HUMİK ve FULVİK ASİT KAYNAĞI OLARAK

TKİ-HÜMAS’IN BİTKİ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE

KULLANIMI
TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETLERİ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ-
Humik asit Müdürlüğü - 0312 5401772
Prof. Dr. Sait GEZGİN
Selçuk Üniversitesi
Ziraat Fakültesi
Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü
TKİ-Danışmanı
sgezgin@selcuk.edu.tr
Adres: İstasyon Caddesi No:2 Çavuşçugöl Kasabası PK:14 2625 Ilgın/KONYA
Tel: 0332 893 42 11- 893 42 21- 893 42 41, Fax: 0332 8934090
1
 Topraklarımız
pH: %85’i bazik reaksiyonlu
O.madde:%94’ünde yetersiz (%75.6’sı az ve çok
az,%18.3 orta)
Kireç:%58’i orta,fazla,çok fazla kireçli
Bünye:%59’u ağır bünyeli
Tuzluluk:Akdeniz-Sera, GAP ve İç Anadolu’da
önemli sorun
Mikro besin elementi noksanlıkları yaygın;
Ör: Birçok araştırma, Fe noksanlığını en ucuz
gidermenin yolunun Humik asit+FeSO4
uygulaması olduğunu ortaya koymaktadır.
 Organik madde-HUMUS
Organik madde: Toprakta değişik derecelerde ayrışma ve
parçalanmaya maruz kalmış her türlü organik hayvansal ve
bitkisel materyalleri içerisine almaktadır.
Organik Kimyasal ve Biyolojik
Hümik olmayanlar:
K.Hidratlar
HUMUS
materyaller ayrışma parçalanma Amino asitleri,
Fulvik,
Ülmik,
proteinler,
Hümik asit,
Lipitler,
Humin
nükleik asitler,
lignin

Humus; bitkisel ve hayvansal artıkların mikroorganizmaların

etkisiyle ayrışma ve parçalanmasında meydana gelen, rengi
koyu kahverengiden siyaha kadar değişen, kompleks, amorf ve
oldukça stabil bir maddedir.
 HUMUSUN YAPISI
Humusun 4 esas maddeden oluştuğu tespit edilmiştir. Humusu
meydana getiren 4 esas yapı maddesi ve bunların alkali, asit
ve alkoldeki çözünürlükleri Tabloda verilmiştir.

Fraksiyon Alkali Asit Alkol

Fulvik asitler Çözünür Çözünür ----

Himatomelanik asitler Çözünür Çözünmez Çözünür
Humik asitler Çözünür Çözünmez Çözünmez
Huminler Çözünmez Çözünmez Çözünmez
 HUMUSUN FRAKİYONLARINA AYRILMASI
Organik madde

Koyu renkli humin maddesi Humik olmayan maddeler

Alkali ile muamele(%2 NaOH veya
KOH
Çözünmez Humus Çözelti
(Humin)
Asitleştirme ve Süzme

Çözelti :Fulvik asitler (Sarı ve portakal

renkli) Çökelti (Koyu renkli)

Alkolle kaynatma ve
süzme
Çökelti: Humik asitler Çözelti: Himatomelanik asitler

Bazla yeniden muamele

Çökelti: Gri Humik asitler Çözelti:Kahverengi Humik asitler

 HUMİK ASİTLER-1
Humik asitlerin elementel yapısı büyük ölçüde
değişiklik göstermektedir.
Humik asitlerin molekül ağırlığı en az 600 g/mol
olup çoğunlukla çok daha yüksek düzeylerdedir.
Humik asitlerin kimyasal bileşiminde %45-65 C,
%30-50 O, %2.5-5 H,%3-5 N ve %0.3-0.5 S
mevcuttur.
Humik asitler bünyelerinde ihtiva ettikleri aktif
gruplar nedeniyle toprakta önemli bir negatif yük
kaynağıdır.
Katyon değişim kapasitesi 350 - 1500 me/100gr.
arasında değişmektedir.
 HUMİK ASİTLER-2
Humik asitlerin ihtiva
ettiği en önemli aktif
gruplar; karboksil grubu
(COOH), fenolik ve
alkolik gruplar (OH),
metoksil grupları
(OCH3), kuinoid grubu
(-CH=CH-) ve karbonil
grubu (CO)’ dur.

7
 HUMİK ASİTLER-3
Humik asidin hidrolizi sonucu alanin, amino-valerik asit,
aspartik asit, glutamik asit, leusin, diğer bazı amino asitleri,
bazı protein parçalanma ürünleri (prolin, histidin) ve bazı
düşük molekül ağırlıklı organik asitler açığa çıkmaktadır.
Katyon değişim siteleri hidrojen haricinde herhangi bir katyon
ile doldurulursa bu madde “humat” olarak tarif edilmektedir.
 FULVİK ASİTLER
Fulvik asitlerin molekül ağırlığı
300 g/mol civarındadır.
Fulvik asitlerin kimyasal
bileşiminde %44-46 C, %44-49
O, %5-6 H ve%2-6 N
mevcuttur.
Fulvik asit, humik aside oranla
daha az karbon ve daha fazla
oksijen ihtiva eder.

9
 FULVİK ASİTLER
Fulvik asidin humik aside göre rengi daha açıktır (açık
sarı -sarı kahverengi), suda ve asitlerdeki çözünürlüğü
daha fazladır ve asitlerle hidroliz olma kapasitesi daha
fazladır.
Fulvik asidin bileşiminde galaktoz, glikoz, mannoz,
arabinoz, ksiloz, uronik asitler ve diğer birçok
karbonhitratlar da mevcuttur.
Fulvik asidin ihtiva ettiği azotun, en az % 20-30 kadarı
protein formunda bulunmaktadır.
Hümik ve Fulvik Asit Kaynakları
DOĞAL KAYNAK HÜMİK ve FULVİK
ASİT İÇERİĞİ ,%
LEONARDİT 40 - 90
Torf 10 - 30
Saprofel Torf 10 – 20
Linyit katmanları 10 - 30
Hayvan gübresi 5 - 15
Kompost 2–5
Toprak 1-5
Arıtma Çamuru 1-5
Taş Kömürü 0-1
11
 LEONARDİT
Bitki ve hayvan kalıntılarının tarih öncesi zamanlarda gölsel
ortamlarda ve bataklıklarda çökelerek basınç, sıcaklık ve
anaerobik koşullarda volkanizma hareketlerinin de etkisiyle
milyonlarca yılda parçalanıp bozuşması, humifikasyonu,
oksidasyonu ve başkalaşıma uğraması sonucu tabakalaşmış
killi organik sedimanter bir kayaçtır.

Bitkisel ve Bataklık
Linyit Taş
hayvansal (Göl ve Torf Leonardit
kömürü kömürü
artıklar denizler)
 Sorunlar
1. Hümik + Fulvik asit belirlemede kullanılan Analiz metotları
Ülkemizde kullanılan Yöntem: TSE 5869 Yöntemi (ISO 5073, Turba
ve Linyitler için Humik+Fulvik asitlerin tayini,1999)
1. Hümik + Fulvik asitte C oranı
2. Sıvı Hümik ve Fulvik asit ürünlerinde pH
3. Bitkilere uygulama şekli

13
 Analiz Yöntemleri
Örnek ve etiket Hümik+Fulvik asit İçeriği, %
içeriği pH
TSE-Yntm BaCl2 Yntm HCl Yntm
TKİ-Leonardit; %65 6,45(1/10) 65,00 80,77 76,00
TKİ-Hümas;%12 10,0 12,00 18,93 15,00
A-%15 4,2 16,00 12,27 12,00
B-%24 5,6 27,45 12,65 2,80
Şlempe 6,5 21,00 7,03 2,00

14
 Analiz Yöntemi ve pH’nın Getirdiği
Analiz yöntemi ve pH: Piyasada gerçekte hümik asit
içermeyen, bitkisel kökenli olduğu ifade edilen ancak
şlempe, kağıt ve maya fabrikası atıklarından üretilen
ürünlerin pazara sunulmasına neden olmaktadır.
Çünkü hümik asit organik materyallerin hümifikasyonu
sonucu en az 1-2 bin ile 1-2 milyon yıllık bir süreçte
oluşmaktadır.
Bu süreçten geçmeyen organik artıklarda hümik asitler
bulunmamasına rağmen fulvik asitler bulunabilir.

15
 Hümik + Fulvik asitte C oranı
TSE yönteminde kahverengi kömürlerde hümik+fulvik asit
analizinde hümik+fulvik asitin C oranının 0.59 alınması veya
Ek-A’ya göre bu oranın belirlenmesi gerektiği belirtiyor.
Özellikle leonarditlerin hümik+fulvik asit içeriğini belirlerken
bu oran 0.30-0.45 arasında alınabiliyor. Bu değerler
leonarditin C içeriğini ifade eder. Oysaki bu C oranına sahip
leonarditten ekstrakte edilen hümik+fulvik asitin C oranı
0.58-0.61 arasındadır.
Analizde C oranının 0.59 yerine daha düşük alınmasıyla
leonarditteki hümik+fulvik asitin miktarının 2 kata kadar
daha fazla olmasına neden oluyor. (10/0.59=16.9; 10/0.30=33.3)

16
 Bitkilere uygulama şekli
Literatür bilgilerine göre Hümik asitin molekül ağırlığı 600
ile 10.000 gr/mol arasında değişiyor.
Bu molekül ağırlığa sahip bir maddenin molekül çapı bitki
yapraklarından difüzyonla içeriye giremeyecek kadar büyük
olmasına rağmen hümik asit neden yapraktan püskürterek
uygulanıyor.
Nitekim yapılan araştırmalar hümik asittin yapraktan
uygulanmasının herhangi bir yararının olmadığını ortaya
koymuştur.

17
TKİ’nin HUMİK ASİT REZERVİ
Leonardit: 5 milyon ton civarında
Humik üretiminde kullanılabilecek özelliklere sahip
düşük kaliteli (genç) linyit: 7-8 milyon ton
Bu Humik asit kaynakları 800-1000 kcal/kg
enerjiye sahip olduğu için kömür olarak
değerlendirilemediğinden son 3 yıla kadar pasa
malzeme olarak atılmaktaydı.

18
 TKİ’nin Amacı
Sahibi olduğu düşük kalorili ve humik asit
kapsamı yeterli düzeyde olan linyit veya
leonarditleri değerlendirerek;
Hem humik asit ve leonardit ürünlerinin
ithalatının azalmasına katkı sağlayarak,
Hemde tarımda verimlilik artışı nedeniyle
ülke ekonomisine katkıda bulunmaktır.
Piyasada belirleyici olmak
19
(TKİ HÜMAS) Humik ve Fulvik
Asitlerin Yararları

Toprakların fiziksel özellikleri

üzerine etkisi
 Toprakta agregasyonu artırır
 Kaymak tabakası oluşumunu
önler
 Toprak sıkışmasını önler.
 Toprağın su tutma kapasitesini
artırır.
 Kendi ağırlığının 20 katı fazla
ağırlıktaki suyu tutabilme
yeteneği vardır
 Suyun ve havanın toprak
içindeki hareketini düzenler.
 Bitkilerin su alımını artırır.
Kütük ve ark, 2000. Effect of Humic Acid
on Some Soil Properties, I SD,Konya.
21
 Kaymak tabakası
oluşumunu önler
 Toprak sıkışmasını
önler.

22
Kaba bünyeli topraklarda su tutmaya etkisi
 Toprağın su tutma
kapasitesini artırır.
 Suyun ve havanın
toprak içindeki
hareketini
düzenler.
 Bitkilerin su alımını
artırır.

23
 Ağır bünyeli topraklarda etkisi
Toprak sıkışmasını azaltır
veya önler.
Toprakta orta çaplı gözenek
hacmini artırarak su-hava
dengesi üzerine olumlu etki
yapar.
Kaymak tabakası
oluşumunu azaltır veya
önler.

24
 Marul - Humik asit
Kaymak tabakası Humik asit uygulaması
 Marul - Humik asit
Humik asit uygulamasının marul çıkışına etkisi
 Humik asit Toprağın Fiziksel Özellikleri
üzerine yaptığı olumlu etkilerle;
 Ayrıca toprakta parçalanması ile
açığa çıkan organik ve amino
asitler, hormonların etkisi ile;
 Tohumun çimlenmesini artırır.
 Kök gelişimini artırır.

27
 Toprağın Kimyasal-Biyolojik
Özelliklerine Etkisi
 Toprağın KDK ve tamponlama kapasitesini artırır.
 Tuz zararını azaltır.
 Besin elementlerin elverişliliği ve alımını artırır.
 Topraktaki mikroorganizma faaliyetini arttırır.

SONUÇ: Bitkilerde verim ve kaliteyi artırır

Hümik Maddelerin Katyon Değişim Kapasitesi İle Besin
Maddelerini Tutması 29
 Hümik asit bazında, 1 lt sıvı hümik asitin 8
ton hayvan gübresine, 1 kg katı hümik
asitin de 30 ton hayvan gübresine eşdeğer
olduğunu ileri sürmektedir (Schnitzer
1978).

Schnitzer, M., 1978. Soil Organic Matter. Editörs: M. Schnitzer and S.U.
Khan, Elsevier Scientific Publishing Co., New York.
30
 Alaşehir’de TKİ-HUMAS’ın Bağ’da Gelişme
ve Üzüm Verimine Etkisi-2013
Uygulam Üzüm Değişi Sürgün Değişi
a Verimi m uzunlu m
ml/omca kg/omc % ğu
a cm %

0 22.0 -- 45.0 ---

25 26.0 18 65.0 44
50 36.0 64 64.3 43
100 35.0 59 75.7 68
200 31.0 41 90.0 100
300 36.7 67 86.7 93
Üzüm Verimi ile sürgün uzunluğu (r=0.68**), 31
Alaşehir’de TKİ-HUMAS’ın Bağ’da Yaprakların Besin
Elementi İçeriğine Etkisi-2013
Uyg P K Ca Mg S Fe Cu Mn Zn B
ml/o -------------------%----------------------- ------------------mg/kg------------------
mca
0 0.16 2.45 1.11 0.34 0.25 225.6 8.3 73.6 43.4 76.9
25 0.14 2.35 0.97 0.35 0.24 216.4 16.1 79.9 62.6 78.9
50 0.15 2.54 1.20 0.35 0.28 219.5 11.8 92.7 67.3 57.5
100 0.17 2.30 1.24 0.34 0.27 221.2 11.2 63.5 63.6 83.3
200 0.15 2.55 1.06 0.33 0.27 230.7 14.2 71.5 62.3 68.9
300 0.22 2.44 1.34 0.34 0.27 223.5 11.3 59.1 60.2 101.8
Toprakta: P= 2.6; Mg=152; Fe=3.5; Mn=1.3 mg kg-1 noksan
Üzüm Verimi ile P(r=0.44**),K(r=0.37**), S(r=0.27*), Mn(r=0.39**)
Zn(r=0.25*)
Eğirdir’de TKİ-HUMAS’ın 5 Yaşındaki Kiraz
Ağaçlarının Verimine Etkisi-2010
Uygulama Verim Değişim
ml/ağaç (kg/Ağaç)
Kontrol 3.47 ---
100 4.04 %16
200 5.45 %57
400 6.25 %80
800 8.12 2.3 k
1600 7.32 2.1 k

33
Isparta-Eğirdir’de Artan Miktarlarda TKİ-Hümas
Uygulanan 5 yaşındaki Kiraz Ağaçları Yapraklarının
Bazı Besin Elementi İçerikleri
Uyg P K Ca Mg Fe Cu Mn Zn B
ml/ağ
-----------------%--------------- -----------------mg kg-1------------------
Kont. 0,24 1,57 1,59 0,36 82,8 9,1 93,7 19,4 65,5
100 0,24 1,69 1,31 0,33 90,6 10,5 91,5 19,4 62,3
200 0,26 1,59 1,34 0,38 108,2 9,6 118,6 20,8 60,5
400 0,27 1,64 1,51 0,33 92,4 14,9 96,3 21,6 72,6
800 0,24 1,54 1,45 0,35 111,4 9,3 87,8 28,6 60,7
1600 0,26 1,74 1,39 0,35 101,2 9,7 62,4 28,0 62,9

Toprakta: Fe=3.03 mg kg-1; Zn=0.23 mg kg-1

Verim-Fe; r=0.779**, ve Verim-Zn;r=0.924**
Manisa-Soma’da TKİ-HUMAS Uygulamasının 3
Yaşındaki Erik Ağaçlarının Sürgün Gelişimine Etkisi
Yıllık sürgün uzunluğu (cm)
Uygulanan TKİ-HUMAS %
Miktarı (ml ağaç-1) I.Tek II.Tek III.Tek Ortalama Değişim
1- KONTROL 10 11 14 11,7 -
2- 100 11 14 15 13,3 14
3- 200 30 29 37 32,0 1,7 kat
4- 400 23 27 28 26,0 1,2 kat
5- 800 20 22 23 21,7 86
6- 1600 23 26 30 26,3 1,3 kat
Toprak: Fe,Zn,B noksan; Yaprak: K, Ca, Mg, S, Fe, Cu, Mn, B
Sürgün uzunluğu: K,Ca
Manisa-Soma’da TKİ-HUMAS Uygulamasının 3
Yaşındaki Fıstık Çamı Ağaçlarının Sürgün
Gelişimine Etkisi
Uygulanan TKİ-HUMAS Yıllık sürgün uzunluğu (cm)
Miktarı (ml ağaç-1) I.Tek II.Tek III.Tek Ortalama % Değişim
1- KONTROL 9 10 12 10,3 -
2- 100 22 30 14 22,0 1,1 kat
3- 200 16 26 30 24,0 1,3 kat
4- 400 20 25 19 21,3 1,1 kat
5- 800 17 22 25 21,3 1,1 kat
6- 1600 19 24 25 22,7 1,2 kat
Toprak: P,K,Mg,Zn,B noksan; Yaprak: P, K, Ca, S, Mn, B
Kütahya-Tunçbilek’te TKİ-HUMAS Uygulamasının
10 Yaşındaki Ceviz Ağaçlarının Sürgün Gelişimine
Etkisi
Uygulanan TKİ-HUMAS Yıllık sürgün uzunluğu (cm)
Miktarı (ml ağaç-1) I.Tek II.Tek III.Tek Ortalama % Değişim
1- KONTROL 28 30 32 30,0 -
2- 250 59 60 61 60,0 100
3- 500 68 69 70 69,0 1,3 kat
4- 1000 71 72 73 72,0 1,4 kat
5- 2000 72 73 73 72,7 1,4 kat
6- 4000 83 82 81 82,0 1,7 kat
Toprak: P,B noksan; Yaprak: S, B
Sürgün uzunluğu: S, B
Muğla-Yatağan’da TKİ-HUMAS Uygulamasının 3
Yaşındaki Zeytin Ağaçlarının Sürgün Gelişimine
Etkisi
Yıllık sürgün uzunluğu (cm)
Uygulanan TKİ-HUMAS
Miktarı (ml ağaç-1) I.Tek II.Tek III.Tek Ortalama % Değişim
1- KONTROL 12 14 13 13,0 -
2- 100 16 17 18 17,0 31
3- 200 20 21 20 20,3 56
4- 400 22 21 23 22,0 69
5- 800 23 25 24 24,0 85
6- 1600 25 26 24 25,0 92
Toprak: P, K, Mg noksan; Yaprak: P, K, Ca, Mg, Fe, Cu, Zn, B
Sürgün uzunluğu: P, Ca, Mg, Fe, Cu, Zn, B
Muğla-Yatağan’da TKİ-HUMAS Uygulamasının 10
Yaşındaki Zeytin Ağaçlarının Sürgün Gelişimine
Etkisi
Uygulanan TKİ-HUMAS Yıllık sürgün uzunluğu (cm)
Miktarı (ml ağaç-1) I.Tek II.Tek III.Tek Ortalama % Değişim
1- KONTROL 13 12 13 12,7 -
2- 250 15 14 14 14,3 13
3- 500 22 22 21 21,7 71
4- 1000 25 21 23 23,0 81
5- 2000 23 24 23 23,3 84
6- 4000 26 27 25 26,0 105
Toprak: P, K, Mg noksan; Yaprak: P, K, Ca, Mg, S, Fe, Cu, Mn, B
Sürgün uzunluğu: Ca, Mg, S, Cu, Mn
Muğla-Milas’da TKİ-HUMAS Uygulamasının 3
Yaşındaki Zeytin Ağaçlarının Sürgün Gelişimine
Etkisi
Uygulanan TKİ-HUMAS Yıllık sürgün uzunluğu (cm)
Miktarı (ml ağaç-1) I.Tek II.Tek III.Tek Ortalama % Değişim
1- KONTROL 12 11 10 11,0 -
2- 100 15 14 12 13,7 25
3- 200 18 19 20 19,0 73
4- 400 20 24 20 21,3 94
5- 800 19 20 19 19,3 76
6- 1600 20 19 18 19,0 73
Toprak: P, K, Mg, B noksan; Yaprak: P, Mg, S, Fe, Cu, Mn, Zn, B
Sürgün uzunluğu: P, Mg, Fe, Cu, Mn, Zn, B
Meyve ağaçlarına TKİ-HUMAS Uygulaması
Meyve ağaçlarına 1 yaş
için 50-100 ml TKİ-
HUMAS uygulanmalıdır.
Uygulama ağaç taç
izdüşümüne,
Sonbahar veya Erken
ilkbaharda yapılmalıdır.
Meyve Ağaçlarına Uygulama

52
 K-Humat Uygulamasının Ceviz fidanlarında Boy
ve Çap Gelişimine Etkileri (2 yıllık ortalama)
K-Humat Boy Gelişimi, cm Çap Gelişimi, cm
Uygula
İlk ölçü Son ölç Artış Değişim İlk ölçü Son ölç Artış Değişim
0 15.775 101.707 85.932 -- 5.550 20.032 14.482 ---

1 ml/fidan 15.685 149.298 133.613 %56 5.680 23.787 18.107 %25

1.5ml/f 16.133 202.307 186.174 2.2 kat 5.360 28.595 23.235 %60
2.25ml/f 14.594 60.373 45.779 -%47 5.740 18.531 12.791 -%12

Sıvı K-Humat (%12 HA), 2000 ve 2001 yılı ağustos aylarında aşılanmış ceviz
fidanlarına takip eden yılın şubat ayında 100 ml su ile fidan dibine verilmiştir.
İlk Ölçümler: Mart ayı sonunda
Son Ölçümler: Eylül ayı sonunda (180 gün sonra) yapılmıştır.

Bostan, S.Z., 2003. BAHÇE 32 (1-2): 1–6.

53
 TKİ HUMAS- ŞEKER PANCARI DENEMESİ
Bitki= Şeker pancarı Giraf çeşidi,Gaucolu,kaplanmış
NPK: (N - P2O5 - K2O=16.9 -13,5 - 5,4 kg/da)
Deneme Yeri Toprağının Bazı Özellikleri;
pH=7,8
EC (Tuz)=275 µS/cm
Kireç=%31
Organik Madde=%1,7
NH4 +NO3-N=85 mg/kg-Yeterli
Fosfor (P)= 20mg/kg-Yeterli
Potasyum (K)= 410 mg/kg-Yeterli
Çinko (Zn)=0,30 mg/kg-Noksan
Diğer besin elementlerinin hepsi yeterli düzeydedir

Vejetasyon:21.04.2009(Ekim)-19.10.2009(hasat)=176gün
54
 Konya Şeker AŞ’nin deneme arazisinde artan miktarlarda TKİ-
HUMAS uygulamasının şeker pancarının yumru verimine ve
çiftçinin bir dekardan elde edeceği brüt gelir miktarına etkisi
Uygulamalar Verim Değişim Brüt Gelir Değişim
kg/da % TL/da %

1-NPK0 +HA0 5204 --* 579,38 --

2-NPK+HA0 5019 --** 606,41 5
3-NPK0 +HA-4,5lt/da 5614 8*-12** 667,80 15
4-NPK+ 0,5 lt/da 5006 -------- 578,57 --
5-NPK +1 lt/da 5214 0,2 - 4 627,72 8
6-NPK +1,5 lt/da 4951 ----- 570,79 --
7-NPK +2 lt/da 5448 5-9 655,89 13
8-NPK +4 lt/da 5386 4-7 645,72 12
9-NPK +8 lt/da 5546 7 - 11 687,62 19
10-NPK+12 lt/da 5867 13 - 17 748,08 29
55
Konya Şeker AŞ’nin deneme arazisinde artan miktarlarda TKİ-
HUMAS uygulamasının şeker pancarının Şeker oranına ve buna
göre şeker pancarı yumrusu alım fiyatına etkisi
Uygulamalar Şeker Değişim Pancar alım
oranı,% % fiyatı,TL/ton
1-NPK0 +HA0 15,49 -- 111,334
2-NPK+HA0 16,81 -- 120,822
3-NPK0 +HA-4,5lt/da 16,55 7*-- 118,953
4-NPK+ 0,5 lt/da 16,08 4-- 115,575
5-NPK +1 lt/da 16,75 8-- 120,391
6-NPK +1,5 lt/da 16,04 4-- 115,288
7-NPK +2 lt/da 16,75 8-- 120,391
8-NPK +4 lt/da 16,68 8-- 119,888
9-NPK +8 lt/da 17,25 11 - 3 123,984
10-NPK+12 lt/da 17,74 15 – 6 127,506
2009 yılı pancar alım fiyatı Şeker oranı %16 olan pancarın için 115 TL/ton’dur
56
 Gözlüde Kuru Koşullarda Ekmeklik Buğdaya (Altay 2000) Farklı
Şekil ve Miktarlarda Uygulanan TKİ-Hümas’ın Tane Verimi
Üzerine Etkileri
Uygulama Konusu Tane Verimi, Değişim
kg/da %
Kontrol (TKİ-Hümas yok) 244 ---

Toprağa 1 litre TKİ-Hümas /da 282 16

Toprağa 2 litre TKİ-Hümas /da 272 12

Toprağa 4 litre TKİ-Hümas /da 306 25

Tohuma %0.5 TKİ-Hümas 315 29
Tohuma % 1 TKİ-Hümas 323 32
Tohuma %5 TKİ-Hümas 294 21
Tohuma %10 TKİ-Hümas 325 33
50kg/da TKİ-Leonardit 319 31
100kg/da TKİ-Leonardit 367 50
57
 Buğdaya TKİ-Hümas’ın Etkisi-1

Uygulama Ekim 2012’de Kulu’da Üzeyir Orhan’nın arazisinde KÖÇD mühendisleri kontrolünde yapıldı. Örnekler
31.01.2013’de alındı. Qualite–ekmeklik buğday 58
 Buğdaya TKİ-Hümas’ın Etkisi-2

Sap-Kök gelişimindeki farklar

Uygulama Ekim 2012’de Kulu’da Üzeyir Orhan’nın arazisinde KÖÇD mühendisleri kontrolünde yapıldı. Örnekler
31.01.2013’de alındı. Qualite–ekmeklik buğday 59
 Buğdaya TKİ-Hümas’ın Etkisi-3

Sekonder kökler

İç Anadolu’da buğdayda sekonder kök oluşumu Nisan’da başlar

Sekonder kökler
Sekonder kökler

Uygulama Ekim 2012’de Kulu’da Üzeyir Orhan’nın arazisinde KÖÇD mühendisleri kontrolünde yapıldı. Örnekler
31.01.2013’de alındı. Qualite–ekmeklik buğday 60
 TKİ-HÜMAS ŞEKER PANCARI
Uygulama: Yumru Değ. Şeker Değ.
6 lt TKİ- verimi, t/da % Oranı,% %
Hümas/da
Kontrol 8.25 --- 16.33 ---
Ekim öncesi 9.05 10 17.70 8.4
Çapa sonrası 8.65 5 17.19 5.3
Ekim Öncesi: TKİ-Hümas (6 lt/da) belli oranda
sulandırarak toprak yüzeyine püskürtüp 10-15 cm
derinliğe karıştırılarak,
Çapa sonrası: Sulama suyu ile üstten 6 lt/da TKİ-
Hümas uygulandı.
Not: Deneme yeri toprağında besin elementi
noksanlığı yok
61
Ilgın-Çiftçi Tarlasında TKİ-Hümas Uygulamasının Silaj
Mısırın Verim ve Koçan Doldurma Oranına Etkisi

Uygulama Silaj Değişim Koçan Değişim

Dozu Verimi, % Doldurma %
(lt TKİ- t/da Oranı, %
Hümas
/da)
Kontrol 3.90 --- 85 ---
4 4.30 10 90 6
8 4.40 13 93 9
12 4.45 14 95 12

Not: Deneme yeri toprağında besin elementi noksanlığı

yok
62
Topraktan Humik Asit Uygulamasının Domatesin
(Çeşid: Kero) Meyve Verimine (t/dekar) Etkisi
TKİ-Hümas
+NPK % +N %
Uyg., lt/da
Kontrol 14.6 c --- 11.3 c ---
4 12.8 d -- 11.7 c 4
8 18.7 b 28 17.5 b 56
12 15.9 c 9 22.2 a 97
16 20.5 a 40 19.4 b 73
20 20.9 a 43 18.4 b 64
Not-1: Deneme yeri toprağında 35 ppm P, 330 ppm K ve diğer elementler yeterli düzeydedir.
Not-2:TKİ-Hümas uygulaması toprakta ve bitkide bütün besin elementlerinin miktarının
önemli düzeyde artışına neden olmuştur. Verim artışı ile birlikte kalite de artmıştır.
Fide Dönemi (Mayıs- Haziran ayları): 75 ppm N, 40 ppm P, 75 ppm K
Gelişme Dönemi (Temmuz ayı) : 100 ppm N, 40 ppm P, 100 ppm K
Hasat Dönemi (Ağustos-Eylül ayları): 100 ppm N, 20 ppm P, 150 ppm K
Öktüren Asri, Arı, Demirtaş, Maral, Zengin,2011-Batem,Ant
 Damlama ile TKİ-Hümas uygulamasının
bazı bitkilerin
GAP Tarımsalverimine etkisi
Araştırma Enstitüsü

TKİ-Hümas Patlıcan Biber Hıyar

uygulaması Verim Değişim Verim Değişim Verim Değişim
kg/da %*** kg/da % kg/da %
Kontrol* 4.31 --- 2.34 --- 9.27 ---
1** 4.53 5 2.41 3 10.17 10
2 4.73 10 2.47 6 10.46 13
4 4.98 16 2.51 7 10.61 14
*, Kontrol uygulamasında TKİ-Hümas uygulanmamıştır.
**, 1 ton suyla verilen TKİ-Hümas’ın litre miktarıdır.
***, Abdullah
Kontrole Suat
göreNACAR
% olarak artışı gösterir.
(Koordinatör)
Nesibe Devrim ALMACA (Pamuk)
Fide dönemi: 50 ppm
Dr. Ayşe Gülgün N -(Buğday,
ÖKTEM 100 ppmKırmızı
P - 50 ppm K
Mercimek)
Gelişme Sibel
dönemi: 100 ppm
SÖYLEMEZ N -100 ppm P - 50 ppm K
(Antepfıstığı)
Hasat dönemi: 100 ppm N - 40 ppm P - 100 ppm K
Abdullah ŞAKAK (Laboratuar)
GAP Bölgesinde sulu şartlarda Buğdaya (Akçakale 2000)
TKİ- HÜMAS uygulamasının tane verimlerine etkisi
TKİ-Hümas 2010 2011
Uygulaması Verim, kg/da Değişim,% Verim, kg/da Değişim, %
Kontrol 484 -- 637 --
2 L/da* 479 -- 673 6
4 L/da 504 4 686 8
6 L/da 534 10 670 5
8 L/da 531 10 673 6
%1.25** 517 7 666 5
%2.5 555 15 664 4
%5 550 14 689 8
%10 547 13 687 8
*TKİ-Hümas ekim öncesi belli oranda sulandırılıp toprak yüzeyine püskürtülmüştür.
** TKİ-Hümas ekim öncesi tohuma belirtilen oranda karıştırılmıştır.

Dr. Ayşe Gülgün ÖKTEM ve ark 2012, GAP Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
65
GAP Bölgesinde kuru şartlarda K. Mercimeğe (Fırat-87)
TKİ- HÜMAS uygulamasının tane verimlerine etkisi
TKİ-Hümas 2010 2011
Uygulaması Verim, kg/da Değişim,% Verim, kg/da Değişim, %
Kontrol 59 -- 208 --
2 L/da* 63 7 225 8
4 L/da 61 3 237 14
6 L/da 63 7 229 10
8 L/da 61 3 238 14
%1.25** 64 8 249 20
%2.5 62 5 213 2
%5 70 19 227 9
%10 87 47 221 6
*TKİ-Hümas ekim öncesi belli oranda sulandırılıp toprak yüzeyine püskürtülmüştür.
** TKİ-Hümas ekim öncesi tohuma belirtilen oranda karıştırılmıştır.

Dr. Ayşe Gülgün ÖKTEM ve ark 2012, GAP Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
66
GAP Bölgesinde Pamuğa (Stoneville-468) TKİ- HÜMAS
uygulamasının tane verimlerine etkisi
TKİ-Hümas Verim, kg/da Değişim,%
Uygulaması
Kontrol 371 --
2 L/da* 501 35
4 L/da 558 50
6 L/da 599 61
8 L/da 576 55
%1.25** 603 63
%2.5 483 30
%5 542 46
%10 541 46
*TKİ-Hümas ekim öncesi belli oranda sulandırılıp toprak yüzeyine püskürtülmüştür.
** TKİ-Hümas ekim öncesi tohuma belirtilen oranda karıştırılmıştır.

Nesibe Devrim ALMACA ve ark 2012, GAP Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
67
GAP Bölgesinde 5 yaşındaki Antefıstığına TKİ- HÜMAS
uygulamasının yıllık sürgün uzunluğuna etkisi
TKİ-Hümas, Ort.Sürgün
Değişim,%
lt/ağaç Uzunluğu,cm
0 11,15 --
100 18,00 61
200 12,96 16
400 16,04 44
800 11,81 6
1600 11,7 5

Sibel SÖYLEMEZ ve ark 2012, GAP Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü

68
Farklı Demir Bileşikleri ve TKİ-Hümas Uygulamalarının
Ispanak Bitkisinin Yaş ve Kuru Ağırlığına Etkisi
Konular Yaş ağırlık Değişim Kuru ağırlık Değişim
g/saksı % g/saksı %
1. Kontrol 29.2 -- 4.3 --
2. FeSO4. 7H2O (% 19 Fe) 35.9 23 5.6 30
3. FeEDDHA (% 6 Fe) 38.8 33 5.9 37
4. 250 ppm TKİ-Hümas 32.6 12 5.0 16
5. 500 ppm TKİ-Hümas 34.8 19 5.2 21
6. FeSO4. 7H2O + 250 ppm TKİ-Hümas 38.7 33 6.0 40
7. FeSO4. 7H2O + 500 ppm TKİ-Hümas 39.1 34 6.0 40
8. %0.96 Fe içeren TKİ-Hümas 31.3 7
Not-1: 2,3,6,7 ve 8 nolu konularla 12 ppm Fe uygulanmıştır. 4.8 12
Not-2: 4,5,6 ve7 nolu konularda belirtilen miktarda humik+fulvik asit sağlayacak miktarda
TKİ-Hümas uygulanmıştır.
Not-3:Deneme toprağı %33 kireç,%0.71 o.madde ve 1.5 ppm Fe içermektedir.
69
Farklı Demir Bileşikleri ve TKİ-Hümas Uygulamalarının
Ispanak Bitkisinin Aktif ve Toplam Fe Kapsamlarına Etkisi
Konular Aktif Fe Değişim Toplam Fe Değişim
mg kg -1 % mg kg -1 %, kat
1. Kontrol 86.9 -- 113.9
2. FeSO4. 7H2O (% 19 Fe) 106.9 23 182.8 60
3. FeEDDHA (% 6 Fe) 126.2 45 237.3 2.1k
4. 250 ppm TKİ-Hümas 113.4 30 169.9 49
5. 500 ppm TKİ-Hümas 125.1 44 184.1 62
6. FeSO4. 7H2O + 250 ppm TKİ-Hümas 116.4 34 256.0 2.25k
7. FeSO4. 7H2O + 500 ppm TKİ-Hümas 127.4 47 296.8 2.6 k
8. %0.96 Fe içeren TKİ-Hümas 103.3 19 137.1 20
Not-1: 2,3,6,7 ve 8 nolu konularla 12 ppm Fe uygulanmıştır.
Not-2: 4,5,6 ve7 nolu konularda belirtilen miktarda humik+fulvik asit sağlayacak miktarda
TKİ-Hümas uygulanmıştır.
Not-3:Deneme toprağı %33 kireç,%0.71 o.madde ve 1.5 ppm Fe içermektedir. 70
Farklı Demir Bileşikleri ve TKİ-Hümas Uygulamalarının
Ispanak Bitkisi Yapraklarının Klorofil Kapsamlarına Etkisi
Konular Klorofil a+b Değişim
mg/ kg taze ağ %
1. Kontrol 576 --
2. FeSO4. 7H2O (% 19 Fe) 722 25
3. FeEDDHA (% 6 Fe) 759 32
4. 250 ppm TKİ-Hümas 738 28
5. 500 ppm TKİ-Hümas 768 33
6. FeSO4. 7H2O + 250 ppm TKİ-Hümas 733 27
7. FeSO4. 7H2O + 500 ppm TKİ-Hümas 753 31
8. %0.96 Fe içeren TKİ-Hümas 723 26
Not-1: 2,3,6,7 ve 8 nolu konularla 12 ppm Fe uygulanmıştır.
Not-2: 4,5,6 ve7 nolu konularda belirtilen miktarda humik+fulvik asit sağlayacak miktarda
TKİ-Hümas uygulanmıştır.
Not-3:Deneme toprağı %33 kireç,%0.71 o.madde ve 1.5 ppm Fe içermektedir. 71
Samsun-Terme’de Fındık Ağaçlarına Topraktan Artan Seviyelerde
Uygulanan TKİ-Hümas’ın Yıllık Sürgün Uzunluğu Üzerine Etkisi
TKİ-Hümas Sürgün Değişim
Uygulama Dozu uzunluğu %
L/ocak (cm)
0 17.4 ---
1 20.4 17
2 22.8 31
3 25.5 47
5 28.0 61
Not: 1. TKİ-Hümas uygulaması 20 Mart 2012’de belli oranda sulandırılıp her bir ocağa
homojen olarak dağıtılıp 15-20 cm toprak derinliğine karıştırılarak yapıldı.
2. Deneme yeri toprağında B (0.32 ppm) yetersiz, diğer besin elementleri yeterli düzeydedir.
Toprak kireçsiz, orta düzeyde organik madde içermekte ve nötr reaksiyona sahiptir.
 Samsun-Bafra’da Çeltik Bitkisine Artan Seviyelerde Uygulanan
TKİ-Hümas’ın Çeltik Bitkisi Dane Verimi Üzerine Etkisi

TKİ-Hümas Değişim
Dane Verimi
Uygulama Dozu %
L/dekar kg/da
0 575 ---
4 625 9
8 645 12
12 675 17
16 749 30
Not: 1. TKİ-Hümas uygulaması ekimden 5 gün önce belli oranda sulandırılıp toprak
yüzeyine püskürtülerek yapıldı. (Osman Akbaş’ın arazisi)
2. Deneme yeri toprağında Zn (0.45 ppm), B(0.47 ppm) yetersiz, diğer besin
elementleri yeterli düzeydedir. Toprak kireçsiz, orta düzeyde organik madde
içermekte ve nötr reaksiyona sahiptir.
Samsun-Bafra’da Çeltik Bitkisine Uygulanan TKİ-Hümas’ın Çeltik
Bitkisi Bayrak Yaprakları Besin Elementti Kapsamına Etkisi
Uygula P K Ca Mg S Fe Cu Mn Zn B
ma,
L/da ------------------------%------------------------- -----------------------mg/kg-----------------------
Kontrl 0.23 1.33 0.51 0.22 0.21 184.1 6.8 71.8 28.2 7.3
4 0.24 1.37 0.53 0.22 0.25 199.7 8.3 77.4 31.1 8.7
8 0.26 1.38 0.54 0.23 0.24 207.7 8.3 80.2 31.7 9.0
12 0.25 1.42 0.56 0.23 0.25 218.5 8.5 78.9 32.2 9.6
16 0.24 1.50 0.57 0.24 0.26 222.3 8.7 78.0 32.8 10.7
Ort. 0.24 1.40 0.54 0.23 0.24 206.5 8.1 77.3 31.2 9.1
LSD0.05 ö.d. 0.102 0.037 ö.d. 0.015 17.34 ö.d. ö.d. 1.55 0.74
 HA uygulamasının mısır’ın gövde ve kök
gelişimi ve P konsantrasyonlarına etkisi
HA uygulamasıyla mısır bitkisinin Gövde ve kökün P
gövde ve kök gelişimine etkisi konsantrasyonunda değişim
160
140
120
Kontrole göre değişim

100 Gövde
80 Kök
60
40
20
0

Humik0asit uygulaması,
250 500
ppm
Erdal ve ark,2000, Turk J. Agri For,24(6):663-668
75
 Humik asit uygulamasının toprağın elverişli P ve
mısır bitkisinin aldığı P miktarına etkisi (Erdal ve ark,2000)

Toprak: toprağın elverişli P konsantrasyonu

Bitki : Mısır bitkisinin topraktan kaldırdığı P miktarı
76
77
 Humik asit uygulamasının Nohut
bitkisi verimlerine etkisi
500 %12
450
400 %16
350
300
250 Kontrol
200 %36 40 kg/da
150
100
50
0
Biyolojik Dane Bindane
Verim,kg/da Verimi,kg/da ağırlığı, g

Ünsal ve Tüfenkçi, 2007. Y.lisans Tezi,100.y Üniv. Fen Bil Ens.

78
 Söke şartlarında humik asit uygulamasının pamuk
bitkisinin verim ve verim unsurlarına etkisi
Verime etkisi Koza ağırlığına etkisi

Ören ve Başal, ADÜ Zir. Fak.Der.2006; 3(2) : 77 - 83

79
 Söke şartlarında humik asit uygulamasının pamuk
bitkisinin verim ve verim unsurlarına etkisi
Yüz tohum ağırlığına etkisi Erkenciliğe etkisi

Ören ve Başal, ADÜ Zir. Fak.Der.2006; 3(2) : 77 - 83

80
 Tohuma K-Humat Uygulamasının Ayçiçeği
Fidesinin Bazı Özelliklerine Etkisi
K-Humat Kök Fide boyu Kök Kuru Fide Kuru
uygula* uzunluğu ağırlığı ağırlığı
cm % değ. cm % değ. mg/bitki % değ. mg/bitki % de
0 8.44 -- 7.06 -- 26.3 -- 97.7 --
60 g 11.23 33 8.09 15 29.2 11 123.8 27
120 g 10.58 25 7.98 13 30.3 15 114.2 17
180 g 9.81 16 7.84 11 30.1 14 115.1 18

Sıvı K-Humat (%15 HA); 100 kg tohum’a 60 g (400 ml), 120 g (800 ml)
ve 180 g (1200 ml) HA gelecek şekilde son hacim 2.2 litre çözelti
şeklinde uygulanmıştır.

Kolsarıcı ve ark., 2005,Akdeniz Üniv. Zir. Fak. Dergisi, 18(2), 151-155.

81
Toprakta elverişli Fe ve Mn miktarına
Humik asit uygulamasının etkisi

Kütük ve ark, 2000. Effect of Humic Acid on Some Soil

Properties, I SD,Konya.
82
Toprakta elverişli Zn miktarına Humik
asit uygulamasının etkisi

Kütük ve ark, 2000. Effect of Humic Acid on Some Soil

Properties, I SD,Konya.
83
 TKİ HÜMAS
GARANTİ EDİLEN İÇERİK % w/w
Toplam Organik Madde 12.5
Toplam (Hümik+Fülvik) 12
Suda çöz Potasyum Oksit 3
pH (11-13)
KDK 900 me/100g
E4/E6 3.26
 Uygulama önerilerimiz
Şekli: Toprak yüzeyine püskürtüp 10-15 cm
derinliğe karıştırarak, Yada sulama suyu ile
veya Tohum ile
Miktar: 1-8 lt/da (4-6 lt/da)
Zaman:Ekim/Dikim esnası veya hemen
öncesi, Sulama suyu ile her zaman
Sulama suyuna: 1-2 lt TKİ-Hümas/1ton suya
85
 DİNLEDİĞİNİZ

için

ÇOK TEŞEKKÜRLER

86