ZDRAVSTVENO STANJE STANOVNIŠTVA

I ZDRAVSTVENA ZAŠTITA U FEDERACIJI

BOSNE I HERCEGOVINE

2005. GODINA

Sarajevo, juni 2006. godine

Izdavač: Zavod za javno zdravstvo Federacije BiH

Za Izdavača: Prim. dr Zlatko Vučina, Direktor

PREDGOVOR

Zavod za javno zdravstvo Federacije Bosne i Hercegovine svake godine, kao jednu od svojih obveza
prema Vladi i Parlamentu FBiH, na temelju mnogobrojnih podataka bitnih za uvid u stanje zdravlja
stanovništva, prikupljenih iz više izvora, publicira izvještaj o zdravstvenom stanju stanovništva i
zdravstvenoj zaštiti u FBiH, za prethodnu godinu.
U ovoj publikaciji obrađeni su i analizirani podaci koji ukazuju na najvažnije značajke zdravstvenog
stanja, koje daju podlogu za potrebe ciljanih istraživanja u zdravstvu, kao što i ukazuju na
kritične točke ponašanja stanovništva i organizacije zdravstvene zaštite, te omogućuju, što je i
temeljni cilj publikacije, odredivanje konkretnih akcija, programa i mjera za unapređivanje zdravlja.
Na temelju obrađenih i analiziranih podataka dati su zaključci, kojima se pojašnjavaju uzroci
stanja i daje naglasak na prioritetne, javnozdravstvene probleme u FBiH.
U posljednjem poglavlju (preporuke) naglašene su potrebne inicijative i akcije, čija bi
ostvarenja utjecala na unapređenje zdravlja stanovnika FBiH.
Zaključci i preporuke jasno ukazuju, da zdravlje stanovništva ne ovisi samo o dobrom ili lošem
zdravstvenom sustavu, već je ono i odraz demografskih, socijalnih, ekonomskih i političkih
uticaja.
Briga za zdravlje nije samo pravo i obaveza zdravstvenog sustava, već cjelokupne zajednice,
od pojedinca koji mora biti svjestan odgovornosti za svoje zdravlje, pa preko lokalne zajednice,
vlada i skupština kantona/županija, do Vlade i Parlamenta Federacije BiH.
Ispunjavanjem većine preporuka iz ove publikacije dalo bi se do znanja stanovništvu FBiH
da je zajednici istinski stalo do unapređenja njihovog zdravlja

s.r. Prim. dr Zlatko Vučina

3
SADRŽAJ

PREDGOVOR.....................................................................................................................................3
1. UVOD...............................................................................................................................................8
2. DEMOGRAFSKI I SOCIOEKONOMSKI POKAZATELJI......................................................8
2.1 DEMOGRAFSKI POKAZATELJI........................................................................................................8
2.2 SOCIO-EKONOMSKI POKAZATELJI...................................................................................................9
3. ZDRAVLJE STANOVNIŠTVA.....................................................................................................10
3.1 MORTALITET (UMIRANJE).............................................................................................................10
3.1.1 Opći mortalitet...................................................................................................................10
3.1.2 Specifični mortalitet............................................................................................................11
3.1.3 Povrede kao uzroci smrti...................................................................................................12
3.1.4 Dojenačka smrtnost............................................................................................................13
3.2 MORBIDITET (OBOLIJEVANJE).......................................................................................................13
3.2.1 Opći morbiditet...................................................................................................................13
3.2.2 Nezarazna oboljenja...........................................................................................................14
3.2.3 Zarazne bolesti i imunizacija..............................................................................................17
3.2.4 Oralno zdravlje...................................................................................................................20
3.3 ZDRAVLJE POJEDINIH POPULACIONIH GRUPA STANOVNIŠTVA.......................................................22
3.3.1 Zdravlje djece.....................................................................................................................22
3.3.2 Zdravlje stanovništva starosti 19-64 godine.......................................................................25
3.3.3 Zdravlje stanovništva starosti 65 i više godina...................................................................26
3.3.4 Zdravlje žena......................................................................................................................26
4. GLAVNE ODREDNICE ZDRAVLJA..........................................................................................28
4.1 SOCIOEKONOMSKE ODREDNICE ZDRAVLJA...................................................................................28
4.2 ŽIVOTNI STILOVI...........................................................................................................................28
4.2.1 Ishrana i fizička aktivnost...................................................................................................28
4.2.2 Pušenje, alkoholizam, droge i psihotropne substance kao bolesti ovisnosti......................29
4.3 OKOLIŠ I ZDRAVLJE......................................................................................................................31
4.3.1 Voda za piće........................................................................................................................31
4.3.2 Zrak....................................................................................................................................32
4.3.3 Otpadne materije................................................................................................................33
4.3.4 Higijenska ispravnost hrane..............................................................................................33
4.3.5 Mine i neeksplodirana ubojita sredstva..............................................................................34
4.3.6 Saobraćajni traumatizam...................................................................................................35
4.3.7 Jonizirajuće zračenje..........................................................................................................35
5. ORGANIZACIJA ZDRAVSTVENE ZAŠTITE..........................................................................36
5.1 ZAPOSLENI U ZDRAVSTVU............................................................................................................36
5.2 PRIMARNA ZDRAVSTVENA ZAŠTITA..............................................................................................37
5.4 BOLNIČKA ZDRAVSTVENA ZAŠTITA..............................................................................................40
5.5 JAVNO ZDRAVSTVO.......................................................................................................................42
6. PREGLED ODABRANIH POKAZATELJA PO KANTONIMA..............................................43
7. ZAKLJUČCI..................................................................................................................................64
8. PREPORUKE................................................................................................................................65
9. LITERATURA................................................................................................................................66

4
 SKRAĆENICE

CPB Cijepljenjem/vakcinalno preventabilne bolesti

EU 15 15 zemalja koje su postale članice EU prije 01. 05. 2004
FaMI Implementacija obiteljske/porodične medicine
FBiH Federacija Bosne i Hercegovine
FMZ Federalno ministarstvo zdravstva
ICCIDD Međunarodni savjet za kontrolu poremećaja nastalih usljed jodnog deficita
ITM Indeks tjelesne mase
KP Krvni pritisak
FPH-SEE Forum javnog zdravstva Jugoistočne Evrope
MKB Međunarodna klasifikacija bolesti, povreda i uzroka smrti
OM Obiteljska/porodična medicina
PZZ Primarna zdravstvena zaštita
PH-SEE Javno zdravstvo Jugoistočne Evrope
SITAP Projekat tehničke pomoći za socijalno osiguranje
SB Svjetska banka
SZO/WHO Svjetska zdravstvena organizacija
TLD Termoluminiscentni dozimetri
ZZJZ FBiH Zavoda za javno zdravstvo Federacije Bosne i Hercegovine

5
 SELEKTIRANI POKAZATELJI ZA FEDERACIJU BIH U 2005. GODINI
(komparacija sa evropskim prosjekom za države koje su ušle u EU do 01.05.2004.godine)
EUROPSKI FEDERACIJA BOSNE I
DEMOGRAFSKI
PROSJEK (EU15)* HERCEGOVINE 2005.**
0-14 god. 18% 18,3%
Procjena broja stanovnika
65+ god. 17% 11,4%
GDP per capita (u USA $) - 2.257 USD
Stopa nezaposlenosti 8% 46%
Živorođeni / 1000 10,7 9,4
Najviša 1,9
Stopa fertiliteta 1,3
Najniža 1,2
Najviši 1,5
Prirodni priraštaj 1,1
Najniži 0,1
MORTALITET
Indeks strukture kardiovaskularnih oboljenja u
- 54%
ukupnom mortalitetu
Maligne neoplazme 183/100 000 150/100 000
Učešće dijabetes mellitus-a u ukupnom mortalitetu 2,3 % 4,3%
Uzroci perinatalnog mortaliteta Manji od 1% 1,2%
Samoubistva 10/100 000 8/100 000
Povrede i trovanja 40/100 000 23/100 000
Respiratorna oboljenja 57/100 000 24/100 000
Zarazna i parazitarna oboljenja 7/100 000 6/100 000
ZARAZNA OBOLJENJA
AIDS klinički dijagnosticiran Incidenca 2,4/100 000 Incidenca 0.,13/100 000
HIV/AIDS prevalenca 0.2/100 000 1,09/100.000
HIV incidenca 4/100 000 0,34/100.000
Tuberkuloza Incidenca 11/100 000 Incidenca 64/100.000
ZDRAVLJE DJECE I OMLADINE
Dojenačka smrtnost 4,7/1000 8,8/1000
Pokrivenost imunizacijom (DTP3) - 88%
RIZIKO FAKTORI
Prosječno 28% Prosječno 37%
Pušenje Muškarci 32% Muškarci 49%
Žene 23% Žene 30%
Prosječno: 41%
Prekomjerna težina-odrasli
Muškarci: 48,4%
(ITM: 25-29) Žene: 35,9%
Prosječno: 21%
Gojaznost-odrasli (ITM> ili =30) Muškarci: 16,5%
Žene: 25%
Prosječno: %
Fizička aktivnost-odrasli
Muškarci: 48,4%
(češće od jednom sedmično) Žene: 35,9%
HUMANI RESURSI U ZDRAVSTVU (na 100 000 stanovnika)
Doktori, ukupno 358 161
Doktori opće prakse 102 22
Stomatolozi 66 21
Farmaceuti 82 10
Medicinske sestre/tehničari 818 489
BOLNICE
Broj bolnica na 100.000 stanovnika 3,4 0.9
Bolnički kreveti na 100.000 stanovnika 611 360
Godišnji prijemi na 100 stanovnika 18 9,3
Prosječna dužina ležanja 10 dana 9,7dana
UKUPNI TROŠKOVI U ZDRAVSTVU
Najviši 11%
Ukupni troškovi u zdravstvu (%GDP-a) 9,3%
Najniži 6,5%
*Podaci Svjetske zdravstvene organizacije
** Podaci se odnose na javni sektor

6
1. UVOD
Pojam zdravlja je općenito vezan uz pozitivne životne vrijednosti i karakterišu ga tri osnovna
obilježja: subjektivni doživljaj dobrog osjećanja, uravnotežen razvoj različitih sposobnosti i
mogućnost nesmetanog obavljanja različitih funkcija, što se odnosi kako na fizičko tako i na duševno
zdravlje. Zdravlje se postiže ravnotežom razvoja svih sposobnosti i zadovoljenja osnovnih ljudskih
potreba. Jedna od poteškoća u poimanju zdravlja proizlazi iz toga što nema oštrih granica između
zdravlja i bolesti, kao niti između različitih nivoa sposobnosti. (1)
Kako bi se zdravlje stanovništva moglo očuvati i unaprijediti, nastoji se što tačnije izmjeriti. Ocjena
zdravstvenog stanja stanovništva se bazira na analizi pokazatelja redovne zdravstvene statistike i provedenih
istraživanja. Cilj ove analize je da se, osim definisanja zdravstvenih potreba i procjene mogućnosti za
njihovim zadovoljenjem, predlože mjere za poboljšanje stanja zdravlja i organizacije zdravstvene zaštite.

2. DEMOGRAFSKI I SOCIOEKONOMSKI POKAZATELJI

2.1 Demografski pokazatelji
U 2005. godini u Federaciji BiH, prema podacima Federalnog zavoda za statistiku, je živjelo 2.328.434
stanovnika na površini od 26.110,5 km2. Prosječna gustina naseljenosti je iznosila 89 stanovnika/km2. Kao
i prethodnih godina, stanovništvo Federacije BiH pripada kategoriji regresivno-stacionarnog stanovništva
sa učešćem od 18,3% djece starosti 0-14 godina, 70,3% stanovništva starosti 15-64 godine, te 11,4%.
osoba starih 65 i više godina. Prema polu, žene su činile 51% stanovništva. (2).
U 2005. godini na području Federacije BiH rođeno je 21.740 djece. U istom periodu je registrovano
19.293 umrle osobe, od čega je 194 umrle dojenčadi.

Natalitet (rađanje)
Stopa nataliteta pokazuje trend stalnog opadanja, pa Federacija BiH spada u zemlje sa niskim
natalitetom. U 2005. godini stopa nataliteta je iznosila 9,4‰.

Opća smrtnost (mortalitet)

Prema preliminarnim podacima, stopa opće smrtnosti je imala srednju vrijednost od 8,3‰ i bilježi
lagani porast posljednjih godina.

Dojenačka smrtnost (umrla dojenčad)

Stopa dojenačke smrtnosti, kao i prethodnih godina, je bilježila nisku vrijednost od 8,8‰.

Prirodni priraštaj
Grafikon 1: Prirodno kretanje stanovništva u FBiH od 2001.-2005. godine

Kao posljedica pada stope

nataliteta i laganog porasta
stope mortaliteta, prirodni
priraštaj bilježi trend opadanja i
sa vrijednošću od 1,1‰ u 2005.
godini ima izrazito nepovoljnu
vrijednost. (Grafikon 1)

7
 GrGrafikon 2 : Prirodno kretanje stanovništva u FBiH u 2005.
godini
Pregled po kantonima

Posmatrano prema kantonima,

najviši natalitet je zabilježen
Srednje-bosanskom a mortalitet
u Posavskom kantonu
(Grafikon 2), a prirodni priraštaj
je imao negativan trend u
Posavskom, Bosansko-
podrinjskom, Hercegovačko-
neretvanskom, Zapadno-
hercegovačkom i Kanton 10.

2.2 Socio-ekonomski pokazatelji

Bruto domaći proizvod u 2004. godini je iznosio 1.984 USD, a za 2005. godinu podatak još uvijek
nije dostupan.
Godišnji prosjek broja zaposlenih u Federaciji BiH u 2005. godini je bio 388.418, što predstavlja
povećanje od samo 0,2% u odnosu na prethodnu godinu. Od ukupnog broja zaposlenih žene su činile
36,9%. Registrovano je 388.418 nezaposlenih osoba ili 7,0% više u odnosu na 2004. godinu.
Prosječna neto plaća u Federaciji BiH u 2005. godini je bila 557,55 KM, što je za 4,5% više u odnosu
na 2004. godinu. Istovremeno, korpa potrebnih proizvoda je u porastu i u 2005. godini je iznosila
455,20KM. (3)
Prema podacima Federalnog ministarstva raseljenih osoba i izbjeglica, na području Federacije BiH
tokom 2005. i početkom 2006. godine vršen je proces revizije statusa raseljenih osoba, koji je još u
toku, a kojim je evidentirano 99.352 raseljenih lica, čime je broj raseljenih skoro prepolovljen u
odnosu na 2004. godinu. (4)
Oko 10% stanovnika čine lica sa različitim stepenom invaliditeta, među kojima ratni vojni invalidi i
civilne žrtve rata imaju značajno učešće.
Posljednji dostupni podaci anketom provedenog mjerenje životnog standarda (LSMS) su pokazali da
oko 16% stanovništva Federacije BiH ima standard ispod opće granice siromaštva. (5)
Iako je u periodu 2001-2004. godina zabilježen rast plata i penzija, te broja zaposlenih, težina
siromaštva je ostala ista, te se nejednakost povećala. Sve navedeno doprinosi pogoršanju socio-
ekonomskog status stanovništva Federacije BiH, što se odražava i na zdravlje stanovništva.

8
3. ZDRAVLJE STANOVNIŠTVA
Zdravlje stanovništva Federacije BiH je višestruko nepovoljno: nisu riješeni raniji postojeći
zdravstveni problemi, a pojavili su se i novi. Stoga je teret višestruko nepovoljan i ogleda se u
demografskim promjenama, sve većem učešću hroničnih bolesti, te širenju štetnih životnih navika.
Zbog toga se za ocjenu zdravstvenog stanja stanovništva koriste negativni pokazatelji zdravlja, od
kojih su dostupni mortalitet (umiranje) i morbiditet (obolijevanje). (6)

3.1 Mortalitet (umiranje)

3.1.1 Opći mortalitet

Prema podacima Federalnog zavoda za statistiku, u 2005. godini je umrlo 19.293 stanovnika, od čega
10.037 ili 52% muškaraca i 9.256 ili 48% žena. Stopa općeg mortaliteta ima srednju vrijednost od
8,3/1.000 stanovnika i u laganom je porastu posljednjih godina.
Vodeći uzroci smrti u 2005. godini, prema grupama uzroka smrti, su oboljenja cirkulatornog sistema, od
kojih je umrlo 10.319 ili 53,5% od ukupnog broja umrlih stanovnika. Druge po rangu su neoplazme sa 18,2%
učešća, pa je tako preko 70% svih uzroka smrti u Federaciji BiH iz ove dvije grupe bolesti. (Tabela 1)

Tabela 1: Vodeći uzroci smrti stanovništva Federacije BiH u 2005. godini po poglavljima 10. MKB

Broj Indeks Stopa/100.000

Rang Poglavlja 10. MKB
umrlih strukture stanovnika
1. Oboljenja cirkulatornog sistema (I00-I99) 10.319 53,5% 443
2. Neoplazme (C00-C97) 3.516 18,2% 151
3. Nepoznato (999) 1.248 6,5% 53
4. Endokrina i metabolička oboljenja sa
831 4,3% 35
poremećajima u ishrani (E00-E90)
5. Simptomi, znaci i nenormalni klinički i
laboratorijski nalazi koji nisu drugdje 774 4,0% 33
klasificirani (R00-R99)
Ostali uzroci smrti 2.605 13,5% 111
UKUPNO 19293 100% 830
Rangiranje nepoznatih uzroka smrti (6,5%), kao i simptoma, znakova i nenormalnih kliničkih nalaza
među pet vodećih grupa uzroka smrti stanovništva ukazuje na loš kvalitet podataka mortalitetne
statistike. U 2005. kao i u 2004. godini povrede nisu rangirane među pet vodećih grupa uzroka smrti.

Grafikon 3: Vodeći uzroci smrti (po oboljenjima) u FBIH, Indeks strukture

Prema oboljenjima, vodeći

uzroci smrti u 2005 godini su
moždani udar iz grupe
cerebrovaskularnih bolesti (I60-
I69), akutni infarkt miokarda iz
grupe ishemičnih oboljenja srca
(I20-I25), kardiomiopatija (I42),
srčani zastoj (I46), rak bronha i
pluća (C34). Među pet vodećih
dijagnoza su rangirani nepoznati
uzroci, što utiče na lošiji kvalitet
podataka. (Grafikon 3)

9
3.1.2 Specifični mortalitet
Specifični mortalitet je prikazan prema polu, te zbog posebnog značaja, mortalitet od malignih
neoplazmi i malignih neoplazmi limfoidnog tkiva i hematopoetskih organa.

Grafikon 4: Vodeći uzroci smrti kod muškaraca u FBiH u 2005 godini Indeks strukture

Kod muškaraca su u 2005. godini

vodeći uzroci smrti (po
dijagnozama) identični kao i 2004.
godine. Vodeće oboljenje je bilo
akutni infarkt miokarda sa 10,6%
učešća u ukupnom broju umrlih.
(Grafikon 4)

Grafikon 5: Vodeći uzroci smrti kod žena u FBiH u

2005 godini - Indeks strukture

Zastupljenost pojedinih oboljenja u

vodećim uzrocima smrti kod žena u 2005.
godini je veoma slična kao i u 2004.
godini. Vodeći uzrok smrti kod žena je bio
moždani udar sa 12,0% učešća. Visoko su
rangirani nepoznati uzroci smrti sa 6,0%
učešća. (Grafikon 5)

Mortalitet od malignih neoplazmi

Vodeći uzroci smrti od malignih neoplazmi u 2005. godini su isti kao i prethodne godine i to su bili
maligne neoplazme bronha i pluća sa 26,6% učešća, potom maligna neoplazma želuca sa 8,3%, iza
koje su visoko pozicionirane maligne neoplazme jetre. (Tabela 2)

Tabela 2. Vodeći uzroci smrti od malignih neoplazmi u FBiH 2004. i 2005. godine (po oboljenjima)

2004. 2005.
Dijagnoza i šifra oboljenja Stopa/ Stopa/
Broj Rang Indeks% Broj Rang Indeks%
1000 1000
Maligne neoplazme bronha i pluća (C34) 841 1 25,6 0,400 931 1 26,6 0,4
Mal. neopl. jetre i intrahepat. žučnih
275 2 8,4 0,10 254 3 7,2 0,10
vodova (C22)
Maligna neoplazma želuca (C16) 271 3 8,3 0,10 190 2 8,3 0,12
Maligne neoplazme dojke (C50) 179 4 5,5 0,10 200 4 5,7 0,08
Maligne neoplazme pankreasa (C25) 161 5 4,9 0,10 173 5 4,9 0,07
Ostale maligne neoplazme 1556 - 47,3 0,70 1656 47,3 0,71
Ukupno u FBiH 3283 100% 1,40 3.504 100 1,50

10
Grafikon 6: Vodeći uzroci smrti od malignih neoplazmi
kod muškaraca u FBiH u 2005. godini, Indeks strukture

Kod muškaraca, koji više umiru od

malignih neoplazmi nego žene, vodeći
uzrok smrti su maligne neoplazme bronha
i pluća sa 35% učešća. (Grafikon 6)

Grafikon 7: Vodeći uzroci smrti od malignih neoplazmi kod žena

u FBiH u 2005. godini, Indeks strukture

Kod žena, vodeći uzrok smrti od

malignih neoplazmi su bile
maligne neoplazme dojke sa
14,1% učešća. (Grafikon 7)

Mortalitet od malignih neoplazmi limfoidnog tkiva i hematopoetskih organa

Grafikon 8: Mortalitet od malignih neoplazmi limfoidnog tkiva i

hematopoetskih organa u FBiH prema starosnim grupama

Od malignih neoplazmi limfoidnog tkiva i

hematopoetskih organa (C81-C96), u koje
spadaju leukemije, u 2005. godini je umrlo
154 stanovnika, od čega najviše stariji od 65
godina. (Grafikon 8)
U 2005. godini neoplazme iz ove grupe nisu
među deset vodećih uzroka smrti od
malignih neoplazmi, kako u Federaciji BiH
tako niti u jednom kantonu.

