1

Δοκίμιο Λςτορίασ του ΚΚΕ: από το τζλοσ του 1949 ζωσ και τθν
12θ ολομζλεια

ΠΕΡΛΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΛ΢ΑΓΩΓΘ .............................................. 9

ΚΕΦΑΛΑΛΟ ΠΡΩΣΟ

Ο ΠΑΓΚΟ΢ΜΛΟ΢ ΢Τ΢ΧΕΣΛ΢ΜΟ΢ ΔΤΝΑΜΕΩΝ ΚΑΛ Θ ΢ΣΡΑΣΘΓΛΚΘ

ΣΟΤ ΔΛΕΚΝΟΤ΢ ΚΟΜΜΟΤΝΛ΢ΣΛΚΟΤ ΚΛΝΘΜΑΣΟ΢

1 .Α. Οι εξελίξεισ ςτο ςυςχετιςμό των δυνάμεων................ 28

1.Α.1.0 μεταπολεμικόσ ςυςχετιςμόσ ....................... 28

1 .Α.2. Θ μεταπολεμικι οικονομικι ανόρκωςθ τθσ ΕΣΣΔ,

ζνασ ακόμα άκλοσ τθσ ςοβιετικισ εξουςίασ ............... 29

1. Α.3. Βαςικζσ εξελίξεισ τθσ καπιταλιςτικισ αναςυγκρότθςθσ .... 32

1 .Α.4. Θ ςτρατθγικι του ιμπεριαλιςμοφ...................... 34

1. Α.5. Βαςικά χαρακτθριςτικά των διεκνϊν ςχζςεων τθσ ΕΣΣΔ ... 42

1 .Β. Θ ςτρατθγικι του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ ....... 46

1 .Β.1. Το Γραφείο Ρλθροφοριϊν των κομμουνιςτικϊν

και εργατικϊν κομμάτων (ΚΟΜΛΝΨΟ΢Μ).................. 46

1 .Β.2. Θ ςτρατθγικι των κομμουνιςτικϊν κομμάτων

ςε καπιταλιςτικζσ χϊρεσ .............................. 48

1 .Β.3. Θ ριξθ του ΡΚΚ(μπ) και τθσ Κομινφόρμ

με το Κομμουνιςτικό Κόμμα Γιουγκοςλαβίασ .............. 52

1 .Β.4. Το 19ο Συνζδριο του ΡΚΚ(μπ)/ΚΚΣΕ

(5-14 Οκτωβρίου 1952)................................ 54

1 .Β.5. Οι ςχζςεισ ΕΣΣΔ - ΟΛΔ Γιουγκοςλαβίασ................ 58

1 .Β.6. Το 20ό Συνζδριο του ΚΚΣΕ - Θ επίδραςθ του ςτο διεκνζσ

κομμουνιςτικό κίνθμα................................. 59

1 .Β.6.α. Οι εκτιμιςεισ για το 20ό Συνζδριο ςτο πλαίςιο

του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ............. 61

 2

1 .Β.6.β. Οι ςφγχρονεσ εκτιμιςεισ του ΚΚΕ

για το 20ό Συνζδριο του ΚΚΣΕ..................... 66

1 .Β.7. Διαςκζψεισ των κομμουνιςτικϊν και εργατικϊν κομμάτων

ςτισ δεκαετίεσ 1950 και 1960............................ 67

1 .Β.8. Οι ςχζςεισ ΕΣΣΔ - ΛΔ Κίνασ.......................... 72

1 .Β.9. Οι ςχζςεισ ΕΣΣΔ - ΛΔ Αλβανίασ....................... 74

1.Β.10. Το ρεφμα του «ευρωκομμουνιςμοφ» .................. 76

1 .Γ. ΢υμπεράςματα ....................................... 78

ΚΕΦΑΛΑΛΟ ΔΕΤΣΕΡΟ ΟΛ ΟΛΚΟΝΟΜΛΚΕ΢ ΕΞΕΛΛΞΕΛ΢ ΢ΣΘΝ ΕΛΛΑΔΑ

2.Α. Ειςαγωγι ........................................... 85

2.Β. Θ «αμερικανικι βοικεια»............................... 86

2.Γ. Θ ςυηιτθςθ για τθ βιομθχανικι και οικονομικι ανάπτυξθ

τθσ Ελλάδασ μετά από τθν απελευκζρωςθ ................... 91

2.Δ. Σο πζραςμα από τθ μεταπολεμικι αναςυγκρότθςθ

ςτθν καπιταλιςτικι ανάπτυξθ..............................102

2.Δ.1. Αναπροςανατολιςμόσ ςτθν κρατικι βιομθχανικι πολιτικι ..102

2.Δ.2. Τα αποτελζςματα των οικονομικϊν εξελίξεων ωσ προσ τουσ ρυκμοφσ εξζλιξθσ του
ΑΕΡ, τθ ςυμμετοχι των τομζων τθσ οικονομίασ και των κλάδων τθσ βιομθχανίασ ...........111

2.Δ.3. Θ καπιταλιςτικι ανάπτυξθ ςτθν Ελλάδα ςε ςχζςθ με τα κράτθ-μζλθ τθσ ΕΟΚ και
γενικότερα τθν καπιταλιςτικι Δυτικι Ευρϊπθ......................................118

2.Δ.4. Θ ςυμφωνία ςφνδεςθσ τθσ Ελλάδασ με τθν «Ευρωπαϊκι Οικονομικι Κοινότθτα»

(ΕΟΚ)..........................120

2.Δ.5. Θ εξζλιξθ ςτθν κατανομι του οικονομικά ενεργά πλθκυςμοφ, ςτουσ μιςκοφσ και ςτο
βιοτικό επίπεδο ........125

2.Ε. ΢υμπεράςματα......:................................136

ΚΕΨΑΛΑΛΟ Τ΢ΛΤΟ

Θ Δ΢ΑΣΘ ΤΟΥ ΚΚΕ ΑΡΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ 1949

ΕΫΣ ΚΑΛ ΤΘ 12θ ΕΥ΢ΕΛΑ ΟΛΟΜΕΛΕΛΑ ΤΘΣ ΚΕ ΤΟΥ 1968

3.Α. Σο ΚΚΕ από το τζλοσ του 1949 ζωσ και το 8ο Συνζδριο (1961).. 141

3.Α.1. Θ 6θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ (9 Οκτωβρίου 1949).

Ρρϊτα ςυμπεράςματα μετά τθν υποχϊρθςθ

 3

του Δθμοκρατικοφ Στρατοφ Ελλάδασ (ΔΣΕ).

Θ Ρροςαρμογι ςτθ νζα πολιτικι κατάςταςθ..............141

3.Α.2. Θ 6θ Ολομζλεια και το ντοκουμζντο τθσ λίμνθσ ΢ίτςα.....144

3.Α.3. Εκτίμθςθ για τθν 6θ Ολομζλεια......................146

3.Α.4. Οι πολιτικζσ διϊξεισ ςτθν Ελλάδα - Το κεςμικό τουσ

πλαίςιο..........................................150

3.Α.5. Το κρατικό ιδεολογικό πλαίςιο - Άλλα αςτικά ιδεολογικά

ρεφματα - Θ ιδεολογικι παρζμβαςθ του ΚΚΕ..............158

3. Α.6. Οι παράνομεσ οργανϊςεισ του ΚΚΕ...................162

3.Α.7. Θ πάλθ για τθ νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ, το ςταμάτθμα

των εκτελζςεων και τθν απελευκζρωςθ των πολιτικϊν

κρατουμζνων .....................................166

3.Α.8. Οι κζςεισ και θ πάλθ του ΚΚΕ κατά του πολζμου .........170

3.Α.9. Ρολιτικζσ εξελίξεισ - Οι βουλευτικζσ εκλογζσ

τθσ 5θσ Μαρτίου 1950...............................173

3.Α. 10. Θ κατθγορία κατά του Ηαχαριάδθ - Οι τρεισ ςυςκζψεισ

ςτθ Μόςχα .......................................177

3.Α.11. Θ 7θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ (14-18 Μαΐου 1950).....183

3. Α. 12. Θ 3θ Συνδιάςκεψθ του ΚΚΕ (10-14 Οκτωβρίου 1950).....189

3.Α.13. Ανάγκθ επίςθμθσ αποκατάςταςθσ του Άρθ Βελουχιϊτθ .. 197

3.Α.14. Από τθ ηωι των πολιτικϊν προςφφγων ...............197

3.Α.15. Θ ανακαταγραφι των κομματικϊν μελϊν και το πζραςμα

ςτα ΚΚ των χωρϊν φιλοξενίασ ........................204

3.Α.16. Θ Οργάνωςθ «Ιλιντεν» ..........................209

3.Α.17. Θ ίδρυςθ και θ ζνταξθ τθσ ΕΔΑ ςτο πολιτικό ςφςτθμα -

Υποψθφιότθτεσ κομμουνιςτϊν - Οι βουλευτικζσ εκλογζσ

τθσ 9θσ Σεπτεμβρίου 1951 ...........................211

3.Α.18. Οι δίκεσ και θ εκτζλεςθ των Νίκου Μπελογιάννθ,

Θλία Αργυριάδθ, Νίκου Καλοφμενου και Δθμιτρθ Μπάτςθ ... 217

3.Α.19. Οριςμζνα ηθτιματα ςτθν κομματικι ιςτορία

 4

τθσ περιόδου 1950 .................................221

3.Α.19.α. «Υπόκεςθ Νίκου Ρλουμπίδθ (Μπάρμπα)».........221

3.Α.19.β. «Υπόκεςθ Κϊςτα Καραγιϊργθ (Γυφτοδιμου)».....225

3.Α.19.γ. «Υπόκεςθ των αςυρμάτων» - Νίκοσ Βαβοφδθσ.....228

3.Α.19.δ. Συμπεράςματα από τθν απόδοςθ άδικων

κατθγοριϊν .................................231

3. Α.20. Οι βουλευτικζσ εκλογζσ τθσ 16θσ Νοεμβρίου 1952 -

Θ κυβζρνθςθ του Ελλθνικοφ Συναγερμοφ................236

3.Α.21. Θ ςυμφωνία για τθν εγκατάςταςθ των αμερικανικϊν

βάςεων ςτθν Ελλάδα - Εκτιμιςεισ του ΚΚΕ ..............240

3.Α.22. Θ 4θ Ρλατιά Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ

(12-14 Δεκεμβρίου 1953) - Το Σχζδιο Ρρογράμματοσ

του Κόμματοσ και θ απόςυρςθ του .....................241

3.Α.23. Συμπεράςματα για τθν κατάςταςθ ςτο εργατικό

ςυνδικαλιςτικό κίνθμα και τθ δράςθ του ΚΚΕ .............245

3.Α.23.α. Τα ςυνζδρια τθσ ΓΣΕΕ ςτθ δεκαετία του 1950.....248

3. Α.23.β. Οι ςυνδικαλιςτικοί αγϊνεσ τθσ εργατικισ τάξθσ -

Κινθτοποιιςεισ τθσ αγροτιάσ και των ΕΒΕ..........251

3.Α.24. Σφνοψθ ςυμπεραςμάτων..........................253

3.Α.24.α. Κρίςεισ για τθ διαπάλθ ςχετικά με τθ ςτρατθγικι του ΚΚΕ

από το 1950 ζωσ τθν 5θ πλατιά Ολομζλεια τθσ ΚΕ(1955)................................253

3.Α.24.β. Οριςμζνεσ πλευρζσ για τον αγϊνα του ΔΣΕ.......259

3.Α.25. Ανακατατάξεισ ςτισ αςτικζσ πολιτικζσ δυνάμεισ -

Ο Κ. Καραμανλισ πρωκυπουργόσ - Οι βουλευτικζσ εκλογζσ

τθσ 19θσ Ψεβρουαρίου 1956..........................260

3.Α.26. Το δθμοψιφιςμα ςτθν Κφπρο - Θ πολιτικι των ελλθνικϊν

κυβερνιςεων .....................................262

3.Α.26.α. Λςτορικι ειςαγωγι..........................262

3.Α.26.β. Οι κζςεισ του ΚΚΕ για το Κυπριακό..............266

3.Α.26.γ. Το Κυπριακό ςτον ΟΘΕ........................268

 5

3.Α.26.δ. Οι εκνικιςτικζσ οργανϊςεισ ςτθν Κφπρο..........270

3.Α.26.ε. Θ αποτυχθμζνθ τριμερισ διάςκεψθ

και οι επιπτϊςεισ τθσ..........................272

3.Α.27. Τα γεγονότα ςτθν ΚΟ Ταςκζνδθσ - Θ 5θ Ολομζλεια

τθσ ΚΕ του ΚΚΕ (26-28 Δεκεμβρίου 1955)................275

3.Α.27.α. Οριςμζνεσ εκτιμιςεισ για τα γεγονότα

ςτθν Ταςκζνδθ...............................284

3.Α.28. Θ 6θ Ρλατιά Ολομζλεια τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕΕ

(11-12 Μαρτίου 1956) ...............................285

3.Α.28.α. Θ ςυγκρότθςθ τθσ διεκνοφσ επιτροπισ

παρζμβαςθσ ςτο ΚΚΕ..........................285

3.Α.28.β. Θ ςυηιτθςθ του Ν. Ηαχαριάδθ με τθ διεκνι

επιτροπι. Ραρεμβάςεισ του προσ το ΚΚΣΕ..........287

3. Α.28.γ. Θ ςφγκλθςθ τθσ 6θσ πλατιάσ Ολομζλειασ.........293

3.Α.28.δ. Οι αντιδράςεισ ςτθν ΚΟ Ταςκζνδθσ

για τισ αποφάςεισ τθσ 6θσ Ολομζλειασ.............299

3.Α.28.ε. Αντιδράςεισ ςτισ φυλακζσ και τισ εξορίεσ

ςτθν Ελλάδα. Μετά από τθν 6θ Ολομζλεια..........300

3.Α.28.ςτ. Εκτιμιςεισ για τθν 6θ Ρλατιά Ολομζλεια ........304

3.Α.29. Θ 7θ Ρλατιά Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ

(18-24 Ψεβρουαρίου 1957). Θ διαγραφι του Ν. Ηαχαριάδθ

από μζλοσ του ΚΚΕ.................................311

3.Α.30. Ο αςτικόσ Τφποσ ςτθν Ελλάδα για τθν 6θ

και τθν 7θ Ολομζλεια ...............................322

3. Α.31. Τα πορίςματα του 1964 και του 1967 για τθν «υπόκεςθ

Νίκου Ηαχαριάδθ»..................................324

3.Α.32. Εκτίμθςθ για τον Νίκο Ηαχαριάδθ...................327

3.Α.33. Ρροςχθματικι οπορτουνιςτικι αναφορά ςε προβλιματα

εςωκομματικισ δθμοκρατίασ του ΚΚΕ...................334

3.Α.34. Θ Α' Ρανελλαδικι Συνδιάςκεψθ τθσ ΕΔΑ

 6

(15-18 Λουλίου 1956) - Μετατροπι τθσ ΕΔΑ ςε ενιαίο κόμμα -

Το Α' Ρανελλαδικό Συνζδριο τθσ (26 Νοεμβρίου -

2 Δεκεμβρίου 1959).................................337

3.Α.35. Θ δολοφονία του Στζφανου Σαράφθ - Νζεσ δίκεσ

για «καταςκοπία»..................................339

3.Α.36. Θ επιλογι του ΚΚΕ για τθ δθμιουργία τθσ Ενιαίασ

Δθμοκρατικισ Αριςτεράσ (ΕΔΑ) .......................340

3.Α.37. Κριτικι παρουςίαςθ του κομματικοφ οργανωτικοφ ηθτιματοσ από τθν 7θ (1957) ζωσ
τθν 8θ Ολομζλεια

τθσ ΚΕ (1958) .....................................342

3. Α.37.α. Θ ωρίμανςθ του οργανωτικοφ οπορτουνιςμοφ

ςτο «κομματικό-οργανωτικό ηιτθμα»..............342

3.Α.37.β. Θ εςωκομματικι διαπάλθ και οι αποφάςεισ του ΡΓ . . 343

3.Α.37.γ. Θ 8θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ

(5-10 Λανουαρίου 1958).........................350

3.Α.37.δ. Εκτιμιςεισ - Συμπεράςματα...................355

3.Α.38. Το Κυπριακό, από το κακεςτϊσ τθσ βρετανικισ αποικιοκρατίασ ςτθν τυπικι, με

φφτρα διχοτόμθςθσ,

αναγνϊριςθ τθσ ανεξαρτθςίασ........................357

3.Α.38.α. Το «Σχζδιο Μακ Μίλαν» ......................357

3.Α.38.β. Οι Συμφωνίεσ τθσ Ηυρίχθσ και του Λονδίνου -

Θ «ανεξαρτθςία» τθσ Κφπρου....................359

3. Α.39. Οι πολιτικζσ εξελίξεισ ζωσ και το 8ο Συνζδριο

του ΚΚΕ (1961) ....................................361

3.Α.39.α. Οι βουλευτικζσ εκλογζσ τθσ 11 θσ Μαΐου 1958

και οι δθμοτικζσ τθσ 5θσ Απριλίου 1959 ............361

3.Α.39.β. Διϊξεισ - Νζεσ δίκεσ για «καταςκοπία» -Κινθτοποιιςεισ για τθν απελευκζρωςθ

των πολιτικϊν κρατουμζνων.....................364

3.Α.39.γ. Διεργαςίεσ ςτο αςτικό πολιτικό ςφςτθμα

ςτο τζλοσ τθσ δεκαετίασ 1950...................367

3.Α.40. Το 8ο Συνζδριο του ΚΚΕ (Μάιοσ 1961)................369

 7

3.Α.40.α. Εκτίμθςθ για το 8ο Συνζδριο..................375

3.Β. Σο ΚΚΕ μετά από το 8ο ΢υνζδριο ζωσ και

τθ 12θ Ολομζλεια (1968)................................379

3.Β.1. Ειςαγωγι ......................................379

3.Β.2. Οι βουλευτικζσ εκλογζσ τθσ 29θσ Οκτωβρίου 1961

και ο «ανζνδοτοσ αγϊνασ» ...........................381

3.Β.3. Εξελίξεισ ςτο εργατικό ςυνδικαλιςτικό κίνθμα ..........388

3.Β.3.α. Τα ςυνζδρια τθσ ΓΣΕΕ ςτθ δεκαετία 1960 -Θ κίνθςθ των «115 Συνεργαηόμενων
Εργατοχπαλλθλικϊν Οργανϊςεων» (ΣΕΟ) ..........388

3.Β.3.β. Εργατικοί και λαϊκοί αγϊνεσ τθ δεκαετία 1960......391

3.Β.4.Το Β' Συνζδριο τθσ ΕΔΑ (8-15 Δεκεμβρίου 1962) ........394

3.Β.5. Θ δολοφονία του Γρθγόρθ Λαμπράκθ - Θ παραίτθςθ

του Κ. Καραμανλι - Οι βουλευτικζσ εκλογζσ

τθσ 3θσ Νοεμβρίου 1963............................. 396

3.Β.6. Εκτίμθςθ τθσ 8χρονθσ διακυβζρνθςθσ τθσ Ε΢Ε..........400

3.Β.7. Οι βουλευτικζσ εκλογζσ τθσ 16θσ Ψεβρουαρίου 1964 -

Οι δθμοτικζσ εκλογζσ τθσ 5θσ Λουλίου 1964..............404

3.Β.8. Το κίνθμα τθσ νεολαίασ............................407

3.Β.8.α. Θ Δθμοκρατικι Νεολαία Λαμπράκθ (ΔΝΛ) .........408

3.Β.8.β. Το φοιτθτικό - ςπουδαςτικό κίνθμα...............411

3.Β.9. Άλλεσ κοινωνικζσ οργανϊςεισ και κινιματα ............413

3.Β.9.α. Το Α Συνζριο τθσ ΕΕΔΥΕ - Οι Μαρακϊνιεσ

Ρορείεσ Ειρινθσ...............................413

3.Β.9.β. Το κίνθμα για τα δικαιϊματα των γυναικϊν.........414

3.Β.9.γ. Το κομμουνιςτικό και το ευρφτερο ριηοςπαςτικό

καλλιτεχνικό κίνθμα............................423

3.Β.10. Θ 8θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ (24 Ψεβρουαρίου-

1 Μαρτίου 1965) ...................................431

3.Β. 10.α. Εκτίμθςθ των αποφάςεων τθσ 8θσ Ολομζλειασ -

Συμπεράςματα διαχρονικισ ςθμαςίασ.............434

 8

3.Β.11. Θ κυβερνθτικι πολιτικι τθσ Ζνωςθσ Κζντρου (ΕΚ) ......435

3.Β.11 .α. Θ κακιζρωςθ τθσ δθμοτικισ γλϊςςασ - Οριςμζνα

ςυμπεράςματα για το γλωςςικό πρόβλθμα..........438

3. Β. 12. Το Κυπριακό ανάμεςα ςτθν ανεξαρτθςία

και τθ διπλι ζνωςθ .................................440

3.Β. 12.α. Ο Μακάριοσ υπζρ τθσ ανεξαρτθςίασ.............440

3.Β. 12.β. Τα αμερικανικά «Σχζδια Ατςεςον» - Θ πολιτικι

τθσ ΕΣΣΔ ...................................443

3.Β.12.γ. Θ «Ζκκεςθ Ρλάηα»..........................446

3.Β.13. Τα «Λουλιανά»: Γεγονότα - αιτίεσ....................446

3.Β.13.α. Τι προθγικθκε .............................446

3.Β.13.β. Το «κίνθμα των 70 θμερϊν» - Οι κζςεισ του ΚΚΕ .... 450

3.Β.13.γ. Μετά από τα «Λουλιανό»......................452

3.Β.14. Θ ςτρατιωτικι δικτατορία τθσ 21θσ Απριλίου 1967.......453

3.Β.14.α. Αιτίεσ επιβολισ τθσ δικτατορίασ..................453

3.Β.14.β. Θ ριξθ Χοφντασ - Μακαρίου...................458

3.Β.15. Θ υπονόμευςθ του ΚΚΕ από τθν οπορτουνιςτικι

ομάδα μζςω τθσ ΕΔΑ μεταξφ 10θσ, 11 θσ

και 12θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ..........................460

3.Β.16. Θ 12θ Ρλατιά Ολομζλεια τθσ ΚΕ (5-15 Ψεβρουαρίου 1968) . 464

3.Β.16.α. Το ιςτορικό τθσ.............................464

3.Β.16.β. Θ ςυηιτθςθ για τθν «κατάςταςθ ςτθν Ελλάδα

και τα κακικοντα του ΚΚΕ» .....................467

3.Β.16.γ. Οι εξελίξεισ ςτο ΚΚΕ μετά από τθ 12θΟλομζλεια ... ΑΜΑ

3.Β.16.5. Εκτίμθςθ για τον Κϊςτα Κολιγιάννθ.............476

3.Β.16.ε. Θ ιςτορικι ςθμαςία τθσ 12θσ Ολομζλειασ.........477

ΕΠΛΛΟΓΟ΢............................................479

ΠΑΡΑΡΣΘΜΑ..........................................485

ΒΛΒΛΛΟΓΡΑΦΛΑ.........................................545
 9

ΕΛ΢ΑΓΩΓΘ

΢ΣΟΤ΢ ΚΟΡΤΦΑΛΟΤ΢ ΣΑΞΛΚΟΤ΢ ΑΓΩΝΕ΢

ΚΕΜΕΛΛΩΜΕΝΘ

Θ ΤΠΕΡΕΝΕΝΘΝΣΑΧΡΟΝΘ ΠΡΟ΢ΦΟΡΑ,

ΑΝΣΟΧΘ ΚΑΛ ΢ΤΝΕΧΕΛΑ ΣΟΤ ΚΚΕ

Το ΚΚΕ είναι το μοναδικό κόμμα ςτθν Ελλάδα που κεωρεί ωσ ανάγκθ και ζχει τισ
προχποκζςεισ να μελετά επιςτθμονικά τθν ιςτορία του και να εκκζτει πρϊτα απ' όλα ςτθν
εργατικι τάξθ τα ςυμπεράςματα για τθν ιςχυροποίθςθ τθσ πάλθσ τθσ. Το γεγονόσ αυτό
οφείλεται ςτο χαρακτιρα του ωσ Κόμματοσ τθσ εργατικισ τάξθσ, τθσ τάξθσ με ιςτορικά
θγετικό ρόλο ςτον επαναςτατικό μεταςχθματιςμό τθσ κοινωνίασ, ςτθν οικοδόμθςθ τθσ
ςοςιαλιςτικισ - κομμουνιςτικισ κοινωνίασ.

Θ δυνατότθτα και θ ικανότθτα ενόσ ΚΚ να μελετά τθν ιςτορία του αποτελεί ςτοιχείο
ανάπτυξθσ του. Είναι και διαδικαςία ςυνειδθτοποίθςθσ λακϊν, των παραγόντων που
οδιγθςαν ςε αυτά, εξαγωγισ ςυμπεραςμάτων, με ςκοπό να γίνει πιο διειςδυτικι και
αποτελεςματικι θ δράςθ του, με ςκοπό τθν οργάνωςθ τθσ ταξικισ πάλθσ για τθν κατάρ-
γθςθ τθσ εκμετάλλευςθσ, για το ςοςιαλιςμό. Είναι διαδικαςία ζμπνευςθσ και ςυνειδθτισ
θρωικισ δράςθσ, ιδιαίτερα για τισ νζεσ γενιζσ των κομμουνιςτϊν.

Αυτά τα χαρακτθριςτικά αφοροφν κεωρθτικά κάκε κομμουνιςτικό κόμμα ςτθ χϊρα του.
Υπάρχουν εργατικά, κομμουνιςτικά κόμματα που άντεξαν ςτθ λαίλαπα τθσ
αντεπανάςταςθσ 1989-1991. Ρολλά ζχαςαν τθ δυνατότθτα να γίνουν οι μελετθτζσ τθσ
ιςτορίασ τουσ, γιατί ζχαςαν τον επαναςτατικό εργατικό χαρακτιρα τουσ, αυτοδιαλφκθκαν ι
μεταλλάχκθκαν ςε άλλου τφπου κόμματα, ζκοψαν τθ ςυνζχεια του κομμουνιςτικοφ
κινιματοσ ςτθ χϊρα τουσ, παρζδωςαν τα κομματικά αρχεία ςτον ταξικό εχκρό. Από τθν
τρεμοςβινουςα φλόγα, ςτισ ςτάχτεσ τουσ, αναγεννικθκαν νζα κομμουνιςτικά κόμματα,
αφοφ ο ιςτορικόσ ρόλοσ τθσ εργατικισ τάξθσ ςτθν κοινωνικι εξζλιξθ υφίςταται αντικει-
μενικά και ανεξάρτθτα από το ςυςχετιςμό των δυνάμεων ςτθν ταξικι πάλθ, τθν
επαναςτατικι άνοδο ι υποχϊρθςθ, τθ νίκθ τθσ αντεπανάςταςθσ ςτο ιςτορικά πρϊτο
εγχείρθμα τθσ ςοςιαλιςτικισ οικοδόμθςθσ κατά τον 20° αιϊνα.

Ο επαναςτατικόσ χαρακτιρασ κάκε κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ επιβεβαιϊνεται ςε

διαφορετικζσ ιςτορικζσ ςυνκικεσ, ςτο βακμό που κατορκϊνει να αναπτφςςει κεωρία και
να επεξεργάηεται πολιτικι, με γνϊςθ των νομοτελειϊν τθσ κομμουνιςτικισ ιδεολογίασ και
κεμελίωςθ πάνω ςε αυτζσ. Το ΚΚΕ ζδωςε ςκλθρι μάχθ ςε αυτι τθν κατεφκυνςθ, ςε
διάφορεσ φάςεισ τθσ ιςτορίασ του. Σε αυτό το γεγονόσ οφείλεται θ διαχρονικότθτα και θ
μακροβιότθτα του.

Το ΚΚΕ άντεξε ςτθ δίνθ τθσ νίκθσ τθσ αντεπανάςταςθσ ςτθ Σοβιετικι Ζνωςθ και ςε κράτθ τθσ
ςοςιαλιςτικισ οικοδόμθςθσ ςτθν Ευρϊπθ και ςτθν Αςία. Δεν είναι τυχαία αυτι θ αντοχι.
Σφυρθλατικθκε με ιςτορικοφσ δεςμοφσ αίματοσ με τθν εργατικι τάξθ και τθ φτωχι αγροτιά
από τθν πρϊτθ ςτιγμι τθσ ίδρυςθσ του. Από τότε ζδωςε πολιτικό περιεχόμενο ςτουσ
εργατικοφσ αγϊνεσ ενάντια ςτθν καπιταλιςτικι εκμετάλλευςθ.
 10

Ρρωτοςτάτθςε ςτον ζνοπλο αγϊνα ενάντια ςτθν ξζνθ Κατοχι με τθν Αντίςταςθ του ΕΑΜ-
ΕΛΑΣ. Δφο φορζσ, το Δεκζμβρθ του 1944 και ςτθν τρίχρονθ περίοδο (1946-1949) του
Δθμοκρατικοφ Στρατοφ Ελλάδασ (ΔΣΕ), το εργατικό κίνθμα και το ςφμμαχο αγροτικό ςυγ-
κροφςτθκαν άμεςα με τθν αςτικι εξουςία, τθν οποία ςτιριξε θ άμεςθ ςτρατιωτικι
ιμπεριαλιςτικι επζμβαςθ τθσ Μ. Βρετανίασ και ςτθ ςυνζχεια των ΘΡΑ. Θ πάλθ του ΚΚΕ
κατά τθ δεκαετία 1940 -1949, με το μαηικό ζνοπλο αγϊνα του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, τον Κόκκινο
Δεκζμβρθ του 1944 και το Δθμοκρατικό Στρατό Ελλάδασ, αποτελεί τθ μεγαλφτερθ προ-
ςφορά του Κόμματοσ μασ ςτθν εργατικι τάξθ και τα φτωχά λαϊκά ςτρϊματα, κακϊσ και τθ
μεγαλφτερθ ςυμβολι του ςτθ δράςθ του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ κατά τον
περαςμζνο αιϊνα.

Ρροςφορά μεγάλου μεγζκουσ, πολιτικισ και θκικισ ςθμαςίασ, ςυνιςτά θ θρωικι πάλθ του
ΚΚΕ πριν και μετά από το 1949, ςτα ςτρατοδικεία, ςτο εκτελεςτικό απόςπαςμα, ςτισ
φυλακζσ και ςτουσ τόπουσ εξορίασ, ςτθν παρανομία. Σε ςυνκικεσ ανείπωτων διωγμϊν το
ΚΚΕ διατιρθςε ηωντανοφσ τουσ δεςμοφσ του με τθν εργατικι τάξθ και τα λαϊκά ςτρϊματα
των πόλεων και τθσ υπαίκρου. Αυτό ιςχφει για όλθ τθ μακροχρόνια περίοδο τθσ
παρανομίασ 1949-1974.

Ραρά τθ δεξιά παρζκκλιςθ τθσ περιόδου 1956-1968, το ΚΚΕ δεν ζγινε τμιμα του λεγόμενου
ευρωκομμουνιςμοφ. Βρικε τθ δφναμθ να διαχωριςτεί από αυτόν και να ανοίξει πολφχρονο
μζτωπο εναντίον του, ςτθ βάςθ τθσ υπεράςπιςθσ των γενικϊν αρχϊν του μαρξιςμοφ -
λενινιςμοφ, διαπάλθ που κρίκθκε αποφαςιςτικά ςτθ 12θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ το 1968. Ο
διαχωριςμόσ βαςικϊν δυνάμεων του Κόμματοσ από τισ «ευρωκομμουνιςτικζσ» δυνάμεισ,
που ςτθ ςυνζχεια ςυγκρότθςαν το λεγόμενο «ΚΚΕ εςωτερικοφ», ζδωςε ςτο ΚΚΕ τθ δφναμθ
να ιδρφςει το 1968 τθν Κομμουνιςτικι Νεολαία Ελλάδασ (ΚΝΕ), να ςυγκροτιςει παράνομεσ
κομματικζσ οργανϊςεισ κατά τθ ςτρατιωτικι δικτατορία 1967-1974 και να δράςει ενάντια
ςε αυτι, να μπει ςτθ νζα περίοδο του ελλθνικοφ αςτικοφ κοινοβουλευτιςμοφ ςε ςυνκικεσ
νόμιμθσ πολιτικισ δράςθσ.

Αυτζσ οι βακιζσ ιςτορικζσ ρίηεσ εξθγοφν γιατί το ΚΚΕ ςτθν κρίςθ του 1991 κατόρκωςε να
εξαςφαλίςει τθν ιςτορικι του ςυνζχεια, παρά τθν αποχϊρθςθ δυνάμεων του. Είχε
προθγθκεί θ εκδιλωςθ τθσ κρίςθσ (1989) με τθν αποχϊρθςθ οριςμζνων μελϊν τθσ ΚΕ που
είχε εκλεγεί από το 12° Συνζδριο (12-16 Μαΐου 1987). Κακϊσ εξελιςςόταν προσ τθν
κορφφωςθ τθσ θ αντεπανάςταςθ ςτθν ΕΣΣΔ και ςτισ χϊρεσ τθσ Κεντρικισ και Ανατολικισ
Ευρϊπθσ, ςτο ΚΚΕ κορυφϊκθκε θ διαπάλθ και θ κρίςθ με τθν ολόπλευρθ ανακεωρθτικι
ιδεολογικι - πολιτικι και οργανωτικι επίκεςθ, ςτθν οποία θγικθκε ςθμαντικό τμιμα
μελϊν τθσ ΚΕ που εκλζχκθκε από το 13° ΢υνζδριο (19-24 Φεβρουαρίου 1991) και τα οποία
αποχϊρθςαν τον Λοφνιο του 1991.

Μετά από το 14° ΢υνζδριο (18-21 Δεκεμβρίου 1991), μζςα από διαδικαςίεσ Πανελλαδικϊν
΢υνδιαςκζψεων, το ΚΚΕ επεξεργάςτθκε τθ κζςθ του για τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ (10-11
Απριλίου 1993) και διαμόρφωςε πρϊτεσ εκτιμιςεισ για τισ αιτίεσ τθσ ανατροπισ των
ςοςιαλιςτικϊν κακεςτϊτων ςτθν Ε΢΢Δ και ςε χϊρεσ τθσ Κεντρικισ και Ανατολικισ
Ευρϊπθσ (15-16 Λουλίου 1995).

Σε αυτι τθ βάςθ το ΚΚΕ κατάκτθςε μια νζα ςτρατθγικι αντίλθψθ ςτο 15° ΢υνζδριο (22-26
Μαΐου 1996), ενϊ ςτο 16° (14-17 Δεκεμβρίου 2001) και ςτο 17° ΢υνζδριο (9-12 Φε-
βρουαρίου 2005) επεξεργάςτθκε παραπζρα το οικονομικό και πολιτικό περιεχόμενο τθσ
λαϊκισ ςυμμαχίασ του αντιμονοπωλιακοφ μετϊπου ςυςπείρωςθσ και πάλθσ. Δρομολόγθςε
τθ διαδικαςία γενίκευςθσ ςυμπεραςμάτων από τθν εμπειρία τθσ ςοςιαλιςτικισ
οικοδόμθςθσ ςτθν ΕΣΣΔ και εμπλουτιςμοφ τθσ προγραμματικισ αντίλθψθσ του για το ςο-
ςιαλιςμό, που αποτζλεςε απόφαςθ του 18ου ΢υνεδρίου (18-22 Φεβρουαρίου 2009).
 11

Θ ΢ΧΕ΢Θ ΣΟΤ Α' ΚΑΛ Β' ΣΟΜΟΤ Ω΢ ΠΡΟ΢ ΣΘ ΔΕΚΑΕΣΛΑ ΣΟΤ 1940

Τα αποτελζςματα των παραπάνω ερευνϊν και τα ςυμπεράςματα τουσ δεν ιταν δυνατόν να
αξιοποιθκοφν κατά τθ ςυγγραφι του Α' τόμου τθσ Λςτορίασ του ΚΚΕ 1918-1949, που
εκδόκθκε το 1995 με μορφι δοκιμίου και με τθν υπογραφι του Τμιματοσ Λςτορίασ τθσ ΚΕ
του ΚΚΕ. Αυτι θ ζκδοςθ ζδωςε τθ δυνατότθτα να ςυγκεντρωκεί πλικοσ χριςιμων
παρατθριςεων για τθν περαιτζρω επεξεργαςία του, αλλά και για τθ ςυγγραφι του Β'
τόμου, τθσ περιόδου 1949-1968.

Θ χρονολογικι αφετθρία του Β' τόμου είναι θ λιξθ του αγϊνα του ΔΣΕ (1949), γι' αυτό δεν
περιλαμβάνει βαςικά ιςτορικά γεγονότα τθσ δεκαετίασ του 1940. Ϋςτόςο περιλαμβάνει
κρίςεισ, εκτιμιςεισ και ςυμπεράςματα που αφοροφν όλθ τθ δεκαετία του 1940. Αυτό ιταν
αναπόφευκτο, γιατί ςτθν περίοδο από το 1949 μζχρι το 1961 (8° Συνζδριο) το Κόμμα
εξζταηε, ςε ςυνκικεσ οξυμζνθσ εςωτερικισ διαπάλθσ, τθ δράςθ του ςτθ δεκαετία του 1940,
ωσ θγετικι δφναμθ ςτον εκνικό-απελευκερωτικό αγϊνα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και ςτθν ζνοπλθ
ςφγκρουςθ του ΔΣΕ με το βρετανικό και τον αμερικανικό ιμπεριαλιςμό και τθν εγχϊρια
αςτικι τάξθ. Πμωσ το Κόμμα, αν και πάλευε, τελικά δεν κατάφερνε να βγάλει αντικειμενικά
και ολοκλθρωμζνα ςυμπεράςματα από τθ δράςθ του ςτθν αμζςωσ προθγοφμενθ περίοδο.

Θ θγεςία του Κόμματοσ δεν κατάφερνε να ςυνειδθτοποιιςει τα προβλιματα που υπιρχαν

ωσ προσ τον προςδιοριςμό του χαρακτιρα τθσ επανάςταςθσ και τθσ εξουςίασ, τθν
αντικειμενικι εκτίμθςθ του ςυςχετιςμοφ δυνάμεων κατά τθν εξζλιξθ του απελευκερωτικοφ
αγϊνα.

Δεν μπόρεςε να προβλζψει και να εκτιμιςει τθ ςτάςθ ακόμα και ςφμμαχων δυνάμεων
μζςα ςτο ΕΑΜ, ϊςτε πετυχθμζνα να επεξεργαςτεί ςτρατθγικι εξουςίασ, όταν δια-
μορφϊκθκε επαναςτατικι κατάςταςθ και αντικειμενικά τζκθκε άμεςα ηιτθμα πάλθσ για
τθν κατάκτθςθ τθσ εξουςίασ.

Τζτοιεσ ςυνκικεσ δθμιουργικθκαν τισ μζρεσ τθσ απελευκζρωςθσ από τουσ Γερμανοφσ. Τότε
δεν υπιρχε ακόμα αςτικι κυβζρνθςθ ςτθν Ελλάδα και γενικά ο κρατικόσ μθχανιςμόσ ιταν
ςμπαραλιαςμζνοσ. Οι βρετανικζσ δυνάμεισ δεν είχαν ζλκει ακόμα ςτθν Ελλάδα και οι
αςτικζσ πολιτικζσ δυνάμεισ είχαν χάςει τθ δυνατότθτα να χειραγωγοφν τισ λαϊκζσ δυνάμεισ,
ενϊ οι κοινωνικοπολιτικζσ αντικζςεισ ιταν ςτο ζπακρο οξυμζνεσ και το ΕΑΜ με τον ΕΛΑΣ
κυριαρχοφςαν ςχεδόν ςτο ςφνολο τθσ χϊρασ.

Αλλά και ςτθ ςυνζχεια, όταν θ ταξικι πάλθ πιρε τθ μορφι τθσ ζνοπλθσ αναμζτρθςθσ (ΔΣΕ),
το ΚΚΕ υςτζρθςε ςτο ςχεδιαςμό και ςε πρακτικά ηθτιματα τθσ διεξαγωγισ τθσ.

Ο Α' τόμοσ του Δοκιμίου επίςθσ εξετάηει τθ δεκαετία του 1940. Πμωσ τθν προςεγγίηει
περιςςότερο αφθγθματικά, με αναφορζσ ςτισ εκτιμιςεισ και τα ςυμπεράςματα που
κυριάρχθςαν ςτθ ςυνζχεια ςε κομματικά ντοκουμζντα, κζτοντασ αυτζσ τισ εκτιμιςεισ πολφ
λιγότερο ςτθν ιςτορικι ζρευνα.

Στα 15 χρόνια που μεςολάβθςαν από τθν ζκδοςθ του Α' τόμου, το ΚΚΕ οργάνωςε πολφ
μεγάλο μζροσ του αρχείου του, απζκτθςε νζεσ ιςτορικζσ πθγζσ για τισ ςχζςεισ του με το
ΚΚΣΕ και άλλα ΚΚ, για τισ προγενζςτερεσ ςχζςεισ του με τθν ΚΔ και με κάκε μορφι
ςυντονιςμοφ των ΚΚ.
 12

Οι αντεπαναςτατικζσ ανατροπζσ υποχρζωςαν το Κόμμα μασ να εξετάςει βακφτερα τθ

δράςθ του, τθν ιςτορία του. Στισ νζεσ εγχϊριεσ και διεκνείσ ςυνκικεσ τθσ ταξικισ πάλθσ, το
ΚΚΕ κατάκτθςε ςταδιακά ζνα νζο επίπεδο ιδεολογικισ, πολιτικισ και οργανωτικισ ωριμό-
τθτασ, το οποίο εκφράςκθκε πρϊτα απ' όλα ςτθν επεξεργαςία τθσ ςτρατθγικισ του.

Στο Β' τόμο υποχρεωκικαμε από τα πράγματα να πάμε πιο βακιά ςτθν ιςτορικι αποτίμθςθ
επιλογϊν και ενεργειϊν του Κόμματοσ μασ. Αντιμετωπίηουμε κριτικά το γεγονόσ ότι το 7°
ςυνζδριο (1945) δεν κατόρκωςε να εκτιμιςει αντικειμενικά όλα τα λάκθ ςτρατθγικισ που
εμπόδιςαν να μετατραπεί από το 1943-1944 ο απελευκερωτικόσ αγϊνασ ςε αγϊνα για τθν
ανατροπι τθσ αςτικισ εξουςίασ. Βλζπουμε αυτοκριτικά τθν αδυναμία του Κόμματοσ
ζγκαιρα και χωρίσ αντιφάςεισ να πάρει και να υλοποιιςει τθν απόφαςθ για ςυνζχιςθ τθσ
ζνοπλθσ πάλθσ μετά από το 1944.

Βεβαίωσ, υπάρχει ωσ παράγοντασ και θ ςτάςθ των διεκνϊν ςυμμάχων (κυρίωσ του ΡΚΚ*μπ+,
αλλά και των ΚΚ των γειτονικϊν βαλκανικϊν κρατϊν) προσ τθν εργατικι τάξθ τθσ Ελλάδασ
και τθν πάλθ του ΚΚΕ. Πμωσ τα όποια προβλιματα αυτισ τθσ ςτάςθσ δε μασ αποτρζπουν
από τθν εξζταςθ των υποκειμενικϊν μασ αδυναμιϊν, τθν ευκφνθ των αποφάςεων του
Κόμματοσ μασ.

Θ ΚΕ κεωρεί δικαιολογθμζνθ, ιςτορικά εξθγιςιμθ, τθν φπαρξθ διαφοροποιιςεων μεταξφ Α'

και Β' τόμου του Δοκιμίου. Κατά τθν περίοδο ςυγγραφισ του Α' τόμου δεν είχε προχωριςει
ςθμαντικά οφτε θ διερεφνθςθ των παραγόντων που επζδραςαν ςτισ επιλογζσ του ΚΚΕ,
ιδιαίτερα κατά τθ δεκαετία του 1940, οφτε θ ιδεολογικι γενίκευςθ των ςυμπεραςμάτων.

Θ διαδικαςία μελζτθσ τθσ περιόδου 1949-1968, με ςθμαντικζσ αναφορζσ ςτθν περίοδο

1944-1949, ιταν μακρόχρονθ, αλλά κυρίωσ ςυλλογικότερθ. Ζτςι, ο Β' τόμοσ του Δοκιμίου
Λςτορίασ του ΚΚΕ δεν είναι αποκλειςτικό ζργο μιασ μελετθτικισ ομάδασ ιςτορικϊν. Είναι
προ ιόν τθσ ίδιασ τθσ ΚΕ, θ οποία ςυγκζντρωςε και ςυηιτθςε και γνϊμεσ άλλων ςυντρόφων
που είχαν διατελζςει ςτο παρελκόν ςτθν κακοδιγθςθ του Κόμματοσ ι ςε υπεφκυνεσ
ςτελεχικζσ κζςεισ.

Θ εξομάλυνςθ των διαφοροποιιςεων μεταξφ των δφο τόμων κα γίνει με τθν ολοκλιρωςθ
του ζργου τθσ ιςτορίασ του Κόμματοσ, με τθν αναμφιςβιτθτθ ανάγκθ περαιτζρω ζρευνασ
τθσ ιςτορικισ περιόδου 1918-1949, ςυμπλιρωςθσ - διόρκωςθσ του Α' τόμου. Στθν περίοδο
αυτι υπάρχουν ςθμαντικά κζματα ιςτορικισ μελζτθσ, όπωσ οι ςυνκικεσ διαμόρφωςθσ τθσ
ςτρατθγικισ του Κόμματοσ ςτθν 6θ Ολομζλεια του 1934 και κυρίωσ θ ανάγκθ να μελετθκεί
θ ιςτορία του Κόμματοσ ςε αυτι τθν περίοδο, ςε ςχζςθ με τθ βακφτερθ ιςτορικι μελζτθ τθσ
ανάπτυξθσ του ελλθνικοφ καπιταλιςμοφ. Αλλά και ωσ προσ τθν ιςτορία του διεκνοφσ
κομμουνιςτικοφ κινιματοσ υπάρχουν ςθμαντικά γεγονότα, όπωσ αποφάςεισ οργάνων τθσ
ΚΔ, κακϊσ και θ αυτοδιάλυςθ τθσ Κομμουνιςτικισ Διεκνοφσ (ΚΔ), θ μελζτθ τθσ οποίασ ζχει
δρομολογθκεί με απόφαςθ του 18ου Συνεδρίου του ΚΚΕ.

ΓΕΝΛΚΑ ΢ΤΜΠΕΡΑ΢ΜΑΣΑ ΑΠΟ ΣΘ ΜΕΛΕΣΘ

ΣΘ΢ Λ΢ΣΟΡΛΑ΢ ΣΟΤ ΚΚΕ Ω΢ ΣΜΘΜΑΣΟ΢

ΣΟΤ ΔΛΕΚΝΟΤ΢ ΚΟΜΜΟΤΝΛ΢ΣΛΚΟΤ ΚΛΝΘΜΑΣΟ΢

Θ ιςτορικι ζρευνα επιβεβαίωςε και οδιγθςε ςτθν ανάπτυξθ των εξισ κεμελιακϊν κζςεων
για τθ ςτρατθγικι ενόσ ΚΚ:
 13

• Θ εποχι μασ εδϊ και ζναν αιϊνα είναι εποχι περάςματοσ από τον καπιταλιςμό ςτο
ςοςιαλιςμό, αφοφ ο καπιταλιςμόσ ζχει περάςει ςτο αντιδραςτικό ςτάδιο του. Ζχει περάςει
ανεπιςτρεπτί θ εποχι που οι αςτικοδθμοκρατικζσ επαναςτάςεισ ζδιναν ϊκθςθ ςτθν
κοινωνικι πρόοδο καταργϊντασ τισ φεουδαρχικζσ ςχζςεισ.

Αυτόσ ο χαρακτιρασ τθσ εποχισ μασ τεκμθριϊκθκε κεωρθτικά και επιβεβαιϊκθκε ςτθν
πράξθ με τθν πραγματοποίθςθ τθσ Οκτωβριανισ Σοςιαλιςτικισ Επανάςταςθσ ςτθ ΢ωςία το
1917.

Αυτι θ επανάςταςθ προζκυψε από τθν άρνθςθ-αδυναμία τθσ αςτικισ κυβζρνθςθσ το

Ψλεβάρθ του 1917 να αντιμετωπίςει οξυμζνα κοινωνικά προβλιματα, όπωσ του πολζμου
και τθσ επιβίωςθσ για χιλιάδεσ φτωχοφσ αγρότεσ και εργάτεσ. Επιβεβαιϊκθκε από τθν
εκδιλωςθ ςοςιαλιςτικϊν επαναςτάςεων, ανεξάρτθτα από τθ νικθφόρα ι όχι ζκβαςθ τουσ.

Θ ανατροπι τθσ ςοςιαλιςτικισ πορείασ δεν αναιρεί αυτι τθν επαναςτατικι κοινωνικι-
πολιτικι κίνθςθ ωσ αναγκαιότθτα και προοπτικι.

• Ανάμεςα ςτον καπιταλιςμό και ςτο ςοςιαλιςμό δεν μεςολαβεί κάποιο ενδιάμεςο
κοινωνικοοικονομικό ςφςτθμα, επομζνωσ δεν υπάρχει και ζνασ ενδιάμεςοσ τφποσ εξουςίασ.
Ο χαρακτιρασ τθσ εξουςίασ κα είναι ι αςτικόσ ι εργατικόσ (προλεταριακόσ). Θ άποψθ για
τθ δυνατότθτα ι τθν ανάγκθ φπαρξθσ ενδιάμεςθσ εξουςίασ δεν επιβεβαιϊκθκε ςε καμία
χϊρα.

Στον παρόντα τόμο θ ΚΕ επιςθμαίνει ότι θ εργατικι τάξθ με τουσ ςυμμάχουσ τθσ, αγρότεσ
και αυτοαπαςχολοφμενουσ των πόλεων, πρζπει να τραβιξει τον αγϊνα μζχρι τθν τελικι
λφςθ του προβλιματοσ τθσ εξουςίασ, τθν κατάκτθςθ τθσ εργατικισ (λαϊκισ) εξουςίασ με τθν
ανατροπι τθσ αςτικισ εξουςίασ. Αποδείχκθκε ςτθν πράξθ ότι ιταν λάκοσ θ υιοκζτθςθ, από
το ΚΚΕ ι από το διεκνζσ κομμουνιςτικό κίνθμα, διαφόρων «ενδιάμεςων» ςτόχων εξουςίασ,
είτε χαρακτθριηόταν ωσ «επαναςτατικι εξουςία αςτικοδθμοκρατικοφ χαρακτιρα» είτε ωσ
«αντιμονοπωλιακι διακυβζρνθςθ».

Θ αναγνϊριςθ του παραπάνω λάκουσ και θ ανάλογθ διόρκωςθ τθσ ςτρατθγικισ κάκε ΚΚ
ςτισ καπιταλιςτικζσ κοινωνίεσ, κα δϊςει ϊκθςθ ςτθν ανάπτυξθ τθσ ταξικισ πάλθσ ςε κάκε
χϊρα, αλλά και ςτθν ιδεολογικι και πολιτικι ενότθτα του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ
κινιματοσ.

Ηιτθμα προσ ιςτορικι μελζτθ είναι ςε ποιεσ ςυνκικεσ, αντί να ενςωματωκεί ςτο διεκνζσ
κομμουνιςτικό κίνθμα θ κετικι πείρα τθσ Σοςιαλιςτικισ Οκτωβριανισ Επανάςταςθσ ςτθ
΢ωςία το 1917, γενικεφτθκε προγενζςτερθ ςτρατθγικι επεξεργαςία του Κόμματοσ των
Μπολςεβίκων και του Λζνιν, που αφοροφςε τθν περίοδο 1905 ζωσ το Ψλεβάρθ του 1917,
όταν ακόμα ςτθ ΢ωςία υπιρχε φεουδαρχικι εξουςία με τθ μορφι τθσ τςαρικισ
απολυταρχίασ.

Σε αυτζσ τισ ςυνκικεσ ο Λζνιν είχε προςδιορίςει ζναν ενδιάμεςο ςτόχο μεταξφ τθσ
φεουδαρχικισ και τθσ εργατικισ και όχι μεταξφ τθσ αςτικισ και τθσ εργατικισ εξουςίασ.

Θ επανάςταςθ του Ψλεβάρθ ζδωςε μια αςτικι κυβζρνθςθ, ενϊ διατθροφνταν ακόμα θ
επαναςτατικι κατάςταςθ, όταν δθλαδι ο λαόσ ιταν οργανωμζνοσ ςτα ςοβιζτ και μάλιςτα
ζνοπλα. Τότε ο Λζνιν, με τισ Κζςεισ του Απρίλθ (1917), ζκεςε το ςτρατθγικό ςτόχο τθσ
εργατικισ εξουςίασ, ζτςι ϊςτε το Κόμμα των Μπολςεβίκων να προετοιμάςει και να
πραγματοποιιςει με επιτυχία τθ Σοςιαλιςτικι Επανάςταςθ ςτθ ΢ωςία τον Οκτϊβρθ.
 14

Αυτι θ γραμμι είχε αντιπαρατεκεί με τθν τροτςκιςτικι, που απζρριπτε τθ δυνατότθτα νίκθσ
τθσ ςοςιαλιςτικισ επανάςταςθσ ςτθ ΢ωςία με τθν προςζλκυςθ των ατομικϊν
εμπορευματοπαραγωγϊν, κυρίωσ αγροτϊν.

Το 18° Συνζδριο του ΚΚΕ υπογράμμιςε ότι δεν πρζπει να ςυγχζεται ο χαρακτιρασ τθσ
εξουςίασ με τισ μεταβατικζσ «ςτιγμζσ» του ιςτορικοφ χρόνου και επανζλαβε τθν
προγραμματικι κζςθ του 15:- Συνεδρίου για τισ μεταβατικζσ «ςτιγμζσ»:

«Σε ςυνκικεσ κορφφωςθσ τθσ ταξικισ πάλθσ, επαναςτατικισ ανόδου του λαϊκοφ κινιματοσ,
όταν θ επαναςτατικι διαδικαςία ζχει ξεκινιςει, μπορεί να προκφψει κυβζρνθςθ, ωσ όργανο
λαϊκισ εξουςίασ, που ζχει τθν ζγκριςθ και τθ ςυγκατάκεςθ του αγωνιηόμενου λαοφ. χωρίσ
γενικζσ εκλογζσ και κοινοβουλευτικζσ διαδικαςίεσ. Αυτι θ κυβζρνθςθ κα ταυτίηεται ι κα
τθν χωρίηει τυπικι απόςταςθ από τθν εξουςία τθσ εργατικισ τάξθσ και των ςυμμάχων τθσ».

«Για το Κόμμα μασ είναι κακαρό ότι ο χαρακτιρασ τθσ εξουςίασ είναι θ Δικτατορία του
Ρρολεταριάτου, χωρίσ να μπερδεφεται ςε ενδιάμεςεσ μορφζσ εξουςίασ.

Είναι άλλο ηιτθμα εκ των υςτζρων, δθλαδι από τθν ιςτορικι ζρευνα, να διαπιςτωκεί θ
πολυμορφία που μπορεί να δϊςει θ διαδικαςία κατά τθν οποία δεν ζχει ακόμα ανατραπεί θ
αςτικι εξουςία αλλά ζχει ξεκινιςει θ αποδυνάμωςθ τθσ, ο κλονιςμόσ τθσ. Είναι ηιτθμα
ιςτορικισ ζρευνασ οι μορφζσ που παίρνουν ςε κάκε ιςτορικι περίπτωςθ οι διαβακμίςεισ
ςτον κλονιςμό τθσ αςτικισ εξουςίασ.

Ρ.χ., οι πρϊτεσ κυβερνιςεισ που διαμορφϊκθκαν από τα αντιφαςιςτικά μζτωπα ςτισ χϊρεσ
που απελευκερϊκθκαν από τον Κόκκινο Στρατό, δεν ιταν επαναςτατικζσ εργατικζσ
εξουςίεσ (Δικτατορία του Ρρολεταριάτου), ςυμμετείχαν και αςτικζσ δυνάμεισ. Γι' αυτό
γριγορα αναπτφχκθκε πάλθ για το «ποιοσ - ποιον» και λφκθκε, ςτισ περιςςότερεσ
περιπτϊςεισ, με κατάκτθςθ τθσ επαναςτατικισ εργατικισ εξουςίασ (Δικτατορία του
Ρρολεταριάτου). Θ πορεία των πραγμάτων δεν πρζπει να αποςπάται από τθν φπαρξθ των
δυνάμεων του Κόκκινου Στρατοφ.

Ραρεμφερζσ είναι το ηιτθμα ςχετικά με τθ Μογγολία. *...+ Αλλά και ςτθν περίπτωςθ τθσ
Κουβανζηικθσ Επανάςταςθσ δεν υπάρχει ενδιάμεςθ εξουςία και ενδιάμεςοσ κοινωνικό-
οικονομικόσ ςχθματιςμόσ. Κρίκοσ ζναρξθσ τθσ επαναςτατικισ διαδικαςίασ υπιρξε ο εκνικό-
ανεξαρτθςιακόσ ζνοπλοσ αγϊνασ που καταςτάλαξε και αντικειμενικά ζλυςε το πρόβλθμα με
τθ μετατροπι του ςε ςοςιαλιςτικό.

Θ ΡΕΕΑ δεν μπορεί να χαρακτθριςτεί ενδιάμεςθ εξουςία, αλλά όντωσ είναι μια «μεταβατικι
ςτιγμι» ςε μια διαδικαςία που τελικά κατζλθξε ςε ιςχυροποίθςθ τθσ αςτικισ εξουςίασ.

Οφτε θ «δυαδικι εξουςία» ςτθ ΢ωςία επαλθκεφει ενδιάμεςθ εξουςία»1

• Πςον αφορά το ΚΚΕ, οπωςδιποτε επζδραςαν ςτα προβλιματα ςτρατθγικισ και

προγενζςτερα προβλιματα κεωρθτικισ ωριμότθτασ του, κυρίωσ ςτθν ανάλυςθ τθσ εξζλιξθσ
του ελλθνικοφ καπιταλιςμοφ.

1
Απόφαςθ του 18ου Συνεδρίου του ΚΚΕ - Εκτιμιςεισ και ςυμπεράςματα από τθ
ςοςιαλιςτικι οικοδόμθςθ ςτον 20ο αιϊνα, με επίκεντρο τθν ΕΣΣΔ - Θ αντίλθψθ του ΚΚΕ για
το ςοςιαλιςμό, ζκδ. ΚΕ του ΚΚΕ, Ακινα, 2009, ςελ. 151 -152.
 15

Ζνα από τα ςυμπεράςματα, που προκφπτει από τθν ανάλυςθ των κοινωνικοοικονομικϊν
και πολιτικϊν εξελίξεων τθσ περιόδου που εξετάηει ο Β' τόμοσ, είναι ότι οι εκτιμιςεισ του
Κόμματοσ επθρεάηονταν από τθ διαπάλθ που διεξαγόταν ανάμεςα ςτα τμιματα τθσ
αςτικισ τάξθσ και ρεφματα τθσ αςτικισ ιδεολογίασ που είχαν τθ ρίηα τουσ ςτθν περίοδο του
Μεςοπολζμου, κάποιεσ και πριν το Μεςοπόλεμο. Αυτζσ οι επιδράςεισ κατά κφριο λόγο
αφοροφςαν τον ταξικό χαρακτιρα τθσ εκβιομθχάνιςθσ, τθσ βαςιλείασ ςτθν Ελλάδα, των
ςχζςεων εξάρτθςθσ του ελλθνικοφ κράτουσ από ιμπεριαλιςτικά κζντρα.

Κεωρθτικζσ και μεκοδολογικζσ ανεπάρκειεσ ςτθν ανάλυςθ του Κόμματοσ για τον ελλθνικό
καπιταλιςμό που αφοροφςαν το επίπεδο ανάπτυξθσ του, τθ κζςθ του ςτο διεκνι
ςυςχετιςμό και το χαρακτιρα τθσ εξουςίασ, οδιγθςαν να παρεμβάλει ςτο γενικό ςτόχο για
το ςοςιαλιςμό ζνα αςτικοδθμοκρατικό ςτάδιο εξουςίασ, ωσ αναγκαίο για να ωριμάςουν οι
υλικζσ προχποκζςεισ του περάςματοσ ςτο ςοςιαλιςμό. Αυτι θ ανάλυςθ και θ ςτρατθγικι
τθσ διζξοδοσ δεν επιβεβαιϊκθκαν από τθ ηωι. Αποδείχκθκαν λακεμζνεσ.

Το ελλθνικό κράτοσ από τθ γζννθςθ του είχε πολφ περιοριςμζνθ ζκταςθ και κυρίωσ
περιοριςμζνο πλθκυςμό, περιοριςμζνθ εςωτερικι αγορά, που είναι παράγοντασ
κακυςτζρθςθσ τθσ εςωτερικισ κεφαλαιακισ ςυςςϊρευςθσ. Τα πιο ςθμαντικά αςτικά
κζντρα με ελλθνόφωνο πλθκυςμό (Σμφρνθ, Κωνςταντινοφπολθ, Οδθςςόσ) ζμειναν ζξω από
αυτό, ενϊ κακυςτζρθςε θ ζνταξθ τθσ Κεςςαλονίκθσ και των Λωαννίνων.

Ραράλλθλα, το ελλθνικό κράτοσ άςκθςε πολιτικι ςυντιρθςθσ των αγροτϊν μικρϊν

εμπορευματοπαραγωγϊν (διανομι μικροφ κλιρου, επιδότθςθ οριςμζνων καλλιεργειϊν
κλπ.).

Πςον αφορά τα τμιματα τθσ αςτικισ τάξθσ, που είχαν ζδρα τουσ τθν Φδρα, τθ Σφρο, τθν
Ράτρα και που αςχολοφνταν με τθ ναυτιλία και το εμπόριο, ιταν ιδθ αρκετά
διεκνοποιθμζνα, ςτρζφονταν περιςςότερο ςτθν εξωτερικι παρά ςτθν εςωτερικι αγορά.

Θ αςτικι εξουςία μζχρι τισ αρχζσ του 20ου αιϊνα επιδίωκε να επεκτείνει τθν επικράτεια τθσ
αποςπϊντασ εδάφθ από τθν Οκωμανικι Αυτοκρατορία, εξαςφαλίηοντασ ςυμμαχίεσ με
θγετικζσ καπιταλιςτικζσ δυνάμεισ (Αγγλία, Γαλλία). Θ γεωςτρατθγικι κζςθ τθσ Ελλάδασ τθν
κακιςτοφςε αντικείμενο του ενδιαφζροντοσ ιςχυρϊν καπιταλιςτικϊν κρατϊν.

Το ςφνολο των αντικζςεων δεν ερμθνεφκθκε πάντοτε αντικειμενικά από το ΚΚΕ, γεγονόσ
που επζδραςε και ςτθ ςτρατθγικι του.

Και από τθν ιςτορικι μελζτθ του Δοκιμίου αναδεικνφεται το εξισ ηιτθμα ωσ προσ τθ ςχζςθ
οικονομίασ - πολιτικισ:

Στθν Ελλάδα ενιςχφκθκε θ ςυγκζντρωςθ και ουγκεντροποίθςθ κεφαλαίου κατά τισ

δεκαετίεσ του Μεςοπολζμου, αν και παρζμενε καπιταλιςτικι κοινωνία με χαμθλότερο
επίπεδο ανάπτυξθσ ςε ςχζςθ με άλλεσ καπιταλιςτικζσ κοινωνίεσ, όπωσ αυτζσ τθσ Δυτικισ
Ευρϊπθσ. Θ ςχετικι κακυςτζρθςθ τθσ ελλθνικισ καπιταλιςτικισ κοινωνίασ αφοροφςε και τθ
βάςθ τθσ (πολυάρικμθ αγροτιά) και ζνα βαςικό ςτοιχείο του εποικοδομιματοσ, τθ
βαςιλεία, που θ καταγωγι τθσ ναι μεν βριςκόταν ςε προγενζςτερο ςφςτθμα, όμωσ είχε
ενςωματωκεί ςτο καπιταλιςτικό ζςτω και με αντικζςεισ. Θ ςχετικι κακυςτζρθςθ και θ
μικρι πολιτικι και ςτρατιωτικι δφναμθ τθσ Ελλάδασ είχαν ωσ ςυνζπεια ιςχυροφσ δεςμοφσ
πολιτικισ-ςτρατιωτικισ και οικονομικισ εξάρτθςθσ ςτο διεκνζσ ιμπεριαλιςτικό ςφςτθμα.

Στθν περίοδο 1940-1944 υπιρξε ξζνθ κατοχι, αναςτολι τθσ εκνο-κρατικισ ανεξαρτθςίασ
τθσ Ελλάδασ. Το ηιτθμα τθσ ανεξαρτθςίασ αφοροφςε και τθν εργατιά - αγροτιά, αλλά και
τθν αςτικι τάξθ και κζντρα εξουςίασ όπωσ το παλάτι, από τθ ςκοπιά τθσ καπιταλιςτικισ
ςτακερότθτασ.
 16

Θ δράςθ κατά τθ ξζνθσ κατοχισ πρζπει να είναι ςυνυφαςμζνθ με το ταξικό ςυμφζρον κάκε
κοινωνικισ δφναμθσ. Θ κάκε φορά πάλθ για απαλλαγι από τθν ξζνθ κατοχι μπορεί και
πρζπει να γίνει κρίκοσ για τθν ανάπτυξθ των επαναςτατικϊν δυνάμεων. Ο
απελευκερωτικόσ αγϊνασ ι κα ςυνδεκεί με τον αγϊνα κατάκτθςθσ - εδραίωςθσ τθσ εργατι-
κισ εξουςίασ και των ςυμμάχων τθσ, οπότε κα καταργθκοφν και οι ςχζςεισ ανιςοτιμίασ και
εξάρτθςθσ, ι κα οδθγιςει ςτθν εδραίωςθ τθσ αςτικισ εξουςίασ με νζουσ, καλφτερουσ ι
χειρότερουσ, όρουσ ςτθ κζςθ τθσ χϊρασ ςτο ιμπεριαλιςτικό ςφςτθμα.

Ο Β' τόμοσ του Δοκιμίου Λςτορίασ αναδεικνφει ότι θ ξζνθ κατοχι, που τελείωςε με τθν
εδραίωςθ του καπιταλιςμοφ, άμεςα ζλθξε και με επιδείνωςθ των όρων εξάρτθςθσ για μια
δεκαετία περίπου, με απευκείασ ανάμιξθ τθσ ξζνθσ ςυμμαχικισ καπιταλιςτικισ δφναμθσ,
των ΘΠΑ, ςτουσ μθχανιςμοφσ του ελλθνικοφ κράτουσ. Αυτι θ ανάμιξθ ιταν απόλυτα
αναγκαία ςτθν εγχϊρια αςτικι τάξθ και το πολιτικό προςωπικό τθσ, προκειμζνου να
εξαςφαλίςει τθν κλονιςμζνθ εξουςία τθσ.

• Θ ςτρατθγικι του ΚΚ δεν κακορίηεται από τον υπάρχοντα ςυςχετιςμό δυνάμεων, αλλά
από τθν ωρίμανςθ των υλικϊν προχποκζςεων για το ςοςιαλιςμό, γεγονόσ που κακορίηει
τθν αναγκαιότθτα και τθν επικαιρότθτα του. Ο ελάχιςτοσ αναγκαίοσ βακμόσ ωρίμανςθσ
των υλικϊν προχποκζςεων υπάρχει και όταν θ εργατικι τάξθ αποτελεί μειοψθφικι δφναμθ
ωσ ποςοςτό ςτον Οικονομικά Ενεργό Ρλθκυςμό, από τθ ςτιγμι που αυτι αποκτά
ςυνείδθςθ τθσ ιςτορικισ τθσ αποςτολισ ςτο πρόςωπο του Κόμματοσ τθσ. Θ κοινωνικι
ςυμμαχία τθσ εργατικισ τάξθσ με τα λαϊκά ςτρϊματα και κάκε μορφι πολιτικισ ζκφραςθσ
τθσ πρζπει να εξυπθρετεί τθν προςζγγιςθ του ςτρατθγικοφ ςτόχου τθσ εργατικισ (λαϊκισ)
εξουςίασ.

Με βάςθ τισ παραπάνω κεωρθτικζσ κζςεισ διερευνοφμε τθν ιςτορία του Κόμματοσ μασ ωσ
ιςτορία τθσ ςτρατθγικισ του, από τθν οποία απορρζει όλθ θ πολιτικι του δράςθ. Με αυτι
τθν ζννοια, θ ςυγγραφι τθσ ιςτορίασ του ςε κάκε περίπτωςθ ζχει ταξικι αφετθρία και
περιεχόμενο, αναδεικνφει διαχρονικά ςυμπεράςματα από τθ ςκοπιά τθσ προςζγγιςθσ του
ςτόχου τθσ εργατικισ εξουςίασ, οδθγεί ςε βακφτερθ γνϊςθ τθσ ταξικισ πάλθσ ςε διεκνζσ
επίπεδο.

Ο Β' Ραγκόςμιοσ Ρόλεμοσ όξυνε τθν ταξικι πάλθ ςε μια ςειρά χϊρεσ. Εκ των πραγμάτων θ
ςτρατθγικι του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ απζναντι ςτο διεκνζσ ιμπεριαλιςτικό
ςφςτθμα διαπλζχτθκε με τθ ςτρατθγικι του κάκε ΚΚ ςτθ χϊρα του ενάντια ςτθν αςτικι
τάξθ τθσ, είτε θ τελευταία ιταν επιτικζμενθ, είτε αμυνόμενθ.

Στθν Ζκκεςθ Δράςθσ τθσ ΚΕ του ΡΚΚ(μπ) ςτισ 10 Μαρτίου 1939, ο Β' Ραγκόςμιοσ Ρόλεμοσ
χαρακτθρίςτθκε ωσ ιμπεριαλιςτικόσ. Στθν παρουςίαςθ τθσ Ζκκεςθσ από τον Λ. Β. Στάλιν
αναφζρεται:

«Ο νζοσ ιμπεριαλιςτικόσ πόλεμοσ ζγινε γεγονόσ. *...+ Χαρακτθριςτικό γνϊριςμα του νζου
ιμπεριαλιςτικοφ πολζμου είναι ότι δεν ζγινε ακόμα γενικόσ, παγκόςμιοσ πόλεμοσ. Τον
πόλεμο τον κάνουν τα κράτθ- ειςβολείσ, βλάπτοντασ με κάκε τρόπο τα ςυμφζροντα των μθ
επικετικϊν κρατϊν, πριν απ όλα τθσ Αγγλίασ, τθσ Γαλλίασ, των ΘΡΑ, ενϊ τα τελευταία
κάνουν πίςω και υποχωροφν, κάνοντασ ςτουσ ειςβολείσ τθ μια παραχϊρθςθ φςτερα από
τθν άλλθ.
 17

Επομζνωσ, μπροςτά ςτα μάτια μασ ςυντελείται το ανοιχτό ξαναμοίραςμα του κόςμου και
των ςφαιρϊν επιρροισ*...+ Στθν πράξθ, ωςτόςο, θ πολιτικι τθσ μθ ανάμιξθσ ςθμαίνει ανοχι
τθσ επίκεςθσ, εξαπόλυςθ πολζμου, άρα, μετατροπι του ςε παγκόςμιο πόλεμο»2.

Ο αρχικόσ ςτόχοσ των αντιχιτλερικϊν καπιταλιςτικϊν κρατϊν ιταν να ςπρϊξουν τθ

Γερμανία κατά τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ, υπολογίηοντασ ότι από αυτι τθν αιματθρι
ςφγκρουςθ κα ζβγαιναν και οι δφο εξαςκενθμζνεσ, ϊςτε οι ΘΡΑ- Βρετανία να παρζμβαιναν
για να ρυκμίςουν τισ εξελίξεισ ςε δικό τουσ όφελοσ. Γι' αυτό και άφθναν τθ Γερμανία να
καταλαμβάνει χϊρεσ.

Θ εκτίμθςθ για τον ιμπεριαλιςτικό χαρακτιρα του πολζμου διατθρικθκε περιςςότερουσ

από 27 μινεσ, δθλαδι μζχρι τισ 22 Λουνίου 1941, οπότε θ Γερμανία επιτζκθκε εναντίον τθσ
Σοβιετικισ Ζνωςθσ. Επί τθσ ουςίασ ο ιμπεριαλιςτικόσ χαρακτιρασ του πολζμου
διατθρικθκε ςε όλθ τθ διάρκεια του, παρά τθν φπαρξθ τθσ αντιχιτλερικισ ςυμμαχίασ ανά-
μεςα ςτθν ΕΣΣΔ και ςτισ ΘΡΑ - Μεγ. Βρετανία.

Ο πόλεμοσ από τθν πλευρά τθσ ΕΣΣΔ ιταν δίκαιοσ, αντιιμπεριαλιςτικόσ, πόλεμοσ υπερά-
ςπιςθσ τθσ ςοςιαλιςτικισ πατρίδασ. Αυτό το αναμφιςβιτθτο γεγονόσ δεν ςιμαινε ότι και οι
ςυγκυριακοί ςφμμαχοι τθσ ΕΣΣΔ (ΘΡΑ - Μ. Βρετανία) διεξιγαγαν πόλεμο από τθ ςκοπιά των
λαϊκϊν ςυμφερόντων.

Ο πόλεμοσ από τθν πλευρά τουσ παρζμενε πόλεμοσ για το μοίραςμα των ςφαιρϊν
επιρροισ, για τθν εδραίωςθ τθσ αςτικισ εξουςίασ τουσ, ςυνολικά του καπιταλιςτικοφ
ςυςτιματοσ.

Θ «ομπρζλα» τθσ αντιχιτλερικισ ςυμμαχίασ δεν ιταν δυνατό να εξαλείψει τισ επιδιϊξεισ
τουσ ςτο μοίραςμα των ςφαιρϊν επιρροισ, οφτε τθ ςτρατθγικι ςυμμαχία τουσ ενάντια ςτθν
ΕΣΣΔ.

Ρρόςκετεσ αποδείξεισ αποτελοφν θ ρίψθ ατομικϊν βομβϊν ςτθν Λαπωνία, που δεν
υπαγορευόταν από τθν ανάγκθ πίεςθσ για ςυνκθκολόγθςθ τθσ Λαπωνίασ, κακϊσ και θ
γριγορθ αναδιάταξθ των ςυμμαχιϊν τουσ μετά από τθ ςυνκθκολόγθςθ τθσ Γερμανίασ. Ζτςι,
πολφ γριγορα ο προθγοφμενοσ αντίπαλοσ, θ Γερμανία, ζγινε ο νζοσ ςφμμαχοσ κι
αντίςτροφα ο προθγοφμενοσ ςφμμαχοσ, θ ΕΣΣΔ, ζγινε και πάλι αντίπαλοσ. Αλλά και κατά τθ
διάρκεια τθσ ςυμμαχίασ τουσ με τθν ΕΣΣΔ υπονόμευαν το ςοςιαλιςμό, κακόριηαν τισ
κινιςεισ τουσ με κριτιριο τθ φκορά τθσ ΕΣΣΔ και όχι τθ γριγορθ ιττα και ςυνκθκολόγθςθ
του γερμανικοφ κράτουσ και των ςυμμάχων του. Ζτςι άνοιξαν το δεφτερο μζτωπο ςτθν
Ευρϊπθ μόλισ τον Λοφνιο του 1944, όταν ο Κόκκινοσ Στρατόσ ιδθ προζλαυνε νικθφόρα.

Εξάλλου ανάμεςα ςτα κράτθ-ςυμμάχουσ κατά του φαςιςμοφ διεξαγόταν «υπογείωσ»

διαπάλθ. Οι ιμπεριαλιςτικζσ αντιχιτλερικζσ δυνάμεισ επιδίωκαν τθ διατιρθςθ του
προπολεμικοφ ςυςχετιςμοφ, ενϊ θ Σοβιετικι Ζνωςθ μαηί με πολλά ΚΚ και
εκνικοαπελευκερωτικό κινιματα επιδίωκαν ριηικζσ κοινωνικζσ και πολιτικζσ αλλαγζσ, τθν
απόςπαςθ ςειράσ χωρϊν από το ιμπεριαλιςτικό ςφςτθμα.

Οι ενδοϊμπεριαλιςτικζσ αντικζςεισ διαπζραςαν τισ αςτικζσ τάξεισ όλων των καπιταλιςτικϊν

κρατϊν, διαχωρίηοντασ αυτζσ ςε φιλοχιτλερικζσ και αντιχιτλερικζσ. Αυτό ζγινε και ςτθν
Ελλάδα, όπου μια ζκφραςθ του διαχωριςμοφ αποτζλεςε θ δθμιουργία ελλθνικϊν
κυβερνιςεων ςτο Κάιρο, παράλλθλα με τισ κυβερνιςεισ των δωςίλογων που ςυγ-

2
Λ. Β. Στάλιν, Άπαντα, τομ. 14οσ, ζκδ. Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 2004, ςελ. 376, 377-
378, 379.
 18

κροτικθκαν ςτθν Ελλάδα. Ταυτόχρονα, ςτόχοσ και των δφο πλευρϊν ιταν θ διατιρθςθ τθσ
αςτικισ εξουςίασ και μετά από τον πόλεμο. Αυτι θ επιδίωξθ διαμόρφωςε τθν ενοποιθτικι
βάςθ τουσ, παράλλθλα με τισ αντικζςεισ τουσ. Από τα πιο ανάγλυφα παραδείγματα είναι θ
δθμιουργία των Ταγμάτων Αςφαλείασ ςτθν Ελλάδα. Συγκροτικθκαν με τθ ςφμφωνθ γνϊμθ
τθσ Μ. Βρετανίασ, κακϊσ και των Ρλαςτιρα, Σοφοφλθ και άλλων αςτϊν πολιτικϊν
διαφορετικϊν ρευμάτων, ςυνεργατϊν και μθ ςυνεργατϊν των Γερμανϊν, που ζδραςαν
εναντίον του ΕΑΜ και του ΚΚΕ τόςο ςτθ διάρκεια τθσ Κατοχισ όςο και το Δεκζμβρθ του
1944.

Συμπζραςμα διαχρονικισ ςθμαςίασ αποτελεί ότι ο ςυνδυαςμόσ τθσ

εκνικοαπελευκερωτικισ πάλθσ με τθν πάλθ για τθν εργατικι εξουςία εμπεριζχει και
αναδιάταξθ των δυνάμεων που ςυγκροτοφν το εκνικοαπελευκερωτικό μπλοκ. Αυτι θ
αναδιάταξθ πρόβαλε εξ αντικειμζνου κατά το 1943-1944, όταν είχε ιδθ πραγματοποιθκεί
ριηικι ςτροφι ςτθν πορεία του πολζμου ςε βάροσ των χιτλερικϊν δυνάμεων και ςθμειωνό-
ταν γοργι ανάπτυξθ του ΚΚΕ και του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Θ πάλθ ενάντια ςτθν ξζνθ κατοχι ςτθ
ςυγκεκριμζνθ περίπτωςθ ιταν ο κρίκοσ που μποροφςε να τροφοδοτιςει επαναςτατικό
μζτωπο για τθν εργατικι εξουςία.

Οι ςυμμαχίεσ, που αςφαλϊσ πρζπει να επιδιϊκονται, περιζχουν το ςτοιχείο του

ςυμβιβαςμοφ, όμωσ εκείνου του ςυμβιβαςμοφ που προωκεί τισ εργατικζσ επιδιϊξεισ και
όχι του ςυμβιβαςμοφ που τισ εξουδετερϊνει.

Από αυτι τθ ςκοπιά κρίνεται και θ ορκότθτα τθσ ςτρατθγικισ του Κόμματοσ και όχι απ' τθ
ςκοπιά τθσ αμφιςβιτθςθσ του ςτόχου-κρίκου του ΚΚΕ για τθν απελευκζρωςθ, και του
αντίςτοιχου ςτόχου του ΕΑΜ.

• Από τθν ίδια οπτικι τθσ επαναςτατικισ ςτρατθγικισ, θ ΚΕ αντιμετωπίηει και τισ ςχζςεισ
του ΚΚΕ με το ΚΚΣΕ και τα άλλα ΚΚ εξουςίασ.

Κρίνεται θ γραμμι αυτϊν των ΚΚ που επζδραςαν ςτθν ιςχυροποίθςθ και επικράτθςθ
οπορτουνιςτικϊν δυνάμεων ςτο ΚΚΕ, ςτο χαρακτιρα τθσ 6θσ Ρλατιάσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ, και
όχι οι ςτενοί ι ακόμα και άτυποι οργανωτικοί δεςμοί ζκφραςθσ αυτισ τθσ ςχζςθσ. Γι' αυτό
το λόγο το Δοκίμιο, αναφερόμενο ςτθν πρωτοβουλία των 6 ΚΚ να ςυγκαλζςουν τθν 6θ
Ρλατιά Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ (1956), υιοκετεί τον όρο «παρζμβαςθ» και όχι
«επζμβαςθ».

Άλλωςτε, θ πρακτικι τθσ «παρζμβαςθσ» του ΚΚΣΕ και άλλων αδελφϊν ΚΚ ςτο ΚΚΕ ιταν
νομιμοποιθμζνθ ςτθ ςυνείδθςθ τθσ θγεςίασ και των μελϊν του ΚΚΕ, ωσ μια άτυπθ οργανικι
ςχζςθ ςυνζχειασ των προγενζςτερων οργανικϊν ςχζςεων που είχαν διαμορφωκεί ςτθν
Κομμουνιςτικι Διεκνι από τθν ίδρυςθ τθσ. Επιπλζον αυτι θ ςχζςθ ενιςχυόταν από το
γεγονόσ ότι χιλιάδεσ μαχθτζσ και μαχιτριεσ του ΔΣΕ, ςτελζχθ, αλλά και θ θγεςία του ΚΚΕ,
ηοφςαν ωσ πολιτικοί πρόςφυγεσ ςτθν ΕΣΣΔ και ςε άλλεσ χϊρεσ τθσ ςοςιαλιςτικισ
οικοδόμθςθσ.

Βεβαίωσ, το πϊσ υλοποιείται θ ςχζςθ του προλεταριακοφ διεκνιςμοφ ανάμεςα ςε κόμματα

διαφορετικϊν χωρϊν, ςχετίηεται με τθν ιδεολογικι - κεωρθτικι κατεφκυνςθ κάκε ΚΚ και
γενικότερα του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ.

Ϋσ κομμουνιςτικζσ ςχζςεισ που ανταποκρίνονται ςτθν ιςτορικι αποςτολι τθσ εργατικισ

τάξθσ κεωροφμε τθν κατάκτθςθ τθσ ιδεολογικισ-ςτρατθγικισ ενότθτασ του διεκνοφσ
κομμουνιςτικοφ κινιματοσ, τθν ζκφραςθ τθσ και ςε ουςιαςτικζσ διμερείσ και πολυμερείσ
ςυηθτιςεισ κριτικισ και αυτοκριτικισ, με ενιαίουσ ςτόχουσ πάλθσ ςυνολικά απζναντι ςτο
διεκνζσ ιμπεριαλιςτικό ςφςτθμα. Κάκε ΚΚ οφείλει να ςυμβάλλει ςτθν ενότθτα του διεκνοφσ
κομμουνιςτικοφ κινιματοσ, αναλαμβάνοντασ τθν ευκφνθ να διαμορφϊνει επαναςτατικό
 19

πρόγραμμα για τθ χϊρα του και παλεφοντασ τισ ανακεωρθτικζσ και οπορτουνιςτικζσ
παρεκκλίςεισ. Θ τεκμθρίωςθ τθσ κριτικισ είναι απαραίτθτθ προχπόκεςθ για τθν
καλοπροαίρετθ αποδοχι τθσ. Αλλά και θ υποχρζωςθ ςτθ δθμιουργικι κομμουνιςτικι
κριτικι και θ ικανότθτα αποδοχισ τθσ αφορά κάκε ΚΚ, ανεξάρτθτα από το μζγεκοσ τθσ
επιρροισ ςτθ χϊρα του, ανεξάρτθτα από το ρόλο που διαδραματίηει ςε παγκόςμια κλίμακα.

• Σο Δοκίμιο εξετάηει τον οπορτουνιςμό ωσ ιδεολογικό και πολιτικό ρεφμα που ζχει
κοινωνικι βάςθ. Σθμαντικι πθγι του οπορτουνιςμοφ αποτελοφν τα μικροαςτικά ςτρϊματα
που ςυμπιζηονται ι και καταςτρζφονται από τθ διαδικαςία ςυγκζντρωςθσ και
ςυγκεντροποίθςθσ του κεφαλαίου, τθν επζκταςθ των μονοπωλιακϊν ομίλων. Λδιαίτερα ςε
ςυνκικεσ καπιταλιςτικισ οικονομικισ κρίςθσ, τα μικροαςτικά ςτρϊματα που εξεγείρονται
για να διατθριςουν τθν οικονομικι κζςθ τουσ,, ενϊ αγανακτοφν και εναντιϊνονται ςτθν
κυβερνθτικι πολιτικι, ουτοπικά αναηθτοφν τθν επιςτροφι ςτο παρελκόν που επζτρεπε ςε
μεγαλφτερο βακμό τθν επιβίωςθ τουσ. Ρολιτικά πρεςβεφουν τθν κατοχφρωςθ ενόσ
μονοπωλιακοφ καπιταλιςμοφ «ελεγχόμενου» από κάποια κυβζρνθςθ που κα εκφράηει
περιςςότερο τα ςυμφζροντα των μικρϊν ιδιοκτθτϊν μζςων παραγωγισ και περιοριςμζνθσ
ςυςςϊρευςθσ, ςε ςχζςθ με τα ςυμφζροντα των μεγάλων ιδιοκτθτϊν, των μονοπωλίων. Με
αυτό τον τρόπο γίνονται φορείσ μιασ ιδεολογίασ και πολιτικισ πρακτικισ που ουτοπικά
επιδιϊκει είτε να αμβλφνει το μονοπωλιακό ανταγωνιςμό είτε να ςτρζψει τθ φορά του
προσ τα πίςω, ςτο προμονοπωλιακό του ςτάδιο. Αυτά τα ςτρϊματα, προςεγγίηοντασ τθν
εργατικι τάξθ ι και ενταςςόμενα ςε αυτιν μετά από τθν καταςτροφι τουσ, γίνονται φορείσ
πίεςθσ για τθν προςαρμογι του εργατικοφ κινιματοσ ςε κζςεισ «εξανκρωπιςμοφ» του
καπιταλιςμοφ.

Αλλά και θ εργατικι τάξθ δεν είναι ομοιόμορφθ. Τθν αποτελοφν τμιματα διαφορετικισ
ειςοδθματικισ βάςθσ, κακϊσ και διαφορετικισ πολιτικισ και ταξικισ εμπειρίασ, αφοφ θ
διεφρυνςθ τθσ γίνεται με τθ ςυνεχι επζκταςθ τθσ καπιταλιςτικισ μιςκωτισ εργαςίασ ςε
νζουσ και παλιοφσ κλάδουσ.

Λδιαίτερα πρζπει να επιςθμανκεί το ςτρϊμα τθσ εργατικισ αριςτοκρατίασ, δθλαδι το

εξαγοραςμζνο τμιμα τθσ εργατικισ τάξθσ, το οποίο επίςθσ ςυγκροτεί μία βαςικι πθγι του
οπορτουνιςτικοφ φαινόμενου, γιατί αποτελεί το φορζα τθσ ταξικισ ςυνεργαςίασ μζςα ςτο
εργατικό κίνθμα.

Ο ανακεωρθτιςμόσ και ο πολιτικόσ οπορτουνιςμόσ εκδθλϊνεται μζςα ςτο πολιτικό

εργατικό κίνθμα, ςτα ίδια τα ΚΚ. Αναπαράγεται όχι μόνο από πολιτικοφσ φορείσ του
οπορτουνιςμοφ που προζκυψαν ωσ αποτζλεςμα τθσ διάςπαςθσ του ΚΚ, π.χ. το «ΚΚΕ
εςωτερικοφ» μετά από τθ διάςπαςθ του 1968 ι ο Συναςπιςμόσ με τθν ενςωμάτωςθ ςε
αυτόν των δυνάμεων που αποςχίςτθκαν το 1991 από το ΚΚΕ. Αναπαράγεται και με τθν εκ
νζου επίδραςθ του ςυμβιβαςμοφ ςτο εςωτερικό των ΚΚ. Θ μθ ζγκαιρθ και ςυνεπισ
αντιμετϊπιςθ του οπορτουνιςμοφ είναι δυνατό, κάτω από οριςμζνεσ προχποκζςεισ, να τα
οδθγιςει μζχρι και ςτον πλιρθ εκφυλιςμό.

Οι οπορτουνιςτικζσ δυνάμεισ ςυχνά ενιςχφονται ςτισ απότομεσ ςτροφζσ τθσ ταξικισ πάλθσ,
είτε ςτθν άνοδο είτε ςτθν υποχϊρθςθ τθσ. Με το μεγάλο κφμα τθσ αντεπανάςταςθσ τθσ
τελευταίασ 20ετίασ, θ πίεςθ τθσ αςτικισ ιδεολογίασ εκφράςτθκε με γενικευμζνθ
ανακεϊρθςθ κεμελιωδϊν κζςεων τθσ κομμουνιςτικισ ιδεολογίασ και οπορτουνιςτικι
προςαρμογι ςτο ςφςτθμα.

Θ λακεμζνθ ςτρατθγικι επιλογι ενόσ ΚΚ δεν οφείλεται πάντοτε ςε ςυνειδθτι επιλογι

ςυμβιβαςμοφ ςτο ςφςτθμα. Πμωσ και ςε αυτι τθν περίπτωςθ, θ μθ ζγκαιρθ διόρκωςθ του
λάκουσ δίνει ζδαφοσ ςτθν ενίςχυςθ του οπορτουνιςμοφ. Στθν ιςτορία του ΚΚΕ, αλλά και
 20

του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ, υπάρχουν λακεμζνεσ επιλογζσ, ςε βάροσ τθσ

ταξικισ πάλθσ, που δεν οφείλονταν ςε πρόκεςθ ςυμβιβαςμοφ.

΢τθν περίοδο 1940-1944 θ προβλθματικι ςτρατθγικι των ςταδίων από τθν ΚΔ και το ΚΚΕ
ςτθρίχκθκε ςε λακεμζνθ ανάλυςθ τθσ ελλθνικισ κοινωνίασ τθσ δεκαετίασ του 1930. Σε
αυτι τθ ςτρατθγικι βάςθ πραγματοποιικθκαν οι λακεμζνεσ πολιτικζσ επιλογζσ των
ςυμφωνιϊν του Λιβάνου και τθσ Καηζρτασ εκ μζρουσ τθσ θγεςίασ του ΚΚΕ, που είχαν
επιπλζον το ςτοιχείο του ςυμβιβαςμοφ με τισ αςτικζσ δυνάμεισ. Θ καταδίκθ τθσ πάλθσ του
ΔΣΕ ωσ ςεχταριςτικισ ιταν οπορτουνιςτικοφ χαρακτιρα ςτάςθ προςαρμογισ ςτισ νζεσ
ςυνκικεσ. Επίςθσ οπορτουνιςτικό λάκοσ ιταν θ απόφαςθ για τθ διάλυςθ των κομματικϊν
οργανϊςεων και τθ διάχυςθ των κομματικϊν μελϊν ςτθν ΕΔΑ. Στθν τελευταία -και όχι μόνο
ςε αυτι- μπορεί κανείσ να διακρίνει και τθν πίεςθ από το ςυμβιβαςμό λαϊκϊν δυνάμεων,
εξαιτίασ τθσ ιττασ του ΕΑΜικοφ κινιματοσ και τθσ ςκλθρότθτασ των διωγμϊν.

Υπιρξαν και λάκθ που οφείλονταν ςε αδυναμία αντικειμενικισ εκτίμθςθσ του ςυςχετιςμοφ
των δυνάμεων εςωτερικά και διεκνϊσ, αλλά όχι ςε ςυμβιβαςτικι διάκεςθ και πολιτικι
πρακτικι, όπωσ εκείνα που αφοροφςαν τθν κακυςτζρθςθ ςτο ξεκίνθμα του ΔΣΕ.

Για να εκτιμθκεί αν κάποιο λάκοσ ςυνιςτά παρζκκλιςθ κεωρθτικισ και εμπειρικισ

αδυναμίασ ι ςυνειδθτισ οπορτουνιςτικισ επιλογισ, χρειάηεται ςυγκεκριμζνθ ανάλυςθ των
παραγόντων που οδιγθςαν ςε αυτό.

Συνοψίηοντασ, επιςθμαίνουμε τισ εξισ διαχρονικζσ αναγκαιότθτεσ για κάκε ΚΚ:

• Τθν αυτοτελι οργανωτικι ςυγκρότθςθ και ιδεολογικι-πολιτικι δράςθ του Κόμματοσ ςε

οποιεςδιποτε ςυνκικεσ, νόμιμθσ-θμινόμιμθσ ι παράνομθσ δράςθσ, άτυπθσ ι πιο
ςυγκροτθμζνθσ ςυμμαχίασ με άλλεσ δυνάμεισ. Θ οργανωτικι του ςυγκρότθςθ να ςτθρίηεται
ςτθν εργατικι τάξθ, ςτα πιο δυναμικά τμιματα τθσ, ςτα ςυγκεντρωμζνα ςτουσ ςτρατθγικισ
ςθμαςίασ κλάδουσ τθσ οικονομίασ. Θ φπαρξθ ΚΟΒ και ενδιάμεςων κακοδθγθτικϊν οργάνων
ςε κάκε περίπτωςθ, εξαςφαλίηοντασ ςε ςυνκικεσ παρανομίασ τθν περιφροφρθςθ και τθν
ευελιξία ςτθ λειτουργία τουσ. Θ δράςθ για τθ ντε φάκτο κατοχφρωςθ τθσ ανοιχτισ
δθμόςιασ δράςθσ του Κόμματοσ, όταν βρίςκεται ςε ςυνκικεσ ολικισ ι μερικισ κρατικισ
απαγόρευςθσ, είναι αναγκαιότθτα τθσ πάλθσ για τα δικαιϊματα τθσ εργατικισ τάξθσ και
των λαϊκϊν δυνάμεων.

Αναγκαιότθτα είναι θ αυτοτελισ κεωρθτικι δουλειά του Κόμματοσ, θ ζγκαιρθ, με

επιςτθμονικά δεδομζνα και διαλεκτικι - υλιςτικι ανάλυςθ των εγχϊριων και διεκνϊν
οικονομικϊν εξελίξεων, τθσ αντανάκλαςθσ τουσ ςτισ κοινωνικζσ δυνάμεισ και των
προςαρμογϊν που προκαλοφν ςτο εποικοδόμθμα. Αναδεικνφεται ωσ ςυμπζραςμα ότι
κακυςτζρθςθ ι λάκθ ςε κεωρθτικό επίπεδο οδθγοφν ςε λάκθ ςτρατθγικισ, ανεξάρτθτα
από τα χαρακτθριςτικά τθσ τοξικότθτασ, τθσ επαναςτατικισ διάκεςθσ και ςτάςθσ τθσ
θγεςίασ του Κόμματοσ, ανεξάρτθτα δθλαδι από τθ γενικι αποδοχι και διακιρυξθ τθσ
αναγκαιότθτασ του ςοςιαλιςμοφ.

• Τθν ανάγκθ το κόμμα να διορκϊνει τα λάκθ του ζγκαιρα, τεκμθριωμζνα και

αποφαςιςτικά με ςυλλογικζσ διαδικαςίεσ. Από αυτι τθν άποψθ, θ πορεία τθσ
εςωκομματικισ διαπάλθσ ςτθ δεκαετία του 1950 ςχετίηεται όχι μόνο με προβλιματα τθσ
ςτρατθγικισ τθσ περιόδου 1940-1944, αλλά και με τθν αδυναμία του Κόμματοσ να
εκτιμιςει αντικειμενικά, ςτο 7° Συνζδριο του το 1945, τα λάκθ τθσ παραπάνω περιόδου.

Ϋςτόςο θ δράςθ του ΚΚ περικλείει τθ δυνατότθτα λακεμζνων επιλογϊν μεγαλφτερθσ ι

μικρότερθσ ςθμαςίασ τόςο περιςςότερο όςο πιο νεαρό είναι το κόμμα και νεαρό ιταν το
ΚΚΕ ςτο πρϊτο μιςό του 20ου αιϊνα, με περιοριςμζνθ εμπειρία και γνϊςθ. Στο
ςυγκεκριμζνο μζγεκοσ και το χαρακτιρα των λακϊν, ςτον εντοπιςμό και τθ διόρκωςθ τουσ
 21

ι όχι, επιδροφν βζβαια και παράγοντεσ από ιςτορικι άποψθ τυχαίοι, όπωσ είναι θ
ικανότθτα και το επίπεδο του θγετικοφ πυρινα.

΢ΤΝΟΨΘ ΣΘ΢ ΠΟΛΛΣΛΚΘ΢ ΚΕ΢Θ΢ ΚΑΛ ΣΩΝ ΠΡΟΣΑ΢ΕΩΝ ΠΟΤ ΠΡΟΚΤΠΣΟΤΝ ΑΠΟ ΣΟ Β'
ΣΟΜΟ ΣΟΤ ΔΟΚΛΜΛΟΤ

Ο Β' τόμοσ Δοκιμίου Λςτορίασ εκτιμά ότι μετά από τισ μάχεσ του ΔΣΕ ςτο Γράμμο και ςτο
Βίτςι και τθν υποχϊρθςθ των δυνάμεων του ςτθν Αλβανία, το ΚΚΕ μπικε ςε μια νζα φάςθ
τθσ ιςτορίασ του. Σε αυτζσ τισ ςυνκικεσ επιχείρθςε να προςαρμόςει τθ δράςθ του ςτο νζο
αρνθτικό ςυςχετιςμό δυνάμεων που είχε διαμορφωκεί, να χαράξει τθν τακτικι και τθ
ςτρατθγικι του. Εκ των πραγμάτων ιταν υποχρεωμζνο να μελετιςει τθν προθγοφμενθ
δεκάχρονθ δράςθ του και να βγάλει ςυμπεράςματα από αυτι. Αυτι θ προςπάκεια, παρά
τισ αδυναμίεσ και τισ αντιφάςεισ τθσ, ανακόπθκε το 1956 με τθν επιβολι τθσ δεξιάσ
οπορτουνιςτικισ ςτροφισ. Από εκεί και πζρα οι δυνάμεισ που κυριάρχθςαν, αφοφ πρϊτα
προχϊρθςαν ςτθ διάλυςθ των κομματικϊν οργανϊςεων και ςτθν ζνταξθ των κομματικϊν
μελϊν ςτθν ΕΔΑ, οδιγθςαν το ΚΚΕ ςτο 8° Συνζδριο, ενϊ θ διαπάλθ ςτισ γραμμζσ του
διαρκϊσ οξυνόταν, όχι μόνο λόγω τθσ αντίδραςθσ οριςμζνων εςωκομματικϊν δυνάμεων
ςτισ αποφάςεισ τθσ 6θσ, 7θσ και 8θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ, αλλά και λόγω τθσ ανάπτυξθσ νζων
ανακεωρθτικϊν και οπορτουνιςτικϊν ρευμάτων. Αποκορφφωμα τθσ ςφγκρουςθσ ιταν θ
12θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ το 1968. Σε αυτι το λεγόμενο οργανωτικοπολιτικό πρόβλθμα
επιλφκθκε κετικά και άρχιςε θ οργανωτικι αναςυγκρότθςθ του ΚΚΕ, κακϊσ και μια νζα
περίοδοσ ςτθν ιςτορία του.

Το 18° Συνζδριο του ΚΚΕ (18-22 Ψεβρουαρίου 2009) αποφάςιςε να γίνουν υπόκεςθ όλου
του Κόμματοσ τα ςυμπεράςματα του Β' τόμου του Δοκιμίου Λςτορίασ του ΚΚΕ μζςα από τθ
διαδικαςία ςυηιτθςθσ του ςτισ ΚΟΒ και τθ διεξαγωγι Ρανελλαδικισ Συνδιάςκεψθσ το
πρϊτο εξάμθνο του 2011. Θ επιλογι αυτισ τθσ εςωκομματικισ διαδικαςίασ ςχετίηεται με το
γεγονόσ ότι προκφπτουν ηθτιματα επανεκτίμθςθσ γεγονότων και προςϊπων, με κορυφαία
γι' αυτιν τθν περίοδο τθ διεξαγωγι τθσ 6θσ Ρλατιάσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ το Μάρτιο του 1956,
κακϊσ και των επόμενων Ολομελειϊν τθσ ΚΕ (7θ και 8θ το 1957 και 1958 αντίςτοιχα).

Ρροτείνεται θ πλιρθσ αποκατάςταςθ του Νίκου Ηαχαριάδθ από τθν ατιμωτικι υποψία-
ςυκοφαντία για ςυνεργαςία με τον ταξικό αντίπαλο, παρά το γεγονόσ ότι επί τθσ ουςίασ το
1973 είχε απαλλαχκεί απ' αυτι τθν κατθγορία-υπόνοια. Ρροτείνεται θ αποκατάςταςθ του
ωσ ΓΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, δθλαδι θ απαλλαγι του απ' όλεσ τισ κατθγορίεσ που του καταλόγιςαν
και τισ ποινζσ που του επζβαλαν θ 6θ Ρλατιά και θ 7θ Ρλατιά Ολομζλεια τθσ ΚΕ με τθν
επικφρωςθ τουσ από το 8° Συνζδριο.

Θ ΚΕ του ΚΚΕ αναγνωρίηει τθν ταξικότθτα και ανιδιοτζλεια ςτθ γενικι κατεφκυνςθ τθσ
δράςθσ του Νίκου Ηαχαριάδθ ωσ ΓΓ, τον κομμουνιςτικό θρωιςμό του.

Υπενκυμίηεται ότι το 1991 θ ΚΕ αποφάςιςε τθ μεταφορά των οςτϊν του Ν. Ηαχαριάδθ ςτθν
Ελλάδα. Ζγιναν αφιερϊματα ςτθ μνιμθ του ςτο ΢ιηοςπάςτθ και άλλεσ ενζργειεσ που
ςυνιςτοφςαν βιματα προσ τθν πλιρθ αποκατάςταςθ του.

Σιμερα θ ΚΕ προτείνει να γίνει επίςθμθ κομματικι αποκατάςταςθ του Νίκου Ηαχαριάδθ με

απόφαςθ τθσ Ρανελλαδικισ Συνδιάςκεψθσ, ςτθν οποία κα αποκακίςταται θ προςφορά του
ςτο επαναςτατικό κίνθμα.
 22

Στθν ιςτορικι αποτίμθςθ υπολογίηεται θ ςχζςθ τθσ θγετικισ προςωπικότθτασ με τισ

ςυνκικεσ τθσ εποχισ τθσ, εςωτερικζσ και διεκνείσ, εςωκομματικζσ και εξωκομματικζσ,
χωρίσ να αναιρείται θ κριτικι ςε προβλιματα ςτρατθγικισ και εςωκομματικισ λειτουργίασ,
ςε λακεμζνεσ πολιτικζσ ενζργειεσ, όπωσ μεταξφ άλλων ο χειριςμόσ του ωσ προσ τον Γ.
Σιάντο, θ καταγγελία τθσ εκτζλεςθσ του Νίκου Ρλουμπίδθ ωσ εικονικισ, ο χειριςμόσ τθσ
υπόκεςθσ Καραγιϊργθ, θ μθ αποκατάςταςθ του Νίκου Βαβοφδθ και του Άρθ Βελουχιϊτθ.

Θ ΚΕ επίςθσ προτείνει τθν επίςθμθ αποκατάςταςθ από κομματικό Σϊμα των Άρθ
Βελουχιϊτθ και Νίκου Βαβοφδθ, που δεν ζχει πραγματοποιθκεί μζχρι ςιμερα.

Θ ΚΕ, απευκυνόμενθ ςτα μζλθ και ςτελζχθ του ΚΚΕ και τθσ ΚΝΕ, επιςθμαίνει ότι θ
επανεκτίμθςθ κζςεων και πολιτικϊν επιλογϊν, που προκφπτει από τθ βακφτερθ αναηιτθςθ
τθσ ιςτορικισ αλικειασ, δε ςυνιςτά λακολογία, δεν ανοίγει δρόμο ςτον ανακεωρθτιςμό και
οπορτουνιςμό. Οδθγεί ςε επαναςτατικοφ χαρακτιρα διόρκωςθ λακϊν. Μθδενιςμό και
απογοιτευςθ παράγει θ λακολογία, δθλαδι θ χρθςιμοποίθςθ των λακϊν για άρνθςθ τθσ
θρωικισ ιςτορίασ τθσ ταξικισ πάλθσ ςτθν Ελλάδα με τθν κακοδιγθςθ του ΚΚΕ, για
εγκατάλειψθ ιδεολογικϊν αρχϊν, για αιτιολόγθςθ οπορτουνιςτικϊν επιλογϊν.

ΜΕΚΟΔΟ΢ ΚΑΛ ΔΟΜΘ ΣΟΤ Β' ΣΟΜΟΤ

Ο Β' τόμοσ εξετάηει τθν ιςτορία του ΚΚΕ ςτο πλαίςιο των εςωτερικϊν κοινωνικϊν και
πολιτικϊν εξελίξεων και ςτθ διαπλοκι τθσ με τισ διεκνείσ εξελίξεισ, τουλάχιςτον ωσ προσ
τθν εξζλιξθ του διεκνοφσ ςυςχετιςμοφ δυνάμεων και τθν αλλθλεπίδραςθ μεταξφ τθσ
ςτρατθγικισ του ΚΚΕ και εκείνθσ του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ. Γι' αυτό το λόγο
προθγοφνται δφο κεματικά κεφάλαια, από τα οποία το κακζνα καλφπτει όλθ τθ χρονικι
περίοδο αναφοράσ του Β' τόμου.

ΣΑ ΔΤΟ ΠΡΩΣΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ

Το Ρρϊτο Κεφάλαιο, όπωσ προςδιορίηει και ο τίτλοσ του, επικεντρϊνεται ςτισ εξελίξεισ που
αφοροφν το διεκνι ςυςχετιςμό δυνάμεων και τθ ςτρατθγικι του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ
κινιματοσ, τμιμα του οποίου είναι και το ΚΚΕ. Από αυτι τθν άποψθ δεν αποτελεί μια
πλιρθ ιςτορικι καταγραφι και ανάλυςθ όλων των διεκνϊν εξελίξεων.

Οι εκτιμιςεισ και τα ςυμπεράςματα αυτοφ του κεφαλαίου, όπωσ βζβαια και των επόμενων,
προκφπτουν από τθν παροφςα ιςτορικι μελζτθ και δεν είναι μεταφορά των εκτιμιςεων του
Κόμματοσ ι του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ εκείνθσ τθσ περιόδου. Για
παράδειγμα, κρίνεται θ τότε εκτίμθςθ του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ για το διε-
κνι ςυςχετιςμό δυνάμεων υπζρ του ςοςιαλιςμοφ ςτθ δεκαετία του 1950, εκτίμθςθ θ οποία
ιςτορικά δεν επαλθκεφτθκε. Στο πρϊτο κεφάλαιο διερευνϊνται οι παράγοντεσ που
οδιγθςαν ςε εκείνθ τθν εκτίμθςθ.

Το Δοκίμιο επικεντρϊνει ςτθν επίδραςθ γεγονότων και κατευκφνςεων του διεκνοφσ

κομμουνιςτικοφ κινιματοσ ςτο ΚΚΕ, ςτθ ςφνκεςθ τθσ κακοδιγθςθσ του, ςτθ ςτρατθγικι
του, ςτθν οργανωτικι του πολιτικι.
 23

Ρλικοσ πλθροφοριακϊν ςτοιχείων αυτισ τθσ περιόδου περιλαμβάνονται ςτο Ραράρτθμα

του Δοκιμίου.

Το Δεφτερο Κεφάλαιο επικεντρϊνει ςτισ οικονομικζσ εξελίξεισ, διαχωρίηοντασ αυτζσ από τισ
γενικότερεσ πολιτικζσ εξελίξεισ για λόγουσ μεκοδολογικοφσ, αφοφ οι ςτακμοί ςτθν ιςτορία
του Κόμματοσ δεν ςυμπίπτουν με ςτακμοφσ ςτθν εξζλιξθ τθσ οικονομικισ βάςθσ του ελλθνι-
κοφ καπιταλιςμοφ. Τα ςυμπεράςματα από τθ μελζτθ των οικονομικϊν εξελίξεων ζχουν
μεγάλθ ςθμαςία για τθν ερμθνεία των πολιτικϊν εξελίξεων, τθν εκτίμθςθ των πολιτικϊν
προβλζψεων και των ςτόχων του Κόμματοσ.

Αν και το κεφάλαιο δεν ζχει το χαρακτιρα μιασ εξειδικευμζνθσ ιςτορικισ μελζτθσ των
οικονομικϊν εξελίξεων ςτθν Ελλάδα ςτισ δεκαετίεσ 1950 και 1960, αναδεικνφει τισ τάςεισ
που διαμορφϊνονταν ςε διάφορεσ φάςεισ αυτισ τθσ χρονικισ περιόδου. Αναδεικνφει πϊσ
διαπλεκόταν θ μεταπολεμικι αναςυγκρότθςθ τθσ ελλθνικισ καπιταλιςτικισ οικονομίασ με
ςτρατθγικζσ επιλογζσ των ΘΡΑ αλλά και καπιταλιςτικϊν κρατϊν τθσ Δυτικισ Ευρϊπθσ. ΓΓ
αυτό το λόγο δίνει ζμφαςθ ςε δφο ςτρατθγικζσ επιλογζσ του ιμπεριαλιςμοφ αυτισ τθσ
περιόδου: Στο Σχζδιο Μάρςαλ και ςτθ ςφνδεςθ τθσ Ελλάδασ με τθν ΕΟΚ.

Το υποκεφάλαιο για το Σχζδιο Μάρςαλ αναδεικνφει όλθ τθν πορεία και τισ αντιφάςεισ τθσ
ξζνθσ παρζμβαςθσ ςτθ ςτακεροποίθςθ του ελλθνικοφ καπιταλιςμοφ. Αν και αρχικά είχε
επιλζξει να ςτθρίξει τθν καπιταλιςτικι αναςυγκρότθςθ και ςτρατιωτικά και οικονομικά με
μια οριςμζνθ εκβιομθχάνιςθ, τελικά ςτιριξε κυρίωσ τθ ςτρατιωτικι αναςυγκρότθςθ για να
τςακίςει το λαϊκό κίνθμα και να εξαςφαλίςει τα γενικότερα ςυμφζροντα του αμερικανικοφ
ιμπεριαλιςμοφ ςτθν Ανατολικι Μεςόγειο, ςτθ Μζςθ Ανατολι, να γίνει θ Ελλάδα
προχωρθμζνο φυλάκιο κατά των ςοςιαλιςτικϊν κρατϊν.

Τελικά θ εκβιομθχάνιςθ κατά τθν περίοδο που εξετάηουμε ζγινε από το αςτικό κακεςτϊσ
και κυρίωσ μζςω τθσ εςωτερικισ ςυςςϊρευςθσ κεφαλαίου.

Στο ουςιαςτικό ηιτθμα τθσ ςτρατθγικισ, του κακοριςμοφ του εργατικοφ χαρακτιρα τθσ
εξουςίασ, με τον οποίο ςυνδζεται και θ επίλυςθ των ιμπεριαλιςτικϊν εξαρτιςεων, το ΚΚΕ
ζχει ιδθ τοποκετθκεί με προγραμματικζσ και άλλεσ επεξεργαςίεσ, με αφετθρία το 15°
Συνζδριο (1996). Ζχει αναδείξει ότι ςτθν πορεία, ςτισ επόμενεσ δεκαετίεσ του 1980,1990 ι
και του 2000, οι εξαρτιςεισ πιραν διαφορετικό χαρακτιρα, με πιο ενεργθτικι ενςωμάτωςθ
τθσ Ελλάδασ ςτθν ΕΕ, ςτο αναδομθμζνο ΝΑΤΟ.

ΣΟ ΣΡΙΣΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Το Τρίτο Κεφάλαιο «Θ δράςθ του ΚΚΕ από το τζλοσ του 1949 ζωσ και τθ 121 Ολομζλεια τθσ
ΚΕ του 1968» είναι το κφριο ςϊμα αυτισ τθσ ιςτορικισ μελζτθσ. Αντικείμενο του είναι θ
δράςθ του Κόμματοσ ςε όλα τα επίπεδα: ωσ διαμόρφωςθ γραμμισ, ωσ ιδεολογικοπολιτικι
δράςθ και ωσ παρζμβαςθ ςτο κίνθμα, αλλά και ωσ οργανωτικι πολιτικι. Εξετάηεται
παράλλθλα και ςε ςυνάρτθςθ με τισ πολιτικζσ εξελίξεισ.

Ζχοντασ ςυνειδθτά ωσ κεντρικό άξονα τθ διαπραγμάτευςθ τθσ γενικισ πολιτικισ και

οργανωτικισ κατεφκυνςθσ του ΚΚΕ, το Δοκίμιο επιχειρεί να εξαςφαλίςει τισ προχποκζςεισ,
ϊςτε άλλεσ εξειδικευμζνεσ μελζτεσ να καλφψουν αναλυτικά επιμζρουσ όψεισ τθσ
κομματικισ ιςτορίασ, όπωσ θ ηωι των πολιτικϊν προςφφγων και των πολιτικϊν κρα-
τουμζνων, τα μζςα προπαγάνδασ (Τφποσ, ραδιόφωνο κ.α.) του Κόμματοσ, θ επίδραςθ του
 24

ΚΚΕ ςτθν επιςτθμονικι ζρευνα και τθν τζχνθ, ςτο κίνθμα για τθ χειραφζτθςθ τθσ γυναίκασ,
για τον περιοριςμό των ταξικϊν φραγμϊν ςτθν παιδεία κ.α.

Αντικείμενα τθσ ιςτορικισ μελζτθσ, που πραγματεφεται το Τρίτο Κεφάλαιο, αποτελοφν:

• Τα Σϊματα του Κόμματοσ, ωσ πθγι κακοριςμοφ τθσ δράςθσ του: Ολομζλειεσ ΚΕ,
Συνδιαςκζψεισ, Συνζδρια.

Μελετϊνται όλα τα Ρρογραμματικά Κείμενα αυτισ τθσ περιόδου, όχι μόνο όςα
καταλιχκθκαν ωσ ντοκουμζντα, αλλά και τα Σχζδια Ρρογράμματοσ από τα οποία
προκφπτουν ςυμπεράςματα για τθν εξζλιξθ τθσ ιδεολογικισ και πολιτικισ πορείασ του
Κόμματοσ.

Επίςθσ μελετϊνται και αποφάςεισ του ΡΓ με βαρφνουςα ςθμαςία, που αφοροφν π.χ.
χειριςμοφσ και εκτιμιςεισ για μζλθ τθσ θγεςίασ, όπωσ για τον Νίκο Ρλουμπίδθ και τον
Κϊςτα Καραγιϊργθ.

• Οι εκλογικζσ μάχεσ, γιατί αποτυπϊνουν ςυςχετιςμό δυνάμεων και πάλθσ, αποτυπϊνουν

τθν υλοποίθςθ - εξζλιξθ τθσ πολιτικισ ςυμμαχιϊν του Κόμματοσ κλπ.

• Ρολιτικζσ οργανϊςεισ, ςχιματα πολιτικϊν ςυνεργαςιϊν, όπωσ θ ΕΔΑ, ςτισ οποίεσ

ςυμμετείχε το ΚΚΕ.

• Οι εργατικζσ, αγροτικζσ και άλλεσ κοινωνικζσ οργανϊςεισ, ςτισ οποίεσ ζδραςαν τα μζλθ
και ςτελζχθ του Κόμματοσ, ι με τισ οποίεσ ςυγκρουόταν, π.χ. θ ΓΣΕΕ.

Τα αςτικά κόμματα, γενικότερα οι εξελίξεισ ςε κεςμοφσ του ελλθνικοφ αςτικοφ κράτουσ

(π.χ. ςτο κεςμό τθσ βαςιλείασ ωσ κζντρου εξουςίασ ςε ςυνάρτθςθ με άλλουσ κεςμοφσ:
κυβζρνθςθ, ςτρατό, Κοινοβοφλιο κλπ.) ι θ διαπλοκι τουσ με ξζνα κζντρα και μθχανιςμοφσ,
όπωσ θ εγκατάςταςθ ξζνων ςτρατιωτικϊν βάςεων, θ ζνταξθ ςτο ΝΑΤΟ, θ ςφνδεςθ τθσ
Ελλάδασ με τθν ΕΟΚ.

Το Τρίτο Κεφάλαιο υποδιαιρείται ςτα εξισ υποκεφάλαια:

Α' υποκεφάλαιο: Το ΚΚΕ από το τζλοσ του 1949 ζωσ το 8° Συνζδριο (1961).

Β' υποκεφάλαιο: Το ΚΚΕ μετά από το 8° Συνζδριο ζωσ και τθ 12θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ(1968).

Στθν περίοδο του Β' υποκεφαλαίου, θ υποβόςκουςα διαπάλθ πιρε νζα όξυνςθ και τροπι
ςτισ ςυνκικεσ τθσ δικτατορίασ, που οδιγθςε ςε ριξθ με τισ οπορτουνιςτικζσ δυνάμεισ που
αντιδροφςαν ςτθν οργανωτικι αναςυγκρότθςθ του Κόμματοσ. Θ ζκβαςθ τθσ 12θσ
Ολομζλειασ τθσ ΚΕ τθν κακιςτά ςτακμό ιςτορικισ ςθμαςίασ.

Στθ χρονολογικι ροι κακενόσ υποκεφαλαίου περιλαμβάνονται και οι εξελίξεισ ςτο κίνθμα,
κακϊσ και οι εξελίξεισ ςτο κυπριακό, ζνα όχι ςτενά εκνικό ηιτθμα και, εδϊ και πολλά
χρόνια πια, κακαρά διεκνζσ. Επιλζχκθκε θ τοποκζτθςθ του ςτο Τρίτο Κεφάλαιο, γιατί οι
εξελίξεισ ςτο Κυπριακό επιδροφςαν αμφίδρομα ςτθν πολιτικι των κυβερνιςεων και των
αςτικϊν κομμάτων ςτθν Ελλάδα, αλλά και του ΚΚΕ.

Θ ιςτορικι αναφορά ςτο Κυπριακό είναι ςχετικά ςφντομθ, δεν αποτελεί ολοκλθρωμζνθ
ιςτορικι μελζτθ και περιλαμβάνεται ςε επιμζρουσ υποκεφάλαια, ακολουκϊντασ τθ χρονικι
ροι του Τρίτου Κεφαλαίου. Επιςθμαίνουμε ότι είναι ηιτθμα ανοικτό ςτθν ιςτορικι ζρευνα,
ςτθν οποία ςυμπεριλαμβάνεται και θ κζςθ του ΚΚΕ για «ζνωςθ» τθσ Κφπρου με τθν
Ελλάδα.
 25

ΕΠΙΛΟΓΟ΢ ΑΠΟ ΣΟ 1968 ΢ΣΘ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΘ΢Θ ΣΟΤ ΚΚΕ (1974)

Ο Επίλογοσ περιλαμβάνει ςυνοπτικά τα βαςικά γεγονότα τθσ αναςυγκρότθςθσ του

Κόμματοσ μετά από τθ διάςπαςθ, τθν ίδρυςθ τθσ ΚΝΕ (1968), τθν παρζμβαςθ του ςτθν
οργάνωςθ τθσ αντιδικτατορικισ πάλθσ, τθν πορεία του προσ το 9° Συνζδριο, τθ ντε φάκτο
κατάκτθςθ τθσ ανοιχτισ δράςθσ του, πριν τθν κρατικι - κεςμικι νομιμοποίθςθ τθσ.

Ο Επίλογοσ είναι ζνα προοίμιο του Γ' τόμου τθσ Λςτορίασ του ΚΚΕ για τθν περίοδο 1968-
1991 (14° Συνζδριο αναςυγκρότθςθσ).

ΠΑΡΑΡΣΘΜΑ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ο Β' Τόμοσ περιλαμβάνει Ραράρτθμα, όπου περιζχονται πλθροφορίεσ, ντοκουμζντα,

οικονομικά και άλλα ςτοιχεία, ταξινομθμζνα κατά κεφάλαιο, κακϊσ και θ αντίςτοιχθ
βιβλιογραφία και κατάλογοσ ονομάτων.

Θ Λ΢ΣΟΡΛΑ ΣΟΤ ΚΚΕ ΤΠΟΚΕ΢Θ ΣΟΤ ΕΡΓΑΣΛΚΟΤ ΚΛΝΘΜΑΣΟ΢

Θ ιςτορία του ΚΚΕ είναι θ ιςτορία του ιδεολογικοφ και πολιτικοφ διαχωριςμοφ τθσ
εργατικισ τάξθσ από τθν αςτικι ςτθν Ελλάδα. Γι' αυτό ςτθν υπερενενθντάχρονθ πορεία του
δζχκθκε και ςυνεχίηει να δζχεται τθν αντικομμουνιςτικι επίκεςθ με όλεσ τισ μορφζσ: τθν
πιο ωμι κρατικι βία-φυλακίςεισ, εξορίεσ, κανατικζσ ποινζσ και εκτελζςεισ για δικεν εκνικι
προδοςία, τθ ςυκοφάντθςθ τθσ προςφοράσ του ΚΚΕ ςτον απελευκερωτικό αγϊνα με τθ
διαςτρζβλωςθ γεγονότων, με το «ξανα-γράψιμο τθσ ιςτορίασ τθσ Αντίςταςθσ 1940-1944»
και τθν απαξίωςθ τθσ ιςτορίασ του ΔΣΕ και του θγζτθ του Κόμματοσ Νίκου Ηαχαριάδθ, που
ςυνδζκθκαν με περιόδουσ ανόδου τθσ ταξικισ πάλθσ.

Κάκε βιμα ιδεολογικισ και πολιτικισ ωρίμανςθσ του ΚΚΕ ςτισ ςφγχρονεσ ςυνκικεσ
εξαγριϊνει τον ταξικό αντίπαλο, αλλά και τον κάνει ευζλικτο ςτθ χρθςιμοποίθςθ
αποςτατϊν, αναχωρθτϊν, οπορτουνιςτϊν προερχόμενων από τισ γραμμζσ του ΚΚΕ.
Αναμενόμενθ είναι θ αντικομμουνιςτικι επίκεςθ όταν δθμοςιευκεί ο Β' τόμοσ του Δοκιμίου
Λςτορίασ του ΚΚΕ μετά από τθν πραγματοποίθςθ τθσ Ρανελλαδικισ Συνδιάςκεψθσ, όπωσ
αναμενόμενο ιταν και το περιεχόμενο τθσ επίκεςθσ που προκάλεςε θ Απόφαςθ του 18ου
Συνεδρίου για το Σοςιαλιςμό.

Αςπίδα του Κόμματοσ μασ είναι θ ίδια θ εργατικι τάξθ, οι πρωτοπόροι νζοι και νζεσ
εργατικισ και λαϊκισ καταγωγισ, οι ςυνειδθτοί επιςτιμονεσ και επιςτθμόνιςςεσ, γιατί
επιςτιμθ ςθμαίνει αλικεια, γιατί αλικεια για τθν κοινωνικι πρόοδο ςθμαίνει ςοςιαλιςτικι
- κομμουνιςτικι προοπτικι.

Θ ΚΕ του ΚΚΕ
 26

ΠΡΩΣΟ ΚΕΦΑΛΑΛΟ

Ο ΠΑΓΚΟ΢ΜΛΟ΢ ΢Τ΢ΧΕΣΛ΢ΜΟ΢

ΣΩΝ ΔΤΝΑΜΕΩΝ ΚΑΛ Θ ΢ΣΡΑΣΘΓΛΚΘ ΣΟΤ ΔΛΕΚΝΟΤ΢ ΚΟΜΜΟΤΝΛ΢ΣΛΚΟΤ ΚΛΝΘΜΑΣΟ΢

1.Α. ΟΛ ΕΞΕΛΛΞΕΛ΢ ΢ΣΟ ΢Τ΢ΧΕΣΛ΢ΜΟ ΣΩΝ ΔΤΝΑΜΕΩΝ

1.Α.1. Ο ΜΕΣΑΠΟΛΕΜΛΚΟ΢ ΢Τ΢ΧΕΣΛ΢ΜΟ΢

Από τθν αρχι τθσ δεκαετίασ του 1950 ςτισ διεκνείσ εξελίξεισ κυριαρχοφν τα
χαρακτθριςτικά που πρωτοεμφανίςτθκαν με τθ λιξθ του Βϋ Ραγκοςμίου Ρολζμου και
αμζςωσ μετά από αυτόν.

Στθν Κεντρικι και Ανατολικι Ευρϊπθ, αλλοφ με τθν αποφαςιςτικι και αλλοφ με
τθν κακοριςτικι ςυμβολι τθσ ΕΣΣΔ, ςυγκροτικθκε ο βαςικόσ πυρινασ του διεκνοφσ
ςοςιαλιςτικοφ ςυςτιματοσ, τον οποίο αποτελοφςαν, εκτόσ από τθν ΕΣΣΔ, οι χϊρεσ που
αποςπάςτθκαν από το καπιταλιςτικό ςφςτθμα (Αλβανία, Βουλγαρία, το ανατολικό τμιμα
τθσ Γερμανίασ3, Ουγγαρία, Τςεχοςλοβακία, Ρολωνία, ΢ουμανία και Γιουγκοςλαβία).
Από τθν άλλθ, τον Οκτϊβριο του 1949, φςτερα από πολφχρονο ζνοπλο αγϊνα
εναντίον των μεγαλογαιοκτθμόνων, τθσ αςτικισ τάξθσ του Κουομιντάνγκ και των ξζνων
ιμπεριαλιςτϊν, ο κινεηικόσ λαόσ ανζτρεψε τθν κυβζρνθςθ του Κουομιντάνγκ και με τθν
κακοδιγθςθ του Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ Κίνασ ανακθρφχκθκε Λαϊκι Δθμοκρατία τθσ
Κίνασ (ςτθν οποία δεν περιλιφκθκε θ Ψορμόηα).

Δφο ακόμα χϊρεσ τθσ Αςίασ προςχϊρθςαν ςτο δρόμο τθσ ςοςιαλιςτικισ
οικοδόμθςθσ, θ Λαϊκι Δθμοκρατία τθσ Κορζασ και θ Λαοκρατικι Δθμοκρατία του Βορείου
Βιετνάμ. Στο τζλοσ τθσ δεκαετίασ του 1950, μετά τθ νικθφόρα ζκβαςθ του ζνοπλου
αντιδικτατορικοφ και εκνικοαπελευκερωτικοφ αγϊνα ςτθν Κοφβα (1959), ακολουκικθκε ο
δρόμοσ τθσ οικοδόμθςθσ του ςοςιαλιςμοφ με άμεςθ υλικι βοικεια τθσ ΕΣΣΔ.

Ρραγματοποιικθκε θ ςυςπείρωςθ και εντάκθκε θ επικετικότθτα όλων των

δυνάμεων του ιμπεριαλιςμοφ εναντίον των δυνάμεων του ςοςιαλιςμοφ-κομμουνιςμοφ,

3
Αξγφηεξα απνηέιεζε ηε Γεξκαληθή Λανθξαηηθή Γεκνθξαηία (7 Οθησβξίνπ ηνπ
1949) κε πξσηεχνπζα ην Αλαηνιηθφ Βεξνιίλν. Ζ ΢νβηεηηθή Έλσζε παξαρψξεζε θπξηαξρία
ζε απηφ ην ηκήκα ηεο Γεξκαλίαο κε δήισζή ηεο ζηηο 25 Μαξηίνπ 1954 θαη ζηηο 20
΢επηεκβξίνπ 1955 επηζεκνπνηήζεθε ε πιήξεο θπξηαξρία ηεο Γεξκαληθήο Λανθξαηηθήο
Γεκνθξαηίαο (ΓΛΓ), κε ηελ θαηάξγεζε ηνπ ζνβηεηηθνχ αλψηαηνπ θνκηζάξηνπ θαη κε ηελ
ππνγξαθή ΢πκθψλνπ Αιιειεγγχεο κε ηελ ΓΛΓ. Σελ 1 Γεθεκβξίνπ 1955 ν ζνβηεηηθφο
ζηξαηφο κεηαβίβαζε ηελ επζχλε ηεο αζθάιεηαο ησλ ζπλφξσλ ηεο ΓΛΓ ζηε Γεξκαληθή
΢πλνξηαθή Αζηπλνκία.
 27

μετά τθ διάλυςθ των προςωρινϊν ςυμμαχιϊν που είχαν διαμορφωκεί κατά τον πόλεμο4.
Οξφνκθκε θ ταξικι πάλθ και εκδθλϊκθκαν αντεπαναςτατικζσ κινιςεισ ςε χϊρεσ τθσ
Κεντρικισ και Ανατολικισ Ευρϊπθσ, όπου είχαν διαμορφωκεί φιλεργατικζσ κυβερνιςεισ, οι
οποίεσ αντιμετωπίςτθκαν από τα ΚΚ ωσ μεταβατικζσ προσ τθν εργατικι εξουςία5.
Ταυτόχρονα, και υπό τθν επίδραςθ του νζου διεκνοφσ ςυςχετιςμοφ των
δυνάμεων, αναπτφςςονταν περιςςότερο κινιματα αμφιςβιτθςθσ και ανατροπισ του
αποικιοκρατικοφ ςυςτιματοσ, κινιματα εκνικισ ανεξαρτθςίασ, ςτθν Αςία και ςτθν Αφρικι,
που ςε οριςμζνεσ περιπτϊςεισ μετεξελίςςονταν ςε λαϊκό-εργατικά και διεκδικοφςαν τθν
εξουςία. Ρροχϊρθςε θ ραγδαία διάλυςθ των τελευταίων αποικιοκρατικϊν αυτοκρατοριϊν,
πρωταρχικά τθσ γαλλικισ και τθσ βρετανικισ.
Σε αρκετζσ περιπτϊςεισ οι αποικιοκράτεσ υποχρεϊκθκαν να αναγνωρίςουν τθν
ανεξαρτθςία εκνϊν - κρατϊν. Ταυτόχρονα, όπου τουσ το επζτρεπε ο ςυςχετιςμόσ,
επζβαλαν ςτρατιωτικζσ δικτατορικζσ κυβερνιςεισ, ςε ςυνεργαςία με εγχϊριεσ δυνάμεισ
που τουσ εξαςφάλιηαν πολφ ευνοϊκοφσ όρουσ πρόςβαςθσ ςε πρϊτεσ φλεσ, π.χ. ςτθν
εξόρυξθ πετρελαίου, με τισ γνωςτζσ ωσ «αποικιοκρατικζσ ςυμβάςεισ».

Μεςοπρόκεςμα πολλά από τα νζα κράτθ δεν εντάχκθκαν πλιρωσ ςτισ

ςτρατιωτικοπολιτικζσ και οικονομικζσ ενϊςεισ του διεκνοφσ ιμπεριαλιςτικοφ ςυςτιματοσ,
γιατί υπιρχε θ δυνατότθτα να αναπτφξουν ςυμφζρουςεσ για αυτά οικονομικζσ και
πολιτικοςτρατιωτικζσ ςχζςεισ με το ςοςιαλιςτικό ςφςτθμα (Λνδία, Αίγυπτοσ, Λράκ, Συρία,
Αλγερία κ.α).

1.Α.2. Θ ΜΕΣΑΠΟΛΕΜΛΚΘ ΟΛΚΟΝΟΜΛΚΘ ΑΝΟΡΚΩ΢Θ ΣΘ΢ Ε΢΢Δ, ΕΝΑ΢ ΑΚΟΜΑ ΑΚΛΟ΢ ΣΘ΢
΢ΟΒΛΕΣΛΚΘ΢ ΕΞΟΤ΢ΛΑ΢

Στισ αρχζσ τθσ δεκαετίασ του 1950 θ ΕΣΣΔ είχε ιδθ πραγματοποιιςει τθν
μεταπολεμικι τθσ ανόρκωςθ κινθτοποιϊντασ τισ δικζσ τθσ παραγωγικζσ δυνάμεισ, ςτθ
βάςθ του τζταρτου πεντάχρονου πλάνου που ψθφίςτθκε το 1946. Ρραγματοποίθςε ζτςι
ζναν ακόμα άκλο, αποτζλεςμα τθσ ανωτερότθτασ του ςοςιαλιςτικοφ τρόπου παραγωγισ
ζναντι του καπιταλιςτικοφ, κακϊσ και τθσ αυτοκυςίασ των εργατικϊν και λαϊκϊν μαηϊν, με
τθν κακοδιγθςθ του Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ Μπολςεβίκων (ΡΚΚ-μπ).

Το 1948 ο όγκοσ τθσ βιομθχανικισ παραγωγισ ξεπζραςε το προπολεμικό επίπεδο.

Ενϊ μετά τον εμφφλιο πόλεμο θ ΕΣΣΔ χρειάςτθκε ζξι χρόνια για να ανορκϊςει τθν
οικονομία τθσ, τϊρα, που οι καταςτροφζσ από τον Βϋ Ραγκόςμιο Ρόλεμο ιταν αςφγκριτα
μεγαλφτερεσ, χρειάςτθκε μόλισ δυόμιςι χρόνια για τθν ανόρκωςθ τθσ βιομθχανίασ, ενϊ οι
ςτόχοι του τζταρτου πεντάχρονου πλάνου για τθ βιομθχανία επιτεφχκθκαν ςε τζςςερα
χρόνια και τρεισ μινεσ.

Θ παραγωγι χυτοςίδθρου ξεπζραςε τουσ 19.000.000 τόνουσ (29% μεγαλφτερθ από

του 1940) του ατςαλιοφ τα 27.000.000 τόνουσ (49% μεγαλφτερθ από του 1940), του

4
Πξφθεηηαη γηα ηε ζπκκαρία ησλ κεγάισλ θαπηηαιηζηηθψλ θξαηψλ (ΖΠΑ, Μεγάιεο
Βξεηαλίαο, Γαιιίαο) κε ηελ Δ΢΢Γ, πνπ είρε ζπγθξνηεζεί κε κεγάιε θαζπζηέξεζε θαηά ηνλ
Β΄ Παγθφζκην Πφιεκν θαη πνπ δηαιχζεθε κε ηελ ήηηα ηεο ρηηιεξηθήο Γεξκαλίαο θαη ησλ
ζπκκάρσλ ηεο.
5
Βιέπε Παξάξηεκα Γνθηκίνπ ζ. 487.
 28

κάρβουνου 261.000.000 τόνουσ (57% μεγαλφτερθ από του 1940), του πετρελαίου
38.000.000 τόνουσ (22% μεγαλφτερθ)6.

Το 1950 θ ςυνολικι παραγωγι τθσ βιομθχανίασ ςτθν ΕΣΣΔ ξεπερνοφςε τθν

προπολεμικι κατά 73%, ενϊ θ παραγωγικότθτα τθσ εργαςίασ είχε αυξθκεί κατά 37% ςε
ςφγκριςθ με το 1940.

Οριςμζνεσ επιτυχίεσ ςθμειϊκθκαν και ςτθν αγροτικι οικονομία, όπου

αντιμετωπίςτθκαν ςοβαρά προβλιματα (αρπαγζσ τθσ κοινόχρθςτθσ γθσ, όχι ςωςτι πλθρωμι
τθσ δουλειάσ των κολχόηνικων, ανευκυνότθτα ςτθν εκμετάλλευςθ τθσ γθσ κ.α.). Ραράλλθλα,
το 1950 τα ζςοδα των εργατϊν, υπαλλιλων και αγροτϊν αυξικθκαν ςε ςφγκριςθ με το 1940.
Βαςικόσ μοχλόσ αυτισ τθσ γιγάντιασ προςπάκειασ για τθν ανοικοδόμθςθ ιταν θ πανενωςιακι
ςοςιαλιςτικι άμιλλα. Το μζγεκοσ τθσ κινθτοποίθςθσ των παραγωγικϊν δυνάμεων με τισ
ςοςιαλιςτικζσ ςχζςεισ παραγωγισ και το κοινωνικό τουσ αποτζλεςμα μπορεί να γίνει
καλφτερα αντιλθπτό ζχοντασ υπ’ όψθ και τθν ζλλειψθ οποιαςδιποτε εξωτερικισ υλικισ
βοικειασ προσ τθν ΕΣΣΔ για τθν μεταπολεμικι τθσ ανόρκωςθ.

Θ ΕΣΣΔ, που ο ρόλοσ τθσ ςτθ μεγάλθ αντιφαςιςτικι νίκθ των λαϊν ιταν
κακοριςτικόσ, είχε και τισ μεγαλφτερεσ ανκρϊπινεσ απϊλειεσ ςτον Βϋ Ραγκόςμιο Ρόλεμο.
Ζχαςε πάνω από είκοςι εκατομμφρια ςτα μζτωπα των μαχϊν, των γερμανικϊν
ςτρατοπζδων ςυγκζντρωςθσ και των μετόπιςκεν, ενϊ ο ςυνολικόσ αρικμόσ νεκρϊν,
αναπιρων και τραυματιϊν ξεπζραςε τα 30.000.000. Αντίςτοιχα οι ανκρϊπινεσ απϊλειεσ
τθσ Βρετανίασ ανζρχονταν ςε 375.000, των ΘΡΑ ςε 405.000, τθσ Γαλλίασ ςε 600.000.

Ταυτόχρονα ςτθν ΕΣΣΔ καταςτράφθκαν 1.710 πόλεισ και 70.000 χωριά και
κεφαλοχϊρια, 32.000 βιομθχανικζσ επιχειριςεισ, 65.000 χιλιόμετρα ςιδθροδρομικϊν
γραμμϊν. Καταλθςτεφτθκαν 98.000 κολχόη, 1.876 ςοβχόη, 2.980 μθχανοτρακτερικοί
ςτακμοί, νοςοκομεία, εκπαιδευτικά ιδρφματα, βιβλιοκικεσ7.

Συνολικά οι υλικζσ απϊλειεσ του ςοβιετικοφ λαοφ ανζρχονταν ςε 1900

διςεκατομμφρια ροφβλια ςε προπολεμικζσ τιμζσ, από τα οποία 679 διςεκατομμφρια
αποτελοφςαν τθν αξία των διαρπαγμζνων και κατεςτραμμζνων από τουσ χιτλερικοφσ
υλικϊν αγακϊν8.

Το πιο βαςικό πρόβλθμα ιταν βεβαίωσ οι ανκρϊπινεσ απϊλειεσ. Τθν 1θ Λανουαρίου

1950 ο ςοβιετικόσ πλθκυςμόσ ζφταςε τα 180.200.000 άτομα και τθν 1θ Λανουαρίου 1953 τα
183.400.000. Ιταν μικρότεροσ κατά 5.000.000 άτομα απ’ ότι τθν 1θ Λανουαρίου του 1941
και λίγο μεγαλφτεροσ απ’ ότι το 1938. Ο πόλεμοσ κακυςτζρθςε ςθμαντικά τθ ςοςιαλιςτικι
ανάπτυξθ τθσ ΕΣΣΔ. Ραρόλα αυτά, ςτθ Σοβιετικι Ζνωςθ, ςφμφωνα με τθν απογραφι του
1970, είχαν αποκτιςει μζςθ ι ανϊτατθ μόρφωςθ πάνω από τα 3/4 του απαςχολοφμενου
πλθκυςμοφ ςτισ πόλεισ και το 50% των εργαηομζνων ςτο χωριό9.

6
«Ηζηνξία ηνπ ΚΚ΢Δ», ΠΟΛΗΣΗΚΔ΢ ΚΑΗ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΔ΢ ΔΚΓΟ΢ΔΗ΢, 1960, ζει.
785.
7
«Ηζηνξία ηνπ ΚΚ΢Δ», ΠΟΛΗΣΗΚΔ΢ ΚΑΗ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΔ΢ ΔΚΓΟ΢ΔΗ΢, 1960, ζει. 774-
775.
8
«Ηζηνξία ηνπ ΚΚ΢Δ», ΠΟΛΗΣΗΚΔ΢ ΚΑΗ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΔ΢ ΔΚΓΟ΢ΔΗ΢, 1960, ζει.
775.
9
Οηθνλνκηθή ΢ρνιή Παλεπηζηεκίνπ Λνκνλφζνθ Μφζραο, Πνιηηηθή Οηθνλνκία, εθδ.
Gutenberg, 1980, η.4, ζει. 150.
 29

Επίςθσ, το 1975, είχε κακιερωκεί με νόμο ότι οι ϊρεσ εργαςίασ δεν μποροφςαν να
ξεπερνοφν τισ 41 τθν εβδομάδα10, από τισ λιγότερεσ ςτον κόςμο. Ακόμα:

«Σε όλουσ τουσ εργαηόμενουσ εξαςφαλίηονταν θμζρεσ εβδομαδιαίασ ανάπαυςθσ

και ετιςιεσ άδειεσ με αποδοχζσ. Διευρφνκθκε ο μθ εργάςιμοσ χρόνοσ, άλλαξε το
περιεχόμενό του. Μετατράπθκε ςε χρόνο για τθν ανάπτυξθ του πολιτιςτικοφ και
μορφωτικοφ επιπζδου των εργαηομζνων, τθν ενίςχυςθ τθσ ςυμμετοχισ τουσ ςτθν εργατικι
εξουςία και ςτον ζλεγχο τθσ διεφκυνςθσ των παραγωγικϊν μονάδων.

Θ Κοινωνικι Αςφάλιςθ των εργαηομζνων ιταν φροντίδα πρϊτθσ προτεραιότθτασ

του ςοςιαλιςτικοφ κράτουσ. Δθμιουργικθκε το κακολικό ςφςτθμα ςυνταξιοδότθςθσ, με
ςθμαντικό επίτευγμα το χαμθλό όριο θλικίασ για ςυνταξιοδότθςθ (55 για τισ γυναίκεσ, 60
για τουσ άνδρεσ). Θ χρθματοδότθςθ των Ταμείων εξαςφαλιηόταν από τον κρατικό
προχπολογιςμό και τισ αςφαλιςτικζσ ειςφορζσ των επιχειριςεων και ιδρυμάτων. Ανάλογεσ
ςυνκικεσ επικρατοφςαν και ςτα υπόλοιπα ευρωπαϊκά ςοςιαλιςτικά κράτθ»11.

Το 18ο ςυνζδριο του ΚΚΕ (2009) εκτίμθςε ότι:

«Θ κατάργθςθ των καπιταλιςτικϊν ςχζςεων παραγωγισ απελευκζρωςε τον

άνκρωπο από τα δεςμά τθσ μιςκωτισ ςκλαβιάσ, άνοιξε το δρόμο για τθν παραγωγι και τθν
ανάπτυξθ των επιςτθμϊν με ςτόχο τθν ικανοποίθςθ των λαϊκϊν αναγκϊν. Ζτςι, όλοι είχαν
εξαςφαλιςμζνθ εργαςία, δθμόςια δωρεάν ιατρικι περίκαλψθ και παιδεία, παροχι φκθνϊν
υπθρεςιϊν από το κράτοσ, κατοικία, πρόςβαςθ ςτθν πνευματικι και πολιτιςτικι
δθμιουργία»12.

«…Θ ςοςιαλιςτικι εξουςία ζκεςε τισ βάςεισ για τθν κατάργθςθ τθσ ανιςοτιμίασ τθσ
γυναίκασ *…+ Εξαςφάλιςε, ςτθν πράξθ, τον κοινωνικό χαρακτιρα τθσ μθτρότθτασ, τθν
κοινωνικι φροντίδα για το παιδί»13.

«…Θ Οχτωβριανι Επανάςταςθ εγκαινίαςε τθ διαδικαςία ιςοτιμίασ εκνϊν και

εκνοτιτων και ζδωςε τθν κατεφκυνςθ επίλυςθσ των εκνικϊν προβλθμάτων με τθν
εξάλειψθ τθσ εκνικισ καταπίεςθσ ςε όλεσ τισ μορφζσ και εκδθλϊςεισ τθσ»14.

1.Α.3. ΒΑ΢ΛΚΕ΢ ΕΞΕΛΛΞΕΛ΢

ΣΘ΢ ΚΑΠΛΣΑΛΛ΢ΣΛΚΘ΢ ΑΝΑ΢ΤΓΚΡΟΣΘ΢Θ΢

10
Μεγάιε ΢νβηεηηθή Δγθπθινπαίδεηα, η. 31, ζει. 340, αλαθέξεηαη ζην λφκν κε ηίηιν:
«Αξρέο ηεο λνκνζεζίαο ηεο Δ΢΢Γ θαη ησλ Δλσζηαθώλ Γεκνθξαηηώλ γηα ηελ εξγαζία».
11
«Απόθαζε ηνπ 18νπ ΢πλεδξίνπ ηνπ ΚΚΔ - Δθηηκήζεηο θαη ζπκπεξάζκαηα από ηε
ζνζηαιηζηηθή νηθνδόκεζε ζηνλ 20ν αηώλα, κε επίθεληξν ηελ Δ΢΢Γ - Ζ αληίιεςε ηνπ ΚΚΔ γηα
ην ζνζηαιηζκό», έθδ. ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, Αζήλα 2009, ζει. 15.
12
«Απόθαζε ηνπ 18νπ ΢πλεδξίνπ ηνπ ΚΚΔ - Δθηηκήζεηο θαη ζπκπεξάζκαηα από ηε
ζνζηαιηζηηθή νηθνδόκεζε ζηνλ 20ν αηώλα, κε επίθεληξν ηελ Δ΢΢Γ - Ζ αληίιεςε ηνπ ΚΚΔ γηα
ην ζνζηαιηζκό», έθδ. ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, Αζήλα 2009, ζει. 14.
13
«Απόθαζε ηνπ 18νπ ΢πλεδξίνπ ηνπ ΚΚΔ - Δθηηκήζεηο θαη ζπκπεξάζκαηα από ηε
ζνζηαιηζηηθή νηθνδόκεζε ζηνλ 20ν αηώλα, κε επίθεληξν ηελ Δ΢΢Γ - Ζ αληίιεςε ηνπ ΚΚΔ γηα
ην ζνζηαιηζκό», έθδ. ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, Αζήλα 2009, ζει. 16.
14
«Απόθαζε ηνπ 18νπ ΢πλεδξίνπ ηνπ ΚΚΔ - Δθηηκήζεηο θαη ζπκπεξάζκαηα από ηε
ζνζηαιηζηηθή νηθνδόκεζε ζηνλ 20ν αηώλα, κε επίθεληξν ηελ Δ΢΢Γ - Ζ αληίιεςε ηνπ ΚΚΔ γηα
ην ζνζηαιηζκό», έθδ. ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, Αζήλα 2009, ζει. 17.
 30

Μετά το Β’ Ραγκόςμιο Ρόλεμο οι ΘΡΑ αναδείχκθκαν ςε ατμομθχανι τθσ διεκνοφσ

καπιταλιςτικισ οικονομίασ, με μεγάλουσ ρυκμοφσ ανάπτυξθσ και μείωςθ τθσ ανεργίασ,
ιδιαίτερα ςτθ δεκαετία του 1950. Οι ΘΡΑ, οι οποίεσ υπζςτθςαν πολφ μικρζσ απϊλειεσ ςτον
πόλεμο, ενϊ θ πολεμικι βιομθχανία τουσ γνϊριςε ςθμαντικι ανάπτυξθ κατά τθ διάρκειά
του, κατοχφρωςαν τθν πρωτοκακεδρία τουσ ςτον καπιταλιςτικό κόςμο.

Θ καπιταλιςτικι αναςυγκρότθςθ που πραγματοποιικθκε ςτθ Δυτικι Ευρϊπθ και με

τθν ςτιριξθ των αμερικανικϊν κεφαλαίων, ζδωςε ϊκθςθ ςτθν ανάπτυξθ ευρωπαϊκϊν
καπιταλιςτικϊν οικονομιϊν και ιδιαίτερα τθσ ΟΔ Γερμανίασ, αλλά και τθσ Λαπωνίασ. Ο Β’
Ραγκόςμιοσ Ρόλεμοσ με τισ καταςτροφζσ παραγωγικϊν δυνάμεων ςτισ καπιταλιςτικζσ
οικονομίεσ, λειτοφργθςε όπωσ μια γιγαντιαία κρίςθ υπερςυςςϊρευςθσ κεφαλαίου. Δθλαδι
αποκατζςτθςε τισ ανιςορροπίεσ τθσ καπιταλιςτικισ οικονομίασ που ςυγκλονιηόταν ςχεδόν
όλθ τθ δεκαετία του ’30 και «κακάριςε» το ζδαφοσ για τθν αναηωογόνθςθ τθσ
καπιταλιςτικισ ανάπτυξθσ.

Αντίκετα οι εκτεταμζνεσ καταςτροφζσ των παραγωγικϊν δυνάμεων ςτθν ΕΣΣΔ και

ςτα κράτθ τθσ Ανατολικισ και Κεντρικισ Ευρϊπθσ – τα οποία αποτζλεςαν και το κφριο
κζατρο του Β’ Ραγκοςμίου Ρολζμου, κακϊσ και το ςχετικά πιο κακυςτερθμζνο επίπεδο
καπιταλιςτικισ ανάπτυξθσ αυτϊν των οικονομιϊν προπολεμικά, με εκτεταμζνθ μικρι
εμπορευματικι παραγωγι (κυρίωσ ςτθν αγροτικι οικονομία), επζδραςαν ςθμαντικά ςτθν
όξυνςθ των προβλθμάτων τθσ ςοςιαλιςτικισ οικοδόμθςθσ κατά τθν μεταπολεμικι
οικονομικι αναςυγκρότθςθ.

Μετά τθν κρίςθ του πολζμου και τθ μεταπολεμικι ανόρκωςθ, περιςςότερεσ

εκνικζσ καπιταλιςτικζσ οικονομίεσ πζραςαν ςε φάςθ ανοδικι. Τθν περίοδο 1950 - 1973 το
ακακάριςτο εγχϊριο προϊόν ςτα καπιταλιςτικά κράτθ τριπλαςιάςτθκε, ςε ςτακερζσ τιμζσ, θ
βιομθχανικι παραγωγι αυξικθκε κατά 3,8 φορζσ και οι εξαγωγζσ εμπορευμάτων
πενταπλαςιάςτθκαν15.

Θ καπιταλιςτικι ανάπτυξθ τροφοδότθςε τισ αςτικζσ ρεφορμιςτικζσ απόψεισ για τθ

δυνατότθτα αποτροπισ των οικονομικϊν κρίςεων, αλλά και τισ οπορτουνιςτικζσ, που
υποςτιριηαν ότι θ αυξανόμενθ οικονομικι δραςτθριότθτα του κράτουσ αποτελεί ζνα
ςθμαντικό μζςο για τθν υπζρβαςθ του καπιταλιςμοφ και τθν εξαςφάλιςθ ςτακερά
αυξανόμενθσ λαϊκισ ευθμερίασ. Αναπτφχκθκαν οι κεωρίεσ για το ςταδιακό πζραςμα ςτθ
«μετακαπιταλιςτικι κοινωνία», απαλλαγμζνθ από αντικζςεισ και εκμετάλλευςθ.

Ο βακμόσ εφαρμογισ και επίδραςθσ τθσ κεχνςιανισ διαχείριςθσ διζφερε από

κράτοσ ςε κράτοσ. Διαπιςτϊνεται πάντωσ μια παραπζρα αφξθςθ τθσ άμεςθσ κρατικισ
παρζμβαςθσ ςτθν οικονομία, κυρίωσ μζςα από τθ διεφρυνςθ τθσ κρατικισ ιδιοκτθςίασ
μζςων παραγωγισ - επομζνωσ και των κρατικϊν επενδφςεων και τθ διαμόρφωςθ
ςυςτθμάτων κρατικϊν κοινωνικϊν παροχϊν. Το λεγόμενο «κράτοσ πρόνοιασ», ζργο και των
ςυντθρθτικϊν και των ςοςιαλδθμοκρατικϊν κομμάτων και κυβερνιςεων, ςτθ διαμόρφωςθ
του οποίου επζδραςαν και οι κατακτιςεισ των λαϊν τθσ ΕΣΣΔ, λειτοφργθςε ςε δφο
κατευκφνςεισ: Αφενόσ για τθν υποβοικθςθ ενόσ νζου κφκλου ταχείασ ςυςςϊρευςθσ του
κεφαλαίου, αφετζρου ενςωματϊνοντασ το εργατικό κίνθμα ςτισ καπιταλιςτικζσ χϊρεσ.

Οι κρατικομονοπωλιακζσ ρυκμίςεισ των πρϊτων μεταπολεμικϊν δεκαετιϊν ζδωςαν

ϊκθςθ ςτθ ςυγκζντρωςθ και ςυγκεντροποίθςθ του βιομθχανικοφ κεφαλαίου, κακϊσ και
ςτθ ςφαίρα τθσ κυκλοφορίασ. Στθ χρονικι περίοδο μεταξφ 1950 και 1969

15
Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ηεο Οηθνλνκίαο ηεο Αθαδεκίαο Δπηζηεκψλ ηεο ΓΛΓ, Handbuch
Wirtschaftsgeschichte ( Δγρεηξίδην Ηζηνξίαο ηεο Οηθνλνκίαο ), Βεξνιίλν 1981, η.2, ζει. 760.
 31

δεκαπλαςιάςτθκαν οι ςυγχωνεφςεισ. Στα μζςα τθσ δεκαετίασ του 1960 ςτθν οικονομία των
ΘΡΑ κυριαρχοφςαν περίπου 500 μονοπωλιακοί όμιλοι.

Θ άμεςθ βρετανικι κρατικι ιδιοκτθςία δεν περιορίςτθκε μόνο ςτουσ κλάδουσ τθσ
ενζργειασ - και τθσ πυρθνικισ - τθσ βιομθχανίασ εξόρυξθσ και τθσ υψθλισ τεχνολογίασ16.
Επεκτάκθκε ςε παραδοςιακοφσ κλάδουσ, όπωσ τθσ υφαντουργίασ.

Τα κρατικά προγράμματα επενδφςεων ςτθ Γαλλία, που αναπτφχκθκαν παραπζρα

κατά τθ διάρκεια των κυβερνιςεων Ντε Γκωλ (Ε’ Δθμοκρατία), εξελίχκθκαν ςε ςθμαντικά
εργαλεία τθσ καπιταλιςτικισ οικονομικισ ανάπτυξθσ. Μαηί με τισ κρατικζσ επιδοτιςεισ
ςτιριξαν τθν αναπαραγωγι του κεφαλαίου, τθ μεγζκυνςθ των μονοπωλίων ςτουσ
βιομθχανικοφσ κλάδουσ εξόρυξθσ και επεξεργαςίασ πετρελαίου, χθμείασ, θλεκτριςμοφ,
αεροναυπθγικισ, καταςκευισ τθλεπικοινωνιακοφ υλικοφ και τθσ αυτοκινθτοβιομθχανίασ.

Ραράλλθλα, τα αςτικά κράτθ εφάρμοςαν μιςκολογικι και πολιτικι «παροχϊν»,

ιδιαίτερα ςτισ κρατικζσ επιχειριςεισ και ςτθ δθμόςια διοίκθςθ, υλικι βάςθ πάνω ςτθν
οποία βρικαν κοινωνικό ζδαφοσ οι κεωρίεσ τθσ «ταξικισ ειρινθσ» και τθσ «κοινωνικισ
ςτακερότθτασ».

Θ κρατικι κοινωνικι πολιτικι, που αξιοποιικθκε από όλεσ τισ αςτικζσ κυβερνιςεισ
για τθν παραπζρα όξυνςθ του αντικομμουνιςμοφ, ςτθ βάςθ τθσ δικεν υπεροχισ του
καπιταλιςμοφ απζναντι ςτο ςοςιαλιςμό, εφαρμοηόταν από χϊρα ςε χϊρα με διαβακμίςεισ.
Στισ ΘΡΑ, για παράδειγμα, θ Αςφάλιςθ των εργατοχπαλλιλων παρζμεινε υπόκεςθ κυρίωσ
των ξεχωριςτϊν επιχειριςεων, ενϊ θ κυβζρνθςθ εγκαινίαςε τθν «πολιτικι ειςοδθμάτων»
το 1962, με τισ λεγόμενεσ κακοδθγθτικζσ αρχζσ (κριτιρια) για τθ ρφκμιςθ των μιςκϊν, με
βάςθ τισ οποίεσ θ αφξθςθ των μιςκϊν εξαρτϊταν από τθν αφξθςθ τθσ παραγωγικότθτασ.
Στθ Δυτικι Γερμανία θ πολιτικι ειςοδθμάτων υλοποιοφνταν μζςω τθσ «τριμεροφσ
ςυνεργαςίασ» (εργοδοτϊν, ςυνδικάτων και κράτουσ). Στθ Μεγάλθ Βρετανία θ κυβζρνθςθ
Ουίλςον επεδίωξε αρχικά μια πιο «ελκτικι» πολιτικι ειςοδθμάτων. Γριγορα όμωσ τα
μονοπϊλια προχϊρθςαν ςε μείωςθ των αυξιςεων, ακόμα και ςε ςυγκράτθςθ των μιςκϊν,
ενϊ θ εργατικι κυβζρνθςθ αναπροςανατόλιςε τθν πολιτικι τθσ ςτθν κατεφκυνςθ τθσ
ανοιχτισ καταςτολισ, που ζφταςε μζχρι και τθν απόπειρα ψιφιςθσ νόμου περιοριςμοφ του
απεργιακοφ δικαιϊματοσ (1969)17.

Θ ανάπτυξθ των παραγωγικϊν δυνάμεων ςτθ φάςθ αναηωογόνθςθσ και ανόδου

ςτον μεταπολεμικό κφκλο τθσ καπιταλιςτικισ οικονομίασ επζφερε ςθμαντικζσ αλλαγζσ ςτθν
ταξικι διάρκρωςθ. Ρεριορίςτθκαν τα αγροτικά μεςαία ςτρϊματα, ενϊ αυξικθκαν τα
αςτικά. Θ απόλυτθ και ποςοςτιαία αφξθςθ και θ ςυγκζντρωςθ τθσ εργατικισ τάξθσ
ςυνοδεφτθκε από αλλαγζσ ςτθ διάρκρωςι τθσ.

Στισ πιο αναπτυγμζνεσ καπιταλιςτικζσ χϊρεσ εμφανίςτθκε θ τάςθ μείωςθσ του

ποςοςτοφ των εργατϊν και εργατριϊν που απαςχολοφνταν ςε παραδοςιακοφσ
βιομθχανικοφσ κλάδουσ (ορυχεία, χυτιρια, υφαντουργία). Ταυτόχρονα βιομθχανικό
προλεταριάτο με υψθλότερο μορφωτικό και επαγγελματικό επίπεδο ςυγκεντρωνόταν με
μεγαλφτερουσ ρυκμοφσ ςτουσ νζουσ βιομθχανικοφσ κλάδουσ. Τμιματα μιςκωτϊν εργατϊν
και εργατριϊν πρϊτθσ γενιάσ δεν είχαν παράδοςθ ςυνδικαλιςτικισ οργάνωςθσ, πολφ
περιςςότερο ςυνείδθςθ ότι ανικουν ςτθν εργατικι τάξθ. Ταχφτερα απ’ ότι το βιομθχανικό

16
Δηζήγεζε ηνπ Richard Coopey, “Technology gaps and national Champions: The
Computer Industry and Government policy in post-war Britain” ζηελ ηζηνζειίδα
www.icfcst.kiev.ua/Symposium/Proceedings/Coopey.pdf.
17
΋,ηη δελ κπφξεζαλ λα πινπνηήζνπλ νη Δξγαηηθνί, ην θαηάθεξαλ νη ΢πληεξεηηθνί ιίγν
αξγφηεξα, ην 1971.
 32

προλεταριάτο, αυξανόταν το τμιμα τθσ εργατικισ τάξθσ που απαςχολοφνταν ςτθ ςφαίρα
του εμπορίου και των τραπεηϊν.

Ραράλλθλα διευρφνκθκε το τμιμα των μιςκωτϊν εργαηομζνων ςτουσ κλάδουσ

υγείασ - πρόνοιασ, εκπαίδευςθσ και ςτθ δθμόςια διοίκθςθ. Το διάςτθμα 1950 - 1969 ςτα
αναπτυγμζνα καπιταλιςτικά κράτθ το ποςοςτό των εργαηομζνων ςτθν τότε αςτικι κατάταξθ
των λεγόμενων «υπθρεςιϊν», ωσ ποςοςτό επί του ςυνόλου των εργαηομζνων, αυξικθκε
από το 36% ςτο 44%, ενϊ αυτό του βιομθχανικοφ τομζα μειϊκθκε από 57% ςτο 51%18.

Αλλαγζσ ςυντελζςτθκαν και ςτθ διάρκρωςθ των μεςαίων ςτρωμάτων τθσ πόλθσ.
Αυξικθκαν οι ελεφκεροι επαγγελματίεσ επιςτιμονεσ (γιατροί, φαρμακοποιοί, δικθγόροι,
μθχανικοί).

Ράνω ςε αυτι τθν πραγματικότθτα διαμορφϊκθκαν κεωρίεσ ότι θ εργατικι τάξθ

απϊλεςε τον επαναςτατικό ρόλο τθσ από το αναπτυςςόμενο ςτθν παραγωγι επιςτθμονικό
προςωπικό.

1.Α.4. Θ ΢ΣΡΑΣΘΓΛΚΘ ΣΟΤ ΛΜΠΕΡΛΑΛΛ΢ΜΟΤ

Στθν αρχι τθσ δεκαετίασ του 1950 ο παγκόςμιοσ ςυςχετιςμόσ δυνάμεων ςυνζχιηε
να είναι υπζρ του καπιταλιςμοφ, παρά τθ μεγάλθ βελτίωςθ που είχε ςυντελεςτεί υπζρ του
ςοςιαλιςμοφ με το ςθμαντικό περιοριςμό του πεδίου τθσ καπιταλιςτικισ εκμετάλλευςθσ
ςτον κόςμο και το ςπάςιμο τθσ περικφκλωςθσ τθσ ΕΣΣΔ.

Το ιμπεριαλιςτικό ςφςτθμα παίρνοντασ υπόψθ τθ νζα παγκόςμια κατάςταςθ,

οργάνωςε και μεκόδευςε καλφτερα τθν επίκεςι του κατά του διεκνοφσ ςοςιαλιςτικοφ
ςυςτιματοσ. Κινικθκε ςτθ γραμμι του «ψυχροφ πολζμου», που επιςθμοποιικθκε με τθν
ομιλία του βρετανοφ πρωκυπουργοφ Ουίνςτον Τςϊρτςιλ ςτο Ρανεπιςτιμιο Ψοφλτον ςτισ
ΘΡΑ, ςτισ 5 Μαρτίου 1946, όπου μεταξφ άλλων είπε:

«Κα ιταν λάκοσ και απεριςκεψία να εμπιςτευτοφμε ςτθν παγκόςμια οργάνωςθ19 τθ

μυςτικι γνϊςθ ι τθν πείρα περί τθσ ατομικισ βόμβασ, που τϊρα μοιράηονται μεταξφ τουσ οι
ΘΡΑ, θ Μεγάλθ Βρετανία και ο Καναδάσ *…+

*…+ Από το Στετίνο ςτθ Βαλτικι ζωσ ςτθν Τριζςτθ ςτθν Αδριατικι ζχει απλωκεί ζνα
ςιδθροφν παραπζταςμα πάνω από τθν Θπειρο20. Ρίςω από αυτι τθ γραμμι βρίςκονται όλεσ

18
Allgemeine Geschichte der neuesten Zeit, 1917-Gegenwart, εθδ. Deutscher Verlag
der Wissenschaften, Βεξνιίλν 1988, ζει. 322.
19
Δλλννχζε ηνλ ΟΖΔ. Ζ Γηεζλήο ΢πλδηάζθεςε Κξαηψλ ηνπ Αγίνπ Φξαγθίζθνπ
(ΖΠΑ) ηνπ 1945 (ησλ ληθεηξηψλ δπλάκεσλ ηνπ πνιέκνπ) απνηέιεζε ηνλ ηειεπηαίν ζηαζκφ
γηα ηελ ίδξπζε ηνπ ΟΖΔ. ΢ηηο 26 Ηνπλίνπ ηα 50 θξάηε πνπ ζπκκεηείραλ ζε απηή ηε
΢πλδηάζθεςε (θαη ιίγν αξγφηεξα ε θπβέξλεζε ηεο Πνισλίαο) ππέγξαςαλ ην Καηαζηαηηθφ
ηνπ ΟΖΔ. Απηά ζεσξνχληαη ηδξπηηθά κέιε ηνπ.
Οη απνθάζεηο θαη ε δξάζε ηνπ ΟΖΔ απνηεινχζαλ, ήδε απφ ηελ ίδξπζή ηνπ, έθθξαζε
ησλ παγθφζκησλ ζπζρεηηζκψλ θαη ηεο ζχγθξνπζεο ηκπεξηαιηζκνχ - ζνζηαιηζκνχ.
Ζκέξα ίδξπζεο ηνπ ΟΖΔ ζεσξείηαη ε 24ε Οθησβξίνπ 1945.
 33

οι πρωτεφουςεσ των παλιϊν κρατϊν τθσ Κεντρικισ και Ανατολικισ Ευρϊπθσ, θ Βαρςοβία, το
Βερολίνο, θ Ρράγα, θ Βιζννθ, θ Βουδαπζςτθ, το Βελιγράδι, το Βουκουρζςτι και θ Σόφια.
Ολεσ αυτζσ οι φθμιςμζνεσ πόλεισ και οι πλθκυςμοί τουσ βρίςκονται ςε αυτό που πρζπει να
αποκαλζςω Σοβιετικι ςφαίρα… και είναι όλοι υποτελείσ, με τθ μία μορφι ι τθν άλλθ, όχι
μόνο ςτθ Σοβιετικι επιρροι άλλα και ςε ζνα μεγάλο και ςε πολλζσ περιπτϊςεισ αυξανόμενο
ζλεγχο τθσ Μόςχασ. Μόνο θ Ακινα - θ Ελλάδα με τθν ακάνατθ δόξα- είναι ελεφκερθ να
αποφαςίςει για το μζλλον τθσ με εκλογζσ κάτω από βρετανικι, αμερικανικι και γαλλικι
παρακολοφκθςθ…»21.

Στισ 12 Μαρτίου 1947 εξαγγζλκθκε το «δόγμα Τροφμαν»22, ενϊ ςε όλθ τθ δεκαετία

του 1950, κακϊσ και αργότερα, οι ιμπεριαλιςτικζσ δυνάμεισ ςυγκρότθςαν μθχανιςμοφσ
κατά των ςοςιαλιςτικϊν κρατϊν και προϊκθςαν εναλλακτικζσ μορφζσ ςτθν άςκθςθ τθσ
αςτικισ εξουςίασ, που εξυπθρετοφςαν τθν άμεςθ επικετικότθτα, τθ διάςπαςθ του
ςοςιαλιςτικοφ ςυςτιματοσ, τθν οικονομικι αποδυνάμωςι του, τθν αποδυνάμωςθ και
ενςωμάτωςθ του εργατικοφ και λαϊκοφ κινιματοσ ςτισ καπιταλιςτικζσ χϊρεσ.

α) Τθν άμεςθ επικετικότθτα.

Μετά το τζλοσ του Βϋ Ραγκοςμίου Ρολζμου θ εξωτερικι πολιτικι των ΘΡΑ

ςτθρίχκθκε ςτο δόγμα «πολιτικι από κζςεωσ ιςχφοσ». Ζνασ από τουσ αρχιτζκτονεσ αυτοφ
του δόγματοσ, ο αμερικανόσ διπλωμάτθσ Τηόρτη Κζναν, ζγραψε το 1948: «Διακζτουμε
περίπου το μιςό του παγκόςμιου πλοφτου ... αλλά μόνο το 5% του πλθκυςμοφ ... Σε αυτι
τθν κατάςταςθ ... το πραγματικό μασ κακικον για τα επόμενα χρόνια ςυνίςταται ςτο να

20
Ο φξνο «΢ηδεξνχλ Παξαπέηαζκα», κε ην ίδην αθξηβψο πεξηερφκελν, είρε
ρξεζηκνπνηεζεί απφ ηνλ Γθέκπειο, ζην πεξηνδηθφ «das Reich», κφιηο έλα ρξφλν λσξίηεξα,
ζηηο 25 Φεβξνπαξίνπ 1945.
21
Robert Rhodes James, Whinston S. Churchill: His Complete Speeches [Οη πιήξεηο
νκηιίεο ηνπ], 1897-1963, vol.VII, 1943-1949, Chelsea House Publishers, New York and
London, ζει. 7285-7293, απφ ηελ ηζηνζειίδα www.hpol.org/churchill.
22
Το ομϊνυμο δόγμα εκφράςτθκε με τθν ομιλία του Ρροζδρου των ΘΡΑ Ωάρι
Τροφμαν ενϊπιον των δφο κοινοβουλευτικϊν ςωμάτων, ςτισ 12 Μαρτίου 1947. Στθν ομιλία
του ο Τροφμαν ανιγγειλε τθν εξαγωγι τθσ αντεπανάςταςθσ και τθν εγκακίδρυςθ τθσ
παγκόςμιασ κυριαρχίασ του αμερικανικοφ ιμπεριαλιςμοφ. Οι εξελίξεισ ςτθν Ελλάδα και ςτθν
Τουρκία του χρθςίμευςαν ωσ αφορμι για να ςτθρίξει τουσ επικετικοφσ ςχεδιαςμοφσ του
καπιταλιςμοφ:

«…Οι Θνωμζνεσ Ρολιτείεσ δζχκθκαν μια επείγουςα ζκκλθςθ τθσ ελλθνικισ

κυβζρνθςθσ για χρθματικι και οικονομικι υποςτιριξθ *…+ ςτθρίηουν τθν διαπίςτωςθ τθσ
ελλθνικισ κυβζρνθςθσ, ότι θ υποςτιριξθ (ενίςχυςθ) είναι επειγόντωσ απαραίτθτθ, εάν
κζλουμε θ Ελλάδα να επιβιϊςει ωσ ελεφκερο ζκνοσ *…+ Θ φπαρξθ του ελλθνικοφ κράτουσ
απειλείται ςιμερα από τθν τρομοκρατικι δράςθ μερικϊν χιλιάδων οπλιςμζνων ανκρϊπων,
που κακοδθγοφνται από τουσ κομμουνιςτζσ και που κζτουν ςε αμφιςβιτθςθ τθν εξουςία
τθσ κυβζρνθςθσ ςε μερικά ςθμεία τθσ χϊρασ, ιδιαίτερα κατά μικοσ των βορείων ςυνόρων
*…+ Το μζλλον τθσ Τουρκίασ, ωσ ανεξάρτθτο και οικονομικά ςτακερό κράτοσ, φυςικά δεν
είναι λιγότερο ςθμαντικό από το μζλλον τθσ Ελλάδασ, για τουσ φιλελεφκερουσ λαοφσ του
κόςμου. *…+ Ρζρα από τθν ζγκριςθ χρθματικϊν μζςων παρακαλϊ το Κογκρζςο να εγκρίνει
τθν αποςτολι αμερικανικοφ πολιτικοφ και ςτρατιωτικοφ προςωπικοφ ςτθν Ελλάδα και τθν
Τουρκία …. Ρροτείνω να εγκρικεί και θ εκπαίδευςθ επιλεγμζνου ελλθνικοφ και τουρκικοφ
προςωπικοφ». B.Greiner - K. Steinhaus, Auf dem Weg zum 3. Weltkrieg. Amerikanische
Kriegspläne gegen die UdSSR (Στο δρόμο προσ τον 3ο Ραγκόςμιο Ρόλεμο. Αμερικανικά
ςχζδια πολζμου ενάντια ςτθν ΕΣΣΔ). Köln 1980, ςελ. 99-102.
 34

επεξεργαςτοφμε ζνα τζτοιο ςφςτθμα ςχζςεων, που κα μασ επιτρζψει να διατθριςουμε τθ

κζςθ ανιςότθτασ ... Για να το πετφχουμε αυτό, πρζπει να απαλλαχτοφμε από κάκε
ςυναιςκθματιςμό...»23.

Το αμερικανικό ςτρατθγικό δόγμα του «ατομικοφ αςτραπιαίου πολζμου» πρόβλεπε

επίκεςθ κατά τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ με τθ χριςθ πενιντα ατομικϊν βομβϊν. Το Δεκζμβριο
του 1947, όταν θ Σοβιετικι Ζνωςθ δεν διζκετε ακόμα ατομικά όπλα, οι ΘΡΑ ςτόχευαν με
ατομικζσ βόμβεσ 300 πόλεισ τθσ ΕΣΣΔ.

Θ ίδρυςθ του ΝΑΤΟ το 1949, με το οποίο ςυγκροτικθκε θ κφρια πολεμικι μθχανι

κατά των ςοςιαλιςτικϊν κρατϊν, αποτελεί ςτακμό ςτθ διαμόρφωςθ τθσ ςτρατθγικισ του
διεκνοφσ ιμπεριαλιςτικοφ ςυςτιματοσ, αποφαςιςτικι ενίςχυςθ τθσ ενιαίασ δράςθσ των
καπιταλιςτικϊν κρατϊν εναντίον όλων των λαϊν, υπό τθν θγεμονία των ΘΡΑ ςε αυτό. Μετά
τθ δθμιουργία του Βορειοατλαντικοφ Συμφϊνου (ΝΑΤΟ), το 1949, οι ιμπεριαλιςτικζσ
δυνάμεισ άνοιξαν νζεσ εςτίεσ πολζμου.

Στισ 25 Λουνίου 1950, ωσ αποτζλεςμα τθσ ιμπεριαλιςτικισ υποδαφλιςθσ, ξζςπαςε

ζνοπλθ ςφγκρουςθ ανάμεςα ςτθ Λαοκρατικι Δθμοκρατία τθσ Κορζασ και ςτθ Νότια Κορζα.
Στισ 27 Λουνίου 1950 το Συμβοφλιο Αςφαλείασ του ΟΘΕ αποφάςιςε να ςτείλει ςτρατεφματα
για τθν υποςτιριξθ τθσ Νότιασ Κορζασ, διεκνοποιϊντασ ζτςι τθν πολεμικι ςφγκρουςθ. Τθν
περίοδο εκείνθ θ ΕΣΣΔ απείχε από τισ ςυνεδριάςεισ του Συμβουλίου Αςφαλείασ,
διαμαρτυρόμενθ για τθ μθ αναγνϊριςθ τθσ ΛΔ Κίνασ ωσ μόνιμου μζλουσ του Συμβουλίου
Αςφαλείασ ςτθ κζςθ τθσ Ταϊβάν και για τθν όξυνςθ τθσ επικετικισ προπαγάνδασ των ΘΡΑ.

Στθν ιμπεριαλιςτικι επζμβαςθ ςυμμετείχαν 23 ζνοπλεσ αποςτολζσ, ανάμεςά τουσ

και ελλθνικι. Θ Λαϊκι Δθμοκρατία τθσ Κίνασ ζςτειλε ςτθν Κορζα εκελοντζσ, για να
βοθκιςουν τον Κορεατικό λαό. Θ ΕΣΣΔ υποςτιριηε ενεργά τθ Λαοκρατικι Δθμοκρατία τθσ
Κορζασ και τθ Λαϊκι Δθμοκρατία τθσ Κίνασ ςτισ προςπάκειζσ τουσ να τερματιςτεί ο πόλεμοσ
ςτθν Κορζα. Τελικά, ςτισ 27 Λουλίου του 1953, υπογράφτθκε ανακωχι.

Στισ 20-21 Λουλίου 1954, θ Λαοκρατικι Δθμοκρατία του Βιετνάμ και οι λαϊκζσ
δυνάμεισ τθσ Καμπότηθσ και του Λάοσ, με τθν ενεργό ςυμπαράςταςθ τθσ ΕΣΣΔ και παρά τθν
αντίδραςθ των ΘΡΑ, οδιγθςαν τθ Γαλλία ςε ςυνκθκολόγθςθ, ςτθ διεκνι ςυνδιάςκεψθ που
πραγματοποιικθκε ςτθ Γενεφθ, μετά τθ ςυντριβι των γαλλικϊν ςτρατιωτικϊν δυνάμεων24.
Ϋςτόςο οι αποφάςεισ τθσ Γενεφθσ, που πρόβλεπαν τθν επανζνωςθ του Βιετνάμ με
ελεφκερεσ εκλογζσ το 1956, δεν εφαρμόςτθκαν. Αντί γι’ αυτό ςτο Ν. Βιετνάμ επιβλικθκε
ανοιχτι δικτατορία. Ζτςι ο πόλεμοσ ςυνεχίςτθκε.

Οι ΘΡΑ δεν οργάνωςαν άμεςεσ επεμβάςεισ μόνο ςτθν Λνδοκίνα, όπου το κίνθμα
από τθν αρχι είχε ςοςιαλιςτικό προςανατολιςμό και κακοδθγοφνταν κυρίωσ από τα
κομμουνιςτικά κόμματα, αλλά και ςε άλλεσ χϊρεσ, όπωσ ςτο Κονγκό, (κατοπινό Ηαΐρ), όπου

23
60 ρξφληα απφ ηε κεγάιε Αληηθαζηζηηθή Νίθε ησλ ιαψλ - Έπνο θαη Γηδάγκαηα,
εθδφζεηο «΢χγρξνλε Δπνρή», Αζήλα, 2005, Αλαηφιη Αξζέελθν, «Ζ ζηξαηεγηθή ηνπ
ηκπεξηαιηζκνύ ελάληηα ζηελ Δ΢΢Γ θαη ην δηεζλέο ζνζηαιηζηηθό ζύζηεκα κεηά ην Β΄ Παγθόζκην
Πόιεκν», ζει. 68.
24
Θ μάχθ του Ντιζν Μπιζν Ψου (περιοχι του βορειοδυτικοφ Βιετνάμ), που διεξιχκθ
μεταξφ 13 Μαρτίου και 7 Μαΐου 1954, αποτζλεςε τθν αποφαςιςτικότερθ μάχθ του
πολζμου τθσ Λνδοκίνασ (1945-1954).
 35

το εκνικοαπελευκερωτικό κίνθμα, με θγζτθ τον Ρατρίσ Λουμοφμπα25, οδιγθςε τθ χϊρα

ςτθν ανεξαρτθςία τθσ από το Βζλγιο και ςτθν εκλογι κυβζρνθςθσ (Λοφνιοσ 1960).

Στισ προςπάκειεσ των ΘΡΑ για ενίςχυςθ τθσ πρωτοκακεδρίασ τουσ ςτο
ιμπεριαλιςτικό ςφςτθμα ςε βάροσ των υπολοίπων ιμπεριαλιςτικϊν κζντρων (κυρίωσ τθσ Μ.
Βρετανίασ) εντάςςεται και το «Σφμφωνο Αςφαλείασ» ανάμεςα ςτα μζλθ τθσ Βρετανικισ
Κοινοπολιτείασ Αυςτραλία και Ν. Ηθλανδία και τισ ΘΡΑ (Σφμφωνο ANZUS), που
υπογράφτθκε τθν 1θ Σεπτεμβρίου 1951 ςτον Άγιο Ψραγκίςκο, χωρίσ τθ ςυμμετοχι τθσ Μ.
Βρετανίασ. Με αυτό τον τρόπο ενιςχυόταν παραπζρα θ πολιτικι και ςτρατιωτικι επιρροι
των ΘΡΑ ςτον Ειρθνικό Ϋκεανό.

Στισ 8 Σεπτεμβρίου 1954 ιδρφκθκε θ Οργάνωςθ του Συμφϊνου τθσ Νοτιοανατολικισ

Αςίασ - SEATO (South-East Asian Treaty Organization). Ραρά τθν ονομαςία του, ςυμμετείχαν
ςε αυτό μόνο τρία κράτθ τθσ Ν.Α. Αςίασ, θ Ταϊλάνδθ, το Ρακιςτάν και οι Ψιλιππίνεσ, εκτόσ
από τισ ΘΡΑ. τθ Μ. Βρετανία, τθ Γαλλία, τθν Αυςτραλία και τθ Ν. Ηθλανδία. Αν και χωρίσ τθ
ςυμμετοχι ςτρατθγικά ςθμαντικϊν για τθν περικφκλωςθ του ςοςιαλιςτικοφ ςυςτιματοσ
κρατϊν, όπωσ θ Λνδία, θ Λνδονθςία κ.α., το SEATO δεν ζχαςε ποτζ τθ ςθμαςία του ωσ
πτζρυγα τθσ ιμπεριαλιςτικισ ςτρατιωτικισ περικφκλωςθσ.

Θ Μ. Βρετανία, ςτθν προςπάκεια τθσ να δθμιουργιςει άλλο ζνα εργαλείο ενάντια

ςτισ ςοςιαλιςτικζσ χϊρεσ και ςτα εκνικοαπελευκερωτικό κινιματα τθσ Μ. Ανατολισ,
ανζλαβε τθν πρωτοβουλία ςφναψθσ ςτρατιωτικισ και πολιτικισ ςυμμαχίασ μεταξφ
Τουρκίασ και Λράκ, του λεγόμενου Συμφϊνου τθσ Μζςθσ Ανατολισ (Middle East Treaty
Organization - METO) ι τθσ Βαγδάτθσ (24 Ψεβρουαρίου 1955). Τον ίδιο χρόνο
προςχϊρθςαν ςε αυτό θ Μ. Βρετανία (5 Απριλίου), το Ρακιςτάν (23 Σεπτεμβρίου) και το
Λράν (3 Νοεμβρίου). Πταν το Μάρτιο του 1959 το Λράκ αποχϊρθςε από αυτό, με τθν
ανατροπι τθσ φιλοβρετανικισ μοναρχίασ, το Σφμφωνο μετονομάςτθκε ςε Οργάνωςθ του
Κεντρικοφ Συμφϊνου - CENTO (Central Treaty Organization) και θ ζδρα του μεταφζρκθκε
ςτθν Άγκυρα. Στα χρόνια 1956-1957 οι ΘΡΑ εντάχκθκαν ςε διάφορεσ επιτροπζσ του
Συμφϊνου με τθν ιδιότθτα του παρατθρθτι και το 1958 θ κυβζρνθςθ Αϊηενχάουερ εξζδωςε
προσ αυτό «δζςμευςθ βοικειασ».

Το 1979, με τθν ανατροπι του Σάχθ, το Λράν αποχϊρθςε και το CENTO ζπαψε να υπάρχει
επί τθσ ουςίασ.

Με τθ δθμιουργία των παραπάνω ςτρατιωτικϊν ςυναςπιςμϊν και με τθν ειςδοχι

τθσ Δυτικισ Γερμανίασ ςτο ΝΑΤΟ, δθμιουργικθκε ζνα ολοκλθρωμζνο ιμπεριαλιςτικό
ςφςτθμα ςτρατιωτικϊν ςυναςπιςμϊν, από τον Ατλαντικό ωσ τον Ειρθνικό Ϋκεανό, που
ςτρεφόταν κατά του ςοςιαλιςτικοφ ςυςτιματοσ.

Στισ 5 Λανουαρίου 1957 ο Ρρόεδροσ των ΘΡΑ πιρε τθν ζγκριςθ του Κογκρζςου για
τθν πολιτικι που κα εφάρμοηε διεκνϊσ, γνωςτι και ωσ Δόγμα Αϊηενχάουερ. Με αυτό
εξουςιοδοτικθκε ο πρόεδροσ των ΘΡΑ να χρθςιμοποιεί τισ ζνοπλεσ δυνάμεισ τθσ χϊρασ
του, για να βοθκιςει οποιοδιποτε ζκνοσ ι ομάδα εκνϊν κα ηθτοφςε βοικεια «για τθν

25
Ο Έκεξη Παηξίο Λνπκνχκπα (1925-1962), εγέηεο ηνπ απειεπζεξσηηθνχ θηλήκαηνο
ηεο Γεκνθξαηίαο ηνπ Κνλγθφ, ππήξμε ν πξψηνο πξσζππνπξγφο ηεο ρψξαο κεηά ηελ
αλεμαξηεζία ηεο (13 Ηνπλίνπ 1960). Σελ 1ε Γεθεκβξίνπ 1961 άλδξεο ηνπ Μνκπνχηνπ
ζπλέιαβαλ ηνλ Λνπκνχκπα θαη ηνλ παξέδσζαλ ζην θαζεζηψο ηεο Καηάλγθα. Δθεί ν
Λνπκνχκπα ππνβιήζεθε ζε θξηθηά βαζαληζηήξηα θαη ζηηο 17 Ηαλνπαξίνπ ζαλαηψζεθε καδί
κε δχν ζπληξφθνπο ηνπ. Σν 1961 ην φλνκα ηνπ Λνπκνχκπα δφζεθε ζην Παλεπηζηήκην ηεο
Φηιίαο ησλ Λαψλ, ζηε Μφζρα.
 36

αντιμετϊπιςθ ζνοπλθσ επίκεςθσ από οποιαδιποτε χϊρα που ελζγχεται από τον διεκνι
κομμουνιςμό...»26.

Με βάςθ το «Δόγμα Αϊηενχάουερ» αμερικανοί πεηοναφτεσ αποβιβάςτθκαν ςτισ 15

Λουλίου 1958 ςτον Λίβανο, με ςτόχο τον ζλεγχο τθσ πετρελαϊκισ αγοράσ του Λράν και του
Λράκ. Με τθν παρζμβαςθ τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ οι ΘΡΑ υποχρεϊκθκαν να αποςφρουν τισ
δυνάμεισ τουσ από τον Λίβανο. Βαςικό ςτιριγμα των ΘΡΑ ςτθν περιοχι, ιταν το Λςραιλ, με
επικετικι επεκτατικι πολιτικι ςτθ Μζςθ Ανατολι27.

Κατάςταςθ πολεμικισ ςφρραξθσ προκλικθκε από τθν επζμβαςθ τθσ Μεγάλθσ

Βρετανίασ και τθσ Γαλλίασ ςτθν Αίγυπτο, το καλοκαίρι και το φκινόπωρο του 1956, με
ςκοπό τθ διατιρθςθ τθσ κυριαρχίασ τουσ ςτθ Διϊρυγα του Σουζη. Τελικά υποχρεϊκθκαν να
αποχωριςουν με απόφαςθ τθσ Γενικισ Συνζλευςθσ του ΟΘΕ και με τθν πίεςθ τθσ ΕΣΣΔ,
αλλά και των ΘΡΑ.

Ο ιμπεριαλιςμόσ, για να ςτρζψει ςε όφελόσ του τισ εξελίξεισ, προχϊρθςε ςε ςωρεία

ςτρατιωτικϊν πραξικοπθμάτων και αιματθρϊν καταςτολϊν των λαϊκϊν κινθμάτων.
Αναφζρονται ενδεικτικά το αιματθρό πραξικόπθμα κατά του πρωκυπουργοφ του Λράν Μ.
Μοςαντζχ (Αφγουςτοσ του 1953), τα πραξικοπιματα ςτο Ρεροφ και ςτθ Βενεηουζλα (1948),
ςτθν Κοφβα (1952) και ςτθ Γουατεμάλα (1954), θ απόβαςθ βρετανϊν καταδρομζων ςτθν
Λορδανία (1958). Βεβαίωσ τα ςτρατιωτικά πραξικοπιματα δεν αποτελοφςαν τθ μοναδικι
του επιλογι. Ο οικονομικόσ ζλεγχοσ εξελίχκθκε ςε πιο αποτελεςματικό όπλο.

β) Τθν πολιτικι διάςπαςθσ των δυνάμεων του ςοςιαλιςτικοφ ςυςτιματοσ.

Για το ςκοπό αυτό οι ιμπεριαλιςτικζσ δυνάμεισ ακολοφκθςαν διαφοροποιθμζνθ

εξωτερικι πολιτικι απζναντι ςτισ Λαϊκζσ Δθμοκρατίεσ, όπωσ ςτθν ΟΔ Γιουγκοςλαβίασ.

Σθμαντικι μζκοδοσ που αποςκοποφςε ςτθ διάςπαςθ των δυνάμεων του

ςοςιαλιςτικοφ κινιματοσ ιταν θ δολιοφκορά και θ υπονόμευςθ των εργατικϊν
κακεςτϊτων από μζςα, με ςτιριξθ και ενκάρρυνςθ των οπορτουνιςτικϊν και των
αντεπαναςτατικϊν δυνάμεων.

26
The Department of State Bulletin, xxxvi, No 917 (January 21, 1957) ζει.. 83-87, απφ
ην Internet Modern History Source book (www.Fordham.edu/halsall/mod/1957
eisenhνwerdoctrine.html).
27
Πλα τα χρόνια τθσ φπαρξισ του, το Λςραθλινό κράτοσ αποτελεί τον ιςχυρότερο
τρομοκράτθ κατά των λαϊν τθσ περιοχισ. Αποκορφφωμα τθσ ιμπεριαλιςτικισ πολιτικισ του
ιταν ο πόλεμοσ των «6 θμερϊν», που ζγινε ςτισ 5-10 Λουνίου 1967. Στο διάςτθμα αυτό το
Λςραιλ, με τθ βοικεια του αμερικανικοφ ιμπεριαλιςμοφ, πζτυχε καίριο πλιγμα ενάντια ςτισ
επίγειεσ και εναζριεσ δυνάμεισ τθσ Αιγφπτου, τθσ Συρίασ και τθσ Λορδανίασ,
καταλαμβάνοντασ τθν περιοχι του Σινά, τθ Λωρίδα τθσ Γάηασ, τα Υψίπεδα του Γκολάν και
τθ Δυτικι Πχκθ, ςυμπεριλαμβανομζνθσ και τθσ Ανατολικισ Λερουςαλιμ.

Θ ζκτακτθ ειδικι ςφνοδοσ τθσ Γενικισ Συνζλευςθσ του ΟΘΕ (Λοφνιοσ 1967) με
πρωτοβουλία τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ αποφάςιςε ότι ιταν παράνομθ θ προςάρτθςθ
αραβικϊν εδαφϊν από το Λςραιλ. Ϋςτόςο, αυτι θ απόφαςθ δεν είχε αποτζλεςμα εξαιτίασ
τθσ αντίδραςθσ των ΘΡΑ και ςυμμάχων τουσ, φυςικά και του Λςραιλ. Μάλιςτα ο υπουργόσ
του Άμπα Εμπάν διλωςε ότι το Λςραιλ δεν επρόκειτο να πάρει υπόψθ του «οφτε τισ
διεκνείσ εγγυιςεισ, οφτε τον Οργανιςμό των Ενωμζνων Εκνϊν» *βλ. περιοδικό Νζοσ
Κόςμοσ, Οκτϊβρθσ 1967, τεφχ. 10, ςελ. 115+.
 37

Μεγάλθσ ςθμαςίασ γεγονότα, τα οποία επιβεβαιϊνουν τθν παραπάνω διαπίςτωςθ,

ιταν θ απόπειρα ανατροπισ τθσ εξουςίασ ςτθ Λαϊκι Δθμοκρατία Γερμανίασ (1953), οι
ιμπεριαλιςτικζσ προκλιςεισ, δολιοφκορζσ και πολεμικοφ τφπου ενζργειεσ ςτθν ίδια χϊρα,
με επίκεντρο το δυτικό Βερολίνο, που τελικά οδιγθςαν ςτθν ανζγερςθ του τείχουσ του
Βερολίνου (1961). Ακόμα θ αντεπαναςτατικι απόπειρα ςτθν Ουγγαρία (1956), ςτθν
Τςεχοςλοβακία (1968) και ςτθν Ρολωνία, τισ δεκαετίεσ του 1950, 1970 και 198028.

Ρολλά ςχετικά ντοκουμζντα δθμοςιεφκθκαν μετά τισ αντεπαναςτάςεισ που κορυφϊκθκαν

ςτο διάςτθμα 1989-1991. Για παράδειγμα, ςχετικά με τθν αντεπανάςταςθ ςτθν Ουγγαρία το 1956,
ο κακοδθγθτισ τθσ αμερικανικισ καταςκοπείασ Άλεν Ντάλεσ, διλωςε ότι «ξζραμε» από πριν τι κα
γινόταν ςτθν Ουγγαρία29, ενϊ υπάρχουν μαρτυρίεσ για εκπαίδευςθ πρακτόρων ςτθν Αυςτρία με
ςτόχο τθν οργάνωςθ ζνοπλων ςυγκροφςεων ςτθν Ουγγαρία30. Δεν είναι τυχαίο ότι ο αςτικόσ τφποσ
χαρακτιριςε τισ εξελίξεισ ςτθν Τςεχοςλοβακία το 1968 ωσ ελπιδοφόρο κίνθμα31, ενϊ λίγουσ
μινεσ πριν τα γεγονότα (Λοφλιοσ του 1968), είδε το φωσ τθσ δθμοςιότθτασ (χωρίσ τθ κζλθςθ των
εκπονθτϊν του) το «ςχζδιο επιχειριςεων», που επεξεργάςτθκε το Ρεντάγωνο και θ CIA, εναντίον
των ςοςιαλιςτικϊν κρατϊν, ειδικά τθσ Τςεχοςλοβακίασ32.

Ρολλά ςχετικά ντοκουμζντα, που δθμοςιεφκθκαν μετά από τισ αντεπαναςτάςεισ

1989-1991, επιβεβαιϊνουν και τα παραπάνω. Ραρακζτουμε μερικά παραδείγματα:

Απόςπαςμα ομιλίασ του υπουργοφ Εξωτερικϊν των ΘΡΑ Τηων Ψόςτερ Ντάλεσ
ςτισ 11 Λουνίου 1956, ςφμφωνα με το οποίο κεωροφςε δυνατι μια «απελευκζρωςθ των
δορυφόρων κρατϊν»33. Ρρόβλεπε ότι οι «δυνάμεισ τθσ ελευκερίασ», οι οποίεσ βρίςκονταν
επί το ζργον πίςω από το «ςιδθροφν παραπζταςμα», κα αποδεικνφονταν αςυγκράτθτεσ και
κα μποροφςαν να αλλάξουν το διεκνζσ ςκθνικό ζωσ το 1965. Υποςτιριηε ότι θ αντι-Στάλιν

28
Αλαιπηηθφηεξα ζην Παξάξηεκα ηνπ Γνθηκίνπ, ζει. 489-497.
29
Δθεκεξίδα Ρηδνζπάζηεο, 26 Οθησβξίνπ 2003, «Οπγγαξία 1956 - Ο ηκπεξηαιηζκόο
θαη ε αληεπαλάζηαζε».
30
Βξεηαλφο αμησκαηνχρνο -ηνπ νπνίνπ ε ηαπηφηεηα δελ απνθαιχπηεηαη- ιέεη ζην
βηβιίν ηνπ Μάηθι ΢κηζ: «Σν 1954, παίξλακε πξάθηνξεο από ηα νπγγαξέδηθα ζύλνξα … ηνπο
νπνίνπο νδεγνύζακε ζηελ ππό βξεηαληθό έιεγρν πεξηνρή ηεο Απζηξίαο … Σνπο πεγαίλακε ζηα
βνπλά θαη ηνπο δίλακε καζήκαηα κάρεο … Μεηά, αθνύ ηνπο εθπαηδεύακε κε εθξεθηηθά θαη
όπια ηνπο πεγαίλακε πίζσ … Σνπο εθπαηδεύακε γηα ηελ εμέγεξζε» [βι. εθεκεξίδα
Διεπζεξνηππία, 23 Οθησβξίνπ 1996].
31
Οη TIMES ηνπ Λνλδίλνπ νλφκαζαλ ηελ αληεπαλαζηαηηθή δηαδηθαζία ζηελ
Σζερνζινβαθία «έλα από ηα πην αηζηόδνμα θηλήκαηα ζηνλ θνκκνπληζηηθό θόζκν». Ζ ίδηα
εθεκεξίδα έγξαςε: «Αλ νη Σζέρνη θαη νη ΢ινβάθνη ζέινπλ λα νηθνδνκήζνπλ κηα πεξηζζόηεξν
ειεύζεξε θνηλσλία είλαη ππνρξεσκέλνη λα απνζπαζηνύλ από ηε Μόζρα». Ζ παξηζηλή
εθεκεξίδα LE MONDE, ππνδεηθλχνληαο ηη πξέπεη λα θάλνπλ παξαπέξα νη αληηζνζηαιηζηηθέο
δπλάκεηο ζηελ Σζερνζινβαθία, έγξαςε ζηηο 5 Απγνχζηνπ φηη «ε Σζερνζινβαθία πξέπεη λα
πξνζπαζήζεη ηώξα λα πξνθαιέζεη κέζα θαη έμσ από ηελ ΚΟΜΔΚΟΝ αλαζεώξεζε ηεο
αληαιιαγήο εκπνξεπκάησλ». Καη ε εθεκεξίδα NEW YORK TIMES ππνδείθλπε φηη «ε
πξνζεθηηθή πξνζπάζεηα απνρώξεζεο από ηε ζνβηεηηθή νηθνλνκηθή ζθαίξα» πξέπεη λα
απνηειέζεη δεχηεξν γχξν πάιεο. [βι. πεξηνδηθφ Νένο Κφζκνο, Φιεβάξεο 1969, ηεχρ. 2, Μπ.
Απφλνθ-Β. Βηθηφξνθ, «Σα γεγνλόηα ηεο Σζερνζινβαθίαο», ζει. 103].
32
Αλαδεκνζίεπζε ζηελ εθεκεξίδα Ρηδνζπάζηεο 14 ΢επηεκβξίνπ 2003, άξζξνπ ηνπ
πεξηνδηθνχ Ληηεξαηνύξλαγηα Γθαδέηα ηεο Μφζραο, αξ. 39, 25 ΢επηέκβξε 1968, κε ηίηιν:
«Πνηνο βξηζθόηαλ πίζσ από ηηο πιάηεο ηεο αληεπαλάζηαζεο».
33
Γνξπθφξνη - θξάηε ζεσξνχζε ηα θξάηε - κέιε ηνπ ΢πκθψλνπ ηεο Βαξζνβίαο.
(Βιέπε Παξάξηεκα γηα ηηο αληεπαλαζηάζεηο).
 38

καμπάνια και το πρόγραμμα φιλελευκεριςμοφ τθσ είχε εξαπολφςει μια αλυςιδωτι

αντίδραςθ, θ οποία μακροπρόκεςμα δεν κα μποροφςε να ςυγκρατθκεί34.
Θ Απόφαςθ 5608 τθσ 18θσ Λουλίου 1956 του Εκνικοφ Συμβουλίου Αςφαλείασ των
35
ΘΡΑ .
Αρκετά αποκαλυπτικι ωσ προσ αυτι ιταν θ ειςιγθςθ του Ντάλεσ ςτθ ςυνεδρίαςθ
του Εκνικοφ Συμβουλίου Αςφαλείασ, τθν 1θ Νοεμβρίου 1956, με κζμα «Θ πολιτικι των ΘΡΑ
ζναντι των εξελίξεων ςτθν Ρολωνία και τθν Ουγγαρία»: «...Ο αρχικόσ μασ αντικειμενικόσ
ςτόχοσ αναφορικά με τθν περιοχι των κρατϊν-δορυφόρων ιταν θ ενκάρρυνςθ ενόσ
πρϊτου βιματοσ προσ τθν κατεφκυνςθ ενδεχομζνωσ πλιρωσ “εκνικϊν” κομμουνιςτικϊν
κυβερνιςεων»36.

Ρθγζσ, κακϊσ και τα πρακτικά του Λαϊκοφ Δικαςτθρίου τθσ Βουδαπζςτθσ37

(Αφγουςτοσ 1949), αναδείχνουν ζνα δίκτυο πρακτόρων για τθν προϊκθςθ των παραπάνω
ςτόχων του ιμπεριαλιςμοφ και τθν αξιοποίθςθ ενόσ δικτφου διαςφνδεςθσ των
αγγλοαμερικανικϊν υπθρεςιϊν καταςκοπείασ με τισ ςυμμαχικζσ υπθρεςίεσ βοικειασ, π.χ. τθσ
UNRA, προσ τα κφματα του πολζμου και με τισ διπλωματικζσ υπθρεςίεσ.

Για να βρίςκει ζδαφοσ θ ιμπεριαλιςτικι προπαγάνδα απευκυνόταν ςτουσ λαοφσ

αυτϊν των χωρϊν, όχι μόνο με τα ςυνκιματα του «ελεφκερου κόςμου», τθ δθμοκρατία και
τα δικαιϊματα, αλλά και ωσ υπεραςπιςτισ του «αλθκινοφ» ςοςιαλιςμοφ, τισ αρχζσ του
οποίου τα ΚΚ εξουςίασ «παραβίαηαν»!

34
Πεγή: Archiv der Gegenwart, 1956, ζει. 5878, ή ζηε ζεηξά άξζξσλ ηνπ Κνπξη
Γθνζβάηιεξ, πνπ δεκνζηεχηεθαλ ζηα ηεχρε Ηνπιίνπ - Απγνχζηνπ 2001 έσο Μάξηην-Απξίιην
2002, ηνπ πεξηνδηθνχ Offensiv κε ηίηιν: «Πξηλ 60 ρξόληα: Ζ πξνεηδνπνίεζε ηνπ Νηηκηηξόθ γηα
ηηο ηκπεξηαιηζηηθέο κπζηηθέο ππεξεζίεο. ΄Ζ πώο ν κπξανπληεξηζκόο κεηεκθπηεύζεθε ζηελ
Δπξώπε».
35
Πεγή: Πεξηνδηθφ Utopie Kreativ, ηεχρνο 84, ΢. Αιεμάληεξ Σίλζκηη: «Ζ εμσηεξηθή
πνιηηηθή ηεο θπβέξλεζεο ηνπ Ίκξε Νάγθη», ζει. 73, ή ζηε ζεηξά άξζξσλ ηνπ Κνπξη
Γθνζβάηιεξ, πνπ δεκνζηεχηεθαλ ζηα ηεχρε Ηνπιίνπ -Απγνχζηνπ 2001 έσο Μαξηίνπ-
Απξηιίνπ 2002, ζην πεξηνδηθφ Offensiv κε ηίηιν: «Πξηλ 60 ρξόληα: Ζ πξνεηδνπνίεζε ηνπ
Νηηκηηξόθ γηα ηηο ηκπεξηαιηζηηθέο κπζηηθέο ππεξεζίεο. ΄Ζ πώο ν κπξανπληεξηζκόο
κεηεκθπηεύζεθε ζηελ Δπξώπε».
36
Πεξηνδηθφ Κνκκνπληζηηθή Δπηζεώξεζε, ηεχρ. 4, 2003, Ν. Παπαγεσξγάθε,
«Οπνξηνπληζκόο, ηκπεξηαιηζκόο θαη αληεπαλάζηαζε. Μηα θαηαγξαθή από ηα Κξαηηθά Αξρεία
ησλ ΖΠΑ», ζει. 148.
37
Ο Λάδιν Ράηθ θαη νη ζπλέλνρνί ηνπ κπξνζηά ζην Λατθό Γηθαζηήξην, έθδ. Νέα Διιάδα,
1950.
Ο Λάηλο ΢άικ διετζλεςε υπουργόσ εςωτερικϊν από τισ 20 Μαρτίου 1946 ζωσ τισ 5
Αυγοφςτου 1948 και μετά υπουργόσ εξωτερικϊν μζχρι τθ ςφλλθψι του (30 Μαΐου 1948).
Μαηί με τον γιουγκοςλάβο επιτετραμμζνο Λάηαρ Μπράνκοφ και άλλα 6 ςτελζχθ του
κόμματοσ, τθσ κυβζρνθςθσ και του ςτρατοφ, κατθγορικθκε για «εγκλιματα πολζμου και
κατά του λαοφ, εςχάτθ προδοςία και για τθν κακοδιγθςθ μιασ οργάνωςθσ προσ ανατροπι
του δθμοκρατικοφ κακεςτϊτοσ», ότι ωσ «κατάςκοποσ του Τίτο» και «πράκτορασ του
ιμπεριαλιςμοφ» ζκανε απόπειρα παλινόρκωςθσ του καπιταλιςμοφ, κζτοντασ ζτςι ςε
κίνδυνο τθν ανεξαρτθςία τθσ Ουγγαρίασ. Ο ίδιοσ και άλλα δφο ςτελζχθ εκτελζςτθκαν, ενϊ
άλλοι καταδικάςτθκαν ςε ποινζσ φυλάκιςθσ (ο Μπράνκοφ ιςόβια). Ραρόμοιεσ δίκεσ ζγιναν
τον Δεκζμβριο 1949 ςτθ Βουλγαρία (Τράικο Κοςτόφ κ.α.) και τον Νοζμβριο 1952 ςτθν
Τςεχοςλοβακία (΢οφντολφ Σλάνςκι κ.α.).

Σν 1956, φινη νη παξαπάλσ απνθαηαζηάζεθαλ δηθαζηηθά θαη θνκκαηηθά, σο «ζύκαηα

ηεο πξνζσπνιαηξίαο».
 39

γ) Τθν προςπάκεια οικονομικισ αποδυνάμωςθσ.

Άξονασ τθσ αντικομμουνιςτικισ ςτρατθγικισ ιταν θ προςπάκεια τθσ οικονομικισ

πίεςθσ του διεκνοφσ ςοςιαλιςτικοφ ςυςτιματοσ, κυρίωσ τθσ ΕΣΣΔ, μζςω τθσ
ςτρατιωτικοποίθςθσ τθσ οικονομίασ και τθσ ετοιμότθτασ επίκεςθσ με ςυςτιματα μαηικισ
καταςτροφισ.

Οι ΘΡΑ αφξθςαν τθν παραγωγι των ατομικϊν, κερμοπυρθνικϊν, βακτθριολογικϊν

και άλλων όπλων μαηικισ εξόντωςθσ. Στο ζδαφοσ ςυμμαχικϊν τουσ κρατϊν, μεταξφ αυτϊν
και τθσ Ελλάδασ, οι ΘΡΑ εγκατζςτθςαν πολεμικζσ βάςεισ, που ςτρζφονταν εναντίον τθσ
ΕΣΣΔ και των άλλων ςοςιαλιςτικϊν κρατϊν.

Ταυτόχρονα τα τεράςτια κζρδθ, που απζφεραν ςτο κεφάλαιο οι πυρθνικοί

εξοπλιςμοί, παρζμεναν βαςικό κίνθτρο ςτθ διαμόρφωςθ τθσ αντίςτοιχθσ πολιτικισ των
ΘΡΑ, ανεξάρτθτα από τθν εναλλαγι των Δθμοκρατικϊν και των ΢επουμπλικανϊν ςτθν
προεδρία. Στθν πορεία αναπτφχκθκαν από τον ιμπεριαλιςμό όλο και πιο ιςχυρά όπλα, όπωσ
οι πφραυλοι Κρουη, οι Ρζρςινγκ 1 και 2, θ βόμβα νετρονίου, οι εξοπλιςμοί για τον «πόλεμο
των άςτρων» κ.α. Τον Απρίλιο του 1962, οι ΘΡΑ εγκατζςτθςαν ςτθν Τουρκία 15 πυραφλουσ
Jupiter, ζτοιμουσ για εκτόξευςθ εναντίον τθσ ΕΣΣΔ, κακϊσ και ατομικά όπλα ςτθν Ελλάδα38.

δ) Θ αποδυνάμωςθ και ενςωμάτωςθ του εργατικοφ και λαϊκοφ κινιματοσ των

καπιταλιςτικϊν κρατϊν.

Ροικίλουν οι μορφζσ που χρθςιμοποιοφνταν. Από τθ νομικι απαγόρευςθ τθσ

δράςθσ των Κ.Κ., μζχρι τον προςεταιριςμό τουσ για ςυμμετοχι ι ςτιριξθ κυβερνθτικϊν
ςχθμάτων ςτθ Δυτικι Ευρϊπθ.

Τον Αφγουςτο του 1947, μπικε ςε ιςχφ ςτισ ΘΡΑ, ο νόμοσ Τάφτ-Χάρλεϊ, που
περιόριηε το δικαίωμα ςτθν απεργία και εξοβζλιηε τουσ κομμουνιςτζσ από τα ςυνδικάτα.
Είχε προθγθκεί, τον Μάρτιο του ίδιου χρόνου, το διάταγμα του Τροφμαν «περί
νομιμοφροςφνθσ», που αποτζλεςε τθ νομικι βάςθ για τθν εκκακάριςθ του κρατικοφ
μθχανιςμοφ από κομμουνιςτζσ και ςυμπακοφντεσ το ΚΚ ΘΡΑ. Ραράλλθλα διατθροφνταν ο
νόμοσ Σμικ του 1940 «κατά τθσ προπαγάνδιςθσ ανατρεπτικϊν ιδεϊν». Με τον τρόπο αυτό
εξαςφαλιηόταν θ κυριαρχία ςτο ςυνδικαλιςτικό κίνθμα των οπορτουνιςτϊν και
εργοδοτικϊν ςυνδικαλιςτϊν, κακϊσ και των μαφιόηων.

Στισ ΘΡΑ το κφμα διϊξεων καταγράφθκε ωσ «Μακαρκιςμόσ», από το όνομα του

γερουςιαςτι Μακάρκι. Μεταξφ των κυμάτων του Μακαρκιςμοφ ιταν και το ηεφγοσ των
πυρθνικϊν ερευνθτϊν Τηοφλιουσ και Εκελ ΢όηενμπεργκ, που κατθγορικθκε για
καταςκοπεία υπζρ τθσ ΕΣΣΔ και εκτελζςτθκε ςτθν θλεκτρικι καρζκλα το 1953. Κφματα του
«Μακαρκιςμοφ» υπιρξαν επίςθσ πολλοί καλλιτζχνεσ, ςυγγραφείσ, θκοποιοί, ςκθνοκζτεσ
κ.ά.

Σε ςειρά καπιταλιςτικϊν κρατϊν, όπωσ ςτθν Λταλία και ςτθ Γερμανία,

αναςυγκροτικθκαν τα φιλοφαςιςτικά και φιλοναηιςτικά ςτοιχεία. Τον Αφγουςτο του 1950
δολοφονικθκε ο πρόεδροσ του ΚΚ Βελγίου Ηουλιζν Λαό και ςτισ 17 Αυγοφςτου 1956 τζκθκε
ςε απαγόρευςθ το ΚΚ Γερμανίασ.

38
«Ζ εγθαηάζηαζηο αηνκηθώλ βάζεσλ ζηελ Διιάδα απεηέιεζε αληηθείκελνλ καθξάο
ζπζθέςεσο ζπγθξνηεζείζεο ηελ παξειζνύζαλ εβδνκάδα ππό ηελ πξνεδξίαλ ηνπ πξσζππνπξγνύ
θ. Καξακαλιή. Δηο ηελ ζύζθεςηλ έιαβνλ κέξνο νη ππνπξγνί Δμσηεξηθώλ θ. Αβέξσθ, Δζληθήο
Ακύλεο θ. Πξσηνπαπαδάθεο θαη ν ακεξηθαλόο πξεζβεπηήο θ. Άιιελ» [βι. εθεκεξίδα Βξαδπλή,
26 Ηνπλίνπ 1957]. Σειηθά νη πξψηεο αηνκηθέο βφκβεο εγθαηαζηάζεθαλ ζηε βάζε ηνπ Αξάμνπ
ζηηο 14 Ηνπιίνπ 1962.
 40

Θ επιχείρθςθ αποδυνάμωςθσ και ενςωμάτωςθσ των κομμουνιςτικϊν και λαϊκϊν

κινθμάτων βοθκοφνταν τόςο από τθν ευζλικτθ πολιτικι των χριςτιανοδθμοκρατικϊν
κομμάτων, αλλά και από ζμπειρα και ιςχυρά ςοςιαλδθμοκρατικά κόμματα, (Γαλλίασ,
Ομοςπονδιακισ Γερμανίασ, Αυςτρίασ κ.ά.) Ιταν τα πιο κατάλλθλα ανάμεςα ςτα αςτικά, για
να αποτελζςουν ανάχωμα κατά των επαναςτατικϊν δυνάμεων και ταυτόχρονα τον
πολιορκθτικό κριό επθρεαςμοφ των Κομμουνιςτικϊν Κομμάτων.

1.Α.5. ΒΑ΢ΛΚΑ ΧΑΡΑΚΣΘΡΛ΢ΣΛΚΑ

ΣΩΝ ΔΛΕΚΝΩΝ ΢ΧΕ΢ΕΩΝ ΣΘ΢ Ε΢΢Δ

Θ εξωτερικι πολιτικι τθσ ΕΣΣΔ, όπωσ και γενικά του ςοςιαλιςτικοφ ςυςτιματοσ,
κατευκυνόταν ςτθν υπεράςπιςθ των ςοςιαλιςτικϊν χωρϊν, ςτθν αναχαίτιςθ τθσ
ιμπεριαλιςτικισ επικετικότθτασ, ςτθν πάλθ υπζρ τθσ ειρινθσ και τθσ φιλίασ των λαϊν και
ςτθν ενίςχυςθ του αντιαποικιακοφ κινιματοσ.

Το 1955, με πρωτοβουλία τθσ ΕΣΣΔ, ρυκμίςτθκε το αυςτριακό ηιτθμα, με βάςθ τισ

αρχζσ τθσ «μόνιμθσ ουδετερότθτασ»39 τθσ Αυςτρίασ. Τον ίδιο χρόνο θ ΕΣΣΔ και θ
Ομοςπονδιακι Δθμοκρατία τθσ Γερμανίασ ςφναψαν διπλωματικζσ ςχζςεισ.

Στισ αρχζσ του 1955, θ ΕΣΣΔ πρότεινε ςτα ευρωπαϊκά καπιταλιςτικά κράτθ και ςτισ
ΘΡΑ ςχζδιο «Ρανευρωπαϊκοφ Συμφϊνου Συλλογικισ Αςφάλειασ», που απορρίφκθκε. Το
ςχζδιο πρόβλεπε40:

«… ςτθ ςφςκεψθ των τεςςάρων δυνάμεων ςτο Βερολίνο, που ζγινε ςτισ αρχζσ
αυτοφ του χρόνου, θ Σοβιετικι Ζνωςθ πρότεινε να εξεταςτεί το ςχζδιο που υπζβαλε για τισ
βαςικζσ αρχζσ του “Ρανευρωπαϊκοφ ςυμφϊνου ςυλλογικισ αςφάλειασ ςτθν Ευρϊπθ.”

*…+ Το ςχζδιο του ςυμφϊνου προβλζπει, ότι ς’ ζνα τζτιο ςφμφωνο μποροφν να
πάρουν μζροσ όλα τα ευρωπαϊκά κράτθ που παραδζχονται τουσ ςκοποφσ τθσ ςυμφωνίασ
και αναλαμβάνουν τισ αντίςτοιχεσ υποχρεϊςεισ ανεξάρτθτα από το κοινωνικό τουσ
κακεςτϊσ. Επίςθσ προβλζπεται, ότι ωσ τθν ενοποίθςθ τθσ Γερμανίασ ιςότιμο μζροσ ςτο
ςφμφωνο κα μποροφν να πάρουν θ Γερμανικι Λαοκρατικι Δθμοκρατία και θ Ομοςπονδιακι

39
Θ Βιζννθ απελευκερϊκθκε από το Κόκκινο Στρατό ςτισ 13 Απριλίου 1945. Μετά τθν
απελευκζρωςι τθσ θ Αυςτρία, ςτθ βάςθ ςυμφωνίασ ανάμεςα ςτουσ ςυμμάχουσ,
διαιρζκθκε ςε 4 ηϊνεσ κατοχισ: τθ ςοβιετικι, τθν αμερικανικι, τθ γαλλικι και τθν αγγλικι.
Τον Απρίλιο του 1945 ςυγκροτικθκε προςωρινι κυβζρνθςθ τθσ Αυςτρίασ, θ οποία
ανακιρυξε τθν ανεξαρτθςία τθσ Αυςτρίασ, που είχε ενςωματωκεί ςτθ Γερμανία το 1938,
όμωσ τθν ανϊτατθ διοίκθςθ αςκοφςε το Συμμαχικό Συμβοφλιο, το οποίο αποτελοφνταν από
4 επιτρόπουσ, ζναν από κάκε ςτρατό κατοχισ. Το 1955 θ κατοχι τθσ Αυςτρίασ
τερματίςκθκε. Στισ 26 Οκτωβρίου 1955 θ αυςτριακι βουλι ψιφιςε ςυνταγματικό νόμο για
τθ μόνιμθ ουδετερότθτα τθσ Αυςτρίασ. Σφμφωνα με αυτόν θ Αυςτρία υποχρεωνόταν να μθν
ενταχκεί ςε κανζνα ςτρατιωτικό ςυναςπιςμό (Ρθγι: Μεγάλθ Σοβιετικι Εγκυκλοπαίδεια).
40
Διλωςθ του Β. Μ. Μόλοτοφ ςτθ «Διάςκεψθ των ευρωπαϊκϊν κρατϊν για τθν
κατοχφρωςθ τθσ ειρινθσ και τθσ αςφάλειασ ςτθν Ευρϊπθ» (29 Νοεμβρίου – 2 Δεκεμβρίου
1954, ςτθ Μόςχα).
 41

Δθμοκρατία τθσ Γερμανίασ και φςτερα από τθν ενοποίθςθ τθσ Γερμανίασ κα μπορεί να
ςυμμετζχει ςτο ςφμφωνο το ενωμζνο γερμανικό κράτοσ.

Σε ςυνζχεια το ςχζδιο του ςυμφϊνου αυτοφ προβλζπει, ότι τα κράτθ που κα

πάρουν μζροσ ςτο ςφμφωνο, κα αναλάβουν τθν υποχρζωςθ να απζχουν από κάκε επίκεςθ
το ζνα ενάντια ςτο άλλο, από κάκε απειλι με τθ χρθςιμοποιιςιμθ δφναμθ, και κα λφνουν
όλεσ τισ διαφορζσ, που μποροφν να προκφψουν ανάμεςά τουσ, με ειρθνικά μζςα ςφμφωνα
με το καταςτατικό του ΟΘΕ. Σε περίπτωςθ ζνοπλθσ επίκεςθσ ςτθν Ευρϊπθ ενάντια ςε ζνα ι
ςε μερικά κράτθ που ςυμμετζχουν ςτο ςφμφωνο, κάκε κράτοσ που ςυμμετζχει ςτο
ςφμφωνο είναι υποχρεωμζνο να δόςει βοικεια ςτο κράτοσ ι ςτα κράτθ που δζχκθκαν τζτια
επίκεςθ για το ςκοπό τθσ αποκατάςταςθσ και διατιρθςθσ τθσ διεκνοφσ ειρινθσ και τθσ
αςφάλειασ ςτθν Ευρϊπθ. Τα κράτθ που ςυμμετζχουν ςτο ςφμφωνο, υποχρεϊνονται να μθν
πάρουν μζροσ ςε οποιοδιποτε ςυναςπιςμό ι ςυμμαχία και να μθ κλείνουν καμιά
ςυμφωνία, που οι ςκοποί τθσ είναι αντίκετοι με τουσ ςκοποφσ του ςυμφϊνου για τθ
ςυλλογικι αςφάλεια ςτθν Ευρϊπθ.

*…+ Στθν αρχι οι αντιρριςεισ ενάντια ςτο ςχζδιο, που υπζβαλε θ Σοβιετικι
Κυβζρνθςθ, αφοροφςαν, όπωσ είναι γνωςτό, πρϊτο τθ ςυμμετοχι των ΕΡΑ ςτο ςφςτθμα τθσ
ευρωπαϊκισ ςυλλογικισ αςφάλειασ και, δεφτερο, τθ ςτάςθ τθσ Σοβιετικισ Κυβζρνθςθσ
απζναντι ςτο Βορειοατλαντικό ςφμφωνο. Πταν όμωσ θ Σοβιετικι Κυβζρνθςθ τάχτθκε το
Μάρτθ κιόλασ υπζρ τθσ ςυμμετοχισ των ΕΡΑ ςτο Ρανευρωπαϊκό ςφμφωνο και διλωςε ότι
είναι ζτοιμθ να εξετάςει από κοινοφ με τισ ενδιαφερόμενεσ κυβερνιςεισ το ηιτθμα τθσ
ςυμμετοχισ τθσ ΕΣΣΔ ςτο Βορειοατλαντικό ςφμφωνο, οι κυβερνιςεισ των τριϊν δυνάμεων
άρχιςαν να ψάχνουν να βρουν νζεσ αφορμζσ άρνθςθσ τθσ από κοινοφ εξζταςθσ του
ηθτιματοσ για τθ δθμιουργία ςυςτιματοσ ςυλλογικισ αςφάλειασ ςτθν Ευρϊπθ»41.

Στισ 14 Μαΐου 1955 θ ΕΣΣΔ και τα άλλα ςοςιαλιςτικά κράτθ τθσ Ευρϊπθσ
υπζγραψαν ςτθ Βαρςοβία το ομϊνυμο «Σφμφωνο Φιλίασ, Συνεργαςίασ και Αμοιβαίασ
Βοικειασ», αφοφ τον Οκτϊβριο του 1954 αποφαςίςτθκε θ επαναςτρατικοποίθςθ τθσ
Ομοςπονδιακισ Δθμοκρατίασ τθσ Γερμανίασ και τον Μάιο του 1955 εντάχκθκε ςτο ΝΑΤΟ.
Τα μζλθ του «Συμφϊνου τθσ Βαρςοβίασ» ανζλαβαν τθν υποχρζωςθ, να βοθκιςουν άμεςα
και με κάκε τρόπο, όποιο μζλοσ δεχόταν ζνοπλθ επίκεςθ.

Το «Σφμφωνο τθσ Βαρςοβίασ»42 ιταν αμυντικό μζςο. Εξυπθρετοφςε τθν αςφάλεια

των ςοςιαλιςτικϊν κρατϊν και τθ διατιρθςθ τθσ ειρινθσ ςτον κόςμο. Ιταν ανοιχτό ςτθν
προςχϊρθςθ νζων κρατϊν, ανεξάρτθτα από το κοινωνικό τουσ ςφςτθμα, ενϊ κα
αυτοκαταργοφνταν ςε περίπτωςθ δθμιουργίασ ςυςτιματοσ ςυλλογικισ αςφάλειασ ςτθν
Ευρϊπθ.

41
Ρεριοδικό Νζοσ Κόςμοσ, Γενάρθσ 1955, τεφχ. 1, «Από τθ διλωςθ του Β. Μ.
Μόλοτοφ ςτθ Διάςκεψθ τθσ Μόςχασ», ςελ. 32-33.
42
Θ Συνκικθ Φιλίασ, Συνεργαςίασ και Αμοιβαίασ Βοικειασ (Σφμφωνο τθσ Βαρςοβίασ)
ιδρφκθκε ςτισ 14 Μαΐου 1955, ενϊ είχε προθγθκεί θ ίδρυςθ του ΝΑΤΟ (Βορειοατλαντικό
Σφμφωνο) ιδθ από το 1949. Στο Σφμφωνο τθσ Βαρςοβίασ ςυμμετείχαν τα κράτθ: ΕΣΣΔ,
Γερμανικι Λαοκρατικι Δθμοκρατία, Σοςιαλιςτικι Δθμοκρατία τθσ Τςεχοςλοβακίασ, Λαϊκι
Δθμοκρατία τθσ Αλβανίασ, Λαϊκι Δθμοκρατία τθσ Βουλγαρίασ, Λαϊκι Δθμοκρατία τθσ
Ουγγαρίασ, Λαϊκι Δθμοκρατία τθσ Ρολωνίασ, Λαϊκι Δθμοκρατία τθσ ΢ουμανίασ. Από το
Σφμφωνο τθσ Βαρςοβίασ αποςταςιοποιικθκε θ ΛΔ τθσ Αλβανίασ το 1962 και αποχϊρθςε
επίςθμα ςτισ 13 Σεπτεμβρίου 1968.
 42

Οι δφο τελευταίεσ αρχζσ ςυγκρότθςθσ του Συμφϊνου τθσ Βαρςοβίασ οπωςδιποτε

μποροφν να εγείρουν κριτικι για τον ουτοπικό χαρακτιρα τουσ, για τουσ εξισ λόγουσ:
Κανζνα αςτικό κράτοσ δεν ιταν δυνατό να ενταχκεί ςτισ δομζσ ενόσ ταξικά αντίπαλου
ςτρατιωτικοφ ςυναςπιςμοφ. Επίςθσ θ επιδίωξθ δθμιουργίασ ςυλλογικοφ ςυςτιματοσ
αςφαλείασ παρζβλεπε τθν ανάγκθ να αλλάξει ο καπιταλιςτικόσ χαρακτιρασ των κρατϊν τθσ
Ευρϊπθσ ωσ προχπόκεςθ για τθ διαμόρφωςθ διακρατικοφ ςυςτιματοσ ειρινθσ και
αςφάλειασ ςε αυτιν.

Στον υπάρχοντα ςυςχετιςμό, θ Σοβιετικι Ζνωςθ ιταν υποχρεωμζνθ να απαντιςει

ςτθν ιμπεριαλιςτικι επικετικότθτα και να παράγει το δικό τθσ ατομικό όπλο. Αυτό το
γεγονόσ είχε ςυνζπεια ζνα τεράςτιο οικονομικό κόςτοσ που ςυνεχϊσ αυξανόταν, επειδι
ιταν αναγκαςμζνθ να ακολουκιςει τα αμερικανικά βιματα ςτο κυνθγθτό των πυρθνικϊν
εξοπλιςμϊν, για να επιτφχει ςτρατθγικι ιςορροπία με τισ ΘΡΑ, οι οποίεσ ςυνεχϊσ
αναβάκμιηαν το πυρθνικό και άλλο οπλοςτάςιό τουσ.

Ο παρακάτω πίνακασ43 είναι ενδεικτικόσ:

Θ δυναμικι του ςτρατιωτικοφ - τεχνολογικοφ

ανταγωνιςμοφ ΘΠΑ - Ε΢΢Δ

Είδοσ όπλου Χρονολογία δοκιμισ

ι ανάπτυξθσ

ΘΠΑ Ε΢΢Δ

Ατομικι βόμβα 1945 1949

Διθπειρωτικό βομβαρδιςτικό 1948 1955

Αεριωκοφμενο βομβαρδιςτικό 1951 1954

Βόμβα υδρογόνου 1952 1953

Διθπειρωτικόσ βαλλιςτικόσ πφραυλοσ 1958 1957

Καταςκοπευτικόσ δορυφόροσ 1960 1962

Ρφραυλοι υποβρυχίων 1960 1964

Διθπειρωτικοί με ςτερεά καφςιμα 1962 1966

Σφςτθμα αντιπυραυλικισ άμυνασ 1974 1966

Αντιδορυφορικό όπλο 1963 1968

Διαιροφμενεσ πολλαπλζσ κεφαλζσ 1970 1975

43
McNamara R.S., φπσο παξαηίζεηαη ζην Αλαηφιη Αξζέελθν, 60 ρξόληα από ηε κεγάιε
Αληηθαζηζηηθή Νίθε ησλ ιαώλ - Έπνο θαη Γηδάγκαηα, εθδφζεηο ΢ύγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2005,
ζει. 70.
 43

Ωάρθ ςτθν επιμονι τθσ ΕΣΣΔ υπογράφτθκαν οριςμζνεσ ςθμαντικζσ ςυμφωνίεσ

κορυφισ, ανάμεςα ςτθν ΕΣΣΔ και ςτισ ΘΡΑ, όπωσ: Το ςφμφωνο απαγόρευςθσ πυρθνικϊν
δοκιμϊν μζςα κι ζξω από τθν ατμόςφαιρα και κάτω από τθν επιφάνεια τθσ κάλαςςασ
(μεταξφ ΕΣΣΔ, ΘΡΑ και Μ. Βρετανίασ το 1963). Το ςφμφωνο για το διάςτθμα (ΘΡΑ - ΕΣΣΔ, το
1967) που απαγόρευε τθν αποςτολι και εγκατάςταςθ όπλων ςτο Διάςτθμα44. Το ςφμφωνο
μθ διάδοςθσ των πυρθνικϊν όπλων, αρχικά μεταξφ ΘΡΑ - ΕΣΣΔ, τθν 1θ Λουλίου 1968. Επί τθσ
ουςίασ ςειρά ςυμφωνιϊν δεν τθρικθκαν από τουσ ιμπεριαλιςτζσ.

Ζνα από τα πιο βαςικά χαρακτθριςτικά τθσ διεκνιςτικισ πολιτικισ τθσ ΕΣΣΔ
αποτζλεςε θ κάκε δυνατι και ανιδιοτελισ βοικειά τθσ ςτουσ αγωνιηόμενουσ λαοφσ.

1.Β. Θ ΢ΣΡΑΣΘΓΛΚΘ ΢ΣΟ ΔΛΕΚΝΕ΢ ΚΟΜΜΟΤΝΛ΢ΣΛΚΟ ΚΛΝΘΜΑ

1.Β.1. ΣΟ ΓΡΑΦΕΛΟ ΠΛΘΡΟΦΟΡΛΩΝ ΣΩΝ ΚΟΜΜΟΤΝΛ΢ΣΛΚΩΝ ΚΑΛ ΕΡΓΑΣΛΚΩΝ ΚΟΜΜΑΣΩΝ

(ΚΟΜΛΝΦΟΡΜ)

Θ Κομμουνιςτικι Διεκνισ (ΚΔ) είχε αυτοδιαλυκεί κατά τθ διάρκεια του Βϋ

Ραγκοςμίου Ρολζμου (13 Μαΐου 1943)45. Εκτίμθςε ότι θ ςυνζχιςθ τθσ λειτουργίασ «γινόταν

44
Θ Σοβιετικι Ζνωςθ ιταν θ χϊρα που πραγματοποίθςε το μεγάλο άλμα προσ τθν
εξερεφνθςθ του Διαςτιματοσ με επανδρωμζνο διαςτθμόπλοιο, το «Βοςτόκ 1» και μοναδικό
επιβαίνοντα τον κοςμοναφτθ Γιοφρι Γκαγκάριν, το οποίο εκτοξεφτθκε από τθ βάςθ του
Μπαϊκονοφρ ςτθ Καηακςτάν ςτισ 12 Απριλίου του 1961 και πραγματοποίθςε μια
περιςτροφι γφρω από τθ Γθ.

Το 1963 ταξίδεψε ςτο διάςτθμα, με το «Βοςτόκ 6», θ πρϊτθ γυναίκα αςτροναφτθσ,

θ ςοβιετικι Βαλεντίνα Τερεςκόβα.

Επί προεδρίασ του Τηον Ψ. Κζννεντυ, οι ΘΡΑ εκπόνθςαν πρωταρχικά για «εκνικό
ςκοπό» ειδικό πρόγραμμα με τθν ονομαςία Σχζδιο Απόλλων που κόςτιηε 24 δις. δολάρια.

Ο ανταγωνιςμόσ ςτο διάςτθμα ιταν εξ αντικειμζνου αδφνατο να προςλάβει

χαρακτιρα ειρθνικισ άμιλλασ μεταξφ των δφο αντίκετων κοινωνικοοικονομικϊν
ςυςτθμάτων, παρά και τθν πραγματοποίθςθ κοινισ αμερικανοςοβιετικισ πτιςθσ τθ
δεκαετία του 1980. Οι φιλειρθνικοί ςκοποί τθσ ΕΣΣΔ ζρχονταν ςε ςφγκρουςθ με τουσ
ιμπεριαλιςτικοφσ πολεμικοφσ ςχεδιαςμοφσ.
45
Ζ ΚΔ ηνπ ΚΚΔ (2 Ηνπλίνπ 1943) ελέθξηλε ηε ζέζε απηνδηάιπζεο ηεο ΚΓ. Ζ ζρεηηθή
απφθαζε αλέθεξε κεηαμχ άιισλ:
«1. *…+ Το Κομμουνιςτικό Κόμμα τθσ Ελλάδασ *…+ χαιρετίηει τθν πρωτοβουλία του
προεδρείου τθσ Εκτελεςτικισ Επιτροπισ τθσ. Σε ςτιγμζσ που ο αιμοβόροσ φαςιςμόσ *…+
απειλεί να δουλϊςει τα πάντα *…+ δεν υπάρχει πιο μεγάλθ υπθρεςία *…+ θ διάλυςθ τθσ
Κομμουνιςτικισ Διεκνοφσ είναι ςιμερα θ μόνθ ενδεδειγμζνθ πράξθ ςωςτισ μαρξιςτικισ
πολιτικισ. *…+ Γι' αυτό ο άξονασ μαίνεται, γι' αυτό οι λαοί το χαιρετοφν μ' ενκουςιαςμό»,[Το
ΚΚΕ, Επίςθμα Κείμενα, τ. 5οσ, ζκδ. Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 1981, ςελ. 147 – 148 ι 147-153
 44

εμπόδιο ςτθν παραπζρα εδραίωςθ των εκνικϊν εργατικϊν κομμάτων» και ότι γίνονταν
«περίπλοκα τα προβλιματα ςτισ διάφορεσ χϊρεσ»46. Πλα τα τμιματα τθσ ΚΔ ενζκριναν τθν
απόφαςθ αυτοδιάλυςισ τθσ. Θ Κομμουνιςτικι Διεκνισ (ΚΔ) ενςάρκωνε τθ διαχρονικι
ανάγκθ ενιαίασ ςτρατθγικισ του κομμουνιςτικοφ κινιματοσ, όπωσ και προθγοφμενα θ Αϋ
και θ Βϋ Διεκνισ.

Θ διάλυςθ τθσ ΚΔ προβλθματίηει, ιδιαίτερα αν εξεταςτεί ςε άμεςθ ςφνδεςθ με τθν

αδυναμία ςυγκρότθςθσ μιασ νζασ ΚΔ μετά τον πόλεμο, τθ διάςπαςθ του διεκνοφσ
κομμουνιςτικοφ κινιματοσ (ζξοδοσ τθσ Γιουγκοςλαβίασ από τθν Κομινφόρμ), κακϊσ και με τα
ςθμάδια τθσ γενικότερθσ κρίςθσ του, θ οποία ξζςπαςε ςε μία ςφντομθ πορεία και
εκφράςτθκε με τθν πολυδιάςπαςθ του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ.

Θ απόφαςθ του 18ου Συνεδρίου του ΚΚΕ (2009) εκτιμά για το παραπάνω κζμα:
«Ανεξάρτθτα από τισ αιτίεσ που οδιγθςαν ςτθ διάλυςθ τθσ ΚΔ, είναι αντικειμενικι θ
ανάγκθ, το κομμουνιςτικό κίνθμα, ςε διεκνζσ επίπεδο, να διαμορφϊνει ενιαία
επαναςτατικι ςτρατθγικι, να ςχεδιάηει και να ςυντονίηει τθ δράςθ του. Ο βακφτεροσ
προβλθματιςμόσ για τθ διάλυςθ τθσ ΚΔ πρζπει να παίρνει υπόψθ μια ςειρά εξελίξεισ όπωσ:
Το ςταμάτθμα τθσ δράςθσ τθσ Κόκκινθσ Συνδικαλιςτικισ Διεκνοφσ, το 1937, *…+ Τθν
απόφαςθ του 6ου Συνεδρίου τθσ Κομμουνιςτικισ Διεκνοφσ των Νζων (1935), ςφμφωνα με
τθν οποία θ πάλθ ενάντια ςτο φαςιςμό και ςτον πόλεμο απαιτοφςε τθν αλλαγι του
χαρακτιρα των Ενϊςεων τθσ Κομμουνιςτικισ Νεολαίασ…»47

Πταν ο Βϋ Ραγκόςμιοσ Ρόλεμοσ τζλειωςε και οι ςυμμαχίεσ που είχαν διαμορφωκεί

ςτθ διάρκειά του αναδιατάχκθκαν, οπότε όλεσ οι αςτικζσ και οπορτουνιςτικζσ δυνάμεισ (πχ
δυνάμεισ τθσ ςοςιαλδθμοκρατίασ), ςυνενϊκθκαν ενάντια ςτο ςοςιαλιςτικό ςφςτθμα και
ςτο κομμουνιςτικό κίνθμα, το πρόβλθμα τθσ ενιαίασ δράςθσ του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ
κινιματοσ πρόβαλε ακόμα πιο ζντονα. Ππωσ εκτιμά το 18ο Συνζδριο, «θ ςοβαρά λαβωμζνθ
ιδεολογικι ενότθτα και θ ζλλειψθ τθσ οργανωτικισ ςφνδεςθσ των ΚΚ, με τθ διάλυςθ τθσ ΚΔ,
δεν επζτρεψαν τθ διαμόρφωςθ μιασ αυτοτελοφσ ενιαίασ ςτρατθγικισ του διεκνοφσ
κομμουνιςτικοφ κινιματοσ απζναντι ςτθ ςτρατθγικι του διεκνοφσ ιμπεριαλιςμοφ. Το
«Γραφείο Ρλθροφοριϊν» των ΚΚ, που ςυγκροτικθκε το 1947 και αυτοδιαλφκθκε το 1956,
κακϊσ και οι διεκνείσ διαςκζψεισ των ΚΚ, που γίνονταν ςτθ ςυνζχεια, δεν μπόρεςαν να
αντιμετωπίςουν αποτελεςματικά τα παραπάνω προβλιματα»48.

Στο «Γραφείο Ρλθροφοριϊν» των Κομμουνιςτικϊν και Εργατικϊν κομμάτων

(Οκτϊβριοσ 1947) που ςκοπόσ του ιταν θ ανταλλαγι πλθροφοριϊν και ο ςυντονιςμόσ
δράςθσ των Κομμουνιςτικϊν Κομμάτων, εκπροςωποφνταν τα ΚΚ τθσ ΕΣΣΔ, τθσ
Γιουγκοςλαβίασ, τθσ ΢ουμανίασ, τθσ Βουλγαρίασ, τθσ Ρολωνίασ, τθσ Τςεχοςλοβακίασ και
τθσ Ουγγαρίασ. Από τα κόμματα τθσ καπιταλιςτικισ Δυτικισ Ευρϊπθσ ςυμμετείχαν το
Γαλλικό ΚΚ και το Λταλικό ΚΚ.

ολόκλθρο το κείμενο+.
46
Οιφθιεξε ε απφθαζε γηα ηελ απηνδηάιπζε ηεο ΚΓ ζην Παξάξηεκα ηνπ Γνθηκίνπ,
ζει. 485
47
«Απόθαζε ηνπ 18νπ ΢πλεδξίνπ ηνπ ΚΚΔ - Δθηηκήζεηο θαη ζπκπεξάζκαηα από ηε
ζνζηαιηζηηθή νηθνδόκεζε ζηνλ 20ν αηώλα, κε επίθεληξν ηελ Δ΢΢Γ - Ζ αληίιεςε ηνπ ΚΚΔ γηα
ην ζνζηαιηζκό», έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, Αζήλα 2009, ζει. 74 -75.
48
«Απφθαζε ηνπ 18νπ ΢πλεδξίνπ ηνπ ΚΚΔ - Δθηηκήζεηο θαη ζπκπεξάζκαηα απφ ηε
ζνζηαιηζηηθή νηθνδφκεζε ζηνλ 20ν αηψλα, κε επίθεληξν ηελ Δ΢΢Γ - Ζ αληίιεςε ηνπ ΚΚΔ
γηα ην ζνζηαιηζκφ», ζει. 76, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
 45

Στα Ντοκουμζντα τθσ Σφςκεψθσ του «Γραφείου Ρλθροφοριϊν», τον Νοζμβριο του
1949, καταγράφεται ότι θ Σφςκεψθ κατζλθξε ομόφωνα ςτισ εξισ τρεισ αποφάςεισ:

Θ υπεράςπιςθ τθσ Ειρινθσ και ο αγϊνασ ενάντια ςτουσ εμπρθςτζσ του πολζμου,
μετά από τθν Ειςιγθςθ του Μ. Σουςλόφ.
Θ ενότθτα τθσ εργατικισ τάξθσ και τα κακικοντα των Κομμουνιςτικϊν και
Εργατικϊν Κομμάτων, μετά από τθν Ειςιγθςθ του Ραλμίρο Τολιάτι.
Το Κομμουνιςτικό Κόμμα τθσ Γιουγκοςλαβίασ ςτα χζρια δολοφόνων και
καταςκόπων, μετά από τθν Ειςιγθςθ του Γκ. Γκεοργκίου-Ντεη.
Θ Απόφαςθ κάλεςε ςε οργάνωςθ τθσ δουλειάσ για να τραβθχτοφν ςτο κίνθμα των
οπαδϊν τθσ ειρινθσ οι ςυνδικαλιςτικζσ ενϊςεισ, οι γυναικείεσ, νεολαιίςτικεσ,
ςυνεταιριςτικζσ, ακλθτικζσ, εκπολιτιςτικοδιαφωτιςτικζσ, κρθςκευτικζσ και άλλεσ
οργανϊςεισ, κακϊσ και επιςτιμονεσ, ςυγγραφείσ, δθμοςιογράφοι, παράγοντεσ του
πολιτιςμοφ, κοινοβουλευτικοί και άλλοι πολιτικοί και κοινωνικοί παράγοντεσ49.

Για τθν «ενότθτα τθσ εργατικισ τάξθσ» θ Σφςκεψθ κάλεςε ςε πάλθ ενάντια ςτουσ
δεξιοφσ ςοςιαλιςτζσ και ςε ενότθτα δράςθσ με τισ οργανϊςεισ βάςθσ και με τα απλά μζλθ
των ςοςιαλιςτικϊν κομμάτων50. Ακόμα διακιρυξε ότι:

«Τα κομμουνιςτικά και εργατικά κόμματα των καπιταλιςτικϊν χωρϊν κεωροφν για
κακικον τουσ να ενοποιιςουν τθν πάλθ για τθν εκνικι ανεξαρτθςία με τον αγϊνα για τθν
ειρινθ, να ξεςκεπάηουν ακοφραςτα τον αντεκνικό, προδοτικό χαρακτιρα τθσ πολιτικισ των
αςτικϊν κυβερνιςεων, που ζγιναν ανοιχτά τςιράκια του επικετικοφ αμερικάνικου
ιμπεριαλιςμοφ, να ςυνενϊνουν και να ςυςπειρϊνουν όλεσ τισ πατριωτικζσ δυνάμεισ τθσ
χϊρασ…»51.

Θ αντίςτοιχθ Ειςιγθςθ καταλόγιηε ςτισ ΘΡΑ τθν πρόκεςθ να μετατρζψουν τθ

Δυτικι Ευρϊπθ ςε μιςοαποικία του αμερικανικοφ ιμπεριαλιςμοφ, ςε βάςθ και
προγεφφρωμα για τθν προετοιμαςία του νζου πολζμου52. Τόνιηε ότι οι λαοί τθσ Γαλλίασ, τθσ
Λταλίασ και όλθσ τθσ καπιταλιςτικισ Ευρϊπθσ, χρειάηονταν κυβερνιςεισ που δεν κα
υποκλίνονταν δουλικά μπροςτά ςτον αμερικανικό ιμπεριαλιςμό και οι οποίεσ κα
διαμορφϊνονταν από «ζνα πραγματικό κίνθμα δθμοκρατικισ και εκνικισ ενότθτασ»53.

Αναφερόταν επίςθσ ςτθν κριτικι του Λζνιν ςτον «ευρωπαϊςμό» των

ςοςιαλδθμοκρατϊν, ςτθν καταδίκθ των ςυνκθμάτων για τθν οργάνωςθ «ευρωπαϊκισ
βουλισ» ι τθσ «παγκόςμιασ κυβζρνθςθσ».

1.Β.2. Θ ΢ΣΡΑΣΘΓΛΚΘ ΣΩΝ ΚΟΜΜΟΤΝΛ΢ΣΛΚΩΝ ΚΟΜΜΑΣΩΝ

49
Αξρείν ΚΚΔ: Απνθάζεηο ηνπ «Γξαθείνπ Πιεξνθνξηώλ» ησλ Κνκκνπληζηηθώλ θαη
Δξγαηηθώλ Κνκκάησλ, ΢χζθεςε ηνπ Ννεκβξίνπ ηνπ 1949, εθδνηηθφ «Νέα Διιάδα», ζει. 12.
50
Αξρείν ΚΚΔ: Απνθάζεηο ηνπ «Γξαθείνπ Πιεξνθνξηώλ» ησλ Κνκκνπληζηηθώλ θαη
Δξγαηηθώλ Κνκκάησλ, ΢χζθεςε ηνπ Ννεκβξίνπ ηνπ 1949, εθδνηηθφ «Νέα Διιάδα». ζει. 13.
51
Αξρείν ΚΚΔ: Απνθάζεηο ηνπ «Γξαθείνπ Πιεξνθνξηώλ» ησλ Κνκκνπληζηηθώλ θαη
Δξγαηηθώλ Κνκκάησλ, ΢χζθεςε ηνπ Ννεκβξίνπ ηνπ 1949, εθδνηηθφ «Νέα Διιάδα». ζει. 15.
52
Αξρείν ΚΚΔ: Απνθάζεηο ηνπ «Γξαθείνπ Πιεξνθνξηώλ» ησλ Κνκκνπληζηηθώλ θαη
Δξγαηηθώλ Κνκκάησλ, ΢χζθεςε ηνπ Ννεκβξίνπ ηνπ 1949, εθδνηηθφ «Νέα Διιάδα», ζει. 44.
53
Αξρείν ΚΚΔ: Απνθάζεηο ηνπ «Γξαθείνπ Πιεξνθνξηώλ» ησλ Κνκκνπληζηηθώλ θαη
Δξγαηηθώλ Κνκκάησλ, ΢χζθεςε ηνπ Ννεκβξίνπ ηνπ 1949, εθδνηηθφ «Νέα Διιάδα», ζει. 99.
 46

΢Ε ΚΑΠΛΣΑΛΛ΢ΣΛΚΕ΢ ΧΩΡΕ΢

Θ ςτρατθγικι ςειράσ Κομμουνιςτικϊν Κομμάτων ςταδιακά απομακρφνεται από τισ

νομοτζλειεσ τθσ ςοςιαλιςτικισ επανάςταςθσ, περιορίηοντασ και υποτάςςοντασ τθ δράςθ
των κομμάτων ςτθν υπεράςπιςθ των αςτικοδθμοκρατικϊν ελευκεριϊν και τθσ χϊρασ τουσ
ςτο πλαίςιο του ιμπεριαλιςτικοφ ςυςτιματοσ.

Το κομμουνιςτικό κίνθμα ςτισ καπιταλιςτικζσ χϊρεσ καταγράφθκε ωσ παράγοντασ

ανάπτυξθσ εργατικϊν αγϊνων, αλλά δεν μπόρεςε να παίξει τον ρόλο τθσ πραγματικισ
εργατικισ πρωτοπορίασ, να οργανϊςει τθν πάλθ για τθν εξουςία.

Στο πρόγραμμα του Βρετανικοφ Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ «Ο δρόμοσ τθσ Μεγάλθσ

Βρετανίασ προσ το ςοςιαλιςμό», αναφζρεται:

«Το κομμουνιςτικό κόμμα αγωνίηεται για τθν εκνικι ανεξαρτθςία και τα

πραγματικά εκνικά ςυμφζροντα του βρετανικοφ λαοφ και όλων των λαϊν τθσ βρετανικισ
αυτοκρατορίασ.

Θ υποταγι τθσ Μεγάλθσ Βρετανίασ ςτον αμερικανικό ιμπεριαλιςμό είναι μια

προδοςία απζναντι ςτο βρετανικό λαό (...) Οι εχκροί του κομμουνιςμοφ κατθγοροφν το
κομμουνιςτικό κόμμα ότι ςκοπεφει να επιβάλλει τθ ςοβιετικι εξουςία ςτθ Μεγάλθ Βρετανία
και να καταργιςει το κοινοβοφλιο. Αυτό είναι μια ςυκοφαντικι διαςτρζβλωςθ τθσ πολιτικισ
μασ (...). Ο λαόσ τθσ Μεγάλθσ Βρετανίασ μπορεί να μετατρζψει τθν καπιταλιςτικι
δθμοκρατία ςε πραγματικι λαϊκι δθμοκρατία, μεταβάλλοντασ το κοινοβοφλιο *…+ ςε
δθμοκρατικό όργανο τθσ κζλθςθσ τθσ μεγάλθσ πλειοψθφίασ του λαοφ τθσ»54.

Επομζνωσ, βαςικζσ κζςεισ του αργότερα επονομαηόμενου «ευρωκομμουνιςμοφ»,

ιδθ περιζχονταν ςτο Ρρόγραμμα του Κ.Κ. Βρετανίασ από το 1950-1951.

Θ θγεςία του Γαλλικοφ ΚΚ εκτιμοφςε ότι γίνονταν προςπάκειεσ να αναβιϊςει ο

φαςιςμόσ και προςανατόλιηε ςτθ δθμιουργία δθμοκρατικισ κυβζρνθςθσ, δθλαδι
διαμόρφωνε τθ ςτρατθγικι του ςτθ βάςθ τθσ υπεράςπιςθσ τθσ αςτικισ δθμοκρατίασ από το
φαςιςμό, όπωσ χαρακτιριηε μια παράταξθ τθσ αςτικισ πολιτικισ υπό τον Ντε Γκολ.

Στισ 15 Μαΐου 1951 ο γραμματζασ τθσ ΚΕ του ΚΚ Γαλλίασ Ηακ Ντικλό ςε άρκρο του
ςτθν εφθμερίδα «Ρ΢ΑΒΔΑ», υποςτιριηε:

«Ντε Γκολ ςθμαίνει φαςιςμόσ. Ππωσ είναι γνωςτό, ο ντε Γκολ ιςχυρίηεται ςυνεχϊσ
ότι είναι ανάγκθ να οργανωκεί θ «ςυνεργαςία» τθσ εργαςίασ και του κεφαλαίου. Δεν είναι
περιττό να κυμίςουμε, ότι τθν «ιδζα» αυτι τθ δανείςτθκε ολόκλθρθ απ’ τον Μουςολίνι, τον
Φράνκο και τον Ρεταίν (...) Και ςιμερα, που οι αμερικάνοι και γάλλοι κεφαλαιοκράτεσ
προςπακοφν να ξαναςτιςουν ςτθ χϊρα μασ το φαςιςμό (...) Καλοφμε ςε ενότθτα όλουσ
όςουσ κζλουν να ςϊςουν τθ Γαλλία από το αίςχοσ του φαςιςμοφ και απ’ τθ φρίκθ του
πολζμου (...) Μποροφν και πρζπει να δθμιουργθκοφν, παρά τθ νοκεία, οι όροι για τον
ερχομό ςτθν εξουςία μιασ προοδευτικισ, δθμοκρατικισ και εκνικισ κυβζρνθςθσ, μιασ
κυβζρνθςθσ ειρινθσ»55.

54
«Νένο Κφζκνο», Μάξηεο 1951, ηεχρνο 3, ζει. 25-26 θαη 28.
55
«Νένο Κφζκνο», Ηνχληνο 1951, ηεχρνο 6, Εαθ Νηηθιφ: «Ο Γαιιηθόο ιαόο δελ ζα
επηηξέςεη αλαβίσζε ηνπ θαζηζκνύ!» ζει. 25-28.
 47

Ανάλογθ πολιτικι γραμμι ακολοφκθςε και το Λταλικό ΚΚ. Για παράδειγμα, ο

Ραλμίρο Τολιάτι υποςτιριηε ςε ςυγκζντρωςθ ςτο Μιλάνο (19 Μαρτίου 1951):

«...θ κυβζρνθςθ απαρνικθκε τα εκνικά κυριαρχικά δικαιϊματα, παραχωρϊντασ τθν

αρχθγία του ςτρατοφ μασ ςτθ ξζνθ διοίκθςθ, γιατί, για να εκπλθρϊςει τισ υποχρεϊςεισ που
ανζλαβε, πρζπει να ςυγκλονίςει όλθ τθν εκνικι οικονομία, υποτάςςοντάσ τθν ςτουσ
πολεμικοφσ ςκοποφσ του αμερικανικοφ ιμπεριαλιςμοφ» 56.

Από τθν άποψθ τθσ διαπάλθσ ςτο πλαίςιο του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ
και τθσ κριτικισ που αςκοφνταν ςτο Λταλικό ΚΚ είναι χαρακτθριςτικό το απόςπαςμα τθσ
παρζμβαςθσ του Αντρζι Ηντάνοφ, εκπροςϊπου του ΡΚΚ (μπ) τθσ ΕΣΣΔ, προσ τον Λουίτηι
Λόνγκο, εκπρόςωπο του Λταλικοφ ΚΚ, όταν ο δεφτεροσ παρουςίαηε τθν κατάςταςθ που είχε
διαμορφωκεί ςτθν Λταλία και τθν πορεία του Κόμματοσ, ςτθν 4θ ςυνεδρίαςθ τθσ Ρρϊτθσ
Συνόδου του Γραφείου Ρλθροφοριϊν, ςτισ 24 Σεπτεμβρίου 1947:

«Κζλετε να είςτε κοινοβουλευτικοί περιςςότερο από ό,τι οι ίδιοι οι

κοινοβουλευτικοί *…+ Επιτρζψτε μου να κάνω ερϊτθςθ. Εάν θ αντίδραςθ επιτίκεται θ ΚΕ
υποχωρεί. Θ αντίδραςθ εκδιϊχνοντασ τουσ κομμουνιςτζσ από τθν κυβζρνθςθ57 ςθμείωςε
επιτυχία. Αυτό δεν είναι βιμα πίςω. Είναι πραξικόπθμα. Τι ςκζπτεται να κάνει το Κόμμα; Κα
περάςει το Κόμμα από τθν άμυνα ςτθν επίκεςθ; Ζχει το Κόμμα ςχζδιο επίκεςθσ, ωσ ποιο
ςθμείο το Κόμμα ςκζφτεται να αμυνκεί, από ποιο ςθμείο κα περάςει ςτθν επίκεςθ; ϋΘ κάτω
από τθ ςθμαία να αποφφγουμε τον «τυχοδιωκτιςμό» κα τουσ επιτρζψετε να απαγορεφςουν
το Κόμμα; *…+ Πλα αυτά τα ερωτιματα δεν μπορεί να μθν απαςχολοφν τθν εργατικι τάξθ
όλου του κόςμου» 58.

Θ ίδια κριτικι αναδείχνεται και από άλλεσ πθγζσ59.

56
«Νένο Κφζκνο», Απξίιηνο 1951, ηεχρνο 4, Παικίξν Σνιηάηη, «Ζ θαηάζηαζε ζηελ
Ηηαιία», ζει. 16.
57
΢εκείσζε ΓΟΚΗΜΗΟΤ: Σν Ηηαιηθό ΚΚ κπήθε ζηελ θπβέξλεζε ηνλ Απξίιην ηνπ
1944 καδί κε ην Υξηζηηαλνδεκνθξαηηθφ Κφκκα θαη ην ΢νζηαιηζηηθφ. Σνλ Ηνχλην ηνπ 1945
δεκηνπξγήζεθε λένο θπβεξλεηηθφο ζπλαζπηζκφο κε επηθεθαιήο ηνλ πξψελ εγέηε ηεο
Αληίζηαζεο Φεξνχηζην Πάξξη. Σνλ Ννέκβξην ηνπ 1945 ν Φ. Πάξξη αληηθαηαζηάζεθε απφ ηνλ
Νηε Γθάζπεξη. ΢ηηο εθινγέο ηνπ Ηνπλίνπ 1946 ην ΚΚ Ηηαιίαο ζπγθέληξσζε ην 19% ησλ
ςήθσλ. Σνλ Μάην ηνπ 1947 ν Νηε Γθάζπεξη παξαηηήζεθε θαη ζηε ζπλέρεηα ζρεκάηηζε λέα
θπβέξλεζε δίρσο ην ΚΚ Ηηαιίαο.
΢ε θπβέξλεζε ζπλαζπηζκνχ ππφ ηνλ Νηε Γθνι ζπκκεηείρε ηελ ίδηα πεξίνδν θαη ην
Γαιιηθό ΚΚ. ΢ηηο εθινγέο πνπ έγηλαλ ζηε Γαιιία ηνλ Οθηψβξην ηνπ 1945 ην ΚΚ Γαιιίαο
ζπγθέληξσζε ην 26% ησλ ςήθσλ. Μεηά ηελ παξαίηεζε ηνπ Νηε Γθσι απφ ηελ θπβέξλεζε
ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1946, ην Γαιιηθό ΚΚ ζπλέρηζε λα ζπλεξγάδεηαη κε ηνπο ζνζηαιηζηέο θαη
ηνπο ρξηζηηαλνδεκνθξάηεο ππφ ηνλ ζνζηαιηζηή Φειίμ Γθνπέλ. Σνλ Μάην ηνπ 1947 επί
πξσζππνπξγίαο ηνπ Πσι Ρακαληηέ, ην Γαιιηθό ΚΚ απνπέκθζεθε απφ ηελ θπβέξλεζε.
58
СОВЕЩАНИЯ КОМИНФОРМА - 1947, 1948, 1949 - ДОКУМЕНТЫ И
МАТЕРИАЛЫ, Москва, РОССПЕН, 1998. Протокол первого совещания Коминформа,
стр. 140. [΢χλνδνη ηνπ Γξαθείνπ Πιεξνθνξηψλ - 1947, 1948, 1949 - Νηνθνπκέληα θαη πιηθά,
Μφζρα, εθδφζεηο Ρσζηθή Πνιηηηθή Δγθπθινπαίδεηα, 1998. Πξσηφθνιιν ηεο Πξψηεο
΢πλφδνπ ηνπ Γξαθείνπ Πιεξνθνξηψλ, ζει. 140].
59
Στθ Διάςκεψθ των Κομμουνιςτικϊν και Εργατικϊν Κομμάτων των ςοςιαλιςτικϊν
κρατϊν (1957), τθν οποία παρακολοφκθςαν ςυμβουλευτικά και τα Κομμουνιςτικά και
Εργατικά Κόμματα των καπιταλιςτικϊν κρατϊν, υπιρξε οπορτουνιςτικι πίεςθ εκ μζρουσ
τθσ αντιπροςωπείασ του Λταλικοφ ΚΚ, ςχετικά με τον χαρακτιρα του Κομμουνιςτικοφ
Κόμματοσ:
 48

Σφμφωνα τον πρόεδρο του ΚΚ ΘΡΑ Ουίλιαμ Ψόςτερ, ο γενικόσ γραμματζασ του ΚΚ
ΘΡΑ Λρλ Μπράουντερ60 πρωτοςτάτθςε από τισ αρχζσ του 1944 ςτθ διαμόρφωςθ τθσ
οπορτουνιςτικισ γραμμισ τθσ ειρθνικισ ςυνφπαρξθσ των δυο ςυςτθμάτων και υποςτιριηε
ότι:

«Ο καπιταλιςμόσ και ο ςοςιαλιςμόσ άρχιςαν να βρίςκουν το δρόμο τθσ ειρθνικισ

ςυνφπαρξθσ και τθσ ςυνεργαςίασ ςτον ίδιο κόςμο, χωρίσ ο ζνασ να φοβάται τον άλλον. Πταν
ςκεφτεί κανείσ ότι ιταν αυτόσ ο διαρκισ φόβοσ του ενόσ από τον άλλο που δθμιοφργθςε
εχκρότθτα, από τθ ςτιγμι που δθμιουργικθκε θ Σοβιετικι Ζνωςθ, τότε θ νζα εποχι τθσ
ςυνεννόθςθσ που ανοίχτθκε με τθν Τεχεράνθ, υπερζχει από όλεσ τισ άλλεσ τθσ ιςτορίασ...
Γιατί τι κα ιταν θ εναλλακτικι λφςθ ςτθν Τεχεράνθ; Κα ιταν ζνα ςκοτεινό, αβζβαιο μζλλον
που κα οδθγοφςε ςε εμφφλιο πόλεμο και ςε διεκνείσ πολζμουσ»61.

Θ κζςθ του Μπράουντερ αποδοκιμάςτθκε από τον Ουίλλιαμ Ψόςτερ ωσ εξισ:

«Σε αυτι τθν παρουςίαςθ (ομιλία) ο αμερικανικόσ ιμπεριαλιςμόσ πρακτικά

εξαφανίηεται, από τον ταξικό αγϊνα δεν μζνει ςχεδόν κανζνα ίχνοσ και ο ςοςιαλιςμόσ
πρακτικά δεν παίηει κανζνα ρόλο»62.

Και τα επόμενα χρόνια θ ίδια πολιτικι με παραλλαγζσ ςυνεχίςτθκε από τα ΚΚ.

Στθν ειςιγθςθ τθσ ΚΕ, που παρουςίαςε ςτο 15ο Συνζδριο του ΚΚ Γαλλίασ ο Μορίσ
Τορζη (24 Λουνίου 1959), αναλυόταν το πρόγραμμα του κόμματοσ, που το Συνζδριο
καλοφνταν να επεξεργαςτεί:

«…το ΚΚ υποβάλλει το Ρρόγραμμά του για μελζτθ ςτισ άλλεσ δθμοκρατικζσ

δυνάμεισ, ςαν μια μικρι πλατφόρμα τθσ πάλθσ για τθν αναγζννθςθ τθσ δθμοκρατίασ. *…+
Ζτςι θ αναγεννθμζνθ γαλλικι δθμοκρατία κα δείξει τθν ικανότθτά τθσ να περιορίςει,

«Ερϊτθςθ του ς. Ηιςθ Ηωγράφου: Ροιεσ είναι οι αντιλιψεισ του ς. Τολιάτι που
εκδθλϊκθκαν ςτθ Σφςκεψθ των 64 Κομμουνιςτικϊν και Εργατικϊν Κομμάτων ςτθ Μόςχα;

Κ. Κολιγιάννθσ: Σε ςχζςθ με το ερϊτθμα που κάνει ο ς. Ηωγράφοσ, εμείσ είπαμε ότι

ο ς. Τολιάτι διατφπωςε οριςμζνεσ αντιρριςεισ ςχετικά με το χαρακτιρα του κόμματοσ ... και
για να μθ ςτακοφμε ςε λεπτομζρειεσ είπε ότι το κόμμα νζου τφπου ςτισ ςθμερινζσ ςυνκικεσ
ςθμαίνει ςεχταριςμόσ. Αυτι είναι θ ουςία τθσ κζςθσ. Φυςικά λακεμζνθ, λακεμζνθ κζςθ.

Ερϊτθςθ: Τελικά παραδζχκθκε ότι είναι λακεμζνθ;

Κ. Κολιγιάννθσ: Ε! φυςικά, όχι ότι παραδζχκθκε, αλλά δεν είπε ότι δεν ςυμφωνεί με
τθ κζςθ αυτι. Ψιφιςε όλα τα ντοκουμζντα και τισ κζςεισ και όλα».

*Αρχείο ΚΚΕ, Ρρακτικά τθσ 8θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, Λανουάριοσ 1958, ςτο 3ο
κζμα «Θ πάλθ κατά του ανακεωρθτιςμοφ και ςεχταριςμοφ και θ περιφροφρθςθ τθσ
ενότθτασ του Κόμματοσ», ςελ. 76+.
60
Απνδείρζεθε φηη ν Μπξάνπληεξ ήηαλ πξάθηνξαο ηεο CIA.
61
Οπίιιηακ Φφζηεξ, Ηζηνξία ηνπ ΚΚ ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηώλ, Βεξνιίλν 1956, ζει.
611. Αλαθέξεηαη θαη ζηε ζεηξά άξζξσλ ηνπ Κνπξη Γθνζβάηιεξ, πνπ δεκνζηεχηεθαλ ζηα
ηεχρε, Ηνπιίνπ - Απγνχζηνπ 2001 έσο Μάξηην - Απξίιην 2002, ηνπ πεξηνδηθνχ Offensiv κε
ηίηιν: «Πξηλ 60 ρξόληα: Ζ πξνεηδνπνίεζε ηνπ Νηηκηηξόθ γηα ηηο ηκπεξηαιηζηηθέο κπζηηθέο
ππεξεζίεο. ΄Ζ, πώο ν κπξανπληεξηζκόο κεηεκθπηεύζεθε ζηελ Δπξώπε».
62
Οπίιιηακ Φφζηεξ, Ηζηνξία ηνπ ΚΚ ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηώλ, Βεξνιίλν 1956, ζει.
611.
 49

ςφμφωνα με τα βαςικά ςυμφζροντα του λαοφ και του ζκνουσ, το πεδίο δράςθσ των
μονοπωλίων»63.

Στο Ρρόγραμμα που ψιφιςε το 7ο Συνζδριο του Κ.Κ. Καναδά (όταν ςυγκλικθκε το
ο
7 Συνζδριο λεγόταν Εργατικό Ρροοδευτικό Κόμμα Καναδά, που μετονομάςτθκε ςε ΚΚ ςτο
7ο Συνζδριο), υπογραμμίςτθκε: «Κα αγωνιςτοφμε για τθ ριηικι αλλαγι τθσ πολιτικισ του
Καναδά, για να εγκαταλειφκεί θ πολιτικι υποταγισ του Καναδά ςτα αμερικάνικα επικετικά
ςχζδια και υπζρ τθσ ειρθνικισ ςυνφπαρξθσ με τισ ςοςιαλιςτικζσ χϊρεσ».64

Για κίνδυνο να χακεί θ εκνικι ανεξαρτθςία τθσ Λαπωνίασ από τισ ΘΡΑ ζκανε λόγο θ
4θ ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚ Λαπωνίασ (10-12 Λανουαρίου 1959): «Οι ΕΡΑ *…+ επιδιϊκουν να
επιβάλλουν ςτθν Λαπωνία επικετικζσ ςτρατιωτικζσ ςυμμαχίεσ, να εμποδίςουν τθν ενίςχυςθ
τθσ ειρινθσ ςτθν Άπω Ανατολι, να τθσ αφαιρζςουν για πάντα τθν ανεξαρτθςία, να βάλουν
ςε κίνδυνο το βιοτικό τθσ επίπεδο»65.

Σε παρόμοια κατεφκυνςθ, όςον αφορά τθ ςχζςθ τθσ Ολλανδίασ και τθσ Δανίασ με
τθ Γερμανία, κινικθκαν το ΚΚ Ολλανδίασ και το ΚΚ Δανίασ.

Στθν ζκκλθςθ τθσ ΚΕ του ΚΚ Δανίασ για τθν Ρρωτομαγιά «Ενάντια ςτον πόλεμο και
τον μιλιταριςμό» καλοφνταν οι εργαηόμενοι «να εμποδίςουν τθν μετατροπι τθσ Δανίασ ςε
προτεκτοράτο τθσ Γερμανικισ Βζρμαχτ».66

Θ αδυναμία επεξεργαςίασ επαναςτατικισ ςτρατθγικισ είχε ιδθ εκδθλωκεί κατά τθ

διάρκεια του Βϋ Ραγκοςμίου Ρολζμου και ςυνεχίςτθκε και μετά από αυτόν.

1.Β.3. Θ ΡΘΞΘ ΣΟΤ ΠΚΚ(μπ) ΚΑΛ ΣΘ΢ ΚΟΜΛΝΦΟΡΜ

ΜΕ ΣΟ ΚΟΜΜΟΤΝΛ΢ΣΛΚΟ

ΚΟΜΜΑ ΓΛΟΤΓΚΟ΢ΛΑΒΛΑ΢

Θ ριξθ ςτισ ςχζςεισ μεταξφ του ΡΚΚ (μπ) και τθσ Κομινφόρμ με το ΚΚ
Γιουγκοςλαβίασ (από το 1952 Ζνωςθ Κομμουνιςτϊν Γιουγκοςλαβίασ), που κορυφϊκθκε το
1948, ξεκίνθςε ωσ διαφωνία ανάμεςα ςτθ Γιουγκοςλαβία67 και τθ Βουλγαρία αναφορικά με
τθ μελλοντικι ςφςταςθ μιασ Βαλκανικισ Ομοςπονδίασ. Οι αξιϊςεισ του Τίτο, που επιδίωκε
τθν θγεμονικι κζςθ τθσ Γιουγκοςλαβίασ ςτθν Ομοςπονδία, κακϊσ και οι εδαφικζσ
διεκδικιςεισ που πρόβαλλε ςε βάροσ άλλων βαλκανικϊν κρατϊν, προκάλεςαν τθν ζντονθ
αντίδραςθ τθσ Βουλγαρίασ. Θ μεγαλφτερθ όξυνςθ τθσ ζνταςθσ αποφεφχκθκε αρχικά χάρθ
ςτθ μεςολάβθςθ τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ.

Από το 1945 θ ςοβιετικι κυβζρνθςθ, μετά από αίτθμα τθσ γιουγκοςλαβικισ

κυβζρνθςθσ, είχε ςτείλει ςτθ Γιουγκοςλαβία ςτρατιωτικοφσ και πολίτεσ ειδικοφσ για να
βοθκιςουν ςτθ ςοςιαλιςτικι οικοδόμθςθ.

63
«Νένο Κφζκνο», Αχγνπζηνο 1959, ηεχρ. 8, Μνξίο Σνξέδ, «Δηζήγεζε ζην 15ν
΢πλέδξην ηνπ ΚΚ Γαιιίαο», ζει. 60-61.
64
«Νένο Κφζκνο», Ννέκβξηνο 1959, ηεχρ. 11, ζει. 80.
65
«Νένο Κφζκνο»,Φιεβάξεο 1959, ηεχρ. 2, ζει. 124.
66
«Νένο Κφζκνο», Μάεο 1959, ηεχρ. 5, ζει. 75.
67
Μέρξη ην 1963 νλνκαδφηαλ Οκνζπνλδηαθή Λατθή Γεκνθξαηία Γηνπγθνζιαβίαο θαη
ζηε ζπλέρεηα ΢νζηαιηζηηθή Οκνζπνλδηαθή Γεκνθξαηία Γηνπγθνζιαβίαο.
 50

Το Μάρτιο του 1948 το ΡΚΚ (μπ) αποφάςιςε τθν ανάκλθςθ των ςοβιετικϊν
ςτρατιωτικϊν ςυμβοφλων από τθ Γιουγκοςλαβία, αφοφ είχε προθγθκεί απόφαςθ τθσ
γιουγκοςλαβικισ κυβζρνθςθσ που απαγόρευε ςε κρατικά ιδρφματα να δίνουν κάκε είδουσ
πλθροφορίεσ οικονομικοφ χαρακτιρα ςτουσ ςοβιετικοφσ ειδικοφσ. Αρνθτικι ςτάςθ
εκδθλϊκθκε και απζναντι ςτο ςοβιετικό πρζςβθ.

Στθ ςυνζχεια, θ Γιουγκοςλαβικι κομματικι και κυβερνθτικι θγεςία διζκοψε τισ

ςχζςεισ τθσ με τθ Σοβιετικι Ζνωςθ και τα άλλα ςοςιαλιςτικά κράτθ.

Θ ζδρα του Γραφείου Ρλθροφοριϊν ιταν ςτο Βελιγράδι. Οι ςοβιετικοί εκπρόςωποι

ςτθ Γιουγκοςλαβία, όπωσ και ο μόνιμοσ αντιπρόςωποσ του ΡΚΚ(μπ) ςτο Γραφείο τθσ
Κομινφόρμ, μπικαν ςε ζλεγχο και επιτιρθςθ από τα κρατικά όργανα αςφαλείασ τθσ
Γιουγκοςλαβίασ. Οι Άγγλοι είχαν ελεφκερθ πρόςβαςθ και με πράκτορεσ ςτο Υπουργείο
Εξωτερικϊν τθσ Γιουγκοςλαβίασ, με αποτζλεςμα να ςταματιςει θ αλλθλογραφία ανάμεςα
ςτο Υπουργείο των Εξωτερικϊν τθσ Γιουγκοςλαβίασ και τθσ ΕΣΣΔ. Με αφορμι αυτά τα
γεγονότα αναπτφχκθκε αλλθλογραφία ανάμεςα ςθ Γιουγκοςλαβικι θγεςία και τουσ Στάλιν-
Μόλοτοφ68, όπου εκτόσ από τα ηθτιματα τθσ ςυγκεκριμζνθσ κρίςθσ κίγονταν ςθμαντικά
ηθτιματα, όπωσ θ ςχζςθ μεταξφ Κομμουνιςτικϊν Κομμάτων, ο κακοδθγθτικόσ ρόλοσ των ΚΚ
ςτισ ςοςιαλιςτικζσ κοινωνίεσ, οι ςχζςεισ ΚΚ και Λαϊκϊν Μετϊπων, ηθτιματα
κολεκτιβοποίθςθσ, αρχϊν ςυγκρότθςθσ του ΚΚ κ.ά.

Αιτία τθσ ςφγκρουςθσ ιταν οι οπορτουνιςτικζσ αντιλιψεισ του ΚΚ Γιουγκοςλαβίασ

που εκφράηονταν με το «γιουγκοςλαβικό δρόμο προσ το ςοςιαλιςμό», απόψεισ που
προχπιρχαν τθσ ίδρυςθσ του Γραφείου Ρλθροφοριϊν.

Τα παραπάνω υπιρξαν ηθτιματα διαπάλθσ και μζςα ςτο Γιουγκοςλαβικό

Κομμουνιςτικό Κόμμα.

Θ ριξθ βάκυνε με τθν άρνθςθ του ΚΚΓ να ςυμμετάςχει ςτθ ςφνοδο του Γραφείου
Ρλθροφοριϊν που οι Σοβιετικοί επζμεναν να ζχει ωσ κζμα αυτά τα ηθτιματα που είχαν
ομόφωνα ςυμφωνθκεί και προβλζπονταν ςτο ιδρυτικό τθσ Κομινφόρμ. Ραρά τθν αναβολι
τθσ ςυνόδου του Γραφείου που δζχτθκε το ΡΚΚ(μπ) ζπειτα από αίτθμα των Οφγγρων και
Τςεχοςλοβάκων, ςτθ ςυνεδρίαςθ που πραγματοποιικθκε το δεφτερο δεκαπενκιμερο του
Λουνίου 1948, το ΚΚΓ και πάλι αρνικθκε να λάβει μζροσ. Το Γραφείο Ρλθροφοριϊν
κατιγγειλε το πζραςμα του Τίτο ςτον αςτικό εκνικιςμό και αποφάςιςε τθν αποβολι του
ΚΚΓ από τθν Κομινφόρμ. Ζκτοτε θ Ζδρα του Γραφείου Ρλθροφοριϊν μεταφζρκθκε ςτθ
΢ουμανία.

Στθ ςφςκεψθ του «Γραφείου Ρλθροφοριϊν» (Νοζμβριοσ 1949) θ ειςιγθςθ του Γκ.
Γκεοργκίου-Ντεη αναφερόταν ςτθν υπονομευτικι δράςθ του Τίτο ςε βάροσ του κινιματοσ
ςτθν Ελλάδα και του ΚΚΕ, κατά τθ διάρκεια του πολζμου και μετά και κατά τθ διάρκεια του
αγϊνα του ΔΣΕ.

Για τθν πρϊτθ περίοδο ανζφερε:

«Τθν περίοδο εκείνθ θ κακοδιγθςθ του Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ τθσ

Γιουγκοςλαβίασ δθμοςίεψε μια πολιτικι διακιρυξθ - ςτθν ουςία εκνικιςτικι - ςχετικά με τθ

68
Πεξηνδηθφ Κνκκνπληζηηθή Δπηζεώξεζε ηεχρνο 2 θαη 3, 2003, «Δπηζηνιέο ησλ ΢ηάιηλ
θαη Μόινηνθ ζηνπο Γηνπγθνζιάβνπο θαζνδεγεηέο γηα ηνλ θίλδπλν ηνπ νπνξηνπληζκνύ», ζει.
113-145 θαη 138-141.
 51

Μακεδονία, που καλοφςε τουσ μακεδόνεσ πατριϊτεσ να λιποταχτιςουν από τον αγϊνα του
ΕΑΜ και να περάςουν ςτον Τίτο»69.

Για τθ δεφτερθ περίοδο ανζφερε:

«Ο πιο αιςχρόσ ρόλοσ που ανζλαβε να παίξει ο αντεπαναςτάτθσ πράχτορασ Τίτο

ιταν το χτφπθμα ενάντια ςτο Δθμοκρατικό Στρατό τθσ Ελλάδασ».

Θ απόφαςθ τθσ Σφςκεψθσ του «Γραφείου Ρλθροφοριϊν», μεταξφ άλλων κατιγγειλε

τθν τρομοκρατικι εκςτρατεία εναντίον των πραγματικϊν κομμουνιςτϊν με φυλακίςεισ,
εξορίεσ, βαςανιςμοφσ και δολοφονίεσ70.

Γέθα ρξφληα κεηά ηελ απνβνιή ηεο Γηνπγθνζιαβίαο απφ ηελ «Κνκηλθφξκ»,
ήηαλ θαλεξή ε παξέθθιηζε απφ ηε ζνζηαιηζηηθή νηθνδφκεζε ηνπ ιεγφκελνπ
«γηνπγθνζιαβηθνύ δξόκνπ πξνο ην ζνζηαιηζκό».
Στο άρκρο του Βλάντιμιρι Σκρλαντ «Ο ανακεωρθτικόσ ςοςιαλιςμόσ και θ
γιουγκοςλαβικι πραγματικότθτα» αναφερόταν:

«Έηζη, ζηε ζέζε ηεο ζνζηαιηζηηθήο ζρεδηαζκέλεο ζπλεξγαζίαο θαη άκηιιαο

αλάκεζα ζηηο επηρεηξήζεηο εκθαλίδνληαη ζρέζεηο αληαγσληζκνύ. ΢ηε ζέζε ηεο
αληαιιαγήο ηεο παξαγσγηθήο πείξαο θαιιηεξγείηαη ην κπζηηθό παξαγσγήο θαη ην
εκπνξηθό κπζηηθό ησλ επηρεηξήζεσλ. ΢ηε ζέζε ηεο αιιεινβνήζεηαο ησλ ζνζηαιηζηηθώλ
θνιιεθηίβ θαιιηεξγείηαη ε λνζεξή δηακάρε αλάκεζά ηνπο»71.
Σν άξζξν γξάθηεθε κε αθνξκή θείκελν ζην θεληξηθφ φξγαλν ηεο Έλσζεο
Κνκκνπληζηψλ Γηνπγθνζιαβίαο «Κόκκνπληζη» (η.22/1957) ζην νπνίν αλαθεξφηαλ φηη
«ην κπζηηθό ηεο παξαγσγήο θαη ην εκπνξηθό κπζηηθό πξέπεη λα αλαγλσξηζηνύλ θαη λα
ππεξαζπίδνληαη λνκηθά. ΢ηελ νηθνλνκία πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ αγνξά πξέπεη λα
πιεξώλνληαη ε δνπιεηά θαη νη επηηεύμεηο νξηζκέλσλ επηρεηξήζεσλ».
Ζ γηνπγθνζιαβηθή εγεζία ελίζρπζε ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα ζην ρσξηφ. Σν 1952,
ζχκθσλα κε ηε ΢ηαηηζηηθή Τπεξεζία ηεο Γηνπγθνζιαβίαο ηνπ 1958, ππήξραλ
280.465 λνηθνθπξηά κε έθηαζε πάλσ απφ 8 εθηάξηα, ελψ ην 1957 είραλ απμεζεί ζε
317.130. Σελ ίδηα πεξίνδν ηα λνηθνθπξηά κε 5-8 εθηάξηα απφ 318.238 έθηαζαλ ηα
384.754 θαη ηα λνηθνθπξηά κε 2-5 εθηάξηα απφ 768.655 ζε 932.736.
΢ηα 1946 νη αγξφηεο, πνπ είραλ σο 2 εθηάξηα γεο, απνηεινχζαλ ην 21,5% ησλ
κειψλ ησλ Γ΢ ησλ ζπλεηαηξηζκψλ, ελψ νη αγξφηεο κε πάλσ απφ 10 εθηάξηα γεο ην
12,1%. ΢ηα 1956 νη αγξφηεο, πνπ είραλ σο δχν εθηάξηα, απνηεινχζαλ ην 15,3% ησλ
δηνηθήζεσλ ησλ ζπλεηαηξηζκψλ, ελψ νη εχπνξνη, κε πάλσ απφ 8 εθηάξηα, ην 25%.
«Αλ κάιηζηα πάξνπκε ζαλ βάζε όρη ηε γε αιιά ην ρξεκαηηθό εηζόδεκα ησλ
κειώλ ηεο δηνίθεζεο, βγαίλεη όηη ην 1956 νη αγξόηεο κε εηζόδεκα σο 20.000 δελάξηα ην
ρξόλν απνηεινύζαλ ην 8,2% ησλ θαζνδεγεηηθώλ νξγάλσλ ησλ ζπλεηαηξηζκώλ, ηε
ζηηγκή πνπ ηα ζηξώκαηα ησλ εππόξσλ αγξνηώλ κε εηζόδεκα πάλσ από 100.000
δελάξηα απνηεινύζαλ ην 40% πεξίπνπ όισλ ησλ κειώλ ηεο δηνίθεζεο»72.

69
Αξρείν ΚΚΔ: Απνθάζεηο ηνπ «Γξαθείνπ Πιεξνθνξηώλ» ησλ Κνκκνπληζηηθώλ θαη
Δξγαηηθώλ Κνκκάησλ, ΢χζθεςε ηνπ Ννεκβξίνπ ηνπ 1949, εθδνηηθφ «Νέα Διιάδα», ζει. 108.
70
Αξρείν ΚΚΔ: Απνθάζεηο ηνπ «Γξαθείνπ Πιεξνθνξηώλ» ησλ Κνκκνπληζηηθώλ θαη
Δξγαηηθώλ Κνκκάησλ, ΢χζθεςε ηνπ Ννεκβξίνπ ηνπ 1949, εθδνηηθφ «Νέα Διιάδα», ζει. 35.
71
«Νένο Κφζκνο», Μάεο 1959, ηεχρ. 5, Βιαληηκίξ ΢θξιαλη, «Ο αλαζεσξεηηθόο
¨ζνζηαιηζκόο¨ θαη ε Γηνπγθνζιαβηθή πξαγκαηηθόηεηα», ζει. 59.
72
«Νένο Κφζκνο», Μάεο 1959, ηεχρ. 5, Βιαληηκίξ ΢θξιαλη, «Ο αλαζεσξεηηθόο
¨ζνζηαιηζκόο¨ θαη ε Γηνπγθνζιαβηθή πξαγκαηηθόηεηα», ζει.. 65.
 52

1.Β.4. ΣΟ 19ο ΢ΤΝΕΔΡΛΟ ΣΟΤ ΠΚΚ(μπ)/ΚΚ΢Ε

(5-14 ΟΚΣΩΒΡΛΟΤ 1952)

Τον Οκτϊβριο του 1952 ςυνιλκε το 19ο Συνζδριο του ΡΚΚ(Μπ), το πρϊτο Συνζδριό
του μετά τον Βϋ Ραγκόςμιο Ρόλεμο. Με απόφαςθ του Συνεδρίου το Κόμμα μετονομάςκθκε
ςε ΚΚ Σοβιετικισ Ζνωςθσ (ΚΚΣΕ).

Ραρά τισ επιτυχίεσ τθσ μεταπολεμικισ οικονομικισ ανόρκωςθσ θ θγεςία του ΚΚΣΕ
επιςιμαινε προβλιματα ςτθν οικονομία, που επθρζαηαν το γενικό ςτόχο για άνοδο του
επιπζδου τθσ κοινωνικισ ευθμερίασ.

Το 18ο Συνζδριο του ΚΚΕ υπογράμμιςε ότι «θ ςοβιετικι θγεςία, ςτισ αρχζσ τθσ
δεκαετίασ του 1950, εκτιμοφςε, ςωςτά, ότι τα προβλιματα ςτο πεδίο τθσ οικονομίασ ιταν
εκδιλωςθ τθσ όξυνςθσ τθσ αντίκεςθσ ανάμεςα ςτισ παραγωγικζσ δυνάμεισ που
αναπτφςςονταν και τισ ςχζςεισ παραγωγισ που κακυςτεροφςαν (…) Οι ςωςτζσ κζςεισ και
κατευκφνςεισ του Στάλιν και των “αντι-αγοραίων” οικονομολόγων και ςτελεχϊν του ΚΚ δεν
μπόρεςαν να οδθγιςουν ςτθ διαμόρφωςθ μιασ ολοκλθρωμζνθσ κεωρθτικισ επεξεργαςίασ
και αντίςτοιχθσ πολιτικισ γραμμισ, ικανισ να αντιμετωπίςει τισ αγοραίεσ κεωρθτικζσ κζςεισ
και επιλογζσ που ενιςχφονταν. Σε αυτό ςυνζβαλαν οι ιςχυρζσ κοινωνικζσ πιζςεισ, αλλά και
οι αντινομίεσ, ανεπάρκειεσ, ταλαντεφςεισ που υπιρχαν ςτο αντι-αγοραίο ρεφμα»73.

Στθν ειςιγθςθ προσ το 19ο Συνζδριο περιεχόταν θ εκτίμθςθ ότι θ εναρμόνιςθ τθσ
εξωτερικισ πολιτικισ των καπιταλιςτικϊν κρατϊν τθσ Δυτικισ Ευρϊπθσ με τθν
ιμπεριαλιςτικι πολιτικι των ΘΡΑ ιταν παραίτθςθ «από τθν εκνικι αυτοτελι εξωτερικι
τουσ πολιτικι», ιταν κυςία των «εκνικϊν ςυμφερόντων» τουσ και «υποδοφλωςθ ςτον ξζνο
ιμπεριαλιςμό», βεβαίωσ γιατί φοβόντουςαν τουσ ίδιουσ τουσ λαοφσ τουσ74. Ακόμα:

«Άμεςθ ευκφνθ γι’ αυτι τθν αντεκνικι πολιτικι των ικυνόντων κφκλων ζχουν και οι
δεξιοί ςοςιαλδθμοκράτεσ, και πριν απ’ όλα οι κορυφζσ του Εργατικοφ Κόμματοσ τθσ
Αγγλίασ, του Γαλλικοφ Σοςιαλιςτικοφ κόμματοσ και του Σοςιαλδθμοκρατικοφ κόμματοσ τθσ
Δυτικισ Γερμανίασ…»75.

Γινόταν επίςθσ μία πρόβλεψθ τθσ πορείασ των αντικζςεων:

«… Ρρζπει να προςκζςουμε και τισ ςοβαρότατεσ αντικζςεισ ανάμεςα ςτισ ΕΡΑ και
τθν Λαπωνία, ςτισ ΕΡΑ και τθν Λταλία, ςτισ ΕΡΑ και τθ Δυτ. Γερμανία, που ηουν κάτω από το
ηυγό κατοχισ των διχτατόρων των ΕΡΑ. Κα ιταν αφζλεια να νομίηει κανείσ ότι οι νικθμζνεσ
αυτζσ χϊρεσ κα δεχτοφν να ηιςουν επ’ άπειρο κάτω από το πζλμα των αμερικανϊν
καταχτθτϊν. Κα ιταν ανοθςία να νομίηει κανείσ ότι δεν κα προςπακιςουν να αποςπαςτοφν

73
Απόθαζε ηνπ 18νπ ΢πλεδξίνπ ηνπ ΚΚΔ – Δθηηκήζεηο θαη ζπκπεξάζκαηα από ηε
ζνζηαιηζηηθή νηθνδόκεζε ζηνλ 20ν αηώλα, κε επίθεληξν ηελ Δ΢΢Γ – Ζ αληίιεςε ηνπ ΚΚΔ γηα
ην ζνζηαιηζκό, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, Αζήλα 2009, ζει. 45-46, 48.
74
Αξρείν ΚΚΔ: Έθζεζε Γξάζεο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚ (κπ) ηεο Δ΢΢Γ ζην 19ν ΢πλέδξην,
έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 24. Τπνγξακκίζεηο ηνπ Γνθηκίνπ.
75
Αξρείν ΚΚΔ: Έθζεζε Γξάζεο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚ (κπ) ηεο Δ΢΢Γ ζην 19ν ΢πλέδξην,
έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 25.
 53

με τον ζνα ι τον άλλο τρόπο από τον ηυγό των ΕΡΑ, για να ηιςουν μια ελεφκερθ αυτοτελι
ηωι»76.

Το 19ο Συνζδριο, εκτιμϊντασ ότι «θ μεταπολεμικι περίοδοσ όπου ςθμειϊνεται μια

μεγαλφτερθ ακόμα εξαςκζνιςθ του παγκόςμιου καπιταλιςτικοφ ςυςτιματοσ…»77,
υποτιμοφςε τθν καπιταλιςτικι αναςυγκρότθςθ.

Επίςθσ, δεν προςζγγιςε αντικειμενικά τισ ςχζςεισ ςοςιαλιςμοφ - καπιταλιςμοφ, από

τθν ςτιγμι που υιοκετοφςε τθ κζςθ, ότι «θ ειρθνικι ςυνφπαρξθ του καπιταλιςμοφ και του
κομμουνιςμοφ και θ ςυνεργαςία τουσ μποροφν να πραγματοποιθκοφν πζρα για πζρα, όταν
υπάρχει αμοιβαία επικυμία για τθν εκπλιρωςθ των υποχρεϊςεων που αναλαμβάνονται,
όταν τθρείται θ αρχι τθσ ιςοτιμίασ και τθσ μθ ανάμειξθσ ςτισ εςωτερικζσ υποκζςεισ των
άλλων κρατϊν»78.

Το 19ο Συνζδριο ιταν ςτακερά προςθλωμζνο ςτθν αρχι τθσ ταξικισ πάλθσ ςτα
κζματα τθσ ςοςιαλιςτικισ οικοδόμθςθσ - ςτθν οικονομία, αλλά και ςτο χαρακτιρα του
κράτουσ, του Κόμματοσ:

«Το κόμμα μετάτρεψε τθ Σοβιετικι Ζνωςθ ςε ακατάλυτο φροφριο του ςοςιαλιςμοφ,

γιατί δυνάμωςε και δυναμϊνει το ςοςιαλιςτικό κράτοσ *…+ Οι εχκροί και οι εκχυδαϊςτζσ του
μαρξιςμοφ κιρυχναν τθν πάρα πολφ επιηιμια για τθν υπόκεςι μασ κεωρία τθσ εξαςκζνιςθσ
και απονζκρωςθσ του ςοβιετικοφ κράτουσ μζςα ςτισ ςυνκικεσ τθσ καπιταλιςτικισ
περικφκλωςθσ …ςτισ ςυνκικεσ που θ ςοςιαλιςτικι επανάςταςθ νίκθςε ςε μια χϊρα, ενϊ
ςτθν πλειοψθφία των άλλων χωρϊν κυριαρχεί ο καπιταλιςμόσ, θ χϊρα τθσ νικιτριασ
επανάςταςθσ δεν πρζπει να εξαςκενεί, αλλά να δυναμϊνει το κράτοσ τθσ με όλα τα
μζςα»79.

Από τθν Ζκκεςθ Δράςθσ τθσ ΚΕ προσ το 19ο Συνζδριο φαίνεται ότι το ΚΚΣΕ
υπογράμμιηε τθν ανάγκθ να αναπτυχκεί από το κόμμα πιο αποφαςιςτικόσ αγϊνασ απζναντι
ςτα υπολείμματα τθσ αςτικισ ιδεολογίασ, τισ ψυχολογικζσ και θκικζσ επιβιϊςεισ που ιταν
χαρακτθριςτικζσ για τον ατομικό ιδιοκτιτθ80. Επιςιμαινε τθν εξαςκζνιςθ τθσ προςοχισ των
κομματικϊν οργάνων από τθν κομματικι - οργανωτικι και ιδεολογικι δουλειά.81

Επικζντρωςε τθν προςοχι ςε οριςμζνα μειονεκτιματα λόγω τθσ γριγορθσ αφξθςθσ

τθσ δφναμθσ του κόμματοσ, που είχε οδθγιςει ςε μείωςθ του επιπζδου τθσ πολιτικισ
ςυνείδθςθσ ςτισ γραμμζσ των μελϊν του, ςτθ χειροτζρευςθ τθσ ποιοτικισ του ςφνκεςθσ,
ςτθν αναντιςτοιχία μεταξφ τθσ αρικμθτικισ ανάπτυξθσ και τθσ πολιτικισ μόρφωςθσ των
τακτικϊν και δόκιμων μελϊν του κόμματοσ82.

76
Γ.Μ. Μάιελθνθ, Έθζεζε δξάζεο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚ(κπ) ηεο Δ΢΢Γ ζην 19ν ΢πλέδξην,
εθδνηηθφ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 13.
77
Αξρείν ΚΚΔ: Έθζεζε Γξάζεο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚ (κπ) ηεο Δ΢΢Γ ζην 19ν ΢πλέδξην,
έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 6.
78
Αξρείν ΚΚΔ: Έθζεζε Γξάζεο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚ (κπ) ηεο Δ΢΢Γ ζην 19ν ΢πλέδξην,
έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 34.
79
Αξρείν ΚΚΔ: Έθζεζε Γξάζεο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚ (Μπ) ηεο Δ΢΢Γ ζην 19ν ΢πλέδξην
έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 80. (Τπνγξάκκηζε Γνθηκίνπ).
80
Αξρείν ΚΚΔ: Έθζεζε Γξάζεο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚ (κπ) ηεο Δ΢΢Γ ζην 19ν ΢πλέδξην,
έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 102.
81
Αξρείν ΚΚΔ: Έθζεζε Γξάζεο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚ (κπ) ηεο Δ΢΢Γ ζην 19ν ΢πλέδξην,
έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 90.
82
Αξρείν ΚΚΔ: Έθζεζε Γξάζεο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚ (κπ) ηεο Δ΢΢Γ ζην 19ν ΢πλέδξην,
έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 86.
 54

Οι αντιφάςεισ του 19ου ΢υνεδρίου αντανακλοφςαν ςε μεγάλο βακμό τθν φπαρξθ

εςωκομματικισ διαπάλθσ, θ οποία ςτο ζδαφοσ των προβλθμάτων τθσ εςωκομματικισ
κατάςταςθσ, γριγορα είχε αρνθτικι ζκβαςθ.

Το 19ο Συνζδριο ςωςτά αποφάςιςε να γίνει τροποποίθςθ του Ρρογράμματοσ83 του

Κόμματοσ και ωσ βάςθ τθσ το ζργο του Λ.Β. Στάλιν «Τα οικονομικά προβλιματα του
ςοςιαλιςμοφ ςτθν ΕΣΣΔ».

Οι αποφάςεισ του 19ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ και το ζργο του Λ.Β. Στάλιν «Τα
οικονομικά προβλιματα του ςοςιαλιςμοφ ςτθν ΕΣΣΔ» απαςχόλθςαν και το ΚΚΕ, ςτθν 3θ
Ρλατειά Ολομζλεια τθσ ΚΕ που ςυνιλκε ςτθ ΢ουμανία ςτισ 23 ζωσ 25 Νοεμβρίου 1952, ςτο
κζμα: «Το 19ο Συνζδριο του ΚΚΣΕ. Διδάγματα και κακικοντα», με ειςθγθτι το Ν.
Ηαχαριάδθ.

Θ απόφαςθ τθσ Ολομζλειασ υπογράμμιηε:

«Το ΧΛΧ Συνζδριο του ΚΚ τθσ ΣΕ αποτζλεςε ζνα γεγονόσ παγκόςμιασ ςθμαςίασ, νζο
ορόςθμο ςτθν πορεία τθσ ανκρωπότθτασ προσ τθν απολφτρωςθ απ’ τθν ιμπεριαλιςτικι -
κεφαλαιοκρατικι ςκλαβιά και εκμετάλλευςθ, προσ τον κομμουνιςμό. Το νζο ζργο του ς.
Στάλιν «Τα οικονομικά προβλιματα του ςοςιαλιςμοφ ςτθν ΕΣΣΔ», οι εργαςίεσ του ΧΛΧ
Συνεδρίου του ΚΚ τθσ ΣΕ, ο λόγοσ του ς. Στάλιν ς’ αυτό, φϊτιςαν εξαντλθτικά τα ςφγχρονα
προβλιματα, που απαςχολοφν ολόκλθρθ τθν ανκρωπότθτα και τθ δφςκολθ, βαςανιςτικι,
μα αποτελεςματικι πάλθ τθσ για τθν ειρινθ και τθ δθμοκρατία, τθν πορεία τθσ προσ τθ
λευτεριά, προσ το ςοςιαλιςμό»84.

Θ απόφαςθ αναφερόμενθ ςτθν ομιλία του Στάλιν ςτο 19ο Συνζδριο του ΚΚΣΕ,
ςθμείωνε:

«*...+ Ο ς. Στάλιν κακόριςε τθ βαςικι, ςιμερα, γραμμι πολιτικισ και πάλθσ των
επαναςτατικϊν προλεταριακϊν κομμάτων, ςτισ χϊρεσ τθσ κυριαρχίασ τθσ κεφαλαιοκρατίασ
και του ιμπεριαλιςμοφ, που κα τα φζρουν ςτθ νίκθ. Θ γραμμι αυτι είναι θ πάλθ για τθν
εκνικι ανεξαρτθςία, τισ δθμοκρατικζσ ελευκερίεσ, τθν ειρινθ»85.

Λίγουσ μινεσ μετά το 19ο Συνζδριο του ΚΚΣΕ, ςτισ 5 Μαρτίου του 1953, πζκανε ο Λωςιφ
Βθςςαριόνοβιτσ Στάλιν. Ακολοφκθςε θ εκτζλεςθ του Λαβρζντι Μπζρια ωσ πράκτορα του
ιμπεριαλιςμοφ86. Μετά το κάνατο του Στάλιν κυριάρχθςαν απόψεισ που οδιγθςαν ςτο 20ό

83
19ν ΢ΤΝΔΓΡΗΟ ΣΟΤ ΚΚ (Μπ.) ΣΖ΢ Δ΢΢Γ, ΓΗΑ ΣΖΝ ΣΡΟΠΟΠΟΗΖ΢Ζ ΣΟΤ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ΢ ΣΟΤ ΚΟΜΜΟΤΝΗ΢ΣΗΚΟΤ ΚΟΜΜΑΣΟ΢ ΣΖ΢ ΢ΟΒΗΔΣΗΚΖ΢ ΔΝΧ΢Ζ΢,
εθδνηηθφ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, Οθηψβξηνο 1952, ζει. 24.
Στθν απόφαςθ αναφζρεται: «Να ανατεκεί θ τροποποίθςθ του προγράμματοσ του
κόμματοσ ςε μια Επιτροπι από τουσ παρακάτω ςυντρόφουσ: 1) ΣΤΑΛΛΝ Λ. Β.- πρόεδροσ 2)
ΜΡΕ΢ΛΑ Λ.Ρ. 3) ΚΑΓΚΑΝΟΒΛΤΣ Λ.Μ. 4) ΚΟΥΣΛΝΕΝ Ο.Β. 5) ΜΑΛΕΝΚΟΦ Γ.Μ. 6) ΜΟΛΟΤΟΦ
Β.Μ. 7) ΡΟΣΡΕΛΟΦ Ρ.Ν. 8) ΢ΟΥΜΛΑΝΤΣΕΦ Α.Μ. 9) ΣΑΜΡΟΥ΢ΟΦ Μ.Η. 10) ΤΣΕΣΝΟΚΟΦ Ν.Λ.
11) ΓΛΟΥΝΤΛΝ Ρ.Φ.».
84
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, 1949 - 1955, έθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα
1995, ζει. 323.
85
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, 1949 - 1955, έθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα
1995, ζει. 326.
86
Ο Λαβρζντι Μπζρια (1899-1953) υπιρξε μζλοσ των μπολςεβίκων από το 1917,
ςτζλεχοσ του ΡΚΚ(μπ) τθσ ΕΣΣΔ, επικεφαλισ του Λαϊκοφ Επιτροπάτου Εςωτερικϊν (NKVD)
από το 1938 ζωσ το 1946. Εκλζχτθκε αναπλθρωματικό μζλοσ του ΡΓ τθσ ΚΕ του ΡΚΚ(μπ) το
1938 , τακτικό μζλοσ του ΡΓ από το 1946. Επίςθσ τθν περίοδο 1946 -1953 διατζλεςε πρϊτοσ
 55

Συνζδριο και αναιρζκθκε θ παραπάνω απόφαςθ του 19ου Συνεδρίου για το Ρρόγραμμα του
ΚΚΣΕ. Αποκαταςτάκθκαν κομματικά και κρατικά (οικονομικά και ςτρατιωτικά) ςτελζχθ που
είχαν κρικεί αρνθτικά και είχαν απομακρυνκεί. Με απόφαςθ τθσ κοινισ ςυνεδρίαςθσ τθσ
Ολομζλειασ τθσ ΚΕ και του Υπουργικοφ Συμβουλίου τθσ ΕΣΣΔ κεωρικθκε αναγκαίο «ο Ν.Σ.
Χρουςτςόφ να αςχολθκεί αποκλειςτικά με τθ δουλειά τθσ ΚΕ του ΚΚΣΕ και να απαλλαγεί
από τα κακικοντα του Α’ Γραμματζα τθσ Επιτροπισ Μόςχασ του ΚΚΣΕ» 87. Το Σεπτζμβριο
του 1953 ο Ν. Ωρουςτςϊφ αναδείχκθκε Αϋ Γραμματζασ τθσ ΚΕ του ΚΚΣΕ88.

1.Β.5. ΟΛ ΢ΧΕ΢ΕΛ΢ Ε΢΢Δ - ΟΔ ΓΛΟΤΓΚΟ΢ΛΑΒΛΑ΢

Το 1955 βελτιϊκθκαν οι ςχζςεισ ανάμεςα ςτθ Σοβιετικι Ζνωςθ και ςτθ

Γιουγκοςλαβία. Θ βελτίωςθ πραγματοποιικθκε ςτο ζδαφοσ τθσ ανοικτισ καταδίκθσ από
τον Ωρουςτςόφ τθσ πολιτικισ απζναντι ςτθ Γιουγκοςλαβία επί Στάλιν. Θ θγεςία τθσ ΕΣΣΔ
αναγνϊριςε και με δθμόςια διλωςθ «το Γιουγκοςλαβικό δρόμο προσ τον ςοςιαλιςμό».

Ουςία αυτοφ του δρόμου ιταν θ ςτάςθ του ΚΚ Γιουγκοςλαβίασ απζναντι ςτθν
αςτικι τάξθ και ιδιαίτερα απζναντι ςτουσ κουλάκουσ, το τμιμα τθσ αςτικισ τάξθσ ςτον
αγροτικό τομζα, που κεωρικθκαν ςυμμαχικι δφναμθ για τθ ςοςιαλιςτικι οικοδόμθςθ.
Ακόμα, ο προςδιοριςμόσ του χαρακτιρα του ΚΚ, όπου μετά από ςκλθρι διαπάλθ
επικράτθςε θ αντίλθψθ ότι δεν είναι κόμμα τθσ εργατικισ τάξθσ, αλλά του λαοφ, ςτον οποίο
κεωρικθκε ότι ανικουν και αςτοί.

Στθν Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΣΕ, τον Λοφλιο του 1955, ο Μολότοφ εκτίμθςε ότι οι
υποχωριςεισ απζναντι ςτο Βελιγράδι αποτελοφςαν «απομάκρυνςθ από τον Λενινιςμό και
από τθν αναγκαιότθτα φπαρξθσ ενιαίου κζντρου ολόκλθρου του κομμουνιςτικοφ
κινιματοσ»89.

Οι απόψεισ του Μολότοφ απορρίφκθκαν από τθν πλειοψθφία τθσ ΚΕ που κεϊρθςε
ότι «δεν αντιςτοιχοφν ςτα ςυμφζροντα του ςοβιετικοφ κράτουσ και του ςοςιαλιςτικοφ
ςτρατοπζδου»90.

αντιπρόεδροσ του Υπουργικοφ Συμβουλίου τθσ ΕΣΣΔ. Τον Λοφνιο του 1953 ο Μπζρια
ςυνελιφκθ και δικάςτθκε ωσ πράκτορασ του ιμπεριαλιςμοφ. Κατθγορικθκε για
ςυνεργαςία με τισ βρετανικζσ μυςτικζσ υπθρεςίεσ, για υπονόμευςθ τθσ Σοβιετικισ
εξουςίασ, ότι αποςκοποφςε ςτθν παλινόρκωςθ του καπιταλιςμοφ, κακϊσ και ότι επιχείρθςε
να προςεγγίςει τον Τίτο, για να ςυνωμοτιςουν από κοινοφ. Κρίκθκε υπεφκυνοσ για τθν
αποδιοργάνωςθ τθσ άμυνασ του Καυκάςου ςτο Β’ Ραγκόςμιο Ρόλεμο. Το δικαςτιριο τον
καταδίκαςε ςε κάνατο για προδοςία. Εκτελζςτθκε ςτισ 23 Δεκεμβρίου 1953.
87
«Νένο Κφζκνο», Απξίιεο 1953, ζει. 8. Ζ αθξηβήο εκεξνκελία δελ ππάξρεη, αιιά
απφ ηε ζεηξά δεκνζίεπζεο ησλ ληνθνπκέλησλ πηζαλφηεξε θαίλεηαη λα είλαη ε 5ε Μαξηίνπ.
88
«Ηζηνξία ηνπ ΚΚ΢Δ», «ΠΟΛΗΣΗΚΔ΢ ΚΑΗ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΔ΢ ΔΚΓΟ΢ΔΗ΢», 1960, ζ.
829.
89
Νηνθνπκέλην ηνπ ξσζηθνχ «Κέληξνπ Φχιαμεο ΢χγρξνλσλ Νηνθνπκέλησλ», απφ ην
βηβιίν Stalin wollte ein anderes Europa - Moskaus Außenpolitik 1940-1968 [Ο ΢ηάιηλ ήζειε
κηα άιιε Δπξψπε - Ζ εμσηεξηθή πνιηηηθή ηεο Μφζραο 1940-1968], Edition Ost, Βεξνιίλν
2003, ζει. 215.
90
φ.π.
 56

Στισ 2 Λουνίου 1955 υπογράφτθκε ςτο Βελιγράδι Διακιρυξθ ανάμεςα ςτισ

κυβερνιςεισ τθσ ΕΣΣΔ και τθσ Γιουγκοςλαβίασ:

«*…+ οι δφο κυβερνιςεισ πιραν ωσ αφετθρία τισ ακόλουκεσ αρχζσ:

Το αδιαίρετο τθσ ειρινθσ *…+.

Το ςεβαςμό τθσ κυριαρχίασ, τθσ ανεξαρτθςίασ, τθσ εδαφικισ ακεραιότθτασ και
τθσ ιςοτιμίασ των κρατϊν …
Τθν αναγνϊριςθ και ανάπτυξθ τθσ ειρθνικισ ςυνφπαρξθσ ανάμεςα ςτουσ λαοφσ,
ανεξάρτθτα από *…+ κοινωνικό ςφςτθμα *…+,
Τον αμοιβαίο ςεβαςμό και μθ ανάμιξθ ςτισ εςωτερικζσ υποκζςεισ κάτω από
οποιαδιποτε δικαιολογία *…+ εφόςον τα προβλιματα του εςωτερικοφ κακεςτϊτοσ, οι
διαφορζσ ςτα κοινωνικά ςυςτιματα και οι διαφορζσ ςτισ ςυγκεκριμζνεσ μορφζσ
ανάπτυξθσ του ςοςιαλιςμοφ είναι ηθτιματα που αφοροφν αποκλειςτικά τουσ λαοφσ
κάκε χϊρασ χωριςτά *…+ οι κυβερνιςεισ τθσ ΕΣΣΔ και τθσ ΛΔΓ, ςυμφϊνθςαν τα
παρακάτω:
1. Πτι κα πάρουν όλα τα αναγκαία μζτρα για τθν αποκατάςταςθ ενόσ ομαλοφ
κακεςτϊτοσ ςυμφϊνων *…+91.

Είναι φανερό από το παραπάνω κείμενο ότι ωσ κομμουνιςτικζσ αρχζσ κεωροφνταν

«θ μθ ανάμειξθ μιασ χϊρασ ςτισ εςωτερικζσ υποκζςεισ μιασ άλλθσ» και θ υιοκζτθςθ
«διαφορετικϊν μορφϊν ςοςιαλιςμοφ», γι’ αυτό και αφετθρία των ςχζςεων ιταν «οι αρχζσ
του ΟΘΕ». Απουςίαηε και κάκε αναφορά ςτον ιμπεριαλιςμό και ςτθ ςτάςθ τουσ απζναντί
του.

1.Β.6. ΣΟ 20ο ΢ΤΝΕΔΡΛΟ ΣΟΤ ΚΚ΢Ε ΚΑΛ Θ ΕΠΛΔΡΑ΢Θ ΣΟΤ ΢ΣΟ ΔΛΕΚΝΕ΢ ΚΟΜΜΟΤΝΛ΢ΣΛΚΟ
ΚΛΝΘΜΑ

Στισ 14 ζωσ 25 Ψεβρουαρίου 1956 ςυνιλκε ςτθ Μόςχα το 20ό Συνζδριο του ΚΚΣΕ.
Τθν τελευταία θμζρα του Συνεδρίου, ςε κλειςτι ςυνεδρίαςθ, χωρίσ τθ ςυμμετοχι των
ξζνων αντιπροςωπειϊν, αλλά και χωρίσ το δικαίωμα τοποκζτθςθσ των ςυμμετεχόντων, ο Ν.
Ωρουςτςϊφ παρουςίαςε ειςιγθςθ για «τθν προςωπολατρία του Στάλιν και τισ ςυνζπειζσ
τθσ», θ οποία κρατικθκε κατ’ αρχιν μυςτικι, αλλά γριγορα διζρρευςε ςτθ Δφςθ.
Κατεφκυνςθ τθσ ειςιγθςθσ ιταν θ δριμεία πολεμικι κατά του Στάλιν και τθσ λειτουργίασ
του ωσ κομματικοφ θγζτθ.

Θ κριτικι που άςκθςε το 20ό Συνζδριο του ΚΚΣΕ (1956) ςτθν προθγοφμενθ περίοδο
δεν ςυνιςτοφςε αντικειμενικι εξζταςθ τθσ πορείασ οικοδόμθςθσ του ςοςιαλιςμοφ.

Το 20ό Συνζδριο αμαφρωςε τθ ςυμβολι του Στάλιν ςτθ ςοςιαλιςτικι οικοδόμθςθ,

υποβάκμιςε το ρόλο του ςτο Βϋ Ραγκόςμιο Ρόλεμο, κακϊσ και τθ ςυμβολι του ςτθ
γριγορθ μεταπολεμικι ανόρκωςθ. Αποφαςίςτθκαν ενζργειεσ, όπωσ: Θ μεταφορά τθσ
ςοροφ του, από το Μαυςωλείο Λζνιν ςτα τείχθ του Κρεμλίνου. Το γκρζμιςμα όλων των
αγαλμάτων του ςτθ Σοβιετικι Ζνωςθ, εκτόσ από τθν ιδιαίτερθ πατρίδα του, τθ Γεωργία. Θ
μετονομαςία του Στάλινγκραντ ςε Βόλγκογκραντ.

Τα παραπάνω ςυμβόλιηαν τθν απάρνθςθ τθσ κετικισ πείρασ του κόμματοσ ςτθν
πάλθ με τον οπορτουνιςμό, ςτθν επαναςτατικι επαγρφπνθςθ για τθν υπεράςπιςθ του

91
«Νένο Κφζκνο», Ηνχιηνο 1955, ζει. 41-44.
 57

ςοςιαλιςτικοφ ςυςτιματοσ, για τθ νίκθ του ςοςιαλιςτικοφ τρόπου παραγωγισ απζναντι ςτισ
επιβιϊςεισ του παρελκόντοσ.

Θ κριτικι τροφοδότθςε μια μθδενιςτικι και ςυκοφαντικι επίκεςθ ςυνολικά εναντίον

του ςοςιαλιςμοφ από εκείνεσ τισ δυνάμεισ που δεν κατευκφνονταν από επαναςτατικό
κριτιριο διόρκωςθσ των λακϊν, αλλά τα χρθςιμοποίθςαν ςε κατεφκυνςθ ανακεωρθτικι και
οπορτουνιςτικι.

Οι ιμπεριαλιςτικζσ δυνάμεισ, οι δυνάμεισ του αντικομμουνιςμοφ, αγκάλιαςαν τθν

οπορτουνιςτικι ςτροφι του ΚΚΣΕ και τθν πριμοδότθςαν με «ςτοιχεία» για το καταπιεςτικό
κακεςτϊσ του Στάλιν, όπωσ το ονόμαςαν. Ραράλλθλα ο ιμπεριαλιςμόσ ςυνζχιςε τθν
ολόπλευρθ πίεςθ προσ τθν ΕΣΣΔ και το διεκνζσ κομμουνιςτικό κίνθμα.

Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα και ςιμερα, ςχεδόν εξιντα χρόνια μετά το κάνατο του
Στάλιν, τα ιδεολογικά κζντρα του ιμπεριαλιςμοφ επιδιϊκουν να κρατοφν ηωντανι τθ
ςπίλωςθ και διαςτρζβλωςθ του ιςτορικοφ του ρόλου, προβάλλοντάσ τον ωσ τον κόκκινο
«δικτάτορα». Μεκοδεφουν ιδεολογικά και προπαγανδιςτικά, τθ διαςτρζβλωςθ ι τθν
αποςιϊπθςθ τθσ κεωρίασ για τθ ςοςιαλιςτικι επανάςταςθ ςτο ζργο του Μαρξ και του
Λζνιν, των κζςεων για το χαρακτιρα τθσ επαναςτατικισ εργατικισ εξουςίασ, τθσ
δικτατορίασ του προλεταριάτου, ςτθ μακρόχρονθ περίοδο τθσ ςοςιαλιςτικισ οικοδόμθςθσ,
ωσ κατϊτερθσ βακμίδασ τθσ κομμουνιςτικισ κοινωνίασ.

Θ πολιτικι του 20οφ Συνεδρίου πυροδότθςε μια νζα όξυνςθ τθσ εςωκομματικισ
διαπάλθσ, ςε πολλά κομμουνιςτικά και εργατικά κόμματα, κακϊσ και διεργαςίεσ που
οδιγθςαν ςε αλλαγζσ θγεςιϊν και ςε διαςπάςεισ. Το 20ό Συνζδριο ενίςχυςε τθν εκτίμθςθ
ότι ιταν δυνατό να υπάρξει φιλειρθνικι πολιτικι των ευρωπαϊκϊν κρατϊν, ανεξάρτθτα από
το κοινωνικοοικονομικό τουσ ςφςτθμα: «Πλα τα ευρωπαϊκά κράτθ και οι λαοί τουσ
ενϊνονται με κοινά ςυμφζροντα αγϊνοσ για τθν πρόλθψιν νζων πολεμικϊν
ςυγκροφςεων»92.

Στο 20ο Συνζδριο με απόφαςθ τθσ 5θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ (1955), παραβρζκθκε
αντιπροςωπεία τθσ ΚΕ από τουσ Νίκο Ηαχαριάδθ και Απόςτολο Γκρόηο. Το χαιρετιςτιριο τθσ
ΚΕ του ΚΚΕ προσ το 20ο Συνζδριο του ΚΚΣΕ, μεταξφ άλλων ανζφερε:

«Κζλουμε να ςασ διαβεβαιϊςουμε, ςφντροφοι, ότι οι κομμουνιςτζσ τθσ Ελλάδασ κα

διακζςουν όλεσ τισ δυνάμεισ τουσ και κα κάνουν το κακετί δυνατό για τθν εφαρμογι ςτθ
ηωι, ςφμφωνα με τισ ελλθνικζσ ςυνκικεσ, των ςωςτϊν μαρξιςτικολενινιςτικϊν κεωρθτικϊν
κζςεων, που εκτζκθκαν με τθ λογοδοςία τθσ ΚΕ του Κόμματοσ ςασ ςτο Συνζδριο, πάνω ςε
ςειρά ςοβαρά ηθτιματα του παγκόςμιου κομμουνιςτικοφ κινιματοσ και τθσ διεκνοφσ
πολιτικισ»93.

Τον επόμενο χρόνο (1957) θ 7θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ εκτίμθςε ωσ εξισ το 20ο
Συνζδριο:

«…μιλιςαμε για τθν εξαιρετικι, τθν ιςτορικι ςθμαςία του 20ου ςυνεδρίου και τθν
αποφαςιςτικι επίδραςι του ς’ όλο το διεκνζσ κίνθμα και ςτο δικό μασ κίνθμα. Εδϊ
προςκζτουμε πωσ το 20ο ςυνζδριο βοικθςε να κατανοθκοφν πλατφτερα και βακφτερα τα
ηθτιματα ποφβαλε θ 6θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ»94.

92
Σν 20φ ΢πλέδξην ηνπ ΚΚ΢Δ, δεχηεξν κέξνο, εθδφζεηο Εψγηα, 1956, ζει. 8.
93
Σν ΚΚΔ-Δπίζεκα Κείκελα, η.8νο, ζει. 12, Δθδφζεηο «΢χγρξνλε Δπνρή».
94
Ζ 7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ (1957), έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 67.
 58

Αυτζσ οι εκτιμιςεισ δεν επιβεβαιϊκθκαν από τισ εξελίξεισ ςτο διεκνζσ

κομμουνιςτικό κίνθμα και ςτθ ςοςιαλιςτικι οικοδόμθςθ.

1.Β.6.α. Οι εκτιμιςεισ για το 20ό ΢υνζδριο

ςτο πλαίςιο του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ

Θ εςωκομματικι διαπάλθ ςτο ΚΚΣΕ οξφνκθκε λίγο μετά από το 20ό Συνζδριο. Τα μζλθ του
Ρροεδρείου τθσ ΚΕ Μάλενκοφ, Καγκανόβιτσ, Μόλοτοφ, τάχκθκαν ενάντια ςτθ γραμμι του
20οφ Συνεδρίου ςτθν εςωτερικι και εξωτερικι πολιτικι: Στθ διεφρυνςθ των δικαιωμάτων
των ενωςιακϊν δθμοκρατιϊν ςτθν οικονομικι και πολιτιςτικι οικοδόμθςθ. Στα μζτρα
περιοριςμοφ του κρατικοφ μθχανιςμοφ και αναδιοργάνωςθσ τθσ διεφκυνςθσ βιομθχανίασ
και οικοδόμθςθσ. Στο μζτρο τόνωςθσ του υλικοφ ενδιαφζροντοσ τθσ κολχόηνικθσ αγροτιάσ.
Στθν κατάργθςθ τθσ υποχρεωτικισ παράδοςθσ αγροτικϊν προϊόντων από το ατομικό νοι-
κοκυριό των κολχόηνικων.

Ο Μόλοτοφ τάχκθκε κατά τθσ επζκταςθσ ςτα παρκζνα και χζρςα εδάφθ. Και οι τρεισ
τάχκθκαν ενάντια ςτθν εξωτερικι πολιτικι του Κόμματοσ. Υπιρξε οξεία διαπάλθ ςτο
Ρροεδρείο τον Λοφνιο του 1957. Τελικά, ςε Ολομζλεια τθσ ΚΕ κακαιρζκθκαν από τθν ΚΕ και
το Ρροεδρείο τθσ οι Μάλενκοφ, Καγκανόβιτσ, Μόλοτοφ και Σεπίλοφ. Βαριά μομφι με
προειδοποίθςθ επιβλικθκε ςτον Μπουλγκάνιν, κακϊσ και διάφορεσ ποινζσ ςε άλλα μζλθ95.

Δεν υπιρξε όμωσ ανοιχτι αντίδραςθ για το 20ό Συνζδριο από τθν θγεςία άλλου
κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ αμζςωσ μετά από αυτό.

Στισ 19 Λουνίου 1956 το Ρολιτικό Γραφείο τθσ ΚΕ του ΚΚ Γαλλίασ δθμοςίευςε

διακιρυξθ, όπου εκτιμοφςε κετικά τα αποτελζςματα του 20οφ Συνεδρίου του ΚΚΣΕ,
πρόςκετε όμωσ και οριςμζνεσ ενςτάςεισ:

«Το Ρολιτικό Γραφείο κατθγορεί *…+ ότι βάςθ των ςυνκθκϊν υπό τισ οποίεσ
παρουςιάςτθκε και αποκαλφφκθκε θ ειςιγθςθ του ςυντρόφου Χρουςτςϊφ, ο αςτικόσ
τφποσ ιταν ςε κζςθ να δθμοςιεφςει γεγονότα, τα οποία δεν γνϊριηαν οι γάλλοι
κομμουνιςτζσ *…+ Οι εξθγιςεισ που δόκθκαν μζχρι τϊρα, για τα λάκθ του Στάλιν, τθν
καταγωγι τουσ και τισ ςυνκικεσ κάτω από τισ οποίεσ ςυνζβθςαν δεν είναι ικανοποιθτικζσ.
Μια βακιά μαρξιςτικι ανάλυςθ είναι απαραίτθτθ, ϊςτε να εξακριβωκεί το ςφνολο των
ςυνκθκϊν, ςτισ οποίεσ μπόρεςε να αςκθκεί θ προςωπικι εξουςία του Στάλιν. Ιταν λάκοσ,
όςο ηοφςε ο Στάλιν να του αποδίδεται υπερβολικόσ ζπαινοσ και θ αποκλειςτικότθτα όλων
των επιτυχιϊν, που είχαν κατακτθκεί από τθν Σοβιετικι Ζνωςθ, χάρθ ςε μια γενικι ςωςτι
γραμμι ςτθν υπθρεςία τθσ οικοδόμθςθσ του ςοςιαλιςμοφ. Αυτι θ ςτάςθ ςυνζβαλε ςτο να
αναπτυχκεί θ προςωπολατρία και να επθρεάςει αρνθτικά το διεκνζσ εργατικό κίνθμα.

95
«Ηζηνξία ηνπ ΚΚ΢Δ», «ΠΟΛΗΣΗΚΔ΢ ΚΑΗ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΔ΢ ΔΚΓΟ΢ΔΗ΢», 1960, ζ.
861-865.
 59

Δεν είναι ςωςτό, να αποδίδεται αποκλειςτικά και μόνο ςτο Στάλιν, ό,τι ιταν
αρνθτικό ςτθ δράςθ του Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ. Ο Στάλιν ζπαιξε
ζνα κετικό ρόλο κατά τθ διάρκεια μιασ ολόκλθρθσ ιςτορικισ περιόδου» 96.

Ο Ραλμίρο Τολιάτι, ςτθν ζκκεςθ για τισ εργαςίεσ του 20οφ Συνεδρίου του ΚΚΣΕ, που
ζκανε ςτθν ΚΕ του ΚΚ Λταλίασ, ςτισ 14 Μαρτίου του 1956, εκτόσ από τθν επιχειρθματολογία
του για τθν «τεράςτια, ανεκτίμθτθ ιςτορικι ςθμαςία του Συνεδρίου για ολόκλθρο τον
κόςμο» και για τθν ορκότθτα των αποφάςεων για τθν «εξάλειψθ τθσ προςωπολατρίασ»,
ζγραφε και τα εξισ:

«Κανζνασ από μασ δεν πιςτεφει ότι είναι δυνατό να ςβθςτεί ο Στάλιν από τθν
ιςτορία. Κανζνασ από μασ δεν πιςτεφει ότι μπορεί να εκμθδενιςτεί, να καταςτραφεί ό,τι
αυτόσ ιταν για τθ ροφςικθ επανάςταςθ και το διεκνζσ κίνθμα, ό,τι αυτόσ εκπροςϊπθςε για
τθ ηωι και τισ τφχεσ του ςοβιετικοφ κράτουσ. *…+ εμείσ ξζρουμε και δεν μποροφμε να
ξεχάςουμε τι αντιπροςϊπευςε το όνομα του Στάλιν *…+ Ξζρουμε πόςοι κομμουνιςτζσ
υποφζρανε και πζκαναν ςτισ χϊρεσ μασ μ’ εκείνο το όνομα ςτα χείλθ. *…+ αυτό το όνομα
ςθμαίνει, πριν απ’ όλα και πάνω απ’ όλα, πίςτθ ςτθν υπόκεςι μασ, βεβαιότθτα ότι θ
υπόκεςι μασ είναι δίκαιθ, εμπιςτοςφνθ ακλόνθτθ για τθ νίκθ *…+ Αυτό που υπιρξε δεν
ςβινεται»97.

Το ΚΚ Κίνασ είχε αντιφατικζσ τοποκετιςεισ ςχετικά με το 20ο Συνζδριο του ΚΚΣΕ.

Στισ 5 Απριλίου 1956, ςτθ «Λαϊκι Θμερθςία», όργανο τθσ ΚΕ του ΚΚΚ, ςε άρκρο τθσ
Σφνταξθσ με τίτλο «Για τθν ιςτορικι πείρα τθσ δικτατορίασ του Ρρολεταριάτου», ςτθ
ςυγγραφι του οποίου ςυνζβαλε ο ίδιοσ ο Μάο, αποδεχόταν και ςτιριηε τισ αποφάςεισ του
20ου Συνεδρίου για τον Στάλιν:

«Πταν, όμωσ, κάκε θγζτθσ του Κόμματοσ ι του κράτουσ μπαίνει ο ίδιοσ πζρα
και πάνω από το Κόμμα και τισ μάηεσ, αντί να βρίςκεται ανάμεςά τουσ, όταν ο ίδιοσ
αποξενϊνεται από τισ μάηεσ, παφει να ζχει τθν ολόπλευρθ, διειςδυτικι εικόνα των
υποκζςεων του κράτουσ. Πταν ςυμβαίνει αυτό, ακόμα και μια προςωπικότθτα
όπωσ ο Στάλιν δεν μπορεί να αποφφγει εξωπραγματικζσ και λανκαςμζνεσ
αποφάςεισ όςον αφορά οριςμζνα ςθμαντικά ηθτιματα (...) Στθ διάρκεια του
τελευταίου μζρουσ τθσ ηωισ του, ο Στάλιν ικανοποιοφνταν όλο και περιςςότερο με
τθν προςωπολατρία και παραβίαηε το Κομματικό ςφςτθμα του δθμοκρατικοφ
ςυγκεντρωτιςμοφ και τθσ αρχισ του ςυνδυαςμοφ τθσ ςυλλογικισ θγεςίασ με τθν
ατομικι ευκφνθ. Ωσ αποτζλεςμα, ζκανε οριςμζνα ςοβαρά λάκθ: για παράδειγμα,
διεφρυνε το πεδίο εφαρμογισ τθσ καταςτολισ τθσ αντεπανάςταςθσ, δεν είχε
αναγκαία επαγρφπνθςθ ςχετικά με τθν παραμονι του αντιφαςιςτικοφ πολζμου,
παρζλειψε να καταβάλει τθ δζουςα προςοχι ςτθν περαιτζρω ανάπτυξθ τθσ
γεωργίασ και τθσ υλικισ ευθμερίασ των αγροτϊν, ζδωςε οριςμζνεσ λανκαςμζνεσ
ςυμβουλζσ ςχετικά με το διεκνζσ κομμουνιςτικό κίνθμα και ειδικότερα πιρε
λανκαςμζνεσ αποφάςεισ για το ηιτθμα τθσ Γιουγκοςλαβίασ (…) Ο αγϊνασ κατά τθσ
προςωπολατρίασ , ο οποίοσ ξεκίνθςε από το 20ο Συνζδριο , είναι μια μεγάλθ και

96
Δθεκεξίδα “Bayrisches Volks-Echo”, 22/6/1956, απφ ην Kurt Gossweiler, Die
Entfaltung des Revisionismus …[Ζ εμάπισζε ηνπ ξεβηδηνληζκνχ…] Offensiv (Hrsg),
Auferstanden aus Ruinen - Über das revolutionäre Erbe der DDR, Hannover, Januar 2000.
97
Πεξηνδηθφ Νένο Κόζκνο, Απξίιεο-Μάεο ηνπ 1956, ηεχρ. 4-5, Π. Σνιηάηη, «Οη λέεο
πξννπηηθέο πνπ αλνίγνληαη ζηνπο ιανύο απ΄ ηε ζηαζεξνπνίεζε ελόο παγθόζκηνπ ζνζηαιηζηηθνύ
ζπζηήκαηνο», ζει. 79, 82.
 60

καρραλζα μάχθ των κομμουνιςτϊν και των λαϊν τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ για να
εξαλείψουν τα ιδεολογικά εμπόδια που τίκενται ςτθν πρόοδο τουσ» 98.

Λίγουσ μινεσ αργότερα, ( Νοζμβριοσ 1956), ο Μάο Τςε Τουνγκ ςε ομιλία του
θ
ςτθ 2 Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚ Κίνασ, παρότι φαινομενικά υποςτιριηε τον Στάλιν,
επζμενε ςτισ προθγοφμενεσ κατθγορίεσ:

«Κα ικελα να πω λίγα λόγια για το Εικοςτό Συνζδριο του Κομμουνιςτικοφ

Κόμματοσ τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ. Νομίηω ότι υπάρχουν δφο “ςπακιά” το ζνα είναι ο
Λζνιν και το άλλο του Στάλιν. Το ςπακί του Στάλιν πετάχτθκε μακριά από τουσ
΢ϊςουσ. Ο Γκομοφλκα και μερικοί ςτθν Ουγγαρία το ςικωςαν για να χτυπιςουν τθν
Σοβιετικι Ζνωςθ και να αντιταχκοφν ςτον υποτικζμενο ςταλινιςμό. (…) Εμείσ οι
Κινζηοι δεν το πετάξαμε μακριά. Ρρϊτο εμείσ υπεραςπίηουμε το Στάλιν και δεφτερο
εμείσ ταυτόχρονα κριτικάρουμε τα λάκθ του και ζχουμε γράψει το άρκρο “Για τθν
ιςτορικι πείρα τθσ δικτατορίασ του προλεταριάτου”. Αντίκετα με μερικοφσ που
προςπάκθςαν να δυςφθμίςουν και να ςυντρίψουν τον Στάλιν εμείσ ενεργοφμε
ςφμφωνα με τθν αντικειμενικι πραγματικότθτα»99.

Τθν ίδια ςτιγμι όμωσ τονίηονταν οι εκνικζσ ιδιομορφίεσ ςε ςχζςθ με τθν

ςοςιαλιςτικι οικοδόμθςθ ςτθν Κίνα ςτο όνομα τθσ μθ μθχανιςτικισ μεταφοράσ τθσ
ςοβιετικισ πείρασ ςτθν κινζηικθ πραγματικότθτα.

Είναι χαρακτθριςτικι θ εξισ τοποκζτθςθ του Μάο απαντϊντασ ςτο ερϊτθμα

εάν υπιρχαν διαφορζσ ανάμεςα ςτθν Κίνα και τθν ΕΣΣΔ:

«Για παράδειγμα, θ κολλεκτιβοποίθςθ τθσ αγροτικισ μασ οικονομίασ ,

αντίκετα με τθν δικι τουσ, πζραςε αρκετά ςτάδια, θ πολιτικι μασ απζναντι ςτουσ
καπιταλιςτζσ είναι διαφορετικι από τθν δικι τουσ, το ίδιο και θ πολιτικι μασ για τισ
τιμζσ αγοράσ και ο τρόποσ που χειριηόμαςτε τθ ςχζςθ ανάμεςα ςτθν αγροτικι
οικονομία και τθν ελαφριά βιομθχανία, από τθν άλλθ, το ίδιο διαφορετικό είναι και
το ςτρατιωτικό μασ ςφςτθμα κακϊσ και το κομματικό μασ ςφςτθμα. Τουσ ζχουμε
πεί: Δεν ςυμφωνοφμε ςε μερικά πράγματα που ζχετε κάνει, οφτε εγκρίνουμε
μερικοφσ από τουσ τρόπουσ που χειρίηεςτε τα ηθτιματα»100.

Ουςιαςτικά θ κριτικι του ΚΚΚ και του Μάο Τςε Τοφνγκ, ςτθ ςοςιαλιςτικι
οικοδόμθςθ ςτθν ΕΣΣΔ για τθν περίοδο 1917-1956 κεωροφςε ότι ςτθν ΕΣΣΔ θ
θγεςία του ΚΚΣΕ υπό τον Στάλιν δεν αντιμετϊπιςε διαλεκτικά τισ αντικζςεισ:

«Ο Στάλιν δεν μπόρεςε να δει τθ ςχζςθ ανάμεςα ςτθν πάλθ των αντικζτων
και τθν ενότθτα των αντικζτων. Μερικοί άνκρωποι ςτθν Σοβιετικι Ζνωςθ ζχουν
τόςο μεταφυςικό και άκαμπτο τρόπο ςκζψθσ που πιςτεφουν ότι ζνα πράγμα πρζπει
να είναι είτε το ζνα είτε το άλλο, και αρνοφνται να αναγνωρίςουν τθν ενότθτα των
αντικζτων. Από εδϊ ξεκινοφν πολιτικά λάκθ. Εμείσ μζνουμε πιςτοί ςτθν αντίλθψθ

98
Μεηάθξαζε απφ ηελ κπξνζνχξα «The Historical Experience of the Dictatorship of
the Proletariat», . Peking: Foreign Languages Press, 1959
99
Δθινγή Έξγσλ ηνπ Μάν Σζε Σνπλγθ , ηφκνο V , ζει 384, «Μνξθσηηθέο Δθδφζεηο»,
Αζήλα 1977, ζει. 384.
100
Δθινγή Έξγσλ ηνπ Μάν Σζε Σνπλγθ , ηφκνο V , ζει 384, «Μνξθσηηθέο Δθδφζεηο»,
Αζήλα 1977, ζει 382.
 61

τθσ ενότθτασ των αντικζτων και υιοκετοφμε τθν πολιτικι “εκατό λουλοφδια να
ανκίηουν, εκατό ςχολζσ ςκζψθσ να ςυναγωνίηονται μεταξφ τουσ”»101.

1.Β.6.β. Οι ςφγχρονεσ εκτιμιςεισ του ΚΚΕ

για το 20ό ΢υνζδριο του ΚΚ΢Ε

Μετά τθν επικράτθςθ τθσ αντεπανάςταςθσ ςτα τζλθ τθσ δεκαετίασ του 1990, το ΚΚΕ
τοποκετικθκε για το 20ο Συνζδριο του ΚΚΣΕ, αρχικά το 1995, οπότε πραγματοποιικθκε θ
Ρανελλαδικι Συνδιάςκεψθ με κζμα τισ αιτίεσ τθσ ανατροπισ του ςοςιαλιςτικοφ
ςυςτιματοσ ςτθν Ευρϊπθ:

«Καλλιεργικθκαν κεωρθτικζσ απόψεισ ι προτιμικθκαν επιλογζσ που ςυνιςτοφςαν

παρεκκλίςεισ από τθ κεωρία μασ (…)

Οι κατευκφνςεισ του 20ου Συνεδρίου για “ποικιλία μορφϊν μετάβαςθσ των

διάφορων χωρϊν ςτο ςοςιαλιςμό, κάτω από οριςμζνεσ προχποκζςεισ”, αξιοποιικθκαν από
θγεςίεσ κομμουνιςτικϊν κομμάτων ωσ κεωρθτικό υπόβακρο επίκεςθσ ςε βάροσ τθσ
επιςτθμονικισ κεωρίασ του ςοςιαλιςμοφ»102.

Θ απόφαςθ του 18ου Συνεδρίου του ΚΚΕ (18 -22 Ψεβρουαρίου 2009) εκτίμθςε ότι:

«10. Θ αντεπανάςταςθ ςτθν ΕΣΣΔ δεν προιλκε από ιμπεριαλιςτικι ςτρατιωτικι επζμβαςθ,
αλλά από τα μζςα και από τα πάνω, ωσ αποτζλεςμα τθσ οπορτουνιςτικισ μετάλλαξθσ του
ΚΚ και τθσ αντίςτοιχθσ πολιτικισ κατεφκυνςθσ τθσ ςοβιετικισ εξουςίασ»103.

Ϋσ ςθμείο ςτροφισ θ απόφαςθ ξεχωρίηει το 20ό Συνζδριο του ΚΚΣΕ και αναλφοντασ
επιςθμαίνει:

«Μετά το Βϋ Ραγκόςμιο Ρόλεμο και τθ μεταπολεμικι ανόρκωςθ, θ ςοςιαλιςτικι

οικοδόμθςθ μπικε ςε νζα φάςθ. Το Κόμμα βρζκθκε αντιμζτωπο με νζεσ απαιτιςεισ και
προκλιςεισ ωσ προσ τθν ανάπτυξθ του ςοςιαλιςμοφ - κομμουνιςμοφ. Ωσ ςθμείο ςτροφισ
ξεχωρίηει το 20ό Συνζδριο του ΚΚΣΕ (1956), επειδι ςε αυτό υιοκετικθκαν μια ςειρά
οπορτουνιςτικζσ κζςεισ για τα ηθτιματα τθσ οικονομίασ, τθσ ςτρατθγικισ του
κομμουνιςτικοφ κινιματοσ και των διεκνϊν ςχζςεων. Άλλαξε ο ςυςχετιςμόσ ςτθ διαπάλθ
που διεξαγόταν όλθ τθν προθγοφμενθ περίοδο, με ςτροφι υπζρ των ανακεωρθτικϊν -
οπορτουνιςτικϊν κζςεων ςτο 20ό Συνζδριο, με αποτζλεςμα το Κόμμα ςταδιακά να χάνει τα
επαναςτατικά του χαρακτθριςτικά»104.

101
Δθινγή Έξγσλ ηνπ Μάν Σζε Σνπλγθ , ηφκνο V , ζει 384, «Μνξθσηηθέο Δθδφζεηο»,
Αζήλα 1977, ζει 416-417.
102
Τιηθά ηεο Παλειιαδηθήο ΢πλδηάζθεςεο 15- 16 Ηνχιε 1995 «Δθηηκήζεηο θαη
πξνβιεκαηηζκνί γηα ηνπο παξάγνληεο πνπ θαζφξηζαλ ηελ αλαηξνπή ηνπ ζνζηαιηζηηθνχ
ζπζηήκαηνο ζηελ Δπξψπε», ζει. 49.
103
Απφθαζε ηνπ 18νπ ΢πλεδξίνπ ηνπ ΚΚΔ - Δθηηκήζεηο θαη ζπκπεξάζκαηα απφ ηε
ζνζηαιηζηηθή νηθνδφκεζε ζηνλ 20ν αηψλα, κε επίθεληξν ηελ Δ΢΢Γ - Ζ αληίιεςε ηνπ ΚΚΔ
γηα ην ζνζηαιηζκφ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 35.
104
Απφθαζε ηνπ 18νπ ΢πλεδξίνπ ηνπ ΚΚΔ - Δθηηκήζεηο θαη ζπκπεξάζκαηα απφ ηε
ζνζηαιηζηηθή νηθνδφκεζε ζηνλ 20ν αηψλα, κε επίθεληξν ηελ Δ΢΢Γ - Ζ αληίιεςε ηνπ ΚΚΔ
γηα ην ζνζηαιηζκφ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 36.
 62

«…18. Με τθν εςωκομματικι διαπάλθ ςτισ αρχζσ τθσ δεκαετίασ του 1950
εκφράςτθκε, ςε ιδεολογικό και πολιτικό επίπεδο, θ κοινωνικι αντίςταςθ (κολχόηνικοι
αγρότεσ, διευκυντικά ςτελζχθ ςτθν αγροτικι παραγωγι και ςτθ βιομθχανία) ςτθν ανάγκθ
επζκταςθσ και εμβάκυνςθσ των ςοςιαλιςτικϊν ςχζςεων παραγωγισ *…+. Οι δυνάμεισ αυτζσ
εκφράςτθκαν πολιτικά μζςα από τισ κζςεισ που υιοκετικθκαν ςτισ αποφάςεισ του 20οφ
Συνεδρίου του ΚΚΣΕ, *…+. Σταδιακά υιοκετικθκαν πολιτικζσ επιλογζσ που διεφρυναν τισ
εμπορευματοχρθματικζσ (δυνάμει καπιταλιςτικζσ) ςχζςεισ, ςτο όνομα τθσ διόρκωςθσ των
αδυναμιϊν του Κεντρικοφ Σχεδιαςμοφ και τθσ διεφκυνςθσ των ςοςιαλιςτικϊν παραγωγικϊν
μονάδων.

*…+ Ζτςι ςε κεωρθτικό επίπεδο κυριάρχθςαν οι κεωρίεσ τθσ «ςοςιαλιςτικισ

εμπορευματικισ παραγωγισ» ι «του ςοςιαλιςμοφ με αγορά», θ αποδοχι του νόμου τθσ
αξίασ ωσ νόμου του ςοςιαλιςτικοφ (ανϊριμου κομμουνιςτικοφ) τρόπου παραγωγισ που
λειτουργεί και ςτθ φάςθ τθσ ςοςιαλιςτικισ ανάπτυξθσ»105.

«…Ρζραν του ιμπεριαλιςτικοφ περίγυρου και τθσ αναμφιςβιτθτθσ αρνθτικισ

επίδραςισ του, θ κοινωνικι βάςθ του οπορτουνιςμοφ παραμζνει όςο διατθροφνται μορφζσ
ομαδικισ και ατομικισ ιδιοκτθςίασ, όςο παραμζνουν οι εμπορευματικζσ χρθματικζσ
ςχζςεισ, οι κοινωνικζσ διαφορζσ. Σε τελευταία ανάλυςθ, παραμζνει θ υλικι βάςθ του
οπορτουνιςμοφ ςε όλθ τθ ςοςιαλιςτικι πορεία και όςο υπάρχει καπιταλιςμόσ ςτθ Γθ, ιδίωσ
ςε ιςχυρά καπιταλιςτικά κράτθ»106.

«29. Θ γραμμι τθσ «ειρθνικισ ςυνφπαρξθσ», όπωσ αναπτφχκθκε τα πρϊτα

μεταπολεμικά χρόνια, ωσ ζνα βακμό ςτο 19ο (Οκτϊβρθσ 1952) και κυρίωσ ςτο 20ό Συνζδριο
του ΚΚΣΕ (1956), *…+ επζτρεψε τθν καλλιζργεια ουτοπικϊν αντιλιψεων ότι είναι δυνατό ο
ιμπεριαλιςμόσ να αποδεχτεί μακροπρόκεςμα τθ ςυμβίωςθ με δυνάμεισ που ζςπαςαν τθν
παγκόςμια κυριαρχία του. *…+ Με τθ κζςθ του για ποικιλία μορφϊν μετάβαςθσ ςτο
ςοςιαλιςμό, κάτω από οριςμζνεσ προχποκζςεισ, θ γραμμι τθσ «ειρθνικισ ςυνφπαρξθσ»
ςυνδζκθκε και με τθ δυνατότθτα κοινοβουλευτικοφ περάςματοσ ςτο ςοςιαλιςμό ςτθν
Ευρϊπθ, ςτρατθγικι που προχπιρχε ςε οριςμζνα και επικράτθςε ςτα περιςςότερα ΚΚ»107.

1.Β.7. ΟΛ ΔΛΑ΢ΚΕΨΕΛ΢ ΣΩΝ ΚΟΜΜΟΤΝΛ΢ΣΛΚΩΝ ΚΑΛ ΕΡΓΑΣΛΚΩΝ ΚΟΜΜΑΣΩΝ ΢ΣΛ΢

ΔΕΚΑΕΣΛΕ΢ 1950 και 1960

Ρερίπου δυο μινεσ μετά το 20ό Συνζδριο του ΚΚΣΕ αποφαςίςτθκε θ διάλυςθ του
«Γραφείου Ρλθροφοριϊν», κακϊσ και θ παφςθ τθσ ζκδοςθσ του δθμοςιογραφικοφ του
οργάνου «Για ςτακερι ειρινθ, για τθ λαϊκι δθμοκρατία».

Στθ ςχετικι ανακοίνωςθ, που δθμοςιεφτθκε ςτισ 17 Απριλίου 1956, αναφερόταν ότι
«το Γραφείο Ρλθροφοριϊν ζπαιξε κετικό ρόλο ςτο ξεπζραςμα τθσ ζλλειψθσ ςυντονιςμοφ

105
Απφθαζε ηνπ 18νπ ΢πλεδξίνπ ηνπ ΚΚΔ - Δθηηκήζεηο θαη ζπκπεξάζκαηα απφ ηε
ζνζηαιηζηηθή νηθνδφκεζε ζηνλ 20ν αηψλα, κε επίθεληξν ηελ Δ΢΢Γ - Ζ αληίιεςε ηνπ ΚΚΔ
γηα ην ζνζηαιηζκφ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 48,49,50.
106
Απφθαζε ηνπ 18νπ ΢πλεδξίνπ ηνπ ΚΚΔ - Δθηηκήζεηο θαη ζπκπεξάζκαηα απφ ηε
ζνζηαιηζηηθή νηθνδφκεζε ζηνλ 20ν αηψλα, κε επίθεληξν ηελ Δ΢΢Γ - Ζ αληίιεςε ηνπ ΚΚΔ
γηα ην ζνζηαιηζκφ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 60.
107
Απφθαζε ηνπ 18νπ ΢πλεδξίνπ ηνπ ΚΚΔ - Δθηηκήζεηο θαη ζπκπεξάζκαηα απφ ηε
ζνζηαιηζηηθή νηθνδφκεζε ζηνλ 20ν αηψλα, κε επίθεληξν ηελ Δ΢΢Γ - Ζ αληίιεςε ηνπ ΚΚΔ
γηα ην ζνζηαιηζκφ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 78.
 63

που παρουςιάςτθκε ανάμεςα ςτα Κομμουνιςτικά Κόμματα, φςτερα από τθ διάλυςθ τθσ
Κομμουνιςτικισ Διεκνοφσ»108, αλλά ότι, τόςο ωσ προσ τθ ςφνκεςι του όςο και ωσ προσ το
περιεχόμενο τθσ δράςθσ του, δεν ανταποκρινόταν πλζον ςτισ νζεσ ςυνκικεσ.

Οι Κεντρικζσ Επιτροπζσ των Κομμουνιςτικϊν και Εργατικϊν Κομμάτων τθσ

Βουλγαρίασ, τθσ Ουγγαρίασ, τθσ Λταλίασ, τθσ Ρολωνίασ, τθσ ΢ουμανίασ, τθσ Σοβιετικισ
Ζνωςθσ, τθσ Τςεχοςλοβακίασ και τθσ Γαλλίασ, που αποφάςιςαν ομόφωνα τθ διάλυςι του,
κεϊρθςαν ότι «κάκε Κόμμα ι ομάδα κομμάτων, ςτον αγϊνα για τα ςυμφζροντα τθσ
εργατικισ τάξθσ, για τθν υπόκεςθ τθσ ειρινθσ, τθσ δθμοκρατίασ και του ςοςιαλιςμοφ,
αναπτφςςοντασ τθ δράςθ τουσ ςφμφωνα με τουσ κοινοφσ ςκοποφσ και τα κακικοντα των
μαρξιςτικϊν - λενινιςτικϊν κομμάτων και με τισ εκνικζσ ιδιομορφίεσ και ςυνκικεσ των
χωρϊν τουσ, κα βρουν νζεσ χριςιμεσ μορφζσ για τθν αποκατάςταςθ δεςμϊν και επαφϊν
ανάμεςά τουσ»109.

Τον Νοζμβριο του 1957 πραγματοποιικθκαν δυο Διαςκζψεισ: α) Θ Διάςκεψθ των

αντιπροςϊπων των κομμουνιςτικϊν και εργατικϊν κομμάτων των ςοςιαλιςτικϊν κρατϊν
ςτισ 14-15 Νοεμβρίου και β) θ Διεκνισ Διάςκεψθ 64 κομμουνιςτικϊν και εργατικϊν
κομμάτων ςτισ 16-19 Νοεμβρίου.

Θ πρϊτθ Διάςκεψθ110 ενζκρινε Διακιρυξθ και θ δεφτερθ Μανιφζςτο Ειρινθσ.

Θ Διακιρυξθ ανζφερε ότι «τα αδελφά κόμματα, που δεν πιραν μζροσ ςτθ Σφςκεψθ,
κα εκτιμιςουν και κα αποφαςίςουν τα ίδια πϊσ να ενεργιςουν αναφορικά με τισ ςκζψεισ
που διατυπϊκθκαν ςτθν παροφςα Διακιρυξθ»111.

Εκτίμθςε ότι ο ιμπεριαλιςμόσ ζχαςε τθν αλλοτινι κυριαρχία του πάνω ςτο μεγαλφτερο
μζροσ τθσ ανκρωπότθτασ. Κεωρεί ότι ςε εκείνθ τθν εποχι θ παγκόςμια ανάπτυξθ
«κακορίηεται από τθν πορεία και τ' αποτελζςματα τθσ άμιλλασ των δφο αντιτικζμενων
κοινωνικϊν ςυςτθμάτων»112.

Επιςιμανε ότι «όςο διατθρείται ο ιμπεριαλιςμόσ κα παραμζνει και το ζδαφοσ για

επικετικοφσ πολζμουσ»113. Αναφερόταν ςτουσ ιμπεριαλιςτικοφσ πολζμουσ που διεξάγουν οι

108
Πεξηνδηθφ «Νένο Κφζκνο», Απξίιεο - Μάεο 1956, ηεχρ. 4-5, ζει. 17.
109
Πεξηνδηθφ «Νένο Κφζκνο», Απξίιεο - Μάεο 1956, ηεχρ. 4-5, ζει. 18.
110
Πήξαλ κέξνο αληηπξνζσπείεο: ηνπ Κφκκαηνο Δξγαζίαο ηεο Αιβαλίαο, ηνπ
Κνκκνπληζηηθνχ Κφκκαηνο ηεο Βνπιγαξίαο, ηνπ Κφκκαηνο Δξγαδνκέλσλ ηνπ Βηεηλάκ, ηνπ
Δληαίνπ ΢νζηαιηζηηθνχ Κφκκαηνο ηεο Γεξκαλίαο, ηνπ Κνκκνπληζηηθνχ Κφκκαηνο ηεο Κίλαο,
ηνπ Κφκκαηνο Δξγαζίαο ηεο Κνξέαο, ηνπ Λατθνχ Δπαλαζηαηηθνχ Κφκκαηνο ηεο Μνγγνιίαο,
ηνπ ΢νζηαιηζηηθνχ Δξγαηηθνχ Κφκκαηνο ηεο Οπγγαξίαο, ηνπ Δληαίνπ Δξγαηηθνχ Κφκκαηνο
ηεο Πνισλίαο, ηνπ Δξγαηηθνχ Κφκκαηνο ηεο Ρνπκαλίαο, ηνπ Κνκκνπληζηηθνχ Κφκκαηνο ηεο
΢νβηεηηθήο Έλσζεο θαη ηνπ Κνκκνπληζηηθνχ Κφκκαηνο ηεο Σζερνζινβαθίαο. ΢ηε Γηάζθεςε
δελ πήξε κέξνο ε Έλσζε Κνκκνπληζηψλ Γηνπγθνζιαβίαο.
111
Ντοκουμζντα των Συςκζψεων των αντιπροςϊπων των κομμουνιςτικϊν και
εργατικϊν κομμάτων ςτθ Μόςχα το Νοζμβριο του 1957 και το Νοζμβριο του 1960, Ρολιτικζσ
και Λογοτεχνικζσ Εκδόςεισ, 1961, ςελ. 17-18.
112
Νηνθνπκέληα ησλ ΢πζθέςεσλ ησλ αληηπξνζώπσλ ησλ θνκκνπληζηηθώλ θαη εξγαηηθώλ
θνκκάησλ ζηε Μόζρα ηνλ Ννέκβξην 1957 θαη ηνλ Ννέκβξην 1960, Πνιηηηθέο θαη Λνγνηερληθέο
Δθδόζεηο, 1961, ζει. 18.
113
Ντοκουμζντα των Συςκζψεων των αντιπροςϊπων των κομμουνιςτικϊν και
εργατικϊν κομμάτων ςτθ Μόςχα το Νοζμβριο του 1957 και το Νοζμβριο του 1960, Ρολιτικζσ
και Λογοτεχνικζσ Εκδόςεισ, 1961, ςελ. 20-21.
 64

Αμερικανοί, Άγγλοι, Γάλλοι και λοιποί ιμπεριαλιςτζσ. Καταδίκαςε τισ ςυνωμοςίεσ και
προκλιςεισ κατά τθσ Συρίασ και τθσ Αιγφπτου, τον επικετικό ςυναςπιςμό του SEATO ςτθν
Νοτιοανατολικι Αςία.

Διλωνε τθν προςιλωςθ ςτθ «λενινιςτικι αρχι τθσ ειρθνικισ ςυνφπαρξθσ των δφο
ςυςτθμάτων, που ςτισ ςφγχρονεσ ςυνκικεσ αναπτφχκθκε παραπζρα ςτισ αποφάςεισ του
20οφ Συνεδρίου του ΚΚΣΕ»114.

Θ Διακιρυξθ, καταδικάηοντασ το δογματιςμό, εκτιμοφςε ωσ κφριο κίνδυνο τον δεξιό

οπορτουνιςμό, που παραλφει τθν επαναςτατικι ενζργεια τθσ εργατικισ τάξθσ, που απαιτεί
τθ διατιρθςθ ι τθν επαναφορά του καπιταλιςμοφ.

Στθ Διακιρυξθ επαναλαμβανόταν θ κζςθ του 20οφ Συνεδρίου για τον κοινοβουλευτικό
δρόμο προσ τον ςοςιαλιςμό.

Στθ δεφτερθ Διάςκεψθ των αντιπροςϊπων κομμουνιςτικϊν και εργατικϊν κομμάτων πιραν
μζροσ 64 Κόμματα115.

Το Μανιφζςτο Ειρινθσ που διαμόρφωςε, απευκυνόταν ςτουσ εργάτεσ και αγρότεσ όλων
των χωρϊν, τουσ άνδρεσ και τισ γυναίκεσ όλου του κόςμου, όλουσ τουσ ανκρϊπουσ καλισ
κζλθςθσ, ακόμα και τουσ βιομθχάνουσ, ςτουσ οποίουσ ζκανε ζκκλθςθ να απαιτιςουν:

• Τθν απαγόρευςθ τθσ παραγωγισ και τθσ χρθςιμοποίθςθσ του ατομικοφ και υδρογονικοφ
όπλου και ωσ πρϊτο βιμα, το άμεςο ςταμάτθμα των δοκιμϊν αυτοφ του όπλου.

• Να μπει τζρμα ςτθν πολιτικι των ςτρατιωτικϊν ςυναςπιςμϊν και τθσ δθμιουργίασ
πολεμικϊν βάςεων ςτισ άλλεσ χϊρεσ.

• Να μθν επανεξοπλίηονται ςτθν καρδιά τθσ Ευρϊπθσ οι Γερμανοί μιλιταριςτζσ.

• Το ςταμάτθμα των ραδιουργιϊν και των πολεμικϊν προκλιςεων των ιμπεριαλιςτϊν ςτθν
Εγγφσ και Μζςθ Ανατολι.

• Τθν υποςτιριξθ τθσ πολιτικισ τθσ ςυλλογικισ αςφάλειασ, τθσ πολιτικισ τθσ ειρθνικισ
ςυνφπαρξθσ των κοινωνικϊν ςυςτθμάτων.

114
Ντοκουμζντα των Συςκζψεων των αντιπροςϊπων των κομμουνιςτικϊν και
εργατικϊν κομμάτων ςτθ Μόςχα το Νοζμβριο του 1957 και το Νοζμβριο του 1960, Ρολιτικζσ
και Λογοτεχνικζσ Εκδόςεισ, 1961, ςελ. 24.
115
Τα κόμματα που ςυμμετείχαν ιταν τα εξισ: ΚΕ Αλβανίασ, ΚΚ Αλγερίασ, ΚΚ
Αργεντινισ, ΚΚ Αυςτραλίασ, ΚΚ Αυςτρίασ, ΚΚ Βελγίου, ΚΚ Βενεηουζλασ, ΚΕ Βιετνάμ, ΚΚ
Βολιβίασ, ΚΚ Βουλγαρίασ, ΚΚ Βραηιλίασ, ΚΚ Μεγάλθσ Βρετανίασ, Γαλλικό ΚΚ, Γερμανικό ΚΚ,
ΕΣΚ Γερμανίασ, ΕΚ Γιουγκοςλαβίασ, ΚΕ Γουατεμάλασ, ΚΚ Δανίασ, ΛΣΚ Δομικανικισ
Δθμοκρατίασ, ΚΕ Ελβετίασ, ΚΚ Ελλάδασ, ΚΚ Λαπωνίασ, ΚΚ Λνδιϊν, ΚΚ Λνδονθςίασ, ΚΚ
Λορδανίασ, ΚΚ Λςθμερινοφ, ΚΚ Λςραιλ, ΚΚ Λράκ, Λςπανικό ΚΚ, Λταλικό ΚΚ, ΕΡΚ Καναδά, ΚΚ
Κεχλάνθσ, ΚΚ Κίνασ, ΚΚ Κολομβίασ, ΚΕ Κορζασ, ΚΛΡ Κόςτα-΢ίκα, ΛΣΚ Κοφβασ, ΚΚ
Λουξεμβοφργου, ΚΚ Μαλαιςίασ, ΚΚ Αγίου Μαρίνου, ΚΚ Μαρόκου, ΚΚ Μεξικοφ, ΛΕΚ
Μογγολίασ, ΚΚ Νζασ Ηθλανδίασ, ΚΚ Νορβθγίασ, ΚΚ Ολλανδίασ, ΚΚ Ονδοφρασ, ΣΕΚ
Ουγγαρίασ, ΚΚ Ουρουγουάθσ, ΛΚ Ραναμά, ΚΚ Ραραγουάθσ, ΚΚ Ρεροφ, ΕΕΚ Ρολωνίασ,
Ρορτογαλικό ΚΚ, Κόμμα ΢ουμάνων Εργαηομζνων, ΚΚ Σοβιετικισ Ζνωςθσ, ΚΚ Σουθδίασ, ΚΚ
Συρίασ, ΚΚ Λιβάνου, ΚΚ Ταχλάνδθσ, ΚΚ Τουρκίασ, ΚΚ Τςεχοςλοβακίασ, ΚΚ Τυνθςίασ, ΚΚ
Ψιλανδίασ, ΚΚ Ωιλισ.
 65

• Οι κυβερνιςεισ να εφαρμόηουν ςτον Οργανιςμό Ενωμζνων Εκνϊν πολιτικι ειρινθσ και να

αντιδροφν ςτθν πολιτικι του Ϊυχροφ Ρολζμου116.

Τον Νοζμβριο του 1960, πραγματοποιικθκε ςτθ Μόςχα θ Διάςκεψθ των

αντιπροςϊπων Κομμουνιςτικϊν και Εργατικϊν Κομμάτων, όπου πιραν μζροσ 81 κόμματα117

Θ Διάςκεψθ διαμόρφωςε ομόφωνα Διλωςθ των Κομμουνιςτικϊν και Εργατικϊν

Κομμάτων, κακϊσ και Ζκκλθςθ προσ τουσ λαοφσ όλου του κόςμου. Θ Διλωςθ επιβεβαίωςε
τισ κζςεισ τθσ Διακιρυξθσ και του Μανιφζςτου Ειρινθσ των Διαςκζψεων του 1957.

Από τισ 24 ζωσ τισ 26 Απριλίου 1967 πραγματοποιικθκε ςτο Κάρλοβυ Βάρυ τθσ
Τςεχοςλοβακίασ Σφςκεψθ των 24 Κομμουνιςτικϊν και Εργατικϊν Κομμάτων τθσ Ευρϊπθσ, θ
πρϊτθ ςτθν ουςία Σφςκεψθ τθσ πλειοψθφίασ των Κομμουνιςτικϊν Κομμάτων τθσ Ευρϊπθσ.

Βαςικό κείμενο τθσ Σφςκεψθσ αποτζλεςε το Ρρόγραμμα για τθν Ειρινθ και τθν Αςφάλεια
ςτθν Ευρϊπθ. Το Ρρόγραμμα διακιρυςςε ότι ςτόχευε ςτθν ακφρωςθ όλων των
παραγόντων που κα μποροφςαν να οδθγιςουν ςε νζεσ απειλζσ για τθν ειρινθ ςτθν
Ευρϊπθ, κακϊσ και ςτθν ενίςχυςθ του φιλειρθνικοφ κινιματοσ.

Στισ 5 ζωσ 17 Λουνίου 1969 ςυνιλκε ςτθ Μόςχα θ διεκνισ Σφςκεψθ των Κομμουνιςτικϊν
και Εργατικϊν Κομμάτων118.

Οι ςοβαρζσ διαφωνίεσ, που είχαν προκφψει ςτο κομμουνιςτικό κίνθμα ςε γενικότερα

ηθτιματα τακτικισ και ςτρατθγικισ, φάνθκαν ακόμα περιςςότερο, κατά τθ διαδικαςία
προετοιμαςίασ αυτισ τθσ Σφςκεψθσ. Απαιτικθκαν δφο προπαραςκευαςτικζσ ςυναντιςεισ.
Θ πρϊτθ ςτο διάςτθμα 1 -5 Μαρτίου 1965 ςτθ Μόςχα, με τθ ςυμμετοχι 19 κομμάτων και θ

116
Νηνθνπκέληα ησλ ΢πζθέςεσλ ησλ αληηπξνζώπσλ ησλ θνκκνπληζηηθώλ θαη εξγαηηθώλ
θνκκάησλ ζηε Μόζρα ην Ννέκβξην ηνπ 1957 θαη ην Ννέκβξην ηνπ 1960, Πνιηηηθέο θαη
Λνγνηερληθέο Δθδόζεηο, 1961, ζει. 13
117
Δεν πιρε μζροσ θ Ζνωςθ Κομμουνιςτϊν τθσ Γιουγκοςλαβίασ, θ οποία ςυμμετείχε
ςτθ δεφτερθ Διάςκεψθ του Νοεμβρίου του 1957, κακϊσ και το ΚΚ Λςπανίασ.
118
Στθ Σφςκεψθ ςυμμετείχαν αντιπροςωπίεσ 75 Κομμάτων: ΚΚ Αυςτραλίασ, ΚΚ
Αυςτρίασ, Κόμμα Σοςιαλιςτικισ Ρρωτοπορίασ Αλγερίασ, ΚΚ Αργεντινισ, ΚΚ Βελγίου, ΕΣΚ
Δυτικοφ Βερολίνου, Βουλγάρικο ΚΚ, ΚΚ Βολιβίασ, ΚΚ Βραηιλίασ, ΚΚ Μεγάλθσ Βρετανίασ, ΣΕΚ
Ουγγαρίασ, ΚΚ Βενεηουζλασ, ΚΚ Αϊτισ, ΚΚ Γουιάνασ, ΚΚ Γουαδελοφπθσ, ΚΚ Γουατεμάλασ,
Γερμανικό ΚΚ, ΕΣΚ Γερμανίασ, ΚΚ Ονδοφρασ, ΚΚ Ελλάδασ, ΚΚ Δανίασ, ΚΚ Άγιου Δομίνικου, ΚΚ
Λςραιλ, ΚΚ Λνδίασ, ΚΚ Λορδανίασ, ΚΚ Λράκ, ΚΚ Λράν (Τουντζχ), ΚΚ Βόρειασ Λρλανδίασ, ΚΚ
Λρλανδίασ, Λςπανικό ΚΚ, Λταλικό ΚΚ, ΚΚ Καναδά, ΑΚΕΛ, ΚΚ Κολομβίασ, ΚΚ Κόςτα ΢ίκα, ΚΚ
Λεςότου, Λιβανζηικο ΚΚ, ΚΚ Λουξεμβοφργου, ΚΚ Μαρόκου, ΚΚ Μαρτινίκασ, ΚΚ Μεξικοφ,
Λαϊκό Επαναςτατικό Κόμμα Μογγολίασ, ΚΚ Νιγθρίασ, ΚΚ Νικαράγουασ, ΚΚ Νορβθγίασ, ΚΚ
Ανατολικοφ Ρακιςτάν, ΚΚ Ραναμά, ΚΚ Ραραγουάθσ, ΚΚ Ρεροφ, ΡΕΕΚ (Ρολωνία),
Ρορτογαλικό ΚΚ, ΚΚ Ρουζρτο ΢ίκο, ΚΚ ΢εουνιόν, ΢ουμάνικο ΚΚ, ΚΚ Σαλβαδόρ, ΚΚ Αγίου
Μαρίνου, ΚΚ Συρίασ, ΚΚΣΕ, ΚΚ ΘΡΑ, ΚΚ Σουδάν, ΚΚ Τυνθςίασ, ΚΚ Τουρκίασ, ΚΚ
Ουρουγουάθσ, ΚΚ Ψινλανδίασ, Γαλλικό ΚΚ, ΚΚ Κεχλάνθσ, ΚΚ Τςεχοςλοβακίασ, ΚΚ Ωιλισ, ΚΚ
Ελβετίασ, ΚΚ Λςθμερινοφ, ΚΚ Νότιασ Αφρικισ, δφο κόμματα που βρίςκονταν ςτθν παρανομία
και τα ονόματα τουσ δεν αναφζρκθκαν για λόγουσ περιφροφρθςθσ. Επίςθσ πιραν μζροσ ωσ
παρατθρθτζσ και εξζκεςαν τισ απόψεισ τουσ αντιπροςωπείεσ του ΚΚ Κοφβασ και του
Αριςτεροφ Κόμματοσ- Κομμουνιςτϊν Σουθδίασ.

΢ηε ΢χζθεςε δελ πήξαλ κέξνο ην ΚΚ Κίλαο, ην ΚΔ Κνξέαο, ην ΚΚ Βηεηλάκ, ε

Έλσζε Κνκκνπληζηψλ Γηνπγθνζιαβίαο θαη ην ΚΔ Αιβαλίαο.
 66

δεφτερθ ςτισ 26 Ψεβρουαρίου -5 Μαρτίου 1968, ςτθ Βουδαπζςτθ, με τθ ςυμμετοχι 67

κομμάτων.

Για τθ διαμόρφωςθ των τελικϊν ςυμπεραςμάτων τθσ δεφτερθσ προπαραςκευαςτικισ

χρειάςτθκαν περαιτζρω διαπραγματεφςεισ, που κράτθςαν περιςςότερο από ζνα χρόνο,
προκειμζνου να ςυγκλθκεί θ διεκνισ Σφςκεψθ.

Στισ παραπάνω ςυςκζψεισ των Κομμουνιςτικϊν και Εργατικϊν Κομμάτων καταγράφθκαν τα

προβλιματα τθσ κρίςθσ ςτο διεκνζσ κομμουνιςτικό κίνθμα. Οι διαφωνίεσ που προζκυψαν
αφοροφςαν τόςο το χαρακτιρα των τελικϊν αποφάςεων τθσ Σφςκεψθσ (δεςμευτικζσ ι όχι
για όλα τα κόμματα), όςο και τα κζματα που κα περιείχαν οι αποφάςεισ. Οι δυςκολίεσ
μεγάλωςαν κατά τθ διάρκεια των προπαραςκευαςτικϊν διαδικαςιϊν, όταν Κομμουνιςτικά
Κόμματα τθσ Δυτικισ Ευρϊπθσ διαφϊνθςαν με τθ διεκνιςτικι βοικεια των κρατϊν - μελϊν
του Συμφϊνου τθσ Βαρςοβίασ για τθν αποτροπι τθσ παλινόρκωςθσ του καπιταλιςμοφ ςτθν
Τςεχοςλοβακία.

Ππωσ τόνιςε ο Λ. Μπρζηνιεφ ςτθν ομιλία του, τθν πολιτικι γραμμι τθσ Σφςκεψθσ
απεικόνιηε το ςφνκθμα:

«Οι λαοί των ςοςιαλιςτικϊν χωρϊν, προλετάριοι και όλεσ οι δθμοκρατικζσ δυνάμεισ ςτισ
χϊρεσ του κεφαλαίου, απελευκερωμζνοι και καταπιεηόμενοι λαοί, ενωκείτε ςτθν κοινι
πάλθ κατά του ιμπεριαλιςμοφ, για τθν ειρινθ, τθν εκνικι απελευκζρωςθ, τθν κοινωνικι
πρόοδο, τθ δθμοκρατία και το ςοςιαλιςμό»119.

Στθν ομιλία του ςτθλίτευςε επίςθσ τισ μεγαλοκρατικζσ κζςεισ τθσ Κίνασ και τθν απαράδεκτθ
ταφτιςθ τθσ ΕΣΣΔ με τον ιμπεριαλιςμό. Διαχωρίςτθκε και από τθν κριτικι του ΚΚΚ προσ τθν
πολιτικι άλλων ΚΚ:

«Κυμάςτε ότι θ κινεηικι θγεςία είχε κατθγοριςει τα Κομμουνιςτικά Κόμματα τθσ Γαλλίασ,
τθσ Λνδίασ, των Ενωμζνων Ρολιτειϊν τθσ Αμερικισ, τθσ Λταλίασ, τθσ Λατινικισ Αμερικισ και
άλλων χωρϊν ότι αρνοφνται να "κάνουν επανάςταςθ", τα είχε κατθγοριςει για αποςταςία
και άλλα κανάςιμα αμαρτιματα»120.

Τόνιςε τθν ανάγκθ να ενιςχυκεί το ιδεολογικό μζτωπο κατά τθσ αςτικισ ιδεολογίασ, αλλά
για τθ ςτάςθ απζναντι ςτθ ςοςιαλδθμοκρατία ανζφερε:

«Δεν μποροφμε να ποφμε ότι θ ςυνεπισ γραμμι των κομμουνιςτϊν για τθν ενότθτα του
εργατικοφ κινιματοσ δεν ζφερε αποτελζςματα. Ζγινε πιο ζντονθ θ διαφοροποίθςθ ςτο
ςοςιαλδθμοκρατικό κίνθμα, παρατθρείται απομάκρυνςθ ενόσ οριςμζνου τμιματοσ του, μαηί
και οριςμζνων θγετικϊν παραγόντων του, από τισ κζςεισ του αντικομμουνιςμοφ»121 .

Οι κζςεισ των ντοκουμζντων των Διαςκζψεων για τθν πάλθ με το δεξιό οπορτουνιςμό
πιραν υπόψθ τουσ ωσ ζνα βακμό τα προβλιματα και τθν εμπειρία τθσ διαπάλθσ ςτισ χϊρεσ
τθσ εργατικισ εξουςίασ, ενϊ είχαν προθγθκεί οι εξελίξεισ ςτθ Γιουγκοςλαβία και οι
αντεπαναςτατικζσ εξεγζρςεισ ςτθν Ουγγαρία και τθν Τςεχοςλοβακία.

Από τθν αντιφατικότθτα που παρουςιάηεται ανάμεςα ςε οριςμζνεσ διακθρυκτικζσ

κζςεισ και ςτθν κατεφκυνςθ διαμόρφωςθσ τθσ πολιτικισ, όχι μόνο ςτα ντοκουμζντα των
Διαςκζψεων, αλλά και ςε άλλα ντοκουμζντα τθσ περιόδου 1950-1974, μπορεί να βγει το

119
Ρεριοδικό Νζοσ Κόςμοσ, Λοφλθσ 1969, τεφχ. 7, ςελ. 31.
120
Πεξηνδηθφ Νένο Κόζκνο, Ηνχιεο 1969, ηεχρ. 7, ζει. 24.
121
Πεξηνδηθφ Νένο Κόζκνο, Ηνχιεο 1969, ηεχρ. 7, ζει. 31.
 67

ςυμπζραςμα ότι υπιρξε διαπάλθ και θ αντιφατικότθτα αποτελοφςε προϊόν ιςορροπίασ,

που γριγορα ανατράπθκε ςτθν κατεφκυνςθ ιςχυροποίθςθσ του ανακεωρθτιςμοφ και
οπορτουνιςμοφ.

1.Β.8. ΟΛ ΢ΧΕ΢ΕΛ΢ Ε΢΢Δ - ΛΔ ΚΛΝΑ΢

Σοβαρό γεγονόσ παγκόςμιασ ςθμαςίασ και με εξαιρετικά αρνθτικζσ ςυνζπειεσ ςτο

διεκνζσ κομμουνιςτικό κίνθμα αποτζλεςε θ ριξθ ανάμεςα ςτθ Σοβιετικι Ζνωςθ και ςτθ ΛΔ
Κίνασ, τθν οποία ακολοφκθςε θ ριξθ μεταξφ τθσ ΕΣΣΔ και τθσ Λ.Δ. Αλβανίασ.

Μετά τθ νίκθ τθσ κινεηικισ επανάςταςθσ το 1949 και μζχρι το 1957 ςθμειϊκθκε
γριγορθ επζκταςθ τθσ ςυνεργαςίασ ανάμεςα ςτθν ΕΣΣΔ και ςτθν ΛΔ Κίνασ, ςε όλουσ τουσ
τομείσ. Ωάρθ ςτθ ςοβιετικι βοικεια θ ΛΔ Κίνασ δθμιοφργθςε ιςχυρζσ ζνοπλεσ δυνάμεισ.

Ράνω από 10.000 ςοβιετικοί τεχνικοί εγκαταςτάκθκαν ςτθν Κίνα ςτθ δεκαετία του
1950. Ταυτόχρονα, χιλιάδεσ κινζηοι επιςτιμονεσ και τεχνικοί εκπαιδεφονταν ςτθν ΕΣΣΔ.
Βοικεια θ Κίνα δζχτθκε και από τθ Λ.Δ. Γερμανίασ, για να οικοδομιςει 141 επιχειριςεισ122.

Θ 6θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ τθσ 8θσ Συνόδου του ΚΚ Κίνασ (28 Νοεμβρίου ζωσ 10
Δεκεμβρίου 1958) «δζχτθκε με καυμαςμό και ενκουςιαςμό το ςχζδιο ανάπτυξθσ τθσ λαϊκισ
οικονομίασ τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ ςτα χρόνια 1959 - 1965, που παρουςίαςε θ Κεντρικι
Επιτροπι του Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ και κεωρεί αυτό το ςχζδιο
πρόγραμμα οικοδόμθςθσ του κομμουνιςμοφ, που ζχει μεγάλθ ιςτορικι ςθμαςία»123.

Ϋςτόςο οι ςχζςεισ ανάμεςα ςτα δφο κράτθ εντάκθκαν όταν θ κινζηικθ θγεςία
κεϊρθςε ωσ μεςοβζηικθ τθ ςτάςθ που κράτθςε θ ΕΣΣΔ το 1962 ςτθ μεκοριακι διζνεξθ και
ςτισ ςυγκροφςεισ ΛΔ Κίνασ – Λνδίασ. Θ ΕΣΣΔ ουςιαςτικά κεϊρθςε άδικθ τθν ειςβολι τθσ ΛΔ
Κίνασ ςτθν Λνδία αφοφ κεωροφςε ότι παραβιάηει τθν ςυμφωνία ανάμεςα ςε ΛΔ Κίνασ και
Λνδία του 1954 με τθν οποία ρυκμίςτθκαν οι διαφορζσ ανάμεςα ςτισ δφο χϊρεσ.

Στθν επιδείνωςθ των κινεηοςοβιετικϊν ςχζςεων ζπαιξε ρόλο και θ ςυνκικθ του
1963 ςτθ Μόςχα για τθν απαγόρευςθ των πυρθνικϊν δοκιμϊν. Θ Κίνα κεϊρθςε ότι
ςτρεφόταν εναντίον τθσ, ωσ αποτζλεςμα τθσ ςφμπραξθσ των «δφο υπερδυνάμεων»124.

Θ διάςπαςθ επιςθμοποιικθκε και πιρε ανεπίςτρεπτθ πορεία με το γράμμα τθσ ΚΕ

του ΚΚΚ προσ τθν ΚΕ του ΚΚΣΕ, που δθμοςιεφτθκε ςτισ 14 Λουνίου του 1963125 και το ανοιχτό
γράμμα-απάντθςθ τθσ ΚΕ του ΚΚΣΕ, που δθμοςιεφτθκε ςτθν «Ρράβντα», ςτισ 14 Λουλίου του
1963126.

Οι διαπραγματεφςεισ ανάμεςα ςτθν ΕΣΣΔ και ςτθν ΛΔ Κίνασ, το 1964, για να

επιλυκοφν οι ςυνοριακζσ διαφορζσ μεταξφ τουσ, δεν καρποφόρθςαν.127 Θ αντιπαράκεςθ

122
Μ.΢. Καπίηζα, «Σν Κνκκνπληζηηθφ Κφκκα ηεο Κίλαο», Μφζρα, ζει. 98 (ζηα
ξσζηθά), απφ ην βηβιίν «Ζ εμσηεξηθή πνιηηηθή ηεο Κίλαο» ησλ Γθ. Β. Αζηάθπεθ - Α.Μ.
Νησκπίλζθπ, εθδφζεηο «Πιαλήηεο» Αζήλα, 1975, ζει. 41.
123
Πεξηνδηθφ «Νένο Κφζκνο», Γελάξεο 1959, ηεχρ. 1, ζει. 84.
124
Υξνληθφ ηνπ δηεζλνχο εξγαηηθνχ θηλήκαηνο-1963, Βεξνιίλν 1964, ζει. 46.
125
Πεξηνδηθφ «Νένο Κφζκνο», Αχγνπζηνο 1963, ηεχρ. 8, ζει. 133-157.
126
Πεξηνδηθφ «Νένο Κφζκνο», Αχγνπζηνο 1963, ηεχρ. 8, ζει. 103-132.
127
Ήδε ην 1964 ν Μάν δήισλε φηη «πξηλ από εθαηό πεξίπνπ ρξόληα ε πεξηνρή
αλαηνιηθόηεξα από ηε Βατθάιε έγηλε έδαθνο ηεο Ρσζίαο θαη από ηελ επνρή εθείλε ην
 68

κορυφϊκθκε, με αποτζλεςμα να υπάρξουν ακόμα και ζνοπλεσ μεκοριακζσ ςυγκροφςεισ με

τθ Σοβιετικι Ζνωςθ (2 ζωσ 15 Μαρτίου 1969).

Στο 9ο Συνζδριο του ΚΚΚ (1969) επιςθμοποιικθκε θ κζςθ τοφ «από βορρά
κινδφνου», που είχε εκφράςει δφο χρόνια νωρίτερα (Μάρτιοσ του 1967) ο κινζηοσ
πρωκυπουργόσ Τςου Εν Λάι128. Θ πολιτικι τθσ ΕΣΣΔ χαρακτθρίςκθκε «νεοτςαρικόσ
ςοβιετικόσ ρεβιηιονιςτικόσ ςοςιαλιμπεριαλιςμόσ».

Με ηελ πηνζέηεζε ηεο ζέζεο «νη ΖΠΑ θαη ε Δ΢΢Γ είλαη νη θνηλνί ερζξνί καο»,
αγλνήζεθε ε αληίζεζε κεηαμχ δηεζλνχο θαπηηαιηζκνχ θαη δηεζλνχο ζνζηαιηζκνχ. Με
ηε δηαηχπσζε ηεο ζεσξίαο ησλ «ηξηψλ θφζκσλ»129, κνξθνπνηήζεθε ε ζέζε πεξί ηεο
πξννπηηθήο εγεκνλίαο ηεο «ελδηάκεζεο δώλεο», δειαδή ησλ ρσξψλ ηεο Αζίαο, ηεο
Αθξηθήο θαη ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο.
Ζ ζεσξία απηή δηθαηνινγνχζε ηελ επηινγή ηεο θηλεδηθήο εγεζίαο λα εμηζψλεη
ηηο ΖΠΑ θαη ηελ Δ΢΢Γ θαη λα ζηεξίδεη αληηδξαζηηθέο δπλάκεηο ζηελ Αζία, ζηελ
Αθξηθή, ζηε Λαηηληθή Ακεξηθή. Κάζε ζηήξημε απφ ηελ Δ΢΢Γ ησλ
αληηηκπεξηαιηζηηθψλ θαη αληηαπνηθηνθξαηηθψλ ιατθψλ θηλεκάησλ ζεσξνχληαλ
επηβνπιή ηεο εζληθήο αλεμαξηεζίαο απφ ηε «ζνζηαιηκπεξηαιηζηηθή» Δ΢΢Γ. Με απηφ
ην θξηηήξην ππνζηεξίρηεθαλ απφ ηελ Κίλα νη ηζιακηζηέο Μνπηδαρεληίλ ζην
Αθγαληζηάλ, ε «ΟΤΝΗΣΑ» ζηελ Αγθφια θ.ά.
Οι ΘΡΑ αξιοποίθςαν τισ αντικζςεισ ΛΔ Κίνασ και ΕΣΣΔ ακολουκϊντασ μια πολιτικι
επαναπροςζγγιςθσ με τθν πρϊτθ τθν δεκαετία του 1970 που οδιγθςε ςτθν επίςκεψθ Νίξον
ςτθν ΛΔ τθσ Κίνασ το 1972.

Οι κεωρθτικζσ και πολιτικζσ κζςεισ του ΚΚΚ διατρζχονται από εκνικιςτικζσ

αντιλιψεισ, ιδθ από τθν εποχι τθσ ίδρυςθσ του. Οι αντιλιψεισ αυτζσ
αναπτφχκθκαν ςτο ζδαφοσ τθσ πάλθσ ενάντια ςτο κακεςτϊσ που επζβαλαν οι
ιμπεριαλιςτικζσ δυνάμεισ ςτθν ΛΔ Κίνασ ςτισ αρχζσ του 20ου αιϊνα και με τθν
ιςχυρι επίδραςθ των πολφ εκτεταμζνων αγροτικϊν ςτοιχείων ςτθ χϊρα και ςτισ
γραμμζσ του ΚΚΚ. Αυτό αποτυπϊνεται και ςε μια ςειρά κείμενα και κζςεισ του ΚΚ
Κίνασ όπου ουςιαςτικά το εκνικό ταυτίηεται με το ταξικό ενϊ εξυμνείται το
αςτικοδθμοκρατικό κίνθμα ςτθ Κίνα και ιδιαίτερα ο θγζτθσ του Σουν Γιατ Σεν

Βιαδηβνζηόθ, ην Υακπάξνθζθ, ε Κακηζηάηθα θαη άιια κέξε είλαη εδάθε ηεο ΢νβηεηηθήο
Έλσζεο. Δκείο δελ έρνπκε παξνπζηάζεη αθόκα ην ινγαξηαζκό ζρεηηθά κε απηόλ ηνλ θαηάινγν».
[βι. πεξηνδηθφ «Νένο Κφζκνο», ΢επηέκβξεο 1964, ηεχρ. 9, ζει.150].
128
«Έλαο ζπλνξηαθφο πφιεκνο αλάκεζα ζηελ Κίλα θαη ηελ Δ΢΢Γ ζα μεζπάζεη λσξίηεξα
απ‟ φηη έλαο πφιεκνο κε ηηο ΖΠΑ.» Πεγή: «Ηζηνξία ηεο ζνζηαιηζηηθήο θνηλφηεηαο», Βεξνιίλν
1981, ζει. 309, ζπιινγηθή εξγαζία κε επηθεθαιήο ηνλ Δ. Κάικπε.
129
Δπξφθεηην γηα αληηεπηζηεκνληθή ζεσξία ηνπ ΚΚ Κίλαο θαη ηνπ καντθνχ ξεχκαηνο
ησλ δεθαεηηψλ ηνπ 1960 θαη 1970. ΢χκθσλα κε απηή ηε ζεσξία ν θφζκνο ρσξηδφηαλ ζε 3
νκάδεο θξαηψλ, αλεμάξηεηα απφ ην θνηλσληθνπνιηηηθφ ηνπο ζχζηεκα. ΢ηελ πξψηε νκάδα
πεξηιακβάλνληαλ σο «δπν ππεξδπλάκεηο», νη ΖΠΑ θαη ε Δ΢΢Γ, πνπ «εγεκόλεπαλ» ηνλ θφζκν.
΢ηε δεχηεξε νκάδα πεξηιακβάλνληαλ ε Ηαπσλία, νη αλαπηπγκέλεο θαπηηαιηζηηθέο ρψξεο ηεο
Γπηηθήο Δπξψπεο θαη ηα ζνζηαιηζηηθά θξάηε ηεο Αλαηνιηθήο θαη Κεληξηθήο Δπξψπεο. ΢ηελ
ηξίηε νκάδα ε Κίλα θαη νη ρψξεο ηεο Αζίαο, ηεο Αθξηθήο θαη ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο,
αλεμάξηεηα απφ ην θνηλσληθνπνιηηηθφ ηνπο ζχζηεκα. Δπίζεο ζχκθσλα κε απηή ηε ζεσξία ε
βαζηθή αληίζεζε πνπ δηαπεξλνχζε ηηο δηεζλείο ζρέζεηο δελ ήηαλ αλάκεζα ζην ζνζηαιηζκφ θαη
ηνλ θαπηηαιηζκφ αιιά αλάκεζα ζηελ «εγεκνλία» θαη ηελ «εζληθή αλεμαξηεζία».
 69

ιδρυτισ του Κουομιτανγκ130. Θ ιςχυρι αγροτικι ςφνκεςθ του ΚΚΚ οδθγοφςε ςε

υπερτίμθςθ του ρόλου των αγροτϊν ςτθν επανάςταςθ.

Τα ςτοιχεία αυτά επζδραςαν και ςτο ςυμβιβαςμό του ΚΚ Κίνασ με τμιμα τθσ
αςτικισ τάξθσ (τθσ λεγόμενθσ «εκνικισ»)131, που εκφράςτθκε με τθ διατιρθςθ
μορφϊν τθσ καπιταλιςτικισ ιδιοκτθςίασ ςτα μζςα παραγωγισ και με τθ κεϊρθςθ
τθσ εξουςίασ ςτθν ΛΔ τθσ Κίνασ ωσ δικτατορία του λαοφ, που λαόσ «(…)είναι θ
εργατικι τάξθ , θ αγροτιά , θ μικροαςτικι τάξθ των πόλεων και θ εκνικι αςτικι
τάξθ»132 ενάντια «ςτουσ βαλζδεσ του ιμπεριαλιςμοφ»133.
Το ΚΚ Κίνασ αξιοποίθςε τθν κριτικι του ςτάςθ ςε πλευρζσ του 20ου Συνεδρίου του
ΚΚΣΕ και ιδιαίτερα ςε ςχζςθ με τθν «ειρθνικι ςυνφπαρξθ» και τον «ειρθνικό δρόμο προσ το
ςοςιαλιςμό» για να ςυνδεκεί με μια ςειρά δυνάμεισ μζςα ςτα ΚΚ που είχαν
αντιδράςει ςτο 20ο Συνζδριο του ΚΚΣΕ και τθν οπορτουνιςτικι ςτροφι που
ςυντελζςτθκε ςτο ΔΚΚ.

Με τθν ενκάρρυνςθ του ΚΚ Κίνασ, εκφράςτθκε κρίςθ ςε ΚΚ. Δυνάμεισ των

οποίων ςε πάνω από 40 χϊρεσ αποςπάςτθκαν από αυτά και ςυγκρότθςαν
ξεχωριςτά «γνιςια μαρξιςτικά –λενινιςτικά κόμματα»134 - όπωσ
αυτοαποκαλζςτθκαν - που εντάχκθκαν ςτο λεγόμενο «μαοϊκό ρεφμα», υιοκετϊντασ
ςταδιακά τισ κεωρθτικζσ αντιλιψεισ του ΚΚ Κίνασ. Στθν ςυνζχεια ςε αυτό το ρεφμα
εντάχκθκαν και διάφορεσ ανακεωρθτικζσ και οπορτουνιςτικζσ ομάδεσ
διανοουμζνων και φοιτθτϊν.

1.Β.9. ΟΛ ΢ΧΕ΢ΕΛ΢ Ε΢΢Δ – ΛΔ ΑΛΒΑΝΛΑ΢

Στο 22ο Συνζδριο του ΚΚΣΕ (17-31 Οκτωβρίου 1961), ςτο οποίο το Κόμμα Εργαςίασ
Αλβανίασ (ΚΕΑ) δεν ζςτειλε αντιπροςωπεία, επιςθμοποιικθκε θ ανοιχτι ριξθ ανάμεςα ςε
αυτό και το ΚΚΣΕ. (Από το ΚΚ Κίνασ παρευριςκόταν ο Τςου-Εν-Λάϊ.)

130
«Ζ ζύγρξνλε Κίλα είλαη ην πξντόλ όιεο ηεο πξνγελέζηεξεο αλάπηπμεο ηεο Κίλαο.
Πξέπεη λα θάλνπκε απνινγηζκό ηνπ παξειζόληνο καο από ηνλ Κνκθνύθην σο ηνλ ΢νπλ Γηαη-
΢ελ, νθείινπκε λα αθνκνηώζνπκε όια απηά ηα πινύηε. Θα βξνύκε ζ’ απηό έλα κεγάιν ζηήξηγκα
γηα λα δηεπζύλνπκε ην ζύγρξνλν θίλεκα» (Μαν Σζε Σνπλγθ , «Ο ξφινο ηνπ Κνκκνπληζηηθνχ
Κφκκαηνο Κίλαο ζηνλ Δζληθφ Πφιεκν», Οθηψβξηνο 1938).
131
Ο ίδηνο ν Μάν αλαθέξεη φηη: «Απηνί πνπ ην έζθαζαλ γηα ηελ Σατβάλ ήηαλ ην έλα
δέθαην ηνπ Κνπόκηληαλγθ ελώ απηνί πνπ παξέκεηλαλ ζηελ θπξίσο ρώξα ηα ελλέα δέθαηα. Απηνί
νη ηειεπηαίνη αλακνξθώλνληαη από εκάο απηή είλαη κηα πεξίπησζε ελόηεηαο ησλ αληηζέησλ
θάησ από λέεο ζπλζήθεο». [βι. Δπηινγή Έξγσλ ηνπ Μάν Σζε Σνπλγθ , ηνκ. V, Μνξθσηηθέο
Δθδόζεηο, Αζήλα 1977, ζει 416].
132
Μάν Σζε Σνπλγθ, «Ζ δεκνθξαηηθή δηθηαηνξία ηνπ ιανύ», Ηζηνξηθέο Δθδφζεηο, Αζήλα
1964, ζει 21.
133
Μάν Σζε Σνπλγθ, «Ζ δεκνθξαηηθή δηθηαηνξία ηνπ ιανύ», Ηζηνξηθέο Δθδφζεηο, Αζήλα
1964, ζει 21.
134
Πεξηνδηθφ «Νένο Κφζκνο», Ηνχιεο 1964, ηεχρ. 7, «Δλάληηα ζηνπο δηαζπαζηέο- Γηα
ηελ ελόηεηα ηνπ θνκκνπληζηηθνύ θηλήκαηνο», ζει 83-86.
 70

Στον απολογιςμό δράςθσ τθσ ΚΕ του ΚΚΣΕ, ο Ν. Ωρουςτςόφ, εκτόσ από τον
ανακεωρθτιςμό των γιουγκοςλάβων κομμουνιςτϊν135, κατζκρινε και τθν θγεςία του
αλβανικοφ κόμματοσ:

«…το ξεςκζπαςμα των ςυνεπειϊν τθσ προςωπολατρείασ δε βρικε τθν κατανόθςθ

που ζπρεπε από τουσ κακοδθγθτζσ του Αλβανικοφ Κόμματοσ Εργαςίασ. (…) μάλιςτα,
δζχτθκε τα πυρά τουσ. Θ κζςθ αυτι (…) εξθγείται με το ότι αυτοί οι ίδιοι εφαρμόηουν τισ
ίδιεσ μζκοδεσ που χρθςιμοποιοφνταν ςτο ΚΚΣΕ ςτθν περίοδο τθσ προςωπολατρείασ. Τϊρα
οι αλβανοί θγζτεσ (…) εφαρμόηουν πολιτικι επιδείνωςθσ των ςχζςεων με το ΚΚΣΕ, τθν ΕΣΣΔ,
(…) γραμμι διαφορετικι (…) πάνω ςε ςπουδαία ηθτιματα. Θ γραμμι του 20ου Συνεδρίου
είναι λενινιςτικι γραμμι (…) το ΚΚΣΕ δεν μπορεί να κάνει καμιά παραχϊρθςθ οφτε ςτουσ
αλβανοφσ θγζτεσ οφτε ςε οποιονδιποτε άλλον»136.

Ο Αϋ Γραμματζασ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, Κ. Κολιγιάννθσ επιδοκίμαςε τθν παραπάνω κζςθ

με το χαιρετιςμό του ςτο ςυνζδριο, όπωσ και πολλοί άλλοι αντιπρόςωποι κομμουνιςτικϊν
κομμάτων137. Τον Νοζμβριο 1961, θ 2θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ επιδοκίμαςε τθν κριτικι
«...των αςυμβίβαςτων προσ το μαρξιςμό-λενινιςμό και τον προλεταριακό διεκνιςμό
απόψεων και ενεργειϊν των θγετϊν του Κόμματοσ Εργαςίασ τθσ Αλβανίασ» που
«…βλάπτουν πρϊτ' απ' όλα τα ςυμφζροντα του ςοςιαλιςτικοφ ςτρατοπζδου, του
παγκόςμιου κομμουνιςτικοφ κινιματοσ και είναι επιηιμιεσ και για τα ηωτικά ςυμφζροντα
του ίδιου του θρωικοφ αδελφοφ αλβανικοφ λαοφ»138.

Θ επιδείνωςθ των ςχζςεων είχε ξεκινιςει από τον Απρίλιο του 1956, οπότε ςτθν
Κομματικι Συνδιάςκεψθ του ΚΕΑ, ςτα Τίρανα, υπιρξαν τοποκετιςεισ για «περιςςότερθ
δθμοκρατία», για αποκατάςταςθ ςτελεχϊν και για αλλαγι πολιτικισ ςτισ ςχζςεισ Αλβανίασ
– Γιουγκοςλαβίασ. Αν και ςτο 3ο Συνζδριο του κόμματοσ (Μάιοσ 1956) υπιρξε μια ςχετικι
προςαρμογι τθσ γραμμισ, ειδικά ωσ προσ τθ Γιουγκοςλαβία, αυτι διατθρικθκε ελάχιςτα,
κακϊσ λίγο αργότερα, κατά τα αντεπαναςτατικά γεγονότα τθσ Ουγγαρίασ, φάνθκε κακαρά
ο ρόλοσ τθσ γιουγκοςλαβικισ θγεςίασ ςτθν υποςτιριξθ τθσ κυβζρνθςθσ Νάγκυ.

Από το 1958 άρχιςε ςταδιακι προςζγγιςθ με τθ Λ. Δ. τθσ Κίνασ. Κατά τισ

ςυνεδριακζσ διαδικαςίεσ του ΢ουμανικοφ Κόμματοσ Εργαηομζνων (Λοφνιοσ 1960), ο
εκπρόςωποσ του αλβανικοφ κόμματοσ αρνικθκε τθ ςυςτράτευςθ με το ΚΚΣΕ ςτθν κριτικι
του για τθν πολιτικι τθσ κινεηικισ θγεςίασ. Ακολοφκθςε θ άρνθςθ τθσ ΕΣΣΔ να ανταποκρικεί
ςε αλβανικι ζκκλθςθ για επείγουςα ζκτακτθ προμικεια ςε ςιτθρά. Τθν ίδια περίοδο θ
αλβανικι θγεςία προχϊρθςε ςε ζντονα διαβιματα προσ τθ ςοβιετικι, κατθγορϊντασ τον
ςοβιετικό πρεςβευτι Λβανόφ για απροκάλυπτθ ανάμειξθ ςτα εςωτερικά του αλβανικοφ
κράτουσ και ςτο ςτράτευμα. Ραρά τθν ανάκλθςθ του πρεςβευτι, οι ςχζςεισ δεν
εξομαλφνκθκαν. Τθν ίδια περίοδο πραγματοποιικθκαν κακαιρζςεισ και ςτισ δφο θγεςίεσ
(Μόλοτοφ, Καγκανόβιτσ κ.α. ςτο ΚΚΣΕ, Κότςο Τάςκο και Λίρι Μπελιςόβα ςτο ΚΕΑ) και οι
δφο πλευρζσ εξαπζλυςαν αλλθλοκατθγορίεσ για ανάμειξθ ςτα εςωτερικά του κόμματοσ και
για υποςτιριξθ φραξιϊν.

Ο Ενβζρ Ωότηα αποδίδει ευκφνθ ςτο ΚΚΣΕ για τθ διάρρθξθ των ςχζςεων μεταξφ
Κόμματοσ Εργαςίασ Αλβανίασ και ΚΚΣΕ αναφερόμενοσ ςτθ ςυνάντθςθ του Ωρουςτςόφ με

135
Πεξηνδηθφ Νένο Κφζκνο, Ννέκβξεο 1961, ηεχρ. 11, ζει. 108.
136
Πεξηνδηθφ Νένο Κφζκνο, Ννέκβξεο 1961, ηεχρ. 11, ζει. 109.
137
Πεξηνδηθφ Νένο Κφζκνο, Ννέκβξεο 1961, ηεχρ. 11, ζει. 45.
138
Σν ΚΚΔ – Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο , εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2002, ζει.
112.
 71

τον Σοφοκλι Βενιηζλο ςτθ Μόςχα, το καλοκαίρι του 1960 και ιςχυριηόμενοσ ότι ο πρϊτοσ
δεν απζκρουςε αποφαςιςτικά τισ αξιϊςεισ για «αυτόνομθ Βόρεια Ιπειρο»139.

Θ βακειά ριξθ ανάμεςα ςτα δφο κόμματα αποτυπϊκθκε και ςτισ οικονομικζσ και
ςτρατιωτικζσ τουσ ςχζςεισ: Τον Δεκζμβριο 1960 θ ΕΣΣΔ ανζςτειλε όλεσ τισ πιςτϊςεισ και τισ
εμπορικζσ ςχζςεισ με τθν Αλβανία. Τον Απρίλιο του 1961 απζςυρε όλουσ τουσ ςυμβοφλουσ
τθσ από τθ χϊρα και λίγο αργότερα διζκοψε τισ υποτροφίεσ προσ αλβανοφσ φοιτθτζσ. Σε
παρόμοιεσ ενζργειεσ κατζφυγαν και τα υπόλοιπα κράτθ – μζλθ του Συμβουλίου
Οικονομικισ Αλλθλοβοικειασ (ΣΟΑ)140.

Τον Λοφνιο 1961, θ ΕΣΣΔ απζςυρε τα ςοβιετικά υποβρφχια, που ιταν επανδρωμζνα
με αλβανικά πλθρϊματα και βρίςκονταν ςτθ ςτρατιωτικι βάςθ του Συμφϊνου τθσ
Βαρςοβίασ, ςτθν αλβανικι πόλθ Αυλϊνα. Θ αλβανικι θγεςία κατιγγειλε ότι το ΚΚΣΕ, ςτο
όνομα των διαφωνιϊν, υπονόμευε τθν κρατικι υπόςταςθ τθσ Αλβανίασ. Με αυτό το
επιχείρθμα διαμόρφωςε και τθ κζςθ για «ςοςιαλιμπεριαλιςμό» τθσ ΕΣΣΔ.

Στισ αρχζσ του 1962 ζπαψε ουςιαςτικά θ ςυμμετοχι τθσ Αλβανίασ ςτο Σφμφωνο τθσ
Βαρςοβίασ (τυπικά το 1968) και αποχϊρθςε και τυπικά από το Συμβοφλιο Οικονομικισ
Αλλθλοβοικειασ.

1.Β.10. ΣΟ ΡΔΤΜΑ ΣΟΤ «ΔΤΡΩΚΟΜΜΟΤΝΙ΢ΜΟΤ»

Βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ ξεχκαηνο πνπ απνθαιέζηεθε

«επξσθνκκνπληζκφο» είλαη ε απφξξηςε ησλ λνκνηειεηψλ ηεο ζνζηαιηζηηθήο
επαλάζηαζεο. ΢χκθσλα κε ηνπο ηζρπξηζκνχο ησλ εθπξνζψπσλ ηνπ, ε ζηξαηεγηθή ηνπ
«επξσθνκκνπληζκνχ» απνηεινχζε ην δξφκν γηα ην «ζνζηαιηζκό κε δεκνθξαηία θαη
ειεπζεξία». ΋πσο ππνζηήξηδαλ, δηαρσξηδφηαλ ηφζν απφ εθείλνλ πνπ αθνινχζεζαλ νη
ρψξεο ηεο ζνζηαιηζηηθήο νηθνδφκεζεο, φζν θαη απφ απηφλ ηεο ζνζηαιδεκνθξαηίαο.
Ο «επξσθνκκνπληζκφο» σο αηηηνιφγεζε ησλ επηινγψλ ηνπ πξφηαμε ηηο
ιεγφκελεο «εζληθέο ηδηνκνξθίεο» θάζε ρψξαο θαη ηελ αλαγθαία πξνζαξκνγή ζε απηέο.
΋πσο ππνζηήξημε, καθξηά απφ ηε δνγκαηηθή αληηγξαθή μέλσλ πξνηχπσλ. ΢ε απηή ηε
βάζε δηαηππψζεθαλ ν «ηηαιηθφο δξφκνο πξνο ην ζνζηαιηζκφ», ν «ηζπαληθφο», ν
«ειιεληθφο», ν «γηαπσλέδηθνο» θαη άιινη. Βεβαίσο, ηέηνηνη δξφκνη δελ ππήξμαλ,
αθνχ ε ηδενινγηθνπνιηηηθή πιαηθφξκα θαη ε θπζηνγλσκία απηψλ ησλ Κ.Κ. (Ηηαιίαο,
Ηζπαλίαο, Ηαπσλίαο, Μ. Βξεηαλίαο θ.ά.), ήηαλ ίδηεο, αλεμάξηεηα απφ ηηο ηζηνξηθέο
ζπλζήθεο ηεο θαπηηαιηζηηθήο αλάπηπμεο ζηε κηα ή ζηελ άιιε ρψξα. Δπί ηεο νπζίαο ν
ιεγφκελνο επξσθνκκνπληζκφο ήηαλ έλα ζνζηαιδεκνθξαηηθφ ξεχκα κε θνκκνπληζηηθφ
ηίηιν.
Κπξίσο απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960, ζην θέληξν ηεο δηαπάιεο κε ηνλ
«επξσθνκκνπληζκφ» ηέζεθαλ ηα ζέκαηα ηεο ηζηνξηθήο απνζηνιήο ηεο εξγαηηθήο

139
Δλβέξ Υφηδα, Γύν θίινη ιανί – από ην πνιηηηθό εκεξνιόγην θαη άιια ληνθνπκέληα γηα
ηηο αιβαλνειιεληθέο ζρέζεηο 1941-1984, Ηλζηηηνχην Μ-Λ κειεηψλ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΔΑ, Σίξαλα
1985, ζει. 94-95 θαη 103-107.
140
Ζ ζπλδηάζθεςε έμη θξαηψλ (Δ΢΢Γ, Βνπιγαξία, Οπγγαξία. Πνισλία. Ρνπκαλία θαη
Σζερνζινβαθία) ζηε Μφζρα (5-8 Ηαλνπαξίνπ 1949) θαηέιεμε ζηελ ίδξπζε ηνπ ΢πκβνπιίνπ
Οηθνλνκηθήο Αιιεινβνήζεηαο(΢ΟΑ). ΢ε απηφ πξνζρψξεζε ηνλ ίδην ρξφλν ε Αιβαλία, ην 1950
ε λενζπζηαζείζα Γεξκαληθή Λανθξαηηθή Γεκνθξαηία θαη ην 1962 ε Μνγγνιία. Απφ ην
΢επηέκβξην ηνπ 1964 ζηηο εξγαζίεο νξγάλσλ ηνπ ΢ΟΑ ζπκκεηείρε θαη ε Γηνπγθνζιαβία. Σν
΢ΟΑ δελ απνηειεί αληηθείκελν ηνπ παξφληνο Γνθηκίνπ, θαζψο ππάξρεη ε αλάγθε
εκπεξηζηαησκέλεο κειέηεο, κε βάζε ηηο απνθάζεηο ηνπ 18νπ ΢πλεδξίνπ ηνπ ΚΚΔ.
 72

ηάμεο, ηεο δηθηαηνξίαο ηνπ πξνιεηαξηάηνπ, ηνπ πξνιεηαξηαθνχ δηεζληζκνχ, ηεο

πνξείαο γηα ηελ εγθαζίδξπζε ηεο εξγαηηθήο εμνπζίαο θαη ηνπ δεκνθξαηηθνχ
ζπγθεληξσηηζκνχ. Λίγν αξγφηεξα πξνζηέζεθαλ ηα ζέκαηα ηεο ΔΟΚ θαη ηεο άπνςεο
γηα ην «κνίξαζκα ηνπ θόζκνπ» απφ ηελ Δ΢΢Γ θαη ηηο ΖΠΑ.
΢ηελ Διιάδα, ην ηκήκα πνπ απηναπνθαιέζηεθε «ΚΚΔ εζσηεξηθνύ», εμέθξαδε
ην «επξσθνκκνπληζηηθφ» ξεχκα ζηελ Διιάδα, κε ηηο εμήο ζέζεηο:
«Ο ζνζηαιηζκόο ζηε ρώξα καο ζα είλαη κηα εμνπζία κε πνιπθνκκαηηθό ζύζηεκα,
θαζεζηώο ειεύζεξεο ιεηηνπξγίαο όισλ ησλ θνκκάησλ πνπ ζέβνληαη ηελ αξρή ηεο
ιατθήο θπξηαξρίαο, καδί θαη ηεο αληηπνιίηεπζεο. Δπίζεο ηελ αξρή ηεο παξαίηεζεο ηεο
θπβέξλεζεο πνπ δελ απνιακβάλεη ηεο εκπηζηνζύλεο ηεο Βνπιήο θαη ηνπ ιανύ θαη ηεο
αληηθαηάζηαζήο ηεο κε βάζε ην ζεβαζκό ηεο πιεηνςεθίαο ηνπ ιανύ. Απνβιέπνπκε ζε
κηα καθξόρξνλε ζπλύπαξμε θαη ακνηβαίν έιεγρν όισλ ησλ θνκκάησλ… ΢ην
ζνζηαιηζκό δελ επηβάιιεηαη επίζεκε θηινζνθία… Καζνξηζηηθό γλώξηζκά ηνπ είλαη ε
νιόπιεπξα αλαπηπγκέλε δεκνθξαηία θαη ε ζπκκεηνρή ηνπ ιανύ ζηα θνηλά. Καη αθξηβώο
έηζη ην θαζεζηώο απηό ζα είλαη πεξηζζόηεξν ζσξαθηζκέλν από θάζε πξνζπάζεηα βίαηεο
αλαηξνπήο ηνπ»141.
΢ε ζπλέληεπμή ηνπ, ν γξακκαηέαο ηεο ΚΔ ηνπ «ΚΚΔ εζσηεξηθνχ» Μπάκπεο
Γξαθφπνπινο ππνζηήξημε:
«Δκείο ζην θαηαζηαηηθό καο δελ πεξηιάβακε ηνλ όξν “δηθηαηνξία ηνπ
πξνιεηαξηάηνπ”. Καη δελ ηνλ πεξηιάβακε, γηαηί ηνλ ζεσξνύκε μεπεξαζκέλν. Δθείλν
πάλησο πνπ θάλακε ήδε, ήηαλ λα ζεκειηώζνπκε ηνλ ειιεληθό δξόκν πξνο έλα
δεκνθξαηηθό ζνζηαιηζκό πνπ είλαη αληίζεηνο ζε θάζε δηθηαηνξία»142.
Ζ απφξξηςε απφ ηνλ «επξσθνκκνπληζκφ» ησλ λνκνηειεηψλ ηεο ηαμηθήο
πάιεο, ε νπνία πξσηαξρηθά απνζπνχζε ηελ πνιηηηθή απφ ηελ νηθνλνκία, ήηαλ
επφκελν λα νδεγήζεη θαη ζε αλαιχζεηο θαη ζέζεηο γηα ηελ ΔΟΚ, πνπ παξαγλψξηδαλ
ηνλ ηκπεξηαιηζηηθφ ραξαθηήξα ηεο θαη θαηέιεγαλ ζην ζχλζεκα «πάιε γηα ηελ ΔΟΚ
ησλ εξγαδνκέλσλ».
Ο «επξσθνκκνπληζκφο» ηζρπξνπνηήζεθε σο νπνξηνπληζηηθφ ξεχκα ζε ΚΚ
ηεο Δπξψπεο κεηά ην Β΄ Παγθφζκην Πφιεκν.
΢εκαληηθή ψζεζε ζηνλ «επξσθνκκνπληζκφ» έδσζε ην 20φ ΢πλέδξην ηνπ
ΚΚ΢Δ. Οη απνθάζεηο ηεο 6εο Οινκέιεηαο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ (1956) επίζεο ζπλέβαιαλ
ζηε γξήγνξε σξίκαλζή ηνπ ζηελ Διιάδα.
Ο «επξσθνκκνπληζκφο» αμηνπνηνχζε ππαξθηά πξνβιήκαηα πνπ ππήξραλ ζην
ζνζηαιηζηηθφ ζχζηεκα: Πξνβιήκαηα ηεο ζνζηαιηζηηθήο δεκνθξαηίαο,
γξαθεηνθξαηηθά, ζεσξεηηθψλ αλεπαξθεηψλ, πξνβιήκαηα ζηελ νηθνλνκία, θαζψο θαη
εθείλα πνπ δεκηνπξγνχζε ν ηαμηθφο ερζξφο θαη ν ζπζρεηηζκφο ησλ δπλάκεσλ, ηνλ
εθθνβηζκφ γηα ππξεληθφ πφιεκν.
Οη θνηλσληθννηθνλνκηθέο εμειίμεηο ζηηο πην αλαπηπγκέλεο ρψξεο ηνπ
θαπηηαιηζκνχ κεηά απφ ηνλ πφιεκν, απεηέιεζαλ ηε βάζε γηα λα πηνζεηεζνχλ απφ ηνλ
«επξσθνκκνπληζκφ» νη αζηηθέο αληηιήςεηο πεξί ηνπ «θξάηνπο πξφλνηαο» ή
«θνηλσληθνχ θξάηνπο». Σα ηδενινγήκαηα αθνξνχζαλ: Μηα αηαμηθή ζεψξεζε ηνπ
αζηηθνχ θξάηνπο, κε απνηέιεζκα λα ηνπ αλαγλσξίδεηαη έλαο γεληθά «θνηλσληθφο
ξφινο». Σελ άπνςε φηη ην «θξάηνο πξφλνηαο» ήηαλ πνιηηηθφ έξγν ηεο
ζνζηαιδεκνθξαηίαο, παξαβιέπνληαο ην γεγνλφο φηη ηηο παξνρέο ελζσκάησζεο ηεο
εξγαηηθήο ηάμεο πινπνηνχζαλ θαη άιια αζηηθά (π.ρ. ρξηζηηαλνδεκνθξαηηθά)
θφκκαηα. ΢ηελ ππνβάζκηζε έσο θαη ην κεδεληζκφ ηνπ ξφινπ ηεο ΢νβηεηηθήο Έλσζεο
θαη ησλ θαηαθηήζεσλ πνπ είραλ εθεί νη εξγαδφκελνη, πνπ ππνρξέσλαλ ηηο αζηηθέο

141
Δθεκεξίδα Ζ Απγή, 9 Φεβξνπαξίνπ 1975.
142
Δθεκεξίδα Ζ Απγή, 10 Μαξηίνπ 1976.
 73

θπβεξλήζεηο ζε παξνρέο. Αθφκα ζηελ ππεξηίκεζε ηεο δπλαηφηεηαο ηνπ καδηθνχ

θηλήκαηνο λα απνζπά θαηαθηήζεηο ρσξίο ξηδηθή αιιαγή ηνπ ζπζρεηηζκνχ δπλάκεσλ.
΢ε ζπλάξηεζε κε ηα παξαπάλσ επηζεκαίλεηαη θαη ε δηείζδπζε αζηηθψλ
αληηιήςεσλ εξκελείαο ησλ ελδντκπεξηαιηζηηθψλ αληηζέζεσλ, ηδηαίηεξα ζε κηα
πεξίνδν πνπ νη ΖΠΑ, σο ε εγεηηθή δχλακε ηνπ ηκπεξηαιηζκνχ, ζηήξηδαλ θαη
εγθαζίδξπαλ ζηξαηησηηθέο δηθηαηνξίεο, εθάξκνδαλ εμνλησηηθή ξαηζηζηηθή πνιηηηθή
ζην εζσηεξηθφ ηνπο, επελέβαηλαλ ζηξαηησηηθά ζε κηα ζεηξά ρψξεο, ελψ απεηινχζαλ
θαη κε ζεξκνππξεληθή θαηαζηξνθή. Απφ ηελ άιιε ν επξσπατθφο ηκπεξηαιηζκφο
αθνινπζνχζε πην επέιηθηε πνιηηηθή θαη παξνπζηαδφηαλ σο πφινο δπλάκεη αληίζεηνο
πξνο ζηηο ΖΠΑ, ζε κηα πεξίνδν πνπ βάδηδε πξνο ηελ θαπηηαιηζηηθή ελνπνίεζε ηεο
Γπηηθήο Δπξψπεο.

1.Γ. ΢ΤΜΠΕΡΑ΢ΜΑΣΑ

Θ ςυνειςφορά του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ, τθσ πιο προοδευτικισ

δφναμθσ που γνϊριςε θ ιςτορία, ζχει καταγραφεί ςε όλουσ τουσ τομείσ τθσ ανκρϊπινθσ
ςκζψθσ και δράςθσ ςε όλο τον 20ό, κακϊσ και ςτο 19ο αιϊνα.

Το κομμουνιςτικό κίνθμα ςυςπείρωςε ςτισ γραμμζσ του εκατομμφρια εργάτεσ,

εργάτριεσ και νεολαίουσ, διανοοφμενουσ, φτωχοφσ αγρότεσ και αυτοαπαςχολοφμενουσ,
ενϊ ενζπνευςε και κινθτοποίθςε πολλαπλάςιουσ ςτισ καπιταλιςτικζσ χϊρεσ και κυρίωσ ςτισ
χϊρεσ του ςοςιαλιςμοφ ςτον 20ο αιϊνα.

Αυτι θ προςφορά δε χάνει τθ ςθμαςία τθσ από το γεγονόσ ότι θ ιςτορικι ζρευνα,
με γνϊμονα τθν υπεράςπιςθ, επζκταςθ και εμβάκυνςθ των ςοςιαλιςτικϊν -
κομμουνιςτικϊν ςχζςεων, αναδεικνφει προβλιματα γενικότερα ςτθ ςτρατθγικι του
διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ, ειδικότερα ςτθ ςτρατθγικι αντίλθψθ του ΚΚΣΕ ωσ
προσ το ςυςχετιςμό μεταξφ καπιταλιςμοφ και ςοςιαλιςμοφ ςε παγκόςμιο επίπεδο.

Ρροβλιματα που υπιρχαν ςτισ αρχζσ τθσ δεκαετίασ του 1950 (π.χ. υπερεκτίμθςθ
του ςυςχετιςμοφ υπζρ των δυνάμεων του ςοςιαλιςμοφ, ζλλειψθ ενιαίου κζντρου του
διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ), διογκϊκθκαν με τθν κυριαρχία τθσ δεξιάσ
οπορτουνιςτικισ παρζκκλιςθσ που επιςφραγίςτθκε ςτο 20ό Συνζδριο του ΚΚΣΕ.

Ειδικότερα:

1. Πξνθάιεζε κεγάιε ηδενινγηθνπνιηηηθή δεκηά ζηα Κ.Κ. θαη ζηα ιατθά

θηλήκαηα ε ζέζε θαη ε πξαθηηθή γηα ηελ «εηξεληθή άκηιια ησλ δύν
θνηλσληθννηθνλνκηθώλ ζπζηεκάησλ», πνπ πηνζεηήζεθε θαη απφ ηηο Γηεζλείο
ζπζθέςεηο ηνπ 1957 θαη ηνπ 1960, σο ζπλέρεηα ηεο γξακκήο ηεο «εηξεληθήο
ζπλχπαξμεο», φπσο αλαπηχρζεθε ηα πξψηα κεηαπνιεκηθά ρξφληα σο έλα βαζκφ ζην
19ν ΢πλέδξην (Οθηψβξεο 1952)143 θαη θπξίσο ζην 20φ ΢πλέδξην ηνπ ΚΚ΢Δ (1956)144.
Δμ αληηθεηκέλνπ εμσξάηδε ηνλ θαπηηαιηζκφ θαη εκπέδσλε ηε ιαζεκέλε αληίιεςε φηη,
ηνπιάρηζηνλ γηα κηα κεγάιε ηζηνξηθή πεξίνδν, ηα δχν ζπζηήκαηα ζα κπνξνχζαλ λα
ζπλππάξρνπλ θαη λα ζπλαγσλίδνληαη εηξεληθά κεηαμχ ηνπο145.

143
Έθζεζε δξάζεο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚ(κπ) ζην 19ν ΢πλέδξην, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ,
ζει. 28.
144
20ν ΢πλέδξην ηνπ ΚΚ΢Δ, κέξνο πξψην εθδφζεηο «Εψγηα», Αζήλα 1965, ζει. 35-37.
145
Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε πνιχ κεηαγελέζηεξε ηνπνζέηεζε ηνπ Κ. Σζεξληέλθν, ΓΓ ηεο
ΚΔ ηνπ ΚΚ΢Δ πνπ έγξαςε: «Έλαο ηέηηνο ζπλαζπηζκόο δελ είλαη νπηνπία. Σνλ επηβάιιεη ε
 74

Κατ’ επζκταςθ ςτοχοποιικθκε ποςοτικά θ «ειρθνικι άμιλλα» για προϊόντα τθσ

βιομθχανικισ παραγωγισ, με κριτιρια τθσ καπιταλιςτικισ οικονομίασ και όχι πάντοτε με το
κριτιριο τθσ ςχεδιαςμζνθσ ιςόρροπθσ ανόδου τθσ κοινωνικισ ευθμερίασ.

Το ίδιο αφορά και ςτθν αποφυγι του κερμοπυρθνικοφ πολζμου. Οι ρεαλιςτικζσ

διακρατικζσ διαπραγματεφςεισ για τθν αποφυγι του, ςε καμία περίπτωςθ δεν κα ζπρεπε
να οδθγιςουν ςε ιδεολογικζσ γενικεφςεισ για μία ειλικρινι και ςτακερι ςτάςθ των
καπιταλιςτικϊν κρατϊν ςτο ηιτθμα τθσ ειρινθσ146.

Σε όλθ τθν μεταπολεμικι περίοδο οι ιμπεριαλιςτικοί πόλεμοι ιταν μια

πραγματικότθτα. Σε τελευταία ανάλυςθ, θ πιο ςυνεπισ και αποτελεςματικι πάλθ ενάντια
ςτουσ ιμπεριαλιςτικοφσ πολζμουσ, ακόμα και ςτο ενδεχόμενο του πυρθνικοφ πολζμου
ενάντια ςτο ςοςιαλιςτικό ςφςτθμα, ιταν θ ολόπλευρθ επαναςτατικι προετοιμαςία και
ετοιμότθτα, ϊςτε ςτισ ανάλογεσ οικονομικζσ και πολιτικζσ ςυνκικεσ να γινόταν
πραγματικότθτα θ ςοςιαλιςτικι επανάςταςθ που κα επζβαλε τθν ειρινθ.

Θ ςυνεχισ ςυςςϊρευςθ και τελειοποίθςθ των πυρθνικϊν όπλων ςτθν κοφρςα των
εξοπλιςμϊν επζδραςε αρνθτικά ςτθν ιδθ προβλθματικι ςτρατθγικι του διεκνοφσ
κομμουνιςτικοφ κινιματοσ. Ζτςι, οι αρχζσ τθσ ειρθνικισ ςυνφπαρξθσ, που είχε κακορίςει ο
Λζνιν, για οικονομικζσ και εμπορικζσ ςχζςεισ ανάμεςα ςτα δφο κοινωνικοοικονομικά
ςυςτιματα, μεταλλάχκθκαν και προςδόκθκε ςε αυτζσ ιδεολογικό και ςτρατθγικό
περιεχόμενο ςε βάροσ τθσ ετοιμότθτασ για τθ ςοςιαλιςτικι επανάςταςθ.

Θ παραπάνω κριτικι αντιτίκεται ςτισ αςτικζσ και οπορτουνιςτικζσ εκτιμιςεισ περί

υποκίνθςθσ των επαναςτάςεων από τθ ςοβιετικι εξουςία, περί πρόκλθςθσ από το διεκνζσ
κομμουνιςτικό κίνθμα ενόσ νζου παγκόςμιου πολζμου για να καταρρεφςει παντοφ ο
καπιταλιςμόσ. Το ενδεχόμενο ενόσ νζου παγκόςμιου πολζμου μποροφςε να προζλκει μόνο
από τον ιμπεριαλιςμό. Από τθν άλλθ, αποτελεί υποχρζωςθ του ςοςιαλιςτικοφ κράτουσ θ
ανοιχτι υποςτιριξθ των επαναςτατικϊν κινθμάτων άλλων χωρϊν. Ρολλά τζτοια
παραδείγματα αναδείχκθκαν ζμπρακτα ςτθν εξωτερικι πολιτικι τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ.

Βεβαίωσ θ παραπάνω αρχι, όπωσ ερμθνεφκθκε και υλοποιικθκε κυρίωσ από το 20ο
Συνζδριο, ιταν πλευρά τθσ ςτρατθγικισ του λεγόμενου «δθμοκρατικοφ δρόμου προσ το
ςοςιαλιςμό». Επομζνωσ ιταν ςτρατθγικι όχι μόνο του ΚΚΣΕ αλλά και όλων των
«ευρωκομμουνιςτικϊν» κομμάτων.

2. Θ υποτίμθςθ των δυνάμεων του ιμπεριαλιςμοφ και θ λακεμζνθ εκτίμθςθ του

χαρακτιρα ιμπεριαλιςτικϊν οικονομικϊν ενϊςεων, όπωσ τθσ ΕΟΚ, κακϊσ και θ υπερτίμθςθ
των δυνάμεων του ςοςιαλιςμοφ ςυνζβαλαν και ςτθν ζλλειψθ ςυνειδθτοποίθςθσ των
παραγόντων και κινδφνων τθσ καπιταλιςτικισ παλινόρκωςθσ, όχι μόνο για τισ ςοςιαλιςτικζσ
χϊρεσ τθσ Κεντρικισ και Ανατολικισ Ευρϊπθσ αλλά και για τθν ίδια τθν ΕΣΣΔ.

δσηηθή αλάγθε ησλ ιαώλ λα ελσζνύλ γηα εηξεληθνύο ζθνπνύο, γηα λα απνκαθξύλνπλ από
θνηλνύ ηελ απεηιή κηαο ζεξκνππξεληθήο ζύγθξνπζεο. Ζ ρώξα καο είλαη πξόζπκε γηα πιαηηά θαη
επνηθνδνκεηηθή ζπλεξγαζία κε ρώξεο άιινπ θνηλσληθνύ ζπζηήκαηνο, κε όινπο εθείλνπο πνπ
έηαμαλ ζθνπό ηνπο λα εξγαζηνύλ εηιηθξηλά γηα κηα εηξήλε ζηαζεξή, δίθαηε, δεκνθξαηηθή».
[Κνλζηαληίλ Σζεξληέλθν, Οκηιίεο θαη άξζξα, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, 1985, ζει. 93].
146
΋πσο έγξαςε ν Λέληλ: «Ζ πξνπαγάλδηζε ηεο εηξήλεο πνπ δελ ζπλνδεύεηαη κε έθθιεζε
γηα επαλαζηαηηθή δξάζε ησλ καδώλ, ζηε ζεκεξηλή ζηηγκή κπνξεί κόλν λα ζπείξεη απηαπάηεο, λα
δηαθζείξεη ην πξνιεηαξηάην, εκπλένληάο ηνπ εκπηζηνζύλε πξνο ηνλ αλζξσπηζκό ηεο αζηηθήο
ηάμεο θαη λα ην θάλεη παηρληδάθη ζηα ρέξηα ηεο κπζηηθήο δηπισκαηίαο ησλ εκπόιεκσλ ρσξώλ.
Ηδηαίηεξα είλαη βαζηά ιαζεκέλε ε ζθέςε γηα ηε δπλαηόηεηα κηαο ιεγόκελεο δεκνθξαηηθήο
εηξήλεο ρσξίο κηα ζεηξά επαλαζηάζεηο». [Β. Η. Λέληλ, Άπαληα , ηφκνο 26, , εθδφζεηο ΢ύγρξνλε
Δπνρή, Αζήλα, 1980, «Ζ ΢πλδηάζθεςε ησλ ηκεκάησλ εμσηεξηθνύ ηνπ ΢ΓΔΚΡ», ζει. 166].
 75

Θ λακεμζνθ εκτίμθςθ για το διεκνι ςυςχετιςμό δυνάμεων εκφράςτθκε και ςε

αναλφςεισ του ΚΚΕ, όπωσ για παράδειγμα ςτθν 6θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (1949), όπου
αναφζρεται:

«Το ςυμπζραςμα που βγαίνει είναι ότι το ςτρατόπεδο τθσ Δθμοκρατίασ και του
Σοςιαλιςμοφ είναι γερότερο από το ςτρατόπεδο του ιμπεριαλιςμοφ, ότι το Δθμοκρατικό
ςτρατόπεδο προχωρεί ςυνεχϊσ και το μζλλον ανικει ς’ αυτό»147.

Σε ςχζςθ με τθ ςτρατθγικι του ιμπεριαλιςμοφ ενάντια ςτθ ςοςιαλιςτικι

οικοδόμθςθ κομμουνιςτικζσ θγεςίεσ ζδωςαν το βάροσ κυρίωσ ςτο πυρθνικό πλιγμα, ενϊ
υποτιμικθκαν οι αντεπαναςτατικζσ δυνάμεισ ςτο εςωτερικό των ςοςιαλιςτικϊν κρατϊν
(Ουγγαρία, Ρολωνία, Τςεχοςλοβακία κ.ά.), που είχαν και τθν αμζριςτθ βοικεια –
οικονομικι, πολιτικι, επιχειρθςιακι – του ιμπεριαλιςμοφ. Δε βγικαν τα αναγκαία
ςυμπεράςματα από τισ αντεπαναςτατικζσ ενζργειεσ κατά των ςοςιαλιςτικϊν κρατϊν, οφτε
από το βάροσ που είχε, θ πολιτικι και ςτρατιωτικι βοικεια τθσ ΕΣΣΔ, ςτθν κατάκτθςθ τθσ
εξουςίασ ςε 8 χϊρεσ τθσ Κεντρικισ και Ανατολικισ Ευρϊπθσ, κακϊσ και ςτθ ςτερζωςθ τθσ
εξουςίασ ςτισ περιςςότερεσ από αυτζσ, παρόλο που ςωςτά δινόταν θ δυνατότθτα τθσ
κοινωνικισ εξζλιξθσ ςτον εναρκτιριο λόγο του Β.Μ. Μόλοτοφ ςτο 19ο Συνζδριο του
ΡΚΚ(μπ)/ΚΚΣΕ:

«Ο δεφτεροσ παγκόςμιοσ πόλεμοσ τζλειωςε με τθν ιττα των φαςιςτϊν επιδρομζων,

πράγμα που απελευκζρωςε από πολλζσ απόψεισ τισ δυνάμεισ του λαϊκό-απελευκερωτικοφ
κινιματοσ τθσ Ευρϊπθσ και τθσ Αςίασ. Στισ νζεσ ςυνκικεσ που δθμιουργικθκαν, ιδιαίτερα
χάρθ ςτον αποφαςιςτικό ρόλο τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ ς’ αυτό τον πόλεμο, ζγινε δυνατι θ
ςτροφι που ζκαναν ςτθ μεταπολεμικι περίοδο μια ςειρά χϊρεσ από τον καπιταλιςτικό
δρόμο ανάπτυξθσ ςτο νζο δρόμο, το δρόμο τθσ δθμιουργίασ και τθσ ανάπτυξθσ των
λαϊκοδθμοκρατικϊν κρατϊν. Ζτςι μπικε θ αρχι για ζνα νζο ςτάδιο ςτθν ανάπτυξθ του
διεκνοφσ ςοςιαλιςμοφ»148.

Υποτιμικθκε θ ενιαία ςτρατθγικι του καπιταλιςμοφ κατά των ςοςιαλιςτικϊν

κρατϊν και του εργατικοφ κινιματοσ ςτα καπιταλιςτικά κράτθ, παρά τισ
ενδοϊμπεριαλιςτικζσ αντικζςεισ που αςφαλϊσ υπιρχαν ι και οξφνονταν.

Υπερτίμθςθ υπιρξε και όςον αφορά ςτο ρόλο των λεγόμενων αδζςμευτων χωρϊν.

Λακεμζνθ και χωρίσ βάςθ ιταν θ προςδοκία και ο ςτόχοσ να ςυςπειρωκοφν ςε

ςτακερι αντιιμπεριαλιςτικι κατεφκυνςθ οι «εκνικζσ» αςτικζσ τάξεισ των χωρϊν αυτϊν,
όπωσ επιδιϊχκθκε από τθ Σοβιετικι Ζνωςθ. Θ μεςοπρόκεςμθ μθ ζνταξθ πολλϊν νζων
κρατϊν ςε διεκνείσ ιμπεριαλιςτικοφσ οργανιςμοφσ οφειλόταν κυρίωσ ςτισ ανάγκεσ των
«εκνικϊν» αςτικϊν τάξεϊν τουσ να ενιςχφςουν τισ κζςεισ τουσ, ςε ςυνδυαςμό με τον τότε
ςυςχετιςμό δυνάμεων ςτο εςωτερικό των χωρϊν αυτϊν και διεκνϊσ.

Αναμφίβολα, θ κατάκτθςθ τθσ εκνικισ ανεξαρτθςίασ αποτζλεςε για τισ

αποικιοκρατοφμενεσ χϊρεσ μια πρϊτθ και βαςικι προχπόκεςθ για το ξεπζραςμα τθσ
κακυςτζρθςθσ που επικρατοφςε ςε όλουσ τουσ τομείσ τθσ κοινωνικισ ηωισ.

Ταυτόχρονα, θ βιομθχανικι ανάπτυξθ μιασ ςειράσ νζων κρατϊν, αλλά και ο

χαρακτιρασ τθσ, περνοφςε μια μεταβατικι περίοδο, ςτθν ζκβαςθ τθσ οποίασ κακοριςτικό
ρόλο άςκθςε ςτθ ςυνζχεια ο εςωτερικόσ ςυςχετιςμόσ δυνάμεων.

147
Αξρείν ΚΚΔ - 6ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 13.
148
19ν ΢πλέδξην ηνπ ΚΚ(Μπ) ηεο Δ΢΢Γ, εθδνηηθφ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 12.
 76

Θ ΕΣΣΔ και τα άλλα ςοςιαλιςτικά κράτθ διαμόρφωςαν πολιτικι οικονομικισ και

άλλθσ ςυνεργαςίασ και ςτιριξθσ των νζων κακεςτϊτων, με ςτόχο να μθν ενςωματωκοφν
ςτθ διεκνι καπιταλιςτικι αγορά, τισ ιμπεριαλιςτικζσ ενϊςεισ, αλλά να ενιςχυκοφν οι
δυνάμεισ του ςοςιαλιςτικοφ προςανατολιςμοφ.

Στθν πραγματικότθτα οι εξελίξεισ γριγορα οδιγθςαν ςε ιςχυροποίθςθ των

εγχϊριων αντιδραςτικϊν δυνάμεων. Δεν ζγινε ζγκαιρθ και αποτελεςματικι εκτίμθςθ τθσ
νζασ κατάςταςθσ από τθν ΕΣΣΔ και τα άλλα κράτθ τθσ ςοςιαλιςτικισ οικοδόμθςθσ.

3. Αποτελεί βαςικό ηιτθμα το γεγονόσ ότι δεν επιτεφχκθκε μετά το Βϋ Ραγκόςμιο

Ρόλεμο θ δθμιουργία τθσ Διεκνοφσ οργάνωςθσ των Κομμουνιςτικϊν Κομμάτων, αν και
υπογραμμιηόταν θ ςθμαςία τθσ διεκνοφσ ενότθτασ.

Θ αποκατάςταςθ τθσ ενότθτασ του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ

προχπζκετε ανοιχτό μζτωπο με τον οπορτουνιςμό και μζςα ςτο κάκε ΚΚ και μεταξφ των ΚΚ.
Μόνο ζτςι μποροφςε να επζλκει ιδεολογικι και θ οργανωτικι ενότθτα ςε νζα,
επαναςτατικι βάςθ.

Οι εξελίξεισ ςτο διεκνζσ κομμουνιςτικό κίνθμα και ςτο ΚΚΣΕ, ςτθν ΕΣΣΔ και ςτισ
άλλεσ χϊρεσ τθσ ςοςιαλιςτικισ εξουςίασ, ωσ αποτζλεςμα τθσ κυριαρχίασ των μικροαςτικϊν
- οπορτουνιςτικϊν ςτοιχείων ςε βάροσ των προλεταριακϊν - κομμουνιςτικϊν, οδιγθςαν
ςτθν υποχϊρθςθ τθσ κομμουνιςτικισ αρχισ του προλεταριακοφ διεκνιςμοφ, τον οποίο
ανακεϊρθςε ο λεγόμενοσ ευρωκομμουνιςμόσ και τον πολζμθςε ταυτόχρονα με το ΚΚ Κίνασ,
κακϊσ και με άλλα κόμματα που ςυμπαρατάχκθκαν με αυτό (ΚΕ Αλβανίασ κ.ά.).

Θ αρχι του προλεταριακοφ διεκνιςμοφ, κατ’ επζκταςθ τθσ ανϊτερθσ

ιδεολογικοπολιτικισ και οργανωτικισ του ζκφραςθσ, τθσ Διεκνοφσ, δεν διαχωρίηεται από το
ςοςιαλιςτικό κρατικό ςυμφζρον, από το ταξικό ςυμφζρον τθσ εργατικισ τάξθσ ςε κάκε μία
χϊρα.

Στο ίδιο ηιτθμα, αλλά από άλλθ κατεφκυνςθ, αναφζρονταν διάφορεσ αςτικζσ και
οπορτουνιςτικζσ κριτικζσ κζςεισ για τθν ΕΣΣΔ, κεωρϊντασ ότι υπεράςπιηε το κρατικό τθσ
ςυμφζρον ςε βάροσ του ταξικοφ ςε άλλθ χϊρα.

Ο παραπάνω διαχωριςμόσ ςυνειδθτά παραγνωρίηει το γενικό ςυμφζρον τθσ

διεκνοφσ εργατικισ τάξθσ, από το οποίο προκφπτουν κοινοί ςτόχοι για τα επιμζρουσ
τμιματα του διεκνοφσ επαναςτατικοφ κινιματοσ, τμιμα του οποίου ιταν και θ ΕΣΣΔ, και
μάλιςτα ωσ θ ιςχυρότερθ ςυνιςτϊςα του.

Οπωςδιποτε θ κρατικι πολιτικι ενόσ ΚΚ εξουςίασ ζχει να επιλφςει ειδικά

προβλιματα ςτισ διεκνείσ ςχζςεισ, που δεν τα ζχει μπροςτά του ζνα ΚΚ εκτόσ εξουςίασ, για
παράδειγμα ςτθν εξωτερικι πολιτικι, ςτθν οποία μπορεί να υποχρεωκεί και ςε κάποιο
ςυμβιβαςμό με τον αντίπαλο. Αυτό δε δικαιολογεί μια ςυγκυριακι κρατικι επιλογι, ςε
διπλωματικό ι άλλο επίπεδο, να ανάγεται ςε αρχι και από αυτι τθν άποψθ να προκαλεί
ςφγχυςθ ςτο διεκνζσ επαναςτατικό κίνθμα.

4. Κεμελιακό ηιτθμα τθσ εξεταηόμενθσ περιόδου αποτελεί το γεγονόσ ότι το διεκνζσ

κομμουνιςτικό κίνθμα δεν μπόρεςε να διαμορφϊςει επαναςτατικι ςτρατθγικι.

Τα Κομμουνιςτικά Κόμματα των καπιταλιςτικϊν χωρϊν δεν ζκεταν ςτα

Ρρογράμματά τουσ τον ςοςιαλιςμό ωσ επίκαιρο, άρα ωσ ςτρατθγικό ςτόχο. Γενικά
διακιρυςςαν τθν αναγκαιότθτα του ςοςιαλιςμοφ, όμωσ ςτθ διαμόρφωςθ τθσ πολιτικισ
τουσ ζκεταν κυβερνθτικοφσ ςτόχουσ, που εξ αντικειμζνου δεν εξυπθρετοφςαν μια
ςτρατθγικι ςυγκζντρωςθσ και οργάνωςθσ δυνάμεων με ςτόχο τθ γενικι πλιρθ ςφγκρουςθ
 77

και ριξθ με τθν αςτικι εξουςία ςε ςυνκικεσ γενικευμζνθσ οικονομικισ και πολιτικισ κρίςθσ
ςτθ χϊρα τουσ. Λςχυρά κόμματα ςτθ Δυτικι Ευρϊπθ ζφταςαν ωσ τθ
ςοςιαλδθμοκρατικοποίθςθ, με τθ μορφι του «ευρωκομμουνιςμοφ». Γι’ αυτό και δεν
πρζπει να παραγνωρίηεται θ αρνθτικι επίδραςθ που αςκοφςαν ςτο ΚΚΣΕ Κομμουνιςτικά
Κόμματα ιςχυρϊν ευρωπαϊκϊν καπιταλιςτικϊν κρατϊν.

Τα Κομμουνιςτικά Κόμματα ςτισ καπιταλιςτικζσ χϊρεσ βρζκθκαν αδφναμα απζναντι

ςτθν ευελιξία τθσ αςτικισ τάξθσ να διαμορφϊνει ςυμμαχίεσ υπεράςπιςθσ τθσ εξουςίασ τθσ
και να αναδιατάςςει ζγκαιρα τισ διεκνείσ ςυμμαχίεσ τθσ. Ζκεςαν ωσ πολιτικό ςτόχο τθ
διαμόρφωςθ «αντιμονοπωλιακϊν δθμοκρατικϊν κυβερνιςεων», με τθ μορφι μιασ κακαρά
κοινοβουλευτικισ μεταρρφκμιςθσ ι με τθ μορφι του ενδιάμεςου ςταδίου ςτθν
επαναςτατικι διαδικαςία.

Το αντιιμπεριαλιςτικό, αντιμονοπωλιακό ςτοιχείο τθσ πάλθσ των ΚΚ,

αποζπαζμένο από τθν πάλθ για τθν εργατικι εξουςία, ωσ αποτζλεςμα διαμόρφωςθσ
οπορτουνιςτζσ πολιτικισ, αντικειμενικά πιρε ουτοπικό χαρακτιρα. Ακόμα και ο ςτόχοσ τθσ
κοινωνικοποίθςθσ των μζςων παραγωγισ, ςε τομείσ που χαρακτθρίηονταν ωσ ςτρατθγικισ
ςθμαςίασ, δεν ςυνδεόταν με το ςτόχο τθσ ανατροπισ τθσ εξουςίασ του κεφαλαίου.

Ο ςτόχοσ για μια αντιιμπεριαλιςτικι - αντιμονοπωλιακι κοινοβουλευτικι

κυβζρνθςθ, που κα μποροφςε να ςυγκεντρϊςει και να ωριμάςει δυνάμεισ για τθν
κατάκτθςθ τθσ εξουςίασ ςτισ αναπτυγμζνεσ καπιταλιςτικζσ χϊρεσ, ιταν ςτρατθγικι που δεν
επιβεβαιϊκθκε.

Αντίκετα, τα ΚΚ πραγματοποίθςαν ςυμμαχίεσ που είχαν ωσ αποτζλεςμα να

ιςχυροποιθκοφν οι μεταρρυκμιςτικζσ κζςεισ τθσ ςοςιαλδθμοκρατίασ μζςα ςτισ εργατικζσ
δυνάμεισ, να διαβρωκεί θ οργανωτικι αυτοτζλεια του κομμουνιςτικοφ κινιματοσ, να
ενςωματωκεί το εργατικό ςυνδικαλιςτικό κίνθμα ςε ςτρατθγικισ ςθμαςίασ αςτικζσ κυβερ-
νθτικζσ επιλογζσ και να απομαηικοποιθκεί.

Θ ιςτορικι εμπειρία ζδειξε πόςο ουτοπικι ιταν θ αντίλθψθ που ζβλεπε το

πζραςμα ςτο ςοςιαλιςμό μζςα από τθ λεγόμενθ διεφρυνςθ τθσ αςτικισ δθμοκρατίασ. Τα
υψθλά εκλογικά ποςοςτά των κομμουνιςτικϊν κομμάτων ςτθν Λταλία και τθ Γαλλία δεν
δικαίωςαν τισ προςδοκίεσ του κοινοβουλευτικοφ περάςματοσ ςτο ςοςιαλιςμό. Αντίκετα,
τροφοδότθςαν οπορτουνιςτικζσ παρεκκλίςεισ που τελικά διάβρωςαν το κομμουνιςτικό
κίνθμα. Ζτςι, δεν διαμορφϊκθκαν προχποκζςεισ για τθν ταξικι χειραφζτθςθ των
κινθμάτων διαδικαςία που προετοιμάηει και διευρφνει τθν επαναςτατικι πρωτοβουλία,
τουσ δεςμοφσ τουσ με τισ λαϊκζσ μάηεσ μζχρι τθν εμφάνιςθ νζων ςυνκθκϊν όταν οι
εκτεταμζνεσ οικονομικζσ και πολιτικζσ κρίςεισ κα τροφοδοτοφςαν τθν επαναςτατικι μαηικι
λαϊκι δράςθ.

Μακροπρόκεςμα, πολλά Κομμουνιςτικά Κόμματα ακολοφκθςαν το δρόμο τθσ

ςυνεργαςίασ των τάξεων και ςε κοινωνικό επίπεδο, ςτο πλαίςιο του ςυνδικαλιςτικοφ
κινιματοσ.

Οι οπορτουνιςτικζσ πιζςεισ προσ το κομμουνιςτικό κίνθμα προκλικθκαν από

διάφορουσ κοινωνικοφσ, πολιτικοφσ και ιδεολογικοφσ λόγουσ, ενϊ ειδικά για τισ
καπιταλιςτικζσ χϊρεσ διακρίνονται τρεισ παράγοντεσ: Θ φπαρξθ και ο ρόλοσ εκτεταμζνθσ
εργατικισ αριςτοκρατίασ, άρα και το ότι είχε διευρυνκεί θ κοινωνικι βάςθ υποςτιριξθσ των
μονοπωλίων, γεγονόσ το οποίο υποτιμικθκε. Το πολυάρικμο αγροτικό, γενικότερα το
μικροαςτικό ςτοιχείο, που διεφρυνε τισ γραμμζσ του εργατικοφ κινιματοσ, αφοφ ζχανε τα
μζςα παραγωγισ τα οποία διζκετε. Θ μακρόχρονθ περίοδοσ του αςτικοφ
κοινοβουλευτιςμοφ με ιςχυροφσ μθχανιςμοφσ ενςωμάτωςθσ.
 78

Στα Ντοκουμζντα των Διεκνϊν Διαςκζψεων επιςθμαίνεται ο ανακεωρθτιςμόσ ωσ

διεκνζσ φαινόμενο και, από κοινωνικι άποψθ, ωσ το αποτζλεςμα τθσ επίδραςθσ και τθσ
πίεςθσ τθσ ιδεολογίασ τθσ αςτικισ τάξθσ ςε ζνα τμιμα των κομμουνιςτϊν, ιδιαίτερα αυτό
που αςχολείται με τθ κεωρία. Συχνά θ ταξικι του προζλευςθ, επομζνωσ και οι εμπειρίεσ
του, αλλά και οι ςπουδζσ του, το κακιςτοφν πιο ευάλωτο ςτθν αςτικι επίδραςθ.
Επιςθμαίνεται ότι ο ιδεολογικόσ ανακεωρθτιςμόσ ζχει ωσ αποτζλεςμα τον πολιτικό και
οργανωτικό αφοπλιςμό του Κόμματοσ, τθν απϊλεια του θγετικοφ χαρακτιρα του, με
ανάλογεσ αρνθτικζσ ςυνζπειεσ για τον προςανατολιςμό του ςτθν εργατικι τάξθ.

Στα ντοκουμζντα του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ θ κριτικι ςτθ

ςοςιαλδθμοκρατία εςτιαηόταν ςε ζνα μζροσ τθσ θγεςίασ τθσ. τθσ λεγόμενθσ δεξιάσ, που
ταυτιηόταν απόλυτα, όχι μόνο με τισ ςτρατθγικζσ επιλογζσ των ΘΡΑ και του ΝΑΤΟ, αλλά και
με τισ τακτικζσ κινιςεισ τουσ. Οι υπόλοιπεσ δυνάμεισ τθσ ςοςιαλδθμοκρατίασ, θγεςίασ και
βάςθσ, καλοφνταν ςε ενότθτα φιλειρθνικισ, δθμοκρατικισ, αντιμονοπωλιακισ δράςθσ
(περιοριςμοφ τθσ αςυδοςίασ των μονοπωλίων).

Αποτελοφν κζμα τθσ ιςτορικισ ζρευνασ οι παράγοντεσ που επζδραςαν ςτθν

παραγνϊριςθ τθσ πείρασ τθσ Οκτωβριανισ Επανάςταςθσ. Στον Α' Ραγκόςμιο ιμπεριαλιςτικό
Ρόλεμο αντιμετωπίςτθκε από τουσ μπολςεβίκουσ ωσ προδοςία ςε βάροσ τθσ εργατικισ
τάξθσ θ πολιτικι τθσ ςυμμαχίασ τθσ ςοςιαλδθμοκρατίασ με τθν αςτικι τάξθ, ςτο όνομα τθσ
«υπεράςπιςθσ τθσ πατρίδασ». Τότε τα περιςςότερα ςοςιαλδθμοκρατικά κόμματα ιρκαν ςε
απόλυτθ ριξθ με το ςφνκθμα τθσ μετατροπισ του ιμπεριαλιςτικοφ πολζμου ςε εμφφλιο,
δθλαδι ςε πάλθ για τθν εργατικι εξουςία ςε κάκε χϊρα. Ο Λζνιν άνοιξε μζτωπο με τθ
ςοςιαλδθμοκρατία ςε διεκνζσ επίπεδο. Το μζτωπο αυτό εκφράςκθκε και ςτθ ΢ωςία, με
αποτζλεςμα να μθν εγκλωβιςκοφν οι επαναςτατικζσ δυνάμεισ ςε ςτόχουσ και ελιγμοφσ των
εγχϊριων αςτικϊν δυνάμεων, ςε μικροαςτικζσ και οπορτουνιςτικζσ πιζςεισ.

Αργότερα κυριάρχθςε θ άποψθ ότι τα Κομμουνιςτικά Κόμματα δεν κα μποροφςαν

να απεγκλωβίςουν τισ εργατικζσ δυνάμεισ που ακολουκοφςαν τθ ςοςιαλδθμοκρατία, ότι κα
απομονϊνονταν από αυτζσ, αν δεν ακολουκοφςαν πολιτικι ςυμμαχίασ με τα
ςοςιαλδθμοκρατικά κόμματα.

Οι ιςτορικζσ εξελίξεισ ζδειξαν ότι το μεγάλο μζροσ τθσ λαϊκισ βάςθσ των άλλων
κομμάτων κερδίηεται με τθν όξυνςθ τθσ ταξικισ πάλθσ, με ιςχυρό ιδεολογικό μζτωπο κατά
τθσ αςτικισ πολιτικισ και του οπορτουνιςμοφ και ότι αυτό αφορά και τθν περίοδο
κορφφωςθσ των κοινωνικοπολιτικϊν ςυγκροφςεων.
 79

ΔΕΤΣΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΛΟ

ΟΛ ΟΛΚΟΝΟΜΛΚΕ΢ ΕΞΕΛΛΞΕΛ΢

΢ΣΘΝ ΕΛΛΑΔΑ

2.A. ΕΛ΢ΑΓΩΓΘ

Για τισ οικονομικζσ εξελίξεισ ςτθν Ελλάδα μζχρι τισ αρχζσ τθσ δεκαετίασ του 1970,
ζχει γίνει από τθν αςτικι πολιτικι οικονομία μια οριςμζνθ περιοδολόγθςθ149, θ οποία δεν
ςυμπίπτει με τθ γενικότερθ περιοδολόγθςθ τθσ ιςτορίασ του ΚΚΕ και των γενικότερων
πολιτικϊν εξελίξεων. Στθν περιοδολόγθςθ του ΔΟΚΛΜΛΟΥ, μεκοδολογικά δεν κα ιταν
πρόςφορο να παραλειφκοφν αναφορζσ ςτθν πρϊτθ μεταπολεμικι πενταετία ι ςτθν
περίοδο τθσ δικτατορίασ. Από τθν άποψθ των οικονομικϊν εξελίξεων και τάςεων θ
τριακονταετία 1945-1974 αποτελεί μια ιςτορικι ενότθτα.

Για μια ζςτω ςφντομθ ιςτορικι προςζγγιςθ των οικονομικϊν εξελίξεων τθσ
εξεταηόμενθσ περιόδου, κα αξιοποιθκοφν τα ςτοιχεία που παρζχουν οι χρονολογικζσ ςειρζσ
δεκαετιϊν των οικονομικϊν δεδομζνων και κα επιςθμανκοφν χρονολογίεσ ορόςθμα των
οικονομικϊν εξελίξεων αυτισ τθσ περιόδου, προκειμζνου να εξαχκοφν οριςμζνα
ςυμπεράςματα.

Ωρθςιμοποιοφνται όςο το δυνατόν πιο επίςθμα επεξεργαςμζνεσ και

δθμοςιοποιθμζνεσ χρονολογικζσ ςειρζσ ςτοιχείων, χωρίσ να ςθμαίνει ότι είναι
απαλλαγμζνεσ από προβλιματα μεκοδολογικισ αξιοπιςτίασ και ςυγκριςιμότθτασ.

Στο παρόν κεφάλαιο γίνεται ιδιαίτερθ αναφορά ςε δυο ειδικά οικονομικά κζματα:
α) Τθν ειςροι ξζνων κεφαλαίων με ςτόχο τθν μεταπολεμικι αναςυγκρότθςθ, τθ γνωςτι ωσ
«αμερικανικι βοικεια». β) Τθ ςφνδεςθ τθσ Ελλάδασ με τθν Ευρωπαϊκι Οικονομικι
Κοινότθτα (ΕΟΚ)150.

149
Θ μελζτθ τθσ Τράπεηασ τθσ Ελλάδοσ ακολουκεί τθν εξισ περιοδολόγθςθ: 1944-
1952, που τθν χαρακτθρίηει ωσ μεταπολεμικι πλθκωριςτικι περίοδο, 1953-1956, ωσ
περίοδο προςαρμογισ τθσ οικονομίασ, 1957-1966, ωσ περίοδο τθσ νομιςματικισ
ςτακερότθτασ και τθσ ανάπτυξθσ και 1967-1974 ωσ περίοδο τθσ δικτατορίασ.

Παξφκνηα είλαη ε πεξηνδνιφγεζε ηνπ θαζεγεηή Κ. Γξαθάηνπ, πνπ ηνπνζεηεί ηελ

πεξίνδν ηεο αλάπηπμεο (1957) κέρξη ηελ θξίζε ηνπ 1974.
150
΢ηε κεηαπνιεκηθή πεξίνδν αλαπηχζζεηαη εθ λένπ ε ηάζε απειεπζέξσζεο ηνπ
εκπνξίνπ θαη γεληθφηεξα ε ηάζε απειεπζέξσζεο ηεο θίλεζεο θεθαιαίσλ θαη εξγαηηθνχ
δπλακηθνχ, ε νπνία είρε αλαζηαιεί εμ αηηίαο ησλ δπν παγθνζκίσλ πνιέκσλ θαη ηεο κεγάιεο
νηθνλνκηθήο θξίζεο ηνπ κεζνπνιέκνπ. Ζ ίδξπζε ηεο Δπξσπατθήο Οηθνλνκηθήο Κνηλόηεηαο
(ΔΟΚ) (1957) θαζψο θαη ηεο Δπξσπατθήο Εώλεο Διεπζέξσλ ΢πλαιιαγώλ (ΔΕΔ΢) (1960)
ζπληζηνχλ δπν δηαθνξεηηθέο δηαθξαηηθέο ζπκθσλίεο αληαπφθξηζεο ζηελ ηάζε θπξίσο ηεο
απειεπζέξσζεο ηνπ εκπνξίνπ. Ζ ΔΕΔ΢ (έλαξμε ηζρχνο ηεο ζπκθσλίαο 1ε Ηνπιίνπ ηνπ 1960)
είλαη ε απάληεζε ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ ζηελ ΔΟΚ. ΢ηελ ΔΕΔ΢, θπξηαξρεί ην Ζλ.
 80

Θ δθμιουργία και εξζλιξθ τθσ ΕΟΚ αποτελεί κατάκτθςθ ςτθ διαμόρφωςθ ςταδιακά
ενιαίασ ςτρατθγικισ του κεφαλαίου ςτο μεγαλφτερο μζροσ τθσ Ευρϊπθσ, ςτθ μακρόχρονθ
αλλαγι του ςυςχετιςμοφ δυνάμεων ςτο διεκνζσ ιμπεριαλιςτικό ςφςτθμα.

Θ κυρίαρχθ αςτικι πολιτικι ςτθν Ελλάδα από πολφ νωρίσ επζλεξε ςτρατθγικά τθν
ζνταξι τθσ ςτθν ΕΟΚ. Ϋςτόςο, τόςο θ ςφνδεςθ τθσ Ελλάδασ με τθν ΕΟΚ όςο και θ
αξιοποίθςθ τθσ «αμερικάνικθσ βοικειασ» προκάλεςαν αντιδράςεισ από τμιματα τθσ
αςτικισ τάξθσ. Βεβαίωσ προκάλεςαν και τθν αντίκεςθ του ΚΚΕ και του ςφμμαχου ςχιματοσ,
τθσ ΕΔΑ, από τθ ςκοπιά των λαϊκϊν ςυμφερόντων.

2.B. Θ «ΑΜΕΡΛΚΑΝΛΚΘ ΒΟΘΚΕΛΑ»

Θ άμεςθ ςτρατιωτικι επζμβαςθ των ΘΡΑ και θ ανάγκθ ςτακεροποίθςθσ του

καπιταλιςτικοφ ςυςτιματοσ ςτθν Ελλάδα οδιγθςαν και ςτθν ζνταξθ τθσ Ελλάδασ ςτα
προγράμματα τθσ «Αμερικανικισ βοικειασ» («δόγμα Τροφμαν» και «Σχζδιο Μάρςαλ»).

Βαζίιεην, ην νπνίν, ιφγσ ησλ πιενλεθηεκάησλ πνπ θαηείρε ζην δηεζλέο εκπφξην κέζσ ηεο
Κνηλνπνιηηείαο, αξρηθά δελ έβιεπε ζεηηθά κηα δηαθξαηηθή ηεισλεηαθή ζπκθσλία κε ηηο
αληαγσλίζηξηεο Γ. Γεξκαλία θαη Γαιιία. Έηζη εγήζεθε κηαο πην ραιαξήο ηεισλεηαθήο
έλσζεο κε Απζηξία, Γαλία, Ννξβεγία, Πνξηνγαιία, ΢νπεδία, Διβεηία.
Πξφδξνκνο ηφζν ηεο ΔΕΔ΢ φζν θαη ηεο ΔΟΚ ήηαλ ε δηακφξθσζε ηεο Δπξσπατθήο
Έλσζεο Πιεξσκώλ (ΔΔΠ) ην 1950. Δηδηθφηεξα φκσο πξφδξνκνο ηεο ΔΟΚ είλαη ε
Δπξσπατθή Κνηλνπξαμία Άλζξαθα θαη Υάιπβα (ε ζπκθσλία ίδξπζεο ηεο ππνγξάθεθε ζην
Παξίζη ζηηο 18 Απξηιίνπ 1951).
Οη ΖΠΑ είραλ ήδε ελζαξξχλεη ηελ πξννπηηθή δηακφξθσζεο επξσπατθήο νηθνλνκηθήο
θνηλφηεηαο, απφ ην 1949, επηδηψθνληαο λα απνηειέζεη αζπίδα πξνζηαζίαο ηεο θαπηηαιηζηηθήο
Δπξψπεο απφ ηελ επίδξαζε ηεο Δ΢΢Γ. Κίλεηξν απηήο ηεο ζηάζεο ησλ ΖΠΑ ήηαλ ε ελίζρπζε
ηεο θαπηηαιηζηηθήο Γπηηθήο Δπξψπεο έλαληη ηνπ θνηλνχ ηαμηθνχ αληηπάινπ, ηεο Δ΢΢Γ θαη
ηνπ ππφ δηακφξθσζε ζνζηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ Δπξψπε, παξ‟ φηη γλψξηδαλ φηη
πξννπηηθά ζα εληζρπφηαλ ην θνηλνηηθφ θεθάιαην ζηνλ αληαγσληζκφ ηνπ κε ην ακεξηθαληθφ
ζηε δηεζλή θαπηηαιηζηηθή αγνξά.
Ζ Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή Κνηλόηεηα ησλ Έμε (ΔΟΚ) δεκηνπξγήζεθε κε ηε ΢πλζήθε
ηεο Ρψκεο, ε νπνία ππνγξάθηεθε ζηηο 25 Μαξηίνπ ηνπ 1957 απφ ηα θξάηε: Γαιιία, Γπη.
Γεξκαλία, Ηηαιία, Βέιγην, Οιιαλδία, Λνπμεκβνχξγν. Σέζεθε ζε ηζρχ ηελ 1ε Ηαλνπαξίνπ ηνπ
1958. ΢ηηο ίδηεο εκεξνκελίεο δηακνξθψζεθε θαη ε Δπξσπατθή Κνηλόηεηα Αηνκηθήο Δλέξγεηαο
(Euratom).
΢χκθσλα κε ηελ ηδξπηηθή ζπλζήθε, ε ηεισλεηαθή έλσζε απνηεινχζε βάζε γηα ηε
ζεκειίσζε ηεο Κνηλφηεηαο θαη θαζνξηδφηαλ δσδεθαεηήο κεηαβαηηθή πεξίνδνο γηα ηε
δηακφξθσζή ηεο (απφ 1 Ηαλνπαξίνπ ηνπ 1958 έσο 31 Γεθεκβξίνπ ηνπ 1969), νινθιεξψζεθε
φκσο ελάκηζπ ρξφλν λσξίηεξα, ηελ 1ε Ηνπιίνπ ηνπ 1968. Ζ Διιάδα εηζήιζε ζηελ ΔΟΚ κε
ηελ Πξάμε Πξνζρψξεζεο ηνλ Μάην ηνπ 1979.
Ζ θπβέξλεζε ησλ ΖΠΑ, επί πξνεδξίαο ηνπ Σδσλ Φ. Κέλλεληη, ηάρζεθε ελεξγεηηθά
ππέξ ηεο ζχλδεζεο ηεο Διιάδαο κε ηελ ΔΟΚ. ΢χκθσλα κε ζεκείσκα ηνπ πξεζβεπηή ησλ
ΖΠΑ ζηελ Αζήλα Δ. Μπξηγθο (27 Ηαλνπαξίνπ 1961), πνπ θνηλνπνηνχζε ηειεγξάθεκα ηνπ
΢ηέηη Νηηπάξηκελη πξνο ηνλ ππνπξγφ Δμσηεξηθψλ Δπάγγειν Αβέξσθ: «Ζ λέα Κπβέξλεζηο
ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηώλ έδσθε πξν εκεξώλ εληνιήλ εηο ηνπο Ακεξηθαλνύο πξεζβεπηάο εηο ηαο
εμ ρώξαο ηεο Κνηλήο Αγνξάο όπσο πξνβνύλ πάξαπηα εηο δηάβεκα θαη εμεγήζνπλ εηο ηαο
Κπβεξλήζεηο εηο ηαο νπνίαο είλαη δηαπηζηεπκέλε όηη ε λέα Κπβέξλεζηο ελδηαθέξεηαη ηα κέγηζηα
δηα ηελ ζύλδεζηλ ηεο Διιάδνο κε ηελ Κνηλήλ Αγνξάλ».
 81

Θ 5θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (30-31 Γενάρθ του 1949) ςτθν ειςιγθςθ και το κλείςιμο του
Νίκου Ηαχαριάδθ, ςχετικά με το ςχζδιο Μάρςαλ, αναφζρει:

«…Ο Βορειοαμερικάνικοσ ιμπεριαλιςμόσ που βρίςκεται επικεφαλισ του

κεφαλαιοκρατικοφ κόςμου κάνει απελπιςτικζσ προςπάκειεσ να ξεπεράςει και να
απομακρφνει τισ ανυπζρβλθτεσ δυςκολίεσ και αντικζςεισ που τον κατατρϊγουν. Οι
προςπάκειζσ του ςυγκεντρϊνονται πρϊτα απ’ όλα ςτα παρακάτω α) ςτο να εξαςφαλίςει με
το ςχζδιο Μάρςαλ τισ παγκόςμιεσ αγορζσ, ελπίηοντασ ζτςι να μαλακϊςει τισ δικζσ του
οικονομικζσ δυςκολίεσ….»151.

Για το ίδιο ηιτθμα, θ ειςιγθςθ για τθν κατάςταςθ ςτθν Ελλάδα ςτθν 7θ Ολομζλεια
τθσ ΚΕ του ΚΚΕ (14-18 Μάθ του 1950) εκτιμά:

«….Μποροφμε να βγάλουμε το ςυμπζραςμα ότι θ μαρςαλοποιθμζνθ Ελλάδα ζχει

μια βιομθχανία που ακριβϊσ χάρθ ςτθν αγγλοαμερικάνικθ «βοικεια», χωρίσ να πλθςιάςει
το προπολεμικό επίπεδο πιρε τον κατιφορο και θ περιβόθτθ «εκβιομθχάνιςθ» που κα μασ
ζφτιαχναν οι αμερικάνοι αποδείχτθκε μια απάτθ…»152

Ενϊ ςε άλλο ςθμείο αναφζρει:

« …Αυτι θ αναςυγκρότθςθ είναι βαςικά αεροδρόμια, λιμάνια, δρόμοι για

πολεμικοφσ ςκοποφσ. Από το πϊσ ξοδεφτθκαν τα 3610 εκατομμφρια δολάρια φαίνεται και οι
ςυνζπειεσ που ζχει αυτι θ «βοικεια» ςτο λαό μασ…Θ κυριότερθ ςυνζπεια τθσ
αγγλοαμερικάνικθσ «βοικειασ» είναι το μεταδεκεμβριανό μοναρχοφαςιςτικό κακεςτϊσ,
που βοφτθξε ςτθν πείνα και το αίμα το λαό…»153.

Τα πρϊτα χρόνια τθσ δεκαετίασ του 1950 αποτελοφν ςυνζχεια τθσ οικονομικισ
πολιτικισ που ςτθρίχκθκε ςτθν αμερικανικι βοικεια του αρχικά τετραετοφσ «Σχεδίου
Μάρςαλ» (Απρίλιοσ 1948 - Απρίλιοσ 1952)154, το οποίο παρατάκθκε περιοριςμζνα και για το

151
Αξρείν ΚΚΔ - 5ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, Έθδνζε ηεο Κεληξηθήο Δπηηξνπήο ηνπ
ΚΚΔ, ζ.24.
152
Αξρείν ΚΚΔ - 7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, Έθδνζε ηεο Κεληξηθήο Δπηηξνπήο ηνπ
ΚΚΔ, 1950, ζ.202.
153
Αξρείν ΚΚΔ - 7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, Έθδνζε ηεο Κεληξηθήο Δπηηξνπήο ηνπ
ΚΚΔ, 1950, ζ. 205.
154
Ζ θαηεπζπληήξηα γξακκή ηνπ «΢ρεδίνπ Μάξζαι» εθθσλήζεθε απφ ηνλ ζηξαηεγφ
θαη Τπνπξγφ Δμσηεξηθψλ ησλ ΖΠΑ Σδνξηδ Μάξζαι ζηηο 5 Ηνπλίνπ 1947. Αθνξνχζε ην
δηαθαλνληζκφ πξνκήζεηαο απφ ηηο δπηηθέο θαπηηαιηζηηθέο νηθνλνκίεο ακεξηθαληθψλ
εκπνξεπκάησλ αλαγθαίσλ γηα ηελ αλαζπγθξφηεζή ηνπο (νηθνλνκηθή θαη ζηξαηησηηθή), ζε
ρξνληθή πεξίνδν έιιεηςεο δνιιαξίσλ γηα ηελ αγνξά ηνπο. Αθνινχζεζε ζηηο 12 Ηνπιίνπ 1947
ε εηδηθή δηάζθεςε ηνπ Παξηζηνχ (ζπγθιήζεθε απφ ηε Μεγάιε Βξεηαλία θαη ηε Γαιιία) ζηελ
νπνία πήξαλ κέξνο 16 επξσπατθέο ρψξεο, αλάκεζα ηνπο θαη ε Διιάδα. ΢ηε δηάζθεςε
ηδξχζεθε ν Οξγαληζκόο γηα ηελ Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή ΢πλεξγαζία, πνπ αξγφηεξα εμειίρζεθε
ζε κφληκν νξγαληζκφ κε ηελ επσλπκία Οξγαληζκόο Οηθνλνκηθήο Δπξσπατθήο ΢πλεξγαζίαο
(OECD). Σνλ Μάξηην ηνπ 1948 ςεθίζηεθε ζηηο ΖΠΑ ν λφκνο πεξί εμσηεξηθήο βνήζεηαο, ν
νπνίνο πξνέβιεπε 4εηέο πξφγξακκα βνήζεηαο πξνο ηηο παξαπάλσ Δπξσπατθέο ρψξεο. Γηα ηε
δηαρείξηζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ηδξχζεθε ε Γηνίθεζε Οηθνλνκηθήο ΢πλεξγαζίαο - ΓΟ΢
(Economic Cooperation Administration- ECA). Δπηθεθαιήο ηεο ΓΟ΢ δηνξίζζεθε ν Paul
Hoffman, ν νπνίνο πξνζδηφξηζε ηελ νπζία ηνπ ΢ρεδίνπ Μάξζαι σο εμήο: «Σν έξγν καο είλαη ε
απνθαηάζηαζε. Σν κπζηηθό ηεο αλόξζσζεο ηεο Δπξώπεο είλαη απηό ηνύην ην κπζηηθό ηεο
νηθνλνκηθήο πγείαο ησλ ΖΠΑ, δειαδή ε αύμεζε ηεο παξαγσγήο, γεσξγηθήο θαη βηνκεραληθήο,
κε ηελ αύμεζε ηεο παξαγσγηθόηεηαο θάζε αηόκνπ».
 82

οικονομικό ζτοσ 1952-1953. Το πρόγραμμα του «Δόγματοσ Truman» είχε προθγθκεί του
«Σχεδίου Μάρςαλ», ενϊ πιςτϊςεισ των ΘΡΑ προσ τθν Ελλάδα ςυνεχίςτθκαν ςε όλθ τθ
δεκαετία του 1950, κυρίωσ μζςω του προγράμματοσ του Οργανιςμοφ Αμοιβαίασ
Αςφάλειασ155 (Mutual Security Agency - MSA), το οποίο ιταν προςανατολιςμζνο ςε

΢ηηο 16 Οθησβξίνπ 1948 ππνγξάθηεθε απφ φια ηα θξάηε κέιε ηεο Οηθνλνκηθήο
Δπξσπατθήο ΢πλεξγαζίαο ε ΢πκθσλία πιεξσκώλ θαη ζπκςεθηζκώλ (είρε μεθηλήζεη απφ ην
1947). ΢χκθσλα κε ην ΢ρέδην Μάξζαι ην ζχζηεκα ησλ πνιπκεξψλ ζπκςεθηζκψλ
επεθηεηλφηαλ θαη ζην δνιιάξην.
Ζ ακεξηθαληθή βνήζεηα πξνο ηηο ρψξεο ηεο Δπξψπεο κε βάζε ην ΢ρέδην Μάξζαι ζα
ρσξηδφηαλ ζε δπν ηκήκαηα, ηελ άκεζε θαη ηελ έκκεζε. Ζ άκεζε βνήζεηα ζα δηλφηαλ ζε
δνιιάξηα πνπ ζα ρξεζίκεπαλ γηα ηελ αγνξά αγαζψλ, θαη‟ αξρήλ απφ ηελ πεξηνρή ηνπ
δνιιαξίνπ. Ζ έκκεζε βνήζεηα ήηαλ ηα ιεγφκελα ηξαβεθηηθά δηθαηώκαηα ή δηθαηώκαηα
αλαιήςεσο (drawing rights), πνπ ζα ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα ηηο αληαιιαγέο αγαζψλ κεηαμχ
ησλ επξσπατθψλ ρσξψλ πνπ κεηείραλ ζην ΢ρέδην. Ζ έκκεζε βνήζεηα πξνυπέζεηε φηη νη
επξσπατθέο ρψξεο ζα ππέγξαθαλ κεηαμχ ηνπο δηκεξείο ζπκθσλίεο πνπ ζα θαζφξηδαλ πνηα
είδε εκπνξεπκάησλ ζα εηζάγνληαλ θαη ζα εμάγνληαλ αλάκεζα ζηηο ζπκβαιιφκελεο ρψξεο. Σν
έιιεηκκα ησλ αληαιιαγψλ ηαθηνπνηφηαλ κε ηα δηθαηψκαηα αλαιήςεσο. Έηζη ε έκκεζε
βνήζεηα ρξεζίκεπε γηα λα θαιχπηνληαη ηα παζεηηθά ππφινηπα ησλ εκπνξηθψλ ηζνδπγίσλ ησλ
δηαθφξσλ ρσξψλ πξνο ηηο άιιεο ρψξεο ηνπ πξνγξάκκαηνο επξσπατθήο νηθνλνκηθήο
ζπλεξγαζίαο, ελψ ε άκεζε βνήζεηα πξννξηδφηαλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο έιιεηςεο
δνιιαξίσλ.
Καηά ην νηθνλνκηθφ έηνο 1951-52, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ακεξηθαληθνχ
ηκπεξηαιηζηηθνχ πνιέκνπ ελαληίνλ ηεο Κνξέαο, αλαπξνζαξκφδνληαη νη ζηφρνη ηεο
ακεξηθαληθήο βνήζεηαο κε ζρεδφλ απνθιεηζηηθφ ζηφρν ηνλ ζηξαηησηηθφ ηνκέα.
[Βι. Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, Σα πξώηα πελήληα ρξόληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο,
Αζήλα, 1978, ζει. 346-349. Γεψξγηνο Μίξθνο, Ζ νηθνλνκηθή δηάζηαζε ηνπ δόγκαηνο Truman
θαη ηνπ «΢ρεδίνπ Μάξζαι» ζηελ Διιάδα, έθδ. Τπνπξγείν Δμσηεξηθψλ Ζ Διιάδα ζην
κεηαίρκην ελόο λένπ θόζκνπ, ηνκ. Α΄, εθδ. Καζηαληψηε, Αζήλα 2001, ζει. 60-63].
Ο Γ. Μίξθνο, επίηηκνο δηνηθεηήο Δζληθήο Σξάπεδαο ηεο Διιάδαο, αλαθέξεη:
«Σν ΢ρέδην (Μάξζαι) απφ πιεπξάο «ζηφρσλ» θαη «ηερληθήο ιεηηνπξγίαο» ήηαλ
ηέιεην. Καη‟ αξρήλ ιεηηνπξγνχζε κε εληαίν ηξφπν θαη θάιππηε ηξεηο ζηφρνπο. Βνεζνχζε
ζεκαληηθά ηελ νηθνλνκία ησλ ΖΠΑ, ελψ παξάιιεια πξνσζνχζε πξνο ηελ αλαζπγθξφηεζε
ηελ επξσπατθή νηθνλνκία. Πάλσ ζ‟ απηή ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηνπ Γπηηθνχ Κφζκνπ
ζηήξηδαλ νη ΖΠΑ ηελ εμσηεξηθή, θπξίσο αληηθνκκνπληζηηθή, πνιηηηθή ηνπο. Ζ Διιάδα
ηνπνζεηνχκελε ζηνλ επαίζζεην γεσπνιηηηθφ ρψξν ηεο ακπληηθήο γξακκήο ησλ Γπηηθψλ
επσθειήζεθε αλακθηζβήηεηα απφ ηελ νηθνλνκηθή βνήζεηα ηνπ ΢ρεδίνπ, άζρεηα αλ δελ
αμηνπνίεζε πιήξσο ηε βνήζεηα πνπ έιαβε».
Απνθαιππηηθή είλαη θαη ε ηνπνζέηεζε ηνπ θαζεγεηή Άγγεινπ Αγγειφπνπινπ:
«Οη βαζύηεξνη ιόγνη ηεο βνήζεηαο απηήο είλαη νηθνλνκηθνί. Δίλαη ε δηαηήξεζε ηνπ
ζεκεξηλνύ επηπέδνπ ηεο απαζρνιήζεσο, είλαη ε επέθηαζε ηεο νηθνλνκηθήο ηζρύνο ηεο Ακεξηθήο,
είναι η απουσγή της οικονομικής κρίσεως. Τπό ηηο ζεκεξηλέο ζπλζήθεο ε ακεξηθαληθή
βνήζεηα γηα ηελ Δπξώπε απνηειεί δσηηθή αλάγθε γηα ηελ ακεξηθαληθή νηθνλνκία. Γίτως αστήν
η οικονομική κρίση είναι αναπόυεσκτη... Ο κεγαιύηεξνο θίλδπλνο γηα ηελ Ακεξηθή
πξνέξρεηαη ζήκεξα από ην ελδερόκελν ζηακάηεκα ησλ εμαγσγώλ ηεο πξνο ηελ Δπξώπε». ΢ηε
ζπλέρεηα αλαθεξφκελνο ζηνπο πνιηηηθνχο ιφγνπο ηεο ακεξηθαληθήο βνήζεηαο πξνο ηελ
Δπξψπε αλαθέξεη «ην θφβν ησλ ΖΠΑ γηα εμάπισζε ηνπ θνκκνπληζκνχ ζηελ Δπξψπε». [Βι.
πεξηνδηθφ Νέα Οηθνλνκία, Γεθεκβξίνπ 1947 ηνκ. 1947-1948, Άγγεινο Αγγειφπνπινο, «Γηαηί
ε Ακεξηθή ζέιεη λα βνεζήζεη ηελ Δπξώπε», ζει. 73]
155
Συγκροτικθκε με νόμο που ψιφιςε το Κονγκρζςο των ΘΡΑ το 1951, με τθν
ονομαςία «Ρράξθ Αμοιβαίασ Αςφάλειασ». Με αυτόν εγκρίκθκε ποςό 7 διςεκατομμυρίων
δολλαρίων οικονομικισ βοικειασ ςτο εξωτερικό. Ο ςυγκεκριμζνοσ νόμοσ εγκρίκθκε αμζςωσ
μετά το τζλοσ του Σχεδίου Μάρςαλ.
 83

ςτρατιωτικζσ δαπάνεσ. Το ςφνολο των κεφαλαίων που ειςζρρευςαν, είτε με τθ μορφι τθσ
δωρεάν οικονομικισ βοικειασ είτε με τθ μορφι των πιςτϊςεων, είναι πολφ μεγάλο ακόμα
και αναλογικά προσ το φψοσ του ςυνολικοφ αμερικανικοφ προγράμματοσ για τα ευρωπαϊκά
κράτθ156.

Οι παρακάτω πίνακεσ είναι ενδεικτικοί:

Αμερικανικι βοικεια προσ τθν Ελλάδα (ςε εκατ. δολ.) 157

Λοιπι

Συνολικι
βοικεια
Truman Δόγμα

Σχζδιο Marshall
Ρερίοδοσ

ωσ % ΑΕΡ βοικεια*
Σφνολο
ςε δάνεια & βοικεια

1944-1947 - - 63,1 63,1 ...

1947-1948 112,6 - 30,0 142,6 4,4

1948-1949 6,5 212,8 13,5 232,8 5,9

1949-1950 - 263,6 2,8 266,4 14,0

1950-1951 - 206,8 1,0 207,8 11,1

1951-1952 - 182,0 0,3 182,3 8,8

1952-1952 - 81,2 - 81,2 3,3

Σφνολο 119,1 946,4 110,7 1.176,2 8,4

*
Ωωρίσ δάνεια

156
΢χκθσλα κε ππνινγηζκνχο ηεο Σξάπεδαο ηεο Διιάδνο, γηα ηα έηε 1948-1953, ε
ζπλνιηθή βνήζεηα πξνο ηελ Δπξψπε αλέξρεηαη ζε 13.404 εθαη. δνιάξηα, ε βνήζεηα πξνο ηελ
Διιάδα ζε 946.4 εθαη. δνιάξηα, πνζνζηφ 7,1% ηεο ζπλνιηθήο. [Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα
πξψηα πελήληα ρξφληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο», 1978, ζει. 350].
157
Κ. Γξαθάηνο, «Ο κεγάινο θχθινο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο (1945-1995)», εθδφζεηο
Παπαδήζε, Αζήλα 1997, ζει. 20.
 84

΢υνολικι αμερικανικι βοικεια προσ τθν Ελλάδα* ςτα ζτθ 1944-1953

(ςε εκατ. δολ.) 158

Λοφν.1947 Οκτ. 1944

1947 - 48

1948 - 49

1949 - 50

1950 - 51

1951 - 52

1952 - 53

ΣΥΝΟΛΟ
Οικονομικι
βοικεια και
βοικεια

περίκαλψθσ --- 112,6 6,5 --- --- --- --- 119,1

Δόγματοσ Truman
(AMAG)

Μεταουνρικι

βοικεια 28,8 --- --- --- --- --- --- 28,8

(post-UNRRA)

Βοικεια αμερ.
φιλανκρωπικϊν
οργανϊςεων 6,0 1,0 2,4 2,8 1,0 0,3 --- 13,5

Σχεδίου Marshall
--- --- 212,8 263,6 206,8 182,0 81,2 946,4
(ECA) και MSA

Ειδικι βοικεια ςε
δάνεια

Δάνειο
πλεονάηοντοσ 22,3 22,4 9,1 --- --- --- --- 53,8
ςυμμαχικοφ
υλικοφ

Δάνειο τθσ Exprot-

6,0 6,6 2,0 --- --- --- --- 14,6
Import Bank

Σφνολο 63,1 142,6 232,8 266,4 207,8 182,3 81,2 1176,2

* Δε ςυμπεριλαμβάνεται θ κακαρά ςτρατιωτικι βοικεια (πολεμικό υλικό και είδθ

ςυντιρθςθσ του ςτρατοφ, τα λεγόμενα «κοινόχρθςτα είδθ εξωτερικοφ»).

158
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πξψηα πελήληα ρξφληα Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο», 1978,
ζει. 353.
 85

Ραρατίκεται θ εξζλιξθ των κονδυλίων κατά τθ δεκαετία του 1950 με βάςθ

υπολογιςμοφσ επίςθμων πθγϊν:

Ο Ριουριφόυ, πρεςβευτισ των ΘΡΑ ςτθν Ελλάδα, με δθλϊςεισ του (22 Δεκεμβρίου
1951), ζδωςε τα εξισ ςτοιχεία:

«Αι προσ αυτιν δοκείςαι εγκριτικαί άδειαι αγορϊν, βάςει του “Σχεδίου Μάρςαλ”
και μόνον, υπερζβθςαν τα 515.000.000 δολλάρια. Το ποςόν τοφτο προςτικζμενον εισ τα
άλλα ιδθ βοθκείασ, περιλαμβανομζνθσ και τθσ βοθκείασ τθσ AMAG, τθσ UNRRA κακϊσ και
τθσ βοθκείασ δια ςτρατιωτικάσ δαπάνασ, αναβιβάηει το ςφνολον εξωτερικισ βοικειασ που
παρεςχζκθ εισ τθν Ελλάδα από του τζλουσ του Βϋ Ραγκοςμίου Ρολζμου εισ πλζον των
2.000.000.000 δολλαρίων». Κατατάςςει δε τθν Ελλάδα ςτθν ζβδομθ κζςθ ςτον πίνακα των
δεκαεπτά χωρϊν τθσ Διοίκθςθσ Οικονομικισ Συνεργαςίασ (ΔΟΣ) που ζλαβαν από τισ ΘΡΑ
βοικεια μζςω του «Σχεδίου Μάρςαλ», που μειϊκθκε τον Απρίλιο του 1948159.

Θ εκτίμθςθ τθσ ςυμβολισ αυτϊν των ειςροϊν ςτθν οικονομικι αναςυγκρότθςθ και
τθν εκβιομθχάνιςθ τθσ ελλθνικισ οικονομίασ, αποτζλεςε αντικείμενο ζντονθσ ςυηιτθςθσ
και αντιπαράκεςθσ, ιδιαιτζρωσ κατά τθ διετία 1951-1952. Αφορμι υπιρξε θ αναγγελία τθσ
απότομθσ μεγάλθσ περικοπισ τθσ αμερικανικισ βοικειασ για το οικονομικό ζτοσ 1952-1953
(από 182 εκατ. δολάρια το προθγοφμενο ζτοσ, ςε 81,2 εκατ. δολ.)160. Αυτι θ εξζλιξθ
οδιγθςε ςε μεγάλθ περικοπι των δθμοςίων επενδφςεων και περιοριςμό τθσ πιςτοδότθςθσ
των ιδιωτικϊν, αφοφ δεν είχαν αναπτυχκεί ακόμθ μθχανιςμοί και δεν είχε προωκθκεί
πολιτικι ταχείασ εςωτερικισ ςυςςϊρευςθσ.

Είναι ςκόπιμο να παρουςιαςκοφν και να αναλυκοφν οι αντιπαρακζςεισ γφρω από

τθν αξιοποίθςθ τθσ αμερικανικισ βοικειασ ςτο πλαίςιο τθσ γενικότερθσ ςυηιτθςθσ - και τθσ
αςτικισ αντιπαράκεςθσ - για τθν κακυςτζρθςθ τθσ «βιομθχανικισ ανάπτυξθσ» ςτθν
Ελλάδα, κακϊσ και τθσ ςυνολικότερθσ ςυηιτθςθσ για το ρόλο του ξζνου παράγοντα ςτθν
εκβιομθχάνιςθ. Και αυτό γιατί θ προγενζςτερθ κακυςτζρθςθ ςτθν εκβιομθχάνιςθ τθσ
Ελλάδασ επιτάκθκε από τισ καταςτροφζσ του πολζμου και τισ αναςτολζσ που επζφερε ςτον
καπιταλιςτικό κρατικό μθχανιςμό θ όξυνςθ τθσ ταξικισ πάλθσ. Ζτςι, το πρόβλθμα τθσ
μεταπολεμικισ αναςυγκρότθςθσ ορκϊκθκε πιο οξυμζνο ςτθν ελλθνικι οικονομία και
περιπλζχκθκε με το πρόβλθμα τθσ ςτρατιωτικισ και πολιτικισ ενςωμάτωςισ τθσ ςτον
ιμπεριαλιςτικό ςυναςπιςμό.

159
Πεξηνδηθφ Νέα Οηθνλνκία, ηφκνο έηνπο 1952, Γειψζεηο Πηνπξηθφπ, ζει. 31-33.
Σθμείωςθ Δοκιμίου: AMAG (American Mission for Aid to Greece): ΑΜΑΓΚ ιταν θ
Αμερικανικι Αποςτολι για τθ Βοικεια ςτθν Ελλάδα, θ οποία είχε τθ γενικι ευκφνθ για τθ
διαχείριςθ τθσ αμερικανικισ βοικειασ. Ρρϊτοσ αρχθγόσ τθσ AMAG ιταν ο Ντουάιτ
Γκρίνςγουολντ, ο οποίοσ ζφταςε ςτθν Ελλάδα ςτισ 14 Λουλίου 1947.

UNRRA (United Nations Relief and Rehadiliation Administration). Ρρόκειται για τον
Οργανιςμό Διοίκθςθσ Βοικειασ και Αποκαταςτάςεωσ Θνωμζνων Εκνϊν. Θ ΟΥΝ΢Α ιδρφκθκε
το 1943 από 43 κράτθ, που ςτθ ςυνζχεια αποτζλεςαν μζλθ του ΟΘΕ, με αντικειμενικό
ςκοπό να βοθκιςει οικονομικά τισ χϊρεσ που είχαν πλθγεί από τισ δυνάμεισ του
φαςιςτικοφ άξονα. H UNRRA εγκαταςτάκθκε ςτθν Ελλάδα τθν 1θ του Απρίλθ του 1945 και
μζςα ςτθ διετία 1945-1947 ειςιγαγε ςτθ χϊρα μασ τρόφιμα αξίασ 171,9 εκατομμυρίων
δολαρίων. Για τον εξοπλιςμό τθσ γεωργίασ διζκεςε μθχανιματα κλπ. αξίασ 45
εκατομμυρίων δολαρίων, ενϊ για φάρμακα διζκεςε το ποςό των 7.540.000 δολαρίων.
160
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πξψηα πελήληα ρξφληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο»,
1978, ζει. 286.
 86

2.Γ. Θ ΢ΤΗΘΣΘ΢Θ ΓΛΑ ΣΘ ΒΛΟΜΘΧΑΝΛΚΘ

ΚΑΛ ΟΛΚΟΝΟΜΛΚΘ ΑΝΑΠΣΤΞΘ ΣΘ΢ ΕΛΛΑΔΑ΢

ΜΕΣΑ ΣΘΝ ΑΠΕΛΕΤΚΕΡΩ΢Θ

Στισ ςυνκικεσ του νζου ςυςχετιςμοφ όπωσ διαμορφϊκθκε μετά το Βϋ Ραγκόςμιο

Ρόλεμο ςτθν Ευρϊπθ, ειδικότερα ςτα Βαλκάνια και ιδιαίτερα ςτθν Ελλάδα, αναπτφχκθκε θ
άποψθ ότι θ εκβιομθχάνιςθ ςτθν Ελλάδα κα ιταν δυνατι μόνο μζςω του ξζνου
κεφαλαίου161. Ο Ξ. Ηολϊτασ χαρακτιριηε ωσ «ΜΟΝΑΔΛΚΘΝ ΕΥΚΑΛ΢ΛΑΝ» (το «Σχζδιο
Μάρςαλ») για να γίνει θ Ελλάδα βιϊςιμθ162.

Στθ μεταπολεμικι Ελλάδα το ρεφμα τθσ εκβιομθχάνιςθσ ςτθν αςτικι οικονομικι και
πολιτικι ςκζψθ ενιςχυόταν υπό τθν επίδραςθ των κατευκφνςεων τθσ διεκνοφσ αςτικισ
ςκζψθσ για τθν μεταπολεμικι ανόρκωςθ. Σε όλεσ ςχεδόν τισ μελζτεσ και Εκκζςεισ των
διεκνϊν οργανιςμϊν, που ςυςτάκθκαν μετά τον πόλεμο, κεμελιϊνονταν θ αναγκαιότθτα
και ο ρόλοσ τθσ βιομθχανίασ για τθν ανάπτυξθ των κακυςτερθμζνων οικονομιϊν και τθν
εξζλιξι τουσ ςε ςφγχρονεσ καπιταλιςτικζσ οικονομίεσ. Ωαρακτθριςτικι είναι θ Ζκκεςθ τθσ
Αποςτολισ τθσ FAO (Οργανιςμόσ Τροφίμων και Γεωργίασ των Θνωμζνων Εκνϊν), θ οποία
πρότεινε ενεργειακι και βιομθχανικι ανάπτυξθ για τθν Ελλάδα, ωσ μονόδρομο για τθν
αντιμετϊπιςθ και των προβλθμάτων τθσ αγροτικισ παραγωγισ (χαμθλι παραγωγικότθτα,
υποαπαςχόλθςθ, χαμθλό ειςόδθμα, πείνα), πριν από τθν εκπόνθςθ του «Σχεδίου
Μάρςαλ»163.

Επίδραςθ ςτθν ευρείασ ζκταςθσ υιοκζτθςθ τθσ ςθμαςίασ τθσ εκβιομθχάνιςθσ

αςκοφςε και το αποτζλεςμα του προπολεμικοφ ευρφτατου εξθλεκτριςμοφ και τθσ
εκτεταμζνθσ εκβιομθχάνιςθσ τθσ ΕΣΣΔ με τθν κεντρικά ςχεδιαςμζνθ χρθςιμοποίθςθ των
εγχϊριων παραγωγικϊν πόρων και των ςυγκεντρωμζνων μζςων παραγωγισ, τα οποία
αποτελοφςαν κοινωνικι ιδιοκτθςία. Αςκοφςε κελκτικι επίδραςθ το αποτζλεςμα του

161
Ζ Μ. Γξίηζα αλαθέξεη ζηνπο πξσηνζηάηεο απηήο ηεο άπνςεο ηελ Δζληθή Σξάπεδα,
(«Βηνκεραλία θαη Σξάπεδεο ζηελ Διιάδα ηνπ κεζνπνιέκνπ», εθδφζεηο Μνξθσηηθφ Ίδξπκα
Δζληθήο Σξάπεδαο, 1990, ζει. 202).
162
Ξ. Ενιψηαο, «Ννκηζκαηηθέο θαη Οηθνλνκηθέο κειέηεο», ηφκνο Α΄, έθδ. Σξάπεδα ηεο
Διιάδνο, Αζήλα, 1997, ζει. 152.
163
΢ηελ Έθζεζε ηεο FAO αλαθέξεηαη: «Ζ Διιάο έρεη κεγάιαο δπλαηφηεηαο δη‟
επξπηέξαλ βηνκεραληθήλ αλάπηπμηλ θαη δη‟ εμ απηήο πξνεξρνκέλελ αχμεζηλ ηεο αλαινγίαο
ησλ απαζρνινπκέλσλ εηο ηελ βηνκεραλίαλ θαη εηο κε γεσξγηθάο εξγαζίαο. Γελ ήην έξγνλ ηεο
Απνζηνιήο ηαχηεο ε ιεπηνκεξήο έξεπλα ηνηνχησλ βηνκεραληθψλ δπλαηνηήησλ ή ε πξφηαζηο
κέηξσλ δηα ηελ πξνψζεζηλ ηαρπηέξαο αλαπηχμεψο ησλ. Δλ ηνχηνηο ιφγσ ηνπ επείγνληνο ηεο
εθκεηαιιεχζεσο ησλ δπλαηνηήησλ κηάο κε γεσξγηθήο απαζρνιήζεσο ελ Διιάδη ... πξνηάζεηο
επί ηνπ δεηήκαηνο ηνχηνπ ζπκπεξηειήθζεζαλ ... εηο ηαο ζπζηάζεηο ηεο Απνζηνιήο».
«Ζ απνζηνιή ζπληζηά φπσο ε ειιεληθή Κπβέξλεζηο πηνζεηήζε σο καθξνρξφληνλ
αληηθεηκεληθφλ ζθνπφλ ηεο ηελ κεηαηξνπήλ ηεο Διιάδνο απφ θπξίσο αγξνηηθήλ ρψξαλ, ε
νπνία ρξεζηκνπνηεί θαηά ην πιείζηνλ αξρέγνλνπο κεζφδνπο, είο ρψξαλ πεξηζζφηεξνλ
εθβηνκεραληζκέλελ θαη ρξεζηκνπνηνχζαλ ζπγρξνληζκέλαο κεζφδνπο ηφζνλ εηο ηελ γεσξγίαλ
φζνλ θαη εηο ηελ βηνκεραλίαλ».
Ξ. Ενιψηαο, «Ννκηζκαηηθέο θαη Οηθνλνκηθέο κειέηεο 1945-1996», ηφκνο Α΄, ζει.
230.
 87

κεντρικά ςχεδιαςμζνου εξθλεκτριςμοφ, αλλά με αποςταςιοποίθςθ βεβαίωσ από το

ςυνολικό ιδιοκτθςιακό κακεςτϊσ μζςω του οποίου επιτεφχκθκε.

Γενικότερα, κατά τα πρϊτα μεταπολεμικά χρόνια κζρδιηε ζδαφοσ θ πολιτικι των

Άμεςων Κρατικϊν Επενδφςεων για τθ βιομθχανικι και οικονομικι αναςυγκρότθςθ των
ευρωπαϊκϊν καπιταλιςτικϊν κρατϊν. Κεμελιϊκθκε μια μακρόχρονθ περίοδοσ
εκνικοποιιςεων ςε ςτρατθγικισ ςθμαςίασ βιομθχανικοφσ κλάδουσ, με τθν εγκακίδρυςθ
οριςμζνων κρατικϊν μονοπωλίων (π.χ. θλεκτροπαραγωγι, τθλεπικοινωνίεσ, οριςμζνεσ
μεταφορζσ). Υιοκετικθκε θ πολιτικι διαχείριςθσ που χαρακτθριηόταν από τθν εκτεταμζνθ
κρατικι παρζμβαςθ ςτθν καπιταλιςτικι αγορά. Ταυτόχρονα, κυρίωσ ςτθ Δυτικι Ευρϊπθ, το
κράτοσ κεμελίωςε κεςμοφσ ενόσ οριςμζνου επιπζδου κακολικισ παροχισ υπθρεςιϊν
εκπαίδευςθσ, υγείασ και αςφάλιςθσ, χωρίσ να ανατρζπει ςτθν πράξθ τουσ ταξικοφσ
φραγμοφσ. Δθλαδι, γενικεφτθκε ωσ ανάγκθ και εφαρμογι θ κεχνςιανι164 πολιτικι
διαχείριςθσ του καπιταλιςτικοφ ςυςτιματοσ. Ϋσ ανάγκθ διαμορφϊκθκε ςτισ ςυνκικεσ τθσ
μεγάλθσ οικονομικισ κρίςθσ του 1929-1933. Ϋσ γενικευμζνθ τάςθ εφαρμογισ αναπτφχκθκε
ςτισ ιδιαίτερεσ μεταπολεμικζσ ςυνκικεσ τθσ καπιταλιςτικισ αναςυγκρότθςθσ θ οποία
απαιτοφςε: - Να εξαςφαλιςτεί θ καπιταλιςτικι αναπαραγωγι (κεφαλαίου και εργατικισ
δφναμθσ). - Να ενςωματωκοφν οι εργατικζσ και λαϊκζσ δυνάμεισ που εξοικειϊκθκαν με τον
ζνοπλο αγϊνα (λαϊκά απελευκερωτικά κινιματα). - Να περιοριςκεί θ ελκτικι επίδραςθ
προσ τισ εργατικζσ δυνάμεισ από τισ εργατικζσ κατακτιςεισ και τα δικαιϊματα του
ςοςιαλιςτικοφ ςυςτιματοσ ςτθν ΕΣΣΔ και ςτθ ςυνζχεια ςτθν Κεντρικι και Ανατολικι
Ευρϊπθ.

Στθν Ελλάδα κζρδιηε ζδαφοσ θ κεχνςιανι οικονομικι πολιτικι ςε ςθμαντικά

τμιματα τθσ μεταπολεμικισ αςτικισ οικονομικισ διανόθςθσ.

164
Ζ θευλζηαλή νηθνλνκηθή πνιηηηθή ζηεξίδεηαη ζηελ νηθνλνκηθή ζεσξία ηνπ Άγγινπ
αζηνχ νηθνλνκνιφγνπ John Maynard Keynes (Κέπλο), ν νπνίνο έδεζε απφ ην 1883 έσο ην
1946. Ο Β. Η. Λέληλ εθηίκεζε φηη ν Κέπλο κε ην έξγν ηνπ «Οη νηθνλνκηθέο ζπλέπεηεο ηεο
ζπλζήθεο ησλ Βεξζαιιηψλ» (1919) «έθζαζε ζην ζπκπέξαζκα πσο κεηά ηε ζπλζήθε ησλ
Βεξζαιιηψλ ε Δπξψπε θαη νιφθιεξνο ν θφζκνο νδεγνχληαη ζηε ρξενθνπία» [Βι. Λέληλ,
Άπαληα, ηφκνο 41, ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 1983, Σν ΗΗ ΢πλέδξην ηεο Κνκκνπληζηηθήο
Γηεζλνύο, ζει. 219 θαη Μεγάιε ΢νβηεηηθή Δγθπθινπαίδεηα, ηνκ. 16, ζει. 694].
Κνξπθαίν έξγν ηνπ Κέπλο είλαη «Ζ γεληθή ζεσξία ηεο απαζρφιεζεο, ηνπ ηφθνπ θαη
ηνπ ρξήκαηνο» (1936) (ειιεληθή έθδνζε απφ ηηο εθδφζεηο Παπαδήζε, 2001).
Ο Κέπλο δηαηχπσζε ηε ζεσξία γηα ηελ αλαγθαηφηεηα θξαηηθήο ξχζκηζεο ηεο
θαπηηαιηζηηθήο νηθνλνκίαο κέζσ ησλ άκεζσλ θξαηηθψλ επελδχζεσλ θαη ηεο παξέκβαζεο ζηε
ιεγφκελε «ελεξγή δήηεζε», ψζηε λα ειεγρζεί ε κεγάιε νηθνλνκηθή θξίζε θαη λα επηηαρπλζεί
ε αλαδσνγφλεζε ηεο νηθνλνκίαο. Δπεμεξγάζζεθε αλάινγν πξφγξακκα νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο
ηνπ αζηηθνχ θξάηνπο.
Οη ζεσξίεο ηνπ Σδ. Μπ. Κέυλο αμηνπνηήζεθαλ απφ κηα ζεηξά αζηηθέο θπβεξλήζεηο θαη
θφκκαηα θαη φρη κφλν απφ ηα ζνζηαιδεκνθξαηηθά (π.ρ. νη Ναδί ζηε Γεξκαλία, ε Πνιηηηθή ηνπ
New Deal ζηηο ΖΠΑ ηε δεθαεηία ηνπ 1930) ηδηαίηεξα ζηηο ζπλζήθεο ηεο πξνεηνηκαζίαο γηα
ηνλ Β‟ Παγθφζκην Πφιεκν. H εθαξκνγή ησλ ζέζεψλ ηνπ φπσο ήηαλ θπζηθφ δελ έδσζαλ
δηέμνδν ζηηο εγγελείο αληηθάζεηο ηνπ θαπηηαιηζκνχ. Έηζη κεηά ηελ νηθνλνκηθή θξίζε 1929 -
1933 θαη παξ‟ φιν φηη ζε κηα ζεηξά ρψξεο πάξζεθαλ κέηξα Κευλζηαλνχ ηχπνπ, ην 1938 κηα
λέα χθεζε έπιεμε ηνλ θαπηηαιηζηηθφ θφζκν ε νπνία βξήθε δηέμνδν ζηνλ ηκπεξηαιηζηηθφ
πφιεκν. Μεηά ην πφιεκν ε πνιηηηθή θξαηηθήο ζηήξημεο ηεο θαπηηαιηζηηθήο αλαζπγθξφηεζεο
νλνκάζηεθε «λενθευλζηαληζκφο» θαη παξ‟ φιν πνπ αθνινπζήζεθε πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν
απ‟ φιεο ηηο αζηηθέο θπβεξλήζεηο (δεμηέο θαη αξηζηεξέο) ηεο θαπηηαιηζηηθήο δπηηθήο
Δπξψπεο ηαπηίζηεθε κε ηνπο ζνζηαιδεκνθξάηεο αθνχ απηνί παξνπζίαδαλ απηά ηα κέηξα σο
δξφκν γηα ην ζνζηαιηζκφ.
 88

Γπν δεθαεηίεο αξγφηεξα, φηαλ ε Διιεληθή Δηαηξεία Πξνγξακκαηηζκνχ, ηεο

νπνίαο πξνέδξεπε ν Αγγ. Αγγειφπνπινο, δηνξγάλσζε ηξεηο δεκφζηεο ζπδεηήζεηο [i)
Πξνγξακκαηηζκφο, ειεχζεξε νηθνλνκία θαη δεκνθξαηία, ii) Κνηλή Αγνξά θαη
νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηεο Διιάδαο, iii) Γηνηθεηηθή αλαδηνξγάλσζε θαη θνξείο
νηθνλνκηθήο αλαπηχμεσο], γηλφηαλ ζαθέζηαηε ε αληίιεςή ηνπ γηα ην ραξαθηήξα ηεο
θξαηηθήο νηθνλνκηθήο παξέκβαζεο ζην θαπηηαιηζηηθφ ζχζηεκα:
«Έηζη, ε πξώηε θαη θύξηα ζπκβνιή ηνπ Πξνγξακκαηηζκνύ -θαη ζην ζεκείν απηό
ζα κνπ επηηξαπεί λα επηκείλσ ηδηαίηεξα- είλαη ε εμνπδεηέξσζε ησλ θηλδύλσλ πνπ
πξνέξρνληαη από ηελ αβεβαηόηεηα σο πξνο ηελ κειινληηθή πνξεία ηεο Αγνξάο, πνπ, ππό
θαζεζηώο ειεπζέξαο νηθνλνκίαο, δεκηνπξγεί δηζηαγκνύο ζηνλ ηδηώηε επηρεηξεκαηία θαη
γίλεηαη πξόμελνο ησλ νηθνλνκηθώλ θξίζεσλ ή πθέζεσλ ζηε δηαδξνκή ηνπ νηθνλνκηθνύ
θπθιώκαηνο»165.
Θ εφαρμογι τθσ κεχνςιανισ οικονομικισ πολιτικισ ςτθν Ελλάδα πζραςε μζςα από
ςυμπλθγάδεσ, γιατί τόςο οι φορείσ του κρατικοφ οικονομικοφ ςχεδιαςμοφ όςο και το
κρατικά ςυγκεντρωμζνο κεφάλαιο διαμορφϊνονταν με τθν άμεςθ παρζμβαςθ του
ιμπεριαλιςτικοφ ςυμμάχου, των ΘΡΑ. Ζτςι, εντάκθκαν οι οικονομικοί προβλθματιςμοί και
οι πολιτικζσ αντιπαρακζςεισ για τθ ςχζςθ τθσ άμεςθσ κρατικισ επενδυτικισ παρζμβαςθσ με
το πρόβλθμα τθσ κακυςτζρθςθσ ςτθν εκβιομθχάνιςθ και τθ διαπλοκι του με τον ξζνο
παράγοντα.

Στισ αρχζσ τθσ δεκαετίασ του 1950 τροποποιικθκαν οι επιλογζσ των ΘΡΑ και
επομζνωσ τροφοδοτικθκε μια νζα όξυνςθ τθσ αντιπαράκεςθσ.

Από το χειμϊνα του 1950 οι ΘΡΑ προχϊρθςαν ςε ανακεϊρθςθ του «Σχεδίου

Μάρςαλ». Θ αμερικανικι πολιτικι προςανατολίςτθκε ςτθν περικοπι τθσ οικονομικισ και
ςτθν ενίςχυςθ τθσ ςτρατιωτικισ βοικειασ, ςτο λεγόμενο Ρρόγραμμα Κοινισ Αςφάλειασ
(λόγω τθσ επζμβαςθσ ςτθν Κορζα και του γενικότερου προςανατολιςμοφ για
προςεταιριςμό κρατϊν τθσ Αςίασ, τθσ Μζςθσ Ανατολισ και Β. Αφρικισ). Και ενϊ ςτα άλλα
ευρωπαϊκά κράτθ που ςυμμετείχαν ςτο Ρρόγραμμα «Σχεδίου Μάρςαλ» ουςιαςτικά είχε
επιτευχκεί θ μεταπολεμικι βιομθχανικι αναςυγκρότθςθ, ςτθν Ελλάδα θ κακυςτερθμζνθ
μεταπολεμικι αναςυγκρότθςθ περιπλζχκθκε με το πρόβλθμα τθσ βιομθχανικισ
κακυςτζρθςθσ. Το όποιο πρόγραμμα εκβιομθχάνιςθσ δεν πραγματοποιικθκε, όχι μόνο
μζχρι το 1950, αλλά και το 1953, μετά τθ λιξθ του «Σχεδίου Μάρςαλ» που παρατάκθκε,
αλλά, αν και μειωμζνο από το αρχικό, ιταν ενιςχυμζνο ςε ςχζςθ με άλλα ευρωπαϊκά
κράτθ. Σφμφωνα με οριςμζνα ςτοιχεία, το 62% των εγκρικζντων βιομθχανικϊν δανείων,
που διατζκθκαν κατά τθν τριετία 1948-1950 του «Σχεδίου Μάρςαλ» αφοροφςε μικρζσ
βιομθχανίεσ, με ελλθνικά βεβαίωσ κριτιρια166. Μόλισ τθν τελευταία χρονιά
πραγματοποιικθκαν κάποιεσ επενδφςεισ ςτθν θλεκτρικι ενζργεια και ςτθ βιομθχανία,
πολφ πίςω από τουσ ςχεδιαςμοφσ του τετραετοφσ προγράμματοσ (1948-1952) για τθ
δθμιουργία βιομθχανικϊν μονάδων που κα ςυμβάλλανε ςτθν εκβιομθχάνιςθ.

Στθ διετία περικοπισ ζωσ και τθ λιξθ του «Σχεδίου Μάρςαλ» για τθν Ελλάδα,
γινόταν όλο και πιο αυςτθρι από τουσ αξιωματοφχουσ των ΘΡΑ θ επιβολι όρων και θ
επιτιρθςθ χριςθσ τθσ αμερικανικισ βοικειασ.

165
Αγγ. Αγγελόπουλοσ, «Ανάγκθ δυναμικοφ και ιςορροπθμζνου Ρρογραμματιςμοφ»,
περιοδικό «Νζα Οικονομία», τεφχοσ Απριλίου 1965, τόμοσ 1965, ςελ. 332.
166
Πέηξνο Κνπβέιεο, «Οη δπλαηφηεηεο εθβηνκεραλίζεσο ηεο Διιάδνο», Δπηζεψξεζηο
Οηθνλνκηθψλ θαη Πνιηηηθψλ Δπηζηεκψλ, 1 (1952) ζει. 60-69 θαη ζην Κπξηάθνο Βαξβαξέζνο,
«Δθζεζηο επί ηνπ νηθνλνκηθνχ πξνβιήκαηνο ηεο Διιάδνο», ζει. 462-463.
 89

Κατά το 1951 και ζπειτα, εκπρόςωποσ του Στζιτ Ντιπάρτμεντ ενθμζρωςε ςχετικά
τθν Βρετανικι Ρρεςβεία ςτθν Ουάςινγκτον ότι «ανεξάρτθτα από τα ηθτιματα που
αφοροφςαν τθ διατιρθςθ των ελλθνικϊν ενόπλων δυνάμεων, είναι φανερό ςε αυτοφσ
(Σθμείωςθ ΔΟΚΛΜΛΟΥ: δθλαδι ςτο Στζιτ Ντιπάρτμεντ) πωσ θ Ελλάδα κα είχε ανάγκθ
εξωτερικισ οικονομικισ βοικειασ μετά το 1952 με τθ μία ι τθν άλλθ μορφι. Ρροσ το παρόν
δεν είχαν καμιά ςυγκεκριμζνθ ιδζα για το ποια μορφι κα μποροφςε να πάρει αυτι θ
βοικεια και υπιρξαν ιδιαίτερα προςεκτικοί ςτο να μθν δϊςουν τθν εντφπωςθ ςτουσ
Ζλλθνεσ ότι κα είχαν ανάγκθ εξωτερικισ βοικειασ μετά και τθ λιξθ τθσ «Βοικειασ
Μάρςαλ»167.

Σε αυτζσ τισ ςυνκικεσ εντάκθκε θ κεωρθτικι και πολιτικι διαμάχθ για τισ αιτίεσ τθσ
κακυςτζρθςθσ τθσ βιομθχανικισ ανάπτυξθσ. Οξφνκθκε θ ςυηιτθςθ για τα αίτια τθσ
κακυςτζρθςθσ του προγράμματοσ αναςυγκρότθςθσ. Θ άμεςθ ανάμιξθ των αξιωματοφχων
των ΘΡΑ - ςυμβοφλων, εμπειρογνωμόνων, επιτθρθτϊν - ςτα οικονομικά επιτελεία
τροφοδοτοφςε το γενικό κλίμα απόδοςθσ άμεςων πολιτικϊν ευκυνϊν ςτισ ΘΡΑ για τθν
πορεία τθσ αναςυγκρότθςθσ ςτθν Ελλάδα.

Θ κριτικι του αςτικοφ Τφπου εκείνθσ τθσ εποχισ, και βζβαια τμιματοσ των αςτϊν
πολιτικϊν, ςχετιηόταν και με τισ αντικζςεισ των ςυμμάχων τθσ Ελλάδασ ςτο διεκνζσ
ιμπεριαλιςτικό ςφςτθμα. Είναι χαρακτθριςτικι θ ςχετικι εκτίμθςθ του υπουργείου
Εξωτερικϊν τθσ Ελλάδασ ςτισ αρχζσ του 1952:

«Ο ανταγωνιςμόσ μεταξφ Αμερικανϊν και Άγγλων ςυνεχίηεται εκ του αφανοφσ …

Κατά τασ ιδίασ πλθροφορίασ οι Άγγλοι πιςτεφουν ότι οι Αμερικανοί επιδιϊκουν να τουσ
εκτοπίςουν εκμθδενιηομζνθσ τθσ επιρροισ των από οικονομικισ και πολιτικισ πλευράσ επί
τθσ Ελλάδοσ, αλλά δεν πιςτεφουν ότι κα επιτφχει θ τοιαφτθ προςπάκεια των Αμερικανϊν,
τουναντίον διαβλζπουν ότι θ ακολουκοφμενθ τακτικι εκ μζρουσ των Αμερικανϊν
αναμιγνυομζνων εμφανϊσ εισ τθν εςωτερικιν και ςτρατιωτικιν κατάςταςιν τθσ Ελλάδοσ,
κα ζχει δυςαρζςτουσ ςυνεπείασ δι’ αυτοφσ…

Οφτω οι Αμερικανοί ετορπίλιςαν διαφόρουσ προςφοράσ Αγγλικϊν και Γαλλικϊν

κφκλων προτικεμζνων να εγκαταςτιςουν βιομθχανίασ εν Ελλάδι και εςαμποτάρθςαν
εξαγωγάσ ελλθνικϊν προϊόντων και δθ εισ τθν Δυτικιν Γερμανία»168.

Στθν πραγματικότθτα, οι προκζςεισ των ΘΡΑ τροποποιικθκαν, βλζποντασ τθν

ελλθνικι πραγματικότθτα. Πςον αφορά το ςκζλοσ τθσ «βοικειασ» για τθν οικονομικι
αναςυγκρότθςθ, αρχικά οι αξιωματοφχοι των ΘΡΑ εμφανίηονταν υπζρ του
προςανατολιςμοφ τουσ προσ επενδυτικά ζργα αναπτυξιακισ υποδομισ και λιγότερο ςε
ζργα οικιςμοφ - ςτζγαςθσ και βραχυπρόκεςμθσ ανάπτυξθσ. Στθ ςυνζχεια, ιδίωσ από το
1950 και φςτερα, θ Αμερικανικι Αποςτολι που χειριηόταν τθ βοικεια του «Σχεδίου
Μάρςαλ» (ECA) φρόντιηε να διατθρεί αδιάκετο μεγάλο μζροσ των δραχμϊν τθσ βοικειασ.
Ζτςι, δεν μεταφζρονταν ςτον προχπολογιςμό ςθμαντικά ποςά από τισ δραχμζσ αυτζσ. Το
αδιάκετο ποςό προοριηόταν ςε ςθμαντικι ζκταςθ για να καλφψει μελλοντικά το άνοιγμα
των λογαριαςμϊν του Δθμοςίου ςτθν Τράπεηα τθσ Ελλάδασ και να αποφευχκεί θ
πλθκωριςτικι ζκδοςθ χαρτονομίςματοσ.

Εξζχοντεσ ζλλθνεσ αςτοί οικονομολόγοι169 άςκθςαν δριμφτατθ κριτικι ςτον τρόπο

χρθςιμοποίθςθσ τθσ αμερικανικισ βοικειασ. Σφμφωνα με παρατθριςεισ τουσ (μεταξφ αυτϊν

167
Dispatch no. 130, dated 17th February 1950, from H. M. „s Ambassador in
Washington to the Secretary of State for Foreign Affairs (Public Record Office).
168
Πιεξνθνξηαθφ ζεκείσκα (18 Ηαλνπαξίνπ ηνπ 1952) ζην Φάθειν 98.2 (1952),
Ηζηνξηθφ θαη Γηπισκαηηθφ Αξρείν ηνπ Τπνπξγείνπ Δμσηεξηθψλ.
 90

οι κακθγθτζσ Ξ. Ηολϊτασ και Αγ. Αγγελόπουλοσ), το κυβερνθτικό ςχζδιο βιομθχανικισ

αναςυγκρότθςθσ δεν ςτθρίχκθκε ςε αναλόγων απαιτιςεων τεχνικό κρατικό πρόγραμμα και
λειτουργικζσ προχποκζςεισ, με αποτζλεςμα να μθν πραγματοποιθκεί θ κφρια επιδίωξθ του
προγράμματοσ αναςυγκρότθςθσ, δθλαδι θ δθμιουργία των βαςικϊν βιομθχανιϊν που
προζβλεπε170.

Θ ςφνταξθ του περιοδικοφ «Νζα Οικονομία» υποςτιριηε ότι «ςτθν πραγματικότθτα

όμωσ το κριτιριο που επικράτθςε κατά τα πρϊτα χρόνια κατά τθν επιλογι των ζργων ιταν
θ μεγαλφτερθ ευκολία πραγματοποίθςθσ, που ςτθν ουςία ςιμαινε να δαπανάται θ βοικεια
οπωςδιποτε για να μθν μείνει αχρθςιμοποίθτθ»171. Ωαρακτιριηε δε τθν οικονομικι άνκθςθ
των τριϊν πρϊτων χρόνων του «Σχεδίου Μάρςαλ» (που βελτίωνε προςωρινά τθν
κατάςταςθ από τθν άποψθ τθσ απαςχόλθςθσ, χωρίσ όμωσ να ςυμβάλλει ουςιαςτικά ςτθν
οικονομικι ανάπτυξθ) ωσ προϊόν μιασ ςπατάλθσ πόρων, από τθν οποία επωφελικθκαν
οριςμζνεσ τάξεισ και όχι θ εκνικι οικονομία ωσ ςφνολο.

Και άλλοι οικονομολόγοι μεταγενζςτερθσ περιόδου είχαν κριτικι τοποκζτθςθ για

τον τρόπο αξιοποίθςθσ του «Σχεδίου Μάρςαλ». Κριτικι άςκθςαν και ςε άλλεσ πλευρζσ τθσ
κυβερνθτικισ πολιτικισ172.

Επιςθμαίνεται ακόμα ότι, κατά τα δυο πρϊτα χρόνια του «Σχεδίου Μάρςαλ» (1948-
1949) και από τθν αδυναμία του αςτικοφ κυβερνθτικοφ ςτρατοφ να αντιμετωπίςει
νικθφόρα το Δθμοκρατικό Στρατό Ελλάδασ, οι ελλθνικζσ κυβερνιςεισ προςανατολίηονταν
όλο και περιςςότερο ςτισ δαπάνεσ για αφξθςθ τθσ «οροφισ» του ςτρατεφματοσ, παρά τισ
επιφυλάξεισ ζωσ και αντιρριςεισ των ΘΡΑ173.

Στα ελλθνικά κυβερνθτικά επιτελεία αλλά και ςτισ ΘΡΑ υπιρχε ζντονθ ανθςυχία για
το γεγονόσ ότι δεν είχε πραγματοποιθκεί θ νομιςματικι ςτακεροποίθςθ μζχρι το 1952,
παρά τα αλλεπάλλθλα μζτρα και τθν αμερικανικι βοικεια. Οι επιπτϊςεισ του
πλθκωριςμοφ και τθσ μεγάλθσ κερδοςκοπίασ για τα λαϊκά ςτρϊματα (μιςκωτοφσ και
αγρότεσ) ιταν τόςο μεγάλεσ που προκαλοφςαν ανθςυχία ςε τμιμα των αςτικϊν πολιτικϊν
δυνάμεων για τθν προοπτικι επίτευξθσ οικονομικισ και πολιτικισ ςτακεροποίθςθσ.

Σε αυτό το ζδαφοσ αναπτφχκθκε θ αςτικι κεωρθτικι και πολιτικι διαμάχθ για τισ
αναλογίεσ μεταξφ ςτακεροποίθςθσ και ανάπτυξθσ, γεωργίασ και βιομθχανίασ,
εκςυγχρονιςμοφ και επζκταςθσ παλαιϊν βιομθχανικϊν μονάδων και δθμιουργίασ νζων
μονάδων, παραδοςιακϊν κλάδων τθσ μεταποίθςθσ και νζων βιομθχανικϊν κλάδων με
αξιοποίθςθ εγχϊριων πρϊτων υλϊν κλπ.

169
Αληηπξνζσπεπηηθή είλαη ε ηνπνζέηεζε ηνπ Ξελ. Ενιψηα ζε άξζξν ηνπ ζηελ
εθεκεξίδα ΣΟ ΒΖΜΑ, 8 Ηαλνπαξίνπ 1949, «Πξννπηηθή αλαζπγθξνηήζεσο».
170
Ζ θξηηηθή πξνζέγγηζε, ηεξνπκέλσλ ησλ αλαινγηψλ, ζπκίδεη ηελ θξηηηθή (θαη ηνπ
ΗΟΒΔ) γηα ηελ αμηνπνίεζε ηνπ Α΄ θαη ελ κέξεη θαη ηνπ Β΄ ΚΠ΢. Βιέπε ζρεηηθά, Σκήκα
Οηθνλνκίαο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ,: Γ΄ ΚΠ΢, θξηηηθή παξνπζίαζε ησλ ζηόρσλ, επηινγώλ θαη ηεο
θαηαλνκήο ησλ πόξσλ, Ηνχληνο 2001, ζει. 18. (Έλζεην θπιιάδην ζηνλ «Κπξηαθάηηθν
Ρηδνζπάζηε»).
171
«Νέα Οηθνλνκία», «Σν ηέινο ηνπ ΢ρεδίνπ Μάξζαι», ηεχρνο Απγνχζηνπ 1952, ζει.
337-338.
172
Ο Ξ. Ενιψηαο, ζε ππφκλεκά ηνπ (Ηνχληνο ηνπ 1952) θξηηηθάξεη ηελ απφθαζε
απφηνκνπ πεξηνξηζκνχ ηνπ ξπζκνχ αχμεζεο ησλ πηζηψζεσλ απφ ηα δηαζέζηκα ηεο Σξάπεδαο
ηεο Διιάδνο. «Νέα Οηθνλνκία», έηνο 1952, ζει. 319.
173
Τπνπξγείν Δμσηεξηθψλ ηεο Διιάδνο, «Ζ Διιάδα ζην κεηαίρκην ελφο λένπ θφζκνπ»,
ηφκνο πξψηνο, ζει. 86-87, εθδφζεηο Καζηαληψηε.
 91

Σε όλθ αυτι τθ ςυηιτθςθ εμπλζκονταν οπωςδιποτε οι επιτελείσ των ΘΡΑ174,

αναλόγωσ με τα εκάςτοτε ςυμφζροντα τθσ εξωτερικισ τουσ πολιτικισ, από κζςεισ ιςχφοσ
και ςυχνά χρθςιμοποιϊντασ γλωςςικό φφοσ επικυρίαρχου, ιδιαίτερα κατά τα χρόνια τθσ
δωρεάν αμερικανικισ οικονομικισ βοθκείασ και όςο ο κρατικόσ μθχανιςμόσ ςτθν Ελλάδα
ιταν εξαρκρωμζνοσ.

Θ οξφτθτα που εμφάνιηε θ αντιπαράκεςθ τμιματοσ των αςτικϊν πολιτικϊν

δυνάμεων ςτθν Ελλάδα με τισ ΘΡΑ ςε ςχζςθ με το ηιτθμα του προγράμματοσ
εκβιομθχάνιςθσ175, ςυχνά ιταν θ επιφάνεια ςυνολικότερων διπλωματικϊν και πολιτικϊν
διαπραγματεφςεων, πιζςεων και ελιγμϊν.

Στθν ουςία, το κφριο χαρακτθριςτικό τθσ αμερικανικισ παρζμβαςθσ δεν ιταν ο

αποπροςανατολιςμόσ από τθν εκβιομθχάνιςθ, αλλά θ αποτελεςματικότερθ αξιοποίθςθ των
αμερικανικϊν ειςροϊν με ςτόχο τθ ςτακεροποίθςθ του καπιταλιςμοφ ςτθν Ελλάδα και τθ
ςτζρεθ ενςωμάτωςι τθσ ςτα ιμπεριαλιςτικά ςυμφζροντα των ΘΡΑ ςτθν ευρφτερθ περιοχι.

Με τθν πάροδο του χρόνου, με μια οριςμζνθ αποκατάςταςθ του κρατικοφ

μθχανιςμοφ ςτθν Ελλάδα και υπό τισ ςυνκικεσ αναπροςαρμογϊν ςτθν εξωτερικι πολιτικι
των ΘΡΑ (και τισ ςυνζπειζσ τουσ ςτο φψοσ των αμερικανικϊν κεφαλαίων που ειςζρρεαν
ςτθν Ελλάδα), επζδραςαν ιςχυρότερα ςτα κυβερνθτικά επιτελεία οι εγχϊριεσ αςτικζσ
πολιτικζσ δυνάμεισ και οι υπζρ τθσ εκβιομθχάνιςθσ κζςεισ. Θ επίδραςθ αυτι κακόριςε και
τθν «τφχθ» που τελικά είχε θ Εκκεςθ που υπζβαλε ο κακθγθτισ (και τζωσ διοικθτισ τθσ
Τράπεηασ τθσ Ελλάδοσ) Κυριάκοσ Βαρβαρζςοσ ςτθν κυβζρνθςθ Ν. Ρλαςτιρα, ςτισ αρχζσ του
1952176.

Ο Κ. Βαρβαρζςοσ τάχκθκε με άκρα επιφφλαξθ «εισ τθν χρθματοδότθςιν νζων

επενδφςεων εισ τθν βιομθχανίαν». Τάχκθκε υπζρ τθσ ανάγκθσ να υποβλθκεί κάκε πρόταςθ
και κάκε ςχζδιο ςε ενδελεχι και εξονυχιςτικι ζρευνα.

Θ άποψι του για το πρόγραμμα βιομθχανικισ ανάπτυξθσ, ζτεινε προσ τον

αποκλειςμό τθσ κρατικισ παρζμβαςθσ για τθν παραγωγι αλουμινίου, αηϊτου ι ςιδιρου,
παρά τθν φπαρξθ ορυκτοφ και εργατικοφ δυναμικοφ, γιατί κεωροφςε ότι θ ςτενότθτα τθσ
εςωτερικισ αγοράσ, κα κακιςτοφςε μθ ςυμφζρουςα οικονομικϊσ τθν παραγωγι. Ακόμα
υποςτιριξε ότι το κράτοσ ζπρεπε να προςανατολιςτεί ςτθν αποκατάςταςθ τθσ
νομιςματικισ και οικονομικισ ςτακερότθτασ και να αφιςει ςτο ιδιωτικό κεφάλαιο τθν
εκδιλωςθ ενδιαφζροντοσ για ανάλογεσ βιομθχανίεσ. Κεωροφςε ότι θ ανάπτυξθ τθσ

174
΢ηηο αξρέο ηνπ 1950, ζηελ επηζηνιή ηνπ Ακεξηθαλνχ Πξέζβε, ηε γλσζηή «Δπηζηνιή
Grady», είρε δηαηππσζεί ε άπνςε ηεο θπβέξλεζεο ησλ ΖΠΑ γηα κέηξα δεκνζηνλνκηθήο
ζηαζεξνπνίεζεο (πάγσκα ησλ κηζζψλ, κείσζε ησλ ζηξαηησηηθψλ δαπαλψλ, πάγσκα
πξνζιήςεσλ ζην δεκφζην) θαη κεηαξξπζκίζεσλ (ζην θνξνινγηθφ θαη ζε θίλεηξα επελδχζεσλ
ζηε βηνκεραλία).
Σκήκα ηνπ ειιεληθνχ αζηηθνχ ηχπνπ ελαληηψζεθε ζηελ Δπηζηνιή Grady κε αηρκή ην
πξνηεηλφκελν απφ ηηο ΖΠΑ πιαίζην νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο. Χζηφζν, ε αληηπαξάζεζε ήηαλ
θπξίσο πνιηηηθή. Ζ παξέκβαζε Grady εμέθξαδε ηε δηαθσλία ησλ ΖΠΑ ζηελ θπβεξλεηηθή
επηινγή πνπ πξνσζνχζε ν βαζηιηάο (θπβέξλεζε Φηιειεπζέξσλ θαη Λατθνχ Κφκκαηνο).
175
Μέρξη ηηο αξρέο ηνπ 1952 ην ελεξγεηαθφ πξφγξακκα είρε απνξξνθήζεη ιίγν ιηγφηεξν
απφ ην κηζφ ησλ εγθεθξηκέλσλ πφξσλ. Σνλ Αχγνπζην ηνπ 1950 ηδξχζεθε ε ΓΔΖ, ε νπνία ζα
αλαιάκβαλε ηελ πινπνίεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο. (Γ. ΢ηαζάθεο, Σν Γφγκα Σξνχκαλ θαη ην
΢ρέδην Μάξζαι, εθδ. Βηβιηφξακα, Αζήλα, 2004, ζει. 345).
176
Ζ Έθζεζε πεξηειάκβαλε θαη έλα εκπηζηεπηηθφ ηκήκα, ζέκα ηνπ νπνίνπ ήηαλ «Ζ
αλαπξνζαξκνγή ηεο δξαρκήο», ην νπνίν δεκνζηνπνηήζεθε κεηά ηελ ππνηίκεζε ηεο δξαρκήο
ην 1953. ΢πκπεξηιακβάλεηαη ζην Κπξηάθνο Βαξβαξέζνο, Δθζεζηο επί ηνπ νηθνλνκηθνύ
πξνβιήκαηνο ηεο Διιάδνο, έθδνζε ΢αββάια, Αζήλα 2002.
 92

γεωργίασ ζπρεπε να αποτελζςει τθν κφρια επιδίωξθ ενόσ προγράμματοσ αναςυγκρότθςθσ.

Ακόμα, προζτρεπε ςτθ χρθματοδότθςθ ανταγωνιςτικϊν επιχειριςεων βιομθχανικισ
παραγωγισ ειδϊν ευρείασ κατανάλωςθσ, επιχειριςεων που κα ςυμμετείχαν δι’ ιδίων
κεφαλαίων ςτθν αφξθςθ τθσ παραγωγισ τουσ, υπζρ φορολογικϊν διευκολφνςεων ςε
βιομθχανίεσ των οποίων κα κρινόταν ςυμφζρουςα θ ίδρυςθ.

Θ Ζκκεςθ ςυνάντθςε ζντονθ κριτικι177 και ςε οριςμζνεσ περιπτϊςεισ

χαρακτθρίςκθκε και ωσ παρζμβαςθ των ΘΡΑ.

Μια προςεκτικι μελζτθ τθσ Εκκεςθσ του Βαρβαρζςου και των προθγοφμενων
προτάςεϊν του, αποφορτιςμζνθ από το κλίμα τθσ πολιτικισ αντιπαράκεςθσ τθσ εποχισ,
δίνει τθ δυνατότθτα να κατανοθκεί καλφτερα το ςκεπτικό, θ αφετθρία των προτάςεων του
ςυγγραφζα τθσ, αλλά και τθσ αςτικισ αντιπαράκεςθσ εκείνθσ τθσ εποχισ.

Ο Κ. Βαρβαρζςοσ, ωσ αςτόσ οικονομολόγοσ, ζδινε προτεραιότθτα ςτο ςτόχο τθσ

ςτακεροποίθςθσ ζναντι εκείνου τθσ βιομθχανικισ ανάπτυξθσ, κεωρϊντασ τθν πρωταρχικισ
ςθμαςίασ για τθν πραγματοποίθςθ οικονομικισ και πολιτικισ ςτακερότθτασ. Το ιςτορικό
πλαίςιο το οποίο κυριαρχοφςε ςτον προβλθματιςμό του ιταν θ βακιά νομιςματικι κρίςθ
που υπιρχε από τθν Κατοχι και θ εξακλίωςθ μεγάλου μζρουσ του αγροτικοφ πλθκυςμοφ. Θ
νομιςματικι ιςορροπία δεν πραγματοποιικθκε οφτε με τθν ειςαγωγι τθσ «νζασ δραχμισ»
επί κυβζρνθςθσ εκνικισ ενότθτασ, θ οποία τελικά ζχαςε τα δυο τρίτα (2/3) τθσ ιςοδυναμίασ
τθσ ζναντι τθσ αγγλικισ λίρασ, ςε διάςτθμα ζξι μθνϊν.

Ο Βαρβαρζςοσ πίςτευε ότι ο ζλεγχοσ τθσ κατάςταςθσ, θ πραγματοποίθςθ

οικονομικισ και πολιτικισ ςτακερότθτασ, μποροφςε να επιτευχκεί μεςοπρόκεςμα μόνο με
ενίςχυςθ τθσ γεωργικισ και οικοδομικισ παραγωγισ και με τθν πάταξθ τθσ παράνομθσ
κερδοςκοπίασ και τθσ δθμοςιονομικισ ελλειμματικότθτασ. Κεωροφςε ωσ πθγι τθσ
νομιςματικισ ανιςορροπίασ (πλθκωριςμόσ, μαφρθ αγορά) τθν ανιςορροπία μεταξφ
Δθμοςιονομικισ / Ριςτωτικισ / Τιμολογιακισ πολιτικισ, που οδθγοφςε ςε μεγάλα δθμόςια
ελλείμματα, φοροδιαφυγι και αιςχροκζρδεια. Και από αυτι τθν οπτικι, ο δθλωμζνοσ
αντικομμουνιςτισ, ζκανε κριτικι τόςο ςτθν πολιτικι των ελλθνικϊν κυβερνιςεων, όςο και
ςτθ βρετανικι παρζμβαςθ, ότι όξυναν τισ κοινωνικζσ αντικζςεισ. Στθν ίδια κατεφκυνςθ
άςκθςε κριτικι και ςτθν αμερικανικι παρζμβαςθ, ςτθν ζκκεςθ Ρόρτερ178, θ οποία
ςθμείωνε ότι υπάρχουν δυνατότθτεσ ανάπτυξθσ τθσ βιομθχανίασ ςτθν Ελλάδα, δίνοντασ
ζμφαςθ ςτθν αξιοποίθςθ του ορυκτοφ πλοφτου ςτον τομζα τθσ ενζργειασ: «… Ο
εκςυγχρονιςμόσ των μεκόδων εξόρυξθσ και θ παραπζρα ανάπτυξθ του λιγνίτθ είναι
ενδεδειγμζνθ. Μπορεί να ςτακεί δυνατόν να ξεκινιςουν ζνα θ περιςςότερα από τα
προτεινόμενα υδροθλεκτρικά ζργα …»179.

Αυτι τθ λογικι υπθρετοφςαν οι προτάςεισ του Βαρβαρζςου για φορολόγθςθ αυτϊν

που πλοφτιςαν ςτθ διάρκεια τθσ Κατοχισ, για αποτελεςματικότερθ διανομι τθσ βοικειασ

177
Βιέπε: «Νέα Οηθνλνκία», ηφκνο 1952, ηεχρνο Φεβξνπαξίνπ, ζει. 49-52.
178
Κπξηάθνο Βαξβαξέζνο, «Δθζεζηο επί ηνπ νηθνλνκηθνχ πξνβιήκαηνο ηεο Διιάδνο»,
βιέπε εηζαγσγή Κ. Κσζηήο, ζει. 55-56.
Σθμείωςθ Δοκιμίου: Ρρόκειται για τθν ζκκεςθ που ςυνζταξε ο δικθγόροσ Ρ. Ρόρτερ
τον Απρίλιο του 1947, επικεφαλισ τθσ αμερικανικισ αποςτολισ που επιςκζφκθκε τθν
Ελλάδα τον Λανουάριο του 1947, με ςκοπό να προετοιμάςει τθν εκπόνθςθ προγράμματοσ
οικονομικισ βοικειασ ςτθν Ελλάδα για τθν καπιταλιςτικι αναςυγκρότθςι τθσ και τθ
ςτακεροποίθςθ του αςτικοφ κράτουσ.
179
Απφζπαζκα απφ ηελ Έθζεζε Πφξηεξ φπσο αλαθέξεηαη ζην βηβιίν ηνπ Γηψξγνπ
΢ηαζάθε «Σν δφγκα Σξνχκαλ θαη ην ΢ρέδην Μάξζαι», εθδφζεηο «Βηβιηφξακα», ζει 156.
 93

τθσ UNRA, για επαναφορά των διατιμιςεων, για ςτακερότθτα μιςκϊν/θμερομιςκίων180. Οι

προςεγγίςεισ του ςτισ αρχζσ του 1952 ιταν ςυνεπείσ με τισ προςεγγίςεισ του ςε όλθ τθν
περίοδο μετά τθν απελευκζρωςθ και ςτο ςφντομο διάςτθμα που διετζλεςε υπουργόσ
Εφοδιαςμοφ.

Ο Βαρβαρζςοσ είχε ςτενοφσ δεςμοφσ με τισ ΘΡΑ, όπωσ και με το Θν. Βαςίλειο, οι
οποίοι ενιςχφκθκαν όντασ αντιπρόςωποσ τθσ Ελλάδασ ςτουσ διεκνείσ οργανιςμοφσ.
Κατοικοφςε μόνιμα ςτισ ΘΡΑ, όταν θ κυβζρνθςθ Ρλαςτιρα του ηιτθςε Ζκκεςθ επί του
οικονομικοφ προβλιματοσ τθσ Ελλάδασ. Ο ίδιοσ υπιρξε πθγι πλθροφοριϊν των ΘΡΑ
ςχετικά με τθν οικονομικι κατάςταςθ τθσ Ελλάδασ και ςτιριγμά τουσ, όχι όμωσ με τθ
λογικι τθσ «εκνικισ μειοδοςίασ». Είχε ιςτορικό διαπραγμάτευςθσ των «ελλθνικϊν»
ςυμφερόντων ςτισ διεκνείσ οικονομικζσ ενϊςεισ, όπωσ ςτθν UNRA και τθ Διεκνι Τράπεηα.

Θ Ζκκεςθ Βαρβαρζςου εκτιμικθκε ωσ επιβεβαίωςθ και από τον αντίπαλο τθσ

αντίλθψθσ για τισ πρωταρχικζσ ευκφνεσ του ξζνου παράγοντα ςτθ βιομθχανικι
κακυςτζρθςθ τθσ Ελλάδασ. Ωαρακτθριςτικι είναι θ Ειςιγθςθ για «Τα προβλιματα
αναςυγκροτιςεωσ τθσ χϊρασ», ςτθν Αϋ Ρανελλαδικι Συνδιάςκεψθ τθσ ΕΔΑ (15-17 Λουλίου
1956):

«Ρολφ κλιβερι είναι θ εικόνα που παρουςιάηει θ Ελλάσ ςτο πλαίςιο τθσ
αναςυγκροτιςεωσ δϊδεκα χρόνια μετά τθν απελευκζρωςθ, αν και είχε γίνει τόςθ εργαςία
ςε καυμαςτό ςυντονιςμό μεταξφ οικονομολόγων και τεχνικϊν ςτα χρόνια τθσ κατοχισ,
εργαςία που ςυνεχίςκθκε ωσ ςιμερα από πολλοφσ εξ εκείνων που ιςαν ςε κζςθ να
μελετιςουν και να υποδείξουν τθ λφςθ ςτα προβλιματα τθσ αναςυγκροτιςεωσ.

*…+ Το τεράςτιο ερωτθματικό για τθ βιωςιμότθτα τθσ Ελλάδοσ δεν βρικε πάντα τθν
ενκουςιϊδθ καταφατικι απάντθςθ ςε οριςμζνουσ οικονομολόγουσ και πολιτικοφσ.
Οικονομικόσ που πριν από λίγα χρόνια προπαγάνδιηε τον ενεργειακό και μεταλλευτικό
πλοφτο - δεν εννοϊ αυτι τθ φορά μόνον τον κ. Βαρβαρζςςο - μπικε ςτθ διάκεςθ των
αρνθτϊν τθσ βιωςιμότθτασ.

Θ τοποκζτθςθ αυτι οικονομικϊν επιςτθμόνων και δθμοςιολόγων, ταυτιηόμενθ με

τθ λυςςϊδθ αντίδραςθ των βιομθχανικϊν χωρϊν τθσ Ευρϊπθσ και των Θνωμζνων
Ρολιτειϊν τθσ Αμερικισ για τθν εκβιομθχάνιςθ τθσ Ελλάδοσ είχε ςαν αποτζλεςμα να
καταπνίξθ τθ μόνθ ςωςτι προςπάκεια για τθν οικονομικι αναςυγκρότθςθ του τόπου,
εκείνθ που κα εβαςίηετο ςτθν αξιοποίθςθ του φυςικοφ μασ πλοφτου.

Ζτςι προζκυψε θ πολιτικι τθσ επαιτείασ, τθσ οικονομικισ και πολιτικισ

υποδουλϊςεωσ, τθσ αναγκαςτικισ μασ μονόπλευρθσ προςαρτιςεωσ ς’ ζνα ςτρατιωτικό
ςυναςπιςμό με όλεσ τισ εξευτελιςτικζσ δια το εκνικό μασ γόθτρο ςυνζπειεσ, τθν
καταβαράκρωςιν των εκνικϊν μασ ςυμφερόντων και τθν αναςτολιν των ελπίδων για
ταχείαν οικονομικι ανόρκωςθ.

«…Το υπόμνθμα του κ. Ηολϊτα προσ τθν νομιςματικιν επιτροπι, οι

προγραμματικζσ δθλϊςεισ τθσ Κυβερνιςεωσ, *...+ δεν αποτελοφν μζρθ προγράμματοσ,
τεχνικοοικονομικισ αναπτφξεωσ μεγάλθσ πνοισ και μακροχρονίου εκτελζςεωσ.

Οι εξαγγελλόμενεσ επενδφςεισ αποτελοφν πίνακα ζργων ςτερουμζνων οργανικισ

ςυνδζςεωσ και οικονομικισ πεικαρχίασ. Ρροωκοφνται ζργα ςαν του κερμικοφ εργοςταςίου
Ρτολεμαϊδοσ και Μζγδοβα, επιδιϊκεται να επεκτακι το δίκτυον διανομισ θλεκτριςμοφ
«μζχρι και του τελευταίου χωρίου» χωρίσ να προγραμματίηεται παράλλθλα και θ

180
Κπξηάθνο Βαξβαξέζνο, «Δθζεζηο επί ηνπ νηθνλνκηθνχ πξνβιήκαηνο ηεο Διιάδνο»,
βιέπε εηζαγσγή Κ. Κσζηήο, ζει. 49-50.
 94

εκβιομθχάνιςθ που πρζπει μαηί με τθν εξυπθρζτθςθ τθσ γεωργίασ ν’ αποτελοφν τουσ
ςκοποφσ του εξθλεκτριςμοφ τθσ χϊρασ.

Θ βαρειά βιομθχανία, είναι προ παντόσ ο μεγάλοσ θλεκτροβόροσ καταναλωτισ, δι’

αυτόν γίνεται το εκνικό δαπανθρό δίκτυο μεταφοράσ θλεκτρικισ ενεργείασ υψθλισ τάςεωσ.

Είναι αλικεια ότι κάποτε το 1947 και 1948, καταρτίςκθκαν πολυετι προγράμματα
με βάςθ τον φκθνόν εξθλεκτριςμό και τθν μεγάλθ, τθν βαρειάν εκβιομθχάνιςθ, όμωσ -
κακϊσ ςασ είναι γνωςτόν από άλλθν μου ομιλίαν - εγκατελείφκθςαν φςτερα από λυςςϊδθ
αντίδραςθ των βιομθχανικϊν χωρϊν τθσ Ευρϊπθσ, τθσ Αμερικισ και του «κεωρθτικοφ» τθσ
οικονομικισ θττοπάκειασ κ. Βαρβαρζςου *...+.

Ενα τζτοιο πολυετζσ ςχζδιο αναςυγκροτιςεωσ είναι ςιμερα δυνατό να εφαρμοςκι,

γιατί το διεκνζσ κλίμα τθσ ειρθνικισ ςυνυπάρξεωσ αλλά και οι αντικζςεισ των μεγάλων
ευνοοφν τον εφοδιαςμό τθσ Ελλθνικισ Οικονομίασ δια κεφαλαιουχικϊν αγακϊν με
ανταλλαγιν προϊόντων και τον δανειςμόν από περιςςότερεσ χϊρεσ. Θ προμικεια
κεφαλαιουχικϊν αγακϊν με αντάλλαγμα ελλθνικά προϊόντα κα ιταν ιδεϊδθσ λφςθ του
προβλιματοσ του κεφαλαιουχικοφ εξοπλιςμοφ τθσ χϊρασ και τθσ ςτακερισ τοποκετιςεωσ
ελλθνικϊν προϊόντων»181.

Θ παραπάνω Ειςιγθςθ ςτθν Αϋ Ρανελλαδικι Συνδιάςκεψθ τθσ ΕΔΑ αντιμετωπίηει το

ηιτθμα τθσ εκβιομθχάνιςθσ ωσ οικονομικοτεχνικό και όχι ωσ κοινωνικο-οικονομικό ηιτθμα.
Το αποςπά από τισ ιςτορικζσ ςυνκικεσ τθσ μεταπολεμικισ αναςυγκρότθςθσ του ελλθνικοφ
καπιταλιςμοφ, από το ςυςχετιςμό δυνάμεων ςτθν περίοδο τθσ κατοχισ που αλλάηει μετά
το Δεκζμβριο του 1944, τθν όξυνςθ τθσ ταξικισ πάλθσ ςτα επόμενα χρόνια και ςτθ ςυνζχεια
τθ ςτακεροποίθςθ τθσ καπιταλιςτικισ εξουςίασ. Αντιμετωπίηει το ςχεδιαςμό για τθν
εκβιομθχάνιςθ ωσ εργαλείο αποςπαςμζνο από τισ ςχζςεισ παραγωγισ (με κφριεσ τισ
ςχζςεισ ιδιοκτθςίασ). Αποςπά τθν καπιταλιςτικι βιομθχανικι ανάπτυξθ από τισ ιςτορικά
διαμορφωμζνεσ ςχζςεισ των καπιταλιςτικϊν κρατϊν ςτθν πυραμίδα του διεκνοφσ
καπιταλιςμοφ, υπό τθν αντικειμενικι λειτουργία τθσ ανιςόμετρθσ ανάπτυξθσ. Ζτςι,
καταλιγει να αποδίδει ςτισ «διακζςεισ» των ΘΡΑ όλο το ηιτθμα τθσ μεταπολεμικισ
καπιταλιςτικισ ανάπτυξθσ τθσ Ελλάδασ και τθσ διαμόρφωςθσ τθσ αςτικισ οικονομικισ
πολιτικισ.

Από τθν πλευρά των αςτϊν οικονομολόγων και πολιτικϊν που πίςτευαν ότι θ
χρθματοδότθςθ τθσ εκβιομθχάνιςθσ από το ξζνο κεφάλαιο ζπρεπε να αποτελεί κοινι
ςτρατθγικι επιδίωξθ, ελλθνικι και ςυμμαχικι, χαρακτθριςτικι ιταν θ τοποκζτθςθ του Λ.
Ηίγδθ, τζωσ υπουργοφ Βιομθχανίασ, προσ το τζλοσ του 1953:

«Θ βιομθχανικι ανάπτυξθ τθσ Ελλάδοσ εκεωρικθ μζχρι ςιμερον από πολλά των
Ευρωπαϊκϊν κρατϊν, ωσ φιλοδοξία αντικειμζνθ προσ τα γενικϊτερα αυτϊν ςυμφζροντα, θ
οποία άλλωςτε ουδόλωσ ςτθρίηεται επί ςτερεϊν οικονομικϊν και αντικειμενικϊν βάςεων. Θ
άποψισ αυτι διετυπϊκθ εισ διεκνείσ Συνδιαςκζψεισ και εφρεν απιχθςιν εισ τασ αποφάςεισ
αυτϊν. Αλλ’ εχρωμάτιςεν, επίςθσ, κατά καιροφσ, τθν ςτάςιν τθσ Αμερικανικισ οικονομικισ
Αποςτολισ ζναντι των προγραμμάτων αναςυγκροτιςεωσ των εκάςτοτε Ελλθνικϊν
Κυβερνιςεων. Συνετζλεςε δε οφτω εισ τθν απόρριψιν του αιτιματοσ ιδρφςεωσ
ςυγκεκριμζνων βιομθχανιϊν, πράγμα το οποίον εματαίωςε εν τθ ουςία τθν υπό του εν

181
Δηζήγεζε ηνπ Νίθνπ Κηηζίθε, κέινπο ηεο ΓΔ ηεο ΔΓΑ, ζηε Α΄ Παλειιαδηθή
΢πλδηάζθεςε ηεο ΔΓΑ, 15-18 Ηνπιίνπ ηνπ 1956, έθδνζε «ΝΔΑ΢ ΕΧΖ΢», ζει.
129,130,132,133,.
 95

Ραριςίοισ Συμβουλίου Οικονομικισ Συνεργαςίασ κατ’ αρχιν γενομζνθν αποδεκτιν λφςιν τθσ
εκβιομθχανίςεωσ, προσ επίτευξιν τθσ οικονομικισ χειραφετιςεωσ τθσ χϊρασ» 182.

Ο Λ. Ηίγδθσ υποςτιριηε ότι το πρόβλθμα ζγκειται ςτθν ζλλειψθ κεφαλαίων, θ

διαςφάλιςθ των οποίων ζπρεπε να αναηθτθκεί ζξω των ελλθνικϊν πλαιςίων.

Ρρόκειται για κζςθ που ςυμπυκνϊνει τθν άποψθ για το ρόλο του ξζνου παράγοντα
ςτθν επιδίωξθ τθσ οικονομικισ ανάπτυξθσ ςτθν Ελλάδα, τθν αφετθρία τθσ κριτικισ προσ τον
ξζνο παράγοντα και ιδιαίτερα τα ςυμμαχικά ευρωπαϊκά κράτθ.

Ϋςτόςο, προσ το τζλοσ τθσ δεκαετίασ του 1950, εντάκθκε θ διαδικαςία

εκβιομθχάνιςθσ. Συντελζςκθκε κυρίωσ κατά τθν περίοδο 1958-1967, με άλλθ πολιτικι ωσ
προσ τθ χρθματοδότθςι τθσ. Βεβαίωσ παρζμενε θ ςυγκριτικι κακυςτζρθςθ τθσ
βιομθχανικισ ανάπτυξθσ ςτθν Ελλάδα, κακϊσ και το λεγόμενο διαρκρωτικό πρόβλθμα.

Θ ςυηιτθςθ για το χαρακτιρα τθσ εκβιομθχάνιςθσ ςυνεχίςκθκε και κατά τθν

επόμενθ δεκαετία, του 1960, και ςυςχετιηόταν κυρίωσ με δφο ηθτιματα: α) Το ρόλο των
άμεςων ξζνων επενδφςεων ςτθν εκβιομθχάνιςθ β) Τθν περαιτζρω καπιταλιςτικι ανάπτυξθ
ςτθν Ελλάδα ςε ςχζςθ με τθν επιλογι ςφνδεςισ τθσ με τθν ΕΟΚ (1961).

Από το ΚΚΕ και τθν ΕΔΑ, αλλά και από ζνα μζροσ αςτικϊν δυνάμεων
(οικονομολόγων και βιομθχάνων), αςκικθκε κριτικι ςτθν πολιτικι τθσ Ε΢Ε αλλά και
μεγάλου μζρουσ των πολιτικϊν τθσ «Ζνωςθσ Κζντρου» (ΕΚ), για τθ κζςθ τουσ υπζρ τθσ
ςφνδεςθσ τθσ Ελλάδασ με τθν ΕΟΚ.

Στο κεωρθτικό επίπεδο, οι απόψεισ αναπτφχκθκαν από τον «Πμιλο Αλζξανδροσ

Ραπαναςταςίου» και το περιοδικό «Νζα Οικονομία», το οποίο φιλοξενοφςε αρκρογραφία
και από το ΚΚΕ και τθν ΕΔΑ.

Σε γενικι γραμμι, θ προςζγγιςι τουσ ιταν ότι το κράτοσ αποτελοφςε τον κφριο
φορζα ανάλθψθσ και εκτζλεςθσ ςτρατθγικισ ςθμαςίασ βιομθχανικϊν μονάδων, για τισ
οποίεσ δεν υπιρχε ανάλογο ενδιαφζρον και μζγεκοσ ςυςςϊρευςθσ κεφαλαίου από
ιδιϊτεσ, ενϊ οι ξζνεσ επενδφςεισ περιζκλειαν κινδφνουσ αποικιοκρατικϊν εκμεταλλεφςεων.

Θ κριτικι για τον αποικιοκρατικισ εκμετάλλευςθσ χαρακτιρα των Άμεςων Ξζνων

Επενδφςεων (ΑΞΕ) προκλικθκε και από το γεγονόσ ότι ο νόμοσ 2687/1953183 ζδινε
φορολογικά και άλλα κίνθτρα για τισ επενδφςεισ ξζνου κεφαλαίου ςτθ βιομθχανία, κίνθτρα
τα οποία δεν απολάμβανε το εγχϊριο κεφάλαιο, και μόνο αργότερα κεςπίςτθκαν ανάλογοι
νόμοι, κυρίωσ ςτθ δεκαετία του 1960.

Θ αντιπαράκεςθ προσ τισ ΑΞΕ πιρε ιδιαίτερα οξφ πολιτικό χαρακτιρα κατά τθ
δεκαετία του 1960, με αιχμι τισ διαπραγματεφςεισ, ςυμφωνίεσ και ανακεωριςεισ
ςυμφωνιϊν του ελλθνικοφ κράτουσ με τθν «Ρεςινζ».

Στόχο τθσ κριτικισ των κρατικϊν ςυμβάςεων με το ξζνο κεφάλαιο αποτελοφςε και θ
δζςμευςθ του ελλθνικοφ κράτουσ για προςταςία τθσ ςυγκεκριμζνθσ αγοράσ για ζνα
οριςμζνο χρονικό διάςτθμα (π.χ. τθσ αγοράσ αμμωνίασ και χαλυβουργίασ όπου κα επζνδυε

182
«Νέα Οηθνλνκία», ηφκνο 1953, Ησάλλε Είγδε, «Ζ εμέιημηο ηεο ειιεληθήο
βηνκεραλίαο», ζει. 371-373.
183
΢ηε ζπλέρεηα, ζην Κεθάιαην 2.Γ παξαηίζεληαη ζηνηρεία γηα ηηο εηζξνέο άκεζσλ
μέλσλ επελδχζεσλ κε βάζε ηνλ λφκν 2687/1953.
 96

θ Esso-Pappas). Οι ςυμβάςεισ τθσ Δικτατορίασ προκάλεςαν το ςκεπτικιςμό και αςτϊν

οικονομολόγων184.

Το ΚΚΕ, κακϊσ και το ςυμμαχικό πολιτικό ςχιμα, θ ΕΔΑ, αποκάλυψε τον αντιλαϊκό
χαρακτιρα τζτοιων ςυμβάςεων. Το περιοδικό «Νζοσ Κόςμοσ» φιλοξζνθςε ανάλογθ
αρκρογραφία. Σθμαντικι πθγι των κζςεων του ΚΚΕ είναι θ εκδοτικι ςειρά: «ΤΟ ΚΚΕ -
Επίςθμα Κείμενα».

2.Δ. ΣΟ ΠΕΡΑ΢ΜΑ ΑΠΟ ΣΘ ΜΕΣΑΠΟΛΕΜΛΚΘ ΑΝΑ΢ΤΓΚΡΟΣΘ΢Θ

΢ΣΘΝ ΚΑΠΛΣΑΛΛ΢ΣΛΚΘ ΑΝΑΠΣΤΞΘ

2.Δ.1. ΑΝΑΠΡΟ΢ΑΝΑΣΟΛΙ΢ΜΟ΢ ΢ΣΘΝ ΚΡΑΣΙΚΘ

ΒΙΟΜΘΧΑΝΙΚΘ ΠΟΛΙΣΙΚΘ

Αρκετοί μελετθτζσ, οικονομολόγοι και ιςτορικοί, κεωροφν το 1953 ωσ ορόςθμο

περάςματοσ τθσ ελλθνικισ οικονομίασ από τθν μεταπολεμικι αναςυγκρότθςθ ςτθν
προπαραςκευαςτικι φάςθ (αναηωογόνθςθσ) για τθν καπιταλιςτικι ανάπτυξθ που
ακολοφκθςε. Θ περίοδοσ τθσ ανάπτυξθσ κράτθςε περίπου μια 20ετία και γενικά
χαρακτθρίςκθκε από υψθλοφσ ρυκμοφσ αφξθςθσ του ΑΕΡ, ιδιαίτερα κατά τθ δεκαετία του
1960. Στο τζλοσ του 1952, ο γενικόσ δείκτθσ τθσ βιομθχανικισ παραγωγισ (ο οποίοσ
περιλάμβανε και τθν οικοδομικι δραςτθριότθτα και παραγωγι θλεκτριςμοφ, αλλά όχι τθν
εξόρυξθ) που καταρτιηόταν από το Σφνδεςμο Ελλθνικϊν Βιομθχανιϊν (ΣΕΒ), με βάςθ
ςφγκριςθσ 100 το 1939, είχε ανζβει ςτο 123 (χωρίσ τθν θλεκτρικι ενζργεια 110, ενϊ μαηί και
με τθν οικοδομικι δραςτθριότθτα 153185).

Ϋσ ιδιαίτερα χαρακτθριςτικά εκκίνθςθσ τθσ νζασ περιόδου ςθμειϊνονται:

Θ νομιςματικι μεταρρφκμιςθ186 με τθν οποία υποτιμικθκε θ δραχμι κατά 50%

ζναντι του δολλαρίου ΘΡΑ. Ζτςι, ςτθν αγορά ςυναλλάγματοσ εξιςορροπικθκε θ
ιςοδυναμία τθσ δραχμισ, θ οποία από καιρό είχε απαξιωκεί. Από τότε ενεργοποιικθκε και
θ ςυμμετοχι τθσ δραχμισ ςτο ςφςτθμα ςτακερϊν ςυναλλαγματικϊν ιςοτιμιϊν, γνωςτό ωσ

184
Ο Ξ. Ενιψηαο ζεσξνχζε φηη «ζην δηάζηεκα ηεο επηαεηίαο ζπλέβεζαλ αξθεηέο
αλσκαιίεο ζ‟ απηφλ ηνλ ηνκέα», αιιά δελ ζα έπξεπε λα νδεγήζεη ζε θνβία θαη άξλεζε ησλ
μέλσλ επηρεηξήζεσλ. Τπνζηήξηδε φηη ζηε ζπλεξγαζία κε μέλεο εηαηξείεο, ε ειιεληθή πιεπξά
ζα πξέπεη λα δηαηεξεί, εθηφο απφ ειάρηζηεο εμαηξέζεηο, ηελ πιεηνςεθία». Ξ. Ενιψηαο,
«Ννκηζκαηηθέο θαη Οηθνλνκηθέο κειέηεο», ηφκνο Β΄, ζει. 243-245, έθδνζε Σξάπεδα ηεο
Διιάδνο, 1997.
185
«Νέα Οηθνλνκία», ηφκνο έηνπο 1953, ζει. 396.
186
Αλαθνηλψζεθε ζηηο 9 Απξηιίνπ ηνπ 1953, απφ ηνλ ππνπξγφ ΢πληνληζκνχ ΢πχξν
Μαξθεδίλε ηεο θπβέξλεζεο Αιέμαλδξνπ Παπάγνπ (Πξάμε αξ. 267 ηεο 9/4/1953, Ννκνζεηηθφ
Γηάηαγκα 2415 ηνπ 1953). Βιέπε «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο», 1978,
ζει. 391.
 97

ςφςτθμα του Bretton Woods187. και τα ςτακεροποιθτικά αποτελζςματά τθσ, μεταξφ των
οποίων και θ επανάκτθςθ τθσ εμπιςτοςφνθσ τθσ λαϊκισ αποταμίευςθσ.

Θ κατάργθςθ του υπουργείου Εφοδιαςμοφ (λειτουργοφςε από το 1945), το οποίο

διαχειριηόταν τισ ελλείψεισ λόγω τθσ μεγάλθσ πτϊςθσ τθσ παραγωγισ, τθσ αφαίμαξισ τθσ
από τθ γερμανικι κατοχι και ςτθ ςυνζχεια των ιδιαίτερων ςυνκθκϊν του εμφυλίου. Θ
κατάργθςθ του δελτίου των διανομϊν, το οποίο κρίκθκε και ωσ αποτυχθμζνο. Θ
απελευκζρωςθ του ειςαγωγικοφ εμπορίου (καταργικθκαν οι κάκε είδουσ ειςφορζσ ςτισ
ειςαγωγζσ και διατθρικθκαν μόνο οριςμζνοι περιοριςμοί για ελάχιςτα είδθ πολυτελείασ).
Υιοκετικθκαν μζτρα ελζγχου των τιμϊν ςτθν αγορά, επιδοτικθκαν περίπου δζκα
ειςαγόμενα τρόφιμα και πρϊτεσ φλεσ. Επιβλικθκαν προςωρινοί φόροι ςτισ εξαγωγζσ
οριςμζνων προϊόντων (βαμβάκι, ρφηι, λάδι) τα οποία κρίκθκαν αναγκαία για τθν εγχϊρια
κατανάλωςθ.

Θ ςθμαντικότερθ μεταβολι αφοροφςε το ςυνολικότερο αναπροςανατολιςμό τθσ

κρατικισ παρζμβαςθσ. Ρζραςε ςταδιακά από τισ ιδιαίτερεσ ςυνκικεσ τθσ κρατικισ
διαχείριςθσ του πολζμου και τθσ κρίςθσ (που περιςςότερο ι λιγότερο αντιμετϊπιςαν και τα
αναπτυγμζνα καπιταλιςτικά κράτθ τθσ Ευρϊπθσ) ςτθν αποκατάςταςθ τθσ λειτουργίασ τθσ
καπιταλιςτικισ αγοράσ και ςτο ςταδιακό άνοιγμα προσ τθν εξωτερικι αγορά.

Κατά τα πρϊτα χρόνια τθσ δεκαετίασ του 1950 θ κρατικι παρζμβαςθ

προςανατολιηόταν ςτθν άμεςθ ανάλθψθ ζργων υποδομισ και εξθλεκτριςμοφ με κεφάλαια
από τισ εξωτερικζσ πιςτϊςεισ (κυρίωσ του «Σχεδίου Marshall»).

Κακ’ όλθ τθ δεκαετία του 1950, θ κρατικι παρζμβαςθ αρχίηει να εξοικειϊνεται με

τθν κατάρτιςθ μεςοπρόκεςμων οικονομικϊν προγραμμάτων, αρχικά λόγω τθσ
αναγκαιότθτασ κατάκεςισ τουσ ςτουσ διεκνικοφσ οικονομικοφσ οργανιςμοφσ διαχείριςθσ
των εξωτερικϊν πιςτϊςεων και άλλθσ ειςροισ κεφαλαίων. Τον Αφγουςτο του 1952
καταρτίςκθκε και υποβλικθκε ςτον Οργανιςμό Ευρωπαϊκισ Οικονομικισ Συνεργαςίασ188
(κατόπιν ςχετικοφ αιτιματοσ του ΝΑΤΟ) το τετραετζσ Νζο Οικονομικό Ρρόγραμμα 1952-
1956. Θ ιςτορικι αναφορά ςε αυτό το Ρρόγραμμα ζγκειται ςτθν οικονομικι πολιτικι
διαμάχθ που εκδθλϊκθκε πριν τθ ςυγκρότθςι του (αντιπαράκεςθ Βαρβαρζςου -
Ηολϊτα189, Αγγελόπουλου και άλλων) και ςτθ ςυνζχεια λόγω τθσ μθ εφαρμογισ του.

187
΢ηε ΢χλνδν ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ ζην Bretton Woods (New Hampshire, απφ 1-22
Ηνπιίνπ 1944), ζπκκεηείραλ εθπξφζσπνη 45 ρσξψλ. Δθεί ηέζεθε ε βάζε ηνπ ζπζηήκαηνο
ζηαζεξψλ ζπλαιιαγκαηηθψλ ηζνηηκηψλ. Απηφ ην ζχζηεκα ίζρπζε έσο θαη ην 1971, φηαλ ν
Πξφεδξνο ησλ ΖΠΑ Ρίηζαξλη Νίμνλ εγθαηέιεηςε ηε κεηαηξεςηκφηεηα ηνπ ακεξηθαληθνχ
δνιαξίνπ ζε ρξπζφ.
188
Λδρφκθκε το 1948 με αντικείμενο τθν διαχείριςθ του «Σχεδίου Μάρςαλ». Συμμετείχαν 18
καπιταλιςτικά ευρωπαϊκά κράτθ: Αυςτρία, Βζλγιο, Δανία, Γαλλία, Ελλάδα, Λςλανδία,
Λρλανδία, Λταλία, Λουξεμβοφργο, Ολλανδία, Νορβθγία, Ρορτογαλία, Σουθδία, Ελβετία,
Τουρκία, Θνωμζνο Βαςίλειο και Ομοςπονδιακι Δθμοκρατία τθσ Γερμανίασ (αρχικά θ
Αμερικανικι, θ Γαλλικι και θ Βρετανικι ηϊνθ κατοχισ). Αποτζλεςε το πρόπλαςμα για τθ
δθμιουργία του Οργανιςμοφ Οικονομικισ Συνεργαςίασ και Ανάπτυξθσ (ΟΟΣΑ), το 1961, με
τθν ζνταξθ και μθ ευρωπαϊκϊν κρατϊν.
189
Ο θαζεγεηήο Ξ. Ενιψηαο, ηαζζφκελνο ππέξ ηεο εθβηνκεράληζεο, δίλεη έκθαζε ζηε
δηνξγάλσζε ησλ δεκνζίσλ ππεξεζηψλ θαη δηαθφξσλ νξγαληζκψλ σο θνξέσλ ηεο
αλαζπγθξφηεζεο, ελψ θάλεη θξηηηθή ζηελ ηάζε ηεο ηδησηηθήο πξσηνβνπιίαο λα θπγαδεχεη
θεθάιαηα ζην εμσηεξηθφ θαη λα κελ πξνβαίλεη ζε παξαγσγηθέο επελδχζεηο. Ζ θξηηηθή ηνπ
αθνξά θαη ηα εθάζηνηε «αιινπξφζαιια νηθνλνκηθά θαη δεκνζηνλνκηθά κέηξα» ησλ
θπβεξλήζεσλ.
 98

Στο βιομθχανικό τομζα το πρόγραμμα ζδινε απόλυτθ προτεραιότθτα ςτθν ίδρυςθ

βιομθχανικϊν μονάδων παραγωγισ αηϊτου, αλουμινίου, μαγνθςίου, νικελίου, ςόδασ,
ηάχαρθσ, χυτοςιδιρου, διυλιςτθρίων πετρελαίου και μονάδων επιςκευισ πλοίων. Θ
επιλογι των μονάδων ςτθριηόταν ςτθν εκμετάλλευςθ του ορυκτοφ πλοφτου (π.χ. βωξίτθ,
λευκολίκου) και τθσ γεωργικισ παραγωγισ (π.χ. τεφτλων), κακϊσ και ςτθν αξιοποίθςθ τθσ
γεωγραφικισ κζςθσ τθσ Ελλάδασ.

Το μεγαλφτερο μζροσ των παραπάνω βιομθχανικϊν μονάδων και των αναλόγων

μονάδων θλεκτροπαραγωγισ πραγματοποιικθκε ςτισ αρχζσ τθσ επόμενθσ δεκαετίασ μζςω
του Ρενταετοφσ Ρρογράμματοσ Οικονομικισ Ανάπτυξθσ 1960-1964.

Από το 1951, παρ’ όλο που ιταν ζτοσ ςθμαντικισ μείωςθσ του ρυκμοφ αφξθςθσ των
ςυνολικϊν πιςτϊςεων και εφαρμογισ περιοριςτικισ πολιτικισ, ιδιαίτερα το 1952, άλλαξε ο
καταμεριςμόσ των πιςτϊςεων μεταξφ των τομζων τθσ οικονομίασ και υπερδιπλαςιάςτθκαν
οι πιςτϊςεισ προσ τθ βιομθχανία, ενϊ περιορίςτθκαν εκείνεσ προσ τθ γεωργία (θ οποία τα
τελευταία ζτθ τθσ δεκαετίασ του 1940 απορροφοφςε το μεγαλφτερο μζροσ των πιςτϊςεων
ςτθ ςυγκζντρωςθ των αγροτικϊν προϊόντων και ςτο καπνεμπόριο)190.

Ρροσ το τζλοσ τθσ δεκαετίασ του 1950 ιταν πλζον πιο εμφανείσ οι αλλαγζσ ςτθ
πιςτωτικι πολιτικι, ςτθν οποία ςτθρίχκθκε θ πραγματοποίθςθ τθσ εκβιομθχάνιςθσ,
προςανατολιςμζνθσ πλζον ςε διαφορετικζσ πθγζσ χρθματοδότθςθσ ςε ςχζςθ με εκείνεσ
των πρϊτων χρόνων τθσ αναςυγκρότθςθσ. Στθρίχκθκε πλζον ςτισ εγχϊριεσ πθγζσ κυρίωσ
και ωσ προσ τισ ξζνεσ ςτθ μορφι των άμεςων επενδφςεων.

Ο αναπροςανατολιςμόσ ςτισ πθγζσ χρθματοδότθςθσ τθσ εκβιομθχάνιςθσ

επιτεφχκθκε από το τζλοσ τθσ δεκαετίασ του 1950 και κυρίωσ κατά τθ δεκαετία του 1960.
Στθρίχκθκε ςτθ διαμόρφωςθ ενόσ κεςμικοφ και νομοκετικοφ πλαιςίου που επεδίωξε να
ςυγκεντρϊςει ςτο χρθματοπιςτωτικό ςφςτθμα τα εγχϊρια αναπαςχόλθτα ειςοδιματα, να
προςελκφςει εγχϊρια και ξζνα κεφάλαια ςτθ βιομθχανία και να επιταχφνει τθ διαδικαςία
ςυγκεντροποίθςθσ του εγχϊριου κεφαλαίου. Οι ςτόχοι αυτοί επιτεφχκθκαν μζςω τθσ
αναμόρφωςθσ του χρθματοπιςτωτικοφ ςυςτιματοσ, τθσ ςυγκρότθςθσ κρατικϊν κεςμϊν
μακροπρόκεςμθσ βιομθχανικισ πίςτθσ και τθσ νομοκετικισ κατοχφρωςθσ ανάλογθσ
φορολογικισ και πιςτωτικισ πολιτικισ.

Σειρά νομοκετικϊν ρυκμίςεων ςτόχευε ςτθν προςζλκυςθ ξζνων ιδιωτικϊν

κεφαλαίων για επενδφςεισ ςτθν Ελλάδα, ςτθν ενκάρρυνςθ των ταμιευτθριακϊν
κατακζςεων, ςτθ ςυγκεντροποίθςθ του κεφαλαίου μζςω ςυγχωνεφςεων και ςυγκρότθςθσ
μετοχικϊν εταιρειϊν, ςτθ διεφρυνςθ του παγίου κεφαλαίου ςτθ βιομθχανία, ςτθν
αποκζντρωςθ των βιομθχανικϊν μονάδων και ςτθν ενίςχυςθ των εξαγωγϊν.

Με το νομοκετικό διάταγμα 2687/1953 Ρερί επενδφςεωσ και προςταςίασ

κεφαλαίων εκ του εξωτερικοφ191, με αυξθμζνθ ςυνταγματικι ιςχφ, προςτατεφονταν οι
άμεςεσ ξζνεσ επενδφςεισ από τθν αναγκαςτικι απαλλοτρίωςθ, κατοχυρϊκθκε θ με
περιοριςμοφσ επανεξαγωγι κεφαλαίων και ενόσ οριςμζνου φψουσ κερδϊν, δόκθκαν
φορολογικά κίνθτρα κλπ.

[Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο», 1978, ζει.
408, ζεκείσζε 1, θαη Ξ. Ενιψηαο, «Ζ Δθζεζηο ηνπ Κ. Βαξβαξέζνπ θαη ε νηθνλνκηθή
αλάπηπμηο», Αζήλα 1952, ζει. 26].
190
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο», 1978, ζει.
299-309.
191
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξάπεδαο ηεο Διιάδνο», 1978, ζει.
535-536.
 99

Το νομοκετικό κακεςτϊσ για τθν προςζλκυςθ ξζνων επενδφςεων ςτθν Ελλάδα

ςυμπλθρϊκθκε με ειδικζσ διατάξεισ που περιλιφκθκαν ςτουσ νόμουσ 4171/1961 και
4256/1962, κακϊσ και του Α.Ν. 89/1967 «Ρερί εγκαταςτάςεων εν Ελλάδι αλλοδαπϊν
εμποροβιομθχανικϊν εταιρειϊν» (ςυμπλθρωμζνο από τον Α.Ν. 378/1968). Ϋςτόςο, τα
ειςαχκζντα κεφάλαια βάςει του νόμου 2687/53, τα οποία προορίηονταν για ιδιωτικζσ
παραγωγικζσ επενδφςεισ, δεν ιταν τόςο μεγάλα, όπωσ ςυνικωσ πιςτεφεται, παρ’ ότι
υπερδεκαπενταπλαςιάςκθκαν κατά τθ χρονικι περίοδο 1950-1963. «Κατά τθν πενταετία
1958-1963 αντιπροςϊπευαν μόλισ το 13% τθσ ςυνολικισ ειςροισ. Το υπόλοιπον αυτισ κατά
ςθμαντικό μζροσ αποτελοφνταν από κεφάλαια δθμιουργθκζντα ςτο εξωτερικό κυρίωσ από
επαναπατριςκζντεσ Ζλλθνεσ και τοποκετοφμενα ςε ακίνθτα»192.

Για τθ χρονικι περίοδο μζχρι το τζλοσ του 1973, ο Ξ. Ηολϊτασ193 δίνει το ςφνολο των
ξζνων επιχειρθματικϊν κεφαλαίων, που ζχουν ειςρεφςει ςτθν Ελλάδα με βάςθ τουσ νόμουσ
2687 και 4171, να ανζρχεται περίπου ςε 800 εκατ. δολλάρια και να αποτελεί το 2,7% του
ςυνόλου των επενδφςεων παγίου κεφαλαίου που ζγιναν τθν περίοδο 1954-1973. Θ ςχζςθ
αυτι γίνεται 10,2% υπολογιηόμενθ μόνο ςτουσ τομείσ μεταποίθςθσ, μεταλλείων,
τουριςμοφ, μεταφορϊν και διαμορφϊνεται ςτο 16,4% μόνο για τθν μεταποίθςθ (δθλαδι
αναλογικϊσ το μεγαλφτερο μζροσ των ΑΞΕ κατευκφνεται ςτθ μεταποίθςθ). Τα κεφάλαια
αυτά αποτελοφςαν ςχετικά μικρό μζροσ του ςυνολικοφ εξωτερικοφ χρζουσ των 6 δις.
δολλαρίων (το οποίο εκτόσ των κεφαλαίων με βάςθ τουσ νόμουσ 2687 και 4171,
περιλάμβανε και τισ κατακζςεισ Ελλινων του εξωτερικοφ, τισ εμπορικζσ πιςτϊςεισ και όλο
το εξωτερικό χρζοσ).

Στο ίδιο ςυμπζραςμα καταλιγει και άλλθ μελζτθ που ςθμειϊνει ότι ςτα 30 περίπου
χρόνια λειτουργίασ του νόμου 2687/1953 μζχρι το 1980, τα τρία τζταρτα (3/4) ςχεδόν των
ειςαχκζντων κεφαλαίων (ωσ ΑΞΕ) κατευκφνκθκαν ςτθ βιομθχανία και ιδιαίτερα ςε κλάδουσ
παραγωγισ ενδιάμεςων προϊόντων (π.χ. προϊόντων πετρελαίου, μθ μεταλλικϊν ορυκτϊν,
χθμικϊν) αλλά και παραγωγισ κεφαλαιουχικϊν ειδϊν (όπωσ βαςικι μεταλλουργία και
ναυπθγεία)194.

Ϋσ προσ τθν εκνικι ςφνκεςθ των ΑΞΕ ςτθν ελλθνικι βιομθχανία θ κατάςταςθ
μεταβάλλεται μεταξφ 1970 και 1975 με αποτζλεςμα να υποχωριςουν οι ΘΡΑ ςτθ δεφτερθ
κζςθ195.

Το νομοκετικό διάταγμα 3323/1955 «Ρερί φορολογίασ ειςοδιματοσ φυςικϊν

προςϊπων», αφ’ ενόσ ειςιγαγε τθ γενικι φορολογία ειςοδιματοσ φυςικϊν προςϊπων αφ’
ετζρου απάλλαςςε πλιρωσ από το φόρο τα ειςοδιματα από τόκουσ κατακζςεων κάκε
είδουσ ςε τράπεηεσ και κρατικά ταμιευτιρια κακϊσ και από τόκουσ εκνικϊν δανείων που
εκδίδονταν με τθ μορφι εντόκων γραμματίων του Δθμοςίου ι ομολόγων. Με το
νομοκετικό διάταγμα 3746/1957 επεκτεινόταν θ πλιρθσ απαλλαγι ςτα ειςοδιματα από

192
Ξ. Ενιψηαο, «Ννκηζκαηηθή ηζνξξνπία θαη νηθνλνκηθή αλάπηπμηο», 1964, ζει. 153.
193
Ξ. Ενιψηαο, «Ννκηζκαηηθέο θαη Οηθνλνκηθέο κειέηεο», Β΄ ηφκνο, ζει. 242-244.
194
Βιέπε αλαιπηηθά, Ησζήθ Υαζίδ, «Ξέλεο επελδχζεηο θαη μέλεο επηρεηξήζεηο ζηελ
Διιάδα», ζην ζπιινγηθφ έξγν «2004», ζει. 389.
195
Σν 1970 ηα κεξίδηα ζηηο ΑΞΔ αλά ρψξα πξνέιεπζεο ήηαλ: ΖΠΑ 47,8%, ΔΟΚ (9)
45,3% (θαη αλαιπηηθφηεξα Γαιιία 25,9%, Γεξκαλία 6,5%). Σν 1975, ΖΠΑ 34,1%, ΔΟΚ (9)
41,8% (κε Γαιιία 16,7%, Γεξκαλία 11,5%) θαη ην 1988 νη ΖΠΑ 13,5%, ε ΔΟΚ (9) 71,5%
(κε Γαιιία 27,7% θαη Γεξκαλία 17,9%). [Σάζνο Γηαλλίηζεο, «Ζ δπλακηθή ησλ ζρέζεσλ
εμεηδίθεπζεο κεηαμχ Διιάδνο - Ηζπαλίαο - Πνξηνγαιίαο - Σνπξθίαο θαη Ξέλεο Δπελδχζεηο
ζηελ Διιάδα ζηε δεθαεηία ηνπ 1980», ΔΚΔΜ, 1992, ζει. 158, θαη ζην ζπιινγηθφ έξγν 2004,
Ησζήθ Υαζζίδ, «Ξέλεο επελδχζεηο θαη μέλεο επηρεηξήζεηο ζηελ Διιάδα», ζην ζπιινγηθφ έξγν
«2004», ζει. 391]
 100

τοκομερίδια, από λαχνοφσ ομολογιακϊν δανείων Ανωνφμων Εταιρειϊν ι νομικϊν

προςϊπων δθμοςίου (εκτόσ των αςφαλιςτικϊν ταμείων) και ιδιωτικοφ δικαίου,
επιχειριςεων κοινισ ωφζλειασ. Κακιερϊκθκε πλιρθσ απαλλαγι φόρου για μια δεκαετία
για τα μερίςματα προνομιοφχων μετοχϊν.

Δόκθκαν φορολογικά και δαςμολογικά κίνθτρα για τον τεχνολογικό εκςυγχρονιςμό

των βιομθχανικϊν επιχειριςεων, τθ δεκαετία 1959-1968, ειδικά κίνθτρα για τθ ςυγχϊνευςθ
επιχειριςεων και τθ μετατροπι προςωπικϊν εταιρειϊν ςε ανϊνυμεσ, για τθ βιομθχανικι
αποκζντρωςθ και τισ εξαγωγζσ.

Κατά τθ δεκαετία του 1950 κεμελιϊκθκε, και αναπτφχκθκε κατά τθν επόμενθ του
1960, ζνα νζο κεςμικό δίκτυο τθσ άμεςθσ οικονομικισ κρατικισ παρζμβαςθσ: ο Οργανιςμόσ
Χρθματοδότθςθσ Οικονομικισ Ανάπτυξθσ (ΟΩΟΑ) το 1954 και ο Οργανιςμόσ Βιομθχανικισ
Ανάπτυξθσ (ΟΒΑ) το 1959, οι οποίοι κατά τθν επόμενθ δεκαετία ςυγχωνεφκθκαν (μαηί και
με τον Οργανιςμό Τουριςτικισ Αναπτφξεωσ) και διαμόρφωςαν τθν Εκνικι Τράπεηα
Βιομθχανικισ Ανάπτυξθσ (ΕΤΒΑ), το 1964.

Το 1962 ιδρφκθκε θ Τράπεηα Επενδφςεων από τισ τράπεηεσ Εμπορικι και Λονικι-
Λαϊκι και με τθ ςυμμετοχι (κατά 11% ςτο ιδρυτικό κεφάλαιο) 10 ξζνων τραπεηικϊν
οργανιςμϊν.

Το 1963 ιδρφκθκε θ Εκνικι Τράπεηα Επενδφςεων Βιομθχανικισ Αναπτφξεωσ

(ΕΤΕΒΑ) από τθν Εκνικι Τράπεηα και 14 ξζνεσ τράπεηεσ.

Θ από το 1953 ςυγχϊνευςθ τθσ Τράπεηασ Ακθνϊν με τθν Εκνικι Τράπεηα

ιςχυροποίθςε τθ λειτουργία τθσ Εκνικισ ωσ κρατικοφ μονοπωλίου.

Διαμορφϊκθκαν και κρατικοί κεςμοί οικονομικοφ (αρχικά ενδεικτικϊν και όχι

δεςμευτικϊν πενταετϊν πλάνων) προγραμματιςμοφ: Αρχικά θ Επιτροπι Ερεφνθσ και
Οργανϊςεωσ Οικονομικοφ Ρρογραμματιςμοφ (1957), ςτθ ςυνζχεια το Κζντρο
Ρρογραμματιςμοφ και Οικονομικϊν Ερευνϊν (ΚΕΡΕ)196, το 1962.

Κατά τθν εξεταηόμενθ περίοδο ενιςχφκθκε θ κρατικι ιδιοκτθςία πρϊτα απ’ όλα
ςτον τομζα τθσ ενζργειασ - φδρευςθσ, όπου ςχεδόν μονοπωλικθκε ςτο τζλοσ τθσ δεκαετίασ
του 1960.

Θ κρατικι ΔΕΘ ζγινε αποκλειςτικό μονοπϊλιο παραγωγισ και διανομισ θλεκτρικισ

ενζργειασ, απορροφϊντασ όλεσ τισ ιδιωτικζσ και δθμοτικζσ επιχειριςεισ (τελευταία
εξαγοράςκθκε θ Θλεκτρικι Εταιρεία Ακθνϊν-Ρειραιϊσ -ΘΕΑΡ- το Δεκζμβριο του 1960).
Κατά τισ δυο δεκαετίεσ εκτελζςκθκαν ζργα εξθλεκτριςμοφ, όπωσ το κερμοθλεκτρικό
εργοςτάςιο του Αλιβερίου, τα υδροθλεκτρικά του Αγρα, του Λάδωνα, του Λοφρου, του
Μζγδοβα και του Αχελϊου, το κερμοθλεκτρικό τθσ Ρτολεμαϊδοσ, με αποτζλεςμα να

196
Το Κζντρο Ρρογραμματιςμοφ και Οικονομικϊν Ερευνϊν (ΚΕΡΕ) ιδρφκθκε το 1959
ωσ μία μικρι ερευνθτικι μονάδα με τθν επωνυμία «Κζντρο Οικονομικϊν Ερευνϊν». Θ
απόφαςθ για τθν ίδρυςι του πάρκθκε από τον τότε Ρρωκυπουργό Κωνςταντίνο
Καραμανλι, μετά από ειςιγθςθ του τότε Διοικθτι τθσ Τράπεηασ τθσ Ελλάδοσ Ξενοφϊντοσ
Ηολϊτα. Τθν οργάνωςι του ανζλαβε ωσ πρϊτοσ πρόεδροσ του Δ.Σ. και Επιςτθμονικόσ
Διευκυντισ ο κακθγθτισ και μετζπειτα πρωκυπουργόσ Ανδρζασ Ραπανδρζου, ο οποίοσ κλικθκε
από τον Κ. Καραμανλι ενϊ βριςκόταν ςτο Ρανεπιςτιμιο Berkley των ΘΡΑ.
 101

ςθμειωκεί μεγάλθ αφξθςθ τθσ θλεκτρικισ παραγωγισ (με μζςο ετιςιο ρυκμό αφξθςθσ 14%
για τθν περίοδο 1956-1966197).

Στθ ςυνζχεια θ κρατικι ιδιοκτθςία επεκτάκθκε και ςε οριςμζνουσ κλάδουσ τθσ

Μεταποίθςθσ. Λδρφκθκαν κρατικζσ επιχειριςεισ, όπωσ το διυλιςτιριο Αςπροπφργου, το
εργοςτάςιο ηάχαρθσ, το εργοςτάςιο αηωτοφχων λιπαςμάτων Ρτολεμαΐδασ.

Αναπτφχκθκε θ κρατικι ιδιοκτθςία ςτον τουριςμό. Ο ΕΟΤ εκπόνθςε πρόγραμμα

δθμιουργίασ ςχετικά μεγάλων τουριςτικϊν μονάδων («Ξενία»).

Σφμφωνα με μελζτθ198, το 1959 το 34% του ςυνόλου των παγίων κεφαλαίων των
βιομθχανικϊν επιχειριςεων ανικε ςτο κράτοσ.

Μελζτθ που διενεργικθκε για λογαριαςμό του ΚΚΕ199 δίνει ότι οι κρατικζσ
επενδφςεισ τθν περίοδο 1960-1970 κατά το 80% γίνονται ςτθν αγροτικι παραγωγι, ςτθν
ενζργεια - φδρευςθ, ςτισ μεταφορζσ και ςτισ τθλεπικοινωνίεσ.

Ο πίνακασ που ακολουκεί200 δείχνει τθ διάρκρωςθ των δθμόςιων επενδφςεων κατά

κλάδο, κακϊσ και το ποςοςτό ςυμμετοχισ των δθμόςιων επενδφςεων ςτο ςφνολο των
επενδφςεων:

197
Τράπεηα τθσ Ελλάδοσ, «Τα πενιντα χρόνια τθσ Τράπεηασ τθσ Ελλάδοσ», 1978, ςελ.
500.
198
Α. Λπκπεξάθε, «Δπέιηθηε εμεηδίθεπζε; Κξίζε θαη αλαδηάξζξσζε ζηε κηθξή
βηνκεραλία», εθδφζεηο Gutenberg, 1991, ζει. 122. Βιέπε θαη Π. Καδάθνο, «Αλάκεζα ζε
θξάηνο θαη αγνξά», εθδφζεηο Παηηάθεο, ζει. 182.
199
΢π. Μαγθιηβέξαο, «Ο θξαηηθφο ηνκέαο ηεο νηθνλνκίαο ζηελ Διιάδα θαη ε θξίζε»,
εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, 1987, ζει. 163.
200
΢π. Μαγθιηβέξαο, «Ο θξαηηθφο ηνκέαο ηεο νηθνλνκίαο ζηελ Διιάδα θαη ε θξίζε»,
εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, 1987, ζει. 163. Αμηνπνίεζε ζηνηρείσλ Δζληθψλ Λνγαξηαζκψλ.
 102

Ποζοζηό ζσμμεηοτής ηων

δημοζίων επενδύζεων ζηο
Ζ διάρθρωζη ηων δημόζιων επενδύζεων καηά κλάδοσς ζύνολο ηων επενδύζεων ποσ
οικονομικής δραζηηριόηηηας (ζηαθερές ηιμές 1970 ζε εκαη. γίνονηαι ζηον ανηίζηοιτο ηομέα
δρτ.) (ζε ζηαθ. Σιμές 1970)

1960 % 1965 % 1970 % 1960 1965 1970 1975

Γεωργία-
κηηνοηροθία
κλπ. 2312 45,6 2006 14,4 3468 17,4 45,6 33,2 46,1 35,6

Ορστεία-
λαηομεία 15 9,4 105 0,7 404 2,0 9,4 17,3 27,5 32,5

Μεηαποίηζη 494 17,2 109 0,8 28 0,1 17,2 1,6 0,3 0,3

Δνέργεια-
ύδρεσζη
κλπ. 1969 84,8 4579 32,9 4994 25,1 84,8 96,2 98,1 96,3

Μεηαθορές-
επικοινωνίες 3731 68,1 5594 40,2 8147 40,9 68,1 66,7 55,5 53,9

Καηοικίες 247 2,9 205 1,5 297 1,5 2,9 1,3 1,5 1,4

Γημόζια
διοίκηζη 417
Σφμφωνα με 100,0
ςτοιχεία που181
δίνει ο 1,3 828 201, 4,2
Ξ. Ηολϊτασ ςτθν 100,0
περίοδο100,0 100,0
1950-1953 100,0

ςθμειϊνεται
Λοιπές ςχετικά υψθλόσ μζςοσ όροσ αυξθτικισ μεταβολισ των ςυνολικϊν (ιδιωτικϊν
και δθμοςίων) επενδφςεων κατά 7,8%. Εντοφτοισ, το 1961 είναι πολφ χαμθλζσ ςυγκριτικά
δραζηηριόηη
ηες 672 15,6 1152 8,2 1760 8,8 15,6 17,6 15,6 30,0
με άλλα κράτθ οι κατά κεφαλιν ακακάριςτεσ επενδφςεισ ςε δολάρια (ςε ςτακερζσ τιμζσ
1954): Ελλάδα 71, 9857
ΣΥΝΟΛΟ Αυςτρία 163,13931
100,0 Δυτικι 100,0
Γερμανία 275, 100,0
19926 Ολλανδία 200, Σουθδία 314, Λταλία
148, Καναδάσ 424.

Αλλά και θ κατανομι των ακακαρίςτων επενδφςεων παγίου κεφαλαίου κατά τομείσ
δραςτθριότθτασ (άνευ πλοίων, ςε ςτακερζσ τιμζσ 1954) ωσ μζςοσ όροσ τθσ περιόδου 1950-
1963, επιβεβαιϊνει ότι παρά το προχϊρθμα τθσ εκβιομθχάνιςθσ παραμζνουν τα
προβλιματα ςυγκριτικισ κακυςτζρθςθσ ςτθ διάρκρωςθ τθσ ελλθνικισ οικονομίασ: Οι
κατοικίεσ απορροφοφν το μεγαλφτερο ποςοςτό (32,9%) ζναντι τθσ ενζργειασ / φδρευςθσ /
μεταφορϊν / επικοινωνιϊν (27%), ςυνολικά τθσ αγροτικισ παραγωγισ / ορυχείων /
μεταποίθςθσ (26,7%) και λοιπϊν (13,4%). Στο τζλοσ αυτισ τθσ περιόδου θ ςυμμετοχι των
δθμοςίων ςτο ςφνολο των επενδφςεων ανζρχεται ςε 35%.

Αλλά και κατά τθν επόμενθ περίοδο, 1964-1973, οι επενδφςεισ ςτθ μεταποίθςθ ωσ
ποςοςτό του Ακακάριςτου Εγχϊριου Ρροϊόντοσ, ςτθν Ελλάδα είναι 3,5%, από τα
χαμθλότερα ςυγκριτικά με άλλα κράτθ: Λαπωνία 7,6%, Ψιλλανδία 5,4%, Ρορτογαλία 5,4%,
Ολλανδία 5,2%, Βζλγιο 5,2%, Λρλανδία 4,1%, Θνωμζνο Βαςίλειο 3,8%. Το ίδιο, και ωσ
ποςοςτό επί των ακακαρίςτων επενδφςεων παγίου κεφαλαίου 14,3% είναι πολφ πίςω από
το αντίςτοιχο άλλων κρατϊν όπωσ: Λαπωνίασ 22,1%, Ψιλλανδίασ 20,9%, Ρορτογαλίασ 29,4%,
Ολλανδίασ 20,7%, Βελγίου 23,9%, Λρλανδίασ 19,3%, Θνωμ. Βαςιλείου 20,1%202.

Ειδικότερα για τθν περίοδο τθσ δικτατορίασ, θ μελζτθ τθσ Τράπεηασ τθσ Ελλάδοσ
επιςθμαίνει ότι θ πιςτωτικι και επενδυτικι πολιτικι ανζςτειλε τισ προςπάκειεσ
αναδιάρκρωςθσ και βιομθχανικισ ανάπτυξθσ τθσ προθγοφμενθσ περιόδου. Σθμειϊνει ότι οι
επενδφςεισ ςε κατοικίεσ απορροφοφςαν ωσ το 1973 ποςοςτό γφρω ςτο 30% του ςυνόλου
201
Ξ. Ενιψηαο, «Ννκηζκαηηθή ηζνξξνπία θαη νηθνλνκηθή αλάπηπμηο», έθδνζε Σξάπεδα
ηεο Διιάδνο, 1964, ζει. 42-45.
202
Ξ. Ενιψηαο, «Ννκηζκαηηθέο θαη Οηθνλνκηθέο κειέηεο 1945-1996», έθδ. Σξάπεδα ηεο
Διιάδνο, Αζήλα 1997, ζει. 368.
 103

των ακακάριςτων επενδφςεων παγίου κεφαλαίου και όλεσ μαηί οι δαπάνεσ για «κτίρια και
λοιπζσ καταςκευζσ» αντιπροςϊπευαν ποςοςτό μεγαλφτερο του 67%, ενϊ οι επενδφςεισ
ςτθ γεωργία και τθ βιομθχανία αντιπροςϊπευαν μαηί μόνο το ζνα τζταρτο (1/4) των
ςυνολικϊν επενδφςεων203.

Θ ουςιαςτικι ειςροι ξζνων κεφαλαίων για επενδφςεισ ςτθ βιομθχανία ξεκίνθςε

κατά τα τελευταία χρόνια τθσ δεκαετίασ του 1950 κυρίωσ ςτουσ κλάδουσ τθσ χαρτοποιίασ,
των μεταφορικϊν μζςων, των θλεκτρικϊν ειδϊν και κατά τθν επόμενθ δεκαετία, του 1960,
ζγιναν οι πολφ μεγαλφτερεσ επενδφςεισ ςτα πετρελαιοειδι - ESSO-Pappas, Motor Oil - ςτθν
επεξεργαςία βωξίτθ (Pechiney), ςτα ελαςτικά (Pirelli).

Σφμφωνα με ςτοιχεία οριςμζνθσ μελζτθσ204 το 1956 οι ξζνεσ ακακάριςτεσ

επενδφςεισ αποτελοφςαν το 3% των ακακάριςτων επενδφςεων ςτθν Μεταποίθςθ, το 1957
το 5,3%, το 1958 το 8%, το 1959 το 4%, το 1960 το 8,5%, αυξικθκαν κεαματικά το 1963 και
αποτζλεςαν το 24%, το 1965 ζφκαςαν το 31,8% και ςτθ ςυνζχεια μειϊκθκαν ςτο 21,9%
(1966), 14,2% (1967) και 12,4% (1968).

Μελζτθ205, ςτθριηόμενθ ςε επεξεργαςία ςτοιχείων Ετθςίων Εκκζςεων του

υπουργείου Συντονιςμοφ που αναφζρονται ςτισ επενδφςεισ του νόμου 2687/1953, δίνει ότι
περίπου το 65% των ξζνων επενδφςεων τθσ περιόδου 1954-1969 κατευκφνκθκε ςτθν
μεταποίθςθ, καταλιγοντασ ςτο ςυμπζραςμα ότι θ ςφνκεςι τουσ δεν είχε τον κλαςικά
αποικιακό χαρακτιρα206.

Ϋσ προσ τθ γεωγραφικι ςφνκεςθ των ΑΞΕ, από διαφορετικζσ πθγζσ προκφπτει

διαφοροποίθςθ μεταξφ των δεκαετιϊν 1950 και 1960. Ενϊ προσ το τζλοσ τθσ δεκαετίασ του
1950 οι αμερικανικζσ κατζχουν το 50% των ςυνολικϊν ΑΞΕ ςτθν Ελλάδα, προσ το τζλοσ τθσ
επόμενθσ δεκαετίασ μειϊνεται θ αμερικανικι ςυμμετοχι και αυξάνεται θ ευρωπαϊκι,
κυρίωσ τθσ Γαλλίασ και τθσ Βρετανίασ.

Σφμφωνα με ςτοιχεία που δίνει θ Τράπεηα τθσ Ελλάδοσ207 (παρατίκενται αναλυτικά

ςτον πίνακα ςτθ ςελ. 111) για τθ διάρκρωςθ των πόρων χρθματοδότθςθσ των ακακάριςτων
επενδφςεων, θ χρθματοδότθςθ εξωτερικοφ, τόςο με τθ μορφι δανειςμοφ όςο και με τθ
μορφι μεταβιβάςεων ακολουκεί πτωτικι πορεία κατά τθν περίοδο 1958-1966:

Το 1966 θ χρθματοδότθςθ εξωτερικοφ αποτελοφςε το 9,1% (8,9% από δανειςμό και

0,2% από μεταβιβάςεισ) των ακακάριςτων επενδφςεων, ενϊ το 1958 αποτελοφςε το 18,8%
(13,5% από δανειςμό και 5,3% από μεταβιβάςεισ). Αντικζτωσ αυξανόταν θ ςυμμετοχι τθσ

203
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξάπεδαο ηεο Διιάδνο», 1978, ζει.
633-634.
204
Β. Παπαλδξένπ, «Πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο θαη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο», εθδφζεηο
Gutenberg, 1981.
205
Π. Καδάθνο, «Αλάκεζα ζε θξάηνο θαη αγνξά», εθδφζεηο Παηάθεο, Αζήλα 2003,
ζει. 210.
206
Κάζε εηζξνή μέλνπ βηνκεραληθνχ θεθαιαίνπ έρεη σο θίλεηξφ ηεο ηελ απνθφκηζε
κεγαιχηεξνπ πνζνζηνχ θέξδνπο πνπ ζπρλά εμαζθαιίδεηαη απφ ην ρακειφηεξν επίπεδν
κηζζψλ θαη εκεξνκηζζίσλ ηεο ρψξαο ππνδνρήο απφ εθείλν ζηε ρψξα εμαγσγήο θεθαιαίσλ.
Χζηφζν, δελ είλαη απηφ ην ζηνηρείν πνπ πξνζδηνξίδεη κηα μέλε επέλδπζε σο θιαζηθά
απνηθηαθνχ ραξαθηήξα. Χο ηέηνηα πξνζδηνξίδεηαη φηαλ εμάγεηαη εμ νινθιήξνπ ε ππεξαμία
θαη φηαλ κηα μέλε βηνκεραληθή επέλδπζε δελ ηξνθνδνηεί άιιεο εγρψξηεο βηνκεραληθέο
επελδχζεηο.
207
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο», 1978,
Πίλαθαο 121, ζει. 509.
 104

εςωτερικισ ιδιωτικισ χρθματοδότθςθσ με το μεγαλφτερο μζροσ τθσ αφξθςθσ να οφείλεται

ςτθν αποταμίευςθ ιδιωτϊν και νομικϊν προςϊπων ιδιωτικοφ δικαίου.

Ϋσ προσ τθ ςχζςθ κεφαλαίων εςωτερικοφ προσ το ςφνολο των χρθματοδοτουμζνων

ακακάριςτων επενδφςεων, αυτι διαμορφϊνεται ςτο 90,9% το 1966 ζναντι 87,9% το
1957208.

Γενικότερα, κατά τθ χρονικι περίοδο 1956-1966, θ ιδιωτικι αποταμίευςθ

τριπλαςιάςκθκε, ενϊ θ αποταμίευςθ του δθμοςίου τομζα, θ οποία βριςκόταν ςε πολφ
χαμθλό επίπεδο ςτθν αρχι τθσ περιόδου, υπεροκταπλαςιάςκθκε209.

Το ίδιο ςυμπζραινε και μελζτθ για λογαριαςμό του ΚΚΕ. Για τθν μεταπολεμικι περίοδο
μζχρι το 1970, ςθμείωςε τθ ςθμαντικι αφξθςθ του όγκου επενδφςεων από εςωτερικζσ πθγζσ,
ςυγκριτικά με τθν προπολεμικι περίοδο, και επομζνωσ τθν αφξθςθ του μεριδίου των
εςωτερικϊν πθγϊν ςυςςϊρευςθσ και χρθματοδότθςθσ τθσ διευρυμζνθσ καπιταλιςτικισ
παραγωγισ ςτθν Ελλάδα. Ακόμα ανζφερε ότι το μερίδιο του ξζνου κεφαλαίου ιταν πάνω από
το 50% ςτισ ακακάριςτεσ επενδφςεισ ςτο ςφνολο τθσ οικονομίασ το 1938, ενϊ το 1969
κυμαινόταν μεταξφ 35-40%210.

Σφμφωνα με ςτοιχεία μελετϊν, το 1972 το ποςοςτό ενεργθτικοφ ξζνου κεφαλαίου

επί του ςυνόλου του ενεργθτικοφ των επιχειριςεων ςτθ Μεταποίθςθ ιταν 29,8%211.

Διάρκρωςθ των πόρων χρθματοδοτιςεων

των ακακάριςτων επενδφςεων212

1958 1961 1966

εκατ. % εκατ. % εκατ. %

δρχ. δρχ. δρχ.

Ωρθματοδότθςθ

του Δθμοςίου 3.175 18,5 5.518 23,3 7.427 16,7

Λδιωτικι Ωρθματοδότθςθ 10.753 62,7 15.603 65,7 33.102 74,2

Αποταμίευςθ δθμοςίων
και ιδιωτικϊν ΑΕ 337 2 835 3,5 1.941 4,3

Αποταμίευςθ ιδιωτϊν

208
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο», 1978,
Πίλαθαο 137, ζει. 540.
209
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο», 1978,
Πίλαθαο 138, ζει. 538-539.
210
Μ. Μάιηνο, «Ζ ζχγρξνλε θάζε αλάπηπμεο ηνπ θαπηηαιηζκνχ ζηελ Διιάδα», ζει.
107, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, 1975.
211
΢η. Μπακπαλάζε - Κ. ΢νχια, «Ζ Διιάδα ζηελ πεξηθέξεηα ησλ αλαπηπγκέλσλ
ρσξψλ», εθδφζεηο Θεκέιην, ζει. 162. Βιέπε θαη Γηάλλε ΢ακαξά, «Κξάηνο θαη θεθάιαην ζηελ
Διιάδα», ζει. 435.
212
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο», 1978,
Πίλαθαο 121, ζει. 509.
 105

και νομικϊν προςϊπων 6.096 35,5 9.023 38 20.677 46,4

ιδιωτικοφ δικαίου

Αποςβζςεισ

και λοιπζσ προβλζψεισ 4.320 25,2 5.745 24,2 10.484 23,5

Ωρθματοδότθςθ

εξωτερικοφ 3.234 18,8 2.610 11 4.068 9,1

Δανειςμόσ 2.322 13,5 1.217 5,1 3.987 8,9

Μεταβιβάςεισ 912 5,3 1.393 5,9 81 0,2

Σφνολο επενδφςεων 17.126 100 23.731 100 44.597 100

Πεγή: Τ΢Η 1958-1975, ζ. 130. Δπεμεξγαζία ζηνηρείσλ.

2.Δ.2. Σα αποτελζςματα των οικονομικϊν εξελίξεων

ωσ προσ τουσ ρυκμοφσ εξζλιξθσ του ΑΕΠ,

τθ ςυμμετοχι των τομζων τθσ οικονομίασ

και των κλάδων τθσ βιομθχανίασ

Θ αγροτικι παραγωγι ζφκαςε ςτο προπολεμικό επίπεδο το 1952, θ δε

μεταποιθτικι το 1950213.

Κατά τθ χρονικι περίοδο 1957-1966, θ Ελλάδα παρουςιάηει το μεγαλφτερο μζςο

ετιςιο ρυκμό (6,6%) αφξθςθσ του Ακακαρίςτου Εκνικοφ Ρροϊόντοσ (ςε αγοραίεσ τιμζσ)214.
Αλλαγζσ ςυντελοφνταν ςτθ διάρκρωςθ του Εκνικοφ Ρροϊόντοσ με κφριο χαρακτθριςτικό τθ
μείωςθ τθσ ςυμμετοχισ του πρωτογενοφσ τομζα από 26,9% το 1956 ςε 21,7% το 1966 και
αφξθςθ τθσ ςυμμετοχισ του δευτερογενοφσ τομζα από 21,5% το 1956 ςε 26,8% το 1966
(και ειδικότερα τθν αφξθςθ τθσ Μεταποίθςθσ από 12,8% ςε 15,2%)215.

Στθ χρονικι περίοδο 1951-1969 ο μζςοσ ετιςιοσ ρυκμόσ αφξθςθσ τθσ αγροτικισ
παραγωγισ είναι 3,7% ενϊ ο αντίςτοιχοσ τθσ βιομθχανικισ είναι 8,4%, υπερδιπλάςιοσ του
πρϊτου, με αποτζλεςμα να αλλάηει θ ςυμμετοχι των δφο τομζων τθσ οικονομίασ ςτθ
ςφνκεςθ του ΑΕΡ υπζρ του βιομθχανικοφ τομζα, όπωσ φαίνεται ςτον ακόλουκο πίνακα216.

213
Κ. Γξαθάηνο, «Ο κεγάινο θχθινο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο», εθδφζεηο Παπαδήζε,
1997, ζει. 29. Καη ζηελ έθδνζε ηεο Σξάπεδαο ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο
Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο», 1978, ζει. 284-285.
214
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο», 1978, ζει.
495 (ρξεζηκνπνίεζε ζηνηρείσλ OECD Η 1953-1969).
215
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο», 1978, ζει.
496.
216
Μ. Μάιηνο, «Ζ ζχγρξνλε θάζε αλάπηπμεο ηνπ θαπηηαιηζκνχ ζηελ Διιάδα»,
εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, 1975, ζει. 69.
 106

Ρυκμοί ανάπτυξθσ του ακακάριςτου εκνικοφ προϊόντοσ

κατά τομείσ τθσ οικονομίασ κατά τθν περίοδο 1950-1969

1950=100, ςτθ βάςθ ςτακερϊν τιμϊν του 1958217

ρυκμόσ προςαφξθςθσ μζςοσ ετιςιοσ

ρυκμόσ προςαφξθςθσ μζςοσ ετιςιοσ

ρυκμόσ προςαφξθςθσ μζςοσ ετιςιοσ

οικονομία αγροτικι

λοιποί κλάδοι
Βιομθχανία
χρόνοσ

1951-1955 140 7,0 146 7,9 127 4,9

1956-1960 104 0,7 153 8,9 129 5,2

1961-1965 134 6,0 153 8,9 143 7,3

1966-1969 104 0,7 141 8,0 126 6,3

1951-1960 145 3,8 222 8,3 164 5,1

1961-1969 140 3,4 216 8,6 181 7,0

1951-1969 204 3,7 481 8,4 297 6,0

Ζτςι, το 1970, θ βιομθχανία ςυμμετζχει κατά 31,1% (το 1939 ςυμμετείχε κατά 18%)
ςτο εκνικό ειςόδθμα, θ αγροτικι παραγωγι κατά 19,2% (40% το 1939) και οι λοιποί κλάδοι
κατά 49,7% (42% το 1939)218.

Κατά τα επόμενα χρόνια τθσ δικτατορίασ, δθλαδι μζχρι τθ μεταπολίτευςθ (1974),

ςυνεχίςτθκε θ τάςθ μείωςθσ του μεριδίου τθσ αγροτικισ παραγωγισ και αφξθςθσ του
μεριδίου των υπθρεςιϊν. Το 1974 ο πρωτογενισ τομζασ ςυμμετείχε με ποςοςτό 16,6%
(γεωργία - κτθνοτροφία 15,9%) επί του ΑΕΡ, ενϊ το 1966 ιταν 22,2%, το 1969 18,1% και το
1972 17%. Ο δευτερογενισ τομζασ ςυμμετείχε με ποςοςτό 31,5% (μεταποίθςθ 20,8%) επί
του ΑΕΡ, ενϊ το 1966 ιταν 27,3%, το 1969 31,4% και το 1972 ιταν 33,5% (για τθ
μεταποίθςθ αντίςτοιχα τα ποςοςτά ιταν 15,6%, 17,9% και 19,4%)219.

217
Μ. Μάιηνο, «Ζ ζχγρξνλε θάζε αλάπηπμεο ηνπ θαπηηαιηζκνχ ζηελ Διιάδα»,
εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, 1975, ζει. 68, (Πίλαθαο 8).
218
Μ. Μάιηνο, «Ζ ζχγρξνλε θάζε αλάπηπμεο ηνπ θαπηηαιηζκνχ ζηελ Διιάδα»,
εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, 1975, ζει. 66.
219
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξάπεδαο ηεο Διιάδνο», 1978, ζει.
629, Πίλαθαο 167.
 107

Τα παραπάνω ςτοιχεία αφοροφν τθ διάρκρωςθ του Ακακάριςτου Εγχϊριου

Ρροϊόντοσ και όχι τθ διάρκρωςθ του Εκνικοφ Ειςοδιματοσ. Συχνά προκφπτει πρόβλθμα
ςυγκριςιμότθτασ μεταξφ αναφορϊν των πθγϊν ςε αυτά τα δφο διαφορετικά οικονομικά
μεγζκθ. Ακόμθ περιςςότερο που προοδευτικά υιοκετικθκε θ αναφορά ςτο ΑΕΡ. Ρζραν
αυτϊν και άλλων μεκοδολογικϊν και ςτατιςτικϊν προβλθμάτων, οι τάςεισ καταγράφονται
με ςαφινεια.

Από το βιομθχανικό τομζα, ακόμθ υψθλότεροσ του γενικοφ ιταν ο δείκτθσ αφξθςθσ
τθσ εξορυκτικισ βιομθχανίασ (12% για τθν 20ετία 1951-1970). Θ μζςθ ετιςια μεταβολι τθσ
παραγωγισ θλεκτρενζργειασ ςτο διάςτθμα 1951-1954 ιταν 8,9%, για το 1955-1958 12,8%,
ενϊ αυξικθκε περιςςότερο τθν επόμενθ δεκαετία, κατά 15,1% για τα ζτθ 1963-1966 και
13,2% για τα ζτθ 1967-1970220.

Στακερά αυξθτικι ιταν και θ μεταβολι ςτθ Μεταποίθςθ: 1951-1954 7,7%, 1955-
1958 8,9%, 1959-1962 6,2%, 1963-1966 10,4%, 1967-1970 10,3%221.

Κατά τθν 20ετία 1950-1970 πραγματοποιικθκαν αλλαγζσ ςτθ διάρκρωςθ τθσ

ελλθνικισ Μεταποίθςθσ με υποχϊρθςθ τθσ ποςοςτιαίασ ςυμμετοχισ των κλάδων
Τροφίμων-Ροτϊν, Κλωςτοχφαντουργίασ, Λματιςμοφ, επεξεργαςίασ Ξφλου, και άνοδο τθσ
ςυμμετοχισ των Κλάδων Ωάρτου, Ωθμικϊν, Οικοδομικϊν υλικϊν, Μεταλλουργικισ,
Επεξεργαςίασ Μετάλλου, Ραραγωγισ μεταφορικϊν μζςων222.

Στθν περίοδο 1938-1970, επί γενικισ αφξθςθσ του όγκου παραγωγισ τθσ
Μεταποίθςθσ κατά 8 φορζσ, ο όγκοσ παραγωγισ των παραπάνω 6 κλάδων, που κα
μποροφςαν να τοποκετθκοφν ςτθ βαριά βιομθχανία, αυξικθκε κατά 17,7 φορζσ223.

Τθν περίοδο 1951-1970, το ποςοςτό τθσ μζςθσ ετιςιασ αφξθςθσ τθσ παραγωγισ
των παραπάνω κλάδων ιταν 15,6%. Επομζνωσ το ειδικό βάροσ αυτϊν των κλάδων ςτθ
ςυνολικι παραγωγι τθσ ελλθνικισ Μεταποίθςθσ αυξικθκε από 22,5% το 1950 ςε 44,9% το
1970224.

Βεβαίωσ, όπωσ τονίηει ο ίδιοσ ο Μιχάλθσ Μάλιοσ, όλθ θ παραγωγι των παραπάνω
κλάδων δεν ανικει ςτθ βαρειά βιομθχανία. Αναφερόμενοσ ςε ςτοιχεία του προζδρου τθσ
Ζνωςθσ Ελλινων Βιομθχάνων Λ. Μιτςου, δίνει ωσ εξισ τθ ςφνκεςθ του προϊόντοσ τθσ
ελλθνικισ Μεταποίθςθσ, το 1971: 31,3% κεφαλαιουχικά και προϊόντα μεταλλουργίασ,
21,6% «ενδιάμεςα» προϊόντα και 48,1% καταναλωτικά προϊόντα225.

Θ ανάπτυξθ των κλάδων τθσ μεταλλουργίασ και τθσ χθμικισ βιομθχανίασ

ςυνεχίςκθκε με μεγάλουσ ρυκμοφσ και κατά τθν περίοδο τθσ δικτατορίασ, εμφανίηοντασ
μεγάλο βακμό ςυγκζντρωςθσ με κυριαρχία τθσ «Ωαλυβουργικισ», τθσ «Ελλθνικισ

220
Μ. Μάιηνο, «Ζ ζχγρξνλε θάζε αλάπηπμεο ηνπ θαπηηαιηζκνχ ζηελ Διιάδα»,
εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, 1975, ζει. 69, 71 (Πίλαθαο 10).
221
Μ. Μάιηνο, «Ζ ζχγρξνλε θάζε αλάπηπμεο ηνπ θαπηηαιηζκνχ ζηελ Διιάδα»,
εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, 1975, ζει. 73 (Πίλαθαο 11).
222
Μ. Μάιηνο, «Ζ ζχγρξνλε θάζε αλάπηπμεο ηνπ θαπηηαιηζκνχ ζηελ Διιάδα»,
εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, 1975, ζει. 73 (Πίλαθαο 12).
223
Μ. Μάιηνο, «Ζ ζχγρξνλε θάζε αλάπηπμεο ηνπ θαπηηαιηζκνχ ζηελ Διιάδα»,
εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, 1975, ζει. 73-74 (Πίλαθαο 12).
224
Μ. Μάιηνο, «Ζ ζχγρξνλε θάζε αλάπηπμεο ηνπ θαπηηαιηζκνχ ζηελ Διιάδα, εθδφζεηο
΢χγρξνλε Δπνρή, 1975, ζει. 74.
225
Μ. Μάιηνο, «Ζ ζχγρξνλε θάζε αλάπηπμεο ηνπ θαπηηαιηζκνχ ζηελ Διιάδα»,
εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, 1975, ζει. 75.
 108

Ωαλυβουργίασ», τθσ «Αλουμίνιο τθσ Ελλάδοσ», του ομίλου «Εςςο Ράππασ», τθσ «Λάρκο»,
τθσ «Λαφριο» και τθσ «Αλκόα».

Κατά τθ δεκαετία του 1960 κεμελιϊκθκε και αναπτφχκθκε ο κλάδοσ τθσ

πετρελαιοβιομθχανίασ (διυλιςτιρια), ςτον οποίο ειςιλκαν οι εφοπλιςτζσ: ο Νιάρχοσ το
1971 με εξαγορά των δφο τρίτων (2/3) των μετοχϊν του κρατικοφ διυλιςτθρίου
Αςπροπφργου, ο Λάτςθσ με επενδφςεισ ςτθν Ελευςίνα, ο όμιλοσ «Εςςο Ράππασ» και ο
Ανδρεάδθσ.

Οι εφοπλιςτζσ διείςδυςαν ςτον επίςθσ νεοςφςτατο και αναπτυςςόμενο κλάδο τθσ

ναυπθγικισ βιομθχανίασ, υποβοθκοφμενοι από τισ κρατικζσ ςυμφωνίεσ και τθ γενικότερθ
πιςτωτικι πολιτικι. Το 1967 ναυπθγικθκαν ςτθν Ελλάδα πλοία ολικισ χωρθτικότθτασ 8,9
χιλ. τόνων, το 1969 51,3 χιλ. τόνων και το 1971 101 χιλ. τόνων. Τα ναυπθγεία Σκαραμαγκά,
ιδιοκτθςίασ Νιάρχου, αποτελοφςαν τα μεγαλφτερα τθσ Μεςογείου226.

Άλλωςτε, θ ίδρυςθ των διυλιςτθρίων Βαρδινογιάννθ και Λάτςθ και των

Ναυπθγείων Ελευςίνασ αποτελοφςαν τισ μόνεσ νζεσ μεγάλεσ βιομθχανικζσ μονάδεσ τθσ
περιόδου τθσ δικτατορίασ, ενϊ οι άλλεσ ςθμαντικζσ βιομθχανικζσ επενδφςεισ αυτισ τθσ
περιόδου αποτελοφςαν επεκτάςεισ βιομθχανιϊν (τθσ Λάρκο, τθσ Αλουμίνιο τθσ Ελλάδοσ,
τθσ Ωαλυβουργικισ και των Ελλθνικϊν Ναυπθγείων) κεμελιωμζνων κατά τθν προθγοφμενθ
περίοδο. Θ Τράπεηα τθσ Ελλάδοσ επιςθμαίνει ότι χαρακτθριςτικό τθσ δικτατορικισ
περιόδου ιταν θ δθμιουργία βιομθχανικϊν μονάδων μικροφ μεγζκουσ χωρίσ προοπτικι να
εξελιχκοφν ςε μεγάλεσ ανταγωνιςτικζσ μονάδεσ227.

Ειδικότερα για τθν επταετία τθσ Δικτατορίασ (1967-1974) δεν είναι εφκολθ θ
εξειδικευμζνθ ςυγκεντρωτικι αναφορά ςε οικονομικοφσ δείκτεσ, γιατί οι περιςςότεροι εξ
αυτϊν περιλαμβάνονται ςε δεκαετείσ (ι πενταετείσ) περιόδουσ.

Σθμειϊνεται ότι θ Τράπεηα τθσ Ελλάδασ εκτιμά ότι μεταξφ 1966 και 1974 θ κακαρι
ειςροι κεφαλαίων ςχεδόν τετραπλαςιάςτθκε (από 260 εκατ. δολ. ζφκαςε ςε 1.021 εκατ.
δολ.) χάρθ ςτθν αφξθςθ ιδίωσ τθσ ειςροισ ιδιωτικϊν κεφαλαίων που εκάλυψαν πάνω από
το 40% του ςυνόλου. Από τα ειςαγόμενα ιδιωτικά κεφάλαια ποςοςτό 43% περίπου
αποτελοφςαν τα επιχειρθματικά κεφάλαια. Από τα υπόλοιπα κεφάλαια το μεγαλφτερο
μζροσ προοριηόταν για επενδφςεισ ςε ακίνθτα. Με ταχφ ρυκμό αυξικθκε θ ειςροι
κεφαλαίων ςτισ εμπορικζσ τράπεηεσ και τα λοιπά πιςτωτικά ιδρφματα, που κατά το
μεγαλφτερο μζροσ προερχόταν από τισ κατακζςεισ ςε ςυνάλλαγμα των Ελλινων μονίμων
κατοίκων του εξωτερικοφ (ιδίωσ εργατϊν και ναυτικϊν)228.

Κατά τθν επταετι περίοδο τθσ δικτατορίασ, αν και ςθμειϊκθκε γενικά μεγάλθ
ετιςια αυξθτικι μεταβολι του ΑΕΡ (με εξαίρεςθ του κατά κεφαλιν ΑΕΡ για το 1974) και
βελτιϊκθκε το κατά κεφαλιν ειςόδθμα ςε ςφγκριςθ με τισ αναπτυγμζνεσ καπιταλιςτικζσ
οικονομίεσ, θ οικονομικι πολιτικι τθσ χοφντασ δζχκθκε κριτικι από αςτοφσ
οικονομολόγουσ όπωσ ο Ξ. Ηολϊτασ. Εκτιμικθκε ότι ανακόπθκε θ διαδικαςία τθσ
εκβιομθχάνιςθσ που ξεκίνθςε δυναμικά με τισ μεγάλεσ βιομθχανικζσ εγκαταςτάςεισ των
ετϊν 1961-1964 και ενϊ υπιρχαν προχποκζςεισ ανάπτυξθσ ανάλογων νζων ζργων.

226
Μ. Μάιηνο, «Ζ ζχγρξνλε θάζε αλάπηπμεο ηνπ θαπηηαιηζκνχ ζηελ Διιάδα»,
εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, 1975, ζει. 77.
227
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξάπεδαο ηεο Διιάδνο», 1978, ζει.
634 (αλαθνξά ζηελ θξηηηθή ηνπ θαζεγεηή Ξ. Ενιψηα πξνο ηελ νηθνλνκηθή πνιηηηθή ηεο
δηθηαηνξίαο).
228
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο», 1978, ζει.
686.
 109

Κατακρίκθκε θ επεκτατικι πολιτικι που ςτόχευε κυρίωσ ςτθν ανάπτυξθ των καταςκευϊν,
του τουριςμοφ, ςτθν ανεπιτυχι πολιτικι ςτιριξθσ του αγροτικοφ ειςοδιματοσ *με τθν
αντικατάςταςθ του ςυςτιματοσ ςυγκζντρωςθσ των αγροτικϊν προϊόντων από το κράτοσ ςε
υψθλζσ τιμζσ (μεγαλφτερεσ αυτϊν που κα διαμορφϊνονταν ςτθν αγορά) από απευκείασ
ειςοδθματικζσ ενιςχφςεισ των παραγωγϊν+. Εκτιμικθκε ότι αυτι θ πολιτικι δεν ζφερε
ςθμαντικι επζκταςθ των δυναμικϊν καλλιεργειϊν αν και περιόριςε, ίςωσ και περιςςότερο
του επικυμθτοφ, καλλιζργειεσ όπωσ του ςιταριοφ229.

Ο Ξ. Ηολϊτασ υποςτιριξε ότι λόγω κακοφ ςχεδιαςμοφ τθσ οικονομικισ πολιτικισ

κατά τθν επταετία, θ βιομθχανία ςε οριςμζνεσ περιπτϊςεισ άρχιςε να παίρνει εςφαλμζνο
προςανατολιςμό και να ςυγκεντρϊνεται ςε κλάδουσ όπου θ προςτικζμενθ αξία ιταν
ςχετικά μικρι. Αλλά παρ’ όλα αυτά κεωρεί τον κορμό τθσ βιομθχανίασ κατά βάςθ υγιι230.

Λδιαίτερα δυναμικι υπιρξε θ εξζλιξθ τθσ ναυτιλίασ.

Τθ χρονικι περίοδο 1950-1970, τα υπό ελλθνικι ςθμαία πλοία αυξικθκαν κατά

1.775 (544,5%) και ςε χωρθτικότθτα 11,6 εκατ. κόρουσ (928%). Τα υπό ξζνθ ςθμαία
ελλθνόκτθτα πλοία αυξικθκαν κατά 918 (305%) και ςε χωρθτικότθτα 16,35 εκατ. κόρουσ
(961,8%). Το ςφνολο του ελλθνόκτθτου ςτόλου (υπό ελλθνικι και υπό ξζνθ ςθμαία)
αυξικθκε κατά 2.693 πλοία (429,5%) και ςε χωρθτικότθτα 27, 95 εκατ. κόρουσ *947,46%+231.

Θ ανάπτυξθ τθσ εμπορικισ ναυτιλίασ δεν ιταν τυχαία. Θ διατιρθςθ και ενίςχυςθ
τθσ κζςθσ που κατείχε ςτθ διεκνι αγορά ιταν αποτζλεςμα ευνοϊκισ πολιτικισ εκ μζρουσ
των ΘΡΑ και βεβαίωσ τθσ εγχϊριασ κυβερνθτικισ πολιτικισ. Στθρίχτθκε φυςικά ςτθν
εντατικι εκμετάλλευςθ των ναυτεργατϊν από το εφοπλιςτικό κεφάλαιο.

Ο πίνακασ που ακολουκεί δείχνει τθν ανάπτυξθ του ελλθνόκτθτου εμπορικοφ

ςτόλου τθν περίοδο 1950-1970.

Ελλθνόκτθτοσ εμπορικόσ ςτόλοσ

1950-1970

(πλοία άνω των 100 grt)232

229
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο», 1978, ζει.
626-627.
230
Ξ. Ενιψηαο, «Ννκηζκαηηθέο θαη Οηθνλνκηθέο κειέηεο 1945-1996», ηφκνο Β΄, ζει.
241 ή Ξ. Ενιψηαο, «Πιαίζηα θαη θαηεπζχλζεηο ηεο βηνκεραληθήο αλαπηχμεσο», 1976, ζει.
15.
231
Μαηζαίνο Γ. Λσο, «Πνξεία πξνο ηελ θνξπθή» (Ζ κεηαπνιεκηθή λαπηηιία ησλ
Διιήλσλ, 1945-2000), ζει. 40-46, εθδφζεηο Αθξίηαο.
232
Επεξεργαςία ςτοιχείων από τισ πθγζσ: Ματκαίοσ Δ. Λωσ, «Ρορεία προσ τθν
κορυφι» (Θ μεταπολεμικι ναυτιλία των Ελλινων, 1945-2000), εκδόςεισ Ακρίτασ, Ακινα
2000, ςελ. 40-46 και Τηελίνα Ωαρλαφτθ, Λςτορία τθσ Ελλθνόκτθτθσ Ναυτιλίασ 19οσ -20οσ
αιϊνασ, εκδ. Νεφζλθ, Ακινα, 2001.

(Τα ςτοιχεία για τον υπό ελλθνικι ςθμαία και ελλθνόκτθτο ςτόλο ςυμπερι-
λαμβάνουν όλα τα εμπορικά και επιβατικά πλοία άνω των 100 κοχ.)

Απφ ην 1949 σο ην 1970 ηα πινία κε ειιεληθή ζεκαία απμήζεθαλ ζε ρσξεηηθφηεηα

θαηά 11.549.000 θνρ (887,7%) θαη ν ειιελφθηεηνο ζηφινο θαηά 28.522.000 θνρ (1199,9%).
 110

Ρλοία υπό Ρλοία υπό

ελλθνικι ςθμαία ξζνεσ ςθμαίεσ Σφνολο

Ετοσ Ρλοία Εκατ. grt Ρλοία Εκατ. grt Ρλοία Εκατ. grt

1950 326 1,25 301 1,70 627 2,95

1951 321 1,25 396 2,40 717 3,65

1952 301 1,20 439 2,85 740 4,05

1953 292 1,15 496 3,60 788 4,75

1954 309 1,25 621 4,70 930 5,95

1955 312 1,25 723 5,65 1035 6,90

1956 346 1,45 835 7,05 1181 8,50

1957 373 1,60 995 8,90 1368 10,50

1958 475 2,30 1021 9,60 1496 11,90

1959 651 3,90 901 8,55 1552 12,45

1960 817 5,60 703 6,60 1520 12,20

1961 959 6,75 891 6,45 1850 13,20

1962 1265 7,00 675 6,30 1940 13,30

1963 1336 7,50 769 7,55 2105 15,05

1964 1411 7,30 861 9,20 2272 16,50

1965 1509 7,20 1006 11,40 2515 18,60

1966 1631 7,50 1093 12,25 2724 19,75

1967 1776 7,70 1088 14,10 2864 21,80

1968 1822 8,75 1098 15,15 2920 23,90

1969 1919 10,60 1138 16,35 3057 26,95

1970 2101 12,85 1219 18,05 3320 30,90

Αληίζηνηρα ηελ πεξίνδν 1949-1975 ηα πινία κε ειιεληθή ζεκαία απμήζεθαλ θαηά 23807 ρηι.
θνρ (1829,9%) θαη ν ειιελφθηεηνο ζηφινο θαηά 45921 ρηι. θνρ (1931,9%).
 111

Αμζςωσ μετά τθ λιξθ του Βϋ Ραγκοςμίου Ρολζμου το αςτικό κράτοσ μπικε

εγγυθτισ, ανζλαβε το ίδιο οικονομικζσ υποχρεϊςεισ και διαπραγματεφκθκε με τθν
κυβζρνθςθ των ΘΡΑ για να αποκτιςουν οι Ζλλθνεσ εφοπλιςτζσ 100 «Λίμπερτισ»233.

Με το νομοκετικό διάταγμα 2687/53 περί «Ρροςταςίασ και επενδφςεωσ κεφαλαίων

εξωτερικοφ», τα υπό ελλθνικι ςθμαία πλοία άνω των 1.500 grt χαρακτθρίςτθκαν ωσ
κεφάλαιο εξωτερικοφ (ξζνο κεφάλαιο).

Με το άρκρο 13 του Ν. 2687/53 κακιερϊκθκαν οι «εγκριτικζσ πράξεισ» - ςυμφωνίεσ

νθολόγθςθσ των πλοίων που «κατά παρζκκλιςθ των κειμζνων διατάξεων και αυτισ ζτι τθσ
δθμόςιασ τάξεωσ» προβλεπόταν θ ελεφκερθ διαχείριςθ ςτθν Ελλάδα ι ςτο εξωτερικό ςε
δραχμζσ και ςυνάλλαγμα των εςόδων και κερδϊν του πλοίου και θ απαλλαγι του από κάκε
υποχρζωςθ. Ρροβλεπόταν επίςθσ θ εφαρμογι οργανικϊν ςυνκζςεων, ανεξάρτθτα από
αυτζσ που ίςχυαν με βάςθ τθν υπόλοιπθ νομοκεςία.

Οι κυβερνιςεισ τθσ δικτατορίασ (1967-1974) ακολοφκθςαν πολιτικι προςζλκυςθσ

του ελλθνόκτθτου εμπορικοφ ςτόλου ςτθν ελλθνικι ςθμαία, με ςχεδόν πλιρθ φορολογικι
απαλλαγι.

Ο νόμοσ 465/68 προςδιόριηε ζνα χρονιάτικο εφάπαξ φόρο που υπολογιηόταν

ςφμφωνα με τθν χωρθτικότθτα και τθν θλικία του κάκε πλοίου. Με το νόμο αυτό
καταργικθκε το Ν. Δ. 1880/51 που προζβλεπε το φόρο επί των ακακάριςτων κερδϊν των
πλοίων.

Με τουσ νόμουσ 89/67 και 378/68 δόκθκαν κίνθτρα για τθν εγκατάςταςθ των
ναυτιλιακϊν εταιρειϊν ςτθν Ελλάδα.

Ραρά τθν αφξθςθ τθσ χωρικότθτασ του εγγεγραμμζνου ςτα ελλθνικά νθολόγια
ςτόλου, θ Τράπεηα τθσ Ελλάδοσ εκτιμά ότι ςτο τζλοσ τθσ περιόδου ζμενε ακόμθ ο μιςόσ
περίπου ςτόλοσ ελλθνικισ ιδιοκτθςίασ υπό ξζνθ ςθμαία, ενϊ δεν κεωρεί το προκφπτον

233
Για τθν αγορά των 100 «Λίμπερτισ», αξίασ 16,5 εκατομμυρίων λιρϊν Αγγλίασ, οι
εφοπλιςτζσ κατζβαλαν μόνο 4,1 εκατομμφρια λίρεσ Αγγλίασ (25%), ενϊ για τα υπόλοιπα
12,1 εκατομμφρια λίρεσ Αγγλίασ παρείχε εγγφθςθ το ελλθνικό αςτικό κράτοσ. Τα κζρδθ των
Ελλινων εφοπλιςτϊν μετά από το τζλοσ του πολζμου από αςφάλειεσ και ναφλουσ ςε
μετρθτά ανζρχονταν ςε 47,5 εκατομμφρια λίρεσ Αγγλίασ. Τθν ίδια περίοδο, μεταξφ των
19.000 Ελλινων ναυτεργατϊν, 2.000 ζχαςαν τθ ηωι τουσ, 2.500 ζμειναν ανάπθροι και 150
παραφρόνθςαν. Οι εφοπλιςτζσ τθν περίοδο 1946-1949 αγόραςαν και άλλα 277 πλοία. Ο
ελλθνόκτθτοσ ςτόλοσ λειτουργοφςε ωσ το «4ο όπλο του ΝΑΤΟ» ςτουσ ιμπεριαλιςτικοφσ
πολζμουσ των ΘΡΑ και των ςυμμάχων τουσ ενάντια ςτθν Κορζα, ςτο Βιετνάμ κ.α.

Οι εφοπλιςτζσ χαρακτιριηαν «χρυςι» τθν περίοδο του ιμπεριαλιςτικοφ πολζμου

ςτθν Κορζα, γιατί ςφμφωνα με τουσ ίδιουσ, «ζνα ταξίδι ζκαμε δφο βαπόρια»!

Ζ ηάζε λενιφγεζεο ηνπ ειιελφθηεηνπ ζηφινπ ππφ μέλε ζεκαία -ζηηο ιεγφκελεο
«ζεκαίεο επθαηξίαο»- παξά ηα πξνθιεηηθά πξνλφκηα πνπ παξείρε ην ειιεληθφ αζηηθφ θξάηνο
ζηνπο εθνπιηζηέο (θνξναπαιιαγέο θαη ζαιαζζνδάλεηα - επηδνηήζεηο απφ ην ΝΑΣ θαη ηα
άιια αζθαιηζηηθά ηακεία ησλ λαπηεξγαηψλ, δξαζηηθή κείσζε ησλ κηζζψλ ησλ λαπηεξγαηψλ
κέρξη θαη θαηά 50% ην 1953) ζπλερίζηεθε έσο ζήκεξα, πνπ κφλν ην 30,3% είλαη ππφ
ειιεληθή ζεκαία, ελψ ην 69,7% ησλ πινίσλ είλαη λενινγεκέλα ζε ζεκαίεο επθαηξίαο.
 112

οικονομικό όφελοσ ανάλογο προσ το μζγεκοσ των παροχϊν που ζγιναν ςτουσ
εφοπλιςτζσ234.

Θ ποςοςτιαία ςυμμετοχι των υπό ελλθνικι ςθμαία πλοίων ςτο ςφνολο του
ελλθνόκτθτου ςτόλου, με κριτιριο τον αρικμό των πλοίων, εξελίχκθκε ωσ εξισ:

1953: 37%, 1955: 30,1%, 1960: 53,75%, 1967: 62%, 1970: 63,2%.

Θ τάςθ νθολόγθςθσ υπό ξζνθ ςθμαία (ςτισ λεγόμενεσ «ςθμαίεσ ευκαιρίασ»)

διατθρικθκε παρά τα προκλθτικά κίνθτρα - προνόμια προσ το εφοπλιςτικό κεφάλαιο, τα
οποία όμωσ δεν ζφκαναν ςτο επίπεδο των εφοπλιςτικϊν παραδείςων. Αυτι θ τάςθ
φαίνεται πιο κακαρά ςτθν ποςοςτιαία ςυμμετοχι των υπό ελλθνικι ςθμαία πλοίων ςτο
ςφνολο του ελλθνόκτθτου ςτόλου, με κριτιριο τθ χωρθτικότθτα, θ οποία εξελίχκθκε ωσ
εξισ:

1953: 24,2%, 1955: 18,1%, 1960: 45,9%, 1967: 35,3%, 1970: 41,58.

Τζλοσ, ενδεικτικι εικόνα τθσ καπιταλιςτικισ ανάπτυξθσ που πραγματοποιικθκε ςτθ

δεκαετία του 1950 με ζνταςθ των εγχϊριων παραγωγικϊν δυνάμεων και πρϊτ’ απ’ όλα τθσ
εργατικισ δφναμθσ, δίνει θ μεταβολι ςτισ θμζρεσ εργαςίασ και ανά εργαηόμενο το Μάρτιο
του 1961 ςε ςφγκριςθ με το Μάρτιο του 1951: Οι θμζρεσ εργαςίασ αυξικθκαν κατά 32,3%
και κατά 23,7% ανά εργαηόμενο για το ςφνολο τθσ οικονομικισ δραςτθριότθτασ. Αντίςτοιχα
ςτον κλάδο τθσ βιομθχανίασ αυξικθκαν κατά 34,9% και 27,4%235.

2.Δ.3. Θ ΚΑΠΛΣΑΛΛ΢ΣΛΚΘ ΑΝΑΠΣΤΞΘ ΢ΣΘΝ ΕΛΛΑΔΑ

΢Ε ΢ΧΕ΢Θ ΜΕ ΣΑ ΚΡΑΣΘ-ΜΕΛΘ ΣΘ΢ ΕΟΚ

ΚΑΛ ΓΕΝΛΚΟΣΕΡΑ ΣΘΝ ΚΑΠΛΣΑΛΛ΢ΣΛΚΘ ΔΤΣΛΚΘ ΕΤΡΩΠΘ

Κατά τθν περίοδο 1950-1956, το Ακακάριςτο Εκνικό Ειςόδθμα τθσ Ελλάδασ (ςε
τιμζσ 1954) αυξανόταν με μζςο ετιςιο ρυκμό 6,5% (ο δεφτεροσ μεγαλφτεροσ ςτθν
καπιταλιςτικι Δφςθ, μετά τθ Δυτικι Γερμανία με 7,5%). Το κατά κεφαλιν (κακαρό)
ειςόδθμα αυξανόταν με μζςθ ετιςια μεταβολι 5,5% (τρίτθ μεγαλφτερθ μετά τθ Δυτ.
Γερμανία με 6,3% και τισ Λταλία, Αυςτρία με 5,6%)236.

234
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο», 1978, ζει.
684.
235
Φάθεινο LAB 13/1818 (Public Record Office).
236
Ξ. Ενιψηαο, «Ννκηζκαηηθή ηζνξξνπία θαη νηθνλνκηθή αλάπηπμηο», 1964, ζει. 35
(Πίλαθαο 1).
Τπάξρνπλ νξηζκέλα πξνβιήκαηα ζπγθξηζηκφηεηαο, π.ρ. ηα ζηνηρεία ηνπ θαηά
θεθαιήλ εηζνδήκαηνο αθνξνχλ ην θαζαξφ γηα ηελ Διιάδα, αιιά ην αθαζάξηζην γηα ηα άιια
θξάηε. Ζ ίδηα πεγή δίλεη ην κέζν θαηά θεθαιήλ εηζφδεκα ησλ θξαηψλ ηεο ΔΟΚ ζρεδφλ
ηξηπιάζην ηνπ ειιεληθνχ.
 113

Ζτςι, το κατά κεφαλιν ειςόδθμα τθσ Ελλάδασ από 38% του μζςου κατά κεφαλιν
ειςοδιματοσ τθσ ΕΕ237 ςτισ αρχζσ τθσ δεκαετίασ του 1950, ανζβθκε περίπου ςτο 50% ςτισ
αρχζσ τθσ δεκαετίασ του 1970238.

Σφμφωνα με ςχετικά πρόςφατα ςυγκεντρωτικά ςτοιχεία239 το κατά κεφαλιν ΑΕΡ

τθσ Ελλάδασ (υπολογιςμζνο ςε τρζχουςεσ τιμζσ και ιςοτιμίεσ, ςε δολλάρια ΘΡΑ)
αποτελοφςε το 41% του αντίςτοιχου μζςου τθσ ΕΕ το 1961, το 16% εκείνου των ΘΡΑ και το
82% τθσ Λαπωνίασ. Το 1970 αποτελοφςε το 49,9% του μζςου όρου τθσ ΕΕ, το 23% των ΘΡΑ
και 54,7% τθσ Λαπωνίασ.

Το 1974 ιταν το 49,13% τθσ ΕΕ, το 30% των ΘΡΑ και 50,3% τθσ Λαπωνίασ240.

Θ εξζλιξθ ςτα οικονομικά μεγζκθ ακακάριςτο εκνικό ειςόδθμα, ακακάριςτο εκνικό

προϊόν και ςτα αντίςτοιχα κατά κεφαλιν, αποτυπϊνει τθν μεταπολεμικι επιτάχυνςθ τθσ
καπιταλιςτικισ ανάπτυξθσ ςτθν Ελλάδα.

Ϋςτόςο, θ ςχετικι κακυςτζρθςθ αποτυπϊνεται ςε ςειρά οικονομικϊν δεικτϊν και

από τθν αςτικι οικονομικι πολιτικι ορολογία καταγράφεται ωσ «διαρκρωτικά προβλιματα
τθσ ελλθνικισ οικονομίασ». Ρρόκειται για οικονομικοφσ δείκτεσ με απόλυτθ και ςχετικι
ςθμαςία που καταδεικνφουν τθν ανιςομετρία ςτθν ιςτορικι εξζλιξθ του καπιταλιςτικοφ
ςυςτιματοσ. Συγκεκριμζνα:

Ραρά τθ βελτίωςθ τθσ ςφνκεςθσ του ακακάριςτου εγχϊριου προϊόντοσ, θ οποία

πραγματοποιικθκε κατά τισ δεκαετίεσ 1950, 1960, παρζμενε ςυγκριτικά προσ τισ
καπιταλιςτικζσ οικονομίεσ τθσ Δυτικισ Ευρϊπθσ χαμθλι θ ςυμμετοχι τθσ μεταποίθςθσ.
Αλλά και ςτθ ςφνκεςθ τθσ μεταποίθςθσ παρζμενε χαμθλι θ ςυμμετοχι τθσ παραγωγισ
κεφαλαιακϊν και κατά δεφτερον ενδιάμεςων προϊόντων ςε ςχζςθ με τθν παραγωγι
καταναλωτικϊν προϊόντων.

Στο δευτερογενι τομζα, το μεγάλο ποςοςτό ςυμμετοχισ των καταςκευϊν κακϊσ

και το μεγάλο ποςοςτό επί των ςυνολικϊν επενδφςεων, το οποίο κατευκυνόταν ςτισ
καταςκευζσ, ιδιαιτζρωσ κατά τθν περίοδο τθσ δικτατορίασ, προμινυε τθν ανάςχεςθ τθσ
βιομθχανικισ ςυμμετοχισ που εκδθλϊκθκε ςτθν επόμενθ περίοδο.

Το πρόβλθμα τθσ ςυγκριτικισ κακυςτζρθςθσ τθσ καπιταλιςτικισ ανάπτυξθσ ςτθν

Ελλάδα αποτυπϊκθκε και ςτουσ δείκτεσ που αφοροφςαν τθ ςυμμετοχι τθσ αγροτικισ
παραγωγισ ςτο ΑΕΡ, θ οποία, παρά τθν πτωτικι τθσ πορεία για τθν εξεταηόμενθ περίοδο,
ςυνζχιηε να είναι ςυγκριτικά μεγάλθ.

Το ίδιο πρόβλθμα αντανακλοφςε και θ ςφνκεςθ τθσ αγροτικισ παραγωγισ, με

μεγάλθ ςυμμετοχι τθσ γεωργικισ (φυτικισ) ζναντι τθσ κτθνοτροφικισ (ηωικισ) παραγωγισ.

237
Δγγξάθεηαη σο ΔΔ (φπσο ην ρξεζηκνπνηεί ε πεγή ζηνηρείσλ) θαη φρη σο ΔΟΚ, γηαηί
νη ζπγθξίζεηο δίλνληαη κε αλαθνξά ηελ ΔΔ-15 θαη φρη ηελ ΔΟΚ.
238
΢πιινγηθφ έξγν 2004, Ζ ειιεληθή νηθνλνκία ζην θαηώθιη ηνπ 21νπ αηώλα, έθδνζε
Ηνληθήο Σξάπεδαο, 1995, Θεφδσξνο Γεσξγαθφπνπινο, Μαθξννηθνλνκηθέο ηζνξξνπίεο ηεο
νηθνλνκίαο, ζει. 85.
239
«Ζ ειιεληθή νηθνλνκία ζε αξηζκνχο», Οθηψβξηνο ηνπ 2002, έθδνζε Ηνληθήο
Σξάπεδαο, 1995, ζει. 30-31.
240
Έρεη ελδηαθέξνλ ε πεξαηηέξσ εμέιημε, γηα ηελ κεηαγελέζηεξε πεξίνδν, κε ηελ νπνία
δελ αζρνιείηαη απηφο ν ηφκνο.
Σν θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ηεο Διιάδαο σο % ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ άιισλ ρσξψλ:
ΔΔΖΠΑΗαπσλίαο198042,4535,045,88199044,2037,034,0200051,4530,429,30«Ζ
ειιεληθή νηθνλνκία ζε αξηζκνχο», 2002, εθδφζεηο Allmedia.
 114

Στο τζλοσ του 1973 θ κτθνοτροφικι παραγωγι ςτθν Ελλάδα αποτελοφςε περίπου το ζνα
τρίτο (1/3) του ςυνολικοφ αγροτικοφ προϊόντοσ, ενϊ ςτα 9 κράτθ-μζλθ τθσ ΕΟΚ θ ςχζςθ
ιταν αντίςτροφθ. Ϋσ μζςοσ όροσ ςτθν ΕΟΚ, θ κτθνοτροφικι παραγωγι αντιπροςϊπευε το
58% του ςυνολικοφ αγροτικοφ προϊόντοσ ζναντι 42% τθσ γεωργικισ241.

Ραρ’ ότι παρουςιάςκθκε μια βραδφρυκμθ υποκατάςταςθ ειςαγωγϊν από νζα

εγχϊρια βιομθχανικά εμπορεφματα (π.χ. πλαςτικά, λιπάςματα, απορρυπαντικά,
τοματοπολτόσ)242, ωςτόςο το πρόβλθμα τθσ ςφνκεςθσ του ΑΕΡ αποτυπωνόταν και ςτθ
διάρκρωςθ του εξωτερικοφ εμπορίου, που απεικονιηόταν ςτουσ εξισ δείκτεσ:

 Στθ μεγάλθ ποςοςτιαία ςυμμετοχι των δαπανϊν για μεταφορικό και

μθχανολογικό εξοπλιςμό επί τθσ ςυνολικισ αξίασ των ειςαγωγϊν. Ο δείκτθσ αυτόσ
αποτυπϊνει και τθ ςυγκριτικι κακυςτζρθςθ ςτθν εγχϊρια παραγωγι μζςων νζασ
τεχνολογίασ και τθν εξάρτθςθ τθσ βιομθχανικισ ανάπτυξθσ από το φψοσ άμεςων ξζνων
επενδφςεων.

 Το μικρό ποςοςτό βιομθχανικϊν εμπορευμάτων επί τθσ ςυνολικισ αξίασ των

εξαγωγϊν.

 Το μεγάλο ποςοςτό επί τθσ ςυνολικισ αξίασ των εξαγωγϊν, το οποίο

αντιςτοιχοφςε ςε εμπορεφματα πρωτογενοφσ παραγωγισ, αγροτικισ ι εξόρυξθσ.

Κατά τθν περίοδο τθσ ςφνδεςθσ τθσ Ελλάδασ με τθν ΕΟΚ (1961) θ διάρκρωςθ τθσ
ελλθνικισ καπιταλιςτικισ οικονομίασ, ςε ςφγκριςθ με τισ άλλεσ οικονομίεσ τθσ ΕΟΚ,
αντανακλοφςε τθ ςυγκριτικι τθσ κακυςτζρθςθ.

2.Δ.4. Θ ΢ΤΜΦΩΝΙΑ ΢ΤΝΔΕ΢Θ΢ ΣΘ΢ ΕΛΛΑΔΑ΢

ΜΕ ΣΘΝ ΕΤΡΩΠΑΪΚΘ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΘ ΚΟΙΝΟΣΘΣΑ (ΕΟΚ)

Θ ςυμφωνία ςφνδεςθσ τθσ Ελλάδασ με τθν ΕΟΚ243 υπογράφθκε ςτθν Ακινα ςτισ 9
Λουλίου 1961, κυρϊκθκε με το νόμο 4226 ςτισ 14 Μαρτίου 1962 και τζκθκε ςε ιςχφ τθν 1
Νοεμβρίου 1962.

Το περιεχόμενο τθσ ςυμφωνίασ κακόριηε τθ διαδικαςία (υποχρεϊςεισ και

δικαιϊματα χρονικά προςδιοριςμζνα) τθσ τελωνειακισ ζνωςθσ τθσ Ελλάδασ με τα τότε ζξι
(6) κράτθ-μζλθ τθσ ΕΟΚ. Στόχευε ςτθ ςταδιακι κατάργθςθ όλων των δαςμϊν και
περιοριςμϊν του εμπορίου μζςα από μεταβατικι περίοδο εικοςιδφο (22) χρόνων από τθν
ζναρξθ τθσ ςυμφωνίασ. Θ μεταβατικι περίοδοσ περιλάμβανε δυο φάςεισ δαςμολογικοφ
αφοπλιςμοφ: τθν πρϊτθ, δϊδεκα χρόνων, βραδφτερου ρυκμοφ και τθ δεφτερθ, δζκα
χρόνων, με ταχφτερο ρυκμό. Ρροζβλεπε διάκριςθ ςτθ διαδικαςία δαςμολογικοφ
αφοπλιςμοφ των βιομθχανικϊν προϊόντων, κατατάςςοντάσ τα ςε δυο κατθγορίεσ: ςε αυτά

241
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο», 1978, ζει.
628. ΢ηνηρεία Eurostat Η. Τ΢Η 1958-1975. ΢ηαζεξέο ηηκέο θαη ηζνηηκίεο 1970.
242
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο», 1978, ζει.
503.
243
Ζ Διιάδα ππέβαιε αίηεζε πιήξνπο έληαμεο ζηελ ΔΟΚ ηνλ Ηνχλην ηνπ 1975. Οη
δηαπξαγκαηεχζεηο θαηέιεμαλ ηειηθά ζηελ Πξάμε Πξνζρψξεζεο, πνπ ππνγξάθηεθε ην Μάην
ηνπ 1979 θαη ε Διιάδα έγηλε επίζεκα ην δέθαην κέινο ηεο ΔΟΚ, ηελ 1ε Ηαλνπαξίνπ ηνπ
1981.
 115

που όμοιά τουσ παράγονταν ςτθν ελλθνικι αγορά και ςε εκείνα που δεν παράγονταν. Ο
δαςμολογικόσ αφοπλιςμόσ των πρϊτων προβλεπόταν ταχφτεροσ από εκείνο των δεφτερων.

Οι κοινοτικζσ δαςμολογικζσ ρυκμίςεισ αφοροφςαν και τισ εμπορικζσ ςυναλλαγζσ με

τρίτεσ χϊρεσ. Θ Ελλάδα αναλάμβανε τθν υποχρζωςθ να προςαρμόηει ςταδιακά το
δαςμολογικό τθσ κακεςτϊσ ζναντι τρίτων χωρϊν προσ το κοινό εξωτερικό δαςμολόγιο τθσ
ΕΟΚ. Ακόμθ, προςδιοριηόταν θ ςταδιακι εναρμόνιςθ τθσ αγροτικισ πολιτικισ τθσ Ελλάδασ
προσ τθν κοινι αγροτικι πολιτικι τθσ ΕΟΚ. Μζςω πρωτοκόλλου ρυκμιηόταν θ χοριγθςθ
δανείων από τθν Ευρωπαϊκι Τράπεηα Επενδφςεων.

Θ Συμφωνία Σφνδεςθσ τθσ Ελλάδασ με τθν ΕΟΚ πραγματοποιικθκε από τθν

κυβζρνθςθ του Κωνςταντίνου Καραμανλι, ο οποίοσ ζγκαιρα και ςτακερά τάχκθκε υπζρ τθσ
ζνταξθσ. Τθ ςυμφωνία χαιρζτθςε ο ΣΕΒ. Τθν πολιτικι ςθμαςία τθσ ςφνδεςθσ με τθν ΕΟΚ
υπογράμμιςε και ο βαςιλιάσ Ραφλοσ ςε μινυμά του τθν 1θ Νοεμβρίου του 1962: «Ο
προςανατολιςμόσ μασ προσ τθν κατεφκυνςιν ταφτθν, ςτερεϊνει ζτι μάλλον τουσ
ελευκζρουσ μασ κεςμοφσ και ςυντείνει εισ τθν περαιτζρω ςτακεροποίθςιν του
επικρατοφντοσ κλίματοσ τάξεωσ και αςφάλειασ»244.

Στθ Συμφωνία Σφνδεςθσ τθσ Ελλάδασ με τθν ΕΟΚ, κακϊσ και ςτισ διαπραγματεφςεισ
γι’ αυτι, αντζδραςαν το ΚΚΕ και θ ΕΔΑ, που τισ κατιγγειλαν.

Το ΚΚΕ με ανακοίνωςθ τθσ ΚΕ, ςτισ 4 Απριλίου του 1961, υπογράμμιςε ότι «… θ
μονογράφθςθ τθσ ςυμφωνίασ με τθν Κοινι Αγορά αποτελεί μεγάλθσ ολκισ αντεκνικι
ενζργεια … ςθμαίνει ξεποφλθμα τθσ χϊρασ ςτα ευρωπαϊκά τραςτ, πίςω από τα οποία
κρφβονται το αμερικάνικο και το δυτικογερμανικό κεφάλαιο»245.

Θ ΕΔΑ κάλεςε το λαό ςε αγϊνα για τθν ακφρωςθ τθσ ςυμφωνίασ. Με ανακοίνωςθ
τθσ Διοικοφςασ Επιτροπισ (ΔΕ) χαρακτιριςε τθν ΕΟΚ «λάκκο των λεόντων».

Από τθν πλευρά τμιματοσ των αςτικϊν δυνάμεων εκφράςτθκαν αντιρριςεισ και
επιφυλάξεισ. Οι αντιρριςεισ και κυρίωσ οι επιφυλάξεισ εςτιάηονταν ςτο ότι θ Ελλάδα δεν
ιταν ζτοιμθ, από τθν άποψθ τθσ οικονομικισ και πολιτικισ ανάπτυξθσ, ϊςτε να επιτφχει
«ιςότιμθ» ςυμμετοχι (από τθν άποψθ δικαιωμάτων και υποχρεϊςεων) και ότι κα
μετατρεπόταν ςε «απλι αποικία»246.

Ζνα τμιμα των καπιταλιςτικϊν ςυμφερόντων και τθσ αςτικισ πολιτικισ αναδείκνυε
τον αγροτικό χαρακτιρα τθσ ελλθνικισ οικονομίασ, ο οποίοσ δεν μποροφςε να ωφελθκεί
από τα πλεονεκτιματα τθσ Κοινισ Αγοράσ, ενϊ αντικζτωσ κα δεχόταν πλιγματα θ αςκενισ
και μθ ανταγωνιςτικι εγχϊρια βιομθχανικι παραγωγι. Κεωροφςε ότι θ ςφνδεςθ με τθν
ΕΟΚ κα ανζκοπτε τθ διαδικαςία εκβιομθχάνιςθσ τθσ ελλθνικισ οικονομίασ, θ οποία
ςτθριηόταν ςτθν ζντονθ προςταςία τθσ εγχϊριασ παραγωγισ και ςτθ χριςθ (κατ’ άλλουσ
υπερβολικι) αναπτυξιακϊν κινιτρων, όπωσ θ επιδότθςθ των εξαγωγϊν. Υπιρχε και θ
εμπειρία του 1953, όταν μια οριςμζνθ άρςθ των περιοριςμϊν ςτισ ειςαγωγζσ οδιγθςε ςτθν
όξυνςθ των ςυνκθκϊν ανταγωνιςμοφ ςτθν εςωτερικι αγορά ςε βάροσ εγχϊριων
εμπορευμάτων247.

Οπωςδιποτε θ ςφνδεςθ ςυνεπαγόταν ςταδιακι άρςθ τθσ προςταςίασ τθσ εγχϊριασ

παραγωγισ με τισ ανάλογεσ αρνθτικζσ επιπτϊςεισ γι’ αυτιν, θ οποία κα ερχόταν πλζον ςτθν

244
Κσλζηαληίλνο Καξακαλιήο, αξρείν, «Γεγνλφηα θαη Κείκελα», η.5, ζει. 497.
245
«Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα», ηφκνο 8νο, ζει. 612.
246
Βιέπε, εθεκεξίδα «Δ΢ΣΗΑ», 10 Ηνπιίνπ ηνπ 1961 θαη πεξηνδηθφ «Νέα Οηθνλνκία»,
ηφκνο 1961, ζει. 544.
247
Ξ. Ενιψηαο, «Ννκηζκαηηθή ηζνξξνπία θαη νηθνλνκηθή αλάπηπμηο», 1964, ζει. 171.
 116

εςωτερικι αγορά, λόγω χαμθλότερθσ ςυγκεντροποίθςθσ τθσ παραγωγισ, χαμθλότερθσ

παραγωγικότθτασ και επομζνωσ με λιγότερο ανταγωνιςτικζσ τιμζσ.

Το 1961 θ μζςθ επιβράδυνςθ των ειςαγωγϊν από τθν ΕΟΚ ανερχόταν ςτο 20% τθσ
δαςμολογθτζασ και ςτο 12,5% τθσ ςυνολικισ τουσ αξίασ. Με τθ ςφνδεςθ, θ επιβράδυνςθ
μειϊκθκε ςταδιακά και ζφκαςε το 1981 ςτο 5% τθσ δαςμολογθτζασ και ςτο 3,3% τθσ
ςυνολικισ αξίασ των ειςαγομζνων, ενϊ το 1986 εξαλείφκθκε εντελϊσ248.

Αναδείχκθκαν τα εμπόδια που κα προζκυπταν από το κοινοτικό δαςμολογικό

κακεςτϊσ ςτο εξωτερικό εμπόριο τθσ Ελλάδασ με τα βαλκανικά και άλλα κράτθ του
ςοςιαλιςτικοφ ςυςτιματοσ ςτθν Ευρϊπθ, εμπόριο που βριςκόταν ςε διαδικαςία ανάπτυξισ
του. Άλλωςτε, οι εμπορικζσ ςχζςεισ τθσ Ελλάδασ με τα «ανατολικά» κράτθ υπιρξαν
αντικείμενο μακρόχρονων διαπραγματεφςεων και αντικζςεων μεταξφ Ελλάδασ και ΕΟΚ.
Μια δε από τισ εκδθλϊςεισ αυτϊν των αντικζςεων υπιρξε θ αντίδραςθ τθσ ΕΟΚ ςτθν
πρόκεςθ τθσ κυβζρνθςθσ Καραμανλι να ενκαρρφνει τθν επζκταςθ τθσ καπνοκαλλιζργειασ
με ςτόχο τισ εξαγωγζσ προσ τα ςοςιαλιςτικά κράτθ249.

Από το ΚΕΡΕ (Κζντρο Ρρογραμματιςμοφ και Οικονομικϊν Ερευνϊν), επίςθμο

ςυμβουλευτικό όργανο τθσ κυβζρνθςθσ, εκδόκθκε το 1961 μελζτθ θ οποία, αφοφ εξζταηε
τα υπζρ και τα κατά τθσ ζνταξθσ, κατζλθγε ωσ εξισ:

«Θ παροφςα ςφνδεςθ και προςδοκϊμενθ πλιρθσ προςχϊρθςθ τθσ Ελλάδασ ςτθν

ΕΟΚ δεν κα βοθκοφςε ςτθν προαγωγι τθσ οικονομικισ ανάπτυξθσ - αντικζτωσ, είναι
πικανόν να προκαλζςει ςθμαντικζσ ταλαιπωρίεσ, να βλάψει ηωτικά ελλθνικά ςυμφζροντα
και, εν ςυντομία, να κζςει ςε κίνδυνο τθ χϊρα, όςον αφορά το ιςοηφγιο πλθρωμϊν και τθν
οικονομικι πρόοδο»250.

Ϋςτόςο, οι διαφωνίεσ για τθ ςφνδεςθ τθσ Ελλάδασ με τθν ΕΟΚ δεν είχαν τθν ίδια
ταξικι αφετθρία με τθν διαφωνία εκ μζρουσ του ΚΚΕ. Δεν αναδείκνυαν γενικϊσ τον
καπιταλιςτικό αντεργατικό χαρακτιρα τθσ διακρατικισ ζνωςθσ, αλλά το πρόωρο τθσ
ςφνδεςθσ με αυτιν μιασ υποανάπτυκτθσ οικονομίασ και τον κίνδυνο «απϊλειασ τθσ εκνικισ
και οικονομικισ ανεξαρτθςίασ»251.

Αςτοί οικονομολόγοι και πολιτικοί, οι οποίοι τάςςονταν γενικϊσ υπζρ τθσ

καπιταλιςτικισ οικονομίασ (τθσ αγοράσ), επεςιμαιναν τθ δυςχζρεια εξιςορρόπθςθσ
πλεονεκτθμάτων - μειονεκτθμάτων από τθ ςφνδεςθ, αναδείκνυαν επίςθσ ότι θ ελλθνικι
κυβζρνθςθ, ακριβϊσ εξ αιτίασ αυτισ τθσ δυςχζρειασ, τοποκετοφςε το ηιτθμα τθσ ςφνδεςθσ
με τθν ΕΟΚ κυρίωσ ςε πολιτικό επίπεδο252.

248
΢πιινγηθφ έξγν 2004, Ζ ειιεληθή νηθνλνκία ζην θαηώθιη ηνπ 21νπ αηώλα, έθδνζε
Ηνληθήο Σξάπεδαο, 1995, Θεφδσξνο Γεσξγαθφπνπινο, Μαθξννηθνλνκηθέο ηζνξξνπίεο ηεο
νηθνλνκίαο, ζει. 98.
249
Κψζηα Υαηδεαξγχξε, «Αη δηαπξαγκαηεύζεηο δηα ηελ ζύλδεζηλ κε ηελ Κνηλήλ
Αγνξάλ», πεξηνδηθφ «Νέα Οηθνλνκία», ηφκνο 1961, ζει. 23.
250
΢. Σξηάληε, «Κνηλή Αγνξά θαη Οηθνλνκηθή Αλάπηπμε», Αζήλα, 1961, ζει. 227-228.
251
Δίλαη ραξαθηεξηζηηθή ε ηνπνζέηεζε ηνπ Αγ. Αγγειφπνπινπ: «ε Διιάο δελ έπξεπε
λα δεηήζε αθφκε ηελ πξνζρψξεζίλ ηεο εηο ηελ Κνηλήλ Αγνξάλ, πξηλ απνθηήζε θαη απηή κίαλ
ζρεηηθψο ζηαζεξάλ παξαγσγηθήλ δηάξζξσζηλ θαη δηαδηθαζίαλ». Αγ. Αγγειφπνπινο, «Γηαηί
δελ ζπκθέξεη πξνο ην παξόλ ε ζύλδεζηο κε ηελ Κνηλήλ Αγνξάλ», πεξηνδηθφ Νέα Οηθνλνκία,
ηφκνο 1959, ζει. 722-723.
252
Βιέπε πεξηνδηθφ Νέα Οηθνλνκία, ηφκνο 1959, Βαζ. Γακάια, «Ζ ζύλδεζηο ηεο
Διιάδνο κε ηελ ΔΟΚ», ζει. 737-741.
 117

Στθ ςυηιτθςθ που ζγινε ςτο Κοινοβοφλιο, τον Λανουάριο του 1962, για τθν
επικφρωςθ τθσ ςυμφωνίασ, ο υπουργόσ Συντονιςμοφ Ραναγισ Ραπαλθγοφρασ τόνιςε
χαρακτθριςτικά:

«Ο εκςυγχρονιςμόσ τθσ οικονομίασ μασ ... είναι απλοφςτατα, εντόσ τθσ ςτενισ
περιοχισ τθσ ελλθνικισ αγοράσ, ανζφικτοσ. Αυτόσ είναι ο λόγοσ για τον οποίον επεδιϊξαμεν
τθν ταχυτζραν δυνατιν ςφνδεςιν τθσ χϊρασ με τθν Κοινότθτα»253. Ωρθςιμοποίθςε μάλιςτα
γλϊςςα ιδιαιτζρωσ αιχμθρι, προκειμζνου να κατακρίνει τισ αντιρριςεισ για τθ Συμφωνία
Σφνδεςθσ, οι οποίεσ προζρχονταν από επιχειρθματίεσ (τουσ χαρακτιριςε
«καλοκακιςμζνουσ, ςτρογγυλοκακιςμζνουσ», επιχειρθματίεσ που περιζργωσ ςυμμαχοφςαν
με τθν άκρα αριςτερά, γιατί δεν ικελαν να γίνουν ανταγωνιςτικζσ οι επιχειριςεισ τουσ)254.

Λίγο-πολφ οριςμζνεσ άμεςεσ οικονομικζσ ςυνζπειεσ για τμιμα του κεφαλαίου ςτθν
Ελλάδα τφχαιναν ευρφτερθσ αναγνϊριςθσ. Ϋςτόςο, το τμιμα τθσ αςτικισ πολιτικισ που
τάχκθκε ανεπιφφλακτα υπζρ τθσ άμεςθσ ςφνδεςθσ και θγικθκε αυτισ, επζδειξε μια πιο
μακροπρόκεςμθ υπζρ του κεφαλαίου ταξικι επιλογι. Θ ςφνδεςθ ενίςχυςε τθν πορεία του
καπιταλιςτικοφ ςυςτιματοσ ςτθν Ελλάδα, τθν ενςωμάτωςθ ςτουσ νζουσ διακρατικοφσ
ιμπεριαλιςτικοφσ μθχανιςμοφσ, αν και μεςοπρόκεςμα ζφερε απϊλειεσ ςε ςθμαντικά μζχρι
τότε τμιματα του κεφαλαίου ςτθν Ελλάδα, τα οποία είχαν αναπτυχκεί κυρίωσ υπό
κακεςτϊσ προςταςίασ.

Με τθν εξζλιξθ τθσ διαδικαςίασ τθσ ςφνδεςθσ και αργότερα τθσ ζνταξθσ
περιοριηόταν το ρεφμα εναντίωςθσ μζςα ςτισ αςτικζσ πολιτικζσ δυνάμεισ, ενϊ τάχκθκαν
υπζρ τθσ παραμονισ ςτθν ΕΟΚ και δυνάμεισ, όπωσ θ ΕΔΑ, που προδικτατορικά είχε ταχκεί
εναντίον τθσ ςφνδεςθσ με τθν ΕΟΚ. Μαηί τθσ ςυμπαρατάχκθκε και το λεγόμενο «ΚΚΕ
Εςωτερικοφ».

Το ΚΚΕ καταδίκαςε από τθν πρϊτθ ςτιγμι τθ ςυμφωνία ςφνδεςθσ τθσ Ελλάδασ με
τθν ΕΟΚ. Με αφορμι τθν επικφρωςι τθσ από το ελλθνικό κοινοβοφλιο, ζνα περίπου χρόνο
μετά τθν υπογραφι τθσ, το ΡΓ εξζδωςε απόφαςθ, ςτθν οποία χαρακτθρίηει τθν Ευρωπαϊκι
Οικονομικι Κοινότθτα ωσ «διακρατικι ζνωςθ των μεγαλφτερων μονοπωλίων τθσ Δυτικισ
Ευρϊπθσ για τθν ανακατανομι τθσ παγκόςμιασ καπιταλιςτικισ αγοράσ, των πθγϊν πρϊτων
υλϊν και των ςφαιρϊν εξαγωγισ κεφαλαίου, για τθ μεγαλφτερθ διείςδυςι τουσ ςτθν
οικονομία των πιο αδφνατων ςυνεταίρων τουσ και τθν αρπαγι του εκνικοφ τουσ πλοφτου,
για τθν εντατικότερθ εκμετάλλευςθ των εργαηομζνων»255.

Θ απόφαςθ επιςιμαινε τον ιμπεριαλιςτικό χαρακτιρα τθσ Κοινότθτασ, τονίηοντασ

ότι θ ςυγκρότθςι τθσ ςτρεφόταν κατά τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ, των άλλων ςοςιαλιςτικϊν
χωρϊν, των εκνικοαπελευκερωτικϊν κινθμάτων, αλλά και του ίδιου του εργατικοφ και
προοδευτικοφ κινιματοσ ςτο εςωτερικό των καπιταλιςτικϊν χωρϊν.

Ακόμα, θ απόφαςθ επιςιμαινε ότι θ ςφνδεςθ με τθν ΕΟΚ ςυνεπαγόταν τθν

επιδείνωςθ των εμπορικϊν ςχζςεων τθσ Ελλάδασ με τισ ςοςιαλιςτικζσ χϊρεσ, βαςικό
προοριςμό για πολλά από τα αγροτικά προϊόντα. Πλοι αυτοί οι παράγοντεσ κα οδθγοφςαν

253
Δθδνηηθή Αζελψλ, «Ηζηνξία ηνπ Διιεληθνχ Έζλνπο», ηφκνο Η΢Σ, ζει. 234. Σν
απφζπαζκα αλζνινγείηαη απφ ην βηβιίν ηνπ Μ. Φαιηδφπνπινπ: «Παλαγή Παπαιεγνχξα:
Οκηιίεο - Άξζξα», Αζήλα, 1966, ζει. 246.
254
Οκηιία Π. Παπαιεγνχξα ζηε Βνπιή, «Δθεκεξίο ησλ ζπδεηήζεσλ ηεο Βνπιήο»,
΢πλεδξίαζε 25 Ηαλνπαξίνπ 1962. Αλαθέξεηαη ζην Πάλνο Καδάθνο, «Αλάκεζα ζε Κξάηνο θαη
Αγνξά», εθδ. Παηάθεο, Αζήλα 2003, ζει. 238.
255
«Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα», ηφκνο 9νο (1961-1967). Απόθαζε ηνπ Πνιηηηθνύ
Γξαθείνπ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ «Γηα ηε ζύλδεζε ηεο Διιάδαο κε ηελ Κνηλή Αγνξά», ζει. 145.
 118

ςε ραγδαία επιδείνωςθ τθ ηωι των αγροτϊν και «ςτθν καταςτροφι δεκάδων χιλιάδων
φτωχϊν και μεςαίων αγροτικϊν νοικοκυριϊν»256, εκτίμθςθ που επιβεβαιϊκθκε από τθ ηωι.

Εκτιμοφςε επίςθσ, ότι: «Θ χϊρα μασ κα παραμείνει αγορά τοποκζτθςθσ ξζνων

βιομθχανικϊν προϊόντων, αγροτικό εξάρτθμα - προμθκευτισ πρϊτων υλϊν και φτθνισ
εργατικισ δφναμθσ των αναπτυγμζνων καπιταλιςτικϊν χωρϊν»257.

Στθν κοινι διλωςθ258 των Κομμουνιςτικϊν Κομμάτων τθσ Μ. Βρετανίασ και τθσ
Ελλάδασ ζγινε θ εξισ αναφορά:

«Τα δφο Κόμματα διαπιςτϊνουν ότι οι λαοί τθσ Βρετανίασ και τθσ Ελλάδασ δεν
ζχουν τίποτε να κερδίςουν, αντίκετα ζχουν πάρα πολλά να χάςουν, με τθν είςοδο των
χωρϊν τουσ ςτθν Κοινι Ευρωπαϊκι Αγορά». Υπό το πρίςμα των μετζπειτα εξελίξεων θ
εκτίμθςθ του ΚΚΕ επιβεβαιϊνεται ωσ προσ τον χαρακτιρα τθσ ΕΟΚ, τισ ςυνζπειεσ για τα
φτωχά αγροτικά και βιοτεχνικά τμιματα και τθ γενικότερθ αντεργατικι επικετικι πολιτικι.
Ϋςτόςο, δεν κατόρκωςε να αναλφςει όλεσ τισ πλευρζσ του νζου φαινομζνου, κυρίωσ να
προβλζψει τθ δυνατότθτα προςαρμογισ και επιτάχυνςθσ τθσ καπιταλιςτικισ ανάπτυξθσ τθσ
Ελλάδασ259 μζςα ςτθν ΕΟΚ.

Θ ίδια γραμμι προςζγγιςθσ ςυςχζτιηε τισ επιπτϊςεισ τθσ ςφνδεςθσ με το ηιτθμα τθσ
εκνικισ ανεξαρτθςίασ τθσ Ελλάδασ.

Θ ΕΔΑ αντιτάχκθκε ςτθ ςυμφωνία χαρακτθρίηοντάσ τθν «ολζκριον γεγονόσ» και

«πελϊριον κίνδυνον» για τθ χϊρα, ενϊ ηιτθςε να ξεκινιςει ςταυροφορία για να
αποφευχκεί θ ζνταξθ τθσ χϊρασ. Τθν ίδια περίπου εποχι (1962) δθμοςιεφκθκαν ςε
ςυλλογικό τόμο, με τθν επιμζλεια του Νίκου Κιτςίκθ, και υπό τον τίτλο «Θ κφελλα τθσ
Κοινισ Αγοράσ» κείμενα που υποςτιριηαν ότι θ ζνταξθ τθσ χϊρασ ςτθν ΕΟΚ κα είχε
ολζκριεσ ςυνζπειεσ για τθν ελλθνικι οικονομία.

Πταν μονογράφτθκε θ ςφνδεςθ τθσ Ελλάδασ με τθν ΕΟΚ, όπωσ και όταν
πραγματοποιικθκε, ςτθν Ελλάδα λειτουργοφςαν ακόμα ςτρατοδικεία, υπιρχαν πολλοί
φυλακιςμζνοι και εξόριςτοι και γενικϊσ ίςχυε το κακεςτϊσ των «εκτάκτων μζτρων».
Ϋςτόςο, από τθν πλευρά τθσ ΕΟΚ δεν φαίνεται να ζγινε κάποια δθμόςια ουςιαςτικι κριτικι
για τθν υφιςτάμενθ κατάςταςθ, πολφ περιςςότερο δεν τζκθκε ωσ όροσ για τθ ςφνδεςθ θ
«δθμοκρατικοποίθςθ» τθσ χϊρασ, ςτθν οποία, θ κυβερνθτικι και κρατικι πολιτικι που
αςκοφνταν, ερχόταν ςε αντίκεςθ με τθν ιδρυτικι Συνκικθ τθσ ΕΟΚ. Θ τελευταία ζκανε λόγο
για δθμοκρατικζσ χϊρεσ που ςυγκροτοφςαν τθν Ευρωπαϊκι Κοινότθτα, με τθν ζννοια τθσ
«ομαλισ» λειτουργίασ τθσ αςτικισ δθμοκρατίασ.

Θ ςυμφωνία ςφνδεςθσ «πάγωςε» με τθν εγκακίδρυςθ ςτθν Ελλάδα τθσ δικτατορίασ

τθσ 21θσ Απριλίου 1967.

256
«Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα», ηφκνο 9νο (1961-1967). Απόθαζε ηνπ Πνιηηηθνύ
Γξαθείνπ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ «Γηα ηε ζύλδεζε ηεο Διιάδαο κε ηελ Κνηλή Αγνξά», ζει. 148.
257
«Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα», ηφκνο 9νο (1961-1967). Απόθαζε ηνπ Πνιηηηθνύ
Γξαθείνπ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ «Γηα ηε ζύλδεζε ηεο Διιάδαο κε ηελ Κνηλή Αγνξά», ζει. 145-146.
258
Σν ΚΚΔ –Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 9νο, εθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2002, ζει.
194-196.
259
΢εκεηψλεηαη, φκσο, φηη ζηε δεθαεηία ηνπ 1980, ππφ ζπλζήθεο έληαμεο, ε εγρψξηα
βηνκεραλία πθίζηαηαη ηζρπξφηεξεο ζπλέπεηεο εμ αηηίαο ηνπ αληαγσληζκνχ απφ φ,ηη ζηηο
ζπλζήθεο ζχλδεζεο. Νέν θχκα φμπλζεο ηνπ αληαγσληζκνχ επήιζε κε ηελ πηνζέηεζε ηνπ
Δπξψ σο λνκίζκαηνο.
 119

2.Δ.5. Θ ΕΞΕΛΙΞΘ ΢ΣΘΝ ΚΑΣΑΝΟΜΘ ΣΟΤ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΕΝΕΡΓΟΤ ΠΛΘΘΤ΢ΜΟΤ, ΢ΣΟΤ΢

ΜΙ΢ΘΟΤ΢ ΚΑΙ ΢ΣΟ ΒΙΟΣΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ

Οι αλλαγζσ που ςυντελζςκθκαν ςτθ διάρκρωςθ του ακακάριςτου εκνικοφ

προϊόντοσ και ςτθν εςωτερικι διάρκρωςθ του ευρφτερου βιομθχανικοφ τομζα
αποτυπϊκθκαν και ςτθν κατανομι του ενεργοφ πλθκυςμοφ μεταξφ των τομζων τθσ
οικονομίασ. Ρραγματοποιικθκε ταχφρυκμθ μείωςθ του ενεργοφ πλθκυςμοφ ςτον αγροτικό
τομζα (από 58,4% το 1956 ςε 48,2% το 1966 και 34,1% το 1973) και ςυγκζντρωςθ του
εργατικοφ δυναμικοφ ςτο δευτερογενι τομζα (από 18,5% το 1956 ςε 23,3% το 1966 και
25,7% το 1973) και ςτισ υπθρεςίεσ (από 23,1% το 1956 ςε 28,5% το 1966)260.

Κατά τθν περίοδο 1956-1966, ο ενεργόσ πλθκυςμόσ παρουςίαςε ςταςιμότθτα (για

τθν ακρίβεια μικρι πτϊςθ, από 3.440.000 άτομα το 1956 ςε 3.420.000 άτομα το 1966), ωσ
αποτζλεςμα κυρίωσ τθσ μεγάλθσ μετανάςτευςθσ, που πραγματοποιικθκε μετά τθ ςφνδεςθ
τθσ Ελλάδασ με τθν ΕΟΚ (1961).

Το μεταναςτευτικό κφμα κατευκφνκθκε κυρίωσ προσ τθ Δυτικι Ευρϊπθ, ςε

αντίκεςθ με τισ προθγοφμενεσ περιόδουσ όπου κατευκυνόταν προσ ΘΡΑ, Αυςτραλία,
Καναδά.

Τα πρϊτα χρόνια τθσ δεκαετίασ του 1960, θ εξωτερικι μετανάςτευςθ ςε ποςοςτά

επί του πλθκυςμοφ πάνω του μζςου όρου για τθν Επικράτεια, αφοροφςε τισ περιοχζσ
Κράκθσ, Θπείρου, Μακεδονίασ.

Για τθ δεκαετία 1957-1966 υπολογίηονται 679.000 μετανάςτεσ, κατανεμθμζνοι ςε

185.000 τθν πρϊτθ πενταετία (1957-1961) και 494.000 τθ δεφτερθ (1962-1966)261.

Μελζτθ του ΚΜΕ262 δίνει για τθν περίοδο 1946-1977 1.282.502 μόνιμα
μεταναςτεφςαντα άτομα (εκ των οποίων τα 237.767 άτομα ςτθν περίοδο 1946-1960 και τα
1.044.735 άτομα ςτθν περίοδο 1966-1977).

Άλλθ μελζτθ υπολογίηει ότι «από το 1950 ωσ το 1971 ο αρικμόσ των μεταναςτϊν
ξεπζραςε τισ 60.000 το χρόνο» και ότι, «από τθν Ελλάδα ςτθν περίοδο 1901-1919
μετανάςτευαν κάκε χρόνο κατά μζςο όρο γφρω ςτα 19.000 άτομα. Στα 1920-1940 ο
αρικμόσ αυτόσ ζφταςε τισ 28.000»263.

Θ εςωτερικι μετανάςτευςθ: Ραράλλθλα με τθν εξωτερικι, μαηικζσ διαςτάςεισ πιρε

και θ εςωτερικι μετανάςτευςθ. Ο πλθκυςμόσ τθσ Ακινασ, από 1.378.000 που ιταν το 1951,
ζφταςε τα 3,5 εκατομμφρια το 1980 και εκπροςωποφςε το 38% του ςυνολικοφ πλθκυςμοφ

260
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο», 1978, ζει.
510 γηα ηα ζηνηρεία εηψλ 1956, 1966. Ξ. Ενιψηαο, «Ννκηζκαηηθέο θαη Οηθνλνκηθέο κειέηεο»,
Β΄ ηφκνο, έθδνζε Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, 1997, ζει. 312 γηα ηα ζηνηρεία ηνπ 1973.
261
Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο», 1978, ζει.
511.
262
Κέληξν Μαξμηζηηθψλ Δξεπλψλ (ΚΜΔ), «Ζ αλεξγία θαη ε απαζρφιεζε ζηελ
Διιάδα», εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, 1991, ζει. 157. Βιέπε θαη Ν. Κπξίηζε, «Γηαζηάζεηο,
αηηίεο θαη ζπλέπεηεο ηεο αλεξγίαο ζηελ Διιάδα», πεξηνδηθφ «Δπηζηεκνληθή ΢θέςε», ηεχρνο
22, ζει. 58.
263
Γηάλλε ΢ακαξά, «Κξάηνο θαη θεθάιαην ζηελ Διιάδα», εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή,
ζει, 49.
 120

τθσ χϊρασ. Μαηί με τθ Κεςςαλονίκθ ζφταναν το 50% περίπου. Σφμφωνα με τθν αμζςωσ
παραπάνω μελζτθ, από το 1951 ωσ το 1981 ο πλθκυςμόσ των πόλεων αυξικθκε πάνω από
τα 3,5 εκατομμφρια άτομα περίπου, ενϊ θ φυςικι αφξθςθ του πλθκυςμοφ ιταν κάτω από 2
εκατομμφρια. Το 1982 ο αςτικόσ πλθκυςμόσ τθσ χϊρασ ανερχόταν ςτο 60% περίπου, μαηί
δε με τον θμιαςτικό πλθκυςμό ξεπερνοφςε τα 70% του ςυνόλου264.

Από τισ αρχζσ τθσ δεκαετίασ του 1970 εμφανίςκθκαν νζεσ τάςεισ. Τθν εξαγωγι
κεφαλαίων από τθν Ελλάδα προσ τισ αραβικζσ χϊρεσ, κυρίωσ για επενδφςεισ ςτον
καταςκευαςτικό τομζα, τθ ςυνόδευςε και οριςμζνθ προςωρινι εξαγωγι εργατικοφ
δυναμικοφ, κυρίωσ εξειδικευμζνου. Μετά τθν κρίςθ του 1973, άρχιςε να αναπτφςςεται θ
τάςθ διείςδυςθσ, νόμιμα και παράνομα, αλλοδαποφ εργατικοφ δυναμικοφ ςτθν Ελλάδα.

Θ ανεργία: Οριςμζνεσ πθγζσ υπολογίηουν τουσ ανζργουσ ςε 450.000 το 1952265.

Ο Ζλλθνασ αντιπρόςωποσ Δροφλιασ ανζφερε το 1956, ςτο Συμβοφλιο του

Οργανιςμοφ Ευρωπαϊκισ Οικονομικισ Συνεργαςίασ, ότι ςτθν Ελλάδα υπάρχουν 200.000
άνεργοι και ότι οι μιςοάνεργοι των πόλεων φτάνουν ςτο 20%, ςτισ δε επαρχίεσ ςτο 54% των
εργαηομζνων266.

Στθν Ρρογραμματικι του Διακιρυξθ (Ψεβρουάριοσ 1957) , το ΚΚΕ εκτίμθςε ότι ο

αρικμόσ των 200.000 ανζργων είναι «... ο μεγαλφτεροσ εν καιρϊ ειρινθσ» και ότι θ
εξακλίωςθ, παρά το κφμα μετανάςτευςθσ είναι τζτοια που ακόμα και με τα ςτοιχεία του
Υπουργείου Ρρόνοιασ το 37% του πλθκυςμοφ τθσ Ελλάδασ είναι άποροι267.

Είναι χαρακτθριςτικό παράδειγμα, ότι ςτα τζλθ του 1958, λόγω τθσ ναυτιλιακισ
κρίςθσ, υπιρχαν περίπου 15.000 άνεργοι ναυτεργάτεσ, από τουσ οποίουσ επιδοτοφνταν
μόνο οι 2.000268

Τα ςτατιςτικά ςτοιχεία μζτρθςθσ τθσ ανεργίασ εμφανίηουν τθν ανεργία να

διακυμαίνεται περί το 5% κατά τθ δεκαετία του 1960. Πμωσ κατά γενικι ομολογία, είναι
αρκετά επιςφαλείσ οι μζκοδοι μζτρθςισ τθσ.

Μιςκοί - βιοτικό επίπεδο: Κατά τα πρϊτα χρόνια τθσ δεκαετίασ του 1950, θ
εργατικι τάξθ και τα άλλα φτωχά λαϊκά ςτρϊματα ςυνεχίηουν να βρίςκονται ςε κατάςταςθ
οικονομικισ εξακλίωςθσ. Το ιδθ χαμθλό προπολεμικό βιοτικό επίπεδο, το οποίο
επιδεινϊκθκε δραματικά κατά τθ δεκαετία του 1940, δεν αντιςτοιχικθκε με τθν οικονομικι
αναςυγκρότθςθ των αρχϊν τθσ δεκαετίασ του 1950.

Για παράδειγμα ενϊ θ απόδοςθ κεφαλαίων των βιομθχάνων αυξικθκε ςτο

διάςτθμα 1948-1950 από 26,2% ςε 33,4%, θ ςυμμετοχι των μεροκάματων ςτθ διαμόρφωςθ

264
Γηάλλε ΢ακαξά, «Κξάηνο θαη θεθάιαην ζηελ Διιάδα», εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή,
ζει, 47.
265
«Νένο Κφζκνο», 1953, ηεχρνο 1, ζει. 69. ΢ηνηρεία απφ ηελ αγγιηθή εθεκεξίδα
«Νηαίειπ Δμπξέο», 2 ΢επηεκβξίνπ 1952.
266
«Νένο Κφζκνο», ηεχρνο ΢επηεκβξίνπ ηνπ 1956, ζει 72, Ν. Καινχδε - Σ. ΢θχθηε,
«Ζ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο ζηελ Διιάδα θαη νη ζπλέπεηέο ηεο».
267
«Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα», ηφκνο 8νο, ζει. 195 θαη 199.
268
Πεξηνδηθφ Νένο Κόζκνο, Μάξηεο 1959, ηεπρ. 3, «Οηθνλνκηθή αλαζθφπεζε ηνπ
1958», ζει. 121, 125.
 121

τθσ τιμισ παραγωγισ των βιομθχανικϊν προϊόντων μειϊκθκε από 22,1% ςτο 20,6%, χωρίσ
να ζχει μεςολαβιςει κάποιοσ ςοβαρόσ εκςυγχρονιςμόσ τθσ παραγωγισ269.

Σφμφωνα με τα ςτοιχεία του περιοδικοφ Ανταίοσ, ο μζςοσ μιςκόσ και το μζςο

μεροκάματα ςτα χρόνια 1949-1950-1951 κυμαινόταν γφρω ςτο 60% των προπολεμικϊν
(1938), τθ ςτιγμι που θ βιομθχανικι παραγωγι είχε ξεπεράςει ςε κάποιουσ τομείσ το
προπολεμικό επίπεδο και ςτουσ περιςςότερουσ το είχε πλθςιάςει270.

Οι πραγματικοί μιςκοί και τα μεροκάματα παρζμεναν ακόμα και το 1952 ςτο 50%
των προπολεμικϊν (1938), όταν θ βιομθχανικι παραγωγι είχε ξεπεράςει ςε κάποιουσ
τομείσ το προπολεμικό επίπεδο και ςτουσ περιςςότερουσ το είχε πλθςιάςει. Μάλιςτα ο
Σφνδεςμοσ Ελλινων Βιομθχάνων (ΣΕΒ) ιςχυριηόταν μάλιςτα ότι ιδθ το 1950 θ βιομθχανικι
παραγωγι είχε φτάςει ςτο 110% του προπολεμικοφ επιπζδου271.

Οι μεγάλεσ μετατοπίςεισ πλθκυςμϊν ςτα αςτικά και θμιαςτικά κζντρα, και ωσ μια
από τισ ςυνζπειεσ του εμφυλίου πολζμου, επζφεραν τεράςτια άνοδο τθσ ανεργίασ και τθσ
φτϊχειασ, θ οποία ζγινε ζντονα αντιλθπτι ςτθν ευρφτερθ περιοχι τθσ Ακινασ και του
Ρειραιά. Καταγράφθκε ανάγλυφα και ςε ςτατιςτικι ζρευνα τθσ αμερικανικισ επιτροπισ το
1950, που αφοροφςε 500 οικογζνειεσ (400 εργατϊν και 100 υπαλλιλων) αυτισ τθσ
περιοχισ:

Κατά μζςο όρο αυτζσ οι οικογζνειεσ αποτελοφνταν από 5-6 μζλθ, από τα οποία
εργάηονταν ζνα ι το πολφ δφο άτομα. Το 70% των εςόδων καταναλϊνονταν μόνο για τθ
διατροφι (κυρίωσ όςπρια, πατάτεσ και λάχανα).

Μόνο 56 οικογζνειεσ (11%) ιταν ςε καλι κατάςταςθ υγείασ, οι 254 είχαν μζτρια
υγεία και 190 (38%) κακι κατάςταςθ υγείασ. Επειδι τα ζςοδα τθσ μιςκωτισ εργαςίασ δεν
επαρκοφςαν για τθν κάλυψθ των οικογενειακϊν εξόδων ςυντιρθςθσ... «ςυμπλθρϊνουν το
ειςόδθμά τουσ με τθν πϊλθςιν των κειμθλίων τουσ, των εικονιςμάτων και των
κλινοςκεπαςμάτων τουσ. Ηοφνε ρακζνδυτοι και πάμφτωχοι εισ τρϊγλασ καταςκευαςμζνασ
ςυχνά με παλαιοφσ τενεκζδεσ, χωρίσ παράκυρα και πόρτεσ»272.

Σφμφωνα με τθν ετιςια ζκκεςθ του Οικονομικοφ Συμβουλίου για τθν Ευρϊπθ του
ΟΘΕ, ςτα τζλθ του 1951 θ κατανάλωςθ τροφίμων παρζμενε ςτθν Ελλάδα χαμθλότερθ από
το μζςο όρο τθσ τετραετίασ 1934-1938. Συνολικά θ κατ’ άτομο μζςθ θμεριςια κατανάλωςθ
το 1951 ιταν 2438 κερμίδεσ, ενϊ τθν περίοδο 1934-38 ιταν 2551 κερμίδεσ.

Θ ίδια ζκκεςθ αναφζρει παραπζρα:

269
Βι. Πεξηνδηθφ Αληαίνο Μαΐνπ-Ηνπλίνπ ηνπ 1950 θαη ην ζρέδην ηνπ ειιεληθνχ
ππνκλήκαηνο ζηελ νηθνλνκηθή δηάζθεςε ηνπ Παγθφζκηνπ ΢πκβνπιίνπ Δηξήλεο ην Γεθέκβξην
ηνπ 1951 («Νένο Κφζκνο», ΢επηέκβξεο 1951, ηεχρ. 9, ζει 61)
270
Πεξηνδηθφ Νένο Κόζκνο, Οθηψβξεο 1951, ηεχρ. 10, «΢ηνηρεία γηα ηελ νηθνλνκηθή
θίλεζε ζηα ρξόληα 1950-1951 ζει. 91.
271
«Νένο Κφζκνο» ΢επηέκβξηνο ηνπ 1951, «Αλαζθνπήζεηο-Ζ ειιεληθή νηθνλνκία θάησ
από ην θαζεζηώο ηεο ακεξηθαλνθξαηίαο»,, ζει 55.
272
«Νένο Κφζκνο», Γεθέκβξηνο ηνπ 1951, ζει 51, «Ζ θαηάζηαζε ηεο εξγαηηθήο ηάμεο
ηεο Διιάδαο».
 122

«Θ κατανάλωςισ υφαςμάτων και υποδθμάτων είναι επίςθσ χαμθλοτζρα του

προπολεμικοφ επιπζδου και θ πτϊςισ εισ τα ιδθ χαμθλά επίπεδα ςτεγάςεωσ μεγάλθ...(εισ
18% των οικιϊν, πζντε και πλζον άτομα κατοικοφν εισ εν δωμάτιον)»273.

Για τθν ίδια χρονιά, τα επίςθμα ςτοιχεία αναφζρουν 400.000 φυματικοφσ, με

15.000 κανάτουσ το χρόνο274.

Τον Μάρτιο του 1953, οι μιςκοί και τα μεροκάματα είχαν πλθςιάςει ςταδιακά το
65% τθσ προπολεμικισ τουσ αγοραςτικισ δφναμθσ275. Θ υποτίμθςθ όμωσ τθσ δραχμισ τον
Απρίλιο του 1953, ςε ςυνάρτθςθ με τθ δια νόμου απαγόρευςθ των αυξιςεων μιςκϊν (Ν.
2053/52) χειροτζρευςε ξανά τθν οικονομικι κατάςταςθ τθσ εργατικισ τάξθσ, ρίχνοντασ
ξανά τθν αξία των μιςκϊν ςτο 38-45% των προπολεμικϊν. Ελαφρϊσ καλφτερθ ςυγκριτικά
ιταν θ κατάςταςθ των ειδικευμζνων εργατϊν, που οι μιςκοί τουσ, τον Μάρτιο του 1954
ζφταναν ζωσ το 60,7% των προπολεμικϊν276.

Σφμφωνα με τα ςτοιχεία του υπουργείου Ρρόνοιασ, ςτα τζλθ του 1953, άποροι
χαρακτθρίηονταν όςοι είχαν μθνιαίο κατά κεφαλιν ειςόδθμα κάτω από 240.000 δρχ. το
μινα. Ο αρικμόσ των εφοδιαςμζνων με δελτία απορίασ ανερχόταν ςτα 2.420.535 άτομα,
δθλ. ςχεδόν το 1/3 του πλθκυςμοφ τθσ Ελλάδασ (7.916.831). Απ’ αυτοφσ τουσ άπορουσ οι
1.735.545 είχαν μθνιαίο ειςόδθμα ζωσ 120.000 δρχ., οι 480.000 από 120.000 ζωσ 180.000
δρχ. και μόνο 146.000 είχαν μθνιαίο ειςόδθμα από 180.000 ζωσ 240.000 δρχ.277.

Από τθν άλλθ τα κζρδθ του κεφαλαίου γνϊριςαν πρωτοφανι μζχρι τότε φψθ. Τον
Απρίλιο του 1952 ο υπουργόσ Συντονιςμοφ Γεϊργιοσ Καρτάλθσ διλωνε δθμόςια ότι «δζκα
βιομθχανίεσ είχαν απορροφιςει το 60% των πιςτϊςεων που δόκθκαν ςτθν Ελλάδα ςε
εφαρμογι του «Σχεδίου Μάρςαλ». Θ ζκκεςθ Armour (Armour Report), που κυκλοφόρθςε το
1954, κατζλθγε ςτο περίφθμο ςυμπζραςμα ότι «500 οικογζνειεσ εγκατεςτθμζνεσ ςτθν Ακινα
ελζγχουν τθν Ελλάδα». Ο Σπφροσ Μαρκεηίνθσ, μάλιςτα, προχϊρθςε ακόμθ περιςςότερο,
δθλϊνοντασ δθμόςια: «Λζγεται ότι 500 οικογζνειεσ κυβερνοφν τθν Ελλάδα, εγϊ όμωσ
πιςτεφω, ότι δεν φκάνουν καν τισ πεντακόςιεσ, αλλά είναι μόνο διακόςιεσ»278.

Μια ςειρά μζτρων των κυβερνιςεων εκείνων των χρόνων ζβαλαν ευκζωσ και κατά
ςτοιχειωδϊν παροχϊν: Μείωςθ ι κατάργθςθ τθσ αποηθμίωςθσ των απολυομζνων,
αναςτολι του νόμου με βάςθ τον οποίο το κράτοσ ζλεγχε τισ ομαδικζσ απολφςεισ, μείωςθ
του επιδόματοσ ανεργίασ και άλλα.

Τθν ίδια ϊρα οι εργοδότεσ, και με εντολι τθσ Αςφάλειασ, απζλυαν εργάτεσ
ςυνδικαλιςτζσ. Οι «επιτροπζσ αςφάλειασ» εξόριηαν ςυνδικαλιςτικά ςτελζχθ χωρίσ δίκθ. Οι
νομάρχεσ αντικακιςτοφςαν εκλεγμζνουσ ςτισ διοικιςεισ ςωματείων και άλλων
ςυνδικαλιςτικϊν οργανϊςεων.

273
«Νένο Κφζκνο», Μάηνο ηνπ 1954, ηεχρ. 5, «Αλαζθνπήζεηο», ζει 64.
274
«Νένο Κφζκνο», Μάηνο ηνπ 1954, ηεχρ. 5, «Αλαζθνπήζεηο», ζει 64.
275
«Νένο Κφζκνο», ΢επηέκβξηνο ηνπ 1956, ηεχρ. 9, «Ζ πάιε γηα ηελ ελφηεηα ηνπ
ζπλδηθαιηζηηθνχ θηλήκαηνο ηεο Διιάδαο», ζει 1.
276
«Νένο Κφζκνο», Ηνχιηνο ηνπ 1954, ηεχρ. 8, Γ. Δξπζξηάδε - Κ. Θένπ, «Ζ θαηάζηαζε
ηεο εξγαηηθήο ηάμεο ηεο Διιάδαο, ε αλάπηπμε ησλ αγψλσλ ηεο θαη ην εληαίν κέησπν πάιεο»,
ζει 41.
277
«Νένο Κφζκνο», Μάηνο ηνπ 1954, ηεχρ. 5, «Αλαζθνπήζεηο», ζει 63.
278
«Ζ Διιάδα ζηε δεθαεηία 1940-1950», εθδφζεηο Θεκέιην, Αζήλα 1984, ζει. 551-
552.
 123

Ραράλλθλα ψθφίςτθκαν νόμοι εκςυγχρονιςτικοφ χαρακτιρα, αν και κατά κανόνα

ζμεναν ςτα χαρτιά, όπωσ ο «περί επικεωριςεωσ εργαςίασ» ςτθ βιομθχανία και ςτο
εμπόριο, θ άδεια μετ’ αποδοχϊν, θ αποηθμίωςθ των εργατϊν για επαγγελματικζσ
αςκζνειεσ. Το 1953 επικυρϊκθκε με νόμο θ Διεκνισ Σφμβαςθ τθσ ΢ϊμθσ «περί προςταςίασ
των δικαιωμάτων του ανκρϊπου και των κεμελιωδϊν ελευκεριϊν» και το 1959 οι
ςυλλογικζσ ςυμβάςεισ «περί ςυνδικαλιςτικϊν ελευκεριϊν» και «του δικαιϊματοσ
οργανϊςεωσ και ςυλλογικισ διαπραγματεφςεωσ».

Θ πολιτικι μιςκϊν που ακολουκικθκε (μεγαλφτερεσ αυξιςεισ ςτα κατϊτατα

μεροκάματα και περίπου 3% ετθςίωσ ςτα υπόλοιπα), ςε ςυνάρτθςθ με τον αυξανόμενο
τιμάρικμο κόςτουσ ηωισ επζφερε μζχρι το 1956 μόνο μια ςχετικι βελτίωςθ των
θμερομιςκίων των ανειδίκευτων εργατϊν, που ζφταςαν το 70% των προπολεμικϊν και
χειροτζρευςθ αυτϊν των ειδικευμζνων, που ζπεςαν ςτο 50% των προπολεμικϊν279. Θ ίδια
πολιτικι μιςκϊν ακολουκικθκε και ςτουσ δθμόςιουσ υπάλλθλουσ. Θ ΑΔΕΔΥ, με
ανακοίνωςι τθσ τον Οκτϊβριο του 1956, διλωςε ότι λόγω τθσ τιμαρικμικισ αφξθςθσ, οι
μιςκοί των μελϊν τθσ είχαν μειωκεί ςε ςχζςθ με τθν προπολεμικι περίοδο από 17% ζωσ
50%280.

Θ ςχετικι αφξθςθ των θμερομιςκίων κατά τθ δεκαετία 1950-1960 δεν ςυμβάδιηε

απόλυτα και με τθ βελτίωςθ του βιοτικοφ επιπζδου των εργαηομζνων, λόγω πολλαπλϊν
κυβερνθτικϊν μζτρων που οδθγοφςαν ςτθν επιπλζον αφαίμαξθ του λαϊκοφ ειςοδιματοσ.
Ζνα από αυτά ιταν θ υπερφορολόγθςθ των μιςκωτϊν, μζςα από τθ ςυνεχι αφξθςθ των
ζμμεςων φόρων, που το 1956, ςφμφωνα με τθν κυβερνθτικι ζκκεςθ για τον
προχπολογιςμό του1957, είχαν φτάςει ςτο 78% του ςυνόλου των κρατικϊν εςόδων από
φορολογία281. Τθν πενταετία 1956-1961, θ ζμμεςθ φορολογία αυξικθκε κατά 38% και το
1961 αποτελοφςε το 79,46% των εςόδων από φορολογία (ενϊ το 1960 υπερζβαινε ακόμα
και το 80%), ενϊ θ άμεςθ φορολογία, το ίδιο διάςτθμα αυξικθκε κατά 18,7%282.

Ακόμα και θ εργοδοτικι ΓΣΕΕ εκτιμοφςε ότι κατά το διάςτθμα 1955-1960, θ

φορολογικι επιβάρυνςθ των εργαηομζνων είχε αυξθκεί κατά 62,5%. Ο βουλευτισ Δ.
Μυλωνάσ υπολόγιηε ότι ο μιςκωτόσ των 3.000 δρχ. το μινα κατζβαλλε ςε ζμμεςουσ φόρουσ
το 40% του ειςοδιματόσ του, ενϊ όςοι είχαν ετιςιο ειςόδθμα 200.000 δρχ. κατζβαλλαν το
20%, οι δε με ειςόδθμα 1.000.000 δρχ. ετθςίωσ μόλισ 8%283.

Εκτόσ από τα παραπάνω, το Σεπτζμβριο του 1960, θ αφξθςθ των απαιτοφμενων

ενςιμων για τθν κατοχφρωςθ δικαιϊματοσ ςυνταξιοδότθςθσ από το ΛΚΑ, από 2.500 ςε
4.500 ζνςθμα, με τθν ταυτόχρονθ αφξθςθ των αςφαλίςτρων κατά 0,5% επί των
αποδοχϊν284 αποτελοφςε ζνα παραπζρα βιμα ςτθν κατεφκυνςθ τθσ χειροτζρευςθσ τθσ
αμοιβισ των εργαηόμενων.

279
«Νένο Κφζκνο», ΢επηέκβξεο 1956, ηεχρ. 9, «Ζ πάιε γηα ηελ ελόηεηα ηνπ
ζπλδηθαιηζηηθνύ θηλήκαηνο ηεο Διιάδαο», ζει. 2.
280
«Νένο Κφζκνο», Φιεβάξεο 1957, ηεχρ. 2, «Αλαζθνπήζεηο», ζει 115.
281
«Νένο Κφζκνο», Απξίιεο-Μάεο 1957, ηεχρ. 4-5, Α. ΢νιάξν, «Μεξηθέο
παξαηεξήζεηο πάλσ ζηνλ πξνυπνινγηζκφ ηνπ1957», ζει 194.
282
«Νένο Κφζκνο», Γεθέκβξεο 1961, ηεχρ. 12, Γ. ΢ηεθαλάηνπ, «Πην απνθαζηζηηθή
πάιε γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ εξγαηνυπαιιειηθψλ δηεθδηθήζεσλ», ζει 58.
283
«Νένο Κφζκνο», Οθηψβξεο 1963, ηεχρ. 12, ζει. 70, Αι. Φεινξείηε, «Δπηηαθηηθφ,
δίθαην θαη άκεζα πξαγκαηνπνηήζηκν αίηεκα». ΢ηνηρεία απφ ηελ εθεκεξίδα «ΣΟ ΒΖΜΑ», 29
Οθησβξίνπ 1961.
284
«Νένο Κφζκνο», Ννέκβξεο 1960, ηεχρ. 11, Γεξ. ΢ηεθαλάηνπ, «Οη ηειεπηαίεο εζληθέο
ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο θαη ε πάιε ηεο εξγαηηθήο ηάμεο», ζει. 27.
 124

Τθν ίδια χρονιά, ςε ανακοίνωςι του το Εργατικό Κζντρο Ακινασ υποςτιριηε ότι με
τθν αντικατάςταςθ τθσ οκάσ από το κιλό το 1959, οι δαπάνεσ προχπολογιςμοφ τθσ
εργατικισ οικογζνειασ αυξικθκαν κατά 15%285.

Θ εντατικοποίθςθ τθσ εργαςίασ οδιγθςε εκτόσ των άλλων και ςτθν αφξθςθ των
εργατικϊν ατυχθμάτων, που ςφμφωνα με τα επίςθμα ςτοιχεία του ΛΚΑ, μζςα ςτθν
πενταετία 1955-1960 αυξικθκαν κατά 16% (1955 - 31.825 ατυχιματα, 1960 - 37.030)286.

Σθμαντικόσ ιταν ο αρικμόσ των κανατθφόρων εργατικϊν ατυχθμάτων, ο οποίοσ

κυμαινόταν από 27 το 1961 μζχρι 53 το 1965287.

Θ κατάςταςθ ςτο εργατικό βιοτικό επίπεδο ελάχιςτα βελτιϊκθκε μζχρι τα τζλθ του
1966 και μόνο κάτω από τθν πίεςθ μεγάλων απεργιακϊν κινθτοποιιςεων, ιδίωσ κατά τθν
τελευταία διετία.

Στα τζλθ του 1966, το μζςο θμερομίςκιο, ςφμφωνα με τα ςτοιχεία του ΛΚΑ μόλισ
κατάφερνε να ξεπεράςει κατά μία δραχμι το προπολεμικό επίπεδο, φτάνοντασ τισ 91
δρχ.288.

Κακ’ όλο το διάςτθμα 1950-1966, θ κακιλωςθ των μιςκϊν ιταν θ γενικι τάςθ. Στθν
εντατικοποίθςθ τθσ εργαςίασ ςτθρίχκθκε ςθμαντικό μζροσ τθσ επζκταςθσ τθσ βιομθχανικισ
παραγωγισ. Σφμφωνα με το Διεκνζσ Γραφείο Εργαςίασ, θ ωριαία αμοιβι εργαςίασ ςτθν
Ελλάδα ιταν θ χαμθλότερθ ςτθν Ευρϊπθ, φτάνοντασ το 1958 το 60% του τουρκικοφ
ωρομίςκιου, το 50% του ιταλικοφ και το 1/3 του αγγλικοφ, γαλλικοφ και γερμανικοφ289.

Αυτό αναγνωριηόταν και από τον αντιπρόεδρο του Εμποροβιομθχανικοφ

Επιμελθτθρίου Ακθνϊν, με διλωςι του ςτον «Οικονομικό Ταχυδρόμο» ςτισ 17 Μαΐου
1962: «...μοναδικόν ευνοϊκόν ςτοιχείον του κόςτουσ είναι το χαμθλόν κόςτοσ εργαςίασ, το
οποίον εν Ελλάδι ανζρχεται εισ το ιμιςυ του αντιςτοίχου εισ τθν ΕΟΚ»290.

Εξίςου χαρακτθριςτικά είναι τα ςτοιχεία291 του ΟΘΕ, που αφοροφν ςτο ποςοςτό
ιδιοποίθςθσ τθσ παραγόμενθσ αξίασ από εργοδότεσ και εργαηόμενουσ κατά το 1961:

Γαλλία Δ. Γερμανία Βζλγιο Ελλάδα

Εργαηόμενοι 62% 61% 55% 41%

285
«Νένο Κφζκνο», Ννέκβξεο 1960, ηεχρ. 11, Γεξ. ΢ηεθαλάηνπ, «Οη ηειεπηαίεο εζληθέο
ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο θαη ε πάιε ηεο εξγαηηθήο ηάμεο», ζει. 28.
286
«Νένο Κφζκνο», Γεθέκβξεο 1961, ηεχρ. 12, Γ. ΢ηεθαλάηνπ, «Πην απνθαζηζηηθή
πάιε γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ εξγαηνυπαιιειηθψλ δηεθδηθήζεσλ», ζει 59.
287
Δπηζεώξεζε Κνηλσληθώλ Δξεπλώλ, ηεχρνο 42-43, ΢. Μπακπαλάζε, «Ζ δηακφξθσζε
ηεο θηψρεηαο ζηελ Διιάδα ηνπ 20νπ αηψλα», ζει. 120, θαη ΢πχξνο ΢αθειαξφπνπινο «Σα
αίηηα ηνπ Απξηιηαλνχ πξαμηθνπήκαηνο», εθδφζεηο Νέα ΢χλνξα, Αζήλα 1998, ζει. 342.
288
«Νένο Κφζκνο», Φεβξνπάξηνο ηνπ 1967, η. 2, Σάθε Μακάηζε, «Σν αίηεκα ηεο
αχμεζεο ησλ κηζζψλ θαη εκεξνκίζζησλ», ζει. 34.
289
«Νένο Κφζκνο», Ηνχιεο 1962, η. 7, Απ. Γθξφδνπ, «Ζ θαηάζηαζε θαη νη αγψλεο ηεο
εξγαηηθήο ηάμεο θαη ηα θαζήθνληα ησλ θνκκνπληζηψλ ζηα ζπλδηθάηα», (Πίλαθαο 5), ζει. 27.
290
«Νένο Κφζκνο», ΢επηέκβξεο 1962, η. 9, Γεξ. ΢ηεθαλάηνπ - Α. ΢νιάξν, «Ζ εξγαηηθή
ηάμε κπξνο ζηε ζχλδεζε ηεο Διιάδαο κε ηελ Κνηλή Αγνξά», ζει. 10.
291
«Νένο Κφζκνο», ΢επηέκβξεο 1962, η. 9, , Γεξ. ΢ηεθαλάηνπ - Α. ΢νιάξν, «Ζ
εξγαηηθή ηάμε κπξνο ζηε ζχλδεζε ηεο Διιάδαο κε ηελ Κνηλή Αγνξά», ζει. 13.
 125

Εργοδότεσ 38% 39% 45% 59%

Θ εφθμερίδα «Μεςθμβρινι», ςτο φφλλο τθσ ςτισ 14 Αυγοφςτου 1963, αναγνωρίηει

ότι με βάςθ τα ςτοιχεία τθσ ΕΣΥΕ (Εκνικι Στατιςτικι Υπθρεςία τθσ Ελλάδοσ) «θ κατανομι του
βιομθχανικοφ ειςοδιματοσ μεταξφ των εργοδοτϊν και εργαηομζνων των, κατζςτθ πλζον
άδικοσ», αφοφ το 1958 το ποςοςτό ιδιοποίθςθσ τθσ εργατικισ τάξθσ ιταν 44,1%292.

Σφμφωνα με ςτοιχεία τθσ ΕΕ, θ αφξθςθ των πραγματικϊν μιςκϊν ςτθν Ελλάδα ιταν
5,5% για τθν περίοδο 1961-1973, και υπολειπόταν κατά 2,7% τθσ αφξθςθσ τθσ
παραγωγικότθτασ που ιταν 8,2%. Για τθν ίδια περίοδο, οι αντίςτοιχεσ αυξιςεισ για το μζςο
όρο των κρατϊν τθσ ΕΕ (τότε ΕΟΚ) ιταν 4,5% για τουσ μιςκοφσ, 4,4% για τθν παραγωγικότθτα
και θ διαφορά ιταν κετικι για τθν εξζλιξθ των μιςκϊν (0,1)293.

Άλλωςτε, ςφμφωνα με τα ςτοιχεία τθσ δοτισ θγεςίασ τθσ ΓΣΕΕ, τθν περίοδο 1952-
1960 ο δείκτθσ του κατά εργάτθ παραγόμενου προϊόντοσ αυξικθκε κατά 110% και ο όγκοσ
τθσ παραγωγισ κατά 108%, ενϊ ο αρικμόσ των απαςχολοφμενων μειϊκθκε κατά 1,1%294.

Ο βουλευτισ τθσ ΕΔΑ Θλίασ Θλιοφ, ςε ομιλία του ςτθ Βουλι το 1958, με βάςθ
ςτοιχεία του Συνδζςμου Βιομθχάνων, ανζφερε ότι ο κάκε απαςχολοφμενοσ εργάτθσ
πρόςκετε με τθ δουλιά του κάκε χρόνο αξία 40.800 δραχμζσ. Το 1961 πρόςκετε 55.600 δρχ.
Το 1963, βάςει των δθμοςιευκζντων ςτοιχείων, θ προςφορά είχε φτάςει τισ 65.000 δρχ..
Ανζφερε μάλιςτα ότι από αυτζσ τισ 25.000, που οι εργαηόμενοι παριγαγαν επιπλζον με τθ
ςκλθρι δουλιά τουσ, αν ζπαιρναν οι ίδιοι τα μιςά, τα μεροκάματα κα αυξάνονταν κατά
80%. Και όμωσ αυτοί ηθτοφςαν μόνο 20%295.

Ειδικότερα, κατά τον πρϊτο χρόνο τθσ δικτατορίασ, παράλλθλα με τα μζτρα

ενίςχυςθσ του κεφαλαίου (π.χ. ςοβαρι αφξθςθ των φοροαπαλλαγϊν) επιδιϊχκθκε και
οριςμζνθ αφξθςθ τθσ ηιτθςθσ, με μζτρα ενίςχυςθσ των μικρότερων ειςοδθμάτων -
πιςτϊςεισ, ςτεγαςτικά δάνεια, κλπ. Εν όψει του «δθμοψθφίςματοσ» για το νζο «ςφνταγμα»
το 1968, οι προςπάκειεσ αυτζσ ιταν εντονότερεσ και οι μιςκοί αυξικθκαν κατά μζςο όρο
11%296. Συνολικά τθν τριετία 1967-1970, το μζςο θμερομίςκιο αυξικθκε κατά 19,6%
περίπου, φτάνοντασ από 92 ςτισ 110 δρχ., ενϊ ο δείκτθσ τιμϊν καταναλωτι περίπου 3,6%
ετθςίωσ297. Τθν ίδια ανοδικι πορεία ακολοφκθςαν και οι ςυντάξεισ, που από 1θσ
Λανουαρίου 1970 αυξικθκαν κατά 20-25%298.

292
«Νένο Κφζκνο», Μάεο 1964, η. 5, Α. ΢νιάξν, «Ζ αχμεζε ηνπ εξγαηηθνχ
εηζνδήκαηνο». ζει. 61-62.
293
Θεφδσξνο Γεσξγαθφπνπινο, «Μαθξννηθνλνκηθέο αληζνξξνπίεο ηεο νηθνλνκίαο»,
ζην ζπιινγηθφ «2004, ε ειιεληθή νηθνλνκία ζην θαηψθιη ηνπ 21νπ αηψλα», έθδνζε Ηνληθήο
Σξάπεδαο, 1995, ζει. 117, Πίλαθαο 6. Πεγή ζηνηρείσλ: European Commision, European
Economy, Νν 58, 1994.
294
«Νένο Κφζκνο», ΢επηέκβξηνο ηνπ 1962, ζει 13, Γεξ. ΢ηεθαλάηνπ - Α. ΢νιάξνπ, «Ζ
εξγαηηθή ηάμε κπξνο ζηε ζχλδεζε ηεο Διιάδαο κε ηελ Κνηλή Αγνξά».
295
«Νένο Κφζκνο», Μάηνο ηνπ 1964, ζει. 62, Α. ΢νιάξνπ, «Ζ αχμεζε ηνπ εξγαηηθνχ
εηζνδήκαηνο».
296
«Νένο Κφζκνο», Οθηψβξηνο ηνπ 1968, ζει. 50, Γ. Κπξηαδή, «Ζ Υνχληα φξγαλν ηεο
νηθνλνκηθήο νιηγαξρίαο».
297
«Νένο Κφζκνο», Απξίιηνο ηνπ 1972, ζει. 36, Ν. Κπξίηζε, «Ζ θαηάζηαζε ηεο
εξγαηηθήο ηάμεο ζηελ Διιάδα».
298
«Νένο Κφζκνο», Φεβξνπάξηνο ηνπ 1970, ζει. 12, Γεξ. ΢ηεθαλάηνπ, «Ζ πάιε ηεο
εξγαηηθήο ηάμεο γηα ηα δεηήκαηά ηεο».
 126

Τθν ανοδικι αυτι τριετι φάςθ ακολοφκθςε μζχρι τα τζλθ του 1972, μια διετία
ςχετικισ ςταςιμότθτασ για τα ειςοδιματα των εργαηομζνων. Θ διεκνισ όμωσ καπιταλιςτικι
κρίςθ, που ξζςπαςε με αφορμι τθν πετρελαϊκι, ζγινε πολφ πιο αιςκθτι ςτθν Ελλάδα και
κυρίωσ ςτα λαϊκά ςτρϊματα. Θ εκτίναξθ του τιμάρικμου ςτο 23,2% ςε ζνα χρόνο
(Οκτϊβριοσ 1972 - Οκτϊβριοσ 1973) ζφερνε τθν Ελλάδα ςτθν πρϊτθ κζςθ ανάμεςα ςτισ
χϊρεσ του ΟΟΣΑ (ακολουκοφςαν θ Λςλανδία με 20% και θ Ρορτογαλία με 16,8%)299.

Τθν ίδια περίπου περίοδο (Αφγουςτοσ 1972 - Αφγουςτοσ 1973), ςφμφωνα με τα

ςτοιχεία του ΛΚΑ, το μζςο ονομαςτικό θμερομίςκιο αυξικθκε μόνο κατά 16,3%300.

Θ ραγδαία αφξθςθ του κόςτουσ ηωισ ανάγκαςε και τθ χουντικι ΓΣΕΕ να απαιτιςει
ςτα τζλθ του 1973 αφξθςθ μιςκϊν 40%. Το δικτατορικό κακεςτϊσ παραχϊρθςε αυξιςεισ
μόνο 20% ςτα κατϊτατα μεροκάματα το Δεκζμβριο του 1973 και 10-15% ςτουσ μιςκοφσ και
τισ ςυντάξεισ των δθμόςιων υπαλλιλων το Σεπτζμβριο του ίδιου χρόνου301.

Αυτά ςυνζβαιναν όταν, με βάςθ τα ςτοιχεία του ΟΟΣΑ, το διάςτθμα Δεκζμβριοσ

‘72-Δεκζμβριοσ ‘73 ςτθν Ελλάδα θ αφξθςθ τιμϊν ιταν τθσ τάξθσ του 30,6%, κατζχοντασ τθν
πρϊτθ κζςθ (ακολουκοφςε θ Λςλανδία με 28,4%, θ Ρορτογαλία με 20,5% και θ Τουρκία με
19,9%), ενϊ θ μζςθ άνοδοσ τιμϊν ςτισ χϊρεσ του ΟΟΣΑ ιταν 7,7%302.

Θ ίδια θ χουντικι επιτροπι τιμϊν υπολόγιηε ςε 24% το ποςοςτό τθσ αγοραςτικισ

δφναμθσ που είχαν χάςει οι μιςκοί το 1973303.

Θ κατάςταςθ αυτι ςυνεχίςκθκε και το 1974, όταν τουσ πρϊτουσ 5 μινεσ ο

επίςθμοσ δείκτθσ τιμϊν καταναλωτι είχε αυξθκεί κατά 7,5% χωρίσ ουςιαςτικζσ αυξιςεισ
των μιςκϊν.

Συνολικά κατά τθ διετία 1973-1974, ςθμειϊκθκε θ μεγαλφτερθ άνοδοσ τιμϊν με

αποτζλεςμα τθν ουςιαςτικι μείωςθ των μιςκϊν και τθ χειροτζρευςθ του βιοτικοφ
επιπζδου τθσ εργατικισ τάξθσ ςυνολικά. Ρολφ χειρότερθ ιταν ειδικά θ κζςθ των
εργαηομζνων γυναικϊν, που ακόμα και το 1972 οι μιςκοί τουσ αντιπροςϊπευαν μόλισ το
54,7% του μιςκοφ των υπαλλιλων και το 62% των εργατϊν. Κατά ςυνζπεια και θ κζςθ των
οικογενειϊν χωρίσ εργαηόμενο άντρα ιταν δυςμενζςτερθ304.

Στον αντίποδα αυτϊν των εξελίξεων βριςκόταν θ κερδοφορία του κεφαλαίου. Τθν
περίοδο 1967-1971, τα κεφάλαια, ίδια και ξζνα, ςτισ βιομθχανικζσ επιχειριςεισ
διπλαςιάςκθκαν, όπωσ ακριβϊσ διπλαςιάςκθκαν και τα κζρδθ ωσ προσ τα ίδια κεφάλαια.
Καταγράφτθκε πολφ μεγάλθ κερδοφορία, πριν να εκδθλωκεί θ κρίςθ. Ο Σφλλογοσ
Υπαλλιλων τθσ Εμπορικισ Τράπεηασ, με ανακοίνωςι του τον Λοφλιο του 1973 εκτιμοφςε ότι

299
«Νένο Κφζκνο», Φεβξνπάξηνο ηνπ 1974, ζει. 12, Γεξ. ΢ηεθαλάηνπ, «΢πκπεξάζκαηα
απφ ηελ πάιε ηεο εξγαηηθήο ηάμεο ην 1973».
300
«Νένο Κφζκνο», Φεβξνπάξηνο ηνπ 1974, ζει. 9, Π. Μαπξνκάηε, «Οη νηθνλνκηθέο
εμειίμεηο ζηε ρψξα καο θαη ηνλ ππφινηπν θφζκν».
301
«Νένο Κφζκνο», Φεβξνπάξηνο ηνπ 1974, ζει. 13, Γεξ. ΢ηεθαλάηνπ, «΢πκπεξάζκαηα
απφ ηελ πάιε ηεο εξγαηηθήο ηάμεο ην 1973».
302
«Νένο Κφζκνο», Μάηνο ηνπ 1974, ζει. 42, Γηάλλε Γφβα, «Ζ φμπλζε φισλ ησλ
πξνβιεκάησλ ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο ζηα ρξφληα ηεο δηθηαηνξίαο».
303
«Νένο Κφζκνο», Ηνχιηνο ηνπ 1974, η. 7, ζει 58, Λ. Σ., «Σα θέξδε ησλ βηνκεράλσλ
θαη νη έιιελεο εξγαδφκελνη».
304
«Νένο Κφζκνο», Οθηψβξηνο ηνπ 1974, Γηάλλε Γφβα, «Μεξηθά πξνβιήκαηα ζρεηηθά
κε ην βηνηηθφ θαη εθπνιηηηζηηθφ επίπεδν ηνπ ειιεληθνχ ιανχ - δηαπηζηψζεηο, εθηηκήζεηο θαη
ζπκπεξάζκαηα», (Παξάξηεκα) , ζει. 90.
 127

«...το Κεφάλαιον...εισ τθν Ελλάδα, επιδιϊκει και επιτυγχάνει τθν απόςβεςίν του εντόσ 2-3
ετϊν (30-50%)!»305.

Θ πραγματοποίθςθ τζτοιων ποςοςτϊν κερδοφορίασ υποδθλϊνει ζνταςθ του

βακμοφ εκμετάλλευςθσ, θ οποία δεν διαπιςτϊνεται με ςτατιςτικζσ μετριςεισ μζςων όρων
ςτα εργατικά ειςοδιματα. Θ ςυνεχισ αφξθςθ τθσ εντατικοποίθςθσ τθσ εργαςίασ
αποτελοφςε τον κφριο παράγοντα τθσ ςοβαρισ αφξθςθσ των εργατικϊν ατυχθμάτων τθν
περίοδο τθσ δικτατορίασ. Με βάςθ τα ςτοιχεία του ΛΚΑ, ενϊ το 1960 καταγράφτθκαν 36.780
ατυχιματα, το 1972 υπερδιπλαςιάςκθκαν φτάνοντασ τα 78.002. Τα δε κανατθφόρα, από
20-40 το χρόνο κατά μζςο τθν περίοδο 1958-1967, ζφταςαν το 1971 τα 171306.

Συνοψίηοντασ για τθν περίοδο 1958-1972, ςθμειϊνεται ότι οι ρυκμοί αφξθςθσ τόςο
του πραγματικοφ κατϊτατου ορίου θμερομιςκίου όςο και του ονομαςτικοφ, ιταν περίπου
τρεισ φορζσ μικρότεροι από τουσ αντίςτοιχουσ ρυκμοφσ αφξθςθσ του εκνικοφ ειςοδιματοσ,
ςε ςτακερζσ τιμζσ του 1958, όςο και ςε τρζχουςεσ307. Ενϊ το εκνικό ειςόδθμα είχε αυξθκεί
ςε τρζχουςεσ τιμζσ κατά 313,5%, το κατϊτατο εργατικό θμερομίςκιο αυξικθκε μόνο κατά
134% (από 49 ςτισ 115 δρχ.). Αν ςυνυπολογιςτεί και θ μείωςθ τθσ αγοραςτικισ δφναμθσ τθσ
δραχμισ, το κατϊτατο μεροκάματο αυξικθκε μόνο κατά 31 δρχ., δθλ. 63%308.

2.Ε. ΢ΤΜΠΕΡΑ΢ΜΑΣΑ

Από τθ μελζτθ και διαςταφρωςθ ςτοιχείων διαφορετικϊν πθγϊν, μποροφν να

εξαχκοφν τα εξισ ςυμπεράςματα:

Μετά τθν αναςυγκρότθςθ, ςτισ δεκαετίεσ 1950 και 1960 και ιδιαιτζρωσ κατά τθν
περίοδο 1957-1968, πραγματοποιικθκε ςθμαντικι ανάπτυξθ τθσ ελλθνικισ καπιταλιςτικισ
οικονομίασ. Θ ανάπτυξθ αυτι εκφράςκθκε με τθν αφξθςθ τθσ παραγωγικότθτασ
(παραγόμενο προϊόν ανά απαςχολοφμενο) ςτθν οικονομία, με τθ διεφρυνςθ του ςτακεροφ
κεφαλαίου (κεφαλαιουχικοφ εξοπλιςμοφ), με τθν μεγάλθ αφξθςθ τθσ ςυνολικισ
δυναμικότθτασ ςε ίππουσ των εγκαταςτάςεων τθσ μεταποίθςθσ, με τθν αφξθςθ του κατά
κεφαλιν ΑΕΡ, με τθ ςυγκζντρωςθ του εργατικοφ δυναμικοφ ςτο δευτερογενι τομζα και
ςτισ υπθρεςίεσ (επζκταςθ τθσ μιςκωτισ εργαςίασ) και παράλλθλθ μείωςθ τθσ απαςχόλθςθσ
ςτον αγροτικό τομζα, ενϊ ςθμειϊκθκε ςταςιμότθτα (ακόμθ και πτωτικι τάςθ) τθσ
ςυνολικισ απαςχόλθςθσ.

305
«Νένο Κφζκνο», Οθηψβξηνο ηνπ 1974, Γηάλλε Γφβα, «Μεξηθά πξνβιήκαηα ζρεηηθά
κε ην βηνηηθφ θαη εθπνιηηηζηηθφ επίπεδν ηνπ ειιεληθνχ ιανχ - δηαπηζηψζεηο, εθηηκήζεηο θαη
ζπκπεξάζκαηα». (Παξάξηεκα), ζει. 99.
306
«Νένο Κφζκνο», Οθηψβξηνο ηνπ 1974, Γηάλλε Γφβα, «Μεξηθά πξνβιήκαηα ζρεηηθά
κε ην βηνηηθφ θαη εθπνιηηηζηηθφ επίπεδν ηνπ ειιεληθνχ ιανχ - δηαπηζηψζεηο, εθηηκήζεηο θαη
ζπκπεξάζκαηα». (Παξάξηεκα), ζει. 99.
307
«Νένο Κφζκνο», Οθηψβξηνο ηνπ 1974, Γηάλλε Γφβα, «Μεξηθά πξνβιήκαηα ζρεηηθά
κε ην βηνηηθφ θαη εθπνιηηηζηηθφ επίπεδν ηνπ ειιεληθνχ ιανχ - δηαπηζηψζεηο, εθηηκήζεηο θαη
ζπκπεξάζκαηα». (Παξάξηεκα), ζει. 90.
308
«Νένο Κφζκνο», Οθηψβξηνο ηνπ 1974, Γηάλλε Γφβα, «Μεξηθά πξνβιήκαηα ζρεηηθά
κε ην βηνηηθφ θαη εθπνιηηηζηηθφ επίπεδν ηνπ ειιεληθνχ ιανχ - δηαπηζηψζεηο, εθηηκήζεηο θαη
ζπκπεξάζκαηα». (Παξάξηεκα), ζει. 89-90
 128

Θ καπιταλιςτικι ανάπτυξθ ςτθν Ελλάδα ςτισ δεκαετίεσ του 1950 και του 1960
τροφοδοτικθκε κυρίωσ από τθν εςωτερικι ςυςςϊρευςθ του κεφαλαίου. Θ ςυγκριτικά με
προθγοφμενεσ περιόδουσ επιτάχυνςι τθσ ςτθρίχκθκε ςτο νζο κρατικό προςανατολιςμό και
τθν αντίςτοιχθ διαμόρφωςθ τθσ κρατικισ υποδομισ για τθ ςτιριξθ τθσ βιομθχανίασ. Οι
άμεςεσ κρατικζσ επενδφςεισ κατευκφνκθκαν κυρίωσ ςτον εξθλεκτριςμό, τισ μεταφορζσ και
άλλεσ υποδομζσ, ενϊ οι ιδιωτικζσ (και οι άμεςεσ ξζνεσ) επενδφςεισ κατευκφνκθκαν προσ
τουσ κλάδουσ τθσ κυρίωσ βιομθχανίασ (Μεταποίθςθσ) και μάλιςτα τθσ λεγόμενθσ βαριάσ.

Θ ειςροι ξζνου κεφαλαίου δεν ιταν ιδιαίτερα αυξθμζνθ με εξαίρεςθ τισ ειςροζσ με
βάςθ το «Δόγμα Τροφμαν», το «Σχζδιο Μάρςαλ» κλπ. κατά το τζλοσ τθσ δεκαετίασ του 1940
και τα πρϊτα ζτθ τθσ δεκαετίασ του 1950. Αυτι θ ειςροι αξιοποιικθκε κυρίωσ για τθν
αναςυγκρότθςθ τθσ κρατικισ καταςταλτικισ μθχανισ, ενϊ τα προγράμματα αξιοποίθςθσ
τμιματόσ τθσ για τθν εκβιομθχάνιςθ ελάχιςτα λειτοφργθςαν.

Το μεγαλφτερο μζροσ των ΑΞΕ ιρκε μετά τθ ςυμφωνία ςφνδεςθσ τθσ Ελλάδασ με
τθν ΕΟΚ και υπό τθν επενζργεια του ευνοϊκοφ νομοκετικοφ πλαιςίου και κατευκφνκθκε ςτθ
βιομθχανία ενδιάμεςων ι και κεφαλαιουχικϊν προϊόντων.

Ακολουκικθκε επίςθσ μια οριςμζνθ πολιτικι εκμθχάνιςθσ τθσ γεωργίασ και

αναδαςμοφ με ςτόχο τθ ςυγκεντροποίθςθ τθσ αγροτικισ εκμετάλλευςθσ, με αποτζλεςμα τθ
ςυρρίκνωςθ των ειςοδθμάτων των φτωχϊν αγροτϊν. Ζνα ςθμαντικό μζροσ των φτωχϊν
αγροτϊν, χάνοντασ τθ δυνατότθτά του να ηει ωσ εμπορευματοπαραγωγόσ από τθν
καλλιζργεια τθσ γθσ του, και ςτο βακμό που δεν μποροφςε να απορροφθκεί
ςυμπλθρωματικά ι και ολοκλθρωτικά ςτο εργατικό δυναμικό ι να επιβιϊςει ωσ ελεφκεροσ
επαγγελματίασ ςε αςτικό κζντρο, μεταναςτεφει.

Συνζπεια τθσ καπιταλιςτικισ ανάπτυξθσ ςτθν Ελλάδα ιταν να αυξάνει το κατά

κεφαλιν ΑΕΡ, ςε μια πορεία μείωςθσ τθσ μεγάλθσ κακυςτζρθςθσ που παρουςίαηε
ςυγκριτικά με το μζςο όρο των κρατϊν-μελϊν τθσ ΕΕ (τότε ΕΟΚ).

Θ κεφαλαιακι ςυςςϊρευςθ γινόταν με αυξανόμενθ εντατικοποίθςθ τθσ εργαςίασ,

με μεγάλα ποςοςτά κερδοφορίασ, με μεγάλεσ χρονικζσ υςτεριςεισ ςτθν ενςωμάτωςθ
οριςμζνων αποτελεςμάτων τθσ καπιταλιςτικισ ανάπτυξθσ ςτο βιοτικό επίπεδο των
εργατικισ τάξθσ και γενικότερα των λαϊκϊν δυνάμεων.

Ϋςτόςο αποτζλεςμα τθσ καπιταλιςτικισ ανάπτυξθσ ιταν και θ ςχετικι βελτίωςθ

του εργατικοφ ειςοδιματοσ και του βιοτικοφ επιπζδου (ςυμπεριλαμβανομζνου και του
μορφωτικοφ-εκπολιτιςτικοφ), παρ’ όλο που υπολειπόταν από τθν αφξθςθ τθσ
παραγωγικότθτασ, και θ αγοραςτικι του δφναμθ μειϊκθκε από τον πλθκωριςμό, αλλά
κυρίωσ από τθν αφξθςθ τθσ φορολογίασ (και ιδιαιτζρωσ τθσ ζμμεςθσ). Στθ ςχετικι βελτίωςθ
του ειςοδιματοσ των λαϊκϊν μαηϊν ιταν αναμφιςβιτθτθ και θ ςυμβολι του εργατικοφ και
γενικότερα του λαϊκοφ κινιματοσ και των αγϊνων τουσ.

Το ΚΚΕ ςυμμετείχε ςτον προβλθματιςμό για τισ αιτίεσ κακυςτζρθςθσ τθσ

εκβιομθχάνιςθσ ςτθν Ελλάδα. Λδιαίτερα ανζδειξε τον άκρωσ εκμεταλλευτικό χαρακτιρα του
εξωτερικοφ δανειςμοφ που πραγματοποιικθκε και το ςυνζδεςε με τθν εξαιρετικά αδφναμθ
κζςθ τθσ Ελλάδασ ςτο διεκνζσ ιμπεριαλιςτικό ςφςτθμα και τισ πολιτικζσ επιδιϊξεισ των
θγζτιδων ιμπεριαλιςτικϊν δυνάμεων. Ο Νίκοσ Μπελογιάννθσ, αναφερόμενοσ ςτα πρϊτα
εξωτερικά δάνεια προσ το νεοϊδρυκζν ελλθνικό κράτοσ, το χαρακτιριςε ωσ
 129

«ψευδοανεξάρτθτο καταςκεφαςμα» που ςυμφωνικθκε αρχικά από τισ μεγάλεσ δυνάμεισ,

οι οποίεσ «χειροτόνθςαν ωσ κυβερνιτθ τον Καποδίςτρια»309.

Γενικότερα, οι δυςμενείσ όροι των εξωτερικϊν δανείων310 και θ αδφναμθ κζςθ τθσ
Ελλάδασ ςτο ιμπεριαλιςτικό ςφςτθμα, με ιςχυροφσ δεςμοφσ ςτρατιωτικισ και πολιτικισ311
εξάρτθςθσ ςε διαφορετικζσ περιόδουσ τθσ ιςτορίασ τθσ, οδιγθςαν ςτθν ευρζωσ
διαδεδομζνθ αντίλθψθ ότι υπεφκυνοσ για τθν κακυςτζρθςθ τθσ εκβιομθχάνιςθσ ςτθν
Ελλάδα ιταν ο ξζνοσ παράγοντασ.

Θ απόδοςθ των δεινϊν τθσ κακυςτζρθςθσ ςτον ξζνο παράγοντα ενιςχφκθκε ςτισ
αμζςωσ μεταπολεμικζσ ςυνκικεσ. Ιταν θ περίοδοσ (και μάλιςτα αρχισ γενομζνθσ από το
1943) κατά τθν οποία διαμορφϊνονταν διεκνείσ ςυμφωνίεσ και κεμελιϊνονταν διεκνείσ
ενϊςεισ (διακρατικοί οργανιςμοί) που αποςκοποφςαν ςτθν οικονομικι ςυνεργαςία για τθν
μεταπολεμικι καπιταλιςτικι αναςυγκρότθςθ, τθν αποκατάςταςθ του διεκνοφσ εμπορίου
και τθσ διεκνοφσ κίνθςθσ των κεφαλαίων. Σε αυτι τθ διαδικαςία θγοφνταν οι ΘΡΑ,
ςθμαντικό ρόλο ζπαιηε το Θνωμζνο Βαςίλειο, ενϊ ο ρόλοσ κάκε κράτουσ-μζλουσ των
Θνωμζνων Εκνϊν ιταν ανάλογοσ του οικονομικοφ και πολιτικοφ του βάρουσ. Οι μεγάλεσ
καταςτροφζσ ςτθν ελλθνικι οικονομία από τθν γερμανικι κατοχι αλλά και ο κλονιςμόσ τθσ
αςτικισ εξουςίασ από τθν απελευκζρωςθ ωσ τθν ιττα του ΔΣΕ, εντείναν τθν ςτρατιωτικι,
οικονομικι και πολιτικι εξάρτθςθ τθσ Ελλάδασ από τισ νζεσ ιμπεριαλιςτικζσ ενϊςεισ και
κζντρα312. Το γεγονόσ αυτό οδιγθςε το ΚΚΕ, κάτω από τθν επίδραςθ και οριςμζνων
μικροαςτικϊν ςυνεργαηόμενων δυνάμεων, να κεωρεί το αποτζλεςμα (δθλαδι τθν
εξάρτθςθ) ωσ αιτία τθσ ιςτορικά διαμορφωμζνθσ κακυςτζρθςθσ ςτθν ανάπτυξθ του
ελλθνικοφ καπιταλιςμοφ313.

309
Νίθνο Μπεινγηάλλεο, «Σν μέλν θεθάιαην ζηελ Διιάδα», εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή,
ζει. 47.
310
Ζ αλαθνξά γίλεηαη γηα ηνπο φξνπο πνπ δφζεθαλ δάλεηα απφ ηφηε πνπ δηαξθνχζε ε
Διιεληθή Δπαλάζηαζε ηνπ 1821. Πξφθεηηαη γηα ηα πεξηβφεηα «Γάλεηα ηεο Αλεμαξηεζίαο»
(1821-1828), αιιά θαη γηα εθείλα πνπ δφζεθαλ αξγφηεξα ζην λενζχζηαην ειιεληθφ θξάηνο
(1833 θαη ζηε ζπλέρεηα) απφ ηηο «Μεγάιεο Γπλάκεηο» θαη ηδηαίηεξα απφ ηελ Αγγιία θαη ηε
Γαιιία. Οη φξνη πεξηιάκβαλαλ πςειά επηηφθηα, ελψ σο εγγχεζε γηα ην δαλεηζκφ έκπαηλε ην
ζχλνιν ησλ δεκφζησλ εζφδσλ, νη ιεγφκελεο «εζληθέο γαίεο» θιπ. (Βιέπε: Ν. Μπεινγηάλλεο
«Σν μέλν Κεθάιαην ζηελ Διιάδα» , εθδφζεηο «΢χγρξνλε Δπνρή» ζει. 29-63).
311
΢ηηο παξεκβαηηθέο επηζηνιέο ησλ πξεζβεπηψλ ησλ κεγάισλ δπλάκεσλ, θαηά ηνλ 19ν
αηψλα, πξνο ηελ θπβέξλεζε, ζπρλά ζπλαληάηαη θξαζενινγία σο απεπζπλφκελε ζε θαζεζηψο
ππνηέιεηαο. Βιέπε, γηα παξάδεηγκα, ηελ επηζηνιή ηνπ άγγινπ πξεζβεπηή ΢θάξιεη πξνο ηνλ
ππνπξγφ Δμσηεξηθψλ Γειεγηάλλε (1864), κε θξάζεηο φπσο: «Δίρνλ ιφγνπο λα πηζηεχσ φηη ε
δηαγσγή ηεο Διιεληθήο Κπβεξλήζεσο θαη ηνπ ειιεληθνχ έζλνπο ήηνλ άμηα παληφο επαίλνπ ...
εκπνξεί λα απνδνζεί εηο ηελ εληειή αληθαλφηεηα ησλ πνιηηηθψλ θαη ζηξαηησηηθψλ αξρψλ εηο
ην λα πεξηζηείισζη ηνπο απεηζνχληαο θαη ζνξπβνχληαο ζηξαηηψηαο»
[Βι. Γ. Κνξδάηνο, «Ηζηνξία ηεο λεψηεξεο Διιάδνο», ηφκνο 4νο, 20νο Αηψλαο, Αζήλα,
1958, ζει. 212].
312
Βι. Δθπξνζώπεζε ζηηο δηεζλείο δηαζθέςεηο θαη ζπκκεηνρή ζηνπο δηεζλείο
νξγαληζκνύο, έθδνζε ηεο Σξάπεδαο ηεο Διιάδνο, «Σα πελήληα ρξφληα ηεο Σξαπέδεο ηεο
Διιάδνο», 1978, ζει. 224-233.
313
Το ίδιο ςυνζβθ, αναγωγι του αποτελζςματοσ ςε αίτιο, και ωσ προσ τθν εκτεταμζνθ
δραςτθριότθτα ςτο εξωτερικό εμπόριο κεφαλαιοφχων του ελλθνιςμοφ, θ οποία ςε αρκετζσ
περιπτϊςεισ λακεμζνα αποδόκθκε ωσ παρζμβαςθ του ξζνου παράγοντα. Βλζπε ωσ
παράδειγμα τισ οικογζνειεσ Μπενάκθ, Σαλβάγου, Ωωρζμθ, Αβζρωφ, ΢άλλθ κ.α.
μεγαλοαςτϊν του παροικιακοφ ελλθνιςμοφ, που ανζπτυξαν μεγάλθ επιχειρθματικι
δραςτθριότθτα ςτθν Αίγυπτο και ςε άλλεσ χϊρεσ.
 130

Το ΚΚΕ, μαηί με ςυνεργαηόμενεσ ΕΑΜικζσ δυνάμεισ, άνοιξε πολεμικι ςτισ απόψεισ

που κεωροφςαν ωσ αιτία τθσ βιομθχανικισ κακυςτζρθςθσ τθσ Ελλάδασ τθν ζλλειψθ
εγχϊριων πόρων (κυρίωσ πρϊτων βιομθχανικϊν υλϊν). Το 1945, εν όψει του 7ου Συνεδρίου
του ΚΚΕ και μετά από αυτό, διαμορφϊκθκαν μελζτεσ ςχετικά με τισ δυνατότθτεσ και
προχποκζςεισ εκτεταμζνου εξθλεκτριςμοφ και εκβιομθχάνιςθσ και ειδικότερα ανάπτυξθσ
τθσ βαρειάσ βιομθχανίασ.

Το 1947 εκδόκθκε θ μελζτθ του Δθμιτρθ Μπάτςθ, ςτελζχουσ του ΚΚΕ, «Θ βαρειά
βιομθχανία ςτθν Ελλάδα». Ο Μπάτςθσ υποςτιριξε ότι θ Ελλάδα δεν ςτεροφνταν ορυκτοφ
πλοφτου και ενεργειακϊν πθγϊν απαραίτθτων για να «εκβιομθχανίςει» τθν οικονομία τθσ
και να δθμιουργιςει βαρειά βιομθχανία χωρίσ να εξαρτάται από ανάλογεσ ειςαγωγζσ. Ϋσ
πολιτικό πλαίςιο αυτισ τθσ εκβιομθχάνιςθσ κεωροφςε τον κρατικό ςχεδιαςμό και τον
κοινωνικό ζλεγχο, με αποκλειςμό των ξζνων οικονομικϊν ι πολιτικϊν παραγόντων. Ο Δ.
Μπάτςθσ, καταγράφοντασ τισ εγχϊριεσ πρϊτεσ φλεσ, κατζρριψε τθν άποψθ ότι θ
βιομθχανοποίθςθ τθσ ελλθνικισ οικονομίασ δεν ιταν δυνατι εξ αιτίασ τθσ ζλλειψισ τουσ.

Είναι ιςτορικισ ςθμαςίασ θ πρωτοποριακι τοποκζτθςθ του Μπάτςθ, και

γενικότερα του ΚΚΕ, για τθν φπαρξθ πρϊτων υλϊν και τθ δυνατότθτα ανάπτυξθσ τθσ βαριάσ
βιομθχανίασ ςτθν Ελλάδα, ανεξάρτθτα από αςάφειεσ και προβλιματα ςτθ χριςθ και ςτο
πολιτικό περιεχόμενο ορολογιϊν, ςτισ προγραμματικζσ κζςεισ του ΚΚΕ. Γιατί, ςτθν Ελλάδα,
αν και αναγνωριηόταν ωσ γενικι τάςθ θ αναγκαιότθτα εκβιομθχάνιςθσ και εκτεταμζνου
εξθλεκτριςμοφ, ωςτόςο δεν αναγνωριηόταν ενιαία και θ αναγκαιότθτα ανάπτυξθσ τθσ
βαριάσ βιομθχανίασ (παραγωγισ μζςων παραγωγισ και επεξεργαςμζνων ενδιάμεςων
υλικϊν τθσ βιομθχανίασ) μζςω ιςχυρισ κρατικισ επιδότθςθσ.

Στισ ςυνκικεσ τθσ ανάπτυξθσ του ΕΑΜικοφ κινιματοσ, τμιμα τθσ αςτικισ τεχνικισ
διανόθςθσ δζχκθκε κετικι πολιτικι επιρροι από κατευκυντιριεσ ιδζεσ του Ρρογράμματοσ
του ΕΑΜ. Θ επίδραςθ αυτι ενιςχφκθκε και μεταπολεμικά από το αποτζλεςμα τθσ γριγορθσ
οικονομικισ ανόρκωςθσ τθσ ΕΣΣΔ. Ζτςι κζρδιςε ζδαφοσ θ ιδζα χρθςιμοποίθςθσ
Μεςοπρόκεςμου Οικονομικοφ Ρρογράμματοσ και κρατικϊν επενδφςεων για τθν
εκβιομθχάνιςθ. Το τμιμα τθσ αςτικισ τεχνικισ διανόθςθσ, το οποίο προςχϊρθςε ςτο ΕΑΜ,
ςυμμετείχε αρχικά ςε εκελοντικζσ μελετθτικζσ ομάδεσ για τθν εκπόνθςθ Ρρογραμμάτων
Αναςυγκρότθςθσ. Θ κριτικι τουσ προσ τα επίςθμα (των κυβερνθτικϊν και αμερικανικϊν
επιτελείων) προγράμματα αςκοφνταν κυρίωσ από τισ ςτιλεσ του οικονομικϊν περιοδικϊν,
ανάμεςα τουσ των εκδόςεων «Ανταίοσ», με διευκυντι το Δθμιτρθ Μπάτςθ, και «Νζα
Οικονομία», με ιδρυτι τον Άγγελο Αγγελόπουλο.

Το προγραμματικό πολιτικό πλαίςιο ςτο οποίο τοποκετοφςε ο Δ. Μπάτςθσ τθν

εκβιομθχάνιςθ ιταν θ κυριαρχοφςα προγραμματικι αντίλθψθ του ΚΚΕ που ζκετε ωσ
ςτρατθγικό ςτόχο τθν «ολοκλιρωςθ του αςτικοδθμοκρατικοφ μεταςχθματιςμοφ και τθν
κατάκτθςθ τθσ εκνικισ ανεξαρτθςίασ», τισ εκνικοποιιςεισ και τισ κρατικζσ επενδφςεισ για
τθ δθμιουργία βαριάσ βιομθχανίασ υπό κακεςτϊσ Λαϊκισ Δθμοκρατίασ314.

314
΢ε απηήλ ηελ πεξίνδν ν φξνο ηεο «ιατθήο νηθνλνκίαο» πηνζεηήζεθε απφ αζηηθέο
δπλάκεηο πξνζδίδνληαο ζε απηφλ πεξηερφκελν ηεο θαπηηαιηζηηθήο αλάπηπμεο. Γηα
παξάδεηγκα, ήδε απφ ην 1926, ν Ξελνθψλ Ενιψηαο έθαλε ρξήζε ηνπ φξνπ «ιατθή
νηθνλνκία» αλάγνληαο ζ‟ απηή ηελ εθβηνκεράληζε κηαο εζληθήο νηθνλνκίαο. Αλαθέξεηαη ζηελ
πεξί νηθνλνκηθψλ ζηαδίσλ (Wirtschaftsstufen) ζεσξία ηνπ Bucher, ε νπνία δηαθξίλεη ηηο
δηάθνξεο θάζεηο ηεο νηθνλνκηθήο εμέιημεο αλάινγα κε ηελ παξαγσγή θαη ηελ θαηαλνκή ησλ
έξγσλ: 1) ηελ «νηθνγελεηαθήλ ή νηθηαθήλ νηθνλνκία» (Geschlossene Hauswirtschaft), 2) ηελ
«αζηηθήλ νηθνλνκίαλ» (Stadtwirtschaft) θαη 3) ηε «ιατθή νηθνλνκία» (Volkwirtschaft) ( Ξ.
Ενιψηαο, «Ζ Διιάο εηο ην ζηάδηνλ ηεο εθβηνκεραλίζεσο (1926)», β΄ έθδνζε 1964, ζει. 19.
 131

Το ΚΚΕ κεωροφςε ότι θ καπιταλιςτικι βιομθχανικι ανάπτυξθ, ο εκςυγχρονιςμόσ του

καπιταλιςτικοφ κράτουσ και θ αςτικοδθμοκρατικι μορφι τθσ εξουςίασ ςτθν Ελλάδα δεν
μποροφςαν να πραγματοποιθκοφν με θγζτιδα τθν αςτικι τάξθ, λόγω τθσ «υποτελοφσ
εξάρτθςισ» τθσ και επομζνωσ άλλο μζτωπο δυνάμεων ζπρεπε να θγθκεί γι’ αυτοφσ τουσ
ςτόχουσ.

Ζτςι, ο ςτόχοσ τθσ εκβιομθχάνιςθσ και θ πολιτικι οικονομικι αντίλθψθ για τθν
άμεςθ ανάλθψθ από το αςτικό κράτοσ εκτεταμζνων παραγωγικϊν επενδφςεων (κρατικζσ
επιχειριςεισ και μάλιςτα μονοπωλιακζσ) ςτο ζδαφοσ του καπιταλιςτικοφ τρόπου
παραγωγισ και με ςτόχο τθν περαιτζρω ανάπτυξι του, ςυχνά ταυτίηονταν με τισ
εκνικοποιιςεισ, όπωσ ζμπαιναν ςε προγράμματα του ΚΚΕ.

ΣΡΛΣΟ ΚΕΦΑΛΑΛΟ

Θ ΔΡΑ΢Θ ΣΟΤ ΚΚΕ

ΑΠΟ ΣΟ ΣΕΛΟ΢ ΣΟΤ 1949

ΕΩ΢ ΚΑΛ ΣΘ 12θ ΕΤΡΕΛΑ ΟΛΟΜΕΛΕΛΑ

ΣΘ΢ ΚΕ ΣΟΤ 1968

Α. ΣΟ ΚΚΕ ΑΠΟ ΣΟ ΣΕΛΟ΢ ΣΟΤ 1949

ΕΩ΢ ΚΑΛ ΣΟ 8ο ΢ΤΝΕΔΡΛΟ (1961)

3.Α.1. Θ 6θ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΣΘ΢ ΚΕ (9 ΟΚΣΩΒΡΙΟΤ 1949)

ΠΡΩΣΑ ΢ΤΜΠΕΡΑ΢ΜΑΣΑ ΜΕΣΑ ΣΘΝ ΤΠΟΧΩΡΘ΢Θ

ΣΟΤ ΔΘΜΟΚΡΑΣΙΚΟΤ ΢ΣΡΑΣΟΤ ΕΛΛΑΔΑ΢ (Δ΢Ε)

ΠΡΟ΢ΑΡΜΟΓΘ ΢ΣΘ ΝΕΑ ΠΟΛΙΣΙΚΘ ΚΑΣΑ΢ΣΑ΢Θ

Στo τζλοσ Αυγοφςτου 1949, μετά τθν υποχϊρθςθ του Δθμοκρατικοφ Στρατοφ
Ελλάδασ (ΔΣΕ) από το Γράμμο και το Βίτςι ςτθν Αλβανία, διαμορφϊκθκαν νζεσ ςυνκικεσ
για τθ δράςθ του ΚΚΕ. Ππωσ ιταν επόμενο, το πρϊτο ηιτθμα, που επιβαλλόταν να
εξεταςτεί, αφοροφςε τισ αιτίεσ τθσ ιττασ του Δθμοκρατικοφ Στρατοφ Ελλάδασ (ΔΣΕ), ςε
ςυνδυαςμό με τον κακοριςμό των κακθκόντων του ΚΚΕ ςτθ νζα κατάςταςθ.

H πρϊτθ προςπάκεια τθσ κακοδιγθςθσ του Κόμματοσ να δει κριτικά και

αυτοκριτικά τθν πορεία τθσ πάλθσ του κατά τθν προθγοφμενθ περίοδο και να προςαρμόςει

Παξαπέκπεη ζην K. Bucher, Die Entstehung der Volkwirtschaft, 1νο ηφκνο, 16ε έθδνζε,
Tübingen 1922, ζει. 91).
 132

τθν τακτικι του ςτισ νζεσ ςυνκικεσ, ζγινε ςτθν 6θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (9 Οκτωβρίου 1949),
που ςυνιλκε ςτο Μπουρζλι τθσ Αλβανίασ.

Με ςκοπό να υπάρξει μία πιο ςυλλογικι ςυηιτθςθ, που κα βοθκοφςε τισ εργαςίεσ
θσ
τθσ 6 Ολομζλειασ, ςυνιλκε προθγουμζνωσ (29 και 30 Σεπτεμβρίου), επίςθσ ςτο
Μπουρζλι, θ Συνδιάςκεψθ315 των Κομματικϊν Οργανϊςεων των τμθμάτων Βίτςι – Γράμμου
του ΔΣΕ, με ςυμμετοχι 325 αντιπροςϊπων. Οι αποφάςεισ και ςτα δφο κομματικά ςϊματα
πάρκθκαν ομόφωνα.

Αρκετζσ μζρεσ πριν από τθν πραγματοποίθςθ τθσ κομματικισ ςυνδιάςκεψθσ ςτο
Μπουρζλι ςτα τζλθ Σεπτεμβρίου 1949, ο Ηαχαριάδθσ επιςκζφκθκε τθν ΕΣΣΔ. Στισ 16
Σεπτεμβρίου 1949 ςυναντικθκε με τον Στάλιν ςτθν περιοχι τθσ Μαφρθσ Κάλαςςασ, ςτισ
όχκεσ τθσ λίμνθσ ΢ίτςα, όπου ο Στάλιν ξεκουραηόταν.

Από τθ ςυνάντθςθ ςτθ λίμνθ ΢ίτςα προζκυψε το ομϊνυμο ντοκουμζντο, που

αποτζλεςε τθ βάςθ των εκτιμιςεων και κακθκόντων τθσ 6θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ ςτο
Μπουρζλι316. Το τελικό κείμενο του ντοκουμζντου ςτθ ρωςικι γλϊςςα, που ζδωςε ο
Ηαχαριάδθσ ςτον Στάλιν, ο δεφτεροσ το υπζγραψε ωσ ςωςτό. Σφμφωνα με μαρτυρία του Δ.
Βλαντά, ο Στάλιν απάλειψε μόνο τισ λζξεισ «προςωρινι υποχϊρθςθ», που αναφζρονταν
ςτον ΔΣΕ.

Στθν απόφαςθ τθσ 6θσ Ολομζλειασ αποτιμικθκε ωσ εξισ θ προςφορά του ΔΣΕ:

«…Θ τρίχρονθ θρωικι εποποιία του ΔΣΕ αποτελεί ανεχτίμθτο κεφάλαιο του λαϊκοφ
απελευκερωτικοφ κινιματοσ τθσ Ελλάδασ, κεφάλαιο που κακαγιάςτθκε με τθ κυςία
χιλιάδων και χιλιάδων αγωνιςτϊν, αντρϊν, γυναικϊν, νζων, που άλλοι δίνοντασ τθ ηωι τουσ
και άλλοι τραυματίεσ και ανάπθροι, με το αίμα τουσ πότιςαν και ζκρεψαν τισ ρίηεσ μιασ
λαϊκοδθμοκρατικισ και ςοςιαλιςτικισ Ελλάδασ. Ο ΔΣΕ μζςα ςτο ςκλθρό αιματθρό αγϊνα
ενάντια ςτουσ εγκάκετουσ του ξζνου ιμπεριαλιςμοφ δθμιοφργθςε ολόκλθρθ ςτρατιά θρϊων
*...+ Το ΚΚΕ εμπνευςτισ, οργανωτισ και κακοδθγθτισ του ΔΣΕ ζςωςε άλλθ μια φορά τθν τιμι
τθσ Ελλάδασ»317.

Επίςθσ θ 6θ Ολομζλεια ζκανε και τθν παρακάτω βαςικι διαπίςτωςθ:

«Θ ιττα μασ ςτθ μάχθ Βίτςι-Γράμμου τον Αφγουςτο του 1949, ςθμειϊνει μια αλλαγι
ςτθν κατάςταςθ. Αυτό επιβάλλει και μια αλλαγι ςτθν πολιτικι μασ γραμμι. Θ τακτικι τθσ
ςυνζχιςθσ οπωςδιποτε του ζνοπλου αγϊνα, που εκφράηει ζνα μικροαςτικό πνεφμα
απελπιςίασ και ζλλειψθ προοπτικισ, κα ‘δινε τθ δυνατότθτα ςτον αντίπαλο να καταφζρει
ςυντριπτικό χτφπθμα εναντίον των αγωνιςτϊν και ςτελεχϊν του»318.

Με βάςθ αυτι τθ διαπίςτωςθ θ 6θ Ολομζλεια κακόριςε ωσ νζα κακικοντα του

Κόμματοσ ανάμεςα ςε άλλα:

«α) Να ςταματιςει αμζςωσ ο ζνοπλοσ αγϊνασ, αφινοντασ μόνο μικρά παρτιηάνικα

τμιματα, ςα μζςο πίεςθσ για όςο το δυνατό περιςςότερο εκδθμοκρατιςμό τθσ πολιτικισ
ηωισ του τόπου *...+.

315
Βιέπε ηελ απφθαζε ηεο ΢πλδηάζθεςεο ζην Παξάξηεκα ηνπ Γνθηκίνπ ζει. 515.
316
Οιφθιεξν ην θείκελν ζην Παξάξηεκα ηνπ Γνθηκίνπ ζει. 514.
317
Αξρείν ΚΚΔ -6ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 94.
318
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα 1995, ζει.
13. [ζεκείσζε Γνθηκίνπ: Δλλνεί ηνλ Μ. Παξηζαιίδε, ηνλ νπνίν θαηεγφξεζε φηη είρε
πξνηείλεη ειηγκφ πξνο ηνλ Νφην αληί ηεο ππνρψξεζεο ζηελ Αιβαλία. Σν ίδην είρε ζεσξήζεη
σο αλαγθαίν θαη ε εγεζία ηνπ Κφκκαηνο Δξγαζίαο Αιβαλίαο].
 133

β) Να μεταφερκεί το κζντρο βάρουσ τθσ δουλειάσ του Κόμματοσ ςτθν οργάνωςθ και
κακοδιγθςθ των οικονομικϊν και πολιτικϊν αγϊνων όλων των ςτρωμάτων του
εργαηόμενου λαοφ. *...+

γ) Το ΚΚΕ, ςε ςυνεργαςία με το ΑΚΕ, να δθμιουργιςει ζνα πλατφ δθμοκρατικό

ςυναςπιςμό, που κα ενϊνει όλο τον εαμικό κόςμο *...+ όςουσ επεδίωκαν τθ
δθμοκρατικοποίθςθ τθσ Ελλάδασ.

δ) Στο κζντρο τθσ προςοχισ του Κόμματοσ να μπει το ηιτθμα τθσ υπεράςπιςθσ τθσ
ειρινθσ *...+.

η) Το Κόμμα πρζπει, χρθςιμοποιϊντασ τισ νόμιμεσ δυνατότθτεσ που υπάρχουν, να

βγάλει ςτθν Ακινα νόμιμθ, περιοδικι, μαηικι πολιτικι εφθμερίδα.

θ) Χωρίσ αναβολι το Κόμμα πρζπει να προετοιμάςει και να ςτείλει ςτισ μεγάλεσ

πόλεισ ολόκλθρθ ςειρά κομματικά ςτελζχθ για το δυνάμωμα και τθν αναδιοργάνωςθ των
τοπικϊν κομματικϊν οργανϊςεων και για τθν εξαςφάλιςθ τθσ εφαρμογισ τθσ καινοφργιασ
γραμμισ…»319.

Θ απόφαςθ τθσ Ολομζλειασ εκτίμθςε ωσ βαςικζσ αιτίεσ για τθν ιττα του ΔΣΕ:

«Τθν ζκβαςθ τθσ φετεινισ αναμζτρθςθσ με τον εχκρό κακόριςε το γεγονόσ ότι το
Κόμμα μζςα ςε ςυνκικεσ που οι δυςκολίεσ για τον αγϊνα μασ μεγάλωναν εξ αιτίασ κυρίωσ
τθσ προδοςίασ του Τίτο *...+ δεν μπόρεςε να λφςει το πρόβλθμα των εφεδρειϊν του ΔΣΕ και
του εφοδιαςμοφ των τμθμάτων του τθσ κεντρικισ και νότιασ Ελλάδασ, δεν κατάφερε να
ςπάςει τθν κατάςταςθ που δθμιοφργθςε ο μοναρχοφαςιςμόσ ςτισ πόλεισ, για να
εξαςφαλίςει νζεσ δυνάμεισ ςτο ΔΣΕ και να ςυνδυάςει ζνα γερό μαηικό κίνθμα ςτισ πόλεισ με
τον πόλεμο του ΔΣΕ ςτα βουνά» 320.

Σε αυτι τθν εκτίμθςθ θ 6θ Ολομζλεια κατζλθξε μετά από πολλι ςυηιτθςθ που ζγινε
και ςτθν κομματικι Συνδιάςκεψθ. Το επίμαχο ςθμείο βριςκόταν ςτο αν βάραινε ςτθν ιττα
ο ρόλοσ τθσ Γιουγκοςλαβίασ ι θ ζλλειψθ εφεδρειϊν. Σε ςχζςθ με αυτό το κζμα ο Κ.
Κολιγιάννθσ είπε ςτθν ίδια Ολομζλεια:

«Δεν με ικανοποιοφςε θ κζςθ ότι *...+ ο βαςικόσ, ο κφριοσ, ο κακοριςτικόσ

παράγοντασ *...+ είναι θ τιτικι προδοςία και τα δικά μασ λάκθ δεν παίξανε κακοριςτικό
ρόλο»321.

Λίγεσ μζρεσ αργότερα, ςτισ 20 Οκτωβρίου 1949 κυκλοφόρθςε ςε μπροςοφρα θ

ομιλία του Νίκου Ηαχαριάδθ ςτθν 6θ Ολομζλεια, με τον τίτλο: «Καινοφργια κατάςταςθ,
καινοφργια κακικοντα. Οι διαπιςτϊςεισ, θ γραμμι και οι αποφάςεισ τθσ 6θσ Ολομζλειασ τθσ
ΚΕ του ΚΚΕ (9-10-1949)».

Σχετικά τον Τίτο το άρκρο του Ν. Ηαχαριάδθ υπογράμμιηε ανάμεςα ςε άλλα:

«Αυτι θ προδοςία του Τίτο υπιρξε για το ςτάδιο που περνοφςε το κίνθμά μασ ςτα
1948 - 49, ο κακοριςτικόσ λόγοσ που οδιγθςε ςτθν προςωρινι μα αναγκαία υποχϊρθςι μασ
φςτερα απ’ τθ μάχθ ςτο Βίτςι - Γράμμο. Και πρζπει εδϊ να το ποφμε ανοιχτά, ότι αν απ’ το

319
Αξρείν ΚΚΔ -6ε Οινκέιεηα, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 92, 93, 94.
320
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα θείκελα, ηφκνο 7νο, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, ζει. 14 – 15.
321
6ε Οινκέιεηα, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ ζει. 33.
 134

1946 ιταν γνωςτόσ ο άτιμοσ ρόλοσ του προβοκάτορα Τίτο, τότε το ΚΚΕ δεν κα κατάλθγε
ςτθν απόφαςθ να ξαναπάρει τα όπλα …»322.

Σχετικά με το ρόλο του Τίτο, ο Ν. Ηαχαριάδθσ επικαλζςτθκε και μία από τισ ςχετικζσ
τοποκετιςεισ του ιμπεριαλιςμοφ, ςυγκεκριμζνα ανταπόκριςθ του Γαλλικοφ Ρρακτορείου
από τθν Ουάςιγκτον, που αναδθμοςιεφκθκε ςτθν εφθμερίδα «ΚΑΚΘΜΕ΢ΛΝΘ» ςτισ 18
Οκτωβρίου 1949:

«Οι επίςθμοι αμερικάνικοι κφκλοι δεν διςτάηουν να βεβαιϊςουν ότι θ «αποςταςία»

του Τίτο ζπαιξε ςθμαντικό ρόλον εισ τθν εξζλιξιν τθσ εν Ελλάδι καταςτάςεωσ»323.

Πςον αφορά τθν εκτίμθςθ για το ρόλο του Τίτο, θ 6θ Ολομζλεια ανζφερε ςτθν
απόφαςι τθσ ανάμεςα ςε άλλα:

«… Ακόμθ απ’ το 1943 θ κλίκα του Τίτο ςτόχο τθσ ζβαηε να ςπάηει τθν ενότθτα
ελλινων και ςλαβομακεδόνων ςτθν πάλθ κατά του κατακτθτι. Συκοφαντοφςε και
υπόςκαπτε το Κομμουνιςτικό Κόμμα τθσ Ελλάδασ, γιατί ιταν εμπόδιο ςτθν πραγματοποίθςθ
των βλζψεϊν του. (…) οργάνωνε λιποταξίεσ απ’ το ΔΣΕ. Ολόκλθρθ ςειρά άλλοι πράκτορεσ
πιραν εντολι να κάνουν φπουλθ διαλυτικι δουλειά ςτθν Ελεφκερθ Ελλάδα και μζςα ςτα
τμιματα του ΔΣΕ. Ο Τίτο μασ ςτζρθςε πολφτιμεσ εφεδρείεσ. Στο τζλοσ όχι μόνο άφθςε το
μοναρχοφαςιςτικό ςτρατό να χρθςιμοποιιςει το γιουγκοςλαβικό ζδαφοσ για να χτυπιςει
από τα πλευρά το ΔΣΕ ςτο Καϊμακτςαλάν, αλλά και μασ χτφπθςε πιςϊπλατα με δικζσ του
δυνάμεισ ςτισ ςκλθρζσ μάχεσ του Βίτςι»324.

Ιταν λακεμζνθ θ αναφορά «αν απ’ το 1946 ιταν γνωςτόσ ο άτιμοσ ρόλοσ του
προβοκάτορα Τίτο, τότε το ΚΚΕ δεν κα κατάλθγε ςτθν απόφαςθ να ξαναπάρει τα όπλα…». Θ
απόφαςθ για τον ζνοπλο αγϊνα κακορίςτθκε πρωταρχικά από τθν όξυνςθ των ταξικϊν
αντικζςεων ςτθν Ελλάδα, παίρνοντασ ταυτόχρονα υπόψθ τθ δυνατότθτα βοικειασ προσ τον
ΔΣΕ από τθ Γιουγκοςλαβία, αλλά και από άλλα κράτθ τθσ εργατικισ εξουςίασ.

Οριςμζνεσ κζςεισ του κειμζνου ζγιναν πολφ γριγορα αντικείμενο οξείασ

εςωκομματικισ κριτικισ, κυρίωσ όμωσ κατά τα μζςα τθσ δεκαετίασ του 1950. Λδιαίτερα
ςυγκζντρωςαν τα πυρά τθσ κριτικισ θ εκτίμθςθ για το ρόλο του Τίτο ςτθν ζκβαςθ του
αγϊνα του ΔΣΕ, κακϊσ και οι κζςεισ:

«Στθ χϊρα ξεςποφν και φουντϊνουν μεγάλοι λαϊκοί αγϊνεσ, ενϊ οι κφριεσ
δυνάμεισ του ΔΣΕ, παρά τθ μοναρχοφαςιςτικι επιτυχία ςτο Γράμμο-Βίτςι, παραμζνουν
άκικτεσ με τα όπλα παρά πόδα ...» 325.

322
6ε Οινκέιεηα, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 84.
323
6ε Οινκέιεηα, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ ζει. 70.
324
Σν ΚΚΔ – Δπίζεκα Κείκελα, η. 7νο, ζει. 15, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή.
΢ρεηηθά κε ην ίδην ζέκα ν ΢φισλ Γξεγνξηάδεο έγξαςε γηα ηελ 24 ε Σαμηαξρία ηνπ
Γ΢Δ: «Έλα ηκήκα ηεο όκσο πνπ θαηέθπγε ζηε Γηνπγθνζιαβία αθνπιίζηεθε θαη θιείζηεθε ζε
ζηξαηόπεδν. Πάλησο έηζη ν ζηξαηόο πνπ ζα ελεξγνύζε ηελ επίζεζε ζην Βίηζη εμαζθάιηζε ηα
λώηα ηνπ». Καη γηα ην θιείζηκν ησλ ζπλφξσλ: «Ο Γεκνθξαηηθόο ΢ηξαηόο έραλε έηζη όια ηα
εθόδηα πνπ είρε απνζεθεπκέλα ζηε Γηνπγθνζιαβία, αιιά θαη κεξηθέο ρηιηάδεο καρεηέο ηνπ πνπ
είραλ κεηαθεξζεί ζαλ ηξαπκαηίεο ή αζζελείο ζην γηνπγθνζιαβηθό έδαθνο, πνπ αθνύ
ζεξαπεύνληαλ επξόθεηην λα επηζηξέςνπλ ζην Βίηζη». (΢φισλ Ν. Γξεγνξηάδεο, ΣΑ ΦΟΒΔΡΑ
ΝΣΟΚΟΤΜΔΝΣΑ - Ο ΔΜΦΤΛΗΟ΢ 1946-1949, η. Β΄, ζει. 73 θαη 75, εθδφζεηο ΣΟ ΒΖΜΑ–
ΦΤΣΡΑΚΖ).
325
6ε Οινκέιεηα, ζει. 71, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
 135

«Και μετά τθν υποχϊρθςι μασ από το Γράμμο-Βίτςι, θ κατάςταςθ ςτθν Ελλάδα
παραμζνει επαναςτατικι» 326.

3.Α.2. Θ 6θ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΚΑΙ ΣΟ ΝΣΟΚΟΤΜΕΝΣΟ ΣΘ΢ ΛΙΜΝΘ΢ ΡΙΣ΢Α

Σε κείμενο327 που ο Ηαχαριάδθσ παρζδωςε ςτθ ςοβιετικι θγεςία, με θμερομθνία 8

Σεπτεμβρίου 1949, δθλαδι μετά τθ ςυνεδρίαςθ του ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ (Μπουρζλι, 4
Σεπτεμβρίου), αναφζρονται οι πρϊτεσ εκτιμιςεισ για τθν ιττα του ΔΣΕ και τα νζα
κακικοντα πάλθσ του ΚΚΕ.

Υπάρχουν ςθμαντικζσ διαφορζσ ανάμεςα ςτο πρϊτο κείμενο του ΡΓ και ςτο τελικό
κείμενο, όπωσ διαμορφϊκθκε με τθ γνϊμθ του Στάλιν.

Οι διαφορζσ αφοροφν : α) Τθν ιεράρχθςθ τθσ προδοςίασ του Τίτο ωσ αιτίασ για τθν
ιττα του ΔΣΕ. Το κείμενο του ΡΓ του ΚΚΕ τθν ιεραρχεί ωσ πρϊτθ αιτία, ενϊ το ντοκουμζντο
τθσ λίμνθσ ΢ίτςα ωσ τρίτθ κατά ςειρά. β) Τθν εκτίμθςθ τθσ νζασ κατάςταςθσ ςτθν Ελλάδα
και τον προςδιοριςμό των κακθκόντων του ΚΚΕ. Στο αρχικό κείμενο του ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ
τα κακικοντα προςδιορίηονταν ωσ εξισ:

«Ρρϊτον. Διατιρθςθ και ενίςχυςθ του παρτιηάνικου αγϊνα ς’ όλθ τθ χϊρα». Και
κυρίωσ: «…Εφόςον κα αναπτφξουμε τουσ μαηικοφσ και λαϊκοφσ αγϊνεσ, κα διατθριςουμε
τθν παρτιηάνικθ δραςτθριότθτα ς’ όλθ τθ χϊρα ζχοντασ και ζτοιμεσ τισ δυνάμεισ μασ ςτο
εξωτερικό και ςε ςχζςθ και με τθ διαμόρφωςθ τθσ διεκνοφσ κατάςταςθσ κα μπορζςουμε
ςτθν κατάλλθλθ ςτιγμι να γενικεφςουμε πάλι τον ζνοπλο αγϊνα για τθν ανατροπι του
μοναρχοφαςιςμοφ»328.

Στο ντοκουμζντο τθσ λίμνθσ ΢ίτςα γινόταν αντικειμενικι εκτίμθςθ του ςυςχετιςμοφ
δυνάμεων ςτθν Ελλάδα.

Ϋςτόςο και το ντοκουμζντο τθσ ΢ίτςα, κακϊσ και του ΡΓ του ΚΚΕ, περιλάμβανε
λακεμζνεσ εκτιμιςεισ, όπωσ ξεποφλθμα τθσ Ελλάδασ ςτουσ Αμερικανοφσ, ενϊ επρόκειτο για
ςυμμαχία των αντίςτοιχων αςτικϊν τάξεων, κακϊσ και αντιφατικζσ κζςεισ ωσ προσ τα
κακικοντα του κόμματοσ, όπωσ θ διατιρθςθ μικρϊν παρτιηάνικων τμθμάτων. Από τθν άλλθ
ζκετε ωσ ςτόχο του ΚΚΕ τθ δθμιουργία δθμοκρατικοφ ςυναςπιςμοφ ςτθ βάςθ ενόσ
μίνιμουμ προγράμματοσ, για τθν ανατροπι του μοναρχοφαςιςμοφ.

«γ) Ράνω ςτθ βάςθ του προγράμματοσ του αγϊνα για τθν ανεξαρτθςία και τθ
δθμοκρατικοποίθςθ τθσ Ελλάδασ, το ΚΚΕ πρζπει να δθμιουργιςει πλατφ δθμοκρατικό
ςυναςπιςμό, που να τραβθχτοφνε όςοι δζχονται το μίνιμουμ αυτό πρόγραμμα
δθμοκρατικισ ανάπτυξθσ τθσ Ελλάδασ».329

Αν και ο Ηαχαριάδθσ ςυμφϊνθςε με το ντοκουμζντο τθσ λίμνθσ ΢ίτςα, κατά βάκοσ

διατθροφςε τθν άποψι του για τθ δυνατότθτα νζασ επαναςτατικισ ανόδου, όπωσ

326
6ε Οινκέιεηα, ζει. 74, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
327
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 466510, Γξάκκα ηνπ Ν. Εαραξηάδε πξνο ηνλ Ησζήθ ΢ηάιηλ,
ΓΓ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚ΢Δ 8/9/1949.
328
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 466510, Γξάκκα ηνπ Ν. Εαραξηάδε πξνο ηνλ Ησζήθ ΢ηάιηλ,
ΓΓ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚ΢Δ 8/9/1949.
329
Ζ ηξίρξνλε επνπνηία ηνπ Γ΢Δ, 1946-1949, έθδ. «Ρηδνζπάζηεο»-«΢χγρξνλε Δπνρή»,
Αζήλα, 1998, ζει. 549.
 136

αναπτφχκθκε ςτθν ομιλία – άρκρο του που εντάχκθκε ςτα πρακτικά τθσ 6θσ Ολομζλειασ τθσ
ΚΕ. Λίγο αργότερα το ανζδειξε από τθ δικι του ςκοπιά ο Δ. Ραρτςαλίδθσ ςτθ 2θ Ολομζλεια
του 1951, κάνοντασ κριτικι ςτον Ηαχαριάδθ:

«Οφτε το ντοκουμζντο τθσ Μόςχασ (εννοοφςε τθσ ΢ίτςα), οφτε θ 6θ Ολομζλεια του
1949 μίλθςαν για επαναςτατικι κατάςταςθ»330.

Αν και ο Ραρτςαλίδθσ ςε αυτι τθν Ολομζλεια (1951) κακαιρζκθκε από τθν ΚΕ για
φραξιονιςμό, θ οπορτουνιςτικι πλευρά ςτθν ΚΕ ςυνζχιηε να αξιοποιεί τισ παραπάνω κζςεισ
του Ηαχαριάδθ. Εντάκθκε θ εςωκομματικι διαπάλθ, με ςκοπό τθν αλλαγι ςτθν
κακοδιγθςθ του ΚΚΕ. Μάλιςτα ςτελζχθ τθσ οπορτουνιςτικισ ομάδασ, επιχείρθςαν να
αποςπάςουν τθ ςτιριξθ του ΚΚΣΕ ςτισ κατθγορίεσ τουσ ενάντια ςτον Ν. Ηαχαριάδθ για
αντιςοβιετιςμό και ότι ιταν πράκτορασ του ταξικοφ εχκροφ. Στελζχθ του ΚΚΕ (Ραρτςαλίδθσ
κ.α.) είχαν ιδιαίτερεσ επαφζσ με ςτελζχθ του ΚΚΣΕ, ςτο οποίο επίςθσ διεξαγόταν ζντονθ
εςωκομματικι διαπάλθ, που ανοιχτά εκδθλϊκθκε ζντονα αμζςωσ μετά το κάνατο του
Στάλιν. Σε αυτι τθ φάςθ αξιοποίθςαν τισ παραπάνω διαφορζσ.

Ο Ηαχαριάδθσ προςπάκθςε με όλεσ τισ δυνάμεισ του να αποκροφςει τθν

οπορτουνιςτικι επίκεςθ, τον φραξιονιςμό, αλλά και τθ ςυκοφαντία. Θ διαπάλθ
ςυνεχίςτθκε, ενϊ πζραςε ςε άλλθ φάςθ μετά το κάνατο του Στάλιν.

3.Α.3. ΕΚΣΙΜΘ΢Θ ΓΙΑ ΣΘΝ 6Θ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ

Θ 6θ Ολομζλεια ςωςτά υπεράςπιςε τθν αναγκαιότθτα και το χαρακτιρα του ΔΣΕ ωσ

ζκφραςθ τθσ όξυνςθσ τθσ ταξικισ πάλθσ. Επίςθσ ςωςτά επιβεβαίωςε ότι θ ιττα ςτο Γράμμο
– Βίτςι επζφερε τζτοια αλλαγι ςτο ςυςχετιςμό δυνάμεων, που δεν μποροφςε πια να
ςυνεχιςτεί θ ζνοπλθ ταξικι πάλθ ςε εκείνεσ τισ ςυνκικεσ.

Ϋςτόςο, θ 6θ Ολομζλεια λακεμζνα εκτιμοφςε ότι ςχετικά γριγορα κα

διαμορφϊνονταν ςυνκικεσ για νζο ζνοπλο αγϊνα, δθλαδι κεωροφςε ότι υπιρχε
επαναςτατικι κατάςταςθ, που απαιτοφςε ετοιμότθτα με ςφνκθμα «το όπλο παρά πόδα».
Αναλυτικότερα εκτιμοφςε ότι ςτθν Ελλάδα υπιρχε κρίςθ τθσ μοναρχοφαςιςτικισ
διακυβζρνθςθσ και τθσ αγγλοαμερικανικισ κατοχισ, κρίςθ οικονομικι, πολιτικι, με
προοπτικι άμεςθσ εμπλοκισ τθσ Ελλάδασ ςε πόλεμο ςτα Βαλκάνια και επομζνωσ
προοπτικι γενίκευςθσ τθσ κρίςθσ.

Θ κζςθ που διατυπϊκθκε ςτθν Απόφαςθ τθσ 6θσ Ολομζλειασ, ότι «το λαϊκό
επαναςτατικό κίνθμα υποχρεϊκθκε ςε μια προςωρινι υποχϊρθςθ»,331 ερχόταν ςε αντίκεςθ
με το ντοκουμζντο τθσ λίμνθσ ΢ίτςα.

Τα γεγονότα που επικαλζςτθκε θ 6θ Ολομζλεια, κακϊσ και επόμενα κομματικά

Σϊματα, όπωσ θ 2θ Ολομζλεια του 1951, για να τεκμθριϊςουν «…τθν καινοφργια άνοδο του
λαϊκοφ επαναςτατικοφ κινιματοσ ςτθν Ελλάδα»332 (450.000 απεργοί ςε ζνα χρόνο,
πανελλαδικι απεργία 15 θμερϊν των δθμοςίων υπαλλιλων, 500.000 λαοφ που
κινθτοποιικθκε τουσ μινεσ Λουνίου – Λουλίου 1951 ενάντια ςτθν απαγόρευςθ τθσ αφξθςθσ
μιςκϊν και μεροκάματων, τα αποτελζςματα των δθμοτικϊν εκλογϊν ςτισ 15 Απριλίου 1951

330
Αξρείν ΚΚΔ - 2ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 161.
331
Αξρείν ΚΚΔ – 6ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδ. ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 94.
332
Αξρείν ΚΚΔ - 2ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 19.
 137

και των βουλευτικϊν ςτισ 9 Σεπτεμβρίου του ίδιου χρόνου, που θ ΕΔΑ ςυγκζντρωςε
10,52%), δεν επαρκοφςαν για να ςθματοδοτιςουν μια νζα άνοδο του επαναςτατικοφ
κινιματοσ.

Στο ξεκίνθμα τθσ νζασ δεκαετίασ θ θγεςία του κόμματοσ υποτίμθςε το γεγονόσ ότι
οι βαςικζσ δυνάμεισ του κόμματοσ βρίςκονταν ζξω από τθν Ελλάδα και όςεσ βρίςκονταν
μζςα ςτθν Ελλάδα ιςαν κατά βάςθ ςτισ φυλακζσ, ςτα ςτρατόπεδα ςυγκζντρωςθσ και
άλλουσ τόπουσ εξορίασ. Θ όξυνςθ των κοινωνικϊν αντικζςεων, που ορκά επιςιμαινε,
κακϊσ και το αίςκθμα πλατφτατων δυνάμεων, ότι ο λαόσ είχε διεξάγει ζναν δίκαιο αγϊνα,
ςτον οποίο το ΚΚΕ είχε νικιςει θκικά, δεν επαρκοφςαν για μια επαναςτατικι άνοδο.
Υποτιμικθκε θ δυνατότθτα να οδθγιςει θ «μοναρχοφαςιςτικι διακυβζρνθςθ και
αγγλοαμερικάνικθ κατοχι» ςε μια αναςυγκρότθςθ και ςτακεροποίθςθ του αςτικοφ
κράτουσ ςτθν Ελλάδα, όπωσ ςυνζβαινε, αφοφ ςτθν πραγματικότθτα θ Ελλάδα ζμπαινε ςε
μια φάςθ καπιταλιςτικισ ςτακεροποίθςθσ.

Ππωσ φάνθκε και ςτο επόμενο χρονικό διάςτθμα, οι ενδοαςτικζσ αντικζςεισ δεν
αποτελοφςαν απόδειξθ ότι «ο μοναρχοφαςιςμόσ και το κακεςτϊσ τθσ αμερικανοκρατίασ
περνάν μια βακιά … κρίςθ»333. Το ςτρατιωτικό κίνθμα ςτισ 30 προσ 31 Μαΐου 1951, που
κατθφκυνε ο Ραπάγοσ και το οποίο με εντολι του δεν ολοκλθρϊκθκε, αποτελοφςε επίδειξθ
δφναμθσ και εκβιαςμό προσ το Ραλάτι, για τον ζλεγχο του αςτικοφ πολιτικοφ ςυςτιματοσ,
με δεδομζνο ότι ο πολιτικόσ ρόλοσ τθσ βαςιλείασ είχε ενιςχυκεί ςτα χρόνια 1946-1949.

Βαςικι αδυναμία τθσ 6θσ Ολομζλειασ, κακϊσ και ςωμάτων που ακολοφκθςαν, ιταν
ότι δεν μπόρεςαν να κεμελιϊςουν το νζο προςδιοριςμό του χαρακτιρα τθσ επανάςταςθσ
και τθσ εξουςίασ που αντικειμενικά απαιτοφνταν ςτθν Ελλάδα, δεν μπόρεςαν να
επεξεργαςτοφν ανάλογθ τρζχουςα πολιτικι, δθλαδι πολιτικι που να αναςυγκροτεί τισ
δυνάμεισ ςε ςυνκικεσ υποχϊρθςθσ του κινιματοσ. Θ γραμμι τθσ «αντιμοναρχοφαςιςτικισ
ςυςπείρωςθσ» δεν αποτελοφςε ςωςτι τακτικι ςυγκζντρωςθσ δυνάμεων ςτθν κατεφκυνςθ
τθσ πάλθσ για τθ ςοςιαλιςτικι εξουςία.

Ο ςτρατθγικόσ ςτόχοσ τθσ ςοςιαλιςτικισ εξουςίασ είχε τεκεί ςτθν 5θ Ολομζλεια334

(1949) και επαναλιφκθκε ςτθν ομιλία του Ν. Ηαχαριάδθ ςτθν 6θ Ολομζλεια (1949), κακϊσ
και ςτο άρκρο του «Καινοφργια κατάςταςθ, καινοφργια κακικοντα»:

333
Αξρείν ΚΚΔ - 2ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 17.
334
΢ην θιείζηκν ηνπ πξψηνπ ζέκαηνο ηεο 5εο Οινκέιεηαο ν Ν. Εαραξηάδεο έζεζε άιιε
ζηξαηεγηθή απφ απηή πνπ είρε κέρξη ηφηε ην ΚΚΔ. Δίπε ζπγθεθξηκέλα: «΢ήκεξα νη ζνβαξέο
αιιαγέο πνπ έγηλαλ πξση’ απ’ όια γύξσ καο (…)επηηξέπνπλ ζε καο λα ηξαβήμνπκε πξνο
ζνζηαιηζηηθά κέηξα, πνπ καδί κε ηελ παξάιιειε ιύζε όισλ ησλ αζηηθνδεκνθξαηηθώλ
θαζεθόλησλ ηεο επαλάζηαζεο πνπ εθθξεκνύλ, λα αξρίζνπκε ηε ζνζηαιηζηηθή αλνηθνδόκεζε,
παξαθάκπηνληαο ην μερσξηζηό αζηηθνδεκνθξαηηθό ζηάδην αλάπηπμεο» [βι. Αξρείν ΚΚΔ - 5ε
Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 30]. Απηή ε ζέζε δελ πεξηερφηαλ ζηελ
εηζήγεζε ηνπ ΠΓ, νχηε θαη ζην ζρέδην απφθαζεο πνπ είρε δηαλεκεζεί ζηα κέιε ηεο ΚΔ, κε
απνηέιεζκα θαλέλαο απφ ηνπο νκηιεηέο λα κελ ηνπνζεηεζεί ζε απηφ ην θξίζηκν δήηεκα. Ζ
αιιαγή δελ ζπκπεξηειήθζε θαη ζηελ απφθαζε ηεο 5εο Οινκέιεηαο. Χζηφζν παξήγαγε
πνιηηηθφ απνηέιεζκα. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθή ε ηνπνζέηεζε ηνπ Γ. Παξηζαιίδε ζηελ 3 ε
΢πλδηάζθεςε (1950), δειαδή 20 κήλεο κεηά ηελ 5ε Οινκέιεηα:
«Δγώ είκαη απόιπηα ζύκθσλνο κε ηε γεληθή γξακκή ηνπ Κόκκαηνο όπσο θαζνξίζηεθε
από ηελ 6ε Οινκέιεηα ηνπ 1934 (…) κε ηε ζπκπιήξσζε γηα ηε δπλαηόηεηα πνπ δεκηνπξγήζεθε
λα παξαθάκςνπκε κέζα ζηηο κεηαπνιεκηθέο ζπλζήθεο ην μερσξηζηό αζηηθνδεκνθξαηηθό ζηάδην
αλάπηπμεο, όπσο ηόληζε ν ζ. Εαραξηάδεο ζηελ 5ε Οινκέιεηα ηνπ 1949» [βι. Ζ 3ε ΢πλδηάζθεςε
ηνπ ΚΚΔ, έθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2010, ζει. 52].
 138

«Ζτςι πραγματοποιείται (…) μία γοργι ςυγκζντρωςθ λαϊκϊν μαηϊν (…) γφρω από το
πρόγραμμα τθσ Λαϊκισ Δθμοκρατίασ και τθσ εκνικισ ανεξαρτθςίασ. Το πρόγραμμα αυτό
περιζκλινε αυτό που εννοοφςαμε πριν το αςτικοδθμοκρατικό ςτάδιο ςτο δρόμο προσ τθ
δικτατορία του προλεταριάτου και το ςοςιαλιςμό με τθν πρόςκετθ ποιοτικι, αρχιακι τϊρα
διαφορά, ότι θ φπαρξθ και θ βοικεια τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ αποτελεί ςιμερα κακοριςτικό
παράγοντα τόςο για τθ ςτερζωςθ των Λαϊκϊν Δθμοκρατιϊν όςο και για τθ ςοςιαλιςτικι
τουσ ανοικοδόμθςθ».335

Σε αυτι τθν τοποκζτθςθ, ο ςτόχοσ τθσ ςοςιαλιςτικισ εξουςίασ προςδιοριηόταν

κυρίωσ με βάςθ το κετικό ςυςχετιςμό για το ςοςιαλιςμό ςτα Βαλκάνια, ςτθν Κεντρικι και
Ανατολικι Ευρϊπθ, με τθν φπαρξθ ταυτόχρονα τθσ ΕΣΣΔ.

Θ 6θ Ολομζλεια δεν μπόρεςε να αποτιμιςει αντικειμενικά τα λάκθ τθσ

προθγοφμενθσ περιόδου. Είναι χαρακτθριςτικι θ εκτίμθςθ για τθ Συμφωνία τθσ Βάρκιηασ:

«…ζνασ απαραίτθτοσ ελιγμόσ για τθν αναςφνταξθ των λαϊκϊν δθμοκρατικϊν

δυνάμεων»336.

Με τθ μθ αντικειμενικι εκτίμθςθ για γριγορθ νζα επαναςτατικι άνοδο ςυνδεόταν

και θ απόφαςθ για τθ διατιρθςθ ανταρτοομάδων ςτθν Ελλάδα, φςτερα από τθν
υποχϊρθςθ του ΔΣΕ.

Θ παρουςία και δράςθ τουσ, μετά τον Αφγουςτο του 1949, δεν είχε προοπτικι,
αφοφ ο ςυςχετιςμόσ ιταν πλζον ςυντριπτικά υπζρ των αςτικϊν δυνάμεων. Δε κα
μποροφςαν να αποτελζςουν κφλακεσ ςυνζχιςθσ τθσ ζνοπλθσ πάλθσ. Ϋςτόςο, θ φπαρξθ και
δράςθ τουσ για ζνα μικρό διάςτθμα και ςε ςυγκεκριμζνεσ περιοχζσ, βοθκοφςε ςτθ
ςυγκζντρωςθ ςκόρπιων ανταρτϊν και άλλων καταδιωκόμενων και ςτο πζραςμά τουσ ςτισ
λαϊκζσ δθμοκρατίεσ.

Ο Ν. Ηαχαριάδθσ ζκανε τθν ίδια τοποκζτθςθ και ςτο κλείςιμο του πρϊτου κζματοσ
θσ
τθσ 7 Ολομζλειασ τθσ ΚΕ (Μάιοσ 1950), δίχωσ να υπάρχει και πάλι ςτθν ειςιγθςθ που
ζκανε ο ίδιοσ. Θ τοποκζτθςθ ςτο κλείςιμο:

«...Σώξα κπνξνύκε λα πνύκε όηη κε ηε γεηηνληά ρσξώλ πνπ αλνηθνδνκείηαη ν

ζνζηαιηζκόο θαη κε ηε βνήζεηά ηνπο, όπσο θαη κε ηε βνήζεηα ηεο ΢νβ. Έλσζεο, εκείο θάησ από
νξηζκέλεο ζπλζήθεο κπνξνύκε λα απνθύγνπκε θαη ην μερσξηζηό ζηάδην, (…) ηνπ
αζηηθνδεκνθξαηηθνύ κεηαζρεκαηηζκνύ. (…) όπσο ε Λατθή Γεκνθξαηία ηεο Μνγγνιίαο κε ηε
βνήζεηα πάιη ηεο ΢. Δ. απνθεύγεη ην θαπηηαιηζηηθό ζηάδην αλάπηπμεο, ην παξαθάκπηεη θαη
πεξλάεη από ηελ θαζπζηεξεκέλε νηθνλνκία ηεο ζην ζνζηαιηζκό. Ώζηε γεληθά ε δηεζλήο
θαηάζηαζε άιιαμε θαη αιιάδεη επλντθά γηα καο» [Αξρείν ΚΚΔ - 7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδνζε
ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ ζει. 180].
Από τα παραπάνω προκφπτει ότι θ προςζγγιςθ του ςοςιαλιςτικοφ χαρακτιρα τθσ
επανάςταςθσ ςτθν Ελλάδα από το Ν. Ηαχαριάδθ ζγινε με λακεμζνο τρόπο. Αυτόσ ο τρόποσ
δε βοικθςε να ωριμάςει ςτθ ςκζψθ τθσ ΚΕ θ αλλαγι τθσ ςτρατθγικισ, ενϊ εξζφραηε και
τθν ζλλειψθ ανάλογθσ κεωρθτικισ επεξεργαςίασ και τοποκζτθςθσ για το χαρακτιρα τθσ
ελλθνικισ κοινωνίασ. Ζτςι αιτιολογικι βάςθ τθσ νζασ ςτρατθγικισ ιταν θ αλλαγι του
διεκνοφσ και περιφερειακοφ ςυςχετιςμοφ δυνάμεων προσ όφελοσ του ςοςιαλιςμοφ και όχι
θ ωρίμανςθ των υλικϊν προχποκζςεων ςτθν ελλθνικι κοινωνία.
335
6ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ ζει. 83.
336
6ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 9 Ορηψβξε 1949, εθδφζεηο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ ζει.
90.
 139

Θ δράςθ των ανταρτοομάδων ιταν θρωικι. Οι μαχθτζσ και οι μαχιτριεσ του ΔΣΕ,
που ανικαν ςτισ ανταρτοομάδεσ, αποδφκθκαν ςε μια μεγαλειϊδθ ςφγκρουςθ με τον αςτικό
ςτρατό, τουσ ΜΑΧδεσ και τθ χωροφυλακι. Ρολλοί ςκοτϊκθκαν, άλλοι πιάςτθκαν και
εκτελζςτθκαν, άλλοι ζμειναν επί χρόνια ςτα βουνά καταδιωκόμενοι και τελικά διζφυγαν
ςτισ χϊρεσ τθσ ςοςιαλιςτικισ οικοδόμθςθσ. Θ ςτάςθ τουσ ιταν θρωικι και αποτελεί μία
από τισ καλφτερεσ ςελίδεσ αυταπάρνθςθσ και κυςίασ των κομμουνιςτϊν.

Θ 6θ Ολομζλεια είχε μζτωπο με τον αντικομμουνιςμό, τθν θττοπάκεια, τθ

χειραγϊγθςθ του εργατικοφ ςυνδικαλιςτικοφ κινιματοσ:

«Θ επιτυχία τθσ πάλθσ για τισ οικονομικζσ διεκδικιςεισ των εργατϊν και
υπαλλιλων, για τθν υπεράςπιςθ των ςυνδικαλιςτικϊν τουσ ελευκεριϊν είναι αναπόςπαςτα
ςυνδεμζνθ με τθν αμείλικτθ πάλθ ενάντια ςτουσ ψευτο - ςοςιαλιςτζσ και τουσ ρεφορμιςτζσ
αγφρτεσ και εμπόρουσ τθσ εργατικισ τάξθσ. Το Κόμμα πρζπει να ξεςκεπάηει ακοφραςτα και
να απομονϊνει όλουσ τουσ διαςπαςτζσ των λαϊκϊν δθμοκρατικϊν δυνάμεων και ςτθν
πρϊτθ γραμμι τουσ αποςτάτεσ και προδότεσ ςαν τον Σβϊλο και Τςιριμϊκο, που για
λογαριαςμό των ξζνων ιμπεριαλιςτϊν προςπακοφν να εμφανιςτοφν ςαν “τρίτθ
κατάςταςθ”, επιδιϊκοντασ και αυτοί να αποκλείςουν από τθν πολιτικι ηωι του τόπου τουσ
κομμουνιςτζσ. Εξαφάνιςθ και αποκλειςμόσ του ΚΚΕ από τθν πολιτικι ηωι ςθμαίνει
προςπάκεια για ολοκλθρωτικό εξανδραποδιςμό του Λαοφ. Το γεγονόσ ότι τον αγϊνα κατά
του κομμουνιςμοφ οργανϊνουν, κακοδθγοφν και χρθματοδοτοφν οι Κατςάμπθδεσ και
Μποντοςάκθδεσ, αποδείχνει ςτον κάκε εργαηόμενο το πραγματικό νόθμα του
αντικομμουνιςμοφ. Άλλωςτε οι εργάτεσ είδαν πωσ από τότε που το ΚΚΕ μπικε εκτόσ νόμου,
δθλαδι, από το 1947, τα μεροκάματα ζμειναν αμετάβλθτα ενϊ ο τιμάρικμοσ
υπερδιπλαςιάςτθκε»337.

Θ 6θ Ολομζλεια διόρκωςε τθ κζςθ τθσ 5θσ (Λανουάριοσ 1949) για τθν αυτοδιάκεςθ
των ςλαβομακεδόνων. Υιοκζτθςε τθ κζςθ:

«ςτ) Το Κόμμα πρζπει να φυλάξει και να δυναμϊςει παραπζρα τουσ δεςμοφσ

ανάμεςα ςτον ελλθνικό και ςλαβομακεδόνικο Λαό, που ςφυρθλατικθκαν μζςα ςτον κοινό
ςκλθρό αγϊνα. Θ πάλθ ενάντια ςτθν καταπίεςθ των ςλαβομακεδόνων, θ πάλθ για τθν
ιςοτιμία τουσ, θ αναγνϊριςθ του δικαιϊματοσ να ηοφνε λζφτεροι και αφζντεσ ςτθν πατρικι
τουσ γθ, δζνει τουσ μακεδόνεσ με τουσ ζλλθνεσ και εμποδίηει τα καταχτθτικά ςχζδια του Τίτο
εναντίον τθσ ελλθνικισ Μακεδονίασ»338.

Θ κζςθ αυτι διευκρινίςτθκε περιςςότερο ςτο άρκρο του Ν. Ηαχαριάδθ:

«Στθν καινοφργια κατάςταςθ το ΚΚΕ πρζπει να ευκυγραμμίςει το μζτωπό του και

ςτον τομζα τον εκνικό, ςτο μακεδονικό (ςλαβομακεδόνικο) ηιτθμα. Θ υπονομευτικι και
διαςπαςτικι δράςθ του Τίτο και των πραχτόρων του ςτθν Ελλάδα ανάγκαςε τθν 5θ
Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ (Γενάρθσ 1949), να αντικαταςτιςει το ςφνκθμα τθσ ιςοτιμίασ (τθσ
αυτονομίασ μζςα ςτα πλαίςια του ελλθνικοφ κράτουσ) με το δικαίωμα τθσ αυτοδιάκεςθσ,
παρά το γεγονόσ ότι το ςφνκθμα αυτό ςτισ ςυγκεκριμζνεσ ςυνκικεσ δεν ανταποκρινότανε
ςτα γενικότερα ςυμφζροντα του κινιματοσ»339.

3.A.4. ΟΛ ΠΟΛΛΣΛΚΕ΢ ΔΛΩΞΕΛ΢ ΢ΣΘΝ ΕΛΛΑΔΑ

337
Σν ΚΚΔ- Δπίζεκα Κείκελα, η. 7νο, ζει. 17, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή.
338
6ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, ζει. 94, εθδφζεηο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
339
6ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ (9 Ορηψβξε 1949), εθδφζεηο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ ζει.
86.
 140

ΣΟ ΚΕ΢ΜΛΚΟ ΣΟΤ΢ ΠΛΑΛ΢ΛΟ

Θ δεκαετία του 1950 άρχιςε για το λαϊκό κίνθμα ςτθν Ελλάδα ςτισ ςυνκικεσ που
είχαν διαμορφϊςει το βάροσ τθσ ιττασ του ΔΣΕ και θ κυριαρχία τθσ αιματθρισ κρατικισ
τρομοκρατίασ. Συνεχίηονταν οι ςυλλιψεισ, οι εκτοπίςεισ, τα βαςανιςτιρια, οι δίκεσ και οι
καταδίκεσ κομμουνιςτϊν και άλλων αγωνιςτϊν340.

340
Το νομοκετικό πλζγμα κατά του ΚΚΕ και του εργατικοφ - λαϊκοφ κινιματοσ
χρονολογείται πριν από τθν ίδρυςθ του ΚΚΕ, όταν άρχιςαν να ζχουν απιχθςθ οι
ςοςιαλιςτικζσ ιδζεσ. Ενιςχφκθκε ςτακερά μετά το 1918.

Το 1924 θ κυβζρνθςθ Αλζξανδρου Ραπαναςταςίου ψιφιςε το ν.δ. «περί

ςυςτάςεωσ εν εκάςτω Νομϊ Επιτροπϊν επί τθσ Δθμοςίασ Αςφαλείασ», που τροποποιικθκε
το 1926 από τον Κεόδωρο Ράγκαλο και εφαρμόςτθκε για τον διωγμό του ΚΚΕ. Οι Επιτροπζσ
Αςφάλειασ αποτελοφνταν από τον Νομάρχθ, ο οποίοσ προζδρευε, τον Ειςαγγελζα και τον
Διοικθτι τθσ Ωωροφυλακισ. Δίκαηαν ςε πρϊτο και τελευταίο βακμό δίχωσ να επιτρζπεται θ
άςκθςθ ζνδικου μζςου.

Στα χρόνια 1928 - 1935 κεςπίςτθκαν και εφαρμόςτθκαν νόμοι αποκλειςτικά για τθ
δίωξθ των κομμουνιςτικϊν ιδεϊν.

Ο Νόμοσ 4229/1929 «περί προςταςίασ του κοινωνικοφ κακεςτϊτοσ», γνωςτόσ ωσ

«ΛΔΛΫΝΥΜΟΝ», ψθφίςτθκε από τθ Bουλι επί πρωκυπουργίασ Ελευκερίου Βενιηζλου, ο
οποίοσ υπογράμμιςε: «Δια να προςτατευκι και τϊρα, αλλά κυρίωσ εισ το μζλλον, το
κοινωνικόν κακεςτϊσ».

Μετά από δφο χρόνια ψθφίςτθκαν ο Νόμοσ 5174/1931 και το ν.δ. 12/16 Λουλίου
του 1932. Με το πρϊτο ςυςτάκθκαν και πάλι οι Επιτροπζσ Δθμόςιασ Αςφάλειασ. Με το
δεφτερο ορίςτθκε ότι εκτοπίηονται οι φποπτοι λθςτοτρόφοι και όςοι τελοφν πράξεισ που
αντίκεινται ςτθ δθμόςια τάξθ και αςφάλεια τθσ χϊρασ.

Θ δικτατορία τθσ 4θσ Αυγοφςτου εξζδωςε τον α.ν. 375/1936 «περί τιμωρίασ
τωνεγκλθμάτων καταςκοπείασ και των εγκλθματικϊν ενεργειϊν των απειλουςϊν τθν
εξωτερικιν αςφάλειαν τθσ χϊρασ» (Εφθμερίσ τθσ Κυβερνιςεωσ, Ψφλλο 546, τεφχοσ
Ρ΢ΫΤΟΝ, 18 Δεκεμβρίου 1936), κακϊσ και τον α.ν. 117/18/1936 «περί μζτρων προσ
καταπολζμθςιν του κομμουνιςμοφ και των εκ τοφτου ςυνεπειϊν», με τον οποίο
αντικατζςτθςε το «Λδιϊνυμο».

Αλάινγνη λφκνη ςεθίζηεθαλ απφ ηελ θπβέξλεζε Κ. Σζαιδάξε, φπσο επίζεο θαη ην
Γ' Φήθηζκα ηεο 18 Ηνπλίνπ ηνπ 1946 «Πεξί εθηάθησλ κέηξσλ αθνξψλησλ ηελ Γεκφζηαλ
ηάμηλ θαη αζθάιεηαλ» (Δθεκεξίο ηεο Κπβεξλήζεσο, Φχιιν 197, ηρ. Α΄, 18 Ηνπλίνπ 1946).
Με ην Γ΄ Φήθηζκα ηηκσξνχληαλ κεηαμχ άιισλ: «1. Οζηηο ζέισλ λα απνζπάζε ελ
κέξνο εθ ηνπ όινπ ηεο Δπηθξαηείαο, ή λα επθνιύλε ηα πξνο ηνύην ην ηέινο ηείλνληα ζρέδηα,
ζπλσκόζεσλ ή δηήγεηξε ζηάζηλ ή ζπλελλνήζε κε μέλνπο ή θαηήξηηζελ ελόπινπο νκάδαο, ή
έιαβελ κεηνρήλ εηο ηνηαύηαο πξνδνηηθάο ελώζεηο ηηκσξείηαη κε ζάλαηνλ (…) Αξζξνλ 2. Οζηηο
θαηαξηίδε νκάδα επί ησ ζθνπώ όπσο πξνζβάιε δηα βίαο ηαο Αξράο, ή ηνπο Γεκνζίνπο ή
Δθθιεζηαζηηθνύο ππαιιήινπο ή ηα όξγαλα ηεο Γεκνζίαο, Αγξνηηθήο ή Γαζηθήο Αζθαιείαο (…)
Αξζξνλ 3: 1. Οζηηο ελόπισο πξνζβάιε δηα βίαο ηαο Αξράο, ή ηνπο Γεκνζίνπο ή
Δθθιεζηαζηηθνύο ππαιιήινπο (…) ή ηνπο ζπκκάρνπο ΢ηξαηνύο (…) ηηκσξείηαη κε ζάλαηνλ».
Αθφκε: Ο α.λ. 509/1947. Παξάιιεια κε ην λφκν 98/17.9.1946 εθηνπίδνληαλ νη
νηθνγέλεηεο ησλ ζηξαηησηηθψλ πνπ απηνκνινχζαλ απφ ηηο ηάμεηο ηνπ θπβεξλεηηθνχ ζηξαηνχ.
 141

Στα χρόνια 1946 - 1951 δικάςτθκαν από τα ζκτακτα ςτρατοδικεία 49.650 άτομα
(44.945 άντρεσ και 4.705 γυναίκεσ). Το 1950, δικάςτθκαν 1.493 άντρεσ και 137 γυναίκεσ και
937 άντρεσ και 65 γυναίκεσ το 1951341. Με τον α.ν.375/36 «περί καταςκοπείασ» ζγινε τθν
Ρρωτομαγιά του 1955 θ τελευταία εκτζλεςθ, του Ωρίςτου Καρανται, που ιταν
φυλακιςμζνοσ ςτθν Αλικαρναςςό τθσ Κριτθσ.

Οι φυλακζσ ιταν αςφυκτικά γεμάτεσ με πολιτικοφσ κρατοφμενουσ, 342 ανάμεςα

ςτουσ οποίουσ και ανιλικα παιδιά, που γεννιόνταν και μεγάλωναν όπου κρατοφνταν οι
μάνεσ τουσ. Ρολυπλθκζςτερεσ ιταν οι φυλακζσ «Αβζρωφ» ςτθν Ακινα, τθσ οδοφ
Κάςτοροσ (Βοφρλα)343 ςτον Ρειραιά, του Λτηεδίν (Καλάμι) 344 και τθσ Αλικαρναςςοφ Κριτθσ,
του Επταπυργίου345, τθσ Κζρκυρασ346, των Τρικάλων, τθσ Αίγινασ347, τθσ Ράτρασ, τθσ

Ο α.λ. 509/1947 πξνέβιεπε κεηαμχ άιισλ: «Αξζξνλ 1: 1. Σν Κνκκνπληζηηθφλ Κφκκα

Διιάδνο, ην Δζληθφλ Απειεπζεξσηηθφλ Μέησπν (ΔΑΜ) θαη ε Δζληθή Αιιειεγγχε
πξνπαξαζθεπάζαληα θαη ελεξγνχληα ηελ θαηά ηεο αθεξαηφηεηαο ηεο Υψξαο πξνδνηηθήλ
αληαξζίαλ δηαιχνληαη. (…) Αξζξνλ 2: 1. Οζηηο επηδηψθεη ηελ εθαξκνγή ηδεψλ ερνπζψλ σο
έθδεινλ ζθνπφλ ηελ δηα βηαίσλ κέζσλ αλαηξνπήλ ηνπ Πνιηηεχκαηνο, ηνπ θξαηνχληνο
θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο ή ηελ απφζπαζηλ κέξνπο εθ ηνπ φινπ ηεο επηθξαηείαο, ή ελεξγεί
ππέξ ηεο εθαξκνγήο απησλ πξνζειπηηζκφλ ηηκσξείηαη εάλ κελ είλαη αξρεγφο ή νδεγφο δηα
ηεο πνηλήο ησλ πξνζθαίξσλ δεζκψλ, εηο ηδίσο δε βαξείαο πεξηπηψζεηο δηα ηεο πνηλήο ησλ
ηζνβίσλ δεζκψλ ή ηνπ ζαλάηνπ…». (Δθεκεξίο ηεο θπβεξλήζεσο, Φυιιν 293, 27 Γεθεκβξίνπ
1947, ηεχρνο Α΄).
Αθνινχζεζαλ: Σν λ.δ. 392/1947 γηα ηελ επηβνιή ηεο αζηπλνκηθήο επηηήξεζεο. Ο α.λ.
511/1947 γηα ηε ζπζηεκαηηθή νξγάλσζε ηεο πεηζαξρεκέλεο δηαβίσζεο ζηα ζηξαηφπεδα
ζπγθέληξσζεο, (πεγή: «ΜΑΚΡΟΝΖ΢Ο΢- ηζηνξηθφο ηφπνο», ηφκνο Β', εθδφζεηο «΢χγρξνλε
Δπνρή», ζει. 12-24).
341
Ν. Μιχιϊτθσ «Τα ζκτακτα ςτρατοδικεία τθσ περιόδου 1946-1960»,ςελ.
300,εκδόςεισ «Σφγχρονθ Εποχι»).
342
΢ην εζσηεξηθφ ηεο ρψξαο δεθάδεο ρηιηάδεο βξίζθνληαλ ζηηο εμνξίεο θαη ζηηο
θπιαθέο. Ζ αλαθνίλσζε ηνπ ΠΓ ηεο ΚΔ (7 Μαξηίνπ 1951) έθαλε ιφγν γηα 40.000
θπιαθηζκέλνπο θαη εμφξηζηνπο (Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 7νο ζει. 130). Απφ ηνπο
θαηαδηθαζκέλνπο ζε ζάλαην 3.033 είραλ εθηειεζηεί κέρξη ηνλ Οθηψβξην ηνπ 1949 θαη άιινη
2.289 πεξίκελαλ ην εθηειεζηηθφ απφζπαζκα.
343
Τα κτίρια των φυλακϊν των Βοφρλων ιταν πορνεία, τα οποία οι Γερμανοί
μετζτρεψαν ςτθν Κατοχι ςε χϊρο φυλάκιςθσ.
344
Βρίςκονταν ςτο εςωτερικό του κόλπου τθσ Σοφδασ. Ωτίςτθκαν ωσ φροφριο ςτα
χρόνια τθσ τουρκοκρατίασ (1714).
345
Βυηαντινό κάςτρο τθσ Κεςςαλονίκθσ, γνωςτό και ωσ Γεντί - Κουλζ, ςτο οποίο
φυλακίςτθκαν και ποινικοί.
346
Στθ μεγάλθ πλειοψθφία τουσ οι κρατοφμενοι των φυλακϊν τθσ Κζρκυρασ ιταν
κανατοποινίτεσ καταδικαςμζνοι για «κατοχικά αδικιματα», «αδικιματα που διαπράχκθκαν
το Δεκζμβριο του 1944» και «εκτακτομετρίτεσ», δθλαδι καταδικαςμζνοι με βάςθ το Γϋ
Ϊιφιςμα του 1946 και τον α.ν 509/1947.
347
Στισ φυλακζσ τθσ Αίγινασ για πρϊτθ φορά φυλακίςτθκαν κομμουνιςτζσ το 1925 -1926,
κατθγοροφμενοι για εςχάτθ προδοςία, ςε ςχζςθ με το «Μακεδονικό ηιτθμα». Υπιρχαν και
ποινικοί κρατοφμενοι. Ρολλοί κομμουνιςτζσ φυλακίςτθκαν ςτθν Αίγινα με το «Λδιϊνυμο».
Στισ 8 Μαΐου του 1939 οχτϊ κομμουνιςτζσ δραπζτευςαν από τισ φυλακζσ. Στισ 6 Μαΐου του
1948 εκτελζςτθκαν 154 ςτθ μάντρα του νεκροταφείου, ωσ αντίποινα για τθ δολοφονία του
 142

Τρίπολθσ, τθσ Καλαμάτασ, τθσ Κεφαλονιάσ348, του Λαηαρζτο349 και άλλεσ, ενϊ ωσ τόποι
εξορίασ λειτουργοφςαν ο Αθ Στράτθσ 350, το Μακρονιςι351, ςτο οποίο μεταφζρκθκαν ςτισ
28 Λανουαρίου 1950 και 1200 γυναίκεσ πολιτικζσ κρατοφμενεσ του Τρίκερι 352, μαηί με 50

Υπουργοφ Εςωτερικϊν Ωριςτου Λαδά (1 Μαΐου του 1948). Εκτελζςτθκαν επίςθσ 121
κομμουνιςτζσ ςτο διάςτθμα 1948 - 1949.
348
Κτίςτθκαν κατά τθν περίοδο τθσ Αγγλοκρατίασ. Στθ διάρκεια του εμφυλίου θ
πλειοψθφία των 500 περίπου πολιτικϊν κρατουμζνων ιταν μελλοκάνατοι.
349
Μφλν απφ ην 1947 έσο ην 1950 εθηειέζηεθαλ ζην Λαδαξέην ηεο Κέξθπξαο 118
θνκκνπληζηέο. Αξλήζεθαλ λα ππνγξάςνπλ δήισζε κεηαλνίαο.
350
Σελ ίδηα πεξίνδν, ζηελ θφιαζε ηεο Μαθξνλήζνπ είρε ζπγθξνηεζεί θνκκαηηθή
νξγάλσζε ησλ ζηξαηησηψλ. Έγξαςε ν ΢ηαχξνο Καζηκάηεο ζηελ έθζεζε πνπ έδσζε ζην ΠΓ
γηα ηε δνπιεηά ησλ παξάλνκσλ νξγαλψζεσλ ζηα ρξφληα 1947-1952:
«΢ην Μαθξνλήζη ζπγθξνηήζακε νξγάλσζε κέζα ζηνπο θαληάξνπο (…) ήξζακε ζε
επαθή κε γλσζηά καο παηδηά θαη ζπγθξνηήζακε νξγάλσζε από 153 θαληάξνπο ζπγθξνηεκέλνπο
ζε ηξηάδεο ζε όια ηα ηάγκαηα, κε επαθή κε ηε ΢ΦΑ θαη ηα απνκνλσηήξηα. Βάιακε ην δήηεκα
ησλ αληηδειώζεσλ. Ξεζεθώζακε έλα καδηθό θίλεκα αληηδειώζεσλ». (Αξρείν ΚΚΔ –
Έγγξαθν 59901).
351
Γνωςτόσ τόποσ μαρτυρίου. Λδρφκθκε το 1946 και διατθρικθκε μζχρι και το 1958.
Στθ ςυνζχεια, μζχρι και το 1961, λειτοφργθςαν οι ςτρατιωτικζσ φυλακζσ (ΣΨΑ) και τελικά θ
φρουρά φφλαξθσ των εγκαταςτάςεων εγκατζλειψε το νθςί ςτο τζλοσ του 1961.

Υπολογίηεται ότι από το Μακρονιςι πζραςαν πάνω από 100.000 φαντάροι, αξιωματικοί
και πολίτεσ. Το ςτρατόπεδο τθσ Μακρονιςου ςυγκροτικθκε από: Το Α' Τάγμα Σκαπανζων,
που είχε μεταφερκεί από τον Άγιο Νικόλαο Κριτθσ, με διοικθτι τον Κωνςταντόπουλο που
το 1948 αντικατζςτθςε ο ταγματάρχθσ Βαςιλόπουλοσ. Το Β' Τάγμα που μεταφζρκθκε από
τθ Λάριςα ςτισ 25 Μαΐου του 1947, με διοικθτι τον Στολιόπουλο και αργότερα τον
Τηανετάτο. Το Γϋ Τάγμα, που ςυγκροτικθκε το 1946 ςτθ Μίκρα Κεςςαλονίκθσ, με διοικθτι
τον Σκαλοφμπακα. Το Σεπτζμβριο του 1947 μεταφζρκθκαν ςτο Γϋ Κζντρο Αξιωματικϊν
Μακρονιςου οι μάχιμοι αξιωματικοί του ΕΛΑΣ. Διοικθτισ του ιταν ο Ωριςτοδουλάκθσ και
μετά ο Δαοφλθσ, που ζκανε και χρζθ διοικθτι τθσ Μακρονιςου. Υπεφκυνοσ για το
Μακρονιςι από τθν πλευρά του Γενικοφ Επιτελείου Στρατοφ ιταν ο ςυνταγματάρχθσ
Μπαϊρακτάρθσ. Ωιλιάδεσ κρατοφμενοι ζμειναν ανάπθροι, πολλοί τρελάκθκαν. Το
Μακρονιςι είναι ζνα από τα κορυφαία ςφμβολα τθσ θρωικισ ςτάςθσ χιλιάδων
κομμουνιςτϊν και άλλων ΕΑΜιτϊν. Ακάνατοι νεκροί του ΚΚΕ είναι ο Μιτςοσ Τατάκθσ,
υποπλοίαρχοσ του εμπορικοφ ναυτικοφ, και ο Γιϊργοσ Σαμπατάκοσ, φοιτθτισ τθσ ΑΣΟΕΕ,
που πζκαναν ςτθ Μακρόνθςο με φριχτά βαςανιςτιρια, αλλά και οι περίπου 350 νεκροί τθσ
μεγάλθσ ςφαγισ που ζγινε ςτο Α' Τάγμα Σκαπανζων ςτισ 29 Ψεβρουαρίου - 1 Μαρτίου του
1948.
352
Από το καλοκαίρι του 1947 ζωσ και τον Μάρτιο του 1949, ο αρικμόσ των πολιτικϊν
κρατουμζνων ξεπζραςε κατά πολφ τισ 3.000. Στο Τρίκερι εξορίςτθκαν για «προλθπτικοφσ
λόγουσ» οι πρϊτεσ γυναίκεσ πολιτικζσ κρατοφμενεσ. Οι «προλθπτικζσ», όπωσ τισ ονόμαςαν,
ηοφςαν ςτο μοναςτιρι του νθςιοφ απομονωμζνεσ από τουσ υπόλοιπουσ. Εξόριςτεσ
γυναίκεσ προςτζκθκαν ςτο Τρίκερι και από τθ Ωίο, τθν Άνοιξθ και το Καλοκαίρι του 1949. Το
Ψκινόπωρο του 1950 επανζφεραν από τθ Μακρόνθςο ςτο Τρίκερι 620 «αμετανόθτεσ», που
απολφκθκαν ςταδιακά ωσ τθν Άνοιξθ του 1953, οπότε ζκλειςε το ςτρατόπεδο.
 143

ανιλικα παιδιά τουσ, θ Λκαρία353 και θ Ωίοσ354. Ψυλακι και ςτρατόπεδο ςυγκζντρωςθσ
ιταν το νθςί Γυάροσ355, που λειτοφργθςε μζχρι τα τζλθ τθσ δεκαετίασ του 1950.

Στισ φυλακζσ Λτηεδίν αρρϊςτθςε βαριά και πζκανε μζςα ςε 24 ϊρεσ (21 Λανουαρίου
1963) ο Γιϊργθσ Ερυκριάδθσ, μζλοσ του ΡΓ. Στισ ίδιεσ φυλακζσ τρελάκθκε και πζκανε
αργότερα ςτο Δαφνί ο Λφςςανδροσ Νικολόπουλοσ. Στο Λτηεδίν κρατικθκαν ο Κϊςτασ
Λουλζσ, ο Μανϊλθσ Σιγανόσ, ο Αντϊνθσ Αμπατιζλοσ και πολλοί άλλοι. Οι τελευταίοι
κομμουνιςτζσ πολιτικοί κρατοφμενοι απολφκθκαν από το Λτηεδίν το1964.

Τόποι βαςανιςμοφ ιταν και οι περιβόθτεσ «παιδουπόλεισ»356, που ίδρυςε και

κακοδιγθςε θ βαςίλιςςα Ψρειδερίκθ.

Επρόκειτο για τα λεγόμενα «ιδρφματα», παιδικά γκζτο ςτθν πραγματικότθτα, ςτα

οποία είχαν κλείςει, δικεν για να τα προςτατεφςουν, περίπου 30.000 παιδιά. Ιταν τα
περιβόθτα αναμορφωτιρια τθσ Ψρειδερίκθσ, ςτα οποία τα παιδιά υπζςτθςαν παντοειδείσ
εξευτελιςμοφσ και πλφςθ εγκεφάλου. Ζχουν αποκαλυφκεί ομαδικοί βιαςμοί παιδιϊν,
αγοραπωλθςίεσ, απόπειρεσ αυτοκτονίασ ακόμα και εκτελζςεισ παιδιϊν ςτθν Κζρκυρα.

Οη «παηδνππφιεηο» ήηαλ ζπλνιηθά 58. ΢ε απηέο έθιεηζαλ ηα παηδηά πνπ

πξνέξρνληαλ απφ ηνπο πάλσ απφ 800.000 ιεγφκελνπο «αληαξηφπιεθηνπο», δειαδή
απφ ηνπο θαηνίθνπο εθαηνληάδσλ ρσξηψλ πνπ εμαλαγθάζηεθαλ απφ ηνλ θπβεξλεηηθφ
ζηξαηφ λα εγθαηαιείςνπλ ηα ζπίηηα ηνπο θαη λα κεηαθεξζνχλ ζηηο κεγάιεο πφιεηο ηνπ
θέληξνπ, γηα λα κελ κπνξεί λα βξεη εθεδξείεο ν Γεκνθξαηηθφο ΢ηξαηφο. Δπξφθεηην
ζηελ πξαγκαηηθφηεηα γηα αξπαγή ρηιηάδσλ παηδηψλ απφ ηελ αγθαιηά ησλ καλάδσλ
ηνπο.
Εκτόσ από τα κάτεργα τθσ Ψρειδερίκθσ υπιρχαν και άλλα, ζτςι που ο ςυνολικόσ
αρικμόσ αυτϊν που κλείςτθκαν με τθ βία και ςτα υπόλοιπα βαςιλικά «ιδρφματα» ζφταςε
τισ 55.000.

Οι πολιτικοί κρατοφμενοι ζδιναν τθ δικι τουσ μάχθ κατά των βαςανιςτθρίων και
των εκτελζςεων.

Στισ φυλακζσ «Αβζρωφ» κρατοφνταν κατά καιροφσ 700 - 800 άντρεσ πολιτικοί
κρατοφμενοι. Στα 1947 - 1954 από τισ γυναικείεσ φυλακζσ «Αβζρωφ» πζραςαν περίπου
1200 πολιτικζσ κρατοφμενεσ και περίπου 100 μικρά παιδιά. Να ςθμειωκεί ότι το ανϊτατο
όριο χωρθτικότθτασ τθσ φυλακισ ιταν για 400 άτομα. Στουσ καλάμουσ, χωρθτικότθτασ 20 -

353
Λδιαίτερα μετά τισ ςυλλιψεισ του Μαρτίου και του Λουλίου του 1947 όταν
υπουργόσ Δθμόςιασ Τάξθσ ιταν ο Ναπολζων Ηζρβασ, οι εξόριςτοι ςτθν Λκαρία ζφταςαν τισ
7.000 και αργότερα τισ 10.000. Οι κάτοικοι τθσ Λκαρίασ, παρά τθ φτϊχεια τουσ, άνοιξαν τθν
αγκαλιά τουσ ςτουσ πολιτικοφσ εξόριςτουσ.
354
Στθ Ωίο εξορίςτθκαν από τον Μάρτιο του 1948 ζωσ και τον Μάιο περίπου 1.000
γυναίκεσ. Υπιρχαν γριοφλεσ - μθτζρεσ ανταρτϊν, ακόμα και μακιτριεσ Γυμναςίου.
355
Άνυδρο και άγονο νθςί του Αιγαίου γνωςτό ωσ τόποσ εξορίασ από τθν εποχι τθσ
΢ωμαϊκισ Αυτοκρατορίασ.

Στθ Γυάρο ζφκαςαν από τον Λοφλιο μζχρι το Σεπτζμβριο του 1947 οι πρϊτεσ
αποςτολζσ κρατουμζνων. Το 1948 ο αρικμόσ τουσ ιταν περίπου 13.500.
356
Δθμιτρθσ Σζρβοσ, «Το παιδομάηωμα και ποιοι φοβοφνται τθν αλικεια», ςελ. 142-
158, εκδόςεισ «Σφγχρονθ Εποχι».
 144

25 ατόμων, «ςτοιβάηονταν» 60 - 70 γυναίκεσ. Τα παιδιά, τα οποία δεν κεωροφνταν

κρατοφμενοι, δεν είχαν δικαίωμα χϊρου, οφτε διατροφισ.Οι κρατοφμενεσ, ςε υπόμνθμά357

357
Στο υπόμνθμα αναφζρονταν ανάμεςα ςε άλλα ςυγκλονιςτικά:

«΢ε κηα ζύγρξνλε Βαζηίιιε ηεο Αζήλαο βξηζθόκαζηε ζηνηβαγκέλεο 760 γπλαίθεο,
ζπξκέλεο από θάζε γσληά ηεο Διιάδαο, (…)
(…) Δδώ είλαη ε κάλλα θαη ε αδειθή πνπ έδσζε ην παηδί ηεο ζηνλ Αιβαληθό Πόιεκν
θαη εδώ είλαη ε κάλλα πνπ ηεο θξέκαζαλ ην παηδί ηεο νη Γεξκαλνί θαη ην ηξαγηθώηεξν, ηεο ίδηαο
κάλλαο ην παηδί ζθόησζαλ ηα απνζπάζκαηα. 30 είλαη απηέο πνπ έδσζαλ ζύκαηα ζηελ Αιβαλία,
50 ζηελ Καηνρή θαη 150 ζηνλ εκθύιην πόιεκν.
Ζ γηαγηά ε ΜΑΜΑΛΗΝΑ, κηα γξηνύια 90 ρξόλσλ είδε λα ζθνηώλεηαη ην έλα ηεο παηδί
ζηελ Αιβαλία, ην άιιν ζηελ Καηνρή από ηνπο Γεξκαλνύο θαη ην άιιν λα εθηειήηαη απ’ ην
εθηειεζηηθό απόζπαζκα. Γηθάζηεθε ηζόβηα γηαηί κάλλα Ζξώσλ δελ δέρζεθε λα παξαδώζεη ην
γπηό ηεο όπσο ηεο δεηνύζαλ.
Ζ ΜΑΡΗΑ Σ΢ΑΛΜΑ έραζε ηνλ άλδξα ηεο ζηελ Αιβαλία. Γύν αδέξθηα ηεο ζθόησζαλ νη
Γεξκαλνί θαη ε ίδηα, ην ηξαγηθό ζύκα, αθνύ βαζαλίζηεθε απάλζξσπα κε καραηξηέο ζε όιν ην
ζώκα, δηθάζηεθε ζε ζάλαην.
Σεο ΑΜΑΛΗΑ΢ ΓΑΛΑΣ΢Ζ ν αδειθόο αεξνπόξνο πέθηεη ζηελ Αιβαλία, ν άιινο ν
αδειθόο θαη ν παηέξαο ηεο θξενπξγνύληαη από ηηο παξαθξαηηθέο νξγαλώζεηο, ε γηαγηά, ε
αδειθή θαη ε λύθε ηεο εθηεινύληαη ην 1948 από ηηο παξαθξαηηθέο νξγαλώζεηο θαη ε ίδηα
δηθάδεηαη από ζηξαηνδηθείν 15 ρξόληα.
Ζ Σ΢ΗΡΟΓΗΑΝΝΖ έραζε ηνλ άλδξα ηεο ζηελ Αιβαλία, ε ίδηα βαζαλίζηεθε από ηε
Υσξνθπιαθή κε θάιαγγα θαη βνύξδνπια κέρξηο πνπ νπξνύζε αίκα.
Ζ ΑΝΝΑ ΢ΣΑΜΑΣΑΣΟΤ, 65 ρξνλώλ, έραζε ηα ηξία παηδηά ηεο, δύν από ην απόζπαζκα
ησλ Γεξκαλώλ θαη έλα εθηειέζηεθε ζηνλ εκθύιην πόιεκν.
Σεο ΜΑΡΗΑ΢ ΜΑΤΡΟΚΑΦΗΓΟΤ, 60 ρξνλώλ, ν άλδξαο ηεο θαη ν γπηόο ηεο εθηεινύληαη
από Γεξκαλνύο θαη απηή δηθάδεηαη ζε ζάλαην από ην ζεκεξηλό ΢ηξαηνδηθείν.
Ζ ΜΑΡΗΑ ΕΧΓΟΤ, 60 ρξνλώλ, κέλεη νινκόλαρε ζηνλ θόζκν. Σν έλα ηεο παηδί
εθηεινύλ νη Γεξκαλνί, ην άιιν, ηνλ αδειθό ηεο θαη ηνλ γακπξό ηεο ηα Διιεληθά απνζπάζκαηα.
Ζ ίδηα βαζαλίδεηαη απάλζξσπα, δηθάζηεθε ζε ζάλαην.
Ζ ΒΑ΢ΗΛΗΚΖ ΚΟΤ΢ΑΝΓΡΑ κέλεη νινκόλαρε ζηνλ θόζκν κε 11 εθηειεζκέλνπο εθ ησλ
νπνίσλ ηα 3 παηδηά ηεο θαη 5 αλήςηα ηεο.
Ζ ΔΤΑΓΓΔΛΗΑ ΢ΑΡΑΣ΢Ζ ράλεη ηα ηξία αδέξθηα ηεο ζηελ Αιβαλία, ζηελ Καηνρή θαη
ζηνλ εκθύιην πόιεκν, ηξειιαίλεηαη ν άλδξαο ηεο από ηα βαζαληζηήξηα ζηε Μαθξόλεζν θαη ε
ίδηα βαζαλίδεηαη θαη δηθάδεηαη ζε ζάλαην.
Σεο ΔΛΔΝΖ΢ ΜΠΟΤΡΝΖ εθηεινύλ ηνλ παηέξα νη Γεξκαλνί θαη ηνλ αδειθό ηεο ηα
εθηειεζηηθά απνζπάζκαηα.
Σεο ΓΑΡΤΦΑΛΗΑ΢ ΓΟΤΝΗΑ, εθηεινύλ ηνλ αδειθό ηεο νη Γεξκαλνί θαη ηα ζεκεξηλά
΢ηξαηνδηθεία ηνλ άιινλ ηνλ αδειθό, ελώ απηή βαζαλίδεηαη θαη θαηαδηθάδεηαη.
(…) Γελ ηνπο εκπόδηζαλ ηα 70 ρξόληα ηεο ΑΘΖΝΑ΢ Σ΢ΑΝΣΗΚΟΤ, λα ηελ
μεγπκλώζνπλ, λα ηεο πεξάζνπλ θάιαγγα θαη λα ηελ πνιηνπνηήζνπλ (βξίζθεηαη κόλν κ’ έλα
γινπηό). Αιιά νύηε θαη ηε γξεά εξσίδα δελ ηελ εκπόδηζε ηίπνηα λα θσλάδεη από ηελ
απνκόλσζε γπκλή θαη θξενπξγεκέλε ζην 15ρξνλν αγόξη ηεο πνπ ην βαζαλίδαλε …. “κε παηδί
κνπ πεηο ςέκαηα θαη πάξεο θόζκν ζην ιαηκό ζνπ”.
Κη όηαλ ζηε ΓΗΑΓΗΑ ΚΑ΢ΣΑΝΗΓΟΤ, 65 ρξνλώλ, κεηά ηα βαζαληζηήξηα, ηεο θέξαλε
κπξνζηά ηεο δεκέλν ην αλήιηθν παηδί ηεο (14 ρξνλώλ) θαη ηνπ ζηεξίμαλε ην πηζηόιη ζηα
κελίγγηα … “κε ζε λνηάδεη παηδί κνπ” ηνπ είπε, “θη αλ πεζάλεο δελ ζα θαηαιάβεο ηίπνηα, δπό
ιεπηώλ ππόζεζε είλαη ζε ιίγν ζα ξζσ θαη γσ”.
Σεο ΚΤΡΗΑΚΖ΢ ΚΧΝ΢ΣΑΝΣΗΝΗΓΟΤ ηεο αξπάδνπλ από ηελ αγθαιηά θαη ηεο
ζθνηώλνπλ ην κηθξό πνπ ηεο είρε αθήζεη ν εθηειεζκέλνο από ηνπο Γεξκαλνύο άλδξαο ηεο. Μεηά
ηελ βαζαλίδνπλ θαη ηεο ζπάλε ηελ σκνπιάηε θαη ηε ιεθάλε.
Ζ ΒΗΟΛΔΣΑ Σ΢ΑΜΟΤΣΑΛΗΓΟΤ 75 ρξνλώλ, κε ζθνησκέλν ην παηδί ηεο από ηνπο
Γεξκαλνύο, ελώ ηε βαζαλίδνπλ άθνπγε από ην δηπιαλό θειιί ηα βνγγεηά ηνπ παηδηνύ ηεο, ηνπ
ήξσα ηνπ Δι-Αιακέηλ, πνπ ελώ μεςπρνύζε από ηα βαζαληζηήξηα θώλαδε «κάλλα κνπ».
 145

τουσ προσ τον ΟΘΕ, το 1950, χαρακτιριςαν τισ φυλακζσ «Αβζρωφ» «ςφγχρονθ Βαςτίλλθ».
Στο υπόμνθμα οι κρατοφμενεσ καταγγζλλουν βαςανιςτιρια, βιαςμοφσ, διαπομπεφςεισ και
άλλεσ κτθνωδίεσ, ςτισ οποίεσ υποβάλλονταν. Το υπόμνθμα αντιπροςϊπευε τισ «πενιντα
εργάτριεσ, 550 αγρότιςςεσ, 100 νοικοκυρζσ, 15 δαςκάλεσ, 10 επιςτθμόνιςςεσ, 23
φοιτιτριεσ, μαηί με τισ γιαγιάδεσ των 60 - 90 χρονϊν και τα 30 μζχρι 3 ετϊν βρζφθ…».

Στισ φυλακζσ και ςτισ εξορίεσ λειτουργοφςαν κομματικζσ οργανϊςεισ που

ενθμζρωναν τουσ πολιτικοφσ κρατοφμενουσ για τθν πολιτικι του κόμματοσ, ςυηθτοφςαν τισ
αποφάςεισ και πάλευαν για τθ βελτίωςθ τθσ ηωισ των κρατουμζνων. Γίνονταν μακιματα
ιδεολογικά και άλλα επιμορφωτικά. Οι φυλακζσ και οι εξορίεσ μετατράπθκαν ςε ςχολεία.
Ρολλοί αγωνιςτζσ που μπικαν ςτισ φυλακζσ και ςτισ εξορίεσ αναλφάβθτοι, βγικαν ζχοντασ
αποκτιςει πολλά εφόδια, ακόμα και για επαγγελματικι απαςχόλθςθ. Ιταν πολφ ςθμαντικι
θ προςπάκεια για τθν κατάκτθςθ τθσ γνϊςθσ.

Στον Αθ Στράτθ ιδιαίτερα μετά τθν ψιφιςθ του α.ν 511/47 «περί μζτρων
αναφερομζνων εισ τουσ εισ εκτόπιςιν διατελοφντοσ», ο αρικμόσ των εξόριςτων ζφταςε ςε
8.000. Από τον Ψεβρουάριο του 1952 οι εξόριςτοι ιταν περίπου 3.000.

Σθμαντικι πλευρά τθσ μορφωτικισ δραςτθριότθτασ ιταν θ κεατρικι παιδεία.

Διαβάηουμε για τον Αϊ Στράτθ:

«Οι κεατρικζσ παραςτάςεισ που ακολοφκθςαν τφγχαναν ςυλλογικισ προςπάκειασ

και ιταν αποτζλεςμα “διακαλλιτεχνικισ ςυνεργαςίασ”. Ρζρα από τθν ιςτορικι παράςταςθ
Ρζρςεσ του Αιςχφλου, όπου πρωταγωνίςτθςαν ο Μάνοσ Κατράκθσ και ο Τηαβαλάσ
Καροφςοσ, ςτον Αϊ - Στράτθ παίχτθκαν τα κεατρικά ζργα “Θ Βαβυλωνία”, ςε ςκθνοκεςία και
διδαςκαλία του Μ. Κατράκθ, ο Γουλιζλμοσ Τζλλοσ του Σίλλερ, θ 12θ νφχτα του Σαίξπθρ, Ο
Ανδροκλισ και το λιοντάρι του Σοπό, θ Αντιγόνθ του Σοφοκλι, Ο Οιδίπουσ τφραννοσ, ο
Οκζλοσ του Σαίξπθρ. Μερικά ακόμα από τα 55 ζργα ελλθνικοφ και ξζνου ρεπερτορίου: Θ
καινοφργια μζρα του Ρριντ, Το κορίτςι με το κορδελάκι του Ν. Ρεργιάλθ, Θ Απεργία του
Καμπάνθ, θ Υπόκεςθ Ντρζιφουσ του Ηολά, ο Λοφλιοσ Καίςαρ του Σαίξπθρ, αρχαίεσ
τραγωδίεσ όπωσ Ρρομθκζασ Δεςμϊτθσ, Οιδίπουσ Τφραννοσ και Αντιγόνθ, ο Ραπαφλζςςασ
του Σπφρου Μελά, ο Φον Δθμθτράκθσ του Δ. Ψακά, ο Φάουςτ του Γκαίτε και άλλα κεα-
τρικά, όπωσ Οι άνκρωποι και τα όπλα, θ Μονςερά, θ Καλφβα του Μπάρμπα Κωμά (που για
να επιτραπεί από τθ λογοκριςία του ςτρατοπζδου, ζγινε θ καλφβα του μίςτερ Τομ (!) και
άλλα πολλά»358.

Κυρίωσ όμωσ χιλιάδεσ πολιτικοί κρατοφμενοι ζδιναν μάχεσ για να μθν υπογράψουν
«διλωςθ μετανοίασ», κζμα εκ των ων ουκ άνευ για τθν οντότθτα του ΚΚΕ, κάκε
κομμουνιςτι και κομμουνίςτριασ, αφοφ θ μθ υπογραφι των «δθλϊςεων μετανοίασ»

Σελ ΜΑΛΑΜΑΣΖ ΚΑΛΚΑΝΣΕΖ 60 ρξνλώλ, αθνύ ηε βαζάληζαλ καδί κε ηνλ άλδξα

ηεο, ηελ πέηαμαλ ηε λύρηα καδί ηνπ ζ’ έλα ζθνηεηλό θειιί αλαίζζεηε από ηα βαζαληζηήξηα. ΢ε
ιίγν ζπλήιζε αθνπκπηζκέλε ζην θξύν κάγνπιν ηνπ αλδξόο ηεο πνπ ήηαλ λεθξόο.
Σελ ΚΑΛΛΗΟΠΖ ΚΟΤΚΜΑ 60 ρξνλώλ ηε βαζάληζαλ απάλζξσπα γηαηί είρε θόξε ζην
βνπλό. Σελ παηνύζαλ κε ηα άξβπια ζην ζηήζνο θαη ζην ζώκα νιόθιεξν, ηόζν πνπ ηα ζεκάδηα
θαίλνληαη θαη ζήκεξα, ηεο θόξεζαλ θπιόηα εηδηθή, ηεο βάιαλε κέζα γάηα, πνπ ηεο μέζρηζε ηηο
ζάξθεο, ηεο έβαιαλ παινύθηα ζηα γελλεηηθά όξγαλα. Δκεηλε ζαθαηεκέλε.
Θα κπνξνύζε θαλείο λα γεκίζεη ζειίδεο νιόθιεξεο γπλαηθώλ βαζαληζκέλσλ γηαηί ηα
βαζαληζηήξηα είλαη απαξαίηεην ζηάδην εθείλνπ πνπ ζα δηθαζζή».
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 88584.
358
Κυριακισ Καμαρινοφ, «ΤΑ ΡΕΤ΢ΛΝΑ ΡΑΝΕΡΛΣΤΘΜΛΑ», εκδόςεισ «ΣΥΓΩ΢ΟΝΘ
ΕΡΟΩΘ», ςελ. 262-263.
 146

ςυνδζεται άμεςα με τθν φπαρξθ και τον χαρακτιρα του ΚΚΕ, με τον επαναςτατικό ςκοπό
του.

Θ προςπάκεια του αςτικοφ κράτουσ να αποςπάςει «δθλϊςεισ μετανοίασ»

εξυπθρετοφςε πολλαπλοφσ ςτόχουσ: Να πείςει ότι κανζνασ αγϊνασ, όςο θρωικόσ και αν
είναι, δεν μπορεί να κάμψει τθν αςτικι κυριαρχία, ότι είναι αγϊνασ μάταιοσ. Να φκείρει το
ΚΚΕ και τουσ κομμουνιςτζσ, ότι λζνε μεγάλα λόγια, αλλά ςτισ δυςκολίεσ αναδιπλϊνονται
και βάηουν τον εαυτό τουσ πάνω από τον κοινό ςκοπό. Στόχευε δθλαδι ςτθν θκικι
απαξίωςθ του κομμουνιςτι και τθσ κομμουνίςτριασ. Επομζνωσ και να πείςει τουσ
εργαηόμενουσ ότι δεν ζχουν άλλθ επιλογι από το να υποταχκοφν.

Ωιλιάδεσ μζλθ του Κόμματοσ και του ΕΑΜ αρνικθκαν να αποκθρφξουν το Κόμμα
και τα ιδανικά του, δίνοντασ τθ ηωι τουσ ι παραμζνοντασ ζγκλειςτοι μζχρι και είκοςι
χρόνια. Νίκθςαν και το κάνατο. Υπιρξαν και πολλοί που λφγιςαν προσ ςτιγμι και αμζςωσ
ανακάλεςαν. Ραράλλθλα με τθν θρωικι ςτάςθ χιλιάδων αγωνιςτϊν, πολλοί άλλοι
υπζγραψαν «δθλϊςεισ μετανοίασ», μθ αντζχοντασ ςτισ μεγάλεσ δυςκολίεσ. Αγωνιςτζσ, που
ςυμμετείχαν με αυτοκυςία ςτισ μεγάλεσ ςτιγμζσ του μαηικοφ λαϊκοφ θρωιςμοφ, τϊρα, ςε
ςυνκικεσ ιττασ, δεν άντεξαν ςτα παρατεταμζνα μαρτφρια, ςτισ οικογενειακζσ και
βιοποριςτικζσ πιζςεισ. Οριςμζνοι, ελάχιςτθ μειοψθφία, ςυνεργάςτθκαν με τον ταξικό
εχκρό.

Γενικά, οι κομμουνιςτζσ και οι κομμουνίςτριεσ δικαίωςαν τθν ιδιότθτά τουσ ωσ

μζλθ του Κόμματοσ, ωσ πρωτοπορία ικανι να αντζχει ςε όλεσ τισ ςυνκικεσ, ακόμα και ςε
ςυνκικεσ ιττασ, υποχϊρθςθσ του κινιματοσ.

Οι αςτικζσ κυβερνιςεισ ενίςχυςαν τα μζτρα καταςτολισ, ιδιαίτερα ενάντια ςτο

Κόμμα, προκειμζνου να κωρακίςουν τθν αςτικι εξουςία359.

359
Είναι χαρακτθριςτικά τα παρακάτω «Ρ΢ΟΤΕΛΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤ΢Α ΔΛΑ ΤΘΝ
ΑΝΤΛΜΕΤΫΡΛΣΛΝ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΛΣΜΟΥ», τα οποία υλοποιικθκαν ςτο ζπακρο:

«90. Θ παροφςα μελζτθ περιεςτράφθ αποκλειςτικϊσ και μόνον εισ τθν εξαγωγιν
ςυμπεραςμάτων επί του διεξαχκζντοσ Κ/Συμμοριακοφ πολζμου *...+

*...+ 92. Είναι εκνικι ανάγκθ να αντιλθφκϊςιν όλοι, οι φορείσ τθσ κρατικισ
εξουςίασ, *...+ ότι παρά τθν ςυντριβιν του ςυμμοριτιςμοφ *...+ ο Κομμουνιςμόσ δεν κα
παράλειψθ ουδεμίαν ενζργειαν δια να επιτφχθ τουσ κακωριςμζνουσ αντικειμενικοφσ του
ςκοποφσ *...+.

[...] 93. Σφςταςισ ανωτάτθσ Δ/ςεωσ

αντικομμουνιςτικοφ αγϊνοσ *...+ με πλιρθ εξουςιοδότθςιν δια να είναι εισ κζςιν να δϊςθ
ενιαίαν κατεχκυνςιν και πνοιν δι' εντατικιν καταπολζμθςιν του κομμουνιςμοφ.

*...+ Ρζραν όμωσ των αρμοδίων κρατικϊν οργάνων θ Δ/ςισ αυτι κα πρζπει να
επιςτρατεφςθ και κινθτοποιιςθ όλασ τασ πνευματικάσ και θκικάσ δυνάμεισ τθσ Ωϊρασ,
Εκκλθςίαν, διανοουμζνουσ, λογοτζχνασ κλπ.

94. Εξυγίανςισ τθσ Κρατικισ Μθχανισ. *...+ Κφριον και βαςικόν ζργον των κακ'
ιεραρχίαν προϊςταμζνων είναι να γνωρίηουν τθν ιδεολογικιν τοποκζτθςιν των
υφιςταμζνων των.

*...+ Θ αδιαφορία από τθσ εκνικισ πλευράσ και θ ρευςτότθσ των πεποικιςεων εκ
μζρουσ των κρατικϊν οργάνων πρζπει να ςταματιςθ.
 147

Ϋσ ςυςτατικό ςτοιχείο τθσ κρατικισ καταςτολισ ζδραςαν οι λεγόμενεσ

παρακρατικζσ οργανϊςεισ, που κακοδθγοφνταν από τθν κρατικι Αςφάλεια, τθ
Ωωροφυλακι και τθν Αςτυνομία, κακϊσ και από το Στρατό και τθν Κεντρικι Υπθρεςία
Ρλθροφοριϊν (ΚΥΡ).

Οι παρακρατικζσ οργανϊςεισ360 τθσ δεκαετίασ 1950 (αλλά και του 1960 αργότερα),
ιταν ομάδεσ λιγότερο ι περιςςότερο οργανωμζνεσ και άλλεσ λειτουργοφςαν φανερά και
άλλεσ μυςτικά. Ζργο τουσ ιταν θ παρακολοφκθςθ ατόμων, των «αντεκνικϊσ δρϊντων» και
των ςυνοδοιπόρων τουσ, και θ κατάδοςι τουσ ςτα επίςθμα κρατικά όργανα, όπωσ επίςθσ
και θ γενικότερθ αντικομμουνιςτικι προπαγάνδα.

Ρολλζσ από αυτζσ τισ οργανϊςεισ ςτρατολογοφςαν ςτοιχεία του υποκόςμου ι και
από εξακλιωμζνα τμιματα.

Σθμαντικι μερίδα τουσ ιταν πρϊθν μζλθ κατοχικϊν, φιλο- ναηιςτικϊν οργανϊςεων,
ενϊ το «ιςτορικό» πολλϊν άλλων ζφτανε μζχρι και τισ διάφορεσ οργανϊςεισ που δροφςαν
κατά τθ δικτατορία του Μεταξά.

Θ επικρατοφςα αντίλθψισ μεταξφ πολλϊν εκ των κακ' ιεραρχίαν προϊςταμζνων των

Κρατικϊν Υπθρεςιϊν ότι αι κοινωνικαί πεποικιςεισ των υφιςταμζνων των αποτελοφν
ιδιωτικιν υπόκεςιν των τελευταίων πρζπει να χαρακτθριςκι ωσ απαράδεκτοσ.

Πςοι δεν αντιλαμβάνονται ι προςποιοφνται ότι δεν αντιλαμβάνονται τασ εκνικάσ

ηθμίασ εκ τθσ τοιαφτθσ τακτικισ πρζπει να απομακρυνκοφν.

Επιβάλλεται κατά ςυνζπειαν όπωσ το ταχφτερον αντιμετωπιςκι το κζμα τθσ

ςυςτθματικισ εκκακαρίςεωσ τθσ κρατικισ μθχανισ εκ των κομμουνιςτϊν και
ςυνοδοιπόρων, διότι άνευ αυτισ είναι φυςικόν να χωλαίνθ πάςα προςπάκεια του ΑΣΤΛΚΟΥ
Κ΢ΑΤΟΥΣ.

[...] 96. Οργάνωςισ Υπθρεςίασ Διαφωτίςεωσ. [...]

*...+ 97. *...+ Επίςθσ επιβάλλεται θ ςυςτθματικι παρακολοφκθςισ των αγροτικϊν

ςυνεταιριςμϊν…

98. *...+ Ψωτιςμζνοι άνκρωποι και ειδικευμζνοι εισ τα εργατικά ηθτιματα

ενδείκνυται να αναλάβωςι τον αγϊνα με τον ςκοπόν όπωσ ανακόψωςι τθν εισ τασ
εργατικάσ τάξεισ ολοςχερι διείςδυςιν του κομμουνιςμοφ.

*...+100. Μζτρα εισ τον τομζα τθσ Εκνικισ Ραιδείασ. Ρθγι: «ΣΥΜΡΕ΢ΑΣΜΑΤΑ ΚΑΛ
ΡΑ΢ΑΤΘ΢ΘΣΕΛΣ ΕΡΛ ΤΟΥ ΔΛΕΞΑΩΚΕΝΤΟΣ ΕΝ ΕΛΛΑΔΛ ΑΓΫΝΟΣ ΚΑΤΑ ΤΫΝ Κ/ΣΥΜΜΟ΢ΛΤΫΝ»,
ΥΡΟ ΑΝΤΛΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑ΢ΩΟΥ ΡΥ΢ΟΒΟΛΛΚΟΥ ΝΑΤΣΛΝΑ ΑΛΕΞΑΝΔ΢ΟΥ, Κεςςαλονίκθ, Λοφλιοσ
του 1951). (Σθμείωςθ ΔΟΚΛΜΛΟΥ: Ρρόκειται για μετζπειτα αρχθγό τθσ ΚΥΡ.
360
Ανάμεςα ςτισ παρακρατικζσ οργανϊςεισ που καταγράφονται για τισ δεκαετίεσ
1950-1960 ςυγκαταλζγονται: Θ «Αντικομμουνιςτικθ Σταυροφορία Ελλάδοσ», θ «Εκνικι
Εταιρία», θ «Εκνικι Κοινωνικι Δράςθ», θ «ΕΚΟΨ», θ «Οργάνωςθ Νεοεκνικϊν Δυνάμεων
Ελλάδοσ», θ «Ναηιςτικι Οργάνωςθ Ακθνϊν», θ «Ζνωςισ και Κοινωνικι Δράςισ», θ
«Ρανελλινια Ομοςπονδία Βαςιλοφρόνων», θ «Εκνικι Ψάλαγξ», ο «Εκνικόσ Σφνδεςμοσ», ο
«Ρανελλινιοσ Ζνωςισ Εκνικοφρόνων», θ «Ρανελλινιοσ Ζνωςισ Εκνικοκοινωνικισ
Αναγεννιςεωσ», θ «Εκνικι Ρολιτικι Οργάνωςισ Ελλθνίδων», θ «Εκνικι Κοινωνικι
Εξόρμθςισ», θ «Κυανι Ψάλαγξ», ο «Λερόσ Λόχοσ», κ.ά.
 148

3.A.5. ΣΟ ΚΡΑΣΛΚΟ ΛΔΕΟΛΟΓΛΚΟ ΠΛΑΛ΢ΛΟ.

ΑΛΛΑ Α΢ΣΛΚΑ ΛΔΕΟΛΟΓΛΚΑ ΡΕΤΜΑΣΑ.

Θ ΛΔΕΟΛΟΓΛΚΘ ΠΑΡΕΜΒΑ΢Θ ΣΟΤ ΚΚΕ.

Ο ιςχυρόσ απόθχοσ των μεγάλων διεκνϊν και εςωτερικϊν γεγονότων τθσ δεκαετίασ
του 1940, ςε ςυνδυαςμό με τα νζα δεδομζνα που διαμορφϊκθκαν ςτισ αρχζσ τθσ
δεκαετίασ του 1950, ςυγκρότθςαν και το πλαίςιο τθσ ιδεολογικισ διαπάλθσ.

Το κρατικό ραδιόφωνο (Εκνικόν Μδρυμα ΢αδιοφωνίασ - ΕΛ΢), ο αςτικόσ και

περιοδικόσ Τφποσ, κακθγθτζσ, δάςκαλοι και ιερωμζνοι, πρωτοςτατοφςαν ςτον πιο χυδαίο
αντικομμουνιςμό, αυτόν του «κονςερβοκουτιοφ» και των «ξενοκίνθτων ΕΑΜοβουλγάρων»,
κζματα ςυνθκιςμζνα ςε αφίςεσ και προκθρφξεισ με μακάβριο περιεχόμενο, ιδιαίτερα ςτθν
φπαικρο που βαςίλευε θ τρομοκρατία του χαφιζ και του χωροφφλακα.

Ραράλλθλα εξαπολφονταν διωγμοί εναντίον βιβλίων, ςυγγραφζων, εκδοτικϊν

οίκων, ακόμα και πωλθτϊν βιβλίων. Καταγράφεται θ κατάςχεςθ από τθν αςτυνομία ζργων
τθσ παγκόςμιασ κλαςικισ λογοτεχνίασ, όπωσ των Β. Ουγκό, Ονορζ Ντε Μπαληάκ,
Ντοςτογιζφςκι, Γκόγκολ. Ρολλοί άνκρωποι των γραμμάτων και των τεχνϊν βρίςκονταν ςε
φυλακζσ και εξορίεσ. Μεταξφ αυτϊν ο Γιάννθσ ΢ίτςοσ, ο Μάνοσ Κατράκθσ, ο Ψϊτθσ
Αγγουλζσ, ο Κζμοσ Κορνάροσ, ο Μενζλαοσ Λουντζμθσ, ο Τηαβαλάσ Καροφςοσ, ο Α. Τάςοσ, θ
Βάςω Κατράκθ, ο Γιϊργοσ Ψαρςακίδθσ και δεκάδεσ άλλοι.

Τον Λοφλιο του 1954, θ Λερά Σφνοδοσ αποκιρυξε τα μυκιςτοριματα του Νίκου
Καηαντηάκθ «Ο Καπετάν Μιχάλθσ» και «Ο Τελευταίοσ Ρειραςμόσ», ηθτϊντασ από τθν
κυβζρνθςθ να τα απαγορεφςει και από το Ρατριαρχείο Κωνςταντινουπόλεωσ να τα
αφορίςει.

Συνολικά οι ιδεολογικοί μθχανιςμοί του κράτουσ και θ αςτικι διανόθςθ

αντιπαρατάχκθκαν ςτο ΚΚΕ και ςτο λαϊκό κίνθμα με τισ φιλοςοφικζσ κεωρίεσ του
ιδεαλιςμοφ και του εκκλθςιαςτικοφ ςκοταδιςμοφ, με τθν «αυκεντία» τθσ Ακαδθμαϊκισ και
τθσ πανεπιςτθμιακισ ζδρασ και με τα παλιά ιδεαλιςτικά πρότυπα τθσ «κακαρισ τζχνθσ».
Επιδίωκαν να ανακτιςουν τθν πλιρθ κυριαρχία τουσ ςτο χϊρο τθσ διανόθςθσ και των
τεχνϊν, όπου το προπολεμικό κφροσ τουσ είχε υποχωριςει.

Στο ιδεολογικό οπλοςτάςιο τθσ αςτικισ διανόθςθσ κατείχαν ςθμαίνουςα κζςθ

παλιότερεσ και νζεσ ιδεαλιςτικζσ κεωρίεσ που εξζφραηαν βαςικοί τθσ εκπρόςωποι (Κ.
Τςάτςοσ, Ραν. Κανελλόπουλοσ, Λωάννθσ Κεοδωρακόπουλοσ, Ρζτροσ Ωάρθσ361 και «ΝΕΑ
ΕΣΤΛΑ» κ.α.), ενϊ ςυςτθματικι ιδεολογικι παρζμβαςθ είχε και το Ραλάτι.

Μιλϊντασ ςτθ Κεςςαλονίκθ, ςτισ 25 Οκτωβρίου 1949, ο βαςιλιάσ Ραφλοσ είπε

ανάμεςα ςε άλλα:

«Ζχω ειπεί και άλλοτε ότι εκτόσ από το απλοφν ηιτθμα τθσ εξυψϊςεωσ του
πολιτικοφ και ποιοτικοφ επιπζδου, πρζπει να καταςτιςωμεν τθν Ελλάδα το πνευματικόν
κζντρον τθσ Μεςογείου, αν όχι και μακρότερον. (…) Φκάνει όλοι μασ να αιςκανκϊμεν ότι
είμεκα μια μεγάλθ οικογζνεια. Δεν υπάρχουν τάξεισ και διαφορζσ. Εισ τθν Ελλάδα όλοι
είμεκα το ίδιον. Εάν τυγχάνει ζνασ να είναι πλουςιϊτεροσ του άλλου, αυτό επετεφχκθ δια

361
Αθαδεκατθφο, ινγνηέρλεο, δηεπζπληήο ηνπ πεξηνδηθνχ «ΝΔΑ Δ΢ΣΗΑ» ζηα ρξφληα
1935-1987.
 149

του κόπου του και κακείσ ζχει τθ δυνατότθτα να φκάςει τον άλλον, τόςον από υλικισ όςον
και από πνευματικισ απόψεωσ. Είμεκα μια οικογζνεια και πρζπει να βοθκιςωμεν ο ζνασ
τον άλλον διά να φκάςωμεν εκεί που πρζπει να φκάςωμεν»362.

Για τισ φιλοςοφικζσ απόψεισ του Ραν. Κανελλόπουλου και άλλων αςτϊν διανοθτϊν
ζγραψε ο Μιτςοσ Αλεξανδρόπουλοσ:

«... Θ φιγοφρα του Ρ. Κανελλόπουλου ςθμαδεφει και το φιλοςοφικό

φυρδθμιγδιςμό τθσ επίςθμθσ Ελλάδασ. Το βιβλίο του «Ο χριςτιανιςμόσ και θ εποχι μασ»
είναι ο πιο ςθμαδιακόσ εκπρόςωποσ τθσ ςφγχυςθσ και τθσ αςυναρτθςίασ, του απζραντου
εκλεκτικιςμοφ και τθσ ζςχατθσ κατάντιασ τθσ αντιδραςτικισ φιλοςοφικισ ςκζψθσ ςτθν
Ελλάδα. Ροια είναι θ ουςία του βιβλίου; Ο «μφκοσ» του μπορεί να διατυπωκεί με ςυντομία
ζτςι: ο δυτικόσ κόςμοσ απειλείται από τουσ βαρβάρουσ, από τουσ ίδιουσ εκείνουσ
βαρβάρουσ που απείλθςαν κάποτε τον ελλθνορωμαϊκό πολιτιςμό: «Στον ανταγωνιςμό του
κομμουνιςτικοφ ολοκλθρωτιςμοφ με το δυτικό κόςμο μποροφμε κάλλιςτα να δοφμε και να
διαπιςτϊςουμε μιαν επανάλθψθ του ανταγωνιςμοφ των βαρβάρων του βορρά με τον
ελλθνορωμαϊκό κόςμο»363.

Σε άλλο ςθμείο ο Μ. Αλεξανδρόπουλοσ αναφζρει:

«Αυτι θ ςφγχυςθ, θ αμθχανία *...+ φάνθκε περιςςότερο χειροπιαςτά ςτθ ςυηιτθςθ

του Γαλλικοφ ινςτιτοφτου με τον Αλμπζρ Καμφ *...+ Οι ςυηθτθτζσ (Ραπανοφτςοσ, Κεοτοκάσ
κλπ) κινικθκαν πάλι γφρω από το παλιό - όςο και θ ιδεολογικι εκςτρατεία των αςτϊν κατά
του ςοςιαλιςμοφ - ηιτθμα τθσ ατομικισ ελευκερίασ και δοκίμαςαν να «αποδείξουν» πωσ ο
ςοςιαλιςμόσ είναι εχκρόσ τθσ ατομικισ ελευκερίασ»364.

Ρζρα από τον Κανελόπουλο, ο επίςθσ κεωρθτικόσ τθσ αςτικισ τάξθσ, ο Κ. Τςάτςοσ
ζγραψε:

«Θ ρίηα του κομμουνιςμοφ ςτθν Ελλάδα είναι κυρίωσ διανοθτικι. Δεν τον
εδθμιοφργθςαν τον κομμουνιςμό εδϊ οι κοινωνικζσ ςυνκικεσ φυςιολογικά, αλλά ςχεδόν
τεχνθτά τον καταςκευάςανε οι λίγοι διανοοφμενοι του τόπου, μεταφυτεφοντασ από άλλεσ
χϊρεσ ςχιματα και μορφζσ, ποφ οφτε οικονομικά, οφτε κοινωνικά εδϊ ταιριάηανε. Αυτι
είναι θ κφρια πθγι του κομμουνιςμοφ και αυτό δεν πρζπει να το λθςμονοφμε»365.

Ταυτόχρονα, ζνα τμιμα τθσ αςτικισ διανόθςθσ ςυμπαραταςςόταν ςε πλατιζσ

κινιςεισ, με τθ μορφι υπογραφϊν ι δθλϊςεων ςτον Τφπο, ενάντια ςε διϊξεισ ι διακρίςεισ
κατά αγωνιςτϊν, ενϊ ζνα άλλο κρατοφςε ευζλικτθ ςτάςθ.

Ραράλλθλα με τθν ανοιχτι υπεράςπιςθ του καπιταλιςτικοφ ςυςτιματοσ πιραν

διαςτάςεισ και ςυγκαλυμμζνεσ καπιταλιςτικζσ απόψεισ για τον λεγόμενο «τρίτο δρόμο» ι
για τθν «ειρθνικι εξζλιξθ του καπιταλιςμοφ προσ το ςοςιαλιςμό», για «ςυγκεραςμό των
δφο ςυςτθμάτων». Επιφανείσ τθσ αςτικισ διανόθςθσ ανζλαβαν να ςυνδράμουν ςτθν
εκλαΐκευςθ τζτοιων κεωριϊν. Ο Άγγελοσ Τερηάκθσ ζγραψε:

362
6ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, ζει. 80-81, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
363
«Νζοσ Κόςμοσ», «Οι πνευματικοί άνκρωποι και θ πατριωτικι πάλθ», τ. 12, 1955,
ςελ. 48,49.
364
«Νένο Κφζκνο», «Οη πλεπκαηηθνί άλζξσπνη θαη ε παηξησηηθή πάιε», η. 12, 1955,
ζει. 49.
365
«ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΠΟΡΔΗΑ», εθδφζεηο ηεο «Δ΢ΣΗΑ΢», ζει. 228.
 150

«Υπάρχει ςτον καιρό μασ μια επιδίωξθ βακφτερθ των καλοπροαίρετων ανκρϊπων
να ςυμπλθςιάςουν οι δφο αντίκετοι κόςμοι. Να δθμιουργθκεί από τθν οξεία αντίκεςθ μια
νζα ςφνκεςθ *...+ Τόςα και τόςα προάγγελα ςθμεία, κετικότατα, δείχνουν πωσ εκεί
κατατείνει ο κόςμοσ, να κρατιςει από κάκε ςφςτθμα τισ αρετζσ και να πετάξει τα
ελαττϊματα»366.

Μςωσ θ άποψθ αυτι να πιγαηε ωσ αντιπεριςπαςμόσ ςτθν παρακάτω δικι του

διαπίςτωςθ για τον μαρξιςμό:

«Ο μαρξιςμόσ είναι και παραμζνει ζνα ςφςτθμα ιδεϊν με ςυνοχι και ολοκλθρία,
κάτι το λογικά αράγιςτο. Οφτε πρόβαλε φςτερα απ’ αυτόν ςτον κόςμο κανζνα ςφςτθμα
ιςάξιο, για να τον εκτοπίςει. Ο παλιόσ κόςμοσ επιςτρατεφει από το μουςείο των αμαρτιϊν
τουσ διάφορουσ ςκουριαςμζνουσ μφκουσ και αγωνίηεται να τουσ επαργυρϊςει όπωσ -
όπωσ».367

Τθν ίδια περίοδο ο Γιϊργοσ Κεοτοκάσ ςυνιςτοφςε τον «λαϊκό καπιταλιςμό»:

«Θ πατροπαράδοτθ μαρξιςτικι αρχι, ότι θ αςτικι οικονομία βαδίηει αναπόφευκτα

προσ τθν ολοζνα μεγαλφτερθ ςυγκζντρωςθ των κεφαλαίων ςτα χζρια μιασ ολιγάρικμθσ
μειοψθφίασ του πλθκυςμοφ ζχει διαψευςκεί *...+ Στισ πιο προθγμζνεσ κοινωνίεσ ιρκε μια
ϊρα - ο Μαρξ δεν είχε φανταςτεί - κατά τθν οποία ςταμάτθςε θ ςυγκζντρωςθ των
κεφαλαίων ςτα χζρια των ολίγων και άρχιςε θ αποκζντρωςι τουσ ςε πλικθ
μικροκεφαλαιοφχων, ενϊ παράλλθλα οι λαϊκζσ μάηεσ είδαν το βιοτικό τουσ επίπεδο να
ανεβαίνει γοργά».368

Ο ίδιοσ πρόβαλε και ωσ ζνασ από τουσ εκφραςτζσ τθσ «ευρωπαϊκισ ιδζασ». Ζγραψε
το 1954:

*...+ Ζτςι θ ιδζα τθσ ενότθτοσ τθσ ευρωπαϊκισ θπείρου προβάλλει ςιμερα όχι ςαν
μια κεωρθτικι ςφλλθψι ι μια τολμθρι προαίςκθςι ολίγων ξεχωριςτϊν πνευμάτων αλλά
ςαν ζνα φανερό γζννθμα τθσ ιςτορικισ ανάγκθσ…»369.

Βαςικό χαρακτθριςτικό τθσ αςτικισ ιδεολογίασ ιταν και ο εκνικιςμόσ 370.

366
Δθεκεξίδα «ΣΟ ΒΖΜΑ», 17 Γεθεκβξίνπ 1958, φπσο παξαηίζεηαη ζην ΢πιινγηθφ
Άξζξν «΢χληνκε επηζθφπεζε ηεο ζεκεξηλήο ηδενινγηθήο πάιεο ζηελ Διιάδα», «Νένο
Κφζκνο», Οθηψβξηνο 1959, ζει. 52.
367
«Πξννπηηθέο», ΒΖΜΑ 4 Γεθεκβξίνπ ηνπ 1958, απφ «Νένο Κφζκνο», Αχγνπζηνο
1959, ζει. 43.
368
«ΒΖΜΑ», 25 Ηαλνπαξίνπ ηνπ 1959, φπσο παξαηίζεηαη ζην ΢πιινγηθφ Άξζξν
«΢χληνκε επηζθφπεζε ηεο ζεκεξηλήο ηδενινγηθήο πάιεο ζηελ Διιάδα», «Νένο Κφζκνο»,
Οθηψβξηνο 1959, ζει. 53.
369
Γηψξγνο Θενηνθάο: «΢ηνραζκνί θαη Θέζεηο», ηφκνο Β‟, 1950 - 1966, ζει. 666.
370
Βλζπε το άρκρο του Γιϊργου Κεοτοκά, 17 Λουνίου του 1951, ςτο βιβλίο του:
«ΣΤΟΩΑΣΜΟΛ ΚΑΛ ΚΕΣΕΛΣ», τόμοσ Βϋ, ςελ. 632, βιβλιοπωλείο τθσ ΕΣΤΛΑΣ: «Σιμερα, ςτθν
ιςτορικι φάςθ που διατρζχουμε, το μεγάλο πρόβλθμα που ζχει να αντιμετωπίςει ο
Ελλθνιςμόσ είναι άλλο. Είναι ο κίνδυνοσ ηωισ που αποτελεί για αυτόν θ κάκοδοσ του
ςλαβικοφ κομμουνιςμοφ προσ τθ Μεςόγειο».

Του ίδιου: «Θ ιδεολογία του Κζντρου», 21 Μαΐου του 1950 (ο.π., ςελ. 612): «Το
Κζντρο είναι εκνικό. Ριςτεφει ςτθν Ελλάδα, ςτα εκνικά τθσ δικαιϊματα και ςτα εκνικά τθσ
πεπρωμζνα. Κζλει να διατθριςει τθν ανεξαρτθςία και τθν ιδιομορφία τθσ εκνικισ μασ ηωισ
μζςα ςτο πλαίςιο μιασ φιλελεφκερθσ οργανϊςεωσ των ευρωπαϊκϊν εκνϊν».
 151

Το ΚΚΕ, αν και ιταν παράνομο και με τθν θγεςία του εκτόσ Ελλάδασ, ςυνζχιςε να
παρεμβαίνει ιδεολογικά με διάφορεσ μορφζσ μαηικισ διαφϊτιςθσ, μζροσ των οποίων
προετοιμαηόταν ςτισ χϊρεσ τθσ ςοςιαλιςτικισ οικοδόμθςθσ, όπου φιλοξενοφνταν.

Σθμαντικι ιδεολογικι παρζμβαςθ του κόμματοσ αποτζλεςε θ ελλθνικι ζκδοςθ

ςειράσ βαςικϊν ζργων του επιςτθμονικοφ ςοςιαλιςμοφ, με τθ μορφι χωριςτϊν τίτλων και
Απάντων.

Με αφορμι τα 70χρονα του Λ.Β. Στάλιν, το ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ αποφάςιςε τον
Δεκζμβριο του 1949 να εκδοκοφν ςτα ελλθνικά, μζςα ςε δφο χρόνια, τα «Διαλεχτά Ζργα»
των Μάρξ, Ζνγκελσ και Λζνιν, κακϊσ και τα «Ηθτιματα Λενινιςμοφ» του Στάλιν371, ζργα που
εκδόκθκαν τον Λοφλιο από το εκδοτικό τθσ ΚΕ του ΚΚΕ.

Επίςθσ, θ 2θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (10-12 Οκτϊβρθ 1951) αποφάςιςε τθ μετάφραςθ και

ζκδοςθ ςτα ελλθνικά του «Κεφαλαίου» του Μάρξ και των «Απάντων» των Λζνιν και
Στάλιν372. Τα «Άπαντα» του Στάλιν εκδόκθκαν ςτα ελλθνικά το 1952, του Λζνιν το 1954 και
το «Κεφάλαιο» του Μάρξ επίςθσ το 1954.

Θ 4θ Ρλατιά Ολομζλεια τθσ ΚΕ (12-14 Δεκεμβρίου 1953) ενζκρινε προθγοφμενα

μζτρα του ΡΓ και πιρε νζα για τθν ανάπτυξθ τθσ ιδεολογικισ δουλειάσ του ΚΚΕ. Ενίςχυςε τθν
κεντρικι κομματικι ςχολι «Νίκοσ Μπελογιάννθσ», που λειτουργοφςε ςτθν Ουγγαρία.
Αποφάςιςε να τελειϊςει μζχρι το 1956 θ ζκδοςθ των κλαςςικϊν του μαρξιςμοφ-λενινιςμοφ
και πιρε μζτρα για τθν ποιοτικι βελτίωςθ των εκδόςεων και τθσ ραδιοφωνικισ εκπομπισ
«Ψροντιςτιριο του Αγωνιςτι». Ταυτόχρονα αποφάςιςε να εκδίδονται μόνο τα περιοδικά
«Νζοσ Κόςμοσ» και «Ιλιντεν».

Σθμαντικι ςυμβολι ςτθ διάδοςθ του πολιτικοφ βιβλίου είχε το Εκδοτικό «ΝΕΑ
ΕΛΛΑΔΑ», που το 1954 ονομάςτθκε «ΡΟΛΛΤΛΚΕΣ ΚΑΛ ΛΟΓΟΤΕΩΝΛΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΛΣ», με ζδρα το
Βουκουρζςτι.

Απφ ην Δθδνηηθφ «ΝΔΑ ΔΛΛΑΓΑ» θαη ηηο «ΠΟΛΗΣΗΚΔ΢ ΚΑΗ

ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΔ΢ ΔΚΓΟ΢ΔΗ΢» θπθινθφξεζαλ έξγα ησλ: Έιιεο Αιεμίνπ, Μέιπσο
Αμηψηε, Γεκήηξε Ραβάλε - Ρεληή, Απφζηνινπ ΢πήιηνπ, Σάθε Αδάκνπ, Γηψξγε
Αζαλαζηάδε, Σάθε Μακάηζε, Γηψξγε Εσίδε, ΢νθίαο Μαπξνεηδή - Παπαδάθε,
Γηψξγε ΢εβαζηίθνγινπ, Άιθεο Εέε, Γηψξγνπ Κνηδηνχια, Άγγεινπ ΢ηθειηαλνχ,
Μήηζνπ Αιεμαλδξφπνπινπ, Γεκήηξε Υαηδή, Κψζηα Κνηδηά, Γεκήηξε Φσηηάδε,
Νίθνπ Κπηφπνπινπ, Αιέμε Πάξλε, Γεκνζζέλε Βνπηπξά, Φνχιαο Υαηδηδάθε, Αληξέα
Φξαγθηά, Γαιάηεηαο Καδαληδάθε, Μελέιανπ Λνπληέκε, Κψζηα Μπφζε, ΢ηξαηή
Γνχθα, Θέκνπ Κνξλάξνπ θ.α. Αθφκα, ησλ: Αιέμαλδξνπ Παπαδηακάληε, Γηνλπζίνπ
΢νισκνχ, Γηάλλε Βιαρνγηάλλε, Μαθξπγηάλλε, Κψζηα Υαηδφπνπινπ, Αληξέα
Καξθαβίηζα, Γξεγνξίνπ Ξελνπνχινπ, Κσλζηαληίλνπ Θενηφθε θαη πνιιψλ άιισλ.
Δθδφζεθαλ επίζεο έξγα ζνβηεηηθψλ θαη ζπγγξαθέσλ - πνηεηψλ, φπσο θαη ησλ άιισλ
ρσξψλ ηεο ζνζηαιηζηηθήο νηθνδφκεζεο.
Σειρά ςθμαντικϊν πολιτικϊν και λογοτεχνικϊν βιβλίων εκδόκθκαν και ςτθν Ελλάδα
από το «ΚΕΜΕΛΛΟ», κακϊσ και από τισ εκδόςεισ «ΚΕΔ΢ΟΣ», εκδόςεισ όχι αμιγϊσ
μαρξιςτικζσ.

Το ΚΚΕ αξιοποίθςε ςτθ μαηικι διαφϊτιςθ τισ ραδιοφωνικζσ εκπομπζσ.

371
ΚΚΔ - «Δπίζεκα Κείκελα», ηφκνο 7νο, ζει. 207.
372
ΚΚΔ - «Δπίζεκα Κείκελα», ηφκνο 7νο, ζει. 205.
 152

Ο ραδιοφωνικόσ ςτακμόσ «Ελεφκερθ Ελλάδα», που εξζπεμπε από το Βελιγράδι από

16 Λουλίου 1947, δυο φορζσ τθν θμζρα (πρωί - βράδυ) ςτα βραχζα κφματα, ςυνζχιςε τισ
εκπομπζσ και μετά τθ λιξθ του ΔΣΕ.

Στισ αρχζσ του 1949, μετά τθ ριξθ του ΚΚΕ με το ΚΚ Γιουγκοςλαβίασ, ο ΢/Σ
μεταφζρκθκε ςτο Βουκουρζςτι και από τισ 19 Μαρτίου 1949 εξζπεμπε τρεισ φορζσ τθν
θμζρα. Θ λειτουργία του ραδιοφωνικοφ ςτακμοφ «Ελεφκερθ Ελλάδα» διάρκεςε μζχρι τισ 31
Δεκεμβρίου 1955.

Τον Λοφνιο του 1957 το ΡΓ αποφάςιςε τθν επαναλειτουργία του ΢/Σ με τθν
ονομαςία «Θ Φωνι τθσ Αλικειασ». Θ λειτουργία του άρχιςε τθν 1θ Μαρτίου 1958, με μία
εκπομπι τθν θμζρα, από τθν περιοχι Ωάλε τθσ Λειψίασ ςτθ Γερμανικι Λαοκρατικι
Δθμοκρατία και ςε ςφνδεςθ με το Βουκουρζςτι. Σε αυτό βριςκόταν θ βαςικι ςυντακτικι
του ομάδα. Από τισ αρχζσ του 1959 άρχιςαν δφο ακόμα εκπομπζσ από το Βουκουρζςτι, που
αργότερα ζγιναν τρεισ.

Μετά τθ 12θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (1968), οι εκπομπζσ γίνονταν μόνο από τθ Λειψία. Ο
ραδιοφωνικόσ ςτακμόσ ςταμάτθςε οριςτικά να εκπζμπει μετά τθν κατάρρευςθ τθσ
Απριλιανισ Ωοφντασ το 1974 και τθ νόμιμθ πλζον δράςθ του ΚΚΕ ςτθν Ελλάδα.
Συγκεκριμζνα, ςτισ 13 Λανουαρίου 1975 με «Ανακοίνωςθ του Στακμοφ μασ» αναγγζλκθκε
ότι «θ “Φωνι τθσ Αλικειασ” κεωρεί ότι ζχει εκπλθρωκεί θ αποςτολι τθσ και ςταματάει τισ
εκπομπζσ τθσ» 373.

Το ΢αδιοφωνικό Στακμό, κακϊσ και τθν αντίςτοιχθ κομματικι οργάνωςθ,

κακοδθγοφςε το ΡΓ. Για τθ λειτουργία του ΢/Σ ιταν χρεωμζνα ςτελζχθ του Κόμματοσ.
Υπεφκυνοι ιταν κατά διαςτιματα ανάμεςα ςε άλλουσ οι: ΢οφςοσ Ρζτροσ, Ηωγράφοσ Ηιςθσ,
Καραγιϊργθσ Στάκθσ. Στθ ςφνταξθ, ςτθν εκφϊνθςθ ι ωσ ςυνεργάτεσ βοικθςαν πολλά
ςτελζχθ του Κόμματοσ όπωσ: Αγγουράκθσ Γιϊργοσ, Αξιϊτθ Μζλπω, Βεάκθ Μαριάννα,
Ελευκερίου Λευτζρθσ, Καλοδίκθσ Ρερικλισ, Καρφδθσ Στάκθσ, Κυτόπουλοσ Νίκοσ, Λειβαδά
Ρόπθ, Μαυροειδισ Λευτζρθσ, Ωατηισ Δθμιτρθσ κ.ά.

3.A.6. ΟΛ ΠΑΡΑΝΟΜΕ΢ ΟΡΓΑΝΩ΢ΕΛ΢ ΣΟΤ ΚΚΕ

Θ παράνομθ δράςθ του ΚΚΕ ςυγκροτεί ζνα ιδιαίτερο κεφάλαιο, που αποτελεί
άφκαςτθ πθγι θρωιςμοφ και επαναςτατικισ διαπαιδαγϊγθςθσ. Αυτό το κεφάλαιο παρά τθ
ςθμαςία του ςτον επαναςτατικό αγϊνα, δεν ζγινε δυνατό - και εξαιτίασ αντικειμενικϊν
λόγων - να μελετθκεί ςτο ςφνολό του για πολλζσ δεκαετίεσ, μζχρι και ςιμερα.

Οι κομμουνιςτζσ που ανικαν το 1949 - 1950 ςτισ παράνομεσ οργανϊςεισ ςτθν

Ελλάδα - κυρίωσ ςτθν Ακινα, ςτον Ρειραιά και ςτθ Κεςςαλονίκθ - ιταν ελάχιςτοι, ενϊ δεν
υπιρχε ενιαίο κακοδθγθτικό κζντρο μετά τθν εξάρκρωςθ των παράνομων οργανϊςεων
Ακινασ-Ρειραιά τον Μάρτιο του 1949 και τθ ςφλλθψθ μεταξφ όλων των άλλων του
επικεφαλισ του παράνομου μθχανιςμοφ Στζργιου Αναςταςιάδθ, ο οποίοσ καταδικάςτθκε
ςε κάνατο και εκτελζςτθκε. Τον Αναςταςιάδθ αντικατζςτθςε ο Ν. Ρλουμπίδθσ, ο οποίοσ
όμωσ κακοδθγοφςε ςτθ ςυνζχεια ζνα μζροσ των κομματικϊν οργανϊςεων. Και αυτό, γιατί
ο Σταφροσ Καςιμάτθσ (Λευτζρθσ Στακάσ ι Ορζςτθσ), υπεφκυνοσ των ΕΡΟΝιτϊν, όπωσ
ονομαηόταν θ παράνομθ οργάνωςθ τθσ νεολαίασ, επειδι υποπτευόταν τον Ρλουμπίδθ ωσ
υπεφκυνο για τθ ςφλλθψθ του Στ. Αναςταςιάδθ, είχε αυτονομθκεί από τισ Κ.Ο. που
κακοδθγοφςε ο Ρλουμπίδθσ και μαηί με άλλα ςτελζχθ τθσ νεολαίασ είχαν ςυγκροτιςει το

373
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 282367, Ρ/΢ «Φ.Α.» 1975/01/13 – Αλαθνίλσζε γηα ην ξόιν
πνπ δηαδξακάηηζε ν ζηαζκόο, σο ελεκεξσηηθό κέζν ζηνπο δύζθνινπο θαηξνύο.
 153

επονομαηόμενο δεφτερο κακοδθγθτικό κζντρο. Οι υποψίεσ για τον Ρλουμπίδθ είχαν φτάςει
μζχρι το ΡΓ, με αποτζλεςμα να τον κζτει κατά διαςτιματα ςε απομόνωςθ. Ταυτόχρονα ωσ
άτυπο κακοδθγθτικό κζντρο, κατά κάποιον τρόπο, λειτουργοφςε και το κομματικό γραφείο
των φυλακϊν Αβζρωφ, τα περιςςότερα μζλθ του οποίου επίςθσ κεωροφςαν τον Ρλουμπίδθ
φποπτο. Θ ενιαία κακοδιγθςθ των Κομματικϊν Οργανϊςεων αποκαταςτάκθκε με τον
ερχομό ςτθν Ελλάδα του Νίκου Μπελογιάννθ και μζχρι τθ ςφλλθψι του.

Ταυτόχρονα κυκλοφοροφςαν παράνομα ο «΢ιηοςπάςτθσ», θ «Λεβεντιά», θ

«Ψλόγα» το «Κρυφό Σχολειό» και άλλα ζντυπα. Βεβαίωσ ςθμαντικό μζςο ςτθ διαφωτιςτικι
δουλειά του Κόμματοσ επιτελοφςε και ο ΢/Σ «Ελεφκερθ Ελλάδα» και μετά το 1958 «Θ Ψωνι
τθσ Αλικειασ», όπωσ ιδθ αναφζρκθκε.

Οι δυςκολίεσ και θ πολυπλοκότθτα τθσ παρανομίασ επζβαλλαν τον επιτυχι

ςυνδυαςμό τθσ νόμιμθσ και τθσ παράνομθσ μορφισ δράςθσ.

Ο ζπλδπαζκφο ηεο παξάλνκεο – βαζηθφ ζηνηρείν ηεο νπνίαο είλαη ε

απνθεληξσκέλε θνκκαηηθή δξάζε – κε ηε λφκηκε δνπιεηά, ζήκαηλε αθελφο ηε
ζπλέρηζε ηεο παξέκβαζεο ησλ θνκκαηηθψλ δπλάκεσλ ζηηο καδηθέο νξγαλψζεηο
αθεηέξνπ ην ζπλδπαζκφ ηεο παξάλνκεο δηάδνζεο ησλ ζέζεσλ ηνπ θφκκαηνο κε
λφκηκεο κνξθέο δηάδνζεο (π.ρ. ζηε Βνπιή, ζηνλ Σχπν θιπ.), πξνθεηκέλνπ λα θηάλνπλ
ζε φζν ην δπλαηφ επξχηεξεο ιατθέο δπλάκεηο. Βέβαηα θαη ε λφκηκε δξάζε είρε ηηο
δηθέο ηεο κεγάιεο δπζθνιίεο κε δεδνκέλε ηελ νμπκέλε θξαηηθή θαηαζηνιή ζε βάξνο
ηνπ ΚΚΔ αιιά θαη άιισλ αγσληζηψλ. Τπήξμαλ πεξηνρέο πνπ θαη ε ΔΓΑ αθφκα δελ
κπνξνχζε λα έρεη πνιηηηθή παξνπζία.
Καη κέζσ ηεο λφκηκεο δξάζεο επηδησθφηαλ ε ηζρπξνπνίεζε ηεο παξάλνκεο
θνκκαηηθήο νξγάλσζεο, θαζψο θαη ε δεκηνπξγία λέσλ θνκκαηηθψλ νξγαλψζεσλ.
Γειαδή πξφθεηηαη γηα κηα αιιεινηξνθνδνηνχκελε ζρέζε, ζην πιαίζην ηεο νπνίαο νη
θνκκνπληζηέο πνπ δξνχζαλ ζηε λνκηκφηεηα είραλ πεξηζψξηα λα θάλνπλ εθηφο απφ
ηελ παξάλνκε θαη λφκηκε δνπιεηά, ηελ νπνία νη παξάλνκνη δελ κπνξνχζαλ, φληαο
αλαγθαζκέλνη λα θξχβνληαη. ΋ινη πάλησο έπξεπε λα ιεηηνπξγνχλ κε απζηεξά κέηξα
πξνθχιαμεο ηνπ θφκκαηνο. Χο πξνο ην ηειεπηαίν, ήηαλ απαξαίηεηε θαη ε χπαξμε
δηθηχνπ πιεξνθφξεζεο θαη απφ ηνλ θξαηηθφ κεραληζκφ.
Στθν όλθ κομματικι δουλιά θ παράνομθ κακοδιγθςθ είχε προτεραιότθτα απζναντι
ςτθ νόμιμθ, θ παράνομθ κακοδιγθςθ ζφερνε τθ γενικι και τθν πρϊτθ ευκφνθ για τθν όλθ
κομματικι δουλιά και οργάνωςθ.

Σθμαντικι εκπομπι του ςτακμοφ Ελεφκερθ Ελλάδα αποτζλεςε το Φροντιςτιριο του

Αγωνιςτι. Από αυτιν μεταδίδονταν κομματικζσ αποφάςεισ, ανακοινϊςεισ, ςχόλια και
οδθγίεσ για τθ λιψθ μζτρων ςτιριξθσ τθσ παράνομθσ και τθσ νόμιμθσ δουλειάσ και τθσ
εξαςφάλιςθσ ενιαίασ κακοδιγθςθσ374.

374
Θ μετάδοςθ αυτϊν των εκπομπϊν άρχιςε ςτισ 4 Λουλίου 1950 και γινόταν τρεισ
φορζσ τθ βδομάδα, Τρίτθ - Ρζμπτθ - Σάββατο ςτισ 10.30 το βράδυ. Τθν ευκφνθ του
περιεχομζνου των εκπομπϊν τθν είχαν ςτελζχθ του ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ και αργότερα το
αντίςτοιχο τμιμα του Οργανωτικοφ Γραφείου τθσ ΚΕ του ΚΚΕ.

Στθν 3θ πλατιά Ολομζλεια τθσ ΚΕ (23-25 Νοεμβρίου 1952), θ ειςιγθςθ ςτο Γ' κζμα
ανζφερε:

«... Το ΟΓ ζχει τα παρακάτω τμιματα: α) Τμιμα «ΦΑ»*...+ παρά τισ ελλείψεισ *...+
βαςικά εκπλιρωςε τθν αποςτολι του. Το ΦΑ ζδωςε ςωςτό προςανατολιςμό ςτισ
Κομματικζσ μασ Οργανϊςεισ, τα ξεκομμζνα μζλθ μασ, τουσ άλλουσ λαϊκοφσ αγωνιςτζσ.
 154

Κατά τθν πρϊτθ περίοδο τθσ αναςφνταξθσ των κομματικϊν δυνάμεων, ςτελζχθ και
μζλθ του κόμματοσ δροφςαν μεμονωμζνα, χωρίσ να ζχουν πάντα ςφνδεςθ με τα
κακοδθγθτικά όργανα. Αργότερα, όταν αποκαταςτάκθκε κάποιου είδουσ επαφι,
αποφαςίςτθκε να παραμζνουν οι πιο δραςτιριοι αγωνιςτζσ ςτισ παράνομεσ κομματικζσ
οργανϊςεισ. Λίγο αργότερα, όταν δθμιουργικθκε θ ΕΔΑ, ςτα κακοδθγθτικά τθσ όργανα
ςυμμετείχαν ςτελζχθ του ΚΚΕ.

Το κακοδθγθτικό ζργο αυτϊν των ςτελεχϊν ενιςχυόταν είτε με τθν αποςτολι

άλλων ςτελεχϊν από το εξωτερικό, είτε με τθν αξιοποίθςθ αγωνιςτϊν που ζβγαιναν από τισ
φυλακζσ και τισ εξορίεσ.

Τα πρϊτα μζτρα για τθν αναςυγκρότθςθ των παράνομων κομματικϊν οργανϊςεων

του ΚΚΕ πάρκθκαν από το ΡΓ και τθν ΚΕ του Κόμματοσ αμζςωσ μετά τουσ πρϊτουσ μινεσ
του 1950. Ρρακτικι ζκφραςθ αυτϊν των μζτρων αποτζλεςε θ αποςτολι ςτθν Ελλάδα των
Ν. Μπελογιάννθ και Ν. Ακριτίδθ.

Θ 2θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ, που ςυνιλκε ςτισ 10 - 12 Οκτωβρίου 1951 ςτθ ΢ουμανία,
αςχολικθκε με τθν κατάςταςθ του λαϊκοφ κινιματοσ ςτθν Ελλάδα, κακϊσ και με
οργανωτικά ηθτιματα, που αφοροφςαν ςτθ δουλειά των παράνομων κομματικϊν
οργανϊςεων. Στθν απόφαςι τθσ ςυναρτοφςε τθν κομματικι ανοικοδόμθςθ και
αναςυγκρότθςθ με το ηιτθμα τθσ ανάπτυξθσ ςτελεχϊν.

Θ απόφαςθ προςδιόριςε τισ ιδιότθτεσ των ικανϊν ςτελεχϊν: Γερό κομματικό

χαρακτιρα, πρωτοβουλία και αποφαςιςτικότθτα, αγωνιςτικι μονολικικότθτα και
αδιαλλαξία, ικανότθτα ςωςτοφ προςανατολιςμοφ ςτισ περίπλοκεσ καταςτάςεισ και
ςυνκικεσ ϊςτε να μποροφν να χαράηουν ςωςτι γραμμι, να οργανϊνουν ςωςτά τθ δουλιά,
ικανότθτα ςυνδυαςμοφ τθσ νόμιμθσ με τθν παράνομθ δουλιά, επαναςτατικι επαγρφπνθςθ
και αυςτθρι προςιλωςθ ςτουσ κανόνεσ τθσ μπολςεβίκικθσ ςυνωμοτικισ δουλιάσ,
ικανότθτα ειλικρινοφσ και ολοκλθρωτικισ αυτοκριτικισ, καρραλζασ κομματικισ κριτικισ
προσ τα πάνω και προσ τα κάτω375.

Από το 1953 μζχρι και τισ αρχζσ του 1954 υπιρξε κάποια βελτίωςθ ςτθν πορεία
αναςφνταξθσ των κομματικϊν δυνάμεων ςτθν Ελλάδα. Δθμιουργικθκε το κλιμάκιο τθσ ΚΕ
του ΚΚΕ, ωσ κακοδθγθτικό κζντρο των παράνομων κομματικϊν οργανϊςεων.

Τον Απρίλιο του 1954 ςυνιλκε ςτο εξωτερικό θ ΚΕ του ΚΚΕ, ςτθν οποία
παρουςιάςτθκε ζκκεςθ του Γιϊργθ Βοντίτςιου (Γοφςια), μζλουσ του ΡΓ, για τθ δουλειά του
κλιμακίου τθσ ΚΕ και τα προβλιματα και τα κακικοντα των οργανϊςεων του ΚΚΕ ςτθν
Ακινα, ςτον Ρειραιά και ςε ολόκλθρθ τθ χϊρα.

Επεξεργάςτθκε τα προβλιματα τθσ παράνομθσ δουλειάσ...»*βλ. Αρχείο ΚΚΕ - Θ 3θ πλατιά

Ολομζλεια τθσ ΚΕ, ζκδ. ΚΕ του ΚΚΕ, ςελ 159).

Απφ ηνλ Ηνχιην ηνπ 1953 κέρξη θαη ηελ αλαζηνιή ιεηηνπξγίαο ηνπ ξαδηνθσληθνχ
ζηαζκνχ (Γεθέκβξηνο 1955) ε εθπνκπή κεηαδηδφηαλ δπν θνξέο ηε βδνκάδα, Σξίηε -
΢άββαην, ην δε πεξηερφκελν ηνπ Φξνληηζηεξίνπ ηνπ Αγσληζηή κε Απφθαζε ηεο 4εο πιαηηάο
Οινκέιεηαο (Γεθέκβξηνο 1953) δηεπξχλζεθε κε ζέκαηα κνξθσηηθνχ πεξηερνκέλνπ: «Να
βνεζήζνπκε ηα κέιε θαη ηδηαίηεξα ηα ζηειέρε ηνπ θόκκαηνο πνπ δνπιεύνπλ θάησ από
παξάλνκεο ζπλζήθεο λ' αλεβάζνπλ ην κνξθσηηθό ηνπο επίπεδν [...] πξνο απηή ηελ θαηεύζπλζε
κπνξεί λα βνεζήζεη θαη ην "Φ.Α."...». [βι. Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, ηνκ. 7νο, έθδ.
΢ύγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 1995, ζει. 387-388].
375
Σν ΚΚΔ, «Δπίζεκα θείκελα», ηφκνο 7νο , ζει. 201-202.
 155

Διατυπϊκθκε ςχετικι απόφαςθ, με τίτλο «Το ΚΚΕ προσ νζουσ αγϊνεσ και επιτυχίεσ,
για το καλό του λαοφ και του τόπου».

Θ απόφαςθ τθσ ΚΕ εφιςτοφςε τθν προςοχι των μελϊν και οπαδϊν του Κόμματοσ
ςτθν «…Ριο μαηικι ςτρατολογία ςτο κόμμα με πιο αυςτθρι εφαρμογι των κομματικϊν
κανόνων *...+. Ριο ςτενι, αδιάρρθχτθ ςφνδεςθ με το λαό… τισ ζνοπλεσ δυνάμεισ», ενϊ
υπογράμμιηε τθν ανάγκθ για «... απόλυτα αποςυγκεντρωτικό χτίςιμο του παράνομου
κομματικοφ μθχανιςμοφ» και να ςτρζψουν οι κομμουνιςτζσ «τθν κφρια προςοχι τουσ ςτα
ςυνδικάτα και ςτισ μαηικζσ οργανϊςεισ, ςτισ πόλεισ και ςτα χωριά»376.

Θ απόφαςθ υπογράμμιηε: «…Θ ΚΕ του ΚΚΕ καταδικάηει όλουσ εκείνουσ που… για να
προφυλάξουν τον εαυτοφλθ τουσ, αποφεφγουν με διάφορα προςχιματα και δικαιολογίεσ,
να τεκοφν κάτω από τθ μια και αδιαίρετθ κομματικι πεικαρχία ...»377.

Θ απόφαςθ τθσ ΚΕ επιδίωκε να ενιςχφςει τθν αυτοτελι οργανωτικι ςχζςθ και

κακοδιγθςθ του κόμματοσ προσ τα μζλθ και ςτελζχθ, ςε ςυνκικεσ δράςθσ τουσ με
ςυνεργαηόμενεσ δυνάμεισ ςτθν ΕΔΑ.

3.A.7. Θ ΠΑΛΘ ΓΛΑ ΣΘ ΝΟΜΛΜΟΠΟΛΘ΢Θ ΣΟΤ ΚΚΕ,

ΣΟ ΢ΣΑΜΑΣΘΜΑ ΣΩΝ ΕΚΣΕΛΕ΢ΕΩΝ

ΚΑΛ ΣΘΝ ΑΠΕΛΕΤΚΕΡΩ΢Θ

ΣΩΝ ΠΟΛΛΣΛΚΩΝ ΚΡΑΣΟΤΜΕΝΩΝ

Θ νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ τζκθκε εξ αντικειμζνου επί τάπθτοσ από τισ αρχζσ τθσ
δεκαετίασ του 1950, ωσ απαραίτθτο χαρακτθριςτικό ενόσ ςτοιχειωδϊσ εκδθμοκρατιςμζνου
αςτικοφ πολιτικοφ ςυςτιματοσ. Ϋςτόςο, θ πάλθ που αναπτφχκθκε ιταν πολφ κάτω από τισ
απαιτιςεισ.

Εκείνο το διάςτθμα, αλλά και αργότερα, ςτισ αςτικζσ πολιτικζσ δυνάμεισ υπιρχαν
διαφορετικζσ προςεγγίςεισ ωσ προσ τθν τακτικι απζναντι ςτο ΚΚΕ. Ζνα ιςχυρό τμιμα τουσ
κεωροφςε εκ των ων ουκ άνευ τον αντικομμουνιςμό του «κονςερβοκουτιοφ» και τθσ
ςυνζχιςθσ των εκτελζςεων και άλλων διϊξεων, ενϊ χαρακτιριηε ωσ «ςυνοδοιπορία» ακόμα
και τθν εκλογικι ςυνεργαςία με τθν ΕΔΑ, που ςε διάφορεσ φάςεισ είχαν πραγματοποιιςει
κόμματα του «κεντρϊου - ςοςιαλδθμοκρατικοφ» χϊρου.

Ζνα άλλο τμιμα των αςτικϊν πολιτικϊν δυνάμεων ταςςόταν υπζρ τθσ
νομιμοποίθςθσ του ΚΚΕ, όπωσ για παράδειγμα αυτό που εκφράςτθκε από τθν εφθμερίδα
«ΤΟ ΒΘΜΑ» τθσ 5θσ Ψεβρουαρίου 1952:

«…το πρόβλθμα δεν κα λυκεί με το να τεκεί εκτόσ νόμου θ άκρα Αριςτερά. Από
αυτάσ τασ ςκζψεισ και όχι από προςιλωςιν εισ αφελείσ ι πονθροφσ δογματιςμοφσ περί …
υποχρεϊςεων τθσ Δθμοκρατίασ φκάνει κανείσ εισ αυτό το ςυμπζραςμα… Κα επιτευχκοφν
πολφ κετικϊτερα αποτελζςματα από τον αςφνετον γενικόν διωγμόν και τθν παραπομπιν
τθσ ςυνωμοςίασ εισ το ςκότοσ που είναι το κλίμα τθσ. Επιβάλλεται δθλαδι να τεκεί ο
κομμουνιςμόσ όχι εκτόσ νόμου, αλλά εντόσ νόμου».

376
Σν ΚΚΔ, «Δπίζεκα Κείκελα», ηφκνο 7νο, 1949 -1955, ζει. 395, 396, 397.
377
Σν ΚΚΔ, «Δπίζεκα Κείκελα», ηφκνο 7νο, 1949 -1955, ζει. 401.
 156

Τθ νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ δεν τθν απζρριπταν οφτε ο Ν. Ρλαςτιρασ οφτε ο Εμμ.
Μπακλατηισ, εφόςον το ΚΚΕ δεχόταν να τθρεί τουσ νόμουσ του κράτουσ!

Στθ διαφοροποιθμζνθ τακτικι αςτικϊν δυνάμεων ενταςςόταν και θ πίεςθ για τθ

διαμόρφωςθ ενόσ «εκνικοφ ΚΚΕ», δθλαδι ενόσ ΚΚΕ που κα απεμπολοφςε τθν
επαναςτατικι αρχι του προλεταριακοφ διεκνιςμοφ, κακϊσ και τθν θρωικι ιςτορία του, τθν
οποία ο ταξικόσ αντίπαλοσ χαρακτιριηε ωσ «καταςκοπία» προσ όφελοσ ξζνθσ δφναμθσ, τθσ
ΕΣΣΔ. Σε αυτι τθν επιδίωξθ ςυμμετείχαν τόςο μθχανιςμοί τθσ ελλθνικισ Αςφάλειασ, όςο
και υπθρεςίεσ του διεκνοφσ ιμπεριαλιςμοφ, κακϊσ και θ γιουγκοςλαβικι πρεςβεία. Σε αυτό
το πλαίςιο πιζςεων μετάλλαξθσ του ΚΚΕ επιχειρικθκε και θ χρθςιμοποίθςθ τθσ ΕΔΑ, άλλοτε
με απειλζσ διάλυςισ τθσ, αν δεν ζκοβε τουσ δεςμοφσ τθσ με το ΚΚΕ, άλλοτε με κετικζσ
δθμόςιεσ τοποκετιςεισ για το ρόλο τθσ.

Από τα κζματα που εκείνα τα χρόνια βρίςκονταν ςτο κζντρο τθσ προςοχισ του
λαϊκοφ κινιματοσ ιταν θ πάλθ κατά των εκτελζςεων και για τθν απελευκζρωςθ των
πολιτικϊν κρατουμζνων. Αποτελεί και αυτι μία ακόμα θρωικι ςελίδα τθσ πάλθσ του
παράνομου ΚΚΕ, των ςυνεργαηόμενων μαηί του, γενικότερα του λαϊκοφ κινιματοσ.

Αυτόσ ο θρωικόσ αγϊνασ διεξαγόταν ταυτόχρονα μζςα ςτισ φυλακζσ και ςτουσ
τόπουσ εξορίασ και ζξω από αυτοφσ, με ποικίλεσ μορφζσ πάλθσ: Απεργίεσ πείνασ (από τισ
πιο χαρακτθριςτικζσ θ κιρυξθ απεργίασ πείνασ το 1958 των δεςμωτϊν όλων των φυλακϊν
και του Αθ Στράτθ), διαδθλϊςεισ, ςυγκζντρωςθ υπογραφϊν, νομικι και δικαςτικι
υποςτιριξθ, οικονομικι και άλλθ βοικεια προσ τουσ κρατοφμενουσ αγωνιςτζσ, διαβιματα
προσ τισ κυβερνθτικζσ αρχζσ και ςε διεκνείσ οργανιςμοφσ, διεκνιςτικι αλλθλεγγφθ,
ψθφίςματα κ.ά.

Στισ 27 Απριλίου 1950 θ ΚΕ του ΚΚΕ με προκιρυξι τθσ κάλεςε τθν εργατικι τάξθ και
το λαό να αγωνιςτοφν για τθν κατάργθςθ τθσ Μακρονιςου και των άλλων τόπων
μαρτυρίου και για γενικι αμνθςτία.

Τθν Ρρωτομαγιά του 1950 πραγματοποιικθκε ςυγκζντρωςθ ςτο ςκοπευτιριο τθσ

Καιςαριανισ, με κφριο αίτθμα τθ γενικι αμνθςτία.

Στθν ιςτορία τθσ λαϊκισ πάλθσ για να ματαιωκοφν εκτελζςεισ πολιτικϊν

κρατουμζνων, ςυγκαταλζγεται και θ πάλθ για τθ ςωτθρία 8 κομμουνιςτϊν καταδικαςμζνων
ςε κάνατο, που κρατοφνταν ςτισ φυλακζσ Αβζρωφ. Ιταν 12 Σεπτεμβρίου του 1951. Τθν ϊρα
που ζπαιρναν τουσ 8 για να τουσ οδθγιςουν ςτο εκτελεςτικό απόςπαςμα, οι πολιτικοί
κρατοφμενοι ξεςθκϊκθκαν και από τα παράκυρα των φυλακϊν κάλεςαν το λαό τθσ Ακινασ
να εμποδίςει τθν εκτζλεςθ. Σε ελάχιςτο χρόνο ςυγκεντρϊκθκε πλικοσ κόςμου ζξω από τισ
φυλακζσ, που ζνωςαν τισ φωνζσ τουσ με τισ φωνζσ των ξεςθκωμζνων πολιτικϊν
κρατουμζνων. Θ εκτζλεςθ ματαιϊκθκε. Οι 8 πολιτικοί κρατοφμενοι ιταν: Ραντελισ
Κιουρτςισ, Τάκθσ Μεταξωτόσ, Βαςίλθσ Ραπαγιαννόπουλοσ, Σπφροσ Αντφπασ, Λ. Μςαρθσ, Γ.
Μαρτίνοσ, Δ. Τρυφεροφλθσ και Δ. Καβαλιεράτοσ.

Ζνα μινα αργότερα, ςτισ 8 Οκτωβρίου, οι Αντϊνθσ Αμπατιζλοσ, Μανϊλθσ Γλζηοσ και
Μάνκοσ Τςιμπουκίδθσ κιρυξαν απεργία πείνασ απαιτϊντασ τθν αποφυλάκιςι τουσ. Σε
υποςτιριξθ του ίδιου αιτιματοσ κιρυξαν απεργία πείνασ και οι κρατοφμενοι ςτισ φυλακζσ
Αβζρωφ.

Διαμαρτυρίεσ για τθν άμεςθ απελευκζρωςθ των πολιτικϊν κρατουμζνων

εκφράςτθκαν και με ψθφίςματα πολλϊν δθμοτικϊν ςυμβουλίων.

Θ πιο ςθμαντικι ιταν θ διεκνισ κινθτοποίθςθ για τθ ςωτθρία του Ν. Μπελογιάννθ

και των εφτά καταδικαςμζνων μαηί του ςε κάνατο ςτθ δεφτερθ δίκθ. Επιςτθμονικοί και
 157

καλλιτεχνικοί φορείσ από όλο τον κόςμο, κόμματα και προςωπικότθτεσ του πολιτικοφ
κόςμου, διαπρεπείσ επιςτιμονεσ, λογοτζχνεσ και ποιθτζσ, ςυνδικαλιςτικζσ, γυναικείεσ και
νεολαιίςτικεσ οργανϊςεισ, ακόμα και ιερωμζνοι, φψωςαν φωνι διαμαρτυρίασ για να
ματαιωκεί το ζγκλθμα.

Τον Οκτϊβριο του 1950 δθμιουργικθκε θ «Ρανελλινια Ζνωςθ Οικογενειϊν

Ρολιτικϊν Εξορίςτων - Ψυλακιςμζνων» (ΡΕΟΡΕΨ). Το ςωματείο ζκλειςε το 1952 με ειδικι
απόφαςθ του Ρρωτοδικείου Ακθνϊν. Ρρϊτθ πρόεδροσ τθσ ΡΕΟΡΕΨ υπιρξε θ Αςθμίνα
Αμπατιζλου και γραμματζασ θ Μαρία Μουρατίδου. Ρρόεδροι τθσ ΡΕΟΡΕΨ διετζλεςαν
επίςθσ θ Βαςιλικι Μαντηακοποφλου και θ Κατερίνα Ρροβελζγγιου. Θ ΡΕΟΡΕΨ
αποτελοφνταν μόνο από γυναίκεσ και μθτζρεσ φυλακιςμζνων και εξορίςτων.

Θ ΡΕΟΡΕΨ ςυγκζντρωνε χριματα και δζματα για τουσ κρατοφμενουσ και ζκανε
ςχετικζσ καμπάνιεσ ιδίωσ τα Ωριςτοφγεννα και το Ράςχα για το «Δζμα του Δεςμϊτθ».
Οργάνωνε γιορτζσ για τα παιδιά των πολιτικϊν κρατουμζνων και απευκυνόταν ςε
βουλευτζσ με υπομνιματα, ηθτϊντασ τθ ςυμπαράςταςι τουσ, ενϊ ςυγκζντρωνε και
υπογραφζσ για τθν απελευκζρωςθ των πολιτικϊν κρατουμζνων.

Με αφορμι μεγάλεσ δίκεσ κρατουμζνων θ ΡΕΟΡΕΨ απευκφνκθκε ςε διεκνείσ

οργανϊςεισ, ςε παράγοντεσ και ςτον ΟΘΕ με αίτθμα να ςταματιςουν οι εκτελζςεισ.

Αργότερα, το 1958, δθμιουργικθκε ο «Ακθναϊκόσ Σφλλογοσ Οικογενειϊν Ρολιτικϊν

Εξορίςτων και Ψυλακιςμζνων» (ΑΣΟΡΕΨ). Βαςικό ρόλο ςτθ δθμιουργία και ςτθ δράςθ του
ζπαιξε θ Μαρία Κυριακίδου.

Στθν πολιτικι των αςτικϊν δυνάμεων εκφράςτθκαν διαφοροποιιςεισ και ςτο κζμα
τθσ «ειρινευςθσ και του εκδθμοκρατιςμοφ τθσ χϊρασ». Στο επίκεντρο βρζκθκε θ
κατάργθςθ του ςτρατοπζδου τθσ Μακρονιςου, που ο πρωκυπουργόσ Ν. Ρλαςτιρασ
εξάγγειλε ςτισ 6 Μαΐου 1950.

Τελικά ο κυβερνθτικόσ ςυναςπιςμόσ, που ςυγκροτοφςε τθν κυβζρνθςθ Ρλαςτιρα,

δεν ανταποκρίκθκε ςτισ υποςχζςεισ του για οριςμζνθ αμνθςτεία και για κάποια
εξομάλυνςθ τθσ πολιτικισ κατάςταςθσ. Αντίκετα, θ κυβζρνθςι του αποδείχκθκε κυβζρνθςθ
δικϊν για καταςκοπεία, κανατικϊν καταδικϊν και εκτελζςεων.

Στθν εξαγγελία για τθ Μακρόνθςο περιεχόταν και θ παρακάτω εξαίρεςθ: Πτι δεν κα
απελευκερϊνονταν όςοι κρατοφμενοι Μακρονθςιϊτεσ κρίνονταν επικίνδυνοι για τθ
δθμόςια αςφάλεια. Αυτοί κα μεταφζρονταν ςε τόπουσ εξορίασ.

Θ ςυγκεκριμζνθ τοποκζτθςθ του Ρλαςτιρα αποτελοφςε ςαφι υπαναχϊρθςθ από

προθγοφμενθ, με τθν οποία ταςςόταν υπζρ τθσ κατάργθςθσ γενικά των εκτοπίςεων. Θ
υπαναχϊρθςθ οφειλόταν και ςε πιζςεισ που αςκοφςε ο αντιπρόεδροσ τθσ κυβζρνθςθσ Γ.
Ραπανδρζου και πολιτικζσ δυνάμεισ τθσ «Δεξιάσ», που κεωροφςαν παραχϊρθςθ προσ τον
κομμουνιςμό κάκε μζτρο «επιείκειασ» και «λικθσ». Στισ 5 Λουνίου 1950 άρχιςε ςτο
Τριμελζσ Ρλθμμελειοδικείο Ακθνϊν θ δίκθ των υπευκφνων τθσ εφθμερίδασ «Μάχθ», του
Σοςιαλιςτικοφ Κόμματοσ Ζνωςθσ Λαϊκισ Δθμοκρατίασ (ΣΚΕΛΔ), επειδι τάχκθκε υπζρ τθσ
κατάργθςθσ τθσ Μακρονιςου.

Ο Ρλαςτιρασ ζβλεπε ωσ εξισ το μζτρο τθσ κατάργθςθσ τθσ Μακρονιςου: «Οι

κομμουνιςταί αποκόπτουν τουσ δεςμοφσ τουσ με το Κόμμα τουσ. Και 30% από αυτοφσ να
κερδίςουμε, κα είναι μζγιςτον δια το εκνικόν μζλλον»378.

378
Δθεκεξίδα «ΣΟ ΒΖΜΑ», 2 Ηνπλίνπ 1950.
 158

Ο Ρλαςτιρασ υποςχζκθκε και μετά τισ εκλογζσ του 1951 μζτρα ειρινευςθσ.

Το είδοσ αυτϊν των μζτρων ειρινευςθσ φανερϊνεται από τον τρόπο προϊκθςισ
τουσ ςτθ Βουλι τον Μάρτιο του 1952. Συγκεκριμζνα, ο κυβερνθτικόσ ειςθγθτισ Αριςτ.
Ψωτιλασ, αφοφ ζςπευςε να αποδεχκεί ότι το ςχετικό νομοςχζδιο «είχε προςκροφςει εισ
τθν λίαν δικαιολογθμζνθν αγανάκτθςιν των πακόντων παρά του ςυμμοριτιςμοφ, κακϊσ και
εισ το γιγαντωκζν αίςκθμα εκδικιςεωσ κατ’ εκείνων, οίτινεσ εβαςάνιςαν τον ελλθνικόν
λαόν», προςπάκθςε ςτθ ςυνζχεια να το ςτθρίξει με το εξωφρενικό επιχείρθμα, ότι ςτθν
πραγματικότθτα… οι κομμουνιςτζσ «εισ το δικαςτιριον προεκάλουν επίτθδεσ, δια να μθν
ζχουν απαλλακτικάσ αποφάςεισ, προκειμζνου να ςυντθριται θ αναταραχι και θ
ανωμαλία»379!

Τελικά οι 4.700 κρατοφμενοι ςτθ Μακρόνθςο μεταφζρκθκαν ςτον Αθ Στράτθ τον

Λοφλιο του 1950.

Στισ 18 Απριλίου 1952 υπογράφτθκε από το βαςιλιά Ραφλο ο νόμοσ «περί μζτρων
ειρθνεφςεωσ» και άρχιςε θ απόλυςθ κρατουμζνων. Θ ςυηιτθςθ του ςχετικοφ νομοςχεδίου
είχε ξεκινιςει ςτθ Βουλι τθν 1 Απριλίου, αμζςωσ μετά τθν εκτζλεςθ του Μπελογιάννθ και
των Μπάτςθ, Αργυριάδθ, Καλοφμενου. Σε αυτι τθ ςυηιτθςθ τάχκθκε υπζρ τθσ χοριγθςθσ
αμνθςτίασ και τθσ κατάργθςθσ τθσ κανατικισ ποινισ και ο Κ. Τςαλδάρθσ, αρχθγόσ του
«Λαϊκοφ Κόμματοσ».

Στισ 17 Λουλίου 1955 απζδραςαν από τισ φυλακζσ Βοφρλων 27 ςτελζχθ του ΚΚΕ380.
Οι 21 από τουσ 27 ιςαν υπόδικοι για καταςκοπεία από το 1954 και οι υπόλοιποι 6 ιςαν
καταδικαςμζνοι από τθν εποχι τθσ ζνοπλθσ πάλθσ 1946-1949. Μόνο ζνασ από τουσ 27
δραπζτεσ, ο Σταφροσ Σιδζρθσ, ςυνελιφκθ αμζςωσ από τθν Αςφάλεια. Οι δραπζτεσ

379
Αγφξεπζηο Αξηζη. Φσηήια επί ηνπ λνκνζρεδίνπ πεξί κέηξσλ εηξελεχζεσο. Αζήλαη,
ρ.ρ. ζει. 4 θαη 9.
380
Οη 27 δξαπέηεο απφ ηηο θπιαθέο ησλ Βνχξισλ είλαη νη εμήο: Μπαξηδψθαο Αλδξέαο,
Υαηδεπέηξνο Γηψξγνο, Γεσξγνχιηαο Αξηζηνηέιεο, Βαξδηλνγηάλλεο Βαξδήο, Καιαηδήο
Υαξάιακπνο, Ληλαξδάηνο Κσλ., Βελαξγήο Γάζησλ, Μαξηαλζφπνπινο Γεκήηξεο,
Κνινθνηξψλεο Μηράιεο, Ρνδάθεο Πεξηθιήο, Γνπθάθεο Βαζίιεο, Φίιεο Κψζηαο, Κάηξεο
Βαζίιεο, Σζαθίξεο Κπξηάθνο, Παλνπζφπνπινο Γεκήηξεο, Βειήο Αλδξέαο, Καξάο ΢ηαχξνο,
΢σηεξφπνπινο ΢σηήξεο, ΢ηδέξεο ΢ηαχξνο, Σδεθξψλεο Λεσλίδαο, Κάζζηνο ΢ηέιηνο,
Παπαιεμίνπ Αιέμεο, Παπνχιηαο Αιέμεο, Γεσξγίνπ Γηψξγνο, Κηνπξηζήο Παληειήο, Λνγαξάο
Αιέθνο, Κφθιαο Εήζηκνο.
Οι κρατοφμενοι πραγματοποίθςαν τθν απόδραςθ ανοίγοντασ ςιραγγα 17,5 μζτρων
κάτω από το δρόμο. Από εκεί, βγικαν ςτα λουτρά ενόσ εργοςταςίου, κοντά ςτθ φυλακι. Θ
κυβζρνθςθ κινθτοποίθςε τθν Αςφάλεια ςε ολόκλθρθ τθν Αττικι και προχϊρθςε ςε
ςυλλιψεισ και εκτοπίςεισ αγωνιςτϊν, ενϊ ςτισ φυλακζσ πιρε δρακόντεια μζτρα.

Θ κυβζρνθςθ επικιρυξε ωσ «λθςτζσ» τουσ 26 που διζφυγαν. Θ αμοιβι που

κακόριηε για το φόνο των 5 κυριοτζρων ςτελεχϊν ιταν 30.000 δραχμζσ και για τθν
αποτελεςματικι τουσ κατάδειξθ 15.000 δραχμζσ. Οι αμοιβζσ για τουσ υπόλοιπουσ
κλιμακϊνονταν από 20.000 ςε 10.000 δραχμζσ για το φόνο και από 10.000 ςε 5.000
δραχμζσ για τθν κατάδειξθ («ΚΑΚΘΜΕ΢ΛΝΘ», 24 Λουλίου 1955).

Έλαο απφ ηνπο δξαπέηεο, ν Γηψξγνο Γεσξγίνπ, δνινθνλήζεθε ηνλ Απξίιην 1957,
ζηελ Αζθάιεηα Αιεμαλδξνχπνιεο. Ζ αζηπλνκία αλαθνίλσζε φηη ν Γεσξγίνπ έπεζε «εηο
ελέδξαλ πεξηπόινπ ηεο ηεο ρσξνθπιαθήο εηο ηελ δαζώδε πεξηνρήλ ηνπ ΢νπθιίνπ θαη εθνλεύζε,
θαζ’ ελ ζηηγκήλ επερείξεη λα δηαβεί ηελ ειιελνβνπιγαξηθήλ κεζόξηνλ» (Δθεκεξίδα Διεπζεξία,
16 Απξηιίνπ 1957).
 159

επικθρφχκθκαν με διάφορα ποςά. Οι περιςςότεροι ζπεςαν πάλι ςτα χζρια τθσ αςτυνομίασ
μετά από 2 χρόνια και φυλακίςτθκαν, ενϊ επτά διζφυγαν ςτο εξωτερικό.

Θ απόδραςθ προετοιμάςτθκε δίχωσ να υπάρχει προθγοφμενθ ζγκριςθ τθσ ΚΕ του

κόμματοσ, κάτι που ιταν απαραίτθτο για κάκε απόδραςθ. Το κλιμάκιο του ΚΚΕ
ενθμερϊκθκε για τθν απόδραςθ λίγο προτοφ να πραγματοποιθκεί. Ζκανε ο,τι μποροφςε για
να βοθκιςει τουσ δραπζτεσ.

3.A.8. ΟΛ ΚΕ΢ΕΛ΢ ΚΑΛ Θ ΠΑΛΘ ΣΟΤ ΚΚΕ

ΚΑΣΑ ΣΟΤ ΠΟΛΕΜΟΤ

Στθν πάλθ του ΚΚΕ για τθν ανάπτυξθ του αντιπολεμικοφ κινιματοσ εκφράηονταν θ
πεποίκθςθ και οι κζςεισ που είχε διαμορφϊςει θ Κεντρικι Επιτροπι του, ότι, ταυτόχρονα
με τον πόλεμο ςτθν Κορζα, ο ιμπεριαλιςτικόσ ςχεδιαςμόσ περιλάμβανε και τα Βαλκάνια ωσ
ζναν από τουσ πικανοφσ χϊρουσ εξαπόλυςθσ του πολζμου κατά τθσ Αλβανίασ και τθσ
Βουλγαρίασ, με κφριο ςτόχο βεβαίωσ τθ Σοβιετικι Ζνωςθ.

Σε αυτι τθ βάςθ οι ςτόχοι πάλθσ του ΚΚΕ εναντίον του πολζμου περιλάμβαναν τθν
υπεράςπιςθ τθσ φιλειρθνικισ πολιτικισ τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ. Ϋςτόςο, οριςμζνεσ κζςεισ
και ενζργειεσ του ΡΓ και τθσ ΚΕ του ΚΚΕ προκάλεςαν διαφωνίεσ εκ μζρουσ του ΡΚΚ(μπ), του
ΚΚ Βουλγαρίασ και του Κόμματοσ Εργαςίασ Αλβανίασ.

Ϋσ προσ αυτό είναι χαρακτθριςτικι θ τοποκζτθςθ του Ν. Ηαχαριάδθ:

«Θ επιμονι του ς. Σ381. ςτο τόνιςμα τθσ ςθμαςίασ τθσ πάλθσ για τθν ειρινθ πρζπει
εμάσ να μασ κάνει ακόμα πιο προςεχτικοφσ ςτθν πολιτικι μασ κατά του πολζμου. Εκείνο που
πρζπει ν’ αποφεφγουμε είναι θ παραπανίςια όξυνςθ γφρω από ηθτιματα που ίςωσ από
εςωτερικι πλευρά να εξυπθρετοφν μια οριςμζνθ πολιτικι ςκοπιμότθτα, μα που όταν τα
τοποκετοφμε πιο γενικά βλζπουμε ότι προκαλοφν αναταραχζσ και νευρικότθτεσ, που
βλάφτουν το κίνθμά μασ και γενικά και τοπικά»382.

Οι κζςεισ του ΚΚΕ που οδιγθςαν ςε προςτριβζσ με τα παραπάνω κόμματα

αφοροφςαν ςτα παρακάτω κζματα:

Το ςφνκθμα τα «όπλα αντίςτροφα». Αυτό το ςφνκθμα προβλικθκε από το ΚΚΕ ωσ

ςφνκθμα ηφμωςθσ και δράςθσ. Το πρϊτο αφοροφςε ςτθν περίπτωςθ που εκδθλωνόταν
ιμπεριαλιςτικόσ πόλεμοσ, οπότε καλοφνταν ςτρατιϊτεσ και αξιωματικοί του ελλθνικοφ
ςτρατοφ να ςτρζψουν τα όπλα εναντίον τθσ θγεςίασ τουσ. Το δεφτερο αφοροφςε το
ελλθνικό εκςτρατευτικό ςϊμα κατά τθσ Κορζασ, για το οποίο το ΡΓ του ΚΚΕ εκτιμοφςε ότι
ιδθ είχε εκδθλωκεί ςτάςθ ςτρατιωτϊν, ελλινων και τοφρκων, που αποςτζλλονταν ςτθν
Κορζα.
Το ιμπεριαλιςτικό ςχζδιο «Αςτραπι», που αφοροφςε επίκεςθ κατά τθσ Αλβανίασ.
Αυτό το ςχζδιο καταγγζλκθκε από το ρ/ς Ελεφκερθ Ελλάδα, δίχωσ προθγοφμενθ
ςυνεννόθςθ με το Κόμμα Εργαςίασ Αλβανίασ, γεγονόσ που οδιγθςε τθν θγεςία του ΚΕΑ να
διαμαρτυρθκεί ςτο ΡΚΚ (μπ.). Για το ςχζδιο «Αςτραπι» ο Ν. Ηαχαριάδθσ είπε ςτθ
ςυνεδρίαςθ του ΡΓ (21 Αυγοφςτου 1951), κατά τθ ςυηιτθςθ τθσ ζκκεςθσ τθσ

381
΢εκείσζε Γνθηκίνπ: ΢νπζιφθ.
382
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 457839, ΢πλεδξίαζε ΠΓ ΚΔ ΚΚΔ 21/8/1951 πάλσ ζηελ
έθζεζε αλη/πείαο γηα ηελ πάιε καο ελάληηα ζηνλ πόιεκν θαη Αζηξαπή, γηα ηελ εηξήλε.
 160

αντιπροςωπείασ του ΚΚΕ για τθ ςυηιτθςθ που είχε ςτθ Μόςχα με αντιπροςωπεία του ΡΚΚ
(μπ.):
«…Τθ μζρα που πρωτομιλιςαμε για τθν “Αςτραπι” απ’ το ςτακμό το γνωρίςαμε με
ζνα τθλ/μα ςτουσ αλβανοφσ ςυντρόφουσ. Δεν μασ απάντθςαν τίποτα. Υποςτθρίχκθκε εδϊ
ότι κα ζπρεπε πριν το δϊςουμε να περιμζνουμε τθ γνϊμθ των ς. αλβανϊν. Θ πείρα μασ λζει
ότι απάντθςθ δεν κα’ χαμε (…) με τθν ενζργεια μασ αυτι ανακατϊςαμε τα
μοναρχοφαςιςτικά και ιμπεριαλιςτικά ςχζδια και ςυντελζςαμε ςε πολφ ςθμαντικό βακμό
να ματαιωκοφν τα ςχζδια αυτά ςτα πλαίςια που κακόριηε θ “Αςτραπι”. (…) Θ πράξθ μασ
εκείνθ ιταν βαςικά ςωςτι. Κα’ ταν παράλογο να υποςτθριχκεί ότι θ πράξθ μασ εκείνθ
δθμιοφργθςε ανθςυχίεσ ςτουσ αλβανοφσ ςυντρόφουσ και ότι οι δθλϊςεισ του Ραπάγου ςτα
Γιάννενα, ότι οι διαφορζσ με τθν Αλβανία κα λυκοφν διπλωματικά ζπρεπε να επιδράςουν
κακθςυχαςτικά. (…) Το γεγονόσ όμωσ ότι οι αλβανοί ςφντροφοι παραπονζκθκαν ςτθν ΚΕ
του ΡΚΚ (μπ.), ζςτω και χωρίσ να πουν ςε μασ τίποτε όταν τουσ ειδοποιιςαμε οπότε το
“κακό” κα μποροφςε ζγκαιρα να διορκωκεί, πρζπει ςε ανάλογεσ περιπτϊςεισ να μασ κάνει
νάμαςτε πιο προςεχτικοί»383.

Διαφορετικζσ εκτιμιςεισ για τον κίνδυνο ιμπεριαλιςτικισ επίκεςθσ κατά τθσ

Αλβανίασ υπιρχαν και ςτα ςτελζχθ του ΚΚΕ. Μάλιςτα ο Γ. Ερυκριάδθσ και ο Δ. Βλαντάσ
εκτιμοφςαν ότι είναι πικανό θ πλθροφορία που είχε δοκεί ςτο ΚΚΕ για τθν «Αςτραπι», να
ιταν παγίδα.

Ο Ηαχαριάδθσ κεωροφςε βζβαιο το ενδεχόμενο ιμπεριαλιςτικισ επίκεςθσ κατά τθσ

Αλβανίασ. Μάλιςτα θ αντιπροςωπεία του ΚΚΕ ςτθ Μόςχα είχε επαναλάβει τθ κζςθ του ΡΓ
να ενταχκεί ςτον αλβανικό ςτρατό δφναμθ του ΔΣΕ, ϊςτε να δράςει ςε περίπτωςθ επίκεςθσ
κατά τθσ Αλβανίασ.

Θ ςυνζχιςθ τθσ δράςθσ των ανταρτοομάδων, για τισ οποίεσ αντιρριςεισ ωσ προσ τθ
ςυνζχιςθ τθσ φπαρξισ τουσ φαίνεται ςαφϊσ ότι είχε το ΡΚΚ (μπ.), κακϊσ και τα κόμματα
τθσ Αλβανίασ και τθσ Βουλγαρίασ, που δεν επικυμοφςαν πια να διευκολφνουν τθ δράςθ
τουσ. Κεωροφςαν ότι θ δράςθ των ανταρτοομάδων όξυνε τισ ςχζςεισ τουσ με τθν ελλθνικι
κυβζρνθςθ και ότι ζδινε προςχιματα που αξιοποιοφςε θ ιμπεριαλιςτικι πλευρά.
Στθν παραπάνω αναφερόμενθ ςυνεδρίαςθ του ΡΓ ο Ηαχαριάδθσ υποςτιριξε:

«Εκείνο που πρζπει να προςζξουμε ιδιαίτερα είναι να πάρουμε όλα τα μζτρα ϊςτε
οι ομάδεσ μασ ςτθν Κ. και Α. Μακεδονία και ςτθ Κράκθ να μθ γίνονται αφορμζσ για
προκλιςεισ ενάντια ςτθ ΛΔ τθσ Βουλγαρίασ. (…) Κατά τα άλλα νομίηω ότι κάταν λάκοσ
πολιτικό αν βγαίναμε εμείσ ςιμερα με απόφαςθ του ΡΓ να διαλφςουμε, όπωσ προτείνει ο
Μιτςοσ, τισ ανταρτοομάδεσ μασ. Εμείσ εξθγιςαμε γιατί κρατάμε τισ ομάδεσ μασ.
Ρροχποκζςεισ πολιτικζσ για μια τζτοια πράξθ μασ δεν υπάρχουν ςτθν Ελλάδα οφτε κα
δθμιουργθκοφν ςτο προςεχζσ μζλλον. Θ πολιτικι μασ κζςθ για τισ ανταρτοομάδεσ με τθν
υποχϊρθςι μασ ιταν ςωςτι και κακαρι. Υποχϊρθςθ από αυτι ςιμερα κα ιταν λάκοσ γιατί
κάταν αδικαιολόγθτθ απ’ τθν κατάςταςθ, τάςθ προσ ςυμβιβαςμό»384.

Το 1951 επιχειρικθκε από το ΡΓ του ΚΚΕ θ επεξεργαςία τθσ κζςθσ για τθν πολιτικι
τθσ «ουδετερότθτασ» τθσ Ελλάδασ. Αυτι θ κζςθ επικρίκθκε από το ΡΚΚ (μπ.) ωσ
τροτςκιςτικι. Σχετικά με αυτό το κζμα ο Ηαχαριάδθσ είπε ςτθ ςυνεδρίαςθ του ΡΓ (21
Αυγοφςτου 1951), μετά τισ ςυηθτιςεισ που είχε αντιπροςωπεία του ΚΚΕ ςτθ Μόςχα με τον
Μ. Σουςλόφ:

383
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 457839, ΢πλεδξίαζε ΠΓ ΚΔ ΚΚΔ 21/8/1951 πάλσ ζηελ
έθζεζε αλη/πείαο γηα ηελ πάιε καο ελάληηα ζηνλ πόιεκν θαη Αζηξαπή, γηα ηελ εηξήλε.
384
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 457839, ΢πλεδξίαζε ΠΓ ΚΔ ΚΚΔ 21/8/1951 πάλσ ζηελ
έθζεζε αλη/πείαο γηα ηελ πάιε καο ελάληηα ζηνλ πόιεκν θαη Αζηξαπή, γηα ηελ εηξήλε.
 161

«Αν ουδετερότθτα ςθμαίνει να ςταματιςουμε ι και να μειϊςουμε εμείσ τθν πάλθ

μασ για τθν ειρινθ, το ξεςκζπαςμα τθσ αμερικανοκρατίασ, του μοναρχοφαςιςμοφ και των
πολεμικϊν ςχεδίων και προετοιμαςιϊν του, τότε κα κάναμε βαςικό αςυγχϊρθτο λάκοσ. Αν
με τθν ουδετερότθτα καταφζρναμε, χωρίσ να ςταματιςουμε οφτε λεφτό τθν πάλθ μασ για
τθν ειρινθ και το ξεςκζπαςμα τθσ αμερικανοκρατίασ, να απομονϊςουμε πιο πολφ τουσ
αμερικάνουσ, να τουσ αποςπάςουμε ι το λιγότερο να ουδετεροποιιςουμε και άλλα
ςτρϊματα που τουσ ακολουκοφν, τότε θ τζτοια ουδετεροποίθςθ κα ’ταν ςωςτι εφαρμογι
ςτθ ςυγκεκριμζνθ ςτιγμι και περίπτωςθ τθσ λενινιςτικισ – ςταλινικισ κζςθσ και
ουδετεροποίθςθ των αςτακϊν και ταλαντευόμενων ςτρωμάτων όταν δεν μποροφμε να τα
πάρουμε με το μζροσ μασ»385.

Θ απόφαςθ τθσ 2θσ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (1951) ανζφερε ςχετικά με αυτό το κζμα:

«Συνεργαηόμαςτε (…) και ακόμα με όςουσ πιςτεφουν ότι θ ’’ελλθνικι

ουδετερότθτα’’, με τθν απομάκρυνςθ των αμερικάνων από τθν Ελλάδα, κα τθν εξαςφαλίςει
από τον πόλεμο και τθν ιςοπζδωςθ…»386.

Ραράλλθλα το ΚΚΕ επιδίωκε τθν ανάπτυξθ του μαηικοφ φιλειρθνικοφ κινιματοσ

ςτθν Ελλάδα.

Τον Μάιο του 1950 ςχθματίςτθκαν οι πρϊτεσ επιτροπζσ ειρινθσ ςε ςυνοικίεσ τθσ
Ακινασ, του Ρειραιά και ςε οριςμζνα εργοςτάςια. Τον ίδιο μινα ςυγκροτικθκε θ
Ρανελλαδικι Επιτροπι των Οπαδϊν τθσ Ειρινθσ.

Στισ αρχζσ Μαΐου 1950 δθμιουργικθκε το «Ψιλειρθνικό Μζτωπο Νζων», ενϊ

άρχιςε θ ςυγκζντρωςθ υπογραφϊν κάτω από τθν «ζκκλθςθ τθσ Στοκχόλμθσ» για τθν
κατάργθςθ των ατομικϊν πυραφλων.

Μζςα ςτο 1950 υπζγραψαν τθν «ζκκλθςθ τθσ Στοκχόλμθσ» 62.809 άτομα. Ανάμεςά
τθσ πολλοί διανοοφμενοι, όπωσ ο Απόςτολοσ Μελαχροινόσ, ο Κοςμάσ Ρολίτθσ, ο Γιάννθσ
Κορδάτοσ, ο Νικθφόροσ Βρεττάκοσ, ο Μάρκοσ Αυγζρθσ, θ ΢ίτα Μποφμθ - Ραπά και άλλοι.

Θ ζκκλθςθ τθσ Στοκχόλμθσ ζλεγε ανάμεςα ςε άλλα: «ΑΡΑΛΤΟΥΜΕ τθν απόλυτθ

απαγόρευςθ του ατομικοφ όπλου φοβερισ μαηικισ εξόντωςθσ για τουσ λαοφσ. ΑΡΑΛΤΟΥΜΕ
τθ δθμιουργία ενόσ αποτελεςματικοφ διεκνοφσ ελζγχου που κα εξαςφαλίηει τθν εφαρμογι
αυτοφ του μζτρου απαγόρευςθσ. (…) ΡΛΣΤΕΥΟΥΜΕ πωσ θ κυβζρνθςθ, που πρϊτθ κα
χρθςιμοποιοφςε τα ατομικά όπλα ενάντια ςε οποιανδιποτε χϊρα, κα διζπραττε ζνα
ζγκλθμα ενάντια ςτθν ανκρωπότθτα και γι’ αυτό κα ζπρεπε να αντιμετωπιςτεί ςαν
εγκλθματίασ πολζμου. ΚΑΛΟΥΜΕ όλουσ τουσ καλοπροαίρετουσ ανκρϊπουσ ςε ολόκλθρο τον
κόςμο να υπογράψουν αυτι τθν ζκκλθςθ».

Με τθν κατθγορία τθσ οργάνωςθσ του «καταςκοπευτικοφ» «Δθμοκρατικοφ

Ψιλειρθνικοφ Μετϊπου Νζων» ςτθ Κεςςαλονίκθ και για τθ ςυγκζντρωςθ υπογραφϊν κάτω
από τθν «ζκκλθςθ τθσ Στοκχόλμθσ» εκτελζςτθκε ςτισ 5 Μαρτίου 1951, πίςω από τισ
φυλακζσ Γεντί - Κουλζ, ο κομμουνιςτισ Νίκοσ Νικθφορίδθσ. Μαηί με τον Νικθφορίδθ
εκτζλεςαν και τουσ ςυντρόφουσ του Κεόδωρο Ορφανίδθ, Μόςχο Στογιάννθ, Κϊςτα
Σπρίντηο, Μιτςο Κωνςταντίνου, Μπάμπθ Ραπαδόπουλο και ΢ιγα Ραρακυρά, που είχαν
καταδικαςτεί ςε κάνατο ςε άλλθ δίκθ, θ οποία αφοροφςε ςτθ δράςθ του ΔΣΕ Ωαλκιδικισ. Ο
΢ιγασ Ραρακυράσ ιταν κατθγοροφμενοσ και για τθ ςυγκζντρωςθ υπογραφϊν κάτω από τθν
«Ζκκλθςθ τθσ Στοκχόλμθσ».

385
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 457839.
386
ΣΟ ΚΚΔ – ΔΠΗ΢ΖΜΑ ΚΔΗΜΔΝΑ, η. 7νο, ζει. 197, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή
 162

Κινθτοποιιςεισ υπζρ τθσ ειρινθσ πραγματοποιικθκαν και ςτα χρόνια που

ακολοφκθςαν. Θ ανάπτυξθ των φιλειρθνικϊν αγϊνων οδιγθςε ςτθ δθμιουργία τθσ πρϊτθσ
πανελλαδικά οργανωμζνθσ κίνθςθσ ειρινθσ, τθσ Ελλθνικισ Επιτροπισ για τθ Διεκνι Φφεςθ
και Ειρινθ (ΕΕΔΥΕ).

Στισ 15 Μαΐου του 1955 δθμοςιεφτθκε θ Ζκκλθςθ υπζρ τθσ Ειρινθσ που υπζγραψαν
77 προςωπικότθτεσ τθσ δθμόςιασ ηωισ, ανάμεςα ςε άλλουσ ο ακαδθμαϊκόσ Νίκοσ Βζθσ, οι
κακθγθτζσ πανεπιςτθμίου Γιάννθσ Λμβριϊτθσ, Ωαράλαμποσ Κεοδωρίδθσ, Κϊςτασ Τηϊνθσ, οι
ποιθτζσ - ςυγγραφείσ Γιάννθσ ΢ίτςοσ, Νικθφόροσ Βρεττάκοσ, Κϊςτασ Βάρναλθσ, Τάςοσ
Λειβαδίτθσ, Δθμιτρθσ Ψωτιάδθσ, Μάρκοσ Αυγζρθσ, Άγθσ Κζροσ, Λζων Κουκοφλασ, Γιάννθσ
Κορδάτοσ, Γαλάτεια Καηαντηάκθ, οι θκοποιοί Μάνοσ Κατράκθσ, Βαςίλθσ Διαμαντόπουλοσ,
΢ίτα Μυράτ, Μελίνα Μερκοφρθ, Άςπα Ραπακαναςίου, οι βουλευτζσ Τάςοσ Βουλόδθμοσ, Κ.
Δθμόπουλοσ, Ε. Ελευκεριάδθσ, Ε. Ηανισ, Ν. Ηορμπάσ, Γιϊργοσ Τηατηάνθσ κ.α. Ρρϊτοσ
πρόεδροσ τθσ Ε ΕΔΥΕ ιταν ο πρϊθν υπουργόσ Ανδρζασ Ηάκκασ..

Τθν ίδρυςθ τθσ ΕΕΔΥΕ ακολοφκθςε θ δθμιουργία πολλϊν τοπικϊν επιτροπϊν

ειρινθσ.

Στισ 9 Μαΐου 1958 εκδόκθκε το πρϊτο φφλλο του περιοδικοφ «Δ΢ΟΜΟΛ ΤΘΣ
ΕΛ΢ΘΝΘΣ», που γνϊριςε διϊξεισ από τθν ζκδοςθ του πρϊτου φφλλου.

3.A.9. ΠΟΛΛΣΛΚΕ΢ ΕΞΕΛΛΞΕΛ΢

ΟΛ ΒΟΤΛΕΤΣΛΚΕ΢ ΕΚΛΟΓΕ΢ ΣΘ΢ 5θσ ΜΑΡΣΛΟΤ 1950

Αν και οι αςτικζσ πολιτικζσ δυνάμεισ είχαν κατακερματιςτεί λόγω τθσ κρίςθσ των
αςτικϊν κομμάτων κατά τθν περίοδο τθσ Μεταξικισ δικτατορίασ και ςτθ ςυνζχεια τθσ
γερμανοϊταλικισ κατοχισ, ο κίνδυνοσ απϊλειασ τθσ αςτικισ εξουςίασ οδιγθςε ςτθν
αναςυγκρότθςι τουσ.

Οι πολιτικζσ αντικζςεισ και οι ανταγωνιςμοί μεταξφ αςτϊν πολιτικϊν θγετϊν δεν

εμπόδιηαν ςτθ διαμόρφωςθ κυβερνθτικϊν ςυναςπιςμϊν ακόμθ και μεταξφ των
ιςχυρότερων κομμάτων από τα δυο αςτικά πολιτικά ρεφματα. Αυτό ςυνζβαινε ιδιαίτερα
ςτα χρόνια τθσ πιο ςκλθρισ ταξικισ πάλθσ. Ζτςι, τισ πρϊτεσ κυβερνιςεισ του «Λαϊκοφ
Κόμματοσ» (καταταςςόμενου ςτο «ςυντθρθτικό» ι «δεξιό» ρεφμα), από τον Λανουάριο του
1947, που θ κυβζρνθςθ Κ. Τςαλδάρθ παραχϊρθςε τθ κζςθ τθσ ςτθ λεγόμενθ
«επτακζφαλο» κυβζρνθςθ με πρωκυπουργό τον Δ. Μάξιμο (ςυμμετείχαν 7 αρχθγοί
κομμάτων), ζωσ τισ αρχζσ του 1950, τισ διαδζχκθκαν πζντε κυβερνιςεισ ςυνεργαςίασ
μεταξφ του «Κόμματοσ των Ψιλελευκζρων» (καταταςςόμενου ςτο «δθμοκρατικό
φιλελεφκερο» ι «κεντρϊο» ρεφμα) και του «Λαϊκοφ Κόμματοσ», κακϊσ και άλλων αςτικϊν
κομμάτων. Από αυτζσ, οι δυο κυβερνιςεισ είχαν πρωκυπουργό τον Σοφοφλθ των
«Ψιλελευκζρων», παρ’ όλο που το «Λαϊκό Κόμμα» είχε πολφ μεγαλφτερθ κοινοβουλευτικι
δφναμθ (205 βουλευτζσ) απ’ ό,τι οι Ψιλελεφκεροι (48 βουλευτζσ).

Μετά το κάνατο του Σοφοφλθ, τον Λοφνιο του 1949, ανζλαβε τθν πρωκυπουργία ο
Αλζξανδροσ Διομιδθσ. Αντιπρόεδροι τθσ κυβζρνθςθσ ορίςτθκαν οι αρχθγοί των δφο
μεγάλων κομμάτων, ο Σοφ. Βενιηζλοσ και ο Κ. Τςαλδάρθσ.

Εν όψει των εκλογϊν που κα γίνονταν μζςα ςτο 1950, ξεκίνθςαν διεργαςίεσ ςτο
ςφνολο των πολιτικϊν δυνάμεων τθσ χϊρασ.
 163

Στο χϊρο του «Κζντρου», εμφανίςκθκε μια νζα πολιτικι κίνθςθ, το «Κόμμα των
Ρροοδευτικϊν Ψιλελευκζρων», με αρχθγό τον Νικόλαο Ρλαςτιρα, με ςτακερι προςιλωςθ
ςτθν αγγλοςαξωνικι ςυμμαχία.

Στα μζςα Λανουαρίου 1950 ο Ρλαςτιρασ και ο Εμμανουιλ Τςουδερόσ ανακοίνωςαν

τθν απόφαςι τουσ να ςυμπράξουν ςε ενιαίο κόμμα, με τθν επωνυμία «Εκνικι Ρροοδευτικι
Ζνωςισ Κζντρου» (ΕΡΕΚ).

Στισ αρχζσ του 1950 εκδθλϊκθκαν οι πρϊτεσ κινιςεισ που ςτόχευαν ςτθν
αναςφνταξθ και ςυςπείρωςθ των δυνάμεων του «ςυντθρθτικοφ» ρεφματοσ υπό τον
αρχιςτράτθγο Αλζξανδρο Ραπάγο. Γι’ αυτό το ςκοπό υπζβαλε τθν παραίτθςι του από τθν
αρχιςτρατθγία, που ωςτόςο ανακάλεςε λίγο αργότερα. Ο Σοφ. Βενιηζλοσ και οι λοιποί
φιλελεφκεροι υπουργοί αποχϊρθςαν από τθν κυβζρνθςθ. Μετά από αυτζσ τισ κινιςεισ
παραιτικθκε θ κυβζρνθςθ Διομιδθ (5 Λανουαρίου1950) και ο βαςιλιάσ Ραφλοσ ανζκεςε το
ςχθματιςμό κυβζρνθςθσ ςτον Τηων Κεοτόκθ.

Θ κυβζρνθςθ Κεοτόκθ, ωσ υπθρεςιακι, διζλυςε τθ Βουλι και όριςε εκλογζσ για τισ
19 Ψεβρουαρίου, αναςτζλλοντασ τθν ιςχφ του Γϋ Ϊθφίςματοσ. Τελικά, μετά από κοινι
ςυμφωνία των Κομμάτων, οι εκλογζσ ορίςτθκαν για τισ 5 Μαρτίου. Ϋσ εκλογικό ςφςτθμα
αποφαςίςτθκε θ απλι αναλογικι, ενϊ οι βουλευτικζσ ζδρεσ περιορίςτθκαν ςτισ 250.

Θ κίνθςθ Ραπάγου δεν μπόρεςε αμζςωσ να διαμορφωκεί ςε κόμμα και ο

ςτρατάρχθσ υποχρεϊκθκε, κυρίωσ από τισ ΘΡΑ, να ανακαλζςει τθν παραίτθςι του από τθν
αρχιςτρατθγία και να μθν πάρει μζροσ ςτισ εκλογζσ. Σε αυτι τθ φάςθ θ λφςθ Ρλαςτιρα είχε
τθν εφνοια τόςο τθσ εγχϊριασ αςτικισ τάξθσ όςο και των ΘΡΑ, ωσ περιςςότερο
κατευναςτικι για τθ λαϊκι δυςαρζςκεια, ϊςτε να διευκολυνκεί θ ςτακεροποίθςθ του
αςτικοφ πολιτικοφ ςυςτιματοσ. Ιταν πολιτικι επιλογι που διευκόλυνε και τθν προςζγγιςθ
με τθ Γιουγκοςλαβία για τθ διαμόρφωςθ τριγϊνου ςυνεργαςίασ μεταξφ Βελιγραδίου -
Άγκυρασ - Ακινασ.

Το είχε δθλϊςει και ο ίδιοσ ο Τίτο ςτθν εφθμερίδα Τάιμσ του Λονδίνου, όπωσ
ζγραψαν ελλθνικζσ εφθμερίδεσ ςτισ 9 Απριλίου 1950:

«Θ δυνατότθσ ςυνεργαςίασ μεταξφ Ελλάδοσ και Γιουγκοςλαβίασ εξαρτάται εκ των

εςωτερικϊν εξελίξεων εν Ελλάδι»387. Σωςτά λοιπόν εκτιμικθκε: «Για να διατθρεί το
¨άλλοκι¨ των δεξιϊν του αποκλίςεων ο Τίτο απζναντι ςτον κόςμο τθσ Αριςτεράσ, ζπρεπε ο
κυριότεροσ ςτρατιωτικό-πολιτικόσ εταίροσ του να ζχει τουλάχιςτο ¨δθμοκρατικι
προκικ註388

Φςτερα από τθν άρνθςθ του Ρλαςτιρα να ςυγκροτθκεί υπό τθν θγεςία του ζνα
«Δθμοκρατικό Μζτωπο», ςχθματίςκθκε το Ψεβρουάριο του 1950 θ «Δθμοκρατικι
Ραράταξθ»389 από τθν «Ζνωςθ Δθμοκρατικϊν Αριςτερϊν» του Λ. Σοφιανόπουλου, το
«Σοςιαλιςτικό Κόμμα - Ζνωςθ Λαϊκισ Δθμοκρατίασ» (ΣΚΕΛΔ) των Σβϊλου - Τςιριμϊκου και

387
΢π. Ληλαξδάηνο, Από ηνλ Δκθύιην ζηε Υνύληα, ηνκ. Α΄, 1949-1952, έθδ. Παπαδήζε,
Αζήλα, 1997, ζει. 109.
388
Γηψξγεο Γ. Καηζνχιεο, Ηζηνξία ηνπ ΚΚΔ, ηνκ. Ε΄, 1950-1968, έθδ. Αλη. Ληβάλεο &
΢ηα Δ.Δ. «Νέα ΢χλνξα», Αζήλα 1978, ζει. 42.
389
Οη πνιηηηθέο ζέζεηο ηεο «Γεκνθξαηηθήο Παξάηαμεο» πξνβάιινληαλ κέζα απφ ηηο
ζηήιεο ηεο εθεκεξίδαο «Μάρε», νξγάλνπ ηεο ΔΛΓ, θαη ηνπ «Γεκνθξαηηθνχ Σχπνπ»,
νξγάλνπ ηεο «Έλσζεο Γεκνθξαηηθψλ Αξηζηεξψλ» ηνπ ΢νθηαλφπνπινπ. Αξγφηεξα εθδφζεθε
απφ ηνλ βνπιεπηή Γηνλχζε Υξηζηάθν ν «Γεκνθξαηηθφο». Μεηά ην θιείζηκφ ηνπ απφ ηελ
θπβέξλεζε εθδφζεθε ε «Γεκνθξαηηθή» θαη χζηεξα ε «Απγή», εβδνκαδηαία ζηελ αξρή θαη
θαζεκεξηλή ζηε ζπλέρεηα.
 164

το κόμμα των «Αριςτερϊν Ψιλελευκζρων» των Νεόκοςμου Γρθγοριάδθ και Σταμάτθ

Ωατηιμπεθ. Τα κόμματα αυτά ςυμφϊνθςαν να κατεβοφν ςτισ εκλογζσ με κοινοφσ
ςυνδυαςμοφσ και απζκλειςαν από το ςυναςπιςμό τουσ τα κόμματα που ςυμμετείχαν ςτο
ΕΑΜ κατά τθν περίοδο 1946-1947, παρότι κάποια από αυτά δεν είχαν τεκεί εκτόσ νόμου με
τον ν. 509/1947 (Σοςιαλιςτικό, Δθμοκρατικό, ΢ιηοςπαςτικό, Δθμοκρατικι Ζνωςθ). Το ΚΚΕ
υποςτιριξε τθ «Δθμοκρατικι Ραράταξθ», που ςυγκρότθςε ςυνδυαςμοφσ ςτισ 26 από τισ 39
εκλογικζσ περιφζρειεσ.

Το ΚΚΕ κάλεςε ςε υπερψιφιςθ τθσ Δ.Ρ., ενϊ ταυτόχρονα καλοφςε να ψθφιςτοφν

ςυγκεκριμζνοι υποψιφιοι. Στισ περιφζρειεσ που δεν υπιρχε ψθφοδζλτιο τθσ Δ.Ρ. καλοφςε
ςε υπερψιφιςθ τθσ ΕΡΕΚ.

Οι εκλογζσ, ςτισ οποίεσ ςυμμετείχαν 29 εκλογικοί ςυνδυαςμοί, πολλοί από τουσ

οποίουσ ιςαν «μζτωπα», «ενϊςεισ» και «παρατάξεισ» (45 κόμματα ςυνολικά),390
διεξιχκθςαν ςε ςυνκικεσ περιοριςμζνθσ τρομοκρατίασ ςτα τρία μεγάλα αςτικά κζντρα
(Ακινα - Ρειραιά - Κεςςαλονίκθ) και ζντονθσ τρομοκρατίασ ςτθν υπόλοιπθ χϊρα. Ο
ςτρατιωτικόσ νόμοσ άρκθκε τμθματικά, ενϊ τα ςτρατοδικεία ςυνζχιηαν να δουλεφουν ςε
όλθ τθ διάρκεια τθσ προεκλογικισ περιόδου.

Το ΚΚΕ αναφερόμενο ςτο αποτζλεςμα των εκλογϊν391 εκτίμθςε ότι «Θ

“Δθμοκρατικι Ραράταξθ” κζρδιςε ςθμαντικι εκλογικι νίκθ. Ο λαόσ ψθφίηοντασ τθ
Δθμοκρατικι Ραράταξθ, εξζφραηε τον ΕΑΜικό πόκο του για λαϊκοδθμοκρατικι μεταβολι
ςτθν Ελλάδα»392.

Στισ 12 Μαρτίου 1950 οι Ρλαςτιρασ, Βενιηζλοσ, Ραπανδρζου και Τςουδερόσ

ςυνιλκαν ςε ςφςκεψθ και ςυνζταξαν επιςτολι προσ το βαςιλιά Ραφλο, με τθν οποία
γνωςτοποιοφςαν τθ ςυμφωνία τουσ για ςχθματιςμό κυβζρνθςθσ από τα κόμματά τουσ, τα
οποία κατείχαν ακροιςτικά τθν πλειοψθφία ςτθ Βουλι.

Ο βαςιλιάσ Ραφλοσ δεν επικυμοφςε τθν πρωκυπουργοποίθςθ του Ρλαςτιρα λόγω

παλιϊν αντικζςεων. Ετςι, ςτισ 22 Μαρτίου ανζκεςε τθν εντολι ςχθματιςμοφ κυβζρνθςθσ
ςτον Κ. Τςαλδάρθ, που φςτερα από ςυνεννόθςθ με το Σοφοκλι Βενιηζλο, κατζκεςε τθν
εντολι. Στθ ςυνζχεια ο βαςιλιάσ ανζκεςε τθν εντολι ςτο δεφτερο. Ετςι ο Βενιηζλοσ,
ςπάηοντασ τθ ςυμφωνία που είχε υπογράψει με τουσ τρεισ θγζτεσ για ςχθματιςμό
κυβζρνθςθσ με πρωκυπουργό τον Ρλαςτιρα, εμφανίςκθκε ςτισ 23 Μαρτίου ωσ
πρωκυπουργόσ ςε κυβζρνθςθ ςυνεργαςίασ με τον Ραναγιϊτθ Κανελλόπουλο και με ψιφο
ανοχισ του Λαϊκοφ Κόμματοσ.

Θ κυβζρνθςθ Βενιηζλου δεν πρόφταςε μετά τθν ορκωμοςία τθσ να ηθτιςει ψιφο
εμπιςτοςφνθσ από τθ Βουλι. Ο τότε πρεςβευτισ των ΘΡΑ ςτθν Ελλάδα Γκρζιντυ απθφκυνε

390
Jean Meynaud, Οη πνιηηηθέο δπλάκεηο ζηελ Διιάδα, Α΄ ηφκνο, 1946-1965, εθδ.
΢αββάιαο, 2002, ζει. 162-163.
391
Τα τελικά αποτελζςματα των εκλογϊν, επί 1.688.923 εγκφρων ψθφοδελτίων, ιςαν
τα ακόλουκα: Το «Λαϊκό Κόμμα» ςυγκζντρωςε 317.512 (18,8%) ψθφοδζλτια και 62 ζδρεσ.
Το «Κόμμα των Ψιλελευκζρων» 291.083 (17,24%), ψθφοδζλτια και 56 ζδρεσ, θ ΕΡΕΚ
277.739 (16,44%) ψθφοδζλτια και 45 ζδρεσ, το Κόμμα του Γεωργίου Ραπανδρζου 180.185
(10,67%) ψθφοδζλτια και 35 ζδρεσ. Θ «Δθμοκρατικι Ραράταξισ» 163.824 (9,7%)
ψθφοδζλτια και 18 ζδρεσ. Οι υπόλοιπεσ ζδρεσ μοιράςτθκαν ςε μικρότερα ςυντθρθτικά
κόμματα.

Οη δεθανθηψ έδξεο ηεο «Γεκνθξαηηθήο Παξάηαμεο» θαηαλεκήζεθαλ σο εμήο: 7

ζηνπο «Αξηζηεξνχο Φηιειεχζεξνπο», 7 ζην ΢ΚΔΛΓ θαη 4 ζηνλ ΢νθηαλφπνπιν.
392
7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 215.
 165

ςτον ζλλθνα πρωκυπουργό επιςτολι, όπου αμφιςβθτοφςε τθν ικανότθτα και

καταλλθλότθτα τθσ κυβζρνθςθσ να διαχειριςτεί τα μεγάλα προβλιματα τθσ χϊρασ. Οι ΘΡΑ
είχαν αποφαςίςει να γίνει πρωκυπουργόσ ο Ρλαςτιρασ: «…αν ζμενε ζξω από τθν
κυβζρνθςιν αυτό κα δθμιουργοφςε απογοιτευςιν και εχκρότθτα, ςυγχρόνωσ δε και
επικρίςεισ κατά του Κρόνου» διλωςε ο επιτετραμμζνοσ των ΘΡΑ ςτθν Ακινα Χζνρυ
Μάϊνορ393.

Ο Βενιηζλοσ, μετά από τισ αντιςτάςεισ που πρόβαλε, αντιλιφκθκε ότι θ κυβζρνθςθ
δεν μποροφςε πια να παραμζνει. Στισ 13 Απριλίου υπζβαλε τθν παραίτθςι του.

Στισ 15 Απριλίου 1950 ορκίςτθκε θ πρϊτθ κοινοβουλευτικι κυβζρνθςθ του

ςτρατθγοφ Ρλαςτιρα ο οποίοσ ςτισ 24 Απριλίου παρουςίαςε ςτθ Βουλι τισ προγραμματικζσ
δθλϊςεισ τθσ κυβζρνθςθσ. Αναφζρκθκε ςτισ κυςίεσ του αγροτικοφ κόςμου, «ο οποίοσ
υπζςτθ τθν κόλαςιν του ςυμμοριτιςμοφ» και εξζφραηε «τθν κερμιν ευγνωμοςφνθν του
Ζκνουσ για τθν θκικιν ςυμπαράςταςιν και τθν υλικιν βοικειαν των Μεγάλων Συμμάχων
μασ»394.

Τόνιηε ότι δεν κα χαλάρωναν τα μζτρα αςφαλείασ και δθμόςιασ τάξθσ. Αρνικθκε τθ
γενικι αμνθςτεία και υποςχζκθκε ανακεϊρθςθ των δικϊν τθσ περιόδου 1946-1949,
απόδοςθ δικαιοςφνθσ και αμνιςτευςθ όςων μετανοοφςαν.

Σε αυτι τθν κυβζρνθςθ Ρλαςτιρα ο Γ. Ραπανδρζου, ωσ υπουργόσ Δθμόςιασ Τάξθσ,

με εμπιςτευτικι εγκφκλιό του προσ τισ αςτυνομικζσ αρχζσ προςδιόριηε μία ιδιαίτερα
αυςτθρι διαδικαςία, που ζπρεπε να τθρείται ςχετικά με τθν απόλυςθ εξορίςτων και τόνιηε
παράλλθλα, ότι: «Ρασ αφιζμενοσ ελεφκεροσ ζδει να περιβάλλθται μετά ςτοργισ και
εμπιςτοςφνθσ υπό των αρχϊν Αςφαλείασ, προτρεπόμενοσ επιδεξίωσ εισ πράξεισ εκδιλωσ
προσ το Κομμουνιςτικόν Κόμμα εχκρικάσ, ϊςτε να εκτίκεται ανεπανορκϊτωσ εισ τθν
ςυνείδθςιν των πρϊθν ομοϊδεατϊν του»395.

Στισ 15 Αυγοφςτου 1950 ο Ρλαςτιρασ ζκανε ςτθν Τινο τισ ακόλουκεσ δθλϊςεισ:

«...Δυςτυχϊσ θ ειρινευςισ είναι αδφνατοσ υπό τθν παροφςαν ςφνκεςιν τθσ

κυβερνιςεωσ. Οι μετ’ εμοφ κυβερνϊντεσ δεν ςυμφωνοφν μαηί μου. Θ ςφνκεςισ ςυνεπϊσ τθσ
κυβερνιςεωσ δεν μου επιτρζπει να εφαρμόςω τα εξαγγελκζντα υπϋ εμοφ μζτρα ...»396.

Τθν επόμενθ θμζρα ο Σοφοκλισ Βενιηζλοσ απζςυρε τουσ υπουργοφσ του «Κόμματοσ
των Ψιλελευκζρων» από τθν κυβζρνθςθ. Ο Ρλαςτιρασ, μετά τθν επιςτροφι του από τθν
Τινο, υπζβαλε τθν παραίτθςι του. Στισ 21 Αυγοφςτου ορκίςτθκε νζα κυβζρνθςθ, υπό τον
Σοφοκλι Βενιηζλο, θ οποία όμωσ δεν πιρε ψιφο εμπιςτοςφνθσ από τθ Βουλι. Τθ
διαδζχκθκε κυβζρνθςθ ςυνεργαςίασ των κομμάτων του Βενιηζλου, του Ραπανδρζου και
του Τςαλδάρθ, με πρωκυπουργό τον Βενιηζλο. Στισ 14 Σεπτεμβρίου θ νζα κυβζρνθςθ πιρε
ψιφο εμπιςτοςφνθσ από τθ Βουλι.

Ο νζοσ πρζςβθσ των ΘΡΑ Τηϊν Ριουριφόχ, με δθλϊςεισ κατά τθν άφιξι του ςτο
αεροδρόμιο τθσ Ακινασ, τόνιςε:

393
Γηψξγε Γ. Καηζνχιε «Ηζηνξία ηνπ ΚΚΔ», ηφκνο 7νο, 1950-1968, ζει. 47, Δθδφζεηο
ΝΔΑ ΢ΤΝΟΡΑ.
394
΢π. Ληλαξδάηνπ, «Από ηνλ εκθύιην ζηε ρνύληα», η. Α΄, εθδφζεηο Παπαδήζε, ζει.
116.
395
Τπνπξγείνλ Γεκνζίαο Σάμεσο. Γεληθή Γηεχζπλζηο Υσξνθπιαθήο. Σκήκα Γεκνζίαο
Αζθαιείαο. Αξ. Δκπ. Πξ. 29/620/56/εγθ. 240/12-8-1950.
396
Δθεκεξίδα «Διεπζεξία», 16 Απγνχζηνπ 1950.
 166

«Ρριν από τον πόλεμο τθσ Κορζασ, καλι ιταν μια κυβζρνθςθ τθσ Κεντροαριςτεράσ.
Τϊρα χρειάηεται μια κυβζρνθςθ τθσ Κεντροδεξιάσ. Ελπίηω να μθ χρειαςτεί μια κυβζρνθςθ
τθσ Δεξιάσ»397.

Θ πρϊτθ απόφαςθ τθσ κυβζρνθςθσ Βενιηζλου ιταν θ διλωςθ ςυμμετοχισ ςτον

πόλεμο τθσ Κορζασ. Ϋςτόςο αποδείχτθκε κνθςιγενισ. Δεν μπόρεςε να κρατθκεί πάνω από
δφο μινεσ.

Φςτερα από τθν αποκάλυψθ οικονομικοφ ςκανδάλου ςτον Οργανιςμό Λιμζνοσ

Ρειραιϊσ, ςτο οποίο ενεχόταν και παράγοντασ του Λαϊκοφ Κόμματοσ, ο Βενιηζλοσ και ο
Ραπανδρζου ηιτθςαν από τον Τςαλδάρθ να αποχωριςει από τθν κυβζρνθςθ για να
αποφευχκεί θ κυβερνθτικι κρίςθ. Ο Τςαλδάρθσ αρνικθκε και ο Βενιηζλοσ υπζβαλε τθν
παραίτθςθ τθσ κυβζρνθςισ του. Ϋςτόςο ο βαςιλιάσ του ανζκεςε το ςχθματιςμό τθσ
κυβζρνθςθσ, θ οποία ορκίςτθκε ςτισ 3 Νοεμβρίου. Ο πρωκυπουργόσ Σοφ. Βενιηζλοσ
ανζλαβε και υπουργόσ Εκνικισ Άμυνασ, με αντιπρόεδρο τθσ κυβζρνθςθσ και υπουργό
Συντονιςμοφ τον Γεϊργιο Ραπανδρζου.

3.Α.10. Θ ΚΑΣΘΓΟΡΛΑ ΚΑΣΑ ΣΟΤ ΗΑΧΑΡΛΑΔΘ –

ΟΛ ΢Τ΢ΚΕΨΕΛ΢ ΢ΣΘ ΜΟ΢ΧΑ

Τον Λανουάριο του 1950 πραγματοποιικθκαν ςτθ Μόςχα τρεισ ςυςκζψεισ. Θ πρϊτθ
ζγινε με τθ ςυμμετοχι αντιπροςωπειϊν του ΡΚΚ (μπ), του ΚΚΕ και του Κόμματοσ Εργαςίασ
Αλβανίασ. Οι άλλεσ δυο ζγιναν με τθ ςυμμετοχι αντιπροςωπειϊν του ΡΚΚ (μπ) και του ΚΚΕ.

Θ θγεςία του ΡΚΚ(μπ) είχε λάβει επιςτολι του Μάρκου Βαφειάδθ (διαγραμμζνου
από το ΚΚΕ με απόφαςθ τθσ 5θσ Ολομζλειασ το 1949), ςτθν οποία κατθγοροφςε τον
Ηαχαριάδθ ωσ πράκτορα τθσ Λντζλιτηενσ Σζρβισ. Ταυτόχρονα θ θγεςία του Κόμματοσ
Εργαςίασ Αλβανίασ ζςτειλε επίςθσ ζκκεςθ, ςτθν οποία εξζφραηε τθ ριηικι τθσ αντίκεςθ με
όλθ τθ γραμμι του ΚΚΕ ςτα χρόνια 1941 – 1949.

Από τθ ςοβιετικι πλευρά ςυμμετείχαν ςτισ πρϊτεσ δφο ςυςκζψεισ οι Μόλοτοφ,

Μάλενκοφ και άλλα ςτελζχθ του ΡΚΚ (μπ). Θ τρίτθ ςφςκεψθ πραγματοποιικθκε με τθν
παρουςία του Στάλιν. Από το ΚΚΕ ςυμμετείχαν οι Ν. Ηαχαριάδθσ και Μ. Ραρτςαλίδθσ και
από το ΚΕ Αλβανίασ οι Ενβζρ Ωότηα και Μεμζτ Σζου (Σζχου).

Από ζκκεςθ398 - απάντθςθ ςτισ διαφωνίεσ του ΚΕΑ, με θμερομθνία 15 Λανουαρίου

1950, που υπογράφεται από τουσ Ν. Ηαχαριάδθ και Δ. Ραρτςαλίδθ, προκφπτει ότι θ πρϊτθ
ςφςκεψθ ζγινε ςτισ 14 Λανουαρίου.

Από τθν απάντθςθ των Ηαχαριάδθ – Ραρτςαλίδθ ςυνάγεται και θ κριτικι του ΚΕΑ
προσ το ΚΚΕ. Σφμφωνα με αυτι οι Αλβανοί «κεωροφςαν όχι μόνο εςφαλμζνθ μα και
προδοτικι τθν πολιτικι του ΚΚΕ πριν και μζχρι τθ Συμφωνία τθσ Βάρκιηασ (…). Πταν
αρχίςαμε τον καινοφργιο ζνοπλο αγϊνα ςτα 1946 οι αλβανοί ςφντροφοι το κεωροφςαν
αυτό ςαν μια γενικι ανακεϊρθςθ και διόρκωςθ τθσ πολιτικισ του ΚΚΕ μζχρι και τθ Βάρκιηα.

397
Δθεκεξίδα «Διεπζεξία», 23 Απγνχζηνπ 1950.
398
Αξρείν ΚΚΔ - έγγξαθν 466507. Δπηζηνιή ησλ Ν. Εαραξηάδε θαη Μ. Παξηζαιίδε
πξνο ηελ ΚΔ ηνπ ΚΚ΢Δ γηα ηηο ζρέζεηο ΚΚΔ θαη αδειθνύ αιβαληθνύ θόκκαηνο 15/1/1950.
 167

Πταν τον Αφγουςτο του 1949 αναγκαςτικαμε να ςταματιςουμε τον ζνοπλο αγϊνα (…) οι
αλβανοί ςφντροφοι το είδαν αυτό ςαν αναβίωςθ και ςυνζχιςθ τθσ πριν από τθ Βάρκιηα
πολιτικισ του ΚΚΕ».

Ακόμα θ ζκκεςθ των Ηαχαριάδθ – Ραρτςαλίδθ υποςτιριηε ότι τθν εκτίμθςθ για τθν
πολιτικι του ΚΚΕ ςτα 1941-1945 οι Αλβανοί «τθν πιραν απ’ το ΚΚ Γιουγκοςλαβίασ». Και
ςυνζχιηε:

«Ακόμα και τον Αφγουςτο του 1949 οι αλβανοί ςφντροφοι κάνουν προςπάκειεσ
διαχωριςμοφ ανάμεςα ςτα μζλθ του ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ».

Στθν ζκκεςθ προτεινόταν:

«Για να αποκαταςτακοφν ομαλζσ ςχζςεισ … πρζπει πρϊτα από όλα να ξεκακαριςκεί

το ηιτθμα τθσ ςχζςθσ των αλβανϊν ςυντρόφων μασ προσ το ΚΚΕ και τθν κακοδιγθςι του …
τζτοιο ξεκακάριςμα μπορεί να γίνει μόνο εδϊ, απ’ τό μπολςεβίκικο κόμμα…».

Θ δεφτερθ ςφςκεψθ ςτθ Μόςχα πραγματοποιικθκε ςτισ 16 Λανουαρίου 1950, όπωσ

προκφπτει από «Επιςτολι του Μ. Ραρτςαλίδθ προσ τθν ΚΕ του ΡΚΚ (μπ.)», με θμερομθνία
25 Λανουαρίου 1950, ςυμπλθρωμζνθ με ςθμείωμά του ςτισ 4 Ψεβρουαρίου 1950.

Μιλϊντασ αργότερα ςτθν 7θ Ολομζλεια του 1950 ο Δ. Ραρτςαλίδθσ ανζφερε ότι θ

καταγγελία του Βαφειάδθ κατά του Ηαχαριάδθ μπικε για πρϊτθ φορά ςε αυτι τθ
ςφςκεψθ:

«Στθ δεφτερθ ςφςκεψθ ο ς. Μόλοτωφ διάβαςε ζνα γράμμα του Μάρκου όπου
διατυπϊνεται θ κατθγορία ενάντια ςτο ς. Ηαχαριάδθ πωσ είναι πράκτορασ τθσ Λντζλιτηενσ
Σζρβισ “Θ κατθγορία είπε ο ς. Μόλοτωφ διατυπϊνεται από ζναν άνκρωπο με κφροσ … και
προκαλεί αμφιβολίεσ”. Ο ς. Μαλζνκοφ πρόςκεςε: “Εμείσ δε κζλουμε πίςω από τισ πλάτεσ
ςασ να εξετάςουμε τζτοια ηθτιματα”. Πταν ρωτικθκαν οι ς. αλβανοί ςχετικά με το γράμμα
του Μάρκου και τθν κατθγορία απάντθςαν πωσ αυτοί δεν βάηανε ηιτθμα από αυτι τθν
πλευρά».

Επίςθσ ιςχυρίςτθκε ο Δ. Ραρτςαλίδθσ:

«Στθν τελευταία ςφςκεψθ ο ς. Στάλιν είπε τα εξισ: “Σ’ αυτό το γράμμα του Μάρκου
εμείσ ςτθν αρχι είπαμε να μθν δϊςουμε καμμιά ςθμαςία”. Κατόπιν αναφζρει πωσ και ο
Μπακοφνιν κατθγόρθςε κάποτε το Μαρξ για πράχτορα. Και αποδείχτθκε το αντίκετο.
Κατάλθξε ο ς. Στάλιν πωσ πρζπει να κλθκεί ο Μάρκοσ υπεφκυνα να ςτθρίξει αυτι τθ
ςοβαρότατθ φυςικά καταγγελία του. Δεν μποροφνε τζτοια πράγματα χωρίσ να
κεμελιϊνονται να διατυπϊνονται …»399.

Από τθν παραπάνω επιςτολι του Δ. Ραρτςαλίδθ (25 Λανουαρίου 1950) προκφπτει
ότι θ τρίτθ ςφςκεψθ ζγινε ςτισ 24 Λανουαρίου και ότι μετά υπιρξε μια ζντονθ ςυηιτθςθ
ανάμεςα ςτον ίδιο και τον Ηαχαριάδθ:

«Φςτερα από τθ ςφςκεψθ τισ 24/1/1950 είχαμε με το ς. Ηαχαριάδθ μια οξυμζνθ

ςυηιτθςθ. Εγϊ επζμενα πωσ το μπολςεβίκικο κόμμα κα μασ βοθκιςει να δοφμε ςωςτά όλθ
τθ ταχτικι μασ τθσ τελευταίασ περιόδου. Ο ς. Ηαχαριάδθσ απεναντίασ υποςτιριξε πωσ το

399
7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ ζει. 26.
 168

μπολςεβίκικο κόμμα όςο είτανε να μασ βοθκιςει τϊρα προσ τθν κατεφκυνςθ αυτι τόκανε
με τισ τρεισ ςυςκζψεισ»400.

Επίςθσ ςτθν 7θ Ολομζλεια ο Δ. Ραρτςαλίδθσ είπε:

«Σαν γενικό ςυμπζραςμα αυτϊν των ςυςκζψεων κατά τθ γνϊμθ μου ιταν κακαρό
πωσ ςτθν κατθγορία του Μάρκου το μπολςεβίκικο κόμμα ζδωςε κάποια ςθμαςία μόνο ςε
ςυνδυαςμό με τθ δράςθ του κόμματοσ και τθν ιττα μασ …»401. Και ςυνζχιςε:

«… Φςτερα από το πρϊτο γράμμα ζγινε ςφςκεψθ όπου με κάλεςαν … τουσ

ςυντρόφουσ φυςικά τουσ ανθςυχοφςε θ κατθγορία του Μάρκου και με ρωτοφςανε πϊσ
κρίνω το ς. Ηαχαριάδθ. Είπα πωσ εγϊ αποκλείω ολότελα να είναι ο ς. Ηαχαριάδθσ
πράχτορασ. Μπορεί αυτό να κεωρθκεί ςυναιςκθματιςμόσ γιατί εγϊ ςυνδεόμουνα πολφ με
το ς. Ηαχαριάδθ. Μπορεί να κεωρθκεί απειρία πολιτικι φςτερα από τόςα τζλοσ πάντων που
παρατθρικθκαν ςτ’ άλλα τα Κόμματα, μια φορά αυτι είναι θ αλικεια…»402.

Πμωσ από τθν επιςτολι του Ραρτςαλίδθ προσ το ΡΚΚ (μπ.) ςτισ 4 Ψεβρουαρίου
1950 προκφπτει ότι ςτισ 31 Λανουαρίου 1950 πιρε μζροσ ςε ςφςκεψθ χωρίσ να το γνωρίηει ο
Ν. Ηαχαριάδθσ. Στθν ίδια επιςτολι, μεταξφ άλλων, πρότεινε και το εξισ:

«Κλείνοντασ προςκζτω και τοφτο. Αν ιτανε ςωςτό να πραγματοποιθκεί θ ιδζα που

διατυπϊκθκε ςτθ ςφςκεψθ ςτισ 31/1/50 για ςυνεδρίαςθ του ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ εδϊ ςτθ
Μόςχα κα ιτανε πολφ καλά»403.

Μπροςτά ςε αυτό το κλίμα που είχε διαμορφωκεί, ο Ν. Ηαχαριάδθσ ηιτθςε από το

ΡΚΚ (μπ) να μείνει ςτθ Μόςχα όςο χρειαηόταν, μζχρι να ξεκακαριςτεί το ηιτθμα που ζβαηε
ο Μ. Βαφειάδθσ. Το ΡΓ του ΡΚΚ (μπ.) δεν δζχκθκε το αίτθμά του. Στθν ειςιγθςθ προσ τθν 7θ
Ολομζλεια ο Ηαχαριάδθσ είπε ο ίδιοσ ςχετικά:

«… οι ςφντροφοι απάντθςαν ότι πρζπει να γυρίςει πίςω και να ςυνεχίςει τθ δουλειά

του ςτθν κακοδιγθςθ του ΚΚΕ. Το ΡΚΚ (μπ.) μασ είπε ναρκοφμε εδϊ και να κακαρίςουμε
μόνοι μασ τα ηθτιματα αυτά»404.

Ανάλογθ αναφορά ζκανε ςτθν ομιλία του ο Δ. Ραρτςαλίδθσ:

«Μασ διαβάςαν απάντθςθ του ΡΓ τθσ ΚΕ του ΡΚΚ (μπ.) … Θ απάντθςθ εδϊ ιταν ότι
ο ς. Ηαχαριάδθσ κακοδθγθτισ του ΚΚΕ πρζπει να ςυνεχίςει να εκπλθρϊνει τα κακικοντά
του και τζλοσ μασ ςφςταιναν ότι πρζπει με πνεφμα αυτοκριτικισ να ξαναδοφμε όλθ τθ
δράςθ του Κόμματοσ …»405.

Ο Ν. Ηαχαριάδθσ ςτο κλείςιμό του ςτθν 7θ Ολομζλεια εκτιμάει για τον Δ.

Ραρτςαλίδθ ότι:

400
Αξρείν ΚΚΔ - έγγξαθν 467096, Δπηζηνιή ηνπ Μ. Παξηζαιίδε πξνο ηελ ΚΔ ηνπ
ΚΚ΢Δ ζρεηηθά κε ηηο δηαθσλίεο ηνπ κε ηελ ηαθηηθή ηνπ ΚΚΔ -4/2/1950.
401
7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ ζει. 27.
402
7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ ζει. 28-29.
403
Αξρείν ΚΚΔ - έγγξαθν 467056. Δπηζηνιή ηνπ Μ. Παξηζαιίδε πξνο ηελ ΚΔ ηνπ
ΠΚΚ(κπ).
404
7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ ζει. 11.
405
7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, ζει. 29, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
 169

«… τα ζργα του λζνε ότι ίςωσ χωρίσ να το καταλάβει πίςτεψε κάπωσ ςτθν
κατθγορία…»406.

Λίγουσ μινεσ αργότερα ο Καραγιϊργθσ, δίχωσ να καταγγείλλει τον Ηαχαριάδθ ωσ

πράκτορα, ζκετε κζμα αλλαγισ ςτθν κακοδιγθςθ του ΚΚΕ. Ταυτόχρονα καλοφςε και τθ
Ωρφςα Ωατηθβαςιλείου, που βριςκόταν ςτο νοςοκομείο βαριά άρρωςτθ, να απευκυνκεί και
θ ίδια προσ το ΡΚΚ(μπ) και να κζςει ηιτθμα αντικατάςταςθσ του Ηαχαριάδθ.

Ρζραςαν δζκα μινεσ από τισ ςυςκζψεισ ςτθ Μόςχα και μθ ζχοντασ ακόμα
τακτοποιθκεί θ υπόκεςι του, ο Ν. Ηαχαριάδθσ ζςτειλε επιςτολι προσ τουσ Στάλιν και
Μόλοτωφ. Στο χειρόγραφο τθσ επιςτολισ, με θμερομθνία 17 Οκτωβρίου 1950,
υπογράμμιηε:

«Ρρζπει όμωσ να πω εδϊ ότι θ κατθγορία που ο Μ. Βαφειάδθσ (ακολουκεί μία

δυςανάγνωςτθ λζξθ) ςε ςασ εναντίον μου δθμιοφργθςε μια κατάςταςθ για μζνα που με
βάραινε και με δυςκόλεβε ςτθ δουλειά μου. Ππωσ μπικε το ηιτθμα ςτθ Μόςχα ζδειχνε ότι
θ ΚΕ του ΡΚΚ (μπ.) ζδινε κάποια ςθμαςία ςτθν κατθγορία του Βαφειάδθ. Ζτςι τουλάχιςτον
κατάλαβα εγϊ το ηιτθμα αυτό (…). Ππου πιγαινα είμουνα υποχρεωμζνοσ να μιλϊ για το
ηιτθμα αυτό. Τόκανα ςτθν κακοδιγθςθ του ρουμάνικου κόμματοσ. Τόπα και ςτο ς.
Τςερβζνκωφ. Το ηιτθμα μπικε ανοιχτά και ςτθν Ολομζλεια τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕΕ του ΚΚΕ όςο
και ςτθ Συν/ψθ (Συνδιάςκεψθ) του. Ραρά τθν επιμονι μου και θ ΚΕ του ΚΚΕ και θ Συν/ψθ
αρνικθκαν ομόφωνα να δεχτοφν να μιλιςει ςτθ Συν/ψθ ο Βαφειάδθσ. Πμωσ τϊρα
ολόκλθρο το ΚΚΕ και ο Λαόσ τθσ Ελλάδασ ζμακαν και κα μάκουν ότι ενάντια ςτον
Ηαχαριάδθ διατυπϊκθκε από το Βαφειάδθ ςτθν ΚΕ του ΡΚΚ (μπ.) θ κατθγορία ότι είναι
πράχτορασ του εχκροφ. Γφρω απ’ το ηιτθμα αυτό κάχουμε, αναμφιςβιτθτα, πολλζσ
διαδόςεισ, κουτςομπολιά, ςυκοφαντίεσ ςε βάροσ μου και ενάντια ςτο ΚΚΕ. (…) Εκείνο που
κζλω να ςασ παρακαλζςω με το γράμμα μου αυτό είναι όπωσ το τελικό ξεκακάριςμα τθσ
υπόκεςθσ Ηαχαριάδθ γίνει ςτθ Μόςχα. (…) Είμαι πάντα ςτθ διάκεςι ςασ και
αποφαςιςμζνοσ να περιμζνω όςο χρόνο χρειαςτεί για να ξεκακαριςτεί ςτθν ΚΕ του ΡΚΚ
(μπ.) το ηιτθμα Ηαχαριάδθ»407.

Στισ 27 Απριλίου 1951 πιγε ςτθ Σοβιετικι Ζνωςθ αντιπροςωπεία του ΚΚΕ
(Μπαρτηιϊτασ και Βλαντάσ), που παρζμεινε εκεί επί τριςιμιςι μινεσ, για να ςυηθτιςει με
τθν θγεςία του ΡΚΚ(μπ) διάφορα ηθτιματα τθσ πολιτικισ του ΚΚΕ. Στισ 30 Λουλίου 1951 θ
αντιπροςωπεία απθφκυνε επιςτολι προσ τθν ΚΕ του ΡΚΚ(μπ), ςτθν οποία ανζφερε:

«Ριραμε από τθν ΚΕ του κόμματόσ μασ και ςασ διαβιβάηουμε ςυμπλθρωματικό
ςθμείωμα πάνω ςτθν υπόκεςθ του Μάρκου Βαφειάδθ. Το ςθμείωμα αυτό περιζχει
ςυμπλθρωματικά τισ ςπουδαιότερεσ καταγγελίεσ και ςτοιχεία που δείχνουν τον προδοτικό
ρόλο του Μάρκου Βαφειάδθ ςτο ΚΚΕ. Με βάςθ τα ςυντριφτικά αυτά ςτοιχεία, θ 3θ Συν/ψθ
του ΚΚΕ (Οχτϊβρθσ 1950) αποφάςιςε τθν παραπομπι του Μάρκου Βαφειάδθ ςε
ςτρατοδικείο για να ξεκακαρίςει τθν υπόκεςθ αυτό»408.

Πλα τα προθγοφμενα τζκθκαν ανάμεςα ςε άλλα και ςτισ 17 Μαΐου 1951 από τθν
αντιπροςωπεία του ΚΚΕ προσ τθ ΚΕ του ΡΚΚ (ΜΡ), με τίτλο «Ηϋ. Ηιτθμα Ηαχαριάδθ».
Ραρατίκεται όλο το ςχετικό χειρόγραφο απόςπαςμα:

406
7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, ζει. 169, 188-189, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
407
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 466511. Δπηζηνιή Ν. Εαραξηάδε πξνο ηνπο ΢ηάιηλ θαη
Μνιφησθ ζρεηηθά κε ηηο θαηαγγειίεο ζε βάξνο ηνπ απφ ηνλ Μ. Βαθεηάδε -17/10/1950.
408
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 469831. Δπηζηνιή ηεο αλη/πείαο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ ζηελ
Μόζρα πξνο ηελ ΚΔ ηνπ ΚΚ΢Δ 30/7/1951 κε ζηνηρεία γηα ηνλ Μάξθν Βαθεηάδε.
 170

«Και τϊρα να ζνα άλλο ηιτθμα ςχετικά με το ς. Ηαχαριάδθ που μασ παρακάλεςε να
το βάλουμε ςε ςασ εκ μζρουσ του.

Ο Ηαχαριάδθσ, όταν δθμιουργικθκε το γνωςτό ηιτθμά του, ηιτθςε από τθν ΚΕ του
ΡΚΚ(ΜΡ) να μείνει ςτθ Σ.Ε και να δουλζψει όςα χρόνια κα χρειαςτοφν μζχρι που να
ξεκακαριςτεί θ υπόκεςι του. Τον ςτείλατε κάτω για δουλιά. Ζχει όμωσ τθν γνϊμθ ότι δεν
τον βοθκιςατε και να γιατί: Το ινφορ μπιρό ανάκεςε ςτον ς. Ηαχ. να γράψει ζνα άρκρο για
τθν 3θ Συν/ψθ του ΚΚΕ ςτο “Για Στακερι Ειρινθ”. Από το άρκρο αυτό αφαιρζκθκε ςτθ
δθμοςίευςθ όλο το μζροσ που αφοροφςε το Μάρκο Βαφειάδθ και το ς. Ραρτςαλίδθ. Χωρίσ
μζχρι τϊρα να του δοκεί καμιά εξιγθςθ.

Ζπειτα πζρςι, ςτθν ςυηιτθςθ με τθν ΚΕ ΡΚΚ (ΜΡ) ο ς. Στάλιν είπε ότι πρζπει να
κλθκεί ο Μάρκοσ να αποδείξει τισ κατθγορίεσ για τον Ηαχ. Αυτό δεν ζγινε. Εμείσ καλζςαμε
τον Μ. Βαφειάδθ. Δεν κατάκεςε κανζνα ςυγκεκριμζνο ςτοιχείο για τθν κατθγορία του εχτόσ
από μερικά γελοία πράγματα (…). Ζτςι ο Ν.Η. κεωρεί τον εαυτό του εκτεκειμζνο.

Κι αυτό του δθμιουργεί μια άςχθμθ κομμ. κατάςταςθ όπου πάει είναι
υποχρεωμζνοσ, να πει ότι υπάρχει κατθγορία ςτο ΡΚΚ(ΜΡ) ςε βάροσ του για πράχτορα τθσ
Λντζλιτηενσ. Είναι υποχρεωμζνοσ να το πει για να φυλάγονται οι ςφντροφοι. Μζχρι τϊρα το
είπε ςτουσ ΢ουμάνουσ ςυντρόφουσ και ςτο ς. Τςερβζνκωφ.

Ο Ηαχ. λζει ακόμα ότι αυτό που κάνει από πζρςι ο Μάρκοσ ζχει 6 χρόνια τϊρα που
το άρχιςε και το κοπανάει θ Λντζλιτηενσ Σζρβισ. “Δεν εκτζλεςαν ςτο Νταχάου οι γερμανοί
φαςίςτεσ τον Ηαχ. γιατί είναι πράχτορασ τθσ ‘Λντζλιτηενσ Σζρβισ”.

Στθν Ελλάδα οι μοναρχοφαςίςτεσ κάνουν λυςςαςμζνο πόλεμο ενάντια ςτο Ηαχ.

Λζνε ανοιχτά ότι ζφαγε όλουσ τουσ ςυνεργάτεσ του και τϊρα θ κθλιά ζφταςε ςτο λαιμό του.
Ζτςι πάνε να βγάλουν από τθ μζςθ τον Ηαχ. Επαναλαβαίνουμε ότι το ηιτθμα του Ηαχ.
μπαίνει ςε ςασ προςωπικά από τον ίδιο»409.

Μετά τθν επιςτροφι τθσ αντιπροςωπείασ ςτθν ζδρα τθσ ΚΕ του ΚΚΕ,
πραγματοποιικθκε ςυνεδρίαςθ του ΡΓ (21 Αυγοφςτου 1951), όπου ςυηθτικθκε θ ζκκεςθ
τθσ αντιπροςωπείασ. Στθ ςυνεδρίαςθ ο Β. Μπαρτηιϊτασ είπε:

«Γενικά ζχω τθ γνϊμθ οι απόψεισ του ΡΚΚ (ΜΡ) είναι ικανοποιθτικζσ για το ΚΚΕ.
Ρρϊτα γιατί μασ ξεκακάριςε ότι δεν υπάρχει ηιτθμα Ηαχαριάδθ για το ΡΚΚ (ΜΡ) και δεν
ζχει επιφυλάξεισ για τθ γραμμι μασ»410.

Και ο Γιϊργθσ Ερυκριάδθσ:

«Για τθν υπόκεςθ του ςφντροφου Νίκου, ςυμφωνϊ με τθν γνϊμθ των ςυντρόφων
τθσ αντιπροςωπείασ για τθν απάντθςθ που μασ ζδωςαν, πωσ ηιτθμα Ηαχαριάδθ για το
Μπ.Κ. δεν υπάρχει κ.τ.ρ. Ριο πζρα επιμονι εκ μζρουσ μασ δεν πρζπει να γίνει»411.

Ο Ηαχαριάδθσ ανζφερε:

409
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 469825. Έθζεζε ηνπ Μπαξηδηώηα από ηελ αλη/πεία ΚΔ ΚΚΔ
ζηελ Μόζρα, ζε ζύζθεςε κε αλη/πεία ηνπ ΚΚ΢Δ 17/5/1951.
410
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 469820. Οκηιία ηνπ Μπαξηδηώηα ζε ζπλεδξίαζε ηνπ ΠΓ ΚΔ
ΚΚΔ ζηηο 21/8/1951 πάλσ ζηελ έθζεζε ηεο αλη/πείαο γηα ηε Μόζρα 1951.
411
Αξρείν ΚΚΔ –Έγγξαθν 469821. Οκηιία ηνπ Δξπζξηάδε ζε ζπλεδξίαζε ηνπ ΠΓ ΚΔ
ΚΚΔ ζηηο 21/8/1951 πάλσ ζηελ έθζεζε ηεο αλη/πείαο ζηε Μόζρα..
 171

«Για το ηιτθμά μου: Ραραμζνει γεγονόσ ότι απ’ το άρκρο που θ ςφνταξθ του “Για
Στακερι Ειρινθ” μου ηιτθςε αμζςωσ φςτερα απ’ τθ Συνδιάςκεψθ, αφαιρζκθκαν όλα όςα
αφοροφςαν τον Ραρτςαλίδθ και το Βαφειάδθ. Αυτό μποροφςε να γίνει, κατά τθ γνϊμθ μου,
μόνο με πρωτοβουλία τθσ ΚΕ ΡΚΚ(μπ). Και το ηιτθμα αυτό παραμζνει γιατί το όργανο του
Γραφείου Ρλθροφοριϊν ενϊ αναφζρει για τισ οπορτουνιςτικζσ και άλλεσ εκδθλϊςεισ ςτα
άλλα κόμματα, όπωσ λ.χ. ςτο Γιαπωνζηικο, ςτο Σουθδικό Κόμματα κλπ. δε μίλθςε ακόμα για
τθν υπόκεςθ Ραρτςαλίδθ και Βαφειάδθ ςτο ΚΚΕ. Νομίηω ότι θ αντιπροςωπεία μασ ζπρεπε
να διαςαφθνίςει το ηιτθμα αυτό(…). Το ταξίδι τθσ αντιπροςωπείασ μασ ςτθ Μόςχα και οι
υποδείξεισ και ςυςτάςεισ που μασ ζκανε το ΡΚΚ(μπ) αποτελοφν μια κετικι βοικεια και
ουςιαςτικι ενίςχυςθ για τθν παραπζρα δουλειά μασ. Σωςτά πρζπει να δοφμε και να
αξιοποιιςουμε τθ βοικεια αυτι»412.

Θ απόφαςθ του ΡΓ ςτισ 21 Αυγοφςτου 1951 ανζφερε:

«Ζπειτα από τθν ζκκεςθ τθσ αντιπροςωπείασ αποφαςίςτθκε ο κακζνασ να δϊςει

μζχρι τισ 23/8/51 γραφτά τθ γνϊμθ του. Το ΡΓ είναι ικανοποιθμζνο από τισ απαντιςεισ που
πιραμε»413.

Ϋςτόςο, ςτισ 16 Σεπτεμβρίου 1952, το ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ πιρε τθν παρακάτω
απόφαςθ:

«3. Για τθν αντιπροςωπεία μασ ςτο 19ο ςυνζδριο του Β.Κ.Ρ.(μπ.) αποφαςίηεται ν’
αποτελεςτεί από τουσ ς. Νίκο Ηαχαριάδθ και Βαςίλθ Μπαρτηιϊτα. Ο ς. Ηαχαριάδθσ
πρότεινε να αποτελεςτεί θ αντιπροςωπεία από τουσ ς. Βαςίλθ Μπαρτηιϊτα και Κϊςτα
Κολιγιάννθ. Σιμερα να γίνει ςυνεδρίαςθ των μελϊν τθσ Κ.Ε. που βρίςκονται ςτθν ζδρα για
να γίνει θ ανακοίνωςθ για το ποιοι κ’ αποτελζςουν τθν αντιπροςωπεία μασ ςτο 19ο
Συνζδριο. Το γράμμα προσ το Β.Κ.Ρ.(μπ.) κα το κάνει ο Νίκοσ»414.

Στθν ίδια ςυνεδρίαςθ ο Ν. Ηαχαριάδθσ κατζκεςε το εξισ ςθμείωμα:

«Για το Ρ.Γ. τθσ Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε.

Σφντροφοι,

Σχετικά με τθ ςφνκεςθ τθσ αντιπροςωπείασ μασ το ΧΛΧ Συνζδριο του Β.Κ.Ρ.(μπ.)

νομίηω, ότι πρζπει νάνε διμελισ και ν’ αποτελεςτεί απτουσ ς. Μπαρτηιϊτα και Κολιγιάννθ.
Δε κεωρϊ ότι πρζπει να πάρω μζροσ εγϊ ςτθν αντιπροςωπεία αφτι γιατί το Ρ.Γ. τθσ Κ.Ε.
του Κ.Κ.Ε. (το Κόμμα ολόκλθρο) και γω προςωπικά πρζπει να περιμζνουμε ωςότου το
Β.Κ.Ρ.(μπ.) διεφκρινιςει οριςτικά τθ κζςθ του, όχι απζναντι ςτισ πλατφόρμεσ των Βαφειάδθ
και Ραρτςαλίδθ, μα απζναντι ςτισ κατθγορίεσ που διατφπωςε προσ αφτό ενάντιά μου ο
Βαφειάδθσ και υποςτθρίηει ουςιαςτικά ο Ραρτςαλίδθσ, πράμα που, διεφκρίνθςθ τθσ κζςθσ
του Β.Κ.Ρ.(μπ.) ςε ςχζςθ με τισ κατθγορίεσ αυτζσ, δεν ζγινε, κατά τθ γνϊμθ μου, ϊςτα
ςιμερα κατά τζτοιο τρόπο, που να ξεκακαρίηει ότι το Β.Κ.Ρ.(μπ.) ςτο ηιτθμα αυτό
αποκρυςτάλωςε ουςιαςτικι γνϊμθ. Γι’ αφτό νομίηω ότι δεν είναι ςωςτό να βάλει το Ρ.Γ. τθσ
Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. ηιτθμα ςυμετοχισ μου ςτθν αντιπροςωπεία μασ ςτο ΧΛΧ ςυνζδριο του
Β.Κ.Ρ.(μπ.).

412
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 457839. ΢πλεδξίαζε ΠΓ ΚΔ ΚΚΔ 21/8/1951 πάλσ ζηελ
έθζεζε αλη/πείαο γηα ηελ πάιε καο ελάληηα ζηνλ πόιεκν θαη αζηξαπή γηα ηελ εηξήλε.
413
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 469753. Απνθάζεηο ηνπ ΠΓ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζπλεδξίαζε
ηεο 21/8/1951.
414
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 255016. Ζκεξ. Γηάηαμε θαη απνθάζεηο ζπλεδξίαζεο αξ. 26
ηνπ ΠΓ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ ζηηο 16/9/1952.
 172

Με ςυντροφικοφσ χαιρετιςμοφσ

Ν. Ηαχαριάδθσ

16/9/52»415.

3.A.11. Θ 7θ ΟΛΟΜΕΛΕΛΑ ΣΘ΢ ΚΕ ΣΟΤ ΚΚΕ

(14-18 ΜΑΪΟΤ 1950)

Αμζςωσ μετά τθν επιςτροφι του Ν. Ηαχαριάδθ και του Μ. Ραρτςαλίδθ από τθ Μόςχα, το ΡΓ
άρχιςε τθν προετοιμαςία ςφγκλθςθσ και διεξαγωγισ τθσ 7θσ Ολομζλειασ, μζςα ςτο
οξυμμζνο κλίμα που είχε διαμορφωκεί μετά από τθν καταγγελία του Μ. Βαφειάδθ κατά του
Ν. Ηαχαριάδθ, τισ τρείσ ςυςκζψεισ ςτθ Μόςχα και τθν ανοιχτι ςφγκρουςθ ανάμεςα ςτον
Ηαχαριάδθ και τον Ραρτςαλίδθ.

Θ 7θ Ολομζλεια ςυνιλκε ςτο Βουκουρζςτι με βαςικά κζματα:

1) «Υποδείξεισ τθσ ΚΕ του Κόμματοσ των Μπολςεβίκων και θ εςωκομματικι

κατάςταςθ», με ειςθγθτι τον Νίκο Ηαχαριάδθ.

2) «Θ κατάςταςθ ςτθν Ελλάδα - κακικοντα του Κόμματοσ», με ειςθγθτι τον

Δθμιτρθ Βλαντά.

Σχετικά με το πρϊτο κζμα θ ΚΕ, με μια αρνθτικι ψιφο του Μιτςου Ραρτςαλίδθ416,
ενζκρινε τθν ειςιγθςθ και ανζκεςε ςτο ΡΓ να ενθμερϊςει τθν ΚΕ του ΚΚΣΕ για τισ εργαςίεσ
τθσ Ολομζλειασ.

Ριρε επίςθσ οριςμζνεσ άλλεσ αποφάςεισ417.

Κατά τθ ςυηιτθςθ του πρϊτου κζματοσ, τόςο από τθν ειςιγθςθ του Ν. Ηαχαριάδθ
όςο και από τθν ομιλία του Μ. Ραρτςαλίδθ, που είχε χαρακτιρα αντιειςιγθςθσ, ζγινε
περιςςότερο φανερι θ διαπάλθ ςε ηθτιματα ςτρατθγικισ, που αφοροφςαν τθ δεκαετία του
1940, κακϊσ και πολιτικισ του ΚΚΕ ςτισ νζεσ ςυνκικεσ.

Θ ειςιγθςθ αναφζρκθκε αρχικά ςτισ τρεισ ςυςκζψεισ ςτθ Μόςχα και ςτθ ςυηιτθςθ
του «ηθτιματοσ Ηαχαριάδθ». Στθ ςυνζχεια ο Ν. Ηαχαριάδθσ παρουςίαςε τθ κζςθ ότι, παρά

415
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 53045. ΢εκείσκα ηνπ Ν. Εαραξηάδε πξνο ην ΠΓ ηνπ ΚΚΔ,
γηα ηελ αληηπξνζώπεπζε ηνπ θόκκαηνο ζην 19ν ΢πλέδξην ηνπ ΚΚ΢Δ -16/9/1952.
416
Σν ΚΚΔ, «Δπίζεκα Κείκελα», Σφκνο 7νο, εθδφζεηο «΢χγρξνλε Δπνρή», ζει. 34, 36.
417
Ζ 7ε Οινκέιεηα απνθάζηζε ηελ θαζαίξεζε ηνπ Παλαγηψηε Μαπξνκάηε απφ κέινο
ηεο ΚΔ «γηα αληηζνβηεηηθέο, αληηθνκκαηηθέο εθδειψζεηο» θαη ηε δηαγξαθή ηνπ απφ κέινο ηνπ
ΚΚΔ, ελψ δεζκεχηεθε λα εγθξηζεί ε θαζαίξεζε θαη ε δηαγξαθή ηνπ ζην 8 ν ΢πλέδξην ηνπ
ΚΚΔ.
Αθφκα ε 7ε Οινκέιεηα πήξε θαη κηα ζεηξά άιιεο απνθάζεηο, αλάκεζα ζηηο νπνίεο: «1. Να
πξνζιεθζνύλ ζαλ αλαπιεξσκαηηθά κέιε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ νη ζύληξνθνη: Ν. Αθξηηίδεο θαη Ν.
Μπεινγηάλλεο. (…) 5. Απνθαζίδεηε λα θιεζεί ΢πλδηάζθεςε. (…) 8. Ο ζ. Μ. Παξηζαιίδεο λα
δηαηππώζεη γξαθηά ηελ αηηηνιόγεζε ηεο αξλεηηθήο ηνπ ςήθνπ ζην α΄ ζέκα. 9. Γίλεηαη
αλαθνίλσζε γηα ηνλ ΢ηάλην».
[βι. Αξρείν ΚΚΔ - 7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ ζει. 302].
 173

τισ ελλείψεισ, τισ αδυναμίεσ και τα λάκθ, θ γραμμι του Κόμματοσ μετά τθ 12θ Ολομζλεια
(25-27 Λουνίου 1945) ιταν βαςικά ςωςτι. Κατζκρινε ωσ αςυγχϊρθτο λάκοσ και ωσ
εκνικιςτικι τθ κζςθ του Κόμματοσ για το Βορειοθπειρωτικό (επιςθμαίνοντασ και τισ δικζσ
του ευκφνεσ για τθ διατφπωςι τθσ) κακϊσ και τθ κζςθ που διατφπωςε ο ίδιοσ ςτθ 12θ
Ολομζλεια, ςχετικά με «τουσ δφο πόλουσ»418.

Ϋσ τρίτο λάκοσ που ζπρεπε να υπερνικιςει το Κόμμα, θ ειςιγθςθ κεωροφςε «όλθ

τθν εαμικι εκνικιςτικι κλθρονομιά»419, ςτθν οποία ανικε και θ απαίτθςθ για τθ ρφκμιςθ
των ςυνόρων και ο κφκλοσ των εκνικϊν ΕΑΜικϊν διεκδικιςεων, με εξαίρεςθ τα
Δωδεκάνθςα και τθν Κφπρο, κακϊσ και οι παρεκκλίςεισ ςτο Μακεδονικό.

Ωαρακτιριςε ωσ λακεμζνθ τθ διλωςθ που ζκανε όταν γφριςε από το Νταχάου, ότι θ
γραμμι του ΕΑΜ ςε όλθ τθν Κατοχι ιταν ςωςτι. Απζδωςε τθ διλωςι του ςε ζνα
μικροαςτικό ψευτοςυναιςκθματιςμό, αιτιολογϊντασ τθν ωσ εξισ:

418
Πςον αφορά ςτο Βορειοθπειρωτικό θ κρινόμενθ τοποκζτθςθ ζλεγε: «... ςε
περίπτωςθ, που θ δθμοκρατικι πλειοψθφία αποφάςιηε τθν ζνοπλθ κατάλθψθ τθσ Βόρειασ
Θπείρου, το Κόμμα, παρά τισ διαφωνίεσ του κα υποτάςςονταν».

Το ΚΚΕ, «Επίςθμα Κείμενα», Τόμοσ 7οσ, εκδόςεισ «Σφγχρονθ Εποχι», ςελ. 469.

Σε ςχζςθ με τουσ «δυο πόλουσ» θ κρινόμενθ εκτίμθςθ ιταν: «Εφόςον υπάρχει

αγγλικι αυτοκρατορία, κα υπάρχει θ αρτθρία αυτι (θ μεςογειακι ςυγκοινωνιακι αρτθρία
Ν.Η.) και θ Αγγλία κα κάνει όςα περνάν απ’ τα χζρια τθσ για να τθν κρατά… Γιατί αυτι
αποτελεί τθ ςτιλθ για το παγκόςμιο οικοδόμθμά τθσ. πάνω ςτον ζνα ςπόνδυλο κακόμαςτε
εμείσ. Αν τθσ τον αφαιρζςουμε γκρεμίηεται όλο το οικοδόμθμα.

Έηζη θαηαιήγνπκε ζην ζπκπέξαζκα, όπσο δηακνξθώζεθε ε θαηάζηαζε θαη ε ζέζε ηεο
Διιάδαο ζ’ απηή, κέζα ζηηο ζπλζήθεο ηνπ δεπηέξνπ παγθνζκίνπ πνιέκνπ, όηη κηα ξεαιηζηηθή
εμσηεξηθή πνιηηηθή από κέξνπο ηνπ ΔΑΜ θαη ηεο ΠΔΔΑ ζάπξεπε λα θηλεζεί αλάκεζα ζε δπν
θύξηνπο πόινπο: ηνλ επξσπατθό-βαιθαληθό κε θέληξν ηε ΢νβ. Ρσζία θαη ην κεζνγεηαθό κε
θέληξν ηελ Αγγιία. ΢σζηή εμσηεξηθή πνιηηηθή ζάηαλε θείλε πνπ ζ’ απνηεινύζε έλα ειιεληθό
άμνλα, πνπ ζα ζύλδεε απηνύο ηνπο δπν πόινπο. Καη απηό, από ηελ πιεπξά πάληα πνπ ελδηέθεξε
ηα ειιεληθά ζπκθέξνληα, δηαηεξώληαο έλα είδνο ηζνξξνπίαο αλάκεζά ηνπο κε ηελ θεληξηθή
πάληα ζθέςε όηη ην ζηήξηγκα ζην πξνο βνξξά πόιν ζάπξεπε λα απνζθνπεί ζην λ’ αληηζηαζκίδεη
θαη λ’ ακβιύλεη ηηο αηρκέο, πνπ θξαηά ζηελ Διιάδα ν λόηηνο. Θάηαλ ζαλ έλα αληίξξνπν γηα λα
ιύλνληαη θαη λα θαλνλίδνληαη πξνο ην ζπκθέξνλ ηνπ ιανύ, πνιιά από ηα θνηλσληθά θπξίσο
πξνβιήκαηα – ζηελ πξώηε γξακκή απηά ζρεηίδνληαη κε ηα εμσηεξηθά καο ρξέε, ην δηεζλή
νηθνλνκηθό έιεγρν, η' απνηθηαθά πξνλόκηα πνύραλ εγγιέδηθεο εηαηξίεο ζηελ Διιάδα θαη άιια
παξόκνηα πνπ βαξαίλνπλ ηηο αγγινειιεληθέο ζρέζεηο. Απηά από ηε κηα κεξηά. Καη από ηελ άιιε
γηα λα ζηεξεώλνληαη νη ζέζεηο θαη ηα ζύλνξά καο πξνο ην βνξξά. Μηα ηέηηα πνιηηηθή ζα
παηνύζε ζηέξεα ην έδαθνο ηεο ειιεληθήο πξαγκαηηθόηεηαο θαη είηαλε θαη είλαη ζσζηή». [βι.
«Νένο Κφζκνο», Αχγνπζηνο 1950, ηεχρ. 8, Ν. Εαραξηάδεο: «Γέθα ρξφληα πάιεο.
΢πκπεξάζκαηα – Γηδάγκαηα - Καζήθνληα», ζει. 408].
419
7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 14.
Ο Εαραξηάδεο κηιψληαο γηα εζληθηζηηθή θιεξνλνκηά ηνπ ΔΑΜ αζθαιψο είρε ππφςε
ηνπ ηφζν ην ηδξπηηθφ ηεο ΠΔΔΑ, ζην νπνίν νξηδφηαλ σο «θχξηνο θαη πξσηαξρηθφο ζθνπφο ηεο
Δπηηξνπήο [...] λα επηδηψμεη ηελ εζληθή καο απνθαηάζηαζε κε βάζε ηελ αξρή ηεο
απηνδηάζεζεο ησλ ιαψλ [...] θαη ηε ζηξαηεγηθή δηαξξχζκηζε ησλ ζπλφξσλ καο» (Ηζηνξία ηεο
Αληίζηαζεο 1940-1945, η. 3νο, ζει. 1052, εθδφζεηο Απιφο, Αζήλα 1979). φζν θαη ηελ
κπξνζνχξα ηνπ Γεκήηξε Γιελνχ «Ση είλαη θαη ηη ζέιεη ην ΔΑΜ».
 174

«... δεν ικελα μόλισ ιρκα να κάνω τον ζξυπνο και να βγάλω όλουσ τουσ άλλουσ
ςκάρτουσ»420.

Αυτι θ αιτιολόγθςθ δεν απαλλάςςει τον Ηαχαριάδθ από τθν ευκφνθ του ωσ ΓΓ τθσ
Κεντρικισ Επιτροπισ, ςτθν ζλλειψθ ςωςτισ εκτίμθςθσ για τθ ςτρατθγικι του Κόμματοσ ςτθν
Κατοχι, που ςφράγιςε και τισ αδυναμίεσ ςτο ξεκίνθμα και ςτθν πορεία του ΔΣΕ. Εξίςου
λακεμζνθ ιταν και θ εκτίμθςι του ότι ο Σιάντοσ ιταν πράκτορασ των Άγγλων και ότι «μια
ανοιχτι επίκεςθ εναντίον του εκείνθ τθ ςτιγμι κα οδθγοφςε το κόμμα ςε διάςπαςθ».
Συνολικά για τθ διαφωνία του με τθ γραμμι του Κόμματοσ ςτθν Κατοχι, είπε
χαρακτθριςτικά ςτθν ειςιγθςθ:

«Ράντα πίςτευα και πιςτεφω ότι αν είχαμε ςωςτι γραμμι απ’ τθν πρϊτθ κατοχι κα
βγαίναμε νικθτζσ»421.

Πςον αφορά τθ Συμφωνία τθσ Βάρκιηασ, ο Ηαχαριάδθσ τόνιςε ότι «κακαρά,

ντόμπρα, παςτρικά, ιταν λάκοσ».

Ϋσ ςοβαρό λάκοσ τακτικισ, το οποίο μάλιςτα βάραινε κατ’ αποκλειςτικότθτα τον

ίδιο, εκτίμθςε τθν αποχι του Κόμματοσ από τισ εκλογζσ, παρά τθν αντίκετθ γνϊμθ του ΡΚΚ
(μπ.).

Επίςθσ ο Ηαχαριάδθσ επιχείρθςε και μια αποτίμθςθ των λακϊν του Κόμματοσ κατά
το διάςτθμα του αγϊνα του ΔΣΕ. Ϋσ ςοβαρότερο, εκτίμθςε το γεγονόσ ότι το 1947 το Κόμμα
δεν ζβγαλε ςτον ζνοπλο αγϊνα όςουσ μαχθτζσ μποροφςε, ϊςτε να επιτευχκεί ζνασ τζτοιοσ
ςυςχετιςμόσ δυνάμεων, που κα του επζτρεπε αργότερα να ςυνεχίςει τον αγϊνα από
καλφτερεσ κζςεισ.

Τζλοσ προχϊρθςε ςε αυςτθρι κριτικι ςειράσ απόψεων που είχε διατυπϊςει ο

Μιτςοσ Ραρτςαλίδθσ, ςε γράμματα προσ τθν ΚΕ του ΡΚΚ(μπ), κακϊσ και ςε ςυνεδριάςεισ
του ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ.

Ο Ραρτςαλίδθσ είχε δίκιο ςε αρκετά από τα κζματα που ζκεςε, ωςτόςο θ άποψι
του για τθν αποχι του 1946, για το χαρακτιρα του ΔΣΕ και για τθ λεγόμενθ «ομαλι
δθμοκρατικι εξζλιξθ», διαμόρφωναν γενικι πολιτικι κατεφκυνςθ, που ιταν λακεμζνθ. Οι
απόψεισ του ςυνοψίηονται ςτα παρακάτω:

Ο Ραρτςαλίδθσ υποςτιριηε ότι θ ςυμφωνία τθσ Βάρκιηασ ιταν λάκοσ, όπωσ λάκοσ
ιταν και θ κζςθ του Ηαχαριάδθ για τουσ δφο πόλουσ. Το ίδιο και θ αποχι από τισ εκλογζσ
του 1946, ςτθν οποία εκτιμοφςε ότι ζςπρωξαν το ΚΚΕ οι Εγγλζηοι. Σχετικά με αυτό επζκρινε
τον Ηαχαριάδθ επειδι δεν υλοποίθςε τθν υπόδειξθ τθσ θγεςίασ των Μπολςεβίκων για
ςυμμετοχι ςτισ εκλογζσ του 1946. Κεωροφςε επίςθσ ότι ο ΔΣΕ δεν ζπρεπε να κάνει τακτικό
πόλεμο, ενϊ επζκρινε τθ κζςθ του Ηαχαριάδθ «αν ξζραμε τθν προδοςία του Τίτο ςτα 1946,
δεν κα αρχίηαμε τον ζνοπλο αγϊνα»422. Αναφερόμενοσ ςτθν πολιτικι του ΚΚΕ μετά τθ
Βάρκιηα είπε: «Ιταν λάκοσ που εμείσ ηθτοφςαμε ειρθνικι εςωτερικι δθμοκρατικι εξζλιξθ;
Πχι. Το ςφνκθμα αυτό τθσ ομαλισ δθμοκρατικισ εξζλιξθσ μασ διευκόλυνε να καταχτιςουμε
τισ μάηεσ, (…) να τισ πείςουμε με τθν ίδια τουσ τθν πείρα για τθν ανάγκθ τθσ καινοφργιασ
εξόρμθςθσ»423. Κριτικι άςκθςε και για τθν αλλαγι τθσ κζςθσ για τουσ Σλαβομακεδόνεσ το

420
Αξρείν ηνπ ΚΚΔ - 7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 14.
421
Αξρείν ηνπ ΚΚΔ - 7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, εθδφζεηο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει.
15.
422
7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, ζει. 27, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
423
7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, ζει. 35, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
 175

1949, κακϊσ και ότι το ΚΚΕ δεν ζπρεπε να διαλφςει τισ κομματικζσ οργανϊςεισ ςτουσ
αγρότεσ, για να δθμιουργθκεί Αγροτικό Κόμμα.

Ταυτόχρονα ο Ραρτςαλίδθσ αναφζρκθκε ςτισ ςυηθτιςεισ με τουσ ςοβιετικοφσ, οι

οποίοι τον κάλεςαν να τουσ πει τθν άποψι του για τον Ηαχαριάδθ, λζγοντασ ότι «πολλζσ
φορζσ θ τόλμθ του Ηαχαριάδθ ξεπερνά τα όρια που επιτρζπονται»424, αλλά ότι δεν τον
κεωρεί πράκτορα. Ζκανε κριτικι και για τθ φράςθ «χωρίσ επιφφλαξθ» ςτο πρϊτο γράμμα
του Ηαχαριάδθ για τον ελλθνο-ιταλικό πόλεμο.

Ζνα βαςικότατο ςθμείο τθσ κριτικισ του ςχετιηόταν με τθν «ομαλι δθμοκρατικι
εξζλιξθ»:

«Αυτι μασ θ κζςθ ςθμαίνει ότι αποκλείεται οπωςδιποτε θ χρθςιμοποίθςθ τθσ βίασ
και θ ζνοπλθ επαναςταςτικι πάλθ; Καταφατικι απάντθςθ ς’ αυτό το ερϊτθμα κα ςιμαινε
ευνουχιςμό του λαϊκοδθμοκρατικοφ κινιματοσ και καταδίκθ των λαϊν ς’ αιϊνια φαςιςτικι
ςκλαβιά και ςτο ςάπιςμα και ςτθν αποςφνκεςθ τθσ Κοινωνίασ. Πμωσ ο Δθμοκρατικόσ, ο
εξελιχτικόσ δρόμοσ προσ τθ λαϊκι δθμοκρατία και το ςοςιαλιςμό με τθν επίδραςθ των
προαναφερμζνων παραγόντων είναι δυνατόσ και πραγματοποιιςιμοσ και εξυπθρετικόσ για
το Λαό. Ενϊ δεν ιταν πριν, όπωσ απζδειξε το παράδειγμα τθσ ΢ωςίασ των Μπολςεβίκων και
τθσ Γερμανίασ των ςοςιαλδθμοκρατϊν, που εξελίχτθκε ςε φαςιςτικό κράτοσ. *...+. Δθλ. αν οι
ςοςιαλδθμοκράτεσ τότε ζβαηαν το ηιτθμα εξελιχτικοφ δρόμου και ιταν λάκοσ ςτισ τοτινζσ
ςυνκικεσ, τϊρα δεν είναι λάκοσ»425.

Θ κζςθ αυτι του Μ. Ραρτςαλίδθ είναι αρκετά χαρακτθριςτικι για τθν

αντιφατικότθτά τθσ. Γενικϊσ δεν απζκλειε τον ζνοπλο επαναςταςτικό δρόμο μετάβαςθσ ςτο
ςοςιαλιςμό, ιδιαίτερα για τισ παρελκοφςεσ ςυνκικεσ τθσ ΢ωςίασ. Υποςτιριηε όμωσ τθ
δυνατότθτα του «δθμοκρατικοφ», «εξελιχτικοφ» δρόμου, για τισ τότε ςυνκικεσ τθσ
Ελλάδασ.

Θ κριτικι απζναντι ςτον Ραρτςαλίδθ εςτιαηόταν ςτα παρακάτω ςθμεία:

1) Ο Ραρτςαλίδθσ διεκδικοφςε για τον εαυτό του και μόνο το δικαίωμα τθσ
απόλυτθσ κριτικισ, ενϊ παρουςίαηε κακολικι και απόλυτθ ζλλειψθ αυτοκριτικισ. 2)
Αντιπαρζκετε το ΚΚΕ ςτο ΡΚΚ(μπ) και μονοπωλοφςε τθν προςιλωςθ ςτο δεφτερο. 3)
Ρροωκοφςε το φραξιονιςμό μζςα ςτο Κόμμα. 4) Ανακεωροφςε το ςφνολο τθσ γραμμισ του
ΚΚΕ, μετά το 1931, κζτοντασ ωσ μοναδικό του ςτόχο τον Ηαχαριάδθ. 5) Ραρουςίαηε κοινζσ
απόψεισ με το Μάρκο Βαφειάδθ, γεγονόσ που φανζρωνε αναηωπφρωςθ τθσ φραξιονιςτικισ
δράςθσ μζςα ςτο Κόμμα.

Θ 7θ Ολομζλεια καταδίκαςε τθν επιςτολι του Βαφειάδθ προσ τθν ΚΕ του ΡΚΚ(μπ),
ςτθν οποία ο Ηαχαριάδθσ κατθγοροφνταν ωσ πράκτορασ τθσ Λντζλιτηενσ Σζρβισ. Ϋσ προσ το
πρϊτο κζμα, «Υποδείξεισ του ΡΚΚ(μπ)» ο Ραρτςαλίδθσ ζκανε τθν παρακάτω διλωςθ:

«Θ γνϊμθ μου πάνω ςτο πρϊτο κζμα διατυπϊκθκε ςτο λόγο μου και
ςυμπλθρϊκθκε με τθ δευτερολογία μου. Για τθν ενθμζρωςθ τθσ ΚΕ του ΡΚΚ(μπ) πάνω ςτισ
εργαςίεσ τθσ 7θσ Ολομζλειασ είμαι ςφμφωνοσ»426.

Στο δεφτερο κζμα θ απόφαςθ διαπίςτωνε ότι «ο εχκρόσ κατάφερε ςοβαρά

χτυπιματα ςτισ κομματικζσ μασ οργανϊςεισ, με αποτζλεςμα τθ διάλυςθ των περιςςοτζρων
από αυτζσ». Αναφερόνταν ςτισ κυριότερεσ αιτίεσ που οδιγθςαν ςε αυτό το αποτζλεςμα και

424
7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, ζει. 29, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
425
7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, ζει. 35 – 36, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
426
7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, ζει. 294, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
 176

τόνιηε ιδιαίτερα τα μζτρα που ζπρεπε να λθφκοφν ςτον τομζα τθσ κομματικισ
αναςυγκρότθςθσ και αναςφνταξθσ, τονίηοντασ:

«Βαςικι μζκοδοσ τθσ κομματικισ δουλειάσ για τθν αναςυγκρότθςθ των

οργανϊςεων είναι ο ςωςτόσ ςυνδυαςμόσ τθσ παράνομθσ με τθ νόμιμθ δουλειά ...».

Τζλοσ, θ απόφαςθ τθσ Ολομζλειασ ζκετε ωσ κακικον τθ λιψθ των ακόλουκων

μζτρων, με ςκοπό τθν καλφτερθ κακοδιγθςθ και περιφροφρθςθ τθσ δουλειάσ των Κ.Ο.:

«Ρρϊτο: θ ζδρα του ΡΓ πρζπει να βρίςκεται ςιμερα ςτο εξωτερικό (…) Δεφτερο:
ςτθν Ελλάδα πρζπει να δθμιουργθκοφν πζντε κομματικά κακοδθγθτικά κζντρα τθσ ΚΕ.
Τρίτο: κάκε κακοδθγθτικό κζντρο τθσ ΚΕ, κακϊσ και οι παρακάτω κακοδθγθτικοί κομματικοί
κρίκοι πρζπει να εφαρμόηουν ζνα αυςτθρό ςφςτθμα αποκζντρωςθσ ςε όλθ τθ δουλειά τθσ.
Τζταρτο: ςε κακζνα από τα πζντε κακοδθγθτικά κζντρα τθσ ΚΕ πρζπει να δθμιουργθκεί και
δεφτερο κακοδθγθτικό κζντρο τθσ ΚΕ, με κομματικζσ οργανϊςεισ μόνο ςτουσ βαςικοφσ
κλάδουσ *...+ και τα δφο κακοδθγθτικά κζντρα τθσ ΚΕ ςτθν κάκε περιοχι κα ζχουν
ανεξάρτθτα το κακζνα ςφνδεςθ με τθν ζδρα του ΡΓ...»427.

Ϋσ προσ τθν εςωτερικι κατάςταςθ, ο Ν. Ηαχαριάδθσ ανζφερε ςτο κλείςιμο ςτο

πρϊτο κζμα, ότι «μζςα ςτισ ςυνκικεσ τθσ επαναςτατικισ κρίςθσ ωριμάηει θ επαναςτατικι
κατάςταςθ», ενϊ το «πιο αρνθτικό ςθμείο *...+ είναι ότι θ αναδιοργάνωςθ των κομματικϊν
οργανϊςεων προχωρεί πολφ αργά, δεν είναι διόλου ικανοποιθτικι και αυτό περικλείνει
ςοβαροφσ κινδφνουσ»428.

Θ 7θ Ολομζλεια αςχολικθκε και με το κζμα εκείνων των πολιτικϊν κρατουμζνων

που υπζγραψαν «διλωςθ μετανοίασ». Με το ίδιο κζμα αςχολικθκαν και κατοπινά
κομματικά ςϊματα.

Θ 7θ Ολομζλεια, όπωσ και όλεσ οι αποφάςεισ του ΚΚΕ, διαχϊριςε εκείνουσ που
λφγιςαν «κάτω από πρωτάκουςτα και αδιάκοπα βαςανιςτιρια»429, από εκείνουσ που όχι
μόνο λφγιςαν αλλά πζραςαν και ςτθν υπθρεςία τθσ Αςφάλειασ. Εκείνουσ και εκείνεσ που
ανικαν ςτθν πρϊτθ κατθγορία και που αποτελοφςαν τθ ςυντριπτικι πλειοψθφία όςων
υπζγραψαν διλωςθ μετανοίασ, το ΚΚΕ τουσ αντιμετϊπιςε τελείωσ διαφορετικά.

Το πρϊτο που ηθτοφςε ιταν να κάνουν «αντιδιλωςθ», δθλαδι να ανακαλζςουν τθν

αρχικι διλωςθ μετανοίασ και ταυτόχρονα να αποκροφςουν κάκε προςπάκεια τθσ
Αςφάλειασ να τουσ πλθςιάςει και να τουσ μετατρζψει ςε όργανά τθσ.

Στθ ςυνζχεια καλοφςε να δουλζψουν ωσ δραςτιριοι οπαδοί του Κόμματοσ ςτισ

μαηικζσ οργανϊςεισ, ςτουσ τόπουσ δουλειάσ και κατοικίασ. Από αυτι τθ ςτάςθ τουσ θ 7θ
Ολομζλεια εξαρτοφςε και τθ δυνατότθτα να επανζλκουν ςτο Κόμμα ωσ μζλθ του ςε μία
πορεία.

Υπιρξαν αγωνιςτζσ που ανακάλεςαν τθ διλωςθ μετανοίασ, άλλοι δεν τθν

ανακάλεςαν αλλά παρζμειναν επί χρόνια ςτθ μεγάλθ πλειοψθφία τουσ ψθφοφόροι τθσ ΕΔΑ
και του ΚΚΕ. Οριςμζνοι από αυτοφσ ζδειξαν με τθ ςτάςθ τουσ ότι μποροφςαν να
επανζλκουν ςτο Κόμμα, όπωσ και ζγινε.

427
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα θείκελα, ηφκνο 7νο, 1949 - 1955, ζει. 39-40.
428
«Νένο Κφζκνο», ηεχρνο 8, Αχγνπζηνο 1950, ηφκνο 1950, Ν. Εαραξηάδε, «Γέθα
ρξφληα πάιεο. ΢πκπεξάζκαηα – Γηδάγκαηα – Καζήθνληα», ζει. 424.
429
7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 231.
 177

Είναι επίςθσ γεγονόσ ότι για αρκετά χρόνια μετά τον αγϊνα του ΔΣΕ εκείνοι που
λφγιςαν αντιμετωπίςτθκαν ςε αρκετζσ περιπτϊςεισ, όχι μόνο με πολιτικι αδιαλλαξία, που
ιταν ςωςτι και αναγκαία, αλλά και με ζντονθ ςυναιςκθματικι περιφρόνθςθ. Ϋςτόςο θ
τελευταία εξθγοφνταν από τισ δφςκολεσ ςυνκικεσ τθσ πάλθσ.

Θ ειςιγθςθ του ΡΓ ςτθν 7θ Ολομζλεια επανζλαβε τθν τοποκζτθςθ του Γραφείου

Ρλθροφοριϊν ότι το Κομμουνιςτικό Κόμμα τθσ Γιουγκοςλαβίασ είχε καταλθφκεί από τισ
αντεπαναςτατικζσ δυνάμεισ, κακϊσ και το χρζοσ των κομμουνιςτικϊν και εργατικϊν
κομμάτων να αποκαλφπτουν και να καταπολεμοφν τισ αντιλιψεισ αυτϊν των δυνάμεων,
που τισ χαρακτιριηε αςτικζσ και εκνικιςτικζσ.

Μιλϊντασ ςτθν Ολομζλεια ο Ν. Ηαχαριάδθσ ζκανε εκτενι αναφορά ςτθ

«δθμιουργία του άξονα Ακινα – Βελιγράδι», που εξελίχκθκε ςε άξονα Ακινασ –
Βελιγραδίου – Άγκυρασ. Οι διαπιςτϊςεισ και θ ανάλυςθ του Ν. Ηαχαριάδθ επιβεβαιϊκθκαν
πλιρωσ.

Στα τζλθ Νοεμβρίου 1950 θ γιουγκοςλαβικι κυβζρνθςθ παρζδωςε ςτθν ελλθνικι

ζναν αρικμό παιδιϊν που είχε μεταφζρει ο ΔΣΕ ςτο εξωτερικό για να ςωκοφν. Ιταν θ
περίοδοσ που οργίαηε ςτθν Ελλάδα θ αιμοςταγισ προπαγάνδα για το «παιδομάηωμα». Στο
ίδιο διάςτθμα θ γιουγκοςλαβικι κυβζρνθςθ παρζδωςε ςτθν ελλθνικι και 57 ςτρατιωτικοφσ
του ΔΣΕ. Συνακόλουκα θ κυβζρνθςθ των ΘΡΑ ανάγγειλε τθ χοριγθςθ δανείου προσ τθν
Γιουγκοςλαβία, φψουσ 33,5 εκατομμυρίων δολαρίων.

Το 1953 μονογραφικθκε θ ςυμφωνία για ςτρατιωτικι ςυμμαχία ανάμεςα ςτθν

Ελλάδα, τθ Γιουγκοςλαβία και τθν Τουρκία. Και ςτισ 9 Αυγοφςτου, μετά τθν επίςκεψθ του
Τίτο ςτθν Ακινα, κατά τθν οποία ζγιναν και εκατοντάδεσ «προλθπτικζσ» ςυλλιψεισ
κομμουνιςτϊν, οι υπουργοί Εξωτερικϊν των τριϊν χωρϊν υπζγραψαν ςυμφωνία για
ςτρατιωτικι ςυμμαχία εικοςάχρονθσ διάρκειασ. Θ ςυμφωνία προζβλεπε τθν παροχι
αμοιβαίασ βοικειασ ςε περίπτωςθ που μια από αυτζσ τισ τρεισ χϊρεσ δεχκεί επίκεςθ από
κάποια τζταρτθ. Είναι φανερό ότι με αυτι τθ ςυμφωνία θ Γιουγκοςλαβία ςυνδεόταν
ζμμεςα με το ΝΑΤΟ.

Πταν το κλίμα ςτισ ςχζςεισ Γιουγκοςλαβίασ – Σοβιετικισ Ζνωςθσ βελτιϊκθκε, θ

παραπάνω ςυμφωνία ατόνθςε και επί τθσ ουςίασ ζπαψε να ιςχφει.

Ο Ν. Ηαχαριάδθσ, ςε ςυνζντευξθ που παραχϊρθςε, απάντθςε ωσ εξισ ςτθν

ερϊτθςθ για τθ ςτάςθ του Τίτο απζναντι ςτθ Μακεδονία:

«Ραρά τθν πολεμικι ςυμμαχία Ελλάδασ - Γιουγκοςλαβίασ, απ' τθν πλευρά τθσ
κυβζρνθςθσ τθσ τελευταίασ δεν υπάρχει ακόμα μια, λίγο πολφ κακαρι, διακιρυξθ ότι
παραιτικθκε απ' τισ εδαφικζσ τθσ βλζψεισ και αξιϊςεισ πάνω ςτθ Κεςςαλονίκθ και γενικά
τθ Μακεδονία του Αιγαίου. Γι' αυτό ο λαόσ μασ πρζπει προσ τθν πλευρά αυτι νάχει πάντα
το νου του»430.

3.Α. 12. Θ 3θ ΢ΤΝΔΙΑ΢ΚΕΨΘ ΣΟΤ ΚΚΕ

(10-14 ΟΚΣΩΒΡΙΟΤ 1950)

430
Ζ ζπλέληεπμε δφζεθε ζηνλ ΢φισλα Γξεγνξηάδε, ηφηε αληαπνθξηηή ηεο εθεκεξίδαο
Αθξόπνιηο, ε νπνία δεκνζηεχηεθε θαη ζην πεξηνδηθφ Νένο Κόζκνο, ΢επηέκβξεο 1953, ηεχρ. 9,
ζει. 28.
 178

Με Απόφαςθ τθσ 7θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ ςυγκλικθκε ςτθ ΢ουμανία θ 3θ Συνδιάςκεψθ του
ΚΚΕ. Στισ εργαςίεσ τθσ Συνδιάςκεψθσ, που ιταν το ανϊτατο κομματικό Σϊμα που
ςυγκλικθκε μετά από το 7° Συνζδριο (Οκτϊβριοσ του 1945), πιραν μζροσ 179 τακτικοί και 5
αναπλθρωματικοί αντιπρόςωποι, οι περιςςότεροι από τισ κομματικζσ οργανϊςεισ του
εξωτερικοφ. Οι 14 τακτικοί αντιπρόςωποι και οι 2 αναπλθρωτζσ, που εκπροςωποφςαν τθ
Κράκθ, τθν Ανατολικι και τθν Κεντρικι Μακεδονία, ιταν μζλθ των ανταρτοομάδων που
δροφςαν ςε αυτζσ τισ περιοχζσ.

Τρεισ μζρεσ πριν τθ Συνδιάςκεψθ (7 Οκτωβρίου 1950) ςυνιλκε θ 8θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ431,
που ςυηιτθςε όλα τα κζματα τα οποία αφοροφςαν τθ διεξαγωγι τθσ (κανονιςμόσ εργαςιϊν
κ.α.). Συηιτθςε επίςθσ και ενζκρινε τισ προτάςεισ προσ τθ Συνδιάςκεψθ για τθν εκλογι432 9
αναπλθρωματικϊν μελϊν τθσ ΚΕ και 2 τθσ ΚΕΕ. Με ψιφουσ 19 υπζρ και 1 κατά (Ν.
Ηαχαριάδθσ) θ 8θ Ολομζλεια ψιφιςε να μθν κλθκεί ςτθ Συνδιάςκεψθ ο Μ. Βαφειάδθσ, που
αρχικά υπιρχε θ ςκζψθ να ζρκει για να πει όςα κατιγγειλε με γράμμα του ςτο ΡΚΚ(μπ), ςε
βάροσ του Ηαχαριάδθ.

Θ 3" Συνδιάςκεψθ αςχολικθκε με τα εξισ κζματα:

1) Δζκα χρόνια αγϊνων. Διδάγματα, ςυμπεράςματα, κακικοντα (ειςθγθτισ Ν. Ηαχαριάδθσ).

2) Θ κατάςταςθ και τα προβλιματα των πολιτικϊν προςφφγων ςτισ Λαϊκζσ Δθμοκρατίεσ

(ειςθγθτισ Βαςίλθσ Μπαρτηιϊτασ).

3) Οργανωτικά ηθτιματα (ειςθγθτισ Γιάννθσ Λωαννίδθσ).

Ππωσ προκφπτει από τον προςδιοριςμό του πρϊτου κζματοσ, θ Συνδιάςκεψθ επιχείρθςε
να εκτιμιςει τθ δράςθ του Κόμματοσ ςτθ δεκαετία 1940.

Από το ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ εγκρίκθκε το άρκρο του Ν. Ηαχαριάδθ Δζκα χρόνια πάλθσ.
Συμπεράςματα - Διδάγματα - Κακικοντα, ωσ υλικό για τισ τοπικζσ Συνδιαςκζψεισ, κακϊσ
και για τθν 3θ Συνδιάςκεψθ433.

Για τον εκνικοαπελευκερωτικό αγϊνα 1940-1944, το κείμενο εκτίμθςε:

«Τον κοινό ςυμμαχικό αγϊνα ενάντια ςτο χιτλερικό φαςιςμό θ κακοδιγθςθ του ΚΚΕ
ουςιαςτικά τον κατάλαβε ςαν ανεπιφφλαχτθ υποςτιριξθ, όχι τθσ κοινισ ςυμμαχικισ
υπόκεςθσ, μα τθσ αγγλικισ πολιτικισ και των αγγλικϊν ιμπεριαλιςτικϊν επιδιϊξεων ςτθ
Μεςόγειο και ςτθ Νοτιοανατολικι Ευρϊπθ *...+. Το λάκοσ αυτό ςτζρθςε το ΚΚΕ και το

431
Στθν 8θ Ολομζλεια πιραν μζροσ 20 τακτικά και αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ και
τθσ ΚΕΕ. Απουςίαηαν δικαιολογθμζνα οι Λ. Στρίγκοσ, Ν. Ακριτίδθσ, Ν. Μπελογιάννθσ,
Μιλτομ. Ρορφυρογζνθσ, Ωρφςα Ωατηθβαςιλείου *Αρχείο ΚΚΕ - Ζγγραφο 230468, Διςζλιδο
χειρόγραφο πρακτικό τθσ 8θσ Ολομζλειασ για τθν προετοιμαςία τθσ 3θσ Συνδιάςκεψθσ του
ΚΚΕ].
432
Στισ προτάςεισ τθσ ΚΕ υπιρχε και ο Ραναγιϊτθσ Λεπενιϊτθσ. Θ Συνδιάςκεψθ
απζρριψε τθ ν πρόταςθ και αντί του Λεπενιϊτθ εκλζχκθκε αναπλθρωματικό μζλοσ τθσ ΚΕ ο
Βας. Ηάχοσ.

433
Σν άξζξν δεκνζηεχζεθε ζε δπν κέξε ζην πεξηνδηθφ Νένο Κόζκνο, Αχγνπζηνο 1950,
ηεχρ. 8 θαη ΢επηέκβξηνο 1950, ηεχρ. 9.
 179

λαίκοαπελευκερωτικό κίνθμα μασ άπτιν κακαρι επαναςτατικι προοπτικι και *...+ οδιγθςε
κατοπινά ςτθν ιττα»434.

Για το Δεκζμβρθ:

«Το βαςικό λάκοσ που εδϊ ζκανε θ κακοδιγθςθ του ΚΚΕ είναι ότι δεν πρόβλεψε και δεν
προετοιμάςτθκε ςαν Κόμμα και ςαν κίνθμα για ν' αντιμετωπίςει τθν αγγλικι ειςβολι *...+. Το
ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ δεν προείδε, δεν προετοίμαςε, δεν οργάνωςε και δενδιθυκυνε τθ μάχθ
του Δεκζμβρθ. Το ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ ανζχκθκε κατά τρόπο απαράδεχτο και ακατανόθτο τθ
μονοπωλιακι διαχείριςθ του Δεκζμβρθ απτό Γ. Σιάντο. Ο Γ. Σιάντοσ κατάργθςε αυκαίρετα,
χωρίσ να ρωτιςει κανζναν, το ΓΑ του ΕΛΑΣ και ίδρυςε τθν ΚΕ του ΕΛΑΣ, όπου ζκανε αυτό
που ικελε...».

Για τθ Συμφωνία τθσ Βάρκιηασ:

«...Τι ςυμφωνία μποροφςαμε να υπογράψουμε; Μποροφςαμε να επιβάλουμε τουσ

παρακάτω όρουσ: α) Να κρατιςουν οι αντάρτεσ ατομικά τα όπλα τουσ τθσ αντίςταςθσ, β) Να
δοκεί γενικι δίχωσ κανζνα περιοριςμό αμνθςτεία για το Δεκζμβρθ, γ) Ν' αναγνωριςτεί
χωρίσ επιφφλαξθ όλθ θ εαμικι εκνικι αντίςταςθ, δ) Ν' αποχωριςουν αμζςωσ οι αγγλικζσ
δυνάμεισ μια και γερμανόσ δεν υπιρχε πια ςτθν Ελλάδα. *...+ε) Ζπρεπε να οριςκεί
ςυγκεκριμζνθ θμερομθνία για ςφντομεσ εκλογζσ που κα τισ ζκανε κυβζρνθςθ, όπου κα
ςυμμετείχε και το ΕΑΜ *...+ Αντί όμωσ για ςυμφωνία εμείσ κάναμε ςυνκθκολόγθςθ... »435.

Βεβαίωσ, οι όροι που κεωροφςε ότι ζπρεπε να τεκοφν, για να υπογραφεί θ ςυμφωνία, ιταν
ουτοπικοί. Κα μποροφςαν να αποτελοφν ηθτιματα ηφμωςθσ και ςυςπείρωςθσ, προκειμζνου
το λαϊκό κίνθμα να προετοιμαςτεί για τθν αντεπίκεςθ του, όχι όμωσ και ωσ όροι που ο τα-
ξικόσ εχκρόσ ιταν δυνατό να τουσ δεχκεί.

Για τον «καινοφργιο ζνοπλο αγϊνα 1946-1949» αναφζρκθκε ςτθ 2θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του
ΚΚΕ (12 Ψεβρουαρίου 1946), θ οποία αποφάςιςε τθ « ςυνζχιςθ τθσ πολιτικισ για τθ λαϊκι
ενότθτα και ςυμφιλίωςθ *...+ Μπροςτά όμωσ ςτθν τρομοκρατικι αδιαλλαξία των άγγλων και
του μοναρχοφαςιςμοφ κατζλθξε και ςε ςυγκεκριμζνεσ αποφάςεισ για τθν επίςπευςθ και
ολοκλιρωςθ τθσ οργανωτικοτεχνικισ ςτρατιωτικισ προετοιμαςίασ, για το προοδευτικό
δυνάμωμα και ενίςχυςθ τθσ ζνοπλθσ αντίςταςθσ του Λαοφ»436.

Στο κεφάλαιο Συμπεραςμάτων και Διδαγμάτων ςθμείωνε ότι:

«Στα 1941-1944 ςτθν ουςία δεν παλαίβαμε για τθν εξουςία. Ρεριμζναμε να νικιςουν οι
ςφμμαχοι και να μασ δόςουν τθν εξουςία. Ιρκαν όμωσ οι άγγλοι, ι καλλίτερα τουσ φζραμε,
και αντί να μασ δόςουν μασ πιραν τθν εξουςία. *...] Στα 1946-1949 παλαίψαμε για τθν
εξουςία. Ραρά τα μερικά λάκθ μασ, ςθμαντικά όμωσ και ςοβαρά και παρά τισ ελλείψεισ και
αδυναμίεσ, που παρουςιάςαμε ςτον πολιτικό και ςτρατιωτικό τομζα, θ γραμμι μασ ιταν
βαςικά ςωςτι»437.

434
Πεξηνδηθφ Νένο Κόζκνο, Αχγνπζηνο 1950, ηεχρ. 8, ζει. 401.
435
Πεξηνδηθφ Νένο Κόζκνο, Αχγνπζηνο 1950, ηεχρ. 8, Ν. Εαραξηάδε, «Γέθα ρξόληα
πάιεο. ΢πκπεξάζκαηα – Γηδάγκαηα - Καζήθνληα», ζει. 402-403.
436
Ρεριοδικό Νζοσ Κόςμοσ, Αφγουςτοσ 1950, τεφχ. 8, Ν. Ηαχαριάδθ, «Δζκα χρόνια
πάλθσ. Συμπεράςματα - Διδάγματα - Κακικοντα», ςελ. 413-414.

437
Πεξηνδηθφ Νένο Κόζκνο, Αχγνπζηνο 1950, ηεχρ. 8, Ν. Εαραξηάδε, «Γέθα ρξόληα
πάιεο. ΢πκπεξάζκαηα - Γηδάγκαηα - Καζήθνληα», ζει. 420-421.
 180

Θ Απόφαςθ τθσ 3θσ Συνδιάςκεψθσ ιταν μονομερισ ςτθν κριτικι τθσ, αφοφ εκτίμθςε «ςα
βαςικά ςωςτι τθν πολιτικι γραμμι και τθν οργανωτικι πολιτικι και δουλειά τθσ ΚΕ και του
ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ απ' τθ 121 Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ και το 7° Συνζδριο του ΚΚΕ ωσ τθν
υποχϊρθςθ μασ απ' το Βίτςι - Γράμμο (Αφγουςτοσ 1949)»438.

- Στθν 3θ Συνδιάςκεψθ ο Ν. Ηαχαριάδθσ υποςτιριξε ότι δεν ζκεςε ανοιχτά ςε κριτικι τθν
πολιτικι τθσ περιόδου 1941 και μζχρι τθ Συμφωνία τθσ Βάρκιηασ, επειδι το Κόμμα δεν ιταν
ζτοιμο να καταδικάςει τθν πολιτικι κατά τθν Κατοχι, όπωσ επίςθσ και επειδι φοβόταν διά-
ςπαςθ του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Υποςτιριξε ότι «ουςιαςτικά θ ανατροπι τθσ γραμμισ τθσ
Βάρκιηασ *...+ κα μποροφςε να μασ φζρει ςε μια κρίςθ γιατί ο εχκρόσ μποροφςε να πιαςτεί
απ' αυτό και ν' αλλάξει τθν πολιτικι του και, επωφελοφμενοσ *...+ κα χτυποφςε κατακζφαλα
και κα μασ ζκανε ηθμιά»439.

Αν και οι παραπάνω ςκζψεισ του είχαν βάςθ, ςε καμία περίπτωςθ δε δικαιολογοφν τθν
πολιτικι επιλογι που ζκανε. Είχε τθ δυνατότθτα και τθν ευκφνθ να δράςει γριγορα και
αποφαςιςτικά, όπωσ απαιτοφςαν οι ςυνκικεσ, αςκϊντασ ανοιχτά τθν κριτικι του για τθν
περίοδο 1941 και μζχρι τθ Βάρκιηα.

Θ 3θ Συνδιάςκεψθ, ενϊ εκτίμθςε με ακρίβεια και ςαφινεια το ρόλο του εγγλζηικου

ιμπεριαλιςμοφ και τθ ςτάςθ τθσ θγεςίασ του ΚΚΕ (1941 - Ψεβρουάριοσ 1945) απζναντι ςτθν
εγγλζηικθ πολιτικι, δεν ζκανε μια ολοκλθρωμζνθ αντικειμενικι εκτίμθςθ για τον Άρθ
Βελουχιϊτθ. Ενϊ ςωςτά εκτιμοφςε τθν απεικαρχία του Άρθ, ωσ ενζργεια αντικομματικι
που αντικειμενικά τον ζκετε εκτόσ του Κόμματοσ, όφειλε να αναγνωρίςει ότι θ άποψθ του
Άρθ για ςυνζχιςθ του ζνοπλου αγϊνα ιταν ςωςτι, ότι είχε δίκιο που διαφϊνθςε με τισ
Συμφωνίεσ του Λιβάνου και τθσ Καηζρτασ και αντιτάχκθκε ςτθ Συμφωνία τθσ Βάρκιηασ. Είχε
δίκιο ωσ προσ τθν ανάλυςι του για τον ιμπεριαλιςτικό χαρακτιρα των επιδιϊξεων και
ενεργειϊν τθσ Μ. Βρετανίασ. Είχε δίκιο ωσ προσ τθν ανάγκθ και τισ δυνατότθτεσ που
υπιρχαν για τθν αναδιοργάνωςθ και τθ ςυνζχιςθ του ζνοπλου αγϊνα. Θ εκτίμθςθ του Άρθ
για τον εγγλζηικο ιμπεριαλιςμό ςυνζπιπτε με τθν εκτίμθςθ τθσ 3θσ Συνδιάςκεψθσ, ωσ προσ
το ότι θ Συμφωνία αποτελοφςε ςυνκθκολόγθςθ.

Ραρά το γεγονόσ, λοιπόν, ότι ςτθ ςυνολικι απόφαςθ τθσ 3θσ Συνδιάςκεψθσ
περιζχονταν ςειρά ςωςτϊν εκτιμιςεων και ςυμπεραςμάτων, θ κριτικι, που αςκοφςε ςτθν
πολιτικι του Κόμματοσ για τα χρόνια 1941 - 1945, δεν προχωροφςε ςε βάκοσ.

Οι αναφορζσ ςτο άρκρο του Ν. Ηαχαριάδθ «Δζκα χρόνια πάλθσ. Συμπεράςματα,

Διδάγματα, Κακικοντα» και ςτα ντοκουμζντα τθσ 3θσ Συνδιάςκεψθσ για τισ αιτίεσ που
οδιγθςαν ςτθν «…ιττα τθσ λαϊκισ επανάςταςθσ ςτθν Ελλάδα»440 το 1944, ςωςτά κρίνουν
λακεμζνεσ επιλογζσ ςτισ ςυμμαχίεσ και ςτουσ ςυμβιβαςμοφσ, αλλά δεν κρίνουν τθν πθγι
τουσ, το λακεμζνο προςδιοριςμό τθσ επιδιωκόμενθσ εξουςίασ, το γεγονόσ ότι θ
«λαοκρατικι» εξουςία δεν εννοοφνταν ωσ εργατικι εξουςία.

Από τθν άλλθ, θ πολιτικι γραμμι που διαμόρφωςε θ 3θ Συνδιάςκεψθ για το

επόμενο διάςτθμα, περιείχε αντιφάςεισ, ςτον ανάλογο προςδιοριςμό των κοινωνικϊν
δυνάμεων:

«9. Κεντρικι, ανϊτατθ πολιτικι ζκφραςθ τθσ οργάνωςθσ και πάλθσ του Λαοφ για τα
δίκαιά του πρζπει νάναι το πανελλαδικό, παλλαϊκό, μζτωπο ι ςυναςπιςμόσ όλων των

438
Ζ3ε ΢πλδηάζθεςε ηνπ ΚΚΔ, έθδ. ΢ύγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2010, ζει. 526.
439
Ζ 3ε ΢πλδηάζθεςε ηνπ ΚΚΔ, έθδ. ΢ύγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2010, ζει. 35.
440
Πεξηνδηθφ Νένο Κόζκνο, Αχγνπζηνο 1950, ηεχρ. 8, Ν. Εαραξηάδε, «Γέθα ρξόληα
πάιεο. ΢πκπεξάζκαηα - Γηδάγκαηα - Καζήθνληα», ζει. 401.
 181

λαϊκϊν προοδευτικϊν και δθμοκρατικϊν δυνάμεων, οργανϊςεων, κομμάτων, παραγόντων,

προςωπικοτιτων τθσ χϊρασ»441.

Το κείμενο ςθμειϊνει τθν ανάγκθ αυτοκριτικισ εξζταςθσ όλων των λακϊν,

ελλείψεων, αδυναμιϊν τθσ δεφτερθσ περιόδου, προκειμζνου να βγουν διδάγματα που κα
βοθκιςουν το Κόμμα να ωριμάςει, να ςφυρθλατιςει τθν πεικαρχία και μονολικικότθτα, να
αντιμετωπίςει με επιτυχία τισ νζεσ προςπάκειεσ του ταξικοφ αντιπάλου (αςφάλειασ,
αμερικανϊν, Λντζλιτηενσ Σζρβισ, τιτικϊν προβοκατόρων, μοναρχοφαςιςτϊν) να χτυπιςουν
και να υπονομεφςουν το Κόμμα. Να αντιμετωπίςει τον οπορτουνιςμό, τθ ςυνκθκολόγθςθ
και το φραξιονιςμό που απειλοφςε το Κόμμα από τα μζςα. Σε αυτι τθν κατεφκυνςθ
αςκοφςε δριμεία κριτικι ςτισ απόψεισ του Δ. Ραρτςαλίδθ αλλά και ςτο μπλοκ Ραρτςαλίδθ,
Βαφειάδθ, Καραγιϊργθ, Αποςτόλου που το «ςιγόνταρε» θ Ωρφςα Ωατηθβαςιλείου.

«Θ Συνδιάςκεψθ αποκροφει αποφαςιςτικά και καταδικάηει ολοκλθρωτικά τθν

αντικομματικι, ανακεωρθτικι, οπορτουνιςτικι, θττοπακι και φραξιονιςτικι-διαςπαςτικι
πλατφόρμα του Μ. Ραρτςαλίδθ, που αποδζχεται, αντιγράφει και επεκτείνει τθ κζςθ του
Βαφειάδθ, κακϊσ και τθν φποπτθ και εχκρικι για το Κόμμα μασ και το Λαό μασ επίκεςθ του
Βαφειάδθ ενάντια ςτθν θγεςία του ΚΚΕ»442.

Θ 3θ Συνδιάςκεψθ, παρά τθν επιμονι του Ηαχαριάδθ, αποφάςιςε να μθν κλθκεί ςτθ
Συνδιάςκεψθ για να μιλιςει ο Βαφειάδθσ. Ενζκρινε τθν κριτικι ςτθν πλατφόρμα Βαφειάδθ,
που δόκθκε με τθν απόφαςθ του ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ ςτισ 15 Νοεμβρίου 1948, κακϊσ και
ςτθν 5θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (1949). Ωαρακτιριςε ωσ φποπτθ, ςυκοφαντικι και χαφιζδικθ τθν
επίκεςθ του Βαφειάδθ εναντίον του Ηαχαριάδθ. Ενζκρινε τθ διαγραφι του από μζλοσ του
Κόμματοσ και αποφάςιςε να τον παραπζμψει ςε ςτρατοδικείο για να δικαςτεί ωσ εχκρόσ
του ΚΚΕ.

Σχετικά με τθ κζςθ τθσ Ελλάδασ ςτα Βαλκάνια και ςτο διεκνι ςυςχετιςμό,
επιςιμανε τθν εμπλοκι τθσ ςτον πολεμικό τυχοδιωκτιςμό των ΘΡΑ ςτθν Κορζα με
αποςτολι ελλθνικοφ ςτρατοφ, τθν ολόπλευρθ ςτρατιωτικοποίθςθ τθσ Ελλάδασ και τθ
δθμιουργία του τετραγϊνου Ελλάδα - Γιουγκοςλαβία - Τουρκία - Λταλία.

Ακόμθ επιςιμανε τισ ςυνεχείσ προκλιςεισ του μοναρχοφαςιςμοφ ενάντια ςτθν

Αλβανία και τθ Βουλγαρία443.

441
H 3ε ΢πλδηάζθεςε ηνπ ΚΚΔ, έθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα 2010, ζει. 537.
442
H 3ε ΢πλδηάζθεςε ηνπ ΚΚΔ, έθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα 2010, ζει. 527
443
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, 1949 - 1955, ζει. 68.
Τον Οκτϊβριο 1949 τα επειςόδια που λάβαιναν χϊρα ςτα ελλθνοβουλγαρικά
ςφνορα τζκθκαν από τθ βουλγαρικι πλευρά ςτον ΟΘΕ. Αντιδράςεισ προκλικθκαν και από
τθ διλωςθ του Σοφοκλι Βενιηζλου ότι «θ ελλθνικι κυβζρνθςθ μελετά τθ δυνατότθτα
ζκδοςθσ διαταγισ ο τακτικόσ ςτρατόσ να κυνθγά τουσ διαφεφγοντεσ από τθν Ελλάδα
ςταςιαςτζσ ςτο Αλβανικό ζδαφοσ» (Λορντάν Μπάεφ, Ο εμφφλιοσ πόλεμοσ ςτθν Ελλάδα –
Διεκνείσ διαςτάςεισ, εκδόςεισ Ψιλίςτωρ, ςελ. 219).

Οι προκλιςεισ ςυνεχίηονταν ακόμα και το 1953. Είναι χαρακτθριςτικι θ γραπτι

διαμαρτυρία, που υπζβαλε θ βουλγαρικι κυβζρνθςθ ςτον ΟΘΕ (18 Μαΐου 1953), όπου,
εκτόσ από παραβιάςεισ του εκνικοφ εναζριου χϊρου τθσ Βουλγαρίασ, γινόταν αναφορά και
ςε πολυάρικμεσ παραβιάςεισ των ςυνόρων από ζνοπλεσ ομάδεσ (6 το Ψεβρουάριο, 9 το
Μάρτιο και 7 τον Απρίλιο). (Εφθμερίδα «Το Δελτίο μασ», 23 Μαΐου 1953, ςελ. 6, Αρχείο ΚΚΕ
ςτο «Επιμορφωτικό Κζντρο Ωαρίλαοσ Ψλωράκθσ»).
 182

Θ απόφαςθ, υπερτιμϊντασ και εδϊ τισ αγωνιςτικζσ διακζςεισ και το επίπεδο

πολιτικισ οργάνωςθσ των μαηϊν, αλλά και τον κίνδυνο πολζμου κατά των χωρϊν τθσ
λαϊκισ εξουςίασ και τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ, υποςτιριηε:

«Ο λαόσ όμωσ είναι απόλυτα και αποφαςιςτικά ενάντιοσ ςε κάκε επίκεςθ και
πολεμικό τυχοδιωκτιςμό ενάντια ςτθν Αλβανία και τθ Βουλγαρία, ενάντια ςτισ χϊρεσ τθσ
Λαϊκισ Δθμοκρατίασ και τθ Μεγάλθ πατρίδα, τθ Σοβ. Ενωςθ… Και τον πόλεμο αυτόν που
ετοιμάηουν οι αμερικανοί και οι μοναρχοφαςίςτεσ κα πιάςουμε βουνά και ταμποφρια και
με το όπλο και το δικό μασ πόλεμο κα τόνε κάνουμε τάφο του μοναρχοφαςιςμοφ, τθσ
πλουτοκρατίασ και τθσ αμερικανοκρατίασ ςτθν Ελλάδα»444.

Θ απόφαςθ ςθμείωνε τθν ανάγκθ «κεντρικισ ανϊτατθσ πολιτικισ ζκφραςθσ τθσ

οργάνωςθσ και τθσ πάλθσ του Λαοφ», ςτθ διαμόρφωςθ του «πανελλαδικοφ, παλλαϊκοφ
μετϊπου ι ςυναςπιςμοφ όλων των λαϊκϊν προοδευτικϊν και δθμοκρατικϊν δυνάμεων *...+
ο αγωνιςτικόσ δθμοκρατικόσ ςυναςπιςμόσ κα πρζπει να απομονϊςει και να αποξενϊςει
όλουσ τουσ κεντρωτικοφσ και ψευτοςοςιαλιςτικοφσ ρεφορμιςτικοφσ αγροτοκάπθλουσ *...+
που για αποςτολι ζχουν *...+ να ευνουχίςουν το λαϊκό αγϊνα...»445.

Τζλοσ, θ απόφαςθ τθσ Συνδιάςκεψθσ κατζλθγε ςε κατευκφνςεισ ιδεολογικισ

ενίςχυςθσ και οργανωτικισ αναςφνταξθσ του Κόμματοσ, ιδιαίτερα για τισ ςυνκικεσ τθσ
παράνομθσ δράςθσ του ςτθν Ελλάδα *...+ Διατφπωνε κριτιρια για τθ δράςθ και ανάδειξθ
των ςτελεχϊν446.

Θ 3θ Συνδιάςκεψθ αποφάςιςε να ηθτιςει από τα Κόμματα των Λαϊκϊν

Δθμοκρατιϊν, εκτόσ από το ΡΚΚ(μπ), να δεχτοφν τα μζλθ του ΚΚΕ ςτισ αντίςτοιχεσ
κομματικζσ οργανϊςεισ τουσ ςτα εργοςτάςια και ςτα Σοβχόη, κάτι που ζγινε δεκτό. Ϋσ
αιτιολογικι βάςθ αυτισ τθσ απόφαςθσ προβλικθκε ότι «βριςκόμαςτε ςτθ χϊρα τουσ και
δεν μπορεί να υπάρχουν δφο κομματικζσ οργανϊςεισ ςτο εργοςτάςιο και ςτο ςοβχόη, γιατί
αυτό διαςπά τθν κομματικι δουλιά και τθν κακοδιγθςθ και μασ απομακρφνει απ’ τουσ
κομμουνιςτζσ των ΛΔ»447.

Θ 3θ Συνδιάςκεψθ ενζκρινε τισ εκκζςεισ-πορίςματα των αντίςτοιχων επιτροπϊν

που είχαν ςυγκροτθκεί για τισ «υποκζςεισ Βαφειάδθ, Σιάντου». Για τον πρϊτο θ
Συνδιάςκεψθ κατζλθξε να ερευνθκοφν τα «φποπτα ςθμάδια που υπάρχουν ςτθ ηωι του (…)
όπωσ οι ςχζςεισ του με πράκτορα τθσ Λντζλιτηενσ Σζρβισ448. Για το δεφτερο κατζλθξε ςτθ
διαπίςτωςθ ότι «είναι χαφιζσ»449.

Επίςθσ θ 3θ Συνδιάςκεψθ, ταυτόχρονα με κομματικζσ ποινζσ που επζβαλε ςε μια

ςειρά ςτελζχθ450, ενζκρινε τθν απόφαςθ τθσ ΚΕ για κακαίρεςθ από αυτιν και διαγραφι
από μζλοσ του ΚΚΕ του Κϊςτα Καραγιϊργθ, ωσ πράκτορα του εχκροφ.

444
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, 1949 - 1955, ζει. 68.
445
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, 1949 - 1955, ζει. 68.
446
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, 1949 - 1955, ζει. 69-72.
447
H 3ε ΢πλδηάζθεςε ηνπ ΚΚΔ, έθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα 2010, ζει. 383.
448
H 3ε ΢πλδηάζθεςε ηνπ ΚΚΔ, έθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα 2010, ζει. 561.
449
H 3ε ΢πλδηάζθεςε ηνπ ΚΚΔ, έθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα 2010, ζει. 565.
450
«Ζ 3ε ΢πλδηάζθεςε ηνπ ΚΚΔ απνθαζίδεη:
1) Δγθξίλεη ηελ απόθαζε ηεο 5εο Οινκέιεηαο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ πνπ θαζαηξεί από ηελ
ΚΔ ηνπ ΚΚΔ ηνπο παξαθάησ ζπληξόθνπο, γηαηί απέηπραλ ζηε δνπιεηά πνπ ηνπο αλέζεζε ην
Κόκκα θαη δελ έπαημαλ ην ξόιν ηνπο ζαλ κέιε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ: α) Μήηζν Βαηνπζηαλό, β)
Θαλάζε Υαηδή, γ) Μηράιε Σζάληε, δ) Φσθίσλα Βέηηα. 2) Δγθξίλεη ηηο απνθάζεηο ηεο 5εο θαη 7εο
Οινκέιεηαο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ πνπ θαζαηξνύλ από κέιε ηεο ΚΔ θαη δηαγξάθνπλ από κέιε ηνπ
 183

Θ 3θ Συνδιάςκεψθ εξζλεξε αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ τουσ Κεπζςθ Νίκανδρο,

Κιουρτςι Ραντελι, Καςιμάτθ Σταφρο, Ραπαδόπουλο Βαγγζλθ (Ψωκά), Ραπαγεωργίου
Μιτςο (Βελιςςάρθ), Δάλλα Μιτςο, Υφαντι Ραναγιϊτθ (Θρακλι), Ηάχο Βαςίλθ, Μπράτςο
Κφμιο. Επίςθσ εξζλεξε μζλθ τθσ ΚΕ Ελζγχου τουσ Καρρά Θλία και Ραπαριγα Γιϊργθ.

Ακόμα αποφάςιςε να πραγματοποιθκεί θ ανακαταγραφι των κομματικϊν μελϊν

που ηοφςαν ςτθν ΕΣΣΔ και ςτισ άλλεσ χϊρεσ τθσ εργατικισ εξουςίασ.

Στθν 3θ Συνδιάςκεψθ δεν παραβρζκθκε αντιπροςωπεία τθσ ΚΕ του ΡΚΚ(μπ), ενϊ

ςτα χαιρετιςτιρια που ζςτειλε θ Συνδιάςκεψθ ςε ςειρά ΚΚ δεν περιλαμβανόταν το
ΡΚΚ(μπ).Το χαιρετιςτιριο απευκυνόταν προςωπικά ςτον Λ.Β. Στάλιν, όχι όμωσ και ςτθν ΚΕ
του ΡΚΚ(μπ).

3.Α. 13. ΑΝΑΓΚΘ ΕΠΙ΢ΘΜΘ΢ ΑΠΟΚΑΣΑ΢ΣΑ΢Θ΢ ΣΟΤ ΑΡΘ ΒΕΛΟΤΧΙΩΣΘ

Ο Άρθσ Βελουχιϊτθσ (Κανάςθσ Κλάρασ) ςωςτά χαρακτιριηε ωσ λακεμζνθ τθ

Συμφωνία τθσ Βάρκιηασ. Αν και δεν είχε οδθγθκεί ςε ολοκλθρωμζνα ςυμπεράςματα για τα
προβλιματα ςτθ ςτρατθγικι του ΚΚΕ και τον ζνοπλο αγϊνα 1940-1944, με θρωιςμό και
αυτοκυςία υπθρζτθςε τθν ζνοπλθ ταξικι πάλθ. Ϋςτόςο, παρά τθ ςθμαςία τθσ πολιτικισ
διαφωνίασ του, δεν δικαιϊνεται οφτε θ απεικαρχία οφτε θ ατομικι ευκφνθ ςτθν ανάλθψθ
πρωτοβουλιϊν αντίκετων προσ τισ αποφάςεισ και ενζργειεσ του Κόμματοσ. Θ ζμπρακτθ
αντίκεςθ του Άρθ Βελουχιϊτθ με τθ κεμελιϊδθ αρχι του δθμοκρατικοφ ςυγκεντρωτιςμοφ
δικαιολογθμζνα προκάλεςε τθ διαγραφι του.

Το Κόμμα κακυςτζρθςε να αποκαταςτιςει πολιτικά τον Άρθ με Απόφαςθ

κομματικοφ Σϊματοσ, ςε περίοδο που είχε πλζον ςυνειδθτοποιιςει ότι θ Συμφωνία τθσ
Βάρκιηασ ιταν λακεμζνθ από τθ ςκοπιά των λαϊκϊν ςυμφερόντων.

Ϋςτόςο, με ςειρά ενεργειϊν του ΚΚΕ τιμοφςε τθ μνιμθ του πρϊτο-καπετάνιου του ΕΛΑΣ,
Άρθ Βελουχιϊτθ: Με τθν ευκαιρία τθσ 15θσ επετείου του κανάτου του, ο ραδιοφωνικόσ
ςτακμόσ Θ Φωνι τθσ Αλικειασ μετζδωςε τον Λοφνιο 1960 ςθμείωμα για τθ ηωι και τθ
δράςθ του. Ραρόμοιο ςθμείωμα δθμοςιεφτθκε και τον Λοφνιο 1965 ςτο περιοδικό Νζοσ
Κόςμοσ με τθν ευκαιρία τθσ 20ισ επετείου του κανάτου του.451 Και ςτα επόμενα χρόνια,
ζγιναν εκδθλϊςεισ ςτθ μνιμθ του, ενϊ υπιρξαν πολλά ςχετικά δθμοςιεφματα ςτα
κομματικά ζντυπα. Στθν πράξθ απορρίφκθκαν οι ςε βάροσ του κατθγορίεσ ωσ προβοκάτορα
κ.α.

Ο Α' Τόμοσ του Δοκιμίου Λςτορίασ του ΚΚΕ (1918-1949) αναφζρεται ςτθν θρωικι
δράςθ και ςτθν τραγικι κυςία του.452

Κόκκαηνο ηνπο: α) Νίθν Ρνπκειηώηε γηαηί ιηπνηάρηεζε από ην Κόκκα, θαη β) Παλαγηώηε
Μαπξνκάηε γηαηί δηαηύπσζε αληηζνβηεηηθέο εθδειώζεηο. 3) Δγθξίλεη ηελ απόθαζε ηεο 5εο
Οινκέιεηαο πνπ θαζαηξεί από ηελ ΚΔ ηνπ ΚΚΔ ηνλ Αρηιιέα Μπιάλα γηαηί ζπλζεθνιόγεζε θαη
ζπκβηβάζηεθε κε ηνλ ερζξό θαη απνθαζίδεη ηε δηαγξαθή ηνπ από ην ΚΚΔ…» [H 3ε
΢πλδηάζθεςε ηνπ ΚΚΔ, έθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα 2010, ζει. 552].
451
Πεξηνδηθφ Νένο Κόζκνο, Ηνχλεο 1965, ηεχρ. 6, Μ. Ρνπκειηψηε, «Άξεο Βεινπρηώηεο
(1905-1945)», ζει. 91-94.
452
Γνθίκην Ηζηνξίαο ηνπ ΚΚΔ, ηνκ. Α', έθδ. ΢ύγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 1995, ζει. 517.
 184

Θ ΚΕ του ΚΚΕ προτείνει τθν πολιτικι του αποκατάςταςθ με Απόφαςθ τθσ

Ρανελλαδικισ Συνδιάςκεψθσ.

3.Α. 14. ΑΠΟ ΣΘ ΗΩΘ ΣΩΝ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΠΡΟ΢ΦΤΓΩΝ

Το 1950, ςφμφωνα με τα ςτοιχεία που δόκθκαν από τθν 3θ Συνδιάςκεψθ του ΚΚΕ,
οι πολιτικοί πρόςφυγεσ ιταν 55.881 και κατανζμονταν ωσ εξισ: ΢ουμανία 9.100,
Τςεχοςλοβακία 11.941, Ρολωνία 11.458, Ουγγαρία 7.253, Βουλγαρία 3.021, Γερμανία
1.128, Σοβ. Ζνωςθ 11.980453.

Στισ πρϊθν ςοςιαλιςτικζσ χϊρεσ οι πολιτικοί πρόςφυγεσ ζγιναν δεκτοί με ςτοργι

και εγκαρδιότθτα. Βοθκικθκαν με πολλοφσ τρόπουσ να ενταχκοφν ςτισ νζεσ κοινωνίεσ.

«Οι λαοί ςτισ χϊρεσ αυτζσ δζχτθκαν τα παιδιά και τουσ πρόςφυγζσ μασ με ανοιχτι
αγκαλιά. Και οι κυβερνιςεισ και τα αδερφά Κόμματα πιραν όλα τα μζτρα και πρόςφεραν
όλα τα μζςα για τθν εγκατάςταςθ των παιδιϊν και των προςφφγων μασ, τουσ εξαςφάλιςαν
τισ πιο ευνοϊκζσ ςυνκικεσ διαβίωςθσ, δουλειάσ, πολιτιςμζνθσ ηωισ», αναφερόταν ςτθ
ςχετικι απόφαςθ τθσ 3θσ Συνδιάςκεψθσ του ΚΚΕ,454 που επιπλζον ςθμείωνε:

«Για τουσ εργαηόμενουσ τθσ Ελλάδασ ζχουμε δυο εικόνεσ: Στθν

αμερικανοκρατοφμενθ μοναρχοφαςιςτικι Ελλάδα, τα παιδιά και οι εργαηόμενοι ηουν κάτω
απ’ το πιο απαίςιο τρομοκρατικό κακεςτϊσ πείνασ, δολοφονιϊν, διϊξεων, ανεργίασ,
αφανιςμοφ και αυτοφ όλα τα μζςα και όλοι οι πόροι ςυγκεντρϊνονται αποκλειςτικά ςτθ
ςτρατικοποίθςθ τθσ χϊρασ, ςτθν προετοιμαςία του λαοφ τθσ ςαν κρζασ για τ’ αμερικάνικα
κανόνια. Τα παιδιά ςτθ μοναρχοφαςιςτικι Ελλάδα ηοφνε κάτω από εξοντωτικζσ ςυνκικεσ.
Ρεινοφν και υποφζρουν. Είναι ξυπόλθτα και άρρωςτα. Τα δζρνει θ αμορφωςιά. Χιλιάδεσ
παιδιά είναι ςτισ φυλακζσ και εξορίεσ (Αβζρωφ, Τρίκερι, Λζροσ, Κθφιςιά, Λντηεδίν κλπ.). Στισ
φυλακζσ τθσ Κθφιςιάσ, όπωσ αποδείχνεται απ’ το γράμμα των παιδιϊν, γίνονται πρωτοφανι
εγκλιματα και βαςανιςτιρια. Αντίκετα ςτθ Σοβιετικι Ζνωςθ, ςτισ Λαϊκζσ Δθμοκρατίεσ
Βουλγαρία, ΢ουμανία, Ουγγαρία, Τςεχοςλοβακία, Ρολωνία και Γερμανία τα παιδιά και οι
πρόςφυγεσ απ’ τθν Ελλάδα εξαςφάλιςαν ειρθνικι ηωι, ηεςτό φαΐ, ανκρϊπινθ κατοικία,
δθμιουργικι δουλειά. Απολαμβάνουν τα αγακά του ανϊτερου πολιτιςμοφ, μορφϊνονται.
Καταχτάν τθν τεχνικι, αποχτοφν ειδικότθτα. Ράνε ςτισ ανϊτερεσ τεχνικζσ Σχολζσ και ςτα
πανεπιςτιμια. Αποχτοφν ανϊτερεσ γνϊςεισ. Ανεβάηουν το επίπεδο πολιτιςμοφ τουσ.
Ραίρνουν δραςτιρια μζροσ ςτθ ςοςιαλιςτικι παραγωγι και ςτθ ςοςιαλιςτικι
ανοικοδόμθςθ. Αποκτοφν τισ ςυνικειεσ τθσ ςυνειδθτισ, τθσ ςοςιαλιςτικισ ςχζςθσ προσ τθν
παραγωγι και προσ το δικό του πια κράτοσ»455.

Στα ίδια χρόνια, χιλιάδεσ άλλα παιδιά ςτθν Ελλάδα γνϊριηαν τα κολαςτιρια τθσ
Ψρειδερίκθσ, όπωσ ιδθ αναφζρκθκε, ενϊ εκατοντάδεσ χιλιάδεσ Ζλλθνεσ εργάτεσ και
αγρότεσ υποχρεϊνονταν από τθν ανεργία και τθν κρατικι πολιτικι να μεταναςτεφςουν ςτα
ςκλαβοπάηαρα ςειράσ καπιταλιςτικϊν χωρϊν. Μια απλι ςφγκριςθ τθσ ηωισ των πολιτικϊν
προςφφγων και των μεταναςτϊν καταρρίπτει όλα τα αςτικά επιχειριματα και τισ
ςυκοφαντίεσ.

453
H 3ε ΢πλδηάζθεςε ηνπ ΚΚΔ, έθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα 2010, ζει. 329
454
H 3ε ΢πλδηάζθεςε ηνπ ΚΚΔ, έθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα 2010, ζει.542-551.
455
H 3ε ΢πλδηάζθεςε ηνπ ΚΚΔ, έθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα 2010, ζει. 542.
 185

Ο μόνιμοσ παρατθρθτισ του ΟΘΕ και μζλοσ τθσ Διεκνοφσ Ζνωςθσ για τθν προςταςία
του Ραιδιοφ, Κόλμπι, που επιςκζφτθκε τα Ελλθνόπουλα ςτθν Τςεχοςλοβακία, ςε
ςυνζντευξθ που ζδωςε ςτον ανταποκριτι του «ΤΕLΕ ΢RESS» Κ. Δογάνθ ςτισ 30 Λανουαρίου
1952, είπε:

«Τα Ελλθνόπουλα ςτθν Τςεχοςλοβακία είναι ςε εξαιρετικι κατάςταςθ υγείασ και

φαίνονται τόςο ευτυχιςμζνα, που κα ευχόμαςταν όλα τα παιδιά του κόςμου να είχαν αυτι τθν
ζκφραςθ ςτα πρόςωπα τουσ»456.

Στθν ειςιγθςθ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ τθσ τθν 3θ Συνδιάςκεψθ διαβάηουμε για τουσ
πολιτικοφσ πρόςφυγεσ ςτθ Σοβιετικι Ζνωςθ:

«Από τουσ άξιουσ μαχθτζσ του ΔΣΕ, όπωσ ιταν επόμενο ξεπιδθςε μαηικό το κίνθμα
των ςταχανοβικϊν, ουντάρνικων και πρωτοπόρων ςτθ δουλειά, με ςίγουρθ τθν προοπτικι
ότι το κίνθμα αυτό με βάςθ τισ κατακτιςεισ τθσ άμιλλασ κα μεγαλϊςει πιο πολφ και κα
ανζβει ςε ανϊτερο ποιοτικά επίπεδο.

Οι παρακάτω μαχθτζσ ζρχονται πρϊτοι ςτθν άμιλλα αυτι και πιραν μζροσ τιμθτικά
ςτθν παρζλαςθ τθσ Ρρωτομαγιάσ απ’ τθν ειδικι εξζδρα τθσ μεγάλθσ πόλθσ που βρίςκονται:
Ραπαδόπουλοσ Ραφλοσ, Σόφτθσ Γιάννθσ, Θλιάδου Μαρία, Ηορνικίδθσ Νίκοσ (Γίγασ), Βιτοσ
Χριςτοσ, Αγραφιϊτθσ Γιϊργθσ, Καραμανίδθσ Χριςτοσ, Ρανάγοσ Ανδρζασ, Σβολιανόπουλοσ
Δθμιτρθσ, Καράντεσ Αριςτείδθσ, Ραπαπζτροσ Μιτςοσ, Σφζτκοσ Βαςίλθσ, Λουκάσ Κωμάσ.

Μια απλι ματιά ςτα ονόματα αυτά δείχνει ότι οι ςφντροφοι που διακρίκθκαν και
είναι ςιμερα ςταχανοβικοί, είναι οι παλιοί μπαρουτοκαπνιςμζνοι μαχθτζσ και μαχιτριεσ
του ΔΣΕ, όπωσ ο λοχαγόσ Τορνικίδθσ Νίκοσ που τον γνϊριςαν καλά οι ςυναγωνιςτζσ του ςτθ
μάχθ για τθν κατάλθψθ τθσ Νάουςασ κλπ. Σε πολλά εργοςτάςια οι φωτογραφίεσ των
ςυναγωνιςτϊν μασ φιγουράρουν ςτουσ τιμθτικοφσ πίνακεσ των ςταχανοβικϊν. Ο
Ραπαδόπουλοσ Ραφλοσ είναι νοβάτορασ (νεοτεριςτισ) ςτθν παραγωγι. Εφεφρε δικό του
ςφςτθμα δουλειάσ που ανεβάηει τθ νόρμα του ςε 2.500%. Σε πολλά εργοςτάςια οι
ςυναγωνιςτζσ μασ πιραν ειδικά τιμθτικά διπλϊματα και χρθματικά δϊρα»457.

Θ 3θ Συνδιάςκεψθ ανάφερε ςειρά παραδειγμάτων:

«Οι ςφντροφοί μασ ςτθν Ουγγαρία ζχουν λίγο καιρό που ζπιαςαν δουλιά. 543
πιάνουν τθ νόρμα 38 τθν ξεπζραςαν από 1 – 126%. 16 ουντάρνικοι458 πιραν μετάλλιο
διακεκριμζνου εργάτθ και ζνασ ςταχανοβικόσ ανϊτερο μετάλλιο. Ρζρςθ 190 εργαηόμενα
παιδιά μασ ξεπζραςαν τθ νόρμα από 100 – 700%. Ριραν διάφορα χρθματικά και άλλα
δϊρα, εφτά προτάκθκαν και μπικαν ςε ανϊτερεσ τεχνικζσ ςχολζσ. Να πϊσ ζχει θ
περίπτωςθ αυτι. Στθν άμιλλα που προκθρφχκθκε ανάμεςα ςτουσ Οφγγρουσ εργαηόμενουσ
για τα 70 χρόνια του Λ. Β. Στάλιν πάνω από 90 εργαηόμενοι νζοι και νζεσ μασ πιραν
δραςτιριο μζροσ και ςθμείωςαν μεγάλεσ αποδόςεισ. Αφξθςαν τθν παραγωγικι τουσ
απόδοςθ κατά 100 – 700%. Σ’ ζνα εργοςτάςιο που εργάηονται 30.000 εργάτεσ, ανάμεςα
ςτουσ 16 πρϊτουσ που αναδείχτθκαν ουντάρνικοι τθσ δουλιάσ είναι και ο επονίτθσ Γιϊργοσ
Σπανόπουλοσ που τιμικθκε και με το μετάλλιο του ςταχανοβικοφ ςτθ δουλιά και ςτθ
μόρφωςθ. Ο Νίκοσ Εγγλεηάκοσ είναι κείνοσ που ζφταςε τθν παραγωγικότθτα 700%. Οι
Οφγγροι τοφδοςαν ζνα δϊρο από 200 φιορίνια και ζνα αντίτυπο του βιβλίου “Νζα

456
Γ. ΢έξβνο, «Σν παηδνκάδσκα θαη πνηνη θνβνχληαη ηελ αιήζεηα», εθδφζεηο
«΢χγρξνλε Δπνρή», ζει. 260.
457
H 3ε ΢πλδηάζθεςε ηνπ ΚΚΔ, έθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα 2010, ζει. 332-333.
(΢εκείσζε Γνθηκίνπ: Σα παξαπάλσ αλαθέξνληαη ζηελ Δ΢΢Γ).
458
Οπληάξληθνη: πξσηνπφξνη εξγάηεο.
 186

Φρουρά”. Οι άλλοι νζοι που διακρίκθκαν ςτθν άμιλλα και πιρανε δϊρα από 50 – 700
φιορίνια είναι οι παρακάτω:

Ρζτροσ ΢οφμελθσ, Κόδωροσ Τςαποκάνθσ, Βαςίλθσ Τηιόβασ, Κανάςθσ Μαυρόπουλοσ,

Κωμάσ Κωμαϊδθσ, Γιϊργοσ Βαςδάρθσ, Θλίασ Χριςτου, Γιϊργοσ Νοβάτςκοσ, Θλίασ Ρίςπασ,
Βαγγζλθσ Κωμόπουλοσ, Θλίασ Σιοφκοσ, Νίκοσ Κεοχαρίδθσ.

Σ’ ζνα εργοςτάςιο τθσ Ουγγαρίασ όπου παράγονται τουρμπίνεσ και άλλα θλεκτρικά
είδθ το χρονικό διάςτθμα που χρειάηεται για να ειδικευτεί κανείσ ςτθ δουλιά είναι 2 ½
χρόνια. Στο εργοςτάςιο αυτό εργάηονται και ζλλθνεσ νζοι. Δφο απ’ αυτοφσ ςθμείωςαν ρεκόρ
ςτθν ταχφτθτα ειδίκευςθσ. Μζςα ς’ ζνα μόνο χρόνο κατάχτθςαν τθν τεχνικι και είναι
ςιμερα τζλειοι τεχνίτεσ. Είναι ο Ρζτροσ Μθλιϊνθσ και ο 17χρονοσ Χριςτοσ Βεηολισ. Στο
εργοςτάςιο “Μπαμπερτονιπζτσ” τθσ Ουγγαρίασ δφο ςυναγωνιςτζσ ο Άγγελοσ Ρετρακίδθσ,
και Λεωνίδασ Νάνοσ προτάκθκαν από τουσ Οφγγρουσ για ουντάρνικοι γιατί πζραςαν τθ
νόρμα απ’ το κανονικό κατά 600%. Ο Μαμισ Νίκοσ πζραςε τθ νόρμα κατά 500%. Θ πλθρωμι
τουσ ζφταςε τα 180 φιορίνια τθ βδομάδα. Στο Ναυπθγείο ο επονίτθσ Λάμπθσ Δθμιτρθσ
ξεπζραςε τθ νόρμα του 200%. Κα πρζπει να ςθμειϊςουμε ότι ο επονίτθσ αυτόσ φζρνει
αρκετά ςοβαρό τραφμα. Στο εργοςτάςιο “Δυναμό” όλοι οι ςφντροφοί μασ ζφταςαν τθ
νόρμα ςτα 200%. Οι Οφγγροι είναι ενκουςιαςμζνοι και λζνε “Εςείσ όλοι κα βγείτε
ςταχανοβικοί”. Στθν ουγγρικι ςχολι που ειδικεφονται μθχανικοί αυτοκινιτων οι Στζφανοσ
Άςπροσ, Νίκοσ ΢άδθσ και Ελζνθ Ραπανικολάου ιρκαν απ’ τουσ πρϊτουσ ςτισ εξετάςεισ. Τα
ονόματά τουσ ςτάλκθκαν από τθ διεφκυνςθ τθσ ςχολισ ςτο Υπουργείο Ραιδείασ τθσ Λαϊκισ
Δθμοκρατίασ τθσ Ουγγαρίασ για να βραβευτοφν. Σ’ ζνα μεγάλο ςοβχόη τθσ Ουγγαρίασ θ
επονίτιςςα Κατίνα Καραλιόλιου ξεπζραςε τθ νόρμα τθσ κατά 400% και άλλοι 12
ςυναγωνιςτζσ ξεπερνοφν τθ νόρμα κατά 260%. Ο υπεφκυνοσ του ςοβχόη τουσ ςυγχάρθκε
δυο φορζσ για τθ δουλιά τουσ.

Ρολφ καλά αποτελζςματα παρουςιάηει θ δουλιά μασ ςτθν Ρολωνία. Τα 94% των
εργατϊν όχι μόνο πιάνουν, αλλά και ξεπερνοφν τθ νόρμα 110 – 300% και μόνο ζνα 6%
φτάνει ςτα 90 – 95% (δθλαδι κάτω από τθ νόρμα). Αν ςκεφτοφμε όμωσ ότι ζνα πολφ μεγάλο
ποςοςτό απ’ τα 6% είναι ανάπθροι και γζροι, (ιδιαίτερα ςτα ςοβχόη Γιάβουρ και Ηλοτόρια),
τότε βλζπουμε ότι τθ νόρμα τθ φτάνουν γζροι και ανάπθροι. Τζτοιουσ υποδειγματικοφσ
εργάτεσ ζχουμε τον Μπαρμπανικόλα 73 χρονϊν ςτθ Ηλοτόρια, που πιάνει ςτθ δουλιά τθ
νόρμα κατά 160%. Τον Κϊςτα Σιόλθ 80 χρονϊν επίςθσ ςτθ Ηλοτόρια, που δουλεφει
εκελοντικά. Τισ ςυναγωνίςτριεσ Αλεξάνδρα και Διμίρθ Πλγα που πιάνουν τθ νόρμα κατά
193%. Το ςυν. Ηλάτκο Γιϊργο που ξεπερνάει τθ νόρμα κατά 25% ςτο Γιάβουρ. Τουσ
ανάπθρουσ Κίτςο Λευτζρθ με αγκφλωςθ ςτο πόδι, που περνάει τθ νόρμα κατά 180% ςτο
Ρρομποςόφ. Στο Λουμπάν ο ανάπθροσ Κιτροφδθσ Κυριάκοσ με παράλυτο χζρι περνάει τθ
νόρμα κατά 162%. Στα βαγόνια 27 άνδρεσ και μια γυναίκα φτάςαν τθ νόρμα ςτα 150%. Θ ς.
Ραναγιϊτα Καραντηι ζγινε με τθ βοικεια των Ρολωνϊν απ’ τισ πρϊτεσ υφαντουργίνεσ.
Τϊρα δουλεφει ςε 4 αργαλειοφσ»459.

Από τισ πρϊτεσ μζρεσ τθσ εγκατάςταςθσ των πολιτικϊν προςφφγων ςυγκροτικθκαν
κομματικζσ οργανϊςεισ του ΚΚΕ, κακϊσ και ςφλλογοι πολιτικϊν προςφφγων. Οι
οργανϊςεισ του Κόμματοσ ιταν θ ψυχι και θ κακοδιγθςθ ςτθ δράςθ των προςφφγων. Στθ
βαςικι τουσ αποςτολι ςυμπεριλαμβανόταν θ βοικεια για τθν προςαρμογι των πολιτικϊν
προςφφγων ςτισ νζεσ ςυνκικεσ ηωισ και δράςθσ.

Κεντρικό πρόβλθμα για τουσ πολιτικοφσ πρόςφυγεσ του ΔΣΕ αποτελοφςε θ εκπαίδευςθ και
γενικότερα θ μόρφωςθ των χιλιάδων παιδιϊν. Συγκροτικθκε ειδικι επιτροπι, με τθν
ονομαςία Επιτροπι Βοικειασ ςτο Ραιδί (ΕΒΟΡ).

459
H 3ε ΢πλδηάζθεςε ηνπ ΚΚΔ, έθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα 2010, ζει. 335-336.
 187

Ρρόεδροσ τθσ επιτροπισ ιταν ο διάςθμοσ χειρουργόσ Ρζτροσ Κόκκαλθσ. Θ επιτροπι αυτι
ςυγκρότθςε τθν Κεντρικι Εκπαιδευτικι Επιτροπι, που τθν αποτζλεςαν παιδαγωγοί και
λογοτζχνεσ (Γιϊργθσ Ακαναςιάδθσ, Ζλλθ Αλεξίου, Γιάννθσ Κοφρτθσ, Μζλπω Αξιϊτθ,
Δθμιτρθσ Ψωτόπουλοσ, Μαρίκα Μινεζμθ, Ωριςτίνα Κοφρτθ, Κ. Μθτςόπουλοσ, Μιχάλθσ
Οικονόμου, Σ. Τηιρατηίδθσ κ.α). Αργότερα προςτζκθκαν ςτθν ΕΒΟΡ ο Γιϊργθσ Ηωίδθσ, θ
΢οφλα Κουκοφλου κ.α.

Θ επιτροπι κινθτοποίθςε όλο το εκπαιδευτικό δυναμικό των πολιτικϊν

προςφφγων, για τθ μόρφωςθ των προςφυγόπουλων ςτα ελλθνικά ςχολεία.

Αυτά τα ςχολεία ιταν ενςωματωμζνα ςτα τοπικά ςχολεία των χωρϊν υποδοχισ των
προςφφγων. Το πρόγραμμά τουσ κακοριηόταν από το Υπουργείο Ραιδείασ κάκε χϊρασ ςε
ςυνεργαςία με τθν ελλθνικι εκπαιδευτικι επιτροπι τθσ κάκε χϊρασ.

Τα μακιματα που διδάςκονταν ςτα ελλθνικά ςχολεία ιταν: ελλθνικι γλϊςςα και
λογοτεχνία, γεωγραφία, πατριδογνωςία και ελλθνικι ιςτορία. Συντάχκθκαν από τθσ
πρόςφυγεσ εκπαιδευτικοφσ εγχειρίδια Γραμματικισ και Συντακτικοφ.

«Θ Επιτροπι τθσ ΕΒΟΡ, που ανάλαβε το κακικον τθσ ςυγγραφισ και εκτφπωςθσ των ςχολικϊν
βιβλίων πάνω ςε καινοφργιεσ βάςεισ, ξεκίνθςε από το μθδζν, δουλεφοντασ τα ςτελζχθ τθσ
εκελοντικά με ευςυνειδθςία και ανϊνυμα. Δεν είχε κανζνα βοικθμα ςτα χζρια τθσ, οφτε
φυςικά ιταν δυνατό να ςτθριχτεί πάνω ςτο περιεχόμενο των ςχολικϊν βιβλίων, που
χρθςιμοποιοφςαν τα ςχολεία ςτθν Ελλάδα…»460.

Βαςικοί ςυντελεςτζσ αυτοφ του ζργου ιταν οι Ρερικλισ Καλοδίκθσ, Νίκοσ

Κυτόπουλοσ, Τάκθσ Αδάμοσ, Ζλλθ Αλεξίου, Γιϊργθσ Ακαναςιάδθσ, Γιϊργθσ Ηωίδθσ,
Κόδωροσ Καραμζςθσ, Γ. Γαβριθλίδθσ κ.α. Θ Ζλλθ Αλεξίου ςθμείωςε γι’ αυτό το κζμα:

«Οι βιβλιοκικεσ του Βουκουρεςτίου ιταν καταπλθκτικζσ. Είχαν ΢ιγα, είχαν των
Φαναριωτϊν κείμενα, του Λερατείου κείμενα, χειρόγραφα μεγάλθσ αξίασ. Αλλά εκείνα που
μασ βοικθςαν ςτθ ςυγγραφι των ςχολικϊν βιβλίων, ιταν τα περιςςότερα ςτθ βιβλιοκικθ
τθσ Βουδαπζςτθσ. Ο παλιόσ γνωςτόσ ελλθνιςτισ, ο μακαρίτθσ ο Χόρβαρτ, είχε δθμιουργιςει
πολφ πλοφςια βιβλιοκικθ τθσ νεοελλθνικισ λογοτεχνίασ. Ιταν και ο ίδιοσ ζνασ φωτιςμζνοσ
δθμοτικιςτισ. Θ βιβλιοκικθ τθσ Βουδαπζςτθσ ςτάκθκε ζνασ κερμόσ ςυμπαραςτάτθσ ςτθ
ςφνταξθ των πρϊτων βιβλίων μασ»461.

Από το 1949 μζχρι το 1973 ςυντάχκθκαν και εκδόκθκαν 44 Αλφαβθτάρια και

Αναγνωςτικά για τισ τάξεισ του Δθμοτικοφ και του Γυμναςίου. Το πρϊτο Αλφαβθτάριο
εκδόκθκε ςτο Βουκουρζςτι το 1949. Επίςθσ εκδόκθκαν 20 βιβλία Γραμματικισ και
Συντακτικοφ τθσ Ελλθνικισ Γλϊςςασ, 6 Εγχειρίδια Ελλθνικισ Λςτορίασ, 7 Εγχειρίδια
Γεωγραφίασ τθσ Ελλάδασ και πολλά βοθκιματα για τουσ εκπαιδευτικοφσ. Ο μζςοσ όροσ του
«τιράη» κάκε ςχολικοφ βιβλίου ιταν 5.000 αντίτυπα462.

Στθ δεκαπενταετία 1960 -1975 εκδόκθκαν 40 τίτλοι εξωςχολικϊν βιβλίων για

παιδιά. Ακόμα, 50 τίτλοι εξωςχολικϊν παιδικϊν αναγνωςμάτων και 57 τίτλοι παιδικϊν
λογοτεχνικϊν βιβλίων. Ραράλλθλα ςυγκροτικθκαν χορωδίεσ, ορχιςτρεσ, χορευτικά
ςυγκροτιματα, εραςιτεχνικοί κίαςοι και διοργανϊκθκαν φεςτιβάλ. Εκδόκθκαν παιδικζσ

460
Γ. ΢έξβνο, «Σν παηδνκάδσκα θαη πνηνη θνβνχληαη ηελ αιήζεηα», εθδφζεηο
«΢χγρξνλε Δπνρή», ζει. 268.
461
Γ. ΢έξβνο, «Σν παηδνκάδσκα θαη πνηνη θνβνχληαη ηελ αιήζεηα», εθδφζεηο
«΢χγρξνλε Δπνρή», ζει. 268.
462
Γ. ΢έξβνο, «Σν παηδνκάδσκα θαη πνηνη θνβνχληαη ηελ αιήζεηα», εθδφζεηο
«΢χγρξνλε Δπνρή», ζει. 269.
 188

εφθμερίδεσ και το περιοδικό «Ρυρςόσ». Σε ζκκεςθ - ςχζδιο προτάςεων ςχετικά με τισ

βδομαδιάτικεσ ραδιοφωνικζσ ελλθνικζσ εκπομπζσ463 διαβάηουμε ανάμεςα ςε άλλα:

«…4. Το κωμικό ςτοιχείο κα πρζπει να είναι απαραίτθτο και να μθ λείπει από καμιά
εκπομπι *...+ 5. Οι παιδικζσ εκπομπζσ κα πρζπει νάναι και το ηωντανό βιμα
αλλθλογνωριμιάσ, αλλθλοβοικειασ, αλλθλοδιδαςκαλίασ των παιδιϊν». *...+ Ππωσ αναφζρει
θ ζκκεςθ, ςτο περιοδικό «Τα Αετόπουλα», «…ςυγκεντρϊνονται πολλζσ και ςυχνά καλζσ
ανταποκρίςεισ και εργαςίεσ παιδιϊν που κα πρζπει να αξιοποιοφνται απϋ τισ παιδικζσ
εκπομπζσ των χωρϊν» *...+ ςτισ παιδικζσ εκπομπζσ κα πρζπει να δίνονται από καιρό ςε
καιρό τραγοφδια και κείμενα ςτθ Μακεδόνικθ γλϊςςα».

Ππωσ ζγραψε ο Καν. Μθτςόπουλοσ:

«Πχι μόνο τότε, αλλά και ςιμερα, φςτερα από 56 χρόνια κεωρϊ πολφ ςωςτι και
ςωτιρια και αναγκαία τθν απόφαςθ του ΚΚΕ να ςταλοφν τα παιδιά ςτισ χϊρεσ τθσ
Ανατολικισ Ευρϊπθσ. Σϊκθκαν τα παιδιά εκείνα και ςποφδαςαν και ςτθρίχτθκαν ςτθν
παραπζρα ηωι τουσ. Άρα ιταν μια ςωςτι πολιτικι ενζργεια *...+ για τα παιδιά αυτά δεν
υπιρχε άλλθ καλφτερθ λφςθ»464.

Τθν προςπάκεια, τισ επιτυχίεσ, αλλά και τισ δυςκολίεσ και τα προβλιματα
καταγράφουν εκκζςεισ που βρίςκονται ςτο Αρχείο του ΚΚΕ. Ραρατίκεται απόςπαςμα από
τθν ζκκεςθ του Γραφείου τθσ Ε.ΒΟ.Ρ. Τςεχοςλοβακίασ465:

«1. Στο διάςτθμα των διακοπϊν τα παιδιά μασ απαςχολικθκαν κυρίωσ από Τςζχουσ
δαςκάλουσ που ζςτειλε το Υπουργείο Ραιδείασ για να προετοιμάςουν τα παιδιά κυρίωσ ςτθ
γλϊςςα για το πζραςμά τθσ ςτο Τςζχικο ςχολειό από τθν καινοφργια ςχολικι χρονιά. Οι
δάςκαλοι αυτοί ιταν αρκετοί ςε κάκε ςτακμό και αρκετά καλά διαλεγμζνοι. Ο κακζνασ είχε
μια ομάδα παιδιϊν ωσ 15 και τα απαςχολοφςε ωσ τισ 19 μεταμεςθμβρινι ϊρα ςτθν τάξθ και
ςτθν φπαικρο, ςυνδυάηοντασ το μάκθμα με τθν αναψυχι του παιδιοφ. Ζνασ ςθμαντικόσ
αρικμόσ παιδιϊν απ’ όλουσ τθσ ςτακμοφσ πιγαν για ζνα χρονικό διάςτθμα ςε εξοχικζσ
καταςκθνϊςεισ πιονζρων μαηί με τςεχόπουλα. *...+ 6. Σχεδόν τερματίηονται οι μετακινιςεισ
παιδιϊν μζςα ςτο Σεπτζμβριο. Συνολικά ςτισ δυο περιόδουσ το Μάθ - Λοφνθ και Αφγουςτο -
Σεπτζμβρθ μετακινιςαμε για τθν ζνωςθ αδερφιϊν, μετακίνθςθ παιδιϊν πλθςιζςτερα προσ
τουσ γονείσ τουσ, ςυμπλιρωςθ και δθμιουργία κανονικϊν τάξεων, μετακίνθςθ νθπίων ςτουσ
ςχολικοφσ ςτακμοφσ, 1700 παιδιά».

Ραρόμοια ζκκεςθ για τθ ΢ουμανία466 ανζφερε:

«*...+ Το Φροντιςτιριο λειτουργεί κάτω από τουσ πιο καλοφσ δυνατοφσ όρουσ. Το
ρουμάνικο προςωπικό δουλεφει ευςυνείδθτα και ςυςτθματικά. Το προςωπικό και τα
μακιματα που διδάςκονται ςτθ μθτρικι γλϊςςα είναι ςυμπλθρωμζνο από τισ αρχζσ του
Αυγοφςτου».

463
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 223430, ΔΒΟΠ Έθζεζε – ΢ρέδην πξνηάζεσλ ζρεηηθά κε ηηο
βδνκαδηάηηθεο ξαδηνθσληθέο ειιεληθέο εθπνκπέο γηα ηα παηδηά ζηηο ΛΓ-22/10/1952, 22
Οθησβξίνπ ηνπ 1952.
464
Θαλάζεο Μεηζφπνπινο, «Σν όπιν πάξα πόδα - Οη πνιηηηθνί πξόζθπγεο ηνπ
ειιεληθνύ εκθπιίνπ πνιέκνπ ζηελ Αλαηνιηθή Δπξώπε», εθδφζεηο Παλεπηζηεκίνπ
Μαθεδνλίαο., Θεζζαινλίθε, 2005, ζει. 97.
465
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 243957, ΔΒΟΠ Γξ. Σζερ/θίαο, έθζεζε δνπιεηάο ζην δηάζηεκα
δηαθνπώλ 10/9/1951, 10 ΢επηεκβξίνπ 1951.
466
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 216153, ΔΒΟΠ Γξ. Ρνπκαλίαο – Πξαθηηθό Νν 2 από ηε
ζπλεδξίαζε ηεο ΔΒΟΠ ζηηο 17/8/1949 – Πξαθηηθό Νν 3 από ηε ζπλεδξίαζε ηεο ΔΒΟΠ ζηηο
29/8/1949.
 189

Ραρατίκενται επίςθσ οριςμζνα ςτοιχεία και από ζκκεςθ για τθ Λ. Δ. Γερμανίασ467:

« *...+ Τα ςπίτια που μζνουν οι νζοι και τα παιδιά μασ, χωρίσ εξαίρεςθ, είναι από τα
καλφτερα. Άνετα, υγιεινά, μ’ όλεσ τισ ανζςεισ. Τι περιζχουν τα ςπίτια: Δωμάτια φπνου με
κανονικό αρικμό κρεββατιϊν. Κακαρά ςεντόνια. Από 3-4 κουβζρτεσ. Ντουλάπεσ. Κομοδίνα.
Τραπζηια. Καρζκλεσ. Ρολυκρόνεσ. Διακόςμθςθ με διάφορεσ φωτογραφίεσ και εικόνεσ.
Ρλυςταριό. Μπάνιο. Γραφεία. Λζςχεσ με πιάνα. ΢αδιόφωνα. Σκθνζσ κεάτρου. Ρίςτα χοροφ.
Κιπουσ, γιπεδα, πιςίνεσ, κ.λπ. *...+ Για ντφςιμο ζχουν: Από 2-3 καλά κουςτοφμια, φόρμεσ
δουλειάσ, 3-4 ηευγάρια παποφτςια. Τα κορίτςια από 4-5 φουςτάνια καινοφργια (τϊρα
ξανάδωςαν πάλι). Ραλτά, αδιάβροχα, καμπαρδίνεσ, τςάντεσ, είδθ ακλθτιςμοφ,
εκπολιτιςμοφ κ.λπ. *...+».

Αρκετά χρόνια αργότερα, το τρίτο κεφάλαιο τθσ 11θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ
(Απρίλιοσ του 1959) αναφερόταν ςτθν κατάςταςθ, τα προβλιματα και τα κακικοντα των
πολιτικϊν προςφφγων. Σθμείωνε τισ επιτυχίεσ των προςφφγων. Ανάμεςα ςτα άλλα:

«... 5. Το πρόβλθμα τθσ νζασ γενιάσ γενικότερα πρζπει να γίνει μια από τθσ κφριεσ
φροντίδεσ των ςυλλόγων εκπατριςμζνων με κατεφκυνςθ εκτόσ από τθν καλι μόρφωςθ και
τθ ςοςιαλιςτικι διαπαιδαγϊγθςι του να εξαςφαλιςτεί ςτουσ νζουσ και ςτισ νζεσ μασ, ςτο
μεγαλφτερο δυνατό βακμό, θ γνϊςθ τθσ μθτρικισ γλϊςςασ, τθσ εκνικισ μασ ιςτορίασ, τθσ
γεωγραφίασ, του εκνικοφ μασ πολιτιςμοφ.

Σχετικά με τισ ςπουδζσ τθσ νεολαίασ, ςωςτό είναι να προςανατολιςτεί προσ

εκείνουσ τουσ κλάδουσ των επιςτθμϊν, που ενϊ κα βοθκιςουν τουσ νζουσ να προςφζρουν
τισ υπθρεςίεσ τουσ ςτθ χϊρα που τουσ φιλοξενεί, από τθν άλλθ, κα ανταποκρίνονται ςτισ
ςυγκεκριμζνεσ ανάγκεσ τθσ πατρίδασ μασ»468.

Θ ιςτορία των πολιτικϊν προςφφγων απαιτεί ιδιαίτερθ εναςχόλθςθ, με ςτόχο να

διειςδφςει ςε βάκοσ ςτθν πλοφςια εμπειρία, κετικι και αρνθτικι, από τθ ηωι των
πολιτικϊν προςφφγων και μάλιςτα ξεχωριςτά για τθν κάκε χϊρα υποδοχισ των
προςφφγων, με δεδομζνο ότι ανάμεςα ςε αυτζσ τισ χϊρεσ υπιρξαν διαφορετικζσ, κυρίωσ
πολιτικζσ, ςυνκικεσ.

Θ πολιτικι και θ γενικότερθ κοινωνικι πορεία τθσ ηωισ των πολιτικϊν προςφφγων
ιταν ςτενά δεμζνθ με τθν πορεία των κοινωνικοπολιτικϊν εξελίξεων ςτισ πρϊθν
ςοςιαλιςτικζσ χϊρεσ, βεβαίωσ και με εκείνθ του ΚΚΕ. Επομζνωσ επζδραςαν ςτθ ηωι τουσ,
όπωσ ιταν φυςικό, οι αλλαγζσ τθσ πολιτικισ γραμμισ των ΚΚ εξουςίασ, οι αντικαταςτάςεισ
των κακοδθγθτικϊν οργάνων, αλλά και οι διαςπάςεισ του ΚΚΕ.

3.Α.15. Θ ΑΝΑΚΑΣΑΓΡΑΦΘ ΣΩΝ ΚΟΜΜΑΣΙΚΩΝ ΜΕΛΩΝ

ΚΑΙ ΣΟ ΠΕΡΑ΢ΜΑ ΢ΣΑ ΚΚ ΣΩΝ ΧΩΡΩΝ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ΢

467
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 223652, ΔΒΟΠ – Έθζεζε ηνπ Μήηζνπ Κεπνπξνύ γηα ηελ
κόξθσζε θαη θαηάξηηζε ησλ λέσλ θαη ησλ παηδηώλ ζηε Γεξκαλία- 10/7/1952.
468
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 8νο , ζει. 756.
 190

Ανακαταγραφι των κομματικϊν μελϊν ςιμαινε ότι ζπρεπε να εξεταςτεί από κάκε
κομματικι οργάνωςθ βάςθσ ςτισ χϊρεσ τθσ πολιτικισ προςφυγιάσ, αν όλοι οι κομμουνιςτζσ
δικαιοφνταν να φζρουν τον τιμθτικό τίτλο του μζλουσ του Κόμματοσ.

Θ 3θ Συνδιάςκεψθ υπογράμμιηε το χαμθλό ιδεολογικοπολιτικό επίπεδο των μελϊν

και των ςτελεχϊν του Κόμματοσ και τόνιηε τθν ανάγκθ να κατακτιςουν τα βαςικά ςτοιχεία
τθσ πολιτικισ και τθσ οργανωτικισ λειτουργίασ του Κόμματοσ, όπωσ θ γνϊςθ του
καταςτατικοφ, θ κατανόθςθ τθσ τακτικισ και τθσ ςτρατθγικισ του, θ εφαρμογι των
κανόνων τθσ παράνομθσ δουλειάσ και θ τιρθςθ τθσ επαγρφπνθςθσ.

Απόφαςθ για τθν πραγματοποίθςθ κομματικισ ανακαταγραφισ και τθν παράδοςθ

προςωρινϊν κομματικϊν βιβλιαρίων είχε πάρει θ 5θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (Λανουάριοσ 1949).
Ϋςτόςο, θ εφαρμογι αυτισ τθσ απόφαςθσ, ςτισ ςυνκικεσ τθσ ζνοπλθσ πάλθσ, δεν
μποροφςε να είναι πλιρθσ, ενϊ, όπωσ ιταν φυςικό, ςτθν κορυφι των κριτθρίων
ιεραρχικθκε θ ςυνειςφορά κάκε κομματικοφ μζλουσ ςτον αγϊνα του ΔΣΕ.

Στισ καινοφριεσ ςυνκικεσ που δθμιουργικθκαν μετά τθν υποχϊρθςθ του ΔΣΕ,
αυξικθκαν οι λόγοι που ζκαναν απαραίτθτθ τθν ανακαταγραφι των κομματικϊν μελϊν:

Τα μζλθ και τα ςτελζχθ του ΚΚΕ, που βρζκθκαν ςτισ ςοςιαλιςτικζσ χϊρεσ, ζπρεπε να
ανταποκρικοφν ςτισ απαιτιςεισ που δθμιουργοφςε θ ζνταξι τουσ ςτθ ςοςιαλιςτικι
παραγωγικι διαδικαςία. Ραράλλθλα υπιρχαν και περιπτϊςεισ κομματικϊν μελϊν που
προςπακοφςαν να εκμεταλλευκοφν τθν κομματικι τουσ ιδιότθτα για προςωπικό όφελοσ.

Ρολφ ςοβαρό λόγο για τθν ανακαταγραφι αποτζλεςε επίςθσ και το γεγονόσ ότι
εκείνθ τθν περίοδο ζβριςκαν ζδαφοσ ςτισ γραμμζσ του Κόμματοσ οπορτουνιςτικζσ
αντιλιψεισ, τισ οποίεσ γεννοφςε και θ απογοιτευςθ κομματικϊν μελϊν ι αγωνιςτϊν του
ΔΣΕ, με αποτζλεςμα να αμφιςβθτείται θ αξία του αγϊνα του ΔΣΕ.

Στο ίδιο ζδαφοσ εκδθλϊνονταν και φαινόμενα οργανωτικοφ φιλελευκεριςμοφ, τα

οποία εκφράηονταν με τθ μθ τακτικι λειτουργία των κομματικϊν οργάνων. Διατθροφνταν
επίςθσ ζνα πνεφμα ςτρατιωτικισ κακοδιγθςθσ από μερίδα ςτελεχϊν, γεγονόσ που
οδθγοφςε ςτθν περιςτολι τθσ εςωκομματικισ δθμοκρατίασ και ςτθν παρεμπόδιςθ τθσ
ανάπτυξθσ των δυνατοτιτων και τθσ προςφοράσ των κομματικϊν μελϊν.

Πλοι οι παραπάνω λόγοι επζβαλαν τθν ανακαταγραφι των κομματικϊν μελϊν ωσ

αφετθρία ατομικισ ενίςχυςισ τουσ, ατςαλϊματοσ τθσ ςυλλογικισ δραςτθριότθτασ του
Κόμματοσ και αναβάκμιςθσ τθσ εςωκομματικισ του λειτουργίασ. Γι’ αυτό από τθν πρϊτθ
ςτιγμι προςδιορίςτθκε ωσ κφριοσ ςκοπόσ τθσ ανακαταγραφισ:

«Να βοθκιςει τα μζλθ και τα ςτελζχθ μασ να ανταποκρικοφν πιο ολοκλθρωμζνα και
ικανοποιθτικά ςτθν επαναςτατικι αποςτολι τουσ ςα μζλθ του ΚΚΕ.»469

Ϋσ χρόνοσ ολοκλιρωςθσ τθσ ανακαταγραφισ προςδιορίςτθκε για τα κομματικά

μζλθ που διζμεναν ςτθ Σοβιετικι Ζνωςθ το χρονικό διάςτθμα 1 Λουνίου ζωσ 30
Σεπτεμβρίου 1951 και για τα κομματικά μζλθ, τα οποία εγκαταςτάκθκαν ςτισ Λαϊκζσ
Δθμοκρατίεσ, το διάςτθμα 1 Ψεβρουαρίου ζωσ 31 Μαΐου 1951. Ϋςτόςο, από μετζπειτα

469
Νένο Κφζκνο, Ηνχιεο 1951, η. 7, «Μεξηθά ζπκπεξάζκαηα απφ ηελ πνξεία ηεο
αλαθαηαγξαθήο», ζει.10.
 191

αποφάςεισ φαίνεται ότι θ ανακαταγραφι ςυνεχίςτθκε και πζρα από τα ςυγκεκριμζνα

χρονικά όρια, προκειμζνου να μθν ολοκλθρωκεί θ δουλειά με προχειρότθτα470.

Θ διαδικαςία τθσ ανακαταγραφισ προζβλεπε τθν παρουςίαςθ ενόσ βιογραφικοφ

ςθμειϊματοσ από τθν πλευρά του κάκε κομματικοφ μζλουσ ςτθ γενικι ςυνζλευςθ τθσ
Κομματικισ Οργάνωςθσ Βάςθσ (ι ακόμα και ςε κοινι ςυνεδρίαςθ δφο Κομματικϊν
Οργανϊςεων Βάςθσ471), ςτθν οποία προςκαλοφνταν και εξωκομματικοί, ζχοντασ δικαίωμα
ζκφραςθσ άποψθσ, αλλά όχι και ψιφου472. Επίςθσ, το κάκε κομματικό μζλοσ κα μποροφςε
με ζκκεςθ να αναφερκεί εναντίον τθσ ανακαταγραφισ άλλου κομματικοφ μζλουσ, το οποίο
δε δραςτθριοποιοφνταν ςτο πλαίςιο τθσ ίδιασ οργάνωςθσ473. Στθ ςυνζχεια ακολουκοφςαν
ερωτιςεισ και τοποκετιςεισ των υπόλοιπων κομματικϊν μελϊν, οι οποίεσ ζπρεπε να
προςθλϊνονται: Στθ ςτάςθ του κομματικοφ μζλουσ ςε κρίςιμεσ περιόδουσ τθσ ταξικισ
πάλθσ και κατά τθ διάρκεια τθσ παραμονισ ςτισ Λαϊκζσ Δθμοκρατίεσ. Στθν επιςιμανςθ των
ουςιαςτικϊν αδυναμιϊν του. Στθν εξζταςθ των γνϊςεϊν του αναφορικά με τθν πολιτικι
και τον τρόπο λειτουργίασ του Κόμματοσ.474

Οι ερωτιςεισ ςτα απλά μζλθ του Κόμματοσ αφοροφςαν το καταςτατικό, τισ

αποφάςεισ τθσ 6θσ και 7θσ Ολομζλειασ και τθσ 3θσ Συνδιάςκεψθσ. Στα ςτελζχθ δινόταν
ςθμαςία και ςτθ γνϊςθ τθσ ιςτορίασ του Κόμματοσ και οριςμζνων πιο ςφνκετων
ιδεολογικοπολιτικϊν ηθτθμάτων.475

Με τθ διαδικαςία τθσ ανακαταγραφισ προωκικθκε θ διαφωτιςτικι δουλειά

(δθμιουργικθκαν ακόμα και φροντιςτιρια ανακαταγραφισ, ενϊ αξιοποιικθκε ο
κομματικόσ τφποσ, θ μελζτθ τθσ ιςτορίασ του Κόμματοσ και του κόμματοσ των μπολςεβίκων
και τα ςχολεία εκμάκθςθσ τθσ γλϊςςασ), θ βελτίωςθ τθσ εςωκομματικισ λειτουργίασ,
κακϊσ και θ προϊκθςθ τθσ ζνταξθσ των κομματικϊν οργανϊςεων ςτθ ςοςιαλιςτικι
παραγωγικι διαδικαςία.

Για το ςυντονιςμό αυτισ τθσ πολφπλευρθσ προςπάκειασ ςχθματίςτθκαν οι Τοπικζσ

Επιτροπζσ Κομματικισ Απογραφισ (ΤΕΚΑ), οι οποίεσ ιταν πενταμελείσ, με επικεφαλισ
μζλοσ τθσ Κεντρικισ Επιτροπισ και θ Κεντρικι Επιτροπι Κομματικισ Απογραφισ (ΚΕΚΑ).

Ραρ’ όλα αυτά, κατά τθ διάρκεια τθσ ανακαταγραφισ, όπωσ τονιηόταν ςε εκκζςεισ
των ΤΕΚΑ και τθσ ΚΕΚΑ, ςθμειϊκθκαν και παρεκκλίςεισ από τον κακοριςμζνο ςτόχο:

Θ κριτικι για τον ανακαταγραφόμενο ςε μια ςειρά περιπτϊςεισ εξελίχκθκε ςε

πολεμικι. Άλλοτε πάλι, γίνονταν πολλζσ ερωτιςεισ για τθν προςωπικι ηωι του
ανακαταγραφόμενου, οι οποίεσ δεν είχαν καμία ςχζςθ με τθν ανακαταγραφι του476. Σε

470
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 245371, Έθζεζε γηα ηελ πνξεία ηεο αλαθαηαγξαθήο ζηηο ΚΟ
Ρνπκαλίαο 9/5/1951 & Έγγξαθν 245337. Έθζεζε ΚΟ Ρνπκαλίαο γηα ηελ πνξεία
αλαθαηαγξαθήο -8/1951.
471
Αξρείν ΚΚΔ- Έγγξαθν 35657. Απνθάζεηο αλαθαηαγξαθήο θαη δηαγξαθήο απφ ΚΟΒ
ηεο ΚΟ Πνισλίαο ηνπ ΚΚΔ 1951-1952.
472
Αξρείν ΚΚΔ- Έγγξαθν 35657. Απνθάζεηο αλαθαηαγξαθήο θαη δηαγξαθήο απφ ΚΟΒ
ηεο ΚΟ Πνισλίαο ηνπ ΚΚΔ 1951-1952.
473
Αξρείν ΚΚΔ- Έγγξαθν 35657. Απνθάζεηο αλαθαηαγξαθήο θαη δηαγξαθήο απφ ΚΟΒ
ηεο ΚΟ Πνισλίαο ηνπ ΚΚΔ 1951-1952.
474
Αξρείν ΚΚΔ- Έγγξαθν 461880. Δηζήγεζε κε ζέκα ηεο Κνκκαηηθήο Αλαθαηαγξαθήο
ζηε ζπλεδξίαζε ηεο ΚΔ ηεο ΚΟ Ρνπκαλίαο ηνπ ΚΚΔ 1951.
475
Αξρείν ΚΚΔ- Έγγξαθν 35657. Απνθάζεηο αλαθαηαγξαθήο θαη δηαγξαθήο απφ ΚΟΒ
ηεο ΚΟ Πνισλίαο ηνπ ΚΚΔ 1951-1952.
476
Αξρείν ΚΚΔ- Έγγξαθν 121946. Έθζεζε ηεο ΣΔΚΑ Ρνπκαλίαο γηα ηα
ζπκπεξάζκαηα απφ ηελ θνκκαηηθή αλαθαηαγξαθή ζηελ ΚΟ Ρνπκαλίαο -3/1/1952.
 192

άλλεσ περιπτϊςεισ θ κριτικι επιςκιαηόταν από το ςυναιςκθματιςμό και από μια

προςπάκεια αλλθλοκάλυψθσ των αδυναμιϊν.477 Κατά ςυνζπεια, είναι φανερό ότι δεν
ζλειψαν και οι περιπτϊςεισ που οι προςωπικζσ ςχζςεισ και αντιπαρακζςεισ εμπόδιςαν τθν
ομαλι πραγματοποίθςθ τθσ ανακαταγραφισ.

Σθμαντικι λοξοδρόμθςθ αποτζλεςε και θ τάςθ κάποιων Κομματικϊν Οργανϊςεων

Βάςθσ να κρίνουν τα ανακαταγραφόμενα μζλθ του Κόμματοσ με βάςθ τθν εκνικι τουσ
καταγωγι. Σε εκκζςεισ καταγράφεται ςυχνά μια ανιςότιμθ ςυμπεριφορά απζναντι ςτουσ
Σλαβομακεδόνεσ, οι οποίοι ςε πολλζσ περιπτϊςεισ άδικα κεωρικθκαν εκφραςτζσ των
αντιλιψεων του Τίτο.478

Αρχικά εντοπίςτθκε ςε κομματικζσ οργανϊςεισ και το πρόβλθμα να κεωρείται θ

ανακαταγραφι τόςο αυςτθρι εξζταςθ του κάκε κομματικοφ μζλουσ, ϊςτε δεν ζλειψαν και
οι ςφνκετεσ ιδεολογικοπολιτικζσ ερωτιςεισ ςε κομματικά μζλθ που δεν είχαν υψθλό
ιδεολογικοπολιτικό επίπεδο. Ταυτόχρονα δεν εκτιμικθκαν οι προςπάκειεσ άλλων μελϊν
να ανεβάςουν τθν προςφορά τουσ αξιοποιϊντασ τθ διαδικαςία τθσ ανακαταγραφισ.479

Σε ςειρά περιπτϊςεων είχαν και οι ΤΕΚΑ ευκφνθ για τθ μθ ςωςτι λειτουργία τθσ
ανακαταγραφισ. Εντοπίςτθκαν πολλζσ περιπτϊςεισ που προςπακοφςαν να μεταπείςουν τα
μζλθ τθσ ΚΟΒ για τθν άποψθ που είχαν εκφράςει για ανακαταγραφόμενουσ.480

Ρρζπει να επιςθμανκεί ότι θ απόφαςθ για τθν επίδοςθ των κομματικϊν βιβλιαρίων
ανικε ςτα μζλθ τθσ ΚΟΒ. Θ ΤΕΚΑ ςτθριηόμενθ ςε αυτι τθν απόφαςθ μποροφςε να
επαναλάβει τθν ανακαταγραφι, αν κεωροφςε ότι δεν ζγινε ςωςτά. Επίςθσ ςυνζλεγε τα
δελτία τθσ ανακαταγραφισ κάκε κομματικοφ μζλουσ(τα οποία περιλάμβαναν το ςφνολο τθσ
διαδικαςίασ τθσ ανακαταγραφισ), προκειμζνου να τα αποςτείλει ςτθν ΚΕΚΑ. Στθν ΤΕΚΑ και
ςτθν ΚΕΚΑ μποροφςαν να καταφφγουν και μζλθ του Κόμματοσ που κεωροφςαν ότι
αδικικθκαν από τθ διαδικαςία τθσ ανακαταγραφισ.

Θ ΚΟΒ λοιπόν, μποροφςε να αποφαςίςει, αν κα αποδϊςει το κομματικό βιβλιάριο

ςτο κομματικό μζλοσ, αν κα το κζςει ςε διακεςιμότθτα και ςτθ ςυνζχεια να το βοθκιςει
ϊςτε να ξαναπάρει τον τίτλο του μζλουσ του Κόμματοσ ι και να διαγράψει όςα κομματικά
μζλθ είχαν ςυμπεριφορά ανάξια του τίτλου του μζλουσ του κόμματοσ ι υποςτιριηαν
οπορτουνιςτικζσ αντιλιψεισ.

Θ ανακαταγραφι των μελϊν του Κόμματοσ από τισ ΚΟΒ ωσ και τθν Κεντρικι
Επιτροπι ολοκλθρϊκθκε με απόφαςθ τθσ 4θσ Ρλατιάσ Ολομζλειασ (Δεκζμβρθσ 1953), θ
οποία ανζφερε:

«Θ ΚΕΚΑ ςτα τρία χρόνια τθσ φπαρξισ τθσ ζδωςε κομματικά βιβλιάρια ςτο
μεγαλφτερο μζροσ των κομματικϊν μελϊν που πζραςαν από τθν ανακαταγραφι και
εξζταςε πολλζσ περιπτϊςεισ διαγραφϊν, εκκρεμοτιτων και άλλων προςφυγϊν. Στθ
δουλειά τθσ ΚΕΚΑ εκδθλϊκθκαν οριςμζνεσ αδυναμίεσ κυρίωσ ςτθν όχι ςωςτι και
εξονυχιςτικι, ςε μερικζσ περιπτϊςεισ, μελζτθ των προςφυγϊν και ςτο ότι οριςμζνεσ φορζσ
για το ίδιο ηιτθμα ζδινε διαφορετικζσ λφςεισ. Θ 4θ Ολομζλεια κεωρεί τθ δουλειά τθσ ΚΕΚΑ

477
Αξρείν ΚΚΔ- Έγγξαθν 245337. Έθζεζε ΚΟ Ρνπκαλίαο γηα ηελ πνξεία ηεο
αλαθαηαγξαθήο -8/1951.
478
Αξρείν ΚΚΔ- Έγγξαθν 121946. Έθζεζε ηεο ΣΔΚΑ Ρνπκαλίαο γηα ηα ζπκπεξάζκαηα
απφ ηελ θνκκαηηθή αλαθαηαγξαθή ζηελ ΚΟ Ρνπκαλίαο -3/1/1952.
479
Αξρείν ΚΚΔ- Έγγξαθν 245381. Έθζεζε ΚΔΚΑ ζρεηηθά γηα ζπκπεξάζκαηα ηεο
Δπηηξνπήο γηα ηελ πνξεία ηεο αλαθαηαγξαθήο ζηελ ΚΟ Φισξίθαο Ρνπκαλίαο 1/10/1951.
480
Αξρείν ΚΚΔ- Έγγξαθν 245337. Έθζεζε ΚΟ Ρνπκαλίαο γηα ηελ πνξεία ηεο
αλαθαηαγξαθήο -8/1951.
 193

βαςικά τελειωμζνθ. Ανακζτει τθ λφςθ των υπόλοιπων εκκρεμϊν υποκζςεων

ανακαταγραφισ, που δεν πζραςαν ακόμα ςτθν ΚΕΚΑ, ςτθν ΚΕ του ΚΚΕ.»481

Στθν πραγματικότθτα για τθ ςυντριπτικι πλειοψθφία των κομματικϊν μελϊν θ

ανακαταγραφι είχε ολοκλθρωκεί ςτισ αρχζσ του 1952. Στα δφο επόμενα χρόνια ουςιαςτικά
επανεξετάςτθκαν οριςμζνεσ περιπτϊςεισ που βρίςκονταν ςε εκκρεμότθτα ι περιπτϊςεισ
που μία ΤΕΚΑ ι θ ΚΕΚΑ κεωροφςε ότι δεν ακολουκικθκε θ ενδεδειγμζνθ διαδικαςία τθσ
ανακαταγραφισ.

Θ διαδικαςία τθσ ανακαταγραφισ, παρά τισ αδυναμίεσ τθσ που ςχολιάηονται ςυχνά
ςε μια ςειρά κείμενα του κομματικοφ τφπου τθσ εποχισ και ςε ντοκουμζντα κομματικϊν
αποφάςεων, ζφερε αρκετά αποτελζςματα, παρά το γεγονόσ ότι και μετά το τζλοσ τθσ
παρατθρικθκε ότι ςθμαντικι μερίδα των Κομματικϊν Οργανϊςεων Βάςθσ επζςτρεψε ςτθν
παλιά τουσ λειτουργία. Θ πλθμμελισ λειτουργία ςε μαγάλο βακμό ιταν αποτζλεςμα τθσ
δυςκολίασ προςαρμογισ ςτισ νζεσ ςυνκικεσ τθσ ηωισ και του περιεχομζνου τθσ ταξικισ
πάλθσ για τουσ Ζλλθνεσ πολιτικοφσ πρόςφυγεσ.

Οι εκτιμιςεισ αυτζσ γίνονται μζςα ςτα πλαίςια των απολογιςμϊν τθσ

ανακαταγραφισ από τισ ΤΕΚΑ482 ι από άρκρα ςτον κομματικό τφπο μζχρι και τα μζςα του
1952, αλλά αποτελεί βαςικι ζλλειψθ θ απουςία μιασ προςπάκειασ αναλυτικισ αποτίμθςθσ
από κεντρικό κακοδθγθτικό όργανο, όλθσ αυτισ τθσ μεγάλθσ εςωκομματικισ διαδικαςίασ,
από τθν οποία πζραςαν όλα τα μζλθ του Κόμματοσ. Το γεγονόσ αυτό, όπωσ και οι
αδυναμίεσ ςτθ δουλειά των ΤΕΚΑ και τθσ ΚΕΚΑ, υποδθλϊνει και τθν παρουςία
εςωκομματικισ διαπάλθσ ςε ςχζςθ με οργανωτικά και ιδεολογικοπολιτικά ηθτιματα, τόςο
κατά τθ διάρκεια τθσ ανακαταγραφισ, όςο και ςτθν προςπάκεια αποτίμθςισ τθσ.

Θ ανακαταγραφι των κομματικϊν μελϊν δεν ιταν βεβαίωσ πρωτοτυπία του ΚΚΕ,
αλλά απότοκοσ τθσ εμπειρίασ του μπολςεβίκικου κόμματοσ. Ο Λζνιν τόνιηε τθν ανάγκθ
προςταςίασ του Κόμματοσ από αντεπαναςτατικά ςτοιχεία, ειδικότερα ςε περιβάλλον
ςοςιαλιςτικισ οικοδόμθςθσ,483 ενϊ υποςτιριηε ότι είναι χριςιμθ και θ ςυμμετοχι των
εξωκομματικϊν μαηϊν ςτθν εκκακάριςθ του Κόμματοσ, ςτο βακμό που το Κόμμα δεν
υποτάςςεται ςτα δικά τουσ κριτιρια484.

Με απόφαςθ του ΡΓ, ςτισ 10 Λανουαρίου 1951, θ ανακαταγραφι ςυνδζκθκε και με

το πζραςμα των κομματικϊν μελϊν ςτα αδελφά κόμματα:

«…Θ ανακαταγραφι των κομματικϊν μελϊν κα ςυνδυαςτεί με το πζραςμα τουσ ςτα

αδελφά κόμματα των Λαϊκϊν Δθμοκρατιϊν»485.

Ππωσ φαίνεται από τθν 4θ Συνδιάςκεψθ τθσ ΚΟ Τςεχοςλοβακίασ (μζςα Οκτϊβρθ

του 1953) ςτθν Τςεχοςλοβακία υπιρξε κακυςτζρθςθ του περάςματοσ ςε ςχζςθ με τισ άλλεσ
Λαϊκζσ Δθμοκρατίεσ. Ριο ςυγκεκριμζνα αναφζρεται το εξισ :

481
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 7νο , Δθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, ζει.391.
482
Αξρείν ΚΚΔ- Έγγξαθα 245373 & 253345. Έθζεζε ηεο ΣΔΚΑ Πνισλίαο πξνο ηελ
ΚΔΚΑ γηα ηελ πνξεία ηεο αλαθαηαγξαθήο (21/11/1951).
483
Β.Η. Λέληλ, «Σν VII ζπλέδξην ηνπ ΚΚΡ(κπ.)» ζην Άπαληα Λέληλ- ηφκνο 38νο ζ.170,
Δθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα 1982.
484
Β. Η. Λέληλ, «Γηα ηελ εθθαζάξηζε ηνπ Κφκκαηνο» ζην Άπαληα Λέληλ- ηφκνο 44νο,
ζ.122-123, Δθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα 1983.
485
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 7νο , Δθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, ζει. 125.
 194

«…και ςτθν ΚΟ Τςεχοςλοβακίασ ωρίμαςε θ ανάγκθ περάςματοσ των μελϊν του ΚΚΕ
ςτο αδελφό τςεχοςλοβάκικο ΚΚ. Αυτό ζδειξε θ πείρα από άλλεσ ΛΔ, όπου αποφαςίςτθκε και
άρχιςε το πζραςμα. Σε μερικζσ ΛΔ βρίςκεται κοντά ςτο τζλοσ»486.

Ππωσ προκφπτει από το παραπάνω και από δθμοςιεφματα εφθμερίδων των

πολιτικϊν προςφφγων, το πζραςμα είχε ολοκλθρωκεί ςτισ αρχζσ του 1954 ΛΔ Γερμανίασ,
Ρολωνίασ, ΢ουμανίασ, Βουλγαρίασ, Ουγγαρίασ, ενϊ ςτθν Τςεχοςλοβακία περίμεναν τθν
ζγκριςθ του ΚΚ Τςεχοςλοβακίασ. Ραρζμειναν οι ΚΟΒ του Εκδοτικοφ, του ΢/Ψ Στακμοφ και
τθσ Κομματικισ Σχολισ «Μπελογιάννθσ», που κακοδθγοφνταν από τθν Κεντρικι Επιτροπι.

Θ 8θ Ολομζλεια του 1958 αποφάςιςε να κζςει εκ νζου το ηιτθμα τθσ ζνταξθσ των
μελϊν του ΚΚΕ ςτισ οργανϊςεισ του ΚΚ Τςεχοςλοβακίασ και να ηθτιςει τθν ζνταξθ και ςτισ
οργανϊςεισ του ΚΚΣΕ. Αναφζρεται χαρακτθριςτικά:

«…Επίςθσ πρζπει να προςανατολιςτοφμε ςτθν επζχταςθ του μζτρου τθσ

προςχϊρθςθσ των μελϊν του ΚΚΕ ς’ αδελφά κόμματα και ςτθν Τςεχοςλοβακία και ςτθ
Σοβιετικι Ζνωςθ»487.

Από τθν τοποκζτθςθ του Νίκου Ηαχαριάδθ ςτθ δεφτερθ ςυηιτθςι του με τθν
επιτροπι των αδελφϊν κομμάτων (25 Ψεβρουαρίου 1956), προκφπτει το εξισ:

«…Ζβαλα αυτό το ηιτθμα και ςτο Κ.Κ.Σ.Ε.. Ρρζπει να βροφμε τρόπο για να αναλάβει
τθν ευκφνθ το Κ.Κ.Σ.Ε.. Δε γίνεται να υπάρχουν δφο κομματικά ςυςτιματα. Οι ςφντροφοι
Τςεχοςλοβάκοι βρικαν ζνα δικό τουσ τρόπο. Δεν ιταν άςχθμοσ. Άφθςαν τθν οργάνωςι μασ
αναλαμβάνοντασ τθν ευκφνθ τθσ αυτοί.»488

Συμπεραςματικά, θ ΚΟ του ΚΚΕ πζραςε ςτθν κακοδιγθςθ του ΚΚ Τςεχοςλοβακίασ,

διατθρϊντασ ωςτόςο τθν ξεχωριςτι οργανωτικι τθσ ςυγκρότθςθ. Στθ δε Σοβιετικι Ζνωςθ
οι ΚΟ του ΚΚΕ δεν πζραςαν ποτζ υπό τθν οργανωτικι διάταξθ του Κ.Κ.Σ.Ε. και παρζμειναν
υπό τθν κακοδιγθςθ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ.

3.A.16. Θ ΟΡΓΑΝΩ΢Θ ΘΛΙΝΣΕΝ

Θ ςτάςθ του Τίτο και τθσ θγεςίασ του Γιουγκοςλαβικοφ ΚΚ απζναντι ςτον αγϊνα του
ΔΣΕ προκάλεςε αντιδράςεισ ςτουσ Σλαβομακεδόνεσ μαχθτζσ του Δθμοκρατικοφ Στρατοφ.
Από το 1950489, είχαν αρχίςει να διαφαίνονται εξελίξεισ γφρω από το ηιτθμα τθσ οργάνωςθσ
των ςλαβομακεδόνων και τθσ επιρροισ που αςκοφςε το Γιουγκοςλαβικό ΚΚ ςτισ ιδθ
υπάρχουςεσ οργανϊςεισ, όπωσ θ ΝΟΨ (Λαϊκό Απελευκερωτικό Μζτωπο), κ.α.

Ζτςι, τον Απρίλθ του 1952 ιδρφκθκε, ζπειτα από πρόταςθ τθσ κακοδιγθςθσ του ΚΚΕ,
θ «εκνικοαπελευκερωτικι λαϊκοδθμοκρατικι ςλαβομακεδονικι οργάνωςθ» του «Ιλιντεν»
(από τθν εξζγερςθ του Ιλιντεν τον Αφγουςτο του 1903 ενάντια ςτθν Οκωμανικι
Αυτοκρατορία), ςτθ κζςθ των ιδθ υπαρχόντων ςλαβομακεδονικϊν οργανϊςεων ΝΟΨ,
ΝΟΜΣ και ΑΨΗ, οι οποίεσ χαρακτθρίςτθκαν «τιτικζσ».

486
«Νένο Κφζκνο»- Γεθέκβξεο 1953, η. 12, ζ. 72
487
Αξρείν ΚΚΔ - 8ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ», 1958, Δθδφζεηο Κεληξηθήο
Δπηηξνπήο ηνπ ΚΚΔ, ζ. 58.
488
«Ζ θαζαίξεζε ηνπ Νίθνπ Εαραξηάδε», Δθδφζεηο Πξνζθήλην, Αζήλα 2003, ζ. 90.
489
Βι. Πεξηνδηθφ «Νένο Κφζκνο», Ηνχιεο 1950, ηεχρνο 7, άξζξν ηνπ ΢ηαχξνπ
Κσηζφπνπινπ «Ήιηληελ, 1903-1950», ζει.357-361
 195

Το ιδρυτικό Συνζδριο τθσ οργάνωςθσ πραγματοποιικθκε ςτισ 1-3 Απριλίου 1952, με

τθ ςυμμετοχι 163 αντιπροςϊπων από τθ Βουλγαρία, τθν Τςεχοςλοβακία, τθν Ουγγαρία,
τθν Ρολωνία και τθ ΢ουμανία. Στθν ιδρυτικι διακιρυξθ τθσ οργάνωςθσ αναφζρονταν
μεταξφ άλλων:

«Οι ςλαβομακεδόνεσ του Αιγαίου, ςτα τελευταία χρόνια ανάπτυξαν πλοφςιουσ

αγϊνεσ για τα εκνικά τουσ δίκαια. Στθν περίοδο 1946-49, ςε αδιάςπαςτθ ενότθτα με τον
αδερφό ελλθνικό λαό, μζςα ςτισ γραμμζσ του κρυλικοφ ΔΣΕ, πάλεψαν θρωικά και τα
ζδωςαν όλα ςτον αγϊνα ενάντια ςτουσ αμερικανοάγγλουσ ιμπεριαλιςτζσ και τουσ ζλλθνεσ
μοναρχοφαςίςτεσ, για τθν ανεξαρτθςία τθσ Ελλάδασ, τθν Ειρινθ, τθ ΛΔ, για τθν εκνικι τουσ
λευτεριά (…)

(…) Το λαμπρό όμωσ αυτό εκνικό, απελευκερωτικό κίνθμα του ςλαβομακεδονικοφ

λαοφ, όπωσ και θ λαϊκοδθμοκρατικι επανάςταςθ ςτθν Ελλάδα, ανακόπθκε από τθν
επζμβαςθ των αμερικάνων και των άγγλων και τθν τιτικι προδοςία που μασ χτφπθςε
πιςϊπλατα (…)

(…) Γι’ αυτό, το Συνζδριό μασ του “ΘΛΛΝΤΕΝ”, εκφράηοντασ τθ κζλθςθ του
ςλαβομακεδονικοφ λαοφ, με αγανάκτθςθ καταδίκαςε τθν τιτικι αυτι ςυμμορία. Διζλυςε τα
καταςκευάςματα του Τίτο, τισ προδοτικζσ και αντιμακεδονικζσ οργανϊςεισ ΝΟΦ-ΝΟΜΣ-
ΑΦΗ και ίδρυςε τθ νζα εκνικοαπελευκερωτικι λαϊκοδθμοκρατικι ςλαβομακεδονικι
οργάνωςθ “Ιλιντεν” (…)».

Ανάμεςα ςτουσ ιδρυτικοφσ ςκοποφσ τθσ οργάνωςθσ, ιταν:

«Για τθν εκνικι ιςοτιμία του ςλαβομακεδονικοφ λαοφ, δθλαδι για τθν πολιτικι του
αυτοδιοίκθςθ, που ςθμαίνει αυτοδιοίκθςθ εδαφικι, διοικθτικι, οικονομικι, κοινωνικι,
εκπαιδευτικι, εκπολιτιςτικι, κρθςκευτικι.

-Για τθν ελεφκερθ χριςθ τθσ μθτρικισ του γλϊςςασ.

-Για τθν ειρινθ.

-Για τθν απελευκζρωςθ τθσ Ελλάδασ από τθν αμερικανοαγγλικι κατοχι.

-Για τθν εγκακίδρυςθ τθσ λαϊκισ δθμοκρατίασ ςτθν Ελλάδα.»490

Θ οργάνωςθ διζκετε παραρτιματα ςτθ Ρολωνία, τθν Τςεχοςλοβακία, τθν Ουγγαρία,

τθ ΢ουμανία, τθ Βουλγαρία και τθν ΕΣΣΔ. Τα περιςςότερα από τα ςτελζχθ τθσ, υπιρξαν
μαχθτζσ και αξιωματικοί του ΔΣΕ, ενϊ ςτθ πλειοψθφία τουσ ιταν καινοφργια ςτελζχθ.
Μεταξφ αυτϊν: ο Ραντελισ Βαϊνάσ, ο Μιτςοσ Βελάκθσ (Τςεχοςλοβακία), ο Μιτςοσ
Γουμπιδζνθσ (ΕΣΣΔ), ο Τάςοσ Γουςόπουλοσ, ο Σταφροσ Κωτςόπουλοσ, ο Νίκοσ Κυρίτςθσ
(Σχολι Μπελογιάννθ), ο Κόδωροσ Καραμζςθσ (΢ουμανία), ο Ραφλοσ Κοφφθσ (Εκδοτικό), ο
Μιχάλθσ Μάλλιοσ (ΕΣΣΔ), ο Γιϊργθσ Νεδζλκοσ (Σχολι Μπελογιάννθ), ο Κϊςτασ Νοβάτςθσ
(Ρολωνία), ο Στζργιοσ Ντάτςιοσ, ο Ραςχάλθσ Ραςχαλζφςκθ (Βουλγαρία), ο Αντϊνθσ
Σικοβίτςασ (Κλουη), ο Αλζκοσ Ωατηθτάςκοσ (Τςεχοςλοβακία), ο Λευτζρθσ ΢αφτοσ
(΢ουμανία), ο Κϊςτασ Ωρυςάφθσ (Ουγγαρία), κ.α.491

Θ οργάνωςθ του «Ιλιντεν» ανζπτυξε αξιόλογθ μορφωτικι-πολιτιςτικι

δραςτθριότθτα. Εξζδωςε ομϊνυμο περιοδικό ςτθ μακεδονικι γλϊςςα, παιδικό περιοδικό
490
«Νένο Κφζκνο», Μαΐνπ 1952, ηεχρνο 5, ζει.21-23
491
Καηάινγνο ζηειερψλ ΢ιαβνκαθεδφλσλ πνπ παξαηίζεηαη ζην Αξρείν ΚΚΔ, Έγγξαθν
253635, ΢εκείσκα-΢πλεδξίαζε ηεο θνκκαηηθήο θξάμηαο ηνπ Πξνεδξείνπ ηνπ Κ΢ ηεο
Οξγάλσζεο «Ήιηληελ», 4/6/1956, ζε.5
 196

με τθν ονομαςία «Μακεδόντςε», κακϊσ και ςειρά ςχολικϊν και λογοτεχνικϊν βιβλίων.
Βοθκοφςε τουσ πολιτικοφσ πρόςφυγεσ ςε ηθτιματα εργαςίασ και διαβίωςθσ ςτισ Λαϊκζσ
Δθμοκρατίεσ. Ενϊ, ζμφαςθ ζδινε ςτθν «αντι-τιτικι προπαγάνδα».492

Οι εξελίξεισ ςτο Κόμμα μετά τθν 6θ Ολομζλεια του 1956 δεν άφθςαν ανεπθρζαςτθ
τθν «Ιλιντεν». Στθ ςυνεδρίαςθ τθσ κομματικισ φράξιασ του Ρροεδρείου του ΚΣ τθσ
οργάνωςθσ ςτισ 4 Λουνίου 1956 ςχετικά με τισ αποφάςεισ τθσ 6θσ Ευρείασ Ολομζλειασ του
Κόμματοσ, τονίηονταν μεταξφ άλλων: «Θ δθμιουργία τθσ οργάνωςθσ ‘Ιλιντεν’ αποτελεί
ςεχταριςτικό λάκοσ του Ηαχαριάδθ», ενϊ, «οι ςκοποί και ο χαρακτιρασ τθσ
οργάνωςθσ…δεν ανταποκρίνονται ςτα κακικοντα και τισ απαιτιςεισ του πατριωτικοφ
δθμοκρατικοφ κινιματοσ ςτθν Ελλάδα ςιμερα…Θ οργάνωςθ ‘Ιλιντεν’ είναι γζννθμα τθσ
‘αντιτιτικισ καμπάνιασ’ που γίνονταν από τθν θγεςία του Κ. μ’ επικεφαλισ τον ς. Ηαχαριάδθ
και είχε ςαν βαςικό ςκοπό τθν πάλθ ενάντια ςτουσ ςυντρόφουσ γιουγκοςλάβουσ.»
Ακολοφκωσ, «Θ κομματικι φράξια του Κ. τθσ οργάνωςθσ ‘Ιλιντεν’ προτείνει ςτθν ΚΕ του
ΚΚΕ: 1) Να ςυγκλθκεί, όςο το δυνατόν γρθγορότερα ςυνδιάςκεψθ των ςλαβομακεδόνων,
όπου να αποφαςιςτεί θ διάλυςθ τθσ οργάνωςθσ…»493 Το ςκεπτικό και το γεγονόσ τθσ
διάλυςθσ τθσ οργάνωςθσ ανακοινϊκθκε ςτο «Νζο Κόςμο» ςε άρκρο με τίτλο «Το
Μακεδονικό εκνικό ηιτθμα ςτο φωσ των αποφάςεων τθσ 6θσ Ολομζλειασ»494.

3.A.17. Θ ΙΔΡΤ΢Θ ΚΑΙ Θ ΕΝΣΑΞΘ ΣΘ΢ ΕΔΑ ΢ΣΟ ΠΟΛΙΣΙΚΟ ΢Τ΢ΣΘΜΑ

ΟΙ ΒΟΤΛΕΤΣΙΚΕ΢ ΕΚΛΟΓΕ΢ ΣΘ΢ 9θσ ΢ΕΠΣΕΜΒΡΙΟΤ 1951

Κατά τθ μεταπολεμικι χρονικι περίοδο και ιδιαίτερα μετά τθν ιττα του ΔΣΕ, θ
αςτικι τάξθ είχε να αντιμετωπίςει πολφπλοκα κακικοντα, όπωσ τθν οικονομικι ανόρκωςθ,
τθν αναςυγκρότθςθ του κρατικοφ μθχανιςμοφ και τθν ζνταξθ ςτισ ιμπεριαλιςτικζσ
ςυμμαχίεσ και ενϊςεισ (ΝΑΤΟ, ΔΝΤ, ΟΟΣΑ). Επιπλζον, οι αςτικζσ πολιτικζσ δυνάμεισ δεν
είχαν ενςωματϊςει πλιρωσ ζνα μεγάλο μζροσ των λαϊκϊν ςτρωμάτων.

Σε αυτι τθν περίοδο δεν είχε ακόμθ εκφραςκεί υπό τθν θγεςία κάποιου αςτοφ
πολιτικοφ μια ςχετικά ςτακερι ςυςπείρωςθ δυνάμεων που να εξαςφάλιηε τθν ιςορροπία
μεταξφ των αςτικϊν πολιτικϊν δυνάμεων τθσ χϊρασ, του Ραλατιοφ, των επιτελείων των
ΘΡΑ, των επίςθμων αλλά και των ανεπίςθμων καταςταλτικϊν μθχανιςμϊν που
διαμορφϊκθκαν ςε μια πορεία, κυρίωσ μζςα ςτο ςτρατό.

Για τθ ςτακεροποίθςθ του αςτικοφ πολιτικοφ ςυςτιματοσ γίνονταν παρεμβάςεισ από τουσ
εκπροςϊπουσ τθσ αμερικανικισ πολιτικισ. Στισ 20 Λουλίου 1951 ο Ελλθνοαμερικανόσ
βουλευτισ τθσ Μινεςότα, Κρίςτι, τόνιςε:

492
Αξρείν ΚΚΔ, Έγγξαθν 139535, Έθζεζε ηνπ Κ΢ ηεο νξγάλσζεο «Ήιηληελ» πξνο ην
ΠΓ ηνπ ΚΚΔ, γηα ηε δνπιεηά ηεο νξγάλσζεο απφ ηελ ίδξπζή ηεο κέρξη ηνλ Φιεβάξε ηνπ
1953, 9/2/1953, ζει.4-11
493
Αξρείν ΚΚΔ, Έγγξαθν 253635, ΢εκείσκα-΢πλεδξίαζε ηεο θνκκαηηθήο θξάμηαο ηνπ
Πξνεδξείνπ ηνπ Κ΢ ηεο Οξγάλσζεο «Ήιηληελ», 4/6/1956, ζε.2-4
494
«Νένο Κφζκνο», Φιεβάξεο 1957, ηεχρνο 2, ζει.7-13
 197

«Συνιςτϊ να γίνθ προςπάκεια όλων των πολιτικϊν παραγόντων διά μίαν ςυγχϊνευςιν των
πολλϊν πολιτικϊν κομμάτων εισ δφο ι τρία το πολφ, ϊςτε να απόκτθςθ θ χϊρα ςτακεράν
κυβζρνθςιν και ιςχυράν αντιπολίτευςιν... »495.

Τισ ίδιεσ μζρεσ ο «βάρδοσ τθσ εκνικοφροςφνθσ» Σπφροσ Μελάσ, που μόλισ είχε
γυρίςει από «ενθμερωτικό ταξίδι ςτισ ΘΡΑ, μεταφζρει τισ γνϊμεσ «αρμοδίου» Αμερικανοφ
παράγοντα για το ελλθνικό πολιτικό πρόβλθμα. Ζγραψε ςε άρκρο του:

«Θ κατάτμθςισ των εκνικϊν πολιτικϊν δυνάμεων *...+ αποτελεί και τθν κυρίαν
δυςκολίαν διά μίαν παγίαν ςυνεννόθςιν, θ οποία κα ζδινεν εισ τθνεςωτερικινςασ
καταςταςιν τθν ςτακερότθτα εκεινθνπου απαιτοφν αι ςθμερινοί ιςτορικοί περιςτάςεισ. Θ
Ελλάσ ευρίςκεται εξ αιτίασ αυτοφ, εισ μίαν τελματϊδθ καταςταςιν πολφ επικίνδυνον, από
τθν οποίαν πρζπει να βγθ το ταχφτερον... »496.

Ζτςι, παράλλθλα με τθ ςφμφυτθ προσ το αςτικό κοινοβουλευτικό ςφςτθμα

λειτουργία τθσ εναλλαγισ κομμάτων ι ςυμμαχικϊν ςχθμάτων ςτθ διακυβζρνθςθ, τισ
αλλεπάλλθλεσ εκλογζσ και ανακζςεισ από το Ραλάτι εντολϊν για ςχθματιςμό κυβζρνθςθσ,
ςτθ δεκαετία του 1950, κυρίωσ όμωσ ςτθν επομζνθ του ’60, ςε μια πορεία ιςχυροποιικθκε
θ αςτικι πολιτικι τάςθ που κεωροφςε αναγκαία τθν αναςτολι του κοινοβουλευτικοφ
ςυςτιματοσ για τθν ταχεία αναςυγκρότθςθ του κρατικοφ μθχανιςμοφ.

Σε αυτι τθ ςφνκετθ πολιτικι κατάςταςθ το ΚΚΕ αντιμετϊπιηε τθν ανάγκθ τθσ

άμεςθσ πολιτικισ του δράςθσ και μζςα από τισ κοινοβουλευτικζσ διαδικαςίεσ, τθ
διαμόρφωςθ ευρφτερων ςυςπειρϊςεων για τθν υπεράςπιςθ των δυνάμεϊν του από τισ
διϊξεισ και εκτελζςεισ, τθν κατοχφρωςθ τθσ νόμιμθσ δράςθσ και παρουςίασ ςτουσ αγϊνεσ
για τα ςυνδικαλιςτικά εργατικά και κοινωνικά δικαιϊματα, για τθν ειρινθ.

Από τον Απρίλιο του 1950 το ΡΓ είχε ρίξει το ςφνκθμα τθσ δθμιουργίασ ενόσ ενιαίου
«Δθμοκρατικοφ Συναςπιςμοφ» ςε όλθ τθ χϊρα, με ζνα «κοινό πολιτικό πρόγραμμα που κα
ςυνζνωνε όλουσ τουσ ζλλθνεσ που κζλουν μια λεφτερθ και ειρθνικι Ελλάδα»497. Το
ςφνκθμα αυτό ανταποκρινόταν ςτθν εκτίμθςθ του ΚΚΕ, ότι ζπρεπε να ςυγκροτθκεί ζνα
πολιτικό ςχιμα που κα δροφςε νόμιμα και μζςα ςτο οποίο κα μποροφςαν να δουλεφουν
και οι κομμουνιςτζσ, παράλλθλα με τθ λειτουργία των παράνομων κομματικϊν
οργανϊςεων.

Μζλθ και ςτελζχθ του ΚΚΕ ανζπτυςςαν δράςθ ςτθν κατεφκυνςθ αυτι, μζςα από τισ
παράνομεσ κομματικζσ οργανϊςεισ. Στθν κίνθςθ για τθ δθμιουργία του ευρφτερου,
νόμιμου αριςτεροφ ςχιματοσ, ζπαιρναν επίςθσ μζροσ εκπρόςωποι από κόμματα και
ομάδεσ που προθγουμζνωσ ανικαν ςτο ςυναςπιςμό του ΕΑΜ.

Ρροϊόν αυτϊν των διεργαςιϊν ιταν θ εμφάνιςθ τθσ πολιτικισ κίνθςθσ

«Δθμοκρατικόσ Συναγερμόσ», τθν Άνοιξθ του 1951, ςτθ Διοικοφςα Επιτροπι του οποίου
ςυμμετείχαν ο βουλευτισ Διονφςθσ Ωριςτάκοσ, ο ςυνδικαλιςτισ Δθμιτρθσ Μαριόλθσ, ο
γιατρόσ Γιϊργοσ Σπθλιόπουλοσ και ο πεηογράφοσ Κοςμάσ Ρολίτθσ. Στον «Δθμοκρατικό
Συναγερμό» ςυμμετείχαν ωσ ςυνεργαηόμενοι ο Ψίλιπποσ και ο Σταμάτθσ Ωατηιμπεθσ.

495
Γηψξγεο Γ. Καηζνχιεο, Ηζηνξία ηνπ ΚΚΔ, ηνκ. Ε, 1950-1968, έθδ. Αλη. Ληβάλεο, &
΢ΗΑ Δ.Δ. «Νέα ΢ύλνξα», Αζήλα, 1978, ζει. 90.
496
Δθεκεξίδα Αθξόπνιηο, 18/7/1951, φπσο παξαηίζεηαη ζην Γηψξγεο Γ. Καηζνχιεο,
Ηζηνξία ηνπ ΚΚΔ, ηνκ. Ε, 1950-1968, έθδ. Αλη. Ληβάλεο, & ΢ΗΑ Δ.Δ. «Νέα ΢ύλνξα», Αζήλα,
1978, ζει. 90.
497
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 7νο, ζει. 28.
 198

Ο «Δθμοκρατικόσ Συναγερμόσ» διακιρυςςε ωσ ςκοπό του τθ ςυνζνωςθ όλων των

προοδευτικϊν δθμοκρατικϊν δυνάμεων τθσ χϊρασ, για ζνα κοινό και υπό ενιαία διεφκυνςθ
πολιτικό αγϊνα, εντόσ και εκτόσ Κοινοβουλίου, για τθν υπεράςπιςθ τθσ ανεξαρτθςίασ και
τθσ ακεραιότθτασ τθσ χϊρασ, τθ γενικι πολιτικι αμνθςτεία, τθν αποκατάςταςθ των
δθμοκρατικϊν ελευκεριϊν, τθν ευθμερία και τθν επιβίωςθ του ελλθνικοφ λαοφ.

Τθν 1θ Αυγοφςτου 1951 ιδρφκθκε το ςυμμαχικό ςχιμα «Ενιαία Δθμοκρατικι

Αριςτερά» (ΕΔΑ) και ςτισ 3 Αυγοφςτου ανακοινϊκθκε επίςθμα θ ίδρυςι τθσ, ωσ
ςυναςπιςμοφ κομμάτων, ιςότιμα ςυνεργαηόμενων. Το πρακτικό ίδρυςθσ υπζγραψαν οι:
Γιάννθσ Ραςαλίδθσ, εκπρόςωποσ του «Σοςιαλιςτικοφ Κόμματοσ Ελλάδοσ», Δθμ. Μαριόλθσ
εκπρόςωποσ του «Δθμοκρατικοφ Συναγερμοφ», Σταμ. Ωατηιμπεθσ εκπρόςωποσ των
«Αριςτερϊν Ψιλελευκζρων»498 και Μιχ. Κφρκοσ εκπρόςωποσ του «Δθμοκρατικοφ
΢ιηοςπαςτικοφ Κόμματοσ»499. Στισ 3 Αυγοφςτου προςχϊρθςε ςτθν ΕΔΑ θ ομάδα που
διατιρθςε τον τίτλο του κόμματοσ του Λ. Σοφιανόπουλου («Ενωςισ Δθμοκρατικϊν
Αριςτερϊν»), με επικεφαλισ τουσ Θρακλι Ραπαχριςτου και Γιάννθ Κοκκορζλθ. Το ΣΚ-ΕΛΔ
(Σοςιαλιςτικό Κόμμα - Ενωςθ Λαϊκισ Δθμοκρατίασ) των Σβϊλου - Τςιριμϊκου αρνικθκε
τελικά να προςχωριςει ςτο νζο ςχιμα. Άτυπα ςυμμετείχε και το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδασ
(ΑΚΕ).

Στισ 15 Αυγοφςτου ςυγκροτικθκε θ νεολαία τθσ ΕΔΑ, θ ΕΔΝΕ (Ζνωςθ Δθμοκρατικισ

Νεολαίασ Ελλάδασ)500.

498
Σν Κόκκα Αξηζηεξώλ Φηιειεπζέξσλ απνρψξεζε απφ ηελ ΔΓΑ ην Γεθέκβξην ηνπ
1951.
499
Σν ίδην θαη νη Μηρ. Κχξθνο θαη Λέσλ Καξακανχλαο ηνπ Γεκνθξαηηθνύ
Ρηδνζπαζηηθνύ Κόκκαηνο.
500
Θ ίδρυςθ τθσ ΕΔΝΕ (Γραμματείσ του Κεντρικοφ Συμβουλίου τθσ ΕΔΝΕ ιταν ο Ωριςτοσ
Τεγόπουλοσ – Αφγουςτο ζωσ Οκτϊβριο του 1951 – και κατόπιν ο Ρότθσ Ραραςκευόπουλοσ,
μζχρι τον Σεπτζμβριο του 1952) πραγματοποιικθκε με τθν αυτοδιάλυςθ των οργανϊςεων
τθσ Νεολαίασ Δθμοκρατικοφ Συναγερμοφ, τθσ Δθμοκρατικισ Αριςτερισ Νεολαίασ, τθσ
Φιλελεφκερθσ Αριςτερισ Νεολαίασ, τθσ Σοςιαλιςτικισ Νεολαίασ, τθσ Δθμοκρατικισ
΢ιηοςπαςτικισ Νεολαίασ κ.ά., και τθ ςυνζνωςθ τουσ ςτθν ΕΔΝΕ.

Ρζντε θμζρεσ πριν από τισ εκλογζσ τθσ 9θσ Σεπτεμβρίου 1951 κυκλοφόρθςε το
πρϊτο φφλλο τθσ εβδομαδιαίασ εφθμερίδασ τθσ οργάνωςθσ «Φρουροί τθσ Ειρινθσ».

Θ ΕΔΝΕ ανζπτυξε δράςθ τθν περίοδο 1951 - 1952 με επίκεντρο τισ κινθτοποιιςεισ
για τισ δίκεσ του Νίκου Μπελογιάννθ και των άλλων κατθγορουμζνων, κακϊσ και του
κινιματοσ ειρινθσ. Ραράλλθλα δθμιοφργθςε οργανϊςεισ ςε μια ςειρά πόλεισ, κυρίωσ ςτισ
εργατοςυνοικίεσ τθσ Ακινασ και του Ρειραιά.

Αξίηει να ςθμειωκεί ότι θ ΕΔΝΕ τάχκθκε κατά τθσ επιλογισ τθσ θγεςίασ τθσ ΕΔΑ να
μθν ςυμπεριλθφκοφν οι Ν. Μπελογιάννθσ και Ν. Ρλουμπίδθσ ςτισ λίςτεσ υποψθφίων των
βουλευτικϊν εκλογϊν του 1951. Από τθν ΕΔΝΕ εκλζχκθκαν τότε βουλευτζσ οι Αντϊνθσ
Μπριλλάκθσ και Ραναγιϊτθσ Κατερίνθσ, οι οποίοι ιταν αναπλθρωματικοί, ςτθν περίπτωςθ
που κα ακυρωνόταν (όπωσ και ζγινε) θ εκλογι των πολιτικϊν εξόριςτων.

Δφο χρόνια μετά τθ διάλυςθ τθσ ΕΔΝΕ (6 Σεπτεμβρίου του 1952) δθμιουργικθκε το
1954 θ Νεολαία ΕΔΑ. Γραμματείσ του Κεντρικοφ Συμβουλίου τθσ Νεολαίασ ΕΔΑ ιταν κατά
ςειρά ο Νίκοσ Σολωμόσ και ο Τάκθσ Μπενάσ.
 199

Στισ 9 Αυγοφςτου ο Γιάννθσ Ραςαλίδθσ κατζκεςε ςτον Αρειο Ράγο τον τίτλο και το
ζμβλθμα τθσ ΕΔΑ, που αποτελοφνταν από τα αρχικά του Κόμματοσ και, κάτω από τον τίτλο,
είχε τισ λζξεισ «Ειρινθ, Δθμοκρατία, Αμνθςτεία».

Το πρακτικό ίδρυςθσ τθσ ΕΔΑ ανζφερε ωσ ςτόχουσ του νζου πολιτικοφ φορζα: «Α)
Κοινιν κάκοδον εισ τασ προςεχείσ εκλογάσ, επί τθ βάςει του προγράμματοσ το οποίον από
κοινοφ ζχομεν επεξεργαςκεί και προςυπογράψει. Β) Υποςτιριξιν του κοινοφ προγράμματοσ,
δι’ αγϊνοσ τόςον εντόσ όςον και εκτόσ του κοινοβουλίου *...+. Γ) Θ μεταξφ θμϊν ςυνεργαςία
περιβάλλεται τον τφπον τθσ ςυνεργαςίασ Κομμάτων εν πλιρει ιςοτιμία, αι δε αποφάςεισ κα
λαμβάνωνται εν ομοφωνία των αντιπροςϊπων θμϊν. Δ) Θ διοίκθςισ του Συναςπιςμοφ
αςκείται υπό Επιτροπισ αποτελουμζνθσ εξ ενόσ αντιπροςϊπου εξ εκάςτου των
ςυνεργαηομζνων Κομμάτων εν πλιρει ιςοτιμία, τθν δε προεδρίαν τθσ Διοικοφςθσ Επιτροπισ
ανακζτομεν εισ τον κφριον Λ. Ραςαλίδθν. Ε) Ρροσ αντιμετϊπιςιν των εκ του εκλογικοφ νόμου
προκυπτουςϊν δυςχερειϊν ο Συναςπιςμόσ κζλει προςλάβει τθν μορφιν κόμματοσ μζχρι
τθσ διεξαγωγισ των εκλογϊν *...+ Τίτλοσ του εμφανιςκθςομζνου νζου κόμματοσ ορίηεται:
Ενιαία Δθμοκρατικι Αριςτερά. Στ) Εισ τον ςυναςπιςμόν, δφναται να προςχωριςθ
μεταγενεςτζρωσ και παν άλλον δθμοκρατικόν κόμμα, εφ’ όςον κα απεδζχετο το κοινόν
πρόγραμμα *...+»501.

Στισ 28 Λουλίου ο Βενιηζλοσ υπζβαλε ςτον βαςιλιά τθν παραίτθςθ τθσ κυβζρνθςισ
του και ειςθγικθκε τθ διάλυςθ τθσ Βουλισ και τθ διενζργεια εκλογϊν. Ο βαςιλιάσ ζδωςε
και πάλι ςτο Βενιηζλο τθν εντολι να ςχθματίςει υπθρεςιακι κυβζρνθςθ. Οι εκλογζσ
ορίςτθκαν για τισ 9 Σεπτεμβρίου 1951. Ο Ραπάγοσ, που είχε παραιτθκεί από τθν
αρχιςτρατθγία ςτισ 28 Μαΐου 1951, για να ςυμμετάςχει ςτον προεκλογικό αγϊνα,
ανακοίνωςε ςτισ 6 Αυγοφςτου τθν ίδρυςθ κόμματοσ, με τίτλο «Ελλθνικόσ Συναγερμόσ» και
επικεφαλισ τον ίδιο. Στο νζο κόμμα προςχϊρθςε αμζςωσ το «Λαϊκό Ενωτικό Κόμμα» (Στεφ.
Στεφανόπουλοσ και Ραν. Κανελλόπουλοσ) και οι περιςςότεροι βουλευτζσ του Λαϊκοφ
Κόμματοσ. Οι Σπ. Μαρκεηίνθσ, Ραναγιϊτθσ Κανελλόπουλοσ και Στζφανοσ Στεφανόπουλοσ
ορίςτθκαν επιτελείσ του «Ελλθνικοφ Συναγερμοφ».

Εκείνθ τθν περίοδο είχε ανατεκεί ςτον Ρλουμπίδθ από το ΡΓ θ ευκφνθ τθσ
κακοδιγθςθσ τθσ ομάδασ των κομμουνιςτϊν που διαπραγματευόταν με τισ δυνάμεισ τθσ
ΕΔΑ για τθ ςυγκρότθςθ των ςυνδυαςμϊν τθσ, ενόψει των βουλευτικϊν εκλογϊν τθσ 9θσ
Σεπτεμβρίου 1951.

Το ΡΓ είχε αποφαςίςει, ο Μπελογιάννθσ που είχε ςυλλθφκεί και ιταν υπόδικοσ, να

μπει υποψιφιοσ ςτουσ ςυνδυαςμοφσ τθσ ΕΔΑ ςτθν Ακινα και ςτθν Θλεία, με ςτόχο θ
εκλογι του ωσ βουλευτι να δθμιουργιςει πρόςκετα εμπόδια ςτθν εκτζλεςθ τθσ
αναμενόμενθσ κανατικισ καταδίκθσ του από το Διαρκζσ Στρατοδικείο και να ιςχυροποιιςει
τθν πολιτικι πίεςθ για γενικι πολιτικι αμνθςτία. Τθν υποψθφιότθτα του είχε προτείνει και
ο ίδιοσ ο Νίκοσ Μπελογιάννθσ. Επίςθσ το ΡΓ είχε αποφαςίςει να είναι υποψιφιοι
φυλακιςμζνοι και εξόριςτοι κομμουνιςτζσ, κακϊσ και ο Ν. Ρλουμπίδθσ, ο οποίοσ βριςκόταν
ςτθν παρανομία.

Θ θγεςία του ΚΚΕ επζμενε ζντονα ςε αυτό το κζμα. Μάλιςτα, επειδι φοβόταν
μιπωσ οι ςφμμαχοι ςτθν ΕΔΑ δεν το αποδζχονταν, είχε πάρει μζτρα να μθ ςυνεργαςτεί μαηί
τουσ, αλλά να πάρει μζροσ το ΚΚΕ ςτισ εκλογζσ με το ςχιμα Ρανδθμοκρατικόσ Συναγερμόσ.

Αδιάλλακτοσ πολζμιοσ αυτισ τθσ πρόταςθσ ιταν ο Μιχάλθσ Κφρκοσ, ενϊ ιςχυρότατθ
αντίδραςθ εξζφραςαν οι Γιάννθσ Ραςαλίδθσ, Ανδρζασ Ηάκκασ (ο οποίοσ αποχϊρθςε τότε

501
΢π. Ληλαξδάηνο: «Απφ ηνλ εκθχιην ζηε Υνχληα», Σφκνο Α΄, 1949 -1952, ζει. 270 -
271, εθδφζεηο Παπαδήζε.
 200

από τθν ΕΔΑ), Σταμάτθσ Ωατηιμπεθσ, Γιάννθσ Κοκκορζλθσ και άλλοι. Τθν πρόταςθ
υποςτιριξε ςκεναρά ο Δ. Μαριόλθσ του Δθμοκρατικοφ Συναγερμοφ.

Στθν υπόκεςθ τθσ υποψθφιότθτασ Μπελογιάννθ παρενζβθ και ο Ενιαίοσ Λαϊκόσ

Αγϊνασ (ΕΛΑ).502 Δθμιουργικθκε με εντολι του γραφείου κρατουμζνων των φυλακϊν
Αβζρωφ (Νίκ. Κεπζςθσ, Μαν. Γλζηοσ κ.α.) από τουσ Γιϊργθ Δαμαςκθνό, Τριάδθ Σωτθράκο
και Σταφρο Κοφκουρα, μζλθ του Δθμοκρατικοφ Συναγερμοφ. Στισ 14 Αυγοφςτου 1951 ο
Δαμαςκθνόσ και ο Σωτθράκοσ κατζκεςαν ςτον Άρειο Ράγο διλωςθ ίδρυςθσ του ΕΛΑ.

Ο ΕΛΑ δθμιουργικθκε με ςκοπό να αςκθκεί πίεςθ ςτθν ΕΔΑ, αλλά και ςτουσ
Ρλουμπίδθ - Μπαςιάκο, για τουσ οποίουσ, ςτελζχθ του ΚΚΕ ςτισ φυλακζσ Αβζρωφ και άλλοι
που ιταν ζξω από τισ φυλακζσ, είχαν τθν άποψθ ότι δεν ικελαν τθν υποψθφιότθτα
Μπελογιάννθ.

Τελικά, υπιρξε ςυμφωνία με βάςθ τθν οποία αποκλείςτθκαν από τουσ

ςυνδυαςμοφσ οι Μπελογιάννθσ και Ρλουμπίδθσ και ςυμπεριλιφκθςαν φυλακιςμζνοι (Νικ.
Κεπζςθσ, Αντ. Αμπατιζλοσ, Μαν. Γλζηοσ κ.α.) και εξόριςτοι (Στεφ. Σαράφθσ, Κϊςτασ
Γαβριθλίδθσ, Θλίασ Θλιοφ, Κϊςτασ Λυκοφρθσ κ.α.).

Το κλίμα μζςα ςτο οποίο ζγιναν οι εκλογζσ κατιγγειλε θ 2θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ

(1951), που ζλεγε για το ςυγκρότθμα Λαμπράκθ:

«ΤΟ ΒΘΜΑ ακόμα απειλοφςε ανοιχτά τουσ οπαδοφσ μασ, ότι αν ψθφίςουν ΕΔΑ κα
χάςουν τθν άλλθ μζρα τθ δουλιά τουσ και κα πάνε ςτθ φυλακι»503.

Ενϊ για τθν εφθμερίδα Κακθμερινι ανζφερε:

«Θ Κακθμερινι τθσ 7/9/51 ζγραψε για τθ μεγάλθ ςυγκζντρωςθ τθσ ΕΔΑ ςτθν
πλατεία Κάνιγγοσ: “Δεκεμβριανιν ατμόςφαιραν ενεκφμιςεν θ χκεςινι ςυγκζντρωςισ τθσ
κομμουνιςτικισ ενιαίασ δθμοκρατικισ αριςτεράσ (…) χωνιά ζκαναν τθν εμφάνιςίν των, δια
να επαναλαμβάνουν (…) τα προδεκεμβριανά ςυνκιματα ωσ αυτά: “Οι δεςμϊτεσ ςτθ
Βουλι”, “να γυρίςουν τα παιδιά μασ από τθν Κορζα”, “ειρινθ, όχι πόλεμοσ”»504.

Το ΚΚΕ χαρακτιριςε το ποςοςτό τθσ ΕΔΑ (10,57%) ωσ «…ςθμαντικι νίκθ τθσ Ενιαίασ
Δθμοκρατικισ Αριςτεράσ». Ραράλλθλα θ 2θ Ολομζλεια του 1951 χαρακτιριςε τισ εκλογζσ505

502
Σν Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ αλάκεζα ζηα θφκκαηα πνπ αλαθνίλσζε φηη δήισζαλ
ζπκκεηνρή ζηηο εθινγέο, αλέθεξε γηα ηνλ ΔΛΑ: «Κόκκα "Δληαίνο Λατθόο Αγώλαο", Δ.Λ.Α.,
δηεπζπλόκελνλ ππό ηξηκεινύο επηηξνπήο απνηεινύκελεο εθ ησλ ηδξπηώλ ηνπ: 1) Σξηάδε Παλ.
΢σηεξάθνπ, 2) ΢ηαύξνπ Μηρ. Κνύθνπξα, 3) Γεσξγίνπ Η. Γακαζθελνύ θαη έρνλ έκβιεκα
αλαηέιινληα ήιηνλ εηο ην θέληξνλ ηνπ νπνίνπ ππάξρνπλ ηα θεθαιαία γξάκκαηα ΔΛΛ. Δηο ην
άλσ κέξνο θπθιηθά ν ηίηινο "Δληαίνο Λατθόο Αγώλαο" θαη θάησζελ νη ιέμεηο Δηξήλε –Λεπηεξηά
- Ακλεζηία». [Βι.. εθεκεξίδα Διεπζεξία, 26 Απγνχζηνπ 1951].
503
Αξρείν ΚΚΔ - 2ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδ. ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 54.
504
Αξρείν ΚΚΔ - 2ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδ. ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 55.
505
Τα αποτελζςματα των εκλογϊν ιταν τα εξισ: Ο «Ελλθνικόσ Συναγερμόσ»
ςυγκζντρωςε 624.316 ψιφουσ (36,53%) και πιρε 114 ζδρεσ. Θ ΕΡΕΚ ςυγκζντρωςε 401.379
ψιφουσ (23,49%) και πιρε 74 ζδρεσ. Οι «Ψιλελεφκερο»ι ςυγκζντρωςαν 325.390 ψιφουσ
(19,04%) και ζβγαλαν 57 βουλευτζσ. Θ ΕΔΑ ςυγκζντρωςε 180.640 ψιφουσ (10,57%) και
πιρε 10 ζδρεσ. Το «Λαϊκό Κόμμα» ςυγκζντρωςε 113.876 ψιφουσ (6,6%) και πιρε 2 ζδρεσ.
Μια ζδρα πιρε ο «Αγροτικόσ Συναγερμόσ», του Μπαλτατηι. Ο Γεϊργιοσ Ραπανδρζου
ςυγκζντρωςε 2,1% και δεν εξελζγθ. Εκτόσ Κοινοβουλίου ζμειναν και οι Εμμ. Τςουδερόσ, Αλ.
Σβϊλοσ, Θλ. Τςιριμϊκοσ, Κ. Μανιαδάκθσ κ.ά.
 201

νόκεσ και άκυρεσ και ηθτοφςε τθ διενζργεια νζων εκλογϊν με το ςφςτθμα τθσ απλισ
αναλογικισ506.

Στισ 25 Σεπτεμβρίου ο βαςιλιάσ ανζκεςε το ςχθματιςμό κυβζρνθςθσ ςτον Ραπάγο

που είχε πρωτεφςει ςτισ εκλογζσ, με τθν υπόδειξθ να ςυνεργαςκεί με τα άλλα δφο μεγάλα
κόμματα, για να ςχθματίςει ιςχυρι κυβζρνθςθ, κάτι που ςυμφωνοφςε και με τισ επικυμίεσ
του αμερικανοφ προζδρου Ωάρυ Τροφμαν. Ο Ραπάγοσ αρνικθκε και αντιπρότεινε ςτο
βαςιλιά να του δϊςει τθν εντολι, με το δικαίωμα να διαλφςει τθ Βουλι και να διεξαγάγει
νζεσ εκλογζσ με το πλειοψθφικό ςφςτθμα. Τελικά, ςτισ 27 Οκτωβρίου ορκίςτθκε νζα
κυβζρνθςθ, του Ρλαςτιρα, με αντιπρόεδρο τον Σοφοκλι Βενιηζλο.

Στισ 12 Νοεμβρίου προςιλκαν ςτθ Βουλι οι 7 από τθσ 10 βουλευτζσ τθσ ΕΔΑ, για να
ορκιςτοφν. Πλοι διατθροφςαν ακόμα τθν ιδιότθτα του εξόριςτου, αν και δεν βρίςκονταν
ςτθν εξορία, που ςιμαινε ότι δεν είχε αρκεί θ κατθγορία με βάςθ τθν οποία εξορίςτθκαν,
κακϊσ και ότι υπόκειντο ςε ςτζρθςθ εκλογικϊν δικαιωμάτων. Επρόκειτο για τουσ Στζφανο
Σαράφθ, Κϊςτα Γαβριθλίδθ, Μιχάλθ Ωατηθμιχάλθ, Μανϊλθ Ρρωϊμάκθ, Θλία Θλιοφ, Γιάννθ
Λμβριϊτθ και Γιϊργο Τςόχα. Στουσ τρεισ (Αντϊνθ Αμπατιζλο, Μανϊλθ Γλζηο και Μάνκο
Τςιμπουκίδθ), που ιςαν ζγκλειςτοι τθσ φυλακζσ, δεν επιτράπθκε να ορκιςτοφν. Τελικά, ςτισ
3 Δεκεμβρίου το εκλογοδικείο ακφρωςε τθν εκλογι όλων των παραπάνω και ςτθ κζςθ τουσ
ορκίςτθκαν οι Μιχάλθσ Κφρκοσ, Αντϊνθσ Μπριλλάκθσ, Βαςίλθσ Εφραιμίδθσ, Εμμανουιλ
Μάντακασ, Γιϊργοσ Σπθλιόπουλοσ, Ραναγιϊτθσ Κατερίνθσ, Γιάννθσ Ραςαλίδθσ, Λεωνίδασ
Καραμαοφνασ, Γιϊργοσ Σίμοσ και Γιϊργοσ Βλαμόπουλοσ.

Στισ προγραμματικζσ δθλϊςεισ που παρουςίαςε ο Ρλαςτιρασ ςτθ Βουλι, τόνιςε

ιδιαίτερα τθν ειςδοχι τθσ Ελλάδασ ςτθν Ατλαντικι Συμμαχία, τθ φιλία με τθν Τουρκία και
τθν απόφαςθ τθσ κυβζρνθςθσ να ςυςφίξει τουσ δεςμοφσ τθσ Ελλάδασ με τθ Γιουγκοςλαβία
και τθν Λταλία.

Ϋσ προσ τθν εςωτερικι πολιτικι, ο Ρλαςτιρασ υποςχζκθκε ανφψωςθ του βιοτικοφ

επιπζδου του λαοφ και αφξθςθ τθσ παραγωγισ με κάκε κυςία. Υποςτιριξε ότι για το ςκοπό
αυτό δεν κα δίςταηε να εφαρμόςει τα πιο αντιδθμοτικά μζτρα, αφοφ θ περίοδοσ τθσ
αναςυγκρότθςθσ και τθσ αφξθςθσ τθσ παραγωγισ κα ιταν για όλουσ περίοδοσ ιςχνϊν
αγελάδων. Υποςτιριξε ακόμα ότι οι - δυςανάλογα βαρειζσ, ςε ςχζςθ με το εκνικό ειςόδθμα
- ςτρατιωτικζσ δαπάνεσ, εξυπθρετοφςαν όχι μόνο τθν αςφάλεια τθσ χϊρασ αλλά και τθσ
γενικότερουσ ςκοποφσ του Ατλαντικοφ Συμφϊνου.

Τθν περίοδο τθσ διακυβζρνθςθσ από τον Ρλαςτιρα ιρκε ςτθ δθμοςιότθτα θ
ςφλλθψθ αξιωματικϊν και υπαξιωματικϊν τθσ Αεροπορίασ, που είχαν ςυλλθφκεί από το
Σεπτζμβριο του 1951 με τθν κατθγορία τθσ «κομμουνιςτικισ ςυνωμοςίασ για τθ διάβρωςθ
των ενόπλων δυνάμεων»507.

3.A.18. Δίκεσ και θ εκτζλεςθ των Νίκου Μπελογιάννθ,

506
Αξρείν ΚΚΔ - 2ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδ. ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 41.
507
Οη ζηξαηησηηθνί θαηεγνξήζεθαλ γηα ζακπνηάδ θαη φηη παξέδηδαλ ζην ΚΚΔ
πιεξνθνξίεο γηα ηελ θαηάζηαζε ζηελ Αεξνπνξία. Τπνβιήζεθαλ ζε θξηθηά βαζαληζηήξηα θαη
νκνιφγεζαλ, αιιά θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δίθεο αλαθάιεζαλ ηηο θαηαζέζεηο ηνπο. Δπξφθεηην
γηα ζθεπσξία νξγαλσκέλε πηζαλφηαηα απφ ηνλ ΗΓΔΑ, δίρσο αθφκα λα είλαη απφιπηα θαζαξνί
νη ζηφρνη πνπ εμππεξεηνχζε. Πάλησο, έηζη ή αιιηψο, ε ιεγφκελε «ππφζεζε ησλ αεξνπφξσλ»
αμηνπνηήζεθε απφ ηνλ Παπάγν θαη γεληθά ηελ εγεζία ηνπ ΢πλαγεξκνχ ζηε δηαπάιε ηεο κε
ηνλ Πιαζηήξα, θαζψο θαη γηα ηελ ηζρπξνπνίεζε ηνπ ΗΓΔΑ ζηηο έλνπιεο δπλάκεηο.
 202

Θλία Αργυριάδθ, Νίκου Καλοφμενου και Δθμιτρθ Μπάτςθ

Ο Νίκοσ Μπελογιάννθσ, αναπλθρωματικό και ςτθ ςυνζχεια τακτικό μζλοσ τθσ ΚΕ

του ΚΚΕ, είχε φτάςει παράνομα ςτθν Ελλάδα τον Λοφνιο του 1950, με κακικον τθν
αναδιοργάνωςθ των παράνομων κομματικϊν οργανϊςεων. Ζνα εξάμθνο αργότερα, ςτισ 20
Δεκεμβρίου 1950, θ Αςφάλεια ςυνζλαβε τον Μπελογιάννθ ςτθν Ακινα, ςε γιάφκα του
Κόμματοσ ςτθν οδό Ρλαποφτα 30. Συνελιφκθςαν και άλλα κομματικά ςτελζχθ, γεγονόσ
που αποτελοφςε ςοβαρό πλιγμα ςτθν προςπάκεια του Κόμματοσ να αναςυγκροτιςει τισ
παράνομεσ κομματικζσ οργανϊςεισ.

Ο Μπελογιάννθσ παραπζμφκθκε μαηί με άλλουσ 92 κομμουνιςτζσ και

κομμουνίςτριεσ ςτο ζκτακτο ςτρατοδικείο Ακθνϊν (19 Οκτωβρίου 1951), για να δικαςτοφν
με βάςθ τον Α. Ν. 509/1947.

Οι άλλοι 92 κατθγοροφμενοι ιταν:

Αργυράκθσ Διον., Αργυράκοσ Κ., Ακαναςίου Κ., Ακαναςόπουλοσ Δ.,

Αναςταςοποφλου Βας., Αχείμαςτοσ Νίκ., Βαλαςόπουλοσ Κυρ., Βαςιλάτοσ Γερ., Βαφειάδθσ
Α., Βεντοφρθ Ελ., Βιςτάκθσ Γιάν., Γαλανοποφλου Βας., Γαρμπι Ντάρλυν, Γεωργιάδου Κεοδ.,
Γκότςθ Κ., Γραμμζνοσ Στζργ., Δευτεραίοσ Βαγγ., Διαμαντισ Ε., Δοφμασ Γ., Δρομάηοσ Στάκθσ,
Δρόςοσ Κεόδ., Εμμανουιλ Δ., Εμμανουθλίδθσ Κεμ., Ηερβογιάννθσ Μάκ., Θλιόπουλοσ Καν.,
Λωαννίδθσ Β., Λωαννίδου Ζλλθ, Κακλζασ Κ., Καλιατάκθ Μ., Καραμιτςοσ Δ., Καςάπθ Δωρ.,
Κατςαντωνόπουλοσ Αντ., Καλαντηισ Σταφροσ., Καλοφωλιάσ Δθμ., Κανελλόπουλοσ Καν.,
Κανελλόπουλοσ Διμ., Καρτζρθσ Βας., Καςόλασ Λω., Καςτανάκθ Ειρ., Κόκκινοσ Λουκ.,
Κοντογιάνθ Κυρ., Κορδάτοσ Γιάννθσ, Κοτςαφτθσ Κ., Κόττου Λίηα, Κουτςιλιζρθσ Αναργ.,
Κυριαηισ Ηις., Κυριακόπουλοσ Κυρ., Κορωναίοσ Κ., Κωςτοποφλου Αιμ., Λαμψίδθσ Ραφλοσ,
Λεβεντάκθ Βας., Λζκκα Λφ., Μανιάτθ Αφρ., Μαραβελίδθσ Δθμ., Μαρκεςίνθσ Λω., Μαρτζκασ
Δθμ., Μαυρομμάτθσ Λ., Μίςςασ Θλ., Μελιγδισ Σωτ., Μιλιοσ Λάηαροσ, Ναυπλιϊτου Σταμ.,
Νικολακόπουλοσ Κων., Νικολάου Αν., Ντάρδασ Ευ., Ντόκασ Αγθς., Οικονόμου Μιχ.,
Ραναγάκθσ Ν., Ραπαγεωργίου Δθμ., Ραπαδόπουλοσ Κεμ., Ραπαδοποφλου Βαλ.,
Ραπαδοποφλου Καλ., Ραπαθλιόπουλοσ Αλ., Ραπαϊωάννου Δθμ. ι Ραπαγιάννθσ,
Ραπανικολάου Κ., Ραπανικολάου Ρζτ., Ραπαχαραλάμπουσ Κ., Ρίττακασ Στ., Ροδάρασ Γερ.,
Ρόηιοσ Θρ., Ρραγκαςτισ Λ., Σζμποσ Λ., Σολωμόσ Νίκ., Σουμουλίδου Λω., Σταυρίδου Σφλ.,
Στυλιανίδθσ Ρ., Σωτθρίου Ρλ., Τριανταφφλλου Β., Τςαγκάρθσ Βαγγ., Τςϊνθσ Οδυς., Ψωτίου
Αντ., Ωαντηάρασ Γ., Ωουρδάκθ Μαρ.

Επίςθσ είχαν ςυλλθφκεί ο Γιϊργοσ Τςάμθσ που τρελάκθκε από τα βαςανιςτιρια και
θ Λία Ψλωρά που δολοφονικθκε ςτθν Αςφάλεια (αφοφ τθ βαςάνιςαν, τθν
εκπαρακφρωςαν).

Ο Μπελογιάννθσ απζρριψε κατθγορθματικά και με αποφαςιςτικότθτα τισ

δελεαςτικζσ προτάςεισ που του ζγιναν. Αρκοφςε μια μόνο λζξθ του υποχϊρθςθσ για να
ςϊςει τθ ηωι του και για να εξαςφαλίςει λαμπρι καριζρα ςτο ςφςτθμα.

Στθν απολογία του ο Νίκοσ Μπελογιάννθσ είπε:

«Είμαι μζλοσ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ και ακριβϊσ για τθν ιδιότθτά μου αυτι δικάηομαι *...+.
Στο πρόςωπό μου δικάηετε τθν πολιτικι του ΚΚΕ... Το ΚΚΕ ζχει ρίηεσ ςτο λαό ποτιςμζνεσ με
 203

αίμα και δεν εξοντϊνεται οφτε με ςτρατοδικεία οφτε με εκτελεςτικά αποςπάςματα. Θ

πολιτικι του απζβλεπε πάντα ςτο καλό του λαοφ και τθσ χϊρασ τθσ...»508.

Στισ 16 Νοεμβρίου 1951 εκδόκθκε θ καταδικαςτικι εισ κάνατον απόφαςθ του

ςτρατοδικείου για 12 ςτελζχθ του ΚΚΕ509. Μετά τθ δίκθ ο Μπελογιάννθσ μεταφζρκθκε ςτισ
φυλακζσ τθσ Κζρκυρασ, όπου ολοκλιρωςε το κείμενο του βιβλίου του «Σχζδιο για μια
ιςτορία τθσ νεοελλθνικισ λογοτεχνίασ: Ρρϊτεσ μακρυνζσ ρίηεσ, προςχζδιο, ςθμειϊςεισ».

Θ διεκνισ κατακραυγι για τισ κανατικζσ καταδίκεσ, που ζφκαςε ωσ τθ Σφνοδο του
ΟΘΕ, δυςκόλευε τθν εκτζλεςθ τθσ απόφαςθσ, ενϊ υπιρχε και θ δζςμευςθ του Ν. Ρλαςτιρα
για κατάργθςθ των ζκτακτων ςτρατοδικείων και τθν παραπομπι των κατθγορουμζνων ωσ
παραβατϊν του Α. Ν. 509 ςτο πενταμελζσ εφετείο. Ετςι μεκοδεφτθκε νζα δίκθ, αυτι τθ
φορά ςε τακτικό ςτρατοδικείο με βάςθ τον Α. Ν. 375/1936 «περί καταςκοπείασ», που
«εξαςφάλιηε» τθν εκτζλεςθ των καταδικαςμζνων ςε κάνατο.

Θ καταςκευι του κατθγορθτθρίου από τον υπουργό Κ. ΢ζντθ, τθν Κρατικι

Αςφάλεια και τισ αμερικανικζσ υπθρεςίεσ ςυνδζκθκε με νζεσ ενζργειεσ καταςτολισ εκ
μζρουσ τθσ κυβζρνθςθσ Ρλαςτιρα - Βενιηζλου, με τθ ςφλλθψθ και εξορία χωρίσ δικαςτικι
απόφαςθ του γραμματζα του ςυναςπιςμοφ των κομμάτων τθσ Ενιαίασ Δθμοκρατικισ
Αριςτεράσ (ΕΔΑ) και Γενικό Γραμματζα του Αγροτικοφ Κόμματοσ Ελλάδασ Κϊςτα
Γαβριθλίδθ, του κακθγθτι Ρανεπιςτθμίου Γιάννθ Λμβριϊτθ, των πρϊθν βουλευτϊν
Μανϊλθ Ρρωιμάκθ, Νίκου Τςόχα και άλλων.

Στισ 19 Λανουαρίου 1952 ο Κ. ΢ζντθσ ανιγγειλε ότι παραπζμπονταν ςε νζα δίκθ 29

άτομα: Μπελογιάννθσ Νίκ., Αργυριάδθσ Θλ., Αργυριάδθσ Βας., Βουτςινάσ Γερ., Γεωργιάδου
Κεοδ., Γραμμζνοσ Στζργ., Λωαννίδου Ζλλθ, Καλλζργθ-Ψωκά Μαρία, Καλοφμενοσ Νικ.,
Καλοφμενου Ουρ., Καλοφμενου Μαργ., Καλοφμενου Μαρία, Καλοφωλιάσ Δθμ.,
Κανελόπουλοσ Καν., Κατριβάνου – Ϊαρροφ Διμθτρα, Κελαϊδίτθσ Γιϊργοσ, Λαηαρίδθσ
Τάκθσ, Λαηόπουλοσ Σάβ., Μιχάκθσ Σταφρ., Μπάτςθσ Δθμ., Μπιςμπιάνοσ Μιλτ., Οικονόμου
Κεόδ., Ριτιρασ Βας., Ρροδρομίδθσ Δθμ., Τουλιάτοσ Ωαριλ., Τριανταφυλλίδθσ Κϊςτασ,
Τριανταφυλλίδθ Κατερίνα, Ψουςτάνοσ Καν., Ωρφςθσ Γιϊργοσ.

Τθν ίδια θμζρα με απόφαςθ του Εφετείου Ακθνϊν απαγορεφκθκε θ ζκδοςθ τθσ
εφθμερίδασ «Θ Δθμοκρατικι», με εκδότθ τον Γιάννθ Αγγζλου και διευκυντι τον Κϊςτα
Γαβριθλίδθ. Επίςθσ απαγορεφτθκε θ ζκδοςθ του εβδομαδιαίου οργάνου τθσ ΕΔΝΕ
«Φρουροί τθσ Ειρινθσ».

Στισ 15 Ψεβρουαρίου 1952 άρχιςε θ δεφτερθ δίκθ του Νίκου Μπελογιάννθ και των
άλλων 28 κομμουνιςτϊν. Στθν ίδια υπόκεςθ κατθγοροφμενοι ιταν επίςθσ οι Νίκοσ
Ηαχαριάδθσ, Γιάννθσ Λωαννίδθσ, Βαςίλθσ Μπαρτηιϊτασ, Δθμιτρθσ Βλαντάσ, Ρζτροσ ΢οφςοσ,
Λεωνίδασ Στρίγκοσ, Γιϊργθσ Βοντίτςιοσ (Γοφςιασ), Νίκοσ Ρλουμπίδθσ, Μιλτιάδθσ
Ρορφυρογζνθσ, ΢οφλα Λαηαρίδου, Ραναγιϊτθσ Δθμθτρακαρζασ και Αικατερίνθ ι

508
Πεξηνδηθφ Νένο Κφζκνο, Γεθέκβξεο 1951, ηεχρ. 12, ζει. 63-64.
509
΢ε ζάλαην θαηαδηθάζηεθαλ: Νίθνο Μπεινγηάλλεο, Έιιε Ησαλλίδνπ, ΢ηέξγηνο
Γξακκέλνο, Σάθεο (Γεκήηξεο) Καινθσιεάο, Θενδψξα Γεσξγηάδνπ, Αθξνδίηε Μαληάηε,
Θαλ. Καλειιφπνπινο, Γεκ. Καλειιφπνπινο, Πέηξνο Παπαληθνιάνπ, ΢ηάζεο Γξνκάδνο,
Καιιηφπε Παπαδνπνχινπ, Λίδα Κφηηνπ. Αθφκε θαηαδηθάζηεθαλ: 3 ζε ηζφβηα, 12 ζε εηξθηή
ή θπιάθηζε. Οη ππφινηπνη ζε κηθξφηεξεο πνηλέο ή αζσψζεθαλ.
 204

Αλεξάνδρα (ςθμείωςθ Δοκιμίου: είναι άγνωςτο πιο πρόςωπο ζφερε το ψευδϊνυμο), όμωσ
θ δίκθ τουσ διαχωρίςτθκε για νομικοφσ λόγουσ510.

Σχετικά με το κλίμα τθσ δίκθσ δίνει μία εικόνα511 θ Ζφθ Αργυριάδθ:

«Εγϊ με τθ μάνα του Μπελογιάννθ ιμαςταν μαηί ςτα δικαςτιρια, απζξω, δεν μασ
αφινανε να μποφμε μζςα ςτθν αίκουςα. Είχε γεμίςει τραμποφκουσ και φαςίςτεσ – τι να ςασ
πω; Τθν πρϊτθ μζρα που πιγαμε είχανε εκκενϊςει τθν αίκουςα. Και ιταν όλθ θ
Ρανεπιςτθμίου, θ Σταδίου, θ Ακαδθμίασ, θ Ομόνοια γεμάτθ. Τουσ φζρνανε με κάτι φορτθγά
τθσ εποχισ και φωνάηανε για να δθμιουργιςουν κλίμα. Κι εμείσ κακόμαςταν εκεί απ’ ζξω
που ζχει ακόμα κάτι λουκουμάδεσ ςτθν Ρανεπιςτθμίου, ςτο ΑΛΓΑΛΟ. Ιταν τζτοια θ αγωνία
μασ και ο πόνοσ, που κακόμαςταν και κοιταηόμαςταν. Εγϊ κι εκείνθ. Εγϊ ζνα παιδάκι με τθ
ςχολικι ποδιά».

Θ απολογία του Νίκου Μπελογιάννθ ςτο δικαςτιριο αποτελεί διακιρυξθ

υπεράςπιςθσ του ΚΚΕ:

«... κατατζκθκε εδϊ πζρα ότι κάκε κομμουνιςτισ είναι κατάςκοποσ, ότι οι
κομμουνιςτζσ δεν είναι Ζλλθνεσ, ότι το ΚΚΕ δεν είναι ελλθνικό. Νομίηω ότι ο πατριωτιςμόσ
ενόσ κόμματοσ δεν κρίνεται απ’ τα λόγια…

[...] ο πατριωτιςμόσ ενόσ κόμματοσ ι και ατόμων ακόμα κρίνεται όταν κινδυνεφει θ
ανεξαρτθςία, θ ελευκερία και θ ακεραιότθτα τθσ Ρατρίδασ μασ. *...+ Και αν κελιςει κανείσ
με τζτια κριτιρια να κρίνει το ΚΚΕ κα δει ότι δεν είναι κόμμα προδοτικό αλλά αντίκετα είναι
κακαρά ελλθνικό και πατριωτικό....»512.

«...Είναι κοινό μυςτικό ότι το ΚΚΕ ζχει παράνομο μθχανιςμό… Ο παράνομοσ

μθχανιςμόσ είναι μια κατάςταςθ νόμιμθσ άμυνασ, όταν υπάρχουν νόμοι 509 και άλλα, για
να μπορζςει να διατθρθκεί το κόμμα που βρίςκεται ςτθν παρανομία. Το ΚΚΕ εδϊ ςτθν
Ελλάδα είναι από το 1925 ςτθν παρανομία, από τον καιρό του Ράγκαλου ...»513.

«... ζνασ καινοφργιοσ πόλεμοσ δεν πρζπει να βρει τθν Ελλάδα αντίκετθ ςτθ
Σοβιετικι Ενωςθ, με τθν οποία δε μασ χωρίηει τίποτα και ςτο κάτω-κάτω τθσ χρωςτοφμε και
τθ λευτεριά μασ *...+ Μζςα ςτα πλαίςια τθσ πολιτικισ που εξυπθρετεί τθν Ελλάδα
παρακολουκοφμε όλεσ τισ εκδθλϊςεισ τθσ πολιτικισ ηωισ τθσ χϊρασ, και μασ ενδιαφζρουν
όλοι οι τομείσ τθσ και ο πολιτικόσ και κοινωνικόσ και φυςικά και κάκε ενδεχόμενο πολεμικισ
προετοιμαςίασ που κάνει θ χϊρα. Γενικά μασ ενδιαφζρουν όλα τα παραςκινια τθσ
πολιτικισ και κοινωνικισ ηωισ τθσ χϊρασ»514.

510
Ζ δίθε ησλ 12 δηαρσξίζηεθε απφ ηε δίθε ησλ 29 γηαηί ε Πνηληθή Γηθνλνκία φξηδε
καθξνρξφληεο πξνζεζκίεο γηα φζνπο βξίζθνληαλ ζην εμσηεξηθφ θαη, αλ απηέο ηεξνχληαλ, ζα
επέβαιαλ θαζπζηέξεζε ζηε δηεμαγσγή ηεο δίθεο ησλ 29.
511
Ζ αθήγεζε ηεο Έθεο Αξγπξηάδε, θφξεο ηνπ Ζιία Αξγπξηάδε, βξίζθεηαη
καγλεηνθσλεκέλε ζην αξρείν ηνπ ΚΚΔ.
512
Νίθνο Μπεινγηάλλεο, Δζληθφο-ιατθφο ήξσαο ηεο Διιάδαο, Έθδνζε Ν.
Παπαθσλζηαληίλνπ, Αζήλα, 1978 (αλαηχπσζε έθδνζεο ηνπ 1952 ζηηο Λατθέο Γεκνθξαηίεο),
ζει. 33.
513
Νίθνο Μπεινγηάλλεο, Δζληθφο-ιατθφο ήξσαο ηεο Διιάδαο, Έθδνζε Ν.
Παπαθσλζηαληίλνπ, Αζήλα, 1978 (αλαηχπσζε έθδνζεο ηνπ 1952 ζηηο Λατθέο Γεκνθξαηίεο),
ζει. 37.
514
Νίθνο Μπεινγηάλλεο, Δζληθφο-ιατθφο ήξσαο ηεο Διιάδαο, Έθδνζε Ν.
Παπαθσλζηαληίλνπ, Αζήλα, 1978 (αλαηχπσζε έθδνζεο ηνπ 1952 ζηηο Λατθέο Γεκνθξαηίεο),
ζει. 39-40.
 205

«Αγαπάμε τθν Ελλάδα και το λαό τθσ περιςςότερο από τουσ κατθγόρουσ μασ. *...+
ακριβϊσ αγωνιηόμαςτε για να ξθμερϊςουν ςτθ χϊρα μασ καλφτερεσ μζρεσ, χωρίσ πείνα και
πόλεμο*...+ και όταν χρειαςτεί κυςιάηουμε και τθ ηωι μασ. Ριςτεφω ότι δικάηοντάσ μασ
ςιμερα δικάηετε τον αγϊνα για τθν ειρινθ, δικάηετε τθν Ελλάδα»515.

Τθν 1 Μαρτίου εκδόκθκε θ απόφαςθ για τουσ 29 κατθγοροφμενουσ516.

Ραρά τισ διεκνείσ αντιδράςεισ, τζςςερισ από τουσ καταδικαςκζντεσ ςε κάνατο, οι

Μπελογιάννθσ, Μπάτςθσ517, Αργυριάδθσ και Καλοφμενοσ, εκτελζςτθκαν ςτο Γουδι, υπό το
φωσ των προβολζων, τθ νφκτα τθσ Κυριακισ τθσ 30θσ Μαρτίου 1952, αφοφ τουσ πιραν
κρυφά από τθσ φυλακζσ, για να προλθφκοφν τυχόν αντιδράςεισ.

Θ εκτζλεςθ των 4 ιταν πρϊτα απϋ όλα χτφπθμα ςτθν παράνομθ δράςθ του ΚΚΕ.
Ειδικά ο Μπελογιάννθσ εκτελζςτθκε πρϊτα απ’ όλα επειδι ςυμβόλιηε και εκπροςωποφςε
επάξια τθν αταλάντευτθ οργανωμζνθ παρουςία και δράςθ του ΚΚΕ ςε όλεσ τισ ςυνκικεσ και
με όλεσ τισ μορφζσ πάλθσ. Θ φπαρξθ τθσ παράνομθσ οργάνωςθσ ερχόταν ςε αντίκεςθ,
υπονόμευε και εξουδετζρωνε ςε εκείνεσ τισ ςυνκικεσ το ςτόχο είτε υποκατάςταςθσ του
ΚΚΕ από ζνα νζο αλλά υποταγμζνο ςτο ςφςτθμα ΚΚ είτε απορρόφθςισ του από τθν ΕΔΑ.

Ο Ν. Μπελογιάννθσ ςυνδφαηε τα χαρακτθριςτικά του επαναςτάτθ και του

διανοοφμενου που είχε αφοςιωκεί απόλυτα ςτθν υπόκεςθ τθσ εργατικισ τάξθσ. Από τα 17
χρόνια του, που οργανϊκθκε ςτθν ΟΚΝΕ, μζχρι τα 37 που ζπεςε νεκρόσ, επιβεβαίωςε αυτά
τα χαρακτθριςτικά.

Στθν απόφαςθ του ΡΓ (5 Μαΐου 1952) για τθ δολοφονία του Ν. Μπελογιάννθ

περιλαμβάνεται μεταξφ άλλων και το εξισ ςθμείο ωσ τιμι ςτθ κυςία του:

«10. Το Ρολιτικό Γραφείο τθσ ΚΕ *...+ αποφαςίηει: Ρρϊτο: …ν’ αρχίςει ςτο όνομά του
ςτρατολογία μελϊν ςτο κόμμα μασ από τθν πρϊτθ του Λοφνθ ωσ τα 34 χρόνια από τθν
ίδρυςθ του κόμματοσ... Θ νζα ςτρατιά των Κουκουζδων πρζπει ς’ όλα να ‘ναι άξια του
Μπελογιάννθ που κα φζρει και το όνομά του. Δεφτερο: Στθν Κεντρικι Κομματικι Σχολι
δίνει το όνομα «Νίκοσ Μπελογιάννθσ» *...+ Τζταρτο: Υιοκετεί τισ προτάςεισ που πιρε από
τθσ οργανϊςεισ και παράγοντεσ τθσ Ακινασ, τθσ Αμαλιάδασ, του Μωριά, και από τα χωριά
του Γράμμου για να δοκεί το όνομα του Μπελογιάννθ ςτθν πλατεία Ομονοίασ Ακθνϊν, ςτθ
γενζτειρά του πόλθ Αμαλιάδα και ςτθν πιο ψθλι κορφι του βουνοφ Γκόλιο του Γράμμου με
το όνομα του Μπελογιάννθ και αυτι τθ κζλθςθ του λαοφ κα τθν κυρϊςει αφριο θ λαϊκι
εξουςία. Ρζμπτο*...+ Θ μάνα του Μπελογιάννθ μπαίνει κάτω απ’ τθ φροντίδα και τθ ςτοργι
του απελευκερωτικοφ κινιματοσ του λαοφ τθσ Ελλάδασ»518.

3.A.19. ΟΡΛ΢ΜΕΝΑ ΗΘΣΘΜΑΣΑ

515
Νίθνο Μπεινγηάλλεο, Δζληθφο-ιατθφο ήξσαο ηεο Διιάδαο, Έθδνζε Ν.
Παπαθσλζηαληίλνπ, Αζήλα, 1978 (αλαηχπσζε έθδνζεο ηνπ 1952 ζηηο Λατθέο Γεκνθξαηίεο),
ζει. 43.
516
Καηαδηθάζηεθαλ: Γπν θνξέο ζε ζάλαην, πακςεθεί, νη Μπεινγηάλλεο θαη
Αξγπξηάδεο. Μηα θνξά ζε ζάλαην, πακςεθεί, νη Μπάηζεο, Ησαλλίδνπ, Λαδαξίδεο,
Καινχκελνο. Μηα θνξά ζε ζάλαην, κε 4 ςήθνπο έλαληη κηαο, νη Υαξ. Σνπιηάηνο, Μ.
Μπηζκπηάλνο. Σέζζεξηο ζε ηζφβηα, 2 ζε 20 ρξφληα θάζεηξμε, 4 ζε 15 ρξφληα θάζεηξμε, 2 ζε
εηξθηή 10 ρξφλσλ, 2 ζε θπιάθηζε 1 ρξφλνπ θαη 7 απαιιάρζεθαλ.
517
Ο Γεκήηξεο Μπάηζεο ήηαλ ν επηθεθαιήο ηεο νκάδαο ησλ νηθνλνκνιφγσλ πνπ
πξνεηνίκαζαλ ηηο ζέζεηο ζρεηηθά κε ηελ Οηθνλνκία γηα ην 7ν ΢πλέδξην ηνπ ΚΚΔ.
518
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, 1949-1955, ζει. 262-263.
 206

΢ΣΘΝ ΚΟΜΜΑΣΛΚΘ Λ΢ΣΟΡΛΑ ΣΘ΢ ΠΕΡΛΟΔΟΤ 1950

3.A.19.α. Θ υπόκεςθ Νίκου Πλουμπίδθ (Μπάρμπα)

Ο Νίκοσ Ρλουμπίδθσ, μζλοσ του ΡΓ μζχρι το 7ο Συνζδριο (1945) και μζλοσ τθσ ΚΕ του
ΚΚΕ από το 7ο Συνζδριο, βριςκόταν ςτθν Ελλάδα, ςε ςυνκικεσ παρανομίασ και άρρωςτοσ
από φυματίωςθ τθν περίοδο που ζγινε θ ςφλλθψθ του Ν. Μπελογιάννθ.

Αν και οι υποψθφιότθτεσ των Μπελογιάννθ και Ρλουμπίδθ κατατζκθκαν ςτα

Ρρωτοδικεία Ακινασ - Ρφργου και Ακινασ - Λάριςασ αντιςτοίχωσ, θ τελικι κατάλθξθ ιταν
να μθ ςυμμετζχουν ςτουσ ςυνδυαςμοφσ τθσ ΕΔΑ. Αυτό το γεγονόσ αποτζλεςε αντικείμενο
ςυνζχιςθσ τθσ ιδεολογικοπολιτικισ διαπάλθσ ανάμεςα ςτο ΡΓ και τον Ν. Ρλουμπίδθ.

Σε ςειρά κεμάτων, που αποτελοφςαν γενικότερα περιεχόμενο τθσ αντίκεςθσ,

καταγράφονται ωσ παραδείγματα: Θ παραβίαςθ από το Ν. Ρλουμπίδθ τθσ κομματικισ
γραμμισ ςτισ βουλευτικζσ εκλογζσ του 1950 και του 1951, όπωσ αναφζρεται ςτθν απόφαςθ
του ΡΓ, γεγονόσ που παραδζχτθκε και ο Ρλουμπίδθσ, ο οποίοσ ζγραψε:

«Τζλοσ φτάςαμε ςτον κόμπο ι κα επιμείνουμε ςτθν πλιρθ εκτζλεςθ τθσ κομματικισ
εντολισ, οπότε ΔΕΝ κα φτιάχναμε Δθμοκρατικι Ραράταξθ *...+ Αν εφάρμοηα τθν πρϊτθ
άποψθ *...+ κα είχαμε διάςπαςθ των προοδευτικϊν δυνάμεων, απομόνωςθ του ΚΚΕ *...+
Απζρριψα αυτι τθν άποψθ *...+ Κατζλθξα ςτθ γνϊμθ να προτείνω ςτουσ ςυμμάχουσ να
δεχκοφν ζνα μίνιμουμ πρόγραμμα και εμείσ παραιτοφμαςτε από δικοφσ μασ υποψθφίουσ
*...+ τθ γνϊμθ αυτι τθν υπζβαλα ςτο ΡΓ για ζγκριςθ. Οι ςφμμαχοι δζχτθκαν τθσ προτάςεισ
μασ και επειδι θ ζγκριςθ αργοφςε και οι ςυνδυαςμοί ζκλειναν, ανζλαβα τθν ευκφνθ και
ζκλειςα τθ ςυμφωνία για τθ Δθμοκρατικι Ραράταξθ»519.

Στο ίδιο πνεφμα είναι και θ αναφορά ςτισ εκλογζσ του 1951.

Ο Ρλουμπίδθσ, ςε επιςτολι του, ζγραψε:

«Στισ πιο κρίςιμεσ ςτιγμζσ ζπακα δυο ςοβαρότατα ατυχιματα. Ρζκανε ο πολφτιμοσ
Χ΢ΛΣΤΑΚΟΣ520 και ο Κουφόσ521 ζκοψε τθν επαφι με το ΡΓ για λόγουσ ςοβαροφσ. Οι
υποψθφιότθτζσ μασ είχαν ανακθρυχκεί. Υςτερα από πολλά θ επιτροπι τθσ ΕΔΑ δζχτθκε το
μίνιμουμ πρόγραμμα και τουσ φυλακιςμζνουσ και εξόριςτουσ, αρνιόνταν όμωσ
κατθγορθματικά και με απειλι διάλυςθσ τθσ ΕΔΑ, του Μπελογιάννθ, Ρλουμπίδθ. Ο
βαςικότεροσ και πιο λυςςαςμζνοσ πολζμιοσ ιταν ο Κφρκοσ»522.

519
Αξρείν ΚΚΔ- Δπηζηνιέο Ν. Πινπκπίδε.
520
Δλλνεί ην βνπιεπηή Γηνλχζε Υξηζηάθν.
521
Δλλνεί ην Νίθν Βαβνχδε.
522
Αξρείν ΚΚΔ - Δπηζηνιέο Ν. Πινπκπίδε.
΢εκείσζε ΓΟΚΗΜΗΟΤ: ΢ηε κε ππνςεθηφηεηα ηνπ Ν. Μπεινγηάλλε είλαη γεληθά
γλσζηφ φηη ηδηαίηεξν ξφιν έπαημε ε επηκνλή ηνπ Μηράιε Κχξθνπ, ν νπνίνο απεηινχζε θαη
εμεβίαδε κε απνρψξεζε απφ ηελ ΔΓΑ, ζηελ πεξίπησζε πνπ ζα απνθαζηδφηαλ ε
ππνςεθηφηεηα ηνπ Μπεινγηάλλε. (Πάλησο απνρψξεζε απφ ηελ ΔΓΑ - καδί κε ηνλ Λ.
Καξακανχλα - ιίγνπο κήλεο αξγφηεξα, αθνχ ζην κεηαμχ είρε εθιεγεί βνπιεπηήο!). Βεβαίσο,
δελ ήηαλ κφλν ν Μ. Κχξθνο πνπ αληηδξνχζε:
«Αληηδξνχλ επίζεο κεξηθά απφ ηα ζηειέρε ηνπ ΚΚΔ πνπ έρνπλ βγεη απφ ηελ εμνξία
θαη είλαη λφκηκα [Αληψλεο Μπξηιιάθεο, Πφηεο Παξαζθεπφπνπινο, Γηάλλεο Φηιίλεο]… ΢ε
 207

«Θ προκεςμία να κλείςουν οι ςυνδυαςμοί ζφκανε, θ επαφι με το ΡΓ (ΚΑΚΩΣ) δεν

είχε αποκαταςτακεί και ζπρεπε μόνοσ μου να αναλάβω τθν ευκφνθ και να πάρω απόφαςθ
*...+. Ανζλαβα τθν ευκφνθ και τράβθξα εμπρόσ*...+

*...+ Το ΡΓ με χτφπθςε ςαν παραβάτθ ρθτισ εντολισ του και ςτθν απόφαςθ για τισ
εκλογζσ μιλά για ςυνειδθτι ι αςυνείδθτθ προδοςία ςτελεχϊν*...+ Εγϊ ηιτθςα από το ΡΓ να
πάρει εναντίον μου οργανωτικά μζτρα, αν νομίηει ότι διζπραξα ςυνειδθτι ι αςυνείδθτθ
προδοςία. Μου απάντθςε ότι δεν υπάρχει προδοςία αλλά ςοβαρό λάκοσ *...+. Και τότε και
ςιμερα που αντιμετωπίηω το κάνατο, είτε από το εκτελεςτικό απόςπαςμα είτε από τθν
αρρϊςτια, πιςτεφω ότι δεν ζκανα λάκοσ ςτθν εκτίμθςι μου και ότι ΣΩΣΤΑ ενιργθςα.
Ριςτεφω ότι το ΡΓ αν ιταν εδϊ ζτςι κα ενεργοφςε...»523.

Και εκ των υςτζρων ο Ν. Ρλουμπίδθσ υπεραςπίςκθκε τθν επιλογι του.

«Συμμαχικά: Οι προοδευτικζσ δυνάμεισ βρίςκονταν ςε ςφγχυςθ. Ο Σοφιανόπουλοσ

πζκανε και θ ΕΛΔ νόμιςε πωσ ζγινε κόμμα και ςικωςε μφτθ. Ραρουςιάηεται θ ΕΔΑ που ζξω
από τον Χ΢ΛΣΤΑΚΟ και τθν παρζα του, τουσ τίμιουσ αλλά και με λόξεσ Γρθγοριάδθ, Ραςαλίδθ
κλπ. είχε μζςα χαμαιλζοντεσ τφπου Κφρκου και τουσ γνωςτοφσ και κρυφοφσ εχκροφσ του
κόμματοσ...»524.

«Ο Μπελογιάννθσ κα ςϊηονταν, ίςωσ, αν οι μετά τουσ εξορίςτουσ βουλευτζσ (δεν

ιςαν εκείνοι που είπα να βάλουν ςταυρό) ζκαναν το κακικον τουσ και ζμπαιναν
επικεφαλισ του λαοφ για τθ ςωτθρία του. Δυςτυχϊσ δεν πιγαν οφτε μάρτυρεσ
υπεραςπίςεωσ...»525.

Μετά τθν ζκδοςθ κανατικισ καταδίκθσ για τον Νίκο Μπελογιάννθ από το τακτικό
ςτρατοδικείο, ο Ν. Ρλουμπίδθσ ζςτειλε με πρωτοβουλία του επιςτολι-διλωςθ ςτουσ
ςυνθγόρουσ του Μπελογιάννθ, ςτισ 12 Μαρτίου 1952 και αντίγραφά τθσ ςτον Τφπο, δυο
θμζρεσ αργότερα, ςτισ 14 Μαρτίου 1952. Μεταξφ άλλων ζγραψε:

«*...+ ΔΘΛΩΝΩ: α) κακοδθγθτισ του παράνομου μθχανιςμοφ του ΚΚΕ ιμουν εγϊ και
όχι ο Μπελογιάννθσ. Γι` αυτι μου τθν ιδιότθτα και για τισ πράξεισ μου αναλαμβάνω ΟΛΕΣ τισ
ευκφνεσ. Υςτερα από τθ διλωςι μου αυτι, κάκε επιμονι ςτθν εκτζλεςθ του Μπελογιάννθ
είναι ΑΔΛΚΑΛΟΛΟΓΘΤΘ, ΑΔΛΚΘ και ολοφάνερα ΔΟΛΟΦΟΝΛΚΘ Ρ΢ΑΞΘ.

Β) Για να μθ νομιςκεί ότι κάνω τον παλλθκαρά εκ του αςφαλοφσ, ΥΡΟΣΧΟΜΑΛ να

παρουςιαςκϊ ςτισ αρχζσ για να δικαςκϊ, αν μετατραποφν οι κανατικζσ καταδίκεσ του
φίλου και ςυντρόφου μου Νίκου Μπελογιάννθ.

κηα ζχζθεςε ζην ζπίηη ηνπ ζηξαηεγνχ Μάληαθα ζηελ νδφ Γεηλνθξάηνπο, θέξλεη ην ζέκα ν Γ.
Μαξηφιεο. Ο Παζαιίδεο δηαηππψλεη ακέζσο ηηο αληηξξήζεηο ηνπ…». Ο Μηράιεο Κχξθνο:
“Σα ηηλάδεηε φια ζηνλ αέξα”. Ο ΢πειηφπνπινο θαη ν Μάληαθαο ζπκθσλνχλ. Οη άιινη φκσο
επηκέλνπλ λα κελ κπνπλ νη ππνςεθηφηεηεο. Ο Εάθθαο δειψλεη φηη απνρσξεί. Πξαγκαηηθά
απνρσξεί θαη δελ παίξλεη κέξνο ζηηο ζπζθέςεηο ηεο ΔΓΑ. Δθείλν ην βξάδπ ν Γηάλλεο
Κνθθνξέιεο πξνηείλεη λα δνζεί ζηνλ Σχπν αλαθνίλσζε φηη ν “Γεκνθξαηηθόο ΢πλαγεξκόο”
απνρψξεζε απφ ηελ ΔΓΑ». (΢π. Ληλαξδάηνο «Απφ ηνλ εκθχιην ζηε ρνχληα», ηφκνο Α΄, εθδ.
Παπαδήζε, ζει. 273-274).
523
Αξρείν ΚΚΔ - Δπηζηνιέο Ν. Πινπκπίδε.
524
Αξρείν ΚΚΔ - Δπηζηνιέο Ν. Πινπκπίδε.
525
Αξρείν ΚΚΔ - Δπηζηνιέο Ν. Πινπκπίδε.
Οη βνπιεπηέο ζηνπο νπνίνπο αλαθέξεηαη ήηαλ: Παζαιίδεο Γηάλλεο, Κχξθνο Μηράιεο,
Μπξηιιάθεο Αληψλεο, Δθξαηκίδεο Βαζίιεο, Μάληαθαο Μαλψιεο, ΢πειηφπνπινο Γηψξγνο,
Καηεξίλεο Παλαγηψηεο, Καξακανχλαο Λεσλίδαο, ΢ίκνο Γηψξγνο, Βιακφπνπινο Γηψξγνο.
 208

Με τιμι

Νίκοσ Ρλουμπίδθσ, μζλοσ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ»

Το ΡΓ κατιγγειλε τθν παραπάνω διλωςθ ωσ πλαςτι, μεκοδευμζνθ από τθν

Αςφάλεια. Ανακοίνωςε ότι ο Ν. Ρλουμπίδθσ βριςκόταν ςτο εξωτερικό βαριά άρρωςτοσ. Ο
Ρλουμπίδθσ υπεραςπίςκθκε τθν ενζργειά του ωσ ανταπόκριςθ ςτο γενικό κάλεςμα του ΡΓ
προσ όλα τα μζλθ και ςτελζχθ να κάνουν οτιδιποτε για τθ ςωτθρία του Ν. Μπελογιάννθ.

Το ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ με τθν απόφαςι του «Για το Νίκο Ρλουμπίδθ (Μπάρμπα)» με
θμερομθνία 25 Λουλίου 1952, τον χαρακτιριηε «παλιό προβοκάτορα ςτο ΚΚΕ, ίςωσ είναι απ’
αυτοφσ που με τθ δθμιουργία τθσ Αςτυνομίασ Ρόλεων θ αγγλικι αςτυνομικι αποςτολι
κατάρτιςε και ζςτειλε ςτο ΚΚΕ *...+»526.

[...] «Το ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ με βάςθ τα παραπάνω ςτοιχεία, αποφαςίηει:

α) Διαγράφει τον Ρλουμπίδθ από μζλοσ του ΚΚΕ και τον καταγγζλλει ςτο λαό και
ςτο κόμμα ςαν χαφιζ, προβοκάτορα και προδότθ.

*...+ γ) Ανακζτει ςε επιτροπι με επικεφαλισ το ς. Γιϊργθ Ερυκριάδθ να

επεξεργαςτοφν όλα τα ςτοιχεία και να δϊςουν τθν πείρα που ςυγκεντρϊκθκε *...+»527.

«Θ Αςφάλεια για να τον (Ρλουμπίδθ) διευκολφνει και παράλλθλα να κρατά ςτα

χζρια τθσ κάκε νόμιμθ κίνθςθ, ζδινε τθ δυνατότθτα ςτον Ρλουμπίδθ να βγάηει εφθμερίδεσ
και άλλεσ νόμιμεσ δυνατότθτεσ. Μα ταυτόχρονα αυτό επζτρεπε και ςτο ΚΚΕ να χρθςιμοποιεί
κάκε νόμιμο βιμα, ξεςκεπάηοντασ αμείλικτα κάκε απόπειρα διαςτρζβλωςθσ τθσ γραμμισ
του *...+ Με το ςωςτό χειριςμό μασ ο Ρλουμπίδθσ ολοζνα και περιςςότερο ζδειχνε ποιοσ
είναι. Ετςι αντζδραςε ςτθν υπόδειξθ του ΚΚΕ να μθν ζχει καμιά ςχζςθ με τον παράνομο
κομματικό μθχανιςμό. Ηθτοφςε απ’ το ΡΓ τθσ ΚΕ να τον ορίςει γενικό υπεφκυνο «για να
λφνει όλα τα προκφπτοντα ηθτιματα»528.

Ο Νίκοσ Ρλουμπίδθσ ςυνελιφκθ ςτισ 25 Νοεμβρίου 1952. Ραραπζμφκθκε ςε

τακτικό ςτρατοδικείο, ενϊ μαηί με τον Ρλουμπίδθ δικάςτθκε εριμθν θ θγεςία του ΚΚΕ και
άλλα ςτελζχθ του. Θ δίκθ άρχιςε ςτισ 24 Λουλίου 1953. Στθν απολογία του ο Ν. Ρλουμπίδθσ
είπε με ςκζνοσ ανάμεςα ςε άλλα:

«Θ δικαηόμενθ υπόκεςισ δεν είναι υπόκεςισ καταςκοπίασ, αλλά πολιτικι. Δεν

δικάηετε τον Ρλουμπίδθ ςαν δράςτθ εγκλιματοσ, αλλά ςαν κομμουνιςτι θγζτθ *...+ Τθ δίκθ
αυτι προετοίμαςαν οι εχκροί του λαοφ για να δυςφθμίςουν το ΚΚΕ και τουσ θγζτεσ του.
Είναι ςυνζχεια τθσ ςκθνοκετθμζνθσ δίκθσ Μπελογιάννθ (…) Επειδι δεν μποροφν να βρουν
τρόπο να ςταματιςουν τθν ανάπτυξθ του Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ (οι εχκροί του), πάνε
να το παρουςιάςουν ςαν καταςκοπευτικι οργάνωςθ *...+ Αναλαμβάνω πλιρωσ τθν ευκφνθ
για τθν πολιτικι γραμμι του κόμματόσ μου, παρ’ όλο ότι ςιμερα δεν ζχω τθν τιμι να
εκπροςωπϊ το κόμμα μου, αλλά ζχω τθν πολεμικι του εναντίον μου»529.

Θ απόφαςθ ιταν καταδίκθ δφο φορζσ ςε κάνατο. Με τθν κατθγορία τθσ

καταςκοπείασ και με τθν ίδια ποινι καταδικάςτθκαν και οι Νίκοσ Ηαχαριάδθσ, Γιάννθσ
Λωαννίδθσ, Δθμιτρθσ Βλαντάσ, Γιϊργθσ Βοντίτςιοσ (Γοφςιασ), Βαςίλθσ Μπαρτηιϊτασ,
526
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα θείκελα, ηφκνο 7νο, 1949 -1955, ζει. 278.
527
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, Σφκνο 7νο, ΢χγρξνλε Δπνρή, ζει. 284.
528
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, Σφκνο 7νο, ΢χγρξνλε Δπνρή, ζει. 285.
529
Αξρείν ΚΚΔ - Δπηζηνιέο Ν. Πινπκπίδε.
 209

Λεωνίδασ Στρίγκοσ, Ρζτροσ ΢οφςοσ, Μιλτιάδθσ Ρορφυρογζνθσ, ΢οφλα Λαηαρίδου (θ

αςυρματίςτρια) και Ραναγιϊτθσ Δθμθτρακαρζασ.

Ο Ρλουμπίδθσ, απομονωμζνοσ και χαρακτθριςμζνοσ από το Κόμμα ωσ πράκτορασ,

δεν αποκιρυξε το ΚΚΕ. Ππωσ ζγραψε ςε επιςτολζσ του, κεωροφςε ότι ιταν κφμα
ςυγκυριϊν και προβοκατόρικα διοχετευμζνων παραπλανθτικϊν πλθροφοριϊν από
ςτελζχθ, ίςωσ και πράκτορα που δροφςε μζςα από τα ανϊτατα κακοδθγθτικά όργανα.
Διλωςε ότι θ Λςτορία κα αποκαταςτιςει τθν αδικία ςε βάροσ του. Με τθν απολογία του ςτθ
δίκθ εξζφραςε τθν προςιλωςι του ςτο ΚΚΕ. Εκτελζςτθκε ςτθν περιοχι Δαφνί Αττικισ ςτισ
14 Αυγοφςτου 1954, ηθτωκραυγάηοντασ υπζρ του ΚΚΕ. Θ ςτάςθ του Ρλουμπίδθ ιταν
θρωικι.

Θ απόφαςθ του ΡΓ για τον Ρλουμπίδθ ςτθριηόταν ςε μεγάλο βακμό ςε

πλθροφορίεσ που ζδιναν ςτελζχθ του Κόμματοσ από τθν Ελλάδα, αλλά και ςτθν τελείωσ
λακεμζνθ τάςθ, που υπιρχε ςτο ΚΚΕ αλλά και ςτο διεκνζσ κομμουνιςτικό κίνθμα,
οριςμζνεσ φορζσ να μθν διαχωρίηονται, από το ςυνειδθτό πζραςμα με το μζροσ του
ταξικοφ εχκροφ οι ιδεολογικοπολιτικζσ διαφωνίεσ, κακϊσ και θ ςτάςθ ςτελεχϊν ςε ςειρά
περιπτϊςεων, να ενεργοφν παραβιάηοντασ το κομματικό - καταςτατικό πλαίςιο, όπωσ
ζκανε και ο Ρλουμπίδθσ.

Αργότερα, θ 9θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (5-8 Αυγοφςτου 1958) αςχολικθκε με τισ

«υποκζςεισ των Γ. Σιάντου, Ν. Ρλουμπίδθ και Κ. Καραγιϊργθ», τισ οποίεσ το ΡΓ ειςθγικθκε
με βάςθ τα πορίςματα τθσ επιτροπισ που εξζταςε τισ υποκζςεισ.

Θ 9θ Ολομζλεια παμψθφεί αποφάςιςε:

«Θ 9θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ αφοφ επανεξζταςε τισ υποκζςεισ των ςυντρόφων
Γιϊργου Σιάντου, Νίκου Ρλουμπίδθ (Μπάρμπα) και Κϊςτα Γυφτοδιμου (Καραγιϊργθ)
διαπιςτϊνει ότι δεν υπάρχει κανζνα ςτοιχείο που να ςτθρίηει τθν κατθγορία του
προβοκάτορα και χαφιζ που απζδωςε ςτουσ παραπάνω ςυντρόφουσ θ παλιά κακοδιγθςθ
μ’ επικεφαλισ το Ν. Ηαχαριάδθ. Θ Ολομζλεια χαρακτθρίηει τθν κατθγορία αυτι ςαν
«αςτιριχτθ» και «ςυκοφαντικι», προϊόν του «ανϊμαλου εςωκομματικοφ κακεςτϊτοσ».

Θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ αποφαςίηει τθν αποκατάςταςθ τθσ μνιμθσ των ςυντρόφων

Γιϊργθ Σιάντου530, Νίκου Ρλουμπίδθ και Κϊςτα Γυφτοδιμου (Καραγιϊργθ)»531.

Θ 9θ Ολομζλεια ςωςτά αποφάςιςε να αποςφρει τθν άδικθ κατθγορία κατά των Γ.

Σιάντου, Κ. Καραγιϊργθ και Ν. Ρλουμπίδθ. Ϋςτόςο δεν ανζλυςε ςωςτά τθ γενεςιουργό
βάςθ των παραπάνω υποκζςεων, θ οποία οριςμζνεσ φορζσ, όπωσ ςτισ ςυγκεκριμζνεσ
περιπτϊςεισ, οδιγθςε ςε ακραίουσ και ανυπόςτατουσ χαρακτθριςμοφσ περί πρακτόρων. Θ
9θ Ολομζλεια απζδωςε τισ ςυκοφαντικζσ κατθγορίεσ ςτο λεγόμενο «ανϊμαλο
εςωκομματικό κακεςτϊσ». Δεν μπόρεςε να δεί το ουςιαςτικό ηιτθμα, ότι δθλαδι αυτζσ
είχαν τθ βάςθ τουσ ςτθν ιδεολογικοπολιτικι διαπάλθ που διεξαγόταν ςτο ΚΚΕ μζςα ςτισ
ςκλθρότατεσ ςυνκικεσ τθσ παρανομίασ. Επιπλζον παραγνϊριςε ότι ςτισ παραπάνω
κατθγορίεσ (για τουσ Σιάντο και Καραγιϊργθ) είχε ςυμβάλει και θ ςχετικι πλθροφόρθςθ
από αδελφά ΚΚ.

530
Ο Γηψξγεο ΢ηάληνο, γξακκαηέαο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ απφ ην 1942 έσο ην 1945, πνπ
αλαπιήξσλε ηνλ Νίθν Εαραξηάδε, πέζαλε ην 1947.
531
Αξρείν ΚΚΔ, Πξαθηηθά 9εο Οινκέιεηαο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ (Αχγνπζηνο 1958), ζει.
81.
 210

3.A.19.β. Θ υπόκεςθ του Κ. Καραγιϊργθ (Γυφτοδιμου)532

Θ διαφωνία και κριτικι του Κ. Καραγιϊργθ ςτθν πολιτικι γραμμι του ΚΚΕ
εκδθλϊκθκε μετά τθν ιττα του ΔΣΕ. Είχε κοινά χαρακτθριςτικά τόςο με τθ διαφωνία του Μ.
Βαφειάδθ όςο και με εκείνθ του Δ. Ραρτςαλίδθ. Θ ςφμπτωςθ αφοροφςε και το ότι
απευκφνκθκαν ςτθν ΚΕ του ΡΚΚ (μπ) τθσ ΕΣΣΔ για τθν αλλαγι κακοδιγθςθσ ςτο ΚΚΕ. Ο Κ.
Καραγιϊργθσ ζςτειλε επιςτολι προσ το ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, με θμερομθνία 6 Λουνίου του
1950 και με τθν παράκλθςθ να διαβιβαςκεί ςτθν ΚΕ του ΡΚΚ (μπ) και ζνα Υπόμνθμα, ίδιασ
θμερομθνίασ, με κζμα «Οι ςκζψεισ μου για τθν κακοδιγθςθ του ς. Ηαχαριάδθ και του
ςθμερινοφ ΡΓ».

Θ κριτικι αφοροφςε όλο το πρϊτο κζμα ςυηιτθςθσ τθσ 7θσ Ολομζλειασ του 1950,
«Υποδείξεισ του Κόμματοσ των Μπολςεβίκων ςτο ελλθνικό κόμμα».

Ζκετε ηιτθμα κακισ (από πρόκεςθ) προετοιμαςίασ των μελϊν τθσ ΚΕ, λακεμζνθσ
πολιτικισ του Ν. Ηαχαριάδθ ςτο λεγόμενο Βορειοθπειρωτικό και Μακεδονικό, χωρίσ
ουςιαςτικι διάκεςθ αυτοκριτικισ εκ μζρουσ του. Καταλόγιηε ςτο Ηαχαριάδθ μθ
ανταπόκριςθ ςτισ υποδείξεισ του ΡΚΚ (μπ) και του Δθμθτρϊφ ςτο κζμα τθσ αποχισ από τισ
εκλογζσ του 1946, λακεμζνθ πολιτικι ςτελεχϊν, ςυνειδθτι απομάκρυνςθ ικανϊν ςτελεχϊν,
κακαίρεςθ και διαγραφι όςων μελϊν τθσ ΚΕ ζβαηαν ηθτιματα κριτικισ ςτο Ηαχαριάδθ,
όπωσ ο Μ. Βαφειάδθσ. Ρροζβλεπε ότι τθν ίδια τφχθ κα είχε και ο Δ. Ραρτςαλίδθσ, εάν το
κζμα του δεν ςυηθτιόταν υπό το ευρφτερο κζμα των υποδείξεων του ΡΚΚ (μπ). Κεωροφςε
ωσ υπεφκυνο για τθν ιττα του ΔΣΕ το Ν. Ηαχαριάδθ. Ωαρακτιριηε ωσ επικίνδυνθ για το ΚΚΕ
τθν παραμονι του ωσ ΓΓ τθσ ΚΕ, κακϊσ και τθ ςφνκεςθ του ΡΓ. Υπογράμμιηε ότι ςτθν 7θ
Ολομζλεια (1950) ο Ηαχαριάδθσ αποπροςανατόλιςε τθ ςυηιτθςθ από το κφριο κζμα, για να
αποφφγει τθν ουςία που ζκεταν οι «Υποδείξεισ του Κόμματοσ των Μπολςεβίκων ςτο
Ελλθνικό Κόμμα».

Το ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, με απόφαςι533 του ςτισ 8 Λουνίου 1950, απομάκρυνε τον Κ.
Καραγιϊργθ από κάκε κομματικι δουλιά. Αποφάςιςε να φζρει το ηιτθμα ςτθν 8θ
Ολομζλεια τθσ ΚΕ, που δεν πραγματοποιικθκε τελικά λόγω τθσ πραγματοποίθςθσ τθσ 3θσ
Συνδιάςκεψθσ, με πρόταςθ κακαίρεςισ του από τθν ΚΕ και διαγραφισ του από μζλοσ του
Κόμματοσ. Επίςθσ, αποφάςιςε να καλζςει ςυνεδρίαςθ των μελϊν τθσ ΚΕ που βρίςκονταν
ςτθν ζδρα του ΡΓ, για να κζςει ςε ςυηιτθςθ «τθν πλατφόρμα Καραγιϊργθ».

Θ απόφαςθ του ΡΓ καταλόγιηε ςτον Κ. Καραγιϊργθ ευκφνθ για απόκρυψθ από το

Γενικό Αρχθγείο του ΔΣΕ και από το ΡΓ τθσ επικίνδυνθσ κατάςταςθσ ςτθν οποία βρίςκονταν
τα τμιματα του ΔΣΕ ςτθ Νότια Ελλάδα, ευκφνθ για ουςιαςτικι καταςτροφι τουσ από τθν
πείνα, παράβαςθ εντολϊν το Νοζμβριο του 1948, φραξιονιςτικι ςτρζβλωςθ τθσ απόφαςθσ
του ΡΓ, ευκφνθ για απάνκρωπο βαςανιςμό ςτελεχϊν του ΔΣΕ και του Κόμματοσ, θκικι
ευκφνθ για εκτελζςεισ, πολιτικι διαβολισ και υπονόμευςθσ ςτελεχϊν και θκικι ευκφνθ για
τθν απϊλεια του υποςτράτθγου του ΔΣΕ Διαμαντι.
532
Ο Κ. Καξαγηψξγεο πνπ ήηαλ ηαθηηθφ κέινο ηεο ΚΔ, ζην 7ν ΢πλέδξην εθιέρηεθε
αλαπιεξσκαηηθφ κέινο ηεο. Ήηαλ δηεπζπληήο ηνπ «Ρηδνζπάζηε» κεηά ηελ γεξκαλντηαιηθή
Καηνρή θαη κέρξη ηα ηέιε ηνπ 1947. Ο Καξαγηψξγεο ζπλειήθζε απφ ηε Ρνπκαληθή
Αζηπλνκία θνληά ζηε Γηνπγθνζιαβηθή πξεζβεία θαη ελψ είρε δηαθχγεη απφ ηνλ θαη‟ νίθνλ
πεξηνξηζκφ, ζηνλ νπνίν ππνρξεψζεθε σο θξαηνχκελνο, ηνλ Ηνχλην ηνπ 1950. Οη ππεξεζίεο
Αζθάιεηαο ηεο Ρνπκαλίαο ηνλ θπιάθηζαλ, ελψ ππνζηήξημαλ επηπιένλ φηη ν Καξαγηψξγεο είρε
επηζθεθζεί θξπθά ηελ πξεζβεία ηεο Διβεηίαο ζην Βνπθνπξέζηη, κέζσ ηεο νπνίαο
εθπξνζσπνχληαλ ην ειιεληθφ θξάηνο. Ο Καξαγηψξγεο πέζαλε ζηε θπιαθή.
533
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, 1949-1955, ζει. 45-47.
 211

Θ απόφαςθ αναφερόταν και ςε ςχζςεισ με τροτςκιςτζσ κατά τθ δεκαετία του 1920,

τθ διαγραφι του από το κόμμα το 1930, με πρόταςθ του αντιπροςϊπου τθσ ΚΔ και
μεταγενζςτερεσ φραξιονιςτικζσ ενζργειζσ του.

Στθν ίδια κατεφκυνςθ κινοφνταν και θ απόφαςθ των μελϊν τθσ ΚΕ και τθσ
Κομματικισ Επιτροπισ Ελζγχου (ΚΕΕ) του ΚΚΕ534 που βρίςκονταν ςτθν ζδρα του ΡΓ ςτισ 9
Λουνίου 1950.

Ανζφερε ότι ο Κ. Καραγιϊργθσ ζςπαςε πολιτικά τον Αφγουςτο του 1949 και ότι ςτα
γράμματά του προσ το ΡΓ, με θμερομθνία 11.12 και 28.12.1949, ομολογοφςε ότι δεν
μποροφςε να κάνει καμμιά δουλιά. Σθμείωνε «τισ ιδιαίτερεσ ςχζςεισ του ςτθν πρϊτθ
κατοχι με τον άγγλο ταξίαρχο Εντι και με εγγλζηουσ πράκτορεσ»535.

Στθν επιςτολι του προσ τον Ηαχαριάδθ, ςτισ 6 Λουνίου 1950, ανζδειχνε προβλιματα
ςτθν πολιτικι του ΚΚΕ για το «Βορειοθπειρωτικό» και το «Μακεδονικό». Καταλόγιηε τθν
ευκφνθ ςτον Ηαχαριάδθ, κεωρϊντασ ότι θ πολιτικι του «κυμαινόταν ανάμεςα ςε
εξτρεμιςτικι «διεκνιςτικι» γραμμι αποκομμζνθ από τθν ελλθνικι πραγματικότθτα είτε ςε
εκνικιςτικι γραμμι».

Θ «πλατφόρμα Καραγιϊργθ», ανάμεςα ςτα κζματα που ζκιγε ιταν και αυτό του
δθμοκρατικοφ ςυγκεντρωτιςμοφ. Ο Καραγιϊργθσ, αν και υπερψιφιηε αποφάςεισ για τισ
οποίεσ εξζφραηε διαφωνίεσ, είχε δίκιο ςτθν παρακάτω κριτικι που άςκθςε, παρά το
γεγονόσ ότι ο ίδιοσ δεν ιταν άμοιροσ ευκυνϊν για τθν κατάςταςθ που είχε διαμορφωκεί:

«…ςτθν άλλθ κατοχι και αμζςωσ φςτερα απ’ αυτιν καταδικάςτθκαν «παμψθφεί» οι
απόψεισ του Γιάννθ Ηζβγου και οι δικζσ μου, που ιςαν αντίκετεσ από τθν οπορτουνιςτικι
γραμμι τθσ κακοδιγθςθσ, αλλά οι ίδιεσ απόψεισ (ςτον βαςικό πυρινα) πάλι «παμψθφεί»
εγκρίκθκαν αργότερα, όταν αυτι τθ φορά τισ παρουςίαςε ςτθν 5θ Ολομζλεια (ς.ς. 1949) ο
ς. Ηαχαριάδθσ κάνοντασ με τετράχρονθ κακυςτζρθςθ τθν κριτικι τθσ κομματικισ γραμμισ
ςτθν άλλθ κατοχι. *...+ Αλλά «παμψθφεί» είχε γίνει δεχτό και εκείνο το εκνικιςτικό -
ςωβινιςτικό «τερατοφργθμα» (…) εναντίον τθσ (Λαϊκοδθμοκρατικισ) Αλβανίασ, το ΚΚΕ παρά
τθσ επιφυλάξεισ του κα το δεχκεί»536.

Ππωσ φαίνεται και από το παραπάνω απόςπαςμα, ενϊ ο Καραγιϊργθσ ζκανε ςειρά
εφςτοχων επιςθμάνςεων όςον αφορά ςτθν εςωκομματικι δθμοκρατικι λειτουργία, τθν
ίδια ςτιγμι παρζβλεπε τθ φραξιονιςτικι δράςθ ςτελεχϊν, υποτιμοφςε τον φκοροποιό ρόλο
των ςυηθτιςεων και ςχολιαςμϊν ζξω από τα κομματικά όργανα, που και ο ίδιοσ
ςυμμετείχε.

Στθν ίδια κατεφκυνςθ με του Καραγιϊργθ, παρά τισ διαφοροποιιςεισ τουσ, κινοφνταν
και οι πλατφόρμεσ των Μ. Βαφειάδθ και Μ. Ραρτςαλίδθ. Ρεριείχαν και αυτζσ επιμζρουσ
ςωςτζσ παρατθριςεισ, ωςτόςο ςυνολικά εξζφραηαν οπορτουνιςτικζσ απόψεισ,
υποςτθρίηοντασ ωσ ορκι επιλογι τθν πολιτικι τθσ λεγόμενθσ ομαλισ δθμοκρατικισ εξζλιξθσ.
Επί τθσ ουςίασ άρνθςθ τθσ αναγκαιότθτασ του ζνοπλου αγϊνα περιείχε και θ διαφωνία του
Μ. Βαφειάδθ, ςτθ διάρκεια του αγϊνα του ΔΣΕ. Ρεριεχόμενο τθσ διαφωνίασ του ςυνιςτοφςε
θ εμμονι του να γίνει ο ΔΣΕ ανταρτικόσ από τακτικόσ ςτρατόσ.

534
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, 1949-1955, ζει. 48-49.
535
Ζ απφθαζε ηνπ ΠΓ ζηηο 8 Ηνπλίνπ 1950 θαη ησλ κειψλ ηεο ΚΔ ζηηο 9 Ηνπλίνπ 1950
εγθξίζεθε ζηε ζπλέρεηα απφ ηελ 3ε Παλειιαδηθή ΢πλδηάζθεςε.
536
Λεπηέξεο Μαπξνεηδήο, Φάθεινο Καξαγηψξγε, ζει. 179, εθδφζεηο Φπηξάθε.
 212

Στισ παραπάνω διαφωνίεσ είχαν επιδράςει και οι εξελίξεισ ςτο διεκνζσ

κομμουνιςτικό κίνθμα, όπωσ θ ριξθ του ΚΚ Γιουγκοςλαβίασ με τθν Κομινφόρμ και θ
πολιτικι των ΚΚ Λταλίασ και Γαλλίασ.

Οι αποφάςεισ του ΡΓ και τθσ ΚΕ, ςτισ 8 και 9 Λουνίου 1950 αντίςτοιχα, αςχολικθκαν
με ευκφνεσ του Καραγιϊργθ ςτον ΔΣΕ και με αντικαταςτατικζσ του ενζργειεσ, κακϊσ και με
όλθ τθν κομματικι πορεία του, από τα χρόνια που οργανϊκθκε ςτθν ΟΚΝΕ, με ςκοπό να
τεκμθριωκεί ότι ιταν όργανο του ταξικοφ εχκροφ.

Θ αντιπαράκεςθ του ΡΓ και τθσ ΚΕ με τον Καραγιϊργθ εξζφραηε τθν ιδεολογικι και
πολιτικι διαπάλθ ςτο ΚΚΕ, ηιτθμα το οποίο λακεμζνα ςυνδζκθκε με τθν κατθγορία ότι
πζραςε με το μζροσ του εχκροφ. Το κλίμα τθσ χαφιεδολογίασ υπειςερχόταν ςτθ διαπάλθ με
ακρότατεσ εκδθλϊςεισ. Αυτό κα φανεί με επίςθσ τραγικό τρόπο και λίγα χρόνια αργότερα.

Θ κατθγορία για ταφτιςθ του Κ. Καραγιϊργθ με τον ταξικό εχκρό ιταν άδικθ και
αβάςιμθ, ενϊ θ ςφλλθψι του από το ρουμανικό κράτοσ και θ κράτθςι του ςτθ φυλακι
ιταν απαράδεκτθ.

3.A.19.γ. «Τπόκεςθ των αςυρμάτων» - Νίκοσ Βαβοφδθσ

Θ δεφτερθ δίκθ του Ν. Μπελογιάννθ και των άλλων 28 κομμουνιςτϊν, με τθν

κατθγορία τθσ καταςκοπείασ, ςυνδζκθκε απευκείασ με τθν ανακάλυψθ αςυρμάτων από τισ
κρατικζσ υπθρεςίεσ και τθ ςφλλθψθ κομμουνιςτϊν που είχαν ςχζςθ με τουσ αςυρμάτουσ.
Συγκεκριμζνα θ Αςφάλεια ζκανε τισ ανακοινϊςεισ για τουσ αςυρμάτουσ ςτισ 14 Νοεμβρίου
1951, αναφερόμενθ ςτισ κρφπτεσ τθσ Γλυφάδασ και τθσ Καλλικζασ. Στθ Γλυφάδα (βίλα
ΑΥ΢Α) ζμενε θ οικογζνεια του Θλία Αργυριάδθ και δοφλευε ωσ αςυρματίςτρια θ ΢οφλα
Λαηαρίδου, κόρθ του ςτελζχουσ του ΚΚΕ Κϊςτα Λαηαρίδθ, που εκτελζςτθκε μαηί με το Ν.
Μπελογιάννθ. Στο ςπίτι τθσ Καλλικζασ ζμενε θ οικογζνεια του επιπλοποιοφ Νίκου
Καλοφμενου. Τθν ϊρα τθσ εφόδου ςτο ςπίτι του Καλοφμενου βριςκόταν ο αςυρματιςτισ
Νίκοσ Βαβοφδθσ537.

537
Ο Νίθνο Βαβνχδεο γελλήζεθε ζηε Ρσζία, φπνπ ν παηέξαο ηνπ (απφ ηνλ Μαληάκαδν
ηεο Λέζβνπ) είρε πάεη πξηλ απφ ηελ Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε. Ζ κάλα ηνπ ήηαλ Ρσζίδα.
Ο Βαβνχδεο ήξζε ζην Μαληακάδν ζε κηθξή ειηθία. Νένο πηα πήγε ζηνλ Πεηξαηά.
Γνχιεςε ζην εξγαηηθφ ζπλδηθαιηζηηθφ θίλεκα σο ζηέιερνο ηνπ ΚΚΔ. Δθιέρηεθε γξακκαηέαο
ηνπ νκψλπκνπ Δλσηηθνχ Δξγαηηθνχ Κέληξνπ. Αξγφηεξα ζπλειήθζε θαη θπιαθίζζεθε ζηηο
θπιαθέο ηεο Αίγηλαο, απ‟ φπνπ δξαπέηεπζε ην 1933 θαη πήγε ζηε ΢νβηεηηθή Έλσζε. Έγηλε
αμησκαηηθφο ηνπ Κφθθηλνπ ΢ηξαηνχ.
Πήξε κέξνο ζηνλ εκθχιην πφιεκν ηεο Ηζπαλίαο ζην πιεπξφ ηνπ «Γεκνθξαηηθνχ
΢ηξαηνχ Ηζπαλίαο» σο αμησκαηηθφο ηνπ Βαιθαληθνχ Σάγκαηνο «Γεκεηξψθ» ησλ δηεζλψλ
Σαμηαξρηψλ.
Μεηά ηελ ήηηα ηνπ «Γεκνθξαηηθνχ ΢ηξαηνχ Ηζπαλίαο» επέζηξεςε ζηε ΢νβηεηηθή
Έλσζε. Σν 1944 ήξζε ζηελ Διιάδα σο κέινο ηεο ΢νβηεηηθήο απνζηνιήο πνπ είρε επηθεθαιήο
ηνλ ΢πληαγκαηάξρε Πνπψθ. Παξέκεηλε ζηελ Διιάδα παξάλνκνο ζηε δηάξθεηα ηνπ εκθπιίνπ
πνιέκνπ θαη κεηά ηε ιήμε ηνπ, αλαιακβάλνληαο θνκκαηηθέο απνζηνιέο.
Από μαγνθτοφωνθμζνθ αφιγθςθ τθσ Μαργαρίτασ Καλοφμενου, κόρθσ του Νίκου
Καλοφμενου, ςτισ 24 Απριλίου 2010, ςε ςυηιτθςθ με το Τμιμα Λςτορίασ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ:

«Εν τω μεταξφ ο Βαβοφδθσ κάτω είχε αρχίςει να καίει χαρτιά και βγικε καπνόσ.
Ιταν ο ΢ζντθσ δίπλα μου. Φωνάηει από κάτω αυτόσ: «Εμζνα ηωντανό, δεν κα με βάλουνε
 213

Σφμφωνα με το δθμοςίευμα τθσ εφθμερίδασ «ΤΟ ΒΘΜΑ»:

«Ολίγον μετά τθν 5θν απογευματινιν… θκοφςκθ ζνασ πυροβολιςμόσ προερχόμενοσ

από τθν κρφπτθν. Εγζνετο αμζςωσ αντιλθπτόν ότι ο Κομμουνιςτισ επροτίμθςε να
αυτοκτονιςθ παρά να ςυλλθφκι ηωντανόσ. Εκλικθ τότε το ςτρατιωτικόν ςυνεργείον το
οποίον με ςκαπάνασ και κατόπιν πολλοφ κόπου επζτυχε να καταςτρζψθ το τςιμεντζνιο
ςκαλοπάτι του πλυςταριοφ, το οποίον ιτο και θ κφρα τθσ κρφπτθσ. Πταν ο κ. ΢ζντθσ, ο
ειςαγγελεφσ και οι αςτυνομικοί ειςιλκον εισ τθν κρφπτθν ευρζκθςαν προ του εκτάδθν
κειμζνου αγνϊςτου, όςτισ ζφερε τραφμα δια ςφαίρασ εισ τον αριςτερόν κρόταφον»538.

Ππωσ ανακοίνωςε θ Αςτυνομία, ο Ν. Βαβοφδθσ αυτοπυροβολικθκε για να μθ

ςυλλθφκεί ηωντανόσ και μεταφζρκθκε βαριά τραυματιςμζνοσ ςτο νοςοκομείο «Αγία Πλγα»
ςτθ Νζα Λωνία, όπου τθν επόμενθ θμζρα εξζπνευςε. Λίγεσ θμζρεσ αργότερα αυτοκτόνθςε θ
γυναίκα του Θλία Αργυριάδθ, Κατερίνα Δάλλα539.

αυτοίνοι ςτο χζρι. Δεν κα με πιάςουνε». Μου λζνε «πεσ του να μθ φοβάται». Τουσ λζω, ζχει
όπλα, κα ςκοτωκεί. Καμιά φορά, αφοφ ζβγαινε ο καπνόσ κι άρχιςαν να χτυπάνε από πάνω
για να ανοίξουν – δεν ξζρανε πϊσ ανοίγει το ςκαλοπάτι – τρφπθςαν από το πλυςταριό. Πταν
άρχιςαν να τρυπάνε από το πλυςταριό εκείνοσ ό, τι μπόρεςε να κάψει, το κατζςτρεψε.
Μπορεί να ζμειναν και κάποια ςθμειϊματα εκεί, δεν ξζρω. Τότε άκουςα τθν πιςτολιά.
Μάλιςτα μου φάνθκε ότι άκουςα δφο πιςτολιζσ. Μιπωσ τράβθξε μία και δεν πζτυχε και
μετά το ξανατράβθξε; Ιταν ςκλθρόσ, ιταν ςκλθραγωγθμζνοσ. Το ‘λεγε θ ψυχι του, δεν
φοβότανε. Τόςο ςκλθραγωγθμζνο, δθλαδι άνκρωπο, δεν ζχω ξαναδεί. Δεν το ζκανε ζτςι,
για να δείξει θρωιςμό, να γίνει ιρωασ. Σαν να άκουςα δφο πιςτολιζσ.

(…) Τθν ϊρα που χτυπικθκε τουσ είχαν πάρει όλουσ, μόνο εμζνα είχαν αφιςει. Με
πιραν μετά με το τηιπ. Το μόνο που πρόφταςα να πω ιταν να πάρω το παλτό μου. Τίποτε
άλλο. Το ςπίτι, ανοιχτό, τζντα. Κόςμοσ, ςτρατιϊτεσ, αςτυνομία μζςα, οφτε ξζραμε τι κα
γινόταν από κει και πζρα το ςπίτι. Θ ιδιοκτιτρια δεν τολμοφςε, βζβαια, να εμφανιςτεί, παρ’
όλο που ιταν κι αυτι αριςτερι.

Πηάζαλε θαη ηνπο πέληε καο. Καη ην κηθξό παηδί θαη ην έβαιαλ ζε έλα θειί κε θάηη
άζρεηνπο. Μαο βάιαλε ζε έλα θειί έλα επί δύν, απνκνλσκέλνπο, δελ είρακε θακία επαθή
κεηαμύ καο επί κήλεο, δελ κπνξνύζακε νύηε δπλαηά λα κηιήζνπκε. Σζηκέλην θάησ. Σίπνηα ζην
θειί. ΢ε κηα γσληά εκέλα ην θειί είρε θάηη βξσκνθνπβέξηεο, θνπξέιηα πνπ βξσκνύζαλ, ηα
έβαδα θάησ θνπινπξηαδόκνπλ πάλσ κε ην παιηό θαη θνηκόκνπλα. Ζ κακά κνπ ρώξηα πάιη. Ζ
αδειθή κνπ ρώξηα, ν κπακπάο κνπ ρώξηα. Γελ μέξακε πνπ είλαη ν θαζέλαο καο θαη αλ ήηαλ ζην
ίδην θηίξην ζην ίδην θξαηεηήξην ή αιινύ».
538
΢π. Ληλαξδάηνπ, «Απφ ηνλ εκθχιην ζηε Υνχληα», η. Α΄, ζει. 327.
539
Από μαγνθτοφωνθμζνθ αφιγθςθ τθσ Ζφθσ Αργυριάδθ, κόρθσ του Θλία Αργυριάδθ,
ςτισ 2 Μαΐου 2010, ςε ςυηιτθςθ με το Τμιμα Λςτορίασ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ:

«Μαηί με τον πατζρα μου πιάςανε και τθ μάνα μου από τον Ρειραιά. Εμζνα, τθν
Κατίνα και τα παιδιά ιμαςταν επιφυλακι ςτθν Αφρα με μαφρθ – μαυρίλα, 20 –30
Αςφαλίτεσ και Χωροφφλακεσ. Και πιάνουν τθ μάνα μου, τον αδελφό τθσ και τα δυο
ξαδζλφια τθσ, οι οποίοι οι άνκρωποι δεν ιξεραν τίποτα. Απλά υπιρχε μια επαφι. Και
καταδικάςτθκαν και 20 χρόνια φυλακι! Δθλαδι από τουσ 29 ο Ριτιρασ είναι ο αδελφόσ τθσ
μάνασ μου, ο Λαηόπουλοσ είναι ξάδελφοσ τθσ μάνασ μου κι ο Ρροδρομίδθσ ξάδελφοσ τθσ
μάνασ μου. Καμία ςχζςθ! Επιπλζον πιάςτθκε ο αδελφόσ του (Αργυριάδθ).

(…) Θ Δάλλα πζκανε ςτα χζρια μου. (…) Ζνα βράδυ ζρχεται ο Λάμπρου – ο ίδιοσ τθσ
χοφντασ, τότε ιταν “ανερχόμενοσ αςτζρασ” - με ζναν Αγγελόπουλο ο οποίοσ πρζπει να ιταν
ανϊτερόσ του. Με πιραν ςτο διπλανό δωμάτιο να μου κάνουν ανάκριςθ. Αφοφ μου λζνε,
 214

Το ΡΓ υποςτιριξε τότε μζςω του ραδιοφωνικοφ ςτακμοφ «Ελεφκερθ Ελλάδα» ότι ο

Ν. Βαβοφδθσ ιταν πράκτορασ του εχκροφ και ότι δεν ςκοτϊκθκε, αλλά φυγαδεφτθκε ςτο
εξωτερικό από τισ αμερικανικζσ μυςτικζσ υπθρεςίεσ.

Ο Ηαχαριάδθσ ςυνζχιςε μζχρι το τζλοσ τθσ ηωισ του να υποςτθρίηει τα παραπάνω.

Για τθν τεκμθρίωςθ του ιςχυριςμοφ του ζκετε το ερϊτθμα, γιατί ο Βαβοφδθσ δεν
κατζςτρεψε τον κρυπτογραφικό κϊδικα, ενϊ είχε κάψει άλλα χαρτιά. Επίςθσ ο Ηαχαριάδθσ
υποςτιριηε ότι ενϊ λογικά θ Αςφάλεια ικελε ηωντανό το Βαβοφδθ και επομζνωσ ζπρεπε να
το μεταφζρει ςτο πλθςιζςτερο νοςοκομείο για να γίνει γριγορα θ χειρουργικι επζμβαςθ,
ςφμφωνα με ανακοίνωςι τθσ τον πιγε ςτθ Νζα Λωνία ςτο νοςοκομείο «Αγία Πλγα», που
βριςκόταν πολφ μακριά από τθν Καλλικζα. Δθλαδι ο Ηαχαριάδθσ ιςχυρίςτθκε ότι ςτθ
βιαςφνθ τθσ θ Αςφάλεια δε ςκζφτθκε αυτι τθ λεπτομζρεια και ζτςι προδόκθκε.

Για τον Βαβοφδθ ζγραψε θ ΢οφλα (Σταυροφλα) Λαηαρίδου ςτθ ζκκεςι τθσ προσ το
ΡΓ με θμερομθνία 28/11/52540 :

«Για τον Βαβ. είχαμε τθν καλφτερθ εντφπωςθ. Ιταν ο πρϊτοσ δάςκαλόσ μασ και τον
αγαποφςαμε και τον εκτιμοφςαμε πολφ. Κι αυτόσ μασ είχε ςαν παιδιά του, μασ ζμακε πολλά
πράγματα, μασ βοθκοφςε να διορκωνόμαςτε από κάκε πλευρά, για να γίνουμε άξια παιδιά
του πατζρα μασ, κακϊσ ζλεγε.

Θ 7θ Ρλατιά Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ (18-24 Ψλεβάρθ 1957) ανζκεςε ςε

κομματικι επιτροπι τθν εξζταςθ τθσ υπόκεςθσ Βαβοφδθ. Θ επιτροπι ειςθγικθκε τθν

μου λζνε, “δεν ξζρω τουσ” απαντοφςα. (…) Δεν μασ τα λζει καλά θ μικρι, λζει του Λάμπρου.
Μετά κάτι ψικφριςαν και μου είπαν ςικω πάνω. Με παίρνουν – 10 – 11 τθ νφχτα – με
βγάηουν ζξω, με βάηουν ςτο αυτοκίνθτο και πάμε. Είναι ζνα νταμάρι εδϊ. Με πάνε ςτο
νταμάρι, με ςτινουν μου βγάηουν το όπλο, μου ζκαναν εικονικι εκτζλεςθ. Εγϊ τίποτα.

(…) Ερχόμαςτε πίςω ςτο ςπίτι και παίρνουν τθν Κατίνα και φεφγουν. Εκεί ζνιωςα
άςχθμα. Ζμεινα μόνθ με τα παιδιά – με Αςφαλίτεσ βζβαια μζςα ςτο ςπίτι.

Στισ 24 Νοεμβρίου ςτζλνουν ειδοποίθςθ ςτθν χωροφυλακι ςτθ Γλυφάδα, και με

πάνε ςτον Λάμπρου. Μου λζει ο Λάμπρου, Δε μου λεσ ρε μικρι, αυτι τι ζχει πάκει; Είχαν
και τθ μάνα μου μζςα και δεν κατάλαβα. Λζω, ποια; Θ Κατίνα, λζει, τρελάκθκε και χτυπάει
το κεφάλι τθσ ςτον τοίχο. Δεν μασ παρατάσ ρε Λάμπρου του λζω, που βάραγε το κεφάλι τθσ
ςτον τοίχο… Και μου τθ δίνουν με ζνα κεφάλι φαςκιωμζνο όλο, μασ βάηουν ςε ζνα
φορτθγάκι τθσ Αςφάλειασ και μασ φζρνουν ςυνοδεία εδϊ ςτο ςπίτι. Μζνουμε όλθ τθ νφχτα
ξάγρυπνεσ.

Μου ζλεγε ότι τθσ ζβαλαν ζνα ςιδερζνιο ςτεφάνι ςτο κεφάλι και τθσ το ζςφιγγαν,
για να τθν αναγκάςουν να μιλιςει. Είχε λζει, παραιςκιςεισ. Ζβλεπε εμζνα ςε ζνα τραπζηι
και να μου κόβουν τα χζρια και τα πόδια. Πλθ τθ νφχτα μου ζλεγε…

Σν πξσί εηνίκαδα ξνύρα θιπ γηαηί κε άθεζαλ γηα πξώηε θνξά λα πάσ ζηνλ παηέξα
κνπ. Δθεί πνπ ήκνπλ θαη ζηδέξσλα έξρεηαη ε κηθξή θαη κνπ ιέεη ηξέρα ε κάλα κνπ θάηη θάλεη.
Δίρακε έλα θνπηί αληεπξίλεο γύξσ ζηηο 200, θάηη θίηξηλα ραπάθηα θαη ηα είρε κπνπθώζεη όια!
Οξκάσ, ηελ αξπάδσ, νπξιηάδσ, ηα κηθξά λα ηζηξίδνπλ. Αθήζηε κε λα πεζάλσ, έιεγε απηή.
΋πσο ήκνπλ κε ην λπρηηθό βγήθα ζην δξόκν θαη άξρηζα λα ηξέρσ. Σειέθσλα δελ ππήξραλ.
Έθηαζα ζηελ αζηπλνκία, λα πάξνπλ λα έξζεη αζζελνθόξν. Γπξίδνληαο ηε βιέπσ λα πέθηεη από
ην κπαιθόλη θάησ – δελ ήηαλ θαη πνιύ ςειό. Ήζειε λα απηνθηνλήζεη ζώλεη θαη θαιά. Σελ ώξα
πνπ ήξζε ην αζζελνθόξν μεςύρεζε ζηα ρέξηα κνπ. Ο θόζκνο δελ πιεζίαδε, θνβόηαλ. Έλαο
αζηπλνκηθόο είπε αθήζηε ηελ παιηνθνκκνπλίζηξηα λα πεζάλεη».
540
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 73635, Έθζεζε 39 ζειίδσλ, ην παξαπάλσ ζηε ζει. 38.
 215

αποκατάςταςι του, ωςτόςο δεν υπιρξε ςυνζχεια ςτο κζμα. Δεν είναι επίςθσ γνωςτό, γιατί
θ υπόκεςθ Βαβοφδθ δεν ιρκε τελικά για ςυηιτθςθ και απόφαςθ ςτθν 8θ Ολομζλεια (1958),
τθ ςτιγμι που το ςχζδιο ειςιγθςθσ του ΡΓ προσ τθν 8θ Ολομζλεια αποκαλοφςε το Ν.
Βαβοφδθ ιρωα του ΚΚΕ και πρότεινε τθν αποκατάςταςι του.

Θ υπόκεςθ Βαβοφδθ ζμεινε επί δεκαετίεσ ςε απαράδεκτθ εκκρεμότθτα, όςον

αφορά τθν επίςθμθ δθμόςια αποκατάςταςι του.

Ο Ν. Βαβοφδθσ είχε θρωικι ιςτορία ςτο Κόμμα και ςτο διεκνζσ κομμουνιςτικό
κίνθμα, θ οποία πρζπει να αποκαταςτακεί και επίςθμα από το ΚΚΕ.

3.Α.19.δ. ΢υμπεράςματα από τθν απόδοςθ άδικων κατθγοριϊν

Στθν πορεία τθσ πάλθσ θ αντιπαράκεςθ με τον ταξικό αντίπαλο εκφράηεται κάποιεσ
φορζσ μζςα ςτο ίδιο το κομμουνιςτικό κίνθμα, με τθ μορφι τθσ διείςδυςθσ του ταξικοφ
εχκροφ ςε κρίκουσ τθσ οργανωτικισ δομισ του Κόμματοσ. Τζτοια γεγονότα ζχουν ςυμβεί
αρκετζσ φορζσ ςτθν ιςτορία του παγκόςμιου κομμουνιςτικοφ κινιματοσ.

Πταν οι αςτικοί μθχανιςμοί καταςκοπείασ διειςδφουν ακόμα και ςε αςτικζσ

οργανϊςεισ και κόμματα, ςε υπουργικά και πρωκυπουργικά γραφεία, για να ζχουν άμεςθ
γνϊςθ κάκε ενζργειασ, είναι φυςικό - και μάλιςτα μζςα από ειδικά επιχειρθςιακά κζντρα -
να επιχειροφν το ίδιο κατά του ΚΚΕ, κατά οποιουδιποτε Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ, ςε
οποιεςδιποτε ςυνκικεσ.

Ζτςι, για το ΚΚΕ, ιταν αυταπόδεικτθ θ ανάγκθ να επαγρυπνεί και να παίρνει όςο το
δυνατό περιςςότερα μζτρα περιφροφρθςισ του.

Το ΚΚΕ δοκιμάςτθκε ιδιαίτερα κατά τθν περίοδο τθσ Μεταξικισ δικτατορίασ, οπότε
γνϊριςε πρϊτθ φορά τόςο ςκλθρζσ ςυνκικεσ διωγμϊν και αντικομμουνιςτικϊν μεκόδων.
Τότε, δίπλα ςτουσ θρωικοφσ νεκροφσ του, το γραμματζα τθσ ΟΚΝΕ Ωριςτο Μαλτζηο, το
δάςκαλο Σταυρίδθ, το γζρο Βαλιανάτο, τουσ 41 νεκροφσ από τθν πείνα ςτον Αϊ - Στράτθ και
πολλοφσ ακόμα, δίπλα ςτουσ χιλιάδεσ των αγρίωσ βαςανιςμζνων που ςτάκθκαν αλφγιςτοι,
υπιρξαν και ςτελζχθ που πζραςαν με το μζροσ του αςτικοφ κράτουσ (Μιχ. Τυρίμοσ, Γιάννθσ
Μιχαθλίδθσ, Δθμ. Κουτςογιάννθσ, Μαν. Μανωλζασ κ.α.)541 και ςυγκρότθςαν τθν
«Ρροςωρινι Διοίκθςθ», τθ χαφιεδικι ΚΕ. Αυτό το γεγονόσ αποτζλεςε από τα ιςχυρότερα
πλιγματα που δζχκθκε το ΚΚΕ ςτθν οργανωτικοπολιτικι και θκικι του υπόςταςθ, το πιο
ιςχυρό ςτο γενικότερο αγωνιςτικό κφροσ του.

Θ περίπτωςθ του Ωριςτου Βλάχου, που ζφυγε από το Μποφλκεσ και δολοφόνθςε
το μζλοσ του ΡΓ Γιάννθ Ηεφγο, ςτισ 20 Μαρτίου 1947, επιβεβαιϊνει ότι ο ταξικόσ εχκρόσ
χρθςιμοποιεί και τζτοιεσ μεκόδουσ.

Ιταν ακόμα νωπά τα παραπάνω δραματικά γεγονότα, όταν διαμορφϊκθκαν οι

υποψίεσ ι και διατυπϊκθκαν οι κατθγορίεσ για τουσ Σιάντο, Καραγιϊργθ, Ρλουμπίδθ και
Βαβοφδθ, ωσ πρακτόρων του εχκροφ. Θ ςκιά τουσ ζπεφτε βαριά ςτισ κομματικζσ
λειτουργίεσ και δεν ιταν αςφαλϊσ τυχαίο ότι θ υπονομευτικι δράςθ του εχκροφ ςυνζχιηε

541
Σνλ Κνπηζνγηάλλε εθηέιεζε ε ΟΠΛΑ, ηνλ Σπξίκν ν ΔΛΑ΢ Δχβνηαο θαη ηνλ
Μαλσιέα ε ΔΠΟΝ.
 216

και μετά το 1950 να αναφζρεται πολλζσ φορζσ ςτισ κομματικζσ αποφάςεισ. Επιβεβαιϊκθκε
και αργότερα με το πζραςμα του Τάςου Γουςόπουλου (Μάκθ) ςτθν πλευρά του ταξικοφ
εχκροφ.

Σε αυτά πρζπει να ςυνυπολογιςτεί και θ εξάρκρωςθ ολόκλθρων κομματικϊν

οργανϊςεων ςτθν Ελλάδα, κακϊσ και θ επίδραςθ του κλίματοσ που διαμόρφωναν, ςτο
τζλοσ τθσ δεκαετίασ του 1940 και ςτθ ςυνζχεια, οι δίκεσ των ΢αϊκ – Κοςτόφ και άλλων
ςτελεχϊν των ΚΚ ςτθ Βουλγαρία, ςτθν Τςεχοςλοβακία, ςτθν Ουγγαρία. Αυτό αποτυπϊνεται
ςτθν απόφαςθ τθσ 7θσ Ολομζλειασ:

«Δε χωράει π.χ. καμία αμφιβολία πωσ μζςα ςτα μπουντροφμια των αςφαλειϊν,
μζςα ςτα μοναρχοφαςιςτικά κάτεργα, που κάκε αγωνιςτισ βλζπει κάκε λεπτό το χάρο, που
ανικουςτα μακρόχρονα αδιάκοπα βαςανιςτιρια παίρνουν τθ ηωι κάκε αγωνιςτι ςτάλα –
ςτάλα, κα βρεκοφν οπωςδιποτε και μερικοί που κα λυγίςουν και όχι μόνο κα υπογράψουν
διλωςθ, αλλά κα περάςουν και ςτθν υπθρεςία τθσ αςφάλειασ. Τζτοια ςκουλικια μπορεί να
μείνουν ακόμα και ςτθ φυλακι (…). Θ δίκθ του ΢αϊκ και Κοςτόφ μασ δείχνει πόςο δφςκολο
πράγμα είναι να κακαρίςει κανείσ το χϊμα από τζτοια ςκουλικια, με ποιεσ μζκοδεσ
δουλεφει θ αγγλοαμερικανικι καταςκοπεία»542.

Από τθν άλλθ, δεν ιταν κακόλου αμελθτζεσ οι ςυνζπειεσ τθσ αποςταςίασ του Τίτο,
παράλλθλα με τισ προςπάκειεσ που γίνονταν από τθν θγεςία τθσ Ζνωςθσ Κομμουνιςτϊν
Γιουγκοςλαβίασ να αςκιςει επιρροι ςε δυνάμεισ του ΚΚΕ.

Στθ ηωι ςυναντιόντουςαν δυο παράλλθλεσ επιδιϊξεισ μετά τθν ιττα του ΔΣΕ: Τθσ
αςτικισ αντίδραςθσ που επιδίωκε τθ διάλυςθ του ΚΚΕ και εκείνθ του οπορτουνιςμοφ που
επιδίωκε τθν μετάλλαξθ του ΚΚΕ υπό το κακεςτϊσ τθσ φοβίασ και τθσ ιττασ.

Θ προςπάκεια να διαλυκεί ι να μεταλλαχκεί το ΚΚΕ, άρχιςε αμζςωσ μετά το τζλοσ

του λαϊκοφ ζνοπλου αγϊνα 1946 -1949. Επιχειρικθκε από ντόπιεσ και ξζνεσ υπθρεςίεσ,
ανάμεςα ςε αυτζσ και τθσ Γιουγκοςλαβίασ, αλλά και από δυνάμεισ που ςυνεργάηονταν με
το παράνομο ΚΚΕ ςε ςυμμαχικά πολιτικά ςχιματα.

Λίγεσ μζρεσ μετά τον ερχομό του ςτθν Ελλάδα, ο Ν. Μπελογιάννθσ ζςτειλε ςτο ΡΓ
το εξισ ραδιοτθλεγράφθμα:

«Ακινα από εποχι κυβερνθτικισ κρίςθσ βρίςκεται γνωςτόσ κατάςκοποσ Κρισ543 και
ο ίδιοσ και πράχτορζσ του πλθςιάηουν για ψάρεμα Μακρονθςιϊτεσ. Επίςθσ το ίδιο κάνει και
Σερβικι πρεςβεία ςε μεγάλθ κλίμακα. Ο ςτακμόσ πρζπει να τονϊςει με εκπομπζσ του
αγωνιςτικι διάκεςθ και θκικό απολυμζνων Μακρονθςιωτϊν»544.

Θ δραςτθριότθτα του γιουγκοςλαβικοφ παράγοντα, που για δικό του λογαριαςμό

προςπακοφςε να αςκιςει επιρροι ςτισ γραμμζσ του ΚΚΕ, είχε επιςθμανκεί και ςτθν 7θ
Ολομζλεια τθσ ΚΕ. Τότε καταγγζλκθκε από το Ν. Ηαχαριάδθ, ότι ο Τίτο πραγματοποίθςε
ςυνάντθςθ με τον Δθμ. Γιωτόπουλο, γνωςτό τροτςκιςτι και φποπτο για ςυνεργαςία με τθν
ελλθνικι Κρατικι Αςφάλεια.

Ζτςι, θ 7θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ πιρε και τθν εξισ απόφαςθ:

542
Αξρείν ΚΚΔ - 7ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδ. ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 223.
543
Πξφθεηηαη γηα ην γλσζηφ Δγγιέδν Κξηο Γνπληράνπδ, πνπ έδξαζε ζηα ειιεληθά βνπλά
θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Καηνρήο σο ζηέιερνο ηνπ ΢ηξαηεγείνπ Μέζεο Αλαηνιήο (΢ΜΑ),
θπζηθά θαη ηεο Ηληέιηηδελο ΢έξβηο.
544
Σταφροσ Καςιμάτθσ, «Οι παράνομοι», εκδόςεισ Ψιλίςτωρ, ςελ. 202-203.
 217

«Πλα τα κομματικά ςτελζχθ που τϊρα δουλεφουν παράνομα ςτθν Ελλάδα πρζπει
να περάςουν ςτο εξωτερικό για λόγουσ αςφάλειασ των κομματικϊν οργανϊςεων, για
ξεκοφραςθ και μόρφωςθ και για να γίνει θ εξζταςθ με ςκοπό να βρεκεί άκρθ για τα ςοβαρά
χτυπιματα που μασ κατάφερε ο εχκρόσ τα τελευταία χρόνια»545.

Ανάλογθ ιταν και θ παρζμβαςθ των μθχανιςμϊν του κράτουσ ςτθ ςχζςθ του ΚΚΕ με
ςυμμαχικζσ δυνάμεισ, όπωσ ςτθν ΕΔΑ. Είναι χαρακτθριςτικό Δελτίο Ρλθροφοριϊν, που
βρίςκεται ςτο Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικϊν, με θμερομθνία 13 Νοεμβρίου 1951, ςτο
οποίο αναφζρεται:

«…Θ διαπιςτωκείςα αςυμφωνία (…) μεταξφ ανωτάτων εξωκομματικϊν ςτελεχϊν

τθσ παραμζνει ςτακερά αιτία διαφωνιϊν και κινδφνων ριξεωσ και διαςπάςεωσ τθσ ΕΔΑ και
δθμιουργίασ μιασ νζασ αριςτεράσ κινιςεωσ ωσ ςτρεφομζνθσ εναντίον του ΚΚΕ… Θ κίνθςισ
αυτι είτε είναι αντικειμενικϊσ υπάρχουςα είτε ςκοπίμωσ εξαγγελόμενθ προσ εκφοβιςμόν
των ωσ άνω προςωπικοτιτων οι οποίοι δεν δεικνφουν διάκεςιν ςυνεργαςίασ και υποταγισ
εισ τα κελεφςματα του ΚΚΕ, είναι τα μάλιςτα εκμεταλλεφςιμοσ υπό του Κράτουσ»546.

Για το ίδιο κζμα παρατίκεται και θ μαρτυρία του Σταφρου Καςιμάτθ:

«Μπορϊ να ιςχυριςτϊ ότι με τθ δουλειά που κάναμε εμείσ, το δικό μασ κομμάτι των
οργανϊςεων, ςτουσ Μακρονθςιϊτεσ και τουσ απολυμζνουσ και ςτουσ του Στρατοπζδου,
μζςα ςτισ γενικότερεσ αγωνιςτικζσ ςυνκικεσ πετφχαμε να ναυαγιςουν οι αποςχιςτικζσ
προςπάκειεσ και του Εγγλζηου Κρισ (…) και οι προςπάκειεσ τθσ γιουγκοςλαβικισ πρεςβείασ.
Ελζγχαμε πλιρωσ τισ κινιςεισ τθσ τελευταίασ»547.

Εξάλλου, από τα τζλθ του 1949 ο Ν. Βαβοφδθσ πλθροφοροφςε το ΡΓ:

«΢ζντθσ και Αςφάλεια δουλεφουν εντατικά για τθν ίδρυςθ του νζου ΚΚΕ, αλλά όπωσ
λζνε κακυςτεροφν γιατί δεν ιρκαν ακόμα τα ςτελζχθ από τθ Γιουγκοςλαβία. Κινοφνται για
το κόμμα αυτό, ο δθμοςιογράφοσ Γραμματικόπουλοσ, δικθγόροσ Αποςτολόπουλοσ και ο γιοσ
του εκ μζρουσ εφθμερίδασ «Βιμα» (…) Είναι ζμπιςτοσ του ΢ζντθ. Άλλεσ πλθροφορίεσ ότι θ
Αςφάλεια ζχει δθμιουργιςει από καιρό ςτισ ςυνοικίεσ οργανϊςεισ τισ οποίεσ κακοδθγι
(…)»548.

Τι ςιμαινε θ μετατροπι του ΚΚΕ ςε «νζο ΚΚΕ»; Λίγα χρόνια αργότερα, το 1956, ο
Θλίασ Τςιριμϊκοσ ζγραψε ςχετικά με αυτό:

«Είναι δυνατόν να γίνθ ςιμερα λόγοσ δια τθν δθμιουργίαν μιασ νζασ Αριςτεράσ με
τθν ςυμμετοχι των ΕΔΑΐτικων ςτοιχείων; Από τθν ειλικρινι ςτροφιν ολόκλθρθσ τθσ
Αριςτεράσ προσ μιαν γνιςιαν αυτόχκονα εκνικιν ανεξάρτθτον γραμμιν, εξαρτάται κατά
πολφ θ περαιτζρω διαμόρφωςισ τθσ πολιτικισ ηωισ τθσ χϊρασ. Εισ τθν τφχθν τθσ Αριςτεράσ
εν Ελλάδι εβάρυναν –και βαραίνουν δια το μζλλον τθσ – θ ςτάςισ του Δεκεμβρίου του 1944
και ο εμφφλιοσ πόλεμοσ»549.

Από τισ αρχζσ τθσ 10ετίασ του 1950 άρχιςε να καλλιεργείται και θ πλαςτι αντίκεςθ
ανάμεςα ςτουσ κομμουνιςτζσ που ηοφςαν ςτο εξωτερικό και ςτουσ κομμουνιςτζσ που

545
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα θείκελα, ηφκνο 7νο ζει. 40.
546
Ηζηνξηθφ θαη Γηπισκαηηθφ Αξρείν Τπνπξγείνπ Δμσηεξηθψλ, Φάθειινο 139.3 ηνπ
1951.
547
΢ηαχξνο Καζηκάηεο, «Οη παξάλνκνη», ζει. 202, εθδφζεηο Φηιίζησξ.
548
΢ηαχξνο Καζηκάηεο, «Οη παξάλνκνη», ζει. 140, εθδφζεηο Φηιίζησξ.
549
Γεψξγηνο Α. Λενληαξίηεο, «Αλάκεζα ζηα δπν άθξα», ζει. 193 - 194, εθδφζεηο
Βηβιηνπσιείνλ ηεο «Δζηίαο».
 218

βρίςκονταν ςτο εςωτερικό. Τθν όξυνςθ αυτισ τθσ καταςκευαςμζνθσ αντίκεςθσ

επεδίωκαν και αςτικζσ πολιτικζσ δυνάμεισ. Σθμείωςε ςχετικά ο Νίκοσ Κιτςίκθσ:

«Νομιμοποίθςθ ΚΚΕ. Ο Βενιηζλοσ και άλλα κόμματα υποςτθρίηουν τθ νομιμοποίθςθ

του ΚΚΕ....Ζβαηαν τθ κζςθ να αποκλειςκοφν αυτοί που τουσ αφαιρζκθκε θ ικαγζνεια και να
χωριςτοφν οι μζςα απϋ τθν Ελλάδα απϋ τουσ ζξω»550.

Σιμερα, με βάςθ και τθν ςυγκεντρωμζνθ εμπειρία, είναι βζβαιο ότι θ αςτικι τάξθ
επιχείρθςε να εκμεταλλευτεί τθν φπαρξθ τθσ ΕΔΑ, προκειμζνου να υπονομεφςει το ΚΚΕ.
Ζλπιηε ότι κα μποροφςε να τθν αξιοποιιςει ωσ μοχλό κατά του ΚΚΕ, εκμεταλλευόμενθ
δυνάμεισ που ςυμμετείχαν ςτθν ΕΔΑ, αλλά και δυνάμεισ του ΚΚΕ με οπορτουνιςτικζσ
παρεκκλίςεισ.

Ραράλλθλα θ Αςφάλεια διζδιδε προβοκατόρικεσ φιμεσ, καταςκευαςμζνα ςενάρια,

με ςκοπό να ςπείρει τθ ςφγχυςθ και τθν αμφιβολία ςτουσ κομμουνιςτζσ για ςυντρόφουσ
τουσ, να ςυςκοτίςει τα πραγματικά γεγονότα, διαδίδοντασ ότι το τάδε μζλοσ του ΡΓ ι τθσ
ΚΕ ιταν όργανό τθσ.

Υπό τθν επίδραςθ όλων των παραπάνω παραγόντων διαμορφϊκθκε κλίμα

«χαφιεδομανίασ» ςτισ παράνομεσ κομματικζσ οργανϊςεισ και ςε οριςμζνουσ χϊρουσ
φυλακϊν ςτθν περίοδο λίγο πριν και αμζςωσ μετά το τζλοσ του ζνοπλου λαϊκοφ αγϊνα
1946-1949. Από το «μικρόβιο» δεν ιταν απαλλαγμζνοσ και ο Ν. Ρλουμπίδθσ. Το ίδιο και θ
Ζλλθ Ραππά, θ οποία ζγραψε:

«Χρθςιμοποιοφνται ανεξζλεγκτα από τθν οργάνωςθ ςτοιχεία αντικομματικά (…) θ

΢όηα Λμβριϊτθ που ςτθν εξορία ζκανε κακαρά αντιθγετικι δουλιά και κατά τθ γνϊμθ μου
είναι πράχτορασ»551.

Επίςθσ, ανάφερε για τον Βαβοφδθ:

«2) Τι ςυμβαίνει με τουσ κϊδικεσ; (…) Σχθματίςαμε βαρειζσ υπόνοιεσ για τον
Βαβοφδθ. Ο Νίκοσ μάλιςτα ςτθν Καλλικζα μου είπε πωσ ο Β. ςτθν κατοχι ιταν ςτον Τίτο και
μπορεί να τον ψωνίςανε τότε. Για το Β. εγϊ είχα υπόνοιεσ από τισ εκλογζσ του 1950 (…). Τισ
υπόνοιζσ μου για αυτόν τισ διατθρϊ. Κανείσ δεν τον είδε νεκρό»552.

Σε αυτό το κλίμα κατθγορικθκε και ο Ρλουμπίδθσ ωσ χαφιζσ.

Στισ 7 Μαΐου 1949 ο Βαβοφδθσ ζςτειλε ςτο ΡΓ το παρακάτω τθλεγράφθμα:

«…Τϊρα από τθν Αςφάλεια μου γράφει ο Στζργιοσ (Αναςταςιάδθσ) τα ακόλουκα: ο

Βαγγζλθσ (Βαγγζλθσ Καβαδίασ) είναι χαφιζσ αυτόσ που ζχει τισ 500 λίρεσ να φφγει
(πρόκειται για τον Ν. Ρλουμπίδθ-Μπάρμπα) και ο Σπανόσ να φφγει από τθν
κακοδιγθςθ»553.

550
Σταφροσ Καςιμάτθσ, «Οι παράνομοι», ςελ. 310, εκδόςεισ Ψιλίςτωρ.
551
Αρχείο ΚΚΕ – Ζγγραφο 119112: Εκκζςεισ τθσ Ζλλθσ Λωαννίδου προσ τον Ν.
Ηαχαριάδθ για ηθτιματα του μθχανιςμοφ (ςχετικά με τον Ν. Ρλουμπίδθ).
552
Αρχείο ΚΚΕ – Ζγγραφο 119112: Εκκζςεισ τθσ Ζλλθσ Λωαννίδου προσ τον Ν.
Ηαχαριάδθ για ηθτιματα του μθχανιςμοφ (ςχετικά με τον Ν. Ρλουμπίδθ).
553
Σταφροσ Καςιμάτθσ, «Οι παράνομοι», ςελ. 124, εκδόςεισ Ψιλίςτωρ.
 219

Ζγραψε ο Ρλουμπίδθσ για το 2ο κακοδθγθτικό κζντρο (Σταφροσ Καςιμάτθσ):

«Μερικοί παρουςιαηόμενοι ςαν εκπρόςωποι του Κόμματοσ, άρχιςαν να μιλοφν για

χαφιζ Ρλουμπίδθ και ανάμεςά τουσ οι ΕΡΟΝίτεσ!!»554.

Τθν ίδια καταγγελία ςε βάροσ του Ρλουμπίδθ ζκαναν και κομματικά ςτελζχθ από
τισ φυλακζσ Αβζρωφ, πριν από τισ εκλογζσ του 1951.

Στθν εμπζδωςθ τθσ κατθγορίασ για τον Ν. Ρλουμπίδθ ςυντζλεςε και θ εκτίμθςθ ότι
θ Αςφάλεια μποροφςε να τον ςυλλάβει, αλλά δεν το ζκανε, για να παρακολουκεί με ποιουσ
ερχόταν ςε επαφι. Αφθγικθκε ο Ραναγιϊτθσ Κατερίνθσ, ο οποίοσ ανικε ςτθν οργάνωςθ
των ΕΡΟΝιτϊν (2ο κακοδθγθτικό κζντρο):

«Το Μπελογιάννθ, που ιταν και πατριϊτθσ μου, τον επιςκζφτθκα και ςτο
κρατθτιριο. (…) Μου επαναλάμβανε “ζπρεπε να ςυνδεκϊ μ’ εςάσ (…) ζπρεπε να ςυνδεκϊ
μ’ εςάσ”»555.

Ενζργειεσ ςτελεχϊν, που ςυνιςτοφςαν είτε αντικαταςτατικζσ παραβιάςεισ

(φραξιονιςμό ι παραβίαςθ αποφάςεων), είτε οπορτουνιςτικζσ παλινωδίεσ ι και επιπόλαιεσ
ενζργειεσ, λακεμζνα ερμθνεφτθκαν ωσ πράξεισ ςυνεργαςίασ με τον ταξικό αντίπαλο. Ζτςι
δεν εξετάςτθκαν με νθφάλιο και αντικειμενικό τρόπο.Θ επίδραςθ όλων των προθγοφμενων
παραγόντων γινόταν περιςςότερο ζντονθ ςε ςυνκικεσ ιττασ και με τθν κακοδιγθςθ του
κόμματοσ να λειτουργεί εκτόσ Ελλάδασ, ενϊ ςτο εςωτερικό τθσ ΚΕ είχε γίνει ζκδθλθ θ
εςωκομματικι διαπάλθ με τθν ταυτόχρονθ αμφιςβιτθςθ του Ηαχαριάδθ από κάποια
κεντρικά ςτελζχθ, όχι μόνο για πολιτικζσ ευκφνεσ που του απζδιδαν, αλλά και για τθν
κομματικι – θκικι του υπόςταςθ, κατθγορία που δεν είχε πλιρωσ αποκλειςτεί ωσ
πικανότθτα και από ανϊτατα ςτελζχθ του ΡΚΚ(μπ). Δθλαδι, το κλίμα για διείςδυςθ
πρακτόρων δεν βάρυνε μονόπλευρα ςτθν κακοδιγθςθ του ΚΚΕ, αλλά και όςουσ τθν
αμφιςβθτοφςαν, αφοφ οι Βαφειάδθσ – Ραρτςαλίδθσ – Καραγιϊργθσ απευκφνονταν ςτθν ΚΕ
του ΡΚΚ(μπ), για να καταγγείλουν - άλλοσ απευκείασ και άλλοσ ζμμεςα – το Ηαχαριάδθ ωσ
πράκτορα ι ωσ φποπτο.

Μζςα ςτο καμίνι τθσ ταξικισ πάλθσ ςυνζβθ και το μθ επιδιωκόμενο:

Διαμορφϊκθκαν άδικεσ υποψίεσ για ςτελζχθ, με αφετθρία τθν ιδεολογικι διαπάλθ.
Σοβαρά λάκθ που διαπράχκθκαν ςτα χρόνια τθσ Κατοχισ, οδιγθςαν ςε ςυλλογιςμοφσ για
φπαρξθ ανκρϊπων του εχκροφ ςε βαςικοφσ κρίκουσ του ΚΚΕ, ςε ςυνκικεσ που δε
ςυνειδθτοποιοφνταν από τθν θγεςία οι πραγματικζσ αιτίεσ των λακϊν, αν και οι αντίςτοιχεσ
επιλογζσ δεν ζβριςκαν τθ ςτιριξθ μεγάλου μζρουσ τθσ κομματικισ βάςθσ. Σε αυτι τθ βάςθ
θ εςωκομματικι διαπάλθ αναπτυςςόταν και ςτθν πορεία τθσ δεκαετίασ οξυνόταν, με
επίκεντρο όχι μόνο τον προςδιοριςμό του ςτρατθγικοφ ςτόχου, αλλά και μζςα ςτο κλίμα
καχυποψίασ, το οποίο υπειςερχόταν ςτθν ερμθνεία πολιτικϊν πρωτοβουλιϊν,
παραλείψεων ι και λακϊν ανϊτερων ςτελεχϊν του Κόμματοσ, που δροφςαν ςε δφςκολεσ
ςυνκικεσ επικοινωνίασ και ςυλλογικισ ανάλθψθσ τθσ ευκφνθσ.

Αυτό το κλίμα ιταν ζνασ επιπρόςκετοσ παράγοντασ που εμπόδιηε μία ςε βάκοσ
προγραμματικι ςυηιτθςθ. Για παράδειγμα, διαφορζσ που εκδθλϊνονταν ςτα κομματικά
όργανα δεν αποτελοφςαν πάντα αντικείμενο ουςιαςτικισ ςυηιτθςθσ, δεν γινόταν πάντα
ανοιχτι κριτικι ςτισ απόψεισ, δεν καταβαλλόταν προςπάκεια γενίκευςθσ των ςυμπερα-
ςμάτων, αλλά, ςε αρκετζσ περιπτϊςεισ, οι φορείσ τθσ διαφορετικισ άποψθσ
ενοχοποιοφνταν και δθμιουργοφνταν γφρω τουσ ζνα κλίμα υποψίασ για ενδεχόμενθ ι και

554
΢ιηοςπάςτθσ, 14 Αυγοφςτου 1990.
555
΢ηαχξνο Καζηκάηεο, «Οη παξάλνκνη», ζει. 586, εθδφζεηο Φηιίζησξ.
 220

βζβαιθ ςυνεργαςία τουσ με τον ταξικό εχκρό. Το γεγονόσ ότι μια οπορτουνιςτικι
παρζκκλιςθ βοθκάει εξ αντικειμζνου τον ταξικό εχκρό, είναι αναμφιςβιτθτο. Αυτό,
ωςτόςο, δεν ςθμαίνει ότι ο κάκε οπορτουνιςτισ είναι υποχρεωτικά και πράκτορασ του
αςτικοφ κράτουσ.

Θ ταξικι πάλθ είναι πολφ ςκλθρι κι αυτό κανζνασ ςυνειδθτόσ επαναςτάτθσ δεν
μπορεί να το προςπεράςει ι να αντιμετωπίηει αφ' υψθλοφ τα γεγονότα.

3.A.20. ΟΙ ΒΟΤΛΕΤΣΙΚΕ΢ ΕΚΛΟΓΕ΢ ΣΘ΢ 16θσ ΝΟΕΜΒΡΙΟΤ 1952

Θ ΚΤΒΕΡΝΘ΢Θ ΣΟΤ «ΕΛΛΘΝΙΚΟΤ ΢ΤΝΑΓΕΡΜΟΤ»

Οι εξελίξεισ ςτο πολιτικό ςφςτθμα διαμόρφωναν τισ προχποκζςεισ ϊςτε ο

«Ελλθνικόσ Συναγερμόσ», υπό τθν θγεςία του Αλ. Ραπάγου, να αναδειχκεί φορζασ μιασ πιο
ενιςχυμζνθσ διακυβζρνθςθσ.

Αλλά και οι ΘΡΑ κεωροφςαν τϊρα αναγκαίο τον ςχθματιςμό κυβζρνθςθσ τθσ
«Δεξιάσ», που κα ςυςπείρωνε και δυνάμεισ του «Κζντρου». Γι’ αυτό το ςκοπό ο αμερικανόσ
πρεςβευτισ Ριουριφόι κινικθκε προσ το Ραλάτι, τον Ραπάγο αλλά και πολιτικοφσ τθσ
«κεντρϊασ» παράταξθσ. Ο Γεϊργιοσ Ραπανδρζου, που είχε μείνει εκτόσ Βουλισ,
ςυνεργάςκθκε με τον «Ελλθνικό Συναγερμό». Το ίδιο ζκανε ο Ε. Τςουδερόσ και άλλοι 24
πρϊθν υπουργοί και βουλευτζσ, κακϊσ και πολιτευτζσ των «Ψιλελευκζρων», ανάμεςά τουσ
οι Εμμανουιλ Τςουδερόσ, Σταμάτθσ Μερκοφρθσ, Γεράςιμοσ Λφχνοσ, Γεϊργιοσ Εξθντάρθσ
κ.ά. Τθ μεταπιδθςι τουσ ςτα ψθφοδζλτια του Ραπάγου υποςτιριξε το δθμοςιογραφικό
ςυγκρότθμα Λαμπράκθ, με τισ εφθμερίδεσ του ΤΟ ΒΘΜΑ και ΤΑ ΝΕΑ. Ταυτόχρονα και οι
εφθμερίδεσ «Ακρόπολισ», «Κακθμερινι», «Εκνικόσ Κιρυξ», «Εςτία», «Ζκνοσ», «Βραδυνι»
ζδωςαν πλιρθ υποςτιριξθ ςτον Ραπάγο.

Στισ 11 Νοεμβρίου 1952 το κόμμα του Γ. Ραπανδρζου γνωςτοποίθςε με

δθμοςίευμα ςτισ εφθμερίδεσ τθσ Ράτρασ, ότι «ο κφριοσ Ραπανδρζου ςυνιςτά εισ τουσ
φίλουσ του τθν μετά φανατιςμοφ υπερψιφιςιν του ψθφοδελτίου του «Ελλθνικοφ
Συναγερμοφ»556, μεκ’ οφ ειλικρινϊσ ςυνειργάηετο»557.

Ο Ριουριφόι διλωςε ότι το μόνο εκλογικό ςφςτθμα για ανάδειξθ ιςχυρισ

κυβζρνθςθσ είναι το πλειοψθφικό. Ο Ρλαςτιρασ τάχκθκε υπζρ του πλειοψθφικοφ και θ
κοινοβουλευτικι ομάδα τθσ ΕΡΕΚ το υπερψιφιςε ςτθ Βουλι. Γενικά, τα «ζργα και οι
θμζρεσ» του Ν. Ρλαςτιρα απζδειξαν ότι ςωςτά θ πολιτικι εκτίμθςθ του ΚΚΕ
ςυμπυκνϊκθκε τότε ςτο ςφνκθμα «τι Ρλαςτιρασ, τι Ραπάγοσ»558.

556
΢εκείσζε Γνθηκίνπ: δειαδή ηνπ Παπάγνπ.
557
Δθεκεξίδα «Πεινπφλλεζνο», θ. 11 Ννεκβξίνπ 1952.
558
Βεβαίωσ, το τι εκπροςωποφςε ο Ν. Ρλαςτιρασ, είχε διαφανεί ςαφζςτατα και ςτα
προθγοφμενα χρόνια. Σε όλθ τθ διάρκεια τθσ Κατοχισ βριςκόταν ςτθ γαλλικι Νίκαια, απ’
όπου κακοδθγοφςε τον ΕΔΕΣ, ενϊ κάλεςε το λαό ςε υποταγι, όταν τα γερμανικά
ςτρατεφματα προχωροφςαν προσ τθν Ακινα και τάχκθκε υπζρ τθσ δθμιουργίασ
φιλογερμανικισ κυβζρνθςθσ, υςποςτθρίηοντάσ τθν: «… κι αν ακόμθ κα θξεφραμε ότι ο
πόλεμοσ κα ετελείωνε μετά τινασ μόνον μινασ με τελείαν ιτταν του Αξονοσ (όπερ
απίκανον)» [βλ. εφθμερίδα Κακθμερινι 14 Σεπτεμβρίου 1997+. Τον Δεκζμβρθ 1944 ο
Ρλαςτιρασ ςτάκθκε με λφςςα απζναντι ςτο ΕΑΜ κακυβρίηοντασ τον ΕΑΜικό-ΕΛΑΣίτικο
 221

Το ίδιο ςφνκθμα υποςτιριξε και θ ΕΔΑ. Ο Λ. Ραςαλίδθσ διλωςε ςτθ Βουλι,

απαντϊντασ ςτον εκβιαςμό που αςκοφςε θ ΕΡΕΚ ςτθν ΕΔΑ:

«Δεν κα μασ εκβιάςετε *…+: Θ ΕΡΕΚ είναι κόμμα όχι μόνον αμαρτωλόν αλλά και
κολαςμζνον».559

Θ Βουλι διαλφκθκε ςτισ 10 Οκτωβρίου αφοφ ψιφιςε το πλειοψθφικό. Οι εκλογζσ

ορίςτθκαν για τισ 16 Νοεμβρίου, με υπθρεςιακι κυβζρνθςθ και πρωκυπουργό τον
Ειςαγγελζα του Αρείου Ράγου Δ. Κιουςόπουλο.

Θ κακιζρωςθ του πλειοψθφικοφ ςυςτιματοσ όξυνε τισ διαφωνίεσ ςτουσ κόλπουσ

τθσ ΕΔΑ. Οριςμζνεσ δυνάμεισ τθσ (Θλ. Θλιοφ, Γ. Σίμοσ, Καν. Τςουπαρόπουλοσ κ.ά.)
υποςτιριηαν ότι θ αυτόνομθ κάκοδοσ τθσ ΕΔΑ ςτισ εκλογζσ κα ςυνζβαλε ςτθ νίκθ του
«Συναγερμοφ». Το ΡΓ πρόβαλε τθ κζςθ ότι το ΚΚΕ δεν κα υποςτιριηε το «Κζντρο» άνευ
όρων. Μόνο αν ο Ρλαςτιρασ (ΕΡΕΚ) δεχόταν ςυνεργαςία με κοινό πρόγραμμα και
ςυμμετοχι ςτουσ ςυνδυαςμοφσ αρικμοφ υποψθφίων από τθν ΕΔΑ, κα μποροφςε να γίνει
λόγοσ περί μθ αυτόνομθσ κακόδου τθσ. Πμωσ ο Ρλαςτιρασ δεν δεχόταν ανοιχτι ςφμπραξθ
με τθν ΕΔΑ, ενϊ δεχόταν τθ ςυμμετοχι οριςμζνων «αγνϊςτων» υποψθφίων τθσ ΕΔΑ ςτα
ψθφοδζλτιά του.

Τελικά, ςτθν ΕΔΑ επικράτθςε θ άποψθ που υποςτιριηε το ΚΚΕ για αυτόνομθ
κάκοδο ςτισ εκλογζσ.

Θ κοινι ανακοίνωςθ του ΚΚΕ και του ΑΚΕ «Για τισ εκλογζσ τθσ 16θσ Νοεμβρίου
1952» (20 Οκτωβρίου) ανζφερε:

«Δεν υπάρχει βαςικι διαφορά ανάμεςα ςτουσ αμερικανοπροςκυνθμζνουσ

Ρλαςτιρα - Ραπάγο. Και οι δφο είναι το ίδιο πιςτοί λακζδεσ τθσ αμερικανοκρατίασ. *...+
Ρλαςτιρασ και Ραπάγοσ είναι δφο όψεισ απ’ το ίδιο αμερικάνικο νόμιςμα *...+»560.

Στισ εκλογζσ561 τθσ 16θσ Νοεμβρίου πρϊτευςε ο «Συναγερμόσ», που πιρε το 82%
των βουλευτϊν, αν και ςυγκζντρωςε λιγότερο από τισ μιςζσ ψιφουσ.

Θ 3θ πλατιά Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ (23 – 25 Νοεμβρίου 1952) εκτίμθςε για τισ
εκλογζσ του 1952:

«Στισ βουλευτικζσ εκλογζσ ςτισ 16 του Νοζμβρθ, θ κφρια επιδίωξθ τθσ

αμερικανοκρατίασ και των λακζδων τθσ ιταν να ςυντρίψουν εκλογικά τισ δθμοκρατικζσ
δυνάμεισ του λαοφ. Πμωσ,(…) θ αμερικανοκρατία και θ αμερικανοδουλεία απότυχαν ςτθν

αγϊνα. Διατθρϊντασ ςε ζνα βακμό μια φιλολαϊκι εικόνα ςε τμιματα του προςφυγικοφ
ςτοιχείου, τοποκετικθκε πρωκυπουργόσ (1945), για να «διευκολυνκεί» θ υπογραφι τθσ
«Συμφωνίασ τθσ Βάρκιηασ» από το ΚΚΕ.
559
Ζιίαο Νηθνιαθφπνπινο, Ζ θαρεθηηθή δεκνθξαηία, εθδ. Παηάθε, Αζήλα 2001, ζει.
163.
560
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα θείκελα, ηφκνο 7νο, 1949 -1955, ζει. 311.
561
Τα αποτελζςματα των εκλογϊν ιταν: Ελλθνικόσ Συναγερμόσ, 783.541 ψιφοι
(49,22%) και 247 ζδρεσ, ΕΡΕΚ-Φιλελεφκεροι 544.834 ψιφοι (34,22%) και 51 ζδρεσ,
ανεξάρτθτοι κεντρϊοι υποψιφιοι και άλλοι 24.817 ψιφουσ (1,55%) και 2 ζδρεσ. Άλλεσ
μικρζσ κινιςεισ δεν εξζλεξαν βουλευτζσ. Θ ΕΔΑ, με 152.011 ψιφουσ και ποςοςτό 9,55% δεν
ζβγαλε καμία ζδρα. Ράντωσ το υψθλό τθσ ποςοςτό κατζδειχνε μια ςτακερότθτα ςτθν
πολιτικι επιρροι που αςκοφςε κυρίωσ το ΚΚΕ.
 222

κφρια εκλογικι επιδίωξι τουσ. Ραρά το αντιδθμοκρατικό εκλογικό ςφςτθμα, τθν

προεκλογικι τρομοκρατία, τισ εξαγορζσ και εκβιαςμοφσ, τισ νοκείεσ, οι δθμοκρατικζσ
δυνάμεισ βγικαν ενιςχυμζνεσ από τισ εκλογζσ. (…) Ο Ρλαςτιρασ ζπαιξε και ςτισ εκλογζσ τθσ
16θσ του Νοζμβρθ το ρόλο του Λοφδα τθσ Δθμοκρατίασ»562.

Θ γραμμι που ζδωςε το ΚΚΕ ςτισ εκλογζσ του 1952 «οφτε Ρλαςτιρασ, οφτε
Ραπάγοσ», βρικε ακόμα μεγαλφτερθ απιχθςθ ςτισ επαναλθπτικζσ εκλογζσ που ζγιναν για
τθ Κεςςαλονίκθ ςτισ 18 Λανουαρίου 1953, όπου ο πρόεδροσ τθσ ΕΔΑ Λ. Ραςαλίδθσ, που ιταν
υποψιφιοσ βουλευτισ, πιρε 43.037 ψιφουσ (30,64%), 20 χιλιάδεσ περιςςότερεσ από τισ
εκλογζσ του 1952, ενϊ ο Ραπάγοσ ζχαςε το 17% των ψιφων και οι ΕΡΕΚ – Ψιλελεφκεροι
περίπου το 50% των ψιφων τουσ.

Θ κυβζρνθςθ Ραπάγου ορκίςτθκε ςτισ 19 Νοεμβρίου. Στισ 17 Δεκεμβρίου ο νζοσ

πρωκυπουργόσ παρουςίαςε ςτθ Βουλι τισ προγραμματικζσ δθλϊςεισ τθσ κυβζρνθςθσ.
Ωαρακτιριςε τθν κυβζρνθςι του λαοπρόβλθτθ, αφοφ ςτθριηόταν ςε ευρεία
κοινοβουλευτικι πλειοψθφία, θ οποία κα τθσ επζτρεπε να αντιμετωπίςει τα προβλιματα.

Θ πρωκυπουργία του Ραπάγου παρουςίαςε μεγάλθ ςτακερότθτα. Μζχρι το κάνατό

του (4 Οκτωβρίου 1955) ςυνεχίςτθκε θ πολιτικι τθσ βακφτερθσ ενςωμάτωςθσ τθσ Ελλάδασ
ςτο ιμπεριαλιςτικό ςφςτθμα (ελλθνοαμερικανικι ςυμφωνία για τισ Βάςεισ). Θ κυβζρνθςθ
Ραπάγου ζδωςε ιδιαίτερθ ζμφαςθ ςτθν εξωτερικι πολιτικι αναπτφςςοντασ τισ ςχζςεισ με
τθν Τουρκία και τθ Γιουγκοςλαβία. Κατά τθν ανάγνωςθ των προγραμματικϊν δθλϊςεων τθσ
κυβζρνθςθσ ο Ραπάγοσ χαρακτιριςε τθ Γιουγκοςλαβία ωσ «προκεχωρθμζνον φυλάκιον του
ελευκζρου κόςμου»563. Ραράλλθλα θ κυβζρνθςθ Ραπάγου ςυνζχιςε τθ κωράκιςθ του
αςτικοφ κράτουσ (ίδρυςθ τθσ Κεντρικισ Υπθρεςίασ Ρλθροφοριϊν - ΚΥΡ).

Θ κυβζρνθςθ Ραπάγου απζναντι ςτο παράνομο ΚΚΕ και τθν ΕΔΑ ακολοφκθςε τθν
παγιωμζνθ πλζον πολιτικι. Ο Ραπάγοσ αναγνϊριςε τθ νομιμότθτα τθσ ΕΔΑ,
πραγματοποιϊντασ ςυνάντθςθ με τον Ραςαλίδθ. Ταυτόχρονα θ κυβζρνθςθ άςκθςε
αυςτθρι επιτιρθςθ ςτα μζλθ τθσ ΕΔΑ, ενϊ πιρε ςκλθρά μζτρα εναντίον κάκε
δραςτθριότθτασ του παράνομου ΚΚΕ. Διατιρθςε τα ςτρατόπεδα, απολφοντασ κατά καιροφσ
εξορίςτουσ.

Μετά τα αποτελζςματα των δθμοτικϊν εκλογϊν564 θ κυβζρνθςθ Ραπάγου

ςκλιρυνε ακόμθ περιςςότερο τθ ςτάςθ τθσ. Πςοι κατθγοροφνταν για ςυμμετοχι ςτον

562
Σν ΚΚΔ – Δπίζεκα Κείκελα, η. 7νο , ζει. 556, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή.
563
΢πχξνο Ληλαξδάηνο, Απφ ηνλ εκθχιην ζηε ρνχληα, η. Β΄, 1952-1955, ζει. 26,
εθδφζεηο Παπαδήζε.
564
Στισ 21 και 28 Νοεμβρίου του 1954 διεξιχκθςαν οι δθμοτικζσ και κοινοτικζσ
εκλογζσ. Στισ εκλογζσ αυτζσ, δυνάμεισ του ΚΚΕ και τθσ ΕΔΑ ςυμμετείχαν ςε ςυνδυαςμοφσ
ςυναςπιςμοφ, που πρϊτευςαν ςε πολλοφσ διμουσ.

Στθν Ακινα εξελζγθ διμαρχοσ ο ςτρατθγόσ Ραυςανίασ Κατςϊτασ, «κεντρϊοσ», που

υποςτθρίχτθκε από τθν ΕΔΑ. Στθ Κεςςαλονίκθ, εξελζγθ διμαρχοσ ο Μθνάσ Ρατρίκιοσ και
ςτον Ρειραιά ο Δ. Σαπουνάκθσ, που επίςθσ υποςτθρίηονταν από τθν ΕΔΑ.

Σε εννζα από τουσ 20 ςυνολικά διμουσ τθσ μείηονοσ περιοχισ πρωτευοφςθσ

εξελζγθςαν εδαϊτεσ διμαρχοι. Άλλοι 6 διμαρχοι εξελζγθςαν με τθ ςφμπραξθ ΕΔΑ -
«Ψιλελευκζρων». Συνολικά, ςε 225 διμουσ ςε όλθ τθ χϊρα, τουσ 103 κατζλαβε ο
«Συναγερμόσ», ενϊ άλλουσ ζξι κζρδιςε ο «Συναγερμόσ» ςε ςυνεργαςία με τα κόμματα του
«Κζντρου». Θ ΕΔΑ, ςε ςφμπραξθ με το «Κζντρο», πλειοψιφθςε ςτουσ υπόλοιπουσ 116.
Ανάμεςα ςτουσ διμουσ αυτοφσ ιταν και οι διμοι: Αιγάλεω, Δραπετςϊνασ, Κερατςινίου,
 223

παράνομο μθχανιςμό του ΚΚΕ παραπζμφκθκαν ςτα τακτικά ςτρατοδικεία, για παράβαςθ
του Α.Ν. 375/36 «περί καταςκοπείασ».

Θ Αςφάλεια επζκτεινε τουσ διωγμοφσ τθσ ςε εκατοντάδεσ αγωνιςτζσ, που είχαν τθν
ιδιότθτα του αδειοφχου πολιτικοφ εξόριςτου και τουσ επανεκτόπιςε ςτον Αθ - Στράτθ.

Ϋςτόςο ο «Ελλθνικόσ Συναγερμόσ», παρότι διατθροφςε το ΚΚΕ εκτόσ νόμου,

κινικθκε μζςα ςτο αςτικό κοινοβουλευτικό ςφςτθμα, παρά τισ προβλζψεισ ποφ γίνονταν
από διάφορεσ πλευρζσ ότι ο Ραπάγοσ, ωσ αρχθγόσ του ΛΔΕΑ, είχε ταχκεί υπζρ τθσ
ςτρατιωτικισ δικτατορίασ και μάλιςτα ότι κα θγείτο κινιματοσ ςτο ςτρατό για τθν επιβολι
τθσ.

Θ αντιλαϊκι ιςχυρι διακυβζρνθςθ αποτελοφςε προχπόκεςθ για να προχωριςει θ

μεταπολεμικι και μετεμφυλιακι καπιταλιςτικι ανάπτυξθ. Στα χρόνια του «Συναγερμοφ»
ζγιναν ςθμαντικά βιματα ςτθν κατεφκυνςθ αυτι.

Με τθν άνοδο του Ραπάγου ςτθν κυβερνθτικι εξουςία ζκλειςε όλθ εκείνθ θ
περίοδοσ του ΔΣΕ και αμζςωσ μετά τθν ιττα του, που ςτθ ςτακεροποίθςθ του αςτικοφ
πολιτικοφ ςυςτιματοσ ζπαιηαν ρόλο και ωσ κυβερνθτικζσ δυνάμεισ τα κόμματα του
«κζντρου». Άνοιξε μια νζα περίοδοσ 11 χρόνων, όπου διακυβζρνθςαν τα κόμματα τθσ
«δεξιάσ», αρχικά του «Ελλθνικοφ Συναγερμοφ» και κατόπιν τθσ «Εκνικισ ΢ιηοςπαςτικισ
Ενϊςεωσ» (Ε΢Ε).

Τότε το αςτικό πολιτικό ςφςτθμα απζκτθςε μεγαλφτερθ ςτακερότθτα, παρότι θ

πολυδιάςπαςθ ςτο χϊρο του «κζντρου» ςυνεχιηόταν. Πμωσ το πρωταρχικό για τθν αςτικι
τάξθ και τισ ςφμμαχεσ ΘΡΑ ςε εκείνθ τθν περίοδο, ιταν θ εξαςφάλιςθ τθσ μεγαλφτερθσ
δυνατισ κυβερνθτικισ πλειοψθφίασ. Και μεκόδευςαν ζτςι τισ εξελίξεισ, πρϊτα απ’ όλα με
τθ ςυγκρότθςθ «κεντροδεξιάσ» εκλογικισ ςυμμαχίασ, αλλά και με τθ ςυμμαχία που ςφναψε
ο Ραπάγοσ με το Ραλάτι, το οποίο μζχρι τότε είχε ταχκεί υπζρ τθσ διακυβζρνθςθσ από
κόμματα του Κζντρου, ενϊ με τον Ραπάγο βριςκόταν ςε οξεία ςφγκρουςθ.

3.A.21. Θ ΢ΤΜΦΩΝΛΑ ΓΛΑ ΣΘΝ ΕΓΚΑΣΑ΢ΣΑ΢Θ

ΣΩΝ ΑΜΕΡΛΚΑΝΛΚΩΝ ΒΑ΢ΕΩΝ ΢ΣΘΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΚΣΛΜΘ΢ΕΛ΢ ΣΟΤ ΚΚΕ

Στισ 12 Οκτωβρίου 1953 θ κυβζρνθςθ Ραπάγου, χωρίσ προθγοφμενθ ζγκριςθ τθσ

Βουλισ, υπζγραψε τθν ελλθνοαμερικανικι ςυμφωνία για τισ βάςεισ, μζςω τθσ οποίασ
εγκακιδρυόταν ζνα ιςχυρό πολεμικό ορμθτιριο ςτο ελλθνικό εδάφοσ. Θ ςυμφωνία αυτι
που ονομάςτθκε «κακεςτϊσ ςτρατιωτικϊν διευκολφνςεων προσ τασ εν Ελλάδι δυνάμεισ των
ΘΡΑ», όριηε ότι:

«Άρκρο 1: *...+ Θ Ελλθνικι Κυβζρνθςισ *...+ εξουςιοδοτεί τθν Κυβζρνθςιν των

Θνωμζνων Ρολιτειϊν τθσ Αμερικισ να χρθςιμοποιι οδοφσ, ςιδθροδρομικάσ γραμμάσ και
χϊρουσ, και να καταςκευάηθ, αναπτφςςθ, χρθςιμοποιι και κζτθ εν λειτουργία ςτρατιωτικά
και βοθκθτικά ζργα εν Ελλάδι *...+. Θ Κυβζρνθςισ των ΘΡΑ δφναται να φζρθ, εγκακιςτά και
ςτεγάηθ εν Ελλάδι προςωπικόν των ΘΡΑ. Αι ζνοπλοι δυνάμεισ των Θνωμζνων Ρολιτειϊν και

Νίκαιασ, Καιςαριανισ, Βφρωνα, Νζασ Ψιλαδζλφειασ, Μυτιλινθσ, Λειβαδειάσ, Αργοςτολίου,

Λαμίασ, Βόλου, Καβάλασ, Σερρϊν, Καρδίτςασ, Λουτρακίου, Λθξουρίου, Λαυρίου, Κατερίνθσ
κ.ά.
 224

το υπό τον ζλεγχόν των υλικόν δφνανται να ειςζρχωνται, εξζρχωνται, κυκλοφοροφν,

υπερίπτανται ελευκζρωσ εν Ελλάδι και εισ τα χωρικά τθσ φδατα, υπό τθν επιφφλαξιν
οιαςδιποτε τεχνικισ ςυνεννοιςεωσ (..). Αι ενζργειαι αφται απαλλάςςονται οιωνδιποτε
τελϊν, δικαιωμάτων και φόρων».

Το άρκρο 2 αφοροφςε τθν ατζλεια μθχανθμάτων, υλικϊν και εφοδίων που

ειςάγουν οι ΘΡΑ και τθ δυνατότθτα να τα εξάγουν, κακϊσ και τθν υποχρζωςθ του
ελλθνικοφ δθμοςίου να τουσ αποηθμιϊςει, για όςα ζργα κα αφιςουν ςτθν Ελλάδα, όταν
δεν κα τουσ χρειάηονται πια.

Το άρκρο 3 ζδινε ςτισ ΘΡΑ το δικαίωμα να ιδρφουν ςτθν Ελλάδα δικά τουσ
ςτρατιωτικά ταχυδρομεία.

Τζλοσ, προβλεπόταν ότι θ ςυμφωνία κα ιςχφει «κακ’ όλθν τθν διάρκειαν τθσ ιςχφοσ
τθσ Βορειοατλαντικισ Συνκικθσ»565.

Στθν κοινι προκιρυξθ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ και τθσ ΚΕ του ΑΚΕ προσ τον ελλθνικό λαό θ
ςυμφωνία χαρακτθριηόταν ωσ «μια καινοφργια πολεμικι ςυμφωνία» και αναφερόταν ότι:

«Θ καινοφργια ςυμφωνία μασ φζρνει ακόμα ζνα βιμα πιο κοντά ςτον αμερικάνικο
πόλεμο. *...+ γιατί μετατρζπει τθν Ελλάδα ςε αμερικάνικθ ατομικι βάςθ και ςε πεδίο
εφαρμογισ του ατομικοφ και υδρογονικοφ πολζμου *...+.

*...+ Είναι ψευτιά και επαίςχυντθ απάτθ ο ιςχυριςμόσ του Στεφανόπουλου ότι
παρόμοιεσ ςυμφωνίεσ με τισ Ενωμζνεσ Ρολιτείεσ υπόγραψαν θ Αγγλία και θ Γαλλία. Εκεί οι
κυρίαρχεσ τάξεισ δεν πζςαν ακόμα τόςο χαμθλά *...+»566.

Θ ςυμφωνία προκάλεςε τθν αντίδραςθ και ενόσ τμιματοσ του αςτικοφ πολιτικοφ
κόςμου.

Θ παραχϊρθςθ ελλθνικοφ εδάφουσ ςτισ αμερικανικζσ ζνοπλεσ δυνάμεισ,

εξυπθρετοφςε δυο ςτόχουσ: α) Τισ ιμπεριαλιςτικζσ επιδιϊξεισ για τον ςτρατιωτικό ζλεγχο
τθσ Ανατολικισ Μεςογείου και τθσ Νότιασ Βαλκανικισ εναντίον του ςοςιαλιςτικοφ
ςυςτιματοσ ςτθν Ευρϊπθ. β) Συνζβαλε ςτθ μεγαλφτερθ κωράκιςθ τθσ αςτικισ εξουςίασ
ςτθν Ελλάδα, αφοφ ενίςχυε τον κρατικό μθχανιςμό καταςτολισ του εργατικοφ κινιματοσ.
Εξ αντικειμζνου οδιγθςε και ςτθν αναβάκμιςθ του ρόλου τθσ ςτον ανταγωνιςμό με τθν
Τουρκία, ςτο πλαίςιο τθσ ιμπεριαλιςτικισ ςτρατθγικισ.

3.A.22. Θ 4θ ΠΛΑΣΙΑ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΣΘ΢ ΚΕ ΣΟΤ ΚΚΕ

(12-14 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΤ 1953)

ΣΟ ΢ΧΕΔΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ΢ ΣΟΤ ΚΟΜΜΑΣΟ΢ ΚΑΙ Θ ΑΠΟ΢ΤΡ΢Θ ΣΟΤ

Στισ 12 ζωσ 14 Δεκεμβρίου 1953 ςυνιλκε ςτθ ΢ουμανία θ 4θ πλατειά Ολομζλεια τθσ
ΚΕ του ΚΚΕ, θ οποία αςχολικθκε με τα εξισ κζματα:

565
΢π. Ληλαξδάηνο: «Απφ ηνλ Δκθχιην ζηε Υνχληα», ηφκνο Β΄, 1952 -1955, εθδφζεηο
Παπαδήζε, 1978, ζει. 122.
566
«Νένο Κφζκνο», Ννέκβξηνο 1953, η. 11, ζει. 1-2.
 225

1) Θ πορεία και οι προοπτικζσ του πατριωτικοφ κινιματοσ ςτθν Ελλάδα και τα

κακικοντα του ΚΚΕ (ειςθγθτισ, Β. Μπαρτηιϊτασ).

2) Το ςχζδιο Ρρογράμματοσ του ΚΚΕ (ειςθγθτισ, Ν. Ηαχαριάδθσ).

3) Οργανωτικά ηθτιματα.

Θ Ρολιτικι Απόφαςθ που διατφπωςε θ Ολομζλεια ςτο πρϊτο ηιτθμα

επαναλάμβανε προθγοφμενεσ εκτιμιςεισ για τθν υποδοφλωςθ τθσ χϊρασ από τθν
«αμερικανοκρατία και τθ ςυναγερμικι εκνοπροδοςία»567. Ρροδίκαηε ότι:

«8. *...+ Πςο μεγαλϊνει θ εςωτερικι του αδυναμία, θ λαϊκι του αποξζνωςθ τόςο ο
Συναγερμόσ καταφεφγει ςτθν ωμι βία, ςτον παραπζρα εκφαςιςμό…»568.

Δεφτερο κζμα τθσ 4θσ Ρλατιάσ Ολομζλειασ ιταν θ ςυηιτθςθ Σχεδίου

Ρρογράμματοσ569.

Το ςχζδιο προγράμματοσ δθμοςιεφτθκε ςτο περιοδικό Νζοσ Κόςμοσ (Μάρτιοσ 1954)

από τθν Επιτροπι Ρρογράμματοσ του ΚΚΕ «που ζβγαλε θ 4θ Ρλατιά Ολομζλεια τθσ ΚΕ και
τθσ ΚΕΕ του ΚΚΕ (…) για να ςυηθτθκεί απ’ όλο το Κόμμα, τουσ λαϊκοφσ αγωνιςτζσ, τθ
διανόθςι μασ και το λαό για τθ παραπζρα επεξεργαςία του»570 και με ςκοπό να ζρκει ςτο
8ο Συνζδριο του ΚΚΕ για τελικι ψιφιςι του.

Το Σχζδιο Ρρογράμματοσ μπικε ςε δθμόςια ςυηιτθςθ. Στο περιοδικό Νζοσ Κόςμοσ

(τεφχθ Μαΐου, Λουνίου, Λουλίου, Αυγοφςτου, Σεπτεμβρίου 1954) δθμοςιεφτθκαν 13
κείμενα571 (μελζτεσ, άρκρα και μικρότερεσ παρεμβάςεισ), ενϊ το κφριο άρκρο του τεφχουσ
Απριλίου 1954, με τον τίτλο ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΤΟ ΣΧΕΔΛΟ Ρ΢ΟΓ΢ΑΜΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΚΕ ΚΤΘΜΑ
ΤΟΥ ΛΑΟΥ, ΑΡΟΦΑΣΛΣΤΛΚΟ ΟΡΛΟ ΓΛΑ ΤΘΝ ΡΑΛΘ ΤΟΥ, καλοφςε τον Τφπο του Κόμματοσ ςτθν
Ελλάδα και ςτο εξωτερικό «να βοθκιςει ςοβαρά ςτθ δουλειά για τθ μελζτθ, κατανόθςθ,
ςυηιτθςθ, ανάλυςθ και επεξεργαςία του Σχεδίου Ρρογράμματοσ»572.

Σο Σχζδιο Ρρογράμματοσ υπάρχει τοποκζτθςθ και ςε κζματα όπωσ οι ρίηεσ,

προζλευςθ και δθμιουργία του νεοελλθνικοφ ζκνουσ, ο χαρακτιρασ τθσ επανάςταςθσ του
1821, θ κοινωνικοοικονομικι εξζλιξθ τθσ ελλθνικισ κοινωνίασ ωσ το 1918, θ «Μεγάλθ Λδζα»,
θ ίδρυςθ του ΚΚΕ, θ 6θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ (1934). Επίςθσ ςτο Σχζδιο περιζχονται οι
βαςικζσ κατευκφνςεισ του Ρρογράμματοσ τθσ Λαϊκισ Δθμοκρατίασ, δθλαδι τθσ Δικτατορίασ
του Ρρολεταριάτου.

Το Σχζδιο Ρρογράμματοσ, κακορίηοντασ το χαρακτιρα τθσ επανάςταςθσ ςτθν

Ελλάδα ωσ ςοςιαλιςτικό, αποτζλεςε ςθμαντικό βιμα ςτθ ςυλλογικι ςκζψθ του κόμματοσ.
Ραρζκαμπτε τθ ςτρατθγικι των ςταδίων, ζςτω και αν αυτό το ζκανε με λακεμζνο τρόπο.

567
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, 1949-1955, ζει. 375.
568
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, 1949-1955, ζει. 376.
569
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, 1949-1955, ζει. 603-655. (Σν ΢ρέδην
Πξνγξάκκαηνο είλαη φπσο δεκνζηεχζεθε, επεμεξγαζκέλν απφ ηελ εηδηθή επηηξνπή πνπ
έβγαιε ε 4ε Πιαηηά Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ πνπ ζπλήιζε ην Γεθέκβξε ηνπ 1953).
570
Νένο Κόζκνο, Μάξηεο 1954, η. 3, ζει. 1.
571
Έγξαςαλ νη: Μήηζνο Αιεμαλδξφπνπινο, Γηψξγεο Αζαλαζηάδεο, Πέηξνο Κφθθαιεο,
Γεκήηξεο Υαηδήο, Φνχια Υαηδεδάθε, Κψζηαο Λνπιέο, Μηιηηάδεο Πνξθπξνγέλλεο,
Λεσλίδαο ΢ηξίγγνο, Γηψξγεο Εσίδεο θαη Γ. Παπαγεσξγίνπ (απφ θνηλνχ), Παξίζεο Αγγειίδεο,
Θαλάζεο Παπαδφπνπινο, Γηάλλεο Γαβξηειίδεο, Απ. Κακπαξδίλαο.
572
Νένο Κόζκνο, Απξίιεο 1954, η. 4, ζει. 20.
 226

Το Σχζδιο Ρρογράμματοσ προχϊρθςε ςε αλλαγζσ προθγοφμενων επεξεργαςιϊν,

δίνοντασ τθν αιτιολόγθςι τουσ:

«8. *...+ Το γεγονόσ αυτό (θ ςτζρεθ εργατοαγροτικι ςυμμαχία ςτα 1946-1949), μαηί
με τον εξίςου αποφαςιςτικό παράγοντα τθσ αλλαγισ του ςυςχετιςμοφ των δυνάμεων υπζρ
τθσ δθμοκρατίασ και του ςοςιαλιςμοφ ςε βαλκανικι, ευρωπαϊκι και ςε παγκόςμια κλίμακα,
φςτερα απ’ τθ ςυντριβι του χιτλεροφαςιςμοφ και του γιαπωνζηικου μιλιταριςμοφ ςτο
δεφτερο παγκόςμιο πόλεμο *...+ το γεγονόσ και ο παράγοντασ αυτόσ είχαν ςαν ςυνζπεια ότι
το αςτικοδθμοκρατικό ςτάδιο τθσ επανάςταςθσ ςτθν Ελλάδα βαςικά ξεπεράςτθκε *...+

Σ’ αυτι ακριβϊσ τθν αλλαγι ςτο ςυςχετιςμό των δυνάμεων, τοπικά, βαλκανικά,
ευρωπαϊκά και παγκόςμια πρζπει να βροφμε και τθ ςωςτι εξιγθςθ ςτθ φαινομενικι
αντινομία, ότι ενϊ ςιμερα ςτθ διάρκρωςθ τθσ χϊρασ ςθμειϊνουμε πιςωδρόμθςθ *...+ ςτο
χαρακτιρα τθσ επανάςταςθσ περνάμε το αςτικοδθμοκρατικό ςτάδιο και κακορίηουμε τθν
επερχόμενθ κοινωνικι επαναςτατικι αλλαγι ςτον τόπο μασ ςαν λαϊκοδθμοκρατικι-
ςοςιαλιςτικι»573.

«9. *...+ Θ εξουςία που κα δθμιουργιςει κα είναι θ Λαϊκι Δθμοκρατία, που κα

εκτελεί λειτουργίεσ τθσ δικτατορίασ του προλεταριάτου, κα ‘ναι θ λαϊκοδθμοκρατικι -
εργατοαγροτικι εξουςία, μορφι τθσ δικτατορίασ του προλεταριάτου»574.

Βάςθ τθσ παραπάνω ανάλυςθσ αποτελοφςε θ μθχανιςτικι μεταφορά ςτισ ςυνκικεσ

τθσ Ελλάδασ, τθσ κζςθσ ότι οριςμζνεσ χϊρεσ, ςτισ οποίεσ κυριαρχοφν προκαπιταλιςτικζσ
ςχζςεισ, ςτθριγμζνεσ ςτθ νίκθ τθσ ςοςιαλιςτικισ επανάςταςθσ ςε μια ςειρά ανεπτυγμζνα
καπιταλιςτικά κράτθ, μποροφν να προχωριςουν ςτο ςοςιαλιςμό προςπερνϊντασ τθν
αςτικι εξουςία και τθν καπιταλιςτικι ανάπτυξθ, όπωσ ςυνζβθ με αποικίεσ τθσ Τςαρικισ
΢ωςίασ που εντάχκθκαν ςτθν ΕΣΣΔ, αλλά και τθν περίπτωςθ τθσ Μογγολίασ. Πμωσ θ
Ελλάδα ιταν διαμορφωμζνθ καπιταλιςτικι κοινωνία, με τθν ανάλογθ οικονομικι βάςθ και
το εποικοδόμθμά τθσ.

Το Σχζδιο Ρρογράμματοσ πρόβλεπε ωσ άμεςα μζτρα τθν εκνικοποίθςθ τθσ

βιομθχανίασ, των τραπεηϊν, των μεταφορϊν, όλου του φυςικοφ πλοφτου τθσ χϊρασ, τθσ
γθσ, των δαςϊν κλπ. που ανακθρφςςονταν «παλλαϊκι ιδιοκτθςία».

Ταυτόχρονα το Σχζδιο Ρρογράμματοσ κακόριςε ωσ τακτικι του ΚΚΕ το ςτόχο να

δθμιουργθκεί «ζνα πανελλαδικό πατριωτικό μζτωπο» που κα ςυνζνωνε «τισ πατριωτικζσ
δυνάμεισ του τόπου *...+ για να ςχθματιςτεί μια πατριωτικι κυβζρνθςθ ςυναςπιςμοφ»575.

Το Σχζδιο Ρρογράμματοσ εκτιμϊντασ τθν Ελλάδα ωσ αποικιοκρατοφμενθ χϊρα, δεν

μπόρεςε να εκτιμιςει αντικειμενικά τθν πορεία καπιταλιςτικισ αναςυγκρότθςισ τθσ,
βεβαίωσ και ςτακεροποίθςθσ τθσ αςτικισ εξουςίασ. Πλεσ τισ ςυνζπειεσ τθσ βακιάσ κρίςθσ
ςτθν Ελλάδα - οικονομικζσ, πολιτικζσ - τισ ερμινευε ωσ ςυνζπειεσ τθσ αμερικανικισ
υποδοφλωςθσ, τθσ κατάλυςθσ τθσ εκνικισ ανεξαρτθςίασ και τθσ εςωτερικισ
εκνοπροδοςίασ. Δεν αναγνϊριηε τθ ςυνειδθτι επιλογι τθσ άρχουςασ τάξθσ ςτθν Ελλάδα να
ςτθριχκεί ςτισ καταςταλτικζσ δυνάμεισ των ξζνων ςυμμάχων τθσ, προκειμζνου να
ςτακεροποιιςει τον εςωτερικό ςυςχετιςμό των δυνάμεων προσ όφελόσ τθσ.

Οι αδυναμίεσ αυτζσ είχαν τισ ρίηεσ τουσ ςτθ λακεμζνθ αναλυτικι προςζγγιςθ που
κεωροφςε ςυνολικότερα τθν καπιταλιςτικι κακυςτζρθςθ ςτθν Ελλάδα, ςε ςφγκριςθ με τθ
Δυτικι Ευρϊπθ, ωσ ςυνζπεια τθσ ζλλειψθσ ανεξαρτθςίασ τθσ εγχϊριασ αςτικισ τάξθσ, που

573
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, 1949-1955, ζει. 636-638.
574
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, 1949-1955, ζει. 638.
575
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, 1949-1955, ζει. 641-642.
 227

επιδροφςε ςτθν αδυναμία τθσ να αςκιςει εξουςία, να προωκιςει αςτικοδθμοκρατικζσ

ρυκμίςεισ Αυτι θ ανάλυςθ υποτιμοφςε τθν φπαρξθ του αςτικοφ κράτουσ, το οποίο διαρκϊσ
κωρακιηόταν. Ραρζβλεπε τουσ ιςτορικοφσ παράγοντεσ ςτθν ανιςόμετρθ ανάπτυξθ του
καπιταλιςμοφ μεταξφ διαφορετικϊν χωρϊν. Εξθγοφςε αντεςτραμμζνα τθν επίδραςθ τθσ
ςχετικισ κακυςτζρθςθσ ςτθν ζκταςθ και το βάκοσ των οικονομικϊν πολιτικϊν και
ςτρατιωτικϊν εξαρτιςεων τθσ Ελλάδασ από τισ θγετικζσ ιμπεριαλιςτικζσ δυνάμεισ.

Το «Σχζδιο Ρρογράμματοσ» παρζβλεπε ότι ο νόμοσ τθσ ανιςομετρίασ ςτθν

καπιταλιςτικι ανάπτυξθ επιδροφςε ςτο ςυςχετιςμό μεταξφ των καπιταλιςτικϊν κρατϊν,
ςτθν πολιτικι διευκζτθςθ των ηθτθμάτων τθσ εξωτερικισ πολιτικισ μεταξφ τουσ.
Υποτιμοφςε τθν επίδραςθ που είχε ςε αυτζσ τισ εξαρτιςεισ θ όξυνςθ τθσ ταξικισ πάλθσ
ςτθν Ελλάδα κατά τθν περίοδο 1944 - 1949.

Θ καπιταλιςτικι ανιςομετρία αποδόκθκε ςτθ λεγόμενθ «προδοςία του ζκνουσ»

από τθν αςτικι τάξθ και ςτον αναςταλτικό ρόλο του ξζνου παράγοντα.

Θ άλλθ όψθσ αυτισ τθσ καπιταλιςτικισ ανιςομετρίασ είναι θ ανιςότιμθ

αλλθλεξάρτθςθ ανάμεςα ςτισ διάφορεσ αςτικζσ τάξεισ και τα αντίςτοιχα κράτθ. Θ ιςχφσ
κάκε αςτικισ τάξθσ και ο αντίςτοιχοσ βακμόσ ανεξαρτθςίασ τθσ εξαρτάται από τθ κζςθ τθσ
ςτθν ιμπεριαλιςτικι πυραμίδα. Τα λεγόμενα ηθτιματα εξάρτθςθσ των λιγότερων
αναπτυγμζνων καπιταλιςτικϊν κρατϊν από τα περιςςότερο αναπτυγμζνα, εκφράηουν τθ
μεγαλφτερθ «εξάρτθςθ» τθσ αςτικισ τουσ τάξθσ από τισ διεκνείσ ςυμμαχίεσ με τισ
ιςχυρότερεσ. Αυτά τα κζματα μποροφν να λυκοφν προσ όφελοσ τθσ εργατικισ τάξθσ μόνο
με τθ νίκθ τθσ ςοςιαλιςτικισ επανάςταςθσ και τθν ζξοδο από τθν ιμπεριαλιςτικι πυραμίδα.

Το Σχζδιο Ρρογράμματοσ δόκθκε και ςτθν ΚΕ του ΚΚΣΕ, προκειμζνου να εκφράςει

τθν άποψι τθσ. Σφμφωνα με τισ ςθμειϊςεισ που κράτθςαν τα μζλθ του ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ
ςτθ ςυνάντθςι τουσ με τουσ ςοβιετικοφσ Στεπάνωφ και Σεβλιάγκιν, το Ρροεδρείο τθσ ΚΕ
του ΚΚΣΕ ζκανε μεταξφ άλλων και τισ εξισ παρατθριςεισ, οι οποίεσ απζρριπταν το ςχζδιο
Ρρογράμματοσ:

«…το ςχζδιο Ρρογράμματοσ τρζχει μπροςτά, βάηει το ςφνκθμα τθσ ςοςιαλιςτικισ

επανάςταςθσ και τθσ διχτατορίασ του προλεταριάτου, αντί να ςυςπειρϊνει όλεσ τισ
προοδευτικζσ δυνάμεισ τθσ χϊρασ ςτθν πάλθ ενάντια ςτθν ντόπια αντίδραςθ και τουσ
ξζνουσ ιμπεριαλιςτζσ, για τθ δθμοκρατικι Ελλάδα. *...+ Ρρζπει να βάλει: αςτικοδθμοκρατικι
επανάςταςθ» *...+ Αν πάμε για ςοςιαλιςτικι επανάςταςθ τότε θ Κυβζρνθςθ του
πατριωτικοφ μετϊπου δεν γίνεται πιςτευτι. *...+ Ολοκλθρωτικά το τμιμα του Ρρογράμματοσ
για τθ Λ. Δ. είναι λακεμζνο».

*...+ «Με τθ Λ. Δ. και τθ διχτατορία του προλεταριάτου κα διϊξουμε και δεν κα

προςελκφςουμε τισ δθμοκρατικζσ δυνάμεισ.

Για το ΚΚΕ κα ωφελοφςε θ επεξεργαςία προγράμματοσ άμεςων ςθμερινϊν

διεκδικιςεων με μια ςφντομθ διατφπωςθ για τθ ςοςιαλιςτικι επανάςταςθ. Για τουσ
κομμουνιςτζσ αφτό κάταν πρόγραμμα μίνιμουμ*...+.

*...+ «Το πρόγραμμα του ΚΚΕ πρζπει να απαντάει ςτα παρακάτω ηθτιματα:

*...+ 2. Στο πρόγραμμα πρζπει να βρει τθ κζςθ του το ξεςκζπαςμα τθσ αντιλαϊκισ και
αντεκνικισ εξωτερικισ και εςωτερικισ πολιτικισ του μοναρχοφαςιςμοφ και τθσ Κυβζρνθςθσ
του Ραπάγου.

3. Θ δθμιουργία του πανελλαδικοφ πατριωτικοφ μετϊπου *...+

 228

4. Το Ρρόγραμμα τθσ δθμοκρατικισ πατριωτικισ Κυβζρνθςθσ ςυναςπιςμοφ που

προτείνει το ΚΚΕ. Να δείξουμε δθμοκρατικι λφςθ του αγροτικοφ ηθτιματοσ. Στο πρόγραμμα
δεν πρζπει να μπει ηιτθμα εκνικοποίθςθσ τθσ γθσ και τθσ βιομθχανίασ. Να βάλουμε
κατάςχεςθ κεφαλαίων και επιχειριςεων ξζνων μονοπωλίων και τθσ μεγάλθσ γαιοκτθςίασ με
τθ δωρεάν παραχϊρθςι τθσ ςτθν αγροτιά. Να κακορίςουμε μάξιμουμ γαιοκτθςίασ που
μπορεί νάχει ο αγρότθσ χωρίσ να κίγουμε ςτο δοςμζνο ςτάδιο τα ςυμφζροντα των
κουλάκων»576.

Τελικά θ ΚΕ του ΚΚΕ υποχϊρθςε και δζχτθκε οπορτουνιςτικζσ κζςεισ του ΚΚΣΕ. Στισ
22 Νοεμβρίου 1954 αποφάςιςε να αποςφρει από τθ ςυηιτθςθ το Σχζδιο Ρρογράμματοσ του
ΚΚΕ577.

3.A.23. ΢ΤΜΠΕΡΑ΢ΜΑΣΑ ΓΙΑ ΣΘΝ ΚΑΣΑ΢ΣΑ΢Θ ΢ΣΟ ΕΡΓΑΣΙΚΟ ΢ΤΝΔΙΚΑΛΙ΢ΣΙΚΟ ΚΙΝΘΜΑ ΚΑΙ
ΣΘ ΔΡΑ΢Θ ΣΟΤ ΚΚΕ

Αρχίηοντασ θ 10ετία του 1950 το εργατικό ςυνδικαλιςτικό κίνθμα βριςκόταν ςε

πολφ άςχθμθ κατάςταςθ, ζχοντασ δεχτεί ςοβαρά κτυπιματα578. Ρζρα απ’ όλα τα άλλα,
ςυνδικαλιςτικζσ οργανϊςεισ, που είχαν εκλζξει ςτα θγετικά τουσ όργανα μθ ελεγχόμενουσ
από το κράτοσ ςυνδικαλιςτζσ, είχαν αποβλθκεί από τθ ΓΣΕΕ, ςτθν θγεςία τθσ οποίασ
κυριαρχοφςαν οι εργοδοτικζσ και οι αςτικζσ πολιτικζσ δυνάμεισ.

Κατά τθ διάρκεια τθσ ζκτακτθσ ςυνεδρίαςθσ τθσ νεοϊδρυκείςασ Διεκνοφσ

Συνομοςπονδίασ Ελεφκερων Συνδικάτων (ΔΣΕΣ), το Δεκζμβριο του 1949 ςτο Λονδίνο,
αποφαςίςτθκε -με τθ ςυγκατάκεςθ τθσ θγεςίασ τθσ ΓΣΕΕ - θ αποςτολι αντιπροςϊπων τθσ
ςτθν Ελλάδα, με ςκοπό τθν αναδιοργάνωςθ του ντόπιου οργανωμζνου ςυνδικαλιςτικοφ
κινιματοσ. Οι αντιπρόςωποι αυτοί προζρχονταν από τουσ δυο βαςικοφσ αμερικανικοφσ
ςυνδικαλιςτικοφσ οργανιςμοφσ: τθν Αμερικανικι Ομοςπονδία Εργαςίασ και το Κογκρζςο
Βιομθχανικϊν Οργανϊςεων.

Ρροωκοφνταν αλλαγζσ ςτθ δομι και ςτον τρόπο λειτουργίασ τθσ ΓΣΕΕ για «τθν
καταπολζμθςθ των προςωπικϊν και πολιτικϊν διαφορϊν με ςκοπό τθν

576
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 129236, ΢εκείσκα κε ηίηιν: Παξαηεξήζεηο θαη ζπκβνπιέο
ηνπ Πξνεδξείνπ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚ΢Δ πάλσ ζην ζρέδην Πξνγξάκκαηνο ηνπ ΚΚΔ.
577
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, 1949 -1955, ζει. 412.
578
Σν 1948 είρε πξαγκαηνπνηεζεί ην 9ν ΢πλέδξην ηεο Γ΢ΔΔ, αθνχ πξνεγνπκέλσο είραλ
ζπιιεθζεί, δησρζεί ή δνινθνλεζεί θνκκνπληζηέο θαη άιινη ΔΑΜίηεο ζπλδηθαιηζηέο.
΢πγθεθξηκέλα, ε λφκηκε δηνίθεζε ηεο Γ΢ΔΔ πνπ είρε εθιεγεί ζην 8ν ΢πλέδξην (1 - 8 Μαξηίνπ
ηνπ 1946) είρε θαζαηξεζεί θαη ηα κέιε ηεο δηψθνληαλ, ελψ ν γξακκαηέαο ηεο Μήηζνο
Παπαξήγαο δνινθνλήζεθε ζηα θξαηεηήξηα ηεο Αζθάιεηαο. ΢ην ΢πλέδξην ηνπ 1946 ν
Δξγαηηθφο Αληηθαζηζηηθφο ΢χλδεζκνο (ΔΡΓΑ΢) πέηπρε ζπληξηπηηθή λίθε. Τπνζηεξίρηεθε
απφ ην 71% ησλ 1.800 αληηπξνζψπσλ ηνπ ΢πλεδξίνπ. ΢ηελ 7κειή δηνίθεζε εθιέρηεθαλ νη Μ.
Παπαξήγαο, Κ. Θένο, Γ. Γεκεηξίνπ, Ν. Αξακπαηδήο θαη Μαζηξνγηαλλάθεο, ζηειέρε ηνπ
ΚΚΔ. Σα άιια δχν κέιε ηεο δηνίθεζεο ηεο Γ΢ΔΔ ήηαλ ν Γ. ΢ηξαηήο θαη ν Η. Καινκνίξεο.
Δίραλ πξνεγεζεί αξραηξεζίεο ησλ Δξγαηηθψλ Κέληξσλ θαη Οκνζπνλδηψλ.
Αλαθέξνληαη ελδεηθηηθά απνηειέζκαηα: ΢ηελ Αζήλα, ζε 168 ζπλδηθάηα κε 46.668
ςεθίζαληεο, ν ΔΡΓΑ΢ πήξε 33.500 ςήθνπο. ΢ηνλ Πεηξαηά, ζε 80 ζσκαηεία κε 20.300
ςεθίζαληεο, ν ΔΡΓΑ΢ πήξε 16.539 ςήθνπο. ΢ηελ Πάηξα, 3.856 ζε ζχλνιν 4.469, ζηελ
Καιακάηα 1.556 ζηνπο 1.747. [ΓΟΚΗΜΗΟ Η΢ΣΟΡΗΑ΢ ΣΟΤ ΚΚΔ, Σφκνο Α΄, ζει. 521].
 229

αποτελεςματικότερθ αντίςταςθ ςτον κοινό εχκρό, τον κομμουνιςμό ςτο ςυνδικαλιςτικό

κίνθμα»579.

Τα μζτρα αυτά προςκζτονταν για να αντιμετωπίςουν τθν αυξανόμενθ δυςαρζςκεια

των εργαηομζνων, οι οποίοι, ζχοντασ ςθκϊςει τα υλικά βάρθ τθσ διεξαγωγισ του πολζμου
κατά του ΔΣΕ και εκβιαηόμενοι κατά τθ διάρκειά του να ςταματιςουν τισ διεκδικιςεισ τουσ,
είχαν αρχίςει να ςθκϊνουν ξανά κεφάλι. Ρρϊτο βιμα, τον Μάιο του 1950, αποτζλεςε θ
δθμιουργία του Ενιαίου Συνδικαλιςτικοφ Κινιματοσ Ελλάδασ (ΕΣΚΕ)580.

Οι διοικιςεισ τθσ ΓΣΕΕ, ςτο πλαίςιο του ρόλου ενςωμάτωςθσ και χειραγϊγθςθσ του
εργατικοφ ςυνδικαλιςτικοφ κινιματοσ, ακολουκοφςαν τθν εξισ τακτικι:

1. Ρραγματοποιοφςαν ελιγμοφσ και προςπακοφςαν να εμφανίςουν φιλεργατικό

πρόςωπο, με ςτόχο να εκτονϊςουν τθν εργατικι δυςαρζςκεια και να αποκτιςουν λαϊκό
ζρειςμα. Δεν ιταν ςπάνιο να μπαίνουν επικεφαλισ αγωνιςτικϊν κινθτοποιιςεων, όταν
αυτζσ ξεςποφςαν, ι και να παίρνουν κατά καιροφσ αποφάςεισ για εργατικζσ αντιδράςεισ,
εφόςον μποροφςαν να τισ ελζγξουν.

2. Ιταν διαφοροποιθμζνθ θ τακτικι τθσ διοίκθςθσ τθσ ΓΣΕΕ απζναντι ςτισ

ςυνδικαλιςτικζσ οργανϊςεισ που πλειοψθφοφςαν αριςτεροί ςυνδικαλιςτζσ. Άλλοτε
διζγραφε μόνο αυτοφσ, άλλοτε διζγραφε από τθ δφναμθ τθσ ΓΣΕΕ ςυνολικά τισ οργανϊςεισ.

Στισ διοικιςεισ τθσ ΓΣΕΕ ιταν ςυχνό φαινόμενο οι ςυγκροφςεισ ανάμεςα ςτισ
διάφορεσ μερίδεσ των εργατοπατζρων που κυριαρχοφςαν ςε αυτι και ςτισ μεγάλεσ
Ομοςπονδίεσ και ςτα Εργατικά Κζντρα. Κάκε μερίδα προςπακοφςε να διαμορφϊςει υπζρ
τθσ το ςυςχετιςμό δυνάμεων. Μαηί με τισ διαφορζσ τακτικισ για τθ χειραγϊγθςθ του
κινιματοσ υπιρχαν και οι προςωπικζσ φιλοδοξίεσ και κυρίωσ θ διαςπάκιςθ και θ λεθλαςία
των κρατικϊν κονδυλίων.

Οι εργατικοί αγϊνεσ τθσ περιόδου 1950-1967 φζρνουν τθ ςφραγίδα τθσ

ανιδιοτελοφσ κομμουνιςτικισ δράςθσ. Σε αυτό ζπαιξε ςθμαντικό ρόλο θ κατακτθμζνθ
οργανωτικι εμπειρία του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, όπωσ και ο μαηικόσ θρωιςμόσ, που διατθροφςε
αιςκθτά ερείςματα, παρά τθν υποχϊρθςθ που είχε ςθμειϊςει.

Στθν τακτικι του ΚΚΕ ςτο εργατικό ςυνδικαλιςτικό κίνθμα, αντανακλϊνται

προβλιματα τθσ ςτρατθγικισ του και τθσ πολιτικισ κατεφκυνςθσ των ςυμμαχιϊν του, που
οξφνκθκαν μετά το 1956.

Θ απόφαςθ τθσ 6θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ (1949) είχε μζτωπο απζναντι ςε κάκε φορζα
αντικομμουνιςτικισ ςυςπείρωςθσ και δράςθσ ςτο εργατικό ςυνδικαλιςτικό κίνθμα.

Στθν ίδια κατεφκυνςθ βριςκόταν και θ απόφαςθ τθσ 3θσ Συνδιάςκεψθσ του ΚΚΕ.581

579
Ζκκεςθ τθσ Βρετανικισ Ρρεςβείασ για τθ ςυνδικαλιςτικι κίνθςθ ςτθν Ελλάδα, 16
Λουνίου του 1950 (LAB 13/464, PRΟ).
580
Σε αυτι τθ ςυνδικαλιςτικι κίνθςθ ςυμμετείχαν: θ Συνδικαλιςτικι Ρροοδευτικι
Ραράταξθ, θ Ενιαία Σοςιαλιςτικι Συνδικαλιςτικι Ραράταξθ, θ Δθμοκρατικι Αριςτερι
Συνδικαλιςτικι Ραράταξθ Ελλάδασ, θ Συνδικαλιςτικι Κίνθςθ Αριςτερϊν Ψιλελευκζρων και
θ Συνδικαλιςτικι Κίνθςθ Αριςτερϊν Ψιλελευκζρων και Ανεξαρτιτων Συνδικαλιςτϊν. Βλζπε
«Labor Organizations Decide of Unification», 15/5/1950 (LAB 13/464, PRΟ).
581
Σν ΚΚΔ- Δπίζεκα Κείκελα, η. 7νο, εθδφζεηο «΢χγρξνλε Δπνρή», ζει.65.
 230

Ϋςτόςο, ενϊ ςτθν απόφαςθ του 1952 υπογραμμιηόταν θ ανάγκθ για «ανειρινευτο
αγϊνα ενάντια ςτο διαςπαςτι Στρατι ρεφορμιςτι ςυνδικαλιςτι» από τθν άλλθ τονιηόταν θ
επιδίωξθ για «ςυνεργαςία και κοινι πάλθ με όλουσ δίχωσ εξαίρεςθ και με το Στρατι και με
ανϊτερα ςτελζχθ τθσ ΓΣΕΕ…»582.

Ο προςανατολιςμόσ ςτο εργατικό ςυνδικαλιςτικό κίνθμα ζπρεπε να παίρνει υπόψθ

ότι θ ιδεολογικι, πολιτικι, οικονομικι πάλθ είναι ενιαία, περιλαμβάνει οικονομικά και
άλλα αιτιματα, όμωσ ολοκλθρϊνεται ςτο εργατικό κίνθμα με τθν προςπάκεια ανάπτυξθσ
τθσ δράςθσ ςυνολικά ενάντια ςτθν καπιταλιςτικι εκμετάλλευςθ, ςτουσ πολιτικοφσ και
ςυνδικαλιςτικοφσ τθσ εκπροςϊπουσ και επομζνωσ ςυμβάλλει ςτθ ςυγκζντρωςθ,
προετοιμαςία δυνάμεων για τθν εξουςία.

Θ ενότθτα τθσ εργατικισ τάξθσ προωκείται ςτθ βάςθ ςυνεκτικοφ πλαιςίου ςτόχων
πάλθσ που απαντοφν ςτισ πραγματικζσ ανάγκεσ τθσ εργατικισ τάξθσ, ςε ςφγκρουςθ με τον
εργοδοτικό και κυβερνθτικό ςυνδικαλιςμό.

Σε αυτό το ζδαφοσ και με τθν ιδεολογικι-πολιτικι παρζμβαςθ των κομμουνιςτϊν

ςτισ ςυνδικαλιςτικζσ εργατικζσ οργανϊςεισ, προωκείται και θ ανϊτερθ μορφι εργατικισ
ςυνείδθςθσ, θ πολιτικι τθσ ςυνείδθςθ, αναγκαία για τθ δράςθ τθσ εργατικισ τάξθσ με
ςκοπό τθν εκπλιρωςθ τθσ ιςτορικισ τθσ αποςτολισ.

Ρροβλιματα γραμμισ ςτθν παραπάνω κατεφκυνςθ δυςκόλεψαν τθν αντιμετϊπιςθ

του αρνθτικοφ ςυςχετιςμοφ ςτθ ΓΣΕΕ και γενικότερα ςτο ςυνδικαλιςτικό κίνθμα, ςτισ
δεκαετίεσ 1950 και 1960.

Θ ανάγκθ να διαμορφωκεί διακριτόσ ταξικόσ πόλοσ, να εξαςφαλιςτεί αυτοτελισ

δράςθ των ταξικϊν δυνάμεων ςε ςφγκρουςθ με τθ ΓΣΕΕ και αμφιςβιτθςθ του ρόλου τθσ ωσ
εκπροςϊπου των εργαηομζνων, εκφράςτθκε με τθ ςυγκρότθςθ του Δθμοκρατικοφ
Συνδικαλιςτικοφ Κινιματοσ και των «115 Συνεργαηόμενων Εργατοχπαλλθλικϊν
Οργανϊςεων». Ϋςτόςο αυτι θ προςπάκεια αναχαιτίςτθκε από τθ κζςθ «ζνα ςωματείο, μία
ομοςπονδία, ζνα εργατικό κζντρο, μία ΓΣΕΕ», που αντιμετϊπιηε επιφανειακά το ηιτθμα τθσ
ενότθτασ τθσ εργατικισ τάξθσ. Δεν εξαςφάλιηε καν τθν οργανωτικι ενότθτα, γιατί οι αςτικζσ
δυνάμεισ χρθςιμοποιοφςαν κάκε μζςο για τον ζλεγχο του ςυνδικαλιςτικοφ κινιματοσ και τθ
νόκευςθ τθσ κζλθςθσ των εργαηομζνων. Ουςιαςτικά εγκλϊβιηε τισ ταξικζσ δυνάμεισ ςτθ
ΓΣΕΕ, με τθν προςδοκία ότι μποροφςαν να αλλάξουν το ςυςχετιςμό των δυνάμεων ςτθ
Γενικι Συνομοςπονδία που ιταν μθχανιςμόσ νόκευςθσ των ςυςχετιςμϊν και χειραγϊγθςθσ
τθσ εργατικισ τάξθσ.

Από το παρακάτω απόςπαςμα τθσ απόφαςθσ τθσ 5θσ Ολομζλειασ (26-28

Δεκεμβρίου 1955) «Για τθ ςυνδικαλιςτικι δουλειά», γίνεται φανερό ότι θ τότε κακοδιγθςθ
του ΚΚΕ είχε ςωςτά εκτιμιςει ότι ιταν ανζφικτο να εκφραςτεί ςτα όργανα εκείνθσ τθσ ΓΣΕΕ:
πραγματικόσ ςυςχετιςμόσ δυνάμεων ςτο ςυνδικαλιςτικό κίνθμα τθσ εργατικισ τάξθσ. Θ
ςχετικι απόφαςθ ζλεγε:

«Μζςα ςτθν ενιαιομετωπικι πάλθ πρζπει προχωρικά να δείχνουμε ςτουσ

εργατοχπαλλιλουσ το πραγματικό πρόςωπο των εργατοκάπθλων κι ζτςι ν’ απομονϊνονται
από τισ διοικιςεισ των εργατοχπαλλθλικϊν ςωματείων. Ράνω ς’ αυτόν το δρόμο μπορεί να
προετοιμαςτεί ζνα πραγματικό δθμοκρατικό ςυνζδριο τθσ ΓΣΕΕ που κα το οργανϊςει
ενιαιομετωπικό όργανο απ’ όλεσ τισ ςυνδικαλιςτικζσ παρατάξεισ και παράγοντεσ, που

582
Σν ΚΚΔ- Δπίζεκα Κείκελα, η. 7νο , εθδφζεηο «΢χγρξνλε Δπνρή»,ζει. 303, 305.
 231

ςτζκονται ςτθ βάςθ τθσ εργατικισ δθμοκρατίασ και τθσ λεφτερθσ λειτουργίασ των
ςυνδικάτων»583.

Αυτι θ Απόφαςθ ακυρϊκθκε ωσ ςεχταριςτικι από τθν 7θ Ολομζλεια (1957), ενϊ θ

πολιτικι απόφαςθ του 8ου Συνεδρίου (1961) επιςιμαινε ςτθν κριτικι τθσ για τθν πολιτικι
του ΚΚΕ πριν από το 1956:

«Ακολουκοφςε τθ ςεχταριςτικι γραμμι τθσ κατεφκυνςθσ του κφριου χτυπιματοσ,

όχι εναντίον των ξζνων ιμπεριαλιςτϊν και τθσ πλουτοκρατικισ ολιγαρχίασ, αλλά εναντίον
των μικροαςτικϊν κομμάτων και των ρεφορμιςτϊν. Στθ δουλειά μζςα ςτθν εργατικι τάξθ
δεν εφάρμοηε πολιτικι ενότθτασ με τα ρεφορμιςτικά ςτελζχθ, αλλά τα ζβαηε ςτθν ίδια
μοίρα με τθν ανϊτερθ διαςπαςτικι ρεφορμιςτικι γραφειοκρατία, που αντιδροφςε ςε κάκε
ιδζα ςυνεργαςίασ και πάλθσ»584.

Κυριαρχοφςε θ αντίλθψθ ότι θ πίεςθ που κα αςκοφςε το μαηικό κίνθμα ςτθν

«Ζνωςθ Κζντρου» και ςε ςοςιαλδθμοκρατικζσ δυνάμεισ, κα οδθγοφςε ςτθν κυριαρχία των
λεγόμενων «προοδευτικϊν» ςτοιχείων μζςα ςε αυτά τα κόμματα, ςε βάροσ των
αντιδραςτικϊν.

Θ παραπάνω κζςθ υποτιμοφςε τον ταξικό προςανατολιςμό, τθν κοινι ιδεολογία και
τουσ δεςμοφσ μεταξφ των θγετικϊν κλιμακίων τθσ «Ζνωςθσ Κζντρου» και των κατϊτερων.
Υπερτιμοφςε τισ διαφορζσ που εμφανίηονταν μεταξφ των θγετικϊν δυνάμεων τθσ «Ζνωςθσ
Κζντρου» ωσ προσ τθ ςτακεροποίθςθ του πολιτικοφ ςυςτιματοσ και επομζνωσ και του
τρόπου ενςωμάτωςθσ του εργατικοφ κινιματοσ. Δεν ζπαιρνε υπόψθ τθ δφναμθ των
αςτικϊν κομμάτων, τουσ μθχανιςμοφσ και τα διάφορα μζςα που χρθςιμοποιοφςαν για να
κρατοφν εγκλωβιςμζνα μεγάλα τμιματα τθσ εργατικισ τάξθσ.

3.A.23.α. Σα ςυνζδρια τθσ Γ΢ΕΕ ςτθ δεκαετία του 1950

Στθν πορεία προσ το 10ο Συνζδριο τθσ ΓΣΕΕ καταγράφθκε ςωρεία παρεμβάςεων
ςτθ διαδικαςία εκλογισ αντιπροςϊπων, με ςτόχο τθ διαμόρφωςθ ςυςχετιςμοφ υπζρ του
εργοδοτικοφ και κυβερνθτικοφ ςυνδικαλιςμοφ. Ο γραμματζασ τθσ ΓΣΕΕ Ψϊτθσ Μακρισ
ζςτειλε ςε όλα τα Σωματεία και ςτα Εργατικά Κζντρα «πιςτοποιθτικά φρονθμάτων», τα
οποία ζπρεπε να υπογραφοφν από τουσ εκλεγμζνουσ αντιπροςϊπουσ, ϊςτε να τουσ
επιτραπεί θ ςυμμετοχι ςτο Συνζδριο. Σφμφωνα με αυτά, ο υπογράφων διλωνε ανάμεςα ςε
άλλα ότι: α) Συμφωνοφςε με τισ αρχζσ, το πρόγραμμα και τθν ιδεολογία τθσ ΔΣΕΣ. β)
Κεωροφςε κάκε ενζργεια ατομικι ι ςυλλογικι ενάντια ςτθν ΔΣΕΣ ωσ εχκρικι ςτον
ελεφκερο δθμοκρατικό ςυνδικαλιςμό και τα ςυμφζροντα των εργατϊν. γ) Αποκιρυςςε τον
κομμουνιςμό, δ) Καταδίκαηε κάκε δραςτθριότθτα που υπονόμευε το «Σχζδιο Μάρςαλ» και
κάκε κίνθςθ διάςπαςθσ του ςυνδικαλιςτικοφ κινιματοσ όπωσ αυτι του ΕΣΚΕ (Ενιαίου
Συνδικαλιςτικοφ Κινιματοσ Ελλάδασ). Τελικά ο Μακρισ υποχρεϊκθκε να ανακαλζςει τθν
εγκφκλιο ωσ απαραίτθτθ προχπόκεςθ για τθ ςυμμετοχι ςτο ςυνζδριο.

Οι τζτοιεσ δραςτθριότθτεσ νομιμοποιοφνταν και με τθ ςυμμετοχι ξζνων

αντιπροςϊπων. Ο εργοδοτικόσ και αντικομμουνιςτικόσ μθχανιςμόσ τθσ ΓΣΕΕ και τθσ ΔΣΕΣ
επιςιμαινε ότι για να γίνουν δεκτζσ οι δομικζσ αλλαγζσ από τουσ αντιπροςϊπουσ κα

583
Σν ΚΚΔ – Δπίζεκα Κείκελα, η. 7νο, εθδφζεηο «΢χγρξνλε Δπνρή», ζει. 435.
584
ΚΚΕ, «Επίςθμα Κείμενα», τ. 9οσ, ςελ. 27.
 232

ζπρεπε να παρουςιαςτοφν με τζτοιο τρόπο ϊςτε να «ξεγελαςκοφν», με βάςθ τθν αρχι «ο

ςκοπόσ αγιάηει τα μζςα»585.

Το 10ο Συνζδριο τθσ ΓΣΕΕ πραγματοποιικθκε από τισ 24 Σεπτεμβρίου μζχρι και τθν
θ
1 Οκτωβρίου 1950. Στθρίχκθκε οικονομικά από τα Αμερικανικά Συνδικάτα και τθν
κυβζρνθςθ.

Ϋσ προσ τουσ ςτόχουσ του, το Συνζδριο κεωρικθκε επιτυχθμζνο, αφοφ από τθ μια
υιοκετικθκαν «οι ςκοποί και οι υποχρεϊςεισ τθσ ΔΣΕΣ» και από τθν άλλθ «θ ΓΣΕΕ ςϊκθκε
από τον κομμουνιςμό». Θ δφναμθ ψιφου του ΕΣΚΕ κυμάνκθκε ςτο 10% του ςυνόλου των
1.965 αντιπροςϊπων. Βζβαια, όπωσ τονίηεται και από τουσ ίδιουσ τουσ ξζνουσ
παρατθρθτζσ, το ποςοςτό αυτό δεν ανταποκρινόταν ςτθν πραγματικι δφναμι τουσ ςτισ
εργατικζσ μάηεσ586.

Στισ 24 Σεπτεμβρίου 1950 ο Κϊςτασ Κζοσ, γενικόσ γραμματζασ τθσ εκλεγμζνθσ

μζχρι το 1946 Διοίκθςθσ τθσ ΓΣΕΕ, κατιγγειλε από τθν «Ελεφκερθ Ελλάδα», το 10ο Συνζδριο
τθσ ΓΣΕΕ ωσ «ψευδο - ςυνζδριο, που οργανϊκθκε από τουσ λεγόμενουσ θγζτεσ τθσ Γενικισ
Συνομοςπονδίασ και τουσ αντιπροςϊπουσ τθσ προδοτικισ Διεκνοφσ». Ανζφερε, επίςθσ, ότι
μόλισ πριν τθ διεξαγωγι του Συνεδρίου «118 ςυνδικαλιςτζσ δικάηονταν από ςτρατοδικεία, 8
καταδικάςτθκαν ςε κάνατο και άλλοι 33 ςε πολυετι φυλάκιςθ με ςκοπό τθν τρομοκράτθςθ
των εργατϊν». Στιγματίηοντασ τθν υποτικζμενθ αντιπροςωπευτικότθτα του Συνεδρίου,
παρζπεμψε ςε δθμοςίευμα τθσ γαλλικισ εφθμερίδασ Le Monde, που παραδεχόταν πωσ
τουλάχιςτον το ζνα τρίτο των οργανωμζνων εργατϊν ςτθν Ελλάδα αποτελοφςαν
«αμετακίνθτουσ υποςτθρικτζσ των προοδευτικϊν ςυνδικάτων»587.

Οι αυκαιρεςίεσ τθσ Γενικισ Συνομοςπονδίασ ςυνεχίςτθκαν όλο το επόμενο

διάςτθμα588. Τθ δεκαετία του 1950 πραγματοποιικθκαν ακόμα τρία Συνζδρια τθσ ΓΣΕΕ: Το
11° (1953), το 12° (1955) και το 13° (1958). Τα δυο πρϊτα χαρακτθρίςτθκαν από το ςχεδόν
ολοκλθρωτικό αποκλειςμό τθσ οποιαςδιποτε αντιπολίτευςθσ. Το1954 δθμιουργικθκε θ
βραχφβια «Νζα ΓΣΕΕ» υπό τθν θγεςία του Γονι, υπουργοφ Εργαςίασ ςτθν κυβζρνθςθ
Ραπάγου. Θ δθμιουργία τθσ ιταν αποτζλεςμα ενδοαςτικϊν αντικζςεων.

Με ανακοίνωςθ τθσ Κεντρικισ Επιτροπισ του για το 13° ςυνζδριο τθσ ΓΣΕΕ το
«Δθμοκρατικό Συνδικαλιςτικό Κίνθμα» (ΔΣΚ)589 κάλεςε τισ διοικιςεισ των Ομοςπονδιϊν,

585
Έθζεζε ηεο Βξεηαληθήο Πξεζβείαο γηα ηε ζπλδηθαιηζηηθή θίλεζε ζηελ Διιάδα,
Αχγνπζηνο ηνπ 1950 (LAB 13/464, PRΟ), ζει. 4.
586
Έθζεζε ηεο Βξεηαληθήο Πξεζβείαο γηα ην 10ν ΢πλέδξην ηεο Γ΢ΔΔ (LAB 13/464,
PRΟ) θαη Έθζεζε ηεο Βξεηαληθήο Πξεζβείαο γηα ηε ζπλδηθαιηζηηθή θίλεζε ζηελ Διιάδα,
΢επηέκβξηνο - Οθηψβξηνο ηνπ 1950 (LAB 13/464, PRΟ), ζει. 2
587
Εκπομπι του ΢αδιοφωνικοφ Στακμοφ «Ελεφκερθ Ελλάδα», 24 Σεπτεμβρίου 1950
(LAB 13/464, PRΟ).
588
Έθζεζε ηεο Βξεηαληθήο Πξεζβείαο γηα ην 13° ΢πλέδξην ηεο Γ΢ΔΔ, 21 Ννεκβξίνπ
ηνπ 1958 (FO 371/136277, PRO), ζει. 1.
589
Λδρφκθκε ςτισ 13 Μαΐου του 1955. Ρροιλκε από το Κίνθμα Ελεφκερου
Συνδικαλιςμοφ (ΚΕΣ), το οποίο δθμιουργικθκε το 1951 και από το Εργατικό Συνδικαλιςτικό
Κίνθμα (ΕΣΚ). Το ΔΣΚ λειτοφργθςε μζχρι τθ δικτατορία του 1967. Εφθμερίδα του ΔΣΚ ιταν
«ΤΑ ΕΛΕΥΚΕ΢Α ΣΥΝΔΛΚΑΤΑ» που πρωτοεκδόκθκε ςτισ 12 Αυγοφςτου 1951, ωσ όργανο του
ΚΕΣ. Ανάμεςα ςτουσ ιδρυτζσ του ΔΣΚ ιταν οι Δθμιτρθσ Στρατισ, Γιϊργοσ Αράπθσ, Γιάννθσ
Αμπατηόγλου, Γιάννθσ Τςαγκαράκθσ, Λεωνίδασ Μίχασ, Δθμιτρθσ Γκοφτασ κ.α. Στισ 12
Οκτωβρίου ςυνιλκε θ πρϊτθ Ρανελλαδικι Συνδιάςκεψθ του ΔΣΚ. Σε αυτιν ςυμμετείχαν
200 αντιπρόςωποι από τισ μαηικότερεσ ςυνδικαλιςτικζσ οργανϊςεισ.
 233

των Εργατικϊν Κζντρων και των ςωματείων να μελετιςουν ςοβαρά τα κζματα του
Συνεδρίου και να ςυμμετάςχουν ςε αυτό με τισ παρακάτω κφριεσ επιδιϊξεισ:

- Αγϊνασ κατά των αντεργατικϊν νόμων, των διοικθτικϊν και αντιςυνδικαλιςτικϊν

επεμβάςεων.

- Αγϊνασ για τθν αποκατάςταςθ τθσ δθμοκρατίασ ςτα ςυνδικάτα.

- Οργανωμζνθ, ςυςτθματικι κακθμερινι δουλειά για τθ ςυγκζντρωςθ των

εργαηομζνων ςτα ςωματεία τουσ.

- Αγϊνασ για τθν ελευκερία του Κυπριακοφ λαοφ, για τθ διαφφλαξθ τθσ ειρινθσ, για
τθν ειρθνικι ανάπτυξθ τθσ ελλθνικισ οικονομίασ.

Το 13° Συνζδριο, μετά από τροποποιιςεισ που ζγιναν ςτο καταςτατικό τθσ ΓΣΕΕ,
ςυγκζντρωνε όλεσ τισ προχποκζςεισ ενόσ νόκου Συνεδρίου, αφοφ: Εκλογικό ςφςτθμα ιταν
το πλειοψθφικό. Ρεριοριηόταν ςτο 1/3 ο αρικμόσ των ςυνζδρων, ενϊ είχαν αποκλειςτεί με
διαγραφζσ Εργατικά Κζντρα και Ομοςπονδίεσ. Αποκλείςτθκαν ακόμα 40 ςφνεδροι από τθν
ψθφοφορία.

Το 13ο Συνζδριο τθσ ΓΣΕΕ διεξιχκθ ςτο κλίμα που δθμιουργοφςαν οι προςπάκειεσ
τθσ κυβζρνθςθσ να αντικαταςτιςει τον Μακρι με τον Δθμθτράτο ςτθ κζςθ του γενικοφ
γραμματζα τθσ Συνομοςπονδίασ. Σφμφωνα με Ζκκεςθ τθσ Βρετανικισ Ρρεςβείασ, ζνασ
λόγοσ που οδιγθςε ςτθν εξζλιξθ αυτι, ιταν και το γεγονόσ ότι «ζπαψε να είναι
ικανοποιθτικόσ ωσ αντικομμουνιςτικόσ παράγοντασ από πλευράσ τθσ Κεντρικισ Υπθρεςίασ
Ρλθροφοριϊν (CΛΑ)...»590.

Το Συνζδριο υιοκζτθςε τα ακόλουκα αιτιματα, ζνδειξθ και τθσ πίεςθσ που δεχόταν
θ θγεςία τθσ ΓΣΕΕ, αλλά και τθσ προςπάκειάσ τθσ να δείξει φιλεργατικό πρόςωπο:

Αφξθςθ των αποδοχϊν όλων των εργαηομζνων κατά 15%.

Κατάργθςθ του νόμου 3239/1955 για τισ ςυλλογικζσ ςυμβάςεισ.
Ανακεϊρθςθ τθσ οικονομικισ πολιτικισ τθσ κυβζρνθςθσ και δικαιότερθ κατανομι του
εκνικοφ ειςοδιματοσ.
Κατάργθςθ των πιςτοποιθτικϊν κοινωνικϊν φρονθμάτων, ωσ προχπόκεςθ για τθν
πρόςλθψθ ςε κζςεισ εργαςίασ.
Κατάργθςθ τθσ διάταξθσ του νόμου για τθν Εργατικι Κατοικία, ςε ςχζςθ με τα
πιςτοποιθτικά κοινωνικϊν φρονθμάτων.
Κατάργθςθ όλων των αντεργατικϊν νόμων.

Το ΔΣΚ, ςυνενϊνοντασ τισ ςυνδικαλιςτικζσ παρατάξεισ που αντιπολιτεφονταν τθ

διοίκθςθ τθσ ΓΣΕΕ, βοικθςε ςτθν αναςφνταξθ των ςυνδικάτων και ςτθν οργάνωςθ τθσ
πάλθσ των εργατϊν και υπαλλιλων για τθν ικανοποίθςθ των οικονομικϊν τουσ
διεκδικιςεων και για τθν αποκατάςταςθ ςυνδικαλιςτικϊν ελευκεριϊν.

Τθν ίδρυςθ του ΔΣΚ ακολοφκθςε θ ίδρυςθ του Συναςπιςμοφ των Συνεργαηομζνων
Συνδικάτων. Λδρφκθκε το Μάιο 1955 κατά τθν πανεργατικι ςυγκζντρωςθ ςυνδικάτων τθσ
Ακινασ και του Ρειραιά. Επρόκειτο για δυνδικάτα ςτα οποία πλειοψθφοφςε το ΔΣΚ.
Αρικμοφςαν πάνω από 40, μεταξφ των οποίων τα ςυνδικάτα των τροχιοδρομικϊν, των
τραπεηικϊν, τθσ ΟΥΛΕΝ, των λεωφορειακϊν κ.ά.
590
Ζκκεςθ τθσ Βρετανικισ Ρρεςβείασ για το 13° Συνζδριο τθσ ΓΣΕΕ, 21 Νοεμβρίου
1958 (FO 371/136277, PRO), ςελ. 2.
 234

Κατάργθςθ διατάξεων του Γϋ Ϊθφίςματοσ.

Ραφςθ των εκτοπίςεων των ςυνδικαλιςτϊν χωρίσ δικαςτικι απόφαςθ.
Το Συνζδριο απθφκυνε διακιρυξθ προσ τουσ εργαηόμενουσ καλϊντασ τουσ ςτον
«υπζρ πάντων αγϊνα δια τα δικαιϊματα τθσ ελλθνικισ εργαςίασ». Τζλοσ, εξζλεξε νζα
διοίκθςθ τθσ ΓΣΕΕ. Ο Μακρισ επανεκλζχκθκε με ςυντριπτικι πλειοψθφία (151 ψιφουσ)
γραμματζασ τθσ Συνομοςπονδίασ591.

Θ ΚΕ του ΔΣΚ, με απόφαςι τθσ που δθμοςιεφτθκε ςτθν «Αυγι» τθν 1θ Νοεμβρίου
1958, ανζλυςε τθ ςθμαςία του Συνεδρίου και κάλεςε τουσ εργαηόμενουσ να διαφυλάξουν τθν
ενότθτα του κινιματοσ και να αγωνιςτοφν για τθν υλοποίθςθ των αποφάςεων του Συνεδρίου.

Μετά το Συνζδριο εντάκθκε θ καταςταλτικι πολιτικι τθσ κυβζρνθςθσ, με τθ

ςυνζχιςθ των ςυλλιψεων και των διϊξεων ςυνδικαλιςτϊν. Στισ 2 Νοεμβρίου, μετά από
επιδρομι αςτυνομικϊν δυνάμεων ςτα γραφεία των Συνεργαηομζνων Εργατοχπαλλθλικϊν
Οργανϊςεων, ςυνελιφκθςαν 44 ςυνδικαλιςτζσ.

3.Α.23.β. Οι ςυνδικαλιςτικοί αγϊνεσ τθσ εργατικισ τάξθσ Κινθτοποιιςεισ τθσ αγροτιάσ

και των ΕΒΕ

Μζςα ςτο ιδθ διαμορφωμζνο μετεμφυλιακό κλίμα άρχιςε, παράλλθλα με το

ςυνδικαλιςτικό κίνθμα τθσ εργατικισ τάξθσ και το κίνθμα των φτωχότερων τμθμάτων των
μεςαίων ςτρωμάτων λίγο - λίγο να αναδιοργανϊνεται και να δραςτθριοποιείται592.

Το 1950 πραγματοποιικθκαν απεργίεσ για τθ βελτίωςθ των αποδοχϊν και για τθν
επαναφορά του νόμου ελζγχου των ομαδικϊν απολφςεων. Ειδικά Από τθν 1θ Μαΐου μζχρι
τθν 31θ Οκτωβρίου οι απεργίεσ υπολογίηονταν ςε 79, με ςυνολικό αρικμό απεργϊν 163.000
και ςε όλθ τθ διάρκεια του 1950 πάνω από 200.000.

Τθν ίδια χρονιά περιςςότεροι από 30.000 αγρότεσ πιραν μζροσ ςε ςυγκεντρϊςεισ
διαμαρτυρίασ και ςυλλαλθτιρια. Στισ 20 Μαΐου απεργιςανε για μια εβδομάδα 75.000
δθμόςιοι υπάλλθλοι, με αίτθμα τθν αφξθςθ των αποδοχϊν τουσ.

Επίςθσ μζςα ςτο 1951 κατζβθκαν ςε απεργία 120.000 δθμόςιοι υπάλλθλοι, με το

ίδιο αίτθμα. Ο ειςαγγελζασ Ακθνϊν άςκθςε ποινικι δίωξθ κατά τθσ ΑΔΕΔΥ με βάςθ το
άρκρο 247 του Ροινικοφ Κϊδικα, που απαγόρευε τθν απεργία των δθμοςίων υπαλλιλων.
Τθν θγεςία τθσ ΑΔΕΔΥ, που αν και αντιδραςτικι υποχρεϊκθκε να προχωριςει ςτθν κιρυξθ
τθσ απεργίασ, κάλεςε ςε ςυνάντθςθ και ο Ριουριφόι, για να τθν πιζςει να ςταματιςει τθν
απεργία.

Στισ 21 Λουλίου θ διοίκθςθ τθσ ΑΔΕΔΥ, ανζςτειλε τθν απεργία που διαρκοφςε 15
μζρεσ, κάτω από τθν απειλι να εφαρμοςτεί θ πολιτικι επιςτράτευςθ και να παραπεμφκοφν
οι πρωταίτιοι ςτο ςτρατοδικείο. Αυτιν τθν απόφαςθ πιραν ςε ςφςκεψθ ο πρωκυπουργόσ
Σοφοκλισ Βενιηζλοσ, ο ειςαγγελζασ του Αρείου Ράγου, οι αρχθγοί του ΓΕΣ και του ΓΕΕΚΑ
και οι υπουργοί Οικονομικϊν, Εςωτερικϊν και Ρρόνοιασ.

591
Ζκκεςθ τθσ Βρετανικισ Ρρεςβείασ για το 13° Συνζδριο τθσ ΓΣΕΕ, 21 Νοεμβρίου
1958 (FO 371/136277, PRO), ςελ. 3-8.
592
Σα ζηνηρεία φισλ ησλ απεξγηαθψλ θαη ησλ άιισλ θηλεηνπνηήζεσλ βξίζθνληαη ζηα
«Δπίζεκα Κείκελα» ηνπ ΚΚΔ, η. 7νο 1949-1955 θαη η.8νο 1956-1961.
 235

Στουσ απεργοφσ ανακοίνωςαν ότι κα πάρουν ωσ ενίςχυςθ μιςό πρόςκετο μιςκό, κα

κεωριςουν τισ θμζρεσ τθσ απεργίασ τμιμα τθσ άδειάσ τουσ και κα αναςτείλουν ωσ τθν 1θ
Λανουαρίου του 1952 τθν πλθρωμι των δανείων που είχαν πάρει από το 1949.

Τον Λοφνιο απεργιςανε πάνω από 80.000 εργατοχπάλλθλοι. Τον ίδιο μινα πάνω από
80.000 ςιτοπαραγωγοί, ςτθ Κεςςαλονίκθ, ςτθ Λάριςα, ςτθν Κομοτθνι, ςτθν Καρδίτςα, ςτθν
Αλεξανδροφπολθ και αλλοφ, οργάνωςαν μαηικζσ πορείεσ, με αίτθμα τθν αφξθςθ τθσ τιμισ του
ςιταριοφ. Τον Λοφλιο 40.000 καπνοπαραγωγοί και καπνεργάτεσ ςυγκρότθςαν μεγάλο
ςυλλαλθτιριο ςτθ Δράμα, με αίτθμα δίκαιεσ τιμζσ ςτα καπνά.

Το Ψεβρουάριο του 1952 απεργιςανε 115.700 εργαηόμενοι και τον Απρίλιο

περίπου 120.000. Το Σεπτζμβριο οι ςιτοπαραγωγοί ςυγκρότθςαν παλλαϊκά ςυλλαλθτιρια
ςτθν Κόρινκο, ςτον Ρφργο, ςτο Αίγιο, ςτθν Ολυμπία, ςτθν Καλαμάτα και ςτθν Ράτρα, για
καλφτερεσ τιμζσ ςτθ ςταφίδα. Τον Λοφλιο ζκλειςαν 250.000 μαγαηιά ςε ζνδειξθ
διαμαρτυρίασ για τθ βαριά φορολογία, τα υψθλά ενοίκια, τθν ακρίβεια του θλεκτρικοφ
ρεφματοσ.

Το Μάιο κθρφχτθκε παγκαπνεργατικι απεργία ςτον Ρειραιά, που τζλειωςε φςτερα

από 15 μζρεσ, με νίκθ των απεργϊν. Τον Λοφνιο, κατζβθκαν ςε 24ωρεσ απεργίεσ 10.000
τραπεηικοί υπάλλθλοι, κακϊσ και οι εργαηόμενοι ςτουσ κλάδουσ Κοινισ Ϋφζλειασ. Τον ίδιο
μινα, κθρφχτθκαν 24ωρεσ πανεργατικζσ απεργίεσ ςτθν Ακινα, ςτον Ρειραιά, ςτθν
Ελευςίνα, ςτθ Κεςςαλονίκθ και ςτο Βόλο, που αγκάλιαςαν 200.000 εργάτεσ.

Τθν Ρρωτομαγιά του 1954, παρά τα μζτρα τρομοκρατίασ, ςχεδόν όλοι οι κλάδοι
ςτθν Ακινα και ςτον Ρειραιά κατζβθκαν ςε 24ωρεσ απεργίεσ και ςε ςτάςεισ εργαςίασ.

Στθ Μεςςθνία και ςτθν Κυπαριςςία ςυγκροτικθκαν μαηικά ςυλλαλθτιρια αγροτϊν

για τθν εξευτελιςτικι τιμι που κακορίςτθκε για τθν πατάτα. Οι ορυηοπαραγωγοί πζντε
χωριϊν τθσ Θλείασ οργάνωςαν ςυγκζντρωςθ διαμαρτυρίασ για τθν απαγόρευςθ τθσ
ορυηοκαλλιζργειασ. Στθ Ματαράγγα Αγρινίου οι καπνοπαραγωγοί των γφρω χωριϊν
οργάνωςαν ςυλλαλθτιριο για τθν προςταςία των καπνϊν τουσ. Στθ Κεςςαλονίκθ, ςτθ
Λάριςα, ςτθ Λαμία και αλλοφ, οργανϊκθκαν μεγάλεσ ςυγκεντρϊςεισ αγροτϊν ενάντια ςτα
μζτρα τθσ κυβζρνθςθσ.

Σφμφωνα με τα ςτοιχεία που δθμοςίευςε το περιοδικό ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ, από το 1949

ζωσ και τουσ ζξι πρϊτουσ μινεσ του 1954, ο ςυνολικόσ αρικμόσ των απεργιϊν ιταν 634, οι
απεργοί 2.002.284 και τα χαμζνα μεροκάματα ανζρχονταν ςε 5.204.868593.

Το ίδιο περιοδικό παρακζτει ςτοιχεία594 για τισ αγροτικζσ κινθτοποιιςεισ του 1953,
1954 και μζχρι τζλοσ Αυγοφςτου 1955. Οι παραπάνω κινθτοποιιςεισ περιλάμβαναν πολλζσ
μορφζσ, από υπομνιματα και τθλεγραφιματα μζχρι ςυγκεντρϊςεισ και ςυλλαλθτιρια. Στο
κζντρο αυτϊν των αγϊνων βρίςκονταν οι κινθτοποιιςεισ των ςιτοπαραγωγϊν, των
ςταφιδοπαραγωγϊν και των καπνοπαραγωγϊν. Τα κυριότερα ςυνκιματα ιταν «Ηθτοφμε
προςταςία για το ψωμί των παιδιϊν μασ», «Διάλυςθ των τραςτ», κακϊσ και ςυνκιματα για
τθν απόκτθςθ γθσ.

Το 1955 ξεχϊριςαν οι κινθτοποιιςεισ των τροχιοδρομικϊν, των ναυτεργατϊν, των

εργαηομζνων ςτθν Κοινι Ϋφζλεια, των μεταλλωρφχων, των αρτεργατϊν - μυλεργατϊν, των
οικοδόμων, των εργατϊν Τφπου, των εκπαιδευτικϊν. Ράνω από 400.000 επαγγελματίεσ,

593
ΝΔΟ΢ ΚΟ΢ΜΟ΢, ΢επηέκβξεο 1954, η. 9, ζει. 7.
594
ΝΔΟ΢ ΚΟ΢ΜΟ΢, Οθηψβξεο 1955, η. 10, Μ. Παπαδεκήηξε, Π. Αβδειίδε, Γ.
Καπαιιά, «Οη αγώλεο ηεο αγξνηηάο ζηα 1955 ελάληηα ζην ζπλαγεξκηθό αθαληζκό γηα ηε
δεκνθξαηηθή αιιαγή», ζει. 33.
 236

βιοτζχνεσ και ζμποροι ζκλειςαν τα καταςτιματά τουσ για 24 ϊρεσ ςε ζνδειξθ διαμαρτυρίασ
για τθν αφξθςθ των ενοικίων, ενϊ υπολογίςτθκε ότι 180.000 αγρότεσ πιραν μζροσ ςε
ςυλλαλθτιρια και ςυγκεντρϊςεισ. Ξεχϊριςαν τα ςυλλαλθτιρια των ςιτοπαραγωγϊν ςτθ
Κεςςαλονίκθ, ςτθ Λάριςα και των ςταφιδοπαραγωγϊν ςουλτανίνασ ςτο Θράκλειο Κριτθσ.

Τον Λοφνιο του 1956 οι 800 φυματικοί του ΛΚΑ κατζβθκαν ςε 24ωρθ απεργία πείνασ,
ςε ζνδειξθ διαμαρτυρίασ για τθ διάλυςθ του ςωματείου τουσ.

Απεργιςανε ακόμα οι υπάλλθλοι του υπουργείου Οικονομικϊν, τθσ Ρολιτικισ

Αεροπορίασ (ΤΑΕ), υπάλλθλοι των κεντρικϊν δθμοςίων υπθρεςιϊν, οι περιφερειακοί
οικονομικοί υπάλλθλοι. Στθν Καβάλα πραγματοποιικθκε μεγάλθ παγκαπνεργατικι
ςυγκζντρωςθ για αναπροςαρμογι των αποδοχϊν. Τον Δεκζμβριο του 1956 απιργθςαν
64.000 εργαηόμενοι.

Στισ 9 Νοεμβρίου 1957, ςυνιλκε ςτθν Ακινα το 10ο Συνζδριο των

επαγγελματοβιοτεχνϊν Ελλάδασ, το οποίο αςχολικθκε με τα προβλιματα των 250.000
περίπου μικρϊν και μεςαίων επαγγελματικϊν και βιοτεχνικϊν επιχειριςεων.

Το Συνζδριο διαπίςτωςε ότι οι επαγγελματίεσ και βιοτζχνεσ ςυνκλίβονταν από τον

ανταγωνιςμό του ντόπιου μονοπωλιακοφ κεφαλαίου και των ξζνων εταιρειϊν και από τα
μζτρα που ζπαιρναν προσ όφελόσ τουσ οι κυβερνιςεισ.

Το ίδιο διάςτθμα προχϊρθςαν ςε νζεσ κινθτοποιιςεισ και οι αγρότεσ. Θ

ςθμαντικότερθ από αυτζσ ιταν των καπνοπαραγωγϊν του Αγρινίου (5 Νοεμβρίου), ςε
ζνδειξθ διαμαρτυρίασ για τισ εξευτελιςτικζσ τιμζσ αγοράσ των καπνϊν από τουσ
καπνζμπορουσ. Ραρά τα απαγορευτικά μζτρα τθσ κυβζρνθςθσ 5000 καπνοπαραγωγοί
κατζλαβαν τθν Εκνικι οδό Ακθνϊν - Αγρινίου - Λωαννίνων και διζκοψαν τθν κυκλοφορία. Οι
αγρότεσ υποχϊρθςαν μπροςτά ςτθ γενικι ζφοδο των δυνάμεων τθσ χωροφυλακισ, του
ςτρατοφ και τθσ πυροςβεςτικισ.

Στισ 21 Λανουαρίου του 1958, προςωπιδοφόροι δολοφόνθςαν δφο εργατικά

ςυνδικαλιςτικά ςτελζχθ, τουσ Θλία Τόφαρθ και Μιχάλθ Ρζτρου και τραυμάτιςαν τρεισ
άλλουσ.

3.A.24. ΢ΤΝΟΨΘ ΢ΤΜΠΕΡΑ΢ΜΑΣΩΝ

3.Α.24.α. Κρίςεισ για τθ διαπάλθ ςχετικά με τθ ςτρατθγικι του ΚΚΕ

από το 1950 ζωσ τθν 5θ Πλατιά Ολομζλεια τθσ ΚΕ (1955)

1. Στισ αναλφςεισ του Κόμματοσ και ςτον προςδιοριςμό του χαρακτιρα τθσ
επανάςταςθσ κυριαρχοφςε θ προ του 1917 λενινιςτικι προςζγγιςθ για «επαναςτατικι
δθμοκρατικι δικτατορία του προλεταριάτου και τθσ αγροτιάσ», με μορφι τα Σοβιζτ595 και

595
Πξφθεηηαη γηα ηε ιεληληζηηθή πξνζέγγηζε πνπ είρε δηακνξθσζεί γηα ηηο ζπλζήθεο ηεο
Σζαξηθήο Ρσζηθήο απηνθξαηνξίαο ζηελ επαλάζηαζε ηνπ 1905 θαη εγθαηαιείθζεθε απφ ην
Λέληλ κε ηηο ζέζεηο ηνπ Απξίιε 1917, κεηά ηε δηακφξθσζε ηεο αζηηθήο επαλαζηαηηθήο
θπβέξλεζεο, (Φεβξνπάξην 1917). ΢ηελ επαλάζηαζε ηνπ 1905-1907 ζηε Ρσζία είραλ
δηακνξθσζεί ηδηαίηεξεο ζπλζήθεο. Δλψ ζηε ρψξα απηή είρε αλαπηπρζεί ν κνλνπσιηαθφο
 237

αποκλείοντασ τθν αςτικι τάξθ (και του χωριοφ - κουλάκουσ) από τθ ςυμμαχία, ωσ ζνα
ςτάδιο εξουςίασ πριν τθ δικτατορία του προλεταριάτου.

Στα χρόνια τθσ Κατοχισ γίνεται λόγοσ για λαϊκι δθμοκρατία - λαοκρατία και λαϊκι
δθμοκρατικι επανάςταςθ, επί τθσ ουςίασ ζνα ςτάδιο πριν από τθν επαναςτατικι εργατικι
εξουςία, που ζχει τα χαρακτθριςτικά ενόσ εκδθμοκρατιςμζνου αςτικοφ κακεςτϊτοσ.

Το Κόμμα μασ δεν είχε τθν ανάλογθ προγραμματικι ετοιμότθτα, που κα

προςτάτευε τον ζνοπλο λαϊκό αγϊνα από ςυμφωνίεσ που τελικά ενίςχυαν τισ αςτικζσ
δυνάμεισ.

Θ Ρανελλαδικι Συνδιάςκεψθ του ΚΚΕ (Δεκζμβριοσ 1942), υπογράμμιςε ωσ εξισ τον

ςτόχο του Κόμματοσ:

«Θ ςυγκρότθςθ προςωρινισ κυβζρνθςθσ από τα κόμματα και οργανϊςεισ που

αγωνίηονται ςφμφωνα με τουσ ςκοποφσ του Εκνικοφ Απελευκερωτικοφ Μετϊπου αμζςωσ
μετά το διϊξιμο του ξζνου καταχτθτι, θ οποία κα αποκαταςτιςει τισ λαϊκζσ ελευκερίεσ, κα
ενεργιςει ελεφκερο δθμοψιφιςμα για τθ λφςθ του πολιτειακοφ ηθτιματοσ και εκλογζσ
ςυντακτικισ εκνοςυνζλευςθσ με το αναλογικό εκλογικό ςφςτθμα, αποτελεί τον πιο ςωςτό
τρόπο λφςθσ του εςωτερικοφ ηθτιματοσ και εξυπθρετεί τα ςυμφζροντα τθσ χϊρασ και του
ελλθνικοφ λαοφ. (…) Θ πραγματοποίθςθ του άμεςου πολιτικοφ ςκοποφ του κόμματόσ μασ -
εκνικι απελευκζρωςθ και λαοκρατικι λφςθ του εςωτερικοφ κακεςτϊτοσ - αποτελεί ςτθ
ςυγκεκριμζνθ ςτιγμι τθ μοναδικι επαναςτατικι κζςθ»596.

Ζκφραςθ τθσ παραπάνω γραμμισ ιταν και θ τοποκζτθςθ του Γ. Σιάντου ςτθν 44θ
Συνεδρίαςθ τθσ Ρολιτικισ Επιτροπισ Εκνικισ Απελευκζρωςθσ (ΡΕΕΑ), ςτισ 27 Λουλίου του
1944, ςε ςυηιτθςθ ςχετικι με τισ διαπραγματεφςεισ ςτο Λίβανο και το ενδεχόμενο
ςυμμετοχισ τθσ ΡΕΕΑ ςτθν Κυβζρνθςθ Ραπανδρζου:

«…Στθν Ελλάδα δεν μποροφμε να εφαρμόςουμε ςοςιαλιςμό κι’ αν ακόμα όλοσ ο

κόςμοσ μασ πει πάρτε τθν και κάνετε ςοςιαλιςμό *...+. Θ ωρίμανςθ των ςυνκθκϊν οδθγεί ςε
αςτικοδθμοκρατικζσ αλλαγζσ τθσ κατάςταςθσ *...+. Αφοφ λυκοφν όλα αυτά τα
αςτικοδθμοκρατικά προβλιματα, τότε δθμιουργοφνται οι προχποκζςεισ για να πάμε προσ
το ςοςιαλιςμό, ομαλά, μζςα ςτθ δθμοκρατικι εξζλιξθ»597.

Ζτςι, το ΚΚΕ δεν μπόρεςε να αξιοποιιςει τθν επαναςτατικι κατάςταςθ που είχε
διαμορφωκεί με τθν απελευκζρωςθ τθσ Ακινασ, ενϊ δεν εκτίμθςε αντικειμενικά το
ςυςχετιςμό των δυνάμεων. Θ φπαρξθ επαναςτατικισ κατάςταςθσ και ταυτόχρονα θ
αδυναμία του υποκειμενικοφ παράγοντα να κακοδθγιςει όχι μόνο ζναν ζνοπλο
απελευκερωτικό αγϊνα, αλλά και τθ μετατροπι του ςε επαναςτατικι πάλθ, αποτελεί
ςοβαρότατο δίδαγμα τθσ ταξικισ πάλθσ εκείνων των χρόνων.

Απόρροια τθσ προγραμματικισ αδυναμίασ του Κόμματοσ ςυνιςτοφςαν οριςμζνα

κεμελιακά λάκθ, όπωσ: Οι απαράδεκτοι ςυμβιβαςμοί ςτο Λίβανο και ςτθ ςυνζχεια. Θ
ταλάντευςθ ςτθν εκτίμθςθ τθσ πολιτικισ κατάςταςθσ μετά από τθ ςυνκθκολόγθςθ ςτθ
Βάρκιηα. Θ κακυςτζρθςθ ςτθν οργάνωςθ τθσ γενικευμζνθσ ζνοπλθσ πάλθσ.

θαπηηαιηζκφο, ε αζηηθή εμνπζία δελ είρε ζπγθξνηεζεί νινθιεξσκέλα. Παξάιιεια κε ηε

ζέζπηζε ζπληάγκαηνο θαη ηε ιεηηνπξγία δηάθνξσλ κνξθψλ θνηλνβνπιεπηηθψλ ζεζκψλ, φπσο
ηεο θξαηηθήο Γνχκαο, ν ηζάξνο παξέκελε ζηελ θεθαιή ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο.
596
ΚΚΔ Δπίζεκα Κείκελα η. 5νο , ζει. 91 -92, εθδφζεηο «΢χγρξνλε Δπνρή».
597
Αξρείν ηεο ΠΔΔΑ, Πξαθηηθά ΢πλεδξηάζεσλ, ζει. 156 - 157, εθδφζεηο «΢χγρξνλε
Δπνρή», 1990.
 238

Το ίδιο και θ αδυναμία του να διαχωρίηει τισ οργανωμζνεσ λαϊκζσ δυνάμεισ από τουσ
ςτρατιωτικοφσ και πολιτικοφσ ςτόχουσ των εγχϊριων και ξζνων αςτικϊν «ςυμμαχικϊν»
δυνάμεων ςτο Βϋ Ραγκόςμιο Ρόλεμο.

Στρατθγικι των αντιχιτλερικϊν αςτικϊν δυνάμεων ιταν θ χειραγϊγθςθ και τελικά

το κτφπθμα του ΕΑΜικοφ κινιματοσ, είτε μζςω τθσ «ςυνεργαςίασ» μαηί του, είτε μζςω τθσ
ανοιχτισ πολεμικισ, είτε και με τα δφο μαηί.

Ο Λίβανοσ ιταν θ αρχι και θ βάςθ τθσ αςτικισ ςτρατθγικισ, ενϊ θ Καηζρτα και ο
Δεκζμβρθσ αποτελοφν τουσ κρίκουσ τθσ ςυνζχειασ τθσ «Συμφωνίασ του Λιβάνου». Πλα
αυτά γίνονταν ςτο όνομα τθσ «εκνικισ ενότθτασ».

Μια μεταγενζςτερθ ιςτορικι αναφορά είναι χαρακτθριςτικι για τθ ςχζςθ τθσ

οικονομικισ ολιγαρχίασ ςτθν Ελλάδα με τισ δυνάμεισ κατοχισ:

«Στισ 4 Φεβρουαρίου 1943 οι γερμανικζσ οικονομικζσ αρχζσ ζριξαν ςτο

Χρθματιςτιριο τθσ Ακινασ 48.000 χρυςζσ λίρεσ και 1.250.000 χρυςά γαλλικά φράγκα.
Επρόκειτο για ματωμζνο χρυςάφι αρπαγμζνο από τισ χϊρεσ που κατακτικθκαν, από τισ
λεθλαςίεσ και από τισ περιουςίεσ των Εβραίων που είχαν ςταλεί ςτα κρεματόρια. Οι
ενδιαφερόμενοι δεν αςχολοφνταν με το αίμα που ζςταηε από αυτόν τον χρυςό. Τα λαμπερά
νομίςματα ζγιναν ανάρπαςτα από όλουσ εκείνουσ οι οποίοι ζβλεπαν να αυγατίηουν τα
ειςοδιματά τουσ ςε δραχμζσ και επικυμοφςαν διακαϊσ να μετατρζψουν τα κζρδθ τουσ ςε
κάτι πιο ςτακερό: ςε χρυςάφι. Στισ 28 Φεβρουαρίου, αυτι θ διά του χρυςίου αναγνϊριςθ
των υπθρεςιϊν που ο ελλθνικόσ καπιταλιςμόσ πρόςφερε ςτθ Νζα Τάξθ του ναηιςμοφ
επαναλιφκθκε: 63.000 χρυςζσ λίρεσ ζπεςαν ςτθν αγορά. Στισ 2 Μαρτίου ρίχτθκαν ςτθν
αγορά 33.000 ακόμα χρυςζσ λίρεσ, τθν επομζνθ, ςτισ 3 Μαρτίου, δφο θμζρεσ πριν από το
αιματοκφλιςμα τθσ Ακινασ, οι ςυνεργάτεσ των Γερμανϊν αμείφκθκαν διά του τρόπου
αυτοφ με ακόμα 1.700.000 χρυςά γαλλικά φράγκα. Τθν ϊρα που ςτουσ δρόμουσ τθσ
πρωτεφουςασ οι διαδθλϊςεισ του ΕΑΜ πνίγονταν ςτο αίμα από τουσ κατακτθτζσ και τθν
Αςτυνομία, αποτρζποντασ τθν επικράτθςθ τθσ δουλικισ εργαςίασ, μερικοί είχαν άλλου
τφπου αςχολίεσ: Μετροφςαν το χρυςάφι που οι υπθρεςίεσ τουσ ςτον κατακτθτι και θ
ςυμμετοχι τουσ ςτθν καταλιςτευςθ τθσ ίδιασ τουσ τθσ χϊρασ και του λαοφ τθσ, τουσ
εξαςφάλιςαν.

Αυτά τα «όργανα τθσ τάξεωσ», που ανελζθτα χτυποφςαν τισ διαδθλϊςεισ του ΕΑΜ,
είχαν πράγματι αφεντικά. Γνϊριηαν τι είδουσ κόςμο προάςπιηαν: Εκείνο των κατακτθτϊν,
των καπιταλιςτϊν, των κερδοςκόπων, των «οικονομικϊν δοςιλόγων». Και θ αγριότθτά τουσ
ιταν ευκζωσ ανάλογθ με τθν αγριότθτα τθσ λεθλαςίασ και τθσ εκμετάλλευςθσ, μζςα ςτον
αςτεριςμό των οποίων ηοφςε τότε θ Ελλάδα»598.

Θ υποβάκμιςθ ι και θ παραγνϊριςθ τθσ ταξικισ διάςταςθσ τθσ πάλθσ, είχε

εκδθλωκεί και ςτισ μάχεσ του ΕΛΑΣ τον Δεκζμβρθ του ’44 κατά των Βρετανικϊν
ςτρατευμάτων και των εγχϊριων αςτικϊν δυνάμεων που εξζφραηαν θ κυβζρνθςθ Γεωργίου
Ραπανδρζου και οι αςτικζσ ςτρατιωτικζσ δυνάμεισ («Ορεινι Ταξιαρχία», «Ω», Αςτυνομία
κλπ). Ο Δεκζμβρθσ χαρακτθρίςτθκε εκνικοαπελευκερωτικόσ αγϊνασ, αν και ιταν αγϊνασ
ταξικόσ.

Κεωρθτικι βάςθ αυτισ τθσ λακεμζνθσ ςτρατθγικισ ιταν το γεγονόσ ότι θ λφςθ
οριςμζνων αςτικοδθμοκρατικϊν, όπωσ ονομάηονταν, προβλθμάτων και θ πάλθ κατά του
φαςιςμοφ, αποςπάςκθκαν από τθ λφςθ του προβλιματοσ τθσ καπιταλιςτικισ

598
«Ρηδνζπάζηεο», 2 Μαξηίνπ 2008, άξζξν ηνπ Γηψξγνπ Μαξγαξίηε «Οη δχν θφζκνη: Ζ
Διιάδα ζηηο 5 Μαξηίνπ 1943».
 239

εκμετάλλευςθσ, γιατί ςτθν εκτίμθςθ για το χαρακτιρα του κακεςτϊτοσ ςτθν Ελλάδα
απολυτοποιικθκαν και ερμθνεφκθκαν λακεμζνα τα εξισ χαρακτθριςτικά: Θ ςυγκριτικά
κακυςτερθμζνθ καπιταλιςτικι ανάπτυξθ ςτθν Ελλάδα (κυρίωσ τθσ βιομθχανίασ, ςε ςχζςθ
με τθν αγροτικι παραγωγι), οι μακρόχρονεσ - από τθ ςφςταςι του - οικονομικοπολιτικζσ
και ςτρατιωτικοπολιτικζσ εξαρτιςεισ του ελλθνικοφ κράτουσ από τα ιςχυρά καπιταλιςτικά
κράτθ, θ λειτουργία τθσ Βαςιλείασ ωσ κζντρου εξουςίασ και θ αναςτολι πολλζσ φορζσ του
αςτικοφ κοινοβουλευτικοφ πολιτεφματοσ από δικτατορικζσ κυβερνιςεισ. Δεν κεωρικθκαν
ωσ ιδιαίτερα ιςτορικά χαρακτθριςτικά του ελλθνικοφ αςτικοφ κράτουσ, αλλά ωσ
υποδθλωτικά μθ ςυγκρότθςθσ αςτικοδθμοκρατικισ εξουςίασ.

Τελικά, αυτι θ κεωρθτικι και ςτρατθγικι αντίλθψθ κακόριςε και τθν πολιτικι
δράςθ του Κόμματοσ. Επθρζαςε τθν εκτίμθςθ για το ςυςχετιςμό δυνάμεων το 1944,
παρόλο που κατά τθν περίοδο αυτι ιταν ευνοϊκόσ. Βαςικό ςτοιχείο αποτελοφςε το γεγονόσ
ότι ιταν ζνοπλοσ ο λαόσ, ενϊ είχαν διαμορφωκεί φφτρα εξουςίασ (Λαϊκι Αυτοδιοίκθςθ,
Λαϊκι Δικαιοςφνθ κ.ά.), που κα μποροφςαν να εξελιχκοφν ςε πυρινεσ τθσ επαναςτατικισ
δράςθσ για τθν κακολικι ςφγκρουςθ με ςτόχο τθν κατάκτθςθ τθσ εργατικισ εξουςίασ. Θ
ίδια αντίλθψθ κακόριςε τθν πολιτικι του κόμματοσ και ςτο 7ο Συνζδριο (1945) και ςτα
μετζπειτα χρόνια. Άλλαξε τον Λανουάριο 1949 (υπζρβαςθ τθσ ςτρατθγικισ των ςταδίων), με
τθν ίδια αιτιολογικι βάςθ που κακόριςε και το Σχζδιο Ρρογράμματοσ (1953) το χαρακτιρα
τθσ επανάςταςθσ ωσ ςοςιαλιςτικισ, δθλαδι με κριτιριο τθν αλλαγι του ςυςχετιςμοφ των
δυνάμεων.

Αςφαλϊσ, μια κακαρι ςτρατθγικι γραμμι για τθν κατάκτθςθ τθσ εξουςίασ δεν
ςυνεπαγόταν οπωςδιποτε και τθ βεβαιότθτα τθσ νίκθσ, θ οποία εξαρτάται από πλικοσ
παραγόντων, που επθρεάηουν τον εςωτερικό και εξωτερικό ςυςχετιςμό των δυνάμεων.
Πμωσ μια ςυνεπισ ςτθν εποχι τθσ ςτρατθγικι, με τισ ανάλογεσ επιλογζσ ςτθν πολιτικι των
ςυμμαχιϊν και ςτισ μορφζσ τθσ πάλθσ ςτθν πιο ευνοϊκι χρονικι περίοδο, κα ενίςχυε τθ
δυνατότθτα νικθφόρασ ζκβαςθσ του ζνοπλου αγϊνα.

Θ ζνοπλθ πάλθ, παρότι είναι προωκθμζνθ μορφι πάλθσ, δεν ταυτίηεται

υποχρεωτικά με τθν κοινωνικι - πολιτικι επανάςταςθ που αντικειμενικά προκφπτει ωσ
ανάγκθ από τισ αντιφάςεισ τθσ ςυγκεκριμζνθσ κοινωνίασ, προςδιορίηεται από το χαρακτιρα
τθσ εποχισ.

3.Α.24.β. Οριςμζνεσ πλευρζσ του αγϊνα του Δ΢Ε

Συχνά απαςχολεί το ερϊτθμα, αν κα μποροφςε ο ΔΣΕ να νικιςει. Θ διερεφνθςι του

ζχει ςθμαςία μόνο ςτο βακμό που ςχετίηεται με τθν αναηιτθςθ των υποκειμενικϊν
αδυναμιϊν και λακϊν που επζδραςαν ςτο ςυςχετιςμό των δυνάμεων και όχι με ζνα
υποκετικό προςδιοριςμό των αντικειμενικϊν παραγόντων.

Από τθ ςκοπιά του υποκειμενικοφ παράγοντα επιςθμαίνονται: Ζπρεπε να

γενικευκεί θ ζνοπλθ πάλθ μζςα ςτα 1945 - 1946, αφοφ θ ςφγκρουςθ ιταν αναπόφευκτθ
μετά τον Δεκζμβρθ του 1944 και τισ ανθλεείσ διϊξεισ κατά των ΕΑΜιτϊν που ακολοφκθςαν
τθ Συμφωνία τθσ Βάρκιηασ. Τότε υπιρχαν ακόμα ιςχυρζσ λαϊκζσ δυνάμεισ ςτα μεγάλα
αςτικά κζντρα, ενϊ το ίδιο χρονικό διάςτθμα δεν ιταν ακόμα τόςο ιςχυρόσ ο αςτικόσ
ςτρατόσ, οφτε είχε εκκενωκεί βίαια θ φπαικροσ, γεγονόσ που λίγο αργότερα
πραγματοποιικθκε και αποςτζρθςε από τον ΔΣΕ ανκρϊπινεσ εφεδρείεσ και άλλον
εφοδιαςμό.
 240

Θ κακυςτερθμζνθ γενίκευςθ τθσ ζνοπλθσ πάλθσ είχε ωσ αποτζλεςμα να μθ ριχτοφν

ςτθ μάχθ χιλιάδεσ εργάτεσ, αλλά και να μθν αποδιοργανωκεί μεγάλο μζροσ του αςτικοφ
ςτρατοφ, ο οποίοσ είχε ςτισ γραμμζσ του χιλιάδεσ ΕΡΟΝίτεσ. Ιταν λάκοσ να κρικεί θ
επιλογι του χρόνου γενίκευςθσ τθσ ζνοπλθσ πάλθσ από το χειριςμό απζναντι ςε ζνα
πρόςωπο, τον Γ. Σιάντο.

Αυτζσ οι δυνατότθτεσ ςε μεγάλο βακμό χάκθκαν, αφοφ μόνο από τθ «Συμφωνία

τθσ Βάρκιηασ» μζχρι τον Μάρτιο του 1946, δθλαδι ςε 13 μινεσ, είχαν ςυλλθφκεί 84.931
κομμουνιςτζσ και άλλοι ΕΑΜίτεσ, θ πλθκϊρα των τρομοκρατικϊν οργανϊςεων είχε
ενιςχυκεί πολφμορφα και θ αναςυγκρότθςθ του αςτικοφ κράτουσ προχωροφςε.

Πταν ο ζνοπλοσ αγϊνασ γενικεφτθκε, αντιμετϊπιηε ιδθ μια ςοβαρι αρνθτικι

εξζλιξθ ςτο ςυςχετιςμό των δυνάμεων.

Το ΚΚΕ ςωςτά εκτιμοφςε τότε ωσ βζβαιθ τθν ζνοπλθ επίκεςθ του ιμπεριαλιςμοφ.
Ταυτόχρονα όμωσ ζπρεπε να εκτιμθκεί και θ αδυναμία που διλωνε θ βρετανικι κυβζρνθςθ
προσ τθν κυβζρνθςθ των ΘΡΑ να διατθριςει τα ςτρατεφματά τθσ ςτθν Ελλάδα, ηθτϊντασ να
αντικαταςτακοφν άμεςα από ςτρατό των ΘΡΑ. Ο εγγλζηικοσ ιμπεριαλιςμόσ είχε ιδθ
αδυνατίςει, είχε χάςει τθν πρωτοκακεδρία ςτο ιμπεριαλιςτικό ςφςτθμα. Αυτι τθ
δυνατότθτα ο Ηαχαριάδθσ επίςθσ τθν είχε επιςθμάνει:

«…Θ νίκθ θ δικι μασ ιταν δυνατι και ςε περίπτωςθ αντιπαράκεςθσ με τουσ
άγγλουσ»599.

Ραρά τθν ιττα ςτα 1944 - 1945 το λαϊκό κίνθμα είχε νωπι τθν εμπειρία του
ζνοπλου αγϊνα, των προωκθμζνων μορφϊν αμφιςβιτθςθσ και ςφγκρουςθσ με τουσ
κεςμοφσ του καπιταλιςτικοφ ςυςτιματοσ, τθν εμπειρία των φφτρων λαϊκισ εξουςίασ, ενϊ ο
γειτονικόσ βαλκανικόσ περίγυροσ διαμορφωνόταν μθ ευνοϊκόσ για τθν εδραίωςθ τθσ
καπιταλιςτικισ εξουςίασ ςτθν Ελλάδα, κάτι που ο Ηαχαριάδθσ είχε εκτιμιςει.

Ζτςι, ιταν λακεμζνθ θ τακτικι του ΚΚΕ να αναπτφξει τθν ζνοπλθ πάλθ απλϊσ ωσ
μζςον πίεςθσ για τθ διαμόρφωςθ ςυνκθκϊν ομαλισ δθμοκρατικισ πορείασ και ανάλογα με
τισ εξελίξεισ, τακτικι που είχε τθ ςφμφωνθ γνϊμθ και θγετϊν του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ
κινιματοσ.

Αυτι θ τακτικι εξθγεί και τθν αντίφαςθ, το ΚΚΕ και το ΕΑΜ να απζχουν από τισ
βουλευτικζσ εκλογζσ, αλλά λίγουσ μινεσ αργότερα να ςυμμετζχουν ςτο δθμοψιφιςμα για
τθν επάνοδο ι όχι του βαςιλιά. Εφόςον είχε ωριμάςει θ ανάγκθ τθσ ζνοπλθσ πάλθσ, θ
αποχι από τθσ εκλογζσ δεν ιταν λάκοσ. Ιταν λάκοσ οι ταλαντεφςεισ που εκδθλϊκθκαν ςτθ
γενίκευςθ τθσ ζνοπλθσ πάλθσ. Επομζνωσ θ εκτίμθςθ για τθν αποχι εντάςςεται ςε αυτι τθν
κριτικι, κακϊσ και ςτθν κριτικι τθσ ςτρατθγικισ του ΚΚΕ.

3.A.25. ΑΝΑΚΑΣΑΣΑΞΕΛ΢ ΢ΣΛ΢ Α΢ΣΛΚΕ΢ ΠΟΛΛΣΛΚΕ΢ ΔΤΝΑΜΕΛ΢ - Ο Κ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΘ΢

ΠΡΩΚΤΠΟΤΡΓΟ΢

ΟΛ ΒΟΤΛΕΤΣΛΚΕ΢ ΕΚΛΟΓΕ΢ ΣΟΤ 1956

599
Ζ 3ε ΢πλδηάζθεςε ηνπ ΚΚΔ, εθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή 2010, ζει.35.
 241

Το Ψεβρουάριο του 1955 ιδρφκθκε το «Κόμμα Ρροοδευτικϊν» με επικεφαλισ τον

Σπφρο Μαρκεηίνθ, βουλευτι εκλεγμζνο με το κόμμα «Ελλθνικόσ Συναγερμόσ» του Αλ.
Ραπάγου ςτισ εκλογζσ τθσ 9θσ Σεπτεμβρίου 1951.

Ο Σπφροσ Μαρκεηίνθσ, υπουργόσ Συντονιςμοφ ςτθν κυβζρνθςθ Ραπάγου,

παραιτικθκε ςτισ αρχζσ Απριλίου 1954, λόγω διαφωνίασ του με τον πρωκυπουργό και
ζντονθσ κριτικισ που δζχκθκε για τθν άςκθςθ τθσ νομιςματικισ και δθμοςιονομικισ
πολιτικισ. Ο Μαρκεηίνθσ είχε άμεςθ ςχζςθ με το Ραλάτι και με το ελλθνικό εμπορικό
κεφάλαιο. Ιταν ςτακερά προςανατολιςμζνοσ ςτθ ςυμμετοχι τθσ Ελλάδασ ςτο ΝΑΤΟ, ενϊ
υποςτιριξε και το άνοιγμα εμπορικϊν και οικονομικϊν ςχζςεων με τθ Σοβιετικι Ζνωςθ και
άλλα κράτθ του ςοςιαλιςτικοφ ςυςτιματοσ ςτθν Ευρϊπθ. Επίςθσ ταςςόταν υπζρ τθσ
νομιμοποίθςθσ του ΚΚΕ.

Στθν ίδρυςθ του «Κόμματοσ Ρροοδευτικϊν» ακολοφκθςαν τον Μαρκεηίνθ άλλοι 22

βουλευτζσ του κόμματοσ «Ελλθνικοφ Συναγερμοφ». Ραράλλθλα εκδθλϊκθκαν κινιςεισ
μεταξφ των δυνάμεων τθσ αντιπολίτευςθσ, που οδιγθςαν ςε ανακατατάξεισ, ςτθν
προοπτικι διαμόρφωςθσ ενόσ ιςχυροφ κόμματοσ ικανοφ να διαδεχκεί το «Συναγερμό» ςτθν
κυβζρνθςθ.

Ανάλογεσ προκζςεισ εκδθλϊκθκαν από τον Γ. Ραπανδρζου και τον Σοφοκλι

Βενιηζλο.

Ο Γ. Ραπανδρζου προςχϊρθςε ςτο «Κόμμα Φιλελευκζρων» και ανζλαβε τθ

ςυναρχθγία με τον Σ. Βενιηζλο. Θ ςυναρχθγία και θ ενιαία κομματικι ςυμπόρευςθ Γ.
Ραπανδρζου και Σ. Βενιηζλου ιταν βραχφχρονθ. Ο Σ. Βενιηζλοσ παραιτικθκε και ο Γ.
Ραπανδρζου ζμεινε μόνοσ πρόεδροσ του «Κόμματοσ Φιλελευκζρων».

Τον Απρίλιο του 1955 ο Σ. Βενιηζλοσ ίδρυςε νζο κόμμα, τθ «Φιλελεφκερθ

Δθμοκρατικι Ζνωςθ» (ΨΔΕ), ςτθν οποία προςχϊρθςαν 24 βουλευτζσ. Στθν επόμενθ
κοινοβουλευτικι περίοδο θ κοινοβουλευτικι δφναμθ τθσ ΨΔΕ, του «Κόμματοσ
Ρροοδευτικϊν» και τθσ ΕΡΕΚ, αυξομειωνόταν από προςχωριςεισ και αποχωριςεισ
βουλευτϊν.

Θ επιδείνωςθ τθσ υγείασ του πρωκυπουργοφ εκ των πραγμάτων είχε δρομολογιςει

κζμα διαδοχισ του. Λίγεσ ϊρεσ πριν το κάνατό του, ςτισ 4 Οκτωβρίου 1955, ο Ραπάγοσ
όριςε διάδοχό του το Στζφανο Στεφανόπουλο. Αιφνιδίωσ, ωςτόςο, τθν επομζνθ, ο βαςιλιάσ
ζδωςε ςτον Κ. Καραμανλι, υπουργό Δθμοςίων Ζργων τθσ κυβζρνθςθσ Ραπάγου, τθν εντολι
ςχθματιςμοφ κυβζρνθςθσ και το δικαίωμα να διαλφςει τθ Βουλι, ϊςτε να εξαναγκαςτοφν
οι ςυναγερμικοί βουλευτζσ να πεικαρχιςουν ςτθ βαςιλικι εντολι. Στισ 6 Οκτωβρίου
ορκίςκθκε θ νζα κυβζρνθςθ, με πρωκυπουργό τον Κ. Καραμανλι. Πλα τα κόμματα τθσ
αντιπολίτευςθσ ηιτθςαν εκλογζσ με υπθρεςιακι κυβζρνθςθ.

Οι κζςεισ του ΚΚΕ, για τθν κατάςταςθ που διαμορφϊκθκε ςτθ χϊρα, διατυπϊκθκαν
ςε κφριο άρκρο του περιοδικοφ «Νζοσ Κόςμοσ», τον Νοζμβριο του 1955. Στο άρκρο γινόταν
εκτίμθςθ του ρόλου και των λόγων επιλογισ του νζου πρωκυπουργοφ από τα ανάκτορα:

«*...+ Το μοναδικό προςόν του νζου πρωκυπουργοφ είναι πωσ ςυνδζεται ςτενά με
τουσ κφκλουσ του ΛΔΕΑ και τα διχτατορικά ςχζδιά τουσ και ζχει ταχκεί ενάντια ςτθν προβολι
του κυπριακοφ ςτον ΟΘΕ και υπζρ τθσ «ςυμβιβαςτικισ λφςθσ» του κυπριακοφ, δθλαδι υπζρ
τθσ αποδοχισ των αποικιακϊν προτάςεων τθσ Αγγλίασ, υπζρ τθσ ελλθνοτουρκικισ «φιλίασ»
και «ςυμμαχίασ» και υπζρ τθσ ςυνζχιςθσ τθσ πολιτικισ του ΝΑΤΟ, των αμερικάνικων
βάςεων, του ψυχροφ πολζμου κλπ.».
 242

Μετά από τθν ανάλθψθ τθσ πρωκυπουργίασ ο Καραμανλισ προςανατολίςκθκε ςτθ

διάλυςθ του «Συναγερμοφ» και ςτθν ίδρυςθ νζου κόμματοσ με τθν ονομαςία «Εκνικι
΢ιηοςπαςτικι Ζνωςθ» (Ε΢Ε). Θ Ε΢Ε ιδρφκθκε ςτισ 4 Λανουαρίου 1956 και ςυςπείρωςε τουσ
περιςςότερουσ βουλευτζσ του «Συναγερμοφ», κακϊσ και βουλευτζσ που είχαν εκλεγεί με
άλλα κόμματα, όπωσ ο Ευάγγελοσ Αβζρωφ-Τοςίτςασ, ο Κωνςταντίνοσ Τςάτςοσ, ο Γρ.
Καςιμάτθσ και άλλοι.

Στισ 11 Λανουαρίου 1956 διαλφκθκε θ Βουλι και προκθρφχκθκαν εκλογζσ για τισ 19
Ψεβρουαρίου.

Στισ 17 Λανουαρίου ανακοινϊκθκε θ δθμιουργία εκλογικοφ ςυναςπιςμοφ με τον

τίτλο «Δθμοκρατικι Ζνωςισ», ςτον οποίο ςυμμετείχαν το «Κόμμα των Ψιλελευκζρων» (Γ.
Ραπανδρζου), θ ΕΔΑ, θ «Ψιλελεφκερθ Δθμοκρατικι Ζνωςθ» (Σ. Βενιηζλοσ), θ «Εκνικι
Ρροοδευτικι Ζνωςθ Κζντρου» (Σ. Ραπαπολίτθσ), το «Δθμοκρατικό Κόμμα Εργαηόμενου
Λαοφ» (Α. Σβϊλοσ- Γ. Καρτάλθσ), το «Λαϊκό Κόμμα» (Κ. Τςαλδάρθσ) και το «Κόμμα Αγροτικό
και Εργατικό» (Αλ. Μπαλτατηισ). Επικεφαλισ τθσ ςυνεργαςίασ τζκθκε ο Γεϊργιοσ
Ραπανδρζου.

Αυτι θ εκλογικι ςυνεργαςία ςυςπείρωνε τισ περιςςότερεσ πολιτικζσ δυνάμεισ του

λεγόμενου «κεντρϊου» χϊρου και επεκτεινόταν προσ τα δεξιά (με τθ ςυμμετοχι του
«Λαϊκοφ Κόμματοσ») και προσ τα αριςτερά (ΕΔΑ). Θ ςυνεργαςία τθσ ΕΔΑ
πραγματοποιικθκε με τθν απόφαςθ τθσ 5θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ (1955).

Θ «Δθμοκρατικι Ζνωςθ» πρόβαλε τισ εξισ πολιτικζσ κζςεισ:

1) Εφαρμογι ελλθνικισ εξωτερικισ πολιτικισ που να ανταποκρίνεται κάκε φορά

ςτα εκνικά ςυμφζροντα και να εξαςφαλίηει τθν εκνικι αξιοπρζπεια. 2) Ανζνδοτθ
υποςτιριξθ τθσ αυτοδιάκεςθσ τθσ Κφπρου. 3) Εφαρμογι εςωτερικισ πολιτικισ που να
εξαςφαλίηει τθν ελεφκερθ λειτουργία του δθμοκρατικοφ πολιτεφματοσ. Κατάργθςθ τθσ
εκτόπιςθσ και των αςτυνομικϊν φακζλλων. Ωοριγθςθ αμνθςτείασ. Μζτρα για τθν
υπεράςπιςθ των οικονομικϊν ςυμφερόντων των εργαηομζνων.

Στισ εκλογζσ600 θ «Δθμοκρατικι Ζνωςισ» αναδείχκθκε πρϊτθ, με 48,12%, ωςτόςο

κυβζρνθςθ ςχθμάτιςε θ Ε΢Ε, που πιρε το 47,41% των ψιφων.

3.Α.26. ΣΟ ΔΘΜΟΨΘΦΙ΢ΜΑ ΢ΣΘΝ ΚΤΠΡΟ

Θ ΠΟΛΙΣΙΚΘ ΣΩΝ ΕΛΛΘΝΙΚΩΝ ΚΤΒΕΡΝΘ΢ΕΩΝ

3.Α.26.α. Ιςτορικι ειςαγωγι

600
Ζ «Γεκνθξαηηθή Έλσζηο» ζπγθέληξσζε κεγαιχηεξν πνζνζηφ ςήθσλ (48,12%) απφ
εθείλν ηεο ΔΡΔ (47,41%). Οκσο, ιφγσ ηνπ εθινγηθνχ ζπζηήκαηνο, ε ΔΡΔ ζπγθέληξσζε
απφιπηε πιεηνςεθία 165 βνπιεπηηθψλ εδξψλ, ελψ ε «Γεκνθξαηηθή Δλσζε» πήξε 132 έδξεο
(3 έδξεο πήξε ν ΢πλδπαζκφο Αλεμαξηήησλ). Απφ ηηο 132 έδξεο ηεο «Γεκνθξαηηθήο Δλσζεο»,
ε ΦΓΔ πήξε 43, ην «Κφκκα ησλ Φηιειεπζέξσλ» 25, ε ΔΓΑ 18, ην «Γεκνθξαηηθφ Κφκκα
Δξγαδφκελνπ Λανχ» 20, ε ΔΠΔΚ 15, ην «Αγξνηηθφ θαη Δξγαηηθφ Κφκκα» 7, ην «Λατθφ
Κφκκα» 3.
 243

Από τισ αρχζσ τθσ δεκαετίασ του 1950 το Κυπριακό601 ςυνδζκθκε άμεςα με τθν
εξωτερικι πολιτικι των ελλθνικϊν κυβερνιςεων και γριγορα αποτζλεςε παράγοντα
επίδραςθσ ςτισ εςωτερικζσ εξελίξεισ τθσ Ελλάδασ.

Μζχρι το 1974, που ζγινε θ ειςβολι των τουρκικϊν ςτρατευμάτων ςτθν Κφπρο, θ
πολιτικι των ελλθνικϊν κυβερνιςεων κυμάνκθκε, άλλοτε ςτθ κζςθ για τθν ζνωςθ τθσ
Κφπρου με τθν Ελλάδα ι ςτθ κζςθ τθσ αυτοδιάκεςθσ, που εμπεριείχε το ςτόχο τθσ ζνωςθσ,
άλλοτε ςτθ γραμμι τθσ δεςμευμζνθσ ανεξαρτθςίασ τθσ Κφπρου (όπωσ αυτι εκφράςτθκε με
τισ ςυμφωνίεσ τθσ Ηυρίχθσ και του Λονδίνου) και άλλοτε ςτθν ζνωςθ με ανταλλάγματα προσ
τθν Τουρκία, που εξ αντικειμζνου εμπεριείχε το ςτοιχείο τθσ διχοτόμθςθσ ι και τθσ διπλισ
ζνωςθσ.

Μπαίνοντασ ςτθ δεκαετία του 1950, θ ελλθνικι αςτικι τάξθ και τα κόμματά τθσ
είδαν αρχικά τθν αναηωπφρωςθ του Κυπριακοφ ςαν επικίνδυνο φορτίο για τθν Ελλάδα. Θ
τζτοια ςτάςθ τθσ ελλθνικισ αςτικισ τάξθσ εξθγείται από το γεγονόσ ότι είχε να λφςει πολλά
ηθτιματα μετά τον ζνοπλο αγϊνα 1946 - 1949 και επιπλζον από το ότι θ ςτρατθγικι τθσ
ςτθριηόταν ςε μεγάλο βακμό ςτισ ΘΡΑ, τον πιο ςτενό ςφμμαχό τθσ διεκνϊσ, αλλά και ςτθ
Βρετανία.

Ωαρακτθριςτικι τθσ ςτάςθσ που κρατοφςαν αρχικά οι ελλθνικζσ κυβερνιςεισ, ιταν

θ απάντθςθ του αντιπροζδρου τθσ κυβζρνθςθσ Γ. Ραπανδρζου ςτο αίτθμα του δθμάρχου
Λευκωςίασ, ςτισ 4 Απριλίου του 1950, να αξιοποιιςει θ ελλθνικι κυβζρνθςθ τα
αποτελζςματα του δθμοψθφίςματοσ που διεξιχκθ ςτθν Κφπρο το 1950:

601
Σν Κππξηαθφ δήηεκα έρεη ηηο ξίδεο ηνπ ζην ιεγφκελν «Αλαηνιηθφ δήηεκα».
Αθεηεξία ηνπ είλαη νη άκεζεο ζηξαηησηηθέο θαη δηπισκαηηθέο επεκβάζεηο ησλ κεγάισλ
δπλάκεσλ ζηελ απψιεηα ησλ θηήζεσλ ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο, θαηά ην ηειεπηαίν
ηέηαξην ηνπ 19νπ αηψλα. Ζ Κχπξνο, θαηνηθεκέλε ζην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο απφ
ειιελφγισζζν, νξζφδνμν πιεζπζκφ, παξαρσξήζεθε ζηελ Αγγιία ην 1878 κε κπζηηθέο
δηαπξαγκαηεχζεηο. Ζ ζπκθσλία κεηαμχ ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο θαη ηεο Αγγιίαο
παξαρσξνχζε ηε ρξήζε ηεο Κχπξνπ ζηελ Αγγιία, γηα ηελ εγθαηάζηαζε βάζεσλ ζε απηήλ,
έλαληη ελφο εηήζηνπ ρξεκαηηθνχ πνζνχ θαη νξηζκέλσλ ζξεζθεπηηθψλ πξνλνκίσλ γηα ην
κνπζνπικαληθφ (κεηνλνηηθφ) πιεζπζκφ ηεο Κχπξνπ. Ζ Οζσκαληθή Απηνθξαηνξία
δηαηεξνχζε ηππηθή θπξηφηεηα ηεο Κχπξνπ, ε δε Αγγιία ήηαλ ππνρξεσκέλε λα επηζηξέςεη ηελ
Κχπξν ζηελ Οζσκαληθή Απηνθξαηνξία, εάλ ε Ρσζία επέζηξεθε ηα εδάθε ηεο Αξκελίαο ηα
νπνία είρε θαηαθηήζεη θαηά ηνλ ξσζν - ηνπξθηθφ πφιεκν. ΢ε απηή ηελ πεξίπησζε έπαπε λα
ηζρχεη ν ιφγνο ηεο ζπκθσλίαο, πνπ ήηαλ ε ζηξαηησηηθή ζηήξημε ηεο Οζσκαληθήο
Απηνθξαηνξίαο απφ ηε Μ. Βξεηαλία έλαληη ησλ επεθηαηηθψλ πξνζέζεσλ ηεο Απηνθξαηνξηθήο
Ρσζίαο ζηηο αζηαηηθέο θηήζεηο ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο. ΢ηηο 7 Ηνπιίνπ 1878 νη
Βξεηαλνί απνβηβάζηεθαλ ζηελ Κχπξν θαη αλαθήξπμαλ ηελ θαηνρή ηεο απφ ην βξεηαληθφ
ζηέκκα.
Σελ Κχπξν δηνηθνχζε άγγινο αξκνζηήο, ζηνλ νπνίν εμ αξρήο δηαηππψζεθε απφ ηηο
εθθιεζηαζηηθέο αξρέο ησλ ειιελνθππξίσλ ε ζέιεζε λα ελσζνχλ κε ην ειιεληθφ θξάηνο,
αίηεκα ζην νπνίν δελ αληαπνθξίζεθε ε Αγγιία. Σππηθά, γηαηί δελ είρε ηελ ςηιή θπξηφηεηα,
νπζηαζηηθά, γηαηί ήηαλ απηφλνκν ην ζπκθέξνλ ηεο γηα βάζεηο ζηελ Κχπξν. Ζ Κχπξνο είρε
ηδηαίηεξε ζηξαηεγηθή ζεκαζία ιφγσ ηεο ζέζεο ηεο κεηαμχ ηξηψλ επείξσλ, αιιά θαη ησλ
κεηαιιεπκάησλ πνπ δηέζεηε.
Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ Α΄ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ ε Μ. Βξεηαλία είρε πξνηείλεη ζην
ειιεληθφ θξάηνο ηελ είζνδφ ηνπ ζηνλ πφιεκν κε «αληάιιαγκα» ηελ παξαρψξεζε ηεο
Κχπξνπ, πξφηαζε ε νπνία δελ έγηλε απνδεθηή απφ ηνλ βαζηιηά θαη ηελ θπβέξλεζε ηεο
Αζήλαο.
Ζ Κχπξνο πξνζαξηήζεθε πιήξσο σο απνηθία ηεο Μ. Βξεηαλίαο κεηά ηελ έθβαζε
ηνπ Α΄ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ θαη αλαγλσξίζηεθε σο ηέηνηα απφ ηελ Σνπξθία κε ηε ΢πλζήθε
ηεο Λσδάλεο (1923).
 244

«Θ Ελλάσ ςιμερον αναπνζει με δφο πνεφμονασ, του μεν αγγλικοφ, του δε

αμερικανικοφ και δι’ αυτό, δεν μπορεί, λόγω του κυπριακοφ, να πάκθ αςφυξίαν ...»602.

Γι’ αυτό και μζχρι το 1954, θ κυβζρνθςθ Σοφοκλι Βενιηζλου αρχικά, ο ςυναςπιςμόσ
ΕΡΕΚ-Ψιλελευκζρων που τθ διαδζχκθκε, αλλά και θ κυβζρνθςθ Ραπάγου ςτθ ςυνζχεια,
αρνοφνταν να διεκνοποιιςουν το Κυπριακό. Κινοφνταν όπωσ υποδείκνυαν και οι ΘΡΑ, να
παραμείνει το πρόβλθμα ςτο πλαίςιο τθσ ελλθνοβρετανικισ ςυμμαχίασ. Ρίεηαν, διά τθσ
διπλωματικισ οδοφ, να υπάρξει ζςτω μια υπόςχεςθ τθσ Μ. Βρετανίασ για τθ μελλοντικι
αυτοδιάκεςθ τθσ Κφπρου, υποςχόμενεσ τθν εξαςφάλιςθ των βρετανικϊν βάςεων ςτθν
Κφπρο «και ίςωσ αλλαχοφ τθσ ελλθνικισ επικρατείασ»603. Ο Ν. Ρλαςτιρασ ιταν ξεκάκαροσ
ςε αυτό το κζμα ακόμα και κατά τθ ςυνάντθςι του με τθν αντιπροςωπεία τθσ «Εκναρχίασ»,
όταν αυτι τον επιςκζφκθκε, τον Απρίλιο του 1950, μετά το δθμοψιφιςμα ςτθν Κφπρο.
Διλωςε:

«Θ κυβζρνθςισ εκφράηει τθν ελπίδα τθσ ικανοποιιςεωσ του πανελλθνίου πόκου

εντόσ των πλαιςίων τθσ αγγλοελλθνικισ φιλίασ, τθν οποίαν επικυμεί αδιατάρακτον»604.

Οι παράγοντεσ που επζβαλαν ςτθ ςυνζχεια τθν ζνταξθ του Κυπριακοφ ςτθν
ελλθνικι εξωτερικι πολιτικι ιταν οι ακόλουκοι:

Θ επιδίωξθ τθσ ελλθνοκυπριακισ αςτικισ τάξθσ ςτθν Κφπρο να αποτινάξει τον

εγγλζηικο αποικιακό ηυγό και να ενωκεί θ Κφπροσ με τθν Ελλάδα. Ταυτόχρονα με τθν πίεςθ
τθσ πάλθσ του κυπριακοφ ελλθνιςμοφ αςκοφςε πίεςθ και θ αντίςτοιχθ πάλθ του ελλθνικοφ
λαοφ, τισ αντιιμπεριαλιςτικζσ διακζςεισ του οποίου όξυναν οι κθριωδίεσ των Εγγλζηων ςτθν
Κφπρο.
Θ εντεινόμενθ παρζμβαςθ ςτθν Κφπρο των τουρκικϊν κυβερνιςεων, τθν οποία
ευνοοφςε θ Βρετανία.
Στον κυπριακό χϊρο, το ΑΚΕΛ, αντιμετωπίηοντασ τθ ςκεναρι άρνθςθ τθσ
αντικομμουνιςτικισ «Εκναρχίασ» για ενωτικό απελευκερωτικό αγϊνα, ανζλαβε τθν

602
Γ. Καηζνχιεο: «Ηζηνξία ηνπ ΚΚΔ», η. Ε, ζει. 154, 1950 - 1968, εθδφζεηο «Νέα
΢χλνξα».
Δίλαη εμίζνπ ραξαθηεξηζηηθή ε ηνπνζέηεζε ηνπ Ν. Πιαζηήξα, θαηά ην επφκελν έηνο,
ην 1951, φηαλ ήηαλ πάιη πξσζππνπξγφο ηεο Διιάδαο θαη ζπλαληήζεθε γηα πξψηε θνξά κε
ηνλ Μαθάξην Γ΄ ππφ ηελ ηδηφηεηά ηνπ σο αξρηεπηζθφπνπ: «Αλ ήξρεζν εηο ηελ πησρηθήλ κνπ
θαιχβε θαη κνπ εδήηεηο λα πάσ λα πνιεκήζσ δηα ηελ Κχπξνλ, ζα ην έθαλα επραξίζησο, δηφηη
είκαη ζηξαηηψηεο. Αιιά έξρεζαη εηο ην Γξαθείνλ ηνπ Πξσζππνπξγνχ ηεο Διιάδνο θαη κνπ
δεηάο λα θάςσ ηελ Διιάδα, ρσξίο λα κπνξψ λα σθειήζσ ηελ Κχπξν. Κάζηζε ινηπφλ ήζπρα»
(Δπάγγεινπ Αβέξσθ-Σνζίηζα, Ηζηνξία ρακέλσλ επθαηξηψλ, (Κππξηαθφ 1950-1963), ηφκνο
Α΄, ζει. 22, εθδ. Βηβιηνπσιείνλ ηεο «Δζηίαο»).
Οη δειψζεηο απηέο δείρλνπλ θαη κηα δηαρξνληθή ζπλέπεηα ησλ αζηηθψλ πνιηηηθψλ
δπλάκεσλ ηεο Διιάδαο, σο πξνο ην Κππξηαθφ δήηεκα, θαζψο ήδε ν «εζλάξρεο» ηνπο Δι.
Βεληδέινο, θαηαδηθάδνληαο ηελ εμέγεξζε ζηελ Κχπξν ηνλ Οθηψβξε ηνπ 1931
(«Οθησβξηαλά») θαη ηε ζπκπαξάζηαζε πνπ εθθξάζηεθε ζε απηήλ ζηελ Διιάδα δήισλε: «Ζ
δηαηήξεζηο ζηελφηαηα θηιηθψλ ζρέζεσλ πξνο ηελ Μεγάιελ Βξεηαλίαλ απεηέιεζε πάγηαλ
πνιηηηθήλ ηεο Διιάδνο απφ ηεο δεκηνπξγίαο ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο. ΋ζνη λνκίδνπλ φηη
ζπκθέξεη λα δηαηαξαρζνχλ αη ζρέζεηο αχηαη, δηφηη ηνηνπηνηξφπσο εκπνξεί λα εμαλαγθαζζή ε
Αγγιία λα καο παξαρσξήζε ηελ Κχπξνλ, είλαη πξνθαλψο άλζξσπνη αθαηαιφγηζηνη». (Π.
Παπαπνιχβηνπ, Ζ ληθεθφξα πνξεία... πξνο ηελ ήηηα, ζην «Κχπξνο - ε Οδχζζεηα ηεο
αλεμαξηεζίαο», Δ-Ηζηνξηθά, 16 Φεβξνπαξίνπ 2008, ζει. 47).
603
Δπάγγεινπ Αβέξσθ-Σνζίηζα, «Ηζηνξία ρακέλσλ επθαηξηψλ, Κππξηαθφ 1950-1963»,
ηφκνο Α΄, ζει. 31, εθδ. Βηβιηνπσιείνλ ηεο «Δζηίαο».
604
Γ. Εσΐδε - Σ. Αδάκνπ, «Ζ πάιε ηεο Κχπξνπ γηα ηε ιεθηεξηά», ζει. 110-111,
Πνιηηηθέο θαη Λνγνηερληθέο Δθδφζεηο, 1960.
 245

πρωτοβουλία ςυλλογισ υπογραφϊν και προκιρυξθσ δθμοψθφίςματοσ για τθν

αυτοδιάκεςθ τθσ Κφπρου, που προβλεπόταν να γίνει το Δεκζμβριο του 1949605. Θ
«Εκναρχία» προκιρυξε παρόμοιο δθμοψιφιςμα για τον Λανουάριο του 1950, με αίτθμα τθν
ζνωςθ τθσ Κφπρου με τθν Ελλάδα.

Το ΑΚΕΛ, εκτιμϊντασ ότι θ ενιαία δράςθ μποροφςε να είναι πολφ πιο

αποτελεςματικι, παραιτικθκε από τθ δικι του πολιτικι κζςθ και πρωτοβουλία,
ςτθρίηοντασ τισ αντίςτοιχεσ τθσ «Εκναρχίασ».

Το δθμοψιφιςμα ζγινε με τθ μορφι τθσ ςυλλογισ υπογραφϊν και ςυγκζντρωςε

υπζρ του αιτιματοσ τθσ ζνωςθσ το 95,7% των Ελλθνοκυπρίων606. Τα αποτελζςματα του
δθμοψθφίςματοσ κοινοποιικθκαν προσ τισ κυβερνιςεισ τθσ Ελλάδασ και τθσ Μ. Βρετανίασ,
κακϊσ και προσ το Γενικό Γραμματζα του ΟΘΕ.

Θ ςτάςθ τθσ βρετανικισ κυβζρνθςθσ ιταν αρνθτικι, όπωσ ιταν αρνθτικι και ςτισ
ανάλογεσ κινιςεισ και προτάςεισ που ζγιναν ςτθ ςυνζχεια από τθν κυβζρνθςθ Ραπάγου.

Ζγινε για μια ακόμθ φορά φανερό ότι θ Βρετανία δεν ιταν δυνατό να ςυναινζςει
ςτθν ζνωςθ, υπεραςπίηοντασ τισ κζςεισ τθσ ςτθν Ανατολικι Μεςόγειο. Στο πλαίςιο αυτό,
όπωσ επιβεβαιϊκθκε με δραματικό τρόπο λίγο αργότερα, με προβοκάτςιεσ όξυνε τισ
ελλθνοτουρκικζσ αντικζςεισ, δθμιουργϊντασ βακιζσ αντικζςεισ μεταξφ των τουρκοκφπριων
και τουσ ελλθνοκφπριων.

Στον αντίποδα τθσ αντίλθψθσ ότι το Κυπριακό αποτελεί «ελλθνοβρετανικι

υπόκεςθ» βρίςκονταν οι πρωτοβουλίεσ του Εκνικοφ Απελευκερωτικοφ Συναςπιςμοφ
(ΕΑΣ)607, που ξεκίνθςαν τθν ίδια ακριβϊσ περίοδο (Μάιοσ 1950) με τθν αποςτολι «Εκνικισ
Λαϊκισ Ρρεςβείασ» ςτο εξωτερικό, για τθ διαφϊτιςθ τθσ διεκνοφσ κοινισ γνϊμθσ ςε ςχζςθ
με τθν πάλθ του κυπριακοφ λαοφ για αυτοδιάκεςθ. Θ επιτυχία τθσ αποςτολισ τθσ
«Ρρεςβείασ» φαίνεται ότι ανθςφχθςε τθν ελλθνικι κυβζρνθςθ, θ οποία και δεν τθσ
χοριγθςε βίηα ειςόδου ςτθν Ελλάδα (το ίδιο ςυνζβθ και ςτισ ΘΡΑ). Ακόμα πιο κακαρά αυτι
θ ανθςυχία εκφράςτθκε από τισ ςτιλεσ των «Ελλθνικϊν Χρονικϊν» (21 Μαΐου 1950):

«Ροία κα είναι θ ςτάςισ τθσ ελλθνικισ κυβερνιςεωσ όταν οι κφπριοι κομμουνιςταί

κα επιτφχουν από τθν Σοβιετικιν Κυβζρνθςιν να φζρθ ενϊπιον του ΟΘΕ το κυπριακόν; Τι να
κάμθ; Να καταψθφίςθ; Να υπεραςπίςθ τθν ςοβιετικιν πρόταςιν; Και εισ τθν πρϊτθν και εισ
τθν δευτζραν περίπτωςιν θ Ελλάσ κα διαςυρκι»608.

Τον Σεπτζμβριο του 1950 αντιπροςωπεία τθσ «Εκναρχίασ» ταξίδεψε ςτθν

Ουάςιγκτον και ςτθ Ν. Υόρκθ για να γνωςτοποιιςει τα αποτελζςματα του δθμοψθψίςματοσ
ςτθν κυβζρνθςθ των ΘΡΑ και ςτον ΟΘΕ. Ρροβάλλοντασ τον «κομμουνιςτικό κίνδυνο», ςτο
υπόμνθμα που παραδόκθκε ςτθν αμερικανικι κυβζρνθςθ, τονιηόταν μεταξφ άλλων:

605
΋ρη ηπραία, ηνλ Γεθέκβξην ηνπ 1949, δεκνζηεχζεθε ζηνλ αζελατθφ ηχπν δήισζε
ηνπ Βξεηαλνχ Τπνπξγνχ ΢ηξαηησηηθψλ ΢ίλγνπει φηη «... δελ ππάξρεη ζηελ Κχπξν θακηά
εθδήισζε γηα ηελ έλσζή ηεο κε ηελ Διιάδα».
Γ. Εστδε - Σ. Αδάκνπ, «Ζ πάιε ηεο Κχπξνπ γηα ηε ιεπηεξηά», ζει. 110, Πνιηηηθέο
θαη Λνγνηερληθέο Δθδφζεηο, 1960.
606
Τπέξ ηεο έλσζεο ππέγξαςαλ θαη πνιινί Αξκέληνη θαη Μαξσλίηεο, αιιά θαη θάπνηνη
απφ ηνπο Σνπξθνθππξίνπο.
607
Μέησπν πνπ ηδξχζεθε κε πξσηνβνπιία ηνπ ΑΚΔΛ, ηελ 1 Γεθεκβξίνπ 1947.
608
Γ. Εσΐδε - Σ. Αδάκνπ, «Ζ πάιε ηεο Κχπξνπ γηα ηε ιεθηεξηά», ζει. 112, Πνιηηηθέο
θαη Λνγνηερληθέο Δθδφζεηο, 1960.
 246

«Θ μθ πραγματοποίθςισ τθσ δικαίασ αξιϊςεωσ του Κυπριακοφ λαοφ κα επζτρεπεν

εισ τουσ Κομμουνιςτάσ να εκμεταλλευκοφν το ηιτθμα τοφτο, όχι μόνον εν Κφπρω και Ελλάδι
αλλά και διεκνϊσ επίςθσ. Τίποτε δεν κ' απζβαινε περιςςότερον εξυπθρετικόν τθσ
υποκζςεωσ του Κομμουνιςμοφ από τθν υπό τθσ Μεγάλθσ Βρεττανίασ ςυνζχιςιν τθσ
κατακρατιςεωσ τθσ Κφπρου»609.

Θ αντιπροςωπεία απζφυγε να ςυναντθκεί ςτθ Ν. Υόρκθ με τουσ αντιπροςϊπουσ

των ςοςιαλιςτικϊν κρατϊν.

3.Α.26.β. Οι κζςεισ του ΚΚΕ για το Κυπριακό

Στα χρόνια του ζνοπλου αγϊνα 1946-1949, το ΚΚΕ πρόβαλε το ςφνκθμα «Λεφτερθ
Κφπροσ ςτθ Λεφτερθ Ελλάδα».

Στισ 27 Λουνίου 1950, από το ραδιοφωνικό ςτακμό «Ελεφκερθ Ελλάδα» μεταδόκθκε

μινυμα του Ν. Ηαχαριάδθ με τίτλο «Οι Ζλλθνεσ πατριϊτεσ και θ Ζνωςθ με τθν Κφπρο». Το
μινυμα ανζφερε ότι «το παγκφπριο δθμοψιφιςμα υπζρ τθσ Ζνωςθσ με τθν Ελλάδα
ξαναζβαλε ςτθν θμεριςια διάταξθ το ηιτθμα αυτό που ςυγκινεί κατάβακα τθν κάκε
ελλθνικι ψυχι».

Το μινυμα τόνιηε και τα εξισ:

«Εκείνο λοιπόν, που πρϊτα απόλα ςιμερα χρειάηεται ςτθν Ελλάδα είναι οι λαϊκζσ
οργανϊςεισ και τα δθμοκρατικά κόμματα όχι μόνο να πάρουν ξεκάκαρθ κζςθ ςτο ηιτθμα
τθσ ζνωςθσ μα και να προχωριςουν ςτθν ενιαία, με τισ λαϊκζσ οργανϊςεισ τθσ Κφπρου,
εμφάνιςθ και εκδιλωςθ του αγϊνα για τθν ζνωςθ. Να προχωριςουν *...+ ςτθν οργάνωςθ
τθσ πάλθσ του λαοφ τθσ Ελλάδασ για τθν ζνωςθ, πάλθσ που είναι ζνα κομμάτι του αγϊνα
μασ για τθ λεφτεριά και ανεξαρτθςία τθσ Ελλάδασ, μια και εχκρόσ, ο καταχτθτισ είναι ο
ίδιοσ, οι αμερικανοάγγλοι ιμπεριαλιςτζσ και τα τςιράκια οι λακζδεσ που δουλεφουν ςτ’
αφεντικά αυτά είναι επίςθσ οι ίδιοι μοναρχοφαςίςτεσ (…).

Θ ςυγκζντρωςθ ςτον Ρανακθναϊκό πρζπει να είναι ζνασ μεγαλειϊδθσ παλλαϊκόσ

ςυναγερμόσ με ζνα επιβλθτικό ςφνκθμα: ΕΝΩΣΘ! Κάτω οι κατακτθτζσ! Κάτω οι διαςπαςτζσ.
*...+ Φυςικά, δεν πρζπει οφτε λεφτό να ξεχνάμε ότι ςτο πρόςωπο του Ρλαςτιρα και
Ραπαντρζα, του Τςαλδάρθ και Σπυρίδωνα, του Ραφλου και Ραπάγου, του Βενιηζλου και
Τςουδεροφ που όλοι τουσ όπωσ και ολόκλθρθ θ μοναρχοφαςιςτικι μαφία είναι
φαςουλιδεσ των αγγλοαμερικάνων, ότι ςτο πρόςωπο πολλϊν διαςπαςτϊν από τθν Κφπρο,
θ Ζνωςθ ζχει εχκροφσ»610.

Το Νοζμβρθ του 1951, οι κζςεισ του ΚΚΕ εκφράςτθκαν ςτο περιοδικό «Νζοσ
Κόςμοσ» με το άρκρο «Θ Ράλθ του Κυπριακοφ Λαοφ για τθ Λεφτεριά και τθν Ειρινθ»611. Το
άρκρο ζπαιρνε κζςθ υπζρ τθσ Ζνωςθσ τθσ Κφπρου με τθν Ελλάδα ακόμα και ςτισ ςυνκικεσ

609
Αλδξέα Φάληε, «Κππξηαθφ 1950-1960 - Ο εληαθηαζκφο (ελφο “γιπθχηαηνπ”
νλείξνπ) ηεο Έλσζεο», ζει. 50, Λεπθσζία 1995.
610
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 61957: Ρ/΢ «ΔΔ»: ΢ρφιην Ν. Εαραξηάδε κε ηίηιν: «Οη
έιιελεο παηξηψηεο θαη ε Έλσζε κε ηελ Κχπξν» ΑΓ 1837 - 27/6/1950.
611
«Νένο Κφζκνο», Ννέκβξεο 1951, άξζξν ησλ Γηάλλε Ησαλλίδε - Πέηξνπ Ρνχζνπ -
Κψζηα Κνιηγηάλλε, κειψλ ηνπ ΠΓ, ζει. 23-41.
 247

τθσ «αμερικανοκρατείασ». Ζκανε εκτενι ιςτορικι αναςκόπθςθ τθσ δράςθσ του ΚΚ Κφπρου
και του ΑΚΕΛ ζωσ τα πρϊτα μεταπολεμικά χρόνια και εκτιμοφςε τθν τότε δράςθ του ΑΚΕΛ:

«…Με βάςθ τθν ταχτικι του Ενιαίου εκνικοφ μετϊπου για τθν Ζνωςθ με τθν Ελλάδα,
το ΑΚΕΛ ςυνενϊνει όλεσ τισ εκνικζσ δυνάμεισ ςτθν πάλθ ενάντια ςτον ιμπεριαλιςμό *...+
αποςπά τθν πρωτοβουλία απ’ τθν αςτοτςιφλικάδικθ θγεςία, τθ λεγόμενθ “εκναρχία”, και
προωκεί ζτςι τθν εργατικι τάξθ επικεφαλισ του εκνικοφ απελευκερωτικοφ μετϊπου.

*...+ βαςικό κακικον του ΑΚΕΛ είνε: ν’ αναπτφξει τον παλλαϊκό αγϊνα για τθν ειρινθ
ενάντια ςτθν μετατροπι τθσ Κφπρου ςε πολεμικι βάςθ, να αναπτφξει τουσ αγϊνεσ του λαοφ
για τισ άμεςεσ οικονομικζσ και πολιτικζσ του διεκδικιςεισ (πάλθ για το ψωμί, ενάντια ςτθν
τρομοκρατία, κλπ.), να ςφυρθλατιςει παραπζρα το πιο πλατφ εκνικό δθμοκρατικό μζτωπο
για τθν Ζνωςθ με τθν Ελλάδα, απομονϊνοντασ τουσ πράχτορεσ του ιμπεριαλιςμοφ. Θ πάλθ
αυτι δεν νοείται παρά ςε ςτενό δεςμό με τθν πάλθ ολόκλθρου του ελλθνικοφ λαοφ για τθν
ελεφκερθ και λαοκρατοφμενθ Ελλάδα, ςαν κομμάτι του παγκόςμιου ςτρατόπεδου τθσ
ειρινθσ και τθσ δθμοκρατίασ».

«…παρά τισ επιτυχίεσ και ιδιαίτερα μετά το 6ο Συνζδριο του ΑΚΕΛ ςτα 1949, που
διόρκωςε το λάκοσ τθσ “αυτοκυβζρνθςθσ”612». Επίςθσ ςτο άρκρο εκτιμάται ότι:

«… λείπει από το ΑΚΕΛ, θ ςαφινεια και θ κακαρότθτα ςτθ ςτρατθγικι και τθν
ταχτικι του κόμματοσ, που εκφράηεται ςτο ςφνκθμα τθσ Ζνωςθσ *...+

*...+ Θ λφςθ του εκνικοφ δεν είναι ηιτθμα ςυντάγματοσ, αλλά βαςικά ηιτθμα
μαηικισ, λαϊκισ, επαναςτατικισ πάλθσ.

Θ βακφτερθ κοινωνικι ουςία του εκνικοφ ηθτιματοσ ςτο ιμπεριαλιςτικό ςφςτθμα

είνε θ πάλθ τθσ αγροτιάσ για τθ γθ και το ξεςκλάβωμα*...+

Το εκνικό ηιτθμα τθσ Κφπρου είνε κομμάτι τθσ πάλθσ του ελλθνικοφ λαοφ για τθν
αποτίναξθ του αγγλοαμερικάνικου ιμπεριαλιςμοφ, που δυναςτεφει και τθν Κφπρο και
ολόκλθρθ τθν Ελλάδα και ολόκλθρθ τθ Μζςθ Ανατολι *...+

*...+ Οι γνϊμεσ που διατυπϊνονται ότι θ ζνωςθ με τθ μοναρχοφαςιςτικι Ελλάδα δεν

πρόκειται να αλλάξει τίποτα για το Κυπριακό λαό αφοφ και θ Ελλάδα βρίςκεται κάτω από
αμερικάνικθ ιμπεριαλιςτικι κατοχι, δεν είνε κακόλου *...+ ςωςτζσ. Γιατί με τθν ζνωςθ κα
ζχουμε ςυγκζντρωςθ των δυνάμεων του λαοφ Κφπρου και Ελλάδασ και ςυνεπϊσ ο αγϊνασ
ενάντια ςτθν αμερικανοκρατία και το μοναρχοφαςιςμό κα ενιςχυκεί με τισ ενωμζνεσ
δυνάμεισ του λαοφ και κα είναι πιο αποτελεςματικόσ. Χωριςμζνοι οι λαοί μασ είνε πιο
αδφνατοι *...+

*…+ Κινθτιριεσ δυνάμεισ τθσ εκνικοαπελευκερωτικισ επανάςταςθσ ςτθν Κφπρο είνε

οι ζλλθνεσ και τοφρκοι εργάτεσ και αγρότεσ, θ φτωχολογιά των πόλεων, οι τίμιοι

612
Σν 1948, ην ΑΚΔΛ ζπκκεηείρε καδί κε ηελ Παξάηαμε Δζληθήο ΢πλεξγαζίαο ζηελ
ζχζθεςε, ηε ιεγφκελε «Γηαζθεπηηθή», πνπ δηνξγάλσζαλ νη βξεηαλνί απνηθηνθξάηεο, κε ζέκα
ηελ παξνρή κηαο ηχπνηο απηνθπβέξλεζεο ζηελ Κχπξν. Παξφιν πνπ δελ ζπκθψλεζε κε ηηο
βξεηαληθέο πξνηάζεηο, ιφγσ ηεο ζπκκεηνρήο ηνπ ζε απηήλ ηελ δηαδηθαζία, ην ΑΚΔΛ δε
δέρηεθε κφλν κηα πξσηνθαλή ζπθνθαληηθή επίζεζε («εζλνπξνδφηεο» θιπ), ζχζζσκα, απφ
φιεο ηηο αζηηθέο ειιελνθππξηαθέο πνιηηηθέο δπλάκεηο αιιά αληηκεηψπηζε θαη ηελ απζηεξή
θξηηηθή απφ κέξνπο ηεο εγεζίαο ηνπ ΚΚΔ, γηα εγθαηάιεηςε ηεο ζέζεο πεξί «ελψζεσο».
Απηήλ ηελ θξηηηθή, ην ΑΚΔΛ απνδέρηεθε θαη επίζεκα ζην ελ ιφγσ ζπλέδξην (27-28
Απγνχζηνπ 1949), αιιά θαη ιίγν λσξίηεξα κε απφθαζε Οινκέιεηαο ηεο Κ.Δ. ηνπ, πνπ
δεκνζηεχζεθε ζηηο 8 Μαξηίνπ 1949.
 248

διανοοφμενοι ενωμζνοι ς’ ζνα εκνικό δθμοκρατικό μζτωπο με τθν κακοδιγθςθ του ΑΚΕΛ
*...+ Στο εκνικό αυτό δθμοκρατικό μζτωπο πρζπει να μπουν και όλα τα τίμια και πατριωτικά
ςτοιχεία απ’ τον κλιρο, τθν μιςοαςτικι και αςτικι τάξθ. Το εκνικό δθμοκρατικό μζτωπο
πρζπει να αγκαλιάηει όλο το λαό τθσ Κφπρου, ζλλθνεσ και τοφρκουσ *...+.

*…+ Θ λεγόμενθ “εκναρχία” και το εκνικό μζτωπο

*...+ θ αρχιεπιςκοπι τθσ Κφπρου μαηί με όλουσ τουσ άλλουσ αντιδραςτικοφσ

πολιτικοφσ αντιπροςωπεφει ουςιαςτικά τθν πολιτικι θγεςία των εφπορων τάξεων *...+ των
τςιφλικάδων και των μεγαλοαςτϊν. Είνε ο εκπρόςωποσ του μοναρχοφαςιςμοφ ςτο νθςί και
παίηει το ρόλο του πράχτορα του ιμπεριαλιςμοφ. Είνε θ αντίδραςθ ςτουσ πολιτικοφσ αγϊνεσ
του νθςιοφ *...+».

Αργότερα (1956) το ΚΚΕ ςωςτά εγκατζλειψε το ςφνκθμα τθσ ζνωςθσ και υιοκζτθςε
το ςφνκθμα τθσ αυτοδιάκεςθσ τθσ Κφπρου. Ϋςτόςο θ αυτοδιάκεςθ και άλλοτε θ
ανεξαρτθςία περιζχονταν ςτθν επίςθμθ κομματικι τοποκζτθςθ για πολλά χρόνια, με τθ
διευκρίνιςθ ότι θ ζννοια τθσ ανεξαρτθςίασ δεν απζκλειε το ενδεχόμενο τθσ ζνωςθσ.

3.Α.26.γ. Σο Κυπριακό ςτον ΟΘΕ

Ο νζοσ αρχιεπίςκοποσ Κφπρου Μακάριοσ Γϋ, ικανόσ αςτόσ πολιτικόσ και

δεδθλωμζνοσ αντικομμουνιςτισ, μετά τθν ενκρόνιςι του ςτισ 26 Οκτωβρίου 1950 κινικθκε
πολφ δραςτιρια και ωσ προσ τισ διπλωματικζσ κινιςεισ και πιζςεισ προσ τθν ελλθνικι
κυβζρνθςθ για προςφυγι ςτον ΟΘΕ. Ο Μακάριοσ ςτακερά ακολοφκθςε πολιτικι
διεκνοποίθςθσ του Κυπριακοφ, δεν ακολοφκθςαν όμωσ πάντα τζτοια πολιτικι και οι
ελλθνικζσ κυβερνιςεισ, που άλλοτε επζλεγαν τθν τακτικι των διαπραγματεφςεων Ελλάδασ-
Τουρκίασ, άλλοτε των ενδοκοινοτικϊν ςυνομιλιϊν υπό τθν αιγίδα του ΟΘΕ και άλλοτε τθν
προςφυγι ςτον ΟΘΕ.

Στισ 25 Απριλίου 1952 ζγινε ςτθ Λευκωςία, με πρωτοβουλία του Μακάριου θ «Αϋ
Ραγκφπρια Εκνικι Συνζλευςθ», θ οποία ενζκρινε ψιφιςμα που ηθτοφςε τθν ζνωςθ με τθν
Ελλάδα. Πμωσ ο Μακάριοσ απζκλειςε από τθ Συνζλευςθ τόςο το ΑΚΕΛ, όςο και τισ μαηικζσ
οργανϊςεισ που αυτό επθρζαηε. Θ ςτάςθ του ιταν ταξικά ςυνεπισ και βεβαίωσ
χαρακτθριηόταν από αντιφάςεισ παρόμοιεσ με αυτζσ που εμφανίηονταν ςε όλα τα
εκνικοαπελευκερωτικά κινιματα, ςτα οποία θγζτθσ ιταν θ αςτικι τάξθ: Αποδυνάμωνε τθ
λαϊκι τθσ βάςθ, ακριβϊσ γιατί ιταν ο ταξικόσ τθσ αντίπαλοσ.

Στα τζλθ Αυγοφςτου 1953 ο Μακάριοσ απζςτειλε αίτθςθ ςτον Γενικό Γραμματζα
του ΟΘΕ, με τθν οποία ηθτοφςε να τεκεί το Κυπριακό ςτθ Γενικι Συνζλευςθ του
Οργανιςμοφ. Στισ αρχζσ Σεπτεμβρίου απθφκυνε ζκκλθςθ ςτον Ραπάγο, ηθτϊντασ από τθν
ελλθνικι κυβζρνθςθ να υιοκετιςει τθν αίτθςι του προσ τον ΟΘΕ.

Ο Ραπάγοσ, που πριν αναλάβει τθν κυβερνθτικι εξουςία μιλοφςε για διεκνοποίθςθ
του Κυπριακοφ, μετά τθν ανάλθψθ τθσ πρωκυπουργίασ δίςταηε να προχωριςει ςε
προςφυγι ςτον ΟΘΕ.

Τελικά θ κυβζρνθςθ Ραπάγου κατζκεςε προςφυγι ςτον ΟΘΕ, ςτισ 20 Αυγοφςτου

1954.

Τθν ίδια θμζρα ςτθν Ακινα ζγινε μεγάλο ςυλλαλθτιριο για τθν ζνωςθ τθσ Κφπρου
και εναντίον των Βρετανϊν. Πταν οι διαδθλωτζσ κινικθκαν προσ τθ βρετανικι πρεςβεία,
 249

αντιμετωπίςτθκαν από ιςχυρζσ αςτυνομικζσ δυνάμεισ, που προςπάκθςαν να τουσ

αναχαιτίςουν με κλομπ και πυροςβεςτικζσ αντλίεσ. Οι ςυγκροφςεισ ςτουσ κεντρικοφσ
δρόμουσ τθσ Ακινασ είχαν αρκετοφσ τραυματίεσ, αςτυνομικοφσ και διαδθλωτζσ, ενϊ ζγιναν
40 ςυλλιψεισ διαδθλωτϊν.

Θ προςφυγι ηθτοφςε από τον ΟΘΕ να επιτρζψει ςτον πλθκυςμό τθσ Κφπρου να
αποφανκεί, εν πλιρει ελευκερία και υπό τθν αιγίδα των Θνωμζνων Εκνϊν, περί του
μζλλοντόσ του.

Στισ 23 Σεπτεμβρίου 1954 θ Γενικι Επιτροπι τθσ Γενικισ Συνζλευςθσ του ΟΘΕ, με
ψιφουσ 9 υπζρ, 3 κατά και 4 αποχζσ, αποφάςιςε να εγγράψει το Κυπριακό ςτθν θμεριςια
διάταξθ τθσ Γενικισ Συνζλευςθσ του Οργανιςμοφ. Υπζρ τθσ εγγραφισ ψιφιςαν θ ΕΣΣΔ, θ
Κίνα, θ Συρία, θ Λςλανδία (μόνθ από όλα τα κράτθ - μζλθ του ΝΑΤΟ), θ Κοφβα, ο Λςθμερινόσ,
θ Τςεχοςλοβακία, θ Βιρμανία και το Σιάμ. Κατά, ψιφιςαν θ Μεγάλθ Βρετανία, θ Αυςτραλία
και θ Γαλλία. Οι ΘΡΑ δεν ςυμμετείχαν ςτθν ψθφοφορία. Τθν άλλθ θμζρα, θ Γενικι
Συνζλευςθ επικφρωςε τθν εγγραφι με 30 ψιφουσ υπζρ, 19 κατά και 11 αποχζσ (των ΘΡΑ
και 10 ακόμα χωρϊν).

Στισ 14 Δεκεμβρίου 1954, όταν άρχιςε θ ςυηιτθςθ ςτθν Ρολιτικι Επιτροπι,

παρουςιάςτθκε θ νεοηθλανδικι αντιπροςωπεία, με πρόταςθ να διακοπεί κάκε ςυηιτθςθ
για το Κυπριακό. Ο Αμερικανόσ αντιπρόςωποσ ςυμφϊνθςε, ενϊ ο Σοβιετικόσ ηιτθςε να
ψθφιςτεί το ελλθνικό ςχζδιο. Φςτερα από παραςκθνιακζσ διαπραγματεφςεισ, θ νεοηθ-
λανδικι πρόταςθ ζγινε αποδεκτι και από τθν ελλθνικι αντιπροςωπεία και εγκρίκθκε με 49
ψιφουσ υπζρ και 11 αποχζσ, τροποποιθμζνθ, ςφμφωνα με ζνα ςχζδιο τθσ Κολομβίασ και
του Σαλβαδόρ.

Θ τελικι πρόταςθ είχε ωσ εξισ:

«Θ Γενικι Συνζλευςθ, κεωροφςα ότι, προσ το παρόν, δεν φαίνεται ςκόπιμο να

υιοκετιςει μια λφςθ επί του Κυπριακοφ, αποφαςίηει να μθν αςχολθκεί περαιτζρω με το
κζμα εφαρμογισ υπό τθν αιγίδα των Θνωμζνων Εκνϊν, τθσ αρχισ τθσ ιςότθτοσ των
δικαιωμάτων και τθσ αυτο-διακζςεωσ των λαϊν εισ τον πλθκυςμόν τθσ Κφπρου»613.

Στισ 17 Δεκεμβρίου θ πρόταςθ ψθφίςτθκε με 50 ψιφουσ υπζρ (και από τθν

ελλθνικι αντιπροςωπεία) και 17 αποχζσ. Κακϊσ αυτι θ Απόφαςθ ςιμαινε ουςιαςτικά
απόρριψθ τθσ αρχικισ ελλθνικισ προςφυγισ, με τθν ζγκριςθ όμωσ και τθσ ελλθνικισ
πλευράσ, τα ςοςιαλιςτικά κράτθ επζλεξαν τθν αποχι.

Μετά από τθν επί τθσ ουςίασ καταψιφιςθ πραγματοποιικθκαν διαδθλϊςεισ ςτθν
Ακινα και ςτθ Λευκωςία. Στθν Ακινα ζγινε παμφοιτθτικι ςυγκζντρωςθ και πορεία, που
κατζλθξε ςε ςφοδρζσ ςυγκροφςεισ με τισ δυνάμεισ καταςτολισ. Ο επίςθμοσ απολογιςμόσ
των ςυγκροφςεων ανζφερε 38 τραυματίεσ φοιτθτζσ και 24 αςτυφφλακεσ και αξιωματικοφσ.

Μεγάλθ φοιτθτικι ςυγκζντρωςθ, με αρκετοφσ τραυματίεσ, ζγινε και ςτο

Ρανεπιςτιμιο τθσ Κεςςαλονίκθσ, κακϊσ και ςε άλλεσ επαρχιακζσ πόλεισ (Νάουςα, Δράμα,
Αλεξανδροφπολθ, Ράτρα, Ωανιά κ.ά).

Στισ 18 Δεκεμβρίου 1954 οι εργατικζσ οργανϊςεισ τθσ Κφπρου κιρυξαν 24ωρθ

απεργία ενάντια ςτθν απόφαςθ του ΟΘΕ. Στθ Λευκωςία, ςτθ Λεμεςό και ςε άλλεσ πόλεισ

613
Σπ. Λιναρδάτοσ: Από τον εμφφλιο ςτθ χοφντα, τόμοσ Β', 1952 -1955, ζκδ.
Ραπαηιςθσ,, ςελ. 254.
 250

διοργανϊκθκαν μαχθτικζσ διαδθλϊςεισ, ενάντια ςτον βρετανικό και αμερικανικό

ιμπεριαλιςμό. Στθ Λεμεςό και ςτθ Λευκωςία, τα βρετανικά ςτρατιωτικά τμιματα και θ
αςτυνομία πυροβόλθςαν και τραυμάτιςαν 33 διαδθλωτζσ, και ςυνζλαβαν 37 άλλουσ. Τθν
επόμενθ μζρα, ο άγγλοσ διοικθτισ τθσ Λευκωςίασ απαγόρευςε κάκε εκδιλωςθ και
ανακοίνωςε ότι διζταξε τθν αςτυνομία να πυροβολεί οποιονδιποτε παραβιάςει τθ
“δθμόςια τάξθ”.

Στισ κινθτοποιιςεισ τθσ 18θσ Δεκεμβρίου ακοφςτθκαν και τα πρϊτα προβοκατόρικα

εκνικιςτικά ςυνκιματα ενάντια ςτουσ Τουρκοκυπρίουσ, τα οποία καταδικάςτθκαν από τθν
Β' Ολομζλεια τθσ Κ.Ε. του ΑΚΕΛ, (17-18 Λανουαρίου 1955). Θ Ολομζλεια κάλεςε ςε κοινό
αγϊνα Ελλθνοκυπρίουσ και Τουρκοκυπρίουσ:

«Το κόμμα μασ καταδικάηει τον οικονομικό πόλεμο ι οποιαδιποτε προςτριβι ι

ριξθ μεταξφ Ελλινων και Τοφρκων τθσ Κφπρου *...+ Στουσ Τοφρκουσ τθσ Κφπρου οι Ζλλθνεσ
πρζπει να τείνουν πάντα το χζρι τθσ φιλίασ και ςυναδζλφωςθσ, γιατί μόνο κοινά είναι τα
ςυμφζροντα και κοινόσ ο αγϊνασ»614.

Το Κυπριακό ςυηθτικθκε ςτθν ελλθνικι Βουλι τον Ψεβρουάριο του 1955. Ο

Ραπάγοσ υποςτιριξε ότι θ ελλθνικι κυβζρνθςθ κα ςυνζχιηε τον αγϊνα τθσ για τθν
αυτοδιάκεςθ τθσ Κφπρου.

3.Α.26.δ. Οι εκνικιςτικζσ οργανϊςεισ ςτθν Κφπρο

Θ αναφορά τθσ ανακοίνωςθσ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ ςτο «κρφλο Διγενι» αφορά τθ δράςθ
του Ελλθνοκφπριου ςυνταγματάρχθ Γεωργίου Γρίβα615.

Ο Γρίβασ ζφυγε κρυφά από τθν Ακινα και αποβιβάςτθκε ςτθν Κφπρο, ςτα τζλθ
Οκτωβρίου 1954. Οργάνωςε (εν γνϊςει και με τθ ςφμφωνθ γνϊμθ του Μακάριου) τθ
μυςτικι ζνοπλθ «Εκνικι Οργάνωςθ Κυπρίων Αγωνιςτϊν» (ΕΟΚΑ), με ζντονο
αντικομμουνιςτικό και εκνικιςτικό χαρακτιρα, που ςτόχευε ςτθν απελευκζρωςθ και ςτθν
ζνωςθ τθσ Κφπρου με τθν Ελλάδα. Τα ςχζδια ίδρυςθσ τθσ οργάνωςθσ εξυφαίνονταν ιδθ
από το 1950, με τθν ενεργι ςτιριξθ μερίδασ τθσ ελλθνικισ αςτικισ τάξθσ. Ο αρχιεπίςκοποσ
Μακάριοσ ζδωςε τθ δικι του ςυγκατάκεςθ για τθν ζναρξθ του ζνοπλου αγϊνα, μετά τθν
αποτυχία τθσ προςφυγισ ςτον ΟΘΕ. Επίςθμθ μζρα τθσ ανακιρυξθσ του ζνοπλου αγϊνα τθσ
ΕΟΚΑ κεωρείται θ 1θ Απριλίου 1955, θμζρα των πρϊτων εκριξεων βομβϊν ςτθ Λευκωςία
και ςε άλλεσ πόλεισ.

Λίγεσ εβδομάδεσ μετά, ςτισ 25 Απριλίου 1955, από το ραδιοφωνικό ςτακμό

«Ελεφκερθ Ελλάδα» εκφωνικθκε άρκρο του Ν. Ηαχαριάδθ, με τίτλο «Ενάντια ςτουσ

614
Αλδξέα Φάληε, «Κππξηαθφ 1950-1960 - Ο εληαθηαζκφο (ελφο «γιπθχηαηνπ»
νλείξνπ) ηεο Έλσζεο», ζει. 129 - 130, Λεπθσζία 1995.
615
Ο Γεψξγηνο Γξίβαο έδξαζε ζηελ Διιάδα, θαηά ηελ πεξίνδν ηεο θαζηζηηθήο θαηνρήο,
σο αξρεγφο ηεο αληηθνκκνπληζηηθήο νξγάλσζεο «Υ», πνπ ζπλεξγαδφηαλ κε ηνπο θαηαθηεηέο
ελαληίνλ ηεο Δακηθήο Δζληθήο Αληίζηαζεο. Ζ “Υ” ηάρζεθε ελεξγά ζην πιεπξφ ησλ
ηκπεξηαιηζηψλ ηφζν ζηηο κάρεο ηνπ Γεθέκβξε '44 φζν θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Δκθπιίνπ
Πνιέκνπ 1946-1949. ΢ηα ηέιε ηνπ 1948 κάιηζηα, δπλάκεηο ηεο “Υ” θαηέθζαζαλ θαη ζηελ
Κχπξν, κε κνλαδηθφ ζθνπφ ηελ αηκαηεξή ηξνκνθξαηία θαη θαηαζηνιή ηνπ κεγάινπ
απεξγηαθνχ θχκαηνο πνπ είρε ηφηε μεζπάζεη ζην λεζί, κε ηελ θαζνδήγεζε ησλ
θνκκνπληζηψλ.
 251

ιμπεριαλιςτζσ και τουσ εκνοπροδότεσ κυπροκάπθλουσ - Λεφτερθ Κφπροσ ςτθ Λεφτερθ

Ελλάδα»616, που αποτελοφςε και τθν πρϊτθ επί τθσ ουςίασ τοποκζτθςθ του ΚΚΕ απζναντι
ςτθν θγεςία τθσ ΕΟΚΑ.

Το άρκρο εκτιμοφςε ότι θ αςτικι τάξθ, κακϊσ με τθν «αμερικανοδουλεία» και τον
«αγγλοπροςκυνιςμό» τθσ δεν μποροφςε να ξεφφγει οφτε να ξεπεράςει το ςκόπελο του
Κυπριακοφ λόγω τθσ ιςχυρισ λαϊκισ αντίςταςθσ ςτθν Ελλάδα όςο και ςτθν Κφπρο, «μθ
ζχοντασ άλλθ διζξοδο το ρίχνει ςτον τυχοδιωχτιςμό με τα γνωςτά «παςχαλιάτικα»
βαρελότα, τισ τρακατροφκεσ και τισ ςτράκεσ *...+ Και, ακόμα, όλα αυτά ςχεδιάςτθκαν και
μπικαν μπροσ ςε ςυνεννόθςθ και ςε ςυμφωνία με τουσ άγγλουσ και αμερικάνουσ
ιμπεριαλιςτζσ»617. Τονιηόταν επίςθσ ότι:

«*…+ Στθν Κφπρο ςτιςαν ςτο ΑΚΕΛ διπλι παγίδα: ι να το παραςφρουν ςτισ
τυχοδιωχτικζσ ψευτοζνοπλεσ περιπζτειζσ τουσ για να δϊςουν ςτουσ άγγλουσ τθν ευκαιρία
να το τςακίςουν και διαλφςουν, ι, προβάλλοντάσ του τθν κατθγορία ότι «οργανϊνει
τρομοκρατικζσ ομάδεσ ζτοιμεσ για δράςθ» (άγγλοι) και προτείνοντάσ του «ζνοπλθ
ςφμπραξθ» κλπ. (προςκυνθμζνοι τθσ Ακινασ), να το αναγκάςουν να πάρει τζτοια κζςθ
καταδίκθσ τθσ τρομοκρατίασ και τθσ “ζνοπλθσ πάλθσ” ϊςτε να το διαβάλουν και να το
δυςφθμίςουν ςτα μάτια του λαοφ και πρϊτ' απ' όλα τθσ κυπριακισ νεολαίασ, ότι είναι
ενάντια ςτον “αποφαςιςτικό αγϊνα” κατά των άγγλων, ότι προδίνει τον αγϊνα τθσ
Κφπρου*...+618.

Θ εκτίμθςθ για τθν ΕΟΚΑ τροποποιικθκε λίγουσ μινεσ αργότερα, το Δεκζμβριο

1955, κακϊσ θ 5θ Ολομζλεια τθσ Κ.Ε. του ΚΚΕ, με ειδικι απόφαςθ «Για το Κυπριακό»,
παρότι διατιρθςε τθν εκτίμθςθ για το φιλοϊμπεριαλιςτικό ρόλο τθσ ΕΟΚΑ, πρόβαλε ωσ
«πατριωτικι επιταγι» τθν ανάγκθ ενιαίασ πάλθσ του ΑΚΕΛ «με τα πατριωτικά ςτοιχεία τθσ
ΕΟΚΑ, μ' όλεσ τισ πατριωτικζσ δυνάμεισ»619. Και αργότερα, ςτα χρόνια 1957 - 1959, θ Κ.Ε.
του ΚΚΕ κεωροφςε ότι το ΑΚΕΛ ζπρεπε να εντάξει δυνάμεισ του ςτον ζνοπλο αγϊνα τθσ
ΕΟΚΑ «και να τον καναλιηάρει ςτα ςωςτά πλαίςια». Το ΑΚΕΛ ςωςτά απζρριψε ωσ
«τυχοδιωκτιςμό»620 τθν τακτικι που πρότεινε το ΚΚΕ, να εντάξει δυνάμεισ ςτθν ΕΟΚΑ.

Θ ΕΟΚΑ εξζφραηε τθν ζνοπλθ μορφι του αγϊνα τθσ ελλθνοκυπριακισ αςτικισ τάξθσ
για τθν προϊκθςθ του αιτιματοσ «ζνωςθ τθσ Κφπρου με τθν Ελλάδα». Βεβαίωσ αυτι θ

616
Σν άξζξν δεκνζηεχζεθε θαη ζην πεξηνδηθφ «Νένο Κφζκνο» η. 5 (Μάεο) 1955, ζει. 12-
16.
617
Σν αλ θαη ηη είδνπο ζπλελλφεζε ππήξμε δελ κπνξεί αθφκα λα επηβεβαησζεί ή λα
απνθιεηζηεί, θαζψο έλα κεγάιν ηκήκα ησλ ζρεηηθψλ ειιεληθψλ θαη βξεηαληθψλ αξρείσλ
ζεσξείηαη αθφκα “κε πξνζβάζηκν” ή αθφκα θαη “ρακέλν”. Απηφ πνπ ζίγνπξα επηβεβαηψλεηαη
απφ πξφζθαηεο κειέηεο, είλαη φηη νη βξεηαληθέο αξρέο είραλ δηθνχο ηνπο αλζξψπνπο ζηα
αλψηεξα θιηκάθηα ηεο ΔΟΚΑ θαη παξαθνινπζνχζαλ «εθ ηνπ ζχλεγγπο» φιε ηε δξάζε ηεο,
θαζψο θαη ην φηη γηα πεξίπνπ έλα εμάκελν ε ΔΟΚΑ δξνχζε ζρεδφλ αλελφριεηα.
Βιέπε Μαθάξηνπ Γξνπζηψηε, Οη Άγγινη θιείλνπλ ηα κάηηα ζηνλ Γξίβα, ζην Δ-
Ηζηνξηθά (Διεπζεξνηππία) 16/2/2008, ζει. 79-84.
618
Σφηε ε εγεζία ηεο ΔΟΚΑ επηλφεζε ηελ πξνβνθαηφξηθε θαηεγνξία ηεο “πξνδνζίαο”
θαη ηεο «ζπλεξγαζίαο» ηνπ ΑΚΔΛ κε ην βξεηαληθφ ηκπεξηαιηζκφ, ψζηε λα ηελ πξνβάιιεη σο
άιινζη γηα ηηο εθ κέξνπο ηεο ζηπγλέο δνινθνλίεο κειψλ ηνπ ΑΚΔΛ. Οη δνινθνλεκέλνη θαη
ηξαπκαηίεο ΑΚΔΛίηεο μεπέξαζαλ ηνπο 100, ζχκθσλα κε δεκνζηεπκέλα ζηνηρεία ηνπ ΑΚΔΛ.
[Λεχθσκα θσηνγξαθηθψλ ληνθνπκέλησλ θαη εηδηθψλ ηζηνξηθψλ εγγξάθσλ ηνπ ΚΚΚ
- ΑΚΔΛ, ζει. 164, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΑΚΔΛ].
619
ΣΟ ΚΚΔ - ΔΠΗ΢ΖΜΑ ΚΔΗΜΔΝΑ, η. 7νο 1949-1955, εθδφζεηο “΢χγρξνλε Δπνρή”,
Αζήλα 1995, ζει. 439.
620
Αξρείν ΚΚΔ, έγγξαθα 58891(28/10/1957), 35457 (16/10/57 θαη 12/11/1958) θαη
35439 (24/1/1959)
 252

μορφι που εξζφραηε θ ΕΟΚΑ, δεν ςτθριηόταν ςτο μαηικό ζνοπλο αγϊνα. Τθ δφναμι τθσ
αποτελοφςαν λίγεσ εκατοντάδεσ ενόπλων, ςαμποτζρ και εκτελεςτϊν. Σε κοινωνικό επίπεδο
κινθτοποιοφςε μερικζσ εκατοντάδεσ μακθτϊν.

Από τθν τουρκοκυπριακι πλευρά δθμιουργικθκε (εισ γνϊςιν των Βρετανϊν) θ

εκνικιςτικι οργάνωςθ «Βολκάν», με βαςικό πολιτικό ςφνκθμα «διχοτόμθςθ ι κάνατοσ».
Και οι δφο οργανϊςεισ (θ ΕΟΚΑ και θ Βολκάν) επιδόκθκαν ςε ςυνεχείσ προβοκατόρικεσ
ενζργειεσ (ξυλοδαρμοφσ, εμπρθςμοφσ, ακόμα και δολοφονίεσ). Κατά τα μζςα του 1957, τθ
κζςθ τθσ «Βολκάν» πιρε θ «Τουρκικι Αντιςταςιακι Οργάνωςθ» (ΤΜΤ), με επικεφαλισ τον
΢αοφφ Ντενκτάσ, θ οποία κατθφκυνε τθν τρομοκρατικι δράςθ τθσ ενάντια και ςε
τουρκοκφπριουσ, που δεν ακολουκοφςαν τα εκνικιςτικά ςυνκιματα. Ταυτόχρονα οι
Βρετανοί, για να αντιμετωπίςουν το εκνικοαπελευκερωτικό - αντιιμπεριαλιςτικό κίνθμα,
επάνδρωςαν τον ντόπιο καταςταλτικό μθχανιςμό τουσ αποκλειςτικά με τουρκοκυπρίουσ,
για να βακφνουν οι αντικζςεισ ανάμεςα ςτισ δυο κοινότθτεσ. Τθν ίδια περίοδο θ δράςθ τθσ
ΕΟΚΑ επικεντρϊκθκε και ενάντια ςτισ ελλθνοκυπριακζσ ςυνδικαλιςτικζσ δυνάμεισ και ςε
ςτελζχθ και μζλθ του ΑΚΕΛ.

Θ δράςθ των οργανϊςεων ΕΟΚΑ και «Βολκάν» ςυντζλεςε ςτθν ζξαψθ του
εκνικιςτικοφ μίςουσ, που με τθ ςειρά του ζκεςε ακόμα ςοβαρότερα εμπόδια ςτθν ενότθτα
που προωκοφςε το ΑΚΕΛ. Θ Μεγάλθ Βρετανία αξιοποίθςε και υποδαφλιςε το εκνικιςτικό
μίςοσ, γιατί με αυτόν τον τρόπο προωκοφνταν θ δικι τθσ πολιτικι υπαγόρευςθσ λφςεων,
ςφμφωνα με τα ςτρατθγικά τθσ ςυμφζροντα. Εξάλλου το τζλοσ τθσ αποικιοκρατίασ είχε
ζρκει και προςαρμοηόταν αναλόγωσ, διατθρϊντασ φυςικά ςτθν Κφπρο τα ςτρατιωτικά τθσ
ςτθρίγματα κυριαρχίασ.

3.Α.26.ε. Θ αποτυχθμζνθ Σριμερισ Διάςκεψθ και οι επιπτϊςεισ τθσ

Στισ 29 Αυγοφςτου 1955 θ βρετανικι κυβζρνθςθ κάλεςε ςτο Λονδίνο τριμερι

διάςκεψθ μεταξφ των υπουργϊν Εξωτερικϊν τθσ Μεγάλθσ Βρετανίασ, τθσ Ελλάδασ και τθσ
Τουρκίασ. Θ ελλθνικι κυβζρνθςθ πιρε μζροσ παρά τισ αντιρριςεισ τθσ ελλθνοκυπριακισ
θγεςίασ621. Θ Τριμερισ Διάςκεψθ άνοιξε και επίςθμα πλζον το δρόμο ςτθν Τουρκία για
διεκδικιςεισ ςτθν Κφπρο.

Τθν ίδια περίοδο τοφρκοι πράκτορεσ ςτθ Κεςςαλονίκθ προχϊρθςαν ςε

προβοκάτςια με τθν ζκρθξθ ωρολογιακισ βόμβασ ςτθν αυλι του Γενικοφ Ρροξενείου τθσ
Τουρκίασ. Με αυτόν τον τρόπο θ τουρκικι θγεςία δικαιολόγθςε το μελετθμζνο από καιρό
πογκρόμ, που εξαπζλυςε ςτισ 6 Σεπτεμβρίου 1955, εναντίον του ελλθνικοφ πλθκυςμοφ τθσ
Κωνςταντινοφπολθσ, κακϊσ και εναντίον των ελλινων αξιωματικϊν που υπθρετοφςαν ςτο
νατοϊκό ςτρατθγείο τθσ Σμφρνθσ και των οικογενειϊν τουσ.

Στισ αρχζσ Οκτωβρίου 1955 θ βρετανικι κυβζρνθςθ ζςτειλε ωσ νζο κυβερνιτθ τθσ
Κφπρου τον Σερ Τηων Ωάρντινγκ, ο οποίοσ είχε διευκφνει τθν κατάπνιξθ του επαναςτατικοφ
κινιματοσ τθσ Κζνυα. Ζνα μινα αργότερα, με πρόφαςθ τθ δράςθ τθσ ΕΟΚΑ, αλλά κυρίωσ
εξαιτίασ τθσ βρετανικισ ανθςυχίασ από τθ ςθμαντικι άνοδο των εργατικϊν και λαϊκϊν
κινθτοποιιςεων (με πρωτοβουλία του ΑΚΕΛ), ο Ωάρντινγκ κιρυξε τθν Κφπρο ςε κατάςταςθ
ζκτακτθσ ανάγκθσ. Ακολοφκθςε θ απαγόρευςθ τθσ νόμιμθσ δράςθσ του ΑΚΕΛ (ζωσ τισ 4
Δεκεμβρίου 1959), το κλείςιμο τθσ εφθμερίδασ του «Δθμοκράτθσ» και θ απαγόρευςθ των

621
Ν. Κξαληδηψηεο, Οη δηαπξαγκαηεχζεηο Μαθαξίνπ - Υάξληηλγθ, 1955-1956, ζει. 16,
εθδφζεηο Οιθφο Αζήλα 1987.
 253

μαηικϊν οργανϊςεων των αγροτϊν, των γυναικϊν και τθσ νεολαίασ που επθρζαηε το
κόμμα, κακϊσ και θ ςφλλθψθ πάνω από 140 ςτελεχϊν του κόμματοσ622. Αυτά
εξυπθρετοφςαν πζραν των άλλων και δυο βαςικοφσ ςτόχουσ των Βρετανϊν ιμπεριαλιςτϊν:

Τον πλιρθ διαχωριςμό των λαϊκϊν μαηϊν, ςτθ βάςθ τθσ εκνότθτασ και τθν
όξυνςθ των μεταξφ τουσ αντιπαρακζςεων. Αυτόσ ο ςτόχοσ εξυπθρετικθκε με τθν
καταςτολι τθσ δράςθσ του ΑΚΕΛ623 (του μοναδικοφ κόμματοσ ςτθν Κφπρο, που ςυνζνωνε
ςτισ γραμμζσ του εργαηόμενουσ από όλεσ τισ εκνότθτεσ) και με τθν ταυτόχρονθ ενίςχυςθ
τθσ τρομοκρατικισ δράςθσ των εκνικιςτικϊν οργανϊςεων ελλθνοκυπρίων και
τουρκοκυπρίων. Μιασ δράςθσ, που δεν κατευκυνόταν μόνο ενάντια ςτθν άλλθ εκνότθτα,
αλλά και ενάντια ςτα ομόεκνα, όμωσ διακριτά αυτοτελι ςτθ δράςθ εργατικά και λαϊκά
ςτοιχεία. Τον Δεκζμβριο 1955 οι βρετανοί ζκλειςαν τθν τουρκοκυπριακι εφθμερίδα
«Λνκιλαπςί» που υποςτιριηε τθν ενότθτα και ςυνεργαςία των κοινοτιτων ςτον
αντιιμπεριαλιςτικό απελευκερωτικό αγϊνα. Το γεγονόσ αυτό αποτζλεςε και τον πρόλογο
μιασ ςειράσ δολοφονικϊν επικζςεων ςε βάροσ τουρκοκυπρίων αγωνιςτϊν με τθν ανοχι -αν
όχι προτροπι- των κατοχικϊν δυνάμεων624.
Τθν πλιρθ ανάλθψθ τθσ θγεςίασ του απελευκερωτικοφ αγϊνα από τον αςτικό
πολιτικό κόςμο, που χωρίσ τθ ςοβαρι πίεςθ πλζον του λαϊκοφ παράγοντα κα μποροφςε
εκτόσ των άλλων, να ςυμβιβαςτεί πιο εφκολα με τα εγγλζηικα ςχζδια.
Στισ 4 Οκτωβρίου 1955 πραγματοποιικθκε ςτθ Λευκωςία θ πρϊτθ ςυνάντθςθ
μεταξφ του Ωάρντιγκ και του Μακαρίου. Σ’ αυτι τθ ςυνάντθςθ ο Μακάριοσ υπζβαλε ςχζδιο,
το οποίο για πρϊτθ φορά εγκατζλειπε το αίτθμα τθσ άμεςθσ ζνωςθσ και υποδείκνυε ζνα
μεταβατικό Σφνταγμα αυτοκυβζρνθςθσ, μετά τθν εφαρμογι του οποίου θ Μ. Βρετανία κα
προζβαινε ςτθν παραχϊρθςθ τθσ αυτοδιάκεςθσ τθσ Κφπρου625.

Ακολοφκθςαν αλλεπάλλθλεσ ςυναντιςεισ και επιςτολζσ διαπραγματεφςεων μεταξφ

του Ωάρντιγκ και του Μακαρίου μζχρι να υποβλθκεί ςτον Μακάριο θ τελικι μορφι του
βρετανικοφ Σχεδίου, ςτισ 28 Λανουαρίου 1956, που ςυνοδευόταν με επιςτολι και με ζνα
«Σχζδιο Διλωςθσ», όπου θ κυβζρνθςθ τθσ Μ. Βρετανίασ διακιρυττε ότι αναγνϊριηε γενικϊσ
τισ αρχζσ περί αυτοδιάκεςθσ, τισ οποίεσ όμωσ δεν κεωροφςε προσ το παρόν εφαρμόςιμεσ
ςτθν Κφπρο, λόγω των εξελίξεων ςτθν Ανατολικι Μεςόγειο626.

Ο Μακάριοσ επιδίωκε να προθγθκεί ι τουλάχιςτον να εκδθλωκεί ταυτοχρόνωσ

διλωςθ τθσ ελλθνικισ κυβζρνθςθσ για μθ αποδοχι του Σχεδίου, προκειμζνου να διευρφνει
τα ερείςματα μθ αποδοχισ του. Θ κυβζρνθςθ Κ. Καραμανλι απζφυγε να πάρει κζςθ.

Στισ 29 Ψεβρουαρίου 1956, τθ μζρα τθσ ορκωμοςίασ τθσ κυβζρνθςθσ Καραμανλι,

είχαν λιξει οι ςχεδόν πεντάμθνεσ ςυνομιλίεσ του προζδρου Μακαρίου με τουσ Βρετανοφσ,
χωρίσ να καταλιξουν ςε ςυμφωνία.

622
Λεχθσκα θσηνγξαθηθψλ θαη εηδηθψλ ηζηνξηθψλ εγγξάθσλ ηνπ ΚΚΚ-ΑΚΔΛ,
Έθδνζε ηεο Κ.Δ. ηνπ ΑΚΔΛ γηα ηα 50ρξνλα ηνπ ΑΚΔΛ, ζει. 24.
623
Σν δηάζηεκα 1955-1959 δνινθνλήζεθαλ πάλσ απφ 20 κέιε ηνπ ΑΚΔΛ θαη ηνπ
ιατθνχ θηλήκαηνο. [Λεχθσκα θσηνγξαθηθψλ θαη εηδηθψλ ηζηνξηθψλ εγγξάθσλ ηνπ ΚΚΚ-
ΑΚΔΛ, Έθδνζε ηεο Κ.Δ. ηνπ ΑΚΔΛ γηα ηα 50ρξνλα ηνπ ΑΚΔΛ, ζ. 24].
624
Λεχθσκα θσηνγξαθηθψλ θαη εηδηθψλ ηζηνξηθψλ εγγξάθσλ ηνπ ΚΚΚ-ΑΚΔΛ,
Έθδνζε ηεο Κ.Δ. ηνπ ΑΚΔΛ γηα ηα 50ρξνλα ηνπ ΑΚΔΛ, ζει. 25.
625
Ν. Κξαληδηψηεο, Οη δηαπξαγκαηεχζεηο Μαθαξίνπ - Υάξληηλγθ, 1955-1956, ζει. 17,
εθδφζεηο Οιθφο ΑΘΖΝΑ 1987.
626
Ν. Κξαληδηψηεο, Οη δηαπξαγκαηεχζεηο Μαθαξίνπ - Υάξληηλγθ, 1955-1956, ζει. 63-
64, εθδφζεηο Οιθφο ΑΘΖΝΑ 1987.
 254

Μετά το ναυάγιο των διαπραγματεφςεων και τθ ςυνζντευξι του προσ τουσ

δθμοςιογράφουσ ςτισ 6 Μαρτίου 1956, ο Μακάριοσ ςυνελιφκθ ςτισ 9 του μινα και
ςτάλκθκε εξορία ςτισ Σεχχζλλεσ.

Οι Κφπριοι κιρυξαν γενικι απεργία διαμαρτυρίασ που κράτθςε μια βδομάδα και
οργάνωςαν μαηικζσ διαδθλϊςεισ. Στθν Ελλάδα τάχκθκαν ςτο πλευρό τουσ τα κόμματα τθσ
αντιπολίτευςθσ, οργανϊςεισ τθσ νεολαίασ, ςυνδικάτα, ςφλλογοι και πολλοί κοινωνικοί και
πολιτικοί παράγοντεσ. Θ κυβζρνθςθ αναγκάςτθκε να ανακαλζςει τον ζλλθνα πρεςβευτι
ςτο Λονδίνο και να κατακζςει διαμαρτυρία ςτον ΟΘΕ κακϊσ και νζα προςφυγι για το
Κυπριακό. Ϋςτόςο, απαγόρευςε το ςυλλαλθτιριο διαμαρτυρίασ που είχε οριςτεί για τισ 12
Μαρτίου, με τθ δικαιολογία ότι, ςφμφωνα με πλθροφορίεσ, «αντεκνικά ςτοιχεία» κα
προκαλοφςαν αιματοχυςία. Ριρε μάλιςτα ζκτακτα καταςταλτικά τρομοκρατικά μζτρα. Θ
Ακινα, θ Κεςςαλονίκθ και άλλεσ πόλεισ ςτρατοκρατοφνταν. Διατάχκθκε ακόμθ το κλείςιμο
των Ρανεπιςτθμίων Ακινασ και Κεςςαλονίκθσ, ενϊ ςτο Ψάλθρο κατζπλευςε μοίρα
αμερικανικϊν καταδρομικϊν.

Ραρ’ όλα αυτά, οι διαδθλϊςεισ πραγματοποιικθκαν τθν προκακοριςμζνθ

θμερομθνία.

Τθν ίδια χρονιά (1956), οι βρετανικζσ αρχζσ ςτθν Κφπρο ςυνζλαβαν και
καταδίκαςαν ςε κάνατο τουσ Μιχάλθ Καραολι και Ανδρζα Δθμθτρίου.

Στισ 16 Αυγοφςτου 1956 θ ΕΟΚΑ ανακοίνωςε ξαφνικά ότι ςταμτοφςε θ ζνοπλθ

δράςθ τθσ ςτθν Κφπρο.

Στισ 21 Σεπτζμβρθ 1956 ο Βρετανόσ ςτρατιωτικόσ διοικθτισ τθσ Κφπρου Ωάρτιγκ

διζταξε τθ δι’ απαγχονιςμοφ εκτζλεςθ άλλων τριϊν Κυπρίων, των Σ. Μαυρομάτθ, Μ.
Κουτςόφτα και Α. Ραναγίδθ. Σε ζνδειξθ διαμαρτυρίασ κθρφχκθκε ςτθν Κφπρο παλλαϊκι
απεργία και ςτθ Λευκωςία ζγινε ογκϊδθσ διαδιλωςθ. Στθν Ελλάδα βουλευτζσ τθσ ΕΔΑ
ηιτθςαν τθ διακοπι των διπλωματικϊν ςχζςεων με τθ Μ. Βρετανία.

Τθν ίδια περίοδο ςτθν Κφπρο, με προτροπι τθσ τουρκικισ κυβζρνθςθσ, θ

εκνικιςτικι τουρκοκυπριακι θγεςία ζκετε επίςθμα πλζον τθν αξίωςθ τθσ αναγνϊριςθσ τθσ
πολιτικισ ιςότθτασ των δφο κοινοτιτων, άςχετα από το μζγεκοσ τθσ κακεμιάσ και
υποςτιριηε ότι ςτο βακμό που οι βρετανοί εγκατζλειπαν τθν επικυριαρχία τουσ ςτο νθςί
και οι δφο κοινότθτεσ είχαν εξίςου το δικαίωμα χωριςτισ αυτοδιάκεςθσ. Αυτό αποτζλεςε
και τθν πρϊτθ δθμόςια ζκφραςθ ενόσ πρϊτου ςχεδίου διχοτόμθςθσ τθσ Κφπρου.

3.A.27. ΣΑ ΓΕΓΟΝΟΣΑ ΢ΣΘΝ ΚΟ ΣΑ΢ΚΕΝΔΘ΢

Θ 5θ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΣΘ΢ ΚΕ ΣΟΤ ΚΚΕ

(26 -28 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΤ 1955)

Τα γεγονότα ςτθν ΚΟ Ταςκζνδθσ (ΚΟΤ) δεν ιταν κεραυνόσ ςε ξάςτερο ουρανό.

Ρροθγικθκε φραξιονιςτικι δράςθ για μεγάλο χρονικό διάςτθμα, με τθν κακοδιγθςθ
θγετικϊν κλιμακίων του ΚΚΣΕ και με βαςικό ςτοιχείο τθσ τθν υπονόμευςθ τθσ θγεςίασ του
ΚΚΕ, κατά κφριο λόγο του Ν. Ηαχαριάδθ. Κεντρικά ηθτιματα τθσ ιδεολογικοπολιτικισ
πλατφόρμασ που διαμορφϊκθκε, ιταν ο χαρακτιρασ τθσ επανάςταςθσ ςτθν Ελλάδα,
κακϊσ και αν ςωςτά το ΚΚΕ είχε επιλζξει τον ζνοπλο αγϊνα.
 255

Τα προθγοφμενα αποδείχνονται και από τθν παρακάτω επιςτολι 35 μελϊν627 τθσ

Κομματικισ Επιτροπισ και τθσ Κομματικισ Επιτροπισ Ελζγχου τθσ ΚΟΤ προσ το Γραφείο
Ρλθροφοριϊν Εργατικϊν και Κομμουνιςτικϊν Κομμάτων, ςτισ 17 Λανουαρίου 1956.

Στθν επιςτολι γίνεται θ εξισ τοποκζτθςθ:

«Ρροβάλλεται το ερϊτθμα, αν ζπρεπε να κάνουμε το δεφτερο ζνοπλο αγϊνα ι να

προςπακιςουμε άλλον μακρφτερο “ειρθνικό ” δρόμο. Στο ερϊτθμα αυτό ο ς. Ηαχαριάδθσ
βιάηεται να απαντιςει , ότι αν ξζραμε από τότε (1946) τθν προδοςία του Τίτο δεν κα
αποφαςίηαμε να πάρουμε τα όπλα.

Από ότι ειπϊκθκε παραπάνω για το ηιτθμα τθσ Γιουγκοςλαβίασ βγαίνει το

ςυμπζραςμα ότι ο ιςχυριςμόσ του ς. Ηαχαριάδθ όπωσ τοποκετεί το ηιτθμα (“προδοςία”,
χτφπθμα κ.λ.π.) δεν είναι βάςιμοσ. Το ηιτθμα αυτό πρζπει να τοποκετθκεί πλατφτερα και να
εξεταςκεί από γενικότερθ διεκνι και εςωτερικι άποψθ.

Είναι γεγονόσ ότι οι ςυνκικεσ για το κίνθμα ςτθν περίοδο 1945-1949 ιταν πολφ
δυςκολότερεσ απ’ τισ ςυνκικεσ 1941-1945. Και οι δυςκολίεσ αυτζσ από διεκνι άποψθ
βρίςκονται ςτο γεγονόσ ότι ο πόλεμοσ είχε τελειϊςει, θ ΕΣΣΔ είχε ανάγκθ από μια λίγο-πολφ
μακρόχρονθ περίοδο να επουλϊςει τισ πλθγζσ που τθσ προξζνθςε ο πόλεμοσ, τα κακεςτϊτα
των λαϊκϊν δθμοκρατιϊν δεν είχαν ακόμα ςτερεωκεί κλπ.

Από εςωτερικι άποψθ, ςτο ότι ο λαόσ είχε κουραςκεί από τον πολφχρονο πόλεμο
(1940-1945), ςτο ότι θ ιττα του Δεκζμβρθ 1944 και θ προδοςία του αγϊνα από τθν θγεςία
του ΚΚΕ είχε δθμιουργιςει ςτισ λαϊκζσ μάηεσ οριςμζνθ απογοιτευςθ, ςτθν φπαρξθ των
αγγλικϊν ςτρατευμάτων ςτθ χϊρα κ.λ.π. Δθλαδι, με λίγα λόγια απαιτοφνταν μια λίγο πολφ
μακρόχρονθ περίοδοσ για τθν αναςφνταξθ των επαναςτατικϊν δυνάμεων»628.

Θ επιςτολι, αξιοποιϊντασ υπαρκτζσ αντιφάςεισ ςε ςχζςθ με τθ ςτρατθγικι

αντίλθψθ του ΚΚΕ τθν περίοδο 1945-1949, διαπιςτϊνει ότι:

«… το ΚΚΕ δεν είχε επεξεργαςτεί ξεκάκαρθ μαρξιςτικο-λενινιςτικι γραμμι. Δεν είχε

ξεκακαριςμζνεσ τισ άμεςεσ προγραμματικζσ επιδιϊξεισ του…».

Θ επιςτολι ςτζκεται ιδιαίτερα ςτθν τοποκζτθςθ του Ν. Ηαχαριάδθ για το

ςοςιαλιςτικό χαρακτιρα τθσ επανάςταςθσ ςτθν Ελλάδα, όπωσ διατυπϊκθκε ςτθν 5θ
Ολομζλεια του 1949:

«… θ παραπάνω άποψθ που ο ς. Ηαχαριάδθσ εξζφραςε ςτθν 5θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ

του ΚΚΕ είναι ριηικά εςφαλμζνθ και επιηιμια. Αποτελεί πιδθμα ςτο κενό, γιατί παρακάμπτει
αυκαίρετα, αντιμαρξιςτικά το ςτάδιο του αςτικοδθμοκρατικοφ μεταςχθματιςμοφ και

627
Τπνγξάθνπλ νη εμήο: Αληψλεο Μήηξνπ, Μαξηάλζε Υαιεπιή, Γησξγνο Βαιαράο,
Υαξάιακπνο Υαξαιάκπνπο, Υξήζηνο Γάκθαο, Ζιίαο Ρνχλεο, Θαλάζεο Καξηζνχλεο, Ζιίαο
Παπαδεκεηξίνπ, ΢νθία Αδαιή, Υξπζφζηνκνο Γθνπληέιαο, Μήηζηνο Κνληφπνπινο,
Παλαγηψηεο Παπαζσκίδεο, Νηθφιανο Γθξηδκπάλεο, Γηψξγνο ΢ηαπξάθεο, Απφζηνινο
Υξεζηάθνο, Μήηζηνο Καηζηνχξαο, Γηάλλεο Καξακπέξαο, Παχινο Σζηξίγθαο, Γηψξγνο
Γεξκάλεο, Υξηζηφθνξνο ΢αληδάο, Απφζηνινο Μπακπάλεο, Λεσλίδαο Κπβξεθίδεο, Παζράιεο
Λάηζαξεο, Κψζηαο Παιαηνιφγνπ, Γηψξγνο Μαηαξάγθαο, Κψζηαο ΢ηιηγθνχλεο, Εήζεο
Εψθαο, Υξίζηνο Νηθνιάνπ, Αξηζηνηέιεο Υνηνχξαο, ΢ηαχξνο ΢νβαηδήο, ΢ηακαηνχια
Φσηαθάθε, Γεψξγηνο ΢νπιηνχθεο, Γηάλλεο Φνπξθηψηεο, Παλαγηψηεο Γεκεηξίνπ, Σάθεο
Υησηάθεο.
628
Β. Γ. Αθηληάλ, Β. Κφληεο, Κ. Παπνπιίδεο, Ν. Νη. ΢κηξλφβα, Ν. Σνκηιίλα, «Οη
ζρέζεηο ΚΚΔ θαη ΚΚ΢Δ ζην δηάζηεκα 1953-1977», εθδφζεηο ΠΑΡΑΣΖΡΖΣΖ΢, ζει 112.
 256

επιβεβαιϊνει τον ιςχυριςμό ότι θ θγεςία του ΚΚΕ δεν είχε ξεκακαριςμζνεσ τισ άμεςεσ
προγραμματικζσ επιδιϊξεισ του κόμματοσ»629.

Αναδεικνφοντασ ωσ κορυφαίο λάκοσ αυτό του χαρακτθριςμοφ τθσ επανάςταςθσ ωσ

ςοςιαλιςτικισ, αναφζρει:

«Και φςτερα απ’ το 1949 θ κακοδιγθςθ του ΚΚΕ εξακολουκεί να επιμζνει ςτθν
εςφαλμζνθ διατφπωςθ του χαρακτιρα τθσ επανάςταςθσ ςτθν Ελλάδα ςαν ςοςιαλιςτικισ
και να μθν ζχει μίνιμουμ πρόγραμμα, πράγμα που φρενάρει δεςμεφει τθν ςυςπείρωςθ και
κινθτοποίθςθ των λαϊκϊν επαναςτατικϊν δυνάμεων ςτθν Ελλάδα»630.

Στθ φραξιονιςτικι δράςθ αναφζρκθκε και ο Ν. Ηαχαριάδθσ ςε ςυηιτθςθ που είχε

με αντιπροςωπεία του ΚΚΣΕ ςτισ 12 Οκτωβρίου 1955. Υπογράμμιςε μάλιςτα ότι τζτοια
διαςπαςτικι δουλειά γινόταν και ςτθν Ελλάδα:

«… ζχουμε ςτοιχεία ότι και ςε άλλεσ λαϊκζσ δθμοκρατίεσ, όπωσ επίςθσ και ςτθν
Ελλάδα, γίνεται διαςπαςτικόσ αγϊνασ κατά τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, όπωσ και ςτθν Ταςκζνδθ. Δεν
γνωρίηω αν θ τοπικι φράξια ςυνδζεται με εκείνεσ ςτθν Ελλάδα. Είναι όμωσ φανερό ότι
ζχουν ακριβϊσ τθν ίδια δραςτθριότθτα»631.

Το φκινόπωρο του 1955 ςτθν ΚΟΤ ιταν ςε εξζλιξθ θ διαδικαςία τθσ 4θσ
Συνδιάςκεψισ τθσ. Με ευκφνθ του Γραφείου τθσ Κομματικισ Επιτροπισ Ταςκζνδθσ (ΚΕΤ),
με ανάμειξθ ςτελεχϊν του ΚΚΣΕ και των κρατικϊν οργάνων τθσ ΣΔ του Ουημπεκιςτάν,
ζγιναν καταςτατικζσ παραβιάςεισ και εκδθλϊκθκε φραξιονιςτικι δράςθ ςε βάροσ τθσ ΚΕ
του Κ.Κ.Ε., που όμωσ εμφανιηόταν ωσ αντιπαράκεςθ με οριςμζνα τοπικά ςτελζχθ τθσ ΚΟΤ.
Στόχοσ αυτισ τθσ προςπάκειασ ιταν ο ζλεγχοσ των οργάνων και των αντιπροςϊπων για τθ
ςυνδιάςκεψθ τθσ ΚΟΤ. Ιταν χαρακτθριςτικό ότι οι αντιπρόςωποι και τα παρακάτω
κακοδθγθτικά όργανα, που είχαν ιδθ εκλεγεί, βρίςκονταν ςε αναντιςτοιχία με τθν πολιτικι
τοποκζτθςθ τθσ κομματικισ βάςθσ. Στθν απόφαςθ τθσ 5θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ που
πραγματοποιικθκε λίγουσ μινεσ μετά τα γεγονότα ςτθν Ταςκζνδθ, καταγγζλλονται
επεμβάςεισ ςε εφορευτικζσ επιτροπζσ, για να αλλάξουν τα αποτελζςματα, αποκλειςμοί
υποψθφίων, εκβιαςμοί προκειμζνου να ψθφίςουν οι εκβιαηόμενοι υποψθφίουσ τθσ
προτίμθςθσ των φραξιονιςτϊν κ.ά.

Αντιπροςωπεία τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, με επικεφαλισ τον Δ. Βλαντά, πιγε ςτθν Ταςκζνδθ
το καλοκαίρι του 1955, δίχωσ να μπορζςει να αντιμετωπίςει τθν κατάςταςθ που είχε
διαμορφωκεί. Τον Αφγουςτο πιγε ςτθν Ταςκζνδθ και ο Νίκοσ Ηαχαριάδθσ. Θ
αντιπροςωπεία τθσ ΚΕ ζκανε προςπάκεια να αναβλθκεί θ Συνδιάςκεψθ, γεγονόσ ςτο οποίο
αντζδραςε το απερχόμενο γραφείο τθσ ΚΕΤ μαηί με ςτελζχθ του ΚΚΣΕ από τθ ΣΔ του
Ουημπεκιςτάν. Στισ 15 και 16 Αυγοφςτου 1955 ςε ακτίφ 1.200 μαχθτϊν του Δθμοκρατικοφ
Στρατοφ Ελλάδασ και ςτελεχϊν τθσ ΚΟΤ, ο Νίκοσ Ηαχαριάδθσ κατιγγειλε τον φραξιονιςμό. Ο
τελευταίοσ εκφραηόταν και με απόψεισ επανεξζταςθσ τθσ πολιτικισ του ΚΚΕ κατά τθ
διάρκεια του αγϊνα του ΔΣΕ και για τισ αιτίεσ που οδιγθςαν ςτθν ιττα. Και αυτό, με
αφορμι τθν αλλαγι τθσ ςτάςθσ του ΚΚΕ απζναντι ςτθν Ζνωςθ Κομμουνιςτϊν
Γιουγκοςλαβίασ (είχε προθγθκεί θ αλλαγι ςτάςθσ του ΚΚΣΕ απζναντι ςτθ πολιτικι τθσ
Γιουγκοςλαβίασ). Ραρόλα αυτά το ακτίφ πιρε το μζροσ τθσ αντιπροςωπείασ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ.

629
Β. Γ. Αθηληάλ, Β. Κφληεο, Κ. Παπνπιίδεο, Ν. Νη. ΢κηξλφβα, Ν. Σνκηιίλα, «Οη
ζρέζεηο ΚΚΔ θαη ΚΚ΢Δ ζην δηάζηεκα 1953-1977», εθδφζεηο ΠΑΡΑΣΖΡΖΣΖ΢, ζει 110.
630
Β. Γ. Αθηληάλ, Β. Κφληεο, Κ. Παπνπιίδεο, Ν. Νη. ΢κηξλφβα, Ν. Σνκηιίλα, «Οη
ζρέζεηο ΚΚΔ θαη ΚΚ΢Δ ζην δηάζηεκα 1953-1977», εθδφζεηο ΠΑΡΑΣΖΡΖΣΖ΢, ζει 112.
631
Β. Γ. Αθηληάλ, Β. Κφληεο, Κ. Παπνπιίδεο, Ν. Νη. ΢κηξλφβα, Ν. Σνκηιίλα, «Οη
ζρέζεηο ΚΚΔ θαη ΚΚ΢Δ ζην δηάζηεκα 1953-1977», εθδφζεηο ΠΑΡΑΣΖΡΖΣΖ΢, ζει 68.
 257

Στισ 9 Σεπτεμβρίου θ αντιπροςωπεία τθσ ΚΕ κακαίρεςε το γραφείο τθσ ΚΕΤ για

φραξιονιςμό. Τθν επόμενθ μζρα, με αφορμι τθν κακαίρεςθ, πραγματοποιικθκε ανοιχτι
ςυγκζντρωςθ - διαμαρτυρία ενάντια ςτθν αντιπροςωπεία τθσ ΚΕ, που ζφταςε ςε
χειροδικίεσ, προπθλακιςμοφσ και τραυματιςμοφσ. Στισ 11 Σεπτεμβρίου χιλιάδεσ μζλθ τθσ
ΚΟΤ και οπαδοί, που είχαν ταχκεί υπζρ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, προχϊρθςαν ςε ςυγκζντρωςθ και
βίαια επειςόδια ενάντια ςτο κακαιρεμζνο γραφείο και τουσ υποςτθρικτζσ του. Σε αυτά τα
γεγονότα αναμείχκθκαν φανερά υπζρ του γραφείου τθσ ΚΕΤ ςτελζχθ του ΚΚΣΕ και οι
κρατικζσ αρχζσ τθσ ΣΔ του Ουημπεκιςτάν, που προχϊρθςαν ςε πολλζσ ςυλλιψεισ.

Τα βίαια επειςόδια του διθμζρου 10 και 11 Σεπτεμβρίου ιταν αποτζλεςμα μιασ

πρωτόγνωρθσ διαπάλθσ που εκδθλϊκθκε ςτθν ΚΟΤ, διαπάλθσ ανάμεςα ςτθν ΚΕ του ΚΚΕ και
το Γραφείο τθσ ΚΕΤ, με το οποίο ςυντάςςονταν και μζλθ τθσ ΚΕ, όπωσ ο Κολιγιάννθσ, κακϊσ
και τα τοπικά κρατικά όργανα και τα όργανα του ΚΚΣΕ. Ωωρίσ αμφιβολία ςυνδεόταν με τθ
διαπάλθ ςτο ΚΚΣΕ μπροςτά ςτο 20ο Συνζδριό του, αποτελοφςε προοίμιο που οδιγθςε
τελικά ςτθν 6θ Ευρεία Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ το 1956 και τα αποτελζςματά τθσ.

Λίγουσ μινεσ μετά τα γεγονότα τθσ Ταςκζνδθσ, ςτισ 26 ζωσ 28 Δεκεμβρίου 1955,
ςυνιλκε ςτθ ΢ουμανία θ 5θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ, ενϊ περίπου ζνα μινα πριν το ΡΓ ενζκρινε τθ
ςφνκεςθ του Γραφείου τθσ Κομματικισ Επιτροπισ τθσ ΚΟΤ632. Θ 5θ Ολομζλεια633 ςυηιτθςε:

 Τθν κατάςταςθ ςτθν Ελλάδα, τθν ενότθτα και πάλθ του λαοφ για τθ δθμοκρατικι
αλλαγι (ειςθγθτισ Βαςίλθσ Μπαρτηιϊτασ).
 Τθν κατάςταςθ τθσ Κομματικισ Οργάνωςθσ Ταςκζνδθσ του ΚΚΕ - Ζκκεςθ τθσ
αντιπροςωπείασ τθσ ΚΕ (ειςθγθτισ Νίκοσ Ηαχαριάδθσ).
 Το Σχζδιο προγράμματοσ του ΚΚΕ (ειςθγθτισ Μιλτιάδθσ Ρορφυρογζνθσ), κακϊσ
και οργανωτικά ηθτιματα.
 Τθν οργάνωςθ τθσ 4θσ Συνδιάςκεψθσ του ΚΚΕ (ειςθγθτισ Δθμιτρθσ Βλαντάσ).
Θ Ειςιγθςθ ςτο πρϊτο κζμα εκτίμθςε ότι μεταξφ τθσ 4θσ και 5θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ
διαμορφϊκθκε καινοφργια κατάςταςθ από τθν άποψθ του ςυςχετιςμοφ των δυνάμεων.

«Τα γεγονότα που επακολοφκθςαν, ιδιαίτερα ςτα 1954/1955 και οι πρϊτεσ

επιτυχίεσ του πατριωτικοφ μετϊπου επιβεβαιϊνουν τθν ορκότθτα τθσ προοπτικισ του
ΚΚΕ»634.

Αναλφοντασ τισ ςυνκικεσ που οδιγθςαν ςτθ νζα κατάςταςθ, αναδείκνυε τθν
«κρίςθ τθσ εξωτερικισ πολιτικισ» ωσ ακολοφκωσ:

632
Θ παραπάνω ςυνεδρίαςθ του ΡΓ ζγινε τθν 1 Δεκεμβρίου 1955. Το Γραφείο τθσ ΚΟΤ
αποτζλεςαν οι: Ραλαιολόγου Μιτςοσ, Σοφιανόσ Γιϊργθσ, Σθμαιοφορίδθσ Νίκοσ, Μπάκοσ
Ωριςτοσ, Μαλιάρασ Θλίασ, Νοικοκφρθ Ταςία, Δοφμπλθσ Ψλϊροσ. Επίςθσ το ΡΓ ενζκρινε τισ
διαγραφζσ, για φραξιονιςτικι – διαςπαςτικι δουλειά κατά του ΚΚΕ και για τθν οργάνωςθ
τθσ πολιτικισ προβοκάτςιασ ςτισ 9, 10 και 11 Σεπτεμβρίου 1955, των Ωοτοφρα Αριςτοτζλθ
(Αριανόσ), ΢όςιου Αλζκου (Υψθλάντθσ) ΢οφνθ Θλία (Μπαρμπαλιάσ), Βαλαχά Γιϊργθ,
Ζξαρχου Βαςίλθ και Ψουρκιϊτθ Γιϊργθ

*Αρχείο ΚΚΕ – Ζγγραφο 390096. Κζματα ςυνεδρίαςθσ και αποφάςεισ του ΡΓ τθσ ΚΕ
του ΚΚΕ αρ. 11 (Νίκοσ – Βαςίλθσ – Μιτςοσ – Ακριτίδθσ) 1/12/1955+.
633
Δπίζεο ε 5ε Οινκέιεηα ςήθηζε ηηο απνθάζεηο: Πνιηηηθή Απφθαζε γηα ηηο
ειιελνηνπξθηθέο ζρέζεηο, δήισζε γηα ην Γηνπγθνζιαβηθφ, γηα ηε ζπλδηθαιηζηηθή δνπιεηά,
γηα ηε λέα γεληά, ην Κππξηαθφ, γηα ην ζηξαηφ, ην Ρηδνζπάζηε.
634
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 5ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, Δηζεγήζεηο, Απνθάζεηο, Οκηιίεο,
Πξαθηηθά, ζει. 33.
 258

«...Θ κρίςθ πάνω ςτο Κυπριακό και τα πογκρόμ τθσ Τουρκίασ φϊτιςαν το κφριο και
πρωταρχικό ςιμερα ελλθνικό πρόβλθμα που είναι βακιά και ξεκάκαρα εκνικό γιατί
αναφζρεται ς’ αυτό το ηιτθμα τθσ εκνικισ μασ φπαρξθσ.

Είναι τόςο μεγάλεσ οι αλλαγζσ που ζγιναν τελευταία ϊςτε *...+ Οι πατριωτικζσ
ηυμϊςεισ επεκτάκθκαν και μζςα ςτισ γραμμζσ του ςυναγερμοφ *...+ Θ ολότθτα του λαοφ και
ο πατριωτικόσ πολιτικόσ κόςμοσ ςυμφωνάν ςτθν ανάγκθ εκνικισ αλλαγισ ςτθν εξωτερικι
πολιτικι τθσ χϊρασ» 635.

Για τθν τακτικι του Κόμματοσ ςτισ επερχόμενεσ εκλογζσ ανζφερε:

«Το Κόμμα μασ κα ενιςχφςει κάκε προςπάκεια, από οπουδιποτε και αν

προζρχεται, για τθν πραγματοποίθςθ τθσ πιο πλατιάσ δθμοκρατικισ πατριωτικισ
ςυνεργαςίασ ςτισ εκλογζσ.

*...+ Ξανατονίηουμε ότι το Κόμμα μασ κάνει και κα κάνει ό,τι είναι δυνατό για να
υπερνικθκοφν οι αντιδράςεισ Ραπανδρζου-Βενιηζλου και οι διςταγμοί, ταλαντεφςεισ ςειράσ
ςτελεχϊν των κομμάτων τουσ με ςκοπό ςυμμετοχισ και αυτϊν των δυο κομμάτων ςτθν
πάλθ για τθν εκλογικι ςυντριβι του ςυναγερμοφ»636.

Ξεχωριςτό κεφάλαιο τθσ Ειςιγθςθσ αποτζλεςε «Θ κατάςταςθ του ΚΚΕ και των
οργανϊςεϊν του». Εκτιμοφςε ότι μετά τθν υποχϊρθςθ, απαςχολθμζνο το Κόμμα με τθν
πάλθ με τουσ οπορτουνιςτζσ, τουσ ςυνκθκολόγουσ και τουσ πράκτορεσ που ζκαναν επίκεςθ
ενάντια ςτθ γενικι γραμμι του Κόμματοσ για να τθν ανακεωριςουν, ζχαςε 1 ½ - 2 χρόνια
πολφτιμου χρόνου για τθν αναδιοργάνωςθ των κομματικϊν οργανϊςεων και καταπιάςτθκε
πιο ςυςτθματικά θ κακοδιγθςθ με αυτό το κακικον μόνο από τα μζςα του 1952.

Επιςιμαινε ότι «για πρϊτθ φορά αντιμετϊπιςε τζτοιου είδουσ δυςκολίεσ και
ζπρεπε να προετοιμάςει καινοφργια ςτελζχθ, πολιτικά-οργανωτικά κλπ., που δεν είχαν
προθγοφμενθ πείρα για να ανταποκρικοφν ςτα βαριά κακικοντα τθσ παρανομίασ»637.
Κατζκρινε τθν «χονδρι παραβίαςθ» των ςυνωμοτικϊν μζτρων, ενϊ απζδιδε ςοβαρζσ
ευκφνεσ ςτο Κλιμάκιο τθσ ΚΕ με επικεφαλισ τον Κϊςτα Κολιγιάννθ»638.

Σφμφωνα με τθν Ειςιγθςθ: «Υπάρχει θ εξακριβωμζνθ πλθροφορία ότι θ αςφάλεια

ζχει μοντάρει μεγάλθ προβοκάτςια, με ςτόχο το Κόμμα - κι ιδιαίτερα - ςυκοφαντικι
εκςτρατεία κατά του ς. Ηαχαριάδθ»639.

Τζλοσ, ζκετε το ηιτθμα τθσ ωρίμανςθσ των ςυνκθκϊν για τθν πάλθ υπζρ τθσ
νομιμοποίθςθσ του ΚΚΕ.

Στθ διλωςθ τθσ Ολομζλειασ για το γιουγκοςλαβικό, αναφζρεται:

«Θ 5θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕΕ του ΚΚΕ χαιρετίηει και επιδοκιμάηει τθν
πρωτοβουλία τθσ ΚΕ του ΚΚΣΕ, για τθν εξομάλυνςθ των ςχζςεων ανάμεςα ςτθ Σοβιετικι

635
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 5ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, Δηζεγήζεηο, Απνθάζεηο, Οκηιίεο,
Πξαθηηθά, ζει. 34.
636
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 5ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, Δηζεγήζεηο, Απνθάζεηο, Οκηιίεο,
Πξαθηηθά, ζει. 43-44.
637
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 5ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, Δηζεγήζεηο, Απνθάζεηο, Οκηιίεο,
Πξαθηηθά, ζει. 44.
638
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 5ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, Δηζεγήζεηο, Απνθάζεηο, Οκηιίεο,
Πξαθηηθά, ζει. 45-46.
639
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 5ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, Δηζεγήζεηο, Απνθάζεηο, Οκηιίεο,
Πξαθηηθά, ζει. 47.
 259

Ζνωςθ και τθν Ομόςπονδθ Λαϊκι Δθμοκρατία τθσ Γιουγκοςλαβίασ...» και ότι «...από τθν
πλευρά του ΚΚΕ *...+ κα παρκοφν τα αναγκαία μζτρα για να εξαλειφκοφν όλεσ οι
δυςάρεςτεσ επιδράςεισ που βαραίνουν πάνω ςτισ ςχζςεισ ανάμεςα ςτο ΚΚΕ και ςτθν Ζνωςθ
των Κομμουνιςτϊν τθσ Γιουγκοςλαβίασ»640.

Θ απόφαςθ τθσ 5θσ Ολομζλειασ αναφερόταν αναλυτικά ςτθν κατάςταςθ τθσ

Κομματικισ Οργάνωςθσ Ταςκζνδθσ (ΚΟΤ) και ςτα γεγονότα που ζγιναν εκεί το Σεπτζμβριο
του 1955. Σθμείωνε ότι οι πρόςφυγεσ ιταν εγκατεςτθμζνοι επί 6 χρόνια, δοφλευαν,
μορφϊνονταν και πρόκοβαν περίπου 16 χιλιάδεσ εκπατριςμζνοι, από τουσ οποίουσ 8
χιλιάδεσ ιταν μζλθ του Κόμματοσ. Εκτίμθςε ότι μζςα ςε ςυνκικεσ γενικισ προόδου,
ςτακερισ προόδου και ανάπτυξθσ «ςτθν κολλεκτίβα και ςτθν ΚΟΤ του ΚΚΕ παρουςιάςτθκαν
ξζνα καρκινϊματα που προξζνθςαν πολφ ςοβαρι ηθμιά ςτθν κολλεκτίβα των
εκπατριςμζνων μασ και ςτθν κομματικι μασ οργάνωςθ, ςτο Κόμμα μασ και ςτον αγϊνα του
λαοφ μασ»641.

Θ απόφαςθ εκτίμθςε:

«1. Στουσ τελευταίουσ μινεσ ςτθν ΚΟΤ ξζςπαςε ανοιχτά θ αντικομματικι-

φραξιονιςτικι δουλιά τθσ ομάδασ Χειμάρου - Υψθλάντθ - Γιαννακόπουλου - Φουρκιϊτθ και
Σίασ που άρχιςε τθ δράςθ τθσ και δοφλευε ςτα κρυφά από χρόνια. Σκοπό τθσ θ ομάδα αυτι
ζβαηε τθν ανακεϊρθςθ τθσ γραμμισ του ΚΚΕ και τθν αλλαγι τθσ κακοδιγθςισ του. Θ κφρια
πολιτικι κζςθ τθσ ομάδασ αυτισ είναι ότι το κόμμα ζχαςε τουσ δυο ζνοπλουσ αγϊνεσ του
λαοφ από λακεμζνθ πολιτικι και από ανικανότθτα τθσ κακοδιγθςισ του.

*...+ 3. Θ φραξιονιςτικι ομάδα για να προχωριςει ςτθν πραγματοποίθςθ των

ςκοπϊν τθσ ζβαλε για πρϊτο ςτόχο τθσ να πάρει ςτα χζρια τθσ τθν ΚΟΤ του ΚΚΕ, για να τθν
κάνει βάςθ και ορμθτιριο ςτθν αντικομματικι τθσ εξόρμθςθ...»642.

«4. Θ κφρια όμωσ δφναμθ και το βαςικό όπλο που χρθςιμοποίθςε θ φράξια για να
κάνει τθν αντικομματικι τθσ δουλειά ιταν θ «οργάνωςθ επαγρφπνθςθσ του Φουρκιϊτθ»
που αποτελοφςε οργάνωςθ μζςα ςτθν οργάνωςθ. *...+ Τα μζςα και οι μζκοδεσ που
χρθςιμοποιοφςε ιταν απαράδεκτεσ κομματικά. *...+

6. *...+ Θ αλικεια είναι ότι δε κα μποροφςε να πετφχει τίποτα αν δεν είχε τθν
υποςτιριξθ οριςμζνων τοπικϊν Σοβιετικϊν ςυντρόφων, που ζνα μζροσ τουσ είχε πειςκεί ότι
θ φράξια είναι το πιο γερό και φιλοςοβιετικό κομμάτι τθσ ΚΟΤ που πρζπει να το
υποςτθρίξουν και να το βοθκιςουν. Αυτό αποκράςυνε ακόμα πιο πολφ τουσ φραξιονιςτζσ
[...] 18. *...+ Ζλπιηε ακόμα ότι ςτθριγμζνθ ςτο μθχανιςμό τθσ ΚΟΤ που είχε ςτα χζρια τθσ, ςτο
«απαράτ Φουρκιϊτθ» και τραβϊντασ για τθν 4θ Συνδιάςκεψθ τθσ ΚΟΤ, όπου φραξιονιςτικά
*...+ είχε καταφζρει να εξαςφαλίςει τθν πλειοψθφία *...+»643.

Θ απόφαςθ αναφερόμενθ ςτθ δράςθ τθσ φράξιασ ςθμείωνε:

«*...+ Πμωσ όταν θ αντιπροςωπεία τθσ ΚΕ του ΚΚΕ κατάγγειλε τον αντικομματικό και
φραξιονιςτικό τρόπο οργάνωςθσ τθσ Συνδιάςκεψθσ και διλωςε ότι θ Συνδιάςκεψθ δεν κα
γίνει. Και όταν απαντϊντασ ςτθν ανοιχτι άρνθςθ τθσ πλειοψθφίασ του γραφείου τθσ ΚΕΤ
του ΚΚΕ να υπακοφςει ςτισ οδθγίεσ τθσ αντιπροςωπείασ, και για να βάλει τζλοσ ςτισ
ανοικτζσ τρομοκρατικζσ πράξεισ των οπαδϊν τθσ φράξιασ, ςτισ 9 του Σεπτζμβρθ 1955
κακαίρεςε το γραφείο τθσ ΚΕΤ, τότε θ φράξια πραγματοποίθςε ςτισ 10 του Σεπτζμβρθ 1955

640
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα θείκελα, ηφκνο 7νο, 1949 -1955, ζει. 440.
641
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, 1949-1955, ζει. 447.
642
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, 1949-1955, ζει. 448.
643
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, 1949-1955, ζει. 449-452.
 260

τθν ανοικτι προβοκάτςια ενάντια ςτθν αντιπροςωπεία με τθ βίαιθ, γκαγκςτερικι επίκεςθ

ενάντια ςτα γραφεία όπου παρζμενε θ αντιπροςωπεία τθσ ΚΕ του ΚΚΕ και με τον
τραυματιςμό τριϊν μελϊν τθσ ΚΕ του ΚΚΕ.

*...+ 10. Υςτερα απ’ τα γεγονότα τθσ 10θσ του Σεπτζμβρθ *...+ κα δϊςουν λόγο
μπροςτά ςτο κόμμα για όλα τα αντικομματικά τουσ ζργα»644.

«17. Θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ αποφαςίηει:

α) Θ αντιπροςωπεία του ΚΚΕ ςτο 20ό Συνζδριο του ΚΚΣΕ να ηθτιςει να κζςει υπόψθ
τθσ ΚΕ του ΚΚΣΕ μια ςειρά ηθτιματα *...+ ςτθν ΚΟΤ του ΚΚΕ.

β) Να παρακαλζςει τθν ΚΕ του ΚΚΣΕ να βοθκιςει ςτο να διεξαχκεί ζνασ γενικόσ

ζλεγχοσ ς’ όλουσ τουσ τομείσ δουλειάσ τθσ ΚΟΤ *...+ και ς’ αυτοφσ που ζχουν ςχζςθ με τθν
ΚΟΤ και τθν κολλεκτίβα μασ απ’ το 1950 και δω»645.

Στθν 5θ Ολομζλεια καταγγζλκθκαν διϊξεισ εναντίον κομμουνιςτϊν που τάχκθκαν

κατά του φραξιονιςμοφ και υπεράςπιςαν τθν κακοδιγθςθ του ΚΚΕ:

«Με τθν κατθγορία του αντιςοβιετικοφ γινότανε ςτθν οργάνωςθ πραγματικόσ

διωγμόσ, διαγραφζσ από το Κόμμα, διωξίματα απ’ τθ δουλιά και τα ςχολεία κλπ»646.

Βεβαίωσ οι κομμουνιςτζσ τθσ Ταςκζνδθσ, που αντζδραςαν και τάχκθκαν με τθν 5θ

Ολομζλεια, δεν ιταν αντιςοβιετικοί, το αντίκετο μάλιςτα ςυνζβαινε. Αλλά εκείνα τα χρόνια,
κακϊσ και αρκετά πριν και μετά, χαρακτθριηόταν ωσ αντιςοβιετιςμόσ θ αντίκεςθ ι
διαφωνία και ςε μία επιμζρουσ πολιτικι απόφαςθ ι ενζργεια του ΚΚΣΕ. Για αντιςοβιετιςμό
κατθγορικθκε και ο Ηαχαριάδθσ, ο οποίοσ δεν υπιρξε αντιςοβιετικόσ μζχρι και το τζλοσ τθσ
ηωισ του, παρά τθν τραγικι ςφγκρουςι του με το ΚΚΣΕ.

Θ 5θ Ολομζλεια κατιγγειλε:

«Κομματικζσ κζςεισ, πόςτα ςτον παραγωγικό και διοικθτικό μθχανιςμό (…) κζςεισ
ςτα ςχολεία και ςτα πανεπιςτιμια, αποςτολζσ χρθμάτων και δεμάτων ςτθν Ελλάδα,
χορθγιςεισ απ’ το ταμείο αλλθλοβοικειασ, κουπόνια ςτισ πολιτείεσ και κζςεισ ςτα
αναπαυτιρια και ςανατόρια (…) δωμάτια και κατοικίεσ, όλα μοιράηονταν και κανονίηονταν
ςφμφωνα με το ςυμφζρον τθσ φράξιασ».647

Τζτοιεσ απαράδεκτεσ για κομμουνιςτζσ διακρίςεισ και διϊξεισ δεν μποροφςαν να

πραγματοποιθκοφν από τθν οπορτουνιςτικι φράξια ςτθν Κ.Ο. Ταςκζνδθσ, χωρίσ τθν
κακοδιγθςθ, ςυνδρομι και από κοινοφ ενζργεια με κακοδθγθτικό όργανο του ΚΚΣΕ και
κρατικά όργανα. Ζτςι οργανϊκθκε ο οπορτουνιςτικόσ φραξιονιςμόσ.

Θ 5θ Ολομζλεια καταδίκαςε τα απαράδεκτα γεγονότα, «…που δεν ζχουν καμιά

απόλυτα ςχζςθ με τισ κομματικζσ μζκοδεσ και νόρμεσ. Θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ
ςτιγματίηει και καταδικάηει αποφαςιςτικά τα γεγονότα τθσ 9θσ, 10θ και 11θσ του Σεπτζμβρθ
και ενάντια ςτουσ πρωτεργάτεσ τουσ κα εφαρμόςει όχι μόνο ο ποινικόσ μα και ο κομματικόσ
νόμοσ»648.

644
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 7νο, 1949-1955, ζει. 452-453.
645
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα, η. 7νο, ζει. 457.
646
5ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, ζει. 25, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
647
5ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, ζει. 25, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
648
Σν ΚΚΔ-Δπίζεκα Κείκελα, η. 7νο, ζει. 455.
 261

Στο κζμα υπιρξε μακροςκελισ αντιειςιγθςθ από τον Κ. Κολιγιάννθ649, ο οποίοσ

καταψιφιςε (μοναδικι ψιφοσ κατά, καμμία λευκι) τθν απόφαςθ. Θ δικι του πρόταςθ, να
εξεταςκοφν από το ΚΚΣΕ οι ςε βάροσ του καταγγελίεσ και αν αποδειχκοφν να επιβλθκοφν
και ποινικά μζτρα εναντίον του, καταψθφίςκθκε από τθν 5θ Ολομζλεια, με εξαίρεςθ τθ δικι
του κετικι ψιφο650.

Ο Κ. Κολιγιάννθσ ςτθν ομιλία του υποςτιριξε ότι ιταν μονόπλευρθ θ ενθμζρωςθ

των μελϊν τθσ ΚΕ. Κεϊρθςε τα γεγονότα ωσ αποτζλεςμα τθσ κατάρρευςθσ του κφρουσ τθσ
κακοδιγθςθσ του ΚΚΕ και τθσ αντιπροςωπείασ του ςτθν Ταςκζνδθ. Καταλόγιςε ευκζωσ
ευκφνεσ ςτθ Γραμματεία και ςτο Ν. Ηαχαριάδθ:

«*...+ θ κατάςταςθ ςτθν κακοδιγθςθ του Κόμματόσ μασ δεν είναι κακόλου καλι.
Είναι ανϊμαλθ. Και το κζμα δεν πρζπει να είναι θ κατάςταςθ ςτθν ΚΟΤ αλλά θ κατάςταςθ
ςτθν κακοδιγθςθ του ΚΚΕ...»651.

Ηιτθςε τθν άμεςθ παρζμβαςθ του ΚΚΣΕ, επικαλοφμενοσ τθν ιςτορικι εμπειρία του
1931 και τθ ςφγκλθςθ του 8ου Συνεδρίου του Κόμματοσ.

Για τθν ιςτορικι διερεφνθςθ ζχει ςθμαςία ότι οι ομιλθτζσ που ακολοφκθςαν,
μεταξφ των οποίων οι Δ. Βλαντάσ, Β. Ραπαδόπουλοσ (Ψωκάσ), Γ. Βαϊνάσ, Ν. Ακριτίδθσ, Ρ.
΢οφςοσ, Α. Γκρόηοσ, Γ. Λωαννίδθσ, Λ. Στρίγκοσ, Θ. Καρράσ, Μ. Σινάκοσ και άλλοι, τάχκθκαν
όλοι υπζρ τθσ Ζκκεςθσ τθσ Επιτροπισ και τθσ ειςιγθςθσ του Ν. Ηαχαριάδθ και κατά τθσ
αντιειςιγθςθσ του Κ. Κολιγιάννθ.

Ϋσ ξεχωριςτό, τζταρτο κζμα, ςυηθτικθκε το «Ηιτθμα Κ. Κολιγιάννθ». Είχε

προθγθκεί θ απόφαςθ του ΡΓ τθσ 1θσ Δεκεμβρίου 1955. Και ς’ αυτό το κζμα ο Κ.
Κολιγιάννθσ τοποκετικθκε αρνθτικά, ενϊ πρότεινε «θ Ολομζλεια να αποφαςίςει τθν
αποκατάςταςθ ςτο Κόμμα του Μ. Ραρτςαλίδθ652 και να του δοκεί θ δυνατότθτα να πάρει
μζροσ ςτο αντιπροςωπευτικό ςϊμα που κα ςυγκλθκεί και ς’ όλθ τθ ςυηιτθςθ που κα γίνει
ς’ αυτό και πριν απ’ αυτό»653.

Επίςθσ με γραπτι του τοποκζτθςθ μετά το τζλοσ των εργαςιϊν τθσ Ολομζλειασ, ο Κ.
Κολιγιάννθσ αναφζρκθκε ςτθν 3θ Συνδιάςκεψθ (1950) υποςτθρίηοντασ ότι θ Συνδιάςκεψθ,
προτοφ να διαγράψει τον Μ. Βαφειάδθ, «ζπρεπε πρϊτα να του δϊςει τθ δυνατότθτα ν’
απολογθκεί, να τον ακοφςει τι άλλο είχε να πει και μετά ν’ αποφαςίςει. (…) Γι’ αυτό
προτείνω: Θ ΚΕ ν’ αποφαςίςει και να φζρει ςαν πρόταςι τθσ ςτο αντιπροςωπευτικό ςϊμα
που κα ςυνζρκει να πάρει μζροσ ς’ αυτό και ο Μ. Βαφειάδθσ. (…) να κρίνει και ν’
αποφαςίςει αν ςωςτά ι όχι διαγράφθκε ο Μ. Βαφειάδθσ από μζλοσ του κόμματοσ»654.

Θ 5θ Ολομζλεια καταλόγιςε ςτον Κϊςτα Κολιγιάννθ ότι ςυνδεόταν κρυφά με τθ

φραξιονιςτικι ομάδα ςτθν Ταςκζνδθ και ότι ςτθν ουςία ιταν αρχθγόσ τθσ. Τον κατζταξε
μαηί με τουσ Ραρτςαλίδθ – Βαφειάδθ – Καραγιϊργθ, χαρακτθρίηοντάσ τον φραξιονιςτι,

649
5ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 241.
650
5ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 244.
651
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 5ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, Δηζεγήζεηο, Απνθάζεηο, Οκηιίεο,
Πξαθηηθά, ζει. 111.
652
΢εκείσζε ΓΟΚΗΜΗΟΤ: Ο Μ. Παξηζαιίδεο θαζαηξέζεθε απφ ηε 2ε Οινκέιεηα ηεο
ΚΔ ην 1951 θαη ην 1952 δηαγξάθηεθε απφ ηελ ΚΟΒ ζηελ νπνία αλήθε.
653
Αρχείο ΚΚΕ, Θ 5θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, Ειςθγιςεισ, Αποφάςεισ, Ομιλίεσ,
Ρρακτικά, ςελ. 181.
654
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 104492. ΢εκεηψκαηα ππ΄ αξηζκ. 41-42, Κ. Κνιηγηάλλε γηα
ην ηειεπηαίν ζέκα ηεο 5εο Οινκέιεηαο (ηε δηαγξαθή ηνπ Μ. Βαθεηάδε) 29/12/1955.
 262

οπορτουνιςτι και λιποτάκτθ, ενϊ καταλόγιςε ςτον Κολιγιάννθ ευκφνθ για τθν κατάςταςθ
των παράνομων κομματικϊν οργανϊςεων ςτθν Ελλάδα. Θ 5θ Ολομζλεια απζκλειςε τον Κ.
Κολιγιάννθ από το ΡΓ και από τθ δουλειά τθσ ΚΕ και αποφάςιςε να φζρει το ηιτθμα ςτο
επόμενο αντιπροςωπευτικό ςϊμα του ΚΚΕ.

Υπογραμμίηεται ακόμα ότι ο Ηαχαριάδθσ δεν κατζκεςε ςτθν ΚΕ τισ ομιλίεσ του ςτθν
5θ Ολομζλεια, γι’ αυτό και δε δθμοςιεφονται ςτα Ρρακτικά που εξζδωςε θ ΚΕ.

Θ 5θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ αποφάςιςε τθ ςφγκλθςθ τθσ 4θσ Συνδιάςκεψθσ του ΚΚΕ.

Θ 4θ Συνδιάςκεψθ, ςφμφωνα με τθν Απόφαςθ τθσ 5θσ Ολομζλειασ, κα ενζκρινε και το Σχζδιο
Ρρογράμματοσ όταν κα διαμορφωνόταν. Για το ςκοπό αυτό ςυγκρότθςε επιτροπι. Το
καταρχιν Σχζδιο Ρρογράμματοσ που ςυηιτθςε θ 5θ Ολομζλεια δε δόκθκε ςτθ δθμοςιότθτα,
αλλά, όπωσ εκτιμικθκε, «ικανοποιεί τισ ανάγκεσ του κινιματοσ μασ ςτο ςθμερινό ςτάδιο και
αναμφιςβιτθτα διευκολφνει τθ ςυςπείρωςθ των πατριωτικϊν δυνάμεων»655.

Εκτιμικθκε, επίςθσ, ότι ςωςτά θ ΚΕ αποφάςιςε το Νοζμβριο 1954 να αποςφρει το τότε

Σχζδιο Ρρογράμματοσ.

Θ 5θ Ολομζλεια ανζκεςε ςτο ΡΓ τθν προετοιμαςία τθσ 4θσ Συνδιάςκεψθσ656.

Σε χειρόγραφο ςθμείωμά του αμζςωσ μετά τθν 5θ Ολομζλεια, με θμερομθνία 30

Δεκεμβρίου 1955, ο Ν. Ηαχαριάδθσ αναφζρει ανάμεςα ςε άλλα κζματα και το παρακάτω
για το κλείςιμο του ραδιοφωνικοφ ςτακμοφ «Ελεφκερθ Ελλάδα»:

«Με φϊναξαν και είδα τουσ ςυντρόφουσ Ντεη και Κιςινζφςκι. Μου βάλαν ηθτιματα:

1ο: Να ςταματιςει ο ςτακμόσ. Συμφωνιςαμε να γίνει απ’ τθν 1/1/’56 χωρίσ καμιά
ανακοίνωςθ»657.

3.A.27.α. Οριςμζνεσ εκτιμιςεισ

655
Αξρείν ΚΚΔ - 5ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδ. ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 155.
656
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, ηνκ. 7νο, έθδ. ΢ύγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 1995, ζει. 461.
657
Αξρείν ΚΚΔ- Έγγξαθν 257586. Δλεκ. ΢εκ. ηνπ Ν. Εαραξηάδε ζρεηηθά κε
ζπλάληεζε πνπ είρε κε ηνλ Γθ. Γθ. Νηεδ ηνπ ΔΚ Ρνπκαλίαο ζρεηηθά κε ηνλ ηεξκαηηζκφ ηεο
ιεηηνπξγίαο ηνπ ξ/ζ «ΔΔ» - 30/12/1955.
Πνιιέο θνξέο ζην παξειζφλ είρε ηεζεί απφ ην ΚΚ΢Δ θαη απφ ην Γξαθείν
Πιεξνθνξηψλ ζέκα ζρεηηθά κε ην πεξηερφκελν ησλ εθπνκπψλ ηνπ ξαδηνθσληθνχ ζηαζκνχ
«Διεχζεξε Διιάδα». Γηα παξάδεηγκα, ζε γξάκκα ηνπ Β. Μπαξηδηψηα πξνο ηνλ Εαραξηάδε
(26 ΢επηεκβξίνπ 1955) αλαθέξνληαη παξαηεξήζεηο ηεο Κνκηλθφξκ, πνπ θαηά ηε γλψκε ηνπ
Μπαξηδηψηα ζπληζηνχζαλ κεηαηξνπή ηνπ ζηαζκνχ «…πάλνπ θάηνπ ζε κηα ειιεληθή εθπνκπή
ξαδηνζηαζκνύ Λ.Γ.» [Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 469556, Αιιεινγξαθία Ν. Εαραξηάδε κε Βαζ.
Μπαξηδηώηα γηα ηελ παξάλνκε δνπιεηά ζηελ Διιάδα θαη ηε ζύιιεςε ηεο Ρνύιαο Κνπθνύινπ
8/1955-2/1955]. Αλάκεζα ζηηο παξαηεξήζεηο αλαθέξνληαη: «΢ηηο 13/9 ν ζηαζκόο ραξαθηήξηζε
ηελ θπβέξλεζε ηνπ ΢πλαγεξκνύ ζαλ θπβέξλεζε εζληθήο πξνδνζίαο. ΢ηηο 14/9 κε αλαθνίλσζε
… απεπζπλζήθακε ζηνπο αμησκαηηθνύο-θαληάξνπο λα πάξνπλ κέξνο ζηελ παηξησηηθή
ζπλεξγαζία γηα ηελ αιιαγή. ΢ηηο 19/9 κηιήζακε γηα πινπηνθξαηηθή νιηγαξρία θαη βάιακε
δήηεκα λα αιιάμεη ε θπβέξλεζε ηνπ ΢πλαγεξκνύ» [Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 469556,
Αιιεινγξαθία Ν. Εαραξηάδε κε Βαζ. Μπαξηδηώηα γηα ηελ παξάλνκε δνπιεηά ζηελ Διιάδα θαη
ηε ζύιιεςε ηεο Ρνύιαο Κνπθνύινπ 8/1955-2/1955].
 263

για τα γεγονότα ςτθ Σαςκζνδθ

Τα γεγονότα ςτθ Ταςκζνδθ αποτζλεςαν τθν πρϊτθ ανοιχτι ςφγκρουςθ του Ν.

Ηαχαριάδθ με τθν θγεςία του ΚΚΣΕ και εκδιλωςθ κρίςθσ ςτο ΚΚΕ. Γι’ αυτό ζγιναν επί
δεκαετίεσ ςθμείο ςκλθρισ αντιπαράκεςθσ ανάμεςα ςτισ δφο πλευρζσ που ςυγκροτοφςαν
τότε τουσ αντίςτοιχουσ πόλουσ τθσ διαπάλθσ ςτο ΚΚΕ, που πιρε αναμφίβολα δραματικό
χαρακτιρα. Ραράλλθλα αξιοποιικθκαν επί χρόνια και ςυνεχίηουν να αξιοποιοφνται από
όλεσ τισ αντίπαλεσ προσ το ΚΚΕ πλευρζσ (αςτικζσ, του δεξιοφ και του αριςτεροφ
οπορτουνιςμοφ), για να πλιξουν τισ αρχζσ και τθν θκικι υπόςταςθ του Κόμματοσ.

Τα γεγονότα ςτθν ΚΟ Ταςκζνδθσ επιβεβαίωςαν ότι θ εςωκομματικι διαπάλθ

παίρνει οξφτατο χαρακτιρα, ιδιαίτερα όταν ο οπορτουνιςμόσ ζχει ωριμάςει ςε οργανωμζνο
ιδεολογικοπολιτικό ρεφμα μζςα ςτο Κόμμα. Τίκεται, όμωσ, το εξισ ηιτθμα: Βριςκόταν το
ΚΚΕ ςε κρίςθ, πριν από τα γεγονότα ςτθν Ταςκζνδθ;

Τα ςτοιχεία τθσ περιόδου δείχνουν ότι υπιρχε διαπάλθ, αλλά το ςυντριπτικά

μεγάλο τμιμα του Κόμματοσ ιταν ςυςπειρωμζνο. Εκείνο που διαφαινόταν τότε, ιταν τα
αδιζξοδα που δθμιουργοφςε θ πολιτικι του γραμμι, θ ανάγκθ να διαμόρφωνε το ΚΚΕ ζνα
επαναςτατικό πρόγραμμα. Ακόμα, θ ανάγκθ να ανανζωνε τθ ςφνκεςθ ςτα κακοδθγθτικά
του όργανα και να προχωροφςε θ οικοδόμθςθ ιςχυρϊν παράνομων κομματικϊν
οργανϊςεων.

Στο ΚΚΕ διεξαγόταν διαπάλθ. Πμωσ θ κρίςθ ςε αυτό ωρίμαςε με τθν παρζμβαςθ
του ΚΚΣΕ. Ϋσ τμιμα του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ, το ΚΚΕ διαπλεκόταν με τισ
διεκνείσ εξελίξεισ και πολλζσ φορζσ δεχόταν τθν αποφαςιςτικι τουσ επίδραςθ. Ο
αντικειμενικά διεκνιςτικόσ χαρακτιρασ τθσ ταξικισ πάλθσ είναι θ πθγι και τθσ διαπλοκισ
εςωτερικϊν και εξωτερικϊν παραγόντων, που κάτω από μία ςειρά προχποκζςεισ οδθγοφν
ςτθν ανάπτυξθ του οπορτουνιςμοφ.

Θ αναςυγκρότθςθ και θ ιςχυροποίθςθ των κομματικϊν δυνάμεων, που επιδίωκαν

τθν αλλαγι πορείασ του ΚΚΕ, δεν ιταν ςτενά εςωκομματικι υπόκεςθ. Θ δεξιά
οπορτουνιςτικι ςτροφι ςτο ΚΚΕ ςτθρίχκθκε με κάκε τρόπο από το διεκνζσ κομμουνιςτικό
κίνθμα και πρωταρχικά από το ΚΚΣΕ. Ιδθ από το 1949-1950 υπιρχε επικοινωνία ανάμεςα
ςε ανϊτατα ςτελζχθ του ΚΚΣΕ και του ΚΚΕ (Ραρτςαλίδθσ, Βαφειάδθσ), αφοφ και ςτο ΚΚΣΕ θ
διαπάλθ ιταν ζντονθ.

Τα γεγονότα ςτθν ΚΟΤ ιταν το αποκορφφωμα τθσ εςωκομματικισ

ιδεολογικοπολιτικισ αντιπαράκεςθσ που λάβαινε χϊρα από το τζλοσ του αγϊνα του ΔΣΕ -
επί τθσ ουςίασ πριν από αυτόν - και που είχε ωσ περιεχόμενο όλα τα κζματα με τα οποία
αςχολικθκε θ 3θ Συνδιάςκεψθ του ΚΚΕ το 1950 και οι μετζπειτα Ολομζλειεσ τθσ ΚΕ. Κατά
ςυνζπεια αφοροφςαν τόςο ςτο παρελκόν (δεκαπενταετία 1940 - 1955) όςο και - κυρίωσ-
ςτο μζλλον.

Πςο εξελιςςόταν ο αγϊνασ του ΔΣΕ, ο ςτόχοσ του για τθ ςοςιαλιςτικι εξουςία δεν
προκάλεςε εςωκομματικι αμφιςβιτθςθ, με ελάχιςτεσ εξαιρζςεισ. Μετά τθν ιττα του ΔΣΕ,
και όςο γινόταν ςαφζσ ότι δεν ιταν κοντά θ ϊρα τθσ επαναςτατικισ νίκθσ, αναβίωνε και
ενδυνάμωνε θ ςυμβιβαςτικι, οπορτουνιςτικι ερμθνεία του προβλιματοσ τθσ μθ
κατάκτθςθσ ι τθσ απϊλειασ τθσ εξουςίασ.

Το κζμα που τζκθκε τότε, ιταν θ πλιρθσ αλλαγι τθσ πολιτικισ του ΚΚΕ. Δεν
κεωροφνταν επαρκείσ οι προςαρμογζσ που ιδθ είχαν γίνει ςτθν πολιτικι του Κόμματοσ από
τθν Κεντρικι του Επιτροπι, όπωσ θ απόςυρςθ του Σχεδίου Ρρογράμματοσ του ΚΚΕ το 1954,
 264

θ διλωςθ τθσ 5θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ για το «Γιουγκοςλαβικό», με τθν οποία
ευκυγραμμιηόταν με τθ νζα πολιτικι τθσ ΕΣΣΔ απζναντι ςτθ Γιουγκοςλαβία.

Επομζνωσ τα γεγονότα ςτθν ΚΟΤ ιταν το προοίμιο τθσ 6θσ Ολομζλειασ, που
ακολοφκθςε. Οι αποφάςεισ που πιρε θ 6θ Ολομζλεια φωτίηουν καλφτερα και τα γεγονότα
ςτθν ΚΟ Ταςκζνδθσ.

3.A.28. Θ 6θ ΠΛΑΣΛΑ ΟΛΟΜΕΛΕΛΑ ΣΘ΢ ΚΕ ΚΑΛ ΣΘ΢ ΚΕΕ (11-12 ΜΑΡΣΛΟΤ 1956)

3.A.28.α. Θ ςυγκρότθςθ Διεκνοφσ Επιτροπισ

παρζμβαςθσ ςτο ΚΚΕ

Μετά τθν 5θ Ολομζλεια και κατά τθ διαδικαςία εφαρμογισ των αποφάςεϊν τθσ,
οριςμζνα ςτελζχθ και μζλθ του Κόμματοσ που διαφωνοφςαν με τισ αποφάςεισ
απευκφνκθκαν με γράμματα ςτο ΚΚΣΕ και ςτα άλλα αδελφά κόμματα των χωρϊν
φιλοξενίασ, ηθτϊντασ οργανωτικι και πολιτικι παρζμβαςθ ςτο ΚΚΕ. Κατθγοροφςαν τον Ν.
Ηαχαριάδθ και το ΡΓ για ςεχταριςτικι πολιτικι, ανϊμαλθ εςωκομματικι λειτουργία,
διαφωνία και απείκεια προσ το ΚΚΣΕ, απείκεια προσ τθν απόφαςθ του Ρροεδρείου τθσ ΚΕ
του ΚΚΣΕ για τθν κατάςταςθ τθσ Κομματικισ Οργάνωςθσ Ταςκζνδθσ658. Επίςθσ

658
Απόφαςθ τθσ ΚΕ του ΚΚΣΕ, 10/12/55, «Για τθν κατάςταςθ ςτθν κολλεχτίβα των
Ελλινων Ρολιτικϊν προςφφγων ςτθν Ταςκζνδθ»:

«Εξετάηοντασ τισ πολυάρικμεσ αιτιςεισ και τα γράμματα των Ελλινων

κομμουνιςτϊν που ιρκαν ςτθν ΚΕ του ΚΚΣΕ το Σεπτζμβρθ-Δεκζμβρθ 1955, αυτά που
υποβλικθκαν απ’ τθν Επιτροπι τθσ ΚΕ του ΚΚΣΕ και τα υλικά που δόκθκαν απ’ το ς.
Ηαχαριάδθ για τθν κατάςταςθ ςτθν κολλεχτίβα των ελλινων πολιτικϊν προςφφγων ςτθν
Ταςκζνδθ, θ ΚΕ του ΚΚΣΕ κεωρεί ότι οι αταξίεσ που ζγιναν ςτισ 10-11 του Σεπτζμβρθ ςτθν
κολλεχτίβα των ελλινων πολιτικϊν προςφφγων και που ζχουν το χαραχτιρα ενεργειϊν
πογκρόμ και που ςυνοδεφτθκαν από μαηικό ξυλοδαρμό του κομματικοφ αχτίφ, αποτελοφν
απαράδεχτο και ατιμωτικό γεγονόσ για κομμουνιςτικι οργάνωςθ και κατάφορθ παραβίαςθ
των ςοβιετικϊν νόμων, που γι’ αυτό τα ςοβιετικά όργανα κάπρεπε να ηθτιςουν ευκφνεσ
απ’ τουσ ενόχουσ για τουσ ξυλοδαρμοφσ. Ωσ τα ςιμερα ςτθν κολλεχτίβα δεν δθμιουργικθκε
ομαλι κατάςταςθ χωρίσ καμιά βάςθ ς’ ζνα ςθμαντικό μζροσ κομμουνιςτϊν ςυνεχίηεται να
κολλιζται ρετςινιά (“φαςίςτεσ”, “ςπιοφνοι”, “προδότεσ”). Υπάρχουν περιπτϊςεισ
ξυλοδαρμϊν ξεχωριςτϊν πολιτικϊν προςφφγων και άλλεσ φτιαχτζσ και παράνομεσ
ενζργειεσ.

Θ ΚΕ του ΚΚΣΕ κεωρεί ότι θ λφςθ των διαφωνιϊν που γεννικθκαν ςτθν οργάνωςθ
του ΚΚΕ τθσ Ταςκζνδθσ αποτελεί εςωτερικι υπόκεςθ των ίδιων των ελλινων κομμουνιςτϊν.
Μαηί μ’ αυτά θ ΚΕ του ΚΚΣΕ καταδικάηει αποφαςιςτικά τισ παραπάνω ξζνεσ προσ
κομμουνιςτικό κόμμα μζκοδεσ, που χρθςιμοποιικθκαν ςτθν οργάνωςθ του ΚΚΕ τθσ
Ταςκζνδθσ. Θ ΚΕ του ΚΚΣΕ κεωρεί ότι όλα τα διαφιλονικοφμενα εςωκομματικά ηθτιματα
μποροφςαν να λυκοφν με το ςυνθκιςμζνο κομματικό τρόπο, με τθν τιρθςθ των αρχϊν τθσ
εςωκομματικισ δθμοκρατίασ και τθσ πλατειάσ κομματικισ κριτικισ.

Θ ΚΕ του ΚΚΣΕ αποφαςίηει:

 265

κατθγοροφςαν τον Ν. Ηαχαριάδθ για ζλλειψθ φροντίδασ για τθν αςφάλεια των παράνομων
ςτελεχϊν του Κόμματοσ. Ο πυρινασ των κατθγοριϊν ιταν εκείνοσ που αναπτφχκθκε ςτθν 5 θ
Ολομζλεια από τον Κ. Κολιγιάννθ και ςε προθγοφμενθ περίοδο κυρίωσ από τον Δ.
Ραρτςαλίδθ και τον Μ. Βαφειάδθ.

1. Να φζρει ςε γνϊςθ τθσ ΚΕ του ΚΚ Ελλάδασ τθν όχι καλι κατάςταςθ που
δθμιουργικθκε ςτθν κολλεχτίβα των ελλινων πολιτικϊν προςφφγων ςτθν Ταςκζνδθ ςτον
τελευταίο μιςό χρόνο και να παρακαλζςει τθν ΚΕ του ΚΚ Ελλάδασ να πάρει τα απαραίτθτα
μζτρα.

Θ ΚΕ του ΚΚΣΕ απ’ τθν πλευρά τθσ κεωρεί ότι με τθν κατάςταςθ που ζχει
δθμιουργθκεί τϊρα πρωταρχικό κακικον αποτελεί θ ταχφτερθ εξάλειψθ τθσ βλαβερισ και
αδικαιολόγθτθσ διάςπαςθσ τθσ οργάνωςθσ των ελλινων κομμουνιςτϊν του Ταςκζντ, θ
ςυςπείρωςθ των γραμμϊν τθσ ςτθ βάςθ των αρχϊν του μαρξιςμοφ-λενινιςμοφ, θ
αποκατάςταςθ κανονικισ ηωισ τθσ οργάνωςθσ και θ απαράκλθτθ πραγματοποίθςθ των
κανόνων τθσ εςωκομματικισ δθμοκρατίασ.

Για το ςκοπό αυτό θ ΚΕ του ΚΚΣΕ κα ςυμβοφλευε τθσ ΚΕ του Κομμουνιςτικοφ

Κόμματοσ τθσ Ελλάδασ να πάρει τα παρακάτω οργανωτικά μζτρα:

α) Να ςυγκαλζςει τθν ολομζλεια τθσ κομματικισ οργάνωςθσ του ΚΚΕ του Ταςκζντ
ςτθν οποία - με τθ ςυμμετοχι όλων των εκλεγμζνων για τθ ςυνδιάςκεψθ μελϊν και
αναπλθρωματικϊν μελϊν τθσ κομματικισ επιτροπισ - να ςυηθτιςει το κακικον που
ςτζκεται μπροςτά ςτθν οργάνωςθ του ΚΚΕ τθσ Ταςκζνδθσ και να λφςει το ηιτθμα τθσ
διεξαγωγισ το Δεκζμβρθ-Γενάρθ κομματικισ ςυνδιάςκεψθσ των ελλινων κομμουνιςτϊν τθσ
Ταςκζνδθσ.

β) Να κάνει γενικζσ ςυνελεφςεισ ς’ όλεσ τισ κομματικζσ οργανϊςεισ των ελλινων

κομμουνιςτϊν ςτισ οποίεσ με τθν αυςτθρι τιρθςθ τθσ κομματικισ δθμοκρατίασ να
ςυηθτιςει τα κακικοντα που ςτζκονται μπροςτά ςτθν οργάνωςθ του ΚΚΕ τθσ Ταςκζνδθσ και
να κάνει εκλογζσ κακοδθγθτικϊν κομματικϊν οργάνων και αντιπροςϊπων για τθν
κομματικι ςυνδιάςκεψθ πόλθσ.

γ) Να ςυγκαλζςει κομματικι ςυνδιάςκεψθ πόλθσ ςτθν οποία να ςυηθτιςει τα

κακικοντα που ςτζκονται μπροςτά ςτθν οργάνωςθ και να εκλζξει καινοφργια κομματικι
επιτροπι.

2. Να υποχρεϊςει τθν ΚΕ του ΚΚ Ουημπεκιςτάν και τισ τοπικζσ κομματικζσ

οργανϊςεισ να δίνουν κακθμερινι βοικεια ςτισ κομματικζσ οργανϊςεισ των ελλινων
κομμουνιςτϊν ςτθν υπόκεςθ τθσ διεξαγωγισ μαηικισ πολιτικισ δουλειάσ ανάμεςα ςτουσ
ζλλθνεσ πολιτικοφσ πρόςφυγεσ ςτισ κινθτοποιιςεισ τουσ, ςτθ δραςτιρια πάλθ για τθν
πραγματοποίθςθ των παραγωγικϊν πλάνων, τθν ανφψωςθ του τεχνικοφ και εκπολιτιςτικοφ
τουσ επιπζδου, τθσ διαπαιδαγϊγθςισ τουσ ςτο πνεφμα τθσ αυςτθρισ τιρθςθσ τθσ
ςοβιετικισ νομοκεςίασ των αρχϊν τθσ φιλίασ των λαϊν και του προλεταριακοφ διεκνιςμοφ.

3. Θ ΚΕ κεωρεί ότι ο ς. Ηαχαριάδθσ μπορεί να γνωςτοποιιςει τθν απόφαςθ τθσ ΚΕ

του ΚΚΣΕ ςτουσ ζλλθνεσ κομμουνιςτζσ ςτθν Ταςκζντ.

Θ ΚΕ του ΚΚΣΕ».

[Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 465300. Απφθαζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚ΢Δ γηα ηελ θαηάζηαζε
ζηελ θνιιερηίβα ησλ Διιήλσλ πνιηηηθψλ πξνζθχγσλ ζηελ Σαζθέλδε, 10/12/1955].
 266

Οι αντιπροςωπείεσ των κομμάτων των ςοςιαλιςτικϊν χωρϊν, που ςυμμετείχαν ςτο

20ο Συνζδριο του ΚΚΣΕ, αποφάςιςαν να ςυγκροτιςουν Διεκνι Επιτροπι, θ οποία ανζλαβε
να παρεμβεί ςτο ΚΚΕ. Στθ Διεκνι αυτι Επιτροπι ςυμμετείχαν το ΚΚΣΕ, το ΚΚ Βουλγαρίασ, το
Κόμμα των Οφγγρων Εργαηομζνων, το ΢ουμανικό Εργατικό Κόμμα, το Ενοποιθμζνο
Εργατικό Κόμμα Ρολωνίασ και το Κομμουνιςτικό Κόμμα τθσ Τςεχοςλοβακίασ. Ρρόεδροσ τθσ
Επιτροπισ ορίςτθκε ο Γκεόργκε Γκεοργκίου-Ντεη, Γενικόσ Γραμματζασ του ΢ουμανικοφ
Εργατικοφ Κόμματοσ. Θ επιτροπι άρχιςε το ζργο τθσ ςτισ 21 Ψεβρουαρίου 1956.

Στισ 25 Ψεβρουαρίου πραγματοποιικθκε θ δεφτερθ ςυηιτθςθ του Ν. Ηαχαριάδθ με

τθ Διεκνι Επιτροπι.

3.A.28.β. Θ ςυηιτθςθ του Ν. Ηαχαριάδθ με τθ Διεκνι Επιτροπι.

Παρεμβάςεισ του προσ το ΚΚ΢Ε

Στο κείμενο Ρρακτικϊν τθσ Συηιτθςθσ με τθ Διεκνι Επιτροπι ο Ηαχαριάδθσ

αρνικθκε τθν φπαρξθ κρίςθσ ςτο κόμμα και ςτθν κακοδιγθςι του. Ωαρακτιριςε ωσ
«νοςθρι» τθν κατάςταςθ ςτθν Ταςκζνδθ και υποςτιριξε ότι υπάρχει «το πρόβλθμα
Κολιγιάννθ»659.

Τοποκετικθκε ςτθν κατθγορία για το περιεχόμενο τθσ γραμμισ που διαμόρφωνε

με το πρϊτο γράμμα του για τον ελλθνοϊταλικό πόλεμο:

«Τότε βριςκόμουν για τεςςεριςίμιςθ χρόνια ςτθ φυλακι ολότελα απομονωμζνοσ.

Ζμακα για τον πόλεμο.*...+ Ιταν ζνα απ’ τα πιο δφςκολα προβλιματα που αντιμετϊπιςα ςτθ
ηωι μου. Και παρ’ όλο ότι είχα πλθροφορθκεί ςυμπτωματικά από τισ εφθμερίδεσ ότι ο
Μολότωφ χαρακτιριςε τον πόλεμο Γαλλίασ-Γερμανίασ ιμπεριαλιςτικό, ςκζφτθκα,
ςκζφτθκα, κι αποφάςιςα να γράψω αυτό το γράμμα *...+ ζςτειλα κι ζνα δεφτερο *γράμμα+
ηθτϊντασ τθν αμνιςτευςθ των κομμουνιςτϊν κ.ά. Αυτι τθ γραμμι το κομμουνιςτικό κόμμα
τθσ Ελλάδασ κα τθν κρατιςει μζχρι τζλουσ του πολζμου με τθν Λταλία. Πποιο μζλοσ του
κόμματοσ δε ςυμφωνοφςε κα διαγραφόταν. Δεν δθμοςιεφκθκε.

Το πρϊτο γράμμα πλαςτογραφικθκε κάπωσ. Το είχα απευκφνει ςτον Ελλθνικό λαό

κι εκείνοι ζγραψαν ότι απευκυνόταν ςτον υπουργό Αςφαλείασ. Αυτό ζγινε γνωςτό εκ των
υςτζρων.

Αρχίςαμε να περνάμε ςτθν Αλβανία. Απ’ αυτι τθ ςτιγμι ο πόλεμοσ παφει να ‘ναι
αμυντικόσ, απελευκερωτικόσ, το ςυμφζρον του Ελλθνικοφ λαοφ είναι να ςταματιςουμε και
ν’ απευκυνκοφμε ςτθ Σοβιετικι Ζνωςθ για διαμεςολάβθςθ. Φυςικά αυτό το γράμμα δε
δθμοςιεφκθκε. Στάλκθκε ςτθν κομματικι κακοδιγθςθ επειδι ιξερα ότι θ κατάςταςθ ς’
αυτιν δεν ιταν καλι.[...]

Ζςτειλα τρίτο γράμμα ςτθ ςπουδαςτικι νεολαία με τθν παράκλθςθ να το

δθμοςιεφςει. Σ’ αυτό ξεμαςκάρευα τθ διαγωγι τθσ κομματικισ κακοδιγθςθσ. Αυτι είναι θ
ιςτορία με τα γράμματα. Ο ς. Κουοφςινεν είπε ότι το γράμμα ιταν ςυνκθκολογικό. Δε κα το
ρίξω ςτισ δικαιολογίεσ. Αλλά τι ρόλο ζπαιξε αυτό το ντοκουμζντο ςτον αγϊνα του Ελλθνικοφ

659
Αξρείν Νίθνπ Εαραξηάδε, Ζ θαζαίξεζε ηνπ Νίθνπ Εαραξηάδε, εθδφζεηο Πξνζθήλην,
ζει. 75.
 267

λαοφ; Κα αναφερκϊ ςτθ γνϊμθ του Σοβιετικοφ Επιτελείου ς’ ό,τι αφορά τθν αξιολόγθςθ τθσ
αντίςταςθσ του Ελλθνικοφ λαοφ ςτθν οποία ζπαιξε μεγάλο ρόλο θ δράςθ του κόμματοσ»660.

Απολογοφμενοσ για τθ κεωρία των δυο πόλων υποςτιριξε:

«*...+ αυτι θ πολιτικι προτάκθκε ςτο κόμμα ωσ πολιτικι μιασ δθμοκρατικισ

εξουςίασ ςτθν Ελλάδα. Στισ ςυνκικεσ του 1945 όταν ο Σοβιετικόσ ςτρατόσ πολεμοφςε ακόμα
ςτθ Μαντηουρία μαηί με τουσ αμερικάνουσ και τουσ Βρεττανοφσ ενάντια ςτουσ Γιαπωνζηουσ,
όταν ςτθ Γαλλία υπιρχε κυβζρνθςθ ςυνεργαςίασ, όταν ςτθν Λταλία ςυμμετείχαν ςτο
κυβερνθτικό ςχιμα οι κομμουνιςτζσ, όταν ς’ όλεσ τισ Λαϊκζσ Δθμοκρατίεσ υπιρχαν
κυβερνιςεισ Συναςπιςμοφ, όταν ςτθν Ρολωνία υπιρχε θ κυβζρνθςθ Μικολάιτςικ, θ
πολιτικι που προτείναμε ιταν θ εξισ. Υπολογίηοντασ τθ κζςθ μασ ςτθ Μεςόγειο και με τθν
προχπόκεςθ τθσ αποχϊρθςθσ των Άγγλων απ’ τθν Ελλάδα και τθν εξαςφάλιςθ τθσ εκνικισ
μασ ανεξαρτθςίασ θ πολιτικι μασ ζπρεπε να υπολογίηει τα αγγλικά ςυμφζροντα ςτθ
Μεςόγειο, αλλά και να ςτθρίηεται ςτισ Λαϊκζσ Δθμοκρατίεσ και τθ Σ. Ζνωςθ»661.

*...+ Στο Κομμουνιςτικό κόμμα δεν υπιρξε τάςθ ανυπακοισ. Αυτό το αποδείχνει και
θ ςθμερινι μασ ςτάςθ. Μπορεί να ζχουμε διαφωνίεσ, αλλά δεν μπορεί να υπάρξει
απείκεια»662.

Αναφζρκθκε ςτθν πίεςθ που δζχκθκε από το ΡΓ και το κόμμα για τθν αλλαγι τθσ
πρϊτθσ διλωςθσ που είχε κάνει ςτθ Γαλλία για τθ «Βόρεια Ιπειρο» ότι «ανικει ςτθν
Αλβανία κι ο Ελλθνικόσ λαόσ δε μπορεί να προβάλλει μια τζτοια απαίτθςθ». Ωαρακτθρίηει
ωσ λάκοσ δικό του, λάκοσ που «όλοι το ζκαναν και μαηί κι εγϊ»663. Στθ ςυνζχεια
αναφζρκθκε ςτθ διόρκωςθ αυτοφ του λάκουσ.

Για τθ ςχζςθ εργατικοφ - αγροτικοφ κινιματοσ ανζφερε:

«Απ’ το 1935 ακόμα με βάςθ μια επαναςτατικι δθμοκρατικι ςυμφωνία με

αγροτικοφσ παράγοντεσ κάναμε ζνα βιμα - τθν ζνωςθ των επαναςτατικϊν, δθμοκρατικϊν
δυνάμεων τθσ Ελλάδασ ςτθ βάςθ τθσ επαναςτατικισ, δθμοκρατικισ αλλαγισ ςτθν Ελλάδα.

*...+ Στθ ςυνζχεια θ απόφαςθ που πάρκθκε ςτο ςυνζδριο εγκρίκθκε απ’ τθν Διεκνι.
Αυτι τθν πολιτικι τθ ςυνεχίςαμε και μετά τον πόλεμο αν και ςτθ διάρκεια του πολζμου
υπιρχαν παραβιάςεισ τθσ, παρ’ όλα αυτά πετφχαμε να εμποδίηουμε τθν Ελλθνικι
μπουρηουαηία να οργανϊςει δικό τθσ μαηικό αγροτικό κόμμα - κάτι τζτοιο δεν υπιρξε ποτζ.

Ζχω τθ γνϊμθ ότι αυτό το ςυμμαχικό μασ αγροτικό κόμμα είναι το μοναδικό μαηικό
αγροτικό κόμμα ςτθν Ελλάδα»664.

Σχετικά με τθν απόφαςθ για το δεφτερο ζνοπλο αγϊνα αναφζρει:

«… ςτισ 12 Φλεβάρθ του 1946 ζγινε θ ολομζλεια τθσ Κ.Ε. του κόμματοσ ςτθν οποία
μπικε το κζμα τθσ οργάνωςθσ του Ζνοπλου αγϊνα. Ακολοφκθςε θ ςφςκεψθ των

660
Αξρείν Νίθνπ Εαραξηάδε, Ζ θαζαίξεζε ηνπ Νίθνπ Εαραξηάδε, εθδφζεηο Πξνζθήλην,
ζει. 76-77.
661
Αξρείν Νίθνπ Εαραξηάδε, Ζ θαζαίξεζε ηνπ Νίθνπ Εαραξηάδε, εθδφζεηο Πξνζθήλην,
ζει. 77.
662
Αξρείν Νίθνπ Εαραξηάδε, Ζ θαζαίξεζε ηνπ Νίθνπ Εαραξηάδε, εθδφζεηο Πξνζθήλην,
ζει. 78.
663
Αξρείν Νίθνπ Εαραξηάδε, Ζ θαζαίξεζε ηνπ Νίθνπ Εαραξηάδε, εθδφζεηο Πξνζθήλην,
ζει. 79.
664
Αξρείν Νίθνπ Εαραξηάδε, Ζ θαζαίξεζε ηνπ Νίθνπ Εαραξηάδε, εθδφζεηο Πξνζθήλην,
ζει. 80.
 268

κομματικϊν ςτρατιωτικϊν κακοδθγθτϊν που επεξεργάςτθκε τα πρϊτα μζτρα. Ζχοντασ αυτι

τθν απόφαςθ μαηί μου πιγα ςτο Συνζδριο ςτθ Τςεχοςλοβακία, όπου ςυναντικθκα με τουσ
Γιουγκοςλάβουσ θγζτεσ, Τίτο, ΢άνκοβιτσ, Κάρντελ, Τηίλασ. Τουσ πλθροφόρθςα για τθν
απόφαςι μασ. Οι Γιουγκοςλάβοι ςφντροφοι ςυμφϊνθςαν μ’ αυτι κι αποφάςιςαν να τθν
υποςτθρίξουν ςτθν πράξθ. Ριγα ςτο ς. Δθμθτρϊφ που ενζκρινε επίςθσ τθν απόφαςθ και
ςυμφϊνθςε με τθν χάραξθ τθσ γραμμισ μασ (…). Στθ Γιουγκοςλαβία μου παραχϊρθςαν
αεροπλάνο για να πετάξω ςτα Τίρανα. Εκεί, μπορείτε να ρωτιςετε το ς. Ενβζρ Χότηα, δε
ςυναντικθκα μαηί του αλλά με τον Κότςε... Το ίδιο ςυνζβθ και με τουσ Αλβανοφσ
ςυντρόφουσ.

Φςτερα απ’ όλα αυτά επζςτρεψα ςτθν Ελλάδα και τραβιξαμε πάνω ς’ αυτι τθ
γραμμι. Σωςτι ιταν θ απόφαςθ; Σωςτι.(…) Σ’ αυτόν τον αγϊνα το κόμμα κι ο λαόσ ζδωςαν
δεκάδεσ χιλιάδεσ, εκατοντάδεσ χιλιάδεσ ανκρϊπουσ, δεν μποροφμε να διαγράψουμε αυτό
το γεγονόσ»665.

Για τθν κατθγορία τθσ κακυςτζρθςθσ ςτθν ζναρξθ του αγϊνα και για τισ
ςυνεννοιςεισ με τα αδελφά κόμματα, ανζφερε:

«Ζβαλα ειδικά το ηιτθμα του Σιάντου. Ο ΢άνκοβιτσ μου πε: μθ τον ςτζλνετε ςε μασ.
Ριραμε διαβατιρια και πιγαμε να φφγουμε μζςω Κεςςαλονίκθσ. Δεν ικελα να αφιςω το
Σιάντο μονάχο. Κακυςτεριςαμε ςτθν εφαρμογι τθσ κομματικισ γραμμισ. *...+ Κζλω ακόμα
μια φορά να υπογραμμίςω ότι τον Λοφνθ του 1947 ο ς. Τίτο με πλθροφόρθςε: ς. Ηαχαριάδθ
φςτερα από τισ ςυνομιλίεσ μασ με τθ Μόςχα ιρκε ο ς. Μπαράνοφ και κα πασ μαηί του ςτθ
Μόςχα.

Με υποδζχτθκε ο ς. Σουςλϊφ. Θ πρϊτθ ςφςκεψθ ζγινε με το ς. Ηντάνωφ. Θ δεφτερθ

με το ς. Στάλιν, Μολότωφ, Ηντάνωφ.

[...] Είχα προςωπικι επαφι με το Στάλιν. Το 1947 ςτθ ςφςκεψθ του Λουνίου ςτθν
Κ.Ε. με το ς. Στάλιν, Μολότωφ και Ηντάνωφ εγκρίκθκε πλιρωσ, απόλυτα δίχωσ καμμιά
παρατιρθςθ θ δράςθ του κόμματοσ.

*...+ Ζκεςα το ηιτθμα τθσ βοικειασ, ο ς. Στάλιν είπε: πρζπει να βοθκιςουμε και κα
βοθκιςουμε. Ο ς. Μολότωφ μάλιςτα ενζκρινε προςωπικά το ότι δεν αρχίςαμε αμζςωσ τθν
εξζγερςθ ςτισ πόλεισ, αλλά αρχίςαμε βακμιαία γιατί δε κζλαμε να προκαλζςουμε τθν
επζμβαςθ τθν Άγγλων. *…+ Αυτζσ οι αποφάςεισ πάρκθκαν αφοφ πρϊτα ςυμφωνικθκαν με
τουσ ςυμμάχουσ μασ.

[...] Για τθ ςφνκεςθ τθσ Ρροςωρινισ Κυβζρνθςθσ. Υπάρχει επίςθσ θ κατθγορία ότι
ςυμμετείχαν ς’ αυτι μόνο κομμουνιςτζσ. Υπιρχε το ςφμμαχο Αγροτικό κόμμα, ιταν τα
ςυνδικάτα, υπιρχε θ πανελλινια Ζνωςθ Αγροτικϊν Συνεταιριςμϊν, υπιρχε θ μακεδονικι
μειονότθτα. Επομζνωσ ιταν κυβζρνθςθ ςυναςπιςμοφ κι όχι μονόπλευρθ κομμουνιςτικι»666.

Για τισ ςυνζπειεσ του Γιουγκοςλαβικοφ ηθτιματοσ ςτθν ζκβαςθ του ζνοπλου αγϊνα
ςτθν Ελλάδα:

*...+ «Για να μθ μιλιςουμε για τα λάκθ του ίδιου του Τίτο το Γιουγκοςλαβικό ηιτθμα
αυτό κακεαυτό ιταν λάκοσ, είπε ο ς. Χρουςτςϊφ. Αυτό είναι πολφ ςωςτό. Πμωσ μζνει
αςχολίαςτο το γεγονόσ ότι θ γιουγκοςλαβικι κρίςθ το 1948 και 1949 ανεξάρτθτα ποιοσ

665
Αξρείν Νίθνπ Εαραξηάδε, Ζ θαζαίξεζε ηνπ Νίθνπ Εαραξηάδε, εθδφζεηο Πξνζθήλην,
ζει. 81-82.
666
Αξρείν Νίθνπ Εαραξηάδε, Ζ θαζαίξεζε ηνπ Νίθνπ Εαραξηάδε, εθδφζεηο Πξνζθήλην,
ζει. 82-83.
 269

φταίει γι’ αυτιν είχε αποφαςιςτικι επίδραςθ ςτθν εξζλιξθ των γεγονότων ςτθν Ελλάδα τθν
περίοδο 1948-1949. Τότε λζγαμε ότι ζφταιγε ο Τίτο. Σιμερα λζγεται ότι δεν ζφταιγε αυτόσ.
*...+ Κα μποροφςα να προςκζςω: δίχωσ αυτό το γεγονόσ κα ιταν δυνατόν να πετφχουμε
ςτθν Ελλάδα οποιαδιποτε λφςθ του Ελλθνικοφ ηθτιματοσ δίχωσ τθν ιττα του Δθμοκρατικοφ
ςτρατοφ. Το Μάθ του 1947, είχαμε απευκυνκεί ςτον ΟΘΕ προτείνοντασ ςτουσ Άγγλουσ και
Αμερικανοφσ τθ διεξαγωγι διαπραγματεφςεων. Φςτερα απ’ τθ Γιουγκοςλαβικι κρίςθ
δθμιουργικθκε αντίξοθ για μασ κατάςταςθ ςτα Βαλκάνια. Τα κφρια μετόπιςκεν για μασ
ιταν θ Γιουγκοςλαβία. Θ Αλβανία κι θ Βουλγαρία βρίςκονταν ςτισ άκρεσ»667.

Σχετικά με τα λάκθ ανζφερε:

«Τα βαςικότερα λάκθ μασ ζγιναν τθν περίοδο 1946-1947. *...+ Το 1946-1947 κα
μποροφςαμε να λφςουμε το ηιτθμα των εφεδρειϊν. Για να ζχουμε εφεδρείεσ είχαμε
ςυνεννοθκεί με τουσ Γιουγκοςλάβουσ ςυντρόφουσ να περάςουμε ς’ αυτοφσ όςουσ
διϊκονταν. Γιατί εκεί είχαν ςυγκεντρωκεί οι προερχόμενοι απ’ τθ Βουλγαρία πολιτικοί μασ
πρόςφυγεσ. Αλλά δεν το πραγματοποιιςαμε, αν και μασ το ‘χε πει το κόμμα (ς.
Γιουγκοςλαβικό), χάςαμε τθν ευκαιρία.

ς. Γιοφγκωφ: Μιπωσ δε ξζρετε πωσ αυτι θ λφςθ του ςχθματιςμοφ Ελλθνικϊν

εφεδρειϊν ςτθ Βουλγαρία δεν είχε εγκρικεί τότε;

ς. Ηαχαριάδθσ: Αντικζτωσ, εμείσ μεταφζραμε τουσ πολιτικοφσ μασ πρόςφυγεσ απ’

τθ Βουλγαρία ςτθ Γιουγκοςλαβία. Το ηιτθμα είχε ςυμφωνθκεί με τουσ Γιουγκοςλάβουσ
ςυντρόφουσ *...+ ζτςι όπωσ είχε διαμορφωκεί θ κατάςταςθ κλικθκα τον Απρίλιο του 1949
ςτθ Μόςχα όπου επί παρουςία των Στάλιν, Μαλζνκωφ, Μολότωφ, ετζκθ το ηιτθμα τθσ
υποχϊρθςθσ του Ελλθνικοφ ςτρατοφ, τθσ διακοπισ του Ενοπλου αγϊνα.

Θ Κ.Ε. του ΚΚΕ ςυμφϊνθςε. Εκδόκθκαν οι ςχετικζσ διαταγζσ. Υςτερα μασ

παράγγειλαν να κρατιςουμε τισ κζςεισ μασ, επειδι υπιρχαν Αγγλοαμερικανικζσ προτάςεισ
για ειρθνικι επίλυςθ του Ελλθνικοφ ηθτιματοσ. Τισ κρατιςαμε για να υποχωριςουμε
αργότερα. Μ’ αυτό τον τρόπο μπικε το ηιτθμα τον Απρίλιο 1949 και θ Κ.Ε. ζδωςε τθν
ζγκριςι τθσ»668.

Σχετικά με τθ δθμοςίευςθ του Σχεδίου Ρρογράμματοσ του ΚΚΕ:

«Ο ς. Κουοφςινεν μασ μζμφεται επειδι το δθμοςιεφςαμε. Σφντροφοι μ’ αυτό το

ςχζδιο κι όταν πια το ‘χε εγκρίνει θ Ολομζλεια ιρκα εδϊ και το δωςα ςτο ς. Ρετρϊφ
λζγοντάσ του ότι ςτο επόμενο τεφχοσ και ςυγκεκριμζνα φςτερα από ζνα μινα κα
δθμοςιευόταν ςτο κεωρθτικό μασ περιοδικό.

*...+ Εκτόσ από το κφριο πρόγραμμα-μάξιμουμ υπιρχε το πρόγραμμα-μίνιμουμ, που

ιςχφει εδϊ κι ζξι χρόνια, είναι το πρόγραμμα του δθμοκρατικοφ μεταςχθματιςμοφ ςτθν
Ελλάδα, ζχει δθμοςιευκεί ςτθν «Ρράβντα», και ςτθ ςυνζχεια ξαναδουλεφτθκε.

Κα μποροφςατε να μασ κατθγοριςετε επειδι δθμοςιεφςαμε και το ζνα και το άλλο.

Ρροτείναμε το πρόγραμμά μασ ς’ όλα τα Ελλθνικά δθμοκρατικά κόμματα ωσ βάςθ
ενοποίθςθσ.

667
Αξρείν Νίθνπ Εαραξηάδε, Ζ θαζαίξεζε ηνπ Νίθνπ Εαραξηάδε, εθδφζεηο Πξνζθήλην,
ζει. 84.
668
Αξρείν Νίθνπ Εαραξηάδε, Ζ θαζαίξεζε ηνπ Νίθνπ Εαραξηάδε, εθδφζεηο Πξνζθήλην,
ζει. 84-85.
 270

Αργότερα όταν αποφαςίςαμε να το δθμοςιεφςουμε ςτο ςχζδιο του προγράμματόσ

μασ ςκεφτικαμε ότι δεν ιταν ςωςτό γι’ αυτό και το αποςφραμε, ζτςι το Μάξιμουμ ζμεινε
μόνο ςτο ςχζδιο προγράμματόσ μασ, ενϊ το Μίνιμουμ αποτζλεςε τθν πρόταςι μασ ςτα
δθμοκρατικά κόμματα.

ς. Γιοφγκωφ: Ιταν ςωςτό αυτό; Για ςκεφτιτε το.

*...+ ς. Ηαχαριάδθσ: Κζταμε ς’ αυτό το ηιτθμα τθσ Δθμοκρατικισ κυβζρνθςθσ κ.τλ.

Είχε δθμοςιευκεί και ςτον αςτικό τφπο ςτισ 12 Αυγοφςτου 1953 *...+

ς. Γιοφγκωφ: Απ’ τθν μια όπωσ λζτε προτείνατε ζνα πρόγραμμα-μίνιμουμ κι από τθν
άλλθ - κα γίνει ςοςιαλιςτικι επανάςταςθ.

ς. Ηαχαριάδθσ: Ροτζ δεν αποκρφψαμε τουσ ςκοποφσ μασ, ότι κζλουμε να φκάςουμε
ςτον Κομμουνιςμό.

ς. Γίουγκωφ: Δεν πρόκειται γι’ αυτό. Ραίηετε παιχνίδια.

ς. Ηαχαριάδθσ: Κακόλου. Μιλάμε ανοιχτά ςτο λαό. Τίποτα δεν κάνουμε ζτςι
669
απλά» .

Οι τοποκετιςεισ του Ν. Ηαχαριάδθ ζχουν αυτοκριτικό χαρακτιρα αλλά και

αποφαςιςτικότθτα για τθν υπεράςπιςθ τθσ γραμμισ και δράςθσ του ΚΚΕ από τον
μθδενιςμό. Αναδεικνφουν ότι ο ζνοπλοσ αγϊνασ του ΚΚΕ είχε επιλεγεί ςε ςυνεννόθςθ με τα
αδελφά γειτονικά κόμματα και το ΚΚΣΕ. Βεβαίωσ αποπνζουν τθν αντιφατικότθτα αλλά και
τισ δυςκολίεσ ςτθν ζκβαςθ του ταξικοφ αγϊνα που διεξαγόταν ςτθν Ελλάδα ςε ςχζςθ με το
διεκνι ςυςχετιςμό δυνάμεων. Ζτςι χωρίσ να υποτιμϊνται τα εςωτερικά λάκθ και αδυναμίεσ
ςτθν ζκβαςθ του ΔΣΕ, αναδεικνφεται και θ ςχζςθ τουσ με τισ αντιφάςεισ και δυςκολίεσ που
διαμορφϊνονταν ςτο διεκνζσ κομμουνιςτικό κίνθμα, τθν οπορτουνιςτικι επίδραςθ ςτο
κίνθμα τθσ Γιουγκοςλαβίασ που επθρζαηε ςθμαντικά το ςυςχετιςμό των δυνάμεων ςτθν
περιοχι.

Ϋςτόςο, θ Επιτροπι των 6 ΚΚ δεν παραδζχκθκε αυτι τθ ςχζςθ. Σφμφωνα με τθν

Ανακοίνωςι τθσ, που διάβαςε ςτθν 6θ Ολομζλεια ο Γκ. Γκ. Ντεη, θ Διεκνισ Επιτροπι
μελζτθςε τισ εκκζςεισ μελϊν και ςτελεχϊν του ΚΚΕ και τισ αποφάςεισ τθσ ΚΕ και είχε
προςωπικζσ ςυνεργαςίεσ με τακτικά και αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕΕ, κακϊσ
και με άλλα ςτελζχθ του Κόμματοσ και διερεφνθςε τα πολιτικά λάκθ που ζκανε ο Ν.
Ηαχαριάδθσ, τθ ςυςτθματικι παραβίαςθ τθσ εςωκομματικισ δθμοκρατίασ απ’ αυτόν και
τθν ανεπαρκι φροντίδα για τθν αςφάλεια των παράνομων ςτελεχϊν του Κόμματοσ.

Σφμφωνα πάντοτε με τθν Ανακοίνωςθ: «Οι γραμματείσ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ ς.ς.
Ηαχαριάδθσ και Μπαρτηιϊτασ ενζκριναν τυπικά τθν απόφαςθ των Κεντρικϊν Επιτροπϊν των
κομμάτων μασ να ςυγκροτθκεί Επιτροπι για τθν παροχι βοικειασ ςτο Κομμουνιςτικό
Κόμμα Ελλάδασ, ωςτόςο ςτθν πορεία τθσ εξζταςθσ των παραπάνω ηθτθμάτων ςτθν
Επιτροπι δεν ζδειξαν καμιά διάκεςθ να υποβάλλουν ςε κριτικι τα λάκθ τουσ και πριν
ακόμα θ Επιτροπι καταλιξει ςε οριςτικά ςυμπεράςματα πάνω ς’ αυτά τα ηθτιματα
υπζβαλαν ςτθν Επιτροπι αίτθςθ με τθν οποία παρακάλεςαν να απαλλαχτοφν από τθ δουλιά
ςτθν κακοδιγθςθ του ΚΚ τθσ Ελλάδασ. Ο ς. Ηαχαριάδθσ διλωςε ότι δεν κα ςυμμετάςχει

669
Αξρείν Νίθνπ Εαραξηάδε, Ζ θαζαίξεζε ηνπ Νίθνπ Εαραξηάδε, εθδφζεηο Πξνζθήλην,
ζει. 86-88.
 271

ςτισ εργαςίεσ τθσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, ακόμα κι αν θ ολομζλεια ηθτιςει τθν
παρουςία του»670.

Επί τθσ ουςίασ ο Ηαχαριάδθσ δεν ςυμφϊνθςε με τθν ενζργεια των 6 ΚΚ, αλλά
ταυτόχρονα δεν ικελε και να ζρκει ςε ςφγκρουςθ με τθν επιτροπι, να ςτακεί εμπόδιο ςτθ
δουλειά τθσ. Είχε τελείωσ διαφορετικι εκτίμθςθ για τθν υπό εξζταςθ δράςθ του
κακοδθγθτικοφ οργάνου του ΚΚΕ. Γι αυτοφσ τουσ λόγουσ δεν πιρε μζροσ ςτθν 6θ
Ολομζλεια. Δεν είναι ςωςτό ότι ο Ηαχαριάδθσ διλωςε πϊσ δεν κα ςυμμετάςχει ακόμα κι αν
θ Ολομζλεια ηθτιςει τθν παρουςία του. Στθν πραγματικότθτα οφτε θ Επιτροπι οφτε ο
Ηαχαριάδθσ ικελαν να εκφραςτεί θ ςφγκρουςθ ςτισ εργαςίεσ τθσ Ολομζλειασ. Ο μεν
Ηαχαριάδθσ για να μθ ςυγκρουςτεί με το ΚΚΣΕ ενϊπιον όλων, θ δε επιτροπι για να
αποφφγει τθν αντιπαράκεςθ.

Στισ 30 Δεκεμβρίου 1956 ο Ηαχαριάδθσ απθφκυνε γράμμα προσ τθν ΚΕ του ΚΚΣΕ.
Ππωσ κα διαπιςτωκεί ςτθ ςυνζχεια, για το περιεχόμενο του γράμματοσ ενθμερϊκθκε το
Γραφείο τθσ ΚΕ του ΚΚΕ και το κατιγγειλε ςτθν επόμενθ, τθν 7θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ. Από το
περιεχόμενο τθσ καταγγελίασ671 φαίνεται πλζον θ κριτικι και ανοικτι διαφωνία του Ν.
Ηαχαριάδθ με τθν κατεφκυνςθ τθσ παρζμβαςθσ τθσ Διεκνοφσ Επιτροπισ.

Θ ριηικά διαφορετικι εκτίμθςθ, τόςο του ίδιου του Ηαχαριάδθ, όςο και των Απ.
Γκρόηου, Βας. Μπαρτηιϊτα και Ν. Ακριτίδθ, διατυπϊκθκε ςαφζςτατα ςτθν επιςτολι τουσ
προσ τθν επιτροπι των 6 Κομμάτων. Το γράμμα τουσ, που διαβάςτθκε από τον Ν.
Ηαχαριάδθ ςτθ δεφτερθ ςυνάντθςι του με τθ Διεκνι Επιτροπι, ζχει ωσ εξισ:

«Νομίηουμε ότι γίνεται μια μεγάλθ αδικία που δεν τθν αξίηει, οφτε ο λαόσ μασ οφτε
το Κομμουνιςτικό κόμμα Ελλάδασ. Αυτι τθ ςτιγμι πιςτεφουμε ότι δε γίνεται μόνο μια
μεγάλθ αδικία αλλά και μια μεγάλθ πολιτικι ηθμιά. Πμωσ δε κζλουμε να ςτακοφμε εμπόδιο
ςτθν υπόκεςι ςασ, δεν επικυμοφμε ςε καμιά περίπτωςθ να ηθμιωκεί εξ αιτίασ μασ το
Ελλθνικό και παγκόςμιο κίνθμα. Γι’ αυτό και παρακαλοφμε να μασ απαλλάξετε απ’ τα
κακικοντά μασ ςτο Κομμουνιςτικό Κόμμα Ελλάδοσ. Ο ς. Ηαχαριάδθσ το ’χει κι όλασ ηθτιςει
προςωπικά αυτό από τθν ΚΕ του ΚΚΣΕ. Είμαςτε ζτοιμοι να παραδόςουμε τθ δουλειά που
κάναμε ωσ τϊρα ςτο ΚΚΕ ςε κείνα τα πρόςωπα που εςείσ κα υποδείξετε. Ρεριμζνουμε τθν
απάντθςι ςασ.

Ηαχαριάδθσ, Μπαρτηιϊτασ, Γκρόηοσ, Ακριτίδθσ»672.

3.Α.28.γ. Θ ςφγκλθςθ τθσ 6θσ Πλατειάσ Ολομζλειασ

Στισ 26 Ψεβρουαρίου 1956 θ Επιτροπι πιρε τθν παρακάτω προκαταρκτικι

απόφαςθ:

670
Αξρείν Νίθνπ Εαραξηάδε, Ζ θαζαίξεζε ηνπ Νίθνπ Εαραξηάδε, εθδφζεηο Πξνζθήλην,
ζει. 120.
671
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, 8νο ηφκνο, 1956-1961. Φήθηζκα ηεο 7εο Οινκέιεηαο ηεο
ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, Φεβξνπάξηνο 1957, ΢ρεηηθά κε ην γξάκκα ηνπ Ν. Εαραξηάδε πξνο ην ΚΚ΢Δ,
ζει. 185-187.
672
Αξρείν Νίθνπ Εαραξηάδε, Ζ θαζαίξεζε ηνπ Νίθνπ Εαραξηάδε, εθδφζεηο Πξνζθήλην,
ζει. 73 - 74.
 272

«Θ Επιτροπι, κεωρϊντασ ότι με τθν κατάςταςθ που δθμιουργικθκε θ προςωρινι

απαλλαγι των ς.ς. Ηαχαριάδθ και Μπαρτηιϊτα από τθν κακοδιγθςθ του ΚΚΕ
ανταποκρίνεται ςτο ςυμφζρον τθσ εξυγίανςθσ τθσ κακοδιγθςθσ του κόμματοσ, αποφάςιςε
να μθ φζρει αντίρρθςθ ςτθν ικανοποίθςθ τθσ αίτθςθσ των ς.ς. Ηαχαριάδθ και Μπαρτηιϊτα.
Κρίνεται ςκόπιμο να ςυγκλθκεί ςτο Βουκουρζςτι ολομζλεια τθσ Κεντρικισ Επιτροπισ του
Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ τθσ Ελλάδασ με ςυμμετοχι όλων των ταχτικϊν και
αναπλθρωματικϊν μελϊν τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕΕ, που εκλζχτθκαν ςτο 7ο ςυνζδριο και ςτθν 3θ
Συνδιάςκεψθ του ΚΚΕ, με ςυμμετοχι ενόσ πλατιοφ αχτίφ, να εξεταςτεί ςτθν ολομζλεια θ
κατάςταςθ που δθμιουργικθκε ςτο κόμμα και να καταρτιςτοφν τα απαραίτθτα μζτρα. Θ
Επιτροπι αποφάςιςε να ςυνεχίςει το ζργο τθσ, ςυμβουλευόμενθ τα μζλθ και τα ςτελζχθ του
ΚΚΕ για ν’ ανακοινϊςει τθ γνϊμθ τθσ ςτθν ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ»673.

Θ γνϊμθ τθσ Επιτροπισ εγκρίκθκε από τισ Κεντρικζσ Επιτροπζσ των 6 κομμάτων και
ςτθ ςυνζχεια ςυγκλικθκε θ 6θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ με τθν ευκφνθ τθσ Διεκνοφσ
Επιτροπισ.

Θ 6θ Ρλατειά Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ ςυνιλκε ςτο Βουκουρζςτι ςτισ 11 ζωσ 12
Μαρτίου 1956. Θ ςφνκεςθ τθσ 6θσ Ολομζλειασ ιταν ςφμφωνθ με τθν Απόφαςθ τθσ Διεκνοφσ
Επιτροπισ.

Τισ εργαςίεσ τθσ 6θσ Ρλατειάσ Ολομζλειασ άνοιξε ο Απόςτολοσ Γκρόηοσ. Το

προεδρείο που ψθφίςκθκε με πρόταςθ του Ρ. Υφαντι, αποτελοφνταν από τουσ Γκρόηο,
΢οφςςο, Κολιγιάννθ, Στακά (Καςιμάτθ), Βλαντά και τα μζλθ τθσ Διεκνοφσ Επιτροπισ:
Γιοφγκωφ από το ΚΚ Βουλγαρίασ, Κόβατσ από το Κόμμα των Οφγγρων Εργαηομζνων,
Μαηοφρ από το Ενοποιθμζνο Εργατικό Κόμμα Ρολωνίασ, Γκεοργκίου-Ντεη από το Εργατικό
Κόμμα ΢ουμανίασ, Κουοφηινεν από το ΚΚΣΕ, Μπάρακ από το ΚΚ Τςεχοςλοβακίασ.

Εγκρίκθκαν τα εξισ τρία κζματα για ςυηιτθςθ: 1) Ανακοίνωςθ του Ρροζδρου τθσ
Διεκνοφσ Επιτροπισ των αδελφϊν κομμουνιςτικϊν κομμάτων. 2) Σφγκλθςθ του 8ου
Συνεδρίου του Κόμματοσ, 3) Εκλογι Ρροςωρινοφ Γραφείου τθσ Κεντρικισ Επιτροπισ.

Θ Ανακοίνωςθ τθσ Διεκνοφσ Επιτροπισ ζχει τίτλο «Για τθν κατάςταςθ ςτθν
κακοδιγθςθ του Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ Ελλάδασ» και περιλαμβάνει ανάμεςα ςε άλλα:

Το «ομόφωνο ςυμπζραςμα ότι το Κομμουνιςτικό Κόμμα τθσ Ελλάδασ, από

υπαιτιότθτα του ς. Ηαχαριάδθ, ςαν Γενικοφ Γραμματζα τθσ ΚΕ, βρίςκεται ςε κατάςταςθ
βαριάσ κρίςθσ. Το Κόμμα ουςιαςτικά δεν ζχει κακαρό, μαχθτικό, μαρξιςτικό-λενινιςτικό
πρόγραμμα δράςθσ και είναι ςοβαρά κλονιςμζνο από οργανωτικι άποψθ. Λόγω των
ςοβαρϊν πολιτικϊν λακϊν που ζκανε ο ς. Ηαχαριάδθσ και τθσ ωμισ παραβίαςθσ απ’ αυτόν
των λενινιςτικϊν κανόνων τθσ κομματικισ ηωισ, δθμιουργικθκε ςοβαρι απειλι για τθν
ενότθτα των γραμμϊν του κόμματοσ»674. Ξεχϊριςε ωσ αποφαςιςτικισ και πρωταρχικισ
ςθμαςίασ τα ακόλουκα:

«Ρρϊτο, το ηιτθμα τθσ πολιτικισ γραμμισ και των πολιτικϊν λακϊν τθσ
κακοδιγθςθσ τθσ ΚΕ.

Δεφτερο, το ηιτθμα τθσ ωμισ παραβίαςθσ, από τθν κακοδιγθςθ του ΚΚΕ, τθσ
εςωκομματικισ δθμοκρατίασ, των λενινιςτικϊν κανόνων τθσ κομματικισ ηωισ, θ

673
Ζ 6ε πιαηηά Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 11-12 Μάξηε 1956, Πξαθηηθά, έθδ.
΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2010, ζει. 35.
674
Ζ 6ε πιαηηά Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 11-12 Μάξηε 1956, Πξαθηηθά, έθδ.
΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2010, ζει 35. Δπίζεο Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο, 8νο, 1956-
1961, ζει. 667.
 273

παραγνϊριςθ τθσ αρχισ τθσ ςυλλογικισ κακοδιγθςθσ και θ προςωπολατρεία προσ το ς.

Ηαχαριάδθ.

Τρίτο, θ ζλλειψθ φροντίδασ τθσ κακοδιγθςθσ του ΚΚΕ για το ηιτθμα τθσ αςφάλειασ
των παράνομων ςτελεχϊν του Κόμματοσ.

Τζταρτο, τα κφρια κακικοντα που ςτζκουν μπροςτά ςτο ΚΚΕ»675.

Στο πρϊτο ηιτθμα, θ Ανακοίνωςθ εκτίμθςε ότι «θ κακοδιγθςθ του Κομμουνιςτικοφ

Κόμματοσ τθσ Ελλάδασ και, πριν απ’ όλα, ο ς. Ηαχαριάδθσ παίρνουν ςε πολλά ηθτιματα
πολιτικά λακεμζνεσ κζςεισ, κάνουν χοντρά λάκθ ςεχταριςτικοφ χαρακτιρα»676.

Ωαρακτιριηε ωσ «χοντρό πολιτικό λάκοσ» του Ηαχαριάδθ το γράμμα του «Ρροσ το

λαό τθσ Ελλάδασ» τον Οκτϊβριο του 1940, ςτθ κζςθ ότι «ςτον πόλεμο αυτό, που τον
διευκφνει θ κυβζρνθςθ Μεταξά, εμείσ (δθλαδι οι Ελλθνεσ κομμουνιςτζσ) πρζπει να
δϊςουμε ανεπιφφλακτα όλεσ μασ τισ δυνάμεισ»677.

Καταλόγιηε ευκφνθ ςτο Ν. Ηαχαριάδθ γιατί δεν καταδίκαςε ωσ λακεμζνθ τθ

ςυμφωνία του Λιβάνου ςτθν Ειςιγθςι του ςτθ 12θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ τον Λοφνιο
του 1945, αλλά διατφπωςε τθ κεωρία των δυο πόλων και διαμόρφωςε τθ πολιτικι του
«ελλθνικοφ άξονα».

Θ Ανακοίνωςθ, ςτα λάκθ του Ηαχαριάδθ καταλόγιηε και τθ διλωςι του:

«Θ μοναδικι δθμοκρατικι αρχι που παραδεχόμαςτε είναι θ αυτοδιάκεςθ των

λαϊν. Αυτι θ αρχι αφορά τα Δωδεκάνθςα, τθν Κφπρο και τθ Βόρεια Θπειρο»678.

Στα λάκθ καταλόγιηε επίςθσ τθν αποχι του ΚΚΕ από τισ βουλευτικζσ εκλογζσ ςτισ 31
Μαρτίου του 1946, ενϊ πιρε μζροσ ςτο δθμοψιφιςμα για τον βαςιλιά το Σεπτζμβριο του
1946 ςε δυςμενζςτερεσ ςυνκικεσ, πολιτικι αντιφατικι και λακεμζνθ κατά τθν εκτίμθςθ τθσ
Ανακοίνωςθσ, θ οποία ςυντζλεςε ςτθν παλινόρκωςθ τθσ μοναρχίασ και ςτο δυνάμωμα των
κζςεων των αγγλοαμερικάνων ιμπεριαλιςτϊν679.

Στα λάκθ περιλάμβανε τθν κακυςτζρθςθ ςτθν ζναρξθ του δεφτερου ζνοπλου
αγϊνα κατά 15 μινεσ, τον εξοριςμό αξιωματικϊν του ΕΛΑΣ από τισ μοναρχοφαςιςτικζσ
αρχζσ γιατί θ κακοδιγθςθ του ΚΚΕ δεν τουσ προςανατόλιςε να μθν ανταποκρικοφν ςτθν
κλιτευςι τουσ και να βγουν ςτο βουνό, τον ςεχταριςτικό χαρακτθριςμό του δεφτερου
ζνοπλου αγϊνα ωσ ςοςιαλιςτικισ επανάςταςθσ και όχι ωσ αντιφαςιςτικοφ
εκνικοαπελευκερωτικοφ, αντιιμπεριαλιςτικοφ αγϊνα, με αποτζλεςμα τθν αποκλειςτικά
κομμουνιςτικι ςφνκεςθ τθσ κυβζρνθςθσ τθσ «Ελεφκερθσ Ελλάδασ» και τθν απομόνωςθ του
ΔΣΕ από τισ μάηεσ680.

675
Ζ 6ε πιαηηά Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 11-12 Μάξηε 1956, Πξαθηηθά, έθδ.
΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2010, ζει 35. Δπίζεο Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο, 8 νο, 1956-
1961, ζει. 667.
676
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο, 8νο, 1956-1961, ζει. 668.
677
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο, 8νο, 1956-1961, ζει. 669.
678
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο, 8νο, 1956-1961, ζει.. 671.
679
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο, 8νο, 1956-1961, ζει.. 672.
680
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο, 8νο, 1956-1961, ζει.. 672-674.
 274

Στθν Ανακοίνωςθ του Γκ. Ντεη αναφερόταν ςχετικά με τον ΔΣΕ ότι «…ς’ οριςμζνεσ
κομματικζσ αποφάςεισ γίνονται λακεμζνεσ εκτιμιςεισ των γεγονότων και των αιτιϊν τθσ
ιττασ του Δθμοκρατικοφ Στρατοφ Ελλάδασ»681.

Από αυτό το ςθμείο τθσ Ανακοίνωςθσ, κακϊσ και από οποιαδιποτε αναφορά τθσ
ςτον Τίτο, γίνεται φανερό ότι ςτισ «λακεμζνεσ εκτιμιςεισ των γεγονότων και των αιτιϊν τθσ
ιττασ» υπονοείται θ ευκφνθ που καταλόγιηαν ςτον Τίτο προθγοφμενεσ κομματικζσ
αποφάςεισ.

Ϋσ ςυνζχεια των λακϊν χαρακτιριηε το Σχζδιο Ρρογράμματοσ του ΚΚΕ (1953-1954),

τθν ειδικι απόφαςθ «Ενότθτα ςτθν πάλθ για τθν αλλαγι» τθσ 5θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ του
ΚΚΕ ωσ απόφαςθ με «ςυγκεχυμζνο, αόριςτο χαρακτιρα», αμφιςβθτϊντασ αν κα βοθκοφςε
τουσ κομμουνιςτζσ ςτθν Ελλάδα ςτθν κατεφκυνςθ τθσ ζνωςθσ όλων των δθμοκρατικϊν και
πατριωτικϊν δυνάμεων682.

Στο ηιτθμα τθσ «Ωμισ παραβίαςθσ από τθν κακοδιγθςθ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ τθσ
εςωκομματικισ δθμοκρατίασ και τθσ αρχισ τθσ ςυλλογικισ κακοδιγθςθσ», θ Ανακοίνωςθ
ςθμείωνε: Τθ μθ διεξαγωγι Συνεδρίου για πάνω από δζκα χρόνια. Τθν αραιι ςφγκλθςθ
Ολομελειϊν τθσ ΚΕ. Τθν απομάκρυνςθ μελϊν τθσ ΚΕ χωρίσ τθν τυπικι κακαίρεςι τουσ. Τθ
λειτουργία του ΡΓ με πλθμμελι ςφνκεςθ. Τθν αποςτολι αντιπροςωπείασ τθσ ΚΕ ςτθν
Κομματικι Οργάνωςθ Ταςκζνδθσ χωρίσ πραγματικι εξουςιοδότθςθ από τθν ΚΕ. Τθν
προςωπολατρεία προσ τον Ηαχαριάδθ. Τθ χαφιεδολογία, τισ διϊξεισ και απομάκρυνςθ από
τθν κακοδθγθτικι δουλιά μελϊν τθσ ΚΕ που ζκαναν κάποια λάκθ ι εξζφραηαν διαφορετικι
γνϊμθ. Τθ λακεμζνθ και προκατειλθμζνθ ςτάςθ του Ηαχαριάδθ απζναντι ςτθν Κομματικι
Οργάνωςθ τθσ Ταςκζνδθσ και ςτο γραφείο τθσ Κομματικισ Επιτροπισ τθσ683.

Στο τρίτο ηιτθμα που εξζταςε θ Ανακοίνωςθ τθν «Ζλλειψθ φροντίδασ από μζρουσ
τθσ κακοδιγθςθσ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ για τθν αςφάλεια των παράνομων ςτελεχϊν του
Κόμματοσ», αποδίδονταν ευκφνεσ ςτον Ηαχαριάδθ και ςτθ Γραμματεία τθσ ΚΕ για τα
κτυπιματα των παράνομων κομματικϊν οργανϊςεων και τισ ςυλλιψεισ ςτθν Ελλάδα.
Ειδικι αναφορά και απόδοςθ ευκυνϊν ςτο Ηαχαριάδθ γινόταν για τθν «υπόκεςθ
Γουςόπουλου»684.

Θ Ανακοίνωςθ κατζλθγε με τθ κζςθ ότι κεωροφςε διεκνιςτικό χρζοσ τθσ να δθλϊςει

ανοικτά ότι ο κφριοσ υπαίτιοσ τθσ κρίςιμθσ κατάςταςθσ ςτο Κομμουνιςτικό Κόμμα τθσ
Ελλάδασ ιταν ο Ν. Ηαχαριάδθσ. Μαηί μ’ αυτόν καταλόγιςε ςοβαρι ευκφνθ ςτον Β.

681
Αξρείν Νίθνπ Εαραξηάδε, Ζ θαζαίξεζε ηνπ Νίθνπ Εαραξηάδε, εθδφζεηο Πξνζθήλην,
ζει. 123.
682
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο, 8νο, 1956-1961, ζει. 676.
683
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο, 8νο, 1956-1961, ζει. 677-682.
684
Το ΚΚΕ, Επίςθμα Κείμενα, τόμοσ, 8οσ, 1956-1961, ςελ. 682-684. Σθμείωςθ Δοκιμίου:
Σφμφωνα με τθν 7θ Ολομζλεια, ο Γουςόπουλοσ και θ γυναίκα του είχαν τθν αποςτολι να
δουλζψουν παράνομα ςτθ Κεςςαλονίκθ. Ριάςτθκαν, λφγιςαν και ςυνεργάςτθκαν με τθν
Αςφάλεια, που, αφοφ τουσ ζδωςε οδθγίεσ, τουσ ζςτειλε ςτθν ζδρα τθσ ΚΕ. Πταν ο
Γουςόπουλοσ ζφταςε ςτθν ζδρα του ΡΓ ανζφερε ςτθν Γραμματεία τθσ ΚΕ ότι πρόδωςε και
ζγινε όργανο τθσ Αςφάλειασ. Τότε θ Γραμματεία τον ζςτειλε ξανά ςτθ Κεςςαλονίκθ με τθν
αποςτολι, όπωσ ζγραψε ο Γουςόπουλοσ ςτθν επιςτολι του: «…να εξαςφαλίςω δφο ςπίτια
για το ΡΓ, για τυπογραφείο…» κ.α. Μετά από αυτι τθν αποςτολι ανατζκθκε από τουσ
Ηαχαριάδθ - Μπαρτηιϊτα θ εξισ: «…να φτιάςω μαηικι κομματικι οργάνωςθ ςτθ
Κεςςαλονίκθ». Και προςκζτει ότι «…του ζχουν πει να δίνει 2-3 πρόςωπα ςτθν Αςφάλεια και
10 να κρατάει μυςτικά». (ΚΚΕ - Επίςθμα Κείμενα, τ. 9οσ , ςελ. 859-860).
 275

Μπαρτηιϊτα και τα άλλα μζλθ του Ρολιτικοφ Γραφείου και τα μζλθ τθσ Κεντρικισ
Επιτροπισ.

Κεωροφςε ότι θ Ολομζλεια κα ζπρεπε να λφςει το πρόβλθμα τθσ ςφγκλθςθσ του

τακτικοφ Συνεδρίου του ΚΚΕ μζςα ςτο 1956.

Επίςθσ πρότεινε θ 6θ Ολομζλεια να εκλζξει Γραφείο τθσ ΚΕ που κα προετοίμαηε το

Συνζδριο.

Τα μζλθ τθσ ΚΕ επικρότθςαν τθν παρζμβαςθ των αδελφϊν κομμάτων, επιςιμαναν

ευκφνεσ των Μπαρτηιϊτα, Βλαντά περιςςότερο απ’ ότι θ Διεκνισ Επιτροπι. Ανζδειξαν
ευκφνεσ και των Βαφειάδθ, Ερυκριάδθ, Στρίγκου, Λωαννίδθ.

Από ςθμεία τθσ Ανακοίνωςθσ685 φαίνεται ότι υπιρχαν ςτελζχθ που ζκεταν ςε
αμφιςβιτθςθ τθν αναγκαιότθτα να προχωριςει θ Διεκνισ Επιτροπι ςε κριτικι αποτίμθςθ
τθσ πολιτικισ γραμμισ του ΚΚΕ για μια ολόκλθρθ 15ετία, αφοφ υπιρχαν αποφάςεισ
ςωμάτων του Κόμματοσ.

Θ 6θ Ρλατειά Ολομζλεια ψιφιςε Απόφαςθ «Για τθν εςωκομματικι κατάςταςθ», θ

οποία κινικθκε ςτθν κατεφκυνςθ των εκτιμιςεων τθσ Ανακοίνωςθσ τθσ Διεκνοφσ
Επιτροπισ.

Θ Απόφαςθ κατζλθξε ςτα εξισ μζτρα:

Κακαίρεςθ του Ν. Ηαχαριάδθ από τθ κζςθ του Γενικοφ Γραμματζα τθσ ΚΕ του
ΚΚΕ και απομάκρυνςι του από το ΡΓ, «λόγω των πολιτικά λακεμζνων τάςεων του ς.
Ηαχαριάδθ και των απαράδεκτων ενεργειϊν του…»686.
Κακαίρεςθ του Β. Μπαρτηιϊτα από τθ κζςθ του γραμματζα τθσ ΚΕ και προςωρινι
απομάκρυνςι του από το ΡΓ, «… που υποςτιριηε ανεπιφφλακτα και εκτιμοφςε τυφλά όλεσ
τισ υποδείξεισ του ς. Ηαχαριάδθ και καλλιεργοφςε ςτο κόμμα τθν προςωπολατρία προσ το ς.
Ηαχαριάδθ»687.
Εκλογι Γραφείου τθσ ΚΕ.
Επίςθσ αποφάςιςε να μελετιςει τα αίτια των κτυπθμάτων των παράνομων
οργανϊςεων688.

Θ 6θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ εξζλεξε επταμελζσ Γραφείο τθσ Κεντρικισ Επιτροπισ, ςτο

οποίο ανατζκθκαν τα κακικοντα του Ρολιτικοφ Γραφείου και τθσ Γραμματείασ τθσ ΚΕ. Θ
ςφνκεςι του ιταν: Απόςτολοσ Γκρόηοσ (προεδρεφων), Κϊςτασ Κολιγιάννθσ (ςτθν ουςία
άςκθςε κακικοντα γραμματζα), Σταφροσ Καςιμάτθσ, Ραναγιϊτθσ Υφαντισ, Λεωνίδασ
Στρίγκοσ, Κϊςτασ Κζοσ και Ρζτροσ ΢οφςςοσ689.

Θ 6θ Ολομζλεια ακφρωςε τθν απόφαςθ τθσ 5θσ Ολομζλειασ «Για τθν κατάςταςθ ςτθν
Κομματικι Οργάνωςθ του ΚΚΕ ςτθν Ταςκζνδθ» κακϊσ και όλεσ τισ αποφάςεισ τθσ
αντιπροςωπείασ τθσ ΚΕ ςτθν Ταςκζνδθ. Ανζκεςε ςτο Γραφείο τθσ ΚΕ να διεξάγει εκλογι των
κακοδθγθτικϊν οργάνων τθσ μζςα ς’ ζνα μινα690.

685
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 8νο, 1956-1961, ζει. 668.
686
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 8νο, 1956-1961, ζει. 21.
687
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 8νο, 1956-1961, ζει. 21-22.
688
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 8νο, 1956-1961, ζει. 22.
689
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 8νο, 1956-1961, ζει. 14.
690
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 8νο, 1956-1961, ζει. 25.
 276

Με τθν Απόφαςθ «Για τουσ κακαιρεμζνουσ από τθν ΚΕ του ΚΚΕ ςτθν περίοδο
φςτερα από το VII Συνζδριο ωσ τθν VI Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ»691, αποκατζςτθςε ςτα
δικαιϊματά του ωσ μζλοσ του ΚΚΕ και τθσ ΚΕ το Δθμιτρθ Ραρτςαλίδθ και ςτα δικαιϊματά
τουσ ωσ μζλθ τθσ ΚΕ τουσ Ραναγιϊτθ Μαυρομάτθ και Ηιςθ Ηωγράφο και αναπλθρωματικά
μζλθ τθσ ΚΕ τουσ Ψωκίωνα Βζττα και Μιχάλθ Τςάντθ. Αποκατζςτθςε ωσ μζλθ του Κόμματοσ
τουσ Μάρκο Βαφειάδθ, Κανάςθ Ωατηι, Μιτςο Βατουςιανό και Κφμιο Μπράτςο και
ανζκεςε ςτο Γραφείο να μελετιςει τουσ λόγουσ κακαίρεςθσ από τθν ΚΕ του ΚΚΕ των
Μάρκου Βαφειάδθ, Κανάςθ Ωατηι, Βαγγζλθ Βαςβανά, Μιτςου Βατουςιανοφ, Κφμιου
Μπράτςου και Αχιλλζα Μπλάνα και να παρουςιάςει ςτθν επόμενθ Ολομζλεια προτάςεισ
για το ενδεχόμενο αποκατάςταςισ τουσ ςτθν ΚΕ.

Θ ίδια απόφαςθ ανζκεςε ςτο Γραφείο τθσ ΚΕ τθν επανεξζταςθ όλων των
αποφάςεων του ΡΓ, τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕΕ για τθ διαγραφι, για διαφόρουσ λόγουσ, από το
Κόμμα μελϊν του ΚΚΕ ι τθν επιβολι ςε αυτά αυςτθρϊν κομματικϊν τιμωριϊν692.

Σε ανακοίνωςθ με τίτλο «Σχετικά με τισ υποκζςεισ των ςυντρόφων που

αποκαταςτάκθκαν ςτθν ΚΕ και ςτο ΚΚΕ» (25 Οκτωβρίου 1956), το Γραφείο τθσ ΚΕ
ενθμζρωςε δθμοςίωσ για τα αποτελζςματα τθσ ςχετικισ διερεφνθςθσ που πραγματοποίθςε
ςτο 8μθνο από τθν 6θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ.

Για τον Μάρκο Βαφειάδθ ανζφερε:

«Ο ς. Μάρκοσ Βαφειάδθσ από το 1948 ακόμα διατφπωςε οριςμζνεσ ςωςτζσ

απόψεισ πάνω ςε μια ςειρά ηθτιματα τθσ πολιτικισ του Κόμματοσ, τθσ διεξαγωγισ του
ζνοπλου αγϊνα και του εςωκομματικοφ κακεςτϊτοσ. Γι’ αυτζσ τισ αντιλιψεισ του
κακαιρζκθκε από τθν Κεντρικι Επιτροπι και διαγράφθκε από το Κόμμα. Οι κατθγορίεσ που
χαλκεφτθκαν ενάντια ςτο ς. Μάρκο Βαφειάδθ κατζρρευςαν γιατί δεν ςτθρίηονταν παρά ςτο
ψζμα και τθ ςυκοφαντία».

691
Ο Δ. Ραρτςαλίδθσ είχε κακαιρεκεί από τθ 2θ Ολομζλεια (1951) επειδι «…
εξακολουκεί να διατθρεί τισ οπορτουνιςτικζσ απόψεισ του και τθν αντικομματικι του
ςυμπεριφορά…». Υπζρ τθσ κακαίρεςισ του ψιφιςε και ο Δ. Ραρτςαλίδθσ. Διαγράφτθκε από
τθν Κομματικι Οργάνωςθ που ανικε (ΚΟΒ Εκδοτικοφ) ςτισ 14 Σεπτεμβρίου 1952, «… ςαν
ςτοιχείο αντικομματικό, φραξιονιςτικό, εχκρικό».

Ο Ρ. Μαυρομάτθσ, όπωσ προαναφζρκθκε, είχε διαγραφεί από μζλοσ του ΚΚΕ ςτθν
θ
7 Ολομζλεια (1950).

Ο Η. Ηωγράφοσ, που ιταν μζλοσ τθσ ΚΕ, είχε κακαιρεκεί από τθν 3θ Ολομζλεια
(1952), απόφαςθ που ψιφιςε και ο ίδιοσ, ανάμεςα ςε άλλα και για αποτυχίεσ ςτθν
κομματικι δουλειά.

Οι Μ. Βατουςιανόσ, Κ. Ωατηισ, Μιχ. Τςάντθσ και Ψωκ. Βζττασ είχαν κακαιρεκεί από
τθν 5θ Ολομζλεια (1949), επειδι απζτυχαν ςτθν κομματικι τουσ δουλειά.

Ο Κ. Μπράτςοσ κακαιρζκθκε από αναπλθρωματικό μζλοσ τθσ ΚΕ ςτθν 4θ Ολομζλεια

(1953) «για δειλία και λιποταξία από τθν πραγματοποίθςθ κομματικισ αποςτολισ».
Αποκαταςτάκθκε από τθν 6θ Ολομζλεια (1956) ωσ μζλοσ του ΚΚΕ. Το 8ο Συνζδριο
αποφάςιςε τθ μθ αποκατάςταςι του ςτθν ΚΕ.

Ο Β. Βαςβανάσ κακαιρζκθκε από τθν ΚΕ ςτθν 3θ Ολομζλεια (1952) και με τθν ψιφο
του, για ανάρμοςτθ ςυμπεριφορά και επειδι δεν παραδεχόταν τα λάκθ του.
692
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 8νο, 1956-1961, ζει. 24.
 277

Ανακοινϊνει ότι «ο ς. Μάρκοσ Βαφειάδθσ χρθςιμοποιείται ςιμερα ςε δουλειά τθσ

ΚΕ του ΚΚΕ»693.

Θ Ανακοίνωςθ του Γραφείου τθσ ΚΕ του ΚΚΕ ζφερνε επίςθσ ςτθ δθμοςιότθτα τθν
απόφαςθ τθσ 6θσ Ολομζλειασ για αποκατάςταςθ των Δθμθτρίου Ράνου, Αριςτοτζλθ
Ωοτοφρα, ΢όςιου Αλζκου (Υψθλάντθ), Θλία ΢οφνθ (Μπαρμπαλιά) κ.ά.

Ακόμα:

«5. Μια κατθγορία ςυντρόφων, που επίςθσ καταςυκοφαντικθκαν και διαγράφθκαν

από το Κόμμα ολότελα αβάςιμα, είναι οι αγωνιςτζσ του ΔΣΕ που ςε δθλϊςεισ τουσ δεν
παραδζχτθκαν τισ επινοθμζνεσ απ’ τθν προθγοφμενθ κακοδιγθςθ κατθγορίεσ και
ςυκοφαντίεσ ςε βάροσ των κομμουνιςτϊν τθσ Γιουγκοςλαβίασ. Μετά τθν πλιρθ διευκρίνιςθ
του ηθτιματοσ αυτοφ για τθν πραγματικι κατάςταςθ που υπιρχε ςτθ Γιουγκοςλαβία, το
Γραφείο τθσ ΚΕ κεωρεί ότι αίρεται αυτόματα κάκε ςυνζπεια από τθν κατθγορία αυτι για τα
μζλθ και τα ςτελζχθ του ΚΚΕ»694.

Στθν απόφαςθ «Για τθ ςφγκλθςθ του VIII Συνεδρίου του ΚΚΕ», θ Ολομζλεια ανζκεςε
ςτο Γραφείο τθσ ΚΕ να υποβάλει ςτθν ΚΕ προτάςεισ για τθν θμερθςία διάταξθ του
Συνεδρίου, για τθν θμερομθνία ςφγκλθςθσ, για το ποςοςτό αντιπροςϊπευςθσ και για τον
τρόπο εκλογισ των αντιπροςϊπων, κακϊσ και για τθ ςυμμετοχι ςτο Συνζδριο
αντιπροςωπείασ από τισ κομματικζσ οργανϊςεισ τθσ Ελλάδασ695.

3.A.28.δ. Οι αντιδράςεισ ςτθν ΚΟ Σαςκζνδθσ

για τισ αποφάςεισ τθσ 6θσ Ολομζλειασ

Αμζςωσ μετά τθν 6θ Ολομζλεια ξεκίνθςε θ εςωκομματικι δουλειά για τθν

ενθμζρωςθ των ΚΟ696.

Οι αναλφςεισ ςτισ κομματικζσ οργανϊςεισ ζγιναν με βάςθ το «Κλειςτό Γράμμα τθσ

ΚΕ του ΚΚΕ προσ όλα τα μζλθ του ΚΚΕ» (Απρίλιοσ 1956), το οποίο περιελιφκθ αργότερα
ςτθν ζκδοςθ «Σαράντα χρόνια ΚΚΕ, 1918-1958, Επιλογι Ντοκουμζντων».

Στθν ειςαγωγι του κειμζνου «Συμπεράςματα από τθν ανάλυςθ των αποφάςεων τθσ
θσ
6 Ολομζλειασ», αναφερόταν ότι κατά τον Απρίλιο ζγινε ανάλυςθ των αποφάςεϊν τθσ ςε
όλα τα μζλθ του κόμματοσ που ηοφςαν ςτισ λαϊκζσ δθμοκρατίεσ. Το γεγονόσ ότι υπιρξαν
αντιδράςεισ ςτισ αποφάςεισ τθσ 6θσ Ολομζλειασ, καταγράφεται και ςτα «Συμπεράςματα»
όπου ςθμειϊνονταν ωσ αρνθτικζσ πλευρζσ:

«4. Αρκετά μζλθ και ςτελζχθ του Κόμματοσ δυςκολεφονται να δουν ςωςτά το ρόλο
του ς. Ηαχαριάδθ.

693
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 8νο, 1956-1961, ζει. 109.
694
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 8νο, 1956-1961, ζει. 110.
695
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 8νο, 1956-1961, ζει. 26.
696
Τα «Συμπεράςματα τθσ 6θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ» δθμοςιεφκθκαν ςτο
κομματικό περιοδικό «Νζοσ Κόςμοσ», τεφχοσ 4-5, Απρίλθσ-Μάθσ 1956, ςελ. 3-15 (Το ΚΚΕ,
Επίςθμα Κείμενα, τ. 8οσ, 1956-1961, ςελ. 59 - 65).
 278

[...+ Από τθν άλλθ μεριά υπάρχουν μερικοί ςφντροφοι που, ενϊ παραδζχονται τισ
αποφάςεισ τθσ 6θσ Ολομζλειασ, ουςιαςτικά, ςτθ ηωι, παίρνουν αρνθτικι-μθδενιςτικι ςτάςθ
απζναντι ς’ όλα χωρίσ εξαίρεςθ τα μζλθ τθσ ΚΕ *...+

*...+ 5. Ραρουςιάςτθκαν μερικζσ περιπτϊςεισ φιλελευκεριςμοφ, παρανόθςθσ τθσ

εςωκομματικισ δθμοκρατίασ και χαλάρωςθσ τθσ κομματικισ πεικαρχίασ και επαγρφπνθςθσ.

*...+ 8. Ραρά το γεγονόσ ότι προχωρεί κετικά και ςτθν οργάνωςθ τθσ Ταςκζνδθσ θ
δουλειά για τθν ανάλυςθ των αποφάςεων τθσ 6θσ Ολομζλειασ, όμωσ ςτθν οργάνωςθ αυτι
παρουςιάηονται ακόμα αρκετζσ δυςκολίεσ και αρνθτικζσ εκδθλϊςεισ *...+»697.

Σειρά αποφάςεων τθσ ΚΕ698 κατά το πρϊτο πεντάμθνο μετά τθν 6θ Ολομζλεια
φανερϊνουν τθν ζντονθ αμφιςβιτθςθ που βρικαν οι αποφάςεισ τθσ ςτθν Κομματικι
Οργάνωςθ τθσ Ταςκζνδθσ, παρά τισ κακαιρζςεισ και διαγραφζσ που ζγιναν. Θ πλειοψθφία
τθσ ΚΟΤ ςφμφωνα με βάςιμουσ ιςχυριςμοφσ, διαφϊνθςε με τισ αποφάςεισ τθσ 6θσ
Ολομζλειασ. Τα ςτοιχεία που υπάρχουν ςτο αρχείο του ΚΚΕ, με θμερομθνία 15 Μαΐου 1957,
και με τίτλο «Μθτρϊα αυτοδιαγραμμζνων μελϊν του ΚΚΕ»699 αναφζρουν με ονόματα το
ςφνολο αυτϊν, που ανερχόταν ςε 3.336 άτομα. Επιπλζον υπάρχει ονομαςτικι κατάςταςθ700
και 63 διαγραμμζνων.

Τελικά, ςτισ 31 Αυγοφςτου 1956 θ ΚΕ αποφάςιςε να διαλφςει και να

αναςυγκροτιςει πολλζσ Κομματικζσ Οργανϊςεισ ςτθν Ταςκζνδθ701.

Στο αναςυγκροτθμζνο Γραφείο τθσ Κομματικισ Επιτροπισ Ταςκζνδθσ τζκθκε

επικεφαλισ ο Λεωνίδασ Τηεφρϊνθσ702.

Στισ αρχζσ Νοεμβρίου 1956 εκδόκθκε θ Εςωκομματικι Ανακοίνωςθ «Για τθ

ςυςπείρωςθ των μελϊν του Κόμματοσ γφρω από το Γραφείο τθσ ΚΕ του ΚΚΕ και τισ
αποφάςεισ τθσ 6θσ Ολομζλειασ». Ρεριλάμβανε πλθροφορίεσ που πιςτοποιοφςαν το μζγεκοσ
τθσ κρίςθσ και τθσ αντίδραςθσ ςτισ αποφάςεισ τθσ 6θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ, όπωσ:

«Πταν γφριςε ςτθν Κομματικι Οργάνωςθ Ταςκζνδθσ από τθν 6θ Ολομζλεια θ

20μελισ αντιπροςωπεία, μερικοί απ’ αυτοφσ παραιτικθκαν από τθν κομματικι επιτροπι
Ταςκζνδθσ και αυτοί αποτζλεςαν τον πυρινα τθσ ομάδασ αυτισ»703.

«Κοινά ςυνκιματα, υπομνιματα από διάφορεσ οργανϊςεισ χωρίσ γνϊςθ των

ανϊτερων κακοδθγθτικϊν οργάνων κλπ. μαρτυροφν το ςυντονιςμζνο χαρακτιρα αυτϊν των
ενεργειϊν. Αυτό το πιςτοποιεί και θ διλωςθ που υπζβαλε ςτθν ΚΕ του ΚΚΕ μια ομάδα
γραμματζων των κομματικϊν οργανϊςεων, ςτθν οποία ηθτοφςαν να τουσ παραδοκεί θ
κακοδιγθςθ τθσ Κομματικισ Οργάνωςθσ Ταςκζνδθσ»704.

697
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 8νο, 1956-1961, ζει. 62-63.
698
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 8νο, 1956-1961, βιέπε ληνθνπκέληα ππ‟ αξηζκφλ 940-
947, 949, ζει. 73-91 θαη 93-96.
699
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 43255. Ολνκαζηηθή θαηάζηαζε απηνδηαγξακκέλσλ ηεο ΚΟ
Σαζθέλδεο, 15/5/1957.
700
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 43263. Ολνκαζηηθή θαηάζηαζε δηαγξαθέλησλ ΚΟ ηεο
Σαζθέλδεο, 15/8/1957
701
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 8νο, 1956-1961, ζει. 97.
702
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 8νο, 1956-1961, ζει. 129.
703
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 8νο, 1956-1961, ζει. 122.
704
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 8νο, 1956-1961, ζει. 124.
 279

Τζλοσ, από οριςμζνθ αναφορά τθσ Εςωκομματικισ Ανακοίνωςθσ, με αφορμι και τα

γεγονότα τθσ Ουγγαρίασ, φαίνεται ότι μετά τθν 6θ Ολομζλεια κζρδιηαν ζδαφοσ ςτο ΚΚΕ και
πιο ανοικτά οι απόψεισ, που υποςτιριηαν τθν «ανεξαρτθςία από τθ Σοβιετικι Ζνωςθ και
τθν επικράτθςθ τθσ δθμοκρατίασ».

Αρνθτικζσ αντιδράςεισ μικρότερθσ ζκταςθσ υπιρξαν και μεταξφ των κομματικϊν

δυνάμεων που ηοφςαν ςτθν Τςεχοςλοβακία.

3.Α.28.ε. Οι αντιδράςεισ ςτισ φυλακζσ και ςτισ εξορίεσ ςτθν Ελλάδα

μετά από τθν 6θ Ολομζλεια

Οι αποφάςεισ τθσ 6θσ Ολομζλειασ ζγιναν γνωςτζσ ςτουσ τόπουσ φυλακϊν και
εξορίασ από τον Απρίλιο ζωσ και τισ αρχζσ Λουλίου 1956, άλλοτε αποςπαςματικά και άλλοτε
πιο ολοκλθρωμζνα, μζςα από τθ δθμοςίευςθ ςτον θμεριςιο Τφπο (Ω΢Α, Αυγι κ.ά.). Ρολλζσ
φορζσ τα φφλλα με δθμοςιεφματα για τισ αποφάςεισ τθσ 6θσ Ολομζλειασ και του 20ου
Συνεδρίου του ΚΚΣΕ διοχετεφονταν ςτουσ πολιτικοφσ κρατοφμενουσ από τισ διοικιςεισ των
φυλακϊν, για ευνόθτουσ λόγουσ.

Οι αντιδράςεισ ποικίλλαν. Με τθ γνωςτοποίθςι τουσ δθμιουργικθκε ςφγχυςθ,

νευρικότθτα και ςτενοχϊρια ςε μεγάλο μζροσ των φυλακιςμζνων και εξορίςτων. Στθ
ςυνζχεια, πολλοί ξεπζραςαν τισ αρχικζσ τουσ αντιδράςεισ και πεικάρχθςαν ςτισ αποφάςεισ,
άλλοι διατθρϊντασ επιφυλάξεισ, άλλοι πιο ανεπιφφλακτα. Μια μερίδα αντζδραςε ζντονα,
ενϊ μια άλλθ ζπεςε ςτθν απογοιτευςθ, αποςταςιοποιικθκε, αποξενϊκθκε και τελικά
αποκόπθκε από τθν ενεργό κομματικι ηωι. Πςοι αντιτάχκθκαν ι αμφιςβιτθςαν τισ
αποφάςεισ τθσ 6θσ Ολομζλειασ χαρακτθρίςτθκαν «ηαχαριαδικοί», «οπαδοί του ανϊμαλου
εςωκομματικοφ κακεςτϊτοσ», «δογματικοί», και «ςεχταριςτζσ».

Σε άλλουσ χϊρουσ οι αποφάςεισ τθσ 6θσ και τθσ 7θσ Ολομζλειασ αναλφκθκαν ςτουσ
κρατουμζνουσ με μεγάλθ κακυςτζρθςθ (π.χ. ςτθν Κζρκυρα), ενϊ αλλοφ θ κομματικι
κακοδιγθςθ (π.χ. ςτον Αθ Στράτθ)705 κακυςτεροφςε τθ ςυηιτθςθ των αποφάςεων με το
αιτιολογικό «να μθ βιαηόμαςτε ςτισ κρίςεισ μασ αλλά να περιμζνουμε να μασ ζρκουν τα
ςχετικά κομματικά ντοκουμζντα».

Ζτςι, περίπου δφο χρόνια μετά τθν 6θ Ολομζλεια, θ 8θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (1958)
διαπίςτωνε:

«…οι επιβιϊςεισ και οι υποτροπζσ του δογματιςμοφ και ςεχταριςμοφ εκδθλϊνονται

ακόμα πιο ιςχυρά τόςο ςτον τρόπο του ςκζπτεςκαι, όςο και ςτθν πρακτικι δουλειά από
διάφορεσ κατευκφνςεισ, ςυχνά άλλωςτε και ανάμιχτεσ με τον οπορτουνιςτικό ρεβιηιονιςμό.
Τζτοια κατάλοιπα και ςυγχφςεισ δογματικζσ και ανακεωρθτικζσ ζχουμε και ςτισ ομάδεσ των

705
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 60455. Έθζεζε ηνπ Σάθε Μπελά γηα ηηο θπιαθέο θαη
εηδηθφηεξα γηα ηελ Αίγηλα, ηελ πεξίνδν 1958-1960, (δαθηπινγξαθεκέλε ζηηο 15.1.1964) θαη
Έγγξαθν 59899. Έθζεζε απφ νξγάλσζε ησλ εμνξίζησλ ζηνλ Αε ΢ηξάηε, ελεκέξσζε γηα ηελ
ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 20/4/1957.
 280

εξορίςτων του Άθ-Στράτθ και των φυλακιςμζνων του Λτηεδίν, πράγμα που περιπλζκεται εκεί
και από τοπικά ηθτιματα τθσ φυλακισ και εξορίασ.»706

Σε ζκκεςθ για τθν κατάςταςθ που επικράτθςε ςτισ φυλακζσ, γίνεται λόγοσ για «το
ΜΕΓΑΛΟ ΛΑΚΟΣ των υπευκφνων ςυντρόφων, που μετά τθν 6θ Ολομζλεια, χάρισ ςτισ
ταλαντεφςεισ τουσ και ςτισ επιφυλάξεισ τουσ, χάκθκε για τισ φυλακζσ θ μεγάλθ ευκαιρία να
κερδθκεί και να ςυςπειρωκεί όλοσ ο κόςμοσ γφρω από το Κόμμα και τισ αποφάςεισ του.
Μια γενναία πολιτικι ξεκακαρίςματοσ του παρελκόντοσ, μια γνιςια, βακιά αυτοκριτικι
εξζταςθ τθσ περιόδου τθσ φυλακίςτικθσ ηωισ πριν τθν 6θ Ολομζλεια, και μια ςωςτι και
πειςτικι εξιγθςθ των αιτιϊν τθσ, ςτο φωσ τθσ 6θσ Ολομζλειασ (και του 20ου Συνεδρίου του
ΚΚΣΕ) ιτανε αυτό που όλοσ ο κόςμοσ περίμενε, ικελε, και ουδζποτε ζγινε. Από εδϊ άνοιξαν
οι αςκοί του Αιόλου, γιατί αυτό που δεν τολμοφςε να κάνει θ κακοδιγθςθ, πζραςε ςτα πιο
ανεφκυνα χζρια και ςτόματα, πζραςε ςε ποικίλεσ μορφζσ αντιπολίτευςθσ…Μζςα ςτα
επόμενα χρόνια, εξ’ αιτίασ αυτοφ του αρχικοφ λάκουσ, θ εςωτερικι ηωι των ομάδων αλλοφ
ξεςτράτιηε, αλλοφ οξφνονταν οι διαμάχεσ, αλλοφ οδθγοφνταν ςε διαςπάςεισ.»707

Ειδικότερα για τισ φυλακζσ τθσ Κζρκυρασ, θ ζκκεςθ τόνιηε:

«Είμαι ολότελα πειςμζνοσ, ότι πολλά απ’ αυτά κ’ αποφεφγονταν, αν τότε ςτθ
Κζρκυρα, θ ομάδα ζπαιρνε αυτι τθ ςωςτι κζςθ. Και κυρίωσ, κα είχαμε ςϊςει αγωνιςτικά,
ανκρϊπουσ, μζλθ και ςτελζχθ του Κόμματοσ που χάκθκαν για πάντα από το κίνθμα,
μπλζκοντασ όλο και πιο βακιά ςτο βοφρκο του φραξιονιςμοφ, ςτισ πιο απίκανεσ διαμάχεσ,
ςτθν πιο απροςδόκθτθ πολιτικοθκικι εξόντωςθ.»

Επίςθσ ςε ζκκεςθ για τθν κατάςταςθ ςτθν Αίγινα αναφζρεται:

«Στθν Ομάδα αυτι, πραγματικά υπιρχε μια διαφορετικι κατάςταςθ, όπου θ

κακοδιγθςι τθσ είχε κάνει αλλεπάλλθλα δεξιά λάκθ, και όπου ο ανακεωρθτιςμόσ οργίαηε.»
Ϋςτόςο, «οι αποφάςεισ τθσ 8θσ Ολομζλειασ, που με βρικανε ςτθν Αίγινα ςτάκθκαν ςωτιρια
βοικεια για τθν Ομάδα που πζραςε ςε μια προςπάκεια εφαρμογισ τουσ και ςτθ ηωι τθσ
φυλακισ»708.

Από άλλθ πθγι ςχετικά με τισ αντιδράςεισ δίνεται θ εξισ πλθροφορία:

«(…) ςε οριςμζνεσ φυλακζσ (Χαλκίδα, Λτηεδίν Κριτθσ) θ ςτάςθ μερικϊν μελϊν τθσ ΚΕ
του ΚΚΕ (Ερυκριάδθσ, Λουλζσ, Δάλλασ) δίχαςε τουσ κρατοφμενουσ και προκάλεςε
επειςόδια. Ο Γιϊργοσ Σπανόσ, κεντρικό ςτζλεχοσ του κόμματοσ, κρατοφμενοσ τθν περίοδο
αυτι ςτισ φυλακζσ Καλαμίου Κριτθσ (Λτηεδίν), γράφει ςε ζκκεςι τουσ προσ το ΡΓ (που δεν
ζφταςε ποτζ ςτον προοριςμό τθσ, γιατί θ Αςφάλεια ςυνζλαβε ςτα ςφνορα τον ‘ταχυδρόμο’
που τθ μετζφερε): “Μζςα ςτουσ κόλπουσ τθσ ομάδασ *ςυμβίωςθσ+ ζχουν δθμιουργθκεί δφο
παρατάξεισ που αγκαλιάηουν το ςφνολο των ςυντρόφων, με απόψεισ αντικρουόμενεσ πάνω
ςε ςοβαρά ηθτιματα που ζβαλε και ζλυςε θ 6θ Ολομζλεια. Στθ μία παράταξθ ανικει θ
πλειοψθφία του 60% του ςυνόλου, που είναι ςυςπειρωμζνθ γφρω από τθν κακοδιγθςθ τθσ
ομάδασ, ςκζφτεται και ενεργεί όπωσ τθσ υπαγορεφει θ κακοδιγθςθ, τθν υποςτθρίηει με
τυφλό φανατιςμό από κάκε κριτικι. Στθν άλλθ παράταξθ ανικουν τα 40% που κάνουν
ςυνεχι και επίμονθ κριτικι ςτθν κακοδιγθςθ (τθσ ομάδασ εννοείται) απαιτϊντασ ι να

706
Αξρείν ΚΚΔ - Ζ 8ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, ζει.73, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ. Δηζήγεζε
ηνπ ΠΓ ζην 3ν ζέκα «Ζ πάιε θαηά ηνπ αλαζεσξεηηζκνχ θαη ζερηαξηζκνχ θαη ε
πεξηθξνχξεζε ηεο ελφηεηαο ηνπ Κφκκαηνο».
707
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 60455. Έθζεζε ηνπ Σάθε Μπελά γηα ηηο θπιαθέο θαη
εηδηθφηεξα γηα ηελ Αίγηλα, ηελ πεξίνδν 1958-1960, (δαθηπινγξαθεκέλε ζηηο 15.1.1964).
708
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 60455, Έθζεζε ηνπ Σάθε Μπελά γηα ηηο θπιαθέο θαη
εηδηθφηεξα γηα ηελ Αίγηλα, ηελ πεξίνδν 1958-1960, (δαθηπινγξαθεκέλε ζηηο 15.1.1964).
 281

διορκϊςει τα λάκθ τθσ με αυτοκριτικι ι ν’ αλλάξει τθ νοοτροπία και τισ μεκόδουσ

κακοδιγθςθσ ι να κακίςει ςτθν μπάντα *…+ Ανάμεςα ςτουσ ςυντρόφουσ τθσ μιασ και τθσ
άλλθσ παράταξθσ αναπτφχκθκε μια εμπάκεια *…+ και τα επειςόδια ανάμεςα ςτουσ
κερμόαιμουσ που είναι ςυχνά, μόνο χάρθ ςτθν επζμβαςθ των πιο ψφχραιμων δεν φτάνουν
ςε ςυμπλοκι”».709

Σφμφωνα με Ζκκεςθ του Ραντελι Καραγκίτςθ (Σίμου) προσ το Ρολιτικό Γραφείο ςτισ
24 Μαρτίου 1960, αντιδράςεισ -ςε διαφορετικό βζβαια βακμό- καταγράφθκαν ςχεδόν
παντοφ: Γιοφρα, Κζρκυρα, Καλάμι, Μυτιλινθ, Άμφιςςα, Ακροναυπλία, Ράτρα, Γεντί Κουλζ,
Αίγινα, Τρίκαλα, Τρίπολθ, Αλικαρναςςό, Ωαλκίδα, κ.α. Σε πολλζσ από αυτζσ θ
«αποκατάςταςθ τθσ ενότθτασ του Κόμματοσ» κα ζπαιρνε ζωσ και 4-5 χρόνια από τθν
ανακοίνωςθ των αποφάςεων τθσ Ολομζλειασ.710 Οι ςθμαντικότερεσ αντιδράςεισ, όπωσ
αναφζρκθκε, ςθμειϊκθκαν ςτον Αθ Στράτθ και περιςτράφθκαν κυρίωσ ςτισ αποφάςεισ του
20ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ και επίςθσ ςτα εξισ ηθτιματα:

α) Τθν κριτικι, κακαίρεςθ και διαγραφι του Ν. Ηαχαριάδθ. Συγκεκριμζνα

εκφράςτθκαν απόψεισ, γνϊμεσ και ενςτάςεισ, όπωσ π.χ. «τα φορτϊςαν όλα ςτο Νίκο», «ο
Ηαχαριάδθσ αποτελεί κεφάλαιο για το Κόμμα μασ», «δεν μποροφμε να βγάλουμε τενεκζ τον
Ηαχαριάδθ, γιατί τότε αυτοί κα ζπρεπε να ναι πάτοσ του τενεκζ» κοκ.

β) Τθν κριτικι που ζγινε για τθν αποχι από τισ εκλογζσ του 1946 και τθν ζναρξθ του
ζνοπλου αγϊνα του ΔΣΕ («μα δεν καταδικάηουμε –ζτςι- και τον θρωικό ζνοπλο αγϊνα του
ΔΣΕ;»)

γ) Στθν εκτίμθςθ του ςυςχετιςμοφ δυνάμεων και ςτον προςδιοριςμό του χαρακτιρα
τθσ επανάςταςθσ ςτθν Ελλάδα711.

Σφντομα θ «οξφτατθ κρίςθ ςτο ςτρατόπεδο (…) ξζςπαςε ςε ανοικτι διάςπαςθ».712 Θ

οργάνωςθ χωρίςτθκε, από τθ μια ςτθν πλειοψθφία που ιταν αντίκετθ με τισ αποφάςεισ τθσ
6θσ Ολομζλειασ (90 ςφντροφοι) και από τθν άλλθ ςτθ μειοψθφία (70 ςφντροφοι), που τισ
ςτιριηε. Στισ εκλογζσ του ςτρατοπζδου, που διεξιχκθςαν ςτισ 25 Αυγοφςτου 1957,
ψιφιςαν υπζρ τθσ πλειοψθφίασ (Σουκαράσ-Κιςκφρασ) 251 κρατοφμενοι (ψιφιςαν οι 315
από τουσ ςυνολικά 441). Από τουσ εξόριςτουσ που ανικαν ςτθ μειοψθφοφςα νεοϊδρυκείςα
«Κίνθςθ» 126 απείχαν, ενϊ εμφανίςτθκε και μια «Τρίτθ Κατάςταςθ», θ οποία ψιφιςε
λευκό (64 εξόριςτοι).713 Ζκκεςθ τθσ 24θσ Μαρτίου 1960 αναφζρει πωσ, 4 χρόνια μετά τθσ
αποφάςεισ τθσ 6θσ Ολομζλειασ, ο Αθ Στράτθσ βριςκόταν ακόμθ ςε διαδικαςία

709
Σάζνο Σξίθθαο, «ΔΓΑ, 1951-67: Σν λέν πξφζσπν ηεο Αξηζηεξάο», η. Α΄,ζει.387-
388, εθδφζεηο Θεκέιην.
710
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 141799, απφ έθζεζε ηνπ Π. Καξαγθίηζε πξνο ην ΠΓ ηεο ΚΔ
ηνπ ΚΚΔ γηα ηελ θαηάζηαζε ζηηο θπιαθέο, ηελ εμνξία θαη ηηο νηθνγέλεηεο, 24/3/1960.
711
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 59899, από έθζεζε νξγάλσζεο ησλ εμνξίζησλ ζηνλ Αε
΢ηξάηε, ελεκέξσζε γηα ηελ ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 20/4/1957, επίζεο Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 47437,
από έθζεζε εμόξηζησλ θνκκνπληζηώλ ζηνλ Αε ΢ηξάηε από ηε ΢πλέιεπζε ηεο νξγάλσζεο γηα
ελεκέξσζε από ην ΠΓ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 1957. Αξρείν ΚΚΔ, - Έγγξαθν 223072, από έθζεζε
από ην ζηξαηόπεδν ηνπ Αε ΢ηξάηε, 12/10/1957.
712
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 223072, απφ έθζεζε απφ ην ζηξαηφπεδν ηνπ Αε ΢ηξάηε,
12/10/1957.
713
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 223072, απφ έθζεζε απφ ην ζηξαηφπεδν ηνπ Αε ΢ηξάηε,
12/10/1957.
 282

«αποκατάςταςθσ τθσ ενότθτασ του Κόμματοσ» και αυτό φςτερα «από τθν πολφ
κακυςτερθμζνθ παρζμβαςθ».714

Αναφορά ςτισ εξορίεσ και τισ φυλακζσ –και ειδικότερα ςτον Αθ Στράτθ- ζγινε και ςτθν
θ
11 Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ (Απρίλιοσ 1959):

«Στθν Ελλάδα πραγματοποιικθκε πολφ γριγορα θ ενότθτα των κομμουνιςτϊν γφρω

από τισ αποφάςεισ τθσ 6θσ Ολομζλειασ. Είναι μεμονωμζνεσ οι περιπτϊςεισ ςυντρόφων ςτθν
εξορία και ςτισ φυλακζσ που δεν μπόρεςαν ν’ απαλλαγοφν ολότελα από τα υπολείμματα τθσ
παλιάσ κατάςταςθσ που υπιρχε ςτο κόμμα. Τζτοια είναι θ περίπτωςθ, πριν από τθν 6 θ
Ολομζλεια, των κακοδθγθτϊν του ςτρατοπζδου του Αθ Στράτθ που θ δυςκολία τουσ για
αυτοκριτικι τουσ εμπόδιςε ν’ απαλλαχτοφν ολότελα από το παλιό, και με τθ ςτάςθ τουσ
δυςκολεφουν τθν αποτελεςματικι πάλθ κατά των ανακεωρθτϊν, που αποτελεί ςιμερα τον
κφριο κίνδυνο»715.

3.A.28.ςτ. Εκτιμιςεισ για τθν 6θ Πλατιά Ολομζλεια

Θ επεξεργαςία τθσ γραμμισ του Κόμματοσ ςτισ νζεσ ςυνκικεσ των αρχϊν τθσ
δεκαετίασ του 1950, θ εφαρμογι τθσ γραμμισ για το ςυνδυαςμό τθσ νόμιμθσ με τθν
παράνομθ δουλειά, γινόταν μζςα ςε ςοβαρζσ δυςκολίεσ και οπορτουνιςτικζσ πιζςεισ, τόςο
από δυνάμεισ εντόσ του Κόμματοσ, όςο και από ςυνεργαηόμενουσ με το ΚΚΕ.

Τθ ςτιγμι που πραγματοποιικθκε θ 6θ Ολομζλεια, θ ΕΔΑ λειτουργοφςε ςτθν πράξθ

ωσ ενιαίο κόμμα, το γενικότερο πολιτικό κλίμα είχε βελτιωκεί ςε ςφγκριςθ με εκείνο τθσ
περιόδου των εκτελζςεων, ενϊ αςτικζσ πολιτικζσ δυνάμεισ είχαν διαφοροποιιςει τθν
τακτικι τουσ απζναντι ςτθν ΕΔΑ, προχωρϊντασ και ςε ςυγκυριακι πολιτικι ςυνεργαςία
μαηί τθσ με κίνθτρο τθν ενίςχυςθ τθσ κζςθσ τουσ ςτο αςτικό πολιτικό ςφςτθμα.

Ταυτόχρονα ςτισ ςυνκικεσ τθσ ιττασ εκδθλϊκθκε ςε ζναν κόςμο απογοιτευςθ και
μείωςθ τθσ πολιτικισ μαχθτικότθτασ χιλιάδων αγωνιςτϊν, που με διάφορουσ τρόπουσ
υποχϊρθςαν μπροςτά ςτισ νζεσ μεγάλεσ δυςκολίεσ, ςυμβάλλοντασ εξ αντικειμζνου και ςε
ζνα κλίμα που μεγιςτοποιοφςε και αντιπαρζκετε τθ νόμιμθ δράςθ ςτθν παράνομθ, αλλά
και ςτο κλίμα τθσ λακολογίασ που καλλιεργοφςαν διάφορεσ πλευρζσ. Εκφοβιςμό και τάςθ
προςαρμογισ αςκοφςε θ φπαρξθ του πιςτοποιθτικοφ κοινωνικϊν φρονθμάτων, ςε
ςυνδυαςμό με τθν ανεργία.

Στθν ελλθνικι κοινωνία είχαν ςυντελεςτεί αλλαγζσ, που ςυμπεριλάμβαναν τθ

διεφρυνςθ του δθμόςιου τομζα και τθν προςκικθ νζων τμθμάτων μεςαίων ςτρωμάτων ςτα
πολυπλθκι υπάρχοντα, ωσ αποτζλεςμα τθσ καπιταλιςτικισ ανάπτυξθσ.

Οι κοινωνικζσ και πολιτικζσ διεργαςίεσ αςκοφςαν επιδράςεισ και ςτα μζλθ και
ςτελζχθ του Κόμματοσ, με τον ζναν ι τον άλλο τρόπο. Ϋςτόςο αυτό δεν αναιρεί τθν ευκφνθ
του κακοδθγθτικοφ οργάνου, αντίκετα τθν τονίηει περιςςότερο. Το επιβεβαιϊνει και το
γεγονόσ ότι οι κρίςεισ και οι διαςπάςεισ ςτο κόμμα εκδθλϊνονταν πρωταρχικά ςτο επίπεδο
τθσ ΚΕ.

714
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 141799, απφ έθζεζε ηνπ Π. Καξαγθίηζε πξνο ην ΠΓ ηεο ΚΔ
ηνπ ΚΚΔ γηα ηελ θαηάζηαζε ζηηο θπιαθέο, ηελ εμνξία θαη ηηο νηθνγέλεηεο, 24/3/1960.
715
Σν ΚΚΔ – Δπίζεκα Κείκελα, η.8νο, ζει. 757 – 758, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή.
 283

Στα προθγοφμενα πρζπει να ςυνυπολογιςκεί και ότι θ διάλυςθ τθσ ΚΔ επζφερε

μικρζσ αλλαγζσ ςτισ ςχζςεισ ΚΚΣΕ-ΚΚΕ. Ο άμεςοσ ρόλοσ που ζπαιξαν το ΚΚΣΕ και τα άλλα
πζντε κόμματα ςτθ ςφγκλθςθ και πραγματοποίθςθ τθσ 6θσ Ολομζλειασ, αν και δεν ιταν
ενζργεια καταςτατικά κατοχυρωμζνθ, λόγω μθ φπαρξθσ τθσ Κομμουνιςτικισ Διεκνοφσ, ςε
ζνα βακμό παρζμενε ωσ ςτοιχείο των ςχζςεων ανάμεςα ςτα ΚΚ. Ζτςι, και το ΡΓ και ο
γενικόσ γραμματζασ ςυνικιηαν να απευκφνονται προσ τθν ΚΕ του ΡΚΚ(μπ)/ΚΚΣΕ για τθν
τελικι διαμόρφωςθ απόφαςθσ.

Υπενκυμίηεται ότι θ ΚΔ λειτουργοφςε με βάςθ τθν αρχι του δθμοκρατικοφ

ςυγκεντρωτιςμοφ, κάτι που ιταν αναγκαίο τότε για το επίπεδο ωρίμανςθσ των ΚΚ. Θ αρχι
αυτι ςιμαινε ότι οι αποφάςεισ των κεντρικϊν κακοδθγθτικϊν οργάνων τθσ ιταν
υποχρεωτικζσ για όλα τα κόμματα - οργανικά τθσ τμιματα, ακόμα και όταν επρόκειτο για τθ
διαμόρφωςθ του Ρρογράμματόσ τουσ.

Αυτόσ ο τρόποσ λειτουργίασ δεν ιταν πάντα αδιατάρακτοσ. Από ΚΚ – τμιματα τθσ
ΚΔ υπιρξαν διαφωνίεσ ςε εκτιμιςεισ τθσ, όπωσ για το χαρακτιρα του Β’ Ραγκοςμίου
Ρολζμου ωσ ιμπεριαλιςτικοφ ι για τθν αναγκαιότθτα του Συμφϊνου ΢ίμπεντροπ -
Μολότωφ, διαφωνίεσ που προκάλεςαν τθν παρζμβαςι τθσ ΚΔ για τθν τροποποίθςθ των
κζςεων αυτϊν των ΚΚ (ΚΚ Μ. Βρετανίασ, Γαλλικό ΚΚ, ΚΚ ΘΡΑ, ΚΚ Βελγίου).

Ρολφ αργότερα, όταν ο οπορτουνιςμόσ ωρίμαςε ςε άλλο επίπεδο και κυρίωσ όταν
διαμορφϊκθκε το ρεφμα του λεγόμενου «ευρωκομμουνιςμοφ» ςτθ Δυτικι Ευρϊπθ και
όταν το Σφμφωνο τθσ Βαρςοβίασ επενζβθ πυροςβεςτικά ςτθν αντεπαναςτατικι κίνθςθ
ςτθν Τςεχοςλοβακία το 1968, προκλικθκε ζντονθ ςυηιτθςθ ςτο διεκνζσ κομμουνιςτικό
κίνθμα (και βζβαια ςτθν Ελλάδα με αφορμι και τθν 6θ Ολομζλεια) ςχετικά με τισ ςχζςεισ
των ΚΚ, ςτθ βάςθ τθσ λεγόμενθσ αρχισ τθσ «μθ επζμβαςθσ (ι μθ ανάμιξθσ) του ενόσ ςτα
εςωτερικά του άλλου».

Σε πολλζσ περιπτϊςεισ και για πολλά χρόνια, ακόμα και ςιμερα, θ ζννοια τθσ «μθ
επζμβαςθσ» αποτζλεςε ιδεολογικό πρόςχθμα του οπορτουνιςμοφ, προϊόν και κωράκιςθ
του οπορτουνιςτικοφ ιδεολογιματοσ του «εκνικοφ δρόμου για το ςοςιαλιςμό». Στθν
πραγματικότθτα με τθ «μθ ανάμιξθ» ο οπορτουνιςμόσ επιχειροφςε τθν κατάργθςθ κάκε
κριτικισ ςτισ «ευρωκομμουνιςτικζσ» και άλλεσ παρόμοιεσ απόψεισ. Ρρόκειται για αντίλθψθ
που βρίςκεται ςτον αντίποδα του προλεταριακοφ διεκνιςμοφ. Λςοδυναμεί με παραίτθςθ
τθσ μαρξιςτικισ-λενινιςτικισ άποψθσ από το δικαίωμα και τθν υποχρζωςθ που ζχει κάκε
ΚΚ, να διατθρεί και να οξφνει το ιδεολογικό μζτωπο κατά του οπορτουνιςμοφ, ϊςτε να
διεξάγει και ςυνεπι αντιιμπεριαλιςτικό αγϊνα.

Ο ταξικόσ αντίπαλοσ ζχει τισ δικζσ του διεκνείσ οργανϊςεισ που επεξεργάηονται και
προωκοφν το διεκνζσ ταξικό ςυμφζρον ενάντια ςτθν εργατικι τάξθ. Το κεφάλαιο, όπωσ και
θ εργατικι τάξθ, είναι διεκνισ δφναμθ. Αυτό κακορίηει τθν ανάγκθ κάκε ΚΚ να αποτελεί
μζροσ ενόσ ενιαίου διεκνοφσ κινιματοσ. Πλα τα ΚΚ πρζπει να υπθρετοφν τα ςυμφζροντα
τθσ ενιαίασ διεκνοφσ εργατικισ τάξθσ.

Τα ςυμπεράςματα που ςυνάγονται και από τθν κρίςθ και διάςπαςθ του ΚΚΕ το
1956 αποδείχνουν ότι θ ενότθτα του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ είναι μια πολφ
δφςκολθ και ςφνκετθ υπόκεςθ.

Το ΚΚ τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ, ωσ το πρϊτο ΚΚ που κακοδιγθςε νικθφόρα τθν

επανάςταςθ, άςκθςε εκ των πραγμάτων θγετικό ρόλο ςτο διεκνζσ κομμουνιςτικό κίνθμα
(ίδρυςθ τθσ ΚΔ), γι αυτό αποτελοφςε τον πρϊτο ςτόχο του καπιταλιςμοφ. Τόςο το γεγονόσ
ότι ΚΚ τθσ Ευρϊπθσ δεν ιρκαν ςε βακιά ριξθ με τον οπορτουνιςμό, όςο και το επίπεδο
ωριμότθτασ νεαρϊν ΚΚ, όπωσ το ΚΚΕ, ιταν παράγοντεσ που δυςκόλεψαν ϊςτε να
 284

αναπτυχκεί ςτθν πορεία μία αυτοτελισ ταξικι κριτικι ςτάςθ ΚΚ και προσ το ΚΚΣΕ, με
κριτιριο τα γενικά ςυμφζροντα τθσ διεκνοφσ εργατικισ τάξθσ.

Το κζμα, λοιπόν, βρίςκεται ςτθν ικανότθτα διαμόρφωςθσ ςωςτισ ςτρατθγικισ του

διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ, ςτρατθγικισ που δεν αναιρεί τθν ευκφνθ του κάκε ΚΚ
ςτθ χϊρα του, ωσ αναπόςπαςτου τμιματοσ του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ. Και
βζβαια κάκε ΚΚ παλεφει ςτθ χϊρα του και μζςα ςτο διεκνζσ κομμουνιςτικό πλαίςιο, για να
εμπλουτίηεται ι και να διορκϊνεται ςε επαναςτατικι κατεφκυνςθ θ ςτρατθγικι του
διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ Σε αυτι τθ βάςθ, το τι γίνεται ςε κάκε γωνιά του
κόςμου, ενδιαφζρει το ςφνολο των ΚΚ, που οφείλουν να δρουν για τθν επίτευξθ ι τθν
αποκατάςταςθ τθσ επαναςτατικισ ενότθτασ του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ.

Θ παρζμβαςθ των 6 κομμάτων ςτθν 6θ Ολομζλεια οδιγθςε ςτθ δεξιά

οπορτουνιςτικι ςτροφι. Στθρίχκθκε και υποβοθκικθκε από αντίςτοιχθ αλλά περιοριςμζνθ
τάςθ μζςα ςτο ΚΚΕ.

Ρροκαλεί προβλθματιςμό θ απότομθ ςτροφι δεκάδων μελϊν τθσ ΚΕ, του ΡΓ και
άλλων ςτελεχϊν, που ςυμμετείχαν ςτθν 6θ Ολομζλεια και τοποκετικθκαν κατά του
Ηαχαριάδθ, ενϊ μζχρι τότε ςυμφωνοφςαν με όλεσ τισ αποφάςεισ και μάλιςτα
υπερκεμάτιηαν. Επιπλζον, οι περιςςότεροι πιραν μζροσ ι υιοκζτθςαν τισ ενζργειεσ
προετοιμαςίασ τθσ 6θσ Ολομζλειασ. Ρωσ μπορεί να εξθγθκεί αυτό το γεγονόσ;

Ρρωταρχικά, οι αιτίεσ είναι βακιά ιδεολογικοπολιτικζσ. Βεβαίωσ δεν υπάρχει

αμφιβολία ότι βάρυνε ςτθ ςτάςθ τουσ θ απόφαςθ του ΚΚΣΕ και θ πρακτικι χρόνων να
κεωροφνται αδιαμφιςβιτθτεσ οι επιλογζσ του, λόγω τθσ ιςτορικισ καταξίωςισ του και ςτο
όνομα του προλεταριακοφ διεκνιςμοφ. Και από τθν άποψθ αυτι, τυχόν αντίκεςθ προσ το
ΚΚΣΕ ερχόταν ςε ςφγκρουςθ με τθ ςυνείδθςι τουσ. Κεωροφνταν παραβίαςθ του
προλεταριακοφ διεκνιςμοφ και του δθμοκρατικοφ ςυγκεντρωτιςμοφ, αντιςοβιετικι ςτάςθ.

Ταυτόχρονα υπιρχαν και ιςτορικά προθγοφμενα, όπωσ θ παρζμβαςθ τθσ ΚΔ ςτο

ΚΚΕ και θ υπόδειξθ716 από τθν ΚΔ του Ν. Ηαχαριάδθ για τθ κζςθ του Αϋ Γραμματζα τθσ ΚΕ
του ΚΚΕ το 1931, που είχε κεωρθκεί ςωτιρια. Υπενκυμίηεται ακόμα ότι θ ΚΔ είχε το
δικαίωμα να παρεμβαίνει ςτα τμιματά τθσ, δθλαδι ςτα ΚΚ, ακόμα και για να τα διαλφςει.
Είναι γνωςτι θ περίπτωςθ του ΚΚ Ρολωνίασ, το οποίο διαλφκθκε το 1938, γιατί εκτιμικθκε
ότι θ Κεντρικι Επιτροπι του είχε διαβρωκεί από τον ταξικό εχκρό.

Πμωσ αυτόσ ο παράγοντασ δεν πρζπει να ςυγκαλφψει τθν ατομικι ευκφνθ του κάκε
ςτελζχουσ και τθν ιςτορικι ευκφνθ κάκε κακοδθγθτικοφ οργάνου ι Σϊματοσ, όπωσ τθσ 6θσ
πλατιάσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ το 1956 και τθσ 7θσ το 1957.

Στελζχθ του ΚΚΕ που διαφωνοφςαν ωσ προσ τον τρόπο ςφγκλθςθσ τθσ 6θσ
Ολομζλειασ και ωσ προσ τθν αλλαγι τθσ θγεςίασ του ΚΚΕ, βρζκθκαν μπροςτά ςτο δίλθμμα:
Ι να τοποκετθκοφν υπζρ τθσ απόφαςθσ τθσ Διεκνοφσ Επιτροπισ ι να ζρκουν ςε
ςφγκρουςθ με αυτι, ςε ςυνκικεσ τθσ παρανομίασ και τθσ πολιτικισ προςφυγιάσ. Επζλεξαν

716
΢ρεηηθά κε απηφ ην ζέκα ν Ν. Εαραξηάδεο έγξαςε πνιχ αξγφηεξα: «Ο Λνπιέο έθαλε
θαη άιιε κηα ηζηνξηθή αλαθξίβεηα: κνπ είπε όηη ε ΚΓ κε δηόξηζε. Κάλεη ιάζνο. Σόηε, ζηα 1931
θαηεβήθακε απηή Μόζρα δύν: Ο Κσλζηαληηλίδεο (Γιάθθνο ή Αζεκίδεο) θαη γσ. Σόηε
ζπγθξνηνύληαλ θαη ε θαηλνύξγηα θαζνδήγεζε. Μαδεύηεθαλ νη ΢θιάβαηλαο, Μηραειίδεο θαη δε
ζπκάκαη πνηνη αθόκα θαη ζπδήηεζαλ πνηόλ απηνύο δύν λα πάξνπλ ζην ΠΓ. Με πξόηαζε ηνπ
΢θιάβαηλα πνπ κε ήμεξε (ήμεξε θαη ηνλ Αζεκίδε) πήξαλ εκέλα. Έηζη άξρηζαλ ηα βάζαλά κνπ.
[...] Ζ ΚΓ κε έζηεηιε θάησ, όκσο νύηε θαλ κε ζύζηεζε. Σν θξίκα αλήθεη ζην ΢θιάβαηλα.
Μπνξεί λα βνήζεζε θαη ε Υξύζα. Γε ζπκάκαη»
Πέηξνο Αληαίνο, Ν. Εαραξηάδεο - Θύηεο θαη ζύκα, ζει. 512, εθδφζεηο Φπηξάθε.
 285

τον πρϊτο δρόμο, που εκτιμοφςαν ότι ςυνζβαλε ςτθν ενότθτα του διεκνοφσ
κομμουνιςτικοφ κινιματοσ.

Οι εξελίξεισ, όχι μόνο δεν επιβεβαίωςαν αυτι τθν επιλογι, αλλά ανζδειξαν τισ
μεγάλεσ ευκφνεσ τουσ για τθν πορεία του ΚΚΕ επί πολλά χρόνια.

Σοβαρό ηιτθμα ςυνιςτά και θ ςτάςθ των εκπροςϊπων των «6» κομμάτων, από τθν
εξισ άποψθ: Μια ςειρά βαςικζσ πολιτικζσ επιλογζσ του ΚΚΕ (2θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του 1946
κ.ά.), για τισ οποίεσ όλεσ οι ευκφνεσ αποδόκθκαν από τα 6 κόμματα ςτον Ηαχαριάδθ, είχαν
αποφαςιςτεί με τθ ςφμφωνθ γνϊμθ τουσ ι είχαν εγκρικεί από αυτά ςτθ ςυνζχεια. Άρα δεν
δικαιοφντο να αςκοφν κριτικι, δίχωσ προθγουμζνωσ να αναλαμβάνουν και τισ δικζσ τουσ
ευκφνεσ.

Ϋςτόςο, όχι μόνο δεν τισ ανζλαβαν, αλλά και υποςτιριξαν ότι είχαν αντίκετθ
άποψθ για τον ζνοπλο αγϊνα. Ζγραψε ο Β. Μπαρτηιϊτασ ςτθν ζκκεςι του προσ τθν
επιτροπι των ζξι κομμάτων:

«…ο ς. Κουηίνεν και άλλα μζλθ τθσ Επιτροπισ ζβαλαν ζτςι τα ηθτιματα: Αν ζπρεπε
να πάρουμε για δεφτερθ φορά τα όπλα το 1946 (μάλιςτα ειπϊκθκε ότι είχαμε υπόδειξθ να
μθν πάρουμε τα όπλα)».717

Το ςκεπτικό τθσ ειςιγθςθσ ςτθν 6θ Ολομζλεια είναι αδιάςπαςτα δεμζνο με τισ

αποφάςεισ που αυτι πιρε. Μόνο ςτο πλαίςιο τθσ ενότθτασ ειςιγθςθ - αποφάςεισ μπορεί
να κατανοθκεί θ βακφτερθ πολιτικι ουςία τθσ 6θσ Ολομζλειασ.

Θ Διεκνισ Επιτροπι αξιοποίθςε όλεσ τισ αντιφάςεισ και τα λάκθ ςτθν πολιτικι του
ΚΚΕ, κάνοντασ κριτικι από τθ ςκοπιά τθσ εναρμόνιςθσ τθσ πολιτικισ του με τθν πολιτικι του
«ειρθνικοφ δρόμου» και των δυνατοτιτων του αςτικοφ κοινοβουλευτιςμοφ. Επί τθσ ουςίασ
θ Επιτροπι, όπωσ και θ 6θ Ολομζλεια, καταδίκαςαν τθν επιλογι του ΚΚΕ να οργανϊςει τον
ζνοπλο αγϊνα του ΔΣΕ χωρίσ καμία αντίςτοιχθ αυτοκριτικι ςτο γεγονόσ ότι το ΚΚΣΕ και
άλλα από αυτά τα κόμματα είχαν ςυμφωνιςεκ για τον ζνοπλο αγ’ωνα ςτθν Ελλάδα. Τϊρα
υπζταςςαν τα πάντα ςτισ κοινοβουλευτικζσ διαδικαςίεσ. Συγκεκριμζνα θ απόφαςθ τθσ 6θσ
Ολομζλειασ ανζφερε:

«Το Φλεβάρθ του 1946 θ 2θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ πιρε απόφαςθ να
προςανατολιςτεί για διεξαγωγι ζνοπλου αγϊνα. Αυτό το διάςτθμα και ςτθ διάρκεια όλου
του 1946 το Κόμμα είχε με το μζροσ του τθν πλειοψθφία τθσ εργατικισ τάξθσ, είχε τεράςτια
επιρροι μζςα ςτισ πλατιζσ μάηεσ τθσ αγροτιάσ και ςτ’ άλλα δθμοκρατικά ςτρϊματα του
ελλθνικοφ λαοφ. Οι κομματικζσ μάηεσ, που ζκφραηαν τισ διακζςεισ του ελλθνικοφ λαοφ,
απαιτοφςαν τθ ςυμμετοχι ςτισ βουλευτικζσ εκλογζσ που ζγιναν το Μάρτθ του 1946.
Ωςτόςο, παρϋ όλεσ αυτζσ τισ απαιτιςεισ και παρά τισ ςυμβουλζσ των αδελφϊν κομμάτων, θ
κακοδιγθςθ του ΚΚΕ, κάτω από τθν πίεςθ του ς. Ηαχαριάδθ, πιρε λακεμζνθ απόφαςθ γι
αποχι από τισ εκλογζσ. Εξαιτίασ αυτισ τθσ λακεμζνθσ τακτικισ, θ επιρροι του Κόμματοσ
ςτισ μάηεσ αδυνάτιςε ςθμαντικά, και δυνάμωςαν οι κζςεισ τθσ αντίδραςθσ»718.

Θ παραπάνω τοποκζτθςθ εμφανίηει τθν ΚΕ ωσ ζνα άβουλο όργανο ςτα χζρια του Ν.
Ηαχαριάδθ, ο οποίοσ κατθγορείται ότι ενεργοφςε αποςπαςμζνοσ από τθν πραγματικότθτα.
Το λακεμζνο και άδικο αυτισ τθσ τοποκζτθςθσ φαίνεται και από το γεγονόσ ότι και θ ΚΕ του
ΕΑΜ υποςτιριξε τθ ςχετικι απόφαςθ. Θ κζςθ αυτι εκφράςτθκε από τον αρχθγό τθσ
«Ενϊςεωσ των Δθμοκρατικϊν Αριςτερϊν» Λ. Σοφιανόπουλο ςε λαϊκι ςυγκζντρωςθ ςτον
Ρειραιά ςτισ 24 Μαρτίου του 1946:

717
Αξρείν ΚΚΔ, Έθζεζε Βαζίιε Μπαξηδηψηα, 3 Μάξηε 1956, ζει.1.
718
ΣΟ ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 8νο, ζει. 18.
 286

«Για όλα αυτά ζνα ςφνκθμα πρζπει να κυριαρχεί απ’ άκρου εισ άκρον τθσ Ελλάδοσ,
το ςφνκθμα που ρίπτει ολόκλθρθ θ δθμοκρατικι Αριςτερά και το κζντρο (…) Αποχι γενικι,
πλιρθσ, ολοκλθρωτικι».

Τθν ίδια κζςθ υποςτιριξε και ο πρόεδροσ τθσ ΣΚ - ΕΛΔ Αλζξανδροσ Σβϊλοσ, ςτθ
ςυγκζντρωςθ τθσ Κεςςαλονίκθσ ςτισ 24 Μαρτίου του 1946719.

Διαφωτιςτικι είναι και μεταγενζςτερθ τοποκζτθςθ του ΓΓ του κόμματοσ για το πϊσ
οδθγικθκε τελικά ςτθν αποχι:

«…Το ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ πιρε μια απόφαςθ, που ιταν θ μόνθ ςωςτι για τισ μζρεσ
εκείνεσ. Βριςκόμαςταν ςτισ παραμονζσ των εκλογϊν *...+ Υπζρ τθσ αποχισ ιταν όλθ θ
δθμοκρατικι αριςτερά και ζνα μεγάλο μζροσ του «κζντρου». Θ απόφαςθ αυτι ζλεγε: να
πάρουμε μζροσ ςτισ εκλογζσ με ζνα μονάχα υποψιφιο κατά εκλογικι περιφζρεια. Ζτςι και
όλουσ τουσ ψιφουσ μασ κα εξαςφαλίηαμε και κάχαμε ζτςι και ζνα γενικό κριτιριο. Και 40-
45 βουλευτζσ κα βγάηαμε. Και τθ νομιμότθτα των εκλογϊν δεν κ’ αναγνωρίηαμε *...+ Θ
απόφαςθ αυτι δεν πραγματοποιικθκε γιατί ο ς. Ραρτςαλίδθσ ςαν Γεν. Γραμματζασ του
ΕΑΜ δε μπόρεςε τθν απόφαςθ αυτι να τθν περάςει ςτθν Κεντρικι Επιτροπι του ΕΑΜ γιατί,
κυρίωσ, δεν ιταν ςε κζςθ να ςυμβιβάςει τισ εκλογικζσ φιλοδοξίεσ των διαφόρων κομμάτων
του ΕΑΜ. Το ΚΚΕ τζτοιεσ φιλοδοξίεσ δεν είχε»720.

Στθν πραγματικότθτα θ 6θ Ολομζλεια και θ διεκνισ επιτροπι που τθ ςυγκάλεςε,

δικαίωναν τθν θττοπάκεια και το ςυμβιβαςμό που είχαν εμφανιςτεί ςε ςτελζχθ κατά τθν
περίοδο δράςθσ του ΔΣΕ. Θ αποςιϊπθςθ για χρόνια ι και μικρι αναφορά από το ΚΚΕ ςτον
ΔΣΕ, αποτελεί μια από τισ ενδείξεισ αυτισ τθσ επίδραςθσ.

Σε τελευταία ανάλυςθ, θ 6θ Ρλατειά Ολομζλεια τθσ ΚΕ αποτζλεςε καμπι προσ τθν

ταχφτατθ ιδεολογικι, πολιτικι και οργανωτικι ανάπτυξθ του οπορτουνιςμοφ μζςα ςτο ΚΚΕ,
που πιρε τθ μορφι τθσ πάλθσ κατά του «τυχοδιωκτιςμοφ» και «ςεχταριςμοφ». Θ 6θ
Ολομζλεια, ωσ ςθμείο οπορτουνιςτικισ ςτροφισ ςτο ΚΚΕ, είχε αποτζλεςμα εκτόσ των
άλλων και τθ διάςπαςθ του 1968.

Ζνα από τα επιχειριματα τθσ «πολεμικισ κατά του ςεχταριςμοφ» κατά τθ

διεξαγωγι του ζνοπλου αγϊνα 1946-1949, όπωσ ιςχυρίςκθκε θ 6θ Ολομζλεια και ο
ειςθγθτισ ςε αυτι Γκ. Ντζη, ιταν ότι ςτθ «Δθμοκρατικι Κυβζρνθςθ» του βουνοφ
ςυμμετείχαν μόνο κομμουνιςτζσ. Αυτι θ κριτικι δεν παίρνει υπόψθ τθσ ότι είχε αλλάξει θ
ςτάςθ ςυμμάχων ςτο πλαίςιο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, ιδθ από τθν ζνοπλθ πάλθ του Δεκζμβρθ
1944, όπωσ του Τςιριμϊκου που είχε επιλζξει τθν πλιρθ ζνταξθ ςτο τότε αςτικό
κοινοβουλευτικό ςφςτθμα.

Θ ςυςπείρωςθ με το ΔΣΕ και τθ «Δθμοκρατικι Κυβζρνθςθ», ανεξάρτθτα από

επικετικοφσ προςδιοριςμοφσ (π.χ. για τθ «λαϊκι δθμοκρατία»), ιταν άμεςθ αναμζτρθςθ με
τθν αςτικι εξουςία, πάλθ για τθν εργατικι εξουςία. Αυτόσ ο χαρακτιρασ τθσ πάλθσ, πάλθσ
για το ςοςιαλιςμό, κρίκθκε ωσ ςεχταριςτικόσ.

Θ επίδραςθ τθσ δεξιάσ οπορτουνιςτικισ γραμμισ του 20ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ
αποτυπϊκθκε ςαφζςτατα ςτα «Συμπεράςματα τθσ 6θσ Ρλατειάσ Ολομζλειασ»:

719
«΢ηε δίλε ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ, ΢πάληα ληνθνπκέληα ηνπ ΔΑΜ», εθδφζεηο
«Πξνζθήλην», ζει. 415.
720
Πεξηνδηθφ Νένο Κόζκνο, Αχγνπζηνο 1950, Ν. Εαραξηάδε «Γέθα ρξφληα πάιεο.
΢πκπεξάζκαηα – Γηδάγκαηα - Καζήθνληα», ζει. 407-408. ΢εκεηψλεηαη φηη απφ ηηο εθινγέο
ηνπ 1946 απείραλ θαη αζηηθέο πνιηηηθέο δπλάκεηο, φπσο ν Γ. Καθαληάξεο.
 287

«Ραίρνοντασ υπόψθ τθν κατάςταςθ ςτθν Ελλάδα θ 6θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕΕ
του ΚΚΕ ανζκεςε ςτο Γραφείο τθσ ΚΕ το κακικον να καταρτίςει θ ΚΕ τισ προγραμματικζσ
κζςεισ του ΚΚΕ.

(…) Οι κζςεισ του ΧΧ Συνεδρίου του ΚΚΣΕ *...+ δίνουν και ςε μασ, τουσ κομμουνιςτζσ
τθσ Ελλάδασ ανεκτίμθτθ βοικεια *...+ Ζνα από τα ςπουδαιότερα ηθτιματα απ’ αυτι τθν
άποψθ είναι θ κζςθ για τισ δυνατότθτεσ ειρθνικοφ περάςματοσ ςτο ςοςιαλιςμό. Θ κζςθ
αυτι μασ επιβάλλει να μελετιςουμε ςωςτά το ηιτθμα του δρόμου προσ τθν εκνικι
απελευκζρωςθ και τθ δθμοκρατία που είναι για μασ ο άμεςοσ ςκοπόσ. Και πιο πζρα, να
βροφμε, ανάλογα με τισ ςυνκικεσ τθσ χϊρασ, το δρόμο προσ το ςοςιαλιςμό»721.

Στισ παραπάνω κατευκυντιριεσ γραμμζσ κινικθκε θ πολιτικι του ΚΚΕ επί πολλά
χρόνια, όπωσ διαπιςτϊνεται και από τισ αποφάςεισ των Ολομελειϊν τθσ ΚΕ που
ακολοφκθςαν.

Ρρζπει πάντωσ να ςθμειωκεί ότι και το χαιρετιςτιριο τθσ ΚΕ του ΚΚΕ προσ το 20ο
Συνζδριο του ΚΚΣΕ, δθλαδι πριν από τθ διεξαγωγι τθσ 6θσ Ολομζλειασ, δεν περιείχε
διαφοροποιθμζνθ πολιτικι γραμμι από εκείνθ του 20ου Συνεδρίου και τθσ 6θσ Ρλατιάσ
Ολομζλειασ. Σθμειϊνεται:

«Το τελευταίο διάςτθμα ζχουμε και ςτθν Ελλάδα παραπζρα δυνάμωμα τθσ πάλθσ
του λαοφ (…) Ζκφραςθ αυτισ τθσ πάλθσ ιταν θ δθμιουργία τθσ Δθμοκρατικισ Ζνωςθσ -
εκλογικοφ ςυναςπιςμοφ όλων των πολιτικϊν κομμάτων του Κζντρου και των κομμάτων με
αριςτερζσ κατευκφνςεισ κακϊσ και δεξιϊν κομμάτων»722.

Θ γραμμι του 20ου Συνεδρίου, όπωσ εκφράςτθκε και ςτθ γραμμι του ΚΚΕ ενίςχυςε
τισ ςοςιαλδθμοκρατικζσ κζςεισ μζςα ςτθν ΕΔΑ.

Για τθν ιςοπζδωςθ των όποιων κετικϊν ςτοιχείων υπιρχαν ςτθν πολιτικι του ΚΚΕ,
χρθςιμοποιικθκε και το επιχείρθμα περί πολεμικισ κατά του «ανϊμαλου εςωκομματικοφ
κακεςτϊτοσ» και τθσ προςωπολατρίασ, ςφνκθμα που υπθρετοφςε τθν τακτικι τθσ
λακολογίασ και του μθδενιςμοφ.

Ϋςτόςο, αυτι θ εκτίμθςθ - κατθγορία τθσ 6θσ Ολομζλειασ δεν ςυνιςτοφςε ςε βάκοσ
ανάλυςθ τθσ εςωτερικισ λειτουργίασ του ΚΚΕ. Επιπλζον, ζδωςε εξ αντικειμζνου λαβι και
επιχειριματα ςτον ταξικό εχκρό να πλιξει το δθμοκρατικό ςυγκεντρωτιςμό, να δυςφθμεί
το ΚΚΕ ωσ αντιδθμοκρατικό και να εξωραΐηει τθν πζρα για πζρα αντιδθμοκρατικι - αρχθγικι
λειτουργία των αςτικϊν κομμάτων και τον εκμεταλλευτικό χαρακτιρα του αςτικοφ
πολιτικοφ ςυςτιματοσ. Ακόμα και ςιμερα, ςτο ιδεολογικό οπλοςτάςιο του οπορτουνιςμοφ
βρίςκεται το «ανϊμαλο εςωκομματικό κακεςτϊσ». Και όπωσ δείχνει θ πείρα του ΚΚΕ, θ
πρϊτθ ςθμαία, που ςικωνε πάντα ςτο Κόμμα ο φραξιονιςτικόσ οπορτουνιςμόσ, ςε
ςυνκικεσ οξείασ διαπάλθσ και κρίςθσ, ιταν εκείνθ τθσ δθμοκρατίασ. Στθν πραγματικότθτα θ
«δθμοκρατία» ιταν το πρόςχθμα για τθ νομιμοποίθςθ των οργανωμζνων τάςεων μζςα ςτο
Κόμμα, τθν ιςχυροποίθςθ μιασ εξ αυτϊν, τθ διάρρθξθ του ενιαίου τθσ δθμοκρατικισ
λειτουργίασ και τθσ πεικαρχίασ ςτθν εφαρμογι των αποφάςεων. Θ μετζπειτα πρακτικι
όλων των οργανωμζνων τάςεων (φραξιϊν), αποδεικνφει τθ ςκοπιμότθτα που υπιρχε ςτα
επιχειριματα περί δθμοκρατίασ.

Ρολλά από τα επιχειριματα που επικαλζςτθκε θ 6θ Ολομζλεια για να αποδείξει τθν

φπαρξθ «ανϊμαλου εςωκομματικοφ κακεςτϊτοσ» (μθ διεξαγωγι Συνεδρίου του Κόμματοσ
για πάνω από 10 χρόνια, λειτουργία του ΡΓ με πλθμμελι ςφνκεςθ, αραιι ςφγκλθςθ των

721
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 8νο , ζει. 37 - 38.
722
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 8νο ,ζει. 11.
 288

Ολομελειϊν τθσ ΚΕ, χαφιεδολογία κ.ά.), κα μποροφςε να τα επικαλεςτεί και για τα χρόνια
1941-1945 ι 1956-1968, δθλαδι ςτο διάςτθμα που ιταν γραμματείσ τθσ ΚΕ ο Γ. Σιάντοσ και
ο Κ. Κολιγιάννθσ, αντιςτοίχωσ. Ουδζποτε όμωσ κομματικό ςϊμα χαρακτιριςε -και ςωςτά-
ωσ εςωκομματικά ανϊμαλθ τθν περίοδο 1941-1945 ι 1956-1968. Στα χρόνια 1956-1968
υπιρχε κομματικι θγεςία δίχωσ να υπάρχουν κομματικζσ οργανϊςεισ, με εξαίρεςθ εκείνεσ
ςτθν Ταςκζνδθ και ςτθν Τςεχοςλοβακία.

Για πολλά χρόνια, μετά τθν 6θ Ολομζλεια, οι εςωκομματικζσ διαδικαςίεσ δεν

υπιρξαν εςωκομματικά περιςςότερο δθμοκρατικζσ, από αυτζσ που κατακεραυνϊκθκαν.
Ρζραςαν άλλα πζντε χρόνια για να ςυγκλθκεί το 8ο Συνζδριο του Κόμματοσ. Αρκετά από τα
άκριτα αποκατεςτθμζνα μζλθ τθσ ΚΕ, που κατθγοροφςαν το Ηαχαριάδθ ωσ αντιδιεκνιςτι
και αντιςοβιετικό, υιοκζτθςαν γριγορα τθν άποψθ τθσ μθ επζμβαςθσ του ΚΚΣΕ ςτισ
εςωκομματικζσ υποκζςεισ του ΚΚΕ. Δραςτθριοποιικθκαν πιο ανοικτά και ςτθν κατεφκυνςθ
του οργανωτικοφ οπορτουνιςμοφ (π.χ. Ραρτςαλίδθσ, Βαφειάδθσ, Δθμθτρίου, Ηωγράφοσ, Στ.
Καρράσ, Τηεφρϊνθσ και άλλοι).

Επιβεβαιϊκθκε ότι ο οπορτουνιςμόσ και ο φραξιονιςμόσ ζχουν εχκροφσ τθν

ανοικτι κριτικι και αυτοκριτικι, τον ζλεγχο για τθν εφαρμογι των αποφάςεων, το
αγωνιςτικό φρόνθμα των ςτελεχϊν, γενικά το δθμοκρατικό ςυγκεντρωτιςμό και βεβαίωσ τθ
δφναμθ του Κόμματοσ να παραδζχεται δθμόςια τα λάκθ του και να τα διορκϊνει.

Λδιαίτερα αποφαςιςτικισ ςθμαςίασ ςε οριςμζνεσ ςυνκικεσ είναι θ θγεςία να εκτιμά

αντικειμενικά τισ διακζςεισ των μαηϊν, πολφ περιςςότερο των επαναςτατθμζνων. Αυτό δεν
είναι τυπικό ηιτθμα δθμοκρατικισ λειτουργίασ.

Τελικά θ ηωι κρίνει, επιβεβαιϊνει ι όχι τισ εκτιμιςεισ, τισ προβλζψεισ. Στθν
τρζχουςα περίοδο, κρίνεται κάκε φορά το επίπεδο κεωρθτικισ ικανότθτασ του Κόμματοσ, θ
ικανότθτα πρόβλεψθσ, θ αντικειμενικι γενίκευςθ τθσ εμπειρίασ δράςθσ των μελϊν του
κόμματοσ, οι δεςμοί του με τθν εργατικι τάξθ, θ ικανότθτα εφαρμογισ τθσ πολιτικισ
ςυμμαχιϊν με γνϊμονα τα γενικά ςυμφζροντα τθσ εργατικισ τάξθσ και τισ αντικειμενικζσ
κοινωνικζσ ανάγκεσ των ςυμμάχων δυνάμεων, θ αντικειμενικι εκτίμθςθ τθσ πολιτικισ του
ταξικοφ αντίπαλου, θ ικανότθτα του Κόμματοσ να ανταποκρίνεται ςε όλα τα προθγοφμενα,
ςε ςυνκικεσ που χαρακτθρίηονται από απότομεσ ςτροφζσ ςτισ διακζςεισ των μαηϊν, ςτο
ςυςχετιςμό των δυνάμεων.

Στα ςυμπεράςματα γενικότερθσ ςθμαςίασ είναι και ο βακμόσ αφομοίωςθσ τθσ

μαρξιςτικισ αντίλθψθσ για τον ρόλο τθσ εργατικισ τάξθσ και το πϊσ θ ιδεολογικοπολιτικι
επαναςτατικι πρωτοπορία τθσ επιβεβαιϊνει ςτθν πράξθ τον επαναςτατικό κακοδθγθτικό
ρόλο τθσ ςτθ δράςθ των μαηϊν.

Οι ιδεολογικζσ και προγραμματικζσ ανεπάρκειεσ του Κόμματοσ ιταν ςε μεγάλο

βακμό ηιτθμα ωριμότθτασ και ιςτορικισ ςυγκυρίασ και όχι τυπικϊν δθμοκρατικϊν
λειτουργιϊν. Δφςκολα μποροφςαν να γίνουν ζγκαιρεσ διορκωτικζσ κινιςεισ ςτρατθγικισ
ςθμαςίασ ςτθ διάρκεια του ζνοπλου αγϊνα. Θ ιςτορία ζχει αποδείξει ότι όταν αυτζσ
γίνονται, οφείλονται ςτθ ςφλλθψι τουσ από τθν κακοδιγθςθ του Κόμματοσ, και όχι από το
ςφνολο των επαναςτατικϊν δυνάμεων. Ακριβϊσ εδϊ βρίςκεται και ο ρόλοσ τθσ θγεςίασ ςτο
κόμμα και ο ιδιαίτεροσ ρόλοσ τθσ προςωπικότθτασ ςτθ ςχζςθ τθσ με τισ λαϊκζσ μάηεσ.

Βεβαίωσ οι ςυνκικεσ που διαμορφϊκθκαν μετά το 1949 δυςκόλευαν ακόμα

περιςςότερο από πριν τθν αντικειμενικι εκτίμθςθ των προςϊπων. Είχε μεςολαβιςει θ ιττα
του ΚΚΕ και του λαϊκοφ κινιματοσ, που κλόνιςε ςυνειδιςεισ και ανζτρεψε παγιωμζνεσ
απόψεισ για καταςτάςεισ και πρόςωπα.
 289

Οι αποφάςεισ του 20ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ και τθσ 6θσ Ολομζλειασ είχαν τθν
επίδραςι τουσ ςτο περιεχόμενο τθσ ιδεολογικισ, μορφωτικισ και εκδοτικισ
δραςτθριότθτασ του ΚΚΕ.

Μια ςειρά ζργα ςταμάτθςαν να εκδίδονται, ανάμεςά τουσ ζργα του Στάλιν, κακϊσ
και επεξεργαςίεσ του ΚΚ(μπ) τθσ προθγοφμενθσ περιόδου. Αποςφρκθκαν βιβλία που ιδθ
κυκλοφοροφςαν, όπωσ τα «Οικονομικά προβλιματα του Σοςιαλιςμοφ ςτθν ΕΣΣΔ». Ιδθ από
το 1957 και ςτθ δεκαετία του 1960 ςθμειϊκθκε μείωςθ ςτουσ ρυκμοφσ μετάφραςθσ και
ζκδοςθσ ζργων των Μαρξ–Ζνγκελσ-Λζνιν και κυκλοφορίασ τουσ ςε αυτοτελείσ μπροςοφρεσ.

Σχετικά με τθν ιςτορία του λαϊκοφ κινιματοσ ςτθν Ελλάδα, ςυνεχίςτθκε θ ζκδοςθ
ζργων που αναφζρονταν ςτθν ΕΑΜικι Αντίςταςθ, ταυτόχρονα όμωσ περιορίςτθκε ςτο
ελάχιςτο θ ζκδοςθ ζργων (ιςτορικϊν, μελετθτικϊν, λογοτεχνικϊν) για το Δθμοκρατικό
Στρατό Ελλάδασ. Άλλα βιβλία αποςφρκθκαν, όπωσ το «Ιρωεσ και Μάρτυρεσ». Λδιαίτερα
μετά το 8ο Συνζδριο (1961), όςον αφορά το ΔΣΕ, κυριάρχθςε θ «λικθ», ςτθν εκδοτικι
δραςτθριότθτα του ΚΚΕ.

3.A.29. Θ 7θ ΠΛΑΣΙΑ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΣΘ΢ ΚΕ ΣΟΤ ΚΚΕ

(18-24 ΦΕΒΡΟΤΑΡΙΟΤ 1957)

Θ ΔΙΑΓΡΑΦΘ ΣΟΤ Ν. ΗΑΧΑΡΙΑΔΘ ΑΠΟ ΜΕΛΟ΢ ΣΟΤ ΚΚΕ

Θ 7θ Ρλατιά Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ ςυνιλκε ςτθ ΢ουμανία και ςυηιτθςε τα εξισ
κζματα:

1. Θ κατάςταςθ ςτθν Ελλάδα και τα κακικοντα του Κόμματοσ (ειςθγθτισ, Κϊςτασ

Κολιγιάννθσ)

2. Σχζδιο Ρρογραμματικισ Διακιρυξθσ των εκνικϊν δθμοκρατικϊν ςκοπϊν του

Κόμματοσ (ειςθγθτισ, Λεωνίδασ Στρίγκοσ)

3. Οργανωτικά ηθτιματα (ειςθγθτισ, Απόςτολοσ Γκρόηοσ).

Στο πρϊτο κζμα, θ Απόφαςθ ζκεςε ωσ βαςικό κακικον του ΚΚΕ και των οπαδϊν
του αυτό που είχε κζςει θ 6θ Ολομζλεια: τθν ςυςπείρωςθ όλων των πατριωτικϊν δυνάμεων
για τθν απαλλαγι τθσ χϊρασ από τθν πολιτικι τθσ υποτζλειασ ςτουσ Αμερικανοάγγλουσ
ιμπεριαλιςτζσ και τθν εφαρμογι μιασ ανεξάρτθτθσ ειρθνικισ δθμοκρατικισ ελλθνικισ
πολιτικισ.

Ζκεςε ηιτθμα πάλθσ για τθ νόμιμθ φπαρξθ και δράςθ του ΚΚΕ.

Στον τομζα τθσ κομματικισ οικοδόμθςθσ723, θ απόφαςθ τθσ 7θσ Ολομζλειασ

ςθμείωνε τθν ανάγκθ να προχωριςει το Κόμμα μελετθμζνα και προςεχτικά ςτθν
αναςυγκρότθςθ των κομματικϊν του δυνάμεων, ςτθ δθμιουργία γερϊν κομματικϊν
οργανϊςεων με βάςθ τθν αποκζντρωςθ, τθν επαναςτατικι επαγρφπνθςθ και
ςυνωμοτικότθτα, ϊςτε να είναι ικανζσ να αντιμετωπίηουν τον εχκρό και να γίνουν
πραγματικοί οργανωτζσ και κακοδθγθτζσ των μαηικϊν λαϊκϊν αγϊνων.

723
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, 8νο ηφκνο, 1956-1961, ζει. 169-170.
 290

Επίςθσ, τονιηόταν ότι ζπρεπε να ςυνεχιςτεί με επιμονι και ςτακερότθτα θ

αποκατάςταςθ των λενινιςτικϊν αρχϊν μζςα ςτο Κόμμα, εννοϊντασ τθν αρχι τθσ
ςυλλογικότθτασ και τθσ δθμοκρατικισ λειτουργίασ, που εκτιμοφςε ότι είχε ανατραπεί.

Θ απόφαςθ διακιρυςςε ότι το ΚΚΕ αγωνιηόταν για το δικαίωμα τθσ «ιςοτιμίασ των
ςλαβομακεδόνων»:

«Οι Σλαβομακεδόνεσ τθσ Ελλάδασ κα βρουν τα δίκαιά τουσ μόνο ςε μια ακατάλυτθ
ενότθτα με τον ελλθνικό λαό».724

Θ απόφαςθ ενθμζρωνε ότι «λόγω των ςυνεπειϊν του ανϊμαλου εςωκομματικοφ

κακεςτϊτοσ δεν ςτάκθκε δυνατό να ςυγκλθκεί μζςα ςτο 1956 το Συνζδριο του Κόμματοσ»
και αποφάςιςε τθ ςφγκλθςι του «ςτο ςυντομότερο δυνατό χρονικό διάςτθμα»725.

Θ Ειςιγθςθ ςτο πρϊτο κζμα περιλάμβανε και το κεφάλαιο «Το Κόμμα ςτθν πάλθ
για τθν εφαρμογι των αποφάςεων τθσ 6θσ Ολομζλειασ».

Θ Ειςιγθςθ κατθγοροφςε τον Ν. Ηαχαριάδθ για ανοικτι φραξιονιςτικι δουλιά ςε

βάροσ τθσ εφαρμογισ των αποφάςεων τθσ 6θσ Ρλατειάσ Ολομζλειασ. Κατθγοροφςε επίςθσ
τα πρϊθν μζλθ του ΡΓ Γοφςια, Βλαντά, για υποκριτικι ςτάςθ ςτθν 6θ Ολομζλεια, θ οποία
ερχόταν ςε αντίκεςθ με τθ ςτάςθ τουσ ςτα προβλιματα τθσ ΚΟΤ και με το γράμμα τουσ
ςτθν ΚΕ του ΚΚΣΕ, ςτο οποίο αμφιςβθτοφςαν τισ αποφάςεισ τθσ 6θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ,
χαρακτιριηαν ανϊμαλθ τθ ςφγκλθςθ τθσ, λακεμζνεσ τισ βαςικζσ αποφάςεισ τθσ και ζκεταν
ηιτθμα αλλαγισ του Γραφείου τθσ ΚΕ726.

Θ ομιλία του Ν. Ηαχαριάδθ ςτθν 7θ Ολομζλεια727 αποτελοφςε μια εφ’ όλθσ τθσ φλθσ
τοποκζτθςθ ςτισ κατθγορίεσ που διαμόρφωςε θ Ζκκεςθ τθσ Διεκνοφσ Επιτροπισ των ζξι
κομμάτων και θ απόφαςθ τθσ 6θσ Ρλατειάσ Ολομζλειασ πριν από ενάμιςι χρόνο.

Θ ςυνολικι τοποκζτθςι του ζχει ιδιαίτερθ ςθμαςία, ενϊ για τθν ιςτορικι ζρευνα
παρουςιάηει ιδιαίτερο ενδιαφζρον θ τοποκζτθςι του ςε οριςμζνα κρίςιμα ηθτιματα τθσ
ςτρατθγικισ του κόμματοσ, όπωσ για τθν 6θ Ολομζλεια του 1934. Είπε γι αυτιν ανάμεςα ςε
άλλα:

«Για τισ αποφάςεισ τθσ Ολομζλειασ. Ροτζ δεν είπα εγϊ, ςφντροφοι, ότι εγϊ τισ
ζφκιαςα. Αυτοί πάλι τα φόρτωςαν. Τι ζγινε. Πταν δουλεφονταν αυτζσ οι αποφάςεισ, ο Κζοσ
με τον Λωαννίδθ ιταν εκεί. Και μόλισ πιγα εγϊ με τον Αλιχάνοφ μαηί με πιάςανε, ταμποφρι
λζνε, ςοςιαλιςτικι επανάςταςθ. Κρατοφςε ο Κζοσ το μολφβι και ςου ‘λεγε ο πλθκυςμόσ τθσ
Ελλάδασ Λάριςα, Ακινα, δεν ξζρω τι, τόςοσ, προλεταριακόσ ο χαρακτιρασ τθσ
επανάςταςθσ. Διαμαρτφρεται. Ϊςτε ικελε, ςφντροφοι, αυτό τϊρα δεν είναι και τίποτα,
ξζρετε γιατί; Γιατί πριν τθν 4θ Ολομζλεια ποια ιταν, απόφαςθ δικι ςασ ότι είναι
προλεταριακι θ επανάςταςθ. Ριγε ςτθν ΚΔ, μπικε ςτθν πολιτικι επιτροπι. Στθν πολιτικι
επιτροπι ζκανε ο Μαγκιάρ ειςιγθςθ. Ο Αλιχάνοφ, και ο Μαγκιάρ από τθ βαλκανικι
γραμματεία. Ο Αλιχάνοφ είπε ςοςιαλιςτικι επανάςταςθ, ο Μαγκιάρ είπε
αςτικοδθμοκρατικι, μ’ όλα τα γνωςτά. Τι κζςθ πιρα εγϊ, ςφντροφοι. Ιταν Δθμθτρόφ,
Ερκολι (Τολιάτι). Ν’ αφιςτε το Κόμμα να λφςει αυτό το ηιτθμα. Αυτι τθν πρόταςθ ζκανα. Θ
πολιτικι επιτροπι είπε όχι, και πιρε αυτι τθν απόφαςθ για τον χαρακτιρα τθσ

724
Αξρείν ηνπ ΚΚΔ: Ζ 7ε Πιαηεηά Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 21 - 22, ή Σν
ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, 8νο ηφκνο, 1956-1961, ζει. 171.
725
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, 8νο ηφκνο, 1956-1961, ζει. 171.
726
Αξρείν ΚΔ, Πξαθηηθά ηεο 7εο Πιαηεηάο Οινκέιεηαο ΚΔ, Δθδφζεηο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ,
1957, ζει. 88-89.
727
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, 8νο ηφκνο, 1956-1961, ζει. 687-707.
 291

επανάςταςθσ που μπικε μετά ςτθν 6θ Ολομζλεια. Διεκδικϊ ότι, όχι, ςφντροφοι. Το Κόμμα
πάλεψε ςωςτά και τθν εφάρμοςε. Αποδείχκθκε κλπ. Μερικοί απ’ αυτοφσ που είναι εδϊ
ιταν κατά τότε. Και μετά. Ράντωσ το βαςικό νόθμα τθσ πορείασ του Κόμματοσ, ςφντροφοι,
ιταν αυτό που ςασ είπα»728.

Σχετικά με τθ κζςθ του ΚΚΕ (1924) για το Μακεδονικό, ανζφερε:

«Το Μακεδονικό ιταν ζνα λάκοσ πολιτικό-ςεχταριςτικό που ζγινε για λόγουσ
πολιτικισ ςκοπιμότθτασ και που κρατικθκε λανκαςμζνα περιςςότερο, μποροφςε για ζνα
διάςτθμα να το δεχκοφμε εφόςον βοθκοφςαμε τουσ ςυντρόφουσ Βουλγάρουσ ςτον αγϊνα
που κάνανε για να χτυπιςουν το κομιτάτο ςτθν προετοιμαςία τθσ επανάςταςισ τουσ εκεί,
γιατί το κομιτάτο ιταν βαςικι δφναμθ τθσ αντίδραςθσ ςτθ Βουλγαρία και ςτθρίηονταν ς’
αυτό, Μακεδονία κλπ. και το βουλγάρικο κόμμα βγικε με το Ενιαία και ανεξάρτθτθ
Μακεδονία και Κράκθ που ςιμερα ουςιαςτικά, ασ ποφμε, περιςςότερο προςκζτει ... Αυτό
μασ κόςτιςε εμάσ πολιτικι απομόνωςθ»729.

Για τισ αποφάςεισ τθσ 2θσ Ολομζλειασ (1946), ςτο ηιτθμα τθσ ζναρξθσ του ζνοπλου
αγϊνα, υποςτιριξε:

«Τι ζγινε ςφντροφοι, ςτθ 2θ Ολομζλεια; *...+ εκδθλϊκθκαν οι εξισ απόψεισ: από τθ
μια μεριά ζλεγαν, να πάμε μόνο ειρθνικά, θ άλλθ άποψθ των ςτρατιωτικϊν ιταν να πάμε
μόνο με τα όπλα. Και θ Ολομζλεια αποφάςιςε παραπζρα ανάπτυξθ, (διαλογικι ςυηιτθςθ),
προοδευτικι ανάπτυξθ του κινιματοσ, με ενίςχυςθ των ομάδων των καταδιωκόμενων για
το προοδευτικό πζραςμα ςτον παρτιηάνικο αγϊνα, ςτθν ζνοπλθ αντίςταςθ. Κι ιταν το
βαςικό νόθμα όλθσ τθσ πολιτικισ, ςφντροφοι, να ενιςχφςουμε το κίνθμα, το μαηικό, με τθν
πολιτικι τθσ ςυμφιλίωςθσ και τθσ ενότθτασ, θ ανάπτυξθ των λαϊκϊν αγϊνων και προϊκθςθ
τθσ λαϊκισ αντίςταςθσ με τθ δθμιουργία τθσ μαηικισ λαϊκισ αυτοάμυνασ ςτισ πόλεισ και τθν
προϊκθςθ των ομάδων ςτα βουνά *...+ δεν πιραμε ςτρατιωτικό ςχζδιο ενεργειϊν, αυτό
επεξεργάςτθκε μετά, δϊςαμε εντολι ςτον Κίςςαβο, δϊςαμε εντολι ςτον Λευτεριά, δϊςαμε
εντολι ςτον Βαφειάδθ που πιρε κι αυτόσ βόλτα, ιρκε ςτθ Κεςςαλία και αρχίςαμε να
προωκοφμαςτε»730.

Για τθν αποχι ςτισ εκλογζσ του 1946:

«Το ηιτθμα τθσ αποχισ δεν ιταν εφεφρεςθ του Ηαχαριάδθ. Το ηιτθμα τθσ αποχισ
ιταν πολιτικι του ΕΑΜ, που όπωσ ςωςτά λζει ο ΢οφςοσ, άρχιςε από τα μζςα του 1945. *...+
Εγϊ λζω οπορτουνιςτικι αυταπάτθ να πιςτεφουμε ότι κα παίρναμε ςτισ εκλογζσ τθν
πλειοψθφία τότε, και κα παίρναμε τθν εξουςία και κα περνοφςαμε και ςτο ςοςιαλιςμό,
όπωσ γράφει τϊρα ο Ραρτςαλίδθσ. (Διαλογικι ςυηιτθςθ). Υπάρχει άρκρο εδϊ του
Ραρτςαλίδθ που λζει ιταν δυνατι τότε θ ειρθνικι εξζλιξθ και θ ειρθνικι τακτοποίθςθ τθσ
Ελλάδασ. Αυταπάτθ οπορτουνιςτικι, ςφντροφοι»731.

Για τθν κακυςτζρθςθ ςτθ γενίκευςθ του αγϊνα του ΔΣΕ, εννοϊντασ ότι οφειλόταν
ςτο ότι κεωροφςε τον Σιάντο χαφιζ, ανζφερε:

«Σφντροφοι, θ απόφαςθ ιταν να βγω εγϊ το 1946 το καλοκαίρι. Και διϊχνουμε το

Σιάντο. Του βγάλαμε μζχρι διαβατιριο. Να φφγει από τθ Γαλλία, να πάει κι αυτόσ ζξω. Του
το πιραμε. Τθν παραμονι που κα ’φευγε του το πιρα κλπ. κλπ. Κι ζτςι κακυςτζρθςε και

728
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, 8νο ηφκνο, 1956-1961, ζει. 691-692.
729
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, 8νο ηφκνο, 1956-1961, ζει. 692.
730
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, 8νο ηφκνο, 1956-1961, ζει. 696.
731
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, 8νο ηφκνο, 1956-1961, ζει. 697.
 292

βγικα τον Απρίλθ του 1947. Υπιρχε, ςφντροφοι, και άλλο εμπόδιο. Οι ςφντροφοι που μασ
βοθκοφςανε και οι μικροί και οι μεγάλοι, είχαν αντίρρθςθ να βγω»732.

Και κατζλθξε:

«Σφντροφοι, παηάλουςτα (παρακαλϊ), να τον διαγράψετε τον Ηαχαριάδθ. Αν

νομίηετε ότι ωφελεί το Κόμμα πζςτε το, εγϊ κα ψθφίςω υπζρ τθσ διαγραφισ του. Αν
νομίηετε ότι του Ηαχαριάδθ κα του κάνετε εκβιαςμό για πολιτικι υποχϊρθςθ, όχι. Το Κόμμα
με τθν κακοδιγθςθ αυτι όπου είναι ο Κζοσ, όπου είναι ο ΢οφςοσ, όπου είναι ο
Ραρτςαλίδθσ, όπου είναι ο Κολιγιάννθσ, άνκρωποι που χρεοκόπθςαν όςο και να τουσ
ςτθρίξει το ΚΚΣΕ δεν μποροφν να κάνουν ςτθν Ελλάδα πολιτικι, ςφντροφοι *...+ Γι’ αυτζσ τισ
κατθγορίεσ που διαδίδουν και λζνε φποπτοσ ο Ηαχαριάδθσ, είπα ςτθν ΚΕ του ΚΚΣΕ αμζςωσ
πζρςι. Πτι εφόςον εςείσ με ζχετε ςτα χζρια ςασ, δθλαδι είμαι ςτθ διάκεςι ςασ και
δουλεφω ςτθ ΣΕ, κζλω να με προςτατεφςετε είτε να μου δϊςετε τθ δυνατότθτα ν’
απολογθκϊ ςτο Κόμμα μου και μπροςτά ςτο παγκόςμιο κομμουνιςτικό κίνθμα. Οφτε ς’
αυτό το πράγμα δεν πιρα απάντθςθ και είμαι υποχρεωμζνοσ να το πω»733.

Ο Ν. Ηαχαριάδθσ ςτθ δευτερολογία του ςτο πρϊτο κζμα τθσ 7θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ,
ςυνοψίηει: «Πλεσ τισ ευκφνεσ για τθν πολιτικι δράςθ του Κόμματοσ τισ παίρνω εγϊ απάνω
μου. Ρολιτικι ςυνκθκολόγθςθ όμωσ, ςφντροφοι, δεν κάνω. Λζω ότι τθ γραμμι του
Κόμματοσ τθ χαρακτθρίηει μθδενιςμόσ, και ςοβαρζσ οπορτουνιςτικζσ εκδθλϊςεισ, που
αποτελοφν κίνδυνο για το Κόμμα, αυτζσ είμαι υποχρεωμζνοσ να τισ επιςθμάνω και ς’ αυτό
κα παραμείνω»734.

Ο Βλαντάσ με τθν ομιλία του διαχϊριςε τθ κζςθ του από τθν πολιτικι γραμμι του
Κόμματοσ αμζςωσ μετά τθν απελευκζρωςθ αλλά και από τισ πολιτικζσ εκτιμιςεισ και τθ
γραμμι του νζου Γραφείου τθσ ΚΕ:

«…ξζρετε πολφ καλά ότι ο Βλαντάσ δεν ιταν μζςα ςτο ΡΓ και ξζρετε πολφ καλά ότι
τισ αποφάςεισ που κρίναν αυτόν τον αγϊνα δεν τισ πιρε θ ΚΕ»735.

Υποςτιριξε ότι εκείνοι που πρόδωςαν τον πρϊτο αγϊνα ιςαν θγεςία και ςτο
δεφτερο, ότι από τθν εποχι τθσ Βάρκιηασ και μετά υπιρχε εςωκομματικι κρίςθ άλλοτε
οξυμμζνθ και άλλοτε ςε λανκάνουςα μορφι, γζννθμα του μθ ξεκακαρίςματοσ τθσ
κλθρονομιάσ τθσ προδοςίασ του πρϊτου ζνοπλου αγϊνα και τθσ μθ ςωςτισ χάραξθσ
καινοφργιασ γραμμισ. Λςχυρίςτθκε ότι ο ερχομόσ του Ηαχαριάδθ άμβλυνε τθν κρίςθ, θ
οποία οξφνκθκε και ζφκαςε ςτο κατακόρυφο με τθ δεφτερθ ιττα, με «το μθ ςωςτό
χάραγμα καινοφργιασ γραμμισ, που ιταν ςε ςθμαντικό βακμό ςεχταριςτικι και
αντιφατικι»736.

Ζκανε κριτικι ςτθν τακτικι που χάραξε το νζο Γραφείο τθσ ΚΕ ςτο εργατικό
ςυνδικαλιςτικό κίνθμα, χαρακτθρίηοντάσ τθ δεξιά οπορτουνιςτικι απζναντι ςτθν θγεςία τθσ
ΓΣΕΕ737. Και αιτιολόγθςε τθ ςτάςθ του ςτθν 6θ Ολομζλεια ωσ εξισ:

«Εγϊ ς. το κακικον μου ςτθν 6θ Ολομζλεια κεωρϊ ς. ότι ιτανε το εξισ: 1) Να

βοθκιςω να μθν πζςει θ θγεςία του κόμματοσ ςε ανκρϊπουσ που κα το οδθγοφςαν ςε
τρίτθ ιττα. Αυτό ιταν το πρϊτο κακικον μου. Είπα ςτον πρόεδρο τθσ Διεκνοφσ Επιτροπισ

732
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, 8νο ηφκνο, 1956-1961, ζει. 698.
733
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, 8νο ηφκνο, 1956-1961, ζει. 705-707.
734
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, 8νο ηφκνο, 1956-1961, ζει. 709.
735
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 7ε Πιαηεηά Οινκέιεηα, Δθδφζεηο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 1957, ζει. 107.
736
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 7ε Πιαηεηά Οινκέιεηα, Δθδφζεηο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 1957, ζει. 108.
737
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 7ε Πιαηεηά Οινκέιεηα, Δθδφζεηο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 1957, ζει. 113.
 293

αυτό το πράγμα, ποιοι δεν ζπρεπε να μπουν ςτο ΡΓ και γιατί δεν ζπρεπε να μπουν ςτο ΡΓ,
μου είπανε δεν πρζπει να μιλιςω, πεικάρχθςα και βςιο (τζλοσ)»738.

Ο Γ. Γοφςιασ εκτίμθςε ότι το Κόμμα είχε μπει ςτο δρόμο τθσ διάςπαςθσ και τθσ
αποςφνκεςθσ εξ αιτίασ του δεξιοφ οπορτουνιςμοφ του νζου Γραφείου τθσ ΚΕ. Ηιτθςε
επζμβαςθ των αδελφϊν κομμάτων για να φφγει το γραφείο τθσ ΚΕ, να βγει Επιτροπι, θ
οποία με τθν εποπτεία των αδελφϊν κομμάτων να θρεμιςει τα πνεφματα, να ςυηθτθκοφν
όλα τα πολιτικά ηθτιματα, να γίνει εκλογι οργάνων και το Συνζδριο739.

Ο Βας. Μπαρτηιϊτασ εξζφραςε τθ ςυμφωνία του με τθν Ειςιγθςθ του Γραφείου τθσ
ΚΕ για τθν εκτίμθςθ που ζκανε ςτθν προθγοφμενθ κατάςταςθ ςτο Κόμμα και για τα λάκθ
τθσ προθγοφμενθσ κακοδιγθςθσ, για τα δικά του λάκθ. Ωαρακτιριςε πολιτικι ανανδρία τθν
ζλλειψθ αναγνϊριςθσ αυτισ τθσ χρεοκοπίασ τθσ γραμμισ απ’ όςουσ ςυμμετείχαν ςτθν
επεξεργαςία τθσ.

Ζκανε κριτικι ςτουσ Βλαντά και Γοφςια κζτοντασ το ερϊτθμα:

«Ρϊσ κζλετε να μασ κρίνει εμάσ το Κόμμα, όταν ςτθν 6θ Ολομζλεια λζμε ότι είμαςτε
απόλυτα ςφμφωνοι και όταν ςιμερα βάηουμε ηιτθμα ανακεϊρθςθσ αυτισ τθσ γραμμισ,
πωσ κα μασ κρίνει ο κόςμοσ;»740.

Ζκανε κριτικι και ςτον Ν. Ηαχαριάδθ γιατί δεν ζβλεπε ότι θ 6θ Ολομζλεια βοικθςε να
δοφνε ότι θ γραμμι του κόμματοσ ιταν λακεμζνθ.

Στο δεφτερο κζμα, θ Ειςιγθςθ εκτίμθςε ότι:

«Θ απομάκρυνςθ από τθ ςτρατθγικι προοπτικι που κακόριηαν οι αποφάςεισ τθσ 6θσ

ολομζλειασ του 1934, ιταν θ βαςικι αιτία που χάςαμε τον ζνοπλο αγϊνα του 1946-1949
*...+»741.

Οριςμζνθ ιςτορικι αξία ζχουν οι ομιλίεσ των Δ. Βλαντά και Βας. Μπαρτηιϊτα. Ο Δ.
Βλαντάσ υποςτιριξε το χαρακτιρα τθσ αλλαγισ ωσ εκνικό δθμοκρατικό. Ο Βας.
Μπαρτηιϊτασ υποςτιριξε για πρϊτθ φορά τθ χρθςιμοποίθςθ του όρου «εκνικι αςτικι
τάξθ» και τθ δυνατότθτα του ειρθνικοφ δρόμου, κακϊσ και ότι το 1946 δεν εξάντλθςε θ
κακοδιγθςθ τισ δυνατότθτεσ που υπιρχαν για τθν ειρθνικι λφςθ του εςωτερικοφ
προβλιματοσ742. Ακόμα, περιςςότερο, υποςτιριξε ότι δεν χρειαηόταν αναφορά πωσ κα το
αντιμετϊπιηαν ςε περίπτωςθ που θ αντίδραςθ κακιςτοφςε αδφνατο τον ειρθνικό δρόμο743.

Υποςτιριξε ακόμα ότι για το ηιτθμα του βαςιλιά, δεν είναι ςωςτό να μπει τζτοιο
ηιτθμα ωσ ςτόχοσ πάλθσ.

Λςτορικι αξία ζχει και το κλείςιμο εκ μζρουσ του ειςθγθτι Λ. Στρίγκου. Κεωροφςε
ότι «θ αλλαγι, θ επανάςταςθ, θ επαναςτατικι αλλαγι που κα γίνει ςτθ χϊρα μασ είναι
αςτικοδθμοκρατικι»744. Συμπλιρωςε ότι «θ εκνικι αςτικι τάξθ ςε διάκριςθ από τθ
μονοπωλιακι αςτικι τάξθ ενδιαφζρεται γι’ αυτιν τθν αλλαγι»745.

738
΢εκείσζε Γνθηκίνπ: ζηψπεζα.
739
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 7ε Πιαηεηά Οινκέιεηα, Δθδφζεηο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 1957, ζει. 125.
740
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 7ε Πιαηεηά Οινκέιεηα, Δθδφζεηο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 1957, ζει. 244.
741
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 7ε Πιαηεηά Οινκέιεηα, Δθδφζεηο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 1957, ζει. 608.
742
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 7ε Πιαηεηά Οινκέιεηα, Δθδφζεηο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 1957, ζει. 638.
743
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 7ε Πιαηεηά Οινκέιεηα, Δθδφζεηο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 1957, ζει. 639.
744
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 7ε Πιαηεηά Οινκέιεηα, Δθδφζεηο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 1957, ζει. 686.
745
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 7ε Πιαηεηά Οινκέιεηα, Δθδφζεηο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 1957, ζει. 687.
 294

Θ 7θ Ολομζλεια ψιφιςε Ρρογραμματικι Διακιρυξθ του ΚΚΕ προσ τον ελλθνικό λαό,
που προςδιόριηε ωσ εκνικό -αντιιμπεριαλιςτικό- δθμοκρατικό τον χαρακτιρα τθσ αλλαγισ
για τθν Ελλάδα.

Στθ Διακιρυξθ γινόταν και μια γενικι αναφορά ςτον τελικό ςκοπό του ΚΚΕ, το
ςοςιαλιςτικό μεταςχθματιςμό τθσ κοινωνίασ και θ εκτίμθςθ ότι «Είναι δυνατόσ ο ειρθνικόσ
δρόμοσ» 746.

Θ Ρρογραμματικι Διακιρυξθ που διαμόρφωςε θ 7θ Ολομζλεια «ζλυςε» οριςμζνεσ

προγραμματικζσ αντιφάςεισ προσ τθν κατεφκυνςθ τθσ επικράτθςθσ του οπορτουνιςμοφ,
ενϊ ειςιγαγε νζεσ.

Εγκατζλειψε τθ κζςθ για «επαναςτατικι αλλαγι» και υιοκζτθςε τθ κζςθ για «ριηικι
αλλαγι». Το πρόγραμμά τθσ παρζπεμπε ςτθν καπιταλιςτικι ανάπτυξθ με όρουσ
«απεξάρτθςθσ». Ταυτόχρονα τοποκζτθςε ςτισ δυνάμεισ τθσ «ριηικισ αλλαγισ» τθν «εκνικι
αςτικι τάξθ». Θ ιςτορία δεν δικαίωςε αυτι τθν προςζγγιςθ.

Στο τρίτο κζμα, θ Ειςιγθςθ αρχικά πρότεινε για τον Ν. Ηαχαριάδθ τθν κακαίρεςι
του από τθν ΚΕ με προειδοποίθςθ διαγραφισ και τον αποκλειςμό του από κάκε κομματικι
δουλιά747. Πμωσ ςτθν πορεία των εργαςιϊν τθσ Ολομζλειασ το Γραφείο άλλαξε τθν
πρόταςθ για προειδοποίθςθ διαγραφισ και ειςθγικθκε τθ διαγραφι του Ηαχαριάδθ,
ςφμφωνα με το κλίμα που υπιρχε ςτθν Ολομζλεια.

Για τον Δ. Βλαντά πρότεινε τθν κακαίρεςι του από τθν ΚΕ, τον αποκλειςμό του από
κάκε υπεφκυνθ κομματικι δουλιά μζχρι το 8ο Συνζδριο, τθν προειδοποίθςθ ότι αν ςυνζχιηε
το αντικομματικό του ζργο, το κόμμα κα τον ζβγαηε από τισ γραμμζσ του748.

Για τον Γ. Βοντίτςιο (Γοφςια) πρότεινε κακαίρεςθ από τθν ΚΕ, και αποκλειςμό από
κάκε υπεφκυνθ κομματικι δουλιά749.

Για τον Βας. Μπαρτηιϊτα πρότεινε να ςυνεχιςκεί το μζτρο του Γραφείου για τθν
απομάκρυνςι του από κάκε δουλιά.

Ακόμα, θ Ειςιγθςθ ζκανε αποδεκτι τθν πρόταςθ που είχε γίνει ςτθν Ολομζλεια για
να βγει Επιτροπι που κα εξζταηε τισ καταγγελίεσ ςε βάροσ του Ν. Ηαχαριάδθ, του Δθμιτρθ
Βλαντά, του Γιϊργθ Βοντίτςιου και του Βαςίλθ Μπαρτηιϊτα750.

Τελικά πάρκθκαν οι παρακάτω αποφάςεισ:

Απόφαςθ για τον Νίκο Ηαχαριάδθ751, θ οποία ςυνόψιηε το κατθγορθτιριο ςε

βάροσ του και υιοκετοφςε το εξισ:

1) Τον κακαιροφςε από τθν ΚΕ του ΚΚΕ.

2) Τον διζγραφε από το Κόμμα ωσ αντικομματικό φραξιονιςτικό αντιδιεκνιςτικό,

εχκρικό ςτοιχείο.

746
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, 8νο ηφκνο, 1956-1961, ζει. 214, 215-218.
747
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 7ε Πιαηεηά Οινκέιεηα, Δθδφζεηο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 1957, ζει. 692.
748
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 7ε Πιαηεηά Οινκέιεηα, Δθδφζεηο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 1957, ζει. 693.
749
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 7ε Πιαηεηά Οινκέιεηα, Δθδφζεηο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 1957, ζει. 694.
750
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 7ε Πιαηεηά Οινκέιεηα, Δθδφζεηο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 1957, ζει. 695.
751
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, 8νο ηφκνο, 1956-1961, ζει. 173-176.
 295

3) Θ Ολομζλεια ςθμείωνε ότι επειδι πολλζσ ενζργειεσ του Ν. Ηαχαριάδθ, όπωσ π.χ.
θ υπόκεςθ Γουςόπουλου κλπ., ξζφευγαν από το χαρακτιρα και τα πλαίςια των
ςυνθκιςμζνων λακϊν, κεωροφςε ότι το κομματικό ςυμφζρον επζβαλλε να γίνει
ςυςτθματικι και λεπτομερειακι παραπζρα ζρευνα από το Κόμμα πάνω ς’ ολόκλθρθ τθ ηωι
και τθ δράςθ του Ηαχαριάδθ.

Θ διαγραφι του Ν. Ηαχαριάδθ υπερψθφίςκθκε από τα τακτικά μζλθ τθσ ΚΕ, εκτόσ
του Ηαχαριάδθ που δεν πιρε μζροσ ςτθν ψθφοφορία και του Βλαντά που κατζκεςε γραπτι
διλωςθ. Τα αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ ψιφιςαν υπζρ, με μια γραπτι εξιγθςθ του
Μακρίδθ. Από τα μζλθ τθσ ΚΕΕ δεν ψιφιςαν τθ διαγραφι αλλά κακαίρεςθ και
προειδοποίθςθ διαγραφισ οι Μιλτ. Ρορφυρογζνθσ και Ρολφδωροσ Δανιθλίδθσ752.

Απόφαςθ για τον Δθμιτρθ Βλαντά753, με βάςθ τθν οποία:

1) Τον κακαιροφςε από τθν ΚΕ του ΚΚΕ.

2) Τον απζκλειςε από κάκε υπεφκυνθ δουλειά μζχρι το 8ο Συνζδριο του ΚΚΕ και τον
προειδοποιοφςε ότι αν ςυνζχιηε το αντικομματικό του ζργο, το Κόμμα κα τον ζβγαηε από
τισ γραμμζσ του.

Ο Βλαντάσ καταψιφιςε τθν κακαίρεςι του754.

Απόφαςθ για τον Γιϊργο Βοντίτςιο (Γοφςια)755 με βάςθ τθν οποία:

1) Τον κακαιροφςε από μζλοσ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ.

2) Τον απζκλειςε από κάκε υπεφκυνθ κομματικι δουλειά ωσ το 8ο Συνζδριο του

ΚΚΕ.

3) Τον προειδοποιοφςε ότι αν ςυνζχιηε τθν αντικομματικι του ςτάςθ, το ΚΚΕ κα τον
ζβγαηε από τισ γραμμζσ του.

Απόφαςθ για τον Βαςίλθ Μπαρτηιϊτα756, με τθν οποία:

1) Τον κακαιροφςε από μζλοσ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ.

2) Τον απζκλειςε από κάκε υπεφκυνθ κομματικι δουλειά ωσ το 8ο Συνζδριο του

Κόμματοσ.

Θ 7θ Ολομζλεια αποκατζςτθςε ωσ μζλθ τθσ ΚΕ τουσ Μάρκο Βαφειάδθ και Δθμ.

Βατουςιανό.

Υπερψιφιςε τθν πρόςλθψθ ωσ τακτικά μζλθ τθσ ΚΕ των Ψϊκου Βζττα και Βαςίλθ
Ηάχου, μζχρι τότε αναπλθρωματικά μζλθ τθσ.

Υπερψιφιςε τθν πρόςλθψθ ζξθ νζων αναπλθρωματικϊν μελϊν τθσ ΚΕ, των εξισ:
Λεωνίδα Τηεφρϊνθ, Ραναγιϊτθ Δθμθτρίου, Κανάςθ Καρτςοφνθ και τουσ ςε παρανομία

752
Αξρείν ηνπ ΚΚΔ, 7ε Πιαηεηά Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 1957, ζει. 802.
753
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, 8νο ηφκνο, 1956-1961, ζει. 181-182.
754
Αξρείν ηνπ ΚΚΔ, 7ε Πιαηεηά Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 1957, ζει. 802, θαη ΚΚΔ
– Δπίζεκα Κείκελα, η. 8νο εθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα 1997, ζει. 179-180.
755
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, 8νο ηφκνο, 1956-1961,ζει. 179-180.
756
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, 8νο ηφκνο, 1956-1961, ζει. 177-178
 296

βριςκόμενουσ Ρ. Αντωνιάδθ, (ψευδϊνυμο του Αντϊνθ Μπριλλάκθ), Δθμ. Βαςιλείου

(ψευδϊνυμο του Μαν. Γλζηου), Κωμά Γεωργιάδθ (ψευδϊνυμο του Γιάννθ
Ραπαδθμθτρίου)757.

Εξζλεξε Ρολιτικό Γραφείο, αποτελοφμενο από τα εξισ επτά τακτικά μζλθ: Απόςτολο
Γκρόηο, Δθμιτρθ Ραρτςαλίδθ, Κϊςτα Κολιγιάννθ, Μάρκο Βαφειάδθ, Λεωνίδα Στρίγκο,
Κϊςτα Κζο, Ρζτρο ΢οφςο και ζνα αναπλθρωματικό μζλοσ, το Γιϊργο Ερυκριάδθ, ο οποίοσ
ιταν φυλακιςμζνοσ ςτθν Ελλάδα.

Ρρόεδροσ τθσ ΚΕ εκλζχτθκε ο Απόςτολοσ Γκρόηοσ.

3.Α.30. Ο αςτικόσ τφποσ ςτθν Ελλάδα

για τθν 6θ και τθν 7θ Ολομζλεια

Με τθν παροιμιϊδθ αντικομμουνιςτικι φραςεολογία τθσ εποχισ, ο αςτικόσ Τφποσ

ςτθν Ελλάδα, ζχοντασ κατά κανόνα τισ πθγζσ του ςτισ καλά ενθμερωμζνεσ κρατικζσ
υπθρεςίεσ, ςχολίαςε τισ εξελίξεισ ςτο ΚΚΕ με χαιρεκάκια, αλλά και με πολιτικι ευςτοχία
όςον αφορά το πνεφμα των αλλαγϊν που επζφερε ςτο ΚΚΕ θ 6θ Ολομζλεια.

Θ εφθμερίδα ΕΛΕΥΚΕ΢ΛΑ ζγραψε ςτισ 3 Απριλίου 1956:

«Ο Νίκοσ Ηαχαριάδθσ κακθρζκθ ωσ ακολουκϊν «ςεχταριςτικιν πολιτικιν» και

οδθγιςασ το Κόμμα εισ ςφάλματα. (…) Ο ραδιοφωνικόσ ςτακμόσ τθσ Βουδαπζςτθσ
προςζκεςε χκεσ ότι ο Ηαχαριάδθσ κατθγορείται μεταξφ άλλων και διότι ελάμβανεν
αποφάςεισ από κοινοφ με ολίγα ςτελζχθ του ΚΚΕ προςκείμενα εισ αυτόν, τασ οποίασ
ενεφάνιηεν ωσ αποφάςεισ τθσ Κεντρικισ Επιτροπισ του Κόμματοσ».

Δίπλα ςτον υπότιτλο του ρεπορτάη «Το ΚΚΕ ευκυγραμμίηεται πρϊτον με τθν νζαν
πολιτικιν τθσ Μόςχασ», θ εφθμερίδα ΕΛΕΥΚΕ΢ΛΑ υπογράμμιηε ότι «κα αποδοκοφν εισ τον
Ν. Ηαχαριάδθν όλα τα εγκλιματα του παρελκόντοσ». Και ςυνζχιηε: «Ειδικότερον εισ τον
Ηαχαριάδθν, απουςιάηοντα εξ Ελλάδοσ κατά τθν Κατοχικιν περίοδον, κα αποδοκοφν τα
εγκλιματα του ςυμμοριτοπολζμου, ενϊ διά τα Δεκεμβριανά και τα κατοχικά εγκλιματα τθσ
ΟΡΛΑ κλπ κα κατθγορθκι ωσ υπεφκυνοσ ο Βας. Μπαρτηιϊτασ…».

Θ εφθμερίδα ΕΜΡ΢ΟΣ ςτισ 7 Απριλίου 1956:

«3 ΛΑΚΘ ΤΟΥ ΗΑΧΑ΢ΛΑΔΘ: Εξαπζλυςε το 1946 τον ςυμμοριτοπόλεμον, παρά τασ

ςυμβουλάσ του Δθμθτρϊφ, του Τορζη, του Τολιάτι και Τίτο. Εξεδθλϊκθ εναντίον του Τίτο με
τον βιαιότερον φανατιςμόν και μίςοσ εξ όλων των θγετϊν κομμουνιςτικϊν κομμάτων.
Υπιρξεν ο πλζον αμείλικτοσ διϊκτθσ των ςυνεργατϊν του, ιτο αλθκινόσ τρομοκράτθσ,
ακολουκϊν μεκόδουσ Μπζρια (…) Θ πτϊςισ του Ηαχαριάδθ αςφαλϊσ ανεμζνετο και δεν
εξζπλθξε τουσ παρακολουκοφντασ τα κομμουνιςτικά ηθτιματα. Μετά τον ανθλει
κρυμματιςμόν του κρφλου του Στάλιν και τθν επιβολιν τθσ ςυλλογικισ θγεςίασ εισ το
Κομμουνιςτικόν Κόμμα και τθν κυβζρνθςιν τθσ Σοβιετικισ Ενϊςεωσ, ιτο φανερό ότι
ςυντόμωσ κα ιρχιηαν να ευκυγραμμίηονται προσ τθν νζαν διάρκρωςιν του ΚΚΣΕ και όλα τα
άλλα κομμουνιςτικά κόμματα.(…) Ενϊ ακόμα τα πράγματα είναι ακακόριςτα, τασ
περιςςοτζρασ πικανότθτασ ςυγκεντρϊνει θ εκδοχι ότι αλθκϊσ ευριςκόμεκα ενϊπιον μιασ
«οργανικισ αλλαγισ» εισ τθν Σοβιετικιν Ζνωςιν, θ οποία κακορίηεται: Εξωτερικϊσ, από τθν

757
Αξρείν ηνπ ΚΚΔ, 7ε Πιαηεηά Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 1957, ζει. 793 θαη 796.
 297

άναγκθν να αποτραπι ο κερμοπυρθνικόσ πόλεμοσ. Εςωτερικϊσ, από τθν ανάγκθν να

μειωκεί θ αγριότθσ του ανκρωποκτόνου αςτυνομικοφ κράτουσ».

Θ εφθμερίδα ΕΚΝΟΣ, ςτισ 2 Απριλίου 1956, με τον τίτλο «Ο ΝΛΚΟΣ ΗΑΩΑ΢ΛΑΔΘΣ

ΚΑΚΘ΢ΕΚΘ ΫΣ ΣΤΑΛΛΝΛΚΟΣ ΚΑΛ ΑΡΟΤΥΩΫΝ ΕΛΣ ΤΘΝ ΕΛΛΑΔΑ», ςθμείωνε ότι: «Θ αποπομπι
του εκεωρείτο πλζον επιβεβλθμζνθ». Αναφερόταν ςτο αναμενόμενο τθσ κακαίρεςθσ του
Νίκου Ηαχαριάδθ και ότι «δεν εξζπλθξε τασ ενταφκα αρμοδίασ Αρχάσ δια τθν δίωξιν του
κομμουνιςμοφ».

Στισ 4 Απριλίου 1956 θ εφθμερίδα «Ακρόπολισ» ςε εκτενζσ άρκρο τθσ, ζγραφε

μεταξφ άλλων:

«Ο Ηαχαριάδθσ κα άρθ όλασ τασ κομμουνιςτικάσ αμαρτίασ τθσ τριετίασ 1946 ζωσ
1949 – Εισ αυτόν κα καταλογιςκι θ ευκφνθ δια τθν ζκρθξιν του ςυμμοριτοπόλεμου εισ τθν
Ελλάδα» (ςελ. 3) « Αλλά θ παραμονι του Γκρόηου εισ τθν κζςιν του Ηαχαριάδθ, ι κα είνε
μεταβατικι, ι κα είνε ςυμβατικι. (…) Κα χρθςιμοποιθκι ο γθραλζοσ καπνεργάτθσ τθσ
εποχισ του Λζνιν, δια τθν εκκακάριςιν του κομματικοφ μθχανιςμοφ και τθν ανάςυρςιν των
καταδικαςμζνων αντιπάλων του Ηαχαριάδθ; (Για τθν περίπτωςθ αυτι φωτογράφιηε
παρακάτω τον Δ. Ραρτςαλίδθ – ςθμ. δοκιμίου) Ι ςαν ςεβάςμιοσ και δίκαιοσ παπποφσ, κα
χρθςιμποποιθκι ο «Γζροσ» δια τθν ιρεμον παράδοςιν τθσ εξουςίασ εισ τα φυντάνια τθσ
νζασ γενεάσ; Αι εξελίξεισ εισ τθν Σοβιετικιν Ζνωςιν κα προςδιορίςουν και τθν οριςτικιν
μεταβολιν εισ τα ελλθνικά κομμουνιςτικά πράγματα».

Με μεγαλφτερο ενδιαφζρον παρακολουκοφςε θ «Απογευματινι» τισ εξελίξεισ ςτο

ΚΚΕ. Στισ 21 Μαρτίου 1956 τόνιηε:

«Ιρχιςεν ιδθ εκδθλουμζνθ δυςπιςτία τθσ νζασ ςοβιετικισ θγεςίασ εναντίον του
αρχθγοφ του ΚΚΕ. Χαρακτθριςτικόν εν προκειμζνω είναι το γεγονόσ ότι ο Ηαχαριάδθσ δεν
εκλικθ να παραςτι και δεν παρζςτθ κατά το πρόςφατον 20ον ςυνζδριον του
Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ τθσ Σοβιετικισ ΢ωςίασ. Φαίνεται ότι θ κίνθςισ εναντίον του
Ηαχαριάδθ ενιςχφεται από τθν νζαν θγεςίαν τθσ Σοβιετικισ ΢ωςίασ και γίνεται επί τθ βάςει
των αποφάςεων του 20ου Συνεδρίου. Λζγεται, ότι το γραφείον τθσ Κομινφόρμ εισ τθν
Μόςχαν, επελιφκθ ιδθ τθσ υποκζςεωσ τθσ εκκακαρίςεωσ του Ηαχαριάδθ από τθν θγεςίαν
του ΚΚΕ».

Στισ 31 Μαρτίου 1956 προδθμοςίευε: «Από τθν Δευτζραν εισ τθν “Απογευματινιν” -
Θ Νζα Σοβιετικι Θγεςία και θ Ελλάσ … Θ ΕΔΑ εξυπθρετεί ςιμερον καλφτερα από το ΚΚΕ –
Κάτι κα αναγγελκι δια τον Ηαχαριάδθ». Ρράγματι τθ Δευτζρα 2 Απριλίου 1956 δθμοςίευςε
ςτο πρωτοςζλιδο άρκρο με τίτλο «Ανθγγζλκθ επιςιμωσ ότι κακθρζκθ ο Ν. Ηαχαρίαδθσ»,
όπου ςτον υπότιτλο τόνιηε μεταξφ άλλων ότι «…Θ Μόςχα προςπακεί με τθν κακαίρεςιν του
Ηαχαριάδθ να του επιρρίψθ τθν ευκφνθν του ςυμμοριτοπολζμου, θ οποία βαρφνει τθν
Σοβιετικιν ΢ωςίαν».

Σε άλλο άρκρο του ίδιου φφλλου αναφζρονταν και τα εξισ:

«Θ περίπτωςισ του Ηαχαριάδθ είναι ιδιάηουςα. Το ΚΚΕ είναι το μόνον εξόριςτον

κόμμα. Θ θγεςία του και τα ςτελζχθ του ζχουν εκβλθκι από τθν Ελλάδα και θ παρουςία των
μζςα εισ τον χϊρον του παραπετάςματοσ δθμιουργεί ςιμερον πολλάσ δυςκολίασ εισ τθν
ρωςικιν διπλωματίαν. (…) Ο παραμεριςμόσ του Ηαχαριάδθ από τθν θγεςίαν είναι
πολλαπλϊσ χριςιμοσ εισ τθν ςοβιετικιν διπλωματίαν. Ρρϊτον, διότι ο Ηαχαριάδθσ ζχει
καταςτι αντιπακισ εισ τον Τίτο, εναντίον του οποίου είχεν εξαπολφςει χυδαίαν
ςυκοφαντικιν επίκεςιν (…) Δεν είναι τυχαίον το γεγονόσ ότι ενϊ αποκακίςταται ο
απαγχονιςκείσ Οφγγροσ ΢άϊκ, ο οποίοσ είχε χαρακτθριςκι ωσ “πράκτωρ του Τίτο”,
ςυγχρόνωσ κακαιρείται και ο Ηαχαριάδθσ. Δεφτερον, θ κακαίρεςισ του Ηαχαριάδθ επιτρζπει
 298

εισ το ΚΚΕ να εμφανιςκι ότι ανακεωρεί τθν γραμμιν του, ότι αποδοκιμάηει ωσ «λάκθ»
μερικά από τα εγκλιματά του εναντίον προςϊπων και εναντίον τθσ Ελλάδοσ και να
εμφανιςκι ωσ “δίκαιον αρνίον” … Δοκζντοσ ότι θ παροφςα φάςισ τθσ ρωςικισ πολιτικισ
εισ τθν Ελλάδα εξυπθρετείται καλφτερα με το ςχιμα τθσ ΕΔΑ παρά με το ΚΚΕ θ κακαίρεςισ
του Ηαχαριάδθ κα δόςθ περιςςοτζραν ελαςτικότθτα εισ τασ κινιςεισ τθσ ςοβιετικισ
διπλωματίασ εν Ελλάδι».

3.A.31. Σα πορίςματα του 1964 και του 1967

για τθν «υπόκεςθ Νίκου Ηαχαριάδθ»

Ρζραςαν επτά χρόνια και το πόριςμα, που διαμορφϊκθκε και ιρκε ςτθν 7θ
Ολομζλεια τθσ ΚΕ το 1964, εξομοίωνε τισ πράξεισ του Νίκου Ηαχαριάδθ με εκείνεσ
πρακτόρων του εχκροφ. Το πόριςμα κατζλθγε:

«δ) Ρολλζσ από τισ ενζργειεσ του Ν. Ηαχαριάδθ *...+ δθμιουργοφν ςοβαρότατα
ερωτθματικά για το πρόςωπό του, ςαν φποπτο, εχκρικό και επικίνδυνο ςτοιχείο για το
Κόμμα και το λαϊκό κίνθμα. Οπωςδιποτε, όμωσ, θ περίπτωςθ του Ν. Ηαχαριάδθ δείχνει ότι
(…) ο αντικομματικόσ και αντιςοβιετικόσ κατιφοροσ οδθγοφν αναπόφευκτα ςε πράξεισ που
αντικειμενικά δεν προκαλοφν μικρότερθ ηθμιά ςτο Κόμμα και ςτο λαϊκό κίνθμα από τισ
πράξεισ πρακτόρων του εχκροφ»758.

Το πόριςμα για το Νίκο Ηαχαριάδθ, που εγκρίκθκε από τθν 7θ Ολομζλεια τθσ
Κεντρικισ Επιτροπισ του Κόμματοσ περιζχει τθν εξιςτόρθςθ τθσ ηωισ του, ξεκινϊντασ από
το 1924, με τον ερχομό του ςτθν Ελλάδα από τθ Σοβιετικι Ζνωςθ, ςφμφωνα με το
βιογραφικό ςθμείωμα που ο ίδιοσ ο Ηαχαριάδθσ ζδωςε ςτισ 15 Αυγοφςτου του 1946. Οι
αλλεπάλλθλεσ ςυλλιψεισ και δραπετεφςεισ του, μζχρι το 1929, όταν ζφυγε ξανά για τθ
Σοβιετικι Ζνωςθ, εκτιμϊνται από το πόριςμα ωσ «αξεκακάριςτεσ».

Στο πόριςμα ο Ηαχαριάδθσ εγκαλείται για διαφωνία με τθ ςτρατθγικι του ΚΚΕ που
κακορίςτθκε από τθν 6θ Ολομζλεια του 1934. Ακόμα το πόριςμα κατθγοροφςε το
Ηαχαριάδθ για τθ ςφλλθψθ του ςυνόλου ςχεδόν του κομματικοφ ςτελεχικοφ δυναμικοφ από
τθν κυβζρνθςθ Μεταξά, κακϊσ και για τθν αποδιοργάνωςθ του κόμματοσ από αυτό.

Ο Ηαχαριάδθσ εγκαλοφνταν για τθ ςτάςθ του ςτισ φυλακζσ τθσ Κζρκυρασ, κακϊσ και
για τθν κίνθςι του να πείςει το ζγκλειςτο ςτζλεχοσ Μιχαθλίδθ να κάνει διλωςθ, ϊςτε να
βγει από τθ φυλακι για να κάνει κομματικι δουλειά. Είναι γνωςτό ότι ο Μιχαθλίδθσ
πζραςε με το μζροσ τθσ Αςφάλειασ και ςυμμετείχε ςτθ ςφςκεψθ ςτελεχϊν που διοργάνωςε
ο Μανιαδάκθσ, ςτθν οποία ςυγκροτικθκε θ λεγόμενθ «Ρροςωρινι Διοίκθςθ». Θ ζξοδοσ του
Μιχαθλίδθ καταγγελλόταν ςτο πόριςμα ωσ εςκεμμζνθ ενζργεια του Ηαχαριάδθ.

Το πόριςμα ςυνζδεε τθ μεταφορά του Ηαχαριάδθ από τθν Κζρκυρα ςτθν Ακινα
(αρχζσ του 1940) με τθ ςυγκρότθςθ τθσ «Ρροςωρινισ Διοίκθςθσ» από τθν Αςφάλεια.

Στθ ςυνζχεια ο Ηαχαριάδθσ επικρινόταν για το Αϋ ανοιχτό γράμμα του, ενϊ

διατυπϊνονταν κατθγορίεσ για τθ ςτάςθ του ςτθ Γκεςτάπο τθσ Βιζννθσ, κακϊσ και ςτο

758
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 9νο, ζει. 863 - 864.
 299

ςτρατόπεδο ςυγκζντρωςθσ Νταχάου759, όπου παρζμεινε ζγκλειςτοσ κακ’ όλθ τθ διάρκεια

του πολζμου:

«*...+ διατφπωςε και διζδιδε διάφορεσ κεωρίεσ αντίκετεσ με τθ γενικι γραμμι του
αντιφαςιςτικοφ αγϊνα που διεξιγαγαν οι υποδουλωμζνοι κάτω από το χιτλερικό ηυγό λαοί
τθσ Ευρϊπθσ, προπαγάνδιηε τυχοδιωκτικζσ και προβοκατόρικεσ ενζργειεσ».760

Γινόταν επίςθσ προςπάκεια να τεκμθριωκοφν οι ιςχυριςμοί αυτοί με τθν αναφορά

ςε «προφορικζσ μαρτυρίεσ από ςυγκρατοφμενουσ Γερμανοφσ και Αυςτριακοφσ
ςυντρόφουσ». Αναφερόταν ότι υπιρχε ζγκυρθ γραπτι μαρτυρία αυςτριακοφ ςυντρόφου,
τθν οποία ζςτειλε ςτθν ΚΕ του ΚΚΕ θ ΚΕ του Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ Αυςτρίασ, ςτισ 27
Λουλίου 1962. Σφμφωνα με τθ μαρτυρία αυτι, ο Ηαχαριάδθσ ςυμμετείχε ςτθν πολιτικι
δουλειά του ςτρατοπζδου, αλλά γριγορα δθμιουργικθκαν μαηί του πολιτικζσ διαφορζσ. «Ο
Ηαχαριάδθσ» - ςφμφωνα με τθν επιςτολι - «ιταν τθσ γνϊμθσ ότι πρζπει ανάμεςα ςτουσ
κρατοφμενουσ να καλλιεργιςουμε τθν αντίλθψθ ότι θ χιτλερικι Γερμανία είναι απλϊσ ζνασ
αδφνατοσ και δευτερεφων αντίπαλοσ και ότι ο κφριοσ εχκρόσ είναι ο αγγλικόσ
ιμπεριαλιςμόσ. *...+ Επίςθσ, ο Ηαχαριάδθσ ζλεγε ότι υπερτιμοφμε το γερμανικό φαςιςμό, ότι
είναι πολφ αδφνατοσ και ότι αρκοφςε μια ϊκθςθ για να ξαπολφςουμε τθν προλεταριακι
επανάςταςθ ςτθ Γερμανία. Το ςυμπζραςμά του από τθν άποψθ αυτι είναι ότι κα μποροφςε
να ξαπολυκεί μια εξζγερςθ τθσ γερμανικισ εργατιάσ με μια εξζγερςθ των κρατουμζνων του
Νταχάου, και γι’ αυτό κακικον τθσ μυςτικισ κακοδιγθςθσ του ςτρατοπζδου ιταν να
οργανϊςει και να ξαπολφςει αυτι τθν εξζγερςθ *...+»761.

Σφμφωνα πάντα με τθν ίδια επιςτολι, θ κζςθ αυτι κεωρικθκε προβοκατόρικθ και
ο Ηαχαριάδθσ τοποκετικθκε ςε άλλθ ομάδα δουλειάσ «… όπου όμωσ δεν μπόρεςε να κάνει
ηθμιά»762.

Το πόριςμα παρζκετε όςα ζγραψε ο ίδιοσ ο Ηαχαριάδθσ ςτο βιογραφικό του

ςθμείωμα, ςχετικά με τθ ςτάςθ του ςτο Νταχάου, παρουςιάηοντάσ τα ωσ ενιςχυτικά τθσ
επιςτολισ του αυςτριακοφ. Ανάμεςα ςτα άλλα:

«Οι Αυςτριακοί ςφντροφοι … είχαν βακειζσ ςοςιαλδθμοκρατικζσ αυταπάτεσ ςχετικά

με τουσ Αγγλοαμερικάνουσ και το ρόλο τουσ»763.

759
Ο Νίθνο Εαραξηάδεο επέζηξεςε ζηελ Διιάδα ζηηο 29 Μαΐνπ 1945.
760
ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο ,ζει. 853 - 854.
761
ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο ,ζει. 854.
762
ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο ,ζει. 854.
763
ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο,ζει. 854 - 855.
΢εκείσζε Γνθηκίνπ: Απφ ηηο ηνπνζεηήζεηο ησλ δχν πιεπξψλ δελ πξνθχπηεη θάπνην
ζηνηρείν πνπ λα γελλά ππνςίεο ζε βάξνο ηνπ Εαραξηάδε θαηά ηελ παξακνλή ηνπ ζην
Νηαράνπ. Αλαθέξεηαη ζαθψο φηη αλάκεζα ζηνπο θνκκνπληζηέο θξαηνχκελνπο ζην Νηαράνπ
ππήξραλ πνιηηηθέο δηαθσλίεο ζε δεηήκαηα ζηξαηεγηθήο θαη άκεζεο πξαθηηθήο δξάζεο. Οη
απφςεηο πνπ εμέθξαδε ν Εαραξηάδεο ζε θακία πεξίπησζε δελ κπνξεί λα ζεσξεζνχλ
πξνβνθαηφξηθεο. Δμάιινπ ζηηο 15 Ηνπλίνπ 1945, ζηε ζρεηηθή απφθαζε ηνπ ΠΓ αλαθεξφηαλ:
«Σν Πνιηηηθό Γξαθείν [...] άθνπζε έθζεζε ηνπ ζ. Ν. Εαραξηάδε γηα όιν ην δηάζηεκα ηεο
θπιάθηζεο ηνπ θαη ελέθξηλε νκόθσλα ηε δξάζε θαη ζηάζε ηνπ ζ. Εαραξηάδε ζηα ρξόληα απηά»
(ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 6νο, ζει. 21). Χζηφζν, ην πφξηζκα πνπ ελέθξηλε ε 7ε Οινκέιεηα
ζεσξνχζε φηη δεκηνπξγνχζε ζνβαξά εξσηεκαηηθά ε παξαθάησ δήισζε ηνπ Εαραξηάδε ζηνλ
«Ρηδνζπάζηε», (31 Μαΐνπ 1945), πνπ έθαλε ζηε Γθεζηάπν ηεο Βηέλλεο θαη πνπ
δεκνζηεχηεθε ζηνλ «Ρηδνζπάζηε» 15 εκέξεο πξηλ απφ ηελ απφθαζε ηνπ ΠΓ, ε νπνία
ελέθξηλε νκφθσλα ηε ζηάζε ηνπ Εαραξηάδε γηα φιν ην δηάζηεκα ηεο θπιάθηζήο ηνπ. ΢ηε
δήισζε έιεγε: «Δπεηδή δελ είκαη ηθαλνπνηεκέλνο από ηνλ ηξόπν πνπ γίλεηαη ε αλάθξηζε κε ηε
 300

΢ην πφξηζκα ν Εαραξηάδεο επηθξηλφηαλ επίζεο επεηδή: «...έζηεηιε γξάκκα ζηελ

Δηζαγγειία ηεο Αζήλαο, δεηώληαο λα πάεη ζηελ Διιάδα. [...] Ο Εαραξηάδεο δεηάεη, κε
ηε βνήζεηα ηνπ ερζξνύ, λα πάεη ζηελ Διιάδα, γηα λα πνιεκήζεη ην ΚΚΔ θαη ηε
΢νβηεηηθή Έλσζε. Ο Εαραξηάδεο απνθαιύθζεθε αλνηρηά ερζξηθό ζηνηρείν».764
Το πόριςμα ιςχυριηόταν ότι ο Ηαχαριάδθσ (και οι ςτενοί του ςυνεργάτεσ
Μπαρτηιϊτασ, Γοφςιασ και Βλαντάσ) ζφεραν και ποινικζσ ευκφνεσ.

Το πόριςμα ζκλεινε με τα εξισ:

«α) Ο Ηαχαριάδθσ *...+ ζκανε όλεσ εκείνεσ τισ ενζργειεσ που “ςυντζλεςαν ςτο να
πραγματοποιθκεί το ςχζδιο που κατάςτρωςαν θ ελλθνικι αντίδραςθ και οι
Αγγλοαμερικανοί κατακτθτζσ”.

*...+ β) Ο Ν. Ηαχαριάδθσ αποδείχτθκε βαμμζνοσ εχκρόσ τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ και

του ΚΚΣΕ.

γ) *...+ οργανϊνει τουσ ομοϊδεάτεσ του και τουσ κατευκφνει με όλα τα μζςα *...+ κατά
του ΚΚΕ, *...+ και κατά του ΚΚΣΕ και των άλλων αδελφϊν κομμάτων»765.

Οι κατθγορίεσ ενάντια ςτο Ν. Ηαχαριάδθ για τθ ςτάςθ του ςτισ φυλακζσ τθσ
Κζρκυρασ και ςτο ςτρατόπεδο του Νταχάου ιταν άδικεσ, ςτοιχεία τθσ οπορτουνιςτικισ
πολεμικισ που δζχτθκε.

Αυτι θ κφρια εκτίμθςθ δεν τον απαλλάςςει από λακεμζνουσ χειριςμοφσ, όπωσ
ιδιαίτερα ςτθν περίπτωςθ του Γουςόπουλου, χειριςμόσ που ερχόταν ςε ευκεία αντίκεςθ με
τθν κομματικι καταςτατικι λειτουργία. Ανεξάρτθτα από τθν αντικειμενικι υπόςταςθ όςων
περιζγραψε ο Γουςόπουλοσ, ότι δθλαδι πιρε εντολι από τον Ηαχαριάδθ να ςτρατολογεί

κεηαθξάζηξηα, θάλσ ηε δήισζε κνπ απηή πνπ ηε ζεσξώ θαη κόλε έγθπξε Πξώη΄ απ΄ όια
δηακαξηύξνκαη γηα ηε κεηαθνξά κνπ ζηε Γεξκαλία, ηε ζεσξώ παξάλνκε θαη δεηώ ηελ άκεζε
επηζηξνθή κνπ ζηελ παηξίδα κνπ. ηα δεηήκαηα πνπ κνπ ζέζαηε θαη νξγαλσηηθά δεηήκαηα ηνπ
ΚΚΔ δελ έρσ λ' απαληήζσ ηίπνηε. ΢ρεηηθά κε ηελ πνιηηηθή γξακκή ηνπ ΚΚΔ έρσ λα πσ ηα
παξαθάησ: Βαζηθό θαη θύξην ζηνηρείν ζηελ πνιηηηθή γξακκή ηνπ ΚΚΔ είλαη ε αλάπηπμε θαη
αζπκθηιίσηε αληίζεζε θαη πάιε ηνπ ελάληηα ζηε θαζηζηηθή (εζληθνζνζηαιηζηηθή) ζεσξία,
πνιηηηθή θαη πξάμε. Σν ΚΚΔ ηάρζεθε, πάιαηςε θαη παιαίβεη ελάληηα ζηελ εζληθνζνζηαιηζηηθή
βία θαη θαηάρηεζε ηεο Διιάδαο θαη γηα ηελ απνθαηάζηαζε ηεο εζληθήο αλεμαξηεζίαο θαη
αθεξαηόηεηαο. Σν ΚΚΔ πάιαηςε πάληα ελάληηα ζε θάζε πξνζπάζεηα ππνδνύισζεο είηε
εμάξηεζεο ηεο ρώξαο από ην μέλν θεθάιαην ζε νπνηαδήπνηε μέλε δύλακε θαη αλ αλήθεη. Σν
ΚΚΔ δελ αλαγλσξίδεη θακκηά εδαθηθή κεηαβνιή πνπ ε γεξκαληθή θαηάρηεζε πξαγκαηνπνίεζε
ζηελ Διιάδα, δε ζα αλαγλσξίζεη θακκηά κειινληηθή ηέηνηα κεηαβνιή θαη ζα παιαίςεη κε όια ηα
κέζα γηα ηε καηαίσζε ηεο, γηα ηελ απειεπζέξσζε ηεο ρώξαο από ηελ μέλε θαηάρηεζε θαη γηα
ηελ αθεξαηόηεηα ηεο. Σν ΚΚΔ ζεσξεί βαζηθό ζηνηρείν ηεο πνιηηηθήο ηνπ ηελ ππεξάζπηζε ηεο
΢νβηεηηθήο Έλσζεο, από θάζε μεληθή απεηιή, πνπ πξνβάιιεη ηειεπηαία άκεζα. Παξαθαιώ όπσο
ζηε κεηαθνξά ηεο δήισζεο απηήο παξαπξεζώ θη εγώ. Βηέλλε, Φπιαθέο Γθεζηαπό, 18 ηνπ Ηνύλε
7947, Ζ. 3αραξεαΓεc. (ζεκείσζε Γνθηκίνπ: Ν. Εαραξηάδεο).
Ζ αλάθξηζε ηνπ ζ. Εαραξηάδε ζπλερίζηεθε σο εμήο: Δξώηεζε:Γειαδή εμαθνινπζείο λα
είζαη θνκκνπληζηήο; Απάληεζε: Γελ ππάξρεη ακθηβνιία. Δξώηεζε: Αλ ζ' αθήζνπκε ειεύζεξν,
ζα εμαθνινπζήζεηο ηε δξάζε ζνπ ελάληηα ζηνλ εζληθνζνζηαιηζκό; Απάληεζε: Δλλνείηαη»
[Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 80348, Γήισζε Ν. Εαραξηάδε ζηελ Μπζηηθή Κξαηηθή Αζηπλνκία ζηε
Βηέλλε, δεκνζηεπκέλε ζε Δθεκεξίδα].
Σφηε ε δήισζε δελ δεκηνχξγεζε εξσηεκαηηθά.
Σφηε ε δήισζε δελ δεκηνχξγεζε εξσηεκαηηθά.
764
ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η.9νο, ζει. 862.
765
ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο , ζει. 863.
 301

ζναν αρικμό ατόμων και κάποιουσ από αυτοφσ να τουσ παραδίνει ςτθν Αςφάλεια,
κρατϊντασ παράνομα κρυφοφσ τουσ υπόλοιπουσ, ο χειριςμόσ του Ηαχαριάδθ ιταν ζτςι κι
αλλιϊσ απαράδεκτοσ.

Ρζραςαν ακόμα τρία χρόνια και τελικά θ 11θ Ολομζλεια (1967) πιρε άλλθ
απόφαςθ για τον Νίκο Ηαχαριάδθ. Θ απόφαςθ, που πρζπει να κρικεί ωσ μεςοβζηικθ, είναι θ
ακόλουκθ:

«Θ 11θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ ςυηιτθςε το πόριςμα τθσ ΕΚΕ τθσ 27.6.1967 για
τθν υπόκεςθ Ηαχαριάδθ και κατζλθξε ςτα παρακάτω:

1. Από τθν εξζταςθ τθσ υπόκεςθσ Ηαχαριάδθ δεν βγαίνει ότι ο Ν. Ηαχαριάδθσ είναι
πράχτορασ του εχκροφ.

2.Ο Ν. Ηαχαριάδθσ βαρφνεται με ενζργειεσ και πράξεισ υπονομευτικζσ κατά του ΚΚΕ
και ΚΚΣΕ και φςτερα από τθ διαγραφι του (διατιρθςθ επαφισ και κακοδιγθςθσ των
αντικομματικϊν ομάδων ςτισ οργανϊςεισ των πολιτικϊν προςφφγων, ενζργειζσ του ςτθν
ελλθνικι Ρρεςβεία τθσ Μόςχασ, υποκίνθςθ των οπαδϊν του ςτθν Ταςκζνδθ ςε
αντιςοβιετικζσ ενζργειεσ, αποςτολι προσ τον αςτικό τφπο για δθμοςίευςθ του γράμματόσ
του προσ τθν ΚΕ του ΚΚΣΕ).

3. Οι ενζργειεσ του Ν. Ηαχαριάδθ, κιρυξθ δφο απεργιϊν πείνασ, θ απαίτθςθ να του

δοκεί άμεςα θ άδεια να επιςτρζψει ςτθν Ελλάδα αδιαφορϊντασ για τον αντίχτυπο που
μποροφν να ζχουν οι ενζργειζσ του αυτζσ ςιμερα που το κίνθμα περνά ςοβαρζσ δυςκολίεσ,
ζχουν χαρακτιρα πολιτικοφ εκβιαςμοφ και πρόκλθςθσ κατά του ΚΚΕ και του ΚΚΣΕ.

4. Θ Ολομζλεια ςθμειϊνει τισ ευκφνεσ του ΡΓ και τθσ ΚΕ για τθν αδικαιολόγθτθ
κακυςτζρθςθ ςτο τελικό ξεκακάριςμα τθσ υπόκεςθσ Ν. Ηαχαριάδθ, των καταγγελιϊν που
εκκρεμοφςαν ςε βάροσ του, κακϊσ και τθν ιδιαίτερθ ευκφνθ του ΡΓ, γιατί μετά τθν πρϊτθ
απεργία πείνασ του Ν. Ηαχαριάδθ δεν πιρε τα απαραίτθτα μζτρα για τθν οριςτικι λφςθ του
ηθτιματοσ.

5. Θ Ολομζλεια κεωρεί πωσ ο Ν. Ηαχαριάδθσ μπορεί να αλλάξει τόπο διαμονισ ςτθν

Σοβιετικι Ζνωςθ μζςα ςτα πλαίςια των ςοβιετικϊν νόμων.

Πςον αφορά τθν επιδίωξθ του Ν. Ηαχαριάδθ να πάει ςτθν Ελλάδα, θ ολομζλεια
κεωρεί ότι θ πραγματοποίθςθ αυτισ τθσ επιδίωξθσ ςτισ ςυνκικεσ του δικτατορικοφ
κακεςτϊτοσ ςτθ χϊρα μασ κα είναι επιηιμια για το ΚΚΕ και το λαϊκό κίνθμα γενικότερα».

3.A.32. ΕΚΣΙΜΘ΢Θ ΓΙΑ ΣΟΝ ΝΙΚΟ ΗΑΧΑΡΙΑΔΘ

Θ ιςτορικι ζρευνα οφείλει να εξετάηει τθν θγετικι προςωπικότθτα του Ν.

Ηαχαριάδθ και τθ διαμόρφωςθ τθσ ςτρατθγικισ και τθσ λειτουργίασ του ΚΚΕ ςτισ ςυνκικεσ
τθσ εποχισ του. Είναι αντιεπιςτθμονικό να αφαιροφνται από τθν ζρευνα οι ιςτορικζσ
ςυνκικεσ ανάπτυξθσ και ωρίμανςθσ του ΚΚΕ, οι ςυνκικεσ ανάπτυξθσ και ωρίμανςθσ του Ν.
Ηαχαριάδθ ωσ κομμουνιςτι θγζτθ.

Γεννθμζνοσ εκτόσ Ελλάδασ, ατςαλϊκθκε ωσ μζλοσ του ΡΚΚ (μπολςεβίκικου) τθσ

Σοβιετικισ Ζνωςθσ, απζκτθςε κομμουνιςτικι μόρφωςθ ςε Κομματικι Σχολι τθσ ΚΔ,
αναδείχκθκε ςε ςτζλεχοσ τθσ ΟΚΝΕ και Γενικόσ Γραμματζασ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ. Είχε ςθμαντικι
ςυμβολι ςτθν ανάπτυξθ του Κόμματοσ ςτα χρόνια 1931-1936.
 302

Θγικθκε του Κόμματοσ ςε ςυνκικεσ ςκλθρισ ταξικισ πάλθσ, ζνοπλθσ αναμζτρθςθσ

με τον ταξικό αντίπαλο, διϊξεων, κανατικϊν εκτελζςεων, δράςθσ των κρατικϊν εγχϊριων
και ξζνων μυςτικϊν υπθρεςιϊν κατά του ΚΚΕ, ακόμα και διεμβολιςμοφ των κομματικϊν του
οργανϊςεων ςτα χρόνια τθσ δικτατορίασ του Μεταξά.

Ο Ν. Ηαχαριάδθσ ιταν θγζτθσ αφοςιωμζνοσ ςτθν υπόκεςθ τθσ εργατικισ τάξθσ,

ςτον προλεταριακό διεκνιςμό, με διάκεςθ και πνεφμα αςυμβίβαςτο, πρωτοπόρο και
μαχθτικό. Δοκιμάςτθκε και άντεξε, μαηί με άλλουσ κομμουνιςτζσ, ςτα μεςαιωνικά κάτεργα
τθσ 4θσ Αυγοφςτου, απ’ όπου οδθγικθκε ςτα μπουντροφμια του Μανιαδάκθ, που τον
παρζδωςε ςτθ ςυνζχεια ςτουσ Γερμανοφσ και ςτάλκθκε ςτο Νταχάου. Από αυτι τθν
εννιάχρονθ δοκιμαςία βγικε αλφγιςτοσ.

Τον διζκριναν επαναςτατικι επαγρφπνθςθ, ταχφτθτα ςτθν ανάλθψθ

πρωτοβουλιϊν, ςκζνοσ ςτθν υπεράςπιςθ τθσ γνϊμθσ του, λαϊκι ςυμπεριφορά.

Δεν υπζκυψε ςτθν ιμπεριαλιςτικι επίκεςθ τθσ Μ. Βρετανίασ και τθσ εγχϊριασ
αντίδραςθσ και πρωτοςτάτθςε ςτθ δθμιουργία του ΔΣΕ, τθσ κορυφαίασ εκδιλωςθσ τθσ
ταξικισ πάλθσ ςτθν Ελλάδα ςτον 20ό αιϊνα. Ακόμα, ςυνειδθτοποίθςε τθν ανάγκθ
διόρκωςθσ τθσ ςτρατθγικισ του κόμματοσ ςτθ διάρκεια του ΔΣΕ, αλλά και ςτθ ςυνζχεια με
το «Σχζδιο Ρρογράμματοσ» του 1953-1954.

Σθμειϊνεται ωςτόςο θ αδυναμία του Ηαχαριάδθ να οδθγιςει ζγκαιρα το Κόμμα ςε

ολοκλθρωμζνα ςυμπεράςματα ςε ςχζςθ με ςτρατθγικζσ ελλείψεισ τθσ περιόδου ’43 - ’45
και ςτθ διαμόρφωςθ ανάλογου προγράμματοσ ςτο 7ο Συνζδριο (1945). Αυτό είχε ωσ
αποτζλεςμα και τισ αντιφάςεισ, κακυςτεριςεισ και λάκθ οργάνωςθσ ςτον ΔΣΕ. Ο ίδιοσ ο Ν.
Ηαχαριάδθσ, όπωσ προκφπτει από τθν τοποκζτθςι του ςτθν 3θ Συνδιάςκεψθ (1950),
αιτιολόγθςε τισ κακυςτεριςεισ και άλλα λάκθ ςτον ζνοπλο αγϊνα ωσ ενζργειεσ διαφφλαξθσ
τθσ ενότθτασ του Κόμματοσ.

Θ ςτρατθγικι του Κόμματοσ, όταν ιταν ΓΓ τθσ ΚΕ ο Νίκοσ Ηαχαριάδθσ

ςυμπυκνϊνει τισ αντιφάςεισ που υπιρχαν ςτθ ςτρατθγικι του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ
κινιματοσ. Ο Ν. Ηαχαριάδθσ, ωσ κομμουνιςτισ θγζτθσ, δεν μπόρεςε να ξεπεράςει αυτά τα
όρια, γεγονόσ ςτο οποίο ςυνθγοροφν και οι εξισ αντιφάςεισ: Ενϊ κεωροφςε αναγκαία τθν
αλλαγι τθσ ςτρατθγικισ του ΚΚΕ, δεν τθ κεμελίωςε με ςωςτι κεωρθτικι τεκμθρίωςθ και
ανάλογεσ εςωκομματικζσ διαδικαςίεσ. Στιριξε τθν αλλαγι τθσ ςτρατθγικισ του ΚΚΕ ςτθ
βάςθ τθσ κεϊρθςθσ ότι θ ςτρατθγικι κακορίηεται από το ςυςχετιςμό των δυνάμεων ενϊ
δε ςυνειδθτοποίθςε ςε βάκοσ τισ υλικζσ ςυνκικεσ ςτθν Ελλάδα και τθν ζκφραςι τουσ ςτο
αςτικό εποικοδόμθμά τθσ. Ιρκε ςε ςφγκρουςθ με το ΚΚΣΕ για πολλά κζματα τθσ πάλθσ
του ΚΚΕ, όμωσ υποχϊρθςε ςτισ πιζςεισ του ΚΚΣΕ και απζςυρε το Σχζδιο Ρρογράμματοσ ,
που παρά τα κεωρθτικά λάκθ του κινοφνταν ςε κατεφκυνςθ βελτίωςθσ τθσ ςτρατθγικισ
του ΚΚΕ.

Στα πρωτοπόρα ςτοιχεία τθσ ςκζψθσ και των επιλογϊν του Ηαχαριάδθ
περιλαμβάνεται και θ άποψι του για το ρόλο του εγγλζηικου ιμπεριαλιςμοφ, τον οποίο
κεωροφςε πιο ιςχυρό και άρα πιο επικίνδυνο από τον γερμανικό, ακόμα και τότε που
βριςκόταν ςτο Νταχάου. Ανάλογα πρωτοπόρα επαναςτατικι ιταν θ κζςθ του για τθν
ανάγκθ οργάνωςθσ των Γερμανϊν και Αυςτριακϊν κομμουνιςτϊν ςε επαναςτατικι
κατεφκυνςθ.

Ο Ν. Ηαχαριάδθσ παρζμεινε αφοςιωμζνοσ ςτθ ςοςιαλιςτικι οικοδόμθςθ ςτθν ΕΣΣΔ

και ςτον προλεταριακό διεκνιςμό.

Θ ςφγκρουςθ του με το ΚΚΣΕ δεν ταυτιηόταν με τθν πολεμικι του ΚΚ Κίνασ. Είναι
χαρακτθριςτικι θ τοποκζτθςθ του Ν. Ηαχαριάδθ ςε γράμμα του προσ τθν Κομματικι
 303

Οργάνωςθ (μ.λ.) ςτθν Ταςκζνδθ, με τίτλο «Σκζψεισ και προτάςεισ για μια κουκουζδικθ
γραμμι ςτθν Ελλάδα», ςτισ 23 Μαΐου 1967:

«(…)2. Ο Μάο -Τςε-Τουγκ με τθ κεωρία του δεν ζδωςε και δεν δίνει μαρξιςτικι –
λενινιςτικι απάντθςθ ςτα προβλιματα τθσ εποχισ μασ γιατί ξεκινά και εκφράηεται ςε
μικροαςτικι – ςωβινιςτικι μεγαλοκινζηικθ βάςθ. Θ εςωτερικι γραμμι του Μάο, τα τρία
κιτθ: το μεγάλο άλμα – λαϊκι κομμοφνα – γενικι γραμμι αποτζλεςαν ανεδαφικι,
εξωπραγματικι προςπάκεια να πιάςει πουλιά ςτον αζρα, να πραγματοποιιςει το
«κομμουνιςτικό όνειρο» χωρίσ ςτιριγμα ςτισ αντικειμενικζσ δυνατότθτεσ και ζκφραςε
μικροαςτικι αδυναμία μπροςτά ςτισ δυςκολίεσ, ανικανότθτα για επιςτθμονικι ςκζψθ και
πράξθ. Αυτό ζρριξε τθν κινεηικι επανάςταςθ πίςω και είχε διαλυτικι επίδραςθ ςτο ΚΚ
Κίνασ. Μζςα ςτισ γραμμζσ του παγκόςμιου κομμουνιςτικοφ κινιματοσ ο μαοτςετουνγκιςμόσ
είχε και ζχει αποςυνκετικι επιρροι. Ζνα παράδειγμα από τα πολλά, θ τραγικι ιττα μασ
ςτθν Λνδονθςία. Και ςτο Βιετνάμ αντικειμενικά παίηει το παιχνίδι των αμερικάνων.
Υπολογίηοντασ τθν κρίςθ που θ κεωρία και θ πράξθ του Μάο προκάλεςε ςτο παγκόςμιο
κομμουνιςτικό και προοδευτικό κίνθμα ο αμερικάνικοσ ιμπεριαλιςμόσ όπου βαςίηεται ς’
όλον τον κόςμο ο μαοτςετουνγκιςμόσ αποτελεί αντικεωρία ςτο μαρξ-λενινιςμό, οι
κουκουζδεσ δεν μποροφν να ζχουν καμία ςχζςθ μαηί του»766.

Ππωσ ιταν φυςικό, αυτι θ τοποκζτθςθ, προκάλεςε τθν οργιςμζνθ αντίδραςθ τθσ
θγεςίασ του ΚΚΕ (μλ) ςτθν Ταςκζνδθ, που ζγραψε ότι «ο Ν.Η. με τισ επινοιςεισ, ςυκοφαντίεσ
και βριςιζσ του ενάντια ςτο Μάο -Τςε-Τοφνγκ και το ΚΚ Κίνασ δεν κάνει τίποτα το
καινοφργιο παρά αυτά που κάνει ο κάκε αποςτάτθσ του μαρξιςμοφ – λενινιςμοφ, όταν, για
να βολζψει τον εαυτό του δίνει εξετάςεισ υποταγισ ςτον χρουςτςιοφικό ρεβιηιονιςμό
(…)»767

Θ κριτικι που δζχκθκε ο Ηαχαριάδθσ, τόςο από τθν Επιτροπι των 6 αδελφϊν
κομμάτων όςο και από τθ νζα θγεςία ςτο ΚΚΕ, ιταν άδικθ και λακεμζνθ ςτθν κατεφκυνςι
τθσ. Ανζδειξε όμωσ για λόγουσ ςκοπιμότθτασ, αντιφάςεισ και προβλιματα, ςτα οποία
ςιμερα τοποκετοφμαςτε χωρίσ να αφαιροφμε τθ ςυνολικι κετικι εκτίμθςθ για τθν πορεία
του ωσ ΓΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ.

Μετά από τθν ιττα του ΔΣΕ, ο Νίκοσ Ηαχαριάδθσ ευκφνεται ιδιαίτερα για λακεμζνεσ
και αντιφατικζσ εκτιμιςεισ, όπωσ: προςωρινι ιττα, δυνατότθτα διεξόδου από τθν κρίςθ και
εφαρμογι ριηικά διαφορετικισ εξωτερικισ πολιτικισ από διακυβζρνθςθ ΕΑΜικϊν και
αςτικϊν δυνάμεων κ.ά.

Οι λακεμζνεσ απόψεισ που εξζφραςε ο Ηαχαριάδθσ ςε ςχζςθ με τθν ελλθνικι

μειονότθτα τθσ Αλβανίασ, αντανακλοφν γενικότερα προβλιματα διευκζτθςθσ
πλθκυςμιακϊν μειονοτιτων και ςχζςεων μεταξφ Κομμουνιςτικϊν Κομμάτων με τθν
προοπτικι κατάκτθςθσ τθσ εξουςίασ, ςε ςυνκικεσ επαναςτατικζσ.

Ο Ν. Ηαχαριάδθσ, ωσ ΓΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, λειτοφργθςε και με πρακτικζσ, που ςε

οριςμζνεσ περιπτϊςεισ ςυνιςτοφςαν παραβίαςθ του δθμοκρατικοφ ςυγκεντρωτιςμοφ.
Ενζργειεσ όπωσ: Καχυποψία για ςυνεργαςία με τον ταξικό αντίπαλο ςτελεχϊν με
λακεμζνεσ κζςεισ ι και οπορτουνιςτικι ςτάςθ. Ρρωτοβουλία αλλαγισ του ςτρατθγικοφ
ςτόχου του ΚΚΕ ςτθν 5 θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (1949) δίχωσ προθγοφμενθ ςυηιτθςθ, αλλά και

766
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 50943. Δπηζηνιέο ηνπ Νίθνπ Εαραξηάδε, εμόξηζηνπ ζην
΢νπξγθνύλη, ζηελ ΚΟ Σαζθέλδεο (1967).
767
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 50943. Δπηζηνιέο ηνπ Νίθνπ Εαραξηάδε, εμόξηζηνπ ζην
΢νπξγθνύλη, ζηελ ΚΟ Σαζθέλδεο (1967).
 304

ςτθ ςυνζχεια ςτθν 5 θ Ολομζλεια. Αςφαλϊσ τζτοιεσ ενζργειεσ ςχετίηονται κυρίωσ με τισ
ιςτορικζσ ςυνκικεσ ςτθν ανάπτυξθ και λειτουργία του κόμματοσ κι όχι ςτα ιδιαίτερα
χαρακτθριςτικά τθσ προςωπικότθτασ ενόσ θγζτθ, ςτθν προκειμζνθ περίπτωςθ του Ν.
Ηαχαριάδθ. Άλλωςτε το πϊσ αναπτφςςεται και λειτουργεί ο ΓΓ τθσ ΚΕ εξαρτάται και από
το τι ζχει κατακτιςει το ανϊτερο κακοδθγθτικό όργανο, θ ΚΕ, ωσ ςυλλογικι λειτουργία.
Εξετάηοντασ λοιπόν επιλογζσ και τρόπο λειτουργίασ ενόσ ΓΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, πρζπει να
παρκεί υπόψθ ότι ςε αυτζσ αντικατοπτρίηεται και το αντίςτοιχο επίπεδο του κόμματοσ.
Με αυτι τθν ζννοια κρίνεται ο Ν. Ηαχαριάδθσ και για λακεμζνεσ πρακτικζσ, π.χ. ςτθν
υπόκεςθ Γουςόπουλου, ςτο χαρακτθριςμό τθσ εκτζλεςθσ του Ν. Ρλουμπίδθ ωσ εικονικισ
κ.ά.

Αντιφατικότθτα εκφράηει το γεγονόσ ότι ο Ν. Ηαχαριάδθσ ςυνζχιηε να προτείνει ςτα

κακοδθγθτικά όργανα (Κ.Ε και Ρ.Γ) βαςικά τα ίδια ςτελζχθ με τα οποία είχαν ςυγκροτθκεί
τα κακοδθγθτικά όργανα ςτα χρόνια τθσ Κατοχισ. Αυτι θ λειτουργία του εκφράςτθκε και
ςτα χρόνια 1947-1949, κακϊσ και μετά από τθν 3θ Συνδιάςκεψθ, παρότι ζγινε μια
προςπάκεια ανανζωςθσ τθσ ΚΕ. Γενικά όμωσ ιταν ελάχιςτα τα νζα ςτελζχθ που
αναδείχκθκαν, γεγονόσ που δεν δικαιολογείται μόνο εξαιτίασ του ότι αρκετά ςτελζχθ είχαν
πζςει ςτα πεδία των μαχϊν ι είχαν δολοφονθκεί από τα όργανα του αςτικοφ κράτουσ.
Αποτζλεςμα ιταν να παραμζνει δζςμιοσ ςτελεχϊν που βαρφνονταν με μεγάλεσ ευκφνεσ για
τα λάκθ τθσ περιόδου 1941-1945.

Βεβαίωσ, ςε άςτοχεσ και άδικεσ εκτιμιςεισ του Ηαχαριάδθ για ςτελζχθ του
Κόμματοσ, δίχωσ να εξιςϊνεται θ δικι του ευκφνθ ωσ ΓΓ με τθν ευκφνθ άλλων ςτελεχϊν,
μζςα και ζξω από τθν Ελλάδα, πρζπει να ςυνυπολογιςκεί και θ ευκφνθ των δεφτερων, που
ενίςχυαν τζτοιεσ λακεμζνεσ εκτιμιςεισ με εκκζςεισ τουσ προσ το ΡΓ. Ρρζπει να
ςυνυπολογιςτεί επίςθσ και το γενικότερο κλίμα εκείνθσ τθσ εποχισ. Για παράδειγμα,
εκτίμθςθ ότι ο Ν. Ρλουμπίδθσ ιταν πράκτορασ του εχκροφ, είχαν ςτελζχθ του Κόμματοσ
ςτθν Ελλάδα, που τθ διοχζτευαν με ςχετικζσ εκκζςεισ ωσ πλθροφορία ςτο ΡΓ και ςτον ίδιο
τον Ηαχαριάδθ. Ανάλογεσ εκτιμιςεισ, με τθν ίδια ι άλλεσ κατθγορίεσ, γίνονταν τότε και από
άλλα ςτελζχθ για άλλα κζματα, όπωσ μπορεί να δει κανείσ και ςτθν «ζκκεςθ Μακρίδθ»768.
Επομζνωσ, πζρα από τθν προςωπικι ευκφνθ του Ηαχαριάδθ, υπιρξε και θ ςυλλογικι.

Ο Ν. Ηαχαριάδθσ επζμενε μζχρι τθν τελευταία ςτιγμι ςτθ κζςθ του για τθν 6θ
Ολομζλεια του 1956 και θ ιςτορία τον δικαίωςε, αν και ενζργειζσ του κρίνονται, όπωσ το
γεγονόσ ότι απευκφνκθκε ςτθν ελλθνικι δικαιοςφνθ769, ηθτϊντασ να ζρκει ςτθν Ελλάδα για

768
΢ηελ έθζεζή ηνπ (16 Απγνχζηνπ 1946) ν Θφδσξνο Μαθξίδεο (Έθηνξαο), επηηειηθφο
αμησκαηηθφο ηνπ ΔΛΑ΢, έγξαςε αλάκεζα ζε άιια, αλαθεξφκελνο ζηελ εθηίκεζε ηεο εγεζίαο
ηνπ θφκκαηνο γηα ηνπο Δγγιέδνπο: «Δάλ αη ππεξηηκήζεηο - ππνηηκίζεηο - ηαιαληεύζεηο αύηαη αη
επί ηόζνλ καθξόλ ρξόλνλ εθδεινύκελαη πάληνηε ελ ηε ηειεπηαία αλαιύζεη πξνο όθεινο ησλ
Βξεηαληθώλ ζπκθεξόλησλ θαη εηο βάξνο ηνπ ΔΛΑ΢, επνκέλσο ηνπ ΚΚΔ, είλαη δπλαηόλ λα
νθείινληαη εηο ζπκπησκαηηθά αίηηα θαη αλ όρη εηο πνίαο θύζεσο ηνηαύηα; Καη αλ ηα αίηηα ηαύηα
δελ είλαη ζπκπησκαηηθά, αιιά άιιεο θύζεσο, δηθαηνινγεκέλσο πξνβάιιεη ην ηειηθόλ εξώηεκα:
“εηο ηα άιιεο θύζεσο αίηηα ζπκπεξηιακβάλεηαη θαη εθείλν ηεο εζειεκέλεο θαθήο πίζηεσο ελίσλ
πξνζώπσλ ηεο αλσηάηεο θαζνδεγήζεσο ηνπ ΚΚΔ”; Σέινο εάλ εηο ην ηειηθόλ ηνύην εξώηεκα ε
απάληεζηο είλαη θαηαθαηηθή ηόηε δελ δύλαηαη λα ππάξμεη ακθηβνιία όηη έλ ησλ πξνζώπσλ
ηνύησλ, θαη δε ην δηαδξακαηίζαλ ηνλ θπξηόηεξνλ ξόινλ είλαη ν ζ. Γ. ΢ηάληνο, όζηηο ζρεδόλ
πάληνηε ππήξμελ θνξεύο, ή ν άκεζνο ή έκκεζνο, ησλ ππεξηηκήζεσλ - ππνηηκήζεσλ -
ηαιαληεύζεσλ ηνύησλ…» [βι. Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 68490. Έθζεζε ηνπ Ξ.Η.Φ/30 (Θ.
Μαθξίδε) γηα ηε δξάζε ηνπ ΔΛΑ΢ ηελ πεξίνδν 1940-1944. (Ηδηαίηεξε αλαθνξά θάλεη ζηε
δξάζε ηνπ ΢ηάληνπ)].
769
Σελ 1ε Φεβξνπαξίνπ 1962 ν Νίθνο Εαραξηάδεο ηαρπδξφκεζε ζηελ ειιεληθή
πξεζβεία ζηε Μφζρα ηελ αθφινπζε επηζηνιή-αίηεκα πνπ πξννξηδφηαλ γηα ηνλ εηζαγγειέα
 305

να δικαςτεί. Με αυτι τθν ενζργειά του μετζφερε ςτο ζδαφοσ του εχκροφ τθν αντιπαράκεςι
του με τθν θγεςία του ΚΚΕ. Ϋςτόςο γενικά ζδειξε ςυνζπεια, υπζμεινε ταλαιπωρίεσ, υπζβαλε
τον εαυτό του ςε πολυιμερεσ απεργίεσ πείνασ και αρνικθκε να ςυμβιβαςτεί.

Θ κακαίρεςθ του Ηαχαριάδθ και θ διαγραφι του770 ιταν πράξεισ άδικεσ, ςυνζπεια
τθσ επικράτθςθσ του δεξιοφ οπορτουνιςμοφ ςτο ΚΚΕ και ςτο ΚΚΣΕ.

Θ κατθγορία εναντίον του, για ςυνεργαςία με τον εχκρό, ιταν πράξθ ςυκοφαντικι.
Ακόμα και το πόριςμα τθσ Επιτροπισ Κομματικοφ Ελζγχου (ΕΚΕ) που ενζκρινε θ ΚΕ το 1967,
ιταν απαράδεκτο, αφοφ δεν απάλλαςςε κατθγορθματικά το Ν. Ηαχαριάδθ από τθν
κατθγορία του πράκτορα («Από τθν εξζταςθ τθσ υπόκεςθσ Ηαχαριάδθ δεν βγαίνει ότι ο Ν.
Ηαχαριάδθσ είναι πράχτορασ του εχκροφ»). Αλλά και θ κακυςτζρθςθ επί μία δεκαετία να
διαμορφωκεί και να εγκρικεί από τθν ΚΕ ακόμα και αυτό το πόριςμα, ιταν αντικομματικι

Πιεκκειεηνδηθψλ Αζήλαο. Ζ επηζηνιή δελ έθηαζε ζηνλ Έιιελα πξέζβε, γη΄ απηφ θαη ν
Εαραξηάδεο πήγε ζηελ πξεζβεία ζηηο 10 Μαξηίνπ θαη ηελ παξέδσζε πξνζσπηθά ζηνλ
πξέζβε:
«Παξαθαιώ λα κνπ γλσξίζεηε αλ εθθξεκνύλ ελάληηά κνπ θαηεγνξίεο γηα ηελ
θνκκνπληζηηθή, επαλαζηαηηθή κνπ δξάζε ελάληηα ζηελ αζηνηζηθιηθάδηθε αληίδξαζε θαη ζηελ
ππνδνύισζε ηεο Διιάδαο ζηνλ μέλν, ηνλ ακεξηθάληθν ηκπεξηαιηζκό. Πηζηεύσ όηη ζηηο θξίζηκεο
ζηηγκέο πνπ πεξλά ν ιαόο θαη ε Διιάδα, θαη ε παξακηθξή ζπκβνιή ζηνλ αγώλα ηνπ ειιεληθνύ
ιανύ γηα ηε Γεκνθξαηία, ηελ Δηξήλε, ηελ Αλεμαξηεζία θαη ην ΢νζηαιηζκό, γηα ηελ ππεξάζπηζε
ηεο ηύρεο θαη ησλ επαλαζηαηηθώλ παξαδόζεσλ ηνπ ιανύ καο είλαη αλαγθαία θαη επηβεβιεκέλε.
Δθ’ όζνλ ελάληηά κνπ εθθξεκνύλ θαηεγνξίεο θαη εθ’ όζνλ ζα κνπ επηηξαπεί, είκαη έηνηκνο λα
γπξίζσ ζηελ Διιάδα γηα λα ηηο αληηκεησπίζσ θαη αλαηξέςσ αθόκα κηα θνξά θαη κπξνζηά ζηελ
θαξακαλιηθή (ειιεληθή) δηθαηνζύλε, γηα λα ηελ (λα επηβεβαηώζσ αθόκα κηα θνξά ηελ απόιπηε
πξνζήισζή κνπ ζηελ) ππόζεζε ηνπ ιανύ πνπ κε γέλλεζε, αλέδεημε θαη κνύδσζε ηελ ηηκή λα κε
ζπγθαηαιέμεη ζηηο γξακκέο ηνπ ζαλ αγσληζηή ηνπ». ΢ηηο 8 Απξηιίνπ 1962 δφζεθε ζηνλ
Εαραξηάδε θαηεγνξεκαηηθά αξλεηηθή απάληεζε. [βι. Πέηξνο Αληαίνο, Ν. Εαραξηάδεο-
Θχηεο θαη Θχκα, ζει. 278, εθδφζεηο Φπηξάθε].
Σν ίδην αίηεκα ππέβαιε κε γξάκκα ηνπ πξνο ηελ ΚΔ ηνπ ΚΚ΢Δ ηνλ Μάξηην ηνπ 1962:
«…δήηεζα λα κνπ επηηξαπεί λα θαηέβσ ζηελ Διιάδα, γηα λα ππεξαζπίζσ ηελ θνκκνπληζηηθή
θνκκαηηθή, επαλαζηαηηθή ηηκή κνπ απηή ζπθνθαληία θαη ηελ θαηαζπίισζε». Πήξε ηελ
πξνθνξηθή απάληεζε πσο ε ΚΔ ηνπ ΚΚ΢Δ δελ ζεσξεί ζθφπηκν ζε απηέο ηηο ζπλζήθεο ην
γπξηζκφ ηνπ Εαραξηάδε ζηελ Διιάδα.
[βι. Πέηξνο Αληαίνο, Ν. Εαραξηάδεο- Θχηεο θαη Θχκα, ζει. 289, εθδφζεηο Φπηξάθε].
Δπίζεο, ζηηο 6 Απξηιίνπ 1964, πάιη κέζσ ηεο ειιεληθήο πξεζβείαο, έζηεηιε ζηνλ ηφηε
πξσζππνπξγφ Γ. Παπαλδξένπ ην αθφινπζν γξάκκα:
«Παξαθαιώ όπσο κνπ επηηξέςεηε λα γπξίζσ ζηελ Διιάδα. Οη ιόγνη γηα ηελ αίηεζή κνπ
αθηή, παξακέλνπλ νη ίδηνη, όπσο ηνπο έθζεζα ζην γξάκκα κνπ πξνο ηνλ θ. Δηζαγγειέα
Πιεκκειεηνδηθώλ Αζελώλ ηεο 1.2.62.».
[βι. Πέηξνο Αληαίνο, Ν. Εαραξηάδεο- Θχηεο θαη Θχκα, ζει. 283, εθδφζεηο Φπηξάθε].
΢ε ζεκείσκα πνπ ππνγξάθεηαη απφ ηνπο Μ. Παξηζαιίδε θαη Λ. ΢ηξίγθν, κε
εκεξνκελία 4 Μαΐνπ 1967, κεηά ηε ζπλάληεζε κε ηνπο ΢νπζιφθ, Πέιζε θαη Οπιηαλφθζθη,
γίλεηαη ε εμήο αλαθνξά ζρεηηθά κε ηνλ Ν. Εαραξηάδε:
«΢ην ηέινο κίιεζε γηα ην λέν εθβηαζκό πνπ επηρεηξεί ελαληίνλ ηνπ θόκκαηνο ν
Εαραξηάδεο θαη ππνγξάκκηζε πσο ε ππόζεζε θαη θαηά ηε γλώκε ηνπ ΠΓ ηνπ ΚΚΔ πξέπεη λ’
αληηκεησπηζηεί από θνηλνύ από ηα δύν θόκκαηα. Ο ζ. ΢νπζιόθ πνπ κίιεζε ύζηεξ’ από ηνλ ζ.
Κνιηγηάλλε αλαθέξζεθε [...] θαη ζην δήηεκα Εαραξηάδε. Γηα ηνλ Εαραξηάδε ζεκείσζε πσο ην
βαζηθό πξόβιεκα πνπ βάδεη ζα ην ιύζεη, βέβαηα, ην ΚΚΔ».
[βι. Πέηξνο Αληαίνο, Ν. Εαραξηάδεο- Θχηεο θαη Θχκα, ζει. 382, εθδφζεηο Φπηξάθε].
770
Σν 8ν ΢πλέδξην ηνπ ΚΚΔ ελέθξηλε ηελ ζρεηηθή απφθαζε ηεο 7εο Οινκέιεηαο
νκφθσλα.
 306

ενζργεια. Ο εξοριςμόσ του ςτο Σουργκοφτ771 τθσ Σιβθρίασ – με ςυνζπεια το τραγικό τζλοσ
του, τθν αυτοκτονία τθν 1 Αυγοφςτου 1973 – ιταν θ πιο ακραία άδικθ ενζργεια ςε βάροσ
του, μετά τθ διαγραφι του από μζλοσ του ΚΚΕ.

771
Ο Νίθνο Εαραξηάδεο εμνξίζηεθε ζηελ πεξηνρή ΢νπξγθνχη ηεο πεξηθέξεηαο Σηνπκέλ
ηνλ Μάην ηνπ 1962, κε απφθαζε ησλ ζνβηεηηθψλ νξγάλσλ Αζθαιείαο.
Το ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, παραμζνοντασ ςτθν εκτίμθςθ ότι ςειρά ενεργειϊν του Ν.
Ηαχαριάδθ «αντικειμενικά μόνο ςαν προβοκάτςιεσ μποροφν να χαρακτθριςτοφν» και «ότι
και μετά τθν κακαίρεςθ του ςυνζχιηε τθν υπονομευτικι δράςθ του ενάντια ςτο ΚΚΕ και
άλλα αδελφά κόμματα», ςθμείωςε ςε απόφαςθ του (18 Μαΐου 1966) προθγοφμενθ
Απόφαςθ που είχε πάρει, ότι δθλαδι, για τουσ παραπάνω λόγουσ «είχαμε παρακαλζςει τθν
ΚΕ του ΚΚΣΕ να πάρει οριςμζνα μζτρα ϊςτε να δυςκολευτεί θ επικοινωνία του (ςθμείωςθ
Δοκιμίου: του Ηαχαριάδθ) με τα αντι-κομματικά ςτοιχεία ςτθν Ελλάδα και το εξωτερικό.
Σιμερα από τθ δικι μασ πλευρά κεωροφμε ότι δεν υπάρχει λόγοσ να παρεμποδίηεται θ
επιςτροφι του ςτθν Ελλάδα. ..» *Αρχείο ΚΚΕ - Ζγγραφο 203531, Απόφαςθ του ΡΓ για τθν
υπόκεςθ του Ν. Ηαχαριάδθ, 18/5/66+.

Στο αρχείο του ΚΚΕ δεν ζχει βρεκεί μζχρι τϊρα θ προθγοφμενθ του 1966 Απόφαςθ
του ΡΓ, οφτε άλλο ζγγραφο από το οποίο να γίνεται γνωςτι θ ςυνζχεια που είχε θ Απόφαςθ
του 1966.

Στα χρόνια τθσ εξορίασ του ςτο Σουργκοφτ ο Ηαχαριάδθσ υπζβαλε τον εαυτό του ςε
απεργίεσ πείνασ. Τθν 1θ Μαΐου 1966 επί 19 μζρεσ, τθν 1θ Μαΐου 1967 επί 22 μζρεσ. Το ίδιο
και το 1968, κακϊσ και ςτα 1969-1970, αλλά και αργότερα. Ο ίδιοσ ζγραψε ότι το ςφνολο
των θμερϊν απεργίασ πείνασ ξεπερνοφςε τισ 500.

Ο Ν. Ηαχαριάδθσ απθφκυνε επιςτολι και ςτον Νικόλαε Τςαουςζςκου, ςτισ 16

Νοεμβρίου 1969. Με αυτι ηθτοφςε να του δοκεί θ δυνατότθτα να πάει και να ηιςει ςτο
Βουκουρζςτι. Ο Ηαχαριάδθσ δείχνει ςε γράμμα του ότι πλθροφορικθκε τθ ςυμφωνία του
Τςαουςζςκου ςτο αίτθμα του, αφινει όμωσ να ςυνάγει κανείσ ότι το εγχείρθμα ακυρϊκθκε
από τουσ Σοβιετικοφσ.

Το Νίκο Ηαχαριάδθ επιςκζφκθκαν και είχαν ςυηθτιςεισ μαηί του ςτο Σουργκοφτ οι
παρακάτω αντιπροςωπίεσ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ:

Στισ 22 Μαΐου 1966 ο Ηιςθσ Ηωγράφοσ, μζλοσ του ΡΓ και ο Βαςίλθσ Ηάχοσ, μζλοσ
τθσ ΚΕ.

Στισ 26-27 Λουλίου 1966 ο Ηιςθσ Ηωγράφοσ, μζλοσ του ΡΓ, με τον Ραναγιϊτθ
Υφαντι, αναπλθρωματικό μζλοσ του ΡΓ και τον Βαςίλθ Ηάχο, μζλοσ τθσ ΚΕ.

Το Μάιο του 1967, πραγματοποίθςε δφο ςυναντιςεισ με τον Ηαχαριάδθ ο Ράνοσ

Δθμθτρίου, μζλοσ του ΡΓ.

Στισ 6 Οκτωβρίου 1967 επιςκζφτθκαν τον Ηαχαριάδθ, αυτι τθ φορά ςτο Τιουμζν, ο
Κϊςτασ Τςολάκθσ, μζλοσ τθσ ΚΕ και ο Κϊςτασ Κθπουρόσ, αναπλθρωματικό μζλοσ τθσ ΚΕ.

Στισ 26 Λουλίου 1973 ο Κϊςτασ Λουλζσ, μζλοσ του ΡΓ τθσ ΚΕ. Θ απόφαςθ να πάει ο
Κ. Λουλζσ ςτο Σουργκοφτ πάρκθκε ςε ςυνεδρίαςθ του ΡΓ, ςτισ 24 Λουλίου 1973.

΢εκεηψλεηαη φηη ην ΠΓ είρε απνθαζίζεη ην 1973 λα θαιέζεη ηνλ Εαραξηάδε ζηελ

έδξα ηεο ΚΔ ζηε Βνπδαπέζηε σο ζχκβνπιν. Απηή ε Απφθαζε αθχξσλε ζηελ πξάμε ηελ
θαηεγνξία ελαληίνλ ηνπ γηα ζπλεξγαζία κε ηνλ ερζξφ, ελψ ηνλ απνθαζηζηνχζε θαη σο
θνκκαηηθφ κέινο.
 307

Ο Βϋ Τόμοσ του Δοκιμίου δεν αςχολείται με τισ ςυνκικεσ και τα γεγονότα που
αφοροφν το τραγικό τζλοσ του Ν. Ηαχαριάδθ, αφοφ θ ςχετικι ζρευνα και τα ςυμπεράςματα
απϋ αυτι υπερβαίνουν το χρονικό του πλαίςιο.

Για το κάνατο του Ν. Ηαχαριάδθ θ ΚΕ εξζδωςε τθν ακόλουκθ ανακοίνωςθ:

«Τθν 1θ Αυγοφςτου πζκανε ςε θλικία 70 χρονϊν από οξεία καρδιακι προςβολι ο

Νίκοσ Ηαχαριάδθσ. Ο Νίκοσ Ηαχαριάδθσ γεννικθκε το 1903. Από το 1921 προςχϊρθςε ςτο
κομμουνιςτικό κίνθμα και πρόςφερε ς’ αυτό τισ υπθρεςίεσ του ςτθν αρχι ςαν μζλοσ και
θγετικό ςτζλεχοσ τθσ ΟΚΝΕ και κατόπι του Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ Ελλάδασ, του οποίου
και ζγινε γραμματζασ και ςε ςυνζχεια γενικόσ γραμματζασ τθσ Κεντρικισ Επιτροπισ τθσ
περιόδου 1931-1936 και 1945-1956.

Θ 6θ πλατιά ολομζλεια τθσ Κεντρικισ Επιτροπισ και τθσ Κεντρικισ Επιτροπισ

Ελζγχου του 1956 κρίνοντασ τθ δράςθ τθσ Κεντρικισ Επιτροπισ του Κόμματοσ με
επικεφαλισ το Νίκο Ηαχαριάδθ ςτθν περίοδο 1945-1956, τον απάλλαξε από τα κακικοντα
του γενικοφ γραμματζα τθσ Κεντρικισ Επιτροπισ και του μζλουσ τθσ Κεντρικισ Επιτροπισ.
Ζκτοτε πζραςε ςε ςφνταξθ και ηοφςε ςτο εξωτερικό.

Θ Κεντρικι Επιτροπι του Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ Ελλάδασ εκφράηει κερμά

ςυλλυπθτιρια ςτθν οικογζνειά του»772.

Δεν ιταν τυχαίο ότι από τθν ανακοίνωςθ απουςίαηε κάκε αναφορά ςτθν 7θ
Ολομζλεια που διζγραψε τον Ηαχαριάδθ από το ΚΚΕ και αποφάςιςε τθ διερεφνθςθ όλθσ
τθσ ηωισ του.

3.A.33. ΠΡΟ΢ΧΘΜΑΣΙΚΘ ΟΠΟΡΣΟΤΝΙ΢ΣΙΚΘ ΑΝΑΦΟΡΑ

΢Ε ΠΡΟΒΛΘΜΑΣΑ ΣΘ΢ Ε΢ΩΚΟΜΜΑΣΙΚΘ΢ ΔΘΜΟΚΡΑΣΙΑ΢ ΣΟΤ ΚΚΕ

Οι καταγγελίεσ για τθ διαμόρφωςθ ςτο ΚΚΕ «ανωμάλου εςωκομματικοφ

κακεςτϊτοσ», ςε ςυνδυαςμό με τθν κατθγορία για τθ λεγόμενθ «προςωπολατρία»,
αποτζλεςαν προςχιματα για τθν πραγματοποίθςθ τθσ δεξιάσ οπορτουνιςτικισ ςτροφισ.

Θ πολεμικι για τθν «αντιδθμοκρατικι λειτουργία» του ΚΚΕ εςτιάςτθκε κυρίωσ ςε

ζνα πρόςωπο, ςτον Νίκο Ηαχαριάδθ. Συνειδθτά αποςιωπικθκε θ ενιαία ευκφνθ του
Ρολιτικοφ Γραφείου και τθσ Κεντρικισ Επιτροπισ, κακϊσ και ο ρόλοσ ευρφτερων
Κομματικϊν Σωμάτων. Ρολφ περιςςότερο παραγνωρίςτθκε θ φπαρξθ και ο ρόλοσ των
άλλων κακοδθγθτικϊν οργάνων, των μεςαίων και κατϊτερων ςτελεχϊν, κακϊσ και των
κομματικϊν οργανϊςεων, ο ρόλοσ των λαϊκϊν μαηϊν, που κατά τθ δεκαετία του 1940
βγικαν ςτο ιςτορικό προςκινιο.

Σε ςυνάρτθςθ με αυτά υποςτθρίχκθκε θ λεγόμενθ «άκριτθ αποδοχι των αποφάςεων τθσ

θγεςίασ» από τα ςτελζχθ του ΚΚΕ.

Θ αλικεια είναι ότι το ΚΚΕ ανζδειξε ςτελζχθ με ςυνειδθτι αυτοκυςία. Από τα

ςτελζχθ του ΚΚΕ που εκλζχτθκαν ςτθν Κεντρικι Επιτροπι ςτο διάςτθμα 1941 μζχρι τθν 3θ
Συνδιάςκεψθ (1950), από τουσ Γερμανοφσ και τισ ελλθνικζσ κυβερνιςεισ εκτελζςτθκαν ι

772
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 180357. Αλαθνίλσζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ γηα ην ζάλαην ηνπ Ν.
Εαραξηάδε (8/1973).
 308

ςκοτϊκθκαν ςτον εμφφλιο ι δολοφονικθκαν 23 μζλθ τθσ ΚΕ (τακτικά, αναπλθρωματικά και

μζλθ τθσ Κεντρικισ Επιτροπισ Ελζγχου):

Αναςταςιάδθσ Στζργιοσ, Αραμπατηισ Νίκοσ, Βαςιλειάδθσ Αριςτοσ, Γαμβζτασ

Κϊςτασ, Γκιουηζλθσ Στζφανοσ, Δθμθτρίου Γιϊργθσ, Ερυκριάδθσ Γιϊργθσ, Ηαγουρτηισ Νίκοσ,
Ηεφγοσ Γιάννθσ, Καββαδίασ Βαγγζλθσ, Καλοδίκθσ Σπφροσ, Κιαπζσ Θλίασ, Κτιςτάκθσ
Βαγγζλθσ, Λαηαρίδθσ Κϊςτασ, Μαρκεηίνθσ Βαςίλθσ, Μουηενίδθσ Αδάμ, Μπελογιάννθσ
Νίκοσ, Ραπαριγασ Μιτςοσ, Ρλουμπίδθσ Νίκοσ, Τιμογιαννάκθσ Ραναγιϊτθσ, Τςαθλοσ
Γιϊργθσ, Ψαρμάκθσ Κϊςτασ, Ωατηιμαλθσ Κϊςτασ.

Και από τα υπόλοιπα ςτελζχθ, που είχαν αναδειχκεί ωσ μζλθ τθσ ΚΕ ςτθν
παραπάνω περίοδο, πολλά καταδικάςτθκαν ςε κάνατο, όμωσ δεν εκτελζςτθκε θ κανατικι
ποινι τουσ και ζμειναν ςτισ φυλακζσ 10-15 χρόνια.

Αυτοί οι ςφντροφοι αναδείχκθκαν ςτα κομματικά όργανα παλεφοντασ κακθμερινά

και ςε όλεσ τισ ςυνκικεσ. Λειτοφργθςαν ωσ επί το πλείςτον με βάςθ τον δθμοκρατικό
ςυγκεντρωτιςμό. Μπορεί να είχαν λακζψει πολιτικά ςε κάποια κζματα, αλλά αυτό είναι
τελείωσ διαφορετικό. Δεν ιταν ςτελζχθ που φοβόντουςαν να εκφράςουν τθ γνϊμθ τουσ.

Δεν πρζπει να παραγνωρίηεται ότι υπιρξε αντίδραςθ ςτθν ΚΟ Ταςκζνδθσ, αλλά και
ςτισ φυλακζσ και ςτουσ τόπουσ εξορίασ ