Gujarat Culture

Prepared By
Dr. Juvansinh jadeja
 તયણેતયનો ભે઱ો : (ધ ૂળ઱મો ભે઱ો)
 ગુજયાતનો વૌથી પ્રખ્માત ભે઱ો એટરે તયણેતયનો ભે઱ો

 સ્થ઱ : ત્રિનેિેશ્વય ભશાદે લના ભંદદયનાં પ્રાંગણભાં

સુયેન્દ્રનગય જજલ્રાના થાનગઢ ખાતે બયામ છે .

 વભમ ; બાદયલા સુદ, ચોથ (ગણેળ ચત ુથી),

઩ાંચભ (ઋત્ર઴ ઩ાંચભ), છઠ્ઠ (કત્ર઩રા છઠ્ઠ)નાં દદલવે.

 તયણેતયના ભે઱ાભાં યાજમ વયકાય દ્વાયા દયલ઴ે

ગ્રાભીણ ઓળરમ્પ઩કનું આમોજન થામ છે .

 રોકલામકા મુજફ અર્ુ ુને અદશમા રો઩દદના સ્લમંલયભાં ભત્સસ્મલેધ કમો શતો આ ભે઱ો

યં ગફેયંગી બયત બયે રી છિીઓ ભાટે પ્રખ્માત છે .

 બયલાડ કોભના યુલક યુલતીઓ હુડો (યાવનો પ્રકાય) યભે છે .

 કો઱ી કોભની ફશેનો િણ તા઱ીના યાવ યભે છે .

 ગુજયાતનો વૌથી ભોટો રોકભે઱ો એટરે તયણેતયનો ભે઱ો.

 લૌઠાનો ભે઱ો
 ગુજયાતનો વૌથી ભોટો ભે઱ો લૌઠાનો ભે઱ો

વાત નદીઓના પ્રલાશના વંગભસ્થાને બયામ છે .

 આ ભે઱ો અભદાલાદ જજલ્રાના ધો઱કા તાલુકાના

લૌઠા ગાભે બયામ છે .

  આ ભે઱ો કાયતક સુદ અળગમાયવથી કાયતક સુદ ઩ુનભ એટરે કે દે લઉઠી અળગમાયવથી

દે લદદલા઱ી સુધી બયામ છે .

 ઩શુભે઱ો છે જે ગધેડાની ઱ે-ળેચ માટે જાણીતો છે . તેથી આ ભે઱ાને ગદબુ ભે઱ો ઩ણ

કશેલાભા આલે છે

 વાતનદીઓનો વંગભસ્થાન

શાથભત્રત, વાફયભતી, ભેશ્વો, ભાઝભ, લાિક, ખાયી, ળેઢી,

માદ યાખલા ભાટે ન ું સ ૂિ (ષાથી શામે માળા ખા઴ે)

 ળાભ઱ાજીનો ભે઱ો
  આ ભે઱ો અયલલ્રી જીલ્રાભાં ભેશ્વો નદીના દકનાયે ળાભ઱ાજી ખાતે બયામ છે .

 આ ભે઱ો કાયતક સુદ અળગમાયવથી કાયતક સુદ ઩ુનભ એટરે કે દે લઉઠી અગીમાયવથી

દે લદદલા઱ી સુધી બયામ છે

 ગુજયાતનો વૌથી રાંફો ચારતો ભે઱ો ળાભ઱ાજીનો ભે઱ો જે 21 દદલવ સુધી ચારે છે ઩ણ

ભશત્સલના 5 દદલવ જ શોમ છે .

 ગુજયાતનો વૌથી ભોટો આદદલાવી ભે઱ો.

 આ ભે઱ાભાં બીરકોભના(બીર કોભ એટરે ધનુયધાયી) આદદલાવીઓ ઉતયી આલે છે .

 આ ળાભ઱ાજી ભે઱ા ખાતે શ્માભર લન, ળાભ઱ાજી, શ્માભ વયોલય, ત્રલષ્ણુનો ગધાધાયી

શ્માભલણુની મુત્રતિ લગેયે આલેર છે .

 આ ભે઱ાભાં એક કાંગવી દ્વાયા આદદલાવીભાં જે રોકોના રગ્ન ન થતા શોમ તેના રગ્ન થઈ

જામ છે .

 આ કાંગવી(લા઱ ઓ઱લા ભાટે લ઩યામ) ના રીધે ભૈિક લંળ તેની વતા ગુભાલે છે .

 ડાકોયનો ભાણેકઠાયીનો ભે઱ો :

 આ ભે઱ો ખેડા જજલ્રાના ડાકોયભાં યણછોડયામના ભંદદયના

પ્રાંગણભાં બયામ છે .

 આ ભે઱ો દય ઩ ૂનભે બયામ છે .

 દં ત કથા મુજફ બકત ફોડાણા દ્વાયા ડાકોયભાં મુત્રતિ

પ્રત્રતષ્ઠા થઈ અને આ દદલવે યણછોડયામ વાક્ષાત શાજય

શોમ છે યણછોડયામને કીટ મુગ

ં ટ ચડાલલાભાં આલે છે .
 બલનાથનો ભે઱ો

 આ ભે઱ો ભશાદે લ તેયવ

(ત્રળલયાત્રિ) ના દદલવે બયામ

છે .

 આ ભે઱ો ર્ુનાગઢ ઩ાવે

ળગયનાયની ત઱ે ટીભાં

વલણુયેખા નદી નજીક આલેર

બલનાથ ભશાદે લના ભંદદયભાં

આ ભે઱ો બયામ છે .

 વભમ : ભશાદે લ તેયવ ત્રળલયાિી (ભશાદે લ ચૌદળ)

 આ ભે઱ો અઘોયી ફાલાની યલાડી (ળોબામાિા) ભાટે જાણીતો છે .

 આ ભે઱ાભાં અઘોયી ફાલાઓ મ ૃગી કુંડભાં સ્નાન કયે છે અને ઩ોત઩ોતાના સ્થાને ઩ાછા

ચાલ્મા જામ છે .

 ઩લ્લ્રનો ભે઱ો :
 સ્થ઱ : ગાંધીનગયભાં ફૃ઩ાર ગાભે

 વભમ : આવો સુદ નોભ

 આ ભે઱ાભાં લયદાત્રમની ભાતાજીની

઩લ્રીને શુદ્ધ ઘી ચડાલલાભાં આલે છે .

 જન્દ્ભાષ્ટભીનો ભે઱ો
 વભમ : શ્રાલણ લદ આઠભના યોજ

 કૃષ્ણના જન્દ્ભોત્સવલ ત્રનત્રભતે ઉજલલાભાં આલે છે

આને કૃષ્ણઅષ્ટભી ઩ણ કશેલાભાં આલે છે .

 ળગયનાયની રીરી ઩દયક્રભા

 વભમ : કાયતક સુદ અળગમાયવથી કાયતક સુદ

઩ુળણિભા (઩ુનભ) એટરે કે દે લઉઠી આળગમાયવથી

દે લદદલા઱ી સુધી આ ઩દયક્રભા ળગયનાય ઩લુતની

પયતે કયલાભાં આલે છે .

 આ ઩દયક્રભા વૌથી રાંફી 36 દકભીની ઩દયક્રભા છે .

 તે જગરભાં
ં થામ છે .

 બાડભ ૂતનો ભે઱ો

 સ્થ઱ :બફૃચના બાડભ ૂત ખાતે બાડભ ૂતેશ્વયના ભંદદયે નભુદા નદીના તટે આ ભે઱ો બયામ

છે .

 આ ભે઱ો દય અઢાય લ઴ે ઉજલામ છે અને આ ભે઱ાને ગુજયાતનો કુંબ ભે઱ો ઩ણ કશેલાભા

આલે છે .
 ળચિ ત્રલળચિનો ભે઱ો
સ્થ઱ : વાફયકાંઠાના ખેડબ્રહ્મા તાલુકાના

ગુણબાખયી (ગુપબફેયી) ખાતે આકુ઱,

વ્માકુ઱, અને વાફયભતી નદી જમાં બેગી

થામ ત્સમાં આ ભે઱ો બયામ છે .

 ળાંતનુ ના ઩ુિ ળચિ લીય અને ત્રલળચિ

લીયના નાભ ઉ઩યથી આ ભે઱ો બયામ છે .

 ઩ારોદયનો ભે઱ો
 સ્થ઱ : ભશેવાણાના ચોવઠ જોગણી ભાતાના ભંદદયે બયામ છે .

 આ ભે઱ો લયવાદની આગાશી ભાટે નો ભે઱ો છે ,

 બાદયલી ઩ુનભનો ભે઱ો

 વભમ : બાદયલી ઩ુનભે બયામ છે .

 સ્થ઱ : ફનાવકાંઠા જજલ્રાના અંફાજી ખાતે

 એવું કશેલાભા આલે છે કે આ અંફાજી ખાતે ભાતાજીનું હ્રદમ ઩ડ્ું છે . જેને ળમ્તત઩ીઠ

અથલા સુલણુ ભંદદય ઩ણ કશેલાભા આલે છે .

 ચૈિી ઩ુનભનો ભે઱ો

 સ્થ઱ : ભશેવાણા જજલ્રાના ફહુચયાજી ખાતે

 આ ભે઱ાની ળફૃઆત તેભના ત્રપ્રમબકત લલ્રબ ભેલાડા દ્વાયા કયલાભાં આલી શતી.
 ગો઱ ગધેડાનો ભે઱ો
 સ્થ઱ : આ ભે઱ો દાશોદ જીલ્રાભાં બયામ છે .

 આ ભે઱ો આદદલાવીઓનો ભે઱ો છે .

 આ આદદલાવીઓને પ્રાણી, ઩શુ, ઩ક્ષી પ્રેભી

ભાણવો કશેલામ છે .

 ઩શેરાના આદદલાવીઓ લાઘ ફાયવના દદલવે

લાઘ(ઘેટાઓને)ને ચાયલા જતાં શતા.

 આ ભે઱ાભાં ઩ણ આદદલાવી રોકો તેભનું ઩ાિ

(જીલનવાથી) પ્રાપ્ત કયતાં શોમ છે .

 ઉરુવનો ભે઱ો : (ત્રલજમનો ભે઱ો)

 આ ભે઱ો કચ્છ જજલ્રાના શાજી઩ીય ખાતે બયામ છે

 મુમ્સ્રભોના મુખ્મ િણ ભે઱ાઓ ઩ૈકીનો એક ઉરુવનો ભે઱ો ફીજો બદડમાદ ઩ીયનો ભે઱ો અને

િીજો ભીયાદાતાયનો ભે઱ો.

 બદડમાદ ઩ીયનો ભે઱ો :

- અભદાલાદ જજલ્રાના ધંધકુ ા તાલુકાના બદડમાદ ખાતે બયામ છે .

- આ ભે઱ાભાં બદડમાદ ઩ીયની દયગાશ ઉ઩ય દળરત લગુના ભાણવ દ્વાયા ધજા ચડાલલાભાં

આલે છે .ગયાવીમા કે મુમ્સ્રભ કોભ દ્વાયા ધજા ચડતી નથી.

- આ ભે઱ાભાં બદડમાદ ઩ીયની દયગાશ ઉ઩યના કુંડાભાં દૂધ બયલાભાં આલે છે ઩છી તે

દુધનો ફીજી લખત આલતા ઊ઴ે ચા ફનાલીને રોકોને પ્રવાદી આ઩લાભાં આલે છે ,અને

પયીથી દૂધ બયીને ઩ાછં તેના સ્થાને મ ૂકી દે લાભાં આલે છે .

  ભીયાદાતાયનો ભે઱ો:

- આ ભે઱ો ભશેવાણા જીલ્રાના ઊંજા તાલુકાના ઉનાલા ગાભે બયામ છે .(઩ુષ્઩ાલતી નદીના

દકનાયે )

 ગયફો
 ગયફો ળબ્દએ સ્ત્રીલાચક છે .

 ગયફી ળબ્દ ઩ુરુ઴લાચક છે .

 ગયફો-સ્ત્રીઓ યભે, ગયફી – ઩ુરુ઴ો યભે છે .

 ગયફો ળબ્દ “ગબુદી઩” ળબ્દ ઩યથી ઉતયી

આવ્મો છે . તેભાં કાણાલા઱ી ભાટરીભાં દીલો મ ૂકીને

સ્ત્રીઓ ભાતાજીના સ્થાનકની આવ઩ાવ ગો઱ ઘુભે છે .

 આ કાણાલા઱ી ભાટરી ળયીયનું અને તેની અંદય યશેરો દીલો આત્સભાનું પ્રત્રતક છે .

 આ ન ૃત્સમ ળમ્તત ઩ ૂજા ભાટે કયલાભાં આલે છે .

 આ ન ૃત્સમ નલયાત્રિ, ળયદ઩ુળણિભા, શો઱ી અને ભાંગળરક પ્રવંગોભાં કયલાભાં આલે છે .

 દટપ્઩ણી ન ૃત્સમ
 આ ન ૃત્સમ લેયાલ઱ અને ચોયલાડની

ખાયલણ સ્ત્રીઓ ધાબુ બયતી લખતે

ચ ૂનો ઩ીવલા ભાટે કયે છે .

 ધભાર ન ૃત્સમ
 અભયે રી જજલ્રાના જાપયાફાદ ઩ાવે જબુ
ં વય

ગાભભાં વીદી રોકોની 300લ઴ુર્ૂની લવાશત છે

 આ વીદી રોકો મ ૂ઱ આદિકાથી લવેરા મુવરભાનો છે .

 આ ન ૃત્સમભાં ભોયત્ર઩છનું ઝંડ, નાના

ઢોરકા લગેયે એભના વાધનો છે .

 ઩ઢાય ન ૃત્સમ
 ન઱કાંઠાના ઩ઢાયો ભંજીયા રઈને ગો઱ાકાયભાં ન ૃત્સમ કયતા શોમ છે .

 ઩ગ ઩શો઱ા યાખીને શરેવા ભાયતા શોમ છે કે અડધા સુઈને ન ૃત્સમની ત્રલત્રલધ મુરાઓ કયતા

શોમ છે .

 આ ન ૃત્સમ વાથે એકતાયો (તંબય

ુ ો,યાભવાગય) તફરા, ફગરીયું લેગેયે લગાડલાભાં આલે છે .

 ન઱વયોલયના કાંઠે લવનાયા ઩ઢાયો શોડી ચરાલતા શોમ તેલી મુરાભાં ન ૃત્સમ કયે છે .

ં ણ ન ૃત્સમ (અડંગો)
 ગોપ ગુથ
 આ ન ૃત્સમ ઩ુરુ઴ોનું ન ૃત્સમ છે

 વૌયાષ્રના કો઱ી કોભનું આ ન ૃત્સમ છે

 જેભાં ચોકભાં યાખેરા થાંબરા ઩ય કડી

બયાલીને યં ગીન દોયીનો એક છે ડો શાથભાં

યાખીને નતુકો ન ૃત્સમ કયે છે . જેના રીધે થાંબરા ઩ય યં ગીન દોયીનું સુદય
ં ગુથ
ં ણ થામ છે

 ડાંગી ન ૃત્સમ (ચા઱ો)

 ડાંગ જજલ્રાના આદદલાવીઓનું ડાંગીન ૃત્સમ ચા઱ો તયીકે ઓ઱ખામ છે .

 તેઓ ચકરી, ભોય, કાચફા જેલા પ્રાણીઓ અને ઩ંખીઓની નકર કયી આ ન્ર ૃત્સમ યચે છે .
  થા઩ી, ઢોરક, ભંજીયા કે ઩ાલયી નાભના લાજજિંિોભાંથી સુય લશેતા થતા જ સ્ત્રી ઩ુરુ઴ો

નાચલા ભાંડે છે .

 ડાંગ જીલ્રાના આદદલાવીઓ દ્વાયા ડાંગ દયફાય લખતે આ ન ૃત્સમ યચામ છે .

 ભેય ન ૃત્સમ
 આ ન ૃત્સમ પતત ઩ુરુ઴ોનું ન ૃત્સમ છે .

 ભેય જાત્રતના ઩ુરુ઴ો દ્વાયા થત ું લીયયવપ્રધાન ન ૃત્સમ છે .

 જેભાં નતુકો શલાભાં એકથી દોઢ ફૂટ જેટરા ઊંચા કુદકા ભાયે છે અને ન ૃત્સમ કયે છે .

 આ ન ૃત્સમ ઩ોયફંદયનું મુખ્મ ન ૃત્સમ છે .

 વૌથી લધુ ભેય રોકો ઩ોયફંદયના ઘેડ ત્રલસ્તાયભાં જોલા ભ઱ે છે .

 યાવ
 લૌષ્ણલ વંપ્રદામની અવય શેઠ઱ યાવ રોકત્રપ્રમ ફન્દ્ય ું

 યાવએ વૌયાષ્રનું એક આગવું ન ૃત્સમ છે .

 ન ૃત્સમ ઐત્રતશાત્રવક રષ્ષ્ટએ ભશાબાયતભાં શલ્રીવક ક્રીડા કે દં ડયાવક તયીકે લણુલામેલ ું છે તે

જ આ યાવ કે દાંદડમા યાવ.

 યાવ એ ગો઩ વંસ્કૃત્રતનું આગવું અંગ ગણામ છે .

 શારી ન ૃત્સમ
 આ ન ૃત્સમ સુયત જજલ્રાના આદદલાવીઓનું છે

 આ ન ૃત્સમભાં એક સ્ત્રી એક ઩ુરુ઴ ગો઱ાકાય કભય ઩ય શાથ યાખીને નાચે છે . વાથે ઢોર અને

તા઱ી લગાડતા શોમ છે .

 બીર ન ૃત્સમ
 આ ન ૃત્સમ ઩ંચભશાર અને બફૃચ એભ ફે સ્થ઱ોએ થામ છે .
  ઩ંચભશાર – અદશમાં આ ન ૃત્સમ પ્રેભપ્રવંગે ઩ુરુ઴ો દ્વાયા થામ છે . આ ન ૃત્સમભાં ઩ુરુ઴ો

ઉભંગભાં આલીને ળચળચમાયી ઩ાડે છે અને જોયથી કુદકા ભાયે છે .

 બફૃચભાં – બફૃચભાં આ ન ૃત્સમ ત્રળમા઱ાભાં થામ છે

 ભાંડલી અને જાગ ન ૃત્સમ

 આ ન ૃત્સમ ઉતય ગુજયાતભાં નલયાિીભાં વાંજા, ભશેયલાડા, અને ફૃ઩ાર સ્થ઱ોએ તથા

અભદાલાદના ઩ાટીદાય, યાજ઩ ૂત લગેયે કોભની ફશેનો ભાથે ભાંડલી કે બગ મ ૂકીને આ ન ૃત્સમ

કયે છે .

 ફૃભાર ન ૃત્સમ
 ભશેવાણા જજલ્રાના ઠાકોયો શો઱ી તથા ભે઱ાના શુબ પ્રવંગે શાથભાં ફૃભાર યાખીને આ ન ૃત્સમ

કયે છે .

 ઘોડા અને અન્દ્મ ઩શુઓનું ભશોરું ઩શેયીને ઩ણ આ ન ૃત્સમ થામ છે .

ુ રાતમાાં દરળવે નાનામોટા કુ ઱ 1650 જેટ઱ા મેલાઓન ાંુ આયોજન થાય

ગજ

છે .
ગુજયાતી ળચિક઱ાનો ઇત્રતશાવ
 બાયતભાં ળચિક઱ાના અલળે઴ો(઩ુયાલા) ભધ્મપ્રદે ળના બીભફેટકાની ગુપાભાંથી ભ઱ી આવ્મા

છે .

 જમાયે ગુજયાતભાં ળચિક઱ાના અલળે઴ો બાલનગયના ચભાયડી ગાભની ડુગ

ં યભા઱ાની

ગુપાભાંથી ભ઱ી આવ્મા છે .

 ગુજયાતી રોકક઱ાના પ્રાથત્રભક વંકેત ધો઱કા તાલુકાના રોથરના ટીંફાભાં છે . આથી જ

રોથરને ગુજયાતની રોકકરાની જનેતા કશેલામ છે .

 ળચિક઱ાનો વાયો એલો ત્રલકાવ ભધ્મકારીન ઇત્રતશાવભાં જોલા ભ઱ે છે . વૌયાષ્રના

બાતચીિો વરાટી ળૈરીના છે .

 17ભી વદીભાં વોકાની ળૈરી નલીન ળચિ ળૈરી અને ત્રળરારેખો લગેયે ળચિના ઩ુયાલાઓ

ભ઱ી આવ્મા છે .

 ત્રળશોયના બાતચીિો
 લખતત્રવશ
િં ઠાકોય ળચત઱ ઩ય ચઢાઈ કયે છે અને ત્રલજમ ભે઱વ્મો તેને 52 ખંડભાં ળચત્રિત

કયી યં ગીન ળચિલા઱ા ગંજીપા ફૃ઩ે યર્ૂ કમાુ. શારભાં આ ળચિો બાલનગયના ગાંધી સ્મ ૃત્રત

પયુળઝમભભાં સુયળક્ષત છે .

 કચ્છના બીતચીિો
 કચ્છના શ્રીભંતોના ઘયે , ગાભના ચોયે

તથા ભંદદયોભાં ડેરાની દીલારો ઩ય જોલા ભ઱ે છે .

  ળૈરી – કાભાંગય

 ઉદાશયણ – તેયા દયફાયગઢના બીતચીિો યાભયાલણ યુદ્ધ, ત્રલળબ઴ણનો યાજમાળબ઴ેક,

વીતાજીનું યાભચંરજી વાથે ત્રભરન દળાુલત ું ળચિ

 અંગ્રેજ કેપ્ટન જેપવ ભેકભણે તેભના કચ્છના ફંગરાભાં કભાંગય ળૈરીના ળચિો દોયાવ્મા

શતા.

 કાભાંગય ળૈરીના છે લ્રા અલળે઴ભાં વારે ભશભંદ ઇ.વ.1981 મ ૃત્સય ુ (જન્નતવીન) થમા.

 અભયે રીના બાતચીિો

 વૌયાષ્રના દાભનગયના અભયે રી જીલ્રાના ઩ાંડયત્રળિંગા નાભના ગાભે ભધ્મયુગના ળચિો

ભ઱ી આવ્મા છે .

ઉદાશયણ – રાઠી ઩ાવે અંટાળ઱માનું ભંદદય ભશાદે લ ભંદદય તથા તેના ગાભને ઩ાદયે

યાભામણ, ભશાબાયત અને મભરોકની ત્રલત્રલધ ળચિળૈરી જોલા ભ઱ે છે .

 જાભનગયના બીતળચિો
 જાભનગય ખાતે તેના ભશેરની બીત ઩ય ભ ૂચય ભોયીના યુદ્ધનું ળચિ કંડાયામેલ ું છે ,

 મુઝફ્પય ળાશ-િીજો + જાભવતાજી V/S ત્રભઝાુ અઝીઝ કોકા (અકફયનો વેના઩ત્રત)

 લડોદયના ળબતળચિો
 લડોદયાના ળબતળચિો ઩ેળલાઈ ળાવન દયપમાન ળચત્રિત થમેરા શતા.

 ઇ.વ. 1772ભાં લડોદયાભાં ભયાઠા હકૂ ુ ભતની ળફૃઆત થઈ જેના બાગ ફૃ઩ે ગુજયાતી

બીતળચિોભાં ભશાયાષ્રી ઢફની છાંટ જોલા ભ઱ે છે .

  ઩ેળલાભાં દયફાયભાં અને શલેરીભાં આ ળચિો જોલા ભ઱તા શતા જેભ કે ખેડા જીલ્રાભાં

બાદયલા ગાભના ભકાનોની દીલારો ઉ઩ય બફૃચ નજીક જબુ

ં વય તાલુકાના ગજેયા ગાભની

શલેરી ઩ય આ ળૈરીના ળચિો જોલા ભ઱તા શતા.

 ઩ાટણના ઩ોથી ળચિો

 ળફૃઆત વોરંકી કા઱

 આ ળચિોને ગ્રંથ ળચિો ઩ણ કશેલામ છે .

 આ ઩દ્ધત્રતના ળચિો જૈન ગ્રંથ બંડાયોભાં શર્ુ સુધી વચલામેરો છે .

વત્સમ ઘટનાઓનું ભાનલની આકૃત્રત દ્વાયા ત્રનફૃ઩ણ

દા.ત.- ત્રવતા અને સ્લણુ મ ૃગનું આરેખન

઩ોથી ળચિોના ઩ક્ષીના ળયીય ઩ય મ ૂ઱ાક્ષય જોલા ભ઱ે

પ્રકાય દા.ત – ભયુયકત્રલત પ્રત્રલણ વાગય

વળચિ જન્દ્ભકુંડ઱ી

દા.ત. – યાજા/ભશાયાજાઓની કુંડ઱ીઓ

અ઩ભ્રંળ ળૈરીના ઩ોથી ળચિો

દા.ત.- જૈન઩ોથી ળચિો

 ઝૂલ ૂ ળચિો
 ફયડો, ગીય અને ભેભનગય તયપના શારાય ઩ંથકભાં લવતી કરાયત્રવક ભેયાળણઓ ઓયડા

તથા પ઱ીમા અને ઓવયીભા યં ગફેયંગી ફૂરલેર અને બૌત્રભત્રતક બાતોથી ળચિકાભ કયે છે .

 લયરી ળચિક઱ા
 ભશાયાષ્ર અને ગુજયાતની વયશદ ઩ય યશેતા રોકોભાં લધુ જોલા ભ઱ે છે .

 બીભફેટકાની ગુપાના ળચિો જેલા ળચિો

 મુખ્મયં ગ -દીલાર ઩ય વપેદ પ્રાકૃત્રતક યં ગ અને ગેફૃનો ઉ઩મોગ

 મુખ્મ ત્રલસ્તાય – ડાંગના આદદલાવીઓ

 યત્રલળંકય યાલ઱ (1892-1977) કરાગુફૃ
જન્દ્ભ – બાલનગય

ગુફૃ - યાજા યત્રલ લભુન

અભ્માવ - જે.જે. સ્કૂર ઓપ આટુ વ મુફ

ં ઇ

1919 – અભદાલાદ આલીને મ્સ્થય થમા

ફાદ ગુજયાત કરા વંઘની સ્થા઩ના

1924 – અજતાના
ં ગુપાળચિોને પ્રોત્સવાદશત

આ઩ત ું અજતા
ં કરા ભંડ઩ વળચિ ઩ુસ્તક યર્ૂ કયુ.ું

1930 – યણજીતયાભ સુલણુ ચંરક એનામત થમો.

1965 – બાયત વયકાય તયપથી ઩દ્મશ્રી

1970 – રળરતકરા તયપથી, પેરો ફહુભાન

ળચિો – કૈ રાળની ચિી, શેભચંરાચામુ, કૃત્ર઴કન્દ્મા લગેયે..

 કનુ દે વાઈ (1907-1980)

જન્દ્ભ – અભદાલાદ

ગુફૃ – યત્રલળંકય યાલ઱

અભ્માવ – ળાંત્રતત્રનકેતન અભદાલાદ

(સ્થા઩ક – યત્રલળંકય યાલ઱)

નંદરાર ફોઝ અને યત્રલન્દ્રનાથ ટાગોય શેઠ઱ તારીભ

પ્રથભ ળચિ વં઩ટુ – 17 છામા ળચિો

1930 – દાંડીમાિાભાં બાગ રીધો ળચિવં઩ટુ તૈમાય કયુ.ું

 પ્રખ્માત ળચિો - ભીયાફાઈ દળક્ષણના પ્રખ્માત વાભાત્રમક “કષ્લ્ક” ભાં ળચિો યર્ૂ કમાુ શતા .

 વોભારાર ળાશ (1905 - 1994)

ગુફૃ – યત્રલળંકય યાલ઱

અભ્માવ - જે.જે.સ્કૂર ઓપ આર્્ુ વ અને ળાંત્રતત્રનકેતન

પ્રખ્માત ળચિ ળૈરી – ફંગા઱ી ળચિળૈરીની લોળુ

઩ધ્ધત્રત તથા ગુજયાતના રોકજીલન

઩ૌયાળણક અને ઐત્રતશાત્રવક લાયવો.

 વૌયાષ્ર રોકજીલન યર્ૂ કયનાય પ્રથભ ળચિકાય

 બાલનગય ભશાયાણી ભાટે ઩ક્ષી ળચિોનો વં઩ટુ ફનાવ્મો.

 પ્રખ્માત ળચિો : મક્ષકાન્દ્તા , ગોલારણી, લીણાનામ ૃગ, બમગ્રસ્ત શયણા, ભાયગને કાંઠે

 બાલનગયના યજલાડા વાથે વંક઱ામેર ળચિકાય વોભારાર ળાશ છે .

 એલોડુ – 1949 ભાં યણજજતયાભ સુલણુચરં અને 1968 યાજમ રળરતકરા અકાદભી

 ખોડીદાવ ઩યભાય (1930 - 2004)

 જોયાલયત્રવશ
િં જાદલ વાથે વંક઱ામેર

 જન્દ્ભ – બાલનગય

 ગુફૃ – વોભારાર ળાશ

 પ્રખ્માત ળૈરી – રોક ળૈરીના ળચિો

 રોકક઱ાના ત્રલ઴મો ઩ય પ્રકાળ ઩ાડનાય પ્રગટ વૌયાષ્ર તેભજ કચ્છનું રોકજીલન ળચિ

સ્લફૃ઩ે.
 ં ૂ લી), રગ્નનું ફુરેકું, ગો઩જીલન, ભે઱ા, યાભકથા, ક્રુષ્ણ
 પ્રખ્માત ળચિો – યાંદર (દશભચી ખદ

રીરા, કાળરદાવના ઩ાિો

 એલોડુ – 1957ભાં રળરતકરા અકાદભી એલોડુ ફોપફે આટુ વોવામટીનો એલોડુ

 ધયતીના ળચિકાય તયીકે ફહભ

ુ ાન ભ઱ે ર છે . અને ધયતીના ળચિકાય ઩ુસ્તકના વંસ્ભયણો

રખ્મા શતા.

 યત્રવકરાર ઩યીખ
 જન્દ્ભ – યાજ઩ી઩઱ા

 ગુફૃ – યત્રલળંકય યાલ઱

 ગુજયાત કરાવંઘ વાથે જોડામેર

 ઉચ્ચ અભ્માવ ભાટે ચેન્નાઈ ગમા શતા.

 તારીભ – દે લી પ્રવાદ ચૌધયી

 ળેઠ વી.એન.કોરેજ ઓપ પાઇન આર્્ુ વના સ્થા઩ક (અભદાલાદ)

 પ્રખ્માત ળચિો – દે લદાવી, ઢીંગરી, ગયીફોનું સ્લગુ, ઘયનો ઩ો઩ટ, અને ઝફૃખો

 ફંવીરાર ળભાુ
 જન્દ્ભ – ભશેવાણા

 ગુરુ – યાજા યત્રલ લભુન

 ઉ઩ભા – ચકોય

 નલ વૌયાષ્રભાં કાર્ુત્રનષ્ટ

 જન્દ્ભભ ૂત્રભ - જનળમ્તત અને દશન્દ્દુસ્તાનના ઩ાિભાં કાર્ુ ન દ્વાયા મોગદાન આ઩ેર

 કેનેડાભાં ભોન્દ્રીમરના કાર્ુ ન પ્રદળુનભાં શાજય યશેર

 ડ્રેગન્દ્વ કભવ ર્ુ યુનોનું પ્રદળુન ભાટે ઩ાદયતોત્ર઴ક ભ઱ે ર.

 પ્રખ્માત ળચિકાય અને ત્રલળે઴તા

 લાસુદેલ સ્ભાતુ
 “યત્રવકત્ર઩મા” ના નાભે ળચિ વં઩ટુ

 વંસ્કૃત વેલા વત્રભત્રત દ્વાયા પ્રગટ થમેર ભેઘદુતભ ભાટે ઩યં ઩યાગત ળૈરીભાં યે ખાચીિો

દોયે ર

 શકુળાશ
 બાયતીમ આદદલાવીની જીલનળૈરી ઉ઩ય ળચિો દોયે ર

 ઩ીયાજી વાગયા
 પ્રીગ્રેવીલ ઩ેઈન્દ્ટય ગ્રુ઩ના સ્થા઩ક

 ફારકૃષ્ણ ઩ટેર
 અયત્રલિંદ અને કેળરકો ત્રભરના ટે તવટાઈર ડીઝાઇનય

 ભ ૂ઩ેન ખખ્ખય
 લાતાુવગ્ર
ં શ ભોશનરાર સુદય
ં (શાસ્મળચિ)

 બાનુ ળાશ
 અભદાલાદ પયુનીવી઩ર કો઩ોયે ળન અને ઩તંગ પયુઝીમભના ભ ૂત઩ ૂલુ ડામયે કટય

 કા઱ો કા઱ો લાદ઱, કા઱ો કા઱ો લયવાદ, બુધલાયની યાત, બાયતની કરાત્સભક ઩તંગક઱ા

 ગુજયાતના કષ્ઠત્રળલ્઩, આદદલાવી સ્ત્રીઓ

 પ્રકાત્રળત – ઩ુસ્તક “ધ ઇનય રેન્દ્ડસ્કે઩ ઓપ ગુજયાત”

  વંવાયભાં લધતા જતા યાગ, ધ્લે઴, ક્રોધ અને દૂ:ખને જોઈને બ્રહ્માજીએ બલાઇની યચના

કયી.

 દે લોએ વંવાયના ભાનલને દૂ:ખભાંથી ઩ય રાલલા ભાટે એક એલો ગ્રંથ યચ્મો.

 બયતમુત્રનએ ન ૃત્સમની અરગ અરગ ળૈરી યચી જે ઩ૈકીની એક બલાઇ

અરગ અરગ યાજમભાં ત્રલત્રલધ રોક નાટકો

ભશાયાષ્ર – તભાળા ઉતયપ્રદે ળ – નોટંકી

આંધ્રપ્રદે ળ – મક્ષગાન ઩ંજાફ, શદયમાણા – સ્લાંગ

ફંગા઱ – જાિા કેય઱ – ચાકમાય

તાત્રભરનાડું – તેરગ
ં ઓદડળા – દસ્કશીમા

 રોક નાટકનો મુખ્મ શેત ુ વભાજભાં ભનોયં જન દ્વાયા રોક સુધાયણા કયલી.

 બલાઈનો અથુ – બલ (ત્રલશ્વ) + આઈ (ભાતા)

 કુર 360 જેટરા લેળ રખી વભાજના ભનોયં જન વાથે રોક ત્રળક્ષણ ઩ ૂરું ઩ાડ્ુ.ં

 તેભના િણ દીકયા દ્વાયા આ ક઱ાને ઩યં ઩યાગત યીતે આગ઱ લધાયાઈ છે જેના લંળજ

આજે “તયગા઱ા” કે “િગા઱ા” ના નાભે ઓ઱ખામ છે .

 બલાઈભાં મુખ્મ યીતે નાતજાતના મ ૂલ્મોને ત્સમજલા ઩ય બાય આ઩લાભાં આલે છે .

 ન ૃત્સમ + વંગીત + નાટક(નાટય) + લાદ્ય + ગદ્ય + ઩દ્ય + ગામન + અળબનમનો ભે઱ા઩

એટરે બલાઇ

 બલૈમાની મે઱ી ઩ૈડુ કે ઩ૈડાના નાભે ઓ઱ખામ છે . ઩ૈડુ આલે ભળાર ઩ેઠે.

 નામકને ભોલડી અને બલાઇ બજલનાયને બલૈમા

 મુખ્મ઩ાિ : નામક, નાત્રમકા, યં ગરો/ભશ્કયો/સુખાજી/ડગરો/ અડલો (શાસ્માસ્઩દ ઩ાિ)

 બલાઇની મુખ્મ ફોરી ઉતય ગુજયાતી

 જમાયે ઩દ્યભાં વલૈમા, દોશયો, ઝૂરણા, શો઱ા, કુંડળરમા, છપ્઩ો, ચંરાલરો લગેયે છંદનો

ઉ઩મોગ કયલાભાં આલે છે .

ં ૂ ઱, નચ્ધા, કાંવીજોડ, ઩ાછ઱થી શાભોત્રનમભ ઉ઩મોગ થલા રાગ્મો.

 મુખ્મ લાજજિંિો – ભગ

 બલૈમાના પ્રલેળગાનને “આલણા” કશેલામ

 ળફૃઆતભાં સ્ત ુત્રત કયનાય સ્ત્રીનું ઩ાિ બજલે તેને ‘કાંચ઱ીમો’ કશેલામ.

ં ૂ ઱ ત્રલનાની બલાઇ” છે .
 બલાઇની ળૈરી આધાદયત ગુજયાતી બા઴ાનું પ્રથભ નાટક “ભગ

 બલાઈની ળૈરી આધાદયત પ્રથભ ગુજયાતી દપલ્ભ “ફહુફૃ઩ી” છે .

 બલાઈના મુખ્મલેળ – યાભા઩ીયનો લેળ, ભળણફા વતીનો લેળ, ત્રભમાફીફીનો લેળ, છે ર

ફટાઉનો લેળ, કજોડાનો લેળ, જવભા ઓડણનો લેળ(યં ગરો), કાન ગો઩ીનો લેળ (સુખાજી)

ઝીંડા ઝૂરણનો લેળ (અડલા), ઩તઈ યાલ઱નો લેળ, ત્રલકો વીવોદદમાનો લેળ, વઘયા જેવંગ

(ત્રવદ્ધયાજ જમત્રવશ
િં )

પ્રખ્માત વાદશત્સમકાય અને બલાઇ આધાદયત કૃત્રત

ં ૂ ઱ ત્રલનાની બલાઇ
1. શ્રી દર઩તયાભ – રક્ષ્ભીનાટક વંલાદભાં બલાઈની ભગ

2. યવીકરાર ઩દયખ – ભેના ગુજૉયી બલાઈનો યીતનો ઉ઩મોગ

3. ચંરલદન ભશેતા – “શોશોત્રલકા” નાટક

4. ફકુર ત્રિ઩ાઠી – “ત્રલલા” નાટક

 5. ભદશ઩તયાભ ફૃ઩યાભ – બલાઈનો વંગ્રશ કયલા પ્રમાવ કયે ર

6. જળલંત ઠાકય – બલાઇ ઉ઩ય પ્રમોગ કયી ભશાત્રનફંધ રખ્મો. 61 લેળ ભે઱વ્મા. PHD કયી.

7. ક્રુષ્ણકાન્દ્ત કડકીમા – બલાઈભાં ઊંડું વંળોધન કામુ કયી પ્રત્રવદ્ધદ્ધ ભે઱લી, બલાઇ ઩ય ઩ાંચ

વં઩ાદન રખ્મા

 યણછોડબાઈ ઉદમયાભ
 જન્દ્ભ – ભહલ
ુ ા (ખેડા)

 ત્રળક્ષણ – નદડમાદ અને અભદાલાદ

 અભદાલાદ પાફુવ, શો઩, કોર્્ુ વ

જેલા અંગ્રેજી ત્રલદ્વાનોની પ્રેયણા ભ઱ી.

ુ ય વોવામટી અને “બુદ્ધદ્ધ પ્રકાળ” વાથે જોડામેર

 ગુજયાત લનાુક્યર

 મુફ
ં ઇ – ગુજયાતી નાટમ ભંડ઱ીની સ્થા઩ના કયી

 “રળરતા દૂ:ખદળુક” નાભનું નાટક બજલાયુ ભશેતાજીની ભંડ઱ી દ્વાયા

ુ રુ કાફયાજી
 કેખળ
 ઩ાયવીઓની વંસ્થા ‘યશનુભા ઉર ભઝદમયફન’ભાં કામુયત શતા.

 ઩ાયવી વભાજ સુધાયાના બાગ ફૃ઩ે ‘યાશ્તે ગોપતાય’ તથા ‘વત્સમપ્રકાળ’ જેલા ઩ાિભાં

વભાજ સુધાયકના રેખ રખ્મા

 સ્ત્રીફોધ નાભના વાભત્રમકની સુકાન વંબા઱ી

 ળેકવ ત્ર઩મયના નાટક “કોભેડી ઓપ એયવુ” નું ફૃ઩ાંતય કયુું

 ‘ળાશનાભા’ ઩ાયવીઓના ભ ૂતકા઱ને જાગૃત કયી આત્સભા ગૌયલ તેભજ અમ્સ્તત્સલને ટકાલી

યાખલા ભાટે રેખો રખ્મા.

 યોમર ત્રથમેટયભાં “ફૃસ્તભ કાબુરી” અને “વોશયાફ” નાટક બજલાયુ.ં

 નાટમ ઉતેજક ભંડ઱ીભાં યણછોડબાઈ ઉદમયાભનું શયીળચંર નાટકભાં કાભ કયુું .

 અમ ૃત કેળલ નામય
 નાન઩ણથી નાટમક્ષેિે કામુયત શતા.

 ભાિ 14 – 15 લ઴ુની ઉભયે વશદદગ્દળુક

તયીકે કામુ કયુ.ું

 ખટાઉ અલ્પેડ કં઩નીભાં કામુ કયી ‘શેપરેટ, યોત્રભમો, ર્ુળરમટ,

ભેઝય પોય, ભેઝય અને ત્રવપફોરાઇન’ ના ઉદુભાં ફૃ઩ાંતયણ કમાુ.

 ભાિ 30 લ઴ુની લમે મ ૃત્સયુ થયુ.ં

ં ઇ જાશેય ભાગુન ું જોડી તેન ું નાભ “અમ ૃત

 જેભને ભાન તથા ગૌયલ આ઩ી અભદાલાદ મુફ

કેળલ ભાગુ” યાખલાભાં આવ્યુ.ં

 જમળંકય “સુદયી”
ં (બોજક)
 જન્દ્ભસ્થ઱ – ઊઢાઈગાભ (ત્રલવનગય)

 12 લ઴ુની ઉંભયે વૌબાગ્મ સુદયી

ં નાટકભાં ભ ૂત્રભકા બજલી આ નાટકભાં તેભના અળબનમને

ખ ૂફ લખાણલાભાં આવ્મા શતા અને તેઓ શંભેળા ભાટે સુદયી

ં ફન્દ્મા.

 મુફ
ં ઈભાં ગેઇટી ત્રથમેટયભાં જોડામા.

 વતત 32 લ઴ુ સુધી વદક્રમ યશી સ્ત્રીની ભ ૂભીકા બજલી.

 સુદયીની
ં આત્સભકથા ‘થોડા આસું થોડા ફૂર’ ના આધાયે

“નેળનર સ્કૂર ઓપ ડ્રાભા” (દદલ્રી) એ નાટક યર્ૂ કયુું

 અભદાલાદભાં 1948ભાં ‘નાટમ ત્રલદ્યાભંદદય’ ની સ્થા઩ના કયી.

 યણજીતયાભ સુલણુચરં ક એનામત કમો.

 યાષ્ર઩ત્રતના શસ્તે યં ગભંચ ભાટે સુલણુચરં ક એનામત થમો.

 ગુજયાતી વાદશત્સમ ઩દય઴દના કરા ત્રલબાગના પ્રમુખ ત્રનભામા.

 ઩દ્મભભુ઴ણ થી નલાજલાભાં આવ્મા

 ઩દયચમ
 યાગ ળબ્દ જે વંસ્કૃત ‘યં જ’ ઩યથી ઉતયી આલેરો જેભાં, ત્રલત્રલધ સ્લયોના ત્રભશ્રણને યાગ

કશેલામ છે .

 ઩ાંચ સ્લયોનો યાગ એટરે ઔધલ

 સ્લયોનો યાગ એટરે વાધલ

 વાત સ્લયોનો યાગ એટરે વં઩ ૂણુયાગ

 યાગભાં ઓછાભાં ઓછા ઩ાંચ સ્લયો શોલા જફૃયી છે .

 તાર એટરે..
 ધ ૂનોની રમફદ્ધ મોજના

 િણ – તીવયા

 ચાય – ચત ુવયા

 ઩ાંચ – ખંડ

 છ – ત્રભશ્ર

 વાત – વકીતુન

 વંગીતનો ઉદબલ

 વંગીતનો વૌથી ભશત્સલ઩ ૂણુ ગ્રંથ બયતમુત્રન દ્વાયા રખામેર “નાટમળાસ્ત્ર”

 નાયદમુત્રન પ્રથભ ઩ુરુ઴ કે જેઓ દ્વાયા ઈશ્વયના વંદેળને વાંબ઱ી ઩ ૃથ્લી સુધી ઩શોંચાડયો.

 નાદ – ફધા જ નાદનું મ ૂ઱ એટરે ઓભ (૎)

 બયતમ ૂત્રનના નાટમળાસ્ત્ર 6 યાગ તથા યાગ બૈયલ દશિંડો઱ યાગ, દદ઩ક યાગ, શ્રી યાગ, ભેઘ

નું લણુન છે .
  ભાતંગમુત્રન દ્વાયા યળચત ‘બ ૃશદ દે ળી’ વંગીતના ઩ામાની ભાદશતી આ઩ત ું ઩ુસ્તક છે .

 વંગીતના પ્રકાયો
1. ળાસ્ત્રીમ વંગીત

2. સુગભ વંગીત

3. રોક વંગીત

4. આધુત્રનક વંગીત

1. ળાસ્ત્રીમ વંગીત
 ગુજયાતભાં વલ્તનત કા઱થી ળાસ્ત્રીમ વંગીતનો પ્રાંયબ થમો.

 ગુજયાત વલ્તનત કા઱ભાં ફશાદુયળાશનો વભમ વંગીત ભાટે ભશત્સલ઩ ૂણુ યહ્યો.

 ળાસ્ત્રીમ વંગીતકાય

1. ફૈર્ુ ફાલયા :

 મ ૂ઱નાભ – લૈજનાથ

 જન્દ્ભ – ચાં઩ાનેય

 ગુફૃ – શદયદાવ

 ધ્રુ઩દભાં શ્રીક્રુષ્ણ, ગણેળ, ળાયદા, ળંકય, શદયશય,

લગેયે દે લી દે લતાનાઓની સ્મ ૃત્રતનો વભાલેળ થામ છે ,

 “શોયી ગાત્રમકી” ની સુદય

ં પ્રણારીનું વજૉન કયુ.ું

 યાગ – ભંગ઱ ગુજૉયી, ગુજૉય તોડી, મ ૃગયં જન તોડી

 ગ્રંથો – એકાદળા, યાગવાગય

 ગ્લાળરમયના ઩તન ઩છી ગુજયાતના સુરતાન ફશાદુયળાશની આશ્રમ રઈ અને ગુજયાતને

કભુભ ૂભી ફનાલી.

2. તાનાયીયી :

 લડનગયની દીકયીઓ

 નયત્રવિંશ ભશેતા  કુંલયફાઇ  ળત્રભિષ્ઠા  તાનાયીયી

 ળાસ્ત્રીમ વંગીતની ત્રલખ્માત ગાત્રમકા દદ઩ક અને ભલ્શાય યાગભાં ઩ાયં ગત

 તાનવેનની ળયીય દાશ ભલ્શાય યાગ ગાઈ ળાંત (ત્રનલાયી) કયી શતી.

 વયકાય દય લ઴ે તાનાયીયી ભશોત્સવલ લડનગય ખાતે ઉજલે છે .

આ લખતે 2018 નો તાનાયીયી ભશોત્સવલ 17 & 18 નલેપફયે ઉજલામો.

3. આદદત્સમયાભ વ્માવ :
 જન્દ્ભ – ર્ુનાગઢ

 ગુજયાતના ઩શેરા વંગીતકાયનું ળફફૃદ

 ગુરુ – રખનૌના ઉસ્તાદ ભનુત્રભમા

 જાભનગય યાજમના યાજમ ગામક

 વંગીત ઩ય (વંગીતાદદવ્મ) નાભનો ગ્રંથ જેભાં તેભને યચેરી ફંદીળોનો વંગ્રશ કયલાભાં

આવ્મો છે .

4. મળલંત ઩ુયોદશત :

 ગુરુ – ઩ંદડત નાયામણયાલ ખયે , ઩ંદડત ઓભકાયનાથ ઠાકુય અને ફારક્રુષ્ણ ભુલા

 ઉ઩નાભ – યવયં ગ

 ઉતય દશન્દ્દુસ્તાન ળાસ્ત્રીમ વંગીતના પ્રખ્માત ગામક

 બાલનગયના ભશાયાજાઓએ તેભની સ્મ ૃત્રતભાં ‘સ્કોરયળી઩’ આ઩લાની ળફૃઆત કયી.

  ગુજયાત વયકાયે બાલનગયભાં “મળલંત ઩ુયોદશત નાટમગૃશ” સ્થા઩યું

5. ભશાયાણા જળલંતત્રવિંશ (વાણંદ ફા઩ુ) :

 વાણંદના નયે ળ વંગીતપ્રેભી અને વંગીતના તાત શતા.

 વંગીત લાયવાભાં દાદા બગલતત્રવશ

િં જી (જરતયં ગલાશક) ઩ાવેથી ભળયુ.ં

 ઩ંદડત યણભરત્રવિંશજી તફરા લાદક શતા.

 ઩ંદડત પ્રતા઩ નાયામણ, ઩ંદડત જવયાજ અને ગુરાભ કાદયખાનને આશ્રમ આપ્મો.

 જવલંત તોડી, ફાગક્રોવ, ભારકોવ યાગને જન્દ્ભ આવ્મો.

6. નંદન ભશેતા :
 તફરાલાદક

 વપ્તક સ્કૂર ઓપ પયુળઝકની સ્થા઩ના (અભદાલાદ) 1 થી 13 જાન્દ્ય.ુ

7. ઩ંદડત ઓભકાયનાથ :
 જન્દ્ભ – બફૃચ

 યાજગામક ફાફાપ્રવાદ વાથેની સ્઩ધાુભાં ઓભકાયનાથ ત્રલજમ થમેર અને વંગીત

ભશાભશોદમની ઉ઩ાત્રધ.

 ઈટારીના વયમુખત્સમાય મુવોળરન ઩ણ તેભના વંગીતથી પ્રબાત્રલત થમા શતા.

 ગામકી ગ્લાળરમય ઘયાનાની શતી.

 પ્રખ્માત ગ્રંથ – પ્રાણ બાયતી, વંગીતાંજરી 1 થી 6 અને યાગ યવ

 ઩દ્મશ્રી થી નલાજલાભાં આવ્મા.

 આંતયાષ્રીમ વંગીતભાં પ્રખ્માત

વ્મકત્રતનુ નાભ અને ત્રલળે઴તા

1. દાભોદયરાર કાફયા - વયોદલાદક

2. ળબ્રજભુ઴ણ કાફયા - ગીટાયલાદક

3. શદયપ્રવાદ ચોયત્રવમા - ફંવયીલાદક

4. ત્રળલકુભાય - વંત ુયલાદક

5. ગુરાભ યસુરખા - શાભોત્રનમભ ઉસ્તાદ

6. યજાક હવ
ુ ેન ખા - જરતયં ગ લાદક

7. વૈમદકાવભ ળાશ - કચ્છી ફાજ તફરાલાદક

8. નાયામણયાલ ખયે - ગાંધલુ ત્રલદ્યારમના સ્થા઩ક

9. જમકય બોજક - ગુજયાતી ગીતોનું યીભીક્ષ

10. શ્માભર ળૌત્રભર - તાયી આંખનો અપીણી, ખાટી ભીઠી લાનગી

11. વંજમ ઓઝા - નઝયના જાભ છરકાલીને ચાલ્મા ક્ાં તભે

12. આયતી મુનળી - વાલયીમો યે ભાયો વાલદયમો

13. અયત્રલિંદ લેગડા - બાઈ બાઈ બરા ભોયી યાભા

2. રોક વંગીત
 રોકવંગીત એટરે રોકોને દયજલલા શેત ુ ઩ ૂલુક યચેલ ું જીલન અને વ્મલશાયભાંથી ની઩જેર

રાગણીનું વંલેદન

 ઩ુષ્ષ્ટભાગીમ વંગીત – ઩ુષ્ષ્ટભાગુની શલેરીભાં બગલાન શ્રીક્રુષ્ણની આઠ ઩શયની વેલા઩ ૂજા

કયતી લખતે જે ઩દ ગલામ છે

  ઩ુષ્ષ્ટભાગીઓના શલેરી વંગીતને “દકતુન” કશેલામ

 ઇ.વ. 1551 ભાં ત્રલઠ્ઠરનાથ દે વાઇએ અષ્ટભંડ઱ છા઩ જાશેય કયુ.ું

 રોક વંગીતકાય
1. અત્રલનાળ વ્માવ :
 દક્રકેટ ભેચ જોલા મુફ
ં ઇ ગમા

 નેળનર ગ્રાભોપોન કં઩ની વાથે ભે઱ા઩

 કનૈમારાર ભાણેકરાર મુનળીએ બાયતી ત્રલદ્યાબલનના વંગીત ત્રલબાગના અધ્મક્ષ

ફનાવ્મા

 પ્રથભ ફોર – “જમ વોભનાથ”

 175 ગુજયાતી અને કુર 250 દપલ્ભોભાં વંગીત આપ્યુ.ં

 “ભશાવતી અનસુમા”, ભંગ઱પેયાનું ગીત યાખના યભકડાં, હુ ં અભદાલાદ યીક્ષા લા઱ો, ગુણ

સુદયી,
ં તેયે દ્વાયા ખડા બગલાન

 1970ભાં ઩દ્મશ્રી થી નલાજલાભાં આવ્મા,

2. નીનુ ભર્ૂભદાય :
ં ઇભાં યલીન્દ્ર વંગીત અને ફંવયી અને લાદન તથા લાયાણવીભા દશન્દ્દુસ્તાની રોક
 મુફ

વંગીત, ઠૂભયી, દારાળૈરીભા પાલટ શાત્રવર કયી

 ળફન દપલ્ભ ગીત – ઩ક્ષીઓએ કરવોય કમો

3. દદરી઩ ધો઱દકમા :
 વયકાયી નોકયી છોડીને દપલ્ભ તયપ આગ઱ લધ્મા

 પ્રથભ વંગીત દદગ્દળુક – ફગદાદ દક યાતે

  વત્સમલાન વાત્રલિી, ડાકુયાણી ગંગા, ભેના ગુજૉયી, કંકુ અને દીલા દાંડીનું ખ ૂફ જાણીત ું –

તાયી આંખનો અપીણી

4. આત્રળત દે વાઈ
 ચાણકમ નાભની ત્રવદયમરભાં વંગીત આપ્યુ.ં

 દયચડુ એટપફયો મ ૂલીભાં (ગાંધી) લૈષ્ણલ જન અને યઘુ઩ત્રત યાઘલ યાજાયાભ ગીત ગાયુ.ં

 એત્રળમા઱ જમોત્રત ભેડર યાષ્ર઩ત્રતના શસ્તે ભળમો.

5. દદલા઱ીફેન બીર : (અભયે રી)

 ગુજયાતની કોમર

 વૌપ્રથભ આકાળલાણી ઩ય “ફૂર ઉતામાુ યે ફૂરલાડી યે રો” ગાઈને ભંિમુગ્ધ કમો.

 દદલ્રીભાં આમોજજત રોકવંગીત ભશોત્સવલભાં “ભાયે ટોડરે ફેઠો યે ભોય ક્ાં ફોરે” ગાયુ.ં

 ઇષ્ન્દ્દયા ગાંધી એ તેભની ઩ાવે “ભા ઩ાલા તે ગઢથી ઉતમાુ ગલડાવ્યુ”ં

 જેવર તોયરભાં ‘઩ા઩ તારુ પ્રકાળ જાડેજા’ ગાયુ.ં

 1990 ભાં ઩દ્મશ્રી થી વન્દ્ભાત્રનત કયલાભાં આવ્મા.

 લન
 ર્ુરાઇ 2018ભાં ત્રલજમબાઇ ફૃ઩ાણી દ્વાયા 69ભાં લનોત્સવલભાં 18મુ વાંસ્કૃત્રતક લન કચ્છના

ભુજ નજીક આલેરા ભાધા઩ય ખાતે રોકા઩ુણ કયુું .

 જમાયે કોઈ સ્થ઱ ધાત્રભિક, બૌગોળરક અથલા ઐત્રતશાત્રવક ત્રલળે઴તા ધયાલત ું શોમ ત્સમાં

વાંસ્કૃત્રતક લનનું ત્રનભાુણ થામ છે .

 લનોત્સવલ ઉજલલાની ળફૃઆત 1950 થી થઈ શતી.

 જમાયે વાંસ્કૃત્રતક લનની ળફૃઆત 2004 થી નયે ન્દ્રબાઈ ભોદી દ્વાયા કયલાભાં આલી શતી.
 વંસ્કૃત્રતક લનનું નાભ સ્થ઱ કેટરાભો લનભશોત્સવલ

઩ુત્રનત લન (2004) ગાંધીનગય 55 ભો લનભશોત્સવલ

ભાંગલ્મદામીલન (2005) ફનાવકાંઠા 56 ભો લનભશોત્સવલ
તીથુંકય લન (2006) ભશેવાણા 57 ભો લનભશોત્સવલ
શદયશય લન (2007) ગીય- વોભનાથ 58 ભો લનભશોત્સવલ
બમ્તતલન (2008) ચોટીરા (સુયેન્દ્રનગય) 59 ભો લનભશોત્સવલ
શ્માભર લન (2009) અયલલ્રી 60 ભો લનભશોત્સવલ
઩ાલક લન (2010) ઩ાળરતાણા (બાલનગય) 61 ભો લનભશોત્સવલ
ત્રલયાવત લન (2011) ઩ંચભશાર 62 ભો લનભશોત્સવલ
ગોત્રલિંદગુરુ સ્મ ૃત્રતલન (2012) ભદશવાગય 63 ભો લનભશોત્સવલ
નાગેશ્વય (2013) દે લભ ૂભી દ્વાયકા 64 ભો લનભશોત્સવલ
ળમ્તતલન (2014) કાગલડ (યાજકોટ) 65 ભો લનભશોત્સવલ
જાનકીલન (2015) નલવાયી 66 ભો લનભશોત્સવલ
આમ્રલન (2016) લરવાડ 67 ભો લનભશોત્સવલ
એકતાલન (2016) ફાયડોરી (સુયત) 67 ભો લનભશોત્સવલ
ભશીવાગયલન (2016) આણંદ (વ્શોયાની ખાડી) 67 ભો લનભશોત્સવલ
ળદશદલન (2016) ધ્રોર (જાભનગય) 67 ભો લનભશોત્સવલ
લીયાંજરીલન (2017) વાફયકાંઠા 68 ભો લનભશોત્સવલ
યક્ષકલન (2018) કચ્છ ભુજ(વયવ઩યગાભ) 69 ભો લનભશોત્સવલ

 આનું ઉદઘાટન ફૃરાણી ડેભથી કયુું શત.ું

 ગુજયાતનું વૌથી ભોર્ું વંસ્કૃત્રતક લન છે (9.5 લન શેકટય ત્રલસ્તાય)

 30,000 થી લધુ વ ૃક્ષો

  લોયાટાલય, BSF ફંકય, ઓ઩નજીભ, ઩ગદં ડી, ત્રળશુલાટીકા, કરાત્સભક પેન્દ્વીમ, ળામુત્રળલ્઩,

ળામુભવાર જોલા ભ઱ે છે .

 અમુર ડેયી
 AMUL – Anand milk union limited

 એત્રળમાની વૌથી ભોટી ડેયી

 વયદાય ઩ટેરનું સ્લપ્ન ગુજયાતને બાયતનું ડેન્દ્ભાકુ ફનાલલાનું શત,ું જેભની વરાશથી 14

દડવેપફય 1946ના યોજ ત્રિભુલનદાવ ઩ટે રના ચેયભેન ઩દે ખેડા જજલ્રા ઉત્સ઩ાદક વંઘની

સ્થા઩ના કયલાભાં આલી જે આગ઱ જતા યુત્રનવેપની ભદદથી “અમુર” કશેલાયુ.ં

 અમુરનું ભાકે દટિંગ ગુજયાત કો.ઓ઩ોયે દટલ ત્રભલ્ક ભાકે દટિંગ પેડયે ળન ળરત્રભટે ડ દ્વાયા

(GSMMF) થામ છે .

 શ્વેતક્રાંત્રતના જનક - ડો.લગીવ કુયીમન

 ગુજયાતને બાયતનું દૂધનું યાજમ અને બાયતનું ડેન્દ્ભાકુ કશેલામ છે .

 ઓ઩યે ળન પરડ દૂધ વાથે વંક઱ામેલ ું છે .

 દૂધના કરેકળનની રષ્ષ્ટએ વૌથી ભોટી

 ત્રિભુલનદાવ ઩ટે ર – ગુજયાતના ડેયી ઉદ્યોગ ક્ષેિના પ્રણેતા ઇ.વ 1919 આણંદ વભાજ

વેલકની સ્થા઩ના ઇ.વ. 1946 થી 1971 દયપમાન વતત 25 લ઴ુ આણંદડેયીના ચેયભેન ઩દે

યહ્યા.
  ડૉ. ળર્ગિશકુ રરયન:-

 ૧૯૨૧ માાં કેરલના કા઱ીકટ ખાતે જન્મ

 ભારતમાાં શ્વેતક્ાાંતતના પ્રણેતા(ત઩તા)

ુ શાથે જોડાયા અને 1990 માાં ઴ાાંતત પરુ સ્કારથી નળાજળામાાં આવ્યા
 1949થી અમ઱

 2012 માાં મ ૃત્યુ ઩ામ્યા

 ફનાવ ડેયી (ફનાવકાંઠા)

 1969ભાં ફનાવકાંઠાના ઩ારન઩ુયભાં ફનાવડેયીની સ્થા઩ના થઈ.

 તેભના સ્થા઩ક ગરફાબાઈ નાગજીબાઇ ઩ટે ર છે

 ગુજયાતની વૌથી ભોટી ડેયી – ફનાવ

 દૂધવાગય ડેયી (ભશેવાણા)

2 એત્રપ્રર 1963 ભાં ભાનત્રવિંશબાઈ ઩ ૃથ્લીબાઈ ઩ટે ર દ્વાયા સ્થ઩ાઈ.

 ભાધા઩ય ડેયી
કચ્છ, ભુજ

 ગો઩ાર ડેયી
યાજકોટ

 દૂધવદયતા અને વલોતભ ડેયી

 બાલનગય

 દૂધધાયા ડેયી
બફૃચ

બફૃચ ત્રભલ્કયુત્રનમન દ્વાયા સ્થા઩ના

 અજોડ અને આફાદ ડેયી

અભદાલાદ

 લસુધયા
ં ડેયી
લરવાડ

 ફયોડા ડેયી
લડોદયા

 સુયવાગય ડેયી
સુયેન્દ્રનગય

ુ ડેયી
 સુમર
સુયત

નોંધ- બાયતભાં દૂધઉત્સ઩ાદનભાં ગુજયાત 5ભાં ક્રભે છે .

-પ્રથભ ચાય = ઉત્તયપ્રદે ળ,યાજસ્થાન,઩ંજાફ,આંધ્રપ્રદે ળ

-઩યં ત ુ દૂધ એકિીકયણભાં ગુજયાત પ્રથભ ક્રભે (30.94%)

 મુમ્સ્રભ આસ્થા કેન્દ્રો
1) ભીયાદાતાય દયગાશ-ઉનાલા ભશેવાણા

ઓળરમા ઩ીયની ઩ુયાતન દયગાશ છે .

2) દે રભાર દયગાશ-઩ાટણ

શવન઩ીયની દયગાશ

૩) વેલારી દયગાશ-ભશેવાણા

દાઉદી લશોયા કોભની ફે દયગાશ

4) દાતાય-ર્ુનાગઢ

જભમરળા ઩ીયની દયગાશ

5) યોજા-યોજી દયગાશ-ભશેભદાફાદ ખેડા

પ્રત્રવદ્ધ યોજો

 સ્લાભીનાયામણ ધભુના આસ્થા કેન્દ્રો

1) લડતાર-આણંદ

ભનોશય ભંદદય

2) ફોચાવણ-આણંદ

અક્ષય ઩ુય઴ોતભ વંસ્થાનુ ં ભથક

 ૩) અક્ષયધાભ-ગાંધીનગય

આધુત્રનક અને બવ્મ ભંદદય

4) વા઱ંગ઩ુય-ફોટાદ

જાણીત ું તીથુ

5) ગઢડા-ફોટાદ

જાણીત ું મુખ્મ તીથુ

 જૈન આસ્થા કેન્દ્રો

1) ઩ારીતાણા - બાલનગય

86૩જૈન દે યાવયો

પ્રથભ જૈન તીથુ ફનાલનાય નાગાર્ુ ુન

2) બરેશ્વય - કચ્છ

ભશાલીયનુ ં ભંદદય

૩) કોઠાયા - કચ્છ

ળાંત્રતનાથનુ ં ભંદદય

જખો, દે યા, કોઠા, નળરમા, સુથયી ઩ાંચ પ્રત્રવદ્ધ જૈન તીથુ

4) તાયં ગા - ભશેવાણા

અજીતનાથની પ્રત્રતભા

ગુજયાતના અળોક કુભાય઩ા઱ે ફંધાલેલ ું

5) વીભંધયસ્લાભી મ ૂત્રતિ - ભશેવાણા

 6) બો઩ણી - ભશેવાણા

ભલ્રીનાથની પ્રત્રતભા

એકભાિ ભદશરા તીથુકય (19ભાં)

7) ળંખેશ્વય - ઩ાટણ

ભશત્સલનુ ં જૈનતીથુ

8) ભહડ
ુ ી - ગાંધીનગય

ઘંટાકણુ ભશાલીયનુ ં જીનારમ (સુખડી ભાટે જાણીત)ું

સ્થા઩ના - બુદ્ધદ્ધ વાગય સ ૂયીએ ફનાલેલ.ું

9) ળેયીળા - ગાંધીનગય

઩ાશ્વનાથ મ ૂત્રતિ

10) ઩ાનવય - ગાંધીનગય

ધભુનાથજી મ ૂત્રતિ

11) ગીયનાય - ર્ુનાગઢ

નેભીનાથ દે યાવય

12) અંફાજી - ફનાવકાંઠા

કુંબાદયમા ના દે યાવય

13) શઠીત્રવિંશના દે યા - અભદાલાદ

ધભુનાથની પ્રત્રતભા

 ઩ાયવી આસ્થા કેન્દ્રો

1) વંજાણ - લરવાડ
 ઈયાનથી આલેરા ઩ાયવીઓને વંજાણ ભાં આશ્રમ ભ઱ે ર.

2) ઉદલાડા – લરવાડ (઩ાયવીઓ નુ ં કાળી)

અશી તેભનુ ં ઩ત્રલિ આતળે ફશેયાભ આલેલ ું છે .

 મહદ
ૂ ી આસ્થા કેન્દ્રો
1) ખભાવા - અભદાલાદ

ત્રવનેગોગ એકભાિ પ્રાથુના ગૃશ

 ખ્રીસ્તી આસ્થા કેન્દ્રો

1) ત્રનષ્કરંક ધાભ - લડોદયા

ત્રનષ્કરંકભાતા ભંદદય

2) બરેશ્વયખંબો઱જા - આણંદ

ત્રનયાધાયોની ભાતાનુ ં ભંદદય

 દશન્દ્દુ આસ્થા કેન્દ્રો

1) વોભનાથ - ગીય વોભનાથ

ફાય જમોત્રતળિ રિંગભાનુ ં એક અને વૌથીભોર્ુ જમોત્રતિળરિંગ

દ્વા઩યયુગભાં શ્રીકૃષ્ણએ ફનાલેલ ું

2) ગુપ્ત પ્રમાગ - ગીય વોભનાથ

 પ્રાચીન ભંદદય

3) અંફાજી - ફનાવકાઠા

એકાલન ળમ્તત઩ીઠભાની એક અને વૌથીભોટી ળમ્તત઩ીઠ

4) ફારાયાભ - ફનાવકાઠા

કોટેશ્વયભશાદે લ ભંદદય

5) ળાભ઱ાજી - અયલલ્રી

ગદાધય શ્માભલણુ ત્રલષ્ણુની મ ૂત્રતિ

6) ફહચ
ુ યાજી - ભશેવાણા

ફહચ
ુ યભાતા ભંદદય

7) ઊંઝા - ભશેવાણા

ઉભીમાભાતા ભંદદય

8) નાયામણ વયોલય-કચ્છ

બાયતના ઩ાંચ ઩ત્રલિ વયોલયભાનુ ં એક

9) કોટેશ્વય - કચ્છ

ત્રળલારમ

10) ગરતેશ્વય - ખેડા

વોરંકીયુગનુ ભંદદય
 ગરતીનદીના દકનાયે

ત્રવદ્ધયાજ જમત્રવિંશએ ફનાલેર ભંદદય

11) ડાકોય - ખેડા

યણછોડયામનુ ં ભંદદય

બતત ફોડાણા દ્વાયા સ્થ઩ામેર

12) કામાલયોશણ - લડોદયા

ફકુરીળ ભંદીય

13) નાયે શ્વય - લડોદયા

યં ગઅલધ ૂત ભશાયાજ

14) ચાંદોદ - લડોદયા

ત્ર઩ત ૃ શ્રાદ્ધ ભાટે જાણીત ું

15) લીય઩ુય - યાજકોટ

જરાયાભ ભંદદય

16) વતાધાય - ર્ુનાગઢ

આ઩ાગીગા વભાત્રધ સ્થ઱

઩ાડો લખણામ છે

17) ગીયનાય - ર્ુનાગઢ

 ગોયખનાથ, ગુરુ દતાિેમ

18) યાજ઩યા - બાલનગય

ખોડીમાયભાતા ભંદદય

19) ગો઩નાથ - બાલનગય

ત્રળલભંદદય

20) વા઱ંગ઩ુય - ફોટાદ

શનુભાનજી ભંદદય

21) ઩ાલાગઢ - ઩ંચભશાર

ભશાકા઱ીભાતા ભંદદય

22) કાભયે જ - સુયત

નાયદ-બ્રહ્મા મ ૂત્રતિ

23) દ્વાયકા - દે લભ ૂત્રભ દ્વાયકા

કૃષ્ણભંદદય(જગત ભંદદય)

24) ળફિંદુ વયોલય - ઩ાટણ

ભાત ૃશ્રાધ્ધ ભાટે જાણીત ું

25) ભ ૃગુ આશ્રભ-બફૃચ

ભ ૃગુ ઋત્ર઴ આશ્રભ

(1) અભદાલાદ

1) બરનો દકલ્રો

 અશેભદળાશ ઩શેરાએ ફનાલેર

 અભદાલાદનો આયં બ જે યાજગઢના ફાંધકાભ વાથે કમો એ બરના દકલ્રા તયીકે

ઓ઱ખામ છે .

ુ યી 1411
 ક્ાયે ફન્દ્મો-26 પેબ્રઆ

 બરના દકલ્રાને ત્રભયાતે અશેભદીભાં અયકના દકલ્રા તયીકે ઓ઱ખામો છે .

 માિાફૄ ઓઝીફીએ બરના દકલ્રાની વયખાભણી કંદશાયના દકલ્રા અને કાબુરના

દકલ્રા વાથે કયી.

 ળાશજશાના સુફા અઝભખાનએ અશી એક ધભુળા઱ા ફનાલેરી છે જે અઝભખાન

ભશેર તયીકે ઓ઱ખામ છે .

 આ દકલ્રો અશેભદ ખર્ુગજ

ં ફક્ષની વરાશથી ત્રનભાુ ણ ઩ાપમો શતો.

 આ દકલ્રાભાં પ્રથભ એંગ્રો-ભયાઠા યુદ્ધ થમેલ ું જેભાં અંગ્રેજ જનયર થોભવે

બરના દકલ્રા ઉ઩ય જીત ભે઱લી શતી.

2) શઠીત્રવિંશના દે યા

 દદલ્રી દયલાજાની ફશાય આલેરા છે .

 1808ભાં ળેઠ શઠીત્રવિંશ કેવયીત્રવિંશ એ કાભ ળરુ કયાવ્યુ.ં

 આયવથી ફનેરા આ સ્થા઩ત્સમના સ્થ઩ત્રત પ્રેભચંર વલ્રાટ શતા.

 શઠીત્રવિંશના મ ૃત્સયુ ફાદ તેના ઩ત્સની ળેઠાણી શયકુલયફાએ ફાંધકાભ ઩ ૂણુ કયાવ્યુ.ં

 15ભાં તીથુકય ધભુનાથજીની અદશમાં પ્રત્રતભા કંડાયામેરી છે .

૩) િણ દયલાજા

 બરના દકલ્રાની વાભે સુલ્તાન અશેભદળાશ ઩શેરાએ િણ દયલાજા ફનાવ્મા

શતા.

 આ િણ દયલાજા ઩ય વીદીક કોટલાર ત્રલળે ભાદશતી આ઩લાભાં આલી છે .

 અભદાલાદ પયુનવી઩ર કો઩ોયે ળન(AMC) ના રોગોભાં આ િણ દયલાજા જોલા

ભ઱ે છે .

 ઇન્દ્ડો ઇસ્રાત્રભક ળૈરીથી આ દયલાજા ત્રનભાુણ ઩ાપમા છે .

 િણ દયલાજા ઩ય ભયાઠા ગલનુય ચીભનજી યઘુનાથનો ઩ુિ-઩ુિીને વં઩ત્રતભાં

વભાન અત્રધકાય આ઩લાનુ ં જાશેય કયુું શત.ું

4) વીદી વૈમદની જા઱ી

 2017ભાં અભદાલાદને લલ્ડુ શેયીટે ઈઝ વાઈટભાં સ્થાન અ઩ાવ્યુ.ં

  રાર દયલાજા ઩ાવે વીદી વૈમદની ભમ્સ્જદ ઩ય કુર ચાય જા઱ીઓ આલેરી છે .

 ખર્ૂયીનુ ં વ ૃક્ષ અને તેની ડા઱ીઓ આ જા઱ીની ત્રલળે઴તા છે .

 કોના ભાટે ફનાલી?-વાભઉમદદન મુઝફ્પયખાન િીજાના વયદાય ળફરાર ઝાઝય

ખાન ભાટે વીદી વૈમદએ આ જા઱ી ફનાલી શતી.

 વીદી વૈમદને આ ભમ્સ્જદભાં દપનાલલાભાં આવ્મા શતા.

 IIM અભદાલાદનારોગોભાં આ વીદી વૈમદની જા઱ી જોલા ભ઱ે છે .

5) વયખેજનો યોજો

 યોજો = ભકફયો

 ભકયં દ ગાભે ળેખ અશેભદ ખર્ુગજ

ં ફક્ષના ભાનભાં ભશભદ ળાશ ફીજાએ 1445ભાં

વયખેજના યોજાનુ ં ફાંધકાભ ળફૃ કયાવ્યુ ં જે કુત ુબુદીન અશેભદળાશ ફીજાએ

1451ભાં ઩ ૂણુ કયાવ્યુ.ં

6) દાદાશદયની લાલ

 આ લાલ નંદા પ્રકાયની એક પ્રલેળદ્વાય ધયાલતી લાલ છે .

 અભદાલાદના અવાયલા ત્રલસ્તાયભાં આલેરી છે .

 સુરતાન ભશોભદ ફેગડાના કોઈ ભોટા ળશેજાદાની ધાલભાતા શયીફાઈએ આ

લાલનુ ં ત્રનભાુ ણ કયુું છે .

 દાદા ભાનલાચક ળબ્દ છે .

 આ લાલના દકનાયે રખાયુ ં છે કે ફાઈ શયીએ શદય઩ુય નગય ઩ણ લવાવ્યુ ં છે .

7) કાંકદયમા ત઱ાલ

 સુરતાન કુત ુબુદીન અશેભદળાશ ફીજાએ ફાંધકાભ ળરુ કયાવ્યુ.ં

 1451ભાં ફાંધકાભ ઩ ૂણુ થયુ.ં

 તે શોજે-કુત ુફના નાભે ઩ણ ઓ઱ખામ છે .

 ત઱ાલની લચ્ચે નગીનાલાડી આલેરી છે જે ફાગે-નગીનાના નાભે ઓ઱ખામ છે .

8) ર્ુપભા ભમ્સ્જદ

 ઩ી઱ા ઩થ્થયોભાંથી ફનાલામેરી.

 અશેભદળાશ ઩શેરાએ ભમ્સ્જદનુ ં ત્રનભાુ ણ કયુ.ું

 1412 થી 1424 દયપમાન

 ગુજયાતની વૌથી ભોટી ભમ્સ્જદ.

9) યાણી ત્રવપ્રીની ભમ્સ્જદ

 ભશભદ ફેગડાની યાણી અવનીએ ફંધાલેર.

 ભમ્સ્જદએ નગીના નાભે ઓ઱ખામ છે .

 આ ભમ્સ્જદનો ઉલ્રેખ ત્રભયાતે ત્રવકંદયીભાં જોલા ભ઱ે છે .

(2) ગાંધીનગય

1) અડારજની લાલ

 ભશભદ ફેગડાના વભમભાં ફે લાલ ફનેરી છે .

 i) દાદા શદયની લાલ ii) અડારજની લાલ

 આ લાલ લીયત્રવિંશના ઩ત્સની યાણી ફૃડાફાઈએ ઩ત્રતના સ્ભયણભાં ફનાલેરી છે .

 આ જમા પ્રકાયની લાલ છે .

 ઩ ૂલુ, ઩ત્રિભ, દળક્ષણ દદળાભાં મુખ છે .

2) અંફા઩ુયની લાલ

 દય ઩ ૂનભ અને આળોસુદ ચૌદવના દદલવે ભે઱ો બયામ છે .

 શ્રદ્ધાફૄઓ લાલના દકનાયે અંફાજીના દળુન કયે છે .

3) ભાણવાની લાલ

(૩) જાભનગય

1) ભુજજમો કોઠો

 જાભ યણજીતત્રવિંશ દ્વાયા ત્રનભાુણ ઩ાપમો.

 તેનો ભ ૂગબુભાગુ 54km રાંફો છે .

(4) ર્ુનાગઢ

1) ગીયનાય

 અન્દ્મ નાભ - યૈ લત, યૈ લતાચ઱, યૈ લતક, ઉજ્જમંત, ગીયનાયામણ

ૂ ઩ય ભા અંફાજીનુ ં ભંદદય
 અંફાજીની ર્ંક
 ૂ ઩ય ભા અંફાજીનુ ં ભંદદય
 દતાિેમની ર્ંક

 કુભાય઩ા઱ અને વંપ્રત્રતના વભમભાં ફંધામેરા દે યાવયો આલેરા છે .

ૂ ઩ય બગલાન નૈભીનાથ (22ભાં તીથુંકય)

 એક ર્ંક

 ગીયનાય ઩ય કભંડ઱ ગુપા, ઩ાંડલ ગુપા, બૈયલજ઩ ગોમુખી, ગંગા, ફોયદે લી,

ઝીણાફા઩ાની ભઢી, ખોડીમાય ભંદદય અને દશિંદુ-મુમ્સ્રભ એકતાનુ ં પ્રત્રતક ઓળરમા

઩ીય દાતાય ફા઩ુની જગ્મા આલેરી છે .

ૂ ગોયખનાથ જે ત્રળલના અલતાય ભાનલાભાં આલે છે .

 વૌથી ઉંચી ર્ંક

2) દાભોદય કુંડ

 સુલણુયેખા/સુલણુત્રવકતા નદીના કાંઠે દાભોદયયામનુ ં ભંદદય આલેલ ું છે .

 બ્રપશાની આજ્ઞાથી ગંગાનો લાવ થમો શોલાથી અમ્સ્થ ત્રલવજૉન ભાટે ઩ત્રલિ

ભનામ છે .

 શ્રાલણ અને આવો ભાવભાં આ સ્થાનનુ ં ભશત્સલ છે .

3) મ ૃગી કુંડ

 ભશાત્રળલયાિીના દદલવે નાગાવાધુની યલાડી મ ૃગીકુ ંડે નીક઱ે છે .

4) બલનાથ ભંદદય

(5) અભયે રી
1) ગોદશરલાડનો ટીંફો

ુ ીણની વભ્મતાના અલળે઴ો ળોધી કાઢમા.

 શીયાનંદ ળાસ્ત્રીએ ત્રવિંધખ

 લ઱ી નદીના દકનાયે આલેલ ું છે .

2) કાળીત્રલશ્વનાથ ભંદદય

 જાપયાફાદના ઩ાયે ખ નાગયબાઈ આણંદજીની ત્રલધલા સ્ત્રી કસ્ત ુયફાએ આ ભંદદય

ફનાલેલ.ું

 ઩ાડયવીંગા ગાભભા આ ભંદદય આલેલ ું છે .

 જેના બીતળચિભાં પ્રશરાદ અને શયણ્મકશ્મ઩, સ્લમંલયભાં પણવ ચડાલતા યાભ

અને વમુરભંથન જેલા ળચિો દોયલાભાં આલેરા છે .

(6) ગીયવોભનાથ
1) વોભનાથ (ગીય વોભનાથ ભંદદય)

 12 જમોત્રતિળરિંગભાનુ ં એક

 નાગય ળૈરીભાં ફનેલ ું

 જીણોદ્ધાય-11 ભેં 1951

 ઓ઱ખ- કૈ રાળ ભશાભેરુ પ્રવાદ

2) બારકાતીથુ

 જયા નાભના ઩ાયધીએ શ્રીકૃષ્ણને ફાણ ભાયુું શત.ું

 ભોક્ષ નાભનો ઩ી઩઱ો, ત્રિલેણી ઘાટ અને દે શત્સમાગ સ્થ઱ આલેલ ું છે .

  દશયણ નદીના કાંઠે

3) ત ુરવીશ્માભ

 તત્સ઩ોદક કુંડ

 ગયભ ઩ાણીના કુંડ

ંૃ
 વતી વદાની માદભાં કાયતકી સુદ અળગમાયવના દદલવે ત ુરવીત્રલલાશ થામ છે .

(7) ઉના
1) વાણાલાંદકમાની ગુપાઓ

2) જભજીયનો ધોધ

 જાભલા઱ા ગાભ અને ત્રવિંગલ઱ો નદીના કાંઠે

 ત્રવિંગલ઱ો નદીના કાંઠે કોડીનાય ગાભ ઩ણ આલેલ ું છે .

1) ચાંદાસુયજ ભશેર (ભશેભદાફાદ)

2) યાલ પ્રાગજી યાજભશેર (ભુજ)

3) યાણકદે લી ભશેર (ર્ુનાગઢ)

4) ર્ુનાગઢના નલાફનો ભશેર (ચોયલાડ)

5) ખંબા઱ાનો ભશેર (઩ોયફંદય)

6) રક્ષ્ભી ત્રલરાવ ઩ેરેવ (લડોદયા)

7) ભકય઩ુયા ઩ેરેવ (લડોદયા)

8) આમના ભશેર (ભુજ)

9) ખેંગાય ભશેર (ર્ુનાગઢ)

10) ત્રલજમ ઩ેરેવ (યાજ઩ી઩઱ા)

11) અભય઩ેરેવ (લાંકાનેય)

12) યાજભશેર (લઢલાણ)

13) લાવંદા ભશેર (નલવાયી)

14) ઇડયના યાણાનો ભશેર (વાફયકાંઠા)

15) ત્રલજમ ત્રલરાવ ઩ેરેવ (ભાંડલી)

16) પ્રતા઩ ત્રલરાવ ઩ેરેવ (લડોદયા)

17) નજયફાગ ઩ેરેવ (લડોદયા)

18) ળયદફાગ ઩ેરેવ (ભુજ)

19) કરા઩ીનો ભશેર (રાઠી-અભયે રી)

20) યાજભશેર (ગોંડર)

21) યાજભશેર (દશભત્તનગય)

22) નીરભ ફાગ ઩ેરેવ (બાલનગય)

23) ભોતી ભશેર (અભદાલાદ)

24) ઩તઈ યાલ઱ ભશેર (ચાં઩ાનેય)

25) ફારાયાભ ઩ેરેવ (ફનાવકાંઠા)

1) રોકબાયતી ત્રલદ્યા઩ીઠ (વણોવયા-બાલનગય)

2) યં ગ બાયતી ત્રલદ્યા઩ીઠ (ખેડા)

3) અભય બાયતી ભદશરા ગ્રાભ ત્રલદ્યા઩ીઠ (ભોટી઩ાલડી-અભદાલાદ)

4) ન ૂતન બાયતી ગ્રાભ ત્રલદ્યા઩ીઠ (ફનાવકાંઠા)

5) ભંગ઱ બાયતી ગ્રાભ ત્રલદ્યા઩ીઠ (ફશાદય઩ુય-લડોદયા)

6) વભાજ વેલા ભશારમ/ત્રલદ્યારમ (લેછડી-તા઩ી)

7) વયસ્લતી ગ્રાભ ત્રલદ્યા઩ીઠ (વભોડા-઩ાટણ)

8) રોકત્રનકેતન ગ્રાભ ત્રલદ્યા઩ીઠ (યતન઩ુય-ફનાવકાંઠા)

9) વઘન ભદશરા ગ્રાભ ત્રલદ્યા઩ીઠ (ળચિાવણી-ફનાવકાંઠા)

10) ન ૂતન ગ્રાભ ત્રલદ્યા઩ીઠ (લરવાડ)

 બાયતભાં બયત અને ગુથ ુ ીણની વભ્મતાના વભમથી
ં ણનો ઈત્રતશાવ ત્રવિંધખ

જોડામેરો છે .

 વંસ્કૃત ળબ્દ “ભ ૃત” ઩યથી બયત ળબ્દ આવ્મો શોમ તેવ ુ ં ભનામ છે .

 ત઱઩દી શસ્તકરા, ભોતીગુથ

ં ણએ વૌયાષ્ર અને કચ્છના ગ્રાભપ્રદે ળનો આગલો

કરાવંસ્કાય છે .

 અજતાના
ં બીતળચિો ઩ય બયતક઱ાના શ્રેષ્ઠ નમ ૂનાઓ ભ઱ી આવ્મા છે .

 લૈદદકકા઱ના લેદોભાં બયતકાભ અને વોમ ના ઉલ્રેખો છે .

 તેભાં ઋગ્લેદ, મર્ુલેદ અને ઐતમુ લગેયેભાં વોમનો ઉલ્રેખ જોલા ભ઱ે છે .

 કૌદટલ્મના અથુળાસ્ત્રભાં ‘ખચીતભ’ ળબ્દ દ્વાયા વોમ થી બયતને ઉલ્રેખલાભાં આવ્યુ ં

છે .

 ગુજયાતભાં રોથર અને યં ગ઩ુયના ટીંફાઓના ખોદકાભભાં તાંફાની વોમ ભ઱ી

આલેરી છે .

 આ ઉ઩યાંત ભોશે-જો-દડોભાં ઩ુયોદશતના ત્રળલ્઩ના લસ્ત્રો િણ ઩ાંદ લાડા બુટ્ટા ભ઱ી

આવ્મા છે જેનાથી બયત બયે લ ું છે તેન ુ ં અનુભાન રગાલી ળકામ છે .

(1) કચ્છી બયત

1) આયી બયત

 આ બયત ભોચીજન વાડી તયીકે ઩ણ ઓ઱ખામ છે .

 તેભણે મુઘરો ઩ાવેથી આ ક઱ા છીનલી .

2) ફન્ની બયત

 મુખ્મત્સલે જત સ્ત્રીઓ દ્વાયા બયલાભાં આલે છે .

 ઩શેયલેળભાં બયતકાભ કયે છે .

 આ જાત્રત કચ્છભાં ઈયાન અને અયફસ્તાનથી ત્રલસ્થાત્ર઩ત થઈ છે .

(2) કાઠી બયત

 આની ળફૃઆત ઈ.વ.14ભી વદીભાં થઈ શતી.

 વૌયાષ્રની કાઠી પ્રજાત્રતનુ ં બયત લધાયે આકૃત્રત પ્રધાન તથા ળચિાત્સભક શોમ છે .

 14ભી વદીભાં વૌયાષ્રભાં લાડા, ખાચય, ખુભાણ ળાખાના કાઠીઓ ત્રલસ્થાત્ર઩ત

થમા અને આ બયત વભગ્ર વૌયાષ્રભાં પ્રચળરત થયુ.ં

(3) શીય અને ઉનનું બયત

 સુયતના ચભકાટ ધયાલતા દોયાને શીયના દોયા કશેલામ છે .

 બયલાડ, યફાયીના ધાફ઱ીના છે ડે આ બયત બયામેલ ું જોલા ભ઱ે છે .

 બયલાડના ઓઢણાભા ગયભ સુતયાઉ કે શીયનુ ં બયત જોલા ભ઱ે છે .

1) બાલનગય - ં ૂ ઱ા-ફટેટા, ગાંદઠમા, જાભપ઱,
દાડભ, ભગ

઩ટાયા,જભાદાય કેયી

2) લડોદયા - રીરો ચેલડો, બાખયલ઱ી

3) કાંકયે જ - ગામ

4) ડાકોય - ગોટા

5) ગીયવોભનાથ - કેવય કેયી(તારારા)

6) દાશોદ - ભકાઈ

7) લરવાડ - શાફૂવ કેયી

8) લઢલાણ - ભયચા

9) થાન - ઩ેંડા, યભકડા

10) ભુજ - વોના-ચાંદીના ઘયે ણા (કચ્છી લુગ

ં ી)

11) અંજાય - ચપ્઩ા,છયી,સ ૂડી

12) દે લભ ૂત્રભ દ્વાયકા - ખંબાળ઱માનુ ં ઘી

13) જાભનગય - કંકુ,ભેળ,઩ીત઱નુ ં નકળીકાભ,ફાંધણી

14) ભોયફી - દીલાર ઘડીમાય,ત્રવયાત્રભક,ટાઈલ્વ

15) યાજકોટ - ચાંદીનુ ં નકળીકાભ,઩ેંડા(કુલાડલાના), ચીક્કી

16) અભયે રી - જાપયાફાદી બેવ

17) વાલયકુંડરા - તોરભા઩ના કાંટા

18) ભહલ
ુ ા(બાલનગય)- શાથીદાંતની ફનાલટ અને રાકડાના યભકડા

19) ત્રળશોય - ઩ીત઱નુ ં નકળીકાભ (બાલનગય)

20) ગણદે લી - ગો઱ (નલવાયી)

21) સુયત - જયીકાભ,ધાયી,સુયતનો રોચો ,ભઠીત ુલેયદા઱

22) વંખેડા - રાકડાના યભકડા અને પત્રનિચય ભાટે પ્રખ્માત

(છોટાઉદે ઩યુ )

23) ખંબાત - અકીક, તા઱ા, સુતયપેણી, ઩તંગ, ઩તંગના દોયા

24) નદડમાદ - રીરો ચેલડો

25) ગાંધીનગય - ળેયથાના – ભયચા & દે શગાભના – ઘાયીમા

26) ભશેવાણા - ત્રલવનગય – તાંફા ત્ર઩ત્ત઱ લાવણો

27) ઊંજા - જીરું, ઇવફગુર, લયીમા઱ી

28) ઩ાટણ - ઩ટો઱ા

29) ધો઱કા - જાભપ઱

30) ફાયડોરી - (સુયત) ઩ાતયા

31) લારોદ - ળરજ્જત ઩ા઩ડ

32) ઉ઩રેટા - ગાંદઠમા

  પયુઝીમભ ળબ્દ પયુઝીમવ(ગ્રીક ળબ્દ) ઩યથી ઉત્તયી આવ્મો છે

 જેનો અથુ કરા તેભજ ત્રલજ્ઞાનની નલ દે લીઓનુ ં ભંદદય

 ત્રલશ્વનુ ં વૌથી પ્રથભ પયુઝીમભ “એસ્ભોરીમન પયુઝીમભ” 168૩ભાં ઓતવપડુ ખાતે

ફન્દ્યુ ં શત ું

 બાયતનુ ં પ્રથભ જાશેય પયુઝીમભ એટરે “ઇષ્ન્દ્ડમન પયુઝીમભ કરકતા “

ગુજયાતના પ્રમુખ વંગ્રશારમો

 ગુજયાતભાં વંગ્રશારમ પ્રવ ૃત્રતનો ઈત્રતશાવ 1877થી ળરુ થામ છે .

 ગુજયાતનુ ં વૌપ્રથભ પયુળઝમભ 1877 ભાં ભુજભાં સ્થ઩ાયુ ં

 ગુજયાતભાં શાર નાના – ભોટા 19 પયુળઝમભ છે

(1) કેળરકો પયુળઝમભ ઓપ ટે તવટાઈર

 કા઩ડ (કોટન) ના ઉત્સ઩ાદનભાં બાયતભાં ગુજયાત ભોખયાના સ્થાને છે .

 અભદાલાદના ળાશીફાગ ત્રલસ્તાયભાં વાયાબાઇ પાઉન્દ્ડેળનભાં કેળરકો પયુળઝમભ

આલેલ ું છે જે 1949ભાં ગૌતભબાઈ વાયાબાઇએ ફનાવ્યુ ં શત.ું

 આ પયુળઝમભભાં લણાટકાભ ઉ઩યાંત યે ળભ અને બાતીગ઱ લસ્ત્રોના નમ ૂનાઓ

તથા ત્રલત્રલધ તાતણાઓથી તૈમાય થમેલ ું ખીયોદક (ખીય જેવુ ં વપેદ) લગેયે

જેલા લસ્ત્રોના નમ ૂનાઓનો વંગ્રશ કયલાભાં આવ્મો છે .

(2) ગાંધી સ્ભાયક વંગ્રશારમ - શદમકુંજ(અભદાલાદ)

ગાંધી સ્ભાયક - અભદાલાદ

ગાંધી ભેભોયીમર - અભદાલાદ

ગાંધી વમ ૃત્રત - બાલનગય

ભશાત્સભા ગાંધી પયુળઝમભ - યાજકોટ

કફા ગાંધીનો ડેરો - યાજકોટ

(૩) વયદાય લલ્રબબાઈ ઩ટેર યાષ્રીમ સ્ભાયક – અભદાલાદ

વયદાય ઩ટે ર પયુળઝમભ

ં - લલ્રબ ત્રલદ્યાનગય

વયદાય વંગ્રશારમ - સુયત

સ્ટે સ્યુ ં ઓપ યુત્રનટી - કેલડીમા કોરોની

વાધુફેટ

(4) વંસ્કૃત્રતને રગતા

બાયતભાં ભળહય
ુ તાભ઩િો અને ત્રવક્કા વંગ્રશારમ લલ્રબી઩ુય બાલનગયભાં

બાયતીમ વાંસ્કૃત્રતક દળુન – ભુજ (કચ્છ)

એ. એ. લઝીય કચ્છી બયતકાભ – ભુજ

લલ્રબી઩ુય પયુળઝમભ – લલ્રબી઩ુય

 આદદલાવી રોક ક઱ા – છોટાઉદે ઩યુ

આદદલાવી ન ૃલંળ ત્રલજ્ઞાન – અભદાલાદ

(5) ઈત્રતશાવને રગતા

નેચય દશસ્રી વંગ્રશારમ - ગાંધીનગય

યજની ઩યીખ આદકિમોરોજજક વલે - ખંબાત

 વાફયભતી આશ્રભ ખાતેના નાના ઓયડાભાં ગાંધીજી તેભના લવલાટ દયપમાન

અદશિંવાનુ ં આંદોરન અને ચ઱લ઱ પ્રવ ૃત્રત ચરાલતા શતા.

 1958ભાં ભશાત્સભા ગાંધીની સ્મ ૃત્રતને શંભેળને ભાટે માદ યાખલા આ પયુળઝમભનુ ં

ત્રનભાુ ણ કયાયુ.ં

 મુખ્મ સ્થ઩ત્રત (આદકિટેક)-ચાલ્વુ કુયીમા

 1963ભાં જલાશયરાર નેશરુના શસ્તે ઉદઘાટન ઩ાપયુ ં શત ું

 અશી ઩ુસ્તકારમભાં ગાંધીજીના શસ્ત ળરળખત 30 શજાય ઩િો સ્લિંત વંગ્રાભના

મ ૂ઱ દસ્તાલેજો વાથે ધ્લની અને પ્રકાળના આમોજન થી સ્લિંત વંગ્રાભની

ુ ઝાંખી કયાલતો કામુક્રભ ઩મુટકો ભાટે યર્ુ થામ છે .

આફેહફ

 ગાંધીજીનો ચયખો તેભને લા઩યે લ ું ટે ફર અને શલે ગાંધીજીના ચશ્ભાં

(6) ઩તંગ વંગ્રશારમ

 દે ળનુ ં એકભાિ ઩તંગ વંગ્રશારમ

 ઩તંગ વંસ્કૃત્રતને ઉજાગય કયત ુ ઩તંગ વંગ્રશારમ

 ઩તંગનો 1000 લ઴ુ ર્ુનો ઈત્રતશાવ દળાુ લે છે .

(7) ભાનલ વંસ્કૃત્રત વંગ્રશારમ

 બાયતીમ વંસ્કૃત્રત દળુન નાભે પ્રખ્માત ભાનલ વંસ્કૃત્રતના ઩ ૂણુ દયજ્જો તારશ્મ

કયત ુ આ વંગ્રશારમ ભુજ ખાતે આલેલ ું છે જમાં કચ્છની ગ્રાભીણ વંસ્કૃત્રતના

4500 થી લધુ નમ ૂનાઓની સ્મ ૃત્રત, ક઱ાઓના ઩ુસ્તક અને દુરુબ વાભગ્રી

ઉ઩રબ્ધ છે .

(8) કચ્છ પયુળઝમભ

 ગુજયાતનુ ં વૌથી ર્ુન ુ ં અને વૌથી ઩શેલ ું પયુળઝમભ કચ્છ ના ભુજ ખાતે આલેલ ું છે

 ભ ૂજના શભીયવયના કાંઠે આચામુ જે.ડી.એવ઩ેન્દ્વના ભાગુદળુન શેઠ઱ કચ્છના

ભશાયાજા યા’ખેંગાયજી િીજાએ કચ્છ ભ ૂજની રળરતકરાના પ્રચાય અને પ્રવાય

અથે 1877ભાં તેની સ્થા઩ના કયી શતી

ર્ુનનાભ-
ું પયગ્યુળન
ં પયુળઝમભ

 વોના ચાંદીના ઘયે ણા, યુદ્ધના ળસ્ત્રના નમુના, પ્રાણીના અલળે઴ો ઉ઩યાંત લાશન

વ્મલશાય વાથે જોડામેરી વંસ્કૃત્રત ની યર્ૂઆત અશી કયલાભાં આલી છે .

 19ભી વદીનો એયાલત તેનો શ્રેષ્ઠ નમુનો છે .

(9) વા઩ુતાયા પયુળઝમભ- વા઩ુતાયા ડાંગ

 ભાનલજાત્રત ળાસ્ત્રને રગતા તથા પ્રાકૃત્રતક ઈત્રતશાવને રગતા આદદલાવીના

વંગીત લાધ્મો, ઩ો઴ાકો, ઘયે ણા અને પ્રાગ ઐત્રતશાત્રવક કા઱ના વાધનોનો

વભન્દ્લમ જોલા ભ઱ે છે .

 વયદાય ઩ટેર અને બાઇરારબાઇ ઩ટે ર ના પ્રોત્સવાશનથી 1949ભાં ફન્દ્યુ ં

 ુ વંગ્રશલાભાં આલી છે
 અશી ક઱ા તથા ઩ુયાતત્સલ ત્રલધાને રગતી લસ્તઓ

(10) લોટ્વન પયુળઝમભ :- યાજકોટ

 વૌયાષ્રનુ ં વૌથી ર્ુન ુ ં પયુળઝમભ 1988ભાં ફન્દ્યુ ં

 શસ્ત ઉધોગના નમ ૂનાઓ કાષ્ઠના નમુના, દયફાય ખંડ, વંગીતલાધ્મો ત્રળલ્઩ો,

ત્રવક્કાઓ, રઘુ ળચિો, શસ્તપ્રતો, કા઩ડના નમુનાઓ તામ્ર઩િો અને ચાંદીના

કરાકાયીના નમ ૂનાઓ વંગ્રદશત કયલાભાં આવ્મા છે .

(11) દયફાય શોર વંગ્રશારમ :- ર્ુનાગઢ

 સ્થા઩ના 1947

 જેભાં શત્રથમાયો,઩ારખીઓ તૈરળચિો, ઐત્રતશાત્રવક પોટોગ્રાપ, કા઩ડના નમ ૂનાઓ

અને ગારીચાઓના વમ ૂશ યાખલાભાં આવ્મા છે .

(12) ફાટુ ન પયુળઝમભ : - બાલનગય

 સ્થા઩ના : 1882

(13) ગાંધી વમ ૃત્રત પયુળઝમભ :- બાલનગય

 આ પયુળઝમભ ઩વોરેનીમા પ્રકાયનુ ં પયુળઝમભ છે .

(14) પ્રબાવ ઩ાટણ પયુળઝમભ :- ગીય વોભનાથ

 સ્થા઩ના : 1951

 વોરંકી કા઱ના ર્ુના વોભનાથ ભંદદયના અલળે઴ોને વંગ્રશ કયલાના આળમથી

કાયણકે 1950ભાં વોભનાથના નલા ભંદદયનો જીણોદ્વાય થઇ યહ્યો શતો.

(12) ગીયધયબાઈ ફા઱ વંગ્રશારમ :- અભયે રી

 જીલયાજ ભેશતાના પ્રોત્સવાશનથી પ્રતા઩યામ ભેશતાએ ફનાવ્યુ.ં

 આ પયુળઝમભ ફા઱રોક મોગી પયુળઝમભ છે .

 દુત્રધમા લાલ : બરેશ્વય કચ્છ

 ઩ાંડલ કુંડ લાલ : બરેશ્વય કચ્છ
 ધભેશ્વયી લાલ : ભોઢેયા
 ફોતેય કોઠાલાલ : ભશેવાણા
 કાજીની લાલ : દશભતનગય (વાફયકાંઠા)
 લણઝાયી લાલ : ભોડાવા
 યાણી લાલ : ક઩ડલંજ
 યાણકી લાલ : ઩ાટણ
 જ્ઞાનલા઱ીલાલ : ખંબાત
 નલરખી લાલ : લડોદયા
 ભાધાલાલ : લઢલાણ
 ઉ઩યકોટની લાલ : ગીયનાય ર્ુનાગઢ
 બ્રહ્મકુંડ લાલ : પ્રબાવ ઩ાટણ
 ખોડીમાય ભાતા લાલ : ગાયોર અભદાલાદ પ્રાગટય
ુ યી
દદલવ 13 પેબ્રઆ
 વાસુલહુ લાલ : લટલા અભદાલાદ
 ધો઱ી લાલ : દસ્ત્રોઈ અભદાલાદ
 શલાની લાલ : ધંધકુ ા
 ઊંટલા઱ી ભાતાની લાલ : ધો઱કા

 ફફ઱ીઓ કુંડ : અંકરેશ્વય (બફૃચ)

 યાભકુંડ : ભોઢેયા

 ત્રિલેણી કુંડ : ચાં઩ાનેય

 અષ્ટકોણી : ચાં઩ાનેય

 ગૌયી કુંડ : લડનગય (ભશેવાણા)

 રસુન્દ્રા કુંડ : ખેડા

 સ ૂમુ કુંડ : શાંવોટ (બફૃચ)

 ત્રિદે લ કુંડ : સુયેન્દ્રનગય

 બ્રહ્મ કુંડ : ત્રળશોય અને કોડીનાય

 ત ુરવીશ્માભ કુંડ (તત્સ઩ોદક કુંડ) : ગીય વોભનાથ

 દાભોદય કુંડ : ર્ુનાગઢ

 મ ૃગી કુંડ : ર્ુનાગઢ

 મમુના કુંડ અને પ્રમાગયાજ કુંડ : ર્ુનાગઢ