Branko Čopić

Bio je neumoran književni radnik, izdao je brojna djela, koja je gotovo u potpunosti posvetio
svojoj Bosanskoj krajini i Grmeču. Najviše se bavio poezijom, pripovijtkom i romanom. Ipak,
pripovijedanje je njegova prava i istinska vokacija, iznikla na rodnom tlu, potaknuta
neumornim pričama djeda Rade i drugih krajiških pričalica. Osim toga, njegov pripovjedački
talenat se ogledao i u seriji romana o ratu i revoluciji, o ratnicima i njihovim sitnim i, širem
krugu, nepoznatim sudbinama.

Najveća radost Ćopićevog pripovijedanja jeste smijeh, koji iz pisca izvire spontano i lako,
nježno i milostivo. Taj smijeh je dobrodušan, životvoran i bodar, on čini da život bude miliji,
da dan bude svjetliji, da čovjek bude ljepši. Satira i satirični smijeh sinu ponekad svojom
oštricom, ali je, prema pripovjedačevom uvjerenju, u životu više lijepote nego ružnoće, više
dobra nego zla, više ljudskog manje neljudskog. Probiće iz ovog pripovjedanja i ton tuge ili
gorčine, jer i to je život. Ali kada se sagleda cjelokupno Ćopićevo pripovjedanje, on se pamti
po smijehu, onom blagorodnom i ljekovitom.

Ćopićeve ratne pripovetke obično su kratke, anegdotske, zasnovane često na stvarnim

događajima. Kasnije je težio da stvori složenije pripovetke, s razgranatom fabulom i većim
brojem ličnosti, ali je i u njima sačuvao neposrednost, doživljenost i autentičnost svedočenja
prvih ratnih priča. Slika ljude raznih kategorija, otkriva spontani, nehotični heroizam malog
čoveka, pretvaranje mirnih seljaka u legendarne junake. U njegovoj slici rata realizam prelazi
u legendu, a lirsko se spaja s komičnim.

Prozna dela prožeta su mu lirikom i živopisnim realističkim slikanjem seoskog života,

poznavanjem života i mentaliteta ljudi iz zavičaja, vedrinom, živošću i vitalnošću duha.
Kreirao je mnoštvo upečatljivih i živopisnih likova i događaja nadahnutom pripovedačkom
tehnikom koristeći svež, sočan i slikovit jezik pri čemu je inspiraciju nalazio u svom
podgrmečkom zavičaju.

Glavnina Ćopićevog proznog opusa humoristički je intonirana a humor nalazi u prirodi i

mentalitetu njegovih junaka koji i u najtežim životnim trenucima znaju da sačuvaju vedrinu i
da se nasmeju čak i vlastitoj nevolji. Sem toga, Ćopić je od onih pisaca koji svoj posmatrački
talenat naročito iskazuju kroz otkrivanje sitnih ljudskih mana i nedostataka.

Iako je Ćopić pisac epske širine i zamaha sa urođenim pripovedačkim i humorističkim darom,
u njegovim delima vidljiva je i jedna lirska žica koja se nije pokazivala samo u opisima
bosanskih pejzaža već i u portretisanju ljudskih likova koji su mu bili bliski i dragi. Ta
Ćopićeva poetska žica naročito je vidljiva u njegovoj ratnoj lirici, pre svega u zbirci "Ognjeno
rađanje domovine".
Orlovi rano lete

“Orlovi rano lete” poznati je roman Branka Ćopića koji govori o Drugom svjetskom ratu i
delovanju partizanskih odreda u prvim ratnim danima. No prije svega, knjiga govori o
bezbrižnom djetinjstvu skupine dječaka jednog malog sela Lipova, čije igre nasilno prestaju
dolaskom rata. “Orlovi” prerano moraju da odrastu i nose se sa problemima odraslih kao što
je obrana njihovog sela i odlazak u vojsku. Idilu njihovog logora Tepsija kamo su bežali iz
škole narušavaju bombe i neprijateljska vojska.

Knjiga "Orlovi rano lete" je roman za decu u kome je pisac sa puno humora opisao odrastanje
jedne grupe dečaka, a kao inspiracija su mu poslužili stvarni događaji iz njegovog detinjstva.
U liku drskog i zlog učitelja ovekovečena je piščeva stroga učiteljica od koje su se on i
njegovi školski drugovi krili u šumi.

