Professional Documents
Culture Documents
Prem Rasdhar Ni Vartao Part 1
Prem Rasdhar Ni Vartao Part 1
Prem Rasdhar Ni Vartao Part 1
રસધારની વાર્ાાઓ - ૧
‘સૌરાષ્ટ્રની રસધાર’ માાંથી ચાંટેલી કથાઓ
ઝલેયચંદ ભેઘાણી
11 - 2010
પ્રથભ ઈ – વંસ્કયણ
http://aksharnaad.com Page 1
Page |2
http://aksharnaad.com
Page |3
http://aksharnaad.com
Page |4
અક્ષય-નાદ
આદદભ ધ્ધસત એટરે ગુરુ સળષ્મ યં યા , ગુરુ કશે, સળષ્મ વાંબે , ભનન
અથગ અથોાર્જન ૂયતો વીભીત યશી ગમો છે એલાભાં આજની અને નલી
http://aksharnaad.com
Page |5
ઝડે ળીખે છે , અને એથીમ લધુ ઝડે ભ ૂરી જામ છે . કભાગકભગસલલેક અશીં
રોકવંસ્કૃસતના ઘટડા
ંૂ તો ન જ ાઈ ળકે ને?
http://aksharnaad.com
Page |6
છીના ફચેરા વભમની ભશેનત અને ઉજાગયા આજે રેખે રાગી યહ્ાં છે
એ લાતનો આનંદ છે .
http://aksharnaad.com
Page |7
આબાયી થઈળ.
http://aksharnaad.com
Page |8
http://aksharnaad.com
Page |9
અનક્રુ ભણણકા
ંૂ
2. ધધીનાથ અને સવદ્ધનાથ ............................................................................. 37
3. દીકયો! .......................................................................................................... 73
http://aksharnaad.com
P a g e | 10
http://aksharnaad.com
P a g e | 11
1. ચાંયાજ લા
ભટંુ બકડું શત.ંુ શફવીના ભઢા જેવ ંુ અંધારં ુ શત.ંુ ક્ાંક ક્ાંક લીજીના
વાલા થતા શતા. તેભાં બાદયન ંુ ડશફૄં ાણી કઇ જગણના બગલા
અંચા જેવ ંુ દે ખાત ંુ શત.ંુ
http://aksharnaad.com
P a g e | 12
http://aksharnaad.com
P a g e | 13
http://aksharnaad.com
P a g e | 14
“તે?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 15
બકડું લેગે લશી જલા રાગય ંુ ને ફેમ ઓા વંકડાલા ભંડયા. રુદનના
સ ૂય અંધાયાભાં ત ૂટતા ત ૂટતા શેફકાં જેલા ફનલા રાગમા. થડક છાતીએ
ચાંયાજ ૂછે છે , “શે અવયા! ભાયે ાદય જુદ્ધ કેવ ંુ ? ભેં ત કઇ શાયે લેય
નથી કમાા. લસ્તી ને યાજા લચ્ચે લશાર લતે છે .”
“ચાંયાજ! આંશીં રદલ્રીન ંુ કટક ઊતયળે. શાલ્ય ંુ આલે છે , ભાય ભાય કયત.ંુ
એક જણને ાે તારં ુ આ્ ંુ ાટ યામ છે .”
“કણ એક જણ ? શ ંુ ા ?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 16
“છી?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 17
“છી ત, ચાંયાજ! યજ યાતે ળેજાદીને રંગ વતી ભંગાલે. ફૂર જેલી
ળેજાદી ચાભડાંની દુગંધે જાગી જામ , ભચી ફીને એનાથી અગ યશે.
બકડે ાછ રંગ રપયસ્તા ાવે રદલ્રી શોંચાડાલે.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 18
બાદય યતી યતી લશેતી શતી. આબની શજાય આંખભાંથી ઝીણાં ઝીણાં
આંસડુ ાં ડતાં શતાં. ચાંયાજ આઘે આઘે ભીટ ભાંડીને બેખડ ઉય ઊબ
http://aksharnaad.com
P a g e | 19
શત અને વાદ ાડીને ફરત શત , “ય ભા , ય ભા! હું જગડાને શેર
નરશ ભયલા દઉં!”
http://aksharnaad.com
P a g e | 20
“ણ ફા!ુ ઓરી વ લયવની યં બા આજ બકડે કાંઇ યતી ‖તી! ફહુ જ
લશરં ુ યતી‖તી, ફા!ુ એના ભનખમ ધ ૂર ભળે. ભાટે કહું છં કે જગડને
કઠાની ભારીકય આજન રદલવ ૂયી યાખીએ.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 21
“જગડાને રઇ જાલ કઠાને ભાથે. તમાં એના રડરને દયડે ફાંધી લા ,
શાથ છટા યાખ ને શાથભાં ઢર આ. ઊંચે ફેઠ ફેઠ એ લગાડે , ને શેઠે
ધીંગાણ ંુ ચારે. ણ ભજબ ૂત ફાંધજ. જજ, તડાલી ન નાખે!”
http://aksharnaad.com
P a g e | 22
http://aksharnaad.com
P a g e | 23
શ ૂયાતને થયક થયક કં ત જગડ ઢરી ચકચ ૂય આંખે ચાંયાજની વાભે
નીયખી યહ્ય. કવકવીને એની કામા ફંધાઇ ગઇ છે . ધ્ર ૂવાંગ! ધ્ર ૂવાંગ!
ધ્ર ૂવાંગ! એની ડાંડી ઢર ઉય ડલા રાગી. અને ડેરીભાંથી લાા
યજ ૂતન ંુ કેવયી દ દાંતભં તયલાય રઇ શાથભાં બારા વત ંુ દટ દે ત ંુ
નીકળ્ય.ંુ
http://aksharnaad.com
P a g e | 24
http://aksharnaad.com
P a g e | 25
http://aksharnaad.com
P a g e | 26
ફૃી જભલા ફેઠેરા ભશેભાનએ શાંઉ! શાંઉ! કયી આડા શાથ દીધા , અથાાત
તેઓ તાયા શ ૂયાતનથી ત્રાવી ગમા.]
http://aksharnaad.com
P a g e | 27
http://aksharnaad.com
P a g e | 28
http://aksharnaad.com
P a g e | 29
http://aksharnaad.com
P a g e | 30
ચાયણે જઇને દયફાયને લાત કયી. દયફાય શસ્મા ; વભજી રીધ ંુ કે ચાયણ
બાઇથી ેટભાં ભ ૂખ વશેલાતી નથી એટરે આ જુક્તત કયી છે . આલી યીતે
ડામય બયાળે ; આને જ ચાંાયાજ લાાને નાભે દાન કયી દે શ ંુ ; ચાયણ
પવરાઇ જાળે; આણે ચાયણ-શતમાભાંથી ઊગયશ.ંુ ચાયણને લાફૄં કયાવય.ંુ
http://aksharnaad.com
P a g e | 31
ફીજે રદલવે વલાયે ડામય જામ્મ , ઘડાને વજ્જ કયી રાલલભાં આવમ ,
ચાયણ લાટ જઇને ઊબ. આખ ડામય શાંવી કયલા રાગમ , વહુને થય ંુ કે
આ બા થડક ડ કયીને શભણાં ઘડ રઇ રેળે. તમાં ત ઉગભણી રદળા
તયપ ફધાની નજય પાટી યશી. સ ૂયજનાં રકયણ ની અંદયથી તેજરુ ુ
ચાલ્મ આલે છે . આલીને ઘડાની રગાભ ઝારી અને ચાયણના શાથભાં
રગાભ મ ૂકી લણફલ્મ ાછ એ રુ ુ સ ૂમારકને ભાગે વવધાલી ગમ!
http://aksharnaad.com
P a g e | 32
[ભાથા વલના જુદ્ધ કયં ુ અને દે શ વલના દાન દીધાં: એલાં ફે દુરાબ ણફરુદ
અભે ફીજા કને ચડાલીએ , ચાંાયાજ લાા ? એ ત એકરા તને જ
ચડાલામ]
http://aksharnaad.com
P a g e | 33
http://aksharnaad.com
P a g e | 34
ફાયટે શવીને કહ્ ં ુ , “ફા ભાયલાડભાં તેડી જઇને ભાયે તભને યણાલલા
છે .” એબર લાા શવી ડયા ને ફલ્મા , ”અયે ગાંડા , આ ત ંુ શ ંુ કશે છે ?
આટરી ઉંભયે ભને ભાયલાડભાં રઇ જઇને યણાલલાન ંુ કાંઇ કાયણ?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 35
“કેલી ભા?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 36
http://aksharnaad.com
P a g e | 37
“તેં દુ ‖ની લાત ંુ શારી આલે છે , બાઇ! અયધી વાચી ને અયધી ખટી. શજાય
લયવની જૂવનય ંુ લાત!ંુ કણ જાણે ળી ફાફત શળે ?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 38
“ઇ ફધ ંુ આવ ંુ , બાઇ! આ ધભ
ુ ાડા જેવ.ંુ અભાયા વયઠભાં ત કૈં ક ટાઢા
ૉ‖યના ગાટા શારે છે ; ણ હું ત ઢાંકને ડુંગયે ડાંગન ટે ક રઇ ને
જમાયે ચરભ ચેતવ ંુ છં ં ૂ ીનાથ-વવદ્ધનાથની જડી
, તમાયે ભને ધધ
જીલતીજાગતી રાગે છે .શજાય લયવ ત ભાયી આંખના રકાયા જેટરાં જ
ં ૂ ાડાની ફૂં ક જેલ ધધ
ફની જામ છે . આ ધલ ં ૂ ીનાથ અને આ આગની ઝા
જેલ શેભલયણ ફૃડ વવદ્ધનાથ શાજયાશજૂય રાગે છે .”
“લાત ત કશ!”
http://aksharnaad.com
P a g e | 39
એટલ ંુ ફરતાં એની આંખભાં ચરભન કેપ ચડત ગમ. આંખના ્ ૂણા
રારચટક ફન્મા, એને ડાંગને ટે કે અજલાી યાતે લાત ભાંડી...
http://aksharnaad.com
P a g e | 40
http://aksharnaad.com
P a g e | 41
http://aksharnaad.com
P a g e | 42
http://aksharnaad.com
P a g e | 43
http://aksharnaad.com
P a g e | 44
http://aksharnaad.com
P a g e | 45
ધધ ુ ુ ભત્ર
ં ૂ ીનાથે ચેરાને વવદ્ધનાથ કયી થાપ્મ. એના કાનભાં ગર ં ફૂં ક્
અને બેખના ાઠ બણાલતા બણાલતા આ આણે ઊબા છીએ તમાં આલી
શોંચ્મા. આ ઢાંક તે દી નશત.ંુ આંશીં ત પ્રેશાટણ નગયી શતી.
ુ ુ એ કહ્ ં ુ “ફા, હું આ ડુંગયભાં ફાય લયવની વભાવધ રગાવ ંુ
ચેરાઓને ગર
http://aksharnaad.com
P a g e | 46
http://aksharnaad.com
P a g e | 47
બય! જગીન ધયભ શયાભન ંુ ખાલાન ન શમ. કઠાભાં જયે નરશિં , જાઓ
જ ંગરભાં.
http://aksharnaad.com
P a g e | 48
ંુ ાા ફૃાા
ટીી આે. એ શતી કું બાયની ડળી. અઢાય લયવના સલ
ફાા જગીને જઇ ડળી રી રી શેત ઢે છે .
http://aksharnaad.com
P a g e | 49
http://aksharnaad.com
P a g e | 50
ં ૂ ીનાથની
વવદ્ધનાથ ધીય યશીને લાત કશેત ગમ. તેભ તેભ ધધ
ુ ાડા છૂટતા ગમા. તવીન ંુ અંતય ખદખદી ઊઠ્.ંુ
આંખભાંથી ધભ
અડતાીવ લયવની તસ્માન ઢગર વગીને બડકા નાખત શમ તેવ ંુ
ફૃ ફંધાઇ ગય.ંુ શૈમાભાંથી “શામ! શામ! ”” એભ શાશાકાય નીકી આબને
અડલા ભાંડયા , “અયે શામ શામ! જગતનાં ભાનલી! દમા યલાયી યહ્યાં!
ુ ીમે બારયય ંુ ખેંચે!
ં ૂ ભાં કીડા ડે તમાં સધ
ભાય ફાર વવદ્ધનાથ ભાથાની મડ
અને ભાયી તસ્મા! બડકે બડકે પ્રરેકાય ભચાલી દઉં! ભાયે તસ્માને શ ંુ
http://aksharnaad.com
P a g e | 51
કયલી છે ! વવદ્ધનાથ! ફચ્ચા! દડ , ઓરી કું બાયણને ચેતાલ. ભાંડ બાગલા.
ાછં લાીને ન જલે શોં, આજ હું પ્રેશાટણને રટાવ ંુ છં.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 52
વવદ્ધનાથે દટ દીધી , તાને યજ યટરા ઘડી દે નાયી ભાડીને ચેતાલી ,
છકયાંને આંગીએ રઇ ડવી બાગે છે , અને આંશીં ાછ ધધ
ં ૂ લામેર
ં ૂ ીનાથ શાથભાં ખપ્ય ઉાડી તાની તભાભ તસ્માને કાયે છે ,
ધધ
“ઓ ધયતી ભૈમા! ટ્ટણ વ દટ્ટણ! અને ભામા, વ વભટ્ટી!”
http://aksharnaad.com
P a g e | 53
ઓરી કું બાયણ જાતી શતી બાગતી , ણ વીભાડે જાતાં એની ધીયજ ્ ૂટી.
પ્રરમની ચીવ વાંબીને એણે ાછ જય.ંુ ભા ને છકયાં તમાં ને તમાં
ાણકા ફની ગમાં. એ શજી ઊબાં, ઢાંકને વીભાડે!
http://aksharnaad.com
P a g e | 54
http://aksharnaad.com
P a g e | 55
કલ્રર કયતાં શતાં તમાં અતમાયે કઇ શોંકાય દે લા ણ શાજય નરશ ? હું
ુ ુ એ ઉથાપ્ય ંુ તે હું થા ંુ ત જ ભાયી વવદ્ધદ્ધ વાચી. કઇક આ
વવદ્ધનાથ: ગર
નગયીન અવધકાયી આલળે. હું લાટ જઇળ , ભાયાં ત વંઘયીળને એવ ંુ
વલચાયીને એ કં કુલયણા ફાાજગીએ આવન બીડ્.ંુ નાળ ાભેરા એ
થાનક ઉય એનાં નેત્રની અમ ૃતધાયાઓ છંટાલા રાગી , ફે લ ં ુ શત ંુ તે
ફધ ંુ તેના ણુ મને નીયે ઠયલા રાગય.ંુ
http://aksharnaad.com
P a g e | 56
“યાજાથી રયવાભણે હું ભાયે વમય તાજે ગમેરી. કું લય ભાયી બે હ્ત.”
“ફચ્ચા નાગજણ! હું તાયી જ લાટ જત શત. ત ંુ આવમ , ફા? ભાયી
દુલા છે તને કે :
http://aksharnaad.com
P a g e | 57
http://aksharnaad.com
P a g e | 58
“ળી”
http://aksharnaad.com
P a g e | 59
“શા.”
“ત ફવ, ભાયી ઢાંક રંકા વયખી વનાની ફની જામ એટલ ં ુ કયી આ.”
“આન ંુ લેણ છે .”
http://aksharnaad.com
P a g e | 60
“શા.”
“ત છી ઢાંકની ગવત ૂયે ૂયી રંકા વયખી વભજજે , યાજા! વનાની રંકા
યાણી શતી.”
“રપકય નરશ.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 61
“ફરાલ.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 62
નાગાજણે શાથ જડયા: “ફન, ભને તાય ભા-જણમ બાઇ ભાનજે. અધયભ
કાજે નથી આણી તને. ભાયી ઢાંક વનાની કયલી છે , ત ંુ જગભામાને શાથે
જયા ત ંુ પેયલાલવ ંુ છે . ભાયે કટકાંગયે તાયા શાથ પેયલ, ફા !”
યજ ફરાલે. યજ ઓી કયાલે ,ાછી શોંચાડે. છે લ્રે રદલવે નાગાજણ
શાથ જડીને ઊબ યહ્ય, ”ફન, કં ઇક કાડાની કય ભાગી રે.”
કશીને યાણી ચારી ગઇ. આખી લાત યાજા ળાણરલાશનને કશી. યાજા ફૃઠય.
ફૃઠેર યાજાએ વયઠની બભ ઉય વેન શાંક્ાં. કઇ કશે કે એ ત
http://aksharnaad.com
P a g e | 63
ળાણરલાશન, એટરે કે ળાને દાણે દાણે એકેક ઘડેવલાય ઊઠે એલ ભંત્ર
જાણનાય. કથા ને કથા ળા બયીને યાજા નાગાજણને દં ડલા શાલ્મા
આલે છે .
http://aksharnaad.com
P a g e | 64
http://aksharnaad.com
P a g e | 65
ળાણરલાશનની પજે ઢાંક પયતાં દે યાતંબ ૂ તાણી રીધા. કટ ઉય ભાય
ચરાલલા ભાંડય. ણ જગીન દીધેર ગઢ ત ૂટત નશી ; એક વળરા ણ
ચવ દે તી નથી.
“કઇ નાગાજણન ંુ ભસ્તક રાલી આે ? હું એ એક ભાથ ંુ રઇને ાછ જાઉં.”
ળાણરલાશન યાજાએ વાદ ાડય.
http://aksharnaad.com
P a g e | 66
http://aksharnaad.com
P a g e | 67
http://aksharnaad.com
P a g e | 68
http://aksharnaad.com
P a g e | 69
http://aksharnaad.com
P a g e | 70
એલી અણીને વભમે વનયાણી નીકી. યસ્ત ફૃંધીને આડી ઊબી યશી.
ારલ ાથમો. તયલાય લીંઝત ંુ કફંધ જાણે ફશેનને દીઠી શમ તેભ થંબી
ગય.ંુ તયલાય ઢાી દીધી અને શાથ જાણે કં ઇ આલા જત શમ એભ
ઊંચ ગમ. જાણે કફંધ ૂછે છે કે, “ફન, ભાગી રે.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 71
ુ ુ
શજાય રાળ યગદાઇ યશી શતી એલા યણથભાં વભી વાંજે ગર
વવદ્ધનાથ દે ખાણા , અને નાગાજણના ળફ ાવે ફેવીને જગંદયે આંસડુ ાં
તકાવમાં. તમાં ને તમાં એણે વભાવધ રીધી.
http://aksharnaad.com
P a g e | 72
http://aksharnaad.com
P a g e | 73
3. દીકય!
http://aksharnaad.com
P a g e | 74
તમાં ત ફીજ કાઠી ઊબ થામ છે , આા દે લાત! આ નલનકય શકમ હું
ગંગા-જભની તાય ભઢાલીને ખાવ તભાયા વાટુ જ રાલેર છં. વારં ુ યાચ ત
ઠેકાણે જ ળબે ને, ફા!”
http://aksharnaad.com
P a g e | 75
ચરાા ગાભના ચયા ઉય દયફાય ઓઘડ લાાનાં આઇને કાયજે કાઠી
ંુ ાાના
ડામય એકઠ ભે ર છે તમાં તભાભ કાઠીઓની ભીટ પતત ગદ
ગરઢેયા દે લાત લાંકને ભાથે જ ઠયી ગઇ છે .
http://aksharnaad.com
P a g e | 76
“ચ ૂ, બાઇ ચ ૂ! આા રાખા! ત ંુ શજી છકરં ુ છ. તારં ુ રાખાાદય શજી
દે લાતના ઘડાના ડાફરા શેઠ ડ્ ંુ નથી રાગત.ંુ નીકય તમ
ંુ આા
દે લાતને તાયી તીની કેરયય ંુ દે લા દડય જાત.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 77
ફરનાય રુ ુ ન અલાજ ઊંચ થમ. એના ફર ડામયાને કાને ડયા ,
અને લચ્ચલચ ફેઠેર વલકયા કાઠી દે લાત લાંકન ંુ કાંધ એ લાત કયનાય
તયપ કયડું થય.ંુ ધગે ર ત્રાંફા જેલી યાતી આંખ ઠેયલીને એણે ૂછ્ ંુ , “ઇ
ુ ા ચાંદા કયે છે તમાં ફેઠ ફેઠ? ઉઘાડું ફર ને, ફાા!”
કણ મછ
http://aksharnaad.com
P a g e | 78
http://aksharnaad.com
P a g e | 79
“શાં, શાં, શાં, ગજફ કય ભાં ફા!” એભ કયત ડામય આડ ડય. ઘયડીમા
કાઠીઓએ દે લાતના ગ ઝારીને કહ્ ં ુ , “આા , રાખ લા ત ફાક
છે , એને ફલ્માન ંુ બાન નથી. તભાયે વભદયેટ યાખવ ંુ જલે.”
“ના ના , આા દે લાત! ભારં ુ નતરં ુ અપય જાણજે , શોં કે! ” એભ કશીને
રાખ લા તયલાય બાર રઇને ઊઠી ગમ. ઘડીએ ાણીને નીકળ્મ.
કશેત ગમ, “કાઠી ત વંધામ વભલરડમા. કાઠીભાં ઊંચનીચ ન શમ ;ણ
ુ ાભત ભાંડી છે .
તભે વહુએ ફી ફી ને દે લાત જેલા એક ભટા લટૂં ાયાની ્ળ
ભાયે ત દે લાતને કે દલ્રીના ધણીને નજયાણાં દે લાન ભખ નથી , ફાંધે
એની તયલાય, અને ઘા લાે ઇ અયજણ; એભાં બેદબાલ ન શમ.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 80
ચરાા ગાભથી ચાય ગાઉ ઉય , ફયાફય ગીયને કાંઠે ળેર નાભની એક
નદી ચારી જામ છે . કાા થથયની એની બેંકાય ઊંચી બેખડ લચ્ચે
ધીયાં ધીયાં ગર્જતાં એનાં ાણી લહ્યાં જામ છે : જાણે કઇ ભ ૂતાલનાં
છકયાં ભાને ધાલતાં ધાલતાં શોંકાયા કયી યહ્યાં છે .
http://aksharnaad.com
P a g e | 81
http://aksharnaad.com
P a g e | 82
તે રદલવથી રાખ લા યગાભ જઇને યાત નથી યકાત. જમાં જામ
તમાંથી ઝારયટાણે ત ઝાંાભાં આલી જ શોંચે.
http://aksharnaad.com
P a g e | 83
ંુ ે દે લાત કાં
એ લાતને છ - આઠ ભરશના થઇ ગમા , રાખા લાાને રાગયક
ત ભ ૂરી ગમ , ને કાં ત થડકી ગમ.. એ યીતે ભનભાંથી પડક ઓછ
થમ.
http://aksharnaad.com
P a g e | 84
http://aksharnaad.com
P a g e | 85
ગાભભાં ભવાણ જેલી ળાંવત છલાઇ ગઇ. દે લાત વભજત શત કે રાખ
ઘયભાં વંતાઇ યહ્ય છે . એ રાખા લાાની પીભાં જઇને શાકરા કયલા
ભાંડય,
ઓયડાભાં ઊબી ઊબી રાખા લાાની સ્ત્રી થયથયતી શતી. એણે જલાફ
દીધ, “આા દે લાત! કાઠી ઘયે શત ત ળેરને વાભે કાંઠે તને રેલા
આલત, વંતાત નરશ.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 86
http://aksharnaad.com
P a g e | 87
http://aksharnaad.com
P a g e | 88
તાના શાથભાં બાર શત તે ઓવયીની કયે ટે કલીને લછે યાના ગની
છાડી છડલા દે લાત નીચે ફેથ. ભાથ ંુ નીચ ંુ યાખીને છાડી છડલા
ભંડય. ફયડ ફયાફય દીકયી શીયફાઇની વાભ યહ્ય.
http://aksharnaad.com
P a g e | 89
http://aksharnaad.com
P a g e | 90
http://aksharnaad.com
P a g e | 91
દીકયીના વભ! ડાશી દીકયી ળા વારુ ફરાલતી શળે ? ભાયાં વંતાનને ભારં ુ
ભઢું કાફૄં કયલાની કુ ભવત સ ૂઝે શ?
ંુ કાંઇક કાયણ શળે! જાઉં ત ખય.‖
દયફાય ઘેય શોંચ્મા તમાં ધીયે ક યશીને દીકયીએ કહ્ ં ુ , “ફા ુ, તભાયે જવ ંુ
શમ ત બરે , ણ કટક કરં ુ નથી ગય.ંુ એક જણને ત ભેં આંશીં યાખમ
છે .” એભ કશીને ઓયડાભાં રઇ જઇને ગાંવડી છડી ફતાલી. રાખા
લાાએ ભઢું ઓખય.ંુ એ ત દે લાત લાંક તે જ.
દયફાયન ંુ શૈય ંુ શયખથી અને ગલાથી પાટલા રાગય.ંુ એણે દીકયીને ભાથે
શાથ મ ૂક્ , “ફેટા! દુવનમા કશેતી ‖તી કે રાખા લાાને દીકયી છે ; ણ
ના,ના, ભાયે ત દીકય છે ! ―અને મ ૂયખા દે લાત! લછે યાની છાડી કાઢલા
http://aksharnaad.com
P a g e | 92
http://aksharnaad.com
P a g e | 93
“ફા,ુ ફાલડું ભેરી દ્ય. હું ગે ડું છં, ભેરી દ્ય.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 94
વ લયવની એની અલસ્થા શતી. યણમા છી શેરી યાતે જેભ કન્મા
ળયભાતી ળયભાતી કં થના ઓયડાભાં આલતી શમ તેભ જુલાની ણ
આતાબાઇના અંગભાં ધીયે ધીયે પ્રલેળ કયી યશી શતી. શજુ ઘઘ
ં ૂ ટ નશત
ઉઘાડય.
http://aksharnaad.com
P a g e | 95
“કેભ રુલ છ ?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 96
“તાયા ધણી ફા ુ છે , ય ભા.” એભ કશીને નકયને હુકભ કમો, “ભાયી ઘડી
શાજય કય.”
ઉય ચડે તમાં ગઢભાંથી ફા ુ અખેયાજજીએ વાદ કમો , “બાઇ, ઊબ યશે. ”
ુ ઘડીની રગાભ ઝારી રીધી. દીકયાન ંુ ફાલડું ઝાલ્ય.ંુ
આલીને ફાએ
ુ ા શત.
અખેયાજજીને એકન એક દીકય શત. દયફાયન બઢ
http://aksharnaad.com
P a g e | 97
કું લય ફલ્મા, “ફા,ુ અતમાયે ભને યક ભા, આ ઢેઢની છકયીને અને ભાયે
છે ટંુ ડે છે . એ કશે છે કે અભાય કઇ ધણી નથી.”
“ફા,ુ છડી દ્ય. આણે યાજા , લસ્તીન ંુ યક્ષણ કયલા આણે જાતે જ
ચડવ ંુ ડે.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 98
ફા જતા યહ્યા , ડામય ―શાં શાં ‖ કયત યહ્ય. આતાબાઇની ઘડીને જાણે
ાંખ આલી. જતજતાભાં ત ંથ કાી નાખમ. દૂ ય દુશ્ભનને દીઠા. ફે
અવલાય છે . એકની ફેરાડયે ફાઇ ભાણવ ફેઠેલ ં ુ છે . ફાઇની ચદ
ં ૂ ડી
લનભાં ઊડતી જામ છે . લગડાભાં અફા ધા ઉય ધા નાખી યશી છે .
http://aksharnaad.com
P a g e | 99
http://aksharnaad.com
P a g e | 100
કાઠીઓને જીલ ફચાલલાની ફીજી ફાયી નશતી યશી. તાની છાતી વાથે
ફાંધેરા ફંધ છડી નાખીને અવલાયે ઢેઢ કન્માને ડતી મ ૂકી દીધી. ફેમ
જણા ―બાગ! બાગ!‖ ફરતા નીકી ગમા. કન્મા થયથય ધ્ર ૂજે છે .
“ફીળ ભા શલે. હું આતબાઇ , તાયી બેયે ઊબ છં. આલી જા ભાયી
બેરાડયે!” એભ ફરીને આતાબાઇએ ફાઇન ંુ કાંડું ઝાલ્ય.ંુ તાના ગન
‖ચ ટટાય કયીને કહ્,ં ુ “આના ઉય ગ ભાંડીને આલી જા ભાયી લાંવે.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 101
કન્મા ઊબી થઇ યશી, “ફાા, હું ઢેઢ છં. તભને આબડછે ટ....”
આતાબાઇએ કન્માને ફેરાડયે રીધી. “શા, શલે ભાયા રડરને ફયાફય ઝારી
યાખજે, નીકય ડીળ નીચે ને ભનેમ ાડીળ. ઝાલ્મ , ફયાફય ઝાલ્મ! ”
એલી ફથથડ લાણી ફરત આતબાઇ ઉઘાડી વભળેયે લગડ ગજલત
ાછ લળ્મ. ઘડાના વપેદ દૂ વધમા ૂછ્ન ઝંડ , કન્માની ઓઢણી અને
જુલાન આતાબાઇની ાઘડીન ંુ છગ ંુ શલાભાં પયકતાં ગમાં.
http://aksharnaad.com
P a g e | 102
ભાગે એને તાના વતાન ંુ ભકરેર કટક ભળ્ય.ંુ કટકને ભખયે ઢેઢકન્માને
ફેરાડયે રઇને ઉઘાડી વભળેયે જમાયે આતબાઇ વવશયની ફજાયે
નીકળ્મ, તમાયે શજાયની આંખનાં તયણ થઇ યહ્યાં શતાં. આતાબાઇના આ
શેરા યાક્રભ ઉય એ શજાય નેત્રની અંજણઓ છંટાતી શતી. ફાઇઓ
આ લીયનાં લાયણાં રેતી શતી.ઢેઢકન્મા ત નાટાયં બ કયતી ઘડી ઉય
ુ ે જયથી ઝારીને જ ફેઠી યશી.
ફાન
ુ યત કયી. ફા ુ
ડેરીએ ઊતયીને એણે કન્માનાં યતાં ભાલતયને દીકયી સ
અખેયાજજીને ફાયાજા ગે રાગમ. ગદગદ કં ઠે ઢેઢકન્માએ કહ્ ં ુ , “ફા!ુ
http://aksharnaad.com
P a g e | 103
ંુ ે ત શ ંુ આ ંુ ? આંતયડીની આવળ આ ંુ છં
હું નીચલયણ નાય ઠયી. હું તન
કે ત ંુ જમાં ચઢીળ તમાં તાયી આલી જ પતેશ થાળે.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 104
5. કાવનમ ઝાંડ
http://aksharnaad.com
P a g e | 105
ભે . શવથમાય શતાં નરશ , તેભ શવથમાય ફાંધી જાણે તેલી લસ્તીમે નશતી.
ઘડીક લાય ત રભણે શાથ દઇને ળાદૂ ખલડ ફેવી યહ્યા.
http://aksharnaad.com
P a g e | 106
“અયે ભમાં! ભમાં ! અભે શ ંુ ચ ૂરડય ંુ ે ‖યી છે ?” નાનાં નાનાં ટાફરયમાં અને
ખખડધજ બઢ્ઢુ ા ફરી ઊઠયાં.
http://aksharnaad.com
P a g e | 107
http://aksharnaad.com
P a g e | 108
http://aksharnaad.com
P a g e | 109
ઝાંદ શસ્મ , કાંઇ ફલ્મ નશીં , ણ ગાભાં કઠી જેલડ ઢર ટાંગીને
તાના યાઠડી શાથ લદે તયઘામ લગાડલા ભાંડય. એની જયાલય દાંડી
ંુ લા રાગય.ંુ એન ંુ નાભ કાવનમ ઝાંડ.
ડી, એટરે જાણે કે આવભાન ગજ
http://aksharnaad.com
P a g e | 110
“એરા, ગાડાં રાલ , ઝટ ગાડાં બેાં કય. ” એલી શાકર ડી. કાવનમાને
તયઘામે કામયને છાફડે ણ શરય આવમા.
http://aksharnaad.com
P a g e | 111
ઓરી લાઘયણન કફ
ૂ ફયાફય ઝાંાને ડખે જ શત. વળકાય કયલાની
ફંદૂકભાં દાફૃગી ધયફીને જાભગયી ઝેગલી લાઘયણે તાના ધણીના
શાથભાં દીધી અને કહ્ ં ુ , “એમ યમા! તેતય ને વાંવરાં ત યજ ભાયછ ,
તંઇ આજ એકાદ ભલડીને ભાયીને ગાભન ંુ ધણીણ ંુ ત વાચ ંુ કયી
દે ખાડય!”
http://aksharnaad.com
P a g e | 112
http://aksharnaad.com
P a g e | 113
એણે દટ દીધી. લાઘયીના શાથભાંથી ઝૂંટલીને એણે ફંદૂક ખબે ચડાલી
રખા ાડેયના કા વાભે નોંધી , દાગી, અને શડુડુડુ દે તી ગી છૂટતાં
લાય જ રખાની ખયીભાં ―પડાક!‖ અલાજ થમ. શયદ્વાયના ભેાભાં કઇ
જયદાય શાથની થાટ લાગતાં દૂ ફા વાધડુ ાના શાથભાંથી વલાળેય
ખીચડી વત ંુ યાભાતય ઊડી ડે તેભ રખાની ખયી ઊડી ડી.
ુ ાયે યં ગ યાખી
જીલતયભાં શેરી જ લાય શાથભાં ફંદૂક ઝારનાયા એ સત
દીધ.
http://aksharnaad.com
P a g e | 114
અને છી ત ―દ્ય! દ્ય! એભ દે કાય ફલ્મ. ાડેય ડય અને અંધાયાભાં
વભમાણા આકુ વમાકુ થમા. ભનભાં રાગય ંુ કે ઝાંાભાં કણ જાણે કેટરા
જદ્ધા ફેઠા શળે.ગકીય ણ કાા ગજફન થઇ ડય. થયા છૂટયા.
વભમાણાની જાભગયીઓભાં ફંદૂકના કાનભાં ચંાલા રાગી. બડાકા થમા.
ણ ગીઓ ઠણણણ દે તી ગાડા વાથે બટકાઇને બોંમે ડલા ભાંડી.
તમે એ ત વભમાણાની ફંદૂક! કં ઇકને ઘામર કયીને રખા ાડેયની રાળ
રેતા કે વભમાણા યલાના થમા. ઝાંા ઉય ત યં ગ દાખી દીધ. ણ
કાવનમ ઢરી ગતે છે કે ―આ ળાદૂ ક્ાં ?‖ ઝાંે ડંકતા ડં કતા જે
ઘામર ડયા શતા તે કશે , “કાવનમા! આા ળાદૂ ને ગત , એને
ફચાલજે.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 115
વભમાણા ણ ફશાયને યસ્તે ફયાફય ગઢની યાંગે યાંગે ચાલ્મા જતા શતા ,
એલાભાં તેઓએ ગઢની દીલારભાં એક નાનકડું ગયનાફૄં દીઠું. રાગ
જઇને વભમાણા અંદય ેવલા રાગમા , અને ડખે શાડકાંન એક ભટ
ન ડય શત , એ ઉાડીને વભમાણાએ આા ળાદૂ ને ભાથે ઝીંક્.
http://aksharnaad.com
P a g e | 116
http://aksharnaad.com
P a g e | 117
http://aksharnaad.com
P a g e | 118
આા વાદૂ ની ક ઊતયી , એણે આંખ ઉઘાડી, ડખે જુએ તમાં ચીવ-
ચીવ ઘાભાં કટકા થઇ ગમેર કાવનમ ડય છે .
“ફા!ુ સદ
ુ ાભડા” એટલ ંુ જ એ ફરી ળક્. છી એના પ્રાણન દીલ
ઓરલાઇ ગમ.
વલાયે ચયાભાં ડામય બયાણ. ભયે રાઓને દે ન દે લાની તૈમાયી થતી શતી.
ફધી રાળ વાભે ડી શતી. એ ટાણે ભાણવન અપવવ ઉડાડલા ભાટે
http://aksharnaad.com
P a g e | 119
ગઢલીએ યવનાં લેણ કાઢયાં , “ખભા! ખભા તને , આા ળાદૂ ! આજ તેં
કારઠમાણીની કખ ુ ાભડાન ંુ નાક યાખય.ંુ લાશ
ૂ ઉજાી! જગભામાએ સદ
યણના ખેરણશાય!”
http://aksharnaad.com
P a g e | 120
ુ ાઓત આખે.
એભ ભયદ લણ
વણજ ગલ્રાં નયાં વયાં,
નય ઊબે બેામ નીંગરં ુ ,
ત નાનત છે એશ નયાં.
ુ ળાદૂ કશે છે કે
[લ ૂણા ખલડન ત્ર “શે રુ ુ , વાંબજ.કે જ ભયદ
ઊબ શમ છતાં ગાભ લટૂં ામ,તે ત એલા ભયદને રાંછન શજ.”]
http://aksharnaad.com
P a g e | 121
ુ રય,
વાદે ગઢ યાખમ સદ
દખી તણ ન રાગે દાલ,
http://aksharnaad.com
P a g e | 122
ંુ ”
ચાયણ ૂછે , “કાં, ફા! કાંઇ ભફૄં કહ્?
http://aksharnaad.com
P a g e | 123
[ગીત-જાંગડું]
ુ ાભડે આપળ્મ,
અડડ ભાણમ કડડ સદ
http://aksharnaad.com
P a g e | 124
http://aksharnaad.com
P a g e | 125
http://aksharnaad.com
P a g e | 126
http://aksharnaad.com
P a g e | 127
http://aksharnaad.com
P a g e | 128
[એક વખી ફીજી વખીને ૂછે છે કે આલી ભેઘબીની, મશ્ુ કેર બભને ભાથે
આલા બરા ઘડા ય ચડીને ઊડતે ડાફરે આ અવલાય ક્ાં જાતા
શળે? જલાફ ભે છે કે ફીજે ક્ાં જામ? - ફેભાંથી એક ભાગે ; કાં તાની
મ ૃગનમની સ્ત્રીને ભલા, ને કાં વંગ્રાભભાં ખડગ લીંઝલા; કાં પ્રેભંથે ને
ં ે .]
કાં ળોમાથ
http://aksharnaad.com
P a g e | 129
http://aksharnaad.com
P a g e | 130
[બરા ઘડા વલાયી કયલાના શમ, વળય ય લાંકરડમા લા શમ ને અંગે
ફાંધલાને શવથમાય શમ: છી ફશા ળત્રુ - ઘડેવલાય ાય ત્રાટકલાન ંુ
શમ, ત છી બરે ભત આલે - ભયવ ંુ ત એક જ લાય છે ને !]
http://aksharnaad.com
P a g e | 131
“કાં ફા, શવ કાં? ભટા અવલાય દે ખાઓ છ !” [ફા = રુ ુ ભાટે ન ંુ
વાભાન્મ વન્ભાનસ ૂચક વંફધન.]
ખોંખાય ભાયીને ચાયણે તાન ંુ ગફૄં ઠીક કયી રીધ ંુ છી એણે ડામયાને
કહ્,ં ુ "ફા, જય ંુ છે એવ ંુ જ કશીળ, ભણ ઘાલ ં ુ ત જગભામા શોંચળે.
http://aksharnaad.com
P a g e | 132
http://aksharnaad.com
P a g e | 133
આા સ ૂથાના અંતયજાભી વલના ફીજુ ં કણ વભજી ળકે? એભ થાતાં થાતાં
ત આબભાં અાઢી ફીજ દે ખાણી. ઇન્દ્ર ભશાયાજ ગે ડીદડે યભલા ભાંડયા
શમ એભ અાઢ ધડૂકલા ભંડય. ડુંગયાને ભાથે વાલા કયતી લીજી
આબ જભીનનાં લાયણાં રેલા ભાંડી. વાત વાત થય ફાંધીને કાાંઘય
લાદાં આવભાનભાં ભંડાઇ ગમાં.
છી ત, લાદાંનાં શૈમાંભાં વલજગની કાી ફતયા વગતી શમ તેલી
લીજી આકાળનાં કાજાં ચીયી ચીયીને બડબડાટ નીકલા રાગી. કણ
જાણે કેટરામે આઘેયા વાગયને કાંથે રદરડાંનાં વંગી ફેઠાં શળે,તેને વંબાયી
વંબાયીને વલજગી લાદાંઓ ભનભાં ભનભાં ધીરં ુ ધીરં ુ યલા ભંડયાં.
http://aksharnaad.com
P a g e | 134
તાની વાંક (ડક) ના ત્રણ-ત્રણ કટકા કયીને ભયરા ―કેહ.ૂ ..ક! કેહ.ૂ ..ક!‖
ે ાટ કયલા ભંડયા; ઢેરડીઓ ―ઢેકક
ળબ્દે ગે શક ૂ ! ઢેકક
ૂ !' કયતી સ્લાભીનાથને
લીંટાલા રાગી. લેરડીઓ ઝાડને ફાથ બયી બયી ઊંચે ચડલા ભંડી.
આા સ ૂથાએ આબભાં નીયખમા જ કય.ં ુ એન જીલ ફહુ ઉદાવ થઇ ગમ.
એક યાત ત એણે થાયીભાં આટીને કાઢી. વલાય ડ્ ંુ તમાં એની
ધીયજની અલવધ આલી યશી. તાની ભાણકી ઘડી ઉય અવલાય થઇને
આ સ ૂથ વવયાને ગાભ ભેંકડે યલાના થમા.
http://aksharnaad.com
P a g e | 135
વાસ ુ કશે, “અયે ફા! આ અનયાધાય ભે‖ ભંડાણ છે ... એભાં ક્ાં જાળ?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 136
ગાભન ટેર આવમ. ટે રે કહ્ ં ુ :”આા ! તભને ખફય છે ? આડી ળેત્રજી
ંુ
ંુ નાં ાણી ઊતયતાં નથી.
ડી છે . આજ ત્રણ-ત્રણ રદલવ થમાં ળેત્રજી
ચાયે કય જફંફાકાય થઇ ગય ંુ છે અને તભે ળી યીતે ળેત્રજી
ંુ ઊતયળ?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 137
“ઠીક, આજન રદલવ જાલ. આંશીંન ંુ ાણી શયાભ શમ ત ભારં ુ આંગણ ંુ
ાલન કય. કારે વલાયે ગભે તેલ ભે‖ લયવત શમ ત ણ ભાયા છ
ફદ જડીને તભને ઇતરયમા બેા કયી દઇળ.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 138
ુ ી
શેયતી. એકેક ભરશના સધ ુ ફ ન જામ તેલ એ ધ ૂ શત. વોંધા
્ળ
નાભન ―ભેટભ‖ જેલ જ ચીકણ દાથા ણ તે સ્ત્રીઓ જાતે તૈમાય
કયતી. ઓે રા લા ઉય એન ંુ રેન થત ંુ તેથી લા કાા, વમલક્સ્થત
ુ ધ
અને સગ ંુ ય કભાન
ં ી યશેતા. નેણભાં ણ એ વોંધ બયીને સ્ત્રીઓ સદ
કયતી. ગાર ઉય ણ એની ઝીની ટકી કયીને વૌંદમા લધાયતી.) ભાથ ંુ
ુ ધ
ઓીને ફેમ ાટી બભયાની ાંખ જેલ કા, સગ ં ી વોંધ રગાવમ.
વેંથાભાં રશિંગ ૂમો. ભાતા અને ફે ભરશનાન ંુ ફાક ગાડાભાં ફેઠાં.
ભેંકડા અને ઇતરયમા લચ્ચે, ભેંકડાથી અઢી ગાઉ ઉય, ક્રાંકચ ગાભને
ંુ
ાદય, ળેત્રજી નદી ગાંડી ત ૂય ફને છે . ઠેઠ ગીયના ડુંગયભાંથી ળેતર
http://aksharnaad.com
P a g e | 139
http://aksharnaad.com
P a g e | 140
કીઓ ફલ્મા: “દયફાય, આભાં ઊતયામ એભ નથી. જુઓ ને, ફેમ કાંઠે
આટરાં ભાણવ ફેઠાં છે !”
http://aksharnaad.com
P a g e | 141
ગાડાલાા ટેરે આાને કહ્,ં ુ "આા! શલે ખાતયી થઇ? શજીમ ભાની
જાલ ત ગાડું ાછં લાફૄં .”
“શલે ાછાં લીએ ત ફુઇ [વાસ]ુ ત્રણ તસ ુ બયીને નાક કાી લ્મે! ાછાં
ત લી રયમાં, ટેર!”
આાની યાંગભાં ભાણકી થનગનાટ કયી યશી શતી. શભણાં જાણે ાંખ
પપડાલીને વાભે કાંઠે શોંચી જાઉં એલા ઉછાા એ ભાયી યશી શતી.
ુ લાટાની વાભે ભાણકી ણ શણશણાટી દે લા રાગી. ઘડીક
નદીના ભસ્ત ઘઘ
વલચાય કયીને ઘડેવલાય ત્રાાલાા તયપ પમો. “જઇ યીતે વાભે ાય
ઉતાયળ?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 142
http://aksharnaad.com
P a g e | 143
ંુ ર ભરીયના ાતા ઘઘ
કં કુની ઢગરી થાતી જામ. કસફ ં ૂ ટભાંથી એન ંુ ભોં
દે ખાત ંુ શત.ંુ કાાં કાાં લાદાંન ંુ કાજ ઉતાયીને આંજેરી જાણે એ ફે
આંખ, અને એ આંખના ્ ૂણાભાં ચણઠીના યં ગ જેલી યાતીચ ચટકી,
શેભની ળયણાઇઓ જેલી એના શાથની કાય,ંુ ભાથે રીરાં રીરાં છૂંદણાં,
ફંવીધાયી કા‖ન અને ગીનાં એ ભયાં: અને શેભની દીલીભાં ાંચ-ાંચ
જમત વગતી શમ તેલી, ડાફ-જભણા શાથની ાંચ-ાંચ આંગીઓ,
ુ ાપયની નજય જાણે એ ૂતીએ ફાંધી રીધી. ફધાંમ ફરી ઊઠયાં,
મવ
"આા ગજફ કાં કય? આવ ંુ ભાણવ પયી નરશ ભે , શ! આવ ંુ કેસ ૂડાના
જેવ ંુ ફાક કયભાઇ જાળે. આા, સ્તાળ; ક મ ૂકીને યળ.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 144
જયામે અચકામા વલના, કાંઇમે ૂછયછ કમાા વલના, "જે ભાતા! કશીને
ુ ાડ્.ંુ
કારઠમાણી ત્રાા ઉય ફેઠી. રાંઠી લાી ખાભાં ફાક સલ
ઘ ૂભટ કાઢીને ગ શેઠ દફાલી દીધ. ચાય તફ
ં ૂ ડાં, અને એની ઉય
ઘંટીએ દલાની નાની ખાટરી ગઠલીને કયે ર એ ત્રા! ભઢા આગ
ધીંગ ંુ યાંઢવ ંુ ફાંધેલ ંુ શમ. એ યાંધવ ંુ ઝારીને ફે તરયમા એ ત્રાાને તાણે.
આ યીતે ત્ર તણાલા રાગમ. આા ભાણકીને ઝારીને કાંઠે ઊબા ઊબા
જઇ યહ્યા છે . ત્રા વાભે ાય શોંચી જામ તે છી ભાણકીને ાણીભાં
http://aksharnaad.com
P a g e | 145
ના્,ંુ અને નાખમા બે જ વાભે કાંઠે કારઠમાણીને આંફી રઉં, એલા
અડગ વલશ્વાવથી એ ઊબ શત. ભાણકીને ત એણે આલાં કેટરાંમે ૂય
ઊતયાવમાં શતાં. અને ભાણકી ણ જાણે તાની વભલડ કારઠમાણી
તાની આગ તયી જામ છે , એ દે ખી ળકાત ંુ ન શમ તેભ ડાફરા
છાડલા રાગી. જાણે એના ગ નીચે રા ફતી શમ એભ છબ્મા -
નછબ્મા ગે એ ઊબી છે .
ત્રા ળેતરની છાતી ઉય યભલા રાગમ. નાન ંુ ફાક નદીની રીરા
વનશાીને ઘ ૂઘલાટા દે ત ંુ ઊછલા રાગય.ંુ ભાતાએ ત્રાાની વભતરતા
વાચલલા ફાકને દફાવય,ંુ તમાં ત ભધલશેણભાં શોંચ્માં.
http://aksharnaad.com
P a g e | 146
http://aksharnaad.com
P a g e | 147
http://aksharnaad.com
P a g e | 148
http://aksharnaad.com
P a g e | 149
અને
http://aksharnaad.com
P a g e | 150
“ફા ભાણકી! ભાયી રાજ યાખજે!” કશીને ઘડીના ડખાભાં એડી રગાલી.
ંુ ના ઊંચા ઊંચા બેડા ઉયથી આાએ ભાણકીને ાણીભાં ઝીંકી.
ળેત્રજી
―ધબ્ુ ફાંગ‖ દે તી દવ શાથ ઉય ભાણકી જઇ ડી. ચાયે મ ગ રાંફા કયીને
એ ાણીભાં ળેરાયા દે લા રાગી. ાણીની વાટી ઉય પતત ભાણકીન ંુ
http://aksharnaad.com
P a g e | 151
ભઢું અને ઘડેવલાયની છાતી, એટર જ બાગ દે ખાત શત. ભાણકી ગઇ.
ફયાફય ભધલશેણભાં ત્રાા આડી પયી. ત્રા વયી જલાભાં રક લાય
શતી. આાના શાથભાં ઉઘાડી તયલાય શતી. ફયાફય ત્રા ાવે આલતાં
જ આાએ તયલાય લાઇ: ―ડુપ‖ દઇને નાગન ંુ ડકું નદીભાં જઇ ડ્.ંુ
રક લાયભાં આાએ યાંઢવ ંુ શાથભાં રઇ રીધ.ંુ
―યં ગ આા ! લાશ આા ! નદીને ફેમ કાંઠેથી રકએ બરકાયા દીધા.
ભસ્તીખય નદીએ ણ જાણે ળાફાળી દીધી શમ તેભ ફેમ બેડાભાંથી
ડછંડા ફલ્મા.
http://aksharnaad.com
P a g e | 152
ચાયે મ રદળાભાં યાક્ષવ જેલા રઢ ઊછી યહ્યા છે , કારઠમાણી અને ફાક
ાણીભાં તયફ છે . ભા-દીકયાનાં ભોંભાં ણ ાણી જઇ યહ્ ં ુ છે . આ
ઉયલાવ નજય કયે તમાં ત આય અધો ગાઉ અઘ તશી ગમેર; વાભે
ુ નજય કયે તમાં ત નદીના બેડા
ાણીએ ઘડી ચારી ળકળે નરશ. વન્મખ
ભાથડું-ભાથડું ઊંચા! કેલી યીતે ફશાય નીકવ?
ંુ
http://aksharnaad.com
P a g e | 153
http://aksharnaad.com
P a g e | 154
“ફા ભાણકી !” કશીને પયી લાય બેખડ ાવે રઇને આાએ ભાણકીને
કુ દાલી. ઉય જઇને ભાણકી ાછી ાણીભાં છડાણી. ભ ૂતાલ જેલાં
ભજાં
ત્રીજી લખત જમાયે ભાણકી ડી, તમાયે કારઠમાણી ફરી, "કાઠી, ફવ! શલે
ત્રા ભેરી દ્ય! તભાય જીલ ફચાલી લ્મ, કામા શેભખેભ શળે ત ફીજી
કારઠમાણી ને ફીજ છકય ભી યશેળે. શલે દાખડ કય ભા.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 155
http://aksharnaad.com
P a g e | 156
જફૃય નશતી: એની આંખ નીકી ડી શતી, એના ગ ત ૂટી ગમા શતા,
એના પ્રાણ છૂટી ગમા શતા.
ભાથા ઉય વાચી વનેયીથી બયે ર પેંટ ફાંધ્મ શત તે ઉતાયીને સ ૂથા
ધાધરે ભાણકીના ળફ ઉય ઢાંક્. ભાણકીને ગે ફથ બયીને તે કે
કે યમ. ―ફા ભાણકી! ભા ભાણકી!‖ – એલા વાદ ાડી ાદીને
આાએ આકાળને યલયાવય.ંુ તમાં ને તમાં જ મ ૂક્ું કે જીલતા સધ
ુ ી ફીજા
કઇ ઘડા ઉય ન ચડવ.ંુ કારઠમાણીનાં નેત્રભાંથી ણ ચધાય આંસ ુ
ચાલ્માં જતાં શતાં.
http://aksharnaad.com
P a g e | 157
http://aksharnaad.com
P a g e | 158
7. બીભ ગયાણીમ
http://aksharnaad.com
P a g e | 159
"ફીજુ ં કાંઇ નશીં, "એક આદભી ફલ્મ : “ણ નખાં નખાં ફે યજલાડાંનાં
ગાભ અડઅડ ક્ાંમ બાળ્માં છે ? નતમન કજજમ ઘયભાં ગયળે."
ુ ી
"ણ ફીજ ઉામ ળ ! એના ફાની જભીન આણા ગઢના ામા સધ
ગે છે એની કાંઇ ના ડામ છે ?" ફીજાએ લાંધ ફતાવમ.
http://aksharnaad.com
P a g e | 160
"અયે ફાકુ ી શ ંુ , વાત ેઢીની જૂની જભીન શમ તમ ભેરી દે લી જઇએ ;
ગાભ ગાભ લચ્ચેના વં વાટુ શ ંુ ારીતાણાન ધણી આટર રબ નરશ
છડે?"
http://aksharnaad.com
P a g e | 161
"ત બરે , શાર ! ” કશેતા વામતા ઊબા થમા ; ાદય જામ તમાં
પ્રતાવંગજી ઢણરમ ઢાલીને ફેઠેરા... ારીતાણાન ંુ ખયડું ગાંડું
કશેલામ છે , તેન ંુ વાક્ષાત ૌ પ્રભાણ દે તી એની વલકયા મખ
ુ ાકૃવતની વાભે
http://aksharnaad.com
P a g e | 162
કઇ શારીભલારી ત ભીટ ભાંડી ળકે નશીં એલ તા ઝયે છે . ફેઠા ફેઠા
ં ૂ . અને છી
દયફાય જયીપને શાકર કયે છે , "શાં ! બયતય કયીને નાખ ્ટ
ામ દયી લ્મ ઝટ.”
"ફા,ુ યાભ યાભ!” કશીને નીચા લી વરાભ કયતા વામતા ઊબા યહ્યા.
http://aksharnaad.com
P a g e | 163
http://aksharnaad.com
P a g e | 164
http://aksharnaad.com
P a g e | 165
“જે ઠાકય” કયીને વહુ ઊડયા. ભખયે બીભ ગયણણમ શાલ્મ. વડેડાટ
ધીયે ગરે વીધ શોંચ્મ , પ્રતા વંગજીને ગઠણે શાથ નભાલી ફલ્મ ,
”ફા,ુ યાભ યાભ!”
“યાભ યાભ! કણ છ ?" દયફાય આ આમયના લશયા લેળ જઇ યહ્યા , ભોં
આડ ફૃભાર યાખીને શવવ ંુ ખાળ્ય.ંુ
“છઉં ત આમય.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 166
http://aksharnaad.com
P a g e | 167
“તમાયે ?”
“શલે બાઇ, યસ્ત રે ને! બરે બાલનગયન ધણી ભને પાંવીએ રટકાલે.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 168
“અયે ફા! ” જેભ જેભ ઠાકય તતા જામ છે તેભ તેભ ગયણણમ ટાઢ
ંુ ના ફાદળાશ! એભ ન શમ. શેડાશેડાવનય ંુ
યશીને ડાભ દે ત જામ છે , “ળેત્રજા
આટકે તમાયે અક્ગન ઝયે ; લજ્જયે લજજય બટકામ તે લખતે છી
દાલાન ઊડે.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 169
“ઇ મે થામ !”
http://aksharnaad.com
P a g e | 170
ં ૂ , ગધેડીઓ
“એ - ભ ! ” પ્રતાવંગજીએ જયીપને શાકર દીધી , ”નાખ ્ટ
ખદ, આમયડ આવમ ફંધ કયાલલા !”
http://aksharnaad.com
P a g e | 171
http://aksharnaad.com
P a g e | 172
ભ ૂલ ધ ૂણત શમ એભ બીભાન ંુ રડર ધ્ર ૂજી ઊઠ્.ંુ ભાણવએ બીભાને ઝારી
રીધ. પ્રતાવંગજી ઊઠીને શારી નીકળ્મા. ફીજે રદલવે બકડે ઊઠીને
ારીતાણે શોંચી ગમા.
http://aksharnaad.com
P a g e | 173
“ભાંદા છે ?”
“તમાયે ?‖
http://aksharnaad.com
P a g e | 174
http://aksharnaad.com
P a g e | 175
http://aksharnaad.com
P a g e | 176
“ફા,ુ વાતડાન.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 177
http://aksharnaad.com
P a g e | 178
“કણ ?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 179
http://aksharnaad.com
P a g e | 180
http://aksharnaad.com
P a g e | 181
http://aksharnaad.com
P a g e | 182
http://aksharnaad.com
P a g e | 183
http://aksharnaad.com
P a g e | 184
“ન થામ? અભથ હું શાલ્મ આવમ શઇળ? જાલ, ભને ભઢું દે ખાડળ ભા”
http://aksharnaad.com
P a g e | 185
http://aksharnaad.com
P a g e | 186
“ફા ુ વાતડાન.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 187
“બરે, ફાુ !”
“પયભાલો.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 188
રીધા.
http://aksharnaad.com
P a g e | 189
બીભો તૈમાય થમો, ણ પગ રેલાનુ ં ન ભાન્મો. એટરે દાદન ળેખે ટે રને
જ વાથે રઇ રીધી.
http://aksharnaad.com
P a g e | 190
છે .ઘાટા કસુફાની
ં અંજીઓ ઉય અંજીઓ અામ છે . એભ થતાં થતાં
બાલનગય આવયુ.ં
http://aksharnaad.com
P a g e | 191
ળયભાતે ગરે ગયચણમો ભેડી ઉય ચડલા ભાંડયો અને જે ઘડીએ દાદય
“અયે ફા ! યે ’લા દ્યો ! ભને બોંઠાભન દ્યો ભા !”એભ બીભે અલાજ દીધો.
વાભા ચાલ્મા.
વભાતો નથી. દોડીને બીભો ભશાયાજના ગભાં શાથ નાખલા જામ ત્માં તો
http://aksharnaad.com
P a g e | 192
ભશાયાજે ફાલડું કડી રીધુ.ં રઇ જઇને ોતાને ડખે ફેઠક દીધી. ભયક
નીચે ઢીને ધયતી ખોતયતી યશી છે , અને ભોંએ ળયભના ળેયડા ડે છે .
આખી લાત ભાંડીને દાદન ળેખે કશી વંબાલી. વાંબીને ભશાયાજ ભોં ભાં
http://aksharnaad.com
P a g e | 193
વગાલોટે આવમો’તો.”
“રખો ચાય વાંતીની જભીન , ફે લાડીના કોવ , યાજની ગાદીએ દીલો યશે
રેખ રખાણો.
http://aksharnaad.com
P a g e | 194
ોળાક આવમો. રાટાટા ળણગાયે રી ઘોડી આલી. શીયની વયક ફેમ ફાજુ
ગયદને ળોબી યહ્ાં છે ; કોઇ કુળ લેાયીએ રેખણ ઘડી શોમ એલી
ઘ ૂભટા તાણતી શોમ તેભ ઘોડીની કાનસ ૂયીની અલ વલ દોઢય ચડી
http://aksharnaad.com
P a g e | 195
તભાયી વ ૃદ્ધ અલસ્થા છે એટરે તભાયે કંઇ નોકયી નથી કયલાની. ખાલ,
http://aksharnaad.com
P a g e | 196
8. દે ાદે
ચૈત્ર ભરશન ગમ. લૈળાખ ગમ. નદી-વયલયનાં ાણી સકુ ાણાં , ઝાડલાંનાં
ાન સકુ ાણાં , ભાણવનાં ળયીય સકુ ાણાં , શ-ુ ંખી કાય કયલા રાગમાં .
ુ ે
યાજા દે ાદે ગરશર બગલાનના બકત છે ; યાતે ઉજાગયા કયે છે , પ્રભન
અયજ કયે છે , “શે દમાફૄ! ભે ‖ લયવાલ! ભાયાં શ ુ , ંખી અને ભાનલી
ભ ૂખમાં - તયસ્માં ભયે છે .”
http://aksharnaad.com
P a g e | 197
દે ાદે ઘડે ચડયા. યાજમભાં પયલા નીકળ્મા. ―જઉં ત ખય. ભાયી લસ્તી
ુ ી છે કે દુ:ખી? જઉં ત ખય, ખેડત
સખ ૂ ખેતય ખેડે છે કે નરશ ? દાણા લાલે
છે કે નરશ? તભાભનાં ઘયભાં ૂયા ફદ ને ૂયા દાણા છે કે નરશ?‖
ઘડે ચડીને યાજા ચાલ્મા જામ , ખેતયે ખેતયે જતા જામ. ભયરા ટોકે છે ,
ુ ાં ચયે છે , નદીઓ ખખ લશે છે , અને ખેડત
શડ ૂ ગાતા ગાતા દાણા
લાલે છે . વહુને વાંતીડે ફબ્ફે ફદ , ફદ ણ કેલાં! ધીંગા અને
ધપરડમા.
http://aksharnaad.com
P a g e | 198
http://aksharnaad.com
P a g e | 199
ૂ ને પયી લીનવમ
યાજાજી શની વાથે વાથે ચાલ્મા. ખેડત , “અયે યે, બાઇ!
આલ વનદા મ? ફામડીને શભાં જડી!”
http://aksharnaad.com
P a g e | 200
“ભાય એક ઢાંઢ ભયી ગમ છે . હું ત છં ગયીફ ચાયણ. ઢાંઢ રેલા ૈવ ન
ભે . લાલણી ટાણે કઇ ભાગમ ન આે , લાવ ંુ નરશ ત આ્ ંુ લયવ ખાઉં
ંુ ફામડી-છકયાંને ખલયાવ ંુ શ?
શ? ંુ એટરા ભાટે આને જડી છે !”
“વાચી લાત! બાઇ , વાચે વાચી લાત! રે , હું તને ફદ રાલી આ ંુ ણ
ફામડીને ત ંુ છડી નાખ. ભાયાથી એ નથી જલાત.ંુ ”
“ે‖રાં ફદ ભગાલી આ , છી હું એને છડીળ ; તે શેરાં નરશ છડું.
શને ઊભ ંુ ત જ નરશ યા્.ંુ આત લાલણી છે , ખફય છે ?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 201
યાજા ફલ્મા, “રે બાઇ, શલે ત છડ. આટરી લાય ત ઊબ યશે.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 202
http://aksharnaad.com
P a g e | 203
“ખમ્ભા, ભાયા લીય! ખમ્ભા , ભાયા ફા! કયડ રદલાી તાયાં યાજાટ
તજ!” દે ાદે યાજા બાયે શૈમે ચાલ્મા ગમા.
http://aksharnaad.com
P a g e | 204
ચભાસ ંુ ૂરં ુ થય.ંુ રદલાી ઢૂંકડી આલી. ખેતયભાં ઊંચા ઊંચા છડલા
ઊગમા છે . ઊંટ ઓયાઇ જામ તેટરા ફધા ઊંચા! દયે ક છડની ઉય અક્કે ક
ડૂંડું, ણ કેલડું ભટંુ ? લેંત લેંત જેલડું! ડૂંડાભાં બયચક દાણા! ધી ધી
જુલાય અને રીરા રીરા ફાજયા! જઇ જઇને ચાયણ આનંદ ામ્મ.
ચાયણને વાંબયં ુ , “શા શા! તે દી હું લાલણી કયત શત ને ઓલ્મ દઢ
ડાહ્ય યાજા આવમ શત. એ ભાયી ફામડીને ફદરે શે જૂતમ ‖ત. આ ત
http://aksharnaad.com
P a g e | 205
ણખજાઇને ચાયણ ઘેય ગમ , જઇને ફામડીને લાત કયી , “જા , જઇને જઇ
આલ ખેતયભાં. એ ાવમાના ગ ડયા તેટરી બોંમભાં ભારં ુ અનાજેમ
ન ઊગય!ંુ ”
ફાઇ કશે, “અયે ચાયણ! શમ નરશ. એ ત શતા યાભયાજા. વાચે જ ત ંુ જતાં
ભ ૂલ્મ.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 206
“તમાયે ત ંુ જઇને જઇ આલ.પયી ભે ત હું એને ટીી જ ના્ ંુ , એણે ભાયા
દાણા ખલયાવમા. કેલા ભેરા ેટન ભાનલી! ભે ત એને ભાયી જ ના્.ંુ ”
દડતી દડતી ચાયણી ખેતયે ગઇ. ેટભાં ત થડક થડક થામ છે , સ ૂયજ
ુ કયે છે , “શે સ ૂયજ , તભે ત છ , તભાયાં વત
વાભે શાથ જડે છે . સ્તવત
તે છે ; તમ વવતમાનાં વત ળીદ ખટા થામ છે ? ભાયા યાજાના વતની
યક્ષા કયજ, ફા!”
http://aksharnaad.com
P a g e | 207
ચાયણીએ દટ દીધી , ઘેય શોંચી. ચાયણન શાથ ઝાલ્મ , “અયે મ ૂયખા ,
ચાર ત ભાયી વાથે! તને દે ખાડું કે યાજા ાી કે ધભી શત.” યાણે એને
રઇ ગઇ ; જઇને દે ખાડ્ ંુ ; ભતી જઇને ચાયણ સ્તામ , “ઓશશશ! ભેં
http://aksharnaad.com
P a g e | 208
http://aksharnaad.com
P a g e | 209
http://aksharnaad.com
P a g e | 210
ચાયણે ફધી લાત કયી. યાજાજી શવી ડયા , “અયે બાઇ! ભતી કાંઇ ભાયે
ણુ મે નથી ઊગમાં. એ ત તાયી સ્ત્રીને ણુ મે ઊગમાં છે ; એને તે વંતાી
શતી એભાંથી એ છૂટી એન જીલ યાજી થમ ; એણે તને આવળ આી ,
તેથી આ ભતી ાક્ાં.”
ચાયણ યડી ડય: “શે દે લયાજા ! ભાયી ચાયણીને હું શલે કે ‖દીમે નરશ
વંતા.ંુ ”
http://aksharnaad.com
P a g e | 211
“ના, બાઇ! તાયી સ્ત્રીનાં ણુ મનાં ભતી એને શેયાલજે. રે , હું વતીની
પ્રવાદી રઇ રઉં છં.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 212
ચાયણ ભતી રઇને ચાલ્મ ગમ; ઘેય જઇને ચાયણીના ગભાં ડય.કહ્ ં ુ,
“ચાયણી, ભેં તને ઘણી વંતાી છે . શલે નરશ વંતા ંુ શ!”
http://aksharnaad.com
P a g e | 213
9. દુશ્ભન
ભતી જેલાં વનભા ાણી નદીભાં ખખતાં શતાં અને નદીને કાંઠે
ળંકયન ંુ ભંરદય શત.ંુ એક રદલવ સ ૂયજ ભશાયાજ ઊગીને વભા થમા તે ટાણે
ભંરદયને ઓટરે ગાભના ચાવ પાટેરા જુલાવનમા બેા થમા છે . અંગ
ઉય ાણકયાની ઘેયદાય ખતી અને ત્રણ-ત્રણ ડયણાલાી ચયણીઓ
ને ાવાફંધી કેરડમાં શેયેરાં. કમ્ભયે કાી અને યાતી કયછે ડાલાી
છે ડીઓની બેટ લાે રી, ભાથે ગડી ાડીને બાતીગ પેંટા ફાંધેરા,
ુ ી ઢકતી નાડીને
જભણા ગની જાંઘે ડખાના બાગ ઉય, ઢીંચણસધ
ં ૂ ેરાં ફૂભકાં ઝૂરી યહ્યા છે . કેરડમાની
છે ડ,ે વાત-વાત યં ગની ઊનનાં ગથ
http://aksharnaad.com
P a g e | 214
http://aksharnaad.com
P a g e | 215
http://aksharnaad.com
P a g e | 216
http://aksharnaad.com
P a g e | 217
http://aksharnaad.com
P a g e | 218
http://aksharnaad.com
P a g e | 219
“શાર, શાર,” એભ કશીને ટટ ચટરા લીંટી રઇ, ભાથે પેંટા ભેરી,
આબરાં, ળીળી અને દાંવતમા પેંટાભાં ખવી, એ ફૂભકાંલાા જુલાન શાથભાં
રાકડીઓ રશિંડતા રશિંડતા ન ૂય વતાગયની જગમાભાં જઇ શોંચ્મા.
“ફાલાજી ફા ુ ! અભાયે શક બયલ છે . જયા દે લતા (દે તલા?) ભાંડલા
દે જ.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 220
http://aksharnaad.com
P a g e | 221
http://aksharnaad.com
P a g e | 222
[કઇ કઇ લીય રુ ુ એલા શમ, જેને ડેયા તંબ ૂની ઉભા આી ળકામ.
એથીમે ભશાન નયલીય શળે, જેને ઘયની ડેરીઓ વાથે વયખાલામ.એથી
ણ ચરડમાતા શમ. તેને આખા આલાવ જેલાં ભશાન શલાન ંુ ભાન
અામ; ણ લીય લા ત કેલ? આકાળ જેલડ. એની છામાભાં ત
આ્ ંુ જગત વભામ.]
http://aksharnaad.com
P a g e | 223
http://aksharnaad.com
P a g e | 224
ડળે. ફીરખાની ાટી વયકાયે ઓઘડ લાાને કું લયછે ડીભાં ફક્ષી.
કારઠમાણીને વાંબયં ુ કે ફાલાની લાણી વાચી ડી. ઓઘડ લા ત
અલતયતાંની વાથે જ ફીરખાના ત્રીજા બાગન ધણી થઇ ચ ૂક્.
લીયાલાાએ કું ા અને કાંથડ નાભે ફે ભટે યા દીકયાને જેતયુ ની ાટી
બાલી. અને તે ઓઘડની વાથે ફીરખે જઇને ખયડાં ફાંધ્માં.
http://aksharnaad.com
P a g e | 225
http://aksharnaad.com
P a g e | 226
“એન વનલેડ આણી નાખશ,ંુ ફા!” બામા ભેયે મ ૂછને લ દે તાં કહ્,ં ુ "કાં
કાઠી નરશ ને કાં ખાંટ નરશ.”
ખાંટ રક લીયા લાાની લસ્તીને વંતલા ભંડયા, એના ઊબા ભર
બેલી દે છે , કાઠીઓનાં વાંતી જૂતલા દે તા નથી, લાતલાતભાં કાઠીઓની
વાથે કજજમા ઊબા કયે છે ; ણ શલે ત ઓઘડ લાાનેમ મ ૂછના દયા
ુ ાવ આખા ભરકભાં પયલા ભાંડી. એને ચાયણએ
ફૂટતા શતા. એની સલ
ફયડાઇ દીધી,
http://aksharnaad.com
P a g e | 227
[લીયા લાાના કું લય ઓઘડ લાા, તાયે ઘેય એટરી ફધી બેંળ ફાંધી છે
કે એને દશતી લખતે તાંફડીભાં દૂ ધની ધાયન જે અલાજ થામ છે તે
અલાજ ફીજા યાજાઓના લાજજિંત્રના – ળયણાઇ અને ઢરના નાદને ણ
વંબાલા દ્યે નરશ તેટર પ્રચંડ ફને છે .]
ધીભે ધીભે લીય લા તાના ભાણવ જભાલલા ભંડય. ખાંટની જભીન
દફાલલાન આદય કમો. એક રદલવ લીય લા ઘેયે નથી; જુલાન
કાઠીઓને રઇને ક્ાંક ચડી ગમેર. લાંવેથી એની રીરીછભ લાડીભાં
http://aksharnaad.com
P a g e | 228
તમાં બામા ભેયની નલી લહુન બાઇ બેટભાં તયલાય, એક શાથભાં બાલ ંુ
અને ફીજા શાથભાં દસ્ત રઇને આવમ, યફાય આઇને ઓયડે શોંચ્મ.
યભેશ્વયે જાણે કે ઘેય યભલા વારુ ાળેય ભાટીભાંથી જ ૂતી ઘડી શમ
તેલી ફૃડી કારઠમાણી ઉંફયાભાં ફેઠી ફેઠી તાના શાથગ ધતી શતી.
ણ બામાન ભદન્ભત્ત વા અચકામ નરશ, વડેડાટ ચાલ્મ આવમ અને
http://aksharnaad.com
P a g e | 229
ફદ છડયા. ફાઇએ ગર્જના કયી મ ૂકી, "આંશીં કઇ કાઠીના ેટન છે કે
નરશ? ન શમ ત રાલ ફયછી ભાયા શાથભાં. આભ તભને ખાંટ ગયાવ
ખાલા દે ળે?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 230
બામા ભેયને ભનભાં થય,ંુ 'ફહુ થય ંુ ! લીય લા કટકમ નરશ ભેરે.‖
ફન્મા તેટરા ઉચાા રઇને એ બાગમ; ગોંડન ંુ ગાભ વયવાઇ છે તમાં
ગમ. બા‖કું બાન ંુ ળયણ ભાગય.ંુ બા‖કું બા તે લખતે ગોંડના નલાં ગાભ
લવાલતા શતા; દગાથી, આજીજીથી ને તયલાયથી ગયાવ કભાતા શતા. વં.
1809ની અંદય નલાફની વાથે એને નલાગઢ મકુ ાભે રડાઇ થઇ, તમાયે
લીયા લાાએ અને બામા ભેયના બાઇ જેભર ભેયે આલીને એને ભદદ કયી
શતી. લીયા લાાને કું બાજીએ કાગ રખમ કે ―આંશીં ધાય, ફીરખાના
વીભાડા નક્કી કયી આીને હું તભાય કજજમ તાવ.ંુ ‖
http://aksharnaad.com
P a g e | 231
http://aksharnaad.com
P a g e | 232
ત્રીજે રદલવે વલાયે બમ ભેય ટરીએ (રદળાએ) ગમા શતા. ાછા
આલીને નદીભાં એક લીયડ શત તમાં કવળમ ભાંજલા ફેઠા. ઊંચે જુએ
તમાં એક છકયી ફેઠેરી. છકયી થયથયતી શતી.
http://aksharnaad.com
P a g e | 233
બામ ભેય ફલ્મા, "અયે , ફેટા ભટી! ત ંુ આંશીં ક્ાંથી? ફીરખેથી બાગી
કેભ ગઇ, દીકયી?
ભતીના શૈમાભાં જીલ આવમ. એ ફરી, “ફા,ુ ભાયી ભ ૂર થઇ, ભેં તભાયા
ગઢન ંુ સખ
ુ ખય.ંુ ”
ુ ી આંશીં
”ના યે ના, કાંઇ રપકય નરશ, દીકયી! તાયી ભયજી શમ તમાં સધ
યશેજે. આંશીંથી જીલ ઊઠી જામ તમાયે ફીરખે આલતી યે ‖જે. આરે, આ
ખયચી.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 234
બામા ભેયે છડીના શાથભાં ત્રીવ કયી દીધી. બામા ભેયના ગઢની એ
લડાયણ બાગીને ફા‖ કું બાના ગઢભાં આલી શતી. આજ એ વંતાતી પયતી
શતી. એના ભનભાં પડક શત કે બામ ભેય બાળે ત ભાયળે. ણ આ ત
ઊરટી ત્રીવ કયી ભી!
http://aksharnaad.com
P a g e | 235
લડાયણ ઊબેરી. ભતીએ ઇળાય કમો. બામ ભેય એની ાવે ગમ. “ફા ુ
! ઝેય !” ભતીન વાદ પાટી ગમ.
http://aksharnaad.com
P a g e | 236
ેળાફ કયીને બામ ભેય ંગતભાં આવમ. શાથ-ભોં ધઇને બાણા ઉાય
ફેઠ. એની રશરચારભાં, અને આંખના રકાયાભાંમે ક્ાંમ આકુ તા
નથી. બા‖ કું બાની વાથે એ ખડખડ શવી યહ્ય છે .
http://aksharnaad.com
P a g e | 237
ણ બામા ભેયના શૈમાભાં શરય જાગી ગમા શતા. જમાં લીય લા રાડલ
બાંગીને ફટકું ઉાડે છે તમાં ત બામ ભેય કચલાતે અલાજે, જાણે
રયવાભણે ફેઠ શમ તેભ, ફરી ઊઠય, "એ ફા, લીયા લાા! આજ ત ંુ
જ ભારં ુ વભાધાન કમાા શેરાં ખા, ત ગા‖ ખા, શ!”
આખી ંગતના શાથ રાડલાના ફટકા વતા થંબી યહ્યા. લીયા લાાએ
ફટકું શેઠું ભેલ્ય.ંુ વહુએ બા‖ કું બા વાભે જય.ંુ બા‖ કું બાની ને બામા ભેયની
ચાયે મ નજાય એક થઇ.
http://aksharnaad.com
P a g e | 238
”ખાંટડ કે?” એટલ ંુ ફરીને વડવડાટ બા‖ કું બ ગધન કઠાભાં ચડી ગમ.
અંદયથી ફાયણાં લાવી દીધાં. જભનાયાનાં ભોં પાટયાં યહ્યાં. ાવે ણફરાડી
પયતી શતી. લીયા લાાએ તાના રાડલાભાંથી એક ફટકું એને નાખય.ંુ
ં ૂ તાં જ ણફરાડી ઢી ડી. વભજાણ ંુ કે આ વગંદ નશતા,
ફટકું સઘ
વાલધાની શતી.
http://aksharnaad.com
P a g e | 239
તયત બામા ભેયે એને લામો, "લીયા લાા! એ ફધી છી લાત. એક લાય
ઝટ ઘડે ચડી જા!”
"બામા, ત ંુ શાલ્મ. જમાં તાયા ઘડાના ડાફા ડે તમાં હું લગય ફલ્મે
વીભાડ કાઢી આ.ંુ શાર, ઝટ ઘડાં રાણ.”
ુ
અન્નદે લતાને ફે શાથ જડીને ગે રાગી ફે ળત્રઓ ઘડે ચડયા.
ફીરખાભાં બામા ભેયે ભાગય ંુ તે મજ
ુ ફ લીયા લાાએ વીભાડ કાધ્મ. ફેમ
ુ ી બાઇફંધ યહ્યા.
જણા જીવમા તમાં સધ
http://aksharnaad.com
P a g e | 240
[બામા ભેયના ભત છી ધીયે ધીયે ખાંટએ તાની જભીન ઓઘડ
લાાને ઘેય ભંડાલી દીધી. અતમાયે ફીરખાની ાવે પકત લાઘણણમા
નાભન ંુ એક જ ગાભ ભેય નાભના ખાંટે લવાલેલ ં ુ ભજૂદ છે . ફાકીન ફધ
ગયાવ છૂટી ગમ છે .]
http://aksharnaad.com
P a g e | 241
10. ભશેભાન
ચયે ફેઠેર કાઠી ડામય આ કોતકુ જઇ યહ્ય. ફધાંનાં ભોં કાાંભળ થઇ
ગમાં. વહુને રાગય ંુ કે ભશેભાન કાંઇ ભભા કયત જામ છે . કઇએ લી લધ ુ
ડતા કોતકના ભામાા ૂછ્ ંુ , “આા ચીતયા કયડા! આ ચા લી શ ંુ
ઊડય છે ?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 242
http://aksharnaad.com
P a g e | 243
બાણ ખાચય જમાયે ઘેય આવમા તમાયે ફાઇએ લાત કયી કે ચીતય ડુંગી
ને યટર બાણે ચડાલીને આણા ખયડાને પજેત કયત ગમ. બાણ
ખાચાય ણખજામા , “ફાડ એક ગાભડીન ધણી ભાયી આફફૃ ઉય શાથ
નાખી ગમ!” એટલ ં ુ ફરીને એણે લેય રેલાન કવલચાય કમો. ણ ભાથાં
લાઢયે એલાં લેય થડાં લે છે ? તયલાયનાં લેય તયલાયથી રેલામ અને
યટરાનાં લેય યટરાથી!
http://aksharnaad.com
P a g e | 244
http://aksharnaad.com
P a g e | 245
એક લાય ચીતય પેયે ચાલ્મ , કશેત ગમ , “બાણ ખાચય આલે ત ભાયા
આલતાં શેરાં યજા દે ળ નરશ.”
ફીજે રદલવે ફયાફય ભધ્માહ્ને બાણ ખાચયે એકવ ઘડે આલીને ૂછ્ ંુ ,
“આ ચીતય છે ઘેયે?”
ઓયડેથી આઇએ કશેલયાવય ,ંુ “કાઠી ત ઘેયે નથી, ણ કાંઇ ઘય શામે રેતા
નથી ગમા. બાણ ખાચય જ જામ ત એને સ ૂયજ દે લની આણ છે !”
http://aksharnaad.com
P a g e | 246
http://aksharnaad.com
P a g e | 247
http://aksharnaad.com
P a g e | 248
http://aksharnaad.com
P a g e | 249
બાણ ખાચયે ફે શાથ જડયા ; કહ્,ં ુ “આા, ત્રણ ત્રણ રદલવ થઇ ગમા ;
અને આઇએ કાંઇ ફાકી નથી યાખય.ંુ ”
http://aksharnaad.com
P a g e | 250
ંુ ભશેભાન ફનીને
“અયે , લાત છે , કાંઇ? બાણ ખાચય જેલ કાઠી ફામરડયન
લહ્ય જામ?‖
બાણ ખાચયે ફહુ આજીજી કયી ; ભભાભાં જણાલી દીધ ંુ , “આા! ઘયની
યીક્ષા ત ઘયની ફામડી જ આે.”
ંુ કાઢય , ણ
છી તમાં એક લાલ શતી. લાલને કાંઠે ફેવીને ચીતયે કસફ
ંુ રેલાઇ યહ્યા છી કાંઇક ગળ્ય ંુ જઇએ. ઉના ધભ ધખત શત.
કસફ
વહુનાં ગાં ળાતાં શતાં. ળયફા કયવ ંુ શત.ંુ ણ ઠાભ ન ભે !
http://aksharnaad.com
P a g e | 251
http://aksharnaad.com
P a g e | 252
http://aksharnaad.com
P a g e | 253
ડેરીએ જયાક કઇ ઘડા કે ગાડાન વંચાય થામ તમાં ત આળાબયી ઊઠી
ુ ી એ જેની લાટ
ઊઠીને એણે ડેરીભાં નજય કમાા કયી છે . ણ અતમાય સધ
જતી શતી તે ભશેભાનના ક્ાંમે લાલડ નથી.
http://aksharnaad.com
P a g e | 254
http://aksharnaad.com
P a g e | 255
ઊજફૄં ભોં યાખીને યાણી ભયકતે શઠે ઉત્તય દે તાં શતાં કે “શા! શા! જજ ત
ખયા, દયફાય! શલે ઘડી-ફેઘડીભાં ભાયા વમયનાં ઘડાંની શણશણાટી
વંબાવ ંુ છં. આવમા વલના એ યશે જ નરશ.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 256
વાંબીને યાણીએ નીચે નજય કયી. ગાંપના ચભાયને બાળ્મ - કેભ જાણે
તાન ભાન જણમ બાઇ આલીને ઊબ શમ , એલ ઉલ્રાવ વમયના
એક ચભાયને દે ખીને એના અંતયભાં ઊજલા રાગમ, કેભ કે એને ભન ત
આજ આ્ ંુ ભરશમય ભયી ગય ંુ રાગત ંુ શત.ંુ એ ફલ્માં , “ઓશશ! જે શ્રી
કયળન બાઇ! ત ંુ આંઈં ક્ાંથી, ફા?ુ ”
“ફા, હું ત ચાભડાં લેચલા આવમ છં. ભનભાં થય ંુ કે રાલ ને , ફાન ંુ ભઢું
જત જાઉં. ણ ગઢભાં ત આજ રીર ભાંડલ યાત શમ , બાભણ
ફાભણ ઊબા શમ એટરે ળી યીતે જલામ ? છી સ ૂઝય ંુ કે
છલાડેને ગખેથી ટોક કયત જાઉં!”
http://aksharnaad.com
P a g e | 257
http://aksharnaad.com
P a g e | 258
ચભાયના અંતયભાં એ લેણ અમ ૃતની ધાય જેવ ંુ ફનીને યે ડાઇ ગય.ંુ ભાયા
વલના કઇ નરશિં! - શાં! ભાયા વલના કઇ નરશ! હુંમ ગાંપન છં ને! ગાંપની
આફફૃના કાંકયા થામ એ ટાણે હું ભાય ધયભ ન વંબાફૄં ? આ ફે ‖નડીનાં
આંસડુ ાં ભાયાથી ળેં દીઠાં જામ? એ ફરી ઊઠય, “ફા! ત ંુ ય ત તને ભાયા
છકયાંના વગંદ. શભણાં જજે, ગાંપની આફફૃને હું જાતી યકું છં કે નરશ?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 259
“શ ંુ કયીળ ? ફા , ફાન
ુ ે હું ઓ્ ંુ છં. શલે ત ંુ શયભત યાખજે શ , ભાં! શ ંુ
કયવ ંુ તે ભને સ ૂઝી ગય ંુ છે .”
દયફાય ફશાય આવમાં તેભણે ચભાયને દે ખમ , ભશ્કયીનાં લેણ કાઢયાં , “કાં ,
બાઇ! ભાભેરં ુ રઇને આવમા છ કે ?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 260
“અયે ,દાદા! ગાંપના ધણીને ત તાની તભાભ લસ્તી તાના કુ ટંુ ફ જેલી
છે . આજ ભાયા ફા ુ ંડે આલતા શતા , ણ તમાં એક ભયણ ંુ થઇ ગય.ંુ
કઇથી નીકામ તેવ ંુ ન યહ્,ં ુ એટરે ભને દડાવમ છે .”
ુ ાં
“એભ શમ , ફાા! ગાંપના બાણેજનાં ભવાાં કાંઇ ગાડાંની શેડ્ભ
વાભે?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 261
“તમાયે ?”
“ના, દાદા! કાગ લી શ ંુ દે લ ‖ત! ગાંપના ધણીને એભ ખફય નરશ શમ
કે જીલતાજગતા ભાનલીથીમે કાગની કટકીની આંઇ લધ ુ ગણતયી શળે!”
http://aksharnaad.com
P a g e | 262
http://aksharnaad.com
P a g e | 263
http://aksharnaad.com
P a g e | 264
“શા, શા! શલે તભાયે જે કયવ ંુ શમ તે કશી નાખ ને એટરે ભને ભાય
ભાયગ સ ૂઝે.”
દયફાયન ંુ શૈય ંુ બયાઇ આવય ંુ , “લાશ! લાશ, ભાયી લસ્તી! યદે ળભાંમ એને
ભાયી આફફૃ લશારી થઇ. ગાંપન ંુ ફેવણ ંુ રાજે એટરા ભાટે એણે કેટલ ં ુ
જખભ ખેડ્!ંુ લાશ! ભાયી લસ્તીને ભાયા ઉય કેટર વલશ્વાવ!”
http://aksharnaad.com
P a g e | 265
“બાઇ! ખવતા ગાભ તેં તાયા ફર ઉય દીધ ંુ એ ભાયે અને ભાયી વ
ેઢીને કબ ૂર ભંજૂય છે . આજ તાયે ભયલાન ંુ શમ ? તાયા વલના ત ભાયે
ભયવ ંુ ડત!”
http://aksharnaad.com
P a g e | 266
http://aksharnaad.com
P a g e | 267
http://aksharnaad.com
P a g e | 268
http://aksharnaad.com
P a g e | 269
http://aksharnaad.com
P a g e | 270
http://aksharnaad.com
P a g e | 271
http://aksharnaad.com
P a g e | 272
ડારાં ડારાં જેલડાં ફાયે મ ભાથાં ઉય ખડગ ભંડામા. અને ફાયે મન ંુ રશી
બેફૄં કયીને રખત રખમાં કે ―જીલવ-ંુ ભયવ ંુ ફાયે મને એક વંગાથે – ઘડી
ંુ છે ટંુ ન ાડવ.ંુ ‖
એકનમ
અણગમાય યજજમા ચાયણ અને એક કેળલગય ફાલ ; ભતને મકુ ાભે વહુ
બેા થાલાના છીએ, એલા કર દઇને આનંદે ચડયા છે ; વલજગ ડલાના
ઉચાટ ભેરીને શલે વહુ તતાના ધંધાાણીભાં ગયકાલ છે . કઇ ગોધન
ચાયે છે , કઇ વાંતીડાં શાંકે છે , કઇ ઘડાની વદાગયી કેલે છે , અને
કેળલગય ફાલ આંફયડીના ચયાભાં ઇશ્વયનાં બજન - આયતી વંબાલે
છે . ફીજી ફાજુ ળ ફનાલ ફન્મ ?
http://aksharnaad.com
P a g e | 273
http://aksharnaad.com
P a g e | 274
http://aksharnaad.com
P a g e | 275
ુ તાનની ફુરગર
વડડડ! સર ુ ાફી કામાને ભાથે નલાણ ંુ શજાય ફૃંલાડાં ફેઠાં
થઇ ગમાં. પજને શંકાયલાન હુકભ દીધ. અલ્રાન કાદૂ ત ધયતીને
કડાકા રેલયાલત આંફયડી ગાભ ાય આવમ. ગાભની વીભભાં તંબ ૂ
તાણીને પયભાવ કયી કે, “ફરાલ લીવ યાફાને.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 276
http://aksharnaad.com
P a g e | 277
http://aksharnaad.com
P a g e | 278
ાયવભણણના કટકા કયલાન ંુ ભન શમ એલ જય કયીને ફેમ ઇંડા જેલા
ધા ફદ વાંતીડું ખેંચે છે . બક્તતના ન ૂયભાં બીંજામેરી આંખે લીવ
ુ નની ઇવયી ળક્તતના આયાધન ઉાડે છે .
ાછ વત્રભલ
http://aksharnaad.com
P a g e | 279
http://aksharnaad.com
P a g e | 280
http://aksharnaad.com
P a g e | 281
તખતા વાભા આલીને એક શાથે આડી તયલાય ઝારીને ફીજે શાથે વરાભ
દીધી. એન ંુ ભાથ ંુ અણનભ યહ્.ં ુ
http://aksharnaad.com
P a g e | 282
“કાણા વારુ નભાં ? ભાણશ ભાણશશીં કેલાન નભે? શાથ જડલા રામક ત
એક અલ્રા અને દૂ જી આદ્યળક્તત , એક ફા અને દૂ જી ભાલડી ; આણા
વંધા ત બાઇય ંુ બણામેં. ફથ ંુ બયીને બેટીએ , ાતળા! નભીંએ નરશ. ત ંુ કે
મ,ંુ ફેભાં કભણેમ ઊંચ કે નીચ નવેં ત છેં , ફલ્મ ાતળા , કાણા વારં ુ
નભાં?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 283
“શા! શા! શા! શા!” શવીને લીવબા ફલ્મ , “રડાઇ ત ણરમા ; અફ ઘડી
ણરમા. ભયણના બે ત ભાથે યાખમા નવેં , ણ ાતળા! ભ એક લેણ
યાખમ.”
“ક્ા શૈ?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 284
http://aksharnaad.com
P a g e | 285
આદ!”
http://aksharnaad.com
P a g e | 286
http://aksharnaad.com
P a g e | 287
છીત તડીને અણગમાય મદ્ધા , મજ્ઞના યુ રશત જેલા , ફશાય નીકળ્મા.
ુ તાને શાથીના શદ્દા ઉયથી હુતાળણીના ઘૈયૈમા જેલા ઉલ્રાવભાં
સર
ગયકાલ અણગમાય દસ્તાયને દે ખમા.
http://aksharnaad.com
P a g e | 288
ુ કેળલ કં ધા,
લીશ ૂછે બ્રાહ્ણા, સણ
કણ ગરે વયગ ાભીએ, ળતક નૈમાા?
http://aksharnaad.com
P a g e | 289
અંતયભાં જેને જ્ઞાનનાં અજલાાં પ્રગટ થઇ ગમાં છે , જેની સયુ તાના તાય
યભ દે લની વાથે ફંધાઇ ગમા છે , વલદ્યા જેની જીબને ટે યલે યભે છે , તે
કેળલગયે તાના કઠાની અજાણી લાણી ઉકેરીને ઉત્તય દીધ કે શે
લીશબા!
http://aksharnaad.com
P a g e | 290
[લીશબા, કાં ત ભાણવ કું ડાે ડીને પ્રાણ છાંડે , કાં શેભા ગે , કાં
કાળીએ જઇ કયલત ભેરાલે , કાં ણગયનાયને ભાથે જઇ બૈયલ-જ ખામ , કાં
અફા ભાટે , ગામ ભાટે કે તાના ગયાવ ભાટે જાન આે ; એટરી
જાતનાં ભતભાંથી એકીમ ભતના વ્રત ધાયણ કયે , તેને જ આલતે બલ
અભયાયુ ી ભે , શે બાઇ લીશ!]
http://aksharnaad.com
P a g e | 291
ૂ ાે ભયણ ‖ન કેડ આજ રગી દુવનમાને ભાથે કય ડય છે . ફીજે
―કં ડ
ભાગે ત ાંડલ વયખા કં ઇકનાં ગરાં ડયાં છે . ણ આજ આણે
વહુએ આ નલી લાટે શારી નીકવ ંુ છે . જજ શ , બાઇફંધ! આજ
બાઇફંધીના ાયખાં થાળે. આજ આખય રગી રડજ અને વાંજ ડે તમાયે
ભતની વેજડીએ એક વંગાથે સ ૂલા આ કં ડ
ૂ ાે વહુ આલી શોંચજ. કશ ,
કબ ૂર છે ?” “ફૃડું લેણ બણય,ંુ લીશબા!” દવેમ જણાએ રરકાય દીધ.
http://aksharnaad.com
P a g e | 292
http://aksharnaad.com
P a g e | 293
http://aksharnaad.com
P a g e | 294
“શ, બાઇ!”
“ભાંજૂડી, ફેટા, યં ગ તને , ઠીક કય.ં ુ ાછા લશ ંુ તમાયે તયવ ફહુ રાગી
ુ ી આંશીં ફેવજે, ફેટા!
શળે. અભે લીએ તમાં સધ
http://aksharnaad.com
P a g e | 295
http://aksharnaad.com
P a g e | 296
http://aksharnaad.com
P a g e | 297
http://aksharnaad.com
P a g e | 298
ડક પેયલીને જમાં લીવ તાના બાઇની વાભે ભીટ ભાંડે તમાં ત
જભણ ગ જૂદ ડી ગમ છે એને ફગરભાં દાફીને એક ગે ઠેકત
ઠેકત રખભણ લેયીઓની તયલાય ઠણકાલી યહ્ય છે . બાઇને બાતાં જ
જીલતયના અફરા ત ૂટી ડયા. લીવની છાતી પાટપાટ થઇ યશી.
http://aksharnaad.com
P a g e | 299
http://aksharnaad.com
P a g e | 300
http://aksharnaad.com
P a g e | 301
ચાયણ રોકોનાં ફે ગાભ છે . ફન્ને લચ્ચે વીભાડાનો કજજમો શતો. લાયં લાય
જયીપો ભાણી કયલા આલતા યં ત ુ ટંટો ટતો ન શતો. એક દદલવ ફંને
ક્ષો વીભાડો કાઢલા ભાટે વીભભાં ઊબા છે . કોઇ એકભત થતો નથી.
ક્ષો શાથ જોડીને વગને વંફોધીને એકવાભટા ફોરી ઊઠયા ,’શે ફાા !
http://aksharnaad.com
P a g e | 302
વાચી લાત છે . તભે દે લ-પ્રાણી છો. લશેંચી દ્યો અભાયો વીભાડો. તભાયા
વોટી જેવું ળયીય કયુું અને છી એ ચાલ્મો. એનો રીટો ડતો ગમો, તે
પ્રભાણે ખટં ૂ નખાતા ગમા અને રીટાથી ોતાની જભીનની ફયાફય વયખી
લશેંચણી થતી જોઇને ફેમ ક્ષો ‘લાશ ફાા ! લાશ ભાયા દે લતા !’
http://aksharnaad.com
P a g e | 303
અણીદાય ઠૂંઠું ોતાના વાભે ઊભુ ં છે . ફયછી જેલી ઝીણી એની અણી
જોઇને નાગ બય થંબી ગમો. અને તયત ભાણવો ફોરી ઊઠયા , ―શલેશ ુ ં
આ ળબ્દો જાણે કાન ભાંડીને વગ વાંબતો શોમ એભ પેણ ચડાલીને ઊબો
એક જ તસુ જભીનનો પ્રશ્ન શતો. છતાં વે સનણગમ કયી નાખ્મો. ોતે
http://aksharnaad.com
P a g e | 304
અણી ઉાય ચડયો. અણી એની પેણભાં વોંવયી યોલાઇ ગઇ. વગ જોય
http://aksharnaad.com
P a g e | 305
અક્ષયનાદ.કભ
http://aksharnaad.com