1 МАРТ 25 г.

од преземањето „Лугер парабелум“ ЈОМКИПУРСКА

ДЕН НА ПСО на „РАМНА НИВА“ – пиштолска икона ВОЈНА
Ремонтираните
хеликоптери
се вратија во служба
В
о Касарната „Страшо Пинџур“
во Петровец се одржа
свеченост по повод враќањето
и ставањето во функција на
првите два хеликоптери од составот на
Воздухопловната бригада на Армијата
на Република Македонија кои минатата
година беа испратени на ремонт.
На свеченоста пред присутните единици
од составот на Воздухопловната бригада
се обрати министерот за одбрана Зоран
Јолевски кој во оваа прилика истакна:
„Ми претставува особено задоволство
денес заедно со вас да ги видиме првите
резултати од најавената модернизација
на Армијата на Република Македонија во
однос на Воздухопловната бригада. Овие
хеликоптери се првите од предвидените
десет кои ќе се ремонтираат во периодот
од две години за кои Владата на
Република Македонија одвои доволно
финансиски средства. На почетокот
на оваа есен и до крајот на годинава
ќе имаме уште четири ремонтирани
хеликоптери. Со овие преземени
чекори на Министерството за одбрана
и Армијата на Република Македонија,
борбената готовност на Воздухопловната
бригада ќе се зголеми, а со тоа ќе се
овозможи АРМ уште подобро и посигурно
да ја извршува својата функција, да биде
гарант за територијалниот интегритет
и суверенитет на Македонија“ – рече
Јолевски. Процесот на ремонтирање
на хеликоптерите на АРМ е дел од
процесот на модернизација на Армија
на Република Македонија која започна
со формирањето на интегрираните
проектни тимови во ноември 2014
година. Овој процес на модернизација
е од исклучителна важност, како за
одржување на безбедноста, сигурноста
и стабилноста на Република Македонија,
така и до подигнување на капацитетите и
ресурсите и подобрување на стандардот
на припадниците на АРМ.
 содржина
ШТИТ година IX број 90 април 2017

Инфо 5
На прва линија
118 години од
дипломирањето на

6
Мустафа Кемал Ататурк
во Битола

24 часа
Во касарната
„ Илинден“ свечено
одбележан 1 Март - Денот на
Полкот за специјални
операции 8
Во фокусот

10
на АРМ
Изборот е АРМ и верност кон
знамето и униформата

14
Глобал
НАТО-вежби

Глобал
Европа како можно
светско војувалиште 20
Фељтон
Македонскиот идентитет

24
за време на
Oсманлиската држава

Глобал
Жените,
мирот и безбедноста
низ историска призма 34
Вооружување
„APC PANDUR I“ оклопен
транспортер „ПАНДУР I“ 36
Анализа

44
Анализа со оперативен дизајн:
Јомкипурска војна

Глобал
Сеопфатен германски

48
концепт за спречување
регрутација на џихадисти

Јубилеи
Синергија од искуства 54
3
 Да се биде
припадник на АРМ!
Д
а се биде припадник на
армијата претставува
посебен предизвик , чест
и гордост за секој што ќе
се определи за овој благороден
позив. Отсекогаш и во историјата и
денес воинот кој стои на браникот
на својата татковина заслужувал
посебно место во колективната
меморија на еден народ. А, клучен
елемент за успехот на секоја армија
е високообучениот, мотивиран
и квалитетен професионален
воен персонал. Секоја армија е
специфична и се пополнува по
свој сопствен модел за избор
на персоналот. Во Република
Македонија постои високообразовна
институција - Воената академија
„Генерал Михаило Апостолски“
каде низ трите циклуси на
образование се образуваат кадри
неопходно потребни за АРМ. Од
2009 година, кога се рестартираше
академијата, секоја година се
продуцираат нови потпоручници кои
се определени за специфичните
родови на Армијата. Центарот
за обука на пилоти се грижи да
се произведат најквалитетни и
високопрофесионални пилоти
во редовите на Армијата.
Се организираат посебни
специјалистички курсеви на кои
по строга селекција се избираат
најсоодветните лица со завршено
цивилно високо образование кои
ќе бидат доедуцирани и обучени
за пополнување на некоја од
специфичните служби на Армијата.
Нови 90 професионални војници,
по поминувањето на строгите
селективни курсеви и избор,
деновиве беа примени во редовите
на АРМ.
Секоја армија мора да ги изнаоѓа
најдобрите начини како да го
ШТИТ
е магазин на
Министерството
за одбрана
на Република
Македонија
Излегува од печат
еднаш во месецот
4
Издавач
Министерство за одбрана
на Република Македонија
привлече и избере најквалитетниот
припадник во своите редови. Во
оваа насока, за придобивање на
најдобрите Министерството за
одбрана и Армијата на Република
Македонија започнаа голема
кампања и промоција на воениот
позив во средните училишта
ширум Република Македонија. Подготвува
Претставници на Министерството за Издавачки совет
одбрана, заедно со професионални
војници, подофицери и офицери Претседател на Издавачкиот совет
на АРМ, од 20 март до крајот на д-р Зоран Јолевски
месец април, во средните училишта министер за одбрана
низ Република Македонија, ќе
на Република Македонија
го реализираат проектот за
популаризација на воениот позив за
служба во АРМ. Тимовите составени
од професионалци, вработени Главен и одговорен уредник
во Министерството, како и д-р Жанет Ристоска
припадниците на Армијата директно
пред младите средношколци Редакција:
ќе проговорат за тоа што значи Умит Реџепи
да се биде припадник на АРМ, (техничко уредување),
како се станува припадник и кои
Митко Василевски
се придобивките од овој позив.
Непосредно и стручно, преку (новинар),
разговор и презентации ќе се Кристина Илиевска
дружиме со младите кои се наоѓаат (новинар),
во периодот на изборот на својата Ксенија Митева
идна професионална животна (лектор);
определба. Да се надеваме дека Александар Атанасов
многумина од нив токму од ова (фотографии)
дружење и дефинитивно ќе се
определат за својот иден позив
Димче Исаиловски,
како припадници на АРМ. Сè
уште ми е свежо сеќавањето на академски сликар
кадетот од Воената академија кој (ликовно-графички дизајн и корица)
јавно зборуваше за својата идна
професија и пред сите присутни, со Печати:
нескриени емоции гласно извика „Европа 92“
дека „војничкиот леб е тврд но Кочани
мошне благороден“ и затоа е горд
што во иднина ќе носи униформа и
ќе биде припадник на вооружените Цената на еден примерок е 50 денари
сили на својата земја. Годишна претплата 600 денари
д-р Жанет Ристоска
„Орце Николов“ 116
1000 Скопје, Република Македонија
Телефони: 02 3128 276
www.morm.gov.mk; E-mail: stit@morm.gov.mk
жиро с-ка 05001001 1678720
(повикување на број: 725939-10)
даночен број: 4030990271748
ТС 100000000063095
Инфо
Министерот Зоран Јолевски во посета
на касарната „Јане Сандански“
Обиколка на сместувачките капацитети
М инистерот за одбрана на Република Македонија,
Зоран Јолевски беше во обиколка на
сместувачките капацитети на АРМ на јужната граница,
во околината на Богданци. За време на посета, од
страна на командантите и командирите на АРМ кои се
одговорни за обезбедување на нашата јужна граница,
министерот беше информиран дека состојбата на
границата е стабилна и дека бројот на мигранти
е значително намален, во споредба со периодот
пред точно една година кога во координацијата на
земјите на т.н. Балканска рута се затвори оваа патека
на движење.„Армијата на Република Македонија и
институциите во Македонија внимателно ја следат
состојбата на границата и развојот на мигрантската
криза. Имаме развиено соодветни планови доколку
се зголеми приливот на мигранти во Република
Македонија од нашата јужна страна“, изјави во оваа
прилика министерот..
Во рамки на посетата министерот имаше и заеднички
ручек со припадниците на АРМ стационирани на
јужната граница во поддршка на Полицијата во
справувањето со мигрантската криза.
Министерот Зоран Јолевски на првиот академски час
Во посета на касарната „Јане Сандански“
М инистерот за одбрана на Р. Македонија Зоран
Јолевски оствари посета на припадниците на
АРМ, кои се стационирани во штипската касарна „Јане
Сандански“. Посетата е дел од програмата на министерот
за посета на гарнизоните на АРМ. Во рамките на посетата
министерот беше запознаен со состојбите во касарната,
со пополната на единиците со војници, подофицери и
офицери и со техничка опрема во касарната. Ваквите
посети се потребни со цел да се евалуираат моменталните
состојби и да се пристапи кон планираниот процес за
модернизација и опремување на Армијата, со што АРМ ќе
стане уште поголем гарант за територијалниот интегритет
и суверенитет на Р. Македонија. Од аспект на пополната
министерот истакна дека во овој период е реализирана
пополна на единиците на АРМ, а во тек е курс за следните
офицери. Во рамки на посетата министерот Јолевски
беше брифиран за активностите на Вториот механизиран
пешадиски баталјон, кој како дел од Првата механизирана
пешадиска бригада е сместен во касарната, како и за
нивните планови и програми за 2017 г.
Воедно, министерот Јолевски присуствуваше и на тактичко
- техничкиот збор каде беше претставено вооружувањето и
опремата со која располага единицата во Штип.
Министерот Зоран Јолевски во обиколка на
сместувачките капацитети
Стручно усовршување за
подофицери и професионални војници
В
о овој момент, вие започнувате нова етапа во своите
животи, етапа во која низ стручно усовршување на
Воената академија, во наредните неколку месеци, ќе
го остварите својот сон и ќе станете офицери на АРМ“,
им порача министерот за одбрана, Зоран Јолевски на
23-подофицери и професионални војници кои имаат
завршено цивилно високо образование и се пријавија на
огласот за стручно усовршување на повеќе специјалности во
Армијата. Ваков тип на стручно усовршување се организира
по повеќе од осум години, а басенот на лица кои имаа
можност да се пријават на огласот на Министерството беа
подофицери и професионални војници во АРМ. Министерот
Јолевски, на првиот академски час, посочи дека во рамките
на 3-месечниот едукативен процес, ќе се постигнат неколку
суштински цели и тоа создавање на добро едуциран офицер,
компетентен во техничка, тактичка и лидерска смисла, кадар
кој ќе поседува вештини, знаења и способности потребни за
справување со сите предизвици во професијата. Стручното
оспособување и усовршување на 23-кандидати подофицери
и професионални војници се врши по објавениот оглас
на Министерството за одбрана и согласно потребата за
офицерски кадар од 6 струки и тоа правна, интендантска,
техничка, финансиска, музичка и сообраќајна струка.
5
 На прва линија
118 години од дипломир
Мустафа Кемал Ататурк
Н
а свеченоста присуствуваше
заменик-амбасадорот
на Република Турција во
Македонија, Зејнеп Ѓундуз,
турскиот бригаден генерал Сулејман
Ертизман, заменикот на началникот на
Генералштабот на АРМ генерал-мајор
Мухамет Рацај член на Уставниот суд
на Турција, и многу други гости, како и
претставници на вооружените сили на
Турција и на Армијата на Република
Македонија.
Пред аудиториумот македонскиот
министер за одбрана, Зоран Јолевски
истакна дека Македонија и Турција се
доказ како историјата може да ги спојува
државите и народите.
Тој во својот говор истакна дека
Република Турција ѝ дава силна
поддршка на Република Македонија
од прогласувањето на незавиноста
и нè поддржува и на нашиот пат на
трансформација во контрибутор
6
Министерот за кон глобалниот мир и безбедност и
прерасунување во рамноправен партнер
одбрана на Република на НАТО. Тој додаде дека заедничката
историја дава бројни светли примери
Македонија, Зоран за соработка и пријателство, кои се и
Јолевски, на 13 март основа врз која се гради стратегиското
партнерство помеѓу двете земји.
присуствуваше и се „Република Турција е земја која прва упати
обрати на свечената воено аташе во Република Македонија,
прва потпиша Спогодба за соработка,
церемонија по повод прва прими офицери од Република
13 март – годишнина Македонија на школување и прва помогна
за опремување на Армијата на Република
од дипломирањето на Македонија. Република Турција е меѓу
Мустафа Кемал Ататурк најголемите донатори на опрема за АРМ“,
потсети министерот Јолевски.
во воената гимназија во Денес соработката со Турција е
најинтензивна во областа на воената
Битола и промоција на обука и едукација, се разгледуваат
публикација „Турско – можностите за соработка во наменската
индустрија, а двете земји имаат заеднички
македонските односи низ активности и во меѓународната мисија
историјата“ „Одлучна поддршка“ во Авганистан.
рањето на
во Битола
Министерот Зоран Јолевски своето
обраќање го заврши со пораката на
Кемал Ататурк – „Мир во земјата, мир во
светот“, која, како што рече, е водилка
за зачувување на глобалниот мир и
безбедност и зајакнување и усовршување
на просперитетната иднина на народите
и заедничкиот соживот во регионот и во
светот.
За македонско-турските мостови на
соработка и за делото на Кемал Ататурк и
неговото образование во Воената школа
во овој град говореше турскиот генерал
Сулејман Евдизмант, кој истакна дека
изборот на Битола бил, затоа што градот
бил врата на Османлиската Империја,
која се отвора кон Запад.
„ Како член на турските вооружени сили
се чувствувам возбуден и радосен што
се наоѓам во едн пријателска земја со
која имаме голем број заеднички врски
во политички, економски, културен
и историски контекст. Македонија
е географско подрачје од каде што
потекнуваат големи државници и
лидери кои оставиле длабока трага низ
историјата, како што се Александар
Велики и Мустафа Кемал Ататурк. Битола
има големо значење во формирањето
на карактерот на Ататурк, за прв пат во
Битола се среќава со чувството за грижа
кон татковината, тој стекнува образование
кое се основа на неговото мото – „Се
за татковината“. Воените услови кои
ги согледува во својата рана возраст
и политичките случувања оставаат
длабоки траги во него“ - рече бригадниот
генерал на Турција, Сулејман Ертизман
во своето обраќање. На свеченоста по
повод значајната годишнина се обрати
и заменик-амбасадорот на Република
Турција во Република Македонија.
Публикацијата која беше промовирана
претставува заеднички проект на двете
министерства за одбрана започнат во
2010 година. На повеќе од 600 страници,
во два тома и три јазика – македонски,
турски и англиски, публикацијата содржи
научни трудови на 14 професори од двете
земји. Публикацијата опфаќа трудови
за Турците во Македонија, развојот на
македонскиот идентитет, соработката
помеѓу христијаните и муслиманите,
османлиските реформски планови во
Македонија, културното наследство во
Македонија од османлискиот период и
многу други. Делото опфаќа и трудови
кои се фокусираат на соработката во
доменот на одбраната од 1991 година.
Министерот Јолевски осврнувајќи
се во своето обраќање и кон оваа
значакна публикација, потенцираше
дека оваа публикација е сведоштво за
долговековните врски, пријателства и
соработка меѓу македонскиот и турски
народ и другите етнички и верски
заедници кои со векови живееле заедно
на овие простори.
Кристина Илиевска
7
 24 часа

П
рви март, традиционално
временски променлив со ситни Тој ден е посебен. Речиси
преклопувања на ветер, облаци сите го слават и тие што
и сонце. Онака човек треба баш
паметно да се облече за да се справи со се дел од единиците и
ширината и отвореноста на висорамнината
кај што е сместена касарната. На истиот
тие што се нивни колеги
простор, на истиот датум ама во 1994 распоредени низ сите
година овде започна можеби најсветлата
историја испишана во биографијата на
структури на АРМ. Некако
АРМ, се формираше тогашниот Баталјон близок ден за сите, ден во кој
за специјални намени и се започна со
професионализацијата во АРМ, се постави се верува, манифестација која
основата за развој на специјалните внимателно се подготвува.
единици на АРМ. Министерот за одбрана
на Република Македонија, Зоран Јолевски, И навистина има што да се
имаше исцрпен говор пред присутните во
кој говореше за улогата на специјалните
види, може да се почувствува
единици во гарантирањето на уставната енергија каква што нема
целовитост на државата. Тој им укажа на
присутните дека е во тек модернизација во
никаде. Во аранжман од
комплетната структура на АРМ и дека пСО силни емоции, ешалони,
опфаќа силен сегмент во овие процеси. Тој,
во својот говор укажа на јасната заложба колорит од униформи кои
дека декларираните единици од пСО во се преливаат додека иде
иднина ќе бидат дел од силни меѓународни
активности и дека лично се заложува во строевиот чекор беспрекорно,
меѓународни рамки да дојде до по силна
интеграција на пСО со специјални единици
сите гледаме и аплаудираме

8

од партнерските НАТО армии, при што
кажа дека во тој контекст била и посетата
на Командата на специјалните единици на
САД во Тампа и дека е направено успешно
поврзување и со специјалните единици на
Полска.
ЗНГШ на АРМ, генералот Мухамед Рацај во
својот говор не штедеше зборови од срце
да им се заблагодари на припадниците
на пСО за сè што прават во описот на
своите работни задачи, притоа изразувајќи
најдлабоко задоволство што има прилика
да се обрати на 23-годишнината од
формирањето на единицата. „Чекорејќи
смело кон исполнување на сите предизвици,
мисии и задачи, дадовте силен белег во
професионализацијата на АРМ, при што
изградивте традиција и култ, достојни за
почит. Воспоставените високи стандарди
во обуката и бројните успеси на вежбите
и мисиите, го одбележаа вашиот развој за
кој најцврста гаранција е големиот респект
кој го уживате во Република Македонија
и на меѓународен план“- рече во своето
обраќање, ЗНГШ генерал Рацај.
Командантот на пСО – полковникот Орце
Јордев во своето обраќање проговори
за својата единица која е само две години
помлада од Армијата. Говорејќи за високата
мотивираност, посветеност, ентузијазам,
за силната желба да се достигне
совршенството во својата професија,
командантот на пСО полковник Орце Јордев
ја потенцираше големината на „волците“ и
„ренџерите“, кои се пример за одговорност,
посветеност и патриотизам. „Сите оставивте
неизбришливи и значајни траги во
историјата на оваа единица, затоа денес на
овој свечен ден, на сите кои во изминатите
години вложија дел од својот живот, во
името на сите сегашни припадници им
изразувам јавна благодарност и признание.
Во реални и крајно сложени услови ги
применувате стекнатите знаења со учество
во мисиите во Ирак и во Авганистан. За
храброста, посветеноста, високиот степен
на обученост и професионализам, најдобар
доказ се високите оценки и големиот број
на одликувања, добиени од страна на
Армијата на САД, НАТО, како и од граѓаните
на Република Македонија. Не го кријам
чувството на задоволството од постигнатото,
што претставува голема обврска да
останеме доследни во исполнувањето
на вредностите од препознатливото мото
на полкот „Повеќе од можното“. Верувам
дека нè чекаат нови успеси“, поентираше
во своето инспиративно обраќање,
командантот Јордев.
Многу гости се собраа на овој ден да им
се придружат на најдобрите. Низ редовите
на оваа единица имаат продефилирано
многу припадници, дел од нив ги оставија и
животите на олтарот на татковината, цврсто
стоејќи на нејзиниот бедем како брана од
сите небиднини. Низ сите можни 23-годишни
трансформации оваа единица денес е на
ниво на полк. Нивната пожртвуваност, да
се најдат секогаш кај што е најтешко, без
разлика дали се работи за елементарна
непогода или човечки фактор. Минатата
година во Стајковци демонстрираа воочлива
храброст и професионалност, првенствено
спасувајќи човечки животи и учествувајќи
во санирање на штетите од страшните
поплави кои го зафатија овој дел од Скопје.
За одличните спортисти кои постигнуваат
големи резултати а се дел од од пСО, веќе
неколку пати пишуваме.
Знамето на Републиката и на единицата
продефилираа пред построените ешалони.
Скаменетите погледи ги слушаа извршните
команди на надлежниот кој грмеше
од говорницата. Топотот на чизмите ја
кинеше секоја нота од воениот оркестар,
синхронизацијата софтверски точна.
Присутните фасцинирани од глетката.
Високите гости и сите надлежни авторитети
ги отпоздравија потчинетите, изразувајќи им
желби за среќна иднина.
На свеченоста по повод Денот на единицата
беа прочитани и наредби за унапредување
во непосредно повисок чин за офицери и
подофицери како и стимулативни мерки
за постигнати резултати во работата. Со
полагање на свежо цвеќе им беше оддадена
почит на загинатите припадници на пСО, на
споменикот подигнат во нивна чест.
Митко Василевски
9
 Во фокусот
Изборот е АРМ
и ВЕРНОСТ кон
знамето и униформата
К
онцептот за доброволно
служење воен рок во суштина е
професионално силно чистилиште
кое на површина ги афирмира
оние кои навистина, од срце сакаат после
таа фаза да се најдат во редовен работен
однос во АРМ. Временскиот период кој
доброволците го поминуваат во центрите
за прием и обука во инфраструктурата
на Армијата е доволен индикатор да
ги позиционира идните припадници, а
добрата препорака на крајот и официјално
да им ја напише работната книшка, во која
почнува да тече стажот во постојаниот
состав на АРМ.
Последните 90 новопримени веќе 4 месеци
и официјално се дел од формацијата
на АРМ и според информациите од
надредените, одлично се снаоѓаат во
системот и ги вршат своите работни задачи.
На 9 март во касарната„ Илинден“ сите
новопримени во таа последна тура имаа
свечена промоција каде што и како што
10
е редот се построија во чест на високите
гости од Министерството за одбрана и
АРМ, на некој начин да го формализираат
низ скромна манифестација почетокот на
својот работен век.
За оваа голема пополна министерот за
одбрана на Р. Македонија, Зоран Јолевски
рече дека е неопходна и силна можност
многу од новопримените својот работен
ангажман да го имаат во најавторитетната
институција во Р. Македонија, АРМ.
„Имавте силна волја, мотивација ,
одлучност и желба да бидете избрани и да
ја носите униформата на АРМ, униформа
која претставува гордост и престиж“- го
отвори својот говор министерот, за во
понатамошниот тек од обраќањето да
ја потенцира борбената готовност како
круцијална во остварувањето на уставната
заштита на државата која е во директна
корелација со интегритетот, целовитоста и
сите демократски процеси кои се случуваат
во неа.
Половата структура е задоволена и во оваа
селекција и 6 од новопримените се жени
кои храбро одбрале својот професионален
леб да го одработат на тешки позиции и
силна должности и обврски во маскирната
униформа на нашата армија, а од 9.
пренасочени во Полкот за специјални
операции една е жена.
Подофицерот кој беше надлежен за
манифестацијата со сите протоколарни
увертири го водеше настанот, а ротацијата
која ја направија учесниците во заземањето
позиции за заедничко фото од овој настан,
ги натера високите гости од бината да
се симнат и во колоритот од униформи,
цивилно да прошараат и да формираат
слика која и во иднина ќе говори за овој
пријатен настан, кој нововработените долго
ќе го паметат.
Тоа е нивниот прв чекор во долгогодишен
работен век.
Нека им е со среќа!
Митко Василевски

На 10 март 2017 во кругот на
касарната „Алексо Демниевски-
Бауман“ во Велес младите војници
од 31. генерација на доброволно
служење во АРМ ја дадоа
свечената заклетва. Воедно свечена
заклетва со нив заедно дадоа и
слушатели на Курсот за офицери
Свечена заклетва
Н
а 56 - те војници од
генерацијата „февруари 2017“
меѓу кои и шест девојки и на
18-те слушателите на Курсот
за офицери во АРМ, свечено дадената
заклетва им ја честита генерал - мајорот
Мухамед Рацај, заменик началник на
ГШ на АРМ. Тој ги потсети дека ако
успешно ја завршат обуката потоа можат
да се пријават за еден од конкурсите
за професионални војници на АРМ.
„Гордост и чест е да се биде војник
на АРМ.Со овој чин вие се обврзавте
дека ќе ја браните нашата татковина,
се обврзавте на највисоките уставни и
човечки вредности. Некои од вас потоа
можат и да останат во редовите на
АРМ како професионални војници - кои
се столбот на АРМ. Служењето воен рок
и работење во АРМ, ќе има влијание во
вашиот натамошен животен пат, пред сè
со искуството кое тука ќе го добиете и со
предизвиците со кои ќе се соочите“, им
порача генерал-мајорот Мухамед Рацај.
Елизабета Чуповска Ристова, државен
секретар во Министерството за
одбрана, потсети дека регрутирањето
на висококвалитетен, мотивиран и
високообучен кадар е клучен предуслов
за јакнење на оперативните и борбени
способности на АРМ и императив за
безбедноста на Република Македонија.
„Во редовите на АРМ, вие ќе се стекнете
со знаења и воени вештини, кои ќе ве
направат подобри личности и подобри
граѓани на Република Македонија“,
истакна државниот секретар Елизабета
Чуповска Ристова.
Потполковникот Газменд Абдиу
командант на Центарот за индивидуална
обука-ЦИО, кој е во склоп на Командата
за обука и доктрини, честитајќи им
ја свечено дадената заклетва, ги
информира дека во наредните три
месеци во совладувањето на Основната
воена обука со нив ќе работат врвни
старешини на АРМ од ЦИО. Искусните
старешини веќе успешно обучија
30 генерации на млади војници на
доброволно служење во АРМ. Тој во
своето обраќање до младите војници и
нивните родители, роднини и пријатели
и бројни гости присутни на свеченоста,
потсети дека АРМ е заедничка
вооружена сила на сите граѓани и
тука нема место за етничка, партиска,
верска или која било друга подвоеност.
„Војничката средина овозможува
подобро да ги запознаете другите,
нивните обичаи, култура и традиции. За
24 часа
идните офицери, кои дојдовте на оваа
свеченост од логорување, ви претстојат
месеци на специјалистичка обука. Патот
кон офицерскиот чин е тежок, а вам ви
остана полесниот дел затоа што следува
делот кој е поврзан со досегашното
школување“, потенцираше во своето
обраќање потполковник Абдиу.
По востановениот протокол, потоа
младите војници и слушателите на
Курсот за офицери пристапија кон
поставените маси на потпишување на
свечената заклетва. Новите регрути
првите честитки за свечено дадената
заклетва ги добија од присутните
високи претставници на АРМ и на
Министерството за одбрана. Потоа
младите војници и слушатели на Курсот
за офицери, добија честитки и прегратки
и од нивните најблиски од родителите
– мајките и таковците, од своите
сестри, браќа, баби дедовци, девојките
и момчињата, кои беа присутни во
голем број. По традиција за свечениот
чин им подаруваа букети цвеќе,
честеа со бонбониери, со насмевка на
лицата и горди на своите најмили се
фотографираа со нив.
Антоанела Димитриевска
11
 Јубилеи

25 години
од преземањето
на караулата
„Рамна Нива“
В
о оваа година во која Армијата на
Република Македонија одбележува
25 години од своето формирање,
на 10 март на караулата „Рамна
Нива“ во близина на Крива Паланка се
одбележа настан кој е еден од темелите
на создавањето на АРМ во независна
Република Македонија.
На 11 март 1992 година, припадници на
тогашната територијална одбрана од Крива
Паланка ги презедоа од некогашната ЈНА
караулите „Рамна нива“, „Деве Баир“ и
„Коприва“. Тогаш за првпат на државната
граница се развиори македонско знаме,
кое го крена Драги Митовски, војник на
Територијалната одбрана, а караулата ја
прими и командуваше на македонски јазик
постариот водник Сонко Ангеловски.
Значењењето на овој историски настан
не само за АРМ, туку и за нашата држава
најдобро се отсликува низ говорот на

12
 На организираната воена
свеченост со подигање на
државното знаме симболично
и со особена почит, се
реконструираше настанот со
кој пред 25 години се означи
преземањето и контролата
на државната граница од
некогашната ЈНА, а со тоа и
давањето на улогата на АРМ
како чувар на суверенитетот
на нашата држава
претседателот на Република Македонија и
врховен командант на вооружените сили
Ѓорге Иванов, кој во својот говор чинот на
кревањето на македонското знаме пред
25 години го оцени како остварување на
вековниот стремеж на генерации востаници,
Илинденци и борци за слободата на
Македонија.
„Тој чин беше почеток на заокружувањето
на еден од неопходните атрибути на
самостојноста на Република Македонија,
а тоа е формирањето на сопствена
армија. Во време кога во нашиот регион
беснееше безбедносна бура, а некои од
нашите соседи се сомневаа во нашата
државотворност, ние одлучно започнавме
да ги обезбедуваме државните граници
на нашата млада држава“, истакна
македонскиот претседател.
И командантот на ЗОК, бригаден генерал
Зоран Милески и командантот на КРС
полковник Киро Калков во своите говори
исто така се осврнаа на историската улога
и значењето на овој настан за почетоците и
понатамошниот развој на АРМ.
Чинот на кревањето на државното знаме на
јарболот на караулата „Рамна Нива“ како
Чинот на кревањето на
државното знаме на јарболот
на караулата „Рамна Нива“
како дел на сценариото на
воената свеченост од страна на
дел од тогашните учесници кои
беа облечени и во исто такви
униформи претставуваше
повеќе од симболика, а тоа
можеше да се забележи кај
многубројните присутни на
оваа активност
дел на сценариото на воената свеченост од
страна на дел од тогашните учесници кои
беа облечени и во исто такви униформи
претставуваше повеќе од симболика, а тоа
можеше да се забележи кај многубројните
присутни на оваа активност.
Како носители на традициите на овој
историски настан најголемо чувство на
гордост имаат припадниците на Командата
на резервни сили на АРМ, на кои со одлука
на претседателот на Република Македонија
и врховен командант на вооружените сили
Ѓорге Иванов, 11 март им е одреден за ден
на единицата. По тој повод на припадници
од единицата беа доделени стимулативни
мерки за остварени резултати во работата и
унапредувања.
Тие беа и организатори на активноста
на која покрај претседателот Иванов
присуствуваше највисокото воено
раководство на АРМ предводено од
началникот на ГШ на АРМ генерал
потполковник Методија Величковски. На
одбележување на настанот присуствуваа
и командантот на ЗОК бригаден генерал
Зоран Милески, претходниот НГШ на
АРМ генерал потполковник Горанчо
Котески, командантот на 1.механизирана
пешадиска бригада бригаден генерал
Мирче Ѓоргоски, бригадниот генерал Азим
Нуредин, команданти на единиците на
АРМ, претставници на организацијата
на резервни воени старешини, од МВР,
градоначалникот и голем број на посетители
од градот Крива Паланка.
Впрочем, и граѓаните на оваа општина
овој настан го прифаќаат како дел од
нивната историја, а тоа го покажаа преку
кратка културно-уметничка програма со
која се прикажува нераскинливата врска на
армијата со населението.
За време на активностите на воената
свеченост и говорите особено чувство
на гордост се огледуваше кај дел од
присутните кои ова место ги поврзува со
спомени, а такви освен дел од директните
учесници на настанот беа и поранешни
командири на оваа караула, војници кои
овде го служеле воениот рок и старешини
од 7. граничен баталјон во чиј состав беше
караулата.
Пораките испратени од овоа историско
место од врховниот командант и
признанието кон АРМ во делот од неговиот
говор :„И денес, како и пред
четврт век, се соочуваме
со предизвици. Но, и
денес, како и пред четврт
век, ја имаме Армијата
на Република Македонија
која е заштитник од
заканите, гордост на
граѓаните и надеж за мир
во земјата“., ќе останат
силно да одекнуваат, но
воедно претставуваат
и голема обврска на
припадниците на АРМ
кои во годината на својот
25. роденден остануваат
доследни во справување
со сите предизвици пред
кои се исправени при
извршувањето на своите
уставни должности.
Тони Јаневски
13
 Глобал
НАТО-вежби
В
ежбите им овозможуваат на
вооружените сили и цивилните
организации распоредени во
театрите на работа да ги тестираат
можностите и да практикуваат да работат
заедно и ефикасно во тешки услови
на криза. На овој начин, се подобрува
интероперабилноста, ефикасноста и
перформансите. Со еден збор, тие исто
така придонесуваат за подобрување
на реформите во одбраната. Понатаму,
овозможуваат да се идентификуваат
најдобрите практики и научените лекции.
Вежбите се дизајнирани за да се практикува
ефикасноста на структурите, како и на
персоналот. Ова е особено важно кога
воената командна структура на НАТО се
реформира и новото седиште треба да
ја тестира способноста за да ги исполни
новите надлежности. Една структура се
состои од многу компоненти (концепти,
доктрини, процедури, системи и тактики) кои
мора да функционираат интегрирано.
Вежбите се планираат однапред и се
разликуваат по обемот, времетраењето
и формата. Вежбите на НАТО се
идентификувани со два збора. Првата буква
14
Вежбите се важни алатки
преку кои Алијансата ги
потврдува своите концепти,
процедури, системи и тактики.
НАТО спроведува вежби уште
од 1951 година. Во раните
години на Алијансата, НАТО-
силите спроведуваа вежби
за зајакнување на нивната
способност за колективна
одбрана, односно со други
зборови се обезбедуваше
подготвеност на силите во
случај на напад. Во текот на 1953
година, имало околу 100 вежби
на различни видови спроведени
од страна на командантите на
НАТО
од првиот збор ја означува командата на
НАТО одговорна за закажување на вежбите
(S - Supreme Headquarters Allied Powers
Europe, T- Allied Command Transformation,
B - Allied Joint Force Command Brunssum, N -
Allied Joint Force Command Naples), а првата
буква од вториот збор го означува видот на
вежбата (A – Air, L – Land, M – Maritime, J –
Joint, S - Special Operations Forces).
Интероперабилност на вежбите
Од аспект на интероперабилноста, силите
предводени од НАТО мора да бидат
способни да работат заедно и ефикасно
и покрај разликите во учењето, јазикот,
структурите, тактиките и тренингот.
Интероперабилноста е практична соработка
помеѓу персоналот од сојузниците и
земјите-партнери. Вежбите се отворени
колку што е можно за сите формални
партнери, како набљудувачи или како
учесници, а во некои случаи како домаќини
на вежбите, со одобрување од страна на
Воениот комитет и Северноатлантскиот
совет. Учество во вежбите на НАТО е
една од опциите на располагање за да им
се помогне на земјите со реформите во
одбраната. Тие обезбедуваат можност за
земјите-членки на НАТО да ги тестираат
реформите кои се спроведуваат на
национално ниво и дава можност да бидат
вклучени партнерските земји на Алијансата.
За време на вежбите, од силите се бара
да одговорат на фиктивно сценарио кое
наликува на она што може да се случи
во реалниот живот. Вежбите го покриваат
целиот спектар на воени операции, вежби
за хуманитарна помош, стабилизација и
реконструкција. Тие може да траат од еден
ден до неколку недели и може да варираат
во опсег од неколку учесници до полн обем
на борбени сценарија, вклучувајќи авиони,
воени бродови, артилерија, оклопни возила
и илјадници војници. Вежбите на Алијнсата
се поддржани од страна на земјите членки
на НАТО и соодветно од страна на земјите-
партнери, кои обезбедуваат војници, опрема
или друг вид на поддршка.
Видови и подготовка на вежбите
Образложението за планирање и
извршување на воените вежби е да се
подготват командите и силите за операции
во време на мир, кризи и конфликти.
Нивните цели и намери мора да се
огледало на тековните оперативни барања
и приоритети. Вежбите се изведуваат во
три форми: вежби во живо на терен (Live
Exercise – LIVEX), вежби на командно место
(Command Post Exercise - CPX), во кои се
вклучени командите и нивните штабови.
Може да бидат во форма на вежба на
карта, воени игри, серија на предавања,
дискусии или оперативни анализи. Постојат
и компјутерски асистирани вежби (Computer
Assisted Exercise – CAX) кои се одвиваат во
училница преку компјутерски програми за
вежбање.
Двете стратегиските команди на НАТО
се поврзани со обуката и вежбите, а тоа
се: Сојузничката команда за операции и
Сојузничката команда за трансформација.
Овој процес завршува со објавување на
програма за годишна воена обука и вежби.
Програмата нуди детални информации за
обука, вежби и активности за следните пет
календарски години. Детални спецификации
на една вежба се развиваат една или две
години пред почетокот на вежбата. Од
јули 2012 година, Сојузничката команда
за операции е одговорна за поставување
на барања за обука и спроведување на
евалуација, а Сојузничката команда за
трансформација е одговорна за менаџирање
и извршување на програмата за вежбање.
Областите кои се опфатени се сегашните
и идните операции, силите за брз одговор,
трансформациите и програмите за воена
соработка на НАТО.
Врховниот штаб на сојузничките сили во
Европа (SHAPE), на официјалниот сајт
ја објавува својата годишна програма за
вежби. Во духот на Виенскиот документ на
обезбедување на воената транспарентност,
Алијансата се придржува кон следните
правила: кога во вежбата учествуваат над
9000 лица, таа доставува известување,
а кога се надминува бројката од 13 000
учесници, се дозволува на набљудувачите
да ја следат вежбата.
Секоја година во рамките на Виенскиот
документ како дел од сигурноста и
градењето довербата, претставници од
ОБСЕ вршат размена на информации.
Во 1994 година, Алијансата ја лансира
иницијативата „Партнерство за мир“ (ПзМ).
Една од целите на иницијативата е да
се промовира поблиска воена соработка
и интероперативност помеѓу НАТО и
земјите кои не се членки на Алијансата.
Од тоа време, членовите на ПзМ можеа да
учествуваат во мировните теренски вежби.
Сојузничката команда за трансформација е
исто така одговорна за ПзМ, која е голема
програма за билатерална соработка со
земјите од Централна и Источна Европа,
Централна Азија и Кавказот.
Вежбите се организирани и во цивилните
структури на Алијансата. Врз основа на
своите политички аранжмани, концепти
и процедури, НАТО има т.н. политички
вежби, кои исто така имаат за цел да се
осигураат дека основните советници -
неизборни високи политички функционери
и воени команданти во главните градови и
во структурите на НАТО - се соочуваат со
можности за одржување на нивната свест за
комплексна, мултинационална организација
како што е работата во НАТО.
Драган Павловски
15
 Вооружување

„Harrier“
авион кој полетува
вертикално

H
arrier“ е воздухоплов со еден мо- проектили, ненаведувани и наведувани. Министерството за одбрана и морнарица-
тор кој служи за тактичка употре- Во 1973 година двете компании започнале та на САД во неколку наврати се обиделе
ба во блиска воздушна поддршка заеднички развој, но поради буџетските да ја прекинат програмата за „Harrier“, по-
на копнените сили и мисии за ограничувања, Велика Британија се от- ради судир околу буџетските прашања. Во
вооружено извидување. Во доцните 1960- кажала од проектот во 1975 година. Тоа се тоа време, била планирана набавка на „А/
ти и раните 1970-ти, првата генерација на должи пред сè на намалените средства за F-18“ борбените авиони наместо „Harrier“
„Harrier“ влегла во служба на Кралските одбраната и зголемување на трошоците. со цел да се исполнат побарувањата за
воздушни сили и Маринскиот корпус, иако По повлекувањето на Велика Британија, блиска воздушна поддршка. И покрај овие
биле ограничени во однос на долетот и американската „McDonnell Douglas“ из- финансиски пречки, во 1981 година Мини-
товарот. При вертикалното стерството за одбрана го
полетување и слетување вклучила проектот во го-
се користи огромна вешти- Првиот воздухоплов со вертикално полетување дишниот буџет и петгодиш-
на од страна на пилотот и и слетување е авионот познат под името „Harrier“, ниот план за одбраната.
исто така голема количина Првиот лет бил реализиран
на гориво. Може да лебди производ на компанија од Обединетото Кралство. во ноември 1981 година, а
само 90 секунди и за овој Постојат две генерации и четири главни варијанти во оперативна употреба кај
период користи 150 литри маринците е од 1985 годи-
вода за ладење на мото- на авионот, развиени од страна на двете компании на. Пред тоа била изврше-
рот. Втората генерација,
поновата варијантата „AV-
од Велика Британија и САД. Првата генерација (AV- на оперативна евалуација,
односно тестирање на воз-
8B Harrier II“ е резултат на 8А) е развиена од страна на британската компанија духопловите во услови на
англо-американски проект
и е производ на двете
„British Aerospace“ (сега BAE Systems) борба во траење од 7 месе-
ци во периодот од 1984 до
компании, американската 1985 година. Авионот бил
„McDonnell Douglas“ и британската „British вршила редизајнирање со нов тип на оценет по својата способност да ги испол-
Aerospace“ (сега „Boeing“ и „BAE Systems“). крило, извршила промени на пилотската ни барањата за навигација, боеви гаѓања
Оваа верзија има способност да носи кабина, редизајнирање на трупот на ави- на цели со избегнување и преживување
4200 кг вооружување, вклучувајќи воз- онот и други структурни и аеродинамични на непријателските дејства, сите во одре-
дух-воздух, воздух-земја и антипоморски подобрувања. Помеѓу 1978 и 1980 година, ден опсег и граници на носивост. Со тоа,

16

авионот „Harrier“ започнал да се користи
од страна на Маринскиот корпус на САД,
шпанската и италијанската морнарица.
Нова пресвртница во 1981 година довела
до повторно приклучување на Обедине-
тото Кралство со цел подобрување на
проектот. Британската влада била задо-
волна од пониската цена на учество, од
ветувањето за големо производство и
фактот дека развојот бил финансиран од
страна на САД. Според договорот, британ-
ската компанија била осудена на позиција
на подизведувач, наместо статус на пол-
ноправен партнер. Проценката била двете
компании да произведат околу 400 возду-
хоплови, од кои за маринскиот корпус 336
авиони, а за кралските сили на Британија
60 авиони. Генерално, помеѓу 1969 и 2003
година, 824 варијанти биле испорачани
на клиентите. Додека производството на
нови Harrier завршиле во 1997 година,
последниот Harrier II Plus авион бил ис-
порачан во 2003 година кога и завршила
производната линија.
Без овој авион, Британија не можела да ја
добие војната за Фолкландските Острови
во 1982 година. Американскиот генерал
Норман Шварцкоф го прогласил возду-
хопловот како едно од седумте најважни
оружја на Заливската војна, во пакет со „F- Посебен интерес за авионите изразиле
117 Nighthawk“ и „AH-64 Apache“, кои оди- Бразил, Јапонија и Италија. Ова послужи-
грале клучна улога за време на војната. ло како охрабрување во 1985 г. да се про-
Бил користен за извидување и учество должи со развојот на верзијата за мисии
со коалициските сили за уништување на во ноќни услови (верзија Harrier II Plus).
непријателските цели. За време на опера- Тест летовите се покажале како успешни,
циите „Operations Desert Shield“ и „Desert а првиот модернизиран авион бил испо-
Storm“, биле реализирани 3380 летови, со рачан за маринците, во септември 1989 г.
околу 4100 часови налет и со стапка на Инсталирана е и опремата која користи
достапност за мисиите од над 90 процен- термичка обработка на слика за да се
ти. Во 1999 година, авоните учествувале идентификуваат објектите со топлина
во НАТО бомбардирањето на Југославија (Forward Looking Infrared - FLIR), понатаму
за време на операцијата на сојузничките следење на параметрите преку систем за
сили „Allied Forces“. Дванаесет воздухо- мониторирање (Head-Up Display - HUD)
плови учествувале во 34 борбени мисии додаден на очилата за ноќно летање
за поддршка на силите на Косово. (Night Vision Goggles), дигитална мапа
Од 2001 година, воздухопловите учеству- (Digital Moving Map System) како и доплер
вале во операцијата „Enduring Freedom“ радар кој овозможува лансирање на про-
во Авганистан, а од ектилите AIM-120
2003 година во ирач- Овој авион учествувал во AMRAAM, пред себе
ката војна. Најновото на далечна цел.
нивно ангажирање бројни воени и хуманитарни Маринците и
било во операцијата операции. Се користи на мали италијанската мор-
„Odyssey Dawn“ во нарица планирале
Либија во 2011 годи-
носачи на авиони, големи замена на авионот
на при спроведување амфибиски бродови, истурени со Lockheed Martin
на зоната на за-
бранети летови
оперативни бази и неуредени F-35B Lightning II по-
степено до 2025 г.
од страна на ОН и земјени површини до кога се очекува
извршување на воз- да бидат во полна
душните напади. оперативна употреба авионите F-35B.
На 14 септември 2012 година, при тали- Првично било планирано Harrier да оста-
бански напад биле уништени шест авиони, не во служба до 2030 г., што се должи на
додека биле паркирани на пистата во доцнењето со оперативноста на F-35B
кампот Бастион во Авганистан. Нападот и фактот дека авионите имаат подолг
бил опишан како „најлоша загуба на воз- животен век од F/A-18 борбените авиони.
душните сили на САД во еден инцидент Сепак, маринците одлучиле да се изврши
од почетокот на војната во Виетнам“. Две пензионирање на Harrier со цел да се за-
години подоцна, во 2014 година започнало штети 1 милијарда долари. Во меѓувреме,
користење на авионите во операцијата модернизацијата на авионот продолжила
„Inherent Resolve“ за извидување цели на со подобрени одбранбени мерки, системи
Исламската држава со истовремени напа- за ажурирање на податоците и подобрени
ди во Ирак и Либија. Како учесник во по- проектили и ракети. Модернизираната
мали операции, авионот бил употребуван британска верзија Harrier GR9 влегла во
во: Сомалија во текот на 1990-тите годи- употреба во 2006 г. со употреба на широк
ни, Либерија (1990, 1996 и 2003 година), спектар на напредно прецизно оружје,
Руанда (1994), Централна Африканска нови системи за комуникации, како и над-
Република (1996), Албанија (1997), Заир градба на други системи и конструкции.
(1997) и Сиера Леоне (1997). Драган Павловски
17
 Вооружување
„Лугер парабелум“ –
пиштолска икона
П
очетокот на 20 век е обележен
со инженериски потфати, со
креативност и прецизност на
кои денес можеме само да им
завидуваме бидејќи се имало време и
пари да се почитуваат професионалните
стандарди. Огненото оружје било особено
плоден терен за инженерите и пронаоѓачите.
Меѓу нив припаѓа и Георг Лугер (06.03.1849 –
22.12.1923), човек кој го дизајнирал еден од
најуспешните и најраширените пиштоли на
сите времиња.
Кога ќе се каже „парабелум“, постарите
мислат на пиштол, на елегантен пиштол
со застрашувачки изглед, а при тоа згоден
за носење и пукање. „Лугер парабелум“ е
чудо од пиштол од повеќе причини. Пред
сè, можеби е најудобен за пукање од сите
пиштоли со калибар 9х19мм, бидејќи има
идеален агол на ракофатот и совршен
однос на масата према излезната брзина на
проектилот, што неговото повратно дејство
при испукувањето го прави хоризонтално
и по оската на цевката скоро неприметно.
Димензиите му се исто така идеални во
однос на калибарот на куршумот, елегантен
е и лесно се носи сокриен. Пиштолот „Лугер“
секако има и свои мани, осетлив е на
прашина и на нечистотија воопшто (затоа
Германеците за него и измислиле сосема
затворена футрола), не поднесува муниција
со мало полнење и со поинакво зрно од
18
германските, а има и конструктивни мани.
Меѓутоа, има особини кои го воздигнуваат во
очите на познавачите и експертите, пред сè
совршено добар челик кој поднесува и многу
поголеми оптеретувања од оние на кои
оружјето по правило се тестира (тој квалитет
останал ист сè до крајот на производството
во 1943 година), потоа одлична прецизност
на изработка на која се воодушевуваме од
чисто инженериски причини, иако за огнено
оружје не е баш препорачливо, бидејќи тоа
во секојдневната употреба се валка, па може
да дојде до непријатни застои.
Пиштолот „Лугер“, којшто Германците
го нарекуваат „П-08“ (според годината
1908 кога е усвоен како службено оружје
на Рајхсверот, германската војска, а до
тогаш бил службено оружје на воената
морнарица), има единствено механичко
решение, за разлика од сите системи на
пиштоли. Принципот на работа е кратко
повратно дејство на цевката и кратко
повратно дејство на затворачот, но
забравувањето на цевката и затворачот е
решено со коленест зглоб. При повратното
дејство, заедничкиот склоп на цевката
и затворачот оди наназад сè додека
попречните цилиндри на затворачот не
наидат на косата рамнина на рамката
на пиштолот, тогаш се подигнуваат и се
„прекршуваат“, а затворачот продолжува
наназад сè додека не ја исфрли празната

чаура, дојде до крајот и при враќањето го
симнува од рамката следниот куршум и го
уфрла во цевката, доведувајќи го зглобот на
затворачот во хоризонтална линија, односно
забравувајќи го затворачот за цевката.
Внатрешната коаксијална ударна игла
попат се затегнува и оружјето е подготвено
за следниот истрел. Се полни со рамки со
седум куршуми со калибар 7,65 мм Лугер
(првите верзии) или 9х19мм. Варијанти на
„Лугер“ има многу бидејќи е произведуван
без прекин полни 44 години: од 1900 до
1943 година. Вкупниот број на произведени
примероци останува непознат, но се смета
дека се работи за повеќе стотини илјади
парчиња – сигурно од половина милион
нагоре.
Што се однесува до настанувањето на ова
чудо од пиштол, треба да се вратиме на
крајот на 19 век. Прво, Хајрем Максим го
патентирал својот митралез на принципот на
забравување со прекршувачки зглоб, потоа
еден исклучителен германски пронаоѓач,
Хуго Борхарт, го применил принципот на
прекршувачки зглоб на својот гломазен
и голем пиштол кој не наишол на некоја
популарност. Меѓутоа, она што неправедно
се заборава е тоа што Хуго Борхарт е прв кој
во пракса ја применил изменливата рамка
за муниција во ракофатот на пиштолот,
што покасно ќе ја преземат сите. Дното на
таа рамка, со кругови од дрво, покасно од
алуминиум, ќе ја преземе Георг Лугер. Тој
бил, всушност, помошник на Хуго Борхарт и
трговски патник на прочуената фирма „DWM“
(Deutsche Waffen und Munitionsfabrik) од
Берлин. Георг Лугер одлучил да го усоврши
борхартовиот систем и да го поедностави,
што му и успеало. Го дизајнирал во
1900 година и кај „DWM“ го пуштил во
производство првиот пиштол „Лугер М-1900“.
Пиштолот бил во калибар 7,65х21мм Лугер,
куршум со слаба запирачка моќ, но долго
во употреба кај разни војски и полиции, како
на Швајцарија, Финска, Литванија, Бугарија,
Португалија и Бразил, односно земји на кои
„DWM“ им продавал пиштоли. Тој куршум го
користеле и некои други произведувачи од
свои причини, „СИГ“ од Швајцарија, „Берета“
и „Валтер“. Всушност, во Италија долго
време било забрането цивилите да користат
воени и полициски куршуми, а 7,65мм Лугер
лесно се заменувал за 9мм Пара, бидејќи
се со исти димензии освен зрното, па
требала само подолга цевка. Изменливата
рамка во ракофатот ја применил и Џон
Мозес Браунинг веднаш во 1900 година
во својот прв џебен пиштол. Системот на
прекршувачки зглоб, меѓутоа, бил применет
дури кај еден неуспешен автомат. На Лугер
работата му тргнала одлично, неговиот
пиштол им се допаднал на многумина
и „DWM“ заклучува низа на договори со
различни држави.
Веќе во 1902 година, Лугер го развива
куршумот 9х19мм („долга деветка“ кај
нас, „Пара“ (од Парабелум, односно од
латинската поговорка „Si vis pacem, para
bellum“ - „Ако сакаш мир, подготвувај
се за војна“) во Европа и Лугер во САД,
а денес е познат и како 9мм НАТО), на
сугестии на германското Министерство за
одбрана. Тој куршум ќе остане до ден денес
најпопуларен куршум за пиштол и автомат
во историјата. Дури и Американците во
1973 година го напуштаат својот легендарен
куршум .45 Аuto и преминуваат на 9мм како
службен калибар на војската, а подоцна и на
поголемиот број на полиции и безбедносни
агенции. Тој куршум е идеална средина
помеѓу запирачката моќ, димензиите и
удобноста при пукањето. Со куршумот
9х19мм на Георг Лугер и „DWM“ работата
навистина им тргнала. Склучени се договори
со војски и/или полиции од многу држави,
од Боливија до Бугарија, а тие пиштоли се
познаваат по ознаките на кочницата и на
извлекувачот на јазиците на разни држави.
Поголемиот број на пиштолите на Лугер се
со стандардна должина на цевката од 10см
и со калибар 9мм. Само два производители
вон Рајхот ги правеле пиштолите на
Лугер: Швајцарците (Waffenfabrik Bern)
за себе и англичаните (Vickers Armstrong)
за Холандија. Во Германија биле повеќе
произведувачи по владини договори:
„DWM“ од Берлин, „Mauzer“ од Оберндорф,
„Erfurt Arsenal“ од Ерфурт, „Krighof“ од
Зула и „Spandau“ од Берлин. Занимливо
е дека Лугер понудил два примероци од
својот пиштол во калибар .45 US Army
(11,43х23мм) за конкурсот на американската
војска во 1907 година, каде се покажал
добро на тестовите, но службен пиштол
станал Браунинговиот М1911 (Colt .45),
бидејќи „DWM“ одбиле да го произведуваат
во калибар .45, а американците не го
прифатиле во калибар 9мм. Само еден од
тие два примероци денес е сочуван.
Пиштолот „Лугер“ има недостатоци: му
пречи нечистотија, не работи со послаба
муниција, кочницата не му е сигурна
(може да се помести кога се носи на себе,
надвор од футрола) и што е најважно,
скап е и сложен за производство. Има и
еден недостаток кој не е доволно познат:
кај расклопувањето, ако куршумот остане
во цевката, може да дојде до случајно
испукување, бидејќи склопот на цевката
и затворачот се симнуваат заедно со
рамката и без одвојување на цевката, како
кај другите пиштоли. Цената, меѓутоа била
главната причина Третиот рајх да побара
ново службено оружје, а тоа бил „Валтер
П-38“, тогаш, а и денес многу модерен и
успешен дизајн во истиот калибар 9мм.
Производството на пиштолите „Лугер“
е продолжено до крајот на 1943 година
со непроменлив, врвен квалитет. Денес,
пиштолите „Лугер“, пред сè се ценети
колекционерски примероци.
Александар Стојчевски
19
 Глобал

Европа
како можно
светско
војувалиште

С
о текот на времето како
напредувала воената теорија,
Војувалиштето може да се вооружени сили и извори на воениот
потенцијал. Војувалиштето се дефинира и
формирана е една општо дефинира како простор како географски простор на кој се водела,
прифатлива дефиниција за
војувалиште. Војувалиштето може да
или зона каде се одвиваат се води или ќе се води војна, заедно со
севкупниот воен потенцијал и неговите
вклучува целина на воздушниот, копнениот важни воени настани извори вклучително и останатиот потенцијал
и водениот простор во кој се изведуваат
воени операции или се потенцијални
или копнена, поморска и на завојуваните страни.
Во однос на географскиот простор во
области каде ќе се изведуваат воени воздушна зона во која се кој се изведуваат воените-борбените
операции. Според современата воена
теорија војувалиштето се дефинира како
изведуваат воени операции операции и утврдуваат страните во судирот
војувалиштето може да се класифицира и
копнено, водено, воздушно и евентуално област или место во кое подели на општо војувалиште, кое го опфаќа
космичко пространство во кое се изведуваат
воени-борбени дејства на завојуваните
се случуваат важни воени целокупниот простор на завојуваните
страни и посебно војувалиште, кое
страни (држави) и се ангажираат нивните настани претставува дел од општото војувалиште.
Во однос на тежиштето на борбените
дејства на видовите на вооружените сили,
војувалиштето може да биде копнено,
поморско (водено) и воздушно. Исто така,
војувалиштето може да се класифицира и
според видовите војна. Па така во поглед на
видовите војна војувалиштето може да биде
светско, регионално и локално.

Структура и елементи
на војувалиштето
Војувалиштето во воена смисла претставува
највисока категорија на просторот.
Војувалиштето го сочинуваат воиште,
боиште, военогеографско тежиште,
военогеографски објекти и правците на
дејство.
Воиште (анг. Theatre of operations) е дел –
елемент на војувалиштето и претставува
одреден дел на копно, море (акваторија)
и воздушен простор на кој се изведуваат
20
 Со самата појава на војната,
се укажала потреба од
дефинирање на просторот
во кој се организираат
и изведуваат воените
операции. Првите обиди за
дефинирање на тој простор,
во 18 век ги прави познатиот
воен мислител и теоретичар
прускиот генерал-мајор Карл
фон Клаузевиц во својата
книга „За војната“, каде
војувалиштето го дефинира
како дел од просторот
во кој се војува и кој има
свои заштитени граници.
Заштитата ја сочинуваат
тврдини или природни
пречки. Просторот на кој се
војува може да е променлив,
во зависност од текот на
војната и војувањето

Типично регионално
војувалиште, (Израелска војна
за независност 1948 г.)
Напад на израелската територија од
страна на Арапската лига-сојузи,
15.05.-10.06.1948 год.
Во оваа војна, на просторот од
војувалештето се вклучени 8 регионални
воружени сили од осум завојувани
држави од регионот, операциите се
изведуваат на копно, море и воздух.
1. Мали единици и сојузи во поголем
број составени од Палестински Арапи,
кои изведуваат операции и контроли
во доделената зона.
2. Командантот на израелскиот
корпус сè уште ја нема преземено
целосно командата над единиците
во почетниот дел на операциите-
арапскиот напад.
3. Приближна позиција на границата-
линија на раздвојување помеѓу
еврејската и арабската заедница,
согласно Резолуцијата бр. 10 на ООН
од 29.11.1947 год.
4. До 9. Почеток на нападните
операции од страна на Арапската
лига, составена од 4-дивизии на ВС
на Сирија, Египет,Ирак и Јордан;
1- дивизија од Арапската лига-
легија; 1-дивизија од Арапската
ослободителна армија и 1- бригада од
ВС на Либан.

21
 операции или воени дејствија од
пошироки размери. Со своите димензии
и карактеристики воиштето најчесто го
сочинуваат оперативна (стратегиска) и
географска (економска) целина и опфаќа 1-2
стратегиски правци и неколку оперативни
правци. Големината и границите на
воиштето се одредуваат во мир со воениот
план или со почетниот план за операција.
Воиштето начелно го сочинуваат повеќе
боишта. Може да биде копнено, поморско и
воздушно.
Боиште (анг. Battlefied, battleground)
претставува простор на копно, море
(акваторија) на кој се изведуваат борби или
боеви во помали размери. Тоа претставува
дел од воиштето или војувалиштето, било
како дел од просторот на кој се води битка
или е самостојно. Називот го добива по
најблискиот или најмаркантниот географски
објект околу кој се води бој.
Военогеографско тежиште е дел или
делови од географскиот простор каде се
најповеќе застапени борбените дејства
на завојуваните страни, односно ги
претставува основните стратегиски цели
на борбеното дејствување на завојуваните
страни. Военогеографски објекти се низа на
стратегиски објекти (воишта, комуникациски
правци - патни, железнички, воздушни),
кои се од воено-страгиска важност.
Стратегиските објекти се најважни делови
на војувалиштето, односно воиштата.
Оперативни објекти се основни елементи-
објекти во зоната на операција (ПВО, КМ,
ЦВ, ЦЕД,итн), а тактички се воени објекти од
помала воена важност, објекти од тактичка
важност.
Правците на дејство го претставуваат
тродимезионалниот простор во кој
вооружените сили се движат, се снабдуваат
22
Типично локално
војувалиште, (војната во
Персискиот Залив 1991год).
Во оваа војна, на просторот од
војувалештето се вклучени 2 (две)
локални воружени сили од една
завојувана држава од регионот
и коалициска вооружена сила,
операциите се изведуваат на копно,
море и воздух.
Се војува на еден локален простор-
дел од Персискиот Залив.
1. распоред-места со конвенционално
оружје
2. распоред места со хемиско-
биолошко оружје
3. нуклеарни постројки
4. примарни воздухопловни бази
5. рафинерии за нафта
6. борбени бродови, носачи на
авиони и подморници
7. позиции на Ирачката
републиканска гарда
8. ирачка фронтовска линија
9. лансирни рампи-распоред на
ракетите земја-земја „Скад“ (ВС на
Ирак)
10. нафтени полиња
11. главни градови
12. распоред на силите на ирачката
армија
13. распоред на коалицијските сили
14. линија на фронтот на колицијата
15. напредување на коалициските
сили
и борбено дејствуваат. Правците на дејство
можат да бидат дивергентни, коишто од
внатрешноста се шират кон објектите на
кои се дејствува (најчесто при изведување
на пробој или извлекување на силите).
Правците на дејство можат да бидат
и конвергентни, од широк кружен или
полукружен простор кон објектот на кој се
дејствува, на пример при поволен однос
на силите за што побрзо совладување
на објектот на кој се дејствува (напад на
населено место, воздушен десант итн.).
Стратегиски правец на дејство е просторен
тродимензионален појас од стратегиска
важност, насочен кон една или кон повеќе
стратегиски цели и можат да бидат копнено-
воздушни и поморско-воздушни.
Стратегискиот правец на дејство мора да
овозможи просторна можност за прифат на
сили од стратегиски размери и изведување
на стратегиските операции. Тој мора исто
така да овозможи обезбедување на поволни
услови за постигнување на стратегиската
цел.
Kарактеристики
на Европското војувалиште
Едни од многубројните фактори кои би
влијаеле на евентуална војна, секако, се
и географските фактори разгледувани
од воен аспект. Физичко-географските
карактеристики на Европа се првата
појдовна точка од почнува да се гради
военогеографскиот поглед на Европа. Покрај
физичко-географските карактеристики,
Европа својата специфичност ја гради
и со сложената политичо-географска и
геостратегиска положба. Сите овие фактори
влијаат на моменталната политичка
ситуација во Европа, а во случај на војна од
помали или поголеми размери дефинитивно
ќе влијаат и на одлуката за тоа каде
и со колку сила да се дејствува. Исто
така, според нив, во најголема мера
се определува кој европски дел има
најголем приоритет при војувањето, а
кој дел ќе служи за остварување на тој
приоритет.
Во овој напис се посочени во
најголем дел физичко-географските
карактеристики на Европа и нивното
влијание врз евентуалните воени
дејства, а сето тоа дополнително
испреплетено со поличките и економските
состојби гледани од воен аспект.
По распаѓањето на биполарниот воено-
политички светски систем, на европскиот
континент, покрај постојаното посебно
војувалиште на НАТО, се појавија поголем
број посебни војувалишта кои всушност се
претставени со териториите на европските
држави кои беа членки на поранешниот
Варшавски договор: Полска, Романија,
Унгарија, Бугарија, како и новосоздадените
држави кои произлегоа со фрагментација
на бившите федерации СССР, СФРЈ и
Чехословачка и тоа: Русија, Белорусија,
Украина, Естонија, Летонија, Литванија,
Чешка, Словачка, Молдавија, Словенија,
Хрватска, Босна, СР Југославија и
Македонија. Секако овде на прво место
треба да се каже дека најголемиот дел од
Иако можноста од класична војна од исток-запад 3500 км) го усложнува
командувањето и стратегискиот
регионални или светски размери е сè распоред на трупите, поради што
помала, сепак сè додека постои и најмала северното и јужното крило се доста
зависни од поморскиот транспорт
шанса за остварување на такво сценарио кој е доста бавен. На голем дел
треба да се внимава и да се земат предвид од војувалиштето нема потребна
сите фактори кои можат да влијаат врз длабочина која во северо-источниот
дел од Грција се сведува на тактички
нејзиниот тек и финален исход размери, бидејќи на одделни правци
изнесува само 40-50 км, во Норвешка
Комплексноста на наведените фактори дава околу 50 км итн. Одејќи од исток кон
белег на европското општо војувалиште како запад, просторот сè повеќе се стеснува со
простор на кој, посредно или непосредно, што при општа офанзива од исток нагло
се спротивставени интересите на голем се смалува капацитетот на фронтот за
број европски и воневропски држави двете страни во евентуален судир, за што
и меѓународни асоцијации. Меѓу нив треба да се води сметка. Од наведените
најзначаен е воено-политичкиот сојуз НАТО причини одбраната на војувалиштето со
и САД како водечка членка во него заедно конвенционални сили е доста сложена,
со Англија, потоа, Европската унија, каде посебно ако се има во вид неговата голема
преовладуваат интересите на Германија и осетливост од пресечување во деловите со
Франција, а тука треба да се имаат предвид мала длабочина.
и интересите на Русија. Една од негативните страни на посебното
Европското војувалиште е просторот што војувалиште на НАТО е доста неправилниот
го опфаќа севкупното европско копно, просторен распоред на воениот потенцијал,
внатрешните и рабните мориња со бидејќи главните урбано-економски и
делови од океанската акваторија заедно демографски ресурси се разместени во
со островите и воздушниот простор над централниот дел и на доста мал простор,
копното и морето. Основни карактеристики додека на крилата воените потенцијали се
на посебното војувалиште на НАТО сојузот дисперзирани, со поголема концентрација
би можеле да се дефинираат со следниве во крајниот југоисточен дел. Во која било

просторот на посебното војувалиште на
бившиот Варшавски договор заедно со
големиот воен потенцијал сега припаѓа кон
посебното војувалиште на европскиот дел
од Русија.
Секој простор, заедно со сите негови
ресурси, на кој се водела, се води
или се подготвува да се води војна од
светски размери, претставува светско
(општо) војувалиште. Европа, заедно
со својата акваторија, и островите,
преставува најзначајно можно светско
војувалиште. Военогеографското значење
на европскиот континент произлегува од
неговата географска положба, а потоа од
политичката, економската, националната,
верската и цивилизациската хетерогеност,
како помеѓу одделните држави така и во
внатрешната државна структурираност на
споменатите фактори скоро во секоја од нив.
констатации: во просторна смисла ова
војувалиште покрај централниот го зафаќа
западниот, јужниот и југоисточниот дел
од Европа кој се карактеризира со голем
број големи и мали полуострови, мориња,
мореузи, заливи и острови, што поради
големата развлеченост и релјефна
хетерогеност се одликува со значителни
оперативно-стратегиски слабости. Овој
простор е вклештен помеѓу морињата
на запад и огромното копно на исток кое
припаѓа на Русија и другите посебни
војувалишта на државите кои не се
членки на овој воено-политички сојуз. Ова
војувалиште има неповолна релјефна
структура, бидејќи е испресечено со голем
број планински венци (Скандинавските,
Пиринејските, Алпите, Шарско-пиндските,
Карпатските и други планини). Големата
развлеченост (север-југ околу 6500 км и
варијанта на светска војна (нуклеарна или
класична) најосетлив дел од посебното
војувалиште на НАТО е централниот дел
посебно урбано-индустриските области
источно од Рајна. Исто така, треба да се
знае дека осетливоста на ова војувалиште ја
зголемува и неговата транспортна зависност
од надворешните прекуокеански логистички
региони.
Поволна страна на ова војувалиште е што ги
покрива сите морски излези од Европа кон
топлите мориња. Позитивна страна му е што
може да се послужи како добар мостобран
за прифаќање на големи сили кои би се
доведувале од запад. Исто така, позитивна
страна му е што во полукружен облик ги
опфаќа останатите војувалишта и што на
крилните простори преовладува планински
терен.
Д-р Мухамет Рацај, Сашо Јанев
23
 Фељтон
МАКЕДОНСКИОТ ИДЕНТИ
за време на Oсманлиската
И
сториско-политичко-правниот
континуитет на македонскиот
идентитет и на решавањето
на македонското народно, а
потоа и национално прашање датира
уште од античкиот период кога на
Балканот постоела држава Македонија
под водство на династиите на Аргеадите,
Антипатридите и Антигонидите.
Во средниот век автономноста на
македонските Склавинии и особено
Самоиловата држава со центар
24
на владеење во Македонија го
продолжуваат историско-политичко-
Историскиот процес
правниот континуитет на државноста на на конституирањето на
Македонија и на македонскиот идентитет.
Подоцнежниот развој на настаните на
македонскиот народ, нација
Балканот и постојаното негирање на трае речиси 28 векови. Се
македонскиот идентитет го спречувале
создавањето на државата Македонија се развива во специфични
до 2 август 1944 година кога на првото историски услови и е под
заседание на АСНОМ е создадена
Република Македонија на дел од влијание на различни
историската територија на Македонија во надворешни и внатрешни,
субјективни и објективни
фактори. Формирањето
на македонскиот народ
започнува во античкиот
период со обединувањето
на македонските племиња
и создавањето на
македонската држава.
Филип II ги обединил сите
македонски племиња, ја
создал македонската држава
и ја ограничил македонската
компактна територија
ТЕТ
држава
состав на југословенската федерација.
Во најново време, особено по
осамостојувањето на Република
Македонија во 1991 година повторно се
пробудија хегемонистичките интереси
на некои соседни држави, па зачестија
негирањата на некои мошне значајни
обележја кои се конститутивни елементи
на македонското национално прашање и
идентитет. Србија го негира постоењето
на Македонската православна црква,
Бугарија го негира македонскиот јазик
и писмо, а Грција ги негира и името и
историскиот континуитет. Очигледно е
дека македонскиот народ, како и многу
пати во својата историја, повторно е
доведен во ситуација да мора да го
брани својот национален идентитет.
Не се работи за негирање само на
македонскиот народ во Република
Македонија, туку и за негирањето на
постоењето на македонското национално
малцинство во соседните држави. Со
тоа се негира македонскиот идентитет во
целост. Со наметнување на прашањето за
националниот идентитет на Македонците
од страна на надворешните фактори
сериозно се попречува евроатлантската
иднина на Република Македонија во која
покрај Македонците живее голем број
на граѓани припадници на други етнички
заедници и религии. Негаторскиот однос
кон идентитетот на Македонците им
штети на интересите на сите граѓани на
Република Македонија кои во големо
мнозинство се изјаснија за заедничка
евроатлантска иднина. Македонците
заедно со Албанците, Турците, Власите,
Србите, Ромите, Бошњаците и другите
етнички заедници кои живеат во
Република Македонија со векови наназад
заедно опстојувале на просторот на
денешна Р.Македонија, се бореле за
денешната слобода и демократија и низ
заедничко политичко дејствување ги
надминувале проблемите во создадените
демократски општества без притоа во кој
било контекст да се постави прашањето
за македонскиот идентитет или да се
загрози идентитетот на Македонците во
заедничката држава.
Безусловното признавање на Република
Македонија под уставното име од страна
на Република Турција и континуираната
извонредна соработка меѓу двете
држави на политички, воен, одбранбено-
безбедносен, економски, образовен
и културен план претставуваат силна
поддршка за евроатлантските интеграции
на Република Македонија и одат во
прилог на очекувањата на граѓаните
на Република Македонија да се ужива
поддршка од еден од најсилните
меѓународни партнери и за темите
како што е долговековен историски
континуитет на македонскиот идентитет
25
 кој опстојувал и се развивал
заедно со други современи
национални идентитети во
рамките на Османлиската
држава. Чувствата за
заемно препознавање
низ историјата ги
надополнуваат бројните
културно-историски
споменици како и
бројно движно културно
наследство од различни
историски периоди од
антиката до денес што
се наоѓа во музејските
витрини и депоа, архивите
и семејните збирки во
двете земји. Археолошките артефакти за
Александар III Македонски кои се наоѓаат
во Археолошкиот музеј во Истанбул и
други сведоштва од времето на походот
на Александар на исток како што е
археолошкиот локалитет кој сведочи за
првата битка и победа на Александар
Велики врз персиската војска во Азија
во 334 година п.н.е. кај реката Граник
– денешна река Бига Чаји (Biga Çayi)
во северозападна Турција (Областа
Чанаккале) се неизбришливи траги за
македонската историја на територијата
на денешна Турција. Од друга страна,
велелепните градби и зданија како
што е идадијата во Битола каде што
се школувал Мустафа Кемал Ататурк и
бројните верски и културно-историски
споменици изградени од Османлиите
и денес ги красат најубавите населби
во поголемите градови во Република
Македонија.
Процес на создавање
на македонскиот идентитет
низ историјата
Историскиот процес на конституирањето
на македонскиот народ, нација трае
речиси 28 векови. Се развива во
специфични историски услови и е под
влијание на различни надворешни и
внатрешни, субјективни и објективни
фактори. Формирањето на македонскиот
народ започнува во античкиот период со
обединувањето на македонските племиња
и создавањето на македонската држава.
Филип II ги обединил сите македонски
племиња, ја создал македонската држава
и ја ограничил македонската компактна
територија. Таа држава станала
економски самостојна, народот имал свој
јазик и писмо и се развивала посебна
македонска култура, обичаи и традиции.
Од времето на Филип II и Александар
Македонски Македонија имала водечка
улога не само на политички туку и на
културен план. Античкиот македонски
народ имал сопствена религија и свои
божества, различни од сите соседни
народи. Во средниот век по доселувањето
на Словените тие не извршиле никаков
геноцид. Античкиот и средновековниот
македонски народ создале симбиоза во
26
Со создавањето на Република
Македонија е завршен
процесот на конституирање
на македонската нација.
Обележја во конституирањето
на македонската нација се:
компактната историска,
географска и етничка
територија; способноста за
самостоен економски развој;
националниот јазик и писмото;
националната култура,
традиции и обичаи; заедничко
историско минато и потекло;
националниот карактер,
вероисповеста и религијата;
националната држава;
политичката конститутивност
и способноста за изразување
на политички национални
интереси
која со мешањето на крвта
со натамошниот развој на
јазикот, писмото, културата,
обичаите, традициите со
заедничкото прифаќање
на христијанството, како
единствена религија со
заедничката борба против
заедничките завојувачи
и со создавањето на
заеднички царства, кралства,
кнежевства и други форми
на политички творби е
конституиран современиот
македонски народ. Низ
целиот овој период народот
е познат под единствено
име како македонски, а територијата под
единствено име Македонија. Но, дури
по Берлинскиот конгрес 1878 година и
настанувањето на македонското прашање
кај Македонците започнал да се раѓа
сопствен национален идентитет.
Македонија низ својата многувековна и
бурна историја преживувала многубројни
поделби. Името Македонци и Македонија
често биле забранувани, но тие секогаш
опстојувале во семејниот и во локалниот
јазик, во обичаите, традициите. Во
втората половина на 19 век се засилува
културното творештво, со појавата
на Македонската револуционерна
организација со национална програмска
определба, започнала борбата за
создавање самостојна и независна
држава. Во текот на Национално-
ослободителната и антифашистичка
војна е создадена држава на дел од
историска територија како рамноправна
република во тогашна Југославија.
Со осамостојувањето во 1991 година
Република Македонија стана матична и
национална држава на сите Македонци
во целиот свет и на сите граѓани што
живеат во неа или потекнуваат од
нејзината територија без оглед на
нивната етничка и верска припадност. Со
создавањето на Република Македонија е
завршен процесот на конституирање на
македонската нација. Основни обележја
во конституирањето на македонската
нација се: компактната историска,
географска, етничка територија;
способноста за самостоен економски
развој; националниот јазик и писмото;
националната култура, традиции и
обичаи; заедничко историско минато и
потекло; националниот карактер, односно
заедничката индивидуална и колективна
свест за припадноста на македонската
нација; вероисповеста и религијата;
националната држава; политичката
конститутивност и способноста за
изразување на политички национални
интереси. Националните обележја се
елементи на националниот идентитет,
на препознатливоста и само­иденти­фи­
кацијата. Во одредени случаи нација и
државата се идентификуваат и преку
националните, односно државните
Безусловното признавање на Република Македонија
под уставното име од страна на Република Турција
и континуираната извонредна соработка меѓу
двете држави на политички, воен, одбранбено-
безбедносен, економски, образовен и културен план
претставуваат силна поддршка за евроатлантските
интеграции на Република Македонија и одат во
прилог на очекувањата на граѓаните на Република
Македонија да се ужива поддршка од еден од
најсилните меѓународни партнери и за темите како
што е долговековен историски континуитет на
македонскиот идентитет кој опстојувал и се развивал
заедно со други современи национални идентитети
во рамките на Оманлиската држава
симболи: знамето, грбот, химната. го препорачуваме македонскиот народ (денешна Војводина). Меѓутоа, во
Всушност, наведениве атрибути по никаков начин да не го вознемирува Австрија започнало католизирање
претставуваат синтеза на македонскиот или угнетува, туку според можностите во на прасловославните христијани, па
идентитет низ вековите. секоја згода да му излегува во пресрет, тие почнале да бараат начин како да
да го брани, да му укажува помош…“. се преселат во православна Русија.
Македонскиот идентитет На 31 мај 1690 година царот Леополд По доаѓањето на рускиот претстол на
за време на османлиската I издал уште едно заштитно писмо царицата Елисавета Петровна (1741-
држава во Македонија со кое ја проширува својата заштита 1761), ќерка на Петар Велики, било
од XIV-XVIII век на населението на Бугарија, Србија, овозможено масовно иселување на
Континуитетот на македонскиот Македонија и Албанија. православните христијани од Австрија
идентитет од антиката продолжува и По задушувањето на Карпошевото и Унгарија во Русија. По договорот
во времето на османлиското владеење востание во 1689 година еден голем меѓу руската царица Елисавета
преку името Македонија кое почнало дел од македонското население заедно Петровна и австриската царица Марија
зачестено да се користи во средината со австриската војска а предводена Терезија започнало преселувањето на
на XIV век. Тоа е време на ренесансата од патријархот Арсение Чарноевиќ III, Македонците од Австрија, Унгарија и
и просветителството, кога учените на се повлекло преку Сава во Австрија Молдавија во Русија. Руската царица
запад ги откриваат древните Елисавета Петровна на 10 мај
земји, народи и култури, меѓу кои 1759 година издала наредба
и Македонија и ги реафирмираат за формирање на македонски
нивните имиња со веќе нови коњанички маневриски полк а за
национални содржини.Името командант бил поставен генерал
Македонија и именувањето Иван Хорват по потекло од
на нејзиното население како Преспанскиот крај во Макеоднија.
Македонци се практикувало во Покрај македонскиот биле
делата на многубројни автори формирани и бугарски, српски
од цела Европа. Поимите и далматински полк. Секој полк
Македонија и Македонци особено имал различна униформа и свои
се применувале во повикот национални обележја. Со оглед
на христијанските народи да дека полковите биле основани на
се вклучат во борбата против „народносна“ основа, во списокот
османлиската држава. На 26 на македонскиот полк за секое
април 1690 година австрискиот лице е наведено име и презиме,
цар Леополд I издал заштитно националност Македонец, и година
писмо со кое посебно го зема под и место на раѓање. Наведениве
заштита македонскиот народ. примери со писмата на австрискиот
Во писмото наменето повеќе цар Леополд I и со наредбата
на македонските бегалци (по на руската царица Елисавета
поразот на Карпошевото востание Петровна за формирање на
1689 година), меѓу другото Македонскиот полк од припадници
се вели: „…Поради тоа, а во на македонскиот народ
врска со нашата милосливост и недвосмислено докажуваат дека
побудени од милоста за заштита најголемите европски империи и
на припадниците на просветата нивните императори уште во 17 и
христијанска религија, споменатиот 18 век ги признавале Македонија и
македонски народ во целост го македонскиот народ како посебни и
примаме во секој еден поглед различни од своите соседи.
благонаклоно под нашата царска
заштита. На сите и на секој д-р Александар Стојчев
поодделно војнички заповедник му

27
 Инфо
Aрмиска увертира
за матурантите
П
рофесионализмот во армиските
концепции го замени регрутниот
формат на пополнување. Арми-
ите станаа институции каде што
луѓето професионално се одредуваат за
униформата и чизмите, од таму при-
маат плата, таму им го плаќаат стажот,
од таму одат во пензија. Своевремено
регрутацијата беше процес кој уште во
средношколските клупи го поттикнуваа
ученикот да тежнее кон армиската уни-
форма. Постоеше цел систем на мерки
кој до матурирањето веќе во главите на
младите луѓе ги формираше перцеп-
циите за „најмашката фаза“ од нивните
животи, служењето војска.
АРМ соодветно на денешните стан-
дарди и над сè општествени прилики,
во координација со Министерството
за одбрана, започна еден проект за
популаризација на воениот позив за
служба во АРМ. Како редакција на „Штит“
добивме прилика на 23 март да прису-
ствуваме на презентацијата во едно од
најреномираните средни училишта во
Македонија - „ Раде Јовчевски Корчагин“
Стручни луѓе од АРМ и од
Министерството за одбрана
во средните училишта
ширум Р. Македонија,
почнаа со презентација на
интерактивната програма за
промоција на воениот позив
во Скопје и да бидеме дел од извонред-
ниот амбиент што се создаде на истата.
Училишното ѕвоно го означи крајот на
часот и учениците дојдоа во салата за
презентација каде што комбиниран тим
од АРМ и МО створи услови за нарација
со видеопроекција и широко ги отвори
можностите за секаков вид прашања
поврзани со содржините кои беа претста-
вени.
Потполковник од Полкот за специјални
операции го водеше презентирањето на
кое му претходеше краток увод на уште
еден висок чин на АРМ, на настанот кој
изобилуваше со визуелни содржини од
повеќе родови на армијата. Беа при-
сутни и претставник на Воздухопловната
бригада, како и воената полиција, беше
присутна и претставничка на АРМ во
униформа. Преубаво синхронизираните
видеа за АРМ, за Воздухопловната бри-
гада, за Полкот за специјални операции,
проследени со ефектни содржини од вое-
ни вежби, тактички активности, сублими-
рани телопи, им овозможија на присут-
ните средношколци да се запознаат со
широк спектар на активности и можности
кои ќе ги имаат со службата во АРМ.
Сето тоа поттикна голема љубопитност и
прашања кои ги упатија до презентерите.
Им беа објаснети сите бенефиции кои
секој припадник на АРМ ги има, целата
социјално, здравствена и економска за-
штита која ја добиваат, но и сите селек-
тивни, емотивни и патриотски должности
кои прозилегуваат ако се одлучат за оваа
благородна професија.
Настанот заврши со голем аплауз!
Митко Василевски
 Што значи да бидете дел
од професионалните војници
и подофицерскиот и офицерскиот
кор на Армијата на Република
Македонија? Што е она што
Армијата го нуди за вас?

Стручно усовршување, стекнување

на нови знаења и вештини. Армијата
преку билатерланите планови за сора-
ботка со своите партнери во и надвор
од НАТО-алијансата, нуди уникатни и
атрактивни можности за посетување
на исклучително квалитетни курсеви и
обуки кои го доситнуваат и нивото на
последипломки студии

– Бенефициран стаж за
припадници на Армијата на
Република Македонија

Изучување на странски јазици.

Армијата на Република Македо-
нија се грижи за развој на своите
припадници и областа на јaзиците
- во континуитет се изучуваат
светските јазици како англискиот,
германскиот, италијанскиот,
грчкиот и францускиот јазик и тоа
на курсеви во Република Македо-
нија, но и во земјите-партнери

Можност за работа во меѓународни

организации, како претставници
на Министерството за одбрана и
Армијата на Република Македонија
 Можност за стекнување
на непроценливи искуства,
посетување на земји и развој
на познанства и пријателства
преку учество на меѓународни
воени вежби и меѓународни
мировни мисии

Одржување на вашата физичка

подготвеност, развој на спортот
и спортскиот дух

Обезбедено постојано вработу-

вање во државните институции за
професионалните војници по за-
вршување на законски предвиде-
ната горна граница за служба во
Армијата како војник

Да се биде дел од АРМ значи и да се

има уникатна можност за сопствен
развој, унапредување на личните
знаења и вештини. На Армијата и се
потребни одлучни и цврсти карактери,
на Армијата и се потребни луѓе како
вас. Пријавете се на конкурсите за
доброволно служење воен рок, кон-
курсите за прием на професионални
војници или на конкурсите за прием
на Воената академија „Генерал
Михаило Апостолски“

Доколку станете дел од Воената академија, вие имате

ексклузивна можност за бесплатно високо образование и по
завршувањето да станете офицер во Армијата на Република
Македонија. Наскоро се очекува и зголемување на на насо-
ките кои се изучуваат на Воената академија меѓу кои ќе биде
и Катедрата за воено воздухопловство
 Република Македонија - тоа се свети зборови за секој припадник на Армијата на
Република Македонија, чија основна задача е сочувување на мирот, стабилноста,
територијалниот интегритет и суверенитетот на нашата држава.

Татковина - Патриотизам - Слобода

Преку приемот во редовите на професионалните војници, подофицерите и офицерите
во Армијата на Република Македонија и вие можете да дадете суштински придонес
кон овие вредности. И вие можете да станете дел од оние храбри, непоколебливи
и мотивирани припадници на Армијата кои со својата работа нè штитат сите нас
и нашата Македонија. Нема поубаво чувство кога знаеш дека си дел од луѓето кои
се грижат за сопствената земја Македонија, и кога знаеш дека придонесуваш
за безбедноста на своето семејство и на своите сограѓани.
 ОРОРМ – активности
Школа за резервни офицери
Н а 17 март, во Скопје, се одржа седница на Собранието
на ОРОРМ со која раководеше претседателот,
проф.д-р Ѓорѓи Малковски. По презентираната
Информација за остварените плански активности во
првото тримесечје од 2017 година, беше дадена позитивна
оценка. Интензивираните активности во општинските
организациони единици (ООЕ) кои се координираат
од Извршниот одбор на ОРОРМ, а логистички се
поддржани од МО и ГШ на АРМ, се најдобра потврда
за мотивираноста, степенот на организираноста и
придонесот на оваа национална асоцијација на резервниот
старешински кадар во функционирањето на одбранбениот
систем на Р. Македонија. На овој работен договор на
Собранието како највисок орган, беа покренати поголем
број актуелни прашања, меѓу кои: унапредувањето во
повисок чин и произведувањето на нови резервни офицери
како системско решение за потребите на одбраната.
Целосно беа поддржани досегашните иницијативи и
предлози на ОРОРМ до МО и ГШ на АРМ за унапредување
на дел од резервните офицери и подофицери во повисок
Државотворен чин чин имајќи, го во вид фактот што во последните 15-
ина години ова прашање е запоставено. Во врска со

Н а 10 март, по повод 25-годишнината од

преземањето на караулите „Рамна Нива“, „Коприва“
и „Деве Баир“, во Крива Паланка достоинствено беше
произведувањето на нови резервни офицери, присутните
искажаа единствен став дека е неопходно да се согледаат
можностите за отворање Школа (Курс) за едукација и
одбележан овој државотворен чин кога беа поставени оспособување на нови резервни офицери врз основа на
првите меѓници на државната територија на Р. искуствата од периодот од 1996-2006 година.
Македонија и започна создавањето на АРМ. Свечениот
чин, на кој учествуваа претставници на АРМ, резервни
офицери од ООЕ на Крива Паланка, претставници
на локалната самоуправа и други граѓани, беше
збогатен и со присуството на: претседателот и врховен
командант на вооружените сили д-р Ѓорге Иванов,
началникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник
Методија Величковски, градоначалникот на Општина
Крива Паланка, Арсенчо Алексовски, и претседателот
на ОРОРМ проф.д-р Ѓорѓија Малквски. По повод Денот
на резервните офицери, Извршниот одбор на ООЕ на
ОРОРМ со кој раководи Влатко Митевски, организира
кондиционен марш по граничната патека долж
државната граница од Деве Баир до Рамна Нива, во
должина од 7 км.За значајниот придонес во одбраната
и плодната соработка со АРМ, началникот на ГШ на
АРМ, на ОРОРМ и додели Благодарница.

Чествување
О пштинската организациона единица на ОРОРМ Виница,
на 4.март, Денот на резервните офицери, организира
одбележување на 16-годишнината од загинувањето
на капетанот Кирчо Димитриов, кој, како припадник на
безбедносните сили, на 4.март 2001 година, во месноста
Рамно, го даде својот живот во одбраната на татковината.
Пред спомен-бистата на присутните им се обратија:
претседателот на Извршниот одбор на ОРОРМ Виница д-р
Гоце Георгиев, градоначалникот на Општината, Емил Дончев
и претседателот на ОРОРМ проф.д-р Ѓорѓи Малковски.
Повеќе делегации, меѓу кои: на потесното семејство на
капетанот Димитриов; на градоначалникот на Општината; на
ООЕ на ОРОРМ Виница; на ОРОРМ; на пешадискиот и на
логистичкиот баталјон во Штип како и претставници на ООЕ
од соседните општини (Штип, Кочани, Берово), положија
свежо цвеќе. Во име на врховниот командант на вооружените
сили и претседател на Р. Македонија д-р Ѓорѓе Иванов, свежо
цвеќе положи бригадниот генерал Мирче Ѓорговски.
Живко Трајановски

33
 Глобал
ЖЕНИТЕ,
мирот и безбедноста
низ историска призма
В
о текот на историјата, напорите
на жените за учество во
градењето на мирот, во голем
дел биле игнорирани. Војната
примарно е конципирана како машка
активност. Но, војната имала придонес
во создавањето на организации
предводени од жените. Првата светска
војна била катализатор за создавање на
мир од страна на жените, која подоцна
станала Меѓународна женска лига за
мир и слобода. Од тогаш, активизмот на
женските движења за мир продолжил да
се зголемува. Во 1975 година, на Првата
меѓународна конференција на жените,
која се одржала во Мексико Сити во
Мексико, женските групи биле во можност
да ја изразат својата загриженост за
глобалните модели на нееднаквоста и
планирање на колективна стратегија.
Во 1980 година женските групи се
фокусираат на постојните правни системи
и зајакнување на моќта на жената,
што резултирало со усвојувањето на
Конвенцијата за елиминација на сите
форми на дискриминација на жените –
34
CEDAW. Конвенцијата е усвоена на 18
декември 1979 година, по значителна
дискусија за најдобрите стратегии за
следење на кршење на човековите права
и дискриминација на жените во сите
сфери на општеството. Конвенцијата го
воспоставила Комитетот за елиминација
на дискриминацијата врз жените. До крајот
на Студената војна, со зголемувањето на
активизмот на жените, се отвори патот
за зголемување на свеста и признавање
во рамките на меѓународната заедница
каде искуствата на жените и улогите
во конфликтот треба да бидат земени
предвид за време на мировниот процес.
Женските групи продолжиле со користење
на меѓународните форуми, со цел вршење
притисок врз меѓународните актери како
што се ОН. Во период од дваесет години
ООН организирала четири меѓународни
конференции за жените, мирот и
безбедноста: во Мексико Сити во 1975
година, во Копенхаген во 1980 година,
Најроби во 1985 година и конференцијата
во Пекинг во 1995 година. Од овие четири
конференции, Светската конференција
во Пекинг во 1995 година се смета како операции и обезбедување на учество на
најзначајна и пресвртница во однос на жените во сите процеси на донесување
родовата рамноправност. Пекиншката одлуки во сите фази на конфликтот. Таа
декларација и Платформата за акција, ја промовира улогата на жените во текот
која произлезе од оваа конференција, на конфликтот и потребата за вклучување
беа едногласно усвоени од 189 земји- на жените на сите нивоа, во сите
учеснички, консолидирајќи „пет децении мировни операции. Резолуцијата 1325 е
на правен напредок во насока на монументално дело, кое се осврнува на
обезбедување на еднаквост на жените со влијанието на вооружените конфликти врз
мажите во правото и практиката”. жените и девојките, како и на улогата на
жените во мировните процеси, мировните
Родов „маинстриминг“ операции, хуманитарните операции,
Родовиот „mainstreaming“ како концепт реконструкција и рехабилитација и
првично бил развиен во 1970-тите од разоружување, демобилизација и
страна на феминистички активисти. реинтеграција (РДР). Таа, исто така ја
До 1997 година, две години пред нагласи потребата од соработка на ОН,
Конференцијата во Пекинг, ОН одлучиле невладините и основните организации
да се донесе родов „mainstreaming“, како во оценување, следење, вреднување и
јадро на концептот, во сите програми известување од политички, хуманитарни
и политики во системот на ОН. Ќе ја и човекови правни аспекти. Сепак,
споменеме и Виенската конференција нејзината операционализација на теренот
за човекови права од 1993 година, која и не била така лесна. Во извештајот на
се осврнува на ОН за следење
прашањето на
сексуално насилство Усвојувањето на Резолуцијата на Резолуцијата
1325, издадена
во вооружени 1325 во 2000 г. беше сведоштво во октомври 2004
конфликти, како
и состанокот
за напорите на СБ на ООН да година се укажува
дека родовите
на Комисијата создаде резолуција фокусирана перспективи сè уште
за статусот на
жените во 1998
на родовата димензија за време не се систематски
вклучени во
година. Во овој на конфликт. Од тогаш, голем планирањето,
период донесена
е и Резолуција
број на различни резолуции беа спроведување,
следење и
на Советот за спроведени од страна на СБ, известување
безбедност на ОН
од 1999 година
како резултат на зголемената за која било
област од мирот
за заштита на загриженост за исполнување и безбедноста.
цивилите во
вооружен конфликт.
на потребите на женитево Од Извештајот
следеше барање
На Конференцијата конфликт. Овие резолуции се од генералниот
во Пекинг во 2000
година дискутирана
1820 (2008), 1888 (2009), 1889 секретар да
се изработи и
е потребата за (2009), 1960 (2010), 2106 (2013) претстави Акционен
зголемување и 2122 (2013) план, до октомври
на учеството на 2005 година.
жените во мировни Современите
операции и градење на мирот. Овие мировни операции главно се однесуваат
конференции, лобирани од страна на на земјите кои се во сериозна политичка
организациите на жените, на крајот и социо-економски кризи. Целите на
доведоа до усвојувањето на Резолуцијата мировните операции вклучуваат работи
1325 на Советот за безбедност во 2000 за ставање крај на граѓанската војна,
година. Од тогаш, од страна на СБ беа обнова на пропаднати држави, како и
донесени и други резолуции фокусирани обезбедување на хуманитарна помош.
на родот и вооружениот конфликт. Работата на родовите советодавни
Четирите светски конференции за жените тимови вклучува заштита на жените и
произвеле голем број на стратегии девојките, програми за разоружување,
за тоа како да се вклучат родовите демобилизација и реинтеграција.Тие,
перспективи во различни процеси. Овие исто така, може да имаат родови фокусни
биле дополнително усовршувани кога точки, кои се претставници назначени да
родовиот „mainstreaming“ станал глобално работат на тактичко оперативно ниво.
прифатена стратегија за постигнување Главните задачи на родовите фокусни
на родова еднаквост. Родовиот „main- точки вклучуваат следење и поддршка
streaming“ официјално е дефиниран како: на целите за родова еднаквост и напори
„Процес на oценување на импликациите во различни мисии и институции на ОН.
за жените и мажите на секоја планирана Глобалната студија од 2015 ги истакнува
акција, вклучувајќи го законодавството, успесите и неуспесите на вградување
политиките и програмите во сите области на родовиот „mainstreaming“ на ОН од
и на сите нивоа. донесувањето на Резолуцијата 1325. Тоа
Резолуцијата на Советот за безбедност по области подразбира зголемување на
1325 обезбеди рамка за спроведување и жените на високи лидерски позиции во
афирмација на потребата за интегрирање рамките на системот на ОН.
на родовата перспектива во мировните Мери Ринџова

35
Вооружување

„APC PANDUR I“
оклопен транспортер „ПАНДУР I“
П
АНДУР“ е оклопен транспор-
тер развиен и произведен од „ПАНДУР I“ е оклопен
страна на австриската фирма транспортер 6х6 на тркала и
за специјални возила „Steyr-
Daimler-Puch-Spezialfahrzeuge (SSF)“. е во служба во вооружените
Официјалното име на овој оклопен сили на Австрија, Белгија
транспортер е „Armoured Personnel и Словенија, а го има во
Carrier“ – APC Pandur I“, кое го добил во
1998 година. Оваа компанија беше голем Кувајтската национална
производствен конгломерат со седиште гарда и други помали
во градот „Steyr“ Австрија и беше рас-
пуштена по фази во периодот од 1987
оператори. Првиот
и 2001 година. Оклопниот транспортер прототип на „ПАНДУР I“ е
„ПАНДУР“ беше развиен во 1980-тите комплетиран во 1985 година
години како приватна инвестиција врз
основа на дизајнот на „Pegaso BMR-600“. и од тогаш до денес имало
Во 2003 година компанијата „General околу 300 нарачки. Веднаш
Dynamics“ ја презеде австриската
компанија „Steyr-Daimler-Puch“ и сега
потоа беше усвоен од страна
е дел од една од најпознатите светски на австриските вооружени
компании за прозиводство на специјални сили и истиот беше извезен
возила „General Dynamics European
Land Systems (GD ELS)“, која исто во повеќе земји
така е матична компанија на „MOWAG,
Santa Bárbara Sistemas“ и „GD ELS“ од
Германија.
„ПАНДУР I“ е оклопен транспортер 6х6
на тркала и е во служба во вооружените
сили на Австрија, Белгија и Словенија, а
го има во Кувајтската национална гарда
и други помали оператори. Првиот прото-
тип на „ПАНДУР I“ е комплетиран во 1985
година и од тогаш до денес имало околу
300 нарачки. Веднаш потоа беше усво-
ен од страна на австриските вооружени
сили и истиот беше извезен во повеќе
земји. Во 1998 година фирмата „Steyr-
Daimler-Puch-Spezialfahrzeuge (SSF)“
почна со развојот на оклопен транспор-
тер на тркала 8х8 кој е наречен „ПАНДУР
II“ (дури тогаш транспортерот 6х6 е пре-
именуван како „ПАНДУР I“), што секако
беше поголема и подобрена верзија на
веќе успешниот транспортер 6х6, првиот
прототип 8х8 завршен е во 2001 година.
Дизајнот на „ПАНДУР“ е таков што лесно
може да се прилагоди за широк спектар
на улоги, како и да биде опремен со раз-
лични видови на вооружување до купола
со две лица вооружена со топ до калибар
90 mm.
На располагање се различни варијанти
на овие 6х6 возила вклучувајќи: против-
тенковски возила со различни видови на
проектили, командно возило, возила за
внатрешна безбедност, санитетски воз-
ила, возила носачи на минофрлачи 81mm
или 120 mm, извидувачки возила, како и
возила за поправка и извлекување. Не-
кои од овие верзии, како што е амбулант-
ното возило, имаат повисок кров, а една
верзија има поголемо меѓуосовинско
растојание за зголемување на внатреш-
ната зафатнина. Постои и посебен ам-
фибиски модел, две водени млазници се
поставени од двете страни на задниот
дел на трупот, туркајќи го возилото низ
водата со брзина од 11 km/h и може да
заврти целосен круг од 360º за 8 секун-
ди. Подготовката за пловење е потполно
автматизирана и трае помалку од една
минута, а во тој период на подготовка за
пловење посадата не мора да излегува
од возилото.
Стандардната опрема вклучува и „run-
flat“ гуми (гуми кои функционираат и из-
дишани), централен систем за регулација
на притисокот во гумите, како и систем
за автоматско управување со погон-
скиот механизам - Automatic Drivetrain
Management (ADM), со што автоматски
се вклучуваат и исклучуваат надолжните
и диференцијалните оски за да одгова-
раат на теренот по кој ќе се поминува
(возење по теренски услови).
Постои широк спектар на дополнител-
на опрема достапна за транспортерот
„ПАНДУР I“, вклучувајќи и систем за за-
штита од нуклеарно, хемиско и биолошко
оружје, клима-уред, дополнителна оклоп-
на заштита, опрема за ноќно гледање и
систем за земјена навигација.
Понатамошниот развој резултираше со
серија на „ПАНДУР II“ кои се продаваат
во конфигурации од 6х6 и 8х8 транс-
портери на тркала. Оваа серија содржи
голем број подобрувања: моделот 6х6
може да биде опремен со купола воору-
жена со топ до 90 mm, додека верзијата
8х8 може да има купола вооружена со
топ до калибар 105 mm. И двете од овие
серии на возила споделуваат до 90 %
заеднички компоненти за намалување
на трошоците за производство, се
напојуваат со 405 hp (450 hp за 8х8)
37

„Cummins“ дизел поврзан со ZF автомат-
ска трансмисија.
Транспортерот „ПАНДУР I“ 6х6 е мото-
ризиран со „Steyr WD 612.95“ 6 цилин-
дричен „turbocharged water-cooled“ дизел
со воздушно ладење, развивајќи 260 hp
при 2400 rpm вртежи во минута. На ова
возило може да се вгради и посилен
мотор „Steyr WD 612.35“ кој развива
285 hp при 2,500 rpm. Моќта на сите 6
тркала се пренесува преку автоматска
трансмисија „Allison Transmission MT-
653 DR“, со 5 брзини, со конвертор на
вртежниот момент. „ПАНДУР I“ користи
три осовини со независна суспензија, со
38
ДУР“ е извидничко или транспортно
возило вооружено со тежок митралез
12,7 mm поставен на лесно оклопна
купола. Ваков вид на вооружување е
наменето за извршување на задачи во
мировни операции, каде нема потреба
за вооружување од поголем калибар.
Верзијата „ARSV“ (оклопно извидувачко
возило) е вооружена со автоматски топ
30 mm „Mauser Mk 30“ кој е поставен на
куполата. Слична купола и топ се по-
ставуваат на оклопното борбено возило
„ASCOD“ (Austrian Spanish Cooperation
Development). На „ПАНДУР“ може да се
постави и американска купола „MGTS“
вооружена со АФГ 40 mm или автомат-
ски топ 30 mm „M230 Chain Gun“ или
пак со тежок митралез 12,7 mm. Една
од верзиите која е продадена во Кувајт
е вооружена со 35 mm топ „Bushmaster
M242“. Кувајтската национална гарда ја
избра верзијата оклопни извидувачки
возила за огнена поддршка со купола
„CMI LCTS 90“ на која е монтиран 90 mm
топ „KEnerga Mark 8“. Топот користи два
Постои широк спектар
серво управување на првата и на втора-
та осовина. на дополнителна
Основната варијанта на „ПАНДУР I“ опрема достапна за
транспортерот е вооружена со тежок
митралез со калибар од 12,7 mm (.50
транспортерот „ПАНДУР
cal), вклучувајќи и 20 mm автоматски I“, вклучувајќи и систем
топ и вооружување од топ со калибар до за заштита од нуклеарно,
90 mm на купола управувана од 2 лица.
Муницијата за митралезот е 100 куршу- хемиско и биолошко
ми подготвени за гаѓање и 900 куршуми оружје, клима-уред,
складирани во возилото. Основната
дополнителна оклопна
верзија на транспортерот „ПАНДУР I“
има електрична далечинско управувана заштита, опрема за ноќно
вооружена станица. гледање и систем за
Во основа, оклопното возило „ПАН-
земјена навигација
вида гранати. Граната M690 со поткали-
барен пенетратор кој тежи 2,05 kg и има
почетна брзина од 1340 m/s. Овој волф-
рамов пенетратор може да пробие хомо-
ген челичен оклоп со дебелина од 120
mm на нормална оддалеченост, поставен
под агол од 60°. Со овие карактеристики
може да уништат оклопни транспортери
и оклопни борбени возила па дури и тен-
кови од постара генерација како Т-55 и
М47 „Patton“. Втората граната е кумула-
тивна M691 со тежина од 7,2 kg. Достре-
лот и е околу 1000 m. Во верзијата ловци
на тенкови исто така има различно
вооружување. Првата верзија е вооруже-
на со противоклопна купола „Euromissle
UMT 800 “ која има 4 лансери на проти-
воклопни водени ракети HOT со дострел
од 4 km. Австриската армија своите
возила „Пандур“ ги опреми со купола
од норвешката компанија „Kvaerner-
Eureka“ за ракети „TOW“ со дострел од
3750 m. Кувајтската армија ја тестираше
куполата за наведувани ракети. „Hellfire“
 Инфо
со дострел од 8-12 km. „Hellfire“ ракетата
може да ги уништува сите модерни тенко- „Уран -9“

У
ви, дури и да се заштитени со експлозивно
реактивен оклоп. Наведувањето на ра- ран-9“ е беспосадно борбено може да се управува и далечински од 1
кетите е ласерски и радарски. Словенија копнено возило, наменето за лице со помош на контролна станица со
своите возила „Valuk“ ги има вооружено користење во многу ризични големина на куфер или од камион во кој
со израелска купола „OWS 25“ на која е мисии, со цел минимизирање е вградена посебна контролна конзола
вграден тежок митралез 12,7 mm или топ на сопствените загуби во луѓе, односно (исто така од едно лице). Далечинското
25 mm „M242 Bushmaster“. за борбена поддршка при комбинирано управување може да се изведува до
Оклопот на возилото е солиден, на ниво дејствување, извидување, заштита на растојание од максимум 3 km. Возило-
на сличните оклопни возила. Оклопното стратешки објекти и противтерористичка то е опремено со беспосадна борбена
борба. . „Уран-9“ е оклопно гасенично купола, која благодарение на сензорите
тело е направено од заварени челични
возило кое поседува 6 потпорни трка- автоматски следи и дејствува против
плочи од армиран челик. Овој оклоп ја
штити посадата од огнено оружје со кали-
бар 7,62 mm на растојание од 30 метри.
На предниот дел на возилото оклопот е
појачан, така што може да ја заштити по-
садата од оган од оружје со калибар од
12,7 mm. Со додавањето на пасивен оклоп
може да се зголеми отпорноста на оклопот
од оган од оружје со калибар од 14,5 mm.
На возилото може да се постави и допол-
нителен оклоп за зголемена заштита про-
тив мини.
Товарниот дел на транспортерот е за 8
војници опремени со 2 M136 (AT-4) лесно
против оклопно вооружување, митралез
МГ3 и автоматски пушки 5,56 mm.
Спецификациите на овој транспортер се
следни:
– должина: 5,7 метри;
– широчина: 2,5 метри;
– висина: 1,82 метри
– тежина 13,5 тони;
– посада: 2+8 војници; ла од секоја страна Долго е 5,12 m, копнени и воздушни цели. Куполата е
– оклоп: заштита од пешадиско високо 2,5 m, широко 2,53 m и има опремена со автоматски топ „2А72“,
вооружување до 12,7 мм фронтално на тежина од 10 тони. Благодарение на модел АБМ М30-М3, кој поседува ка-
челниот лак и до 7,62 мм на сите оста- повеќегоривниот дизел-мотор, возилото либар од 30 mm и борбен комплет од
постигнува максимална патна брзина 200 гранати. Лево од топот е поставен
нати места.
од 35 km/h, на земјен пат брзина од 25 коаксијалниот митралез ПКТ/ПКТМ
– примарно вооружување: митралез 12,7
km/h, а надвор од патишта, брзина од 10 со калибар од 7,62 mm, кој поседува
mm (APC верзијата додека другите оп-
km/h. Оклопот на возилото овозможува борбен комплет од 1.000 куршуми. Бор-
ции на располагање;
заштита од дејство на лесни пешадиски бената купола може да се опреми со 4
– мотор: Steyr 260 hp 6 cylinder turbo- оружја и шрапнели од гранати. Возилото противоклопни ракети 9М120-1 АТАКА,
charged diesel; е опремено со разновидна сензорска со 6 противавионски ракети „9К33 Игла“
– автономија на опсег: 700 km (435 mi); опрема, како на пример ласерски пред- или 6 ракети „Шмел-М“. По барање на
– максимална брзина на пат:100 km/h (62 упредувачки систем, сензори за дневно- корисникот, возилото може да се опреми
mph). ноќно откривање на цели, сензори за со други оружја. „Уран-9“ може да униш-
Австриските возила 6х6 од „ПАНДУР I“ нивна идентификација и следење, но и тува тенкови, оклопни возила, бункери,
фамилијата ги има во повеќе земји. Овие сензори за самостојно движење. Сен- отпорни точки и летала на мали висо-
возила ги воведе австриската армија во зорските уреди во дневни услови можат чини.
1996 година, вкупно 71 возило, белгиската да детектираат цел на далечина од 6 Ивица Дамески
армија има вкупно 60 возила во 5 верзии km, а во ноќни услови до 3 km. „Уран -9“
произведени во Белгија, Кувајтската на-
ционална гарда има 70 возила во 6 верзии
произведени од страна на „AV Technology“,
словенечката армија има 85 транспортери
произведени под лиценца на компанијата
„STO RAVNE“ и познати под името „Valuk“,
Армијата на САД има 50 транспортери
произведени од „AV Technology“ како
„Armoured Ground Mobility System“ на-
менети за „USASOC-United States Army
Special Operations Command“, кралските
полициски сили на Соломонските Острови
непознат број на возила и во Екваторска
Гвинеја 15 возила.
Идриз Идризоски

39
 Вооружување

„С-200“
руски ракетен систем за
противвоздушна одбрана

О
вој систем е дизајниран Ракетниот систем „С-200“ ракети со ознака „V-880/5V28“ или
од страна на Централното „V-880N/5V28N“, максимален кос дострел
руско биро за развој „Almaz- (НАТО ознака SA-5 „GAMMON“), до 300 км (186 Miles), максимална
Antey“. Тој има способност претставува стратешки ракетен висина на лет до 29 км (95 000 ft);
да ги пресретне и да ги порази сите SA-5b (С-200VE „Vega-E“): ракети со
видови воздушни закани, како што систем за противвоздушна ознака „V-880E/5V28E“, варијанта за
се денешните генерации на авиони одбрана со долг дострел, за извоз, максимален кос дострел до 250
и други воздушни цели (со екипаж км (155 Miles), максимална висина на
или беспилотни летала), кои летаат
мали до големи височини. лет до 29 км (95 000 ft) и SA-5c (С-200D
со брзини до 4300 км/ч, на височини Наменет е за одбрана на големи „Dubna“): ракети со ознака „5V25V“,
од 300 до 40000 метри, при коса
далечина до цел до 300 км, во
области од непријателски „V-880M/5V28M“ или „V-880MN/5V28MN“,
воведен во употреба од 1976 година,
присуство на значително електронско нападни средства од воздушен поседува високо експлозивна или
попречување. Овој ракетен систем простор, а особено од нуклеарна боева глава, максимален
земја-воздух доживеа бројни надградби кос дострел до 400 км (248 Miles),
и модификации. стратегиски бомбардери и други максимална висина на лет до 40 км (125
Варијанти: SA-5a (С-200A „Angara“): воздухоплови 000 ft).
ракети со ознака „V-860/5V21“ или
„V-860P/5V21A“, на употреба од 1967
година, максимален кос дострел до 160
км, максимална висина на лет до 20 км
(66 000 ft); SA-5b (С-200V „Vega“): ракети
со ознака „V-860PV/5V21P“, воведен во
употреба од 1970 година, максимален
кос дострел до 250 км (155 Miles),
максимална висина на лет до 29 км (95
000 ft); SA-5b (С-200 „Vega“): ракети со
ознака „V-870“, максимален кос дострел
до 300 км (186 Miles), максимална
висина на лет до 40 км (125000 ft), нова
пократка ракета, со ракетен мотор на
цврсто гориво; SA-5b (С-200M „Vega-M“):

40
Една ракетна батерија, вооружена со
системот С-200, обично се состои од
шест ракетни лансери, поддржани со
еден радарски систем за контрола на
оган. Тие може да се интегрираат со
голем број на други системи со долг
дострел кои користат радар. Ракетите
за овој ракетен систем користат четири
едностепени ракетни мотори на цврсто
гориво, кои се заоблени на предниот
крај и обезбедуваат огромна ударна
моќ. Ракетата се движи кон својата
цел со брзина од 1200 м/с, користејќи
ги командите за наведување од
нишанскиот радар. Оваа ракета, може
да гаѓа цели кои летаат на височини
од 300 до 27000 метри - за првите
(постарите) варијанти и до 40000 метри
за најновите варијанти на ракети.
Истотака, може да гаѓа цели на коса
далечина од 7 до 200 км за постарите
варијанти и до 300 километри за
Првото распоредување на
системот „С-200“ вооружен
со оригиналните ракети со
ознака „5V21“, се случи во 1963-
1964 година на периферијата
на Талин во Естонија, а
последното распоредување и
успешно пробно лансирање
беше направено од страна на
Иран на 28 декември 2016
година. Покрај Русија, на
листата на земји корисници се
наоѓаат и Алжир, Азербејџан,
Бугарија, Иран, Индија,
Казахстан, Северна Кореја,
Полска, Романија, Сирија,
Туркменистан и Узбекистан
напредните варијанти на ракети.
Телото на ракетата е долго 11 метри
и тежи околу 6 тони. Боевата глава на
ракетата е дизајнирана во форма на две
сплеснати хемисфери со дијаметар од
80 см. Таа поседува 80кг експлозивно
полнење и околу 1000кг челични
шрапнели, при што сите се идентични
- со дијаметар од 1 см. Боевата глава
се активира од страна на системот за
близинско активирање, кој одработува
на далечина од околу 20 метри од
својата цел.
Ракетниот систем С-200, претставува
наведуван ракетен систем земја-
воздух, чија ракета има нормална
аеродинамична конфигурација со
широки-делта крила и поседува
двостепен ракетен мотор. Првиот
степен на работа ги вклучува четирите
ракетни мотори на цврсто гориво,
кои се инсталирани помеѓу крила на користи и за следење на целите и за
маршевскиот мотор. Маршевскиот нивна илуминација.
мотор користи течно гориво и има Дополнителни радарски системи:
широки-делта крила. Лансирањето на P-14/5N84A А „Tall King“, радар за
секоја ракета се врши при постојан рано предупредување; „A-band“
агол на ракетата од 48 степени, при (досег до 600 километри (370 милји),
што ракетата е насочена кон целта. 2-6 вртежи на антена во минута,
Телото на ракетата е поделено на максимална висина на пребарување
неколку оддели во кои се сместени: до 46 км или „Big Back“, радар за рано
радарот за полуактивно наведување, предупредување, „Е-band“ (досег до
отсек за поддршка на мисијата, 600 километри; Kabina 66/5N87 „Back
високоексплозивна боева глава со Net“ или „Back Trap“, радар за рано
безбедносни осигурувачи и армирачки предупредување, „Е- band“ (со посебен
запалки, пумпи за гориво, ракетен мод за пребарување на многу мали
мотор (на течно или цврсто гориво) и висини, досег до 370 километри (230
механизам за управување. милји), 3-6 вртежи на антена во минута);
Боевата глава, која е вооружена со P-35/37 „Bar Lock\Bar Lock B“, радар
челични шрапнели обезбедува ширина за откривање и следење со моќност
до 1000 kW – „Е\F-band“ (со вградена
на ударната моќ од агол од 120°,
антена за препознавање на целите на
што пак, овозможува многу висока
веројатност на погодување на ракетата. свој-туѓ, досег 392 км (244 милји), 7
Ракетата користи полуактивно радарско вртежи на антена во минута; „Side Net“
наведување до целта, но во случаи or „Odd Pair“, набљудувачки радар,
кога целта не се идентификува како „Е-band“ (се користи и кај ракетните
„непријателска“, од страна на системот системи SА-2, SA-4 и SА-6, досег до
за идентификација на „пријател/ 240 км, 3-6 вртежи на антена во минута
непријател“, ракетата се префрлува и P-15M(2) „Squat Eye“, радар за
откривање на цели, со моќност од 380
на посебен режим на работа и добива
kW, „C-band“, досег до 128 километри.
нагорна патека на лет, по што доаѓа
до самоуништување. Системот за
Трајче Денчевски
самоуништување на ракетата се
активира кога ќе се потроши целото
ракетно гориво. Веројатност за
погодување со една ракета е околу
80%. За зголемување на веројатноста
за уништување, обично на една цел
се лансираат две ракети, а во услови
на користење на против ракетни
електронски контрамерки се лансираат
три ракети на една цел. Главниот
радарски систем, односно радарот за
контрола на оган, на системот „С-200“
носи ознака „5N62“ (НАТО: „Square
Pair“). Тоа е радар со континуирано
зрачење и работи во фреквентно
подрачје на „H-band“. Овој радар
има досег до 270 км (170 милји), а се
 Вооружување
„Marder 1“
Борбено возило
на пешадијата
В
озилото „Marder 1“ е развиено
во 60-тите години од минатиот
век од германската компанија
„Rheinstahl“. До 1975 година
се произведени околу 3000 шасии од
возилото, од кои 2100 биле за верзијата
борбено возило за пешадијата „Marder
1“. Кога „Marder 1“ е воведен во употреба,
било прво борбено возило за пешадијата
воведено во западните армии и
најнапреден тип од оваа класа во светот.
Од возилото биле развиени многу верзии
и подверзии.
Оклопното тело на возилото „Marder 1“ е
изработено од заварени панцирни плочи.
Оклопот на предниот дел обезбедува
заштита од дејство на гранати со калибар
од 20 mm, а од другите страни заштита
од дејство на лесни пешадиски оружја
и од шрапнели на гранати. Верзијата
„Marder 1А3“има подобрувања на окло-
пот, односно на возилото од сите страни
се поставени дополнителни оклопни
плочи кои се раздвоени од основниот
оклоп. Ваквата изведба штити од дејство
на гранати со калибар од 30 mm. Возило-
то поседува класична градба, односно во
предниот десен дел е вграден погонот, а
од левата страна е позицијата на возачот.
Во средниот дел е поставена борбената
купола во која се сместени командирот и
нишанџијата, а во задниот дел е просто-
рот за сместување на десантно борбено
одделение (со капацитет од максимум
7 војници). Шасијата е поставена на 6
потпорни тркала кои имаат гумени обра-
чи. Над нив се поставени по 3 носачи на
гасеници, погонските тркала се поставени
напред, а мрзливците се поставени на-
зад. Еластичното потпирање на потпор-
ните тркала е независно торзионо, а на
потпорните тркала на позициите 1, 2, 5 и
6 се поставени и хидраулични телескоп-
ски амортизери. Гасениците се од мо-
делот „Diehl“ со широчина од 450 mm, а
составени се од метални и гумени спојни
елементи и на нив може да се постават
гумени папучи.
42
9
6
За потребите на возачот се вградени 3
визири. Во борбената купола се вградени
нишанските уреди PERI-Z11, а вграден е
и термалниот нишан EMES-15 наменет
за дејство во ноќни услови. На борбената
купола има отвор за командирот, околу
кој се вградени 8 перископи, додека за
нишанџијата се вградени 3 перископи.
Во транспортниот дел централно се
поставени клупи за седење, плус едно
столче свртено кон задната голема рампа
наменета за влез/ излез, која се отвора/
затвора со помош на посебен мотор. На
горниот дел од транспортниот простор се
вградени 3 кружни отвори за кои се вгра-
дени по 3 перископи за набљудување. За
комуникација во вoзилото се вградени ра-
3
диоуреди со криптографска заштита SEM
80/90. Во возилото се вградени и против-
пожарен систем, уред за АБХО заштита 2
и климауред. Борбената купола KUKA E4
од оружје е опремена со стабилизираниот
автоматски топ Rheimetall MK20 Rh-202,
со калибар од 20 mm и коаксијалниот ми-
тралез MG3 со калибар од 7,62 mm. Tопот 1. Погонско тркало
„Rheimetall MK20 Rh-202“ има брзина 2. „Diehl“ метални гасеници
на стрелба од 1.000 гранати во минута,
притоа ефективното дејство врз цели на опремени со
земја му изнесува 2.500 m,а врз цели во гумени папучи
воздух 1.600 m. Куполата се движи со 3. Потпорно тркало
помош на електрохидраулички систем,
а постои и резервно рачно управување.
4. Мрзливец
Со движење на куполата оружјата имаат 5. Транспортен дел за
азимут од 360º, а по елевација топот се десантното одделени од 6
движи од -17º до +65º. За топот во воз-
војници
илото се сместени 1.250 гранати, а за ми-
тралезот 5.000 куршуми. На куполата се 6. Перископи за десантното
поставени и 2х3 лансери на димни грана- одделени
ти со калибар од 76 mm. Над позицијата
7. Борбена купола KUKA E4 со
од командирот е поставен еден лансер за
противоклопните ракети MILAN, а вооби- издржливост на дејство од
чаено во возилото се сместени 6 ракети. 20 mm топовски гранати
Во возилото е вграден дизел моторот 8. Нишан на командирот
MTU MB833 Ea-500, со моќност од 600 кс,
кој ја користи трансмисијата Renk NSWL PERI-Z11
194, која поседува 4 брзини за движење 9. Автоматски топ
напред и 2 брзини за назад. Rheimetall MK20 Rh-202 со
Ивица Дамески
калибар од 20 mm
 11
10
12

13

14
8
7
15
16

17
18

19

20

10. Ноќен нишан MIRA поставен ТАКТИЧКО-ТЕХНИЧКИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА MARDER 1 A3

на лансерот за наведување на ЕКИПАЖ 3+6 војници
противоклопнитe ракети MILAN ДОЛЖИНА 6.88 m
11. Командир на возилото ВИСОЧИНА 3.38 m
12. Коаксијален пушкомитралез ВИСОЧИНА ДО КРОВ НА КУПОЛА 3.015 m
ВИСОЧИНА НА ВОЗИЛОТО БЕЗ
MG3 со калибар од 7,62 mm КУПОЛАТА
1.9 m
13. Лансер на димни гранати со ШИРОЧИНА 3.38 m
калибар од 76 mm КЛИРЕНС 44 sm
14. Ноќен нишан ТЕЖИНА ПРАЗНО 29,2 t
15. Нишанџија БОРБЕНА ТЕЖИНА 33.5 t
16. Возач механичар дизел мотор MTU MB833 Ea-500, со
ПОГОН
моќност од 600 кс
17. Поклопец на отворот од возачот
МАКСИМАЛНА БРЗИНАНА ПАТ 65 km/h
18. Визир за возачот (вкупно 3) КАПАЦИТЕТ НА ГОРИВО 652 литри
19. Контролна табла АВТОНОМИЈА НА ДВИЖЕЊЕ 500 km
20. Поклопец од погонскиот ВЕРТИКАЛЕН НАКЛОН 60%
оддел каде се сместени БОЧЕН НАКЛОН 30%
дизел моторот MTU MB833 ВЕРТИКАЛНА ПРЕПРЕКА 1 m
РОВ 2,5 m
Ea-500 и трансмисијата Renk
ПРЕМИНУВАЊЕ НИЗ ВОДЕНА
NSWL 194 1,5 m (со припрема 2.5 m)
ПРЕПРЕКА БЕЗ ПРИПРЕМА

43
 Анализа

О
ткако пропаднале сите
дипломатски напори за
мир и Јордан се приклучил
на Египетско-сирискиот
сојуз, во 1967 година Израел извршил
изненадувачки превентивен напад,
прво против египетските сили на
Синајскиот Полуостров, а потоа и
воздушни напади против Јордан и
Сирија. Израелските сили се пробиле
на запад до Суецкиот Канал заземајќи
го целиот Синајски Полуостров, а на
исток на Голанската Висорамнина
од каде Сиријците дејствувале со
артилерија. Во оваа т.н. шестдневна
војна, Арапите доживеале целосен
пораз поради:
Прво, супериорност и изненадување на
израелското воздухопловство и
Второ, брза експлоатација на успехот
на израелските оклопни сили.
За да избегне слична катастрофа,
Египет до 1973 година набавил
современи противоклопни и
противавионски ракети од СССР.
Во следната војна, египетските

44

Јомкипурската војна во 1973
година или т.н.Октомвриска војна
била четврта по ред Арапско-
израелска војна. Оваа војна е
вредна за проучување од две
причини: прво, претставувала
практичен тест на комбинирана
и здружена борба со современо
вооружување и опрема
спонзорирана од големите сили
САД и СССР, и второ, од аспект
на денешните доктринарни
согледувања, ги содржи сите
елементи на оперативен
дизајн за школско изучување
на оперативната вештина.
Оваа анализа се однесува на
египетските вооружени сили
сили би биле безбедни од
нападите на израелските тенкови
само ако се држат под чадорот
на противвоздушната одбрана.
Свесно за тоа, израелското
раководство одлучило: 1. прво да
се победат Сиријците на Голанската
Висорамнина, а откако египетските
сили ќе излезат од нивната
комфорна зона, 2. да ги уништат со
супериорното воздухопловство и
противнапад со резервните оклопни
сили.
Состојба и услови
Египќаните сè уште имале
свежи сеќавања од поразот во
шестдневната војна. Министерот за
војна Ахмад Исмаил Али ги сфатил
културолошките слабости на недостиг
на иницијатива во пониските редови и
наредил да се направи детален план
на целата операција и систематска
обука на сите постапки за да се
постигне ефикасна здружена борба.
Египетскиот воен врв бил исто така
свесен дека израелските вооружени
сили се подобри во маневрирање.
За да бидат успешни, требало да
се постигне целосно изненадување.
Единствен начин да се победат
Израелците било воспоставување
на противоклопен и противвоздушен
чадор пред да ги вклучат во борба
резервните сили. Откако би се
неутрализирал првиот бран на
израелските сили, египетската војска
планирала да води одбранбена борба
до исцрпување, која би била во нивна
корист.
Крајна цел
Стратегијата на египетскиот
претседател Анвар Садат била да
се постигне политички успех без
целосна воена победа, вклучувајќи
други арапски држави за да го принуди
Изрел да се бори на два фронта.
Биле издадени три стратегиски цели:
1. да се стави крај на воените тензии
со Израел, 2. да му се нанесат на
Израел што е можно поголеми загуби,
и 3. да се добие што е можно повеќе
територија источно од Суецкиот Канал.
Оваа директива не ја дефинирала
јасно крајната стратегиска цел, ниту
повикувала да се поразат израелските
вооружени сили. Затоа египетскиот
воен врв како крајна воена цел
одредил: откако ќе се премине
Суецкиот Канал, да се воспостави
одбрана на што е можно поголема
територија долж каналот и да му се
нанесат на противникот максимални
загуби.
Центар на гравитација
За примарен центар на гравитација
се идентификувани израелските
оклопни сили и израелското воено
воздухопловство. Целата стратегија
на Израел се темелела на нивна
комбинација. Како дополнителен
центар на гравитација биле
идентификувани израелските резервни
сили.
Оперативен пристап
За да избегнат директен контакт со
центарот на гравитација, Египќаните
одбрале индиректен пристап: 1. да
се постигне изненадување, 2. да се
користат ракети за уништување на
центарот на гравитација на поголема
далечина, и 3. да се запоседне
клучниот терен пред да пристигне
главнината на израелските вооружени
сили. Како механизам за победа,
египетската војска планирала да
ги победи израелските вооружени
сили преку борба до исцрпување,
45

потпирајќи се на концентриран оган.
Планот бил да се уништат и потиснат
израелците долж Суецкиот Канал,
со организирање на силна одбрана
и одвраќање на нападите. Откако
би се уништил првиот бран, во
понатамошните фази би се изолирале
и уништиле резервните сили. За
разлика од Египќаните, Сиријците
употребиле директен пристап, со
намера да ги уништат израелските
оклопни сили прво со оган, а потоа со
маневар.
Одлучувачки моменти
Во текот на војната се
идентификувани три одлучувачки
моменти за египетската војска: 1.
противвоздушната одбрана да направи
заштитен чадор над копнените сили, 2.
успешно да се прејде преку Суецкиот
Канал и да се совладаат израелските
позиции кои го бранат, и 3. сириската
војска да отвори втор фронт на исток
за да се развлечат израелските
вооружени сили на две страни.
46
се запоседнат линиите на операции
50 км во длабочина од каде се
очекувала главнината на изрелската
војска. Оперативниот досег бил
продолжен на кратко со ангажирање
на сили за специјални операции
кои направиле неколку препади во
поголема длабочина на Синајскиот
Полуостров. Единствена можност
Египќаните да ја одржат иницијативата
би било со сукцесивно поместување
на противвоздушната одбрана кон
исток за да се зголеми оперативниот
досег. За тоа биле потребни околу 12
часа, за да се поместат само за 20
километри на исток, недоволно за да
се одржи високо оперативно темпо
и да се поддржат сириските сили на
вториот фронт.
Првичниот успех на
египетските сили во 1973
Линии на операци и напор година се должел на
Египетската војска неколку месеци постигнување на стратегиско
пред почетокот на операцијата
постепено се подготвувала на
изненадување, примена на
западниот брег од Суецкиот Канал, современо вооружување и
прикриено доведувајќи сили, средства симултан напад врз Израел
и опрема. Израелските вооружени
сили направиле мрежа на патишта на два фронта заедно со
на Синај со намера да ги користат за сириските сили. Меѓутоа,
движење и маневар. Логистичката
поддршка во пустински услови била
додека египетските сили
проблем и за Египет и за Израел. успешно го освоиле Суецкиот
За Египет линиите на снабдување Канал, воспоставиле линија
биле безбедни колку што бил
дострелот на противвоздушната на одбрана на источната
одбрана. Израелските оклопни сили страна на каналот и го
после првичниот неуспех, ги чекале
египетските сили да излезат надвор од издржале првиот израелски
безбедната зона. противнапад, сириските сили
Оперативен досег
не успеале да преминат од
Оперативниот досег на египетската Голанската Висорамнина
војска зависел од дострелот на во Израел и почнале да се
противоздушните ракети кој бил
околу 20 км источно од Суецкиот повлекуваат под силниот
Канал. Ова не било доволно за да противнапад на Израелците
Темпо
Темпото било директо поврзано со
фазите. Во почетокот Египќаните
иницирале високо темпо за да
постигнат изненадување, но после
неколку дена и организирање на
одбрана, темпото опаднало за да се
одлучи дали да се брани каналот или
да се продолжи со нападни операции
во длабочина. Големо влијание
на темпото имало распоредување
на противавионските системи кои
првично доцнеле зад главнината.
Симултаност и длабочина
Операцијата започнала со симултан
напад на египетските и сириските
сили во 14:00 часот на 6 октомври
1973 година. Времето Се верува дека израелскиот државен врв одобрил да се Критичен оперативен
предизвик за Египет
за напад попладне
го инсистирале подготват за дејство 13 тактички нуклеарни бомби доколку бил: како да се одржи
Сиријците за сонцето египетската и сириската војска преминат одредени „крајни првичниот успех
да им биде зад грб, на Синај, а да се
бидејќи во фронтален линии“. Додека сирискиот државен врв фантазирал за напредува подлабоко
напад на Голанската уништување на Израел, египетскиот врв бил пореален на исток без заштита на
Висорамнина очекувале
голем отпор од
дека доколку се притисне премногу, не било исклучено противвоздушниот
против супериорните
чадор,

израелските оклопни Израел да го употреби нуклеарното оружје, во т.н. план израелски воздухопловни
сили. Египќаните биле „Самсон“. Затоа, политичката крајна цел на Египет била сили и копнени сили
свесни за стратегиската кои биле веќе целосно
длабочина на само да го врати Синајскиот Полуостров изгубен во мобилизирани.
Израелците и нивните шестдневната војна Леонид Брежнев за
капацитети и можности Јомкипурската војна
брзо да ги доведат за уништување на тенковите 1. со искоментирал: „...им
резервите на боиштето. Додека движење под противвоздушниот чадор, дадовме на Арапите најмодерна
Египќаните биле фокусирани на египетските авиони да дејствуваат технологија, што дури ни Виетнам ја
освојување на мала територија (20 км против израелските тенкови, и 2. немаше. Имаа двојна супериорност
длабочина вдолж Суецкиот Канал), со здружена борба на пешадија и во тенкови и авиони, тројна во
Сиријците планирале многу подлабок артилерија да се уништат тенковите со артилерија, имаа апсолутна надмоќ
продор за да ги отфрлат Израелците од противоклопни ракети во блиска борба. во противвоздушна одбрана и
Голанската Висорамнина преку реката Првичниот успех на египетските противоклопни средства. И што?
Јордан. сили во 1973 година се должел Повторно ги победија!“ Но сепак, да
на постигнување на стратегиско не се заборави дека израелската
Фази и транзиција изненадување, примена на современо оперативна вештина вклучувала и
Египќаните ја поделиле операцијата вооружување и симултан напад врз употреба на нуклеарно оружје. Се
во три фази: 1. да се премине Израел на два фронта заедно со верува дека израелскиот државен врв
Суецкиот Канал и да се организира сириските сили. Меѓутоа, додека одобрил да се подготват за дејство
одбрана долж источниот брег, 2. да се египетските сили успешно го освоиле 13 тактички нуклеарни бомби доколку
запоседнат линиите на операции, и Суецкиот Канал, воспоставиле линија египетската и сириската војска преминат
3. да се запоседне источниот дел од на одбрана на источната страна одредени „крајни линии“. Додека
полуостровот. Бидејќи министерот за на каналот и го издржале првиот сирискиот државен врв фантазирал за
војна на Египет бил реален и свесен израелски противнапад, сириските уништување на Израел, египетскиот
за капацитетите на египетската војска, сили не успеале да преминат од врв бил пореален дека доколку се
дал насоки за детаљно планирање Голанската Висорамнина во Израел и притисне премногу, не било исклучено
само на првата фаза, додека втората и почнале да се повлекуваат под силниот Израел да го употреби нуклеарното
третата не биле планирани бидејќи не противнапад на Израелците. оружје, во т.н. план „Самсон“ (според
се ни очекувало да се спроведат. Критична одлука за Египет била: библискиот лик кој ги турнал столбовите
дали да се напредува подлабоко на филистејскиот храм убивајќи се себе
Кулминација во Синајскиот Полуостров за да го но и сите во него). Затоа, политичката
Воениот врв на Египет очекувал привлечат на себе вниманието на крајна цел на Египет била само да го
египетската војска да кулминира израелските сили, заради поддршка врати Синајскиот Полуостров изгубен во
веднаш по преминување и сириските сили кои се соочувале со шестдневната војна.
воспоставување на одбрана на пораз на Голанската Висорамнина. Ѓорѓи Вељовски
Суецкиот Канал. Најверојатно затоа
и не биле дадени насоки за детално
планирање на втората и трета фаза.
Отварањето на вториот фронт со
Сирија требало да даде време за
политичка победа.

Ризик
Египќаните процениле дека иако
израелските активни сили биле мали,
резервата брзо ќе ја доведат на
боиштето. Требало што е можно побрзо
да се наметне иницијатива и да се
запоседнат линиите на операции по
кои би се движеле израелските копнени
сили. Свесни дека не може во воздух
да им парираат на израелските авиони,
главната противвоздушна борба се
водела со советски ракетни системи.
Секое излегување на копнените
сили надвор од нивната заштита бил
сигурен ризик. Бидејќи израелските
копнени сили се потпирале на оклопни
единици, Египќаните направиле план

47
 Глобал

С
е чини дека бројот на
европските странски
терористички борци во
Сирија (и, во помала мерка,
во Ирак) е во опаѓање. Сепак, сè уште
има постојан прилив на нови регрути
за џихадистичките фракции во оваа
прекугранична граѓанска војна. Иако,
исламистите од многу порано се
обидувале да регрутираат муслимани
од германското говорно подрачје, во
последниве години нивните напори се
зголемени не само по количина, туку
и по квалитет. Имено, иако и порано
имало поединци во конфликтите
во муслиманскиот свет, како на
пример поддршка на Талибанците
во Авганистан, учество во
постјугословенската граѓанска војна во

48
 Босна и Херцеговина, и, во помала
мера, во Чеченија, Јемен и Сомалија,
војната во Сирија креира една
сосема нова арена во која се случува
конфликт, а која успеа да привлече
многу голем број од радикализираните
муслимани од Германија. Овој напис
накратко ги прикажува главните
пристапи кои се користат за да се
спречи оваа закана во Германија.
Сè уште е тешко да се идентификува
што е „целна група“ на џихадистичката
радикализација. Во изминатите
неколку години се објавени разни
студии кои ги истражуваат и
анализираат насилните исламистички
екстремисти во западните земји
(со фокус на заедничка анализа
на истражувањата на извршени
или спречени терористички
напади), но досега не е добиен
веродостоен социо-демографски
профил на џихадисти. Притоа,
иако значењето на „преобратените“
можеби е преценето, бидејќи тие
се во фокусот на вниманието на
медиумите и очигледно се користат
од страна на џихадистичките
групи во Сирија за пропаганда
насочена кон потенцијалните нови
регрути од германското говорно
подрачје, најмалку 116 од оние што
заминуваат на џихад, односно 17 %
се од „преобратените“. Се проценува
дека најмалку 547 лица припаѓаат
на салафистите, додека само 22
воопшто не биле приврзаници на ова
религиозно движење. Иако има само
делумни и недоволни информации
за овие врски, се проценува дека
најмалку 68 проценти имале контакт
со супра-регионалните салафисти /
исламистите и / или салафистички
групи, вклучувајќи ги и помалите
локални формации и контакти на
просторно поголеми растојанија, а пет
Војната во Сирија
креира една сосема
нова арена во која се
случува конфликт, а
која успеа да привлече
многу голем број од
радикализираните
муслимани од Германија.
Овој напис накратко
ги прикажува главните
пристапи кои се користат
за да се спречи оваа
закана во Германија
групи се идентификувани дека дале
голем придонес за регрутирање на 10-
19 лица кои заминале на џихад. Две
третини од оние што заминуваат биле
предмет на кривични истраги. Двесте
дваесет и пет лица се осомничени
или им се суди за кривични дела пред
исламистички да се радикализираат,
29 отсто биле дел од насилни напади
(напад, грабеж, итн) и сметководствен
криминал, и трговијата со дрога (16
проценти). Политички мотивирани
кривични дела (на пример, кривични
дела насочени против политички
или идеолошки противници или
незаконско поддршка на политичка
или идеолошка организација) не
се идентификувани како фактор со
посебна или значајна улога.
Токму затоа, формирањето на
профилот на можни џихадисти е сè
уште тешка задача, па безбедносните
власти во Геманија го сконцентрираа
своето внимание на факторите
кои влијаат врз процесот на
радикализација.
Фактори
за радикализација
Најголемиот дел од оние што
заминуваат на џихад биле
радикализирани во нивната реална
животна средина. Притоа, во
најголемиот број на случаи, интернетот
не играл голема улога a само неколку
поединци биле радикализирани
воглавно преку интернет. Германските
власти проценуваат бројка од 8900
салафисти, со нагорен тренд. Во многу
случаи, процесот на радикализација
е многу брз. Што се однесува до
детали кои им се познати на органите
за безбедност, речиси половина (48
проценти) заминале во рок од една
година по почетокот на процесот на
радикализација, една четвртина (23
49

Во изминатите неколку години се објавени разни студии
кои ги истражуваат и анализираат насилните исламистички
екстремисти во западните земји (со фокус на заедничка
анализа на истражувањата на извршени или спречени
терористички напади), но досега не е добиен веродостоен
социо-демографски профил на џихадисти. Притоа, иако
значењето на „преобратените“ можеби е преценето, бидејќи
тие се во фокусот на вниманието на медиумите и очигледно
се користат од страна на џихадистичките групи во Сирија за
пропаганда насочена кон потенцијалните нови регрути од
германското говорно подрачје
50
отсто), во рок од шест месеци по
почетокот на овој процес. Шеесет и
осум проценти заминале во рок од
две години. Тенденцијата кон брз
процес на радикализација помеѓу
поддржувачите на Исламската држава
се забрзува по прогласувањето на
калифатот. Просечното времетраење
на претходно радикализираните лица
кои заминуваат падна од 27 до 20
месеци; соодветно, учеството на лица
кои заминуваат, а кои заминале од
Германија, во рок од една година по
почетокот на нивната радикализација
се искачи од 42 отсто до 60 отсто
во пост-Калифатната фаза. Притоа,
иако индивидуалната радикализација
вообичаено се забележува од
страна на семејството, пријатели
или познаници во одреден момент,
изненадувачки висок е бројот на
лица - 22 отсто, кои заминале пред
нивната исламистичка радикализација
да биде потврдена од страна на
другите. Признавање на фактот дека
лицето е во процес на радикализација
очигледно често зависи од
времетраењето на поединечниот
процес на радикализација. Исто
така, изгледа и дека процесот на
брза радикализација на поединци е
повеќе индивидуално-ориентиран
развој. Оваа студија покажува дека
не постојат едноставни модели на
радикализација или на регрутирање
на џихадистичките борци. Оттука,
и контрамерките треба да бидат
повеќеслојни и специфични.
Mерки против
потенцијалните борци
и повратниците
Со цел да ги спречат заминувањата,
а и да се справат со лица кои се
враќаат од Сирија и Ирак, германските
власти работат на три полиња.
Првата сфера на мерки се состои од
спроведување на професионални
кривични истраги кои ги опфаќат
подготовките за патување во Сирија и
Ирак, обидите за регрутирање борци
или други форми на поддршка за ИД
или други исламистички организации,
како и инволвираноста во вакви
активности на организацијата.
Според германското кривичното
право може да се постапува во
сите три ситуации. Федералниот
обвинител и одделенијата на
јавното обвинителство на државите,
имат спроведено неколку истраги
и постапено во согласност со
извршеното дело и нивната
надлежност.
Втората сфера на дејност се состои
од мерки во рамките на управното
право. Тие се претежно насочени
против обидите да се напушти
земјата, со цел приклучување на ИД
или други исламистички организации
и вклучуваат одредби како што се
повлекување на пасоши и други
документи за идентификација и
забрана за напуштање на земјата.
Административните мерки може
да вклучуваат, на пример, обврска
за пријавување во полициската
станица во редовни интервали.
Овие мерки се покажаа како важен
фактор во намалување на бројот на
милитантните исламисти кои патуваат
на Блискиот Исток. Интересен
инструмент во овој контекст е можната
забрана на организации кои властите
ги сметаат за закана за јавната
безбедност, вклучувајќи и затворање
на одредени собирни места (како
клубови, па дури и џамии). Властите
веруваат дека преку административни
мерки како овие, постои можност да
се бори против воспоставувањето
и функционирањето на центри за
радикализација, со што би се спречиле
обидите да се влијае на поголем број
луѓе.
Со формирањето на третиот
столб на сеопфатниот концепт,
германските министри за внатрешни
работи на национално и на
државно ниво неодамна договорија
координиран сет на мерки за
превенција и интервенција насочени
против исламистичкиот насилен
екстремизам. Иако, сè уште фали
формална национална стратегија
против насилниот екстремизам, со
локалните концепти прилагодени на
нивните потреби и координирани од
страна на информативните центри
на државно ниво, овој пристап има
за цел да обезбеди информации
за да се спречи радикализацијата
и тоа преку проактивна социјална
работа да работи со луѓето кои се
веќе под влијание на џихадистичката
идеологија. Целта е да се охрабрат
и да им се помогне на невладините
организации да обезбедат пристап до
информации за исламот во западното
општество, со што би се намалило
влијанието на џихадистичките сајтови
во врска со оваа тема.
Овие три линии на пристап (кривични
истраги и гонење, попречување на
заминувањето и мерките против
радикализација во рамките на
управното право и општествените
напори за сузбување на
радикализацијата) се надополнуваат
преку постојан мониторинг на
џихадистите од страна на домашните
разузнавачки служби и одделите
за разузнување на полицијата на
национално, и на државно ниво.
Темелното разузнавањето е потреба
врз основа на што треба да се развие
ефикасна политика за борба против
тероризмот. Сеопфатното собирање
податоци за германските исламисти
е многу корисна појдовна точка за
понатамошна анализа и подготовка на
соодветни пристапи за да се спречи
оваа закана. А, студијата на која
се заснова овој напис ја потврдува
констатацијата дека не постои социо-
демографски профил на џихадистите.
Расата, земјата на потекло, полот,
возраста, статусот на врската,
образованието, или предходното
криминално минато се толку
различни што не може да се извлече
универзално прифатен заеднички
именител. Сепак, сосема а јасно
дека, ние мора да вложиме големи
напори кои ќе ги опфатат младите
луѓе, особено младите девојки бидејќи
малолетниците и другите млади луѓе
навистина го сочинуваат најголемиот
дел од лицата кои заминуваат на
џихад.
За крај, посебно внимание треба да
се обрне на развојот на образовните
програми (а можеби и програмите
за дерадикализирање) наменети за
децата на исламистите. Факт е дека
значителен број на многу мали деца
се однесени во така-наречениот
Калифат и тие веќе ја имаат искусено
нехуманата идеологија на Исламската
држава - во многу случаи веројатно
биле и сведоци на злосторства
против дисидентите и противниците
на џихадистичките диктатура. Веќе
постојат и сознанија за деца кои
се присилуваат да учествуват во
убиствата. Кога овие деца ќе се
вратат во своите западни земји од
кои потекнуваат, ќе бидат сериозен
предизвик за државата која треба да
ги реинтегрира овие млади луѓе во
општеството.
м-р Билјана Поповска
(Адаптирано од Security In-
sights, пполк. Даниел Х. Хајнке од
Европскиот центар за безбедносни
студии „Џорџ Маршал“)
51
 Низ историјата

ПОВЕЛБАТА
на Обединетите нации
П
рвите обиди за поврзување Версајскиот мировен договор, од страна Совет составен од претставници
на нациите на глобално на земјите победнички во војната била на водечките сојузнички сили (со
ниво датираат уште од промовирана идејата за формирање на дополнителни ротирачки членови) и
втората половина на 19 организација за меѓународна соработка, Секретаријат, со кој претседава генерален
век. Формирањето на Меѓународната како средство за спречување на идни секретар.
телеграфска унија (International Tele- деструктивни светски конфликти. Оваа Било предвидено и формирање на
graph Union) во 1865 година и Светскиот организација била наречена Лига Постојан суд за меѓународна правда.
поштенски сојуз (Universal Postal Union) на народите. Телото требало да ги На самиот почеток од своето постоење,
во 1874 година, на глобализацијата застапува следните принципи:колективна Лигата, со седиште во Женева, успеала
во светски рамки да реши неколку помали
ѝ оставиле траен Во Сан Франциско (САД) во период од април до јуни 1945 меѓународни спорови.
белег. И двете година се одржала меѓународна конференција на која Прв голем предизвик за
асоцијации (првата неа бил одбивањето на
како Меѓународна претставници на државите основачи на новата меѓународна САД да го ратификува
телекомуникациска организација ја потпишале Декларацијата на Обединетите Версајскиот договор
унија) денес се во Конгресот. Имајќи
специјализирани нации и Конвенцијата резултирала со изготвување на Повелба предвид дека една
агенции на на Обединетите нации. Декларацијата по потпишувањето од главните цели на
Организацијата на
Обединетите нации
од страна на претставници на 50 држави била доставена до Лигата била спречување
на конфликти и
(ООН), со повеќе од владите на земјите потиснички за ратификација на истата. доследно почитување
190 земји-членки.
Големиот број човечки
Процесот завршил на 24 октомври 1945 година, датум кој се на одредбите од
Версајскиот мировен
жртви и огромните одбележува како ден на формирањето на ООН договор, легитимитетот
материјални штети на самата Лига бил
како последици на двете светски војни, безбедност (заедничка акција од оспорен. Во 1930-тите, Јапонија, Италија
исто така биле иницирачки за изнаоѓање страна на членовите на сојузот против и Германија, незадоволни од содржините
начини за воспоставување и одржување агресорот); арбитража на меѓународните на Мировниот договор, ги прекршиле
на светски мир на подолг период. По спорови; намалување на вооружувањето неговите одредби, со што кревкиот мир
завршувањето на Првата светска војна, и отворена дипломатија. Биле формирани воспоставен помеѓу победничките сили
на Мировната конференција во Париз и телата на Лигата: Собрание составено и поразените од Првата светска војна,
(1919 - 1920г.) и потпишувањето на од претставници на сите земји-членки; бил нарушен. Лигата на народите не

52
можела да преземе никаква акција.Тоа
им овозможило на силите на Оската да
започнат со освојувања нови колонии
и почеток на Втората светска војна. За
време на Втората светска војна, Лигата
престанала со своите активности.
Силите на Оската многу лесно започнале
со освојувањата на европските земји и
имале превласт во морињата и океаните.
Во 1941 година, Велика Британија
иницирала средба на европски држави
кои се спротивставиле на силите на
Оската, на која била промовирана идеја
за обединување на борбата против
агресијата од страна на фашистите и
повторно воспоставување на светски
мир. Учесниците потпишале декларација
со која изјавуваат дека: продолжуваат
со борба против агресорот до победа и
меѓусебна помош во тие настојувања;
не може да се воспостави мир и
просперитет сè додека постои насилство
и закани од страна на фашизмот и
основа за траен мир е подготвеноста за
соработка помеѓу народите, слободни
и со економска и социјална сигурност.
Декларацијата била прв обид за
заживување на Лигата на народите
по избувнувањето на Втората светска
војна и мотив за понатамошни напори
за воспоставување организација на
светско ниво која ќе се грижи за светскиот
мир. Два месеци подоцна следувале
следните чекори кон реализација на
оваа идеја. Била потпишана Атлантската
повелба од страна на претседателот на
САД Франклин Рузвелт и британскиот
премиер Винстон Черчил. Во документот,
составен од осум точки, биле договорени
заедничките принципи во меѓународната
политика на двете држави. Следствено
на ова, на 1 јануари 1942 година, во
Сан Франциско (САД), била потпишана
Декларацијата на Обединетите нации.
Истата се состои од две точки со кои
потписниците се обврзуваат (1) да
ги ангажираат сите ресурси (воени и
економски) против силите на Оската и (2)
во тие напори да соработуваат со земјите
потиснички на Декларацијата, одбивајќи
соработка со непријателите. И оваа
Декларација ја потпишал претставник на
Владата на тогашна Југославија заедно
со уште 25 држави од Антифашистичкиот
фронт. До формирањето на
Организацијата на Обединетите нации,
Декларацијата ја потпишале уште 21
држава.
Документот за прв пат го промовира
поимот Обединети нации и е во духот на
претходните веќе спомнати декларации
и идните напори да се победи фашизмот
и отпочне градење траен мир на Светско
ниво врз основа на јасно одредени
принципи.
Поважни настани во таа насока, до
формирањето на ООН во Сан Франциско
во 1945 година се и: потпишувањето
на Московската декларација за општа
безбедност помеѓу САД, Советскиот
Сојуз (СССР), Велика Британија и
Кина, во октомври 1943 година во
Москва (СССР), со која се потврдува
сојузништвото на овие држави во борбата
против силите на Оската и потребата за
формирање меѓународна организација
заснована на принципите на еднаквост
и заеднички напори во оддржувањето на
Светскиот мир и безбедност; средбата на
претседателите на САД (Рузвелт), СССР
(Сталин) и британскиот премиер (Черчил)
во Техеран (Иран), во декември 1943
година, два месеци по потпишувањето
на Московската декларација,
конкретизирајќи ги плановите на
Сојузничките сили за целосна победа
над фашизмот и завршување на
Втората светска војна; Конференцијата
во Вашингтон (САД), во октомври 1944
година, на која четирите сојузнички сили
(САД, СССР, Кина и Велика Британија)
започнале со имплементација на
Московската декларација од 1943 година.
Поточно, реализацијата на параграфот
со кој Сојузниците ја нагласуваат
потребата од формирање меѓународна
организација која ќе ја наследи Лигата
на народите, со предлог-структура на
истата. Важен дел од планот била и
намерата на Сојузниците да определат
вооружени сили на располагање на СБ во
извршувањето на задачите за спречување
акти на агресија и војни.
Овие активности и усвоените документи
претставувале основа за организирање
меѓународна конференција во Сан
Франциско во период од април до
јуни 1945 година на која претставници
на државите основачи на новата
меѓународна организација ја потпишале
Декларацијата на ОН и Конвенцијата
резултирала со изготвување на
Повелба на ОН. Декларацијата
по потпишувањето од страна на
претставници на 50 држави била
доставена до владите на земјите
потиснички за ратификација. Процесот
завршил на 24 октомври 1945 година,
датум кој се одбележува како ден на
формирањето на ООН.
М.С.
53
 Јубилеи
Синергија од искуства
В
о системот на одбраната и
безбедноста на Републи-
ка Македонија уставно се
определени институциите чија
приоритетна обврска која прозилегува
од највисокиот правен акт- Уставот е да
ја гарантираат безбедноста и одбра-
ната на земјата. Меѓутоа и надвор од
официјалниот владин формат, во држа-
вата функционираат здруженија, не-
владини организации и други облици на
организација, кои аналитички, експерт-
ски, врз база на поранешни искуства ги
анализираат одбранбено - безбеднос-
ните состојби во државата и со своите
стручни мислења вредно се пласираат
во јавноста.
Здружението на ветерани и резервисти
од одбраната и безбедноста на Републи-
ка Македонија оваа година слави 15-го-
дишнина од своето формирање. Фор-
мирано е на 15 септември 2001 година.
54
Здружението на ветерани
и резервисти од одбраната
и безбедноста на
Република Македонија ја
прославува 15-годишнина
од своето формирање.
Формирано е на 15
септември 2001 година.
Моментално брои
преку 1000 членови на
кои професионалната
ориентација им била од
сферата на одбраната
и безбедноста, значи
истото го сочинуваат луѓе
кои биле ангажирани
и во Армиајта на
Република Македонија
и во Министерството за
внатрешни работи,
и војници и полицајци
Моментално брои преку 1000 членови
на кои професионалната ориентација им
била од сферата на одбраната и безбед-
носта, значи истото го сочинуваат луѓе
кои биле ангажирани и во Армиајта на
Република Македонија и во Министер-
ството за внатрешни работи, и војници и
полицајци.
Во разговорот што го водевме со прет-
седателот на ова здружение, пензиони-
раниот генерал - потполковник, Филип
Котели, бевме информирани дека
структурата на раководството ја сочи-
нуваат тој како претседател и двајца
потпретседатели и тоа, пензионираниот
армиски генерал, Борис Стојаноски и
пензионираниот полициски генерал,
Вангел Димков. Претседателството
на ова здружение брои од 5 - 7 члена,
Извршниот одбор има 21 член, Над-
зорниот одбор е составен од 3 члена и
највисокиот - Собранието е составено
од 40 члена. Мандатот на сите изберени
е 4 годишен.
Просториите на ова здружени се
наоѓаат во Домот на Армијата на Репу-
блика Македонија во центарот на Скопје
и низ разговорот со генералите Котели
и Стојаноски добивме одговор дека
апсолутно постојат станбени и технички
услови, здружението непречено да ја
врши својата работа и да продуцира
содржини кои се апсолутно иманентни
на севкупните одбранбено-безбедносни
политики и прилики во државата. Покрај
четирите комиси кои функционираат
како помошни тела на здружението,
претседателот Котели гордо информира-
ше дека и географскиот показател ука-
жува на тоа дека се интензивно раши-
рени на територија на цела Република
Македонија, од Крива Паланка, Кума-
ново до Тетово, Кичево, Струга, еден
заеднички огранок за Охрид и Ресен,
Битола и Велес се во фаза на
формирање, а добро функционираат и
во Струмица , Штип, Гевгелија, Берово,
Делчево. Ова здружение соработува и но издаваат и публикации, до сега имаат промоција на Здружението во денешна-
со сите сродни здруженија од просто- издадено две, а една од нив, „70 Години та македонска јавна сцена.
рите на поранешна Југославија, како и од победата над фашизмот и придо- Сето ова ни покажува дека нашите со-
нивните колеги од Бугарија, Унгарија и несот на Македонија“, со посвета од говорници, иако веќе во зрело доба од
Албанија. претседателот, генералот Котели, доби и животот, сериозно се посветени на ак-
Здружението успева секоја година авторот на овој текст. тивностите во рамките на Здружението
да организира по една до две науч- Во неврзана комуникација со претсе- на ветераните од одбраната и безбедно-
но-стручни конференции, а исто така дателот Котели и потпретседателот ста и дека со искуствата кои ги стекна-
негови претставници присуствуваат и во Стојаноски, отворивме многу теми во ле преку својата професија, денес сè
странство на слични настани. врска со активностите на Здружението, уште придоснесуваат за афирмација на
Програмски здружението е прецизно прегледавме мноштво фотографии од здравата мисла и одлична анализа на
конципирано и во делот што се одне- настани, се потсетивме на бившите ра- обранбено - безбедносните прашања и
сува на работата предвидена за 2017 ководители на здружението, а прогово- нивно пласирање во јавноста.
година, поместени се повеќе точки кои ривме и за стремежите за понатамошни
опфаќаат широк спектар на активно- продлабочувања на активностите и Митко Василевски
сти кои бараат сериозна посветеност и
теоретска и организациска и логистичка.
Од одбележување на значајни настани
од подалечното и поблиското минато на
македонскиот народ и другите етнички
заедници, до средби со акредитирани
воени атешеа во нашата држава компе-
тентни во сферата на одбраната и без-
бедноста, преку соработка со државните
и органите на локалната самоуправа,
како и со невладините организации,
преку организирање на спортски и
рекреативни активности, организација
на студиско-рекреативни патувања во
земјата и во соседните држави.
Здружението во програмата за 2017
година предвидува за своите члено-
ви помош од сферата на правните и
социјалните прашања, предвидено е
учество во хуманитарни активности,
учества во промоции на книги со сод-
ржини од одбраната и безбедноста и
останати активности.
Во целиот ангажман на ова здружение
вреди да се истакне дека тие повреме-

55
 Филм
„Среќен Божиќ,
господине Лоренс“
С
реќен Божиќ господине Лоренс“
претставува необичен воен
филм од 1983 година кој ја
истражува поврзаноста помеѓу
самотијата и групата,материјалното и
духовното. Дејствието на филмот се
одвива во затвореничкиот воен камп
кој се наоѓа на островот Јава, близу
Индонезија, за време на Втората светска
војна, 1942 година. Во него е прикажан
фрагмент од заробеништвото на британ-
ските војници од страна на Јапонците и
нивната секојдневна интеракција во која
се судираат културните разлики на две
завојувани нациии и се иницира битка за
заштита на човечките доблести во војна.
Ова филмско дело претставува изво-
нреден спој на воена историја, уметност
56
и психологија, со што се издвојува од
класичните воени драми.
Животот од другата страна
Темата на филмот се базира на одно-
сот помеѓу четворица мажи, Јапонци и
Британци, кои не по своја волја животот
ги спојува на исто место, среде војна. Од
една страна се наоѓаат Капетан Јонои
– младиот, дисциплиниран и принци-
пиелен јапонски командант на воениот
камп и неговиот сонародник - наредникот
Хара кој важи за суров, но не и садист,
а од друга страна се наоѓаат нивните
заробеници – британскиот полковник
Џон Лоренс и невообичаениот мајор
Џек Селиерс, одигран од извонредни-
от Дејвид Боуви. Џон Лоренс живеел
Јапонија и течно говори јапонски јазик
што му ја овозможува комуникацијата со
наредникот Хара и капетанот Јонои. Тој
не само што го разбира нивниот јазик,
туку успеал и да навлезе во нивната
култура и традиција и да го разбере
и да го почитува нивниот начин на
размислување. Но и покрај тоа,неговиот
став за јапонските војници е дека се
брутални, а не храбри војници како што
тие веруваат дека се. Во еден од честите
дијалози кои ги има со наредникот Хара,
се истакнува една културолошка разлика
помеѓу британскиот и јапонскиот народ,
кога Хара ќе му каже дека на негово
место тој попрво би се самоубил отколку
да претрпи понижување како затвореник
на непријателот. Со таа изјава тој го
истакнува јапонскиот ритуал на само-
убиство т. н. „харакири“. „Харакирито“
е посебен чин на војничка доблест во
јапонската воена традиција. Џон Лоренс
претставува моќен медијатор помеѓу
двата различни светови, мост кој им по-
мага на гледачите пред малите екрани
да ги разберат причините за насилнич-
кото однесување на Јапонците. И покрај
тоа што бранат спротивни страни, помеѓу
Џон и Хара се создава исклучителна
врска на меѓусебна почит и разбирање.
Тоа ќе биде и една од причините за Хара
да ги поштеди затворениците од смртна
казна токму на Божиќ, со зборовите:
„Среќен Божиќ господине Лоренс!“

Гревови од минатото
Пристигнувањето на јужноафриканскиот
војник Џек Селиерс во затворенички-
от камп ја буди љубопитноста како кај
јапонските војници така и кај британските
затвореници. Значаен белег ќе остави
односот помеѓу Џек и командантот Јонои.
Џек со своето бунтовничко, честопати и
провокативно однесување, го привлеку-
ва вниманието на командантот Јонои,
кој чувствува чудна поврзаност со Џек,
но, сепак непокорноста на Селиерс ќе
ги премине границите на толеранција,
по што јапонскиот командант ги фрла
двајцата затвореници во зандана. Таму,
британските војници си го откриваат сво-
ето. Селиерс ја споделува својата долго
чувана тајна поради која се втурнал во
војната – семејна трагедија од младо-
ста која мајорот можел да ја спречи, но
не преземал ништо. Овој немил настан
го прогонувал Џек тој не можел да се
ослободи од тежината на гревот кој го
носел. Затоа Селиерс како да ја очекувал
војната сиот свој живот, таа за него била
свет чин на искупување поради својот
грев од средношколските денови.
Пораката на овој комплексен филм е
јасна: Во војната никој не е во право. Во
тешките времиња кои ги носи војната
никогаш не можеме да кажеме дека
едната страна е добра, а другата лоша.
Во време на терор, болка и борба за
егзистенција, сè е дозволено. Самата
човечка природа е толку непредвидлива
што никој, па дури ни ние самите не се
познаваме толку добро за да знаеме
како би постапиле во одредена ситуација
сè додека не се најдеме во неа. Во
последната сцена од филмот која се
случува во 1945 година, по победата над
фашизмот,улогите на затвореник и окупа-
тор се менуваат и сега Хара е тој што ја
чека смртната казна, а Џон Лоренс е тој
што слободно ќе си замине, Ошима уште
еднаш исклучително ќе ја истакне човеч-
носта и сличноста помеѓу своите херои, а
со тоа и сличноста помеѓу сите нас.
Во однос на актерската игра, забе-
лежлива е дискрепанцата меѓу стилот
на британските и јапонските актери,
едните тежнеејќи кон реалистична
интерпретација, а другите со крајно ек-
спресивна реализација, што на моменти
прави преголем контраст помеѓу главни-
те протагонисти. Една од причините за
големата популарност на овој филм се
смета токму појавата на Дејвид Боуви во
актерска улога на екстравагантниот и не-
уморлив лик на Џек Селиерс. Токму тоа
нека биде и една од вашите причини да
го погледнете филмот и да се потсетите
на оваа голема, денес покојна, музичка
ѕвезда, но во едно поинакво издание.
Елена Ѓорѓиевска

Режија: Нагиса Ошима

Улоги: Дејвид Боуви, Том Конти,

Риуичи Сакамото, Такеши Китано,
Џек Томпсон,

Сценарио: Нагиса Ошима,

Пол Мајерсберг

Кинематографија:
Тоичиро Нарушима

Музика: Риуичи Сакамото

Времетраење: 123 минути

Година: 1983

Земја: Јапонија, Велика Британија,

Нов Зеланд

Награди: Награда за најдобра

адаптација на БАФТА, пет главни
награди на Маиничи филмскиот
фестивал, три награди од страна на
Јапонската филмска академија
57
 Убавините на Македонија
Река Радика –
бистра вода и божествена природа
З
ападна Македонија е толку
убава токму заради водите
кои течат низ неа, а можеби
најубавата вода е реката
Радика со своите притоки, сите бистри,
попроѕирни и од стакло. Секоја капка
на водите на Радика е нов свет, нова
убавина, секоја кривинка крие ново
искуство и невидена убавина...
Во реката од секаде се влеваат води,
мали поточиња исцедени од врвот
на планините, некаде преправени во
чешми со вкусна вода од која не може
да се изнапиете...
Радика извира на 2200 метри
надморска височина и до влевањето
во Дебарското Езеро е долга 67 км.
Во неа се влеваат: Рибничка Река,
Жировничка Река, Мавровска Река и
Мала Река. Со канали, од нејзината
58
вода се полни Мавровското Езеро
кое истекува во Вардар, па затоа
реката Радика е единствена река во
Македонија со два слива: јадрански и
егејски.
Кањонот кој го длаби реката е стар
неколку милиони години, опкружен со
големи планински масиви – Бистра и
Стогово на исток; Кораб и Дешат на
запад.
Зборовите не можат да ја доловат
убавината, па ни фотографиите,
единствено со присуство таму, ќе може
да се сфати и доживее вистинскиот дар
на божествената природа. На патот
кон Дебар, на почетокот од кањонот се
наоѓа Трница, единственото од времето
останато место (кафеанче, ресторанче)
каде може да јадете природен бакардан
(качамак) со домашно кисело млеко,
толку цврсто што треба речиси со нож да
го сечете.
По патот кон нејзиниот извор, кон
Ничпур и Стрезимир има неколку
пристапни места каде може непречено,
во мир и спокојство да се ужива
во жуборот на водите на оваа
преубава река. На првото, близу до
регионалниот пат, направен е див
авто-камп, а понатаму кај Ничпур се
наоѓа црквата на ридот и изворите
во подножјето. Тука има летниковец
и место за движење, како и приод до
реката, место за скара, и на секој чекор
изворчиња - буквално, дури и по патот.
За нагоре, по патот, згодно е да имате
некое теренско возило зашто е стрмно,
тесно, лизгаво. Тука, вода има секогаш,
а напролет, таа надојдува уште повеќе
и ја прави реката дива, нескротлива...