Roman se sastoji iz dva dela. Prvi deo romana opisuje bezbrižno detinjstvo dečaka, njihove
dogodovštine, bezobrazluke i školske nestašluke. U drugom delu romana opisano je potpuno
drugačije ponašanje dečaka. Součeni sa ratom i svime onome što ratni događaji donose,
odrasli su pre vremena i na sebe preuzeli dužnosti koji nadmašuju njihove godine i njihovo
životno iskustvo. O tom preranom odrastanju dečaka simbolično govori i sam naslov romana
"Orlovi rano lete". U srprskoj narodnoj tradiciji ptica orao je simbol hrabrosti i slobode.
Aludirajući na dečake o kojima govori, pisac ih smatra orlovima koji su silom prilika morali
rano da polete.

Glavna ideja i tema je već očita iz samog naslova. Naime, kako su orlovi i sokoli uvijek bili
simboli slobode u narodonoj poeziji, tako su djeca iz priče prerano raširila svoja krila i postali
poput pravih orlova. Surova realnost ih je prerano otkinula od bezbrižnosti, veseljem prožetih
pustolovina i ostalih ljepota nesputanog djetinjstva. Ono neizrečeno, pouka nama svima, jest
da ratne strahote možda mogu naprasno prekinuti djetinjstvo, ali ne i pravo prijateljstvo.

Slike u romanu su protkane vedrinom i dječjim pogledom, kao i humorom. Prvi dio romana
obiluje šaljivim situacijama. Krase ga, također, bogate stilske figure.

Ovo je dečji roman, ali i ratni roman za odrasle, koji ne prati samo sudbine jedne dječje
skupine malog sela. Roman iznosi sudbine i mnogo odraslih likova koji rat možda
doživljavaju i teže nego djeca koja nisu previše ni svjesna svega što se oko njih dešava.
Roman nam pokazuje i kako se živjelo prije dok nije bilo tehnologije i kako su se djeca znala
lijepo zabavljati i družiti. Prije svega, priča je poruka o zajedništvu, hrabrosti i domoljublju,
koji se pojavljuju u srcima ljudi bez obzira na godine.
Bašta sljezove boje

Zbirka govori o omiljenoj mu tematici, a to je detinjstvo. On je opisao svoje detinjstvo i to

kroz sve zvukove, slike i mirise kraja gde je živeo. Opisao je i radoznalost, snove i sve dečje
dogodovštine.Ova zbirka podeljena je u dva ciklusa koji su povezani istim likovima i
značenjem, ambijentom i pripovedačem. Iz tog razloga oni su jedna celina.

Kad se Ćopićeva zbirka pripovedaka, bolje reći kratkih priča, pod naslovom Bašta sljezove
boje početkom sedme decenije prošlog veka pojavila, mnogi poznati i priznati kritičari tog
vremena dali su joj najviše ocene, i epitet "najboljeg, najvećeg lirskog pesnika koga je srpska
književnost ikad imala" (Milovan Danojlović: Najbolji Ćosić). U prilog tome ide i činjenica
da mu je ovo delo donelo Njegoševu nagradu. U Bašti je reč o jednoj vrsti biografije, koja ne
podrazumeva hronološki sled događaja iz piščevog života, nego doživljaje i događaje koji su
pisca inspirisali za književno stvaralaštvo. Zato i nije čudno što se u predgovoru Bašti
sljezove boje navodi da se "život i delo" Branka Ćopića "čudesno podudaraju". U ovoj zbirci
kratkih priča, Ćopić slika zgode i nezgode dečaka i staraca: prve kad u pupoljku života
otkrivaju neobičan svet odraslih, a druge na izmaku života dok evociraju najlepše stranice
svog postojanja koje ih odvode u bezbrižne trenutke detinjstva. Knjiga je podeljena u tri
celine: Jutra plavog sljeza, Nesmireni ratnik i Dani crvenog sljeza. Priče su nezavisne, vezuju
ih jedino glavni likovi: deda Rade, stric Nidžo, samardžija Petrak i dečak Baja (narator), kao i
vreme i ambijent. Ciklus Jutra plavog sljeza posvećen je ranom detinjstvu kad se mnogo sanja
i žudi za nepoznatim, kad svet liči na bajku. Dani crvenog sljeza još uvek čuvaju vedrinu, ali
se javljaju i opori tonovi. Ako bismo za prvu figurativno mogli reći da predstavlja
jutro, Nesmireni ratnik je podne, a poslednja veče. Humor je glavno obeležje ove zbirke, on
najčešće izvire iz dijaloga, a komičan efekat dolazi od neobičnih reči i izraza kao što su:
parip, vantazije, božije goveče, konjska muvo, kenjac jedan itd. Ima i preterivanja u građenju
likova. "Od pogleda na termometar djed je dobijao vrtoglavicu i stuživalo bi mu se u stomaku,
a od vaser-vage je zakretao glavu kao od urokljivih očiju" (Čudesna sprava)..."Taj Blagoje
išao je nekoliko puta u Ameriku...Pričalo se da je jednom otputovao s goveđim pasošem,
nekim koji je glasio na nečiju žutu kravu, pa su ga zbog toga, u šali, nazivali i Žuta Krava, a i
to mu je dobro pristajalo jer je bio plavokos i nosio žute brkove" (Ženidba moga strica). Prva
priča, koja nosi naslov zbirke Bašta sljezove boje, počinje tvrdnjom da muškarci slabo
razlikuju boje. Tom prilikom autor ističe kako je njegov deda Rade bio prava
neznalica: "skoro preko noći, rascvjetao bi se u bašti kraj naše kuće crni sljez"... To nije
moglo promaći deda Radu, pa bi progunđao: "Pazider ga, sva se bašta modri kao čivit". Drugi
put bi za istu baštu rekao da se crveni i onda je za tu godinu bila crvena." Djedov rođak Sava
Damjanović, nekadašnji kradljivac sitne stoke, a pod starost ispičutura i pričalica, i
nenamerno je znao da najedi mog dobrog djeda. Dok djed priča, on ti ga istom začuđeno
prekine: "Otkud lisica crvena kad je žuta!" - Hm, žuta? - beči se djed. - Žut je tvoj
nos. Pripovedač nam dalje kazuje kako je zbog dedove tvrdoglavosti oko boja i sam nadrljao
u školi kad je učiteljici uporno tvrdio da je vuk zelen. Jedna od najboljih priča iz ove zbirke
je Pohod na mjesec (svrstana je u Čitanku za V razred osnovne škole). Ona počinje
naglašavanjem gušenja unutrašnje energije zanesenih dečaka od strane starijih. Spas dolazi
jedino kad u goste dođe samardžija Petrak jer tad stege olabave i dečak to obilato
 koristi. Pohod na mesec označava ljudsku radoznalost i čežnju za dalekim, nepoznatim,
iskonsku ljudsku potrebu da se sazna ono što je zagonetno i tajnovito, ali i da se čovek odvoji
od svakodnevnog, i tvrdokornog života. Mesec simboliše ono što je nepoznato, daleko i
hladno, ali i čovekovu imaginaciju i san koja se preko dana krije. Dedova vatrica simboliše
ono što je zemaljsko, blisko, označava sigurnost zaštitu i toplinu, prijateljstvo i ljubav. Najjači
utisak, međutim, na mene ostavila je priča pod nazivomPotopljeno detinjstvo. Posle mnogo
leta u rodno mesto, vraća se dečak u liku starca. Sećanja naviru. Dok setno posmatra dolinu
koju je kao dečak kamenitim drumom ostavio, nalazi da tu ništa više nije isto. Sad je pred
njim samo pusto bledo nebo odslikano u mirnoj vodi veštačkog jezera i natraške okrenuti
brežuljci u njegovom ogledalu. U dijalogu dečaka i starca doznajemo čega se sve dečak
odrekao na rastanku. Četrnaestogodišnji dečak se najpre oprostio od pitomih zečeva, dobre
stare kuće, ali pamćenje pojačava sliku; kad mu je lugarova Danica dugo mahala iza niske
ograde u cveću.

- Zar nisi poželeo da joj se još jednom vratiš za korak-dva natrag, da je još jednom...

- Da poželeo sam, zastao, ali se ipak nisam vratio... Nisam, ali sam se kasnije, u tuđini, hiljadu
puta okrenuo iza sebe i tražio dragi lik, priželjkivao svoju trinaestogodišnju prijateljicu, ali
sve je već bilo prekasno... Kud li mi se samo žurilo

Pita se starac, pitam se i ja, pitamo se svi mi koji smo ko zna čega radi, ostavili rodni zavičaj.