1. Kojeg su reda pritisci, temperature I vrijeme reakcije prilikom detonacije HE projektila?

Vrijeme trajanja rekacije je reda 10-13 s,

2. Šta govori Hopkins – Cranz zakon?

Prema Hopkins – Cranz zakonu, slični udarni talasi formirat će se na identičnim skaliranim
udaljenostima kada se dva eksploziva slične geometrije i istog tipa, ali različitih veličina,
detoniraju u atmosferi. Najčešće se koristi tzv. svedeno (skalirano) rastojanje Z kao
dimenzionalni parametar:

𝑅 𝑅
𝑍= 1 𝑖𝑙𝑖 𝑍 = 1⁄
𝑚3 𝐸𝐷 3

gdje je m – masa standardnog eksploziva a ED – ukupna toplota detonacije eksploziva ili energija
detonacije. Toplota detonacije je količina toplote koja se oslobađa tokom detonacije jakih
sekundarnih eksploziva, i predstavlja razliku između toplote formiranja produkata eksplozije i
toplote formiranja eksplozivne materije.

3. Šta je trojna tačka? Nacrtati shematski prikaz trajektorije trojne tačke za slobodnu
eksploziju u zraku.

Trojna tačka predstavlja tačku iznad tla u kojoj se susreću reflektovani i upadni udarni talas, kada
je upadni ugao veći od granične vrijednosti. Trojna tačka kreće se po određenoj trajektoriji,
udaljavajući se od tla. Ispod trojne tačke, udarni talasi se spajaju u tzv. Machov front.
 4. Koliko reflektovani udarni talas može biti veći od upadnog udarnog talasa? Za koji to
upadni ugao važi?

Koeficijent reflektovanog pritiska dostiže vrijednosti preko 12 pri nultom napadnom uglu
(normalni upadni udarni talas) i pri vrijednosti maksimalnog nadpritiska upadnog talasa od oko
345 bar. Koeficijent reflektovanog pritiska predstavlja odnos maksimalnog reflektovanog
pritiska i maksimalnog pritiska udarnog talasa.

5. Kako obloga oko eksplozivnog punjenja utiče na detonacionu brzinu punjenja?

Parametri udarnog talasa mijenjaju se kada se oko eksplozivnog punjenja nalazi obloga. Obloga
punjenja može biti od materijala niže gustine (plastika, poliuretan, karton), od metala niže
gustine ( aluminijum, magnezijum), te od metala i legura veće gustine (čelik, bakar, mesing).
Obloga usporava brzinu dekompozicije eksploziva, što povećava temperaturu i pritisak
detonacije eksploziva u odnosu na stacionarnu detonaciju bez obloge.

Eksperimentima je utvrđeno da obloga oko eksplozivnog punjenja povećava detonacionu brzinu

eksploziva, a smanjuje njegov kritični prečnik, tj. Minimalni prečnik pri kojem se odvija stabilna
stacionarna detonacija. Obloge od materijala niže gustine ne utiču na detonacionu brzinu i
kritični prečnik eksploziva.

6. Koji se tipovi povreda javlaju kod ljudi dejstvom udarnog talasa?

Kod dugotrajne izloženosti udarnom talasu vać pri nadpritiscima od 0,7 – 1 bar dolazi do pucanja
krvnih sudova. Kritični organ u ljudskom tijelu su pluća koja su puna zraka i upravo je najčešći
uzrok smrti dejstvom udarnog talasa – oslobađanje zračnih mjehurića iz plućnih alveola u
krvotok. Nadpritisci pri kojima nastaje teško krvarenje pluća iznose od 2 – 3 bar, dok pri
pritiscima većim od 5 bar u 50% slučajeva nastaje teško krvarenje pluća. Smrt nastaje najčešće
pri nadpritiscima većim od 7 bar. Pri nadpritisku od oko 1 bar bubna opna će se oštetiti u barem
50% slučajeva, dok je donja granica otećenja uha 0,34 bar.

7. Koje su vrijednosti nadpritiska udarnog talasa kada sigurno nastupa smrt ljudi?

Smrt nastaje pri nadpritiscima od 13.8 bar do 17.2 bar.

 8. Kako položaj čovjeka i prisustvo zidova u blizini uziču na dejstvaa udarnog talasa na
čovjeka?

9. Za šta se sve koriste kumulativna punjenja?

Kumulativni efekat koristi se za graviranje eksplozivom, bušenje rupa, fragmentacija stijena,

probijanje čeličnog sefa,

10. Koji parametri utiču na efikasnost HEAT projektila?

 Materijal lijevka i njegova geometrija,

 Eksplozivno punjenje,
 Mehanizam aktiviranja,
 Tijelo projektila,
 Udaljenost osnovice lijevka od mete (Stand off),
 Rotacija projektila,
 Karakteristike mete,
 Temperatura kumulativnog mlaza,

11. Koje su karakteristike koje se traže od potencijalno dobrog kumulativnog lijevka?

 Visoka temperatura topljenja,

 Velika gustoća,
 Sitnozrnasta struktura, pravilna orjentacija zrna,
 Netoksičnost,
 Visoka dinamička čvrstoća,
 Dobra plastičnost,
 Dostupna i jeftina sirovina.
 12. Navesti načine proizvodnje kumulativnog lijevka. Koji postupci daju bolju stukturu
lijevka, a koji su skuplji?

Proces Kristalna struktura Cijena u odnosu na duboko

izvlačenje
Obrada iz šipki Loša 10
Duboko izvlačenje Srednja 1
Rotaciono izvlačenje Dobra 1.3
Hladno kovanje Vrlo dobra 5
Toplo kovanje Vrlo dobra 3
Vruće kovanje Loša 0.5
Visoko energetsko brzo Vrlo dobra 5
formiranje
Elektroplatiranje Vrlo dobra 30

13. Koji hemijski elementi daju lijevak koji ima dobru plastičnost?

Bakar, nikl, aluminijum, srebro i zlato.

14. Koje su karakteristike kumulativnog mlaza koje su povoljne sa stajališta probojnosti

(efikasnosti) HEAT projektila?

 Plastičnost,
 Koherentnost,
 Velika brzina,
 Dugo vrijeme kidanja,
 Visoka čvrstoća,

15. Koje tehnologije punjenja eksploziva u HEAT projektile se koriste?

Za izradu kumulativnih eksplozivnih punjenja koriste se dvije tehnologije:

 Livenje i
 Presovanje.
Tehnologija livenja može se realizovati u nekoliko varijanti:

 Talažno livenje,
 Centrifugalno livenje,
 Livenje pod pritiskom i
 Vibraciono livenje.

16. Koji upaljači su povoljniji za upotrebu u HEAT projektilima i zašto?

Za ugradnju u kumulativne projektile mogu se koristiti mehanički i električni upaljači, ali

značajniju prednost imaju električno, zbog znatno veće trenutnosti i mogućnosti funkcionisanja
pri vrlo malim udarnim uglovima. Vrijeme savremenih električnih upaljača iznosti 20 do 40 s,
električni upaljači funkcionišu pri udarnim uglovima do 5.

17. Koji je red veličine temperature kumulativnog mlaza? Da li kumulativni mlaz

''progorijeva'' metu ili je u pitanju druga fenomenologija?

Prosječna temperatura punjenja sa kompozicijom B je 441C sa devijacijom od 80C, dok je za

Octol punjenja prosječna temperatura 521C sa standardnom temperaturnom devijacijom od
40C.

Efekat na oklopu izazvan dejstvom kumulativnih protiv – oklopnih projektila može se podijeliti
u dvije kategorije:

 Proboj – podrazumijeva se efekat pri kome je kumulativni mlaz ostavio u oklopu otvor
prečnika koji nije manji od najvećeg prečnika projektila.
 Zador – efekat koji nastaje u slučaju zaustavljanja mlaza u oklopu, bez potpunog
probijanja prepreke.

18. Koji su moderni trendovi istraživanja HEAT projektila?

 Formiranje mlaza i razvijanje modela za ne konusne geometrije lajnera,

 Studije o materijalu lajnera – legure,
 Karakteristike lajnera – veličina zrna i tekstura,
 Razdvajanje mlaza,
 Kontrola jakih eksploziva – veličina zrna, sučelje eksploziva i lajnera.
 19. Koja je razlika između kalibarnih i potkalibarnih KE projektila?

Potkalibarni projektili, u odnosu na kalibarne imaju manju masu ali znatno veću brzinu za istu
težinu pogonskog punjenja, povećanjem brzine projektila ostvarena je i veća razantnost putanje,
dakle bolji uvjeti neposrednog gađanja, a smanjenjem poprečnog prsjeka projektila ostvaren je
na najracionalniji način manji aerodinamički otpor i manji pad brzine na putanji. Potkalibarne je
projektile gotovo nemoguće antirikošetno oblikovati, pa imaju nedostatak da su samo protiv
vertikalnih i malo nagnutih oklopa, dok je kalibarne projektile moguće antirikošetno oblikovati.

20. Kako se može povećati kinetička energija KE projektila?

 Smanjenjem mase sabota,

 Povećanjem brzine projektila,
 Povećanjem gustine penetratora,

21. Koje su razlike između penetratora od wolframa i osiromašenog urana za KE projektile?

Ispitivanja su pokazala da legure volframa imaju za 65% veću dinamičku čvrstoću na istezanje
nego osiromašeni uran. Projektil od legura volframa ima veću brzinu izlaza iz mete. Volfram ima
izvanredna svojstva: gustinu od 19,3 g/cm 3 , tačku topljenja na 3410  C. Osiromašeni uran je
podložan prskanju uslijed naprezanja i korozije, podložan je dejstvu atmosfere i mora imati
zaštitini premaz. DU projektil tokom probijanja oklopa stvara toskične elemente na okolinu u
formi mikro rasprskavajućih čestica prašine.

22. Kakvi efekti (koji talasi, kakva naprezanja i sl.) se javljaju prilikom udara KE projektila
u metu?

U momentu udara projektila u metu generira se udarni bljesak. Visoko intenzivni talasi
naprezanaja prostiru se kroz metu, te dolazi do stvaranja kratera i penetracije projektila. S
obzirom da pritisak koji se javlja pri udaru premašuje vrijednosti otpora materijala projektila i
mete, prednji dio projektila podliježe hidrodinamičkoj eroziji, dok ostatak projektila prodire u
metu nedeformisan. Intenzivna tangencionalna naprezanja javljaju se u materijalu mete u zoni
prodiranja prednjeg dijela projektila. Nakon određenog vremenskog perioda meta se počinje
deformisati te se uočavaju ispupčenja na stražnjoj površini a potom i njeno rasprskavanje.
 23. Koji fenomeni su primjećeni u meti, a koji u penetratoru tokom prodiranja KE projektila?

Fenomeni koji se javljaju u meti:

 Prostiranje talasa (elastično, plastično, hidrodinamičko)

 Normalno naprezanje, savijanje, tangencionalno naprezanje, hidrostatički pritisak
 Deformacija (elastična, plastična),
 Pukotine
 Ljuštenje
 Efekti trenja
 Fragmentacija

Fenomeni koji se javljaju u projektilu:

 Prostiranje talasa
 Trajna deformacija
 Lom
 Fragmentacija
 Zagrijavanje

24. Šta su THOR jednačine?

Jednačine kojima se predviđa probojnost fragmenata kroz metalne ciljeve i služe za procjenu
preostale brzine fragmenta i njegove mase nakon prodiranja, pri relativno niskim brzinama
udara.

25. Navesti formulu za dubinu prodiranja koja se dobije pod pretpostavkom da su penetrator
i meta fluidi. Da li ta formula vrijedi za manje ili veće brzine penetratora.

𝜌𝑝 1⁄2
𝑝 =𝐿∙( )
𝜌𝑇

Formula za dubinu prodiranja koja se dobije pod pretpostavkom da su penetrator i meta fluidi
vrijedi samo za veće brzine penetratora.
 26. Po čemu se, ukratko, model Tate&Alekseevskii razlikuje od osnovnog hidrodinamičkog
modela prodiranja KE projektila?

27. U koje modele penetracije (eksperimentalni, analitički ili numerički metod) spada
Lanz&odermatt model penetracije KE projektila? Zbog čega?

28. Za koje tri vrste zadataka su namjenjena pirotehnička osvjetljavajuća sredstva?

Pirotehnička osvjetljavajuća sredstva su namjenjena da ispune tri vrste zadataka:

1. Signalizirati, privući pažnju i informisati. Pirotehnička sredstva ove vrste su

različitih boja, male jačine sa jednim ili više izvora svjetlosti, sa ili bez padobrana.
2. Vidjeti, identifikovati, uznemiriti neprijatelja, umiriti prijatelje. Ova sredstva
stvaraju bijelu ili žutu svjetlost i treba da daju osvjetljenost od 1 do 5 luksa.
3. Gađati na sigurno sa efikasnom i skupom municijom. Osvjetljenost površine mora
biti jednaka ili veća od 5 luksa u datom vremenskom intervalu i traženog nivoa.

29. Koja su tri osnovna načina prenosa osvjetljavajuće baklje? Kratko opisati.

Postoje tri osnovna načina prenosa osvjatljavajuće baklje:

1. Lansiranjem iz vazduhoplovnih sredstava.

 Osvjetljavajuća sredstva su sa padobranom, imaju veliki intenzitet
svjetlosti, dugo vrijeme gorenja ali sa nedostatcima: promjena
osvjetljenosti zbog promjene visine, pomjeranja uzrokovana vjetrom,
osjetljivost lansera i neophodnost postojanja dosta jake veze između
lansera i korisnika.
2. Lansiranjem iz topova, minobacača ili sa raketama.
 Osvjetljavajuća sredstva su sa padobranom, intenzivna, srednjeg vremena
sagorijevanja, ali sa nedostatcima kao što su: nepreciznost mjesta
osvjetljvanja, promjena visine, pomjeranja prouzrokovana vjetrom i
potreba postojanja veze između lansera i korisnika (osim u slučaju
lansiranja sa tenka).
3. Lansiranjem ili postavljanjem direktno od korisnika.
 To su razna osvjetljavajuća sredstva koja se postavljaju u prostoru i
vremenu radi ostvarenja osvjetljavajućeg dejstva u datom trenutku. I ova
sredstva su podložna uticaju promjene visine i vjetra.
 30. Kako djeluje osvjetljavajući projektil?

U košuljici projektila smješten je sklop padobrana sa osvjetljavajućom bakljom. Dejstvom

tempirnog upaljača pali se izbacno punjenje od crnog baruta, smješteno u komori prednjeg
oživalnog dijela košuljice projektila. Gasovi nastali sagorijevanjem izbacnog punjenja preko
dijafragme potiskuju osvjetljavajuću baklju koja preko segmente obloge ili direktno izbija dno
projektila. Košuljicu projektila napušta sklop padobrana sa osvjetljavajućom bakljom i pod
dejstvom vazduha dolazi do otvaranja padobrana. Produkti sagorijevanja izbacnog punjenja,
istovremeno sa potiskivanjem osvjetljavajuće baklje, pale sloj pripalne smješe u osvjetljavajućoj
baklji kroz otvore na dijafragmi. Sagorijevanje pripalne smješe traje sve dok se ne završi proces
izbacivanja sklopa i otvaranja padobrana, a zatim nastaje sagorijevanje osvjetljavajuće smješe.

31. Šta je svjetlosni fluks, šta intenzitet svjetlosti a šta osvjetljenost?

Svjetlosni fluks ( je naziv za snagu zračenja svjetlosnog izvora a izražava se u lumenima.

Intenzitet svjetlosti je veličina definisana relacijom:

𝑑
𝐼= (𝑐𝑑)
𝑑

gdje je  - prostorni ugao izražen u steradijanima

Osvjetljenost (E) površine dS je veličina definisana relacijom:

𝑑
𝐸= (𝑙𝑥)
𝑑𝑆

32. Koje su osnovne komponente koje ulaze u sastav osvjetljavajućih pirotehničkih smješa?
Navesti ukratko njihove karakteristike.

Svi pirotehnički sastavi su mehaničke smješe dvije ili više komponenata. Osnovne komponente
svake pirotehničke smješe su oksidans i gorivo.

Oskidansi su obično anorganske soli koje oslobađaju oskidirajuće elemente na višim

temperaturama. Oskidirajući elementi koji se najčešće koriste u pirotehničkim smješama su kisik
i flour.

Goriva su obično metalna ili nemetalna sredstva.

 1. Šta je udarni talas? Čime se karakteriše? Koje su razlike između zvučnog i udarnog
talasa? Nacrtati shematski dijagram (i opisati ga) zavisnosti pritiska od vremena tokom
dejstva udarnog talasa na okolinu.

Pod pojmom udarni talas podrazumijeva se sabijena oblast sredine sa naglim skokom pritiska,
gustine i temperature na trontu talasa, koji se kreće nadzvučnom brzinom kroz datu sredinu sa
strujanjem fluida unutar zone sabijanja u smjeru kretanja udarnog talasa.dejstvo udarnog talasa
na okolinu karakteriše se rušenjem, drobljenjem, kidanjem, velikim deformacijama predmeta u
neposrednoj blizini centra eksplozije, njihovim razbacivanjem naokolo, kao i zvučnim efektom.
Tokom širenja, gubi se dio energije udarnog talasa, što rezultira postupnim padom njegove
brzine i pritiska sa rastojanjem od centra eksplozije, te prelazi u akustički (zvučni) talas.

Osnovne razlike između udarnog i zvučnog talasa su sljedeće:

 Promjene parametara pritiska, gustine i temperature sredine kroz koju se

prostire zvučni talas su beskonačno male u odnosu na polazne veličine tih
parametara. Zvučni talas je stabilan oblik prostiranja slabih poremećaja
kroz sredinu dok kod prostiranja udarnog talasa dolazi do skakovite
promjene pritiska, gustine i temperature,
 Brzina zvučnog talasa je konstantna dok brzina udarnog talasa nije,
 Prenos udarnog talasa u zraku je nelinearan fenomen, dok se zvučni talas
može definisati kao linearan problem,
Faza djelovanja udarnog talasa sa pritiscima većim od atmosferskog naziva se pozitivna faza ili
faza nadpritiska, dok se faza djelovanja udarnog talasa sa pritiscima manjim od atmosferskog
naziva negativna faza ili faza podpritiska.

Strukture na koje nailazi takav udarni talas naprije su gurnute prema naprijed (od centra
eksplozije) kratkim i snažnim dejstvom udarnog talasa, a zatim povučene unazad (prema centru
eksplozije) uslijed podpritiska u negativnoj fazi.

2. Šta je dinamički pritisak? Navesti glavne karakteristike. Nacrtati shematski prikaz

funkcionalne promjene pritiska normalnog upadnog i reflektovanog udarnog talasa, te
dinamičkog pritiska tokom vremena.

Dinamički pririsak je kinetička enerija po jedinici zapremine i predstavlja mjeru kretanja

vazdušne struje iza udarnog talasa, a izjednačava se sa vrijednošću pritiska okoline kada strujanje
prestane.

3. Kako se uslovno mogu podijeliti eksplozije? Reći nešto o svakoj od njih.

Eksplozije se uslovno mogu podijeliti na :

 Otvorene eksplozije i
 Zatvorene eksplozije.
Otvorne eksplozije se dalje dijele na:

 Slobodne eksplozije u vazduhu,

 Eksplozije iznad tla i
 Eksplozije na tlu.

Zatvorene eksplozije mogu se arbitrarno podijeliti na:

 Zatvorene sa potpunim izduvavanjem,

 Djelomično zatvorene eksplozije i
 Potpuno zatvorene eksplozije.

Zatvorene eksplozije dešavaju se unutar struktura (zgrade, kuće, neboderi, pećine, tuneli, bunker
i ostali zatvoreni ili poluzatvoreni prostori).

Eksplozije sa potpunim izduvavanjem nastaju unutar ili odmah do struktura paralelepipidnog

oblika sa jednom ili više otvorenih površina.

Djelimično zatvorene eksplozije nastaju unutar paralelepipidne strukture sa otvorima manje

veličine i/ili lomljivim površinama.

Eksplozija na tlu će se desiti kada se detonacija eksplozivnog punjenja izvrši blizu ili na samom
tlu.

4. Koja je razlika između dejstva dinamičkog pritiska i difrakcionog dejstva udarnog talasa?

Difrakciono opterećenje karakteriše se maksimalnim nadpritiskom udarnog talasa, a sam termin

difrakcija koristi se jer udarni talas obuhvata cijelu metu. Ulijed difrakcionog opterećenja,
strukture od elastičnijih građevinskih materijala (metalne konstrukcije) će biti zgnječene, dok će
strukture od krtijih građevinskih materijala (beton) biti raznesene u komade.

Opterećenje uslijed dinamičkog pritiska predstavljaja dejstvo sile koja djeluje na površinu
okomitu na front udarnog talasa. Intenzitet opterećenja uslijed dinamičkog pritiska (zavisi od
brzine čestica iza udarnog talasa) je manji nego kod difrakcijskog opterećenja, ali traje duže.

Opterećenje uslijed dinamičkog pritiska nakon određenog vremena mijenja svoj smjer uslijed
stvaranja zone podpritiska što može dovesti do lomljenja struktura.

Na difrakciono opterećenje su posebno osjetljivi industrijski kompleksi, krovovi zgrada i

mostovi, teško oklopljena vozila, trupe u bunkerima, plitko ukupane strukture. Na optrećenje
uslijed dejstva dinamičkog pritiska osjetljivi su meki ciljevi: ljudi, lako oklopljena vozila,
brodovi i različite vrste letjelica.
 5. Koje metode za procjenu dejstva udarnog talasa postoje? Reći nešto o svakoj od njih.

Metode za procjenu parametara udarnog talasa predstavljaju empirijske i poluempirijske metode

za pocjenu efekata udarnog talasa nakon eksplozije.

Empirijske metode su u osnovi korelacije sa eksperimentalnim podacima. Većina empirijskih

modela je ograničena dostupnombazom (eksperimentalnih) podataka. Tačnost ovih metoda
postaje sve manja sa smanjivanjem udaljenosti od tačke eksplozije.

Poluempirijske metode su bazirane na pojednostavljenim modelima fizikalnih fenomena, gdje se

fizikalni procesi pokušavaju modelirati koristeći različite aproksimacije, uz upotrebu dostupnih
eksperimentalnih podataka.

Procjena dejstva udarnog talasa kod poluempirijskih metoda bazira se na primjeni svedene
udaljenosti, pri čemu su u modelima uključeni i određeni analitički izrazi.

Osim empirijskih i poluempirijskih metoda za procjenu parametara udarnog talasa, sve više se
razvijaju i koriste softverski paketi za numeričke simulacije pomoću kojih se pokušava
predvidjeti dejstvo udarnog talasa nakon eksplozije.

Metode numeričke simulacije baziraju se na jednačinama mehanike kontinuuma koje uključuju

izraze za očuvanje mase, količine kretanja i energije te različite konstitutivne jednačine za
definisanje materijala, kao i odgovarajuće jednačine stanja za vazduh i eksplozivne materije.

6. Opisati razlike između municije prostornog dejstva i klasične HE municije.

Kod klasične HE municije eksplozivno punjenje je homogena smješa koja se sastoji od gorive i
oksidirajuće komponente.

Municija prostornog dejstva sadrži samo gorivu komponentu koja se na cilju u prvoj fazi
pomješa sa vazduhom, a u drugoj fazi reaguje sa kisikom iz vazduha.

Kod rasprskavanja klasičnih HE projektila dio energije eksplozije troši se na rasprskavanje

košuljice projektila. Kod termobaričnih projektila košuljica je mnogo tanja tako da se veći dio
energije eksploziva pretvara u energiju vatrene lopte i u energiju udarnog talasa.

Brzine detonacije termobaričnih eksploziva su manje od brzine detonacije britantnih eksploziva,

dok tečna goriva koja se koriste za punjenje aerosolnih eksploziva u tečnom stanju ne detoniraju.

Kod eksplozija klasičnih eksploziva generišu se udarni talasi velikog intenziteta, čiji intenzitet
naglo pada sa vremenom.
Pritisak koji nastaje kod eksplozije brizantnih eksploziva mnogo je veći od pritiska detonacije
termobaričnih eksploziva, dok je pad ili smanjenje pritiska udarnog talasa sa vremenom kod
eksplozija termobaričnih eksploziva manji, a vrijeme trajanja impulsa duže.

Municija prostornog dejstva zbog načina dejstva pokazala se efikasnija kod uništavanja
određenih ciljeva u odnosu na klasične HE i kumulativne projektile.

Municija koja djeluje na principu termobarične eksplozije je posebno efikasna u zatvorenim ili
poluzatvorenim prostorima.

7. Koji tipovi oklopne zaštite protiv HEAT projekila postoje? Reći nešto o njima.

Tipovi oklopne zaštite:

 Homogeni oklopni pancirni čelik, kao polufabrikat, dobija se valjanjem ili kovanjem,
zavisno od namjere. Danas se se NATO homogeni valjani čelični oklop izrađuje u dvije
klase:
 Klasa 1 – osigurava maksimalni otpor prodiranju
 Klasa 2 – osigurava maksimalni otpor udaru.

Istraživanjem došlo se do zaključka da se preko određene granice tvrdoće ne smije ići jer se u
protivnom stvaraju pukotine izazvane krutošću materijala. Iz tih razloga postoje dvije
mogućnosti: proizvodnja dvoslojnog oklopa i poboljšanja postojećih tehnika livenja.

 Aluminijski oklop

Legure luminijuma imaju određene prednosti u odnosu na pancirni čelik:

 Smanjena masa konstukcije

 Povoljne karakteristike i pri niskim temperaturama
 Pri manjoj masi oklopnog tijela osigurana je veća krutost konstrukcije
 Ostaju ozračene kraće vrijeme od ostalih metala
 Povoljnije za preradu u plastičnom stanju

 Kombinovani (kompozitni) oklop sastavljen je od pancirnog čelika, ultra – tvrde

toplotno – otporne keramike, vazdušnog prostora i sloja plastike.

 Modularni oklop, postavlja se sa strane kupole i tijela tenka u obliku kutija.

 Oklop od titanijuma, legure oklopa na bazi titanijuma ima znatno povoljnije osobine od
pancirnog čelika za zaštitu od lakog naoružanja i parčadi, pa se uglavnom koristi u
zrakoplovstvu.
  Eksplozivno-reaktivni oklop (ERA), postao je najefikasniji od svih oklopnih koncepata
po pitanju mase i zapremine. Kada užareni mlaz kumulativnog punjenja pogodi ovaj
"sendvič" oklop, on aktivira eksplozivni sloj u sredini, uzrokujući da se dvije metalne
ploče koje okružuju eksploziv razdvoje. Ove ploče erodiraju i destabiliziraju mlaz koji
prolazi kroz njih, tako smanjujući njegovu sposobnost penetracije oklopa.

 Oklop od osiromašenog uranijuma dosta je „kontraverzna” vrsta oklopa. Ovaj materijal

ima gustoću oko 2,5 puta veću od čelika, a minimalno je radioaktivan. No, kod njega je
značajan problem toksičnosti, kako za vrijeme proizvodnje, tako i u slučaju oštećenja
oklopa tokom bitke

 Sistem aktivne zaštite (APS) predstavlja sistem koji ima zadatak da smanji mogućnost
pogađanja tenka od strane sofisticiranih vojnih sredstava kao što su: protiv-tenkovski
vođeni projektili (sa kumulativnim ili kinetičkim dejstvom), upozorenjem,
zasljepljivanjem, kao i aktivnim dejstvom protiv dolazećih projektila ispaljivanjem
projektila prije udara projektila u tenk.

 Dodatni oklop na tenku, obično ne mora biti neka visoka tehnologija.

8. Opisati hidrodinamičku teoriju Defornoux – a kojom se predviđaju parametri

kumulativnog mlaza. Navesti relevantne formule.

Teorija Defornoux – a predstavlja najpotpuniji analitički postupak numeričke simulacije

funkcionisanja kumulativnog eksplozivnog punjenja, od faze pobuđivanja detonacije do
prodiranja mlaza u napadnutu prepreku. Rezultati simulacije pokazuju da kretanje obloge
šupljine kumulativnog punjenja pod dejstvom produkata detonacije odvija se brzinom manjom
od brzine detonacije, uobičajno se ova brzina naziva brzinom urušavanja ili brzinom raspadanja
obloge, te da metal obloge kumulativne šupljine pod dejstvom detonacionog talasa i produkata
detonacije, obrazuje dva horizontalna mlaza koji se kreću u istom smjeru i to prvi, primarni mlaz
brzinom:

𝑉 𝛽
𝑉𝑝𝑚 = 𝑉ℎ + 𝑉𝑡 = + 𝑉 ∙ cot 𝛽 = 𝑉 ∙ cot
sin 𝛽 2

I drugi, sekundarni, znatno manjom brzinom:

𝑉 𝛽
𝑉𝑠𝑚 = 𝑉ℎ − 𝑉𝑡 = − 𝑉 ∙ cot 𝛽 = 𝑉 ∙ tan
sin 𝛽 2
 9. Opisati hidrodinamičku teoriju Birkhoff – a kojom se predviđaju parametri kumulativnog
mlaza. Navesti relevantne formule.

Garreth Birkhoff je pretpostavio da detonacijski val, nastao iniciranjem eksplozivnog punjenja,

proizvodi tako veliki pritisak tokom procesa kolapsa kumulativnog lijevka da se čvrstoća
materijala lijevka može zanemariti. Lijevak se u tom procesu tretira kao neviskozan i nestišljiv
fluid, a elementi lijevka trenutačno su ubrzani do njihovog kolapsa. Ovaj model naziva se i
stacionarni model formiranja kumulativnog mlaza. Stacionarni model predviđa kum. mlaz sa
vremenski nepromjenljivim tokom, i konstantnom dužinom, jednakoj dužini ivice konusa.
Uočeno je, međutim, da kumulativni mlazovi imaju gradijent brzine; primarni mlaz se kreće
većom brzinom nego zadnji dio mlaza – sekundarni mlaz, uzrokujući razdvajanje i istezanje
mlaza. Prema ovom modelu, brzine primarnog i sekundarnog mlaza su konstantne.

𝑈𝑑 (𝛽 − 𝛼)
𝑉𝑝 = sin(𝛽 − 𝛼) ∙ [𝑐 sec 𝛽 + cot 𝛽 + tan ]
cos 𝛼 2
𝑈𝑑 (𝛽 − 𝛼)
𝑉𝑠 = sin(𝛽 − 𝛼) ∙ [𝑐 sec 𝛽 − cot 𝛽 − tan ]
cos 𝛼 2

10. Opisati Birkhoff – ov model probijanja mete kumulativnim mlazom. Po čemu se on

razlikuje od MPH modela? Da li se ovaj model može primjenjivati kod KE projektila?

Birkhoff je razvio jednostavnu teoriju probojnosti na osnovu hidrodinamičke teorije

penetrirajućih mlazeva. Zbog supersoničnih brzina kumulativnog mlaza, pritisak proizveden
tokom udara kumulativnog mlaza u metu daleko premašuje granicu razvlačenja većine
materijala. Zato kao prvu aproksimaciju, zanemaruje čvrstoću i viskozitet materijala mete i
mlaza, što omogućava upotrebu poznatih hidrodinamičkih pretpostavki za nestišljiv i neviskozan
tok fliuda. Ovaj model govori da je probojnost neovisna od brzine kumulativnog mlaza, međutim
erozija mlaza i konačna dužina istezanja mlaza zavise od brzine mlaza.

11. Koja je funkcija sabota kod APFDS KE projektila? Koji su zahtjevi za ''uspješan'' sabot?
Koji su najčešći oblici sabota danas?

Sabot služi za vođenje projektila kroz cijev oružja, pomoću vodećih površina, kao i za potrebno
zaptivanje gasnih produkata sagorijevanja na zadnjem dijelu projektila u cilju što postizanja što
veće brzine na ustima cijevi. Sastoji se od 3 ili 4 segmenta i zaptivnog prstena, čija je osnovna
funkcija što bolje zaptivanje gasnih produkata sagorijevanja.
Postoji nekoliko zahtjeva za uspješan sabot:

 Mora zadržavati produkte sagorijevanja iza projektila,

 Mora podupirati podkalibarni projektil pri kretanju kroz cijev oružja kako bi se osigurala
stabilnost projektila,
 Mora prenositi pritisak produkata sagorijevanja na podkalibarni projektil,
 Mora se u potpunosti odbaciti na ustima cijevi bez ometanja leta podkalibarnog
projektila,
 Odbačeni sabot mora pasti u opasnu zonu ispred oružja kako ne bi oštetio trupe,
 Mora biti što je moguće lakši te odbaciti se sa što manje energije.

Najčešći oblici sabota su: