KİM102U-GENEL KİMYA II
Ünite 3: Çözeltilerin Fiziksel Özellikleri
Çözeltiler
Çözelti: Homojen karışımlardır. Çözeltiyi oluşturan
maddelere çözelti bileşenleri adı verilir ve miktarı fazla
olan bileşen çözücü, miktarı az olan bileşen ise çözünen
olarak tanımlanmaktadır.
Çözelti Oluşum Süreci: Çözücü-Çözünen Etkileşimleri
İki bileşenli çözeltide bir maddenin diğer madde içerisinde
homojen dağılma sürecine, yani çözelti oluşum sürecine
çözünme denir.
Çözünme olayı bileşenlerin kendi molekülleri arasındaki
etkileşim kuvvetlerinin niteliği ve niceliğine bağlıdır. Yani
çözücü-çözücü, çözünen-çözünen, çözücü-çözünen
maddelerinin etkileşimleri birbirine benzer ise çözünme
olayı gerçekleşmektedir.
Solvasyon: Çözünme süreci ile kristalden çözeltiye gelen
bir iyonun, elektrostatik etkileşim sonucu birkaç çözücü
molekülü ile sarılması olayıdır.
Hidratlaşma: Çözücünün su olduğu durumlarda
solvasyon olayı hidratlaşma olarak ifade edilmektedir.
Çözelti Oluşumundaki Enerji Değişimleri
Çözünme olayı ekzotermik veya endotermik olabilir.
Çözelti entalpisi: Bir maddenin bir molünün çok seyreltik
bir çözelti oluşturmak üzere çözünmesi sırasında alınan
veya verilen ısıya denir.
Çözücü ve çözünen moleküllerinin veya iyonlarının
karışabilmesi için çözücü moleküllerinin kendi arasındaki
ve çözünen moleküllerinin veya iyonlarının kendi
arasındaki çekim kuvvetlerinin yenilmiş olması gerekir.
Bu çekim kuvvetlerini yenme süreci endotermiktir ve
enerji gerektirir.
Karışma nedeniyle oluşan çözünen-çözücü çekim
kuvvetleri enerji açığa çıkarır ve bu süreç ekzotermik bir
süreçtir. Çözeltinin entalpisi (ısısı), bu endotermik ve
ekzotermik süreçlerin entalpilerinin büyüklüğüne bağlıdır.
Doymuş Çözelti ve Çözünürlük
Kristallenme: Çözünmüş maddenin çözeltiden ayrılması
durumudur. Çözünme olayının tersidir. Çözünmemiş katısı
bulunan bir çözeltide bu iki zıt durum her zaman
mevcuttur.
Çözünme hızının kristallenme hızına eşit olduğu durumda,
çözeltideki çözünmüş madde miktarı sabit bir değere
ulaşır ve çözeltideki madde miktarında bir değişiklik
meydana gelmez. Böyle çözeltilere doymuş çözelti adı
verilir.
Belli miktarda çözücüde, doymuş çözelti oluşturmak için
gereken çözünen kütlesine çözünürlük adı verilmektedir.
Bir çözelti çözünürlüğünden daha az miktarda, yani
doymuş çözelti oluşturmak için gereken çözünen
miktarından daha az çözünmüş madde içeren çözeltilere
doymamış çözelti denir. Böyle çözeltilerde çözünmemiş
katı madde bulunmaz ve içerdikleri çözünen miktarından
daha fazla çözünen madde çözme kapasiteleri mevcuttur.
Çözünürlüğe Sıcaklığın Etkisi
Katıların Çözünürlüğüne Sıcaklığın Etkisi
İyonik maddelerin sudaki çözünürlüğü sıcaklık arttıkça
genellikle artmaktadır. Ancak artan sıcaklıkla çözünürlüğü
azalan maddeler de vardır. Bunlara örnek olarak lityum
sülfat, sodyum sülfat verilebilmektedir.
Ayrımsal kristallendirme: Katıların farklı sıcaklıklarda
farklı çözünürlüklere sahip olma özelliklerine dayanarak
karışımlardan saf maddelerin elde edildiği saflaştırma
yöntemidir.
Gazların Çözünürlüğüne Sıcaklığın Etkisi
Gazların sudaki çözünürlüğü, genellikle artan sıcaklıkla
azalmaktadır.
Gazların Çözünürlüğüne Basıncın Etkisi-Henry Yasası
Bir gazın herhangi bir çözücüdeki çözünürlüğü, çözücü
üzerindeki gaz basıncının artmasıyla artmaktadır. Bu
durumun nedeni, gazın çözelti fazındaki hali ile gaz
fazındaki hali arasındaki dinamik dengedir.
Sıcaklık değişmeden çözelti üzerindeki gazın basıncı veya
gaz fazının hacmi artırıldığında, gaz moleküllerinin birim
zamanda sıvı yüzeyine çarpma sayısı artar ve gaz
moleküllerinin çözelti fazına geçme hızı yani çözünürlüğü
artar.
Henry Yasası: Çözünen gazın kısmi basıcı ile bir sıvıdaki
çözünürlüğü arasındaki ilişkiyi açıklayan yasadır. “Sabit
sıcaklıkta çözelti üzerindeki gazın kısmi basıncı ile gazın
çözünürlüğünün doğru orantılı değiştiğini” ifade
etmektedir.
Derişim Birimleri
Çözelti derişimleri nitel ve nicel olarak ifade edilebilir.
Seyreltik ve derişik terimleri nitel olarak
kullanılmaktadır. Nicel derişim birimleri olarak ise;
• Kütle yüzdesi, ppm ve ppb
• Mol kesri ve mol yüzdesi
• Molarite
• Molalite terimleri kullanılmaktadır.
Kütle Yüzdesi, ppm ve ppb
Çözeltinin 100 gramında bulunan çözünenin gram olarak
kütlesidir.
ppm (milyonda kısım): Çok seyreltik çözeltilerin
derişiminin ifadesinde kullanılır. 1 ppm’lik bir çözelti, 1
kg çözeltide 1 mg çözünen madde içerir.
ppb (milyarda kısım): Daha seyreltik çözeltiler için
kullanılır. 1 ppb’lik bir sulu çözelti, litresinde (veya
kilogramında) 1 mikrogram çözünen madde içeren
çözeltidir.
1
 KİM102U-GENEL KİMYA II
Ünite 3: Çözeltilerin Fiziksel Özellikleri

Mol Kesri ve Mol Yüzdesi Yukarıda verilen özellikler, çözünenin türüne bağlı
Mol kesri: Çözeltideki bileşenlerden birinin mol sayısının olmayıp sadece çözünenin molekül veya iyon sayısına
çözeltideki bütün bileşenlerin mol sayılarının toplamına bağlı özelliklerdir ve koligatif (tanecik) özellikleri adı
oranıdır. Mol kesrinin birimi yoktur. Çözeltideki verilmektedir.
bileşenlerin mol kesirlerinin toplamı 1’e eşittir. x ile Çözücünün Buhar Basıncı Düşmesi
gösterilir. Sıcaklıktan bağımsızdır.
Uçucu olmayan bir madde içeren bir çözeltide, çözücünün
Mol kesri=Bileşenin mol sayısı/Bileşenlerin toplam mol buhar basıncı aynı sıcaklıktaki saf çözücünün buhar
sayısı basıncına göre daha düşüktür.
Mol yüzdesi: Mol kesrinin 100 ile çarpılmış halidir. Çözeltinin Kaynama Noktası Yükselmesi
Mol yüzdesi=Mol kesri x 100 Aynı basınç altında çözelti saf sudan daha yüksek
kaynama noktasına sahiptir. Kaynama noktasındaki artış,
Molarite çözeltideki çözünen taneciklerinin sayısı yani molalite ile
Bir litre çözeltide çözünenin mol sayısını belirten bir doğru orantılıdır.
ifadedir. Sıcaklığa bağlıdır. M sembolü ile gösterilir.
Çözeltinin Donma Noktası Alçalması
Çözünenin mol sayısı ile çözelti hacmi arasında ilişkinin
kurulabildiği bir birimdir. Çözeltinin kaynama noktası yükselmesinde olduğu gibi
donma noktasındaki alçalması da çözünenin molalitesi ile
Molarite=Çözünen mol sayısı/Çözelti hacmi (L) doğru orantılıdır.
Molalite Osmotik Basınç
Çözücünün bir kilogramındaki çözünenin mol sayısının Çözücünün bir membrandan çözelti fazına geçmesine
ifade edildiği bir derişim birimidir. m sembolü ile osmoz denir. Çözelti ile çözücü seviyeleri arasındaki
gösterilir. Sıcaklıktan bağımsızdır. yükseklik farkına karşılık gelen basınca osmotik basınç
Molalite=Çözünen mol sayısı/Çözelti kütlesi (kg) denir. π sembolü ile gösterilir. Bu özellik de tanecik
sayısına bağlıdır.
Sıvı Çözeltilerin Buhar Basıncı
Buhar basıncı: Kapalı bir kaptaki sıvı ile buharı arasında
denge kurulduğu zaman buharın oluşturduğu basınca
denir.
Uçucu madde: Ölçülebilir bir buhar basıncına sahip olan
maddelere, kolay buharlaşabilen maddelere denir.
Uçucu olmayan madde: Buhar basıncı düşük ya da pratik
olarak ölçülemeyen maddelere denir.
Birden fazla uçucu madde içeren bir çözeltide, çözeltinin
buhar basıncı her bileşenin kısmi buhar basıncının
toplamına eşittir.
İdeal çözeltiler: Çözücü ve çözünen özelliklerinin
birbirine benzer olduğu çözeltilerdir. Bir sıvı bileşenin
kısmi buhar basıncı, mol kesri ile o bileşenin aynı
sıcaklıkta saf halinin buhar basıncının çarpımına eşittir.
Bu durum Raoult yasası ile ifade dilmektedir. Çözeltinin
toplam buhar basıncı ise çözeltideki bütün bileşenlerin
kısmi buhar basınçlarının toplamına eşittir.
İdeal olmayan çözeltiler: Raoult yasasına uymayan
çözeltilerdir. Böyle çözeltilerde kısmi basınçlar Raoult
yasası ile hesaplanamaz.
Koligatif Özellikler (Tanecik Özellikleri)
• Çözücünün buhar basıncında düşme
• Çözeltinin kaynama noktasında yükselme
• Çözeltinin donma noktasında alçalma
• Osmotik basınç oluşumu