ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΑΠΑΝΤΗΣΕΙ ΙΙ.

ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

1.Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία

1. Ποιες μορφές παίρνει η αριστοκρατία του Βυζαντίου στα τέλη του 8ου - αρχές του
9ου αιώνα;
2. Πώς δημιουργήθηκε η λεγόμενη τάξη των δυνατών;
3. Απέναντι στην αριστοκρατία ποια ήταν η άλλη ,η κατώτερη τάξη και ποιες
απειλές είχε να αντιμετωπίσει;
4. Πώς ήταν διαμορφωμένα τα κτήματα των μεγαλογαιοκτημόνων, ποια ήταν η ζωή
και η στάση τους και ποια τα αποτελέσματα της;
5. Ποια εικόνα εμφανίζουν οι πόλεις και η αστική οικονομία κατά τον 9ο αιώνα;
6. Ποια ήταν η οργάνωση των εμπόρων και βιοτεχνών και τι γνωρίζετε για τον
τρόπο που ασκούσαν τις δραστηριότητές τους;
7. Ποια εικόνα παρουσίαζε το εξωτερικό εμπόριο κατά το 10ο αιώνα;
8. Πώς αναπτύχθηκε η μεσαία τάξη στο Βυζάντιο;

2.Η νομοθεσία της Μακεδονικής δυναστείας και η σύγκρουσή της με τους

«δυνατούς»
Οι κοινωνικές τάξεις της υπαίθρου (ορισμοί), σ. 48
Η ανάπτυξη των πόλεων και τα αστικά κοινωνικά στρώματα, σ. 49
Νόμοι και αγώνας κατά των δυνατών, σ. 50

-Παιχνίδι ρόλων: Ένας Βυζαντινός αγρότης απευθύνεται στον αυτοκράτορα,

παρουσιάζοντας τα προβλήματα που αντιμετωπίζει και ζητώντας την προστασία της
πολιτείας.

1. Ποιοι λόγοι επέβαλαν στους Μακεδόνες αυτοκράτορες αναθεώρηση της νομοθεσίας;

2. Ποιες συλλογές νόμων εκδόθηκαν στα χρόνια των Μακεδόνων αυτοκρατόρων;
3. Ποιες ήταν οι επιδιώξεις των δυνατών, για τις οποίες στράφηκαν εναντίον τους οι
Μακεδόνες αυτοκράτορες;
4. Για ποιους λόγους οι Μακεδόνες αυτοκράτορες ενδιαφέρθηκαν για την προστασία
των αδυνάτων;
5. Ποιο το περιεχόμενο των νόμων των Μακεδόνων αυτοκρατόρων που στόχευαν στον
περιορισμό των δυνατών;
ΙΙ. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
1.Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία

1.Ποιες μορφές παίρνει η αριστοκρατία του Βυζαντίου στα τέλη του 8ου - αρχές του
9ου αιώνα;

Οι γαιοκτήμονες-αριστοκράτες του ύστερου Ρωμαϊκού Κράτους φαίνεται ότι χάθηκαν

κατά τις εχθρικές εισβολές του 7ου αι. Στο μεταίχμιο από τον 8ο προς τον 9ο αι. άρχισε
να σχηματίζεται μια νέα αριστοκρατία της γης (ή επαρχιακή), κοντά στην οποία
υπάρχει και η αριστοκρατία των αξιωμάτων (ή αστική).

2.Πώς δημιουργήθηκε η λεγόμενη τάξη των δυνατών;

Κατά τον 8ο -11ο αιώνα άρχισε να διαμορφώνεται η νέα βυζαντινή αριστοκρατία, όπως
φαίνεται από τη βαθμιαία επέκταση οικογενειακών επωνύμων. Οι δύο ομάδες της
αριστοκρατίας συνήθιζαν να συνδέονται με επιγαμίες και συγχωνεύτηκαν σε ενιαία
τάξη στα τέλη του 10ου αι. Είναι οι δυνατοί. Σ' αυτούς περιλαμβάνονταν οι πολιτικοί, οι
στρατιωτικοί και οι θρησκευτικοί άρχοντες και οι διαχειριστές της κρατικής, της
αυτοκρατορικής, της εκκλησιαστικής και μοναστικής περιουσίας.

3.Απέναντι στην αριστοκρατία ποια ήταν η άλλη ,η κατώτερη τάξη και ποιες
απειλές είχε να αντιμετωπίσει;

Απέναντι στην αριστοκρατία έστεκαν οι αγροτικές μάζες, οι πένητες, αποτελούνταν

από ελεύθερους γαιοκτήμονες, ακτήμονες γεωργούς που μίσθωναν γη για
καλλιέργεια και παροίκους που ήταν δεμένοι με τη γη ή είχαν προσωπική εξάρτηση
από τους κυρίους της. Από τις αρχές του 9ου αι. η αγροτική κοινότητα και οι
ανεξάρτητοι αγρότες άρχιζαν να κινδυνεύουν τόσο από τη συνήθεια των
μεγαλοκτηματιών να αποκτούν τα κτήματα των μικρομεσαίων γαιοκτημόνων με
νόμιμους (αγορά ή κληροδοσία) ή και παράνομους τρόπους όσο και από τη φορολογική
πίεση που ασκούσε το κράτος.

4.Πώς ήταν διαμορφωμένα τα κτήματα των μεγαλογαιοκτημόνων, ποια ήταν η

ζωή και η στάση τους και ποια τα αποτελέσματα της;

Τα μεγάλα κτήματα δεν ήταν ενιαία, αλλά αποτελούνταν από πολυάριθμες διάσπαρτες
εκτάσεις, τα χωρία ή προάστεια που καλλιεργούσαν ελεύθεροι ενοικιαστές ή
πάροικοι. Με τα έσοδα από τα κτήματά τους και με τους μισθούς που έπαιρναν από το
κράτος ως αξιωματούχοι, οι ευγενείς ζούσαν ζωή γεμάτη χλιδή. Από την άλλη μεριά
ήταν απρόθυμοι να δαπανήσουν χρήματα, για να βελτιώσουν τις εγκαταστάσεις των
υποστατικών τους και τα μέσα και τις τεχνικές της παραγωγής. Όλα αυτά συνέβαλαν
ώστε η αγροτική παραγωγή στο Βυζάντιο να παραμείνει στάσιμη και ευάλωτη στις
κρίσεις που άρχισαν να εκδηλώνονται στα μέσα του 11ου αι.
5.Ποια εικόνα εμφανίζουν οι πόλεις και η αστική οικονομία κατά τον 9ο αιώνα;

Μεγάλη ανάπτυξη, με επίκεντρο τις πόλεις, γνώρισε η αστική οικονομία που ήταν,
όπως και η αγροτική, εκχρηματισμένη σε μεγάλο βαθμό. Από τις αρχές του 9ου αι.
παλιές πόλεις, όπως η Πάτρα και η Σπάρτη, ανοικοδομήθηκαν, ενώ ιδρύθηκαν και νέες.
Οι πόλεις άρχισαν να ξαναβρίσκουν την οικονομική τους λειτουργία. Κάστρα, όπως το
Άρτζε (Γεωργία) και το Άνιον (Αρμενία), έγιναν αστυκώμαι ή αγροτοπόλεις, αστικά
κέντρα με ημιαγροτικό χαρακτήρα. Μεγαλύτερη εμπορική κίνηση είχαν οι πόλεις
Έφεσος, Ευχάϊτα, Τραπεζούς κ. ά., όπου διεξάγονταν ετήσιες εμποροπανηγύρεις.

6.Ποια ήταν η οργάνωση των εμπόρων και βιοτεχνών και τι γνωρίζετε για τον
τρόπο που ασκούσαν τις δραστηριότητές τους;

Οι έμποροι και οι βιοτέχνες ήταν οργανωμένοι σε συντεχνίες ή επαγγελματικά

σωματεία (συστήματα). Το ύψος της παραγωγής και οι τιμές των προϊόντων ήταν
προκαθορισμένες. Η λειτουργία των συστημάτων στην Κων/λη καθοριζόταν από το
Επαρχικόν Βιβλίον, συλλογή διατάξεων των αρχών του 10ου αι. Οι περισσότερες
βιοτεχνίες αφορούσαν τον τομέα των τροφίμων. Από το 10ο αι. εμφανίστηκαν
επιχειρήσεις σχετικές με την επεξεργασία και εμπορία ειδών πολυτελείας (μετάξι,
μπαχαρικά, πολύτιμοι λίθοι).

7.Ποια εικόνα παρουσίαζε το εξωτερικό εμπόριο κατά το 10ο αιώνα;

Το βυζαντινό εξωτερικό εμπόριο αναβίωσε από τα μέσα του 10ου αι. Η ακτίνα της
δράσης του μεγάλωνε συνεχώς. Αναπτύχτηκαν εμπορικές σχέσεις με τους Βουλγάρους,
τους Ρώσους, τις ιταλικές πόλεις, ιδίως τη Βενετία, και το Χαλιφάτο. Οι βυζαντινοί
έμποροι ταξίδευαν μέχρι το Κάιρο και άλλους τόπους του Χαλιφάτου, για να
προμηθευτούν τα περιζήτητα και πολύ επικερδή μπαχαρικά. Αλλά και οι μουσουλμάνοι
έμποροι μετέφεραν μπαχαρικά, αρώματα και βαφικές ύλες στο Βυζάντιο. Ο
εκτελωνισμός τους γινόταν στην Τραπεζούντα, εμπορική πύλη της Μ. Ασίας προς
Ανατολάς.

8.Πώς αναπτύχθηκε η μεσαία τάξη στο Βυζάντιο;

Η συνεχής ανάπτυξη της αστικής οικονομίας οδήγησε στη δημιουργία της μεσαίας
τάξης (τάξης των επιχειρηματιών), αποτελούμενης από εμποροβιοτέχνες, ναυκλήρους
και τραπεζίτες. Οργανωμένη σε συντεχνίες ή αδελφότητες υποκινούσε συχνά λαϊκά
κινήματα κατά των ευγενών και έφτασε στο απόγειο της κοινωνικής και πολιτικής της
επιρροής στα μέσα του 11ου αι.

9.Τί ήταν ο δήμος και με τι ασχολούνταν;

Οι πολυάριθμες λαϊκές μάζες των πόλεων (δήμος) αποτελούνταν από φτωχούς που
εργάζονταν περιστασιακά ή ήταν άνεργοι.
ΣΕΛ.72-73
2.Η νομοθεσία της Μακεδονικής δυναστείας και η σύγκρουσή της με τους
«δυνατούς»
Οι κοινωνικές τάξεις της υπαίθρου (ορισμοί), σ. 48
Η ανάπτυξη των πόλεων και τα αστικά κοινωνικά στρώματα, σ. 49
Νόμοι και αγώνας κατά των δυνατών, σ. 50

-Παιχνίδι ρόλων: Ένας Βυζαντινός αγρότης απευθύνεται στον αυτοκράτορα,

παρουσιάζοντας τα προβλήματα που αντιμετωπίζει και ζητώντας την προστασία της
πολιτείας.

1.Ποιοι λόγοι επέβαλαν στους Μακεδόνες αυτοκράτορες αναθεώρηση της

νομοθεσίας;

Οι αυτοκράτορες της δυναστείας των Μακεδόνων, για να κάνουν περισσότερο

εύρυθμη τη λειτουργία της διοίκησης και να λύσουν τα επείγοντα κοινωνικά
προβλήματα, φρόντισαν να αναθεωρήσουν τη νομοθεσία των Ισαύρων και να
εκδώσουν νόμους προσαρμοσμένους στις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες της
εποχής τους.

2.Ποιες συλλογές νόμων εκδόθηκαν στα χρόνια των Μακεδόνων αυτοκρατόρων;

Πολύ έντονη ήταν η νομοθετική δραστηριότητα στα χρόνια των δύο πρώτων
Μακεδόνων. Εκδόθηκαν οι ακόλουθες συλλογές ή μεμονωμένοι νόμοι:

1. Πρόχειρος Νόμος: εύχρηστο απάνθισμα νόμων που αντικατέστησε την Εκλογή,

νομική συλλογή των Ισαύρων.
2. Επαναγωγή: εισαγωγή στον Πρόχειρο Νόμο που καθόριζε με ακρίβεια τις
αρμοδιότητες του αυτοκράτορα και του πατριάρχη.
3. Βασιλικά: συλλογή νόμων, η οποία αντλεί κυρίως από τις νομικές συλλογές του
Ιουστινιανού (60 βιβλία).
4. Επαρχικόν Βιβλίον: διατάξεις που ρύθμιζαν τη λειτουργία των συντεχνιών της
Κωνσταντινούπολης.
5. Νεαρές: νέοι νόμοι που απέβλεπαν κυρίως στον περιορισμό της μεγάλης
γαιοκτησίας.

3.Ποιες ήταν οι επιδιώξεις των δυνατών, για τις οποίες στράφηκαν εναντίον τους οι
Μακεδόνες αυτοκράτορες;

Ο αγώνας του κράτους κατά των μεγάλων γαιοκτημόνων (δυνατοί) είναι

χαρακτηριστικό γνώρισμα της κοινωνικής ιστορίας του Βυζαντίου στα χρόνια των
Μακεδόνων. Ο αγώνας αυτός οφειλόταν στο ότι οι δυνατοί επιδίωκαν να ιδιοποιηθούν
τη γη των φτωχών, να αποσπάσουν προνόμια και να κατακτήσουν την πολιτική
εξουσία.Το Βυζαντινό Κράτος δεν μπορούσε να ανεχθεί αυτές τις επιδιώξεις.
4.Για ποιους λόγους οι Μακεδόνες αυτοκράτορες ενδιαφέρθηκαν για την
προστασία των αδυνάτων;

Οι βυζαντινοί αυτοκράτορες ενδιαφέρθηκαν για την προστασία των αδυνάτων, επειδή

οι ελεύθεροι αγρότες υπηρετούσαν στους στρατούς των θεμάτων, ενώ οι φόροι που
πλήρωναν αποτελούσαν την κύρια πηγή κρατικών εσόδων. Αυτό σημαίνει ότι η
άμυνα και η οικονομία του Βυζαντίου ήταν αδιανόητα χωρίς τη μικρή και μεσαία
αγροτική ιδιοκτησία. Γι' αυτό επί 80 ολόκληρα χρόνια (922-1002) οι αυτοκράτορες
προσπάθησαν με τις Νεαρές τους να προστατεύσουν την αγροτική κοινότητα και τους
ελεύθερους καλλιεργητές από τις καταχρήσεις των δυνατών.

5.Ποιο το περιεχόμενο των νόμων των Μακεδόνων αυτοκρατόρων που στόχευαν

στον περιορισμό των δυνατών;

Οι νόμοι αυτοί των Μακεδόνων αυτοκρατόρων προέβλεπαν τα εξής:

1. Να προτιμώνται ως αγοραστές οι γείτονες και οι συγγενείς, όταν πουλιόταν ένα

κομμάτι κοινοτικής γης.
2. Να αποδίδονται τα χωράφια που είχαν σφετεριστεί οι δυνατοί στους
προηγούμενους φτωχούς ιδιοκτήτες τους χωρίς αποζημίωση.
3. Να απαγορεύεται η πώληση και η αγορά στρατιωτικών κτημάτων. Όποιος διέθετε
τέτοια κτήματα ήταν υποχρεωμένος να στρατεύεται.
4. Να περιοριστεί η αύξηση της εκκλησιαστικής περιουσίας, και
5. Να πληρώνουν οι δυνατοί τους φόρους των φτωχών του χωριού (1002), μια
υποχρέωση που βάραινε παλιότερα την κοινότητα συλλογικά (αλληλέγγυον).

ΣΕΛ.74