3.1.3 Povrede kao uzroci smrti

Učešće povreda kao uzroka smrti (bez obzira na kvalifikaciju: zades ili namjerne povrede) je 2,7% od
svih uzroka umiranja (prosjek zemalja koje su postale članice EU prije 01. 05. 2004. iznosi 3,4% od
svih uzroka mortaliteta). Stopa mortaliteta iznosi 22,5/100.000 stanovnika FBiH. Najveći broj umrlih
čiji uzrok smrti su bile povrede je registriran u Zeničko-dobojskom kantonu.
U spolnoj strukturi umrlih od posljedica povređivanja muškarci su zastupljeni sa 76%, žene sa 24%,
dok je najčešća dobna skupina u kojoj su povrede uzrok umiranja 50-54 god, te je ova dobna skupina
zastupljena sa 17% u strukturi umrlih od povreda.

11
Djeca predškolske dobi (0-5 godina) učestvuju sa 2,9%, dok su djeca i adolescenti školske dobi (5-19)
zastupljeni sa 15,4% u ukupnom broju umrlih od povreda.
Najčešća topografski lokalizirana vrsta povrede koja izaziva smrt su intrakranijalne povrede, a
najčešći eksterni uzrok smrti su saobraćajne nesreće.

3.1.4 Dojenačka smrtnost

Grafikon 9: Vodeći uzroci dojenačke smrtnosti u FBiH 2005.
Indeks strukture
Kretanje stope dojenačke smrtnosti
(ukupan broj umrle dojenčadi/1.000
živorođene djece) je jedan od najboljih
pokazatelja zdravstvenog stanja
stanovništva općenito. U 2005. godini je
zabilježena vrijednost od 8,8‰. Vodeći
uzroci umiranja dojenčadi su bili: određena
stanja porijeklom iz perinatalnog perioda
(P00-P99) sa učešćem od 58,2% i
kongenitalne malformacije, deformacije i
hromozomske abnormalnosti (Q00-Q99)
sa 16,5% učešća čine dvije trećine svih
uzroka smrtnosti djece do 1 godine starosti. (Grafikon 9)

3.2 Morbiditet (obolijevanje)

Morbiditet (obolijevanje), kao negativni indikator zdravstvenog stanja i objektivni pokazatelj zdravlja
stanovništva, se bazira na registrovanom morbiditetu u vanbolničkim i bolničkim zdravstvenim
ustanovama. Kako za nivo Federacije BiH još ne raspolažemo podacima o bolničkom morbiditetu, analiza
morbiditeta je prikazana na osnovu ambulantno-polikliničkog morbiditeta registrovanog u primarnoj
zdravstvenoj zaštiti (PZZ) za cjelokupno stanovništvo i po pojedinim populacionim grupama (7,8).

3.2.1 Opći morbiditet

Vodeća oboljenja registrovana u 2005. godini kod ukupnog stanovništva Federacije BiH u 2005.
godini su akutne infekcije gornjih disajnih puteva, hipertenzivna oboljenja, akutni bronhitis,
bronhiolitis, cistitis itd. (Tabela 3).
Tabela 3: Vodeća oboljenja registrovana u primarnoj zdravstvenoj zaštiti u Federaciji BiH u 2005. godini
2005.
Naziv oboljenja, stanja po X MKB Indeks Stopa/
Broj Rang
% 10000
Akutne infekcije gornjih disajnih puteva (J00-J06) 516449 1 27,3 2218
Hipertenzivna oboljenja (I10-I15) 150498 2 8,0 646
Akutni bronhitis, bronhiolitis (20-J21) 96521 3 5,1 415
Cistitis (N30) 54914 4 2,9 236
Oboljenja oka i adneksa (H00-H59), izuzev (H25-H28, H40-H42,
45720 5 2,4 196
H52)
Druge dorzopatije (M40-M49) 41989 6 2,2 180
Anemije usljed nedostatka željeza (D50) 41227 7 2,2 177
Diabetes ( E10-E14) 37826 8 2,0 162
Otitis media i drugi poremećaji uha i mastoidnog nastavka(H65-H75) 34486 9 1,8 148
Dr. oboljenja kože i potkožnog tkiva (L10-L14, L20-L45, L55-
33610 10 1,8 144
L99)
Ostala oboljenja, stanja 835506 44,3 3588
Ukupno FBiH 1888746 100 8112

12
Rang vodećih oboljenja je isti kao i u 2004. godini. Među deset vodećih oboljenja i stanja, značajno je
učešće hroničnih oboljenja: hipertenzivna oboljenja, anemija usljed nedostatka željeza i dijabetes.

3.2.2 Nezarazna oboljenja

Grafikon 10: Vodeće nezarazne bolesti u Federaciji BiH u periodu 2003.-2005.

Stopa na 10000

Vodeća nezarazna oboljenja su

identična posljednje tri godine, a
stope oboljevanja bilježe lagani
rast. (Grafikon 10)

Bolesti cirkulatornog sistema

Prevalenca faktora rizika koji utiču na nastanak kako bolesti cirkulatornog sistema tako i drugih
hroničnih bolesti, dobivena posljednjim provedenim populacionim istraživanjem u Federaciji BiH, je
prikazana tabelom 6 (9).

Tabela 6: Prevalenca faktora rizika u stanovništvu Federacije BiH starosti 25-64 godine

Za ukupno
Faktori rizika Muškarci Žene
stanovništvo
Hipertenzija (>140/90mmHg) 41,0% 35,5% 44,8%
Pušenje 37,6% 49,2% 29,7%
Konzumiranje alkohola 29,5% 54,1% 12,5%
BMI (Indeks tjelesne mase): >30 21,5% 16,5% 25,0%
Fizička aktivnost- aktivni: 15% 19,6% 12,0%
Prezentirani podaci ukazuju na značajno prisustvo faktora rizika po zdravlje stanovništva.

Ove bolesti su vodeći uzrok smrti stanovništva Bosne i Hercegovine sa učešćem od 53,5% u ukupnom
mortalitetu. U 2005. godini od bolesti cirkulatornog sistema je umrlo 10.319 osoba, pa je stopa
smrtnosti iznosila 443/100.000.

Hipertenzija

Značajan porast nezaraznih oboljenja, posebno kardiovaskularnih oboljenja, posljednjih decenija u

svijetu predstavlja jedan od glavnih zdravstvenih izazova u ukupnom globalnom razvoju društva.
Svjetske statistike pokazuju da su ova oboljenja odgovorna za svaku 3. smrt, dok su koronarna srčana
oboljenja na prvom mjestu uzroka smrti u svijetu. Brojna populaciona istraživanja su potvrdila,
takodjer, da je povišen krvni pritisak neovisni i značajani faktor rizika koronarnog srčanog oboljenja i
najvažniji uzrok umiranja stanovništva. Od hipertenzije boluje skoro 1 milijarda ljudi u svijetu.
Provedena populaciona istraživanja u svijetu bilježe da je izmedju 15-37% odraslog stanovništva

13
pogođeno hipertenzijom. Procjenjuje se da je 7 miliona smrti, što čini 13% u ukupnom mortalitetu u
svijetu, uzrokovano visokim krvnim pritiskom.
Podaci Zavoda za javno zdravstvo FBiH pokazuju da je stopa oboljevanja od hipertenzije u FBiH u
2002. godini porasla za 12% u odnosu na predratni period (1990. godina).
Populaciono istraživanje provedeno u FBiH 2002. godine na uzorku od 3000 odraslih ispitanika (25-
64 godine) je pokazalo da čak 41% odraslih ispitanika hipertenzivno (vrijednosti krvnog pritiska
preko 140/90mmHg). Od hipertenzivnih ispitanika koji imaju saznanje o vlastitoj hipertenziji, čak je
79% farmakološki tretiranih, a njih samo 13% je adekvatno kontrolirano. Ovaj podatak je alarmantan
i imperativno navodi na potrebu razvijanja i implementaciju jedinstvenih integriranih programa za
redukciju hipertenzije ili, barem, screening programa na nivou PZZ. Sve ovo zahtijeva uključenost
brojnih aktera, od strateškog do operativnog nivoa menadžmenta u zdravstvenom sektoru FBIH
Rano prepoznavanje obima problema, rano upozoravanje i rani odgovor omogućava blagovremeno
izbjegavanje budućih “epidemija” kardiovaskularnih oboljenja i «eksploziju» faktora rizika.
Efektivna i efikasna kontrola krvnog pritiska u stanovništvu zahtijeva dva pristupa: populacioni
pristup i individualni pristup visoko rizičnim pojedincima. Oba pristupa su neophodna i
komplementarna za efektivnu kontrolu i menadžment povišenog KP i hipertenzije u zajednici.

Šećerna bolest
Šećerna bolest širom svijeta, a posebno u razvijenim zemljama, poprima epidemijske razmjere. Kako
je dijabetes jedan od faktora rizika za razvoj bolesti cirkulatornog sistema, te ima niz hroničnih
komlikacija, značajno smanjuje kvalitet života oboljelih.
Prema podacima ambulantno-polikliničkog morbiditeta, prevalenca šećerne bolesti u Federaciji BiH
iznosi 1,6%. Polulaciono istraživanje provedeno 2002. godine na uzorku od oko 3000 odraslih
ispitanika starosti 25-64 godine je pokazalo da šećernu bolest ima 5,4% ispitanika, češće je kod žena,
što je slično kao i u drugim zemljama okruženja.
Učešće umrlih od dijabetesa u ukupnom broju umrlih u 2005. godini je bilo 4,3%, s većim učešćem
ženske populacije (63,5%).

Maligne neoplazme
Grafikon 11: Prikaz malignih neoplazmi s najvećim
incidencama morbiditeta u 2005. godini

Širom svijeta se godišnje

dijagnosticira 11 miliona
oboljelih od malignih
neoplazmi, što značajno utiče na
zdravlje stanovništva. (10) Zbog
značaja malignih neoplazmi u
morbiditetu i mortalitetu u
Federaciji BiH pokrenut je
populacioni registar. Prvi
rezultati populacionog registra
malignih neoplazmi u Federaciji
BiH za 2005. godinu "CanReg
4" su pokazali da je ukupna
stopa incidence u 2005. godini
bila 170,18/100.000 stanovnika,
nešto viša kod žena
(174,07/100.000) nego kod muškaraca (166,11/100.000). Pet najčešćih dijagnoza su činile dvije
trećine novih slučajeva malignih neoplazmi. (Grafikon 11)

14
 Grafikon 12: Broj prijavljenih malignih neoplazmi u 2005. godini,
pregled po kantonima

Primjetne su razlike između pojedinih

kantona u FBiH u broju prijavljenih
slučajeva. (Grafikon 12)
Uvođenjem populacionog registra će
se omogućiti upravljanje resursima
bitnim za kontrolu kancera, te
procjena rizika u nastanku kancera.

Mentalno zdravlje
Grafikon 13: Vodeći mentalni poremećaji kod školske djece i omladine
(7-18 godina) u FBiH, Indeks strukture

Mentalni poremećaji i poremećaji

ponašanja zbog relativno visoke
prevalence, hroničnog toka,
narušavanja kvaliteta života, te
značajnog učešća u korištenju
zdravstvene zaštite, predstavljaju
jedan od prioritetnih
javnozdravstvenih problema.
(Grafikon 13)

Grafikon 14: Vodeći mentalni poremećaji kod stanovništva starosti

19-64 godine u FBiH, Indeks strukture
Podaci SZO svrstavaju ove
poremećaje među deset vodećih
uzroka onesposobljenja u svijetu. U
Federaciji BiH, zbog lošeg socio-
ekonomskog statusa stanovništva,
stalnog rasta stope nezaposlenosti i
loših životnih navika, mentalni
poremećaji su pod stalnim
nadzorom. U 2005. godini je
ambulantno-polikliničkom
morbiditetu registrovana stopa
obolijevanja od 234/10.000
stanovnika i nešto je viša u odnosu
na prethodnu godinu (208/10.000 stanovnika). Vodeća oboljenja su identična posljednjih godina i u
sve tri starosne podgrupe to su neurotski, sa stresom povezani i somatski poremećaji. (Grafikoni 12,
13 i 14).

15
Grafikon 15: Vodeći mentalni poremećaji kod stanovništva starosti 65 i više godina u FBiH, Indeks strukture

Grafikon 16: Samoubistva u Federaciji BiH, Stopa na 100.000 stanovnika

U 2005. godini je registrovano

8 samoubistava/100.000 stanovnika
(Grafikon 16). Ovaj pokazatelj
posljednjih godina ne bilježi značajnije
varijacije i predstavlja nižu stopu od
prosjeka zemalja u tranziciji. (11)

3.2.3 Zarazne bolesti i imunizacija

Zarazne bolesti
U 2005. godini, u Federaciji BiH je ukupno registrovano 37.566 oboljelih od zaraznih i parazitarnih
bolesti koje se, prema Zakonu o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti (Sl.l. FBiH 29/05) obavezno
prijavljuju. Stopa morbiditeta iznosi 1.613,36 oboljelih na 100.000 stanovnika što je nešto niže nego u
prethodnoj, 2004. godini (Mb 1659,67 ‰oo). (12)

Tabela 7 : Vodeće zarazne bolesti/stanja koje se obavezno prijavljuju, FBiH, 2005.

R/br Bolest/stanje Br. registr. sluč. Br. oboljelih/100 000 stan.

1 Gripa 26590 1141,97
2 Varicellae 5323 228,61
3 Enterocollitis ac. 3557 152,76
4 Angina streptococcia 1530 65,71
5 TBC activ. respirat. sistema 1349 57,94
6 Toxiinfectio alimentaris 797 34,23
7 Scabies 740 31,78
8 Scarlatina 540 23,19
9 Pneumonia 486 20,87
10 Nosilastvo hepatitis B virusa 477 20,49

16
Struktura deset vodećih zaraznih bolesti u FBiH je slična onoj iz 2004. (V.graf.), s nešto većom
učestalošću oboljevanja od gripe, streptokoknih infekcija, scarlatine, pneumonia, nosilaštva hepatitis
B virusa. Hepatitis C virusna infekcija bilježi trend rasta sa 11,57 oboljelih na 100.000 stanovnika.

Grafikon 17: Vodeće zarazne bolesti u FBiH 2004. i 2005. godine

Posmatrana stopa
oboljevanja od zaraznih
bolesti po kantonima,
pokazuje nešto veću stopu
morbiditeta u Bosansko-
podrinjskom, Sarajevskom,
Unsko-sanskom, Zeničko-
dobojskom kantonu, sa
sličnim rasporedom i u
prethodnoj, 2004. godini.

Tabela 8: Registrovani morbiditet zaraznih bolesti, po kantonima, 2005. i 2004.godini

Kanton Morbiditet na 100 000 stanovnika

R/br. 2005.
Bosansko-podrinjski 1 3830,86
Sarajevski 2 2547,71
Unsko-sanski 3 2248,48
Zeničko-dobojski 4 1913,17
Tuzlanski 5 1891,77
Srednjebosanski 6 1599,29
Hercegbosanski 7 1542,36
Hercegovačko-neretvanski 8 1255,01
Posavski 9 179,58
Zapadno-hercegovački 10 139,62
Federacija BiH 1613,36
Izvor podataka: Epidemiološki bilten Zavoda
R/br. 2004.
1 5047,38
3 2200,98
2 2436,10
5 1501,27
7 1360,04
4 1647,59
6 1418,80
8 918,77
9 479,49
10 156,00
1659,67

Struktura morbiditeta deset vodećih zaraznih bolesti u pojedinim kantonima je slična onoj u
Federaciji, s tim što se u pojedinim kantonima, među vodećim javljaju i meningitis virosa (tuzlanski
kanton) infektivna mononukleoza (Tuzlanski, Sarajevski, Zapadnohercegovački), bruceloza
(Srednjebosanski) i amebijaza (Bosansko podrinjski kanton).

Grafikon 18: Učešće pojedinih grupa u strukturi zaraznih i

parazitarnih bolesti u FBiH 2005. godine
S obzirom na put prijenosa i način zaraze,
najveći dio registriovanih slučajeva zaraznih
bolesti u FBiH čine respiratorne (80%), zatim
crijevne (14%) zarazne bolesti. Antropozoonoze
(bolesti koje se prenose sa životinja na ljude), u
2005-oj godini pokazuju gotovo dvostruki porast
morbiditeta (11,38/100.000) u odnosu na 2004
(7,49/100.000).

17
Epidemije zaraznih bolesti
U 2005. godini, na području pet kantona, ukupno je registrovano 19 epidemija zaraznih bolesti, sa
ukupno 4303 oboljela (bez gripe-591 oboljelih, sa prosječno 37 slučajeva po epidemiji).
Tabela 9: Registrovane epidemije zaraznih bolesti u FBiH u 2005.godini, po kantonima

Bolest koja se javila u Broj epidemija u Ukupno

Kanton
epidemijskom obliku 2005. oboljelih
Varicellae 2 170
Unsko-sanski
Toxiinfectio alimentaris 1 114
Trichinellosis 1 2
Brucellosis 1 16
Toxiinfectio alimentaris 1 23
Ze-Do
Enterocollitis ac. 2 34
Leptospirosis 1 16
Gripa 2 1387
Brucellosis 2 16
Srednjebosanski
Scarlatina 1 16
Toxiinfectio alimentaris 2 66
Tuzlanski Enterocollitis ac. 1 20
Meningitis virosa 1 97
Hercegov.-neretvanski Gripa 1 2 325
Ukupno u FBiH 19 4 303
Epidemijsko javljanje bolesti iz grupe zoonoza (bruceloza, leptospiroza) predstavlja poseban
javnozdravstveni problem koji zahtijeva integralan pristup (humane i veterinarske medicine).

HIV/AIDS
U FBiH u periodu od 1994.-2005. godine je ukupno registrovano 70 HIV pozitivnih osoba, od kojih
su 42 s razvijenom AIDS bolesti . Do sada ih je 32 umrlo. Dominantni put prijenosa HIV infekcije je
heteroseksualni, zatim homo-biseksualni te intravenskom zlouporabom droga.
Tabela 10: Regstrovani slučajevi HIV/AIDS-a u FBiH , (2000.-2005.)

GODINA REGISTROVANJA HIV/AIDS AIDS UMRLI HIV/AIDS

2001. 3 3 2
2002. 4 3 4
2003. 8 2 2
2004. 10 3 2
2005. 11 4 1
U proteklih pet godina u FBiH, broj registrovanih osoba zaraženih HIV-om ima trend rasta što je
posljedica porasta rizičnih ponašanja stanovništva, ali i poboljšanja nadzora, dostupnosti dijagnostike
i tretmana.

Tuberkuloza
Podaci o broju oboljelih od svih oblika tuberkuloze u FBiH se preuzimaju od Klinike za plućna
oboljenja i tuberkulozu Kliničkog centra Univerziteta Sarajevo, koja je nosilac statističkog
istraživanja “Izvještaj o oboljevanju od tuberkuloze po prijavi oboljenja”. (13)
Izvještaj o broju oboljelih (novootkriveni i recidivi) od TBC se formira na osnovu izvještaja mreže
deset kantonalnih koordinatora za praćenje tuberkuloze u FBiH.

18
Na osnovu preuzetih podataka registrovana incidenca svih oblika tuberkuloze je 64,4/100.000
stanovnika. Incidenca plućne tuberkuloze za FBiH iznosi 56,2/100.000. Najviša stopa incidence
registrovana je u Tuzlanskom kantonu i iznosi 122,3/100.000, što je 41,0% u ukupnom broju
oboljelih od TBC u FBiH.
U strukturi oboljelih od TBC muškarci učestvuju sa 54% dok su žene zastupljene sa 46%. Prema
učestalosti obolijevanja najčešće je zahvaćena dobna skupina 65 i više godina, što u strukturi oboljelih
od TBC čini 34%.

Imunizacija
Provođenjem programa obavezne imunizacije protiv određenih zaraznih bolesti, postizanje
prihvatljive stope pokrivenosti ciljane populacije osigurava se solidna zaštita osjetljive populacije od
bolesti koje se mogu prevenirati imuniziranjem (CPB-imuniziranjem preventabilne bolesti):
Tabela 11: Obuhvat vakcinacijom djece u FBiH, (2002.-2005.g.), primoimunizacija

Stopa pokrivenosti imunizacijom (%)

Vrsta vakcina
2002.g. 2003.g. 2004.g. 2005.g.
BCG 92 91 93 95
DTP3 74 83 79 88
OPV3 81 85 82 89
MMR 86 84 85 85
Hib - - - 88
Hep B - - - 86

Iako se u proteklom periodu nije postizao zakonom obavezni minimum pokrivenosti vakcinacijom (90
i 95%) dijelom i zbog neujednačene opskrbe vakcinom, stalnim poboljšanjem obuhvata vakcinacijom
postignuta je solidna zaštita od CPB.

Grafikon 19: Kretanje stope Mb%ooo CPB u FBiH (2002.-2005. god.)

Zahvaljujući uspješnom
60
provođenju programa obavezne
Morbilli
50 imunizacije, vidljiv je pad
Parotitis ep.
morbiditeta svih vakcinoacijom
Pertussis preventabilnih bolesti u proteklom
40
Hepatitis virosa B četvorogodišnjem periodu,
30 Tetanus posebno u dječijem uzrastu.
Rubeolla Lagani porast morbiditeta kod
20
hepatitis B virusnih infekcija se
10
odnosi na populaciju odraslih koji
nisu obuhvaćeni Programom
0 (posebno kategorije sa povećanim
2002 2003 2004 2005 rizikom od hepatitis B virusne
infekcije).

3.2.4 Oralno zdravlje

Kao odgovor na loše stanje oralnog zdravlja djece u Federaciji BiH u 2005. godini su prvi put na
području svih deset kantona provedene promotivno-preventivne aktivnosti, sa osnovnim ciljem
edukacije djece upisane u prvi razred osnovne škole o značaju oralne higijene i njenom pravilnom
provođenju.

19
U školskoj 2004/2005. godini ovim programom je obuhvaćeno 99,5% svih osnovnih škola u FBiH
(398 centralnih škola i većina područnih škola), te je educirano 89,2% djece prvih razreda. Program je
proveden u saradnji Federalnog ministarstvo zdravstva, Zavoda za javno zdravstvo FBiH, Zavoda
zdravstvenog osiguranja i reosiguranja FBiH i domova zdravlja.

3.2.4.1 Opći morbiditet

Prema podacima redovne zdravstvene-statistike, koji se odnose na javni sektor stomatološke zaštite,
ukupna stopa obolijevanja u 2005. godini je iznosila 3.165/10.000, što predstavlja smanjenje u odnosu
na prethodnu godinu kada je ova stopa bila 3.492 /10.000 stanovnika.

Grafikon 20: Gingivitis i periodontalna oboljenja (K05),

2000.-2005. u FBiH, stopa na 10.000

Među vodećim oboljenjima

ukupnog stanovništva je zbilježen
trend porasta gingivitisa i
periodontalnih oboljenja (K05), čija
stopa se kretala od 142/10.000 u
2000. do 243/10.000 u 2005. godini.
(Grafikon 20)

3.2.4.2 Morbiditet po dobnim grupama

Rang tri vodeća oboljenja u stomatološkoj zaštiti je isti za sve dobne skupine, pa se na prvom mjestu
nalazi zubni karijes, na drugom oboljenja zubne pulpe i periapikalnog tkiva, a na trećem mjestu druga
oboljenja čvrstog tkiva zuba. Ova oboljenja zajedno imaju učešće od 77-82% ukupnog morbiditeta
dobnih skupina.
Rang ostalih oboljenja i njihovo učešće u morbiditetu se nešto mijenjao prema dobnim skupinama.

Djeca (0- 6 godina)

Grafikon 21: Vodeća oboljenja u stomatološkoj zaštiti djece (0-6) u
FBiH u 2005. god,, Index strukture

Kao i prethodnih godina, u

2005. godini zubni karijes je bio
najzastupljeniji kod predškolske
djece u čijem ukupnom
morbiditetu je imao učešće od
49,5%, iza čega su slijedila
oboljenja zubne pulpe i
periapikalnog tkiva sa učešćem
od 22,5% Druga oboljenja tkiva
zuba sa učešćem od 8,0% i
gingivitisi i periodontalna
oboljenja sa 5,1% imaju
značajno manje učešće u
morbiditetu u odnosu na prethodnu godinu. (Grafikon 21)

20
Djeca i omladina (7 do 18 godina)
Rezultati istraživanja rađenog 2001. godine (14) su pokazali da KEP indeks (broj karioznih, izvađenih
i plombiranih zuba) djece starosti 12 godina u Federaciji BiH iznosi 5,36, a 45% djece ove starosti
ima neku ortodontsku anomaliju. Prema SZO, KEP 12-godišnjaka ne bi trebao biti veći od 1,5. (15)

Grafikon 22: Vodeća oboljenja u stomatološkoj zaštitie djece i

omladine (7-18) u FBiH u 2005. god, Index strukture

Prema podacima redovne statistike,

kod ove dobne skupine na četvrtom
mjestu vodećih oboljenja u 2005.
godini su se nalazile dentofacijalne
anomalije sa učešćem od 9,5%, a na
petom mjestu su sa učešćem od
4,3% bili gingivitisi i periodontalna
oboljenja. (Grafikon 22).

Odrasli (19 i više godina)

Grafikon 23: Vodeća oboljenja u stomatološkoj zaštiti odraslog
stanovništva (19 i više godina) u FBiH u 2005., Index strukture

Trećinu oboljenja odraslog

stanovništva (34,0%) su činila
oboljenja zubne pulpe i
periapikalnog tkiva.
Druga oboljenja čvrstog tkiva
zuba su imala isto učešće kao
i gingivitis i periodontalna
oboljenja (10,6%), iza čega su
slijedili drugi poremećaji zuba
i potpornih struktura.
(Grafikon 23)

3.3 Zdravlje pojedinih populacionih grupa stanovništva

3.3.1 Zdravlje djece

Zdravlje djece zavisi od mnogobrojnih faktora kao što su uslovi sredine (porodica, obdanište, vrtić,
škola i drugo), organizacija zdravstvene zaštite, naslijeđe itd. Zbog toga za ocjenu zdravstvenog stanja
najčešće koristimo pokazatelje umiranja i obolijevanja.

21
22
Grafikon 24: Stopa dojenačke smrtnosti u FBiH 2001.-2005.

Stopa dojenačke smrtnosti posljednjih

godina ima niske vrijednosti i u 2005.
godini je iznosila 8,8‰. Na stopu
dojenačke smrtnosti značajno utiče pad
ekonomske moći stanovništva, poremećaji
u ishrani, organizacija zdravstvene zaštite
žena i djece i drugo.

Djeca starosti ispod jedne godine

Grafikon 25: Pet vodećih oboljenja kod djece ispod 1 godine
starosti, Indeks strukture

Vodeća oboljenja registrovana u

2005. godini u službama za
zdravstvenu zaštitu predškolske
djece do jedne godine starosti su:
akutne infekcije gornjih disajnih
puteva sa 48,2% učešća, potom
akutni bronhitis, bronhiolitis sa
13,7%, te anemije usljed nedostatka
željeza sa 4,8%. (Grafikon 25)

Djeca starosti 1-6 godina

Grafikon 26: Pet vodećih oboljenja kod djece starosti 1-6 godina,
Indeks strukture
Vodeća oboljenja u 2005. godini
registrovana u službama za
zdravstvenu zaštitu predškolske
djece starosti 1-6 godina su
akutne infekcije gornjih disajnih
puteva sa 56,1% učešća, potom
akutni bronhitis, bronhiolitis sa
11,0%, te anemije usljed
nedostatka željeza sa 2,7%
(Grafikon 26)
Važan pokazatelj zdravlja majke
i djeteta je učestalost
kongenitalnih malformacija, o
čemu se tačni podaci mogu
dobiti samo na bazi registra. U ambulantno-polikliničkom morbiditetu u 2005. godini je registrovano
1.840 kongenitalnih malformacija u podgrupi do 6 godina, od čega su najučestalije malformacije
koštano-mišićnog sistema sa 44,7% i kongenitalne deformacije kukova sa učešćem od 26,1%.
U ovoj starosnoj podgrupi, povrede, trovanja i druge posljedice spoljašnjih uzroka (S00-T98)
učestvuju sa 2,9% u ukupnom mortalitetu.

23
Djeca starosti 7-14 godina
Grafikon 27: Pet vodećih oboljenja kod djece starosti 7-14 godina,
Indeks strukture

Vodeća oboljenja registrovana u 2005.

godini u službama za zdravstvenu zaštitu
školske djece starosti 7-14 godina su
akutna oboljenja respiratornog sistema
(akutne infekcije gornjih disajnih puteva i
akutni bronhitis, bronhiolitis, oboljenja
oka i adneksa, te oboljenja kože i
potkožnog tkiva. (Grafikon 27)

Djeca starosti 15-18 godina

Grafikon 28: Pet vodećih oboljenja kod djece starosti 15-18
godina, Indeks strukture

Vodeća oboljenja registrovana u 2005.

godini u službama za zdravstvenu zaštitu
školske djece starosti 15-18 godina su
akutna oboljenja respiratornog sistema
(akutne infekcije gornjih disajnih puteva i
akutni bronhitis, bronhiolitis, cistitis,
oboljenja oka i adneksa, te oboljenja kože
i potkožnog tkiva. (Grafikon 28)

Prevencija jod deficitarnih poremećaja

Ispitivanja jodnog statusa stanovništva Federacije BiH iz 1999. godine su pokazala da je prevalenca
gušavosti iznosila 27,06%, što je FBiH svrstalo u područje sa umjerenom formom jodnog deficita.
Niz posljedičnih aktivnosti provedenih kroz program prevencije jod deficitarnih poremećaja je
uključio izmjenu zakonske regulative vezane za tehnologiju proizvodnje soli, nabavku opreme za
poboljšanje jodiranja soli za Fabriku soli Tuzla, te opreme za kontrolu kvaliteta soli za sanitarne
isprektore, obuku sanitarnih inspektora o kontroli kvaliteta, transportu i skladištenju soli, obuku
zdravstvenih radnika i prormotivne kampanje za populaciju o prevenciji jod deficitarnih poremećaja.
Novo istraživanje jodnog statusa stanovništva FBiH urađeno u 2005. godini uz podršku UNICEF-a
imalo je za cilj da provjeri jodni status u populaciji i evaluira provedene mjere. (16)
Grafikon 29: Procenat gušavosti među školskom
djecom i zastupljenost po polu,FBiH 2005
Istraživanje je uključilo 2520 djece starosti 8-10
9.9
9.8
9.78
godina, a praćeni su inidikatori za detekciju jodnog
9.7 deficita prema krijterijima WHO/UNICEF i ICCIDD
9.6
9.5
9.5
iz 1992. god. Prisustvo strume (pokazatelj jodnog
9.4 9.31 deficita) je nađeno kod 9,5% djece, što odgovara
9.3
blagom stepenu jodnog deficita (5-19,9%). Značajno
9.2
9.1 veće prisustvo strume je nađeno među djecom iz
9 ruralnih područja, te među djevojčicama.
Dječaci Djevojčice Ukupno

24
Rezultati ekskrecije joda u urinu kao pouzdanog indikatora nedovoljnog unosa joda u organizam su
pokazali da medijana urinarne jodne sekrecije iznosi 145,3g/l, odnosno da je u granicama normalnih
vrijednosti (7.8 -574g/l).
Sadržaj joda u soli je kontrolisan na 879 uzoraka soli sa područja FBiH, a rezultati su pokazali da je
propisno jodirano svega 43,2% uzoraka soli, 25,3% uzoraka soli je bilo hipojodirano, dok je
hiperjodiranih bilo 31,5% uzoraka. Ovi rezultati su apsolutno nezadovoljavajući s obzirom na preporuke
(WHO/UNICEF i CCIDD) da najmanje 95% soli za humanu upotrebu treba biti propisno jodirano.

3.3.2 Zdravlje stanovništva starosti 19-64 godine

Vodeća oboljenja registrovana kod radnoaktivnog stanovništva su identična sa oboljenjima
registrovanim u 2004. godini. To su: akutne infekcije gornjih disajnih puteva, hipertenzivna oboljenja,
akutni bronhitis, bronhiolitis, cistitis, dorzopatije i dijabetes. (Tabela 4)

Tabela 4: Vodeća oboljenja registrovana kod stanovništva starosti19-64 god. u Federaciji BiH u 2005.
godini
2005.
Indeks
Rang Naziv oboljenja, stanja po X MKB Broj Stopa/
strukture
oboljenja 10.000
(%)
1 Akutne infekcije gornjih respiratornih puteva (J00-J06) 103.902 13,3 739
2 Hipertenzivna oboljenja (I10-I15) 88.710 11,4 631
3 Akutni bronhitis, bronhiolitis (20-J21) 29.940 3,8 213
4 Cistitis (N30) 29.908 3,8 213
5 Oboljenja oka i adneksa (H00-H59), izuzev (H25-H28, 20.330 2,6 145
H40-H42, H52)
Ostala oboljenja, stanja 508.716 65,1 3.617
Ukupno Federacija BiH 781.515 100 5.557

Zdravlje lica profesionalno uposlenih na izvorima jonizirajućeg zračenja

Procjena riziko faktora po zdravlje ove kategorije stanovništva odvijala se prema zakonski utvrđenim
propisima i to kontrolom i nadzorom radnog prostora i opreme izvora zračenja, ličnom dozimetrijskom
kontrolom i specijalističkim ljekarskim pregledima, a na zahtjev korisnika usluga. Zavod za javno
zdravstvo Federacije BiH je sa posebnom pažnjom pratio zdravstveno stanje lica profesionalno uposlenih
na izvorima jonizirajućeg zračenja.
Sva lica koja rade u zoni jonizirajućeg zračenja moraju imati ličnu dozimetrijsku kontrolu, što je
obezbjeđeno redovnim mjesečnim očitanjima dozimetara. Uspostavljeno je veoma dobro radno
organizaciono funkcionisanje ovog segmenta, ali je veoma teško postići 100% pokrivenost korisnikazbog
nedostatka TL dozimetara, tj. nemogućnosti obezbjeđenja sredstava za njihovu kupovinu.
Na području Federacije Bosne i Hercegovine u 2005. godini registrovano je 1.095 osoba koje rade u
zoni jonizirajućeg zračenja i od toga je 983 ili 90% bilo pod dozimetrijskim nadzorom. Kod svih lica
koja rade u zoni jonizirajućeg zračenja, a bili su pod ličnom dozimetrijskom kontrolom primljene
doze usljed rada u zoni jonizirajućeg zračenja bile su znatno ispod zakonski propisane maksimalno
dozvoljene granice efektivne doze (20 mSv/god), i to 97,5% osoba primilo je godišnju efektivnu dozu
manju od 1 mSv, 2,4% osoba primilo je godišnju efektivnu dozu od 1,0 do 1,99 mSv i svega 0,1%
primilo je godišnju efektivnu dozu od 2,0 do 3,0 mSv. Ovi rezultati ukazuju da osobe koje rade u zoni
jonizirajućeg zračenja primaju godišnju efektivnu dozu znatno ispod zakonski dozvoljenih vrijednosti
što je obezbijeđeno upotrebom zaštitnih sredstava i poštovanjem procedura rada.
U cilju zdravstvenog nadzora nad osobama koje rade u zoni jonizirajućeg zračenja izvršeni su specijalistički
ljekarski pregledi 585 osoba ili 53% ukupno evidentiranih osoba koje rade u zoni jonizirajućeg zračenja.
Utvrđeno je da je kod 25 osoba (4%) došlo do odstupanja nalaza od propisanih zakonskih odredbi. Ova
odstupanja najvjerovatnije nisu posljedica rada u zoni jonizirajućeg zračenja, jer na to ne ukazuje ni kontrola

25
radnog prostora i opreme, kao niti lična dozimetrijska kontrola lica uposlenih na izvorima jonizirajućeg
zračenja. Za te osobe sugerisana je privremena zabrana rada u zoni jonizirajućeg zračenja.
Da bi se osigurali preduslovi za potpuni nadzor nad licima koja rade u zoni jonizirajućeg zračenja u
svim segmentima, potrebno je pojačati rad nadležne inspekcijske službe, kao i kadrovski i materijalno
ojačati rad ovog segmenta Zavoda.

3.3.3 Zdravlje stanovništva starosti 65 i više godina

Prema procjeni Federalnog zavoda za statistiku, u Federaciji BiH je 2005. godine bilo 11,4%
stanovništva starijeg od 65 godina.
Vodeća oboljenja u ovoj starosnoj grupi su identična kao prethodnih godina (hipertenzivna oboljenja,
akutne infekcije gornjih respiratornih puteva, dijabetes, druga srčana oboljenja i cistitis). Dakle, među
pet vodećih oboljenja tri su hronična: hipertenzivna oboljenja, dijabetes i druga srčana oboljenja
(Tabela 5).
Tabela 5: Vodeća oboljenja registrovana kod stanovništva starosti 65 i više godina u Federaciji BiH u
2005. godini
2005.
Rang Naziv oboljenja, stanja po X MKB Broj Indeks Stopa/
oboljenja strukture 10.000
1 Hipertenzivna oboljenja (I10-I15) 61.631 18,4 2.322
2 Akutne infekcije gornjih respiratornih puteva (J00-J06) 26.767 8,0 1.008
3 Dijabetes melitus (E10-E14) 17.098 5,0 644
4 Druga srčana oboljenja (I26-I43, I50-I52) 12.352 3,7 465
5 Cistitis (N30) 12.167 3,6 458
Ostala oboljenja, stanja 205.933 61,3 7.758
Ukupno 335.948 100 12.656

Grafikon 30: Vodeći uzroci smrti stanovništva starosti 65 i

više godina u FBiH u 2005. godini po poglavljima 10. MKB
Vodeće grupe bolesti od kojih
umiru stariji od 65 godina su
bolesti cirkulatornog sistema,
maligne neoplazme, te
endokrina i metabolička
oboljenja sa poremećajima u
ishrani. Na loš kvalitet podataka
mortalitetne statistike ukazuje
značajno učešće nepoznatih
uzroka smrti kod lica starijih od
65 godina. (Grafikon 30)

3.3.4 Zdravlje žena

Od ukupnog broja umrlih u Federaciji BiH u 2005. godini bilo je 48% žena. Vodeći uzroci smrti,
prema grupama, su oboljenja cirkulatornog sistema, od kojih je umrlo 5.385 žena (27,9%). Druge po
rangu su neoplazme sa 7,1% učešća, među kojima su vodeće maligne neoplazme dojke.

26
Grafikon 31: Vodeća oboljenja registrovana u zdravstvenoj zaštiti žena
(15 i više godina) u FBiH u 2005. godini, Stopa na 10.000

Vodeća oboljenja registrovana u

zdravstvenoj zaštiti žena u 2005. godini su
ista kao i 2004., i to su osim poremećaja
menstruacije, kandidijaza (B37),
menopauza i drugi poremećaji (N95) i
upala vrata materice (N72). Stope
obolijevanja su prikazane grafikonom koji
slijedi. (Grafikon 31)

Grafikon 32: Vodeća oboljenja registrovana u zdravstvenoj zaštiti

žena 15-49 godina u 2005. godini, Stopa na 10.000

Vodeća oboljenja registrovana u

zdravstvenoj zaštiti žena u dobnoj grupi
od 15-49 godina su identična kao i u
prethodnoj godini. (Grafikon 32)
U dobnoj grupi 50 i više godina vodeća
oboljenja registrovana u zdravstvenoj
zaštiti žena su vodeći menopauzalni i
drugi perimenopauzalni poremećaji
(N95).
Prema podacima iz javnih ustanova
procijenjeno je da je u 2005. godini svega
1,4% žena koristilo neko od
kontraceptivnih sredstava, od čega su se
najčešće koristila oralna kontraceptivna
sredstava (71,6%). Ovo je jedan od osnovnih indikatora vezanih za reproduktivno zdravlje žena.
Prema preliminarnim podacima Federalnog zavoda za statistiku u 2005. godini u FBiH je bilo 21.740
poroda, što pokazuje trend konstantnog opadanja od 1996. godine.
Pokazatelji zdravlja žena su i rađanje u mlađim dobnim grupama (ispod 20 godina) i preko 35 godina.
Prema podacima, u 2005. godini je 5,9% živorođenih od majki mlađih od 20 godina, a 10,3% su
rodile žene starije od 35 godina. Ovi pokazatelji su slični zemljama iz okruženja.

27
 4. GLAVNE ODREDNICE ZDRAVLJA
4.1 Socioekonomske odrednice zdravlja
Kako je zdravlje proizvod interakcije naslijeđa i okoline, poznato je da na zdravlje uz naslijeđe, značajno
utiču socio-ekonomski faktori, faktori vezani za odgoj, obrazovanje i kulturu, te funkcionisanje sistema
zdravstvene i socijalne zaštite. Dinamika socio-ekonomskog razvoja zajednice je jedna od osnovnih
determinanti zdravstvenog stanja i zdravstvenih potreba pojedinca i stanovništva. S tim u vezi je siromaštvo,
kao nemogućnost postizanja minimalnog životnog standarda u datim prilikama, važna odrednica zdravlja.
Rezultati mjerenja životnog standarda u FBiH su pokazali da oko 16% stanovnika Federacije BiH ima
standard ispod opće granice siromaštva. Prema izvještaju o stanju siromaštva u BiH u periodu 2001-2004.
godina, kao najznačajniji faktor koji dovodi do pada u siromaštvo navodi se povećanje broja djece u porodici.
Među najsiromašnije grupe stanovništva spadaju domaćinstva sa troje i više djece, osobo koje su i dalje
raseljene, te domaćinstva u kojima glava domaćinstva ima završeno samo osnovno obrazovanje.
Prema podacima Federalnog zavoda za statistiku 44% radnoaktivnog stanovništva je nezaposleno, što
ima uticaja po zdravlje stanovništva.

4.2 Životni stilovi

Nezdravi životni stilovi odnosno nezdrave navike u ishrani, nedovoljna fizička aktivnost, pušenje, te
psihosocijalni stres smatraju se glavnim riziko faktorima za razvoj hroničinih nezaraznih oboljenja
kao što su kardiovaskularna, maligna, oboljenja endokrinog sistema i poremećaja metabolizma –
dijabetes.
Najčešći način procjene prevalence rizika po zdravlje stanovništva su populaciona istraživanja kojima
se dobivaju relevantne i komparabilne informacije o veličini problema vezanog za riziko faktore, što
je neophodno za postavljanje prioritetnih strategija, određivanje pravaca zdravstvenih politika i
poduzimanje aktivnosti za prevenciju riziko faktora i unaprjeđnje zdravlja stanovništva.
U tu svrhu je Zavod za javno zdravstvo FBiH u prethodnom petogodišnjem periodu proveo nekoliko
populacionih istraživanja na području FBiH o riziko faktorima i zdravstvenom ponašanju na različitim
uzorcima stanovništva, odnosno na djeci školskog uzrasta i omladini, i na populaciji odraslih.
Procijenjena je prevalencija učestalih riziko faktora nezaraznih oboljenja, vezanih za životni stil i
zdravstveno ponašanje pojedinca. (9,17)
Rezultati provedenih studija o riziko faktorima i zdravstvenom ponašanju u Federaciji BiH ukazuju da
su među stanovništvom prisutni izrazito nezdravi životni stilovi vezani za nezdravu ishranu,
nedovoljnu fizičku aktivnost, pušenje i drugo, te da stoga predstavljaju značajne rizike za zdravlje.

4.2.1 Ishrana i fizička aktivnost

Grafikon 33: Distribucija indeksa tjelesne mase prema polu u
populaciji odraslih FBiH
SVE DOBNE SKUPINE Podaci dobiveni populacionim istraživanjima
o riziko faktorima vezanim za ishranu i
700

Muš ki
fizičku aktivnost su poražavajući: 41%
600
Ženski populacije odraslih je prekomjerno teško,
500 21% gojazno. Procenat gojaznih je općenito
B r o j i s p i ta n i k a

400 veći kod žena, dok je kod muškaraca veći

300 procenat onih sa prekomjernom težinom
200
(ITM između 25 i 30).
100 Samo 15% ispitanika odraslog stanovništva
0
u slobodno vrijeme je fizički aktivno, češće
od jednom sedmično. Veći je procenat fizički
<15

1 5 -2 0

2 0 -2 5

2 5 -3 0

3 0 -3 5

3 5 -4 0

4 0 -4 5

4 5 -5 0

>50

INDEKS TJELESN E M ASE aktivnih muškaraca (19%) nego žena (12%).

(9)

28
Posebno su interesantni rezultati istraživanja rađenih na populaciji školske djece vezani za režim
ishrane, odnosno za konzumaciju doručka, kao presudnog za dobar nutricioni status i koncentraciju,
koji se, u slučaju izostavljanja, opet povezuje sa posljedičnom konzumacijom namirnica bogatih
mastima i koncentriranim šećerima u narednim obrocima (užine). Iako 60% učenika doručkuje svih
pet radnih dana u sedmici, veoma je veliki broj onih koji nikada ne doručkuju (15% ukupno, odnosno
13% dječaka i 16% djevojčica).
Stopa fizički neaktivnih učenika iznosi 27% i niža je kod dječaka (21%) nego kod djevojčica (33%). (17)
Ovi rezultati su, zajedno sa podacima o drugim rizicima vezanim za nastanak hroničnih nezaraznih
oboljenja, vodećih uzroka obolijevanja i smrtnosti populacije odraslih u FBiH, bili razlog pokretanja
niza inicijativa za provođenje preventivno promotivnih programa.
Inicijativa za praćenje i prevenciju vodećih riziko faktora u populaciji odraslih kroz sistem primarne
zdravstvene zaštite je rezultirala aktom Federalnog ministra zdravstva (Broj 01-37-7357-1/05 od
14.12.2005. godine) o provođenju pilot projekta "Program prevencije faktora rizika u timovima
obiteljske medicine i liječnika opće medicine za registrirane pacijente", kojeg treba da realizuju Zavod
za javno zdravstvo FBiH i Zavod zdravstvenog osiguranja i reosiguranja FBiH.
Na žalost, i pored činjenice da su djetinjstvo i adolescencija kritična razdoblja za razvoj zdravih
životnih stilova, pa time i promotivnih aktivnosti, do danas se nisu iznašle mogućnosti za
implementaciju predlaganih preventivnih programa namijenjenih djeci.
U skladu sa Globalnom strategijom o ishrani, fizičkoj aktivnosti i zdravlju (Rezolucija SZS 57.17),
podržanom od strane BiH i u svjetlu nadolazeće evropske Ministarske konferencije o borbi protiv
gojaznosti, planirani Državni akcioni plan za politiku hrane i ishrane, će dodatno ukazati i obavezati
na aktivnosti vezane za adresiranje ovog problema.

4.2.2 Pušenje, alkoholizam, droge i psihotropne substance

kao bolesti ovisnosti
Korištenje sredstava koja izazivaju ovisnost predstavlja jedan od izazova s kojim se danas susreću
mnoge zemlje u okruženju, pa time i Federacija BiH. Bolesti ovisnosti predstavljaju složeni
zdravstveno socijalni problem, kako zbog direktnih posljedica po zdravlje osjetljivih populacionih
skupina nastankom različitih oboljenja, povreda i prijevremenih smrti, tako i zbog udruženosti
ovisnosti sa promjenama u socijalnim interakcijama.

Pušenje
Slično drugim zemljama u regionu i u Federaciji BiH najčešće oblike ovisničkog ponašanja predstavlja
pušenje, potrošnja alkohola, droga i psihotropnih substanci, čija se upotreba povezuje sa faktorima okoline
kao što su neusklađenost zakonskih mehanizama ograničenog dostupa i prodaje ovih sredstava, relativno
niske prodajne cijene, posebno cigareta i alkoholnih pića, reklamiranje i promocija cigareta i alkoholnih
pića uprokos zakonskim zabranama, te posebno odustvo strateškog pristupa za trajno finansiranje
kampanja prevencije faktora rizika i promocije zdravlja.
Po rezultatima istraživanja, pušenje u Federaciji BiH predstavlja najveći pojedinačni faktor rizika po
zdravlje stanovništva svih populacionih skupina, sa 37,6% pušača među odraslom populacijom, od čega
ima 49,2% muškaraca i 29,7% žena stalnih pušača Kod populacije školske djece starosti 13-15 godina,
evidentirano je 13,8% trenutnih pušača, od čega 10% djevojčica i 16,8 % dječaka. (9,18)
Posebno zabrinjavanju rezultati o prevalenci pušenja među učenicima medicinskih škola i studenata
medicine, stomatologije i farmacije u Federaciji BiH, kao budućim zdravstvenim radnicima aktivno
uključenim u prevenciju i odvikavanje od pušenja. Evidentirano je da 33% učenika medicinskih/
zdravstvenih škola puši, od čega 27,3% muškaraca i 34,8% žena. (19)

29
 Grafikon 34: Stope oboljevanja od malignih neoplasmi (C00-C97) i maligne
neoplazme bronha i pluća (C34) na 100.000 st. u Federaciji BiH, 2003 – 2005.
god.
Štetni efekti pušenja koji
se reflektuju na zdravlje
400 319 320 320
stanovništva vidljivi su
300 2003
kroz trend povećanja
broja oboljenja od 200 2004
bronhitisa, emfizema, 100 33 43 43 2005
astme, status asmatikus i 0
drugih hroničnih Maligne neoplazme (C00-C97) Maligne neoplazme bronha i pluća
opstruktivnih oboljenja (C34)
pluća (J40-J46)
registriranih u PZZ, pri čemu se bilježi povećanje stope od 1514,5‰00 evidentiranih oboljenja u 2003.
godini do 1620,5‰00 u 2005 godini. Stopa oboljevanja od malignih neoplazmi (C00-C97) održava
trend porasta od 319 ‰00 u 2003. god. do 320‰00 u 2005. godini kao i povećanje stope oboljevanja od
maligne neoplazme bronha i pluća (C34) od 33‰00 u 2003. god. do 43‰00 u 2005. god.

Alkohol, droge i psihotropne substance

Potrošnja alkohola i droga među stanovništvom Federacije BiH se prati putem implementacije
periodičnih istraživanja. Po rezultatima istraživanja riziko faktora nezaraznih bolesti kod odraslog
stanovništva u Federaciji BiH, evidentirano je da 29% ovog stanovništva konzumira alkohol, sa
značajnom razlikom između muških i ženskih ispitanika, pri čemu 54% muških i 12% ženskih
ispitanika navodi konzumaciju alkohola. (9)
Uticaj alkohola, droga i psihotropnih supstanci na zdravlje stanovništva prati se putem podataka
redovne zdravstveno statističke evidencije, odnosno analize trendova oboljenja i stanja povezanih sa
korištenjem ovih supstanci.
Prema podacima ambulantno-polikliničkih službi, obolijevanje od mentalnih poremećaja i poremećaja
ponašanja uzrokovanih alkoholom pokazuje trend rasta od 2.252 broja oboljelih (stopa od 10/10.000
st.) u 2003. god. do broja oboljelih od 2.208 (stopa od 9.5/10.000 st.) u 2005. godini. Obolijevanje od
mentalnih poremećaja i poremećaja ponašanja uzrokovanih upotrebom psihoaktivnih supstanci
održava trend opadanja broja oboljelih od 1.422 (stopa od 6/10.000 st.) u 2003. god. do broja oboljelih
od 1.305 (stopa od 5.6/10.000 st.) u 2005. god.
Također, evidentiran je pad broja alkoholnih oboljenja jetre od broja oboljelih 803 (stopa 4/10.000 st.) u
2003. god. do broja oboljelih od 709 (stopa od 3/10.000 st.) u 2005. godini. U odsustvu sistemskog
pristupa u implementaciji promotivnih kampanja, realna je pretpostavka da je ovakav trend opadanja stopa
obolijevanja uzrokovan, prije neadekvatnom registracijom, nego stvarnim poboljšanjem zdravstvenog
stanja stanovništva.

Tabela 12: Mentalni poremećaji i poremećaji ponašanja uzrokovani alkoholom i upotrebom psihoaktivnih
supstanci i alkoholna oboljenja jetre u Federaciji BiH, 2003- 2005 .god.

2003 2004 2005

Oboljenje Broj Stopa na Broj Stopa na Broj Stopa na
oboljelih 10000 st. oboljelih 10000 st. oboljelih 10000 st.
Mentalni poremećaji i poremećaji ponašanja 2252 9 2134 10 2208 9,5
uzrokovanih alkoholom (F10)
Mentalni poremećaji i poremećaji ponašanja
uzrokovanih upotrebom psihoaktivnih 1422 6 1372 6 1305 5,6
supstanci (F11-F19)
Alkoholna oboljenja jetre (K70) 806 3 767 4 709 3,0

30
4.3 Okoliš i zdravlje
Čovjek je svakodnevno pod utjecajem različitih faktora okoliša, koji značajno mogu uticati na
njegovo zdravlje. Riziko faktorima okoliša su kontinuirano izložene sve populacione grupe. Naročito
su ugroženi djeca, trudnice, hronični bolesnici i stariji ljudi.
Na području Federacije Bosne i Hercegovine ne postoji jedinstven registar vodoopskrbnih objekata, što
onemogućava potpuni uvid u sistem vodosnabdijevanja, kao i donošenje mjera u cilju poboljšanja
vodosnabdijevanja. Zbog toga se vodosnabdijevanje smatra jednim od glavnih problema javnog zdravstva.
Postojeća mjesta za odlaganje otpada su nedovoljna u poređenju sa količinom proizvedenog otpada.
Kao posljedica toga, značajne količine otpada su odložene na nedozvoljenim mjestima - pored puteva,
na seoskim smetljištima, riječnim koritima ili napuštenim rudnicima. Ova mjesta predstavljaju
opasnost za podzemne vode koje obezbjeđuju pitku vodu za stanovništvo, a samim tim i rizik za
ljudsko zdravlje usljed spiranja i curenja zagađujućih materija.
Na području Federacije BiH još uvijek ne postoji jedinstven sistem detekcije i mjerenja osnovnih
vazdušnih polutanata (SO2, čađ i azotni oksidi).
Mikrobiološka i hemijska onečišćenja hrane su čest uzrok infekcija i trovanja stanovništva što
predstavlja jedan od vodećih javno zdravstvenih problema u svijetu. Alimentarne toksikoinfekcije se
nalaze na listi deset vodećih zaraznih oboljenja i na području Federacije BiH.
Zavod za javno zdravstvo Federacije BiH, obavlja kontrolu radioaktivnosti životne sredine po principu
monitoringa, na osnovu prethodno utvrđenog Programa za 2005. godinu, a obuhvata uzorkovanja i
mjerenja sadržaja radionuklida u zemlji, riječnoj vodi, vodi za piće, zraku, ljudskoj i stočnoj hrani i što je
veoma važno, kontinuirano mjerenje ambijentalne brzine gama doze. Sastavni dio godišnjeg monitoringa
radioaktivnosti životne sredine je i monitoring područja Hadžići vezan za osiromašeni uran.

4.3.1 Voda za piće

Na području FBiH oko 60% stanovništva je priključeno na centralni sistem vodosnabdijevanja
(vodovodi), gdje se voda uglavnom kontinuirano kontroliše na zdravstvenu ispravnost.
Gradski vodovodi predstavljaju najveći dio vodovodne infrastrukture, tj. snabdijevaju pitkom vodom najveći
dio stanovnika Kantona Sarajevo. Na području šire zone sanitarne zaštite izvorišta vode "Sokolovići", nalaze
se divlje deponije i eksploatacija šljunka na rijeci Željeznici. Iako su analize vode pokazale da je ispravna,
pitanje je koliko će to potrajati s obzirom na potencijalnu ugroženost izvorišta. (20)
U Unsko-sanskom, Zeničko-dobojskom, Hercegovačko-neretvanskom, Bosansko-podrinjskom i
Tuzlanskom kantonu, higijensko-sanitarno stanje vodnih objekata je nezadovoljavajuće. Uglavnom,
postoje samo prve zone sanitarne zaštite oko izvorišta centralnih vodovoda, druga i treća zona često nisu
regulisane, a cjelokupan tretman voda svodi se na hlorisanje. Laboratorije za kontrolu zdravstvene
ispravnosti vode opremljene su za standardne analize, dok se periodične analize ne mogu raditi zbog
nedostatka opreme. Zbog toga nije moguće određivati parametre kao što su teški metali, pesticidi, fenoli
i mineralna ulja. Naročito je loše sanitarno-tehničko stanje lokalnih vodnih objekata, koji često nemaju
regulisanu ni zonu stroge sanitarne zaštite. Javno-zdravstvena kontrola vode za piće u lokalnim
objektima vodosnabdijevanja, nedovoljna je, a često se ta voda i ne hloriše. (21, 22, 23, 24, 25)
O kvalitetu vodosnabdijevanja može se suditi i po epidemiološkoj situaciji vezanoj za oboljenja čiji se
uzročnici mogu nalaziti u zagađenoj vodi, a to su na prvom mjestu crijevne zarazne bolesti. Stopa
obolijevanja od crijevnih zaraznih bolesti u posljednje tri godine pokazuje trend laganog pada (2003.
godine 250/100000, 2004. godine 231/100000 i 2005. godine 221/100000 stanovnika).
U 2005. godini, Zavod za javno zdravstvo FBiH je uradio 17 kompletnih gamaspektrometrijskih
analiza vode i hrane na visokorezolucijskom gamaspektrometru i 12 analiza vode na radiološku
sigurnost. Voda za piće ispitivana je gamaspektrometrijski i alfaspektrometrijski. Svi ispitivani uzorci
su bili radiološki ispravni, uključujući i uzorke voda sa područja Hadžići. (26)
Laboratorija Zavoda za javno zdravstvo FBiH vrši i kontrolu higijenske ispravnosti podzemnih,
površinskih, voda mora i bazena.

31
4.3.2 Zrak
Glavni zagađivači zraka su individualna ložišta i izduvni gasovi iz automobila. Osnovni indikatori
zagađenja zraka su SO2, čađ i azotni oksidi. Ukoliko prosječne koncentracije ovih polutanata u zraku
prelaze maksimalno dozvoljene vrijednosti, može doći do ozbiljnog oštećenja zdravlja ljudi.
Statistički pokazatelji ukazuju da je zrak u Sarajevu poslije rata "čist" u odnosu na normative o stanju
zagađenosti, kao i stanje zagađenosti prije rata, kada je svrstavan među najzagađenije gradove u Evropi. U
periodu od 2003-2005. godine, prosječne godišnje koncentracije sumpordioksida nisu prelazile 40
μgrama/m3 (maksimalno dozvoljena koncentracija je 110 μgrama/m3). U istom periodu, prosječne godišnje
koncentracije čađi nisu prelazile 50 μgrama/m3 (maksimalno dozvoljena koncentracija je 60 μgrama/m3).
(27,28) Prosječne mjesečne koncentracije SO2 i čađi bile su najviše u periodu novembar-februar
(koncentracije čađi su značajno prelazile maksimalno dozvoljene koncentracije i kretale su se do 160
μgrama/m3). Prosječne godišnje koncentracije NO i NO2 u periodu od 2002-2005. godine postepeno su se
povećavale, ali nisu prelazile 23 μgrama/m3 za NO (maksimalno dozvoljena koncentracija je 200
μgrama/m3) i 27 μgrama/m3 za NO2 (maksimalno dozvoljena koncentracija je 80 μgrama/m3). (29)
Praćenje koncentracije SO2 i čađi u zraku grada Tuzle ponovo je počelo 2002. godine. Upoređujući
rezultate mjerenja u periodu od 2002-2005. godine sa mjerenjima od 1990-1991. godine, prosječne
godišnje koncentracije SO2 su nešto niže dok su koncentracije čađi veće, ali još uvijek u okviru
maksimalno dozvoljenih koncentracija (SO2 od 40-45 μgrama/m3, čađ 20-25 μgrama/m3). (25)
Prosječne desetomjesečne koncentracije SO2 u Zenici (period januar-oktobar 2005. godine), bile su u
okviru graničnih vrijednosti za urbana područja (31 μgram/m3), dok je maksimalna koncentracija
iznosila 340 μgrama/m3 (08.02.2005). Prosječne desetomjesečne koncentracije čađi u Zenici, u
periodu januar-oktobar bile su ispod graničnih vrijednosti za urbana područja (21,5 μgrama/m3), a
maksimalna koncentracija je iznosila 207 μgrama /m3 (14.01.2005). (22)
Kontinuirana kontrola osnovnih parametara aerozagađenja vrši se i u Mostaru. Vrijednosti SO 2 i
suspendovanih čestica nisu prelazile maksimalno dozvoljene koncentracije u toku 2003, 2004 i 2005 godine.

Grafikon 35: Stopa obolijevanja od opstruktivnih plućnih

oboljenja na području FBiH, 2001- 2005. godine
Uporedo sa porastom aerozagađenja, koje
predstavlja jedan od riziko faktora u nastanku
hroničnih opstruktivnih plućnih oboljenja, na
području Federacije BiH se u posljednjih pet
godina uočava lagani trend porasta stope ovih
oboljenja:

* Podaci Zavoda za javno zdravstvo Federacije BiH

Grafikon 36: Ekvivalentna doza gama zračenja u FBiH

Jedan od parametara praćenja kvaliteta zraka je
1.2
mjerenje ambijentalne gama doze. Nivo gama
zračenja u životnoj sredini pratio se kontinuirano u 1

FBiH, preko instaliranih gama stanica (MFM 203) 0.8

u Sarajevu, Mostaru, Tuzli, Bihaću i Livnu. Server 2004

mSv

0.6
za nadgledanje stanica nalazi se u Zavodu za javno 2005

zdravstvo FBiH, a sonde su postavljene na 0.4

meteorološkim stanicama u FBiH. Vrijednosti za 0.2

brzinu doze i dozu direktno su zavisne od lokacije 0

gama stanice i nalaze se u granicama očekivanih Sarajevo Tuzla Mostar Bihać Livno

vrijednosti. Može se smatrati da su posljedica

jonizujućeg zračenja prirodnog porijekla, odnosno kosmičkog zračenja i zračenja iz tla. Na grafikonu 36
prikazane su vrijednosti eksternih doza za 2004. i 2005. godinu. (26)

32
4.3.3 Otpadne materije
Na području Federacije BiH, odlaganje čvrstih i tečnih otpadnih materija predstavlja jedan od glavnih
problema javnog zdravstva. Prema procjenama, oko 50% stanovništva je priključeno na kanalizacioni sistem.
Svega 15% otpadnih voda (od toga 1% komunalnih) prečišćava se, uglavnom samo mehanički, prije
ispuštanja u vodotoke. Najveći zagađivači su otpadne vode bolnica, prehrambene i drvne industrije, rudnika
itd. Neprečišćene otpadne vode ne ugrožavaju samo vodotoke i njihovu floru i faunu, nego i podzemne vode,
što predstavlja veliki rizik po zdravlje stanovništva. Osim toga, kontroli kvaliteta voda rijeka i jezera ne
posvećuje se dovoljna pažnja, što predstavlja značajan epidemiološki rizik, naročito u ljetnim mjesecima.
Vode u vodotocima Kantona Sarajevo su izuzetno zagađene na osnovu mikrobioloških pokazatelja.
Zagađenje vode potiče uglavnom od kanalizacionih, tj. fekalnih voda. Centralni gradski kolektor i
uređaj za prečišćavanje otpadnih voda nisu u funkciji. Rijeke Zujevina, Mošćanica, Miljacka i
Željeznica su veoma zagađene i nisu za upotrebu u rekreativne svrhe. Izuzetak je rijeka Bosna, prije
ulijevanja Miljacke i Željeznice. (20)
U svim kantonima Federacije, rijeke i jezera služe kao recipijent za fekalne i industrijske otpadne
vode. Iako je većina vodotoka zagađena različitim, naročito organskim otpadnim materijama, uzorci
vode za analizu se uzimaju samo po epidemiološkim indikacijama.
Kada je u pitanju čvrsti otpad, najveći problem je njegovo nekontrolisano odlaganje i stvaranje "divljih"
deponija. Na području Federacije BiH, oko 40% čvrstog otpada se odlaže na higijenski zadovoljavajući
način. Većina deponija ne zadovoljava higijenske standarde, što predstavlja opasnost od pojave i širenja
zaraznih bolesti. Deponije izgrađene po evropskim standardima su gradska deponija "Uborak" u Mostaru,
"Krivodol" u Bosanskoj Krupi i "Smiljevići" u okolini Sarajeva. Specijalni otpad (industrijski, medicinski)
se često odlaže zajedno sa komunalnim otpadom. U BiH ne postoje postrojenja za preradu te vrste otpada.
Podaci Federalnog ministarstva okoliša i turizma pokazuju da je izvoz opasnog otpada za Bosnu i
Hercegovinu iznosio 6.560t u 2004. godini i 6.600t u 2005. godini.
U 2005. godini, Zavod za javno zdravstvo Federacije BiH je nastavio monitoring radioaktivnosti
životne sredine, a u sklopu toga i zemljišta. Uzorkovanje je vršeno u Sarajevu, Mostaru, Tuzli, Livnu i
Glamoču. U svim ispitivanim uzorcima je detektovano prisustvo radionuklida prirodnog porijekla iz
uranovog i torijumovog niza i K-40, a od vještačkih radionuklida detektovano je samo prisustvo Cs-
137, koji je kao posljedica nuklearne nesreće u Černobilu prisutan u životnoj sredini. Izmjerene
vrijednosti su u okviru očekivanih vrijednosti i na nivou su prošlogodišnjih vrijednosti, kao i
vrijednosti zemalja u regionu. (26)

4.3.4 Higijenska ispravnost hrane

Higijenska ispravnost hrane je temeljni preduslov za osiguranje zdravlja, radne sposobnosti i kvaliteta
života stanovništva.
Prema podacima o kretanju zaraznih bolesti i u 2005. godini alimentarne toksikoinfekcije se nalaze u
na listi 10 vodećih zaraznih bolesti u FBiH gdje zauzimaju šesto mjesto.
Grafikon 37: Alimentarne toksikoinfekcije u FBiH u periodu
2003-2005. god. Stopa na 100000 stanovnika
Stopa morbiditeta usljed alimentarnih
toksikoinfekcija u 2005. godini je iznosila 50
44.1
(34,23‰00) te se može zaključiti da nije bilo 40
34.77
značajnih promjena u odnosu na prethodne dvije 34.23
30
godine. (Grafikon 37)
20
U sklopu sistema nadzora nad zaraznim bolestima,
podaci o uzročnicima alimentarnih toksikoinfekcija 10
nisu na raspolaganju. 0
Sistem izvještavanja u laboratorijskoj djelatnosti je 2003. 2004. 2005.

neorganiziran, te je sektor javnog zdravstva

pokrenuo inicijativu za reviziju izvještajnih obrazaca.

33
Pregled kontrole namirnica i vode u laboratoriju Federalnog zavoda za javno zdravstvo ne pokazuje
značajne promjene u procentu hemijski neispravnih uzoraka u odnosu na prethodnu godinu. Situacija
je slična i sa analizama na mikrobiološku ispravnost, a evidentno je da su mikrobiloška onečišćenja
češća. Pregled kontrole radiološke ispravnosti namirnica i vode ukazuje da ne postoji povećan rizik po
zdravlje stanovnika od radiološke kontaminacije hrane.
Tabela 13: Kontrola higijenske ispravnosti namirnica u laboratoriju Zavoda za javno zdravstvo FBiH,
2004-2005. godina
Namirnice Voda
Hemijske analize Mikrobiološke analize Hemijske analize Mikrobiološke analize
God. Ukupan Br./% Ukupan Br. /% Ukupan Br. /% Ukupan Br. /%
br. neispravnih br. neispravnih br. Neispravnih br. Neispravnih
uzoraka uzoraka uzoraka uzoraka uzoraka uzoraka uzoraka uzoraka
2004. 1823 37/2% 2412 88/3,6% 646 91/14% 1421 374/26,3%
2005. 2501 37/1,48% 1932 39/2% 644 50/7,76% 703 140/19,9%

Tabela 14: Kontrola radiološke ispravnosti namirnica u laboratoriju Zavoda za javno zdravstvo FBiH,
2004-2005. godina
Namirnice Voda
God. Ukupan broj Broj neispravnih Ukupan broj Broj neispravnih
uzoraka uzoraka
%
uzoraka uzoraka
%
2004. 102 1 0,98 12 0 0
2005. 152 1 0,66 16 0 0
U laboratorijskoj djelatnosti se bilježe aktivnosti vezane za izgradnju kapaciteta. Osim zanovljene opreme
(plinski hromatograf sa masenim detektorom–GC MS, plinski hromatograf sa ECD i FID detektorom,
tekućinska hromatografija HPLC, jonska hromatografija, IR–spektrofotometar, atomski apsorpcioni
spektrofotometar–AAS sa grafitnom tehnikom, AAS sa plamenom tehnikom, AAS sa živin hidridnom
tehnikom, direktni analajzer žive, mikrovalne pećnice, membran filtracija za mikrobiološka istraživanja, itd.),
laboratorij Zavoda za javno zdravstvo FBiH, radi na sticanju statusa regionalne referentne laboratorije za
laboratorijska ispitivanja vezana za jod deficitarne pormećaje. Do sada je obavljena edukacija kadra za
analizu uruinarne jodne sekrecije.
U 2005. godini se bilježi novina u oblasti inspekcijskog nadzora nad proizvodnjom i prometom namirnica.
Odlukom Doma naroda i Zastupničkog doma Parlamenta FBiH (Službene novine FBiH br.69, 14.12. 2005.)
usvojen je Zakon o inspekcijama u Federaciji Bosne i Hercegovine koji uređuje obavljanje inspekcijskog
nadzora u FBiH radi osiguranja izvršavanja zakona i drugih propisa i općih akata, organizaciju organa za
inspekcije i rukovođenje tim organima, djelokrug, prava, obaveze i odgovornosti inspektora, međusobne
odnose inspekcija i druga pitanja od značaja za funkcionisanje inspekcijskog sistema u Federaciji BiH.
Zakonom prestaju sa radom sve dosadašnje inspekcije uključujući i sanitarnu i zdravstvenu, a s radom
počinje Federalna uprava za inspekcijske poslove koja objedinjava sve inspekcijske nadležnosti i službe.
Aktivnosti vezane za donošenje strategije sigurnosti hrane na državnom nivou i za reviziju akcionog
plana za hranu i ishranu za naredni petogodišnji period su, takođe u toku.

4.3.5 Mine i neeksplodirana ubojita sredstva

Grafikon 38: Broj poginulih i povrijeđenih od mina i neeksplodiranih
ubojitih sredstava, u periodu od 2001-2005. godine
U posljednjih pet godina (2001-2005), prema
podacima Centra za uklanjanje mina BiH, na
području FBiH je povrijeđeno 118 ljudi, dok je
smrtno stradalo 74. Najveći broj žrtava je u dobnoj
skupini od 19-39 godina. Broj povrijeđenih (2) i
poginulih (3) od mina i neeksplodiranih ubojitih
sredstava u 2005. godini, značajno je manji u odnosu
na prethodne godine. (30)

34
Izvor podataka: Centar za uklanjanje mina u Bosni i Hercegovini (BHMAC)
Tabela 15: Žrtve mina po dobnim skupinama, u periodu od 2001-2005. godine

Dobne skupine 2001 2002 2003 2004 2005

Djeca (0-18) 12 11 7 3 1
Odrasli (19-39) 25 15 17 22 1
Odrasli (40-60) 13 21 11 7 2
Stariji od 60 5 5 5 2 1
Nepoznata dob 6 0 0 0 0
Ukupno 61 52 40 34 5
Izvor podataka: Centar za uklanjanje mina u Bosni i Hercegovini (BHMAC)

4.3.6 Saobraćajni traumatizam

Prema podacima Federalnog ministarstva unutrašnjih poslova stanje sigurnosti saobraćaja na području
Federacije BiH u 2005. godini karakterizira smanjenje ukupnog broja saobraćajnih nezgoda,
smanjenje broja poginulih i ozlijeđenih u saobraćajnim nezgodama u odnosu na prethodne godine, što
se povezuje sa inteziviranjem sigurnosnih mjera kontrole u saobraćaju na području Federacije BiH od
strane Federalnog ministarstva unutrašnjih poslova.

Tabela 16: Saobraćajne nezgode u Federaciji BiH

God. Ukupan broj Broj na 1000 stanovnika

2003. 24.861 10,52
2004. 24.913 10,72
2005. 24.151 10,37
U 2005. godini evidentirano je 24.151 prometnih nesreća ili 10,40/1.000 stanovnika, što predstavlja
smanjenje za 0,22% u odnosu na 2003. godinu.

Tabela 17: Poginula i ozlijeđena lica u saobraćajnim nezgodama u Federaciji BiH

God. Poginula lica Lica teže ozlijeđena Lica lakše ozlijeđena

2003. 259 1.621 5.302
2004. 247 1.571 5.354
2005. 202 1.328 5.047
U saobraćajnim nesrećama tokom 2005. godine poginulo je 202 osoba, što je za 22,1% manje nego u
2003. godini, 1328 lica teže ozlijeđeno što je za 18,1% manje u odnosu na 2003. godinu i 5047 lica
lakše ozlijeđenih što je za 4,9% manje u odnosu na 2003. godinu.

4.3.7 Jonizirajuće zračenje

Na osnovu zahtijeva vlasnika izvora jonizirajućeg zračenja obavlja se kontrole izvora, pa se u 2005.
godini nadzor nad izvorima zračenja u medicini se može ocijeniti kao zadovoljavajući, jer su
pregledani svi izvori zračenja prema zahtjevu korisnika, a prema procjeni Zavoda preko 85% svih
izvora zračenja u medicini i industriji. Svi pregledani izvori jonizirajućeg zračenja su zadovoljavali
zakonske propise iz te oblasti, i obezbjeđivali su rad lica sa minimalnim rizikom po zdravlje usljed
izloženosti jonizirajućem zračenju.

35
5. ORGANIZACIJA ZDRAVSTVENE ZAŠTITE

Prateći administrativno ustrojstvo Federacije BiH i sistem zdravstvene zaštite je decentraliziran, pri
čemu kantoni imaju značajan stupanj autonomije pri donošenju odluka vezanih za zdravstvenu zaštitu
na svom području, dok federalni nivo ima ulogu donošenja strateških smjernica, te koordinirajuću
ulogu. Sistem zdravstvene zaštite je u tranziciji, a reformsko opredjeljenje je povećanje efikasnosti i
racionalizacija zdravstvene zaštite jačanjem primarne zdravstvene zaštite, što prati racionalizacija
specijalističko-konsulativne i bolničke zaštite. (31)
Zdravstvena zaštita se organizira i provodi na nivou primarne, specijalističko-konsultativne i bolničke
zdravstvene zaštite, a Zakonom utvrđena prava građana se najvećim dijelom finansiraju sredstvima iz
obaveznog zdravstvenog osiguranja. Zdravstvena zaštita se provodi prema načelima sveobuhvatnosti,
kontinuiranosti, dostupnosti i cjelovitog pristupa, bez obzira na starost, pol, vjersku i etničku
pripadnost. (32,33)
U ovom izvještaju su prezentirani preliminarni podaci redovne zdravstvene statistike za 2005. godinu
koji se odnose na javni sektor, te podaci istraživanja, sa napomenom da uvid u stvarno stanje
organizacije zdravstvene zaštite otežava nepostojanje potpunih podataka o privatnom sektoru. (7, 8,
9)

5.1 Zaposleni u zdravstvu

U 2005. godini u zdravstvu je radilo ukupno 24.179 radnika, što sa stopom od 1.038 na 100.000
stanovnika, predstavlja povećanje od 0,9% u odnosu na predhodnu godinu. Dvije trećine svih
zaposlenih su bili zdravstveni radnici.

Grafikon 39: Zaposleni u zdravstvu u FBiH u 2004. i 2005. godini

Stopa/100.000 stanovnika

U odnosu na prethodnu godinu, u

strukturi zaposlenih je za 1,4%
povećan broj zdravstvenih
radnika, dok je broj zdravstvenih
saradnika povećan za 5,6%
(Grafikon 39).

Grafikon 40: Zdravstveni radnici u FBiH u 2005. godini,

Stopa/100.000 stanovnika

36
Na 100.000 stanovnika u Federaciji BiH je
bilo 163 doktora medicine, 23 doktora
stomatologije, 12 magistara farmacije i
496 zdravstvenih tehničara (Grafikon 40).

Grafikon 41: Doktori medicine specijalisti u FBiH u 2005. godini,

Index strukture

Najveći broj doktora medicine u

Federaciji BiH čine specijalisti raznih
disciplina (77%), pri čemu je najveći
broj specijalista prisutan u Kantonu
Sarajevo i Tuzlanskom kantonu, a
najmanji procenat specijalista imaju
Bosansko-podrinjski i Zapadno-
hercegovački kanton (Grafikon 41).

5.2 Primarna zdravstvena zaštita

Reformsko opredjeljenje u FBiH je jačanje primarne zdravstvene zaštite (PZZ) razvojem obiteljske
medicine (OM). Značajni projekti, poput Osnovno zdravstvo, CARDS, FaMI su dali rezulate posebno
u oblasti edukacije iz OM (program specijalizacije i dotreninga), kao i opremanju i unapređenja
infrastrukture ambulanti OM.
Približno 30% liječnika i sestara "prošlo" je program dodatne obuke iz OM, a 189 doktora medicine je
završilo specijalizaciju. Ukupno 143 ambulante OM su djelimično ili u potpunosti rekonstruirane i
opremljene kroz navedene projekte. Grant sredstvima Vlade Japana u 47 domova zdravlja na području
FBiH unaprijeđena je oprema vezana za rentgen, ultrazvučnu i laboratorijsku dijagnostiku, te oprema i
vozila za službu hitne pomoći.(34)
Kroz projekat Svjetske banke (SB) «Rehabilitacija žrtava rata» na nivou primarne zdravstvene zaštite,
otvoreno je ukupno 38 centara za mentalnu i fizikalnu rehabilitaciju u zajednici, čije je osoblje
dodatno educirano.
Pored navedenih aktivnosti implementacija na terenu je otežana, najvećim dijelom zbog procesa
transformacije domova zdravlja, odsustva menadžerskih vještina i neadekvatne legislative, koja ne
prati reformske promjene.
Tako, prema podacima redovne statistike, u odnosu na prethodnu godinu, u 2005. godini u primarnoj
zdravstvenoj zaštiti (opća/obiteljska medicina, pedijatrija, školska medicina, pneumoftiziološka

37
zaštita, medicina rada, hitna pomoć) je zabilježen pad broja punktova za 3,7%, dok je broj ordinacija
povećan za 1,2%, a broj radnih timova za 2,3%.
Grafikon 42: Udaljenost stanovništva od najbliže ambulante PZZ-e
u Federaciji BiH
Kao značajan cilj reforme zdravstvenog sistema
u FBiH postavlja se pružanje zdravstvene
zastite što bliže stanovništvu.
Rezultati istraživanja su pokazali da je
udaljenost mjesta stanovanja do najbliže
ambulante PZZ-e kod polovine stanovništva
Federacije BiH (54%) manja od 1.500 m, kod
jedne četvrtine (24%) ova udaljenost je između
1.500 i 5.000 m, dok jedna petina stanovništva
(22%) stanuje na udaljenosti većoj od 5.000 m
od prve ambulante. (9) Ovo ukazuje na prisutnu
nejednakost u dostupnosti primarne zdravstvene zaštite stanovništva Federacije BiH.
U 2005. godini 34% ukupnog broja doktora medicine u Federaciji BiH je radilo u primarnoj
zdravstvenoj zaštiti, od čega su 62% bili specijalisti.
Ovaj vid zdravstvene zaštite je obezbjeđivalo 1.306 radnih timova, što predstavlja povećanje za 2,3%
u odnosu na 2003. godinu.
Na 100.000 stanovnika je bilo 56 doktora medicine i 120 zdravstvenih tehničara, a na jednog doktora
su u prosjeku radila 2 zdravstvena tehničara.
Posmatrano po kantonima, prisutne su razlike u obezbjeđenosti stanovništva timovima primarne
zdravstvene zaštite. Tako je najveći broj doktora medicine prisutan u Kantonu Sarajevo (87/100.000),
a najmanji u Unsko-sanskom (35/100.000).
Značajno povećanje broja doktora medicine u odnosu na prethodnu godinu, zabilježeno je u
Posavskom kantonu (52/100.000), gdje indeks povećanja (05./04.godina) iznosi 53%.

Grafikon 43: Broj stanovnika po doktoru medicine u PZZ u FBiH u 2005.

Po jednom doktoru medicine u FBiH je u

prosjeku bilo 1.799 stanovnika.
Najveći broj stanovnika po jednom doktoru
je bio u Unsko-sanskom kantonu, a
najmanji u Kantonu Sarajevo (Grafikon
43).
Po jednom doktoru medicine su u prosjeku
ostvarene 24 posjete dnevno.

38
 Grafikon 44: Broj posjeta u PZZ po stanovniku u FBiH u
2005. god

U 2005. godini su po jednom stanovniku u prosjeku

ostvarene 3,5 posjeta. Ovaj broj pokazuje lagano
povećanje u odnosu na 2004. (3,3 posjete po
stanovniku) i 2003. godinu (2,9 posjeta).
Evidentiran je povoljan odnos prvih i ponovnih
posjeta, te su na jednu prvu posjetu u prosjeku
ostvarene dvije ponovne posjete.
Najveći broj posjeta je ostvaren u Kantonu
Sarajevo i Tuzlanskom kantonu, a najmanji u
Posavskom i Zapadno-hercegovačkom kantonu
(Grafikon 44).
U 2005. godini je, u odnosu na prve posjete čak
71% pacijenata upućeno specijalisti. Ovako veliki
procenat uputnica specijalisti je u suprotnosti sa
strateškim opredjeljenjem razvoja primarne zdravstvene zaštite, prema kojem se oko 80% svih
zahtjeva za zdravstvenom zaštitom treba zadovoljiti na ovom nivou, te tako smanjiti upućivanje na
više i skuplje nivoe zaštite.
U odnosu na prve posjete učešće preventivnih usluga je bilo 24%, što još uvijek nije u skladu sa
reformskim opredjeljenjem orijentisanim ka promociji zdravlja i prevenciji bolesti, kao ni sa
standardima i normativima primarne zdravstvene zaštite, prema kojima 40% radnog vremena treba da
čine preventivne usluge.
Nezadovoljavajući je i procenat kućnih posjeta, tako je u odnosu na prve posjete procenat kućnih
posjeta doktora medicine iznosio 3%, dok je kod ostalih zdravstvenih radnika ovaj procenat bio 22%.
Stomatološku zaštitu u FBIH je u 2005. godini u okviru 236 punktova pružalo 476 radnih timova, što
ne predstavlja značajniju promjenu u odnosu na prethodnu godinu.
Na 100.000 stanovnika je bilo 20 doktora stomatologije i 29 stomatoloških tehničara, a na jednog
doktora je u prosjeku radilo 1,4 zdravstvenih tehničara.
Najveći broj doktora stomatologije je registrovan u Kantonu Sarajevo (50/100.000), a najmanji u
Tuzlanskom kantonu (7/100.000).

Grafikon 45: Broj stanovnika po doktoru stomatologije u FBiH u 2005.godini

Po jednom doktoru stomatologije u FBiH je

u prosjeku bilo 4.892 stanovnika.
Posmatrano prema kantonima, vidljiva je
neravnomjerna pokrivenost stanovništva
timovima stomatološke zaštite, pa je
najveći broj stanovnika po jednom doktoru
stomatologije u Tuzlanskom i Posavskom
kantonu, a najmanji u Kantonu Sarajevo
(Grafikon 45).
Po jednom doktoru stomatologije je dnevno
u prosjeku ostvareno 7,5 posjeta, što govori
o nedovoljnoj iskorištenosti postojećih
resursa.

39
U okviru stomatološke zaštite su po jednom stanovniku u Federacije BiH u 2005. godini u prosjeku
ostvareno samo 0,4 posjete, a tek svaki peti stanovnik je u odnosu na prve posjete bio kod
stomatologa, što je veoma nezadovoljavajuće. Na svaku prvu posjetu u prosjeku je ostvarena jedna
ponovna posjeta.
Iako je broj posjeta po stanovniku u svim kantonima veoma nizak, najveći broj posjeta je ostvaren u
Kantonu Sarajevo, a najmanji u Posavskom kantonu.
Nezadovoljavajući je odnos plombiranih i izvađenih zuba, tako na jednu uslugu plombiranja stalnih
zuba dolazilo je 1,2 usluga vađenja zuba.
Rezultati istraživanja su pokazali da 52% stanovništva odlazi stomatologu samo u slučaju zubobolje
ili neke tegobe, 29,1% ide stomatologu jedanput ili više puta godišnje zbog kontrole, dok 9% njih ne
odlazi stomatologu nikada ili vrlo rijetko (9).
U 2005. godini farmaceutsku djelatnost je u okviru 125 apoteka u javnom sektoru obezbjeđivalo 284
magistara farmacije, što je za 23% više u odnosu na prethodnu godinu. Broj apoteka u javnom sektoru
je u odnosu na prethodnu godinu smanjen za 21,8%.
Na 100.000 stanovnika je bilo 12 magistara farmacije i 16 farmaceutskih tehničara.

5.4 Bolnička zdravstvena zaštita

Stanovništvo Federacije BiH je bolničku zdravstvenu zaštitu u 2005. godini ostvarivalo u ukupno 23
bolničke ustanove (opće i kantonalne bolnice, klinička bolnica, klinički centri, specijalne bolnice,
lječilišta, medicinski centri) u kojima je radilo 47% svih doktora medicine, 45% svih zdravstvenih
tehničara.
Na 100.000 stanovnika bolničku zaštitu je pružalo 77 doktora medicine i 225 zdravstvenih tehničara.
Na jednog doktora medicine je u prosjeku radilo 2,9 zdravstvenih tehničara.
U odnosu na prethodnu godinu broj doktora medicine zaposlenih u bolnicama je povećan za 2,8%, a
broj zdravstvenih tehničara za 4,8%.

Grafikon 46: Broj postelja u FBiH 1998.-2005. godina

Stopa /1.000 stanovnika,

Od 1998. godine u Federaciji BiH je

zasbilježeno smanjenje broja bolničkih postelja
sa 4,0/1.000 u 1998. godini na 3,5/1.000
stanovnika u 2004. godini (Grafikon 46).

40
Grafikon 47: Broj postelja u FBiH u 2005. godini
Stopa /1.000 stanovnika

Posmatrano prema kantonima, najveći broj

postelja ima Kanton Sarajevo (5,6/1000), na
čijem se području nalazi klinički centar, koji
obezbjeđuje tercijarni nivo bolničke zaštite za
stanovništvo Kantona Sarajevo i gravitirajućih
kantona, te samim tim za najveći broj
stanovnika FBiH.
Veliki broj postelja u Srednjebosanskom
kantonu (5,1/1000) je posljedica postojanja čak
pet ustanova bolničke zaštite na području ovog
kantona (grafikon 42).
U odnosu na prethodne godine nešto je
smanjen broj postelja po jednom doktoru
medicine (4,1) i po jednom zdravstvenom
tehničaru (1,4).

41
Grafikon 48: Korištenje bolničkih resursa u FBiH, 2004. i 2005. godini

Korištenje bolničke zaštite ne pokazuje promjene u

odnosu na prethodnu godinu. Tako je zauzetost postelja u
2005. godini u Federaciji BiH iznosila 68,5, a prosječna
dužina ležanja je bila 9,4 dana (Grafikon 48).

Grafikon 49: Zauzetost

postelja (%), prema

nivoima bolnica u FBiH u 2004. i 2005. godini

Posmatrano prema nivoima bolnica, zauzetost postelja je naveća u kliničkim centrima, koji pružaju
najsloženiji nivo bolničke zaštite (75,8%), dok je najniža zauzetost postelja zabilježena u medicinskim
centrima (52,9%) (Grafikon 49).

Grafikon 50: Dužina ležanja u danima, prema

nivoima bolnica u FBiH u 2004.i 2005. godinii

Prosječna dužina ležanja prema nivoima

bolnica se u odnosu na prethodne godine
također nije značajnije mijenjala. Tako je
i u 2005. godini najmanja dužina ležanja
registrovana u općim bolnicama (8,1
dana), a najveća u specijalnim bolnicama
(25,8 dana) u okviru kojih se pruža
zaštita psihijatrijskim bolesnicima i
oboljelim od hroničnih plućnih bolesti i
TBC. (Grafikon 50)
Mada podaci ukazuju na nedovoljnu
iskorištenost bolničkih kapaciteta, treba
imati u vidu da ne raspolažemo podacima
o bolničkom morbiditetu i specijalističko-

42
konsultativnim uslugama, što je i do sada otežavalo potpuni uvid u bolničku zaštitu, a time i
racionalizaciju bolničkih kapaciteta, kao značajnog segmenta reforme sistema zdravstva.
I pored činjenice da Federacija BiH ima manji broj postelja u odnosu na zemlje u okruženju,
evidentna je nedovoljna iskorištenost bolničkih kapaciteta, što ukazuje na potrebu njihove
racionalizacije. Kroj jednu od aktivnosti Projekta tehničke pomoći za socijalno osiguranje-SITAP
(kreditna sredstva SB implemntirana od strane FMZ) planira se racionalno obezbjeđenje zdravstvenih
usluga na osnovu potreba stanovništva i raspoloživih sredstava, a što će rezultirati konkretnim
prijedlogom za racionalizaciju mreže bolnica.

5.5 Javno zdravstvo

Javno zdravstvo u Federaciji BiH je organizovano na svim nivoima zdravstvene zaštite. Na nivou
općine javno-zdravstvene aktivnosti se obavljaju putem higijensko epidemioloških službi domova
zdravlja ili zavoda za javno zdravstvo. Na području svih deset kantona, sekundarni nivo javno-
zdravstvene djelatnosti se obavlja putem kantonalnih zavoda za javno zdravstvo, dok za nivo
Federacije sekundarni i tercijarni nivo javno-zdravstvene djelatnosti obavlja Zavod za javno zdravstvo
FBiH, čija djelatnost je stručna i naučno-istraživačka.

Grafikon 51: Zaposleni radnici u zavodima za javno zdravstvo

u FBiH u 2005. godini (%)
U odnosu na prethodnu godinu, u
zavodima za javno zdravstvo na području
Federacije BiH u 2005. je zabilježeno
povećanje broja ukupno zaposlenih za
3,9%.
U ukupno zaposlenim, zdravstveni radnici
su bili zastupljeni sa 59,9%, od čega su
26,4% bili specijalisti. Zdravstveni
saradnici su bili zastupljeni sa 13%, a
administrativno osoblje sa 27% (Grafikon
51).
Putem zavoda za javno zdravstvo se kontinuirano provode osnovne aktivnosti javnog zdravstva koje
se odnose na očuvanje i unapređenje zdravlja planiranjem i provođenjem mjera nadzora nad zaraznim
i nezaraznim oboljenjima, osiguranja ispravnosti hrane, vode, vazduha i predmeta opće upotrebe,
nadzora okoliša, promocije zdravlja i prevencije oboljenja, te provođenje redovnih zdravstveno-
statističkih istraživanja. Značajnu djelatnost javnog zdravstva predstavlja informisanje cjelokupne
javnosti i političara o vodećim zdravstvenim problemima i prioritetima, kao i prijedlozi za njihovo
rješavanje. Redovnu i periodičnu publicističku djelatnost zavoda predstavljaju tematski izvještaji,
izvještaji istraživačkih studija, bilteni, propagandni materijali itd.
Posljednjih godina sve je značajnija saradnja zavoda za javno zdravstvo unutar BiH, koja se u
Federaciji odvija kroz Zajednicu zavoda. Saradnja sa javno-zdravstvenim institucijama u okruženju
se odvijala kroz komponentu Pakta stabilnosti: Javno zdravstvo Jugoistočne Evrope (PH-SEE),
odnosno kroz novoosnovani Forum javnog zdravstva Jugoistočne Evrope (FPH-SEE). Posebno
značajna saradnja se ostvaruje kroz Udruženje zavoda za javno zdravstvo Jugoistočne Evrope, koje je
osnovano 2003. na inicijativu Zavoda za javno zdravstvo Federacije BiH.

43
6. PREGLED ODABRANIH POKAZATELJA PO KANTONIMA

44
 Unsko-sanski kanton

Tabela 1: Stanovništvo po općinama*

Općina
Površina,
Procjena broja
km2
stanovnika
Bihać 900,0 60.843
Bosanska Krupa 561,0 29.671
Bosanski Petrovac 709,0 8.063
Bužim 129,0 18.447
Cazin 356,0 59.458
Ključ 358,0 19.976
Sanski Most 781,0 47.498
Velika Kladuša 331,0 48.241
UKUPNO KANTON: 4.125 292.197
* procjena broja stanovnika na dan 30.06.2005. godine

Tabela 2: Pokazatelji vitalne statistike za 2005. godinu

Unsko-sanski kanton Federacija BiH

Natalitet 10,0 9,4

Mortalitet 7,6 8,3
Smrtnost dojenčadi 12,1 8,8
Prirodni priraštaj 2,4 1,1

Tabela 3: Vodeći uzroci smrti u 2005. godini*

Kanton Federacija BiH

Indeks Indeks
Broj Broj
Rang Oboljenje umrlih
strukture Rang oboljenje umrlih
strukture
(%) (%)
1 Srčana slabost (I50) 366 17,2 1 Moždani udar (I63) 1.980 10,3
2 Moždani udar (I63) 362 17,0 2 Kardiomiopatija (I42) 1.940 10,0
3 Nepoznato (999) 274 12,9 3 Akutni infarkt miokarda (I21) 1.733 9,0
4 Arteroskleroza (I70) 261 12,2 4 Srčani zastoj (I46) 1.460 7,6
5 Akutni infarkt miokarda 171 8,0 5 Nepoznato (999) 1.248 6,5
(I21)
Ostali uzroci smrti 697 32,7 Ostali uzroci smrti 10.932 56,6
Ukupno umrlih 2131 100% Ukupno umrlih 19.293 100%
* Podaci Federalnog zavoda za statistiku-obrada uzroka smrti FBiH 2005. god.

45
Tabela 4: Vodeće zarazne bolesti u 2005. godini

Unsko-sanski kanton Federacija BiH

Broj registr. Morbiditet Broj Morbiditet
Rang Bolest/stanje sluč. /100.000
Rang Bolest/stanje oboljelih /100.000
1 Infuenza 4.559 1.560,25 1. Infuenza 20.326 872,95
2 Varicellae 710 242,99 2. Varicellae 5.323 228,61
3 Enterocolitis 451 154,35 3. Enterocolitis 3.557 152,76
4 TBC pulmo 246 84,19 4. Angina streptococcica 1.530 65,71
5 Salmonellosis 118 40,38 5. TBC activ. respirat. sist 1.349 57,94
486 168,20 Ostale bolesti 5.481 235,39
Ukupno 6.570 2.248,48 Ukupno 37.566 1.613,36

Tabela 5: Prevalenca nezaraznih bolesti u 2005. godini

Unsko-sanski kanton Federacija BiH

Bolest Morbiditet Morbiditet
Ukupno Ukupno
/100.000 /100.000
Maligne bolesti (C00-C97) 321 109,80 7.612 326,90
Kardiovaskularne (I00-I99) 32.608 11.159,60 236.675 10.164,60
Šećerna bolest (E10E14) 3.208 1.097,90 37.826 1.624,50
Hronične plućne opstruktivne (J40-J46) 4.219 1.443,90 37.639 1.616,50
Mentalne (F00-F99) 6.637 2.271,10 54.421 2.337,20
Koštano-mišićne (M00-M99) 12.411 4.247,5 111.493 4.788,30

Tabela 6: Okolinski zdravstveni indikatori

% stanovništva priključen % stanovništva Mjerenje

na centralni sistem priključen na koncentracije SO2 u
Unsko-sanski kanton vodosnabdijevanja kanalizacioni sistem zraku
58 28 ne mjeri se

Tabela 7: Zdravstvena zaštita

Unsko-sanski
Federacija BiH
kanton
PZZ: broj ordinacija opće medicine 1265
137
broj stomatoloških ordinacija/stolica 42 453
broj apoteka u javnom sektoru* 8 125
Broj dr medicine 285 3800
dr stomatologije 41 476
magistara farmacije 12 284
zdravstvenih tehničara 1.115 11.552
nezdravstvenih radnika 725 7.996
Broj bolničkih postelja 797 7.463

46
 Posavski kanton

Tabela 1: Stanovništvo po općinama*

Općina
Površina, Procjena
km2 broja
stanovnika
Domaljevac-Šamac 44,4 4.994
Odžak 158,4 17.022
Orašje 121,8 22.532
UKUPNO KANTON: 324,6 44.548
* procjena broja stanovnika na dan 30.06.2005. godine

Tabela 2: Pokazatelji vitalne statistike za 2005. godinu

Posavski kanton Federacija BiH

Natalitet 6,4 9,4
Mortalitet 10,4 8,3
Smrtnost dojenčadi 0 8,8
Prirodni priraštaj -3,0 1,1

Tabela 3: Vodeći uzroci smrti u 2005. godini*

Kanton Federacija BiH

Indeks Indeks
Broj Broj
Rang Oboljenje umrlih
struktur Rang oboljenje umrlih
strukture
e (%) (%)
1 Nepoznato (999) 181 40,5 1 Moždani udar (I63) 1.980 10,3
2 Srčani zastoj ( I46) 43 9,6 2 Kardiomiopatija (I42) 1.940 10,0
3 Kardiomiopatija (I42) 34 7,6 3 Akutni infarkt miokarda (I21) 1.733 9,0
4 Srčana slabost (I50) 28 6,2 4 Srčani zastoj (I46) 1.460 7,6
5 Intracerebralno krvarenje (I61) 26 5,8 5 Nepoznato (999) 1.248 6,5
Ostale bolesti kao uzrok smrti 135 30,3 Ostali uzroci smrti 10.932 56,6
Ukupno umrlih 447 100% Ukupno umrlih 19.293 100%
* Podaci Federalnog zavoda za statistiku-obrada uzroka smrti FBiH 2005. god.

Tabela 4: Vodeće zarazne bolesti u 2005. godini

Posavski kanton Federacija BiH
Broj registr. Morbiditet Broj Morbiditet
Rang Bolest/stanje sluč. /100.000 Rang Bolest/stanje oboljelih /100.000
1 Varicellae 32 71,83 1. Infuenza 20.326 872,95
2 TBC pulmo 25 56,12 2. Varicellae 5.323 228,61
3 Pneumonia 7 15,71 3. Enterocolitis 3.557 152,76
4 Enterocolitis 7 15,71 4. Angina streptococcica 1.530 65,71
5 Scarlatina 2 4,49 5. TBC activ. respirat. sist 1.349 57,94

47
 7 16,89 Ostale bolesti 5.481 235,39
Ukupno 80 179,58 Ukupno 37.566 1.613,36
Tabela 5: Prevalenca nezaraznih bolesti u 2005. godini

Posavski kanton Federacija BiH

Bolest Morbiditet Morbiditet
Ukupno Ukupno
/100.000 /100.000
Maligne bolesti (C00-C97) 181 406,3 7.612 326,90
Kardiovaskularne (I00-I99) 6.486 14.559,6 236.675 10.164,60
Šećerna bolest (E10E14) 238 5.344,8 37.826 1.624,50
Hronične plućne opstruktivne (J40-J46) 1.764 3.959,8 37.639 1.616,50
Mentalne (F00-F99) 2.558 5.742,1 54.421 2.337,20
Koštano-mišićne (M00-M99) 877 1.968,6 111.493 4.788,30

Tabela 6: Okolinski zdravstveni indikatori

% stanovništva priključen % stanovništva Mjerenje

na centralni sistem priključen na koncentracije SO2 u
Posavski kanton vodosnabdijevanja kanalizacioni sistem zraku
- - -

Tabela 7: Zdravstvena zaštita

Posavski kanton Federacija BiH

PZZ: broj ordinacija opće medicine 1265
25
broj stomatoloških ordinacija/stolica 3 453
broj apoteka u javnom sektoru 1 125
Broj dr medicine 44 3800
dr stomatologije 5 476
magistara farmacije 4 284
zdravstvenih tehničara 184 11.552
nezdravstvenih radnika 106 7.996
Broj bolničkih postelja 92 7.463

48
 Tuzlanski kanton

Tabela 1: Stanovništvo po općinama*

Općina površina, Procjena

km2 broja
stanovnika
Banovići 185,0 26.019
Čelić 140,0 15.397
Doboj-Istok 41,0 10.686
Gračanica 216,0 52.439
Gradačac 218,0 47.679
Kalesija 201,0 35.411
Kladanj 331,0 15.752
Lukavac 337,0 52.051
Sapna 118,0 14.434
Srebrenik 248,0 40.429
Teočak 29,0 7.040
Tuzla 294,0 131.874
Živinice 291,0 53.651
UKUPNO KANTON: 2.649,0 502.862
* procjena broja stanovnika na dan 30.06.2005. godine

Tabela 2: Pokazatelji vitalne statistike za 2005. godinu

Tuzlanski kanton Federacija BiH

Natalitet 9,3 9,4
Mortalitet 7,0 8,3
Smrtnost dojenčadi 7,5 8,8
Prirodni priraštaj 2,3 1,1

Tabela 3: Vodeći uzroci smrti u 2005. godini*

Kanton Federacija BiH

Indeks Indeks
Broj Broj
Rang Oboljenje umrlih
strukture Rang oboljenje umrlih
strukture
(%) (%)
1 Moždani udar (I63) 434 12,7 1 Moždani udar (I63) 1.980 10,3
2 Kardiomiopatija (I42) 321 9,4 2 Kardiomiopatija (I42) 1.940 10,0
3 Srčani zastoj (I46) 317 9,3 3 Akutni infarkt miokarda (I21) 1.733 9,0
4 Akutni infarkt miokarda (I21) 218 6,4 4 Srčani zastoj (I46) 1.460 7,6
5 Maligne neoplazme bronha i 211 6,2 5 Nepoznato (999) 1.248 6,5
pluća (C34)
Ostale bolesti kao uzrok smrti 1.913 56,0 Ostali uzroci smrti 10.932 56,6
Ukupno umrlih 3.414 100% Ukupno umrlih 19.293 100%
* Podaci Federalnog zavoda za statistiku-obrada uzroka smrti FBiH 2005. god.

Tabela 4: Vodeće zarazne bolesti u 2005. godini

49
 Tuzlanski kanton Federacija BiH
Broj registr. Morbiditet Broj Morbiditet
Rang Bolest/stanje sluč. /100.000 Rang Bolest/stanje oboljelih /100.000
1 Infuenza 6.723 1336,95 1. Infuenza 20.326 872,95
2 Varicellae 704 140,00 2. Varicellae 5.323 228,61
3 Enterocolitis 620 123,29 3. Enterocolitis 3.557 152,76
4 TBC pulmo 445 88,49 4. Angina streptococcica 1.530 65,71
5 HbsAg 282 56,08 5. TBC activ. respirat. sist 1.349 57,94
8.774 1.765,80 Ostale bolesti 5.481 235,39
Ukupno 9.513 1.891,77 Ukupno 37.566 1.613,36

Tabela 5: Prevalenca nezaraznih bolesti u 2005. godini

Tuzlanski kanton Federacija BiH

Bolest Morbiditet Morbiditet
Ukupno Ukupno
/100.000 /100.000
Maligne bolesti (C00-C97) 1529 3432,3 7.612 326,90
Kardiovaskularne (I00-I99) 50933 10128,6 236.675 10.164,60
Šećerna bolest (E10E14) 8377 1665,9 37.826 1.624,50
Hronične plućne opstruktivne (J40-J46) 8.047 1.602,2 37.639 1.616,50
Mentalne (F00-F99) 12.374 246,0 54.421 2.337,20
Koštano-mišićne (M00-M99) 28.415 5.650,6 111.493 4.788,30

Tabela 6: Okolinski zdravstveni indikatori

% stanovništva priključen % stanovništva Mjerenje

na centralni sistem priključen na koncentracije SO2 u
Tuzlanski kanton vodosnabdijevanja kanalizacioni sistem zraku
40% 80% Mjeri se

Tabela 7: Zdravstvena zaštita

Tuzlanski kanton Federacija BiH

PZZ: broj ordinacija opće medicine 1265
294
broj stomatoloških ordinacija/stolica 54 453
broj apoteka u javnom sektoru 20 125
Broj dr medicine 829 3800
dr stomatologije 38 476
magistara farmacije 26 284
zdravstvenih tehničara 2234 11.552
nezdravstvenih radnika 1.467 7.996
Broj bolničkih postelja 1.585 7.463

50
 Zeničko-dobojski kanton

Tabela 1: Stanovništvo po općinama*

Općina površina, Procjena

km2 broja
stanovnika
Breza 72,9 13.820
Doboj-Jug 10,2 4.844
Kakanj 377,0 44.240
Maglaj 290,0 21.537
Olovo 407,8 13.027
Tešanj 155,9 49.014
Usora 49,8 7.088
Vareš 390,1 11.293
Visoko 230,8 40.607
Zavidovići 590,3 36.878
Zenica 558,5 128.639
Žepče 210,0 30.912
UKUPNO KANTON: 3.343,3 401.899
* procjena broja stanovnika na dan 30.06.2005. godine

Tabela 2: Pokazatelji vitalne statistike za 2005. godinu

Zeničko-dobojski kanton Federacija BiH

Natalitet 9,8 9,4
Mortalitet 8,0 8,3
Smrtnost dojenčadi 10,0 8,8
Prirodni priraštaj 1,8 1,1

Tabela 3: Vodeći uzroci smrti u 2005. godini*

Kanton Federacija BiH

Indeks Indeks
Broj Broj
Rang Oboljenje umrlih
strukture Rang oboljenje umrlih
strukture
(%) (%)
1 Srčani zastoj (I46) 789 25,1 1 Moždani udar (I63) 1.980 10,3
2 Akutni infarkt miokarda (I21) 325 10,4 2 Kardiomiopatija (I42) 1.940 10,0
3 Moždani udar (I63) 295 9,4 3 Akutni infarkt miokarda (I21) 1.733 9,0
4 Kardiomiopatija (I42) 293 9,4 4 Srčani zastoj (I46) 1.460 7,6
5 Udar koji nije spec. 156 5,0 5 Nepoznato (999) 1.248 6,5
kaokrvarenje ili infarkt (I64)
Ostale bolesti kao uzrok smrti 1.274 40,7 Ostali uzroci smrti 10.932 56,6
Ukupno umrlih 3.132 100% Ukupno umrlih 19.293 100%
* Podaci Federalnog zavoda za statistiku-obrada uzroka smrti FBiH 2005. god.

Tabela 4: Vodeća zarazna oboljenja

51
 Zeničko-dobojski kanton Federacija BiH
Broj registr. Morbiditet Broj Morbiditet
Rang Bolest/stanje sluč. /100.000 Rang Bolest/stanje oboljelih /100.000
1 Infuenza 3.842 955,96 1. Infuenza 20.326 872,95
2 Varicellae 1.056 262,75 2. Varicellae 5.323 228,61
3 Enterocolitis 604 150,99 3. Enterocolitis 3.557 152,76
4 Toxiinfectio 448 111,47 4. Angina streptococcica 1.530 65,71
aliment.
5 Angina streptoccoc. 397 98,78 5. TBC activ. respirat. sist 1.349 57,94
Ostale bolesti 1.342 334,32 Ostale bolesti 5.481 235,39
Ukupno 7.689 1913,17 Ukupno 37.566 1.613,36

Tabela 5: Prevalenca nezaraznih bolesti u 2005. godini

Zeničko-dobojski kanton Federacija BiH

Bolest Morbiditet Morbiditet
Ukupno Ukupno
/100.000 /100.000
Maligne bolesti (C00-C97) 1.070 266,2 7.612 326,90
Kardiovaskularne (I00-I99) 35.331 8.791,0 236.675 10.164,60
Šećerna bolest (E10E14) 6.756 1.681,0 37.826 1.624,50
Hronične plućne opstruktivne (J40-J46) 7.099 1.766,4 37.639 1.616,50
Mentalne (F00-F99) 9.095 2.263,0 54.421 2.337,20
Koštano-mišićne (M00-M99) 20.856 5.189,4 111.493 4.788,30

Tabela 6: Okolinski zdravstveni indikatori

% stanovništva priključen % stanovništva Mjerenje

Zeničko-dobojski na centralni sistem priključen na koncentracije SO2 u
kanton vodosnabdijevanja kanalizacioni sistem zraku
52% ... Mjeri se

Tabela 7: Zdravstvena zaštita

Zeničko-dobojski Federacija BiH

kanton
PZZ: broj ordinacija opće medicine 1265
235
broj stomatoloških ordinacija/stolica 51 453
broj apoteka u javnom sektoru 18 125
Broj dr medicine 472 3800
dr stomatologije 60 476
magistara farmacije 25 284
zdravstvenih tehničara 1.711 11.552
nezdravstvenih radnika 1.079 7.996
Broj bolničkih postelja 1.077 7.463

52
 Bosansko-podrinjski kanton

Tabela 1: Stanovništvo po općinama*

Općina površina, Procjena

km2 broja
stanovnika
Foča 169,4 2.290
Goražde 248,8 31.5556
Pale 86,4 1.368
UKUPNO KANTON: 504,6 35.214
* procjena broja stanovnika na dan 30.06.2005. godine

Tabela 2: Pokazatelji vitalne statistike za 2005. godinu

Bosansko-podrinjski kanton Federacija BiH

Natalitet 5,8 9,4
Mortalitet 6,8 8,3
Smrtnost dojenčadi 10,0 8,8
Prirodni priraštaj - 1,0 1,1

Tabela 3: Vodeći uzroci smrti u 2005. godini*

Bosansko-podrinjski kanton Federacija BiH

Indeks Indeks
Broj Broj
Rang Oboljenje umrlih
strukture Rang oboljenje umrlih
strukture
(%) (%)
1 Kardiomiopatija (I42) 34 17,6 1 Moždani udar (I63) 1.980 10,3
2 Akutni infarkt miokarda (I21) 29 15,0 2 Kardiomiopatija (I42) 1.940 10,0
3 Udar koji nije spec. kao 20 10,4 3 Akutni infarkt miokarda (I21) 1.733 9,0
krvarenje ili infarkt (I64)
4 Maligne neoplazme bronha i 20 10,4 4 Srčani zastoj (I46) 1.460 7,6
pluća (C34)
5 Moždani udar (I63) 16 8,3 5 Nepoznato (999) 1.248 6,5
Ostale bolesti kao uzrok smrti 74 38,3 Ostali uzroci smrti 10.932 56,6
Ukupno 193 100% Ukupno umrlih 19.293 100%
* Podaci Federalnog zavoda za statistiku-obrada uzroka smrti FBiH 2005. god.

Tabela 4: Vodeća zarazna oboljenja u 2005. godini

Bosansko-podrinjski kanton Federacija BiH

Broj registr. Morbiditet Broj Morbiditet
Rang Bolest/stanje sluč. /100.000 Rang Bolest/stanje oboljelih /100.000
1 Infuenza 795 2257,62 1. Infuenza 20.326 872,95
2 Enterocolitis 229 650,31 2. Varicellae 5.323 228,61
3 Varicellae 141 400.41 3. Enterocolitis 3.557 152,76
4 Angina streptoccoc. 61 173,23 4. Angina streptococcica 1.530 65,71
5 Scabies 39 110,75 5. TBC activ. respirat. sist 1.349 57,94
Ostale bolesti 84 243,42 Ostale bolesti 5.481 235,39
Ukupno 1349 3.830,86 Ukupno 37.566 1.613,36

53
Tabela 5: Prevalenca nezaraznih bolesti u 2005. godini

Bosansko-podrinjski kanton Federacija BiH

Bolest Morbiditet Morbiditet
Ukupno Ukupno
/100.000 /100.000
Maligne bolesti (C00-C97) 142 403,2 7.612 326,90
Kardiovaskularne (I00-I99) 4.442 12.614,3 236.675 10.164,60
Šećerna bolest (E10E14) 734 2.089,7 37.826 1.624,50
Hronične plućne opstruktivne (J40-J46) 765 2.172,4 37.639 1.616,50
Mentalne (F00-F99) 1.318 3.742,8 54.421 2.337,20
Koštano-mišićne (M00-M99) 2.813 7.988,3 111.493 4.788,30

Tabela 6: Okolinski zdravstveni indikatori

% stanovništva priključen % stanovništva Mjerenje

Bosansko-podrinjski na centralni sistem priključen na koncentracije SO2 u
kanton vodosnabdijevanja kanalizacioni sistem zraku
80% 80% Ne mjeri se

Tabela 7: Zdravstvena zaštita

Bosansko-podrinjski Federacija BiH

kanton
PZZ: broj ordinacija opće medicine 1.265
25
broj stomatoloških ordinacija/stolica 8 453
broj apoteka u javnom sektoru 3 125
Broj dr medicine 36 3.800
dr stomatologije 8 476
magistara farmacije 3 284
zdravstvenih tehničara 152 11.552
nezdravstvenih radnika 92 7.996
Broj bolničkih postelja 73 7.463

54
 Srednjobosanski kanton

Tabela 1: Stanovništvo po općinama*

Općina površina,
km2 Procjena
broja
stanovnika
Bugojno 361,0 37.455
Busovača 158,0 16.015
Dobretići 59,0 3.234
Donji Vakuf 320,0 13.440
Fojnica 306,0 11.067
Gornji Vakuf-Uskoplje 402,0 20.111
Jajce 339,0 23.752
Kiseljak 165,0 21.366
Kreševo 149,0 5.930
Novi Travnik 242,0 25.253
Travnik 529,0 56.596
Vitez 159,0 23.958
UKUPNO KANTON: 3.189
258.177
* procjena broja stanovnika na dan 30.06.2005. godine

Tabela 2: Pokazatelji vitalne statistike za 2005. godinu

Srednjobosanski kanton Federacija BiH

Natalitet 10,4 9,4
Mortalitet 8,5 8,3
Smrtnost dojenčadi 6,4 8,8
Prirodni priraštaj 1,9 1,1

Tabela 3: Vodeći uzroci smrti u 2005. godini*

Srednjobosanski kanton Federacija BiH

Indeks Indeks
Broj Broj
Rang Oboljenje strukture Rang oboljenje strukture
umrlih umrlih
(%) (%)
1 Kardiomiopatija (I42) 494 22,8 1 Moždani udar (I63) 1.980 10,3
2 Akutni infarkt miokarda (I21) 319 14,7 2 Kardiomiopatija (I42) 1.940 10,0
3 Moždani udar (I63) 211 9,7 3 Akutni infarkt miokarda 1.733 9,0
(I21)
4 Inzulin – ovisni diabetes 106 4,9 4 Srčani zastoj (I46) 1.460 7,6
mellitus (E10)
5 Subarahnoidalno krvarenje 103 4,8 5 Nepoznato (999) 1.248 6,5
(I60)
Ostale bolesti kao uzrok smrti 932 43,1 Ostali uzroci smrti 10.932 56,6
Ukupno umrlih 2.165 100% Ukupno umrlih 19.293 100%
* Podaci Federalnog zavoda za statistiku-obrada uzroka smrti FBiH 2005. god.

55
Tabela 4: Vodeća zarazna oboljenja u 2005. godini

Srednjebosanski kanton Federacija BiH

Broj registr. Morbiditet Broj Morbiditet
Rang Bolest/stanje sluč. /100.000 Rang Bolest/stanje oboljelih /100.000
1 Infuenza 2.490 964,45 1. Infuenza 20.326 872,95
2 Enterocolitis 511 197,93 2. Varicellae 5.323 228,61
3 Varicellae 313 121,23 3. Enterocolitis 3.557 152,76
4 TBC pulmo 170 65,85 4. Angina streptococcica 1.530 65,71
5 Scarlatina 99 38,35 5. TBC activ. respirat. sist 1.349 57,94
546 213,13 Ostale bolesti 5.481 235,39
Ukupno 4.129 1.599,29 Ukupno 37.566 1.613,36

Tabela 5: Prevalenca nezaraznih bolesti u 2005. godini

Srednjobosanski kanton Federacija BiH

Bolest Morbiditet Morbiditet
Ukupno Ukupno
/100.000 /100.000
Maligne bolesti (C00-C97) 801 310,3 7.612 326,90
Kardiovaskularne (I00-I99) 16.104 6.237,6 236.675 10.164,60
Šećerna bolest (E10E14) 3.274 1.268,1 37.826 1.624,50
Hronične plućne opstruktivne (J40-J46) 2.971 1.150,8 37.639 1.616,50
Mentalne (F00-F99) 3.460 1.340,2 54.421 2.337,20
Koštano-mišićne (M00-M99) 7.039 2.726,4 111.493 4.788,30

Tabela 6: Okolinski zdravstveni indikatori

% stanovništva priključen % stanovništva Mjerenje

Srednjobosanski na centralni sistem priključen na koncentracije SO2 u
kanton vodosnabdijevanja kanalizacioni sistem zraku
- - -

Tabela 7: Zdravstvena zaštita

Srednjobosanski Federacija BiH

kanton
PZZ: broj ordinacija opće medicine 1.265
142
broj stomatoloških ordinacija/stolica 53 453
broj apoteka u javnom sektoru 21 125
Broj dr medicine 288 3.800
dr stomatologije 39 476
magistara farmacije 11 284
zdravstvenih tehničara 1.020 11.552
nezdravstvenih radnika 842 7.996
Broj bolničkih postelja 1.327 7.463

56
 Hercegovačko-neretvanski kanton

Tabela 1: Stanovništvo po općinama*

Općina površina,
km2 Procjena
broja
stanovnika
Čapljina 256,0 22.540
Čitluk 181,0 16.492
Jablanica 301,0 13.059
Konjic 1.169,0 30.036
Mostar 1.175,0 105.507
Neum 225,0 4.742
Prozor 477,0 17.453
Stolac 331,0 13.019
Ravno 286,0 1.852
UKUPNO: 4.401 224.700
* procjena broja stanovnika na dan 30.06.2005. godine

Tabela 2: Pokazatelji vitalne statistike za 2005. godinu

Hercegovačo-neretvanski Federacija BiH

kanton
Natalitet 8,6 9,4
Mortalitet 9,0 8,3
Smrtnost dojenčadi 10,4 8,8
Prirodni priraštaj - 0,4 1,1

Tabela 3: Vodeći uzroci smrti u 2005. godini*

Hercegovačko-neretvanski kanton Federacija BiH

Indeks Indeks
Broj Broj
Rang Oboljenje umrlih
strukture Rang oboljenje umrlih
strukture
(%) (%)
1 Nepoznato (999) 449 23,7 1 Moždani udar (I63) 1.980 10,3
2 Kardiomiopatija (I42) 398 21,0 2 Kardiomiopatija (I42) 1.940 10,0
3 Moždani udar (I63) 221 11,7 3 Akutni infarkt miokarda (I21) 1.733 9,0
4 Srčani zastoj (I46) 179 9,5 4 Srčani zastoj (I46) 1.460 7,6
5 Akutni infarkt miokarda 157 8,3 5 Nepoznato (999) 1.248 6,5
(I21)
Ostale bolesti kao uzrok 487 25,8 Ostali uzroci smrti 10.932 56,6
smrti
Ukupno umrlih 1.891 100% Ukupno umrlih 19.293 100%
* Podaci Federalnog zavoda za statistiku-obrada uzroka smrti FBiH 2005. god.

57
Tabela 4: Vodeća zarazna oboljenja u 2005. godini

Kanton Federacija BiH

Broj registr. Morbiditet Broj Morbiditet
Rang Bolest/stanje sluč. /100.000 Rang Bolest/stanje oboljelih /100.000
1 Infuenza 1.350 600,80 1. Infuenza 20.326 872,95
2 Varicellae 413 183,80 2. Varicellae 5.323 228,61
3 Angina streptocc. 259 115,26 3. Enterocolitis 3.557 152,76
4 Pneumonia 206 91,68 4. Angina streptococcica 1.530 65,71
5 Enterocolitis 197 87,67 5. TBC activ. respirat. sist 1.349 57,94
395 172,75 Ostale bolesti 5.481 235,39
Ukupno 2.820 1.255,00 Ukupno 37.566 1.613,36

Tabela 5: Prevalenca nezaraznih bolesti u 2005. godini

Kanton Federacija BiH

Bolest Morbiditet Morbiditet
Ukupno Ukupno
/100.000 /100.000
Maligne bolesti (C00-C97) 876 389,90 7.612 326,90
Kardiovaskularne (I00-I99) 17.283 7.651,60 236.675 10.164,60
Šećerna bolest (E10E14) 14.750 6.564,30 37.826 1.624,50
Hronične plućne opstruktivne (J40-J46) 2.597 1.155,80 37.639 1.616,50
Mentalne (F00-F99) 2.767 1.231,40 54.421 2.337,20
Koštano-mišićne (M00-M99) 5.183 2.306,60 111.493 4.788,30

Tabela 6: Okolinski zdravstveni indikatori

% stanovništva priključen % stanovništva Mjerenje

Hercegovačko- na centralni sistem priključen na koncentracije SO2 u
neretvanski kanton vodosnabdijevanja kanalizacioni sistem zraku
75% ... Mjeri se

Tabela 7: Zdravstvena zaštita

Hercegovačo-
Federacija BiH
neretvanski kanton
PZZ: broj ordinacija opće medicine 1.265
101
broj stomatoloških ordinacija/stolica 39 453
broj apoteka u javnom sektoru 13 125
Broj dr medicine 433 3.800
dr stomatologije 61 476
magistara farmacije 13 284
zdravstvenih tehničara 1.043 11.552
nezdravstvenih radnika 805 7.996
Broj bolničkih postelja 900 7.463

58
 Zapadno-hercegovački kanton

Tabela 1: Stanovništvo po općinama*

Općina površina,
km2 Procjena
broja
stanovnika
Grude 220,8 13.383
Ljubuški 292,7 22.034
Posušje 461,1 16.146
Široki Brijeg 387,6 30.089
UKUPNO: 1.362,2 81.652
* procjena broja stanovnika na dan 30.06.2005. godine

Tabela 2: Pokazatelji vitalne statistike za 2005. godinu

Zapadno-hercegovački Federacija BiH

kanton
Natalitet 8,2 9,4
Mortalitet 9,0 8,3
Smrtnost dojenčadi 0 8,8
Prirodni priraštaj - 0,8 1,1

Tabela 3: Vodeći uzroci smrti u 2005. godini*

Zapadnohercegovački kanton Federacija BiH

Indeks Indeks
Broj Broj
Rang Oboljenje umrlih
strukture Rang oboljenje umrlih
strukture
(%) (%)
1 Nepoznato (999) 118 18,4 1 Moždani udar (I63) 1.980 10,3
2 Akutni infarkt miokarda 112 17,4 2 Kardiomiopatija (I42) 1.940 10,0
(I21)
3 Intracerebralno krvarenje 57 8,9 3 Akutni infarkt miokarda (I21) 1.733 9,0
(I61)
4 Hronična ishemična 50 7,7 4 Srčani zastoj (I46) 1.460 7,6
oboljenja srca (I25)
5 Srčana slbost (I50) 45 7,0 5 Nepoznato (999) 1.248 6,5
Ostale bolesti kao uzrok 261 40,6 Ostali uzroci smrti 10.932 56,6
smrti
Ukupno umrlih 643 100% Ukupno umrlih 19.293 100%
* Podaci Federalnog zavoda za statistiku-obrada uzroka smrti FBiH 2005. god.

59
Tabela 4:Vodeća zarazna oboljenja u 2005. godini

Zapadnohercegovački kanton Federacija BiH

Broj registr. Morbiditet Broj Morbiditet
Rang Bolest/stanje sluč. /100.000 Rang Bolest/stanje oboljelih /100.000
1 Varicellae 28 34,29 1. Infuenza 20.326 872,95
2 TBC pulmo 21 25,72 2. Varicellae 5.323 228,61
3 Enterocolitis 16 19,60 3. Enterocolitis 3.557 152,76
4 Scarlatina 13 15,92 4. Angina streptococcica 1.530 65,71
5 Herpes zooster 8 9,80 5. TBC activ. respirat. sist 1.349 57,94
28 33,50 Ostale bolesti 5.481 235,39
Ukupno 114 139,62 Ukupno 37.566 1.613,36

Tabela 5: Prevalenca nezaraznih bolesti u 2005. godini

Zapadnohercegovački
Federacija BiH
Bolest kanton
Morbiditet Morbiditet
Ukupno Ukupno
/100.000 /100.000
Maligne bolesti (C00-C97) 343 420,10 7.612 326,90
Kardiovaskularne (I00-I99) 7.094 8.688,10 236.675 10.164,60
Šećerna bolest (E10E14) 1.012 1.239,40 37.826 1.624,50
Hronične plućne opstruktivne (J40-J46) 851 1.042,20 37.639 1.616,50
Mentalne (F00-F99) 2.704 3.311,2 54.421 2.337,20
Koštano-mišićne (M00-M99) 6.041 7.398,50 111.493 4.788,30

Tabela 6: Okolinski zdravstveni indikatori

% stanovništva priključen % stanovništva Mjerenje

Zapadnohercegovački na centralni sistem priključen na koncentracije SO2 u
kanton vodosnabdijevanja kanalizacioni sistem zraku
60-70% - Ne mjeri se

Tabela 7: Zdravstvena zaštita

Zapadnohercegovački Federacija BiH

kanton
PZZ: broj ordinacija opće medicine 1.265
31
broj stomatoloških ordinacija/stolica 24 453
broj apoteka u javnom sektoru ... 125
Broj dr medicine 64 3.800
dr stomatologije 24 476
magistara farmacije 1 284
zdravstvenih tehničara 220 11.552
nezdravstvenih radnika 108 7.996
Broj bolničkih postelja 10 7.463

60
 Sarajevski kanton

Tabela 1: Stanovništvo po općinama*

Općina površina,
km2 Procjena
broja
stanovnika
Centar 33,0 67.909
Hadžići 273,3 20.263
Ilidža 143,4 48.198
Ilijaš 308,6 15.438
Novi Grad 47,2 117.132
Novo Sarajevo 9,9 74.322
Stari Grad 51,4 38.053
Trnovo 338,4 1.631
Vogošća 71,7 20.082
UKUPNO: 1.276,9 403.028
* procjena broja stanovnika na dan 30.06.2005. godine

Tabela 2: Pokazatelji vitalne statistike za 2005. godinu

Sarajevski kanton Federacija BiH

Natalitet 10,0 9,4
Mortalitet 9,3 8,3
Smrtnost dojenčadi 10,0 8,8
Prirodni priraštaj 0,7 1,1

Tabela 3: Vodeći uzroci smrti u 2005. godini*

Sarajevski kanton Federacija BiH

Indeks Indeks
Broj Broj
Rang Oboljenje umrlih
strukture Rang oboljenje umrlih
strukture
(%) (%)
1 Moždani udar (I63) 383 10,8 1 Moždani udar (I63) 1.980 10,3
2 Hronična ishemična 334 9,4 2 Kardiomiopatija (I42) 1.940 10,0
oboljenja srca (I25)
3 Akutni infarkt miokarda 319 9,0 3 Akutni infarkt miokarda (I21) 1.733 9,0
(I21)
4 Inzulin-ovisni diabetes 244 6,9 4 Srčani zastoj (I46) 1.460 7,6
mellitus ( E10)
5 Arteroskleroza (I70) 242 6,8 5 Nepoznato (999) 1.248 6,5
Ostale bolesti kao uzrok 2.016 57,1 Ostali uzroci smrti 10.932 56,6
smrti
Ukupno umrlih 3.538 100% Ukupno umrlih 19.293 100%
* Podaci Federalnog zavoda za statistiku-obrada uzroka smrti FBiH 2005. god.

Tabela 4: Vodeća zarazna oboljenja u 2005. godini

61
 Sarajevski kanton Federacija BiH
Broj registr. Morbiditet Broj Morbiditet
Rang Bolest/stanje sluč. /100.000 Rang Bolest/stanje oboljelih /100.000
1 Infuenza 6.264 1.554,23 1. Infuenza 20.326 872,95
2 Varicellae 1746 433,22 2. Varicellae 5.323 228,61
3 Enterocolitis 710 176,17 3. Enterocolitis 3.557 152,76
4 Angina streptoccoc. 610 151,35 4. Angina streptococcica 1.530 65,71
5 Scarlatina 137 33,99 5. TBC activ. respirat. sist 1.349 57,94
801 195,35 Ostale bolesti 5.481 235,39
Ukupno 10.268 2.547,71 Ukupno 37.566 1.613,36

Tabela 5: Prevalenca nezaraznih bolesti u 2005. godini

Sarajevski kanton Federacija BiH

Bolest Morbiditet Morbiditet
Ukupno Ukupno
/100.000 /100.000
Maligne bolesti (C00-C97) 2.218 550,30 7.612 326,90
Kardiovaskularne (I00-I99) 62.293 15.456,20 236.675 10.164,60
Šećerna bolest (E10E14) 9.810 2.434,00 37.826 1.624,50
Hronične plućne opstruktivne (J40-J46) 8.286 2.055,90 37.639 1.616,50
Mentalne (F00-F99) 12.461 3.091,80 54.421 2.337,20
Koštano-mišićne (M00-M99) 25.887 6.423,10 111.493 4.788,30

Tabela 6: Okolinski zdravstveni indikatori

% stanovništva priključen % stanovništva Mjerenje

na centralni sistem priključen na koncentracije SO2 u
Sarajevski kanton vodosnabdijevanja kanalizacioni sistem zraku
... ... Mjeri se

Tabela 7: Zdravstvena zaštita

Sarajevski kanton Federacija BiH

PZZ: broj ordinacija opće medicine 1.265
234
broj stomatoloških ordinacija/stolica 161 453
broj apoteka u javnom sektoru 38 125
Broj dr medicine 1.272 3.800
dr stomatologije 239 476
magistara farmacije 186 284
zdravstvenih tehničara 3.206 11.552
nezdravstvenih radnika 2.588 7.996
Broj bolničkih postelja 2.280 7.463

62
 Kanton 10

Tabela 1: Stanovništvo po općinama*

površina, Procjena
Općina km2 broja
stanovnika
Bosansko Grahovo 780,0 2.487
Drvar 589,3 12.908
Glamoč 1033,6 4.947
Kupres 569,8 3.673
Livno 994,0 32.424
Tomislavgrad 967,4 27.718
UKUPNO KANTON: 4934,1 84.157
* procjena broja stanovnika na dan 30.06.2005. godine

Tabela 2: Pokazatelji vitalne statistike

Kanton 10 Federacija BiH

Natalitet 6,7 9,4
Mortalitet 8,8 8,3
Smrtnost dojenčadi 7,1 8,8
Prirodni priraštaj - 2,1 1,1

Tabela 3: Vodeći uzroci smrti u 2005. godini*

Kanton 10 Federacija BiH

Ran Broj Indeks Broj Indeks
g Oboljenje umrlih strukture (%)
Rang oboljenje umrlih strukture (%)
1 Udar koji nije spec. kao 100 14,2 1 Moždani udar (I63) 1.980 10,3
krvarenje ili infarkt
(I64)
2 Srčana slabost (I50) 87 12,3 2 Kardiomiopatija (I42) 1.940 10,0
3 Kardiomiopatija (I42) 69 9,8 3 Akutni infarkt miokarda 1.733 9,0
(I21)
4 Akutni infarkt miokarda 54 7,7 4 Srčani zastoj (I46) 1.460 7,6
(I21)
5 Nepoznato (999) 24 3,4 5 Nepoznato (999) 1.248 6,5
Ostale bolesti kao uzrok 371 52,6 Ostali uzroci smrti 10.932 56,6
smrti
Ukupno umrlih 705 100% Ukupno umrlih 19.293 100%
* Podaci Federalnog zavoda za statistiku-obrada uzroka smrti FBiH 2005. god.

Tabela 4: Vodeća zarazna oboljenja u 2005. godini

63
 Kanton 10 Federacija BiH
Broj registr. Morbiditet Broj Morbiditet
Rang Bolest/stanje sluč. /100.000 Rang Bolest/stanje oboljelih /100.000
1 Infuenza 567 673,74 1. Infuenza 20.326 872,95
2 Pneumonia 233 276,86 2. Varicellae 5.323 228,61
3 Enterocolitis 212 251,91 3. Enterocolitis 3.557 152,76
4 Varicellae 180 213,89 4. Angina streptococcica 1.530 65,71
5 Salmonellosis 22 26,14 5. TBC activ. respirat. sist 1.349 57,94
84 101,93 Ostale bolesti 5.481 235,39
Ukupno 1.298 1.542,36 Ukupno 37.566 1.613,36

Tabela 5: Prevalenca nezaraznih bolesti u 2005. godini

Kanton 10 Federacija BiH

Bolest Morbiditet Morbiditet
Ukupno Ukupno
/100.000 /100.000
Maligne bolesti (C00-C97) 131 155,60 7.612 326,90
Kardiovaskularne (I00-I99) 4.022 4.779,20 236.675 10.164,60
Šećerna bolest (E10E14) 524 622,60 37.826 1.624,50
Hronične plućne opstruktivne (J40-J46) 1.040 1.235,80 37.639 1.616,50
Mentalne (F00-F99) 1.047 1.244,10 54.421 2.337,20
Koštano-mišićne (M00-M99) 1.971 2.342,10 111.493 4.788,30

Tabela 6: Okolinski zdravstveni indikatori

% stanovništva priključen % stanovništva Mjerenje

na centralni sistem priključen na koncentracije SO2 u
Kanton 10 vodosnabdijevanja kanalizacioni sistem zraku
50% 25% ne mjeri se

Tabela 7: Zdravstvena zaštita

Kanton 10 Federacija BiH

PZZ: broj ordinacija opće medicine 1.265
41
broj stomatoloških ordinacija/stolica 18 453
broj apoteka u javnom sektoru 3 125
Broj dr medicine 85 3.800
dr stomatologije 23 476
magistara farmacije 3 284
zdravstvenih tehničara 317 11.552
nezdravstvenih radnika 199 7.996
Broj bolničkih postelja 228 7.463
*Napomena: U broj apoteka su uključene samo javne apoteke, ogranci apoteka i depo apoteka.

64
7. ZAKLJUČCI

 Zdravstveno stanje stanovništva Federacije BiH je višestruko nepovoljno: nisu riješeni ranije
postojeći zdravstveni problemi, a pojavili su se i novi.
 Demografske promjene i migracija uglavnom mladog stanovništva, doprinose starenju
stanovništva. Porast udjela starog stanovništva utiče na porast stope općeg
umiranja/mortaliteta.
 Osnovni socio-ekonomski pokazatelji ukazuju na tešku situaciju zbog kontinuiranog porasta
stope nezaposlenosti, niskog bruto domaćeg proizvoda (GDP), kao i značajnog učešća
stanovništva koje živi ispod granice općeg siromaštva (oko 16%) i onih koji su pod rizikom od
pada u siromaštvo (domaćinstva sa troje i više djece, raseljeni, osobe koje rade u neformalnom
sektoru itd).
 Obolijevanje stanovništva u FBiH je slično kao u zemljama u okruženju, sa značajnim
učešćem nezaraznih bolesti. Epidemiološka tranzicija se ogleda u porastu nezaraznih oboljenja
(bolesti srca i krvnih sudova, maligne neoplazme, šećerna bolest, mentalni poremećaji i
poremećaji ponašanja, itd.) kao i rane onesposobljenosti, uz rizik od pojave novih bolesti.
 Zarazne bolesti i dalje predstavljaju značajan javno-zdravstveni problem, što se posebno
odnosi na tuberkulozu, hepatitis B i C, HIV infekcije i zoonoze.
 Zdravlje žena ugrožavaju specifična oboljenja vezana za spol i reproduktivnu funkciju.
Maligne neoplazme dojke su još uvijek vodeći uzrok smrti žena od malignih neoplazmi, što
ukazuje na neophodnost preventivnih aktivnosti.
 Promjene ponašanja, u smislu povećane upotrebe duhana, alkohola i psihotropnih supstanci,
predstavljaju rastući rizik po zdravlje stanovništva.
 Loše navike u ishrani, udružene sa nedovoljnom fizičkom aktivnosti stanovnika, doprinose
porastu broja gojaznih i osoba sa prekomjernom tjelesnom težinom .
 Zagađena voda, vazduh i zemljište, mine, saobraćajni traumatizam i jonizirajuće zračenje
predstavljaju riziko faktore okoliša koji ugrožavaju zdravlje stanovništva. Postojeća oprema i
kadar su nedostatni za uvođenje kompletnog monitoringa navedenih riziko faktora u FBiH.
 Jedan od ciljeva reforme zdravstva je pružanje kontinuirane, jednake i dostupne zdravstvene
zastite stanovništvu FBiH, što se želi postići uvođenjem obiteljske medicine i centara za
mentalnu, odnosno fizikalnu rehabilitaciju na nivou primarne zdravstvene zaštite. I pored
značajnih projekata koji su provedeni ili se još uvijek provode, i koji su najvećim dijelom
fokusirani razvoju obiteljske medicine i njene infrastrukture, još uvijek su prisutne razlike u
obezbjeđenosti stanovništva timovima primarne zdravstvene zaštite po kantonima.
 I pored činjenice da Federacija ima manji broj postelja u odnosu na zemlje u okruženju,
evidentna je nedovoljna iskorištenost bolničkih kapaciteta, što ukazuje na potrebu njihove
racionalizacije.
 Potpuni uvid u stanje zdravlja stanovništva i organizaciju zdravstvene zaštite u FBiH otežava
nepostojanje sveobuhvatnih podataka o radu zdravstvenih ustanova u privatnom vlasništvu.
 Zakonom utvrđena prava građana na zdravstvenu zaštitu najvećim dijelom se finansiraju
sredstvima iz obaveznog zdravstvenog osiguranja.

65
8. PREPORUKE

 Usvojiti strateške dokumente značajne za zdravstvo Federacije Bosne i Hercegovine

(Strateški plan razvoja zdravstva FBiH, Strateški plan razvoja PZZ-e itd.).

 Preduzeti intersektorijalne aktivnosti na zaustavljanju nepovoljnih trendova vitalnih

događaja u Federaciji BiH (pad nataliteta, fertiliteta i prirodnog priraštaja)
donošenjem populacione politike.

 Implementirati programe prevencije najučestalijih oboljenja na nivou Federacije BiH,

posebno kardiovaskularnih bolesti i malignih neoplazmi, kao vodećih uzroka smrti
stanovništva. Za ovo je neophodno iznaći model finansiranja preventivno-
promotivnih programa

 Poboljšati kvalitet podataka mortalitetne statistike, edukacijom svih koji učestvuju u

procesu šifriranja uzroka smrti, te poboljšati saradnju između institucija koje
učestvuju u procesu prikupljanja i obrade ovih podataka

 Redovno periodično provoditi istraživanja riziko faktora za nastanak nezaraznih i

zaraznih oboljenja, te ciljana populaciona anketna istraživanja zdravstvenog stanja
stanovništva

 Osigurati integrisani nadzor i kontrolu nad zaraznim bolestima, kao i preventivno-

promotivne aktivnosti za populaciju u riziku od određenih zaraznih bolesti.

 Jačati menadžment programa imunizacije koji će imati za cilj povećanje stepena

pokrivenosti imunizacijom u FBiH, sigurno finansiranje programa, kontinuiranu
nabavku vakcina, kao i kontinuiranu edukaciju osoblja odgovornog za imunizaciju.

 Periodično provoditi ciljana istraživanja sistema zdravstvene zaštite, kao osnov za

utvrđivanje zdravstvenih potreba zasnovanih na dokazima

 Usvojiti mrežu bolničke zdravstvene zaštite na osnovu prijedloga za racionalizaciju

 Osigurati kontinuirano unapređenje zdravstveno-informacionog sistema i raditi na

informatizaciji zdravstvenog sistema u FBiH

66
9. LITERATURA

1. Jakšić Ž, Kovačić L, Socijalna medicina, Medicinska naklada, Zagreb, 2000.

2. Statistički godišnjak/ljetopis Federacije Bosne i Hercegovine, Federalni Zavod za statistiku,
Sarajevo, 2005.
3. www.fzs.ba
4. Uporedna analiza pristupa pravima izbjeglica i raseljenih osoba, Ministarstvo za ljudska prava
i izbjeglice Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 2005.
5. Srednjoroča razvijna stratzegija BiH-PRSP (2004-.2007.), Vijeće ministara BiH, Vlada
Federacije BiH i Vlada Republike Srpske, Sarajevo, 2004.
6. Smajkić A., Socijalna medicina sa organizacijom zdravstva, Svjetlost, Sarajevo, 1997
7. Zdravstveno statistički godišnjak Federacije Bosnei i Hercegovine 2003, Zavod za javno
zdravstvo Federacije Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 2004.
8. Zdravstveno statistički godišnjak Federacije Bosnei i Hercegovine 2004, Zavod za javno
zdravstvo Federacije Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 2005.
9. Istraživanje riziko faktora nezaraznih bolesti u Federaciji Bosne i Hercegovine 2002, Zavod
za javno zdravstvo FBiH, Sarajevo-Mostar 2002.
10. WHO. International Assotiation of Cancer Registries (IACR). www.iacr. Com. fr/iacrreg-
assoc.htm
11. European health for all database, WHO, Regional Office for Europe
12. Epidemiološki bilten 2005., Zavod za javno zdravstvo Federacije BiH, Sarajevo, 2006.
13. Izvještaj o oboljevanju od tuberkuloze po prijavi oboljenja, Klinika za bolesti pluća i
tuberkulozu UMC Sarajevo, 2005.
14. Stomatologija danas u BiH. Stomatološki fakultet sa klinikama Univerzita u Sarajevu,
Udruženje stomatologa BiH, Komora liječnika stomatologa FBiH, 2001.
15. Zdravlje 21-zdravlje za sve u 21. stoljeću, prevod Zavoda za zdravstvenu zaštitu BiH,
Sarajevo, 2000.
16. Jodni status stanovništva BiH. Izvještaj, UNICEF, 2006.
17. Istraživanje zdravstvenog ponašanja školske djece u Federaciji Bosne i Hercegovine 2002,
Zavod za javno zdravstvo FBiH, Sarajevo-Mostar, 2002.
18. Globalno istraživanje pušenja kod mladih (GYTS) u Federaciji BiH, Zavod za javno
zdravstvo Federacije BiH, Sarajevo, 2003.
19. Globalno istraživanje pušenja kod zdravstvenih radnika GHPS u Federaciji BiH 2005, Zavod za
javno zdravstvo Federacije BiH
20. Analiza zdravstvenog stanja, higijenskih prilika i zdravstvene djelatnosti na Kantonu Sarajevo
u 2005. godini, Zavod za javno zdravstvo Kantona Sarajevo, Sarajevo, 2006.
21. Pregled zdravstvenog stanja stanovništva, rada javno-zdravstvenih ustanova i organizacije
zdravstvene zaštite na području Unsko-sanskog kantona u 2005. godini, Zavod za javno
zdravstvo Unsko-sanskog kantona, Bihać, 2006.
22. Izvještaj o zdravstvenom stanju stanovništva i organizaciji zdravstva na području Zeničko-
dobojskog kantona u 2005. godini, Kantonalni zavod za javno zdravstvo Zenica, 2006.
23. Izvještaj o zdravstvenom stanju stanovništva i organizaciji zdravstva na području
Hercegovačko-neretvanskog kantona, Mostar, 2006.

67
 24. Analiza o zdravstvenom stanju stanovništva na području BPK-a Goražde za 2005. godinu, JU
Zavod za javno zdravstvo BPK Goražde, Goražde, 2006.
25. Zdravstveni sistem Tuzlanskog kantona i indikatori zdravlja za 2005. godinu, Zavod za javno
zdravstvo Tuzlanskog kantona, Tuzla, 2006.
26. Radioaktivnost u životnoj sredini Federacije Bosne i Hercegovine, Zavod za javno zdravstvo
Federacije BiH, Zavod za javno zdravstvo FBiH, Sarajevo, 2005.
27. Puvačić Z, Tanović M. Higijena i medicinska ekologija, Zavod za zdravstvenu zaštitu Bosne i
Hercegovine, Sarajevo, 1990.
28. Ćatović S, Kendić S, Ćatović A. Higijena, Pedagoški fakultet Univerziteta u Bihaću, Bihać,
2004.
29. Tuhtar D. Zagađenje zraka i vode, Svjetlost, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,
Sarajevo, 1990.
30. www.bhmac.org
31. Strategija i plan reforme sistema zdravstva u Federaciji BiH, 2002.-2012., nacrt, Federalno
ministarstvo zdravstva, 2002.
32. Zakon o zdravstvenoj zaštiti, Službene novine Federacije BiH, 29/97, Sarajevo, 1997.
33. Zakon o zdravstvenom osiguranju, Službene novine Federacije BiH, 30/97, Sarajevo, 1997.
34. Izvještaj o završetku implementacije projekta za Bosnu i Hercegovinu za Projekt osnovnog
zdravstva, Dokument Svjetske banke-Izvještaj broj 29945, 2004.

68