2.

Аксијален притисок и компресија

Во практичните ситуации аксијалниот притисок или компресија е веројатно

наједноставната форма на деформација. Овој тип на деформација се карактеризира со
следното:

 Акциската линија од она што следи при нанесените сили се совпаѓа со оската на
членот (математичкиот израз)
 Под аксијална сила нормалната оптовареност или притисок се зголемува во
пресеците
Под аксијалната сила, деформацијата на математичкиот израз е доминирана или
преку аксијално продолжување или издолжување или аксијално скратување преку
придружена контракција или експанзија во однос на латералната насока.

2.1 Правила на знаковите

Позитивната аксијална сила (притисок) е дефинирана како сила (притисок) кој
предизвикува продолжување или издолжување (Слика 2.1 (а)). Негативната сила
(притисок) е дефинирана како сила (притисок) кој предизвикува аксијално скратување
(Слика 2.1 (б)).
Овие правила се дизајнирани за да ја определат природата на силата или
притисокот отколку врската со одредена насока на координатите. На пр. На слика 2.1 (а)
двете сили се позитивни затоа што се тензични. При поставувањето на рамнотежна
равенка двете сили се спротивни т.е. едната е позитивна, а другата е негативна.

2.2 Нормален (директен) притисок

Униформираниот нормален приитисок во делот „m” се пресметува со:

каде А е пресечната површина на шипката ; го зема знакот F (слика 2.2). Бидејќи силата
пресечната област се константни по должината на шипката во овој случај, нормалниот
притисок е исто така константен. Тоа не е секогаш точно ако силата или пресечната
површина се променливи.
Ако се примени едноставната форма на Хуковиот закон (Равенка (1.5)) на линиите
се добива:
Ова се случува само кога внатрешната нормална сила и пресечната површина се
константни по должината на шипката.

2.3 Притисоци на произволна коса рамнина

Има ситуации кога притисоците на рамнината коа не е вертикална со

математичките изрази(членови) на оската се од интерес, на пример директниот притисок и
прекршениот(искривениот) притисок по должината на трансмитерот на прилепено
споените поврзувања прикажани на слика 2.3.

Од равенката:

Нормалниот притисок =cos = cos (2.2)

Прекршениот(искривениот) притисок = .3)

Резултирачкиот притисок pa =cos = cos (2.4) A

Важни забелешки:

А) Максималниот нормален притисок се случува кога = 0, i.e., max = .

Б) Максималниот прекршен(искривен) притисок се случува кога = ±45, i.e.,max = /2.

В) На пресекот каде максималниот нормален притисок се случува (=0) нема

прекршен(искривен) притисок.

2.4 Деформација на аксијалнo оптоварените математички изрази

2.4.1 Математички изрази на униформираните пресеци

Равенките (1.1), (1.5) and (2.1) се доволни за да ја определат деформацијата на аксијално

оптоварениот математички израз.

Аксијална деформација:

Каде N е внатрешната аксијална сила поради дејството на F (N = F на слика 2.4).

Кога внатрешната аксијална сила и/или пресечната површина варираат по

должината на аксијалната насока:

2.4.2 Членови со промени во чекорите

Аксијално оптоварената шипка може да биде составена од делови со различни пресечни

површини, нормални внатрешни сили и еднакви материјали како што е прикажано на
слика 2.5

Внатрешните аксијални сили и нормалниот притисок на пресеците нема да бидат

константни по должината на шипката (освен на сликата 2.5 (ц) каде нормалните
оптоварувања се различни). Тие се константни во сите сегменти и за да се определи
притисокот, оптоварувањето и истегнувањето на таква шипка секој сегмент мора
поединечно да се разгледа.
2.5 Статички неодредена аксијална деформација

Има аксијално оптоварени структурни математички изрази (членови) чиишто внатрешни

сили не можат да се определат преку рамнотежни равенки. Овој тип на структура се
нарекува статички неодредена. За шипката прикажана на слика 2.6, на пример двете
реакциски сили на фиксните краеви не можат само да се определат ако се земе во предвид
само рамнотежата во хоризонталната насока. Рамнотежната состојба ни дава само
единечна равенка во однос на двете непознати реакциски сили, RA и RB. Мора да се бара
друга состојба за да се формулира втората равенка. Обично, за ваков тип на структура,
дополнителните равенки се добиваат преку деформацијата во системот.

На сликата 2.6 можеме лесно да видеме дека вкупното издолжување на шипката е нула
бидејќи е фиксирано на двата краја. Ова се нарекува геометриска компатибилност на
деформацијата, кое овозможува дополнителна равенка за решението на овој проблем.
Тоталната деформација на шипката се пресметува преку комбинираното дејство на двете
непознати поддржувачки реакции и надворешно нанесените оптоварувања. Примерот 2.3
ни покажува како оваа состојба може да се искористи за да се направи равенка во однос на
двете реакциски сили.

2.6 Еластична оптегнувачка енергија на аксијално оптоварениот математички израз

Оптегнувачката енергија е направената внатрешна работа преку надворешни нанесени
сили. Исто така се нарекува внатрешна еластична енергија на деформацијата.
2.6.1 Оптегнувачката енергија U во аксијално оптоварениот математички израз
За аксијално оптоварениот математички израз со константна внатрешна аксијална сила:
Ако математичкиот израз е составен од сегменти со различни пресечни површини Ai,
внатрешните нормални сили Ni, и материјали Ei, тогаш оптегнувачката енергија е сума од
енергијата која е складирана во секој од сегментите.

2.6.2 Густина на оптегнувачката енергија , U0

Густината на оптегнувачката енергија е оптегнувачката енергија по единица волумен. За

аксијално оптоварениот математички израз со константен притисок и оптегнување:

U0 обично се мери во J/m3.

2.7 Принципот на Сен – Венан и концентрација на притисокот

Според равенката 2.1 се претпоставува дека нормалниот притисок е константен низ

пресекот на шипката под аксијално оптоварување. Меѓутоа, применувањето на оваа
формула има одредени ограничувања. Кога аксијалниот товар се нанесува на шипка со
униформиран пресек како што е прикажано на сликата 2.7 (а), нормалниот притисок во
деловите кои се оддалечени од местоположбата на нанесените концентрирани
оптоварувања ќе бидат униформирано дистрибуирани низ пресекот. Нормалните
оптоварувања во деловите кои се во близина на двата краја сепак, нема да бидат
униформирано дистрибуирани поради неуниформираната деформација која е
предизвикана од страна на применетите концентрирани оптоварувања. Очигледно,
повисокото ниво на оптоварување, а оттаму и повисоките нивоа на притисок ќе се
предизвикаат во близината на нанесените оптварувања.

Ова набљудување често е корисно кога се решаваат статични рамнотежни

проблеми. Тоа ни сугерира дека ако дистрибуцијата на надворешното оптоварување се
промени во нова дистрибуција која што е сепак статички еднаква на оригиналната т.е. со
истите резултантни сили и моменти дистрибуцијата на оптовареноста во делот кој е
доволно далеку од местото каде било извршено изменувањето ќе биде малку засегнато.
Овој заклучок се нарекува принцип на Сен – Венан.

Нерамномерно распределениот притисок во шипката исто така може да се

набљудува ако се избуши дупка во материјалот (Слика 2.7 (б)). Распределениот
притисокот не е изедначен на пресекот во близина на дупката. Бидејќи материјалот кој
што е отстранет од дупката не е повеќе во можност да носи било каков товар, товарот
мора да се пренасочи низ останатиот материјал. Тој не е еднакво распределен по целата
останата пресечна површина и има повисоко ниво на оптоварување во близина на дупката.
На пресеците кои се оддалечени од дупката нормалното распределување на притисокот е
сеуште изедначено. Нерамномерно распределениот притисок се нарекува притисочна
концентрација.

Набљудувањето сугерира дека ако структурниот член има неочекувана промена во

обликот на пресекот или прекин на геометријата, концентрацијата на притисокот ќе се
случи во близината на неочекуваните промени или прекини.

2.8 Притисок предизвикан од температура

Во статично одредена структура, деформацијата која настанува поради

температурните промени обично се занемарува, бидејќи во таква структура членовите се
слободни да се шират или собираат. Меѓутоа, во статички неодредена структура,
ширењето или собирањето може да се контролира. Ова понекогаш може да создаде
значителни оптоварувања кои може да предизвикаат откажување на членот и евентуално
на целата структура.

За шипка со должина L (Слика 2.8) слободната деформација која е предизвикана

преку промена на температурата Т е:

а оттука термалнто оптоварување е:

каде T е коефициентот на термалната експанзија.

Ако шипката не е комплетно слободна за да се шири или собира, оптоварувањето на

шипката е сума од термалното оптоварување и оптоварувањето кое е предизвикано преку
притисокот кој расте поради ограничувањата со слободното ширење:

3. Торзија

Торзијата е друг основен вид на деформација на структурниот член кој подлежи на

пресвртна акција на применети сили, како што е прикажано кај конзолниот отвор кој
подлежи на силата на вртење на слободниот дел (Слика 3.1). Ако отворот е долг и содржи
кружен дел, неговата торзија и деформација се претставени на следниот начин:

 Силата на вртење или моментот на завртување се применува кај рамнина

нормална на оската на кружниот член
 Под дејство на силата на вртење, се формира напречно оптоварување кај
пресеците
 Под дејство на силата на вртење, на деформацијата на шипката доминира
аголот на свиткување, т.е. релативната ротација помеѓу паралелните рамнини
кои се нормални на оската
 Делот од рамнината кој е нормален на оската останува како рамнина и по
моментот на свиткување, т.е. не се појавува искривување или досторзија кај
паралелните рамнини кои се нормални на оската на дадениот член.
 Кај кружниот член кој подлежи на торзија, и напоните на прекршување и
притисоците на прекршување се разликуваат линеарно од централната оска.

3.1. Знаковни правила

Позитивната сила на вртење е моментот кој што делува врз пресекот во смисла на
правилото на десната рака за надворешната нормала на пресекот (Слика 3.2). Како
резултат на тоа, позитивен агол на свиткување е ротација на пресекот во смисла на
правилото на десната рака во однос на надворешната нормала. Како што е дефинирано во
знаковните правила за нормалните сили во второто поглавје, така и овде знаковното
правило кое е дефинирано пак не се поврзува со одреден правец на координатите.

3.2 Напон на прекршување

Напоните кои се создаваат кај пресекот поради торзијата се паралелни со пресекот и како
резултат на тоа тие се напони на прекршување. Кај кружен член кој подлежи на сила на
вртење, притисокот на прекршување се разликува линеарно од нулата на централната
оска. По Хуковиот закон (Равенка (1.5)), напонот на прекршување е пропорционален со
притисокот на прекршување, а тоа значи:

каде G означува модул на прекршување на материјалот.

Кај пресек, напонот на прекршување исто така се разликува линеарно од централната

оска (Слика 3.3):

каде: Т – е силата на вртење на пресекот, r- е радиусната оддалеченост од центарот, J –

поларниот момент на инертност или поларниот втор момент во просторот, кој го
претставува геометрискиот квантитет на пресекот и кој содржи единица на пример, m 4.
Математичкиот израз за Ј е следниот:

Кај цевчестиот дел прикажан на слика 3.3 (б):

каде Dout и Din се всушност надворешните и внатрешните дијаметри на пресекот. За

цврстиот дел прикажан на слика 3.3. (а), внатрешниот дијаметар е еднаков на нула, а тоа
значи:

3.3 Агол на свиткување

Агол на свиткување е аголната разлика помеѓу два паралелни делови (пресеци) на

шипката која подлежи на торзија. Тој е пропорционален на применетата торзија T и
растојанието помеѓу двата дела (пресеци) L, a е обратно пропорционален на геометриската
величина (вредност) на пресекот J и модулот на прекршување G, каде GJ се нарекува
торзиона цврстина. Па според тоа за шипката прикажана на слика 3.4:

Доколку промените во моментот на свиткување, геометријата на пресекот и модулот на

прекршување долж централната оска меѓу деловите (пресеците) се испрекинати
(дискретни), тогаш вкупниот агол на свиткување е:

каде N е вкупниот број на испрекинати (дискретни) сегменти (i = 12 N), секаде каде T i, Gi

и Ji се сите константни.

Доколку промените продолжуваат за T, J и G помеѓу растојанието L:

3.4. Торзија на ротирачки вратила

Членовите (деловите) како што се ротирачките вратила за пренос на енергија обично

подлежат на торзија. Следната формула се користи за конверзија (промена) на киловатите
(kW), основна единица која се користи во индустријата, во торзија која е спроведена врз
вратилото:

Или каде Т = вртежи (сила на вртење) во N m p = пренесена моќност во kW f =

фреквенција на ротирачкото вратило во Hz
N = обрти во минута на ротирачкото вратило (rpm).

3.5. Преглед на клучните точки

 Доколку вратилото е долго и применетите напони се моменти на свиткување

/ вртежи (сили на вртење) околу надолжната оска, искривувањето може да се
одреди со аголот на свиткување.
 Внатрешните притисоци и сили на внатрешните пресеци вертикални на
оската се напони на прекршување и вртежи редоследно.
 Резултантата од напонот на прекршување кај било кој пресек по должината
на вратилото е сила на вртење (вртеж) кој дејствува врз истиот дел.
 Поларниот втор момент во подрачјето и модулот на прекршување ги
претставуваат геометрискиот и материјалниот придонес на вратилото врз
торзионата цврстина.
 Торзионата цврстина на делот (пресекот) е GJ, што ја одредува торзионата
отпорност на членот.
 Напонот на прекршување е пропорционален со притисокот на прекршување
и варира линеарно од централната оска. Кај пресек, максималниот напон на
прекршување секогаш настанува кај точка по должината на надворешната
граница на делот (пресекот).
 Равенките (3.2) – (3.7) не се применуваат за член кој што не е кружен, каде
пресеците кои се вертикални на оската се изкривуваат кога ќе се примени
сила на вртење.

3.7. Примери

ПРИМЕР 3.1

Цврстото вратило прикажано на слика Е3.1 (а) подлежи на две концентрирани сили на
вртење (вртежи), редоследно, кај А и кај B. Дијаметарот на вратилото се менува од 1 m до
0,5 m кај B. Колкав е вкупниот агол на свиткување кај местата А и B и колкав е
максималниот напон на прекршување кај вратилото?

[Решение] Ова е статичен одреден систем кој подлежи само на моменти на свиткување.
Реакциската сила на вртење (вртеж) на вградениот крај може да се одреди преку
рамнотежата на моментот. Метод на пресек може да се користи за да се пресметаат силите
на вртење (вртежите) кај деловите (пресеците) меѓу А и B и B и C. Притисоците кај овие
делови (пресеци) може потоа да се пресметаат со Равенката (3.2). Бидејќи вратилото е под
испрекината варијација на силите на вртење (вртежите) и геометриската димензија, за да
се пресмета аголот на свиткување се користи Равенката (3.6).

Од рамнотежата (еквилибриумот) на Слика Е3.1(b):

Со земање на делови помеѓу А и B, и B и C (види на Слика Е3.1(b)), дијаграмот на
моментот на свиткување е претставен на Слика Е3.1(c). Следејќи го правилото на десната
рака, моментите на свиткување на деловите (пресеците) по должината на оската се
прикажани како позитивни.

Вкупниот агол на свиткување:

Од Равенката (3.6), аголот на свиткување кај А е:

Аголот на свиткување кај B e:

Максимален напон на прекршување

За севкупниот максимум потребни се максимални напони

на прекршување помеѓу AB и BC.

Од Равенката (3.2):

Оттука, помеѓу А и B настанува максимален напон на прекршување.

ПРИМЕР 3.2

Моторот го управува кружното вратило преку збир на механизми (запчаници) на 630 rpm;
20 kW се доставуваат на десната страна и 60 kW на левата (Слика Е3.2). Ако дозволениот
напон на прекршување на вратилото е 37 MPa, одреди го минималниот дијаметар на
вратилото.

[Решение] Проблемот со торзијата е статички утврден. Силите на вртење (вртежите)

кои дејствуваат врз вратилото најпрво треба да се пресметаат преку Равенката (3.8).
Вратилото потоа се анализира преку Равенката (3.2) за да се одреди максималниот
напон на прекршување кој зависи од дијаметарот. Споредба на маскималниот напон на
прекршување со дозволениот притисок на материјалот доведува до решението за
минималниот дијаметар.

Бидејќи вкупната моќност пренесена на вратилото преку механизмот B е 80 kW (60+20):

Резистентните сили на вртење (вртежи) за A и C се:

Дијаграмот за моментот на свиткување на вратилото е прикажан подолу:

Бидејќи вратилото има константен дијаметар, очигледно е дека максималниот момент на

свиткување, а потоа и максималниот напон на прекршување, се случува помеѓу B и C.
Според Равенката (3.2):

Според тоа, дијаметарот на вратилото не смее да биде помал од 50 mm.

Прекршувачки и свиткувачки момент

Сликата 4.1 (а) ни покажува автомобил кој поминува мост. Целта на мостот е да ја
префрли тежината на автомобилот на двете потпори. Сликата 4.1 (б) е еднаква
илустрација на сликата 4.1 (а) прикажувајќи го попречно нанесениот товар (автомобилот),
структурата (подлогата) и потпорите на краевите. Всушност, во многу инженерски
апликации структурните членови даваат отпор на силите (товарите) нанесени странично
или попречно од нивната оска. Овој тип на член се нарекува греда. Деформацијата на
гредата се карактеризира според следното:

 Надворешниот товар се нанесува попречно и предизвикува виткање на гредата

како што е попречно и предизвикува виткање на гредата како што е прикажано на
слика 4.1 (ц)
 Свиткувачкиот момент и прекршувачката сила се развиваат во пресеците на
гредата како што е прикажано на слика 4.1 (д)
 Под дејството на свиткувачкиот момент и прекршувачката сила деформацијата на
гредата е дминирана од попречното отклонување на гредата и ротацијата на
пресекот.
 Аксијалната деформација на гредата е занемарлива.

4.1 Дефиниција за греда

Гредата се дефинира како структурен член кој е дизајниран пред се да даде потпора на
силите кои делуваат вертикално на оската од членот (Слика 4.2). Главната разлика помеѓу
гредите (Слика 4.2(а)) и аксијлно оптоварените шипки (Слика 4.2 (б)) или оските во
торзијата (Слика 4.2 (ц)) се во насока на применетите оптоварувања.

4.2 Прекршувачка сила и свиткувачки момент

Прекршувачката сила е внатрешна сила која е паралелна со делот на кој дејствува и

дека на пример на сликата 4.1 (д) дава отпор на вертикалниот ефект од применетите
оптоварувања на гредата. Прекршувачката сила е бројчено еднаква со алгебрискиот збир
на сите вертикални сили кои дејствуваат на слободно тело земено од било која страна на
делот. Прекршувачките сили се мерат со in N, kN, итн.
 Свиткувачкиот момент е внатрешна сила која дава отпор на ефектите на моментите
кои се предизвикани од надворешните оптоварувања, вклучувајќи ги реакциите на
потпорите. Свиткувачките моменти се мерат со N m, kN m, итн.

4.3 Потпори на гредата

Гредата може да се потпорува на различни начини. Табелата 4.1 ги прикажува

најчестите начини на потпори кои често се користат за да се моделираат структурни
потпори во дизајнот.

4.4 Стандардни означувања

Означувањата за свиткувачките анализи на греди се прифатени во повеќето

учебници и литератури.

4.4.1 Дефиниција на позитивно прекршување

Надолната прекршувачка сила која дејствува на пресекот на левата страна на

слободното тело и нагорната прекршувачка сила која дејствува на пресекот на десната
страна на слободното тело се дефинира како позитивна прекршувачка сила (Слика 4.3 (а)).
Позитивните прекршувачки сили се прикажани на сликата 4.3 (б) за делот кој е изолиран
од гредата преку два пресеци.

Табела 4.1 Потпори на гредата и реакции

Прекршувачките сили прикажани на слика 4.3 (б) имаат тенденција на подигање

на левата страна на делот од гредата. Позитивните прекршувачки сили може да се опишат
како останати прекршни сили.

4.4.2 Дефиниција за позитивен свиткувачки момент

Позитивниот свиткувачки момент (Слика 4.4 (а)) произведува компресија во

горниот дел на пресекот на гредата. Деформираната греда завзема форма која може да ја
задржи водата.

Од сликата 4.4 (б) позитивниот свиткувачки момент ист така може да се опише
како спуштачки момент бидејќи моментот произведува спуштачко отклонување.

4.5 Врските помеѓу свиткувачкиот момент, прекршувачката сила и нанесениот товар

На произволниот пресек кој е прикажан на слика 4.5, тесната врска помеѓу свиткувачкиот
момент Mx, прекршувачката сила Vx и интензитетот на дистрибуираното оптоварување
qx секогаш зависат од следниве врски:

1. Стапката на промена на прекршувачката сила по должината на гредата е еднаква на

дистрибуираното оптоварување:
2. Стапката на промена на свиткувачкиот момент по должината на гредата е еднакво на
прекршувачката сила:

3. Комбинацијата на равенките (4.1) и (4.2) произведува:

Горенаведените релации се применуваат на сите пресеци од гредата освен таму каде што
има концентрирана сила или момент.

ВОВЕД

Секој материјал или структура може да има недостатоци и пропусти кога има
оптоварување или напрегање. Успешниот дизајн на структурата има потреба од
структурна анализа и анализа на притисокот и оптоварувањето со цел да се испита и
процени дали може или не може да безбедно да го поддржува потребното оптоварување
или напрегање. За да се спречат структурните недостатоци и пропусти, типичниот дизајн
мора да ги земе во обзир следниве три главни аспекти:

1. Цврстина – Структурата мора да биде доволно цврста за да може да ги издржи

нанесените оптоварувања.

2. Крутост – Структурата мора да биде доволно крута за да може да може да се случат

само дозволиви деформации.

3. Стабилност – Структурата не смее да попушти при свиткување при нанесувањето на

компресивни оптоварувања или напрегања.

Темата и фокусот на структурната анализа и анализата на оптоварувањето и напрегањето

обезбедува аналитички, бројчани и експериментални методи за одредување на цврстината,
крутоста и стабилноста на структурните членови на кои е нанесено оптоварување и
напрегање.

ЗАКЛУЧОК

Очигледно е дека со повисокото ниво на оптоварување, а оттаму следува дека и

повисоките нивоа на притисок ќе се предизвикаат во близината на нанесените
оптоварувања.

Во однос на торзијата, доколку вратилото е долго и применетите напони се моменти на

свиткување / вртежи (сили на вртење) околу надолжната оска, искривувањето може да се
одреди со аголот на свиткување.

Континуираното распределување на нанесените оптоварувања и напрегања резултира во

континуирани варијации на силата на прекршување и свиткувачкиот момент по
должината на гредата