- οι ηλεκτρικές αντιστάσεις
- το ίδιο δυναμικό και
- οι ακτίνες γ
- η πυκνότητα των λιθολογικών σχηματισμών
- Η θερμοκρασία κατά μήκος της γεώτρησης.
Από τα αποτελέσματα των διαγραφιών θα καθοριστεί και η τυχόν αναγκαία
τσιμέντωση των γεωτρήσεων, για την αποφυγή ανάμειξης του θερμού υδροφόρου
ορίζοντα με ψυχρούς υπερκείμενους καθώς και το βάθος τοποθέτησης των τυφλών
σωλήνων και των φιλτροσωλήνων.
11.2.9 Δοκιμαστική άντληση

Η τελική δοκιμαστική άντληση σε κάθε γεώτρηση, πραγματοποιείται για χρονικό
διάστημα έως και 72 ώρων, με κλιμακωτή άντληση και μέτρηση της επαναφοράς
στάθμης. Οι μετρήσεις παροχής γίνονται ογκομετρικά ή με συσκευή ΡΙΤΟΤ ή
υδρόμετρο, η δε στάθμη του νερού μετράται με ηλεκτρικό σταθμήμετρο ακριβείας, σε
όλους τους ήδη κατασκευασμένους πιεζομετρικούς σωλήνες.
Η δοκιμαστική άντληση θα γίνει με αντλητικό συγκρότημα και η παροχή
ρυθμίζεται με δικλείδα ή με αλλαγή των στροφών του κινητήρα όπου είναι δυνατόν. Το

νερό κατά πρέπει να παροχετεύεται σε κατάλληλη απόσταση, ώστε να μην επηρεάζεται

η δοκιμή της άντλησης.
Κατά την εκτέλεση κάθε δοκιμαστικής άντλησης, θα πραγματοποιηθεί χημική
ανάλυση του νερού και θερμομέτρηση, σε διάφορες χρονικές φάσεις, έτσι ώστε να
ελεγχθούν οι ποιοτικές και θερμοκρασιακές μεταβολές. Με την εξέλιξη του
προγράμματος διάτρησης, κατά την διάρκεια των δοκιμαστικών αντλήσεων θα
πραγματοποιείται σταθμημέτρηση σε όλες τις κατασκευασμένες γεωτρήσεις, με σκοπό
τον εντοπισμό της υδραυλικής επικοινωνίας των υδροφόρων οριζόντων.


12. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Στα πλαίσια των εργασιών του υποέργου «ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΘΕΡΜΟΠΗΓΗΣ - ΧΑΡΩΠΟΥ Ν. ΣΕΡΡΩΝ» και κατά
την περίοδο 2013-15 πραγματοποιήθηκαν εργασίες, οι οποίες οδήγησαν σε
αναθεωρήσεις, προσθήκες και συνεκτιμήσεις - αξιολογήσεις των προγενέστερων
εργασιών. Σκοπός όλων αυτών ήταν η διερεύνηση των γεωθερμικών συνθηκών στο
βόρειο τμήμα του χαρακτηρισμένου σήμερα ως «πιθανού» γεωθερμικού πεδίου ώστε
αυτό να καταστεί «βεβαιωμένο».
Προς αυτή την κατεύθυνση έγιναν οι ακόλουθες εργασίες:
(α) Ανασκόπηση, σύνθεση, συνεκτίμηση και αξιολόγηση αποτελεσμάτων από

παλαιότερες τεχνικές εκθέσεις τόσο του ΙΓΜΕ (1979-1986 και 1997-2000) όσο και από
άλλες ερευνητικές εργασίες και δημοσιεύσεις. Αυτή η διαδικασία οδήγησε σε μια
σαφέστερη και σφαιρικότερη εικόνα για το γεωθερμικό πεδίο, ώστε να τύχουν
καλύτερης επεξεργασίας και διαχείρισης και ταυτόχρονα να εντοπισθούν τυχόν κενά,
τα οποία να καλυφθούν μελλοντικά με συστηματικότερη και στοχευμένη έρευνα.
(β) Εντοπίσθηκαν οι θέσεις υφιστάμενων γεωτρήσεων και διαπιστώθηκε η

κατάστασή τους. Επιπλέον, αναζητήθηκαν και χωροθετήθηκαν θέσεις φυσικών
αναβλύσεων (πηγών), με θερμοκρασίες νερών ελαφρώς μεγαλύτερες της κανονικής
(18°C) στην ευρύτερη περιοχή του γνωστού πεδίου. Πραγματοποιήθηκαν
θερμομετρήσεις επί τόπου και δειγματοληψίες νερών για την εκτέλεση χημικών
αναλύσεων.
(γ) Οι επιβεβαιωτικές εργασίες υπαίθρου περιελάμβαναν και τον

επαναπροσδιορισμό του γεωλογικού σχηματισμού που αναφέρονταν μέχρι σήμερα ως
«εξαλλοιωμένος ρυόλιθος του Σήτσι-Κάμεν μετα-Πλειοκαινικής ηλικίας». Τόσο οι
μακροσκοπικές όσο και οι μικροσκοπικές παρατηρήσεις οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι
πρόκειται για έντονα υδροθερμικά εξαλλοιωμένα πετρώματα, με κυρίαρχο στοιχείο την
πυριτίωση και την απόθεση υδροξειδίων και μεταλλικών ορυκτών. Οι εμφανίσεις αυτές
εντοπίζονται κατά μήκος των κύριων ενεργών ρηγμάτων της περιοχής, και ιδιαίτερα
κατά μήκος του κύριου ρήγματος, διεύθυνσης σχεδόν Α-Δ, που οριοθετεί την επαφή
μεταξύ μεταμορφωμένου υποβάθρου (βόρεια) και Νεογενών ιζηματογενών αποθέ-
σεων (νότια). Προέκυψαν από την κυκλοφορία υδροθερμικών ρευστών κατά μήκος των
ενεργών ρηγμάτων της περιοχής κατά την περίοδο του Πλειοκαίνου, γεγονός που
συνδέεται άμεσα με τη δημιουργία του γεωθερμικού πεδίου αλλά και ταυτίζεται με τον
εντοπισμό και καταγραφή υψηλότερων θερμοκρασιών στο βόρειο τμήμα του.

(δ) Τα συγκεντρωθέντα στοιχεία, τόσο τα παλαιότερα όσο και τα πλέον πρόσφατα,

ενοποιημένα και ομογενοποιημένα, χρησιμοποιήθηκαν σε μια πρώτη προσέγγιση για
την ανάπτυξη ενός τρισδιάστατου μοντέλου του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου
(μοντέλο ροής και μεταφοράς θερμότητας, καθώς και τη διατύπωση ενός θεωρητικού
μοντέλου λειτουργίας του. Επιπλέον, σχεδιάστηκαν και εξετάστηκαν τρία διαφορετικά
σενάρια διαχείρισης με προοπτική δεκαετίας: α) σε συνθήκες μηδενικής
εκμετάλλευσης, β) με διατήρηση των υφιστάμενων συνθηκών εκμετάλλευσης και γ) με
αύξηση του παραγωγικού ρυθμού κατά 100%.
(ε) Όλες οι παραπάνω εργασίες και τα προκύπτοντα επιμέρους συμπεράσματα

συνεκτιμήθηκαν και οδήγησαν στον καθορισμό τεσσάρων (4) θέσεων ανόρυξης νέων
γεωτρήσεων έρευνας - παραγωγής στο βόρειο τμήμα του πεδίου, μέσου βάθους 250
m.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αθανασούλης, Κ., Βακαλόπουλος, Π., Ξενάκης, Μ., Περσιάνης, Δ. και Τακτικός, Στ.
(2009), «Περιοδική παρακολούθηση ιαματικών πηγών Ελλάδας», Επιχειρησιακό
Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα», Γ’ ΚΠΣ - Έργο 7.3.2.3 - Υποέργο 7.3.2.3.4,
Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα, σελ. 83-85 και 116-119 + Παράρτημα Πινάκων και Μετρήσεων
Αρβανίτης, Α. (1998), «Συγκριτική γεωχημική μελέτη ρευστών γεωθερμικών πεδίων που
σχηματίζονται σε λεκάνες διαφορετικού περιβάλλοντος (λεκάνες Στρυμόνα -
Μυγδονίας)», Διατριβή Ειδίκευσης, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών
Τμήματος Γεωλογίας στην ειδίκευση «Εφαρμοσμένη και Περιβαλλοντική
Γεωλογία», Θεσσαλονίκη, σελ. 99-234
Αρβανίτης, Α., Φυτίκας Μ., Καβουρίδης, Θ. και Καρυδάκης, Γ. (2001), «Γεωχημικά
χαρακτηριστικά των γεωθερμικών ρευστών της περιοχής Θερμοπηγής –
Σιδηροκάστρου (Λεκάνη Στρυμόνα, Μακεδονία)», Δελτίο της Ελληνικής
Γεωλογικής Εταιρίας, Τόμ. XXXIV/3, σελ. 1083-1092 (Πρακτικά 9ου Διεθνούς
Συνεδρίου, Αθήνα, Σεπτέμβριος 2001).
Βασιλειάδης, Ε. (2010), «Ζωνοποίηση της επικινδυνότητας των κατολισθητικών
φαινομένων στον Ελληνικό χώρο. Δημιουργία και εφαρμογή μοντέλων με
Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών», Διδακτορική Διατριβή, Τμήμα Γεωλογίας,
Πανεπιστήμιο Πατρών, Πάτρα, 206 σελ.
Ζαχαρόπουλος, Κ., Λουλακάκη, Π., Μπαρμπίκας, Η., Σχοινάς, Χ. και
Χριστοδουλόπουλος, Γ. (2001), «Τα Λουτρά της Ελλάδας», Εκδόσεις Καστανιώτη
Α.Ε., Αθήνα, σελ. 138-140
Καβουρίδης Θεόδ. και Καρυδάκης Γρ. (1989), «Έκθεση - Η γεωθερμική έρευνα χαμηλής
ενθαλπίας στη περιοχή Σιδηροκάστρου ν. Σερρών», Ινστιτούτο Γεωλογικών και
Μεταλλευτικών Ερευνών (Ι.Γ.Μ.Ε.) - Διεύθυνση Ενεργειακών Πρώτων Υλών/Τμήμα
Γεωθερμίας, Αθήνα, 36 σελ. + χάρτες, σχήματα, διαγράμματα
Καλλέργης, Γ. (2001), «Εφαρμοσμένη - Περιβαλλοντική Υδρογεωλογία», Τόμοι Α, Β, Γ.
Έκδοση TEE, Αθήνα.
Καρράς, Γ. (1973), «Κλιματική ταξινόμηση της Ελλάδας κατά Thornthwaite»,
Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Αθηνών, σελ. 1-200.
Καρυδάκης Γρ. και Καβουρίδης Θεόδ. (1988), «Έκθεση - Μελέτη της γεωθερμικής
περιοχής χαμηλής ενθαλπίας στη θέση «Αγ. Βαρβάρα» της Θερμοπηγής -

Σιδ/στρου ν. Σερρών», Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών

(Ι.Γ.Μ.Ε.) - Διεύθυνση Ενεργειακών Πρώτων Υλών / Τμήμα Γεωθερμίας, Αθήνα, 55
σελ. + χάρτες, σχήματα, διαγράμματα
Καρυδάκης Γρ. και Καβουρίδης Θεόδ. (1995), «Τα γεωθερμικά πεδία στις περιοχές
λίμνης Κερκίνης και λεκάνης Στρυμόνα», Ελληνικοβουλγαρικό Συνέδριο «Λεκάνη
απορροής του Στρυμόνα και η λίμνη Κερκίνη» (υπό την αιγίδα των Υπουργείων
Μακεδονίας-Θράκης, Γεωργίας, Πε.Χω.Δ.Ε., Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος –
Παράρτημα Ανατ. Μακεδονίας), ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Σερρών, 21/11 – 1/12/1995, Σέρρες, 15
σελ.
Καρυδάκης Γ., Ανδρίτσος Ν. και Φυτίκας Μ. (1999), «Εξελίξεις στην ανάπτυξη της
γεωθερμικής ενέργειας στο Ν. Σερρών», Πρακτικά 6ου Εθνικού Συνεδρίου για τις
Ήπιες Μορφές Ενέργειας ΙΗΤ, Βόλος 3-5 Νοεμβρίου 1999, Τόμος Α’, Πανεπιστήμιο
Θεσσαλίας - Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών Βιομηχανίας, σελ. 427-434
Καρυδάκης Γρηγ., Καβουρίδης Θ. και Βέκιος Π. (2001), «Πρόσθετη γεωθερμική έρευνα
στις περιοχές Ηράκλειας, Σιδηροκάστρου και Ιβήρων - Αχινού στο βύθισμα
Στρυμόνα», Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ι.Γ.Μ.Ε.) -
Διεύθυνση Ενεργειακών Πρώτων Υλών / Τμήμα Γεωθερμίας, Αθήνα, 34 σελ.
Καρυδάκης Γρηγόριος (2003), «Γεωθερμικά πεδία χαμηλής ενθαλπίας Β. Ελλάδας.
Τεχνική γεωτρήσεων, Μηχανική ταμιευτήρων και διφασική ροή γεωθερμικών
ρευστών», Διδακτορική διατριβή, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, Πολυτεχνική
Σχολή, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Ξάνθη, 346 σελ.
Κατιρτζόγλου Κ., Χατζηκύρκου Α. και Δημήτρουλα Μ. (1994), «Μεταλλοφορίες του
ορεινού συγκροτήματος Μενοικίου - Βροντού - Αγκίστρου (Μακεδονία, Ελλάδα)»,
Δελτίο Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας, Τόμ. ΧΧΧ/Ι, Πρακτικά 7ου Συνεδρίου
Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας (Θεσσαλονίκη, Μάιος 1994), σελ. 497-505
Κουτάλου Β. (2015), «Εκπόνηση Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για το
γεωτρητικό πρόγραμμα γεωθερμικών και μεταλλευτικών γεωτρήσεων του ΕΚΒΑΑ
(ΙΓΜΕΜ) - Υποέργο: Έρευνα και ανάπτυξη γεωθερμικής ενέργειας περιοχής
Θερμοπηγής - Χαρωπού Ν. Σερρών - Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων»,
ΥΕΤΟΣ, Θεσσαλονίκη, 116 σελ.
Μαράτος Γ. (1967), «Το ηφαίστειο Σήτσι - Κάμεν εις το όρος Άγκιστρον: ηλικία και
σχέσις με την μεταλλογένεσιν και τας θερμοπηγάς», ΔΕΓΕ, Τόμ. VII(1), σελ. 93-106.
Ναζηρίδης Θ. (2012), «Εθνικό Πάρκο Λίμνης Κερκίνης - Οδηγός για τον επισκέπτη και
τον ερευνητή», Φορέας Διαχείρισης Λίμνης Κερκίνης, Κερκίνη Σερρών, Υπουργείο
Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, 118 σελ.

Παναγιώτη Ε. και Χρήστου Οδ. (1990), «Γεωλογικά και Υδρογεωλογικά στοιχεία από τη
μελέτη των ιαματικών πηγών του Δήμου Σιδηροκάστρου και της Κοινότητας
Αγκίστρου Σερρών», Πρακτικά 2ου Συνεδρίου για τα θερμομεταλλικά νερά (7-9
Οκτωβρίου 1988), Θεσσαλονίκη, σελ. 216-227.
Παπαφωτίου, Α. (2012), «Λουτρά Σιδηροκάστρου: Σε ανοδική πορεία», Εφημ.
«Καθημερινός Παρατηρητής», Σέρρες, 3-1-2012, ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://www.serresparatiritis.gr/index.php? page=description&article_id=750
Φυτίκας, Μ., Καρυδάκης, Γρ., Καβουρίδης, Θ. και Σαραντέας, Αρ. (1994), «Η γεωθερμία
στο Νομό Σερρών: Παρούσα κατάσταση - Αναπτυξιακές προοπτικές»,
Αναπτυξιακό Συνέδριο Νομού Σερρών, 9-11 Δεκεμβρίου 1994, 17 σελ.
Φυτίκας, Μ. και Ανδρίτσος, Ν. (2004), «Γεωθερμία» Εκδ. Τζιόλα, Θεσσαλονίκη
ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Davis, S. N., and De Wiest, R. J. M. (1966), ‘Hydrogeology’, John Wiley & Sons, New York,
463 pp.
Dickson, M. H., and Fanelli, M., 2004. (2004), ‘What is Geothermal Energy?’, Istituto di
Geoscienze e Georisorse, CNR , Pisa, Italy,
In: http://www.geothermal-energy.org/what_is_geothermal_energy.html
Diersch H. J. (2014), ‘FEFLOW. Finite Element Modeling of Flow, Mass and Heat
Transport in Porous and Fractured Media’, Springer, Springer-Verlag, Berlin,
Heidelberg
Fouillac, C., and Michard, G. (1981), ‘Sodium lithium ratio in water applied to
geothermometry of geothermal reservoirs’, Geothermics, 10, 55-70
Fournier, R.O., and Truesdell, A.H. (1973), ‘An empirical Na-K-Ca geothermometer for
natural waters’, Geochimica et Cosmochimica Acta, 37, 1255-1275
Fournier, R.O. (1981), ‘Application of water geochemistry to geothermal exploration and
reservoir engineering’, In: Geothermal Systems: Principles and Case Histories,
Rybach L. and Muffler L.J.P. (Eds), Wiley, New York, 109-143
Glassley W. E. (2010), ‘Geothermal Energy - Renewable Energy and the Environment’,
CRC Press, Taylor & Francis Group, LLC, USA, 289 p.
Giggenbach, W.F., Gonfiantini, R., Jangi, B.L. and Truesdell, A.H. (1983), ‘Isotopic and
chemical composition of Parbati Valley geothermal recharges, NW Himalaya,
India’, Geothermics, 12, 199-222
Giggenbach, W.F., (1988), ‘Geothermal solute equilibria. Derivation of Na-K-Mg-Ca
geoindicators’, Geochim. Cosmochimica Acta, 52, 2749-2765

Grant, M.A. and Bixley, P.F., (2011), ‘Geothermal Reservoir Engineering’, Academic
Press, 2nd edition.
Hochstein, M.P., (1990), ‘Classification and assessment of geothermal resources’, in:
Dickson, M.H. and Fanelli, M., eds., ‘Small Geothermal Resources: A Guide to
Development and Utilization’, UNITAR, New York, 31-57.
Karydakis Grigorios, Arvanitis Apostolos, Fytikas Michael and Andritsos Nikolaos (2005),
‘Low enthaly geothermal fields in the Strymon basin (Macedonia, Northern
Greece)’, Proceedings World Geothermal Congress 2005, Antalya, Turkey, 24-29
April 2005, Paper number 2615, 14 pp
Kharaka, Y.K. and Mariner, R.H. (1989), ‘Chemical geothermometers and their
application to formation waters from sedimentary sediments’, In: Naeser, N.D. &
Mc Collon, T.H. (eds) Thermal History of Sedimentary Basins, Springer-Verlag,
N.York, 99-117
Piper, A. M., (1944). ‘A graphic procedure in the geochemical interpretation of water
analysis’, Trans. Amer. Geophysical Union, 25, 914-928
Truesdell, A.H., and Jones, B.F. (1974): ‘WATEQ-F a computed program for calculating
chemical equilibria of natural waters’, U.S. Geol. Surv. Journ.Res., 2, 233-248
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
 http://www.geothermal-energy.org/what_is_geothermal_energy.html
 http://www.geothermaleducation.org (www.geothermal.marin.org)
 www.hnms.gr/hnms/greek/climatology/climatology_region_diagrams_html?dr_city
=Serres
 www.spa.gr
 www.sidiki.gr
 http://www.serresparatiritis.gr/index.php? page=description&article_id=750
 http://www.esa.int/SPECIALS/Eduspace_GR/SEM61S4PVFG_0.html

ο
#
444000 445000 446000 447000 448000 449000
!
4573500
4573500
j
#
μα
δυ
mr,
sp
j
Δί
#
0 890
#
200 gn.
bi mr,
sp ΙΝ ΣΤΙΤΟ Υ ΤΟ ΓΕ Ω Λ Ο ΓΙΚ Ω Ν Κ ΑΙ ΜΕ ΤΑΛ Λ Ε Υ ΤΙΚ Ω Ν Ε Ρ Ε Υ Ν Ω Ν (
Ι.
Γ.Μ.
Ε.)
!
mr,
sp
jρ
#
j
mr,
sp
50
!
0
H.cs, mr, 800
#
gn2 sc H.al sp
#
γ Μ α ρ
τ
κ ό
ΣΙΔ-01
1
ΣΧ Ε ΔΙΟ Ε Κ -
1
σ κ
020 ΣΙΔ-
001 !
α λ
ΣΙ
Δ- Pl
-Pt
.tv Pl
.cs,
α
#
A ΣΙ
Δ-008 ! sc2 ΣΙ
Δ-010 ! mr,
sp
gn.
bi ΣΙ
Δ-017 ! H.
al
A mr,
sp
#
! A A A η Ρ.
Αρβανίτ mr,
sp A ΓΕ Ω Λ Ο ΓΙΚ Ο Σ Χ ΑΡ ΤΗΣ Π Ε Ρ ΙΟ Χ ΗΣ ΓΕ Ω ΘΕ Ρ ΜΙΚ Ο Υ Π Ε ΔΙΟ Υ ΣΙΔΗΡ Ο Κ ΑΣΤΡ Ο Υ
!
j
#
H.
cs,
sc πα 653
hb.
τ Τούμ
jσ
ια Μεγ.
#
έλ #
0
300
4572600
4572600
π
μ
Α H.
cs,
sc
#
0 Pl
-Pt
.tv 0 250 500 1,
000 1,
500
0
mr,
sp
j
#
m
Μι
4
ι
κρ
ήΤ
gn-
sch η
#
ού
τ
Pl
-Pt
.tv μπ
α ύ
0
5
Θ
Μ
#
hb.
τ Pl
-Pt
.tv Pl
-Pt
.tv Τ ό λ η Β ρ .
0
700
#
j
κ
Pl.
cs,
#
sc2
#
Pl
-Pt
.tv
Sd-
Γ
#
Pl
-Pt.
tv @
A
γν
#
4571700
4571700
Pl-
Pt.
tv Pl
-Pt
.tv
hb.
τ
Υ Π Ο ΜΝ ΗΜΑ
Μ α υ ρ
#
ό τ ο Μ α ύρα Λιθ ά ρια
Pl
-Pt
.tv
π ο ς
ΣΙ
Δ-019 γν 600
00
#
Sd-
Β
Η
Κουρή Βρ.
Γεωλογι
κός Κώνοικορημά τ ων:ριπίδι
α&
4
#
A
Ά
Γε
ωλογι
κήγραμμή
! Μ
υλ
ΣΙ
Δ-009
κώνοι ,κώνοιασύνδετ ων
οκ
Pl
-Pt.
tv
όπ @
A
α Sd-
Δ σχηματι
σμός
γν
νο
500 A
! χειμαρρωδώναποθ έσεων.
Αγ κ
ά θ ι Όρι
ο ποτ
αμού
gn.bi 0 @
A Αλλ ουβιακά ριπίδι
α,4η γενιά
H.
cs,
sc
Pl-
Pt.
tv
520
050
# Αλλουβιακά ,αλλ
προσχώσει
ουβι
ς καιπλ
ακές
ευρικά ριπιδίων,κ ώνοικορημά των Γεωλ
ογι
κόόρι
ο
καιπλευρι κά κορήματ α.
Β Pl-Pt.tv
100 κορήματ α,σύγχρονες
Ριπίδια στι
ς εκβολές των Επώθ ηση ορατ
ή
0 αποθ έσεις,αποθ έσεις
# #
20 Pl
-Pt
.tv
ρεμά τωνπουδι ασχίζουν
Pl
-Pt
.tv κοι
λά δωνκ αιχειμαρρώδει ς Επώθ ηση πι
θ ανή
j
Pl
-Pt
.tv
# #
300 νεογενείς καιτεταρτ

ογενείς
4570800
4570800
Π ετ
αποθ έσεις.Π ροσχωσι γενείς
ροκά ρβουνο
Sd-
Α α
ρ
αποθ έσεις,προσχωματ ικ ά σχηματ ισμούς. Ρ ήγμα
SD-
17 ! SD-17Π τ
έ
j
γν SD-
4 @
A
A α
υλι
κά χειμά ρρων. Λιμνοχερσαίοισχηματ ισμοί
Ρ.
H. cs, Pl
-Pt.
tv Π
Pl
-Pt
.tv Ρ ήγμα πι
θ ανό
Pl
-Pt
.tv ΣΙ
Δ-030 Pl
-Pt
.tv 446 ΜικρούΣτ ρογγυλ ού:
κα
ρι
ΣΙ
Δ-025 ! sc A
! Βι
οτι
τι
κοίγνεύσι
οι.
A Pl-
Pt.
tv #
0 κροκαλοπαγή,ψαμμίτ ες, Τεκτ
ονι
κή Επαφή
δά
A
μι
!
gn.
bi Pl-
Pt.
tv
Γνεύσιοικ αιγνευσιακ οί ι
λύτες,πηλίτ ες,ά μμοι,
ρα
Pl
-Pt
.tv Γε
ωλογι
κό σημε
ίο
Κε
j
SD-
11 Pl
.c,
st σχιστόλιθ οι
:υφή γνευσι ακή αργιλούχοιά μμοι ,ερυθ ρογή
μέχρικοκκ ώδης κ
αι καιχαλίκι
α. j
Pl-Pt
.tv A — σχι
– –
!
ΔΗ ΜΟΤΙ ΚΗ ΣΙ ΔΗ Ρ ΟΚΑΣΤΡ ΟΥ ! Pl-Pt.
tv — — στώδης ή συμπαγής. Μά ρμαρα:φακοίμαρμά ρων
– –
– –
ΑΑνω
!
αι Τριγωνομε τρικό
j
— Μέσα στους γνευσίους
!
!
!
A
!
H.
cs,
sc 3A Αγ. Βαρβά ρα Α γ ί α σ μ α στηνσει ρά τωνγνευσίωνκ
!
SD- — —εμφανίζονταισε στρώματα ή
!
SD-8
Σημείο( m)
j
!
j
Σι
δηροκά στρου SD- 3! γνευσιακ ώνσχιστολίθ ων.
A !! ΣΙΔ-8 φακ ούς αμφιβολίτες μικρού
!
4569900
4569900
12 200
Γέφυρα Σι
δηροκ
ά στ
ρου !
! A
A! SD- A
A Τοπικά ενστ ρώσει
ς
ς A A ! 142 A j πά χους. 66
α Λουτ ρά μαρμά ρωνκυρίως #
0
SD-
6 Σι A
δηροκ ά στ ρου Pl
-Pt.
tv Γρανοδιορίτης Βροντ
ούς (
και ασβεστ ι
τ ι
κώνενμέρει
Ο δι
κό δί κτ υο
ρ #
0 !
SD-
10
Pl.
cs, SD-
2 Κρασοχωρίου- Αγκίστ
ρουστ ο δολομιτικών.
A
!
j SD-14A ! SD-2A ! ol
ΣΙΔ-024 P!l
-Pt.
tv Pl-Pt.
tv A A
!
Pl
-Pt
.tv
j
sc2 Ν.Π ετ
ρίτσιον).
!
!SD-
2β SD-5! AA A 252 Νησίδες κ οίτ
ης,υλι
κόκ οίτ
ης Εθ νι
κή οδός
A
! Λουτ SD-14 A Β ρ ύ σ η
Δακίτ
ες,τραχείτ
ες,λατ
ίτες, (αδρομερή υλι κά ) :τοπικά
ρά Σι
δηροκά στρου
SD-13 ! A #
0 j Αστ
ικόοδι
κόδίκ
τυο
SD-14 β Pl
-Pt
.tv Pl
-Pt
.tv ol ανδεσίτ
ες. απόκ ατά κλι
ση κ οίτης.Άμμοι ,
! !! SD-
16 SD- 15A A
A χά λι
κες της παλι ά ς κοίτ
ης τ
ου Βοηθ ητ
ική οδός
H.
al SD-16Π Pl
-Pt.
tv Π λατ
ά νιΒρ.
Διμαρμαρυγι ακοίγνεύσι οι
:
j ά
H.
s A
! j υ
τ
ρ
jA SD-
9 ol σκοτεινότεφροιή κ αστ ανοί.
Νέστ ουσε Χ ρυσούπολη.
Μονοπά τ
ι
Γ
ο
Λεπτ όκκοκ οιως μεσόκ οκκοι,
Λ
! !
Δ
ά
Άγνωστ
η οδός
Β ά λ τ
γνευσι ακής ή σχιστώδους Π αλιά κ ορήματ α,παλι ές
α ι
4569000
4569000
j
α
λ Π ευκ
ΣΙ
Δ-007 δομής.Π αρεμβά λλ οντ αι
οδά σ
προσχώσει ς καικ ώνοι
Ισοϋψής(
m)
α ος
Π
H.
s A
! γρανατ ούχοι κορημά τ ων.Π αλιά κορήματ α
διμαρμαρυγι ακ οίσχιστ όλι
θ οι
, συγκ ολλημένα,παλι ά ριπίδι
α Ι
σοϋψήςΔείκτ
ης
j ΣΙ
Δ-028
μοσχοβι τικοίσχιστόλιθ οι
, προσχώσεων,2η γενι ά
βιοτι
τικοίγνεύσι οι
, Υδρογραφι
κό δί
κτυο
* * *
Θερμοπηγή ριπιδίων,ρι πίδια στ ι

ς
* ** *
* * **
** *** *
A ΣΙ
Δ-005 A μοσχοβι τικοίγνεύσιοι, εκβολές τ ωνρεμά τ ωνπου
*
Pl
.st
,l
Ζ
! !
ΣΙ
Δ-006 SD-
1 αμφιβολίτ ες. διασχίζουντ ο Π οτ
ά μι
SD-
7 A
!
κρυστ αλλοσχι στώδες.
A
! A
! Διμαρμαρυγι ακός και Κανά λιαρδευτ
ικότ
εχνητ
ό
Συγκεκολλημένα αλλ ουβιακά
100 βιοτι
τικός γρανίτης (τ
ύπου
ριπίδια.
! ! ! ! !
Αρναίας) . Π οτ
αμός
! ! ! ! !
! ! ! ! !
Π οταμοχερσαίες αποθ έσει ς

4568100
4568100
Νησίδες -Π όροι
Σ.
Σ.Στ
ρυμόνος
Μεθ ώνης- Μακρύγι αλου.Στ ι

ς
66
0ΣΙΔ-018
# 156
Χ αροπόν
Σημε
ίαπαρατ
ήρησης
Ε
Pl
-P
!t.
tv j #
0 Σέρρες κροκαλοπαγή,
A ψαμμίτ ες,μά ργες.
Α π ι δ ι έ ς ήδει
γματ
οληψίας
H.
al Τραβερτ
ίνης.
Ψ αμμίτ
ες κ
αιογκόλι
θ οι
. Γεωθ ερμίας (
SD-
8)
A
!
#
0
Κ α μ ί ν ι α j j Ζών
εξ
η υδροθ ερμι
αλλοίωσης
κής
Γεωθερμι
κό πε
δίο
(όρι
ο)
Βεβαι
ωμένο Γ/
Θ Π εδίο
H.
cs,
sc
4567200
4567200
81 Π ι
θ ανόΓ/
Θ Π εδίο
Αλ
#
0 Πι
θανήΘέση
Άγ.
Ιωά ννης
ω
νο
χώ
ρα
φο
j γε
ώτρησης
j @
A
ι α
έ λ
μ π
Α
Στ
ρυμονοχώρι
ον
j
444000 445000 446000 447000 448000 449000

ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΘΕΡΜΟΠΗΓΗΣ-ΧΑΡΩΠΟΥ Ν. ΣΕΡΡΩΝ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΘΕΡΜΟΠΗΓΗΣ-ΧΑΡΩΠΟΥ Ν. ΣΕΡΡΩΝ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ

ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ (Ι.Γ.Μ.Ε.)

ΕΡΓΟ: ΓΕΩΘΕΝ – ΚΩΔ. ΟΠΣ ΕΡΓΟΥ: 350913

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 2

Ε.Π.Α.Ε. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Το Τομεακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα & Επιχειρηματικότητα»

Η παρούσα έκθεση θα αναφέρεται βιβλιογραφικά ως εξής :

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 3

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 4

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 6

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 7

ως «πιθανού γεωθερμικού πεδίου χαμηλής θερμοκρασίας Σιδηροκάστρου Ν. Σερρών

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 8

(ιβ) Σύνταξη γεωτρητικού προγράμματος και προδιαγραφών κατασκευής των νέων

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 9

- Γ. ΦΡΑΓΚΟΓΙΑΝΝΗΣ, Δρ Μηχανικός Μεταλλείων, με αντικείμενο τη συμμετοχή του στη

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 10

1. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ, ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ

1.1 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ ΚΑΙ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Ο όρος «γεωθερμία» αναφέρεται σε ένα εφαρμοσμένο γεω-επιστημονικό

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 11

πεδίων υψηλής ενθαλπίας, ενώ η ενεργός τεκτονική εφελκυστικού τύπου, σε

Εικόνα 1. Κατανομή των επίσημα χαρακτηρισθέντων Γεωθερμικών Πεδίων.

Ο όρος γεωθερμικό πεδίο αποτελεί ένα γεωγραφικό προσδιορισμό, που

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 12

(β) Ο ταμιευτήρας είναι ένας σχηματισμός από θερμά υδατοπερατά πετρώματα,

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 13

1.2 ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 14

Εικόνα 3. Χρήσεις γεωθερμικής ενέργειας ανάλογα με τα θερμοκρασία των γεωθερμικών

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 15

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 16

Το γεωθερμικό πεδίο Σιδηροκάστρου εντοπίζεται στo ΒΑ περιθώριο της

Η περιοχή του γεωθερμικού πεδίου διοικητικά υπάγεται στο Δήμο Σιντικής

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 17

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 18

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 19

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 20

3. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ

3.1 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Το γεωθερμικό πεδίο Σιδηροκάστρου εκτείνεται Β-ΒΔ και ΒΔ των οικισμών

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 21

444000 445000 446000 447000 448000 449000

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 24

444000 445000 446000 447000 448000 449000

3.2 ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

Στο Σιδηρόκαστρο δεν υπάρχει εγκατεστημένος μετεωρολογικός σταθμός για

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 26

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 27

Ο μετεωρολογικός σταθμός Κερκίνης βρίσκεται στο Κοινοτικό Κατάστημα του

(β) Ο μέσος υπερετήσιος υετός ανέρχεται σε 419.30 mm με μεγαλύτερες τιμές το χει-

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 28

(γ) Από το ομβροθερμικό διάγραμμα διαπιστώνεται έλλειμμα νερού (ξηρή περίοδος)

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 29

4. ΓΕΩΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ

4.1 ΓΕΩΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ

Γεωλογικά, η ευρύτερη περιοχή του γεωθερμικού πεδίου Σιδηροκάστρου

Το γεωλογικό υπόβαθρο της περιοχής Θερμοπηγής Σιδηροκάστρου αποτελείται

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 31

Πάνω στο μεταμορφωμένο υπόβαθρο της περιοχής τοποθετούνται τα Νεογενή

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 32

συνδέονται με την κυκλοφορία των θερμών ρευστών (Καβουρίδης και Καρυδάκης,

Στους Τεταρτογενείς σχηματισμούς εντάσσονται (α) λατυποπαγείς σχηματισμοί

ΕΣΠΑ 2007-2013 Έργο ΓΕΩΘΕΝ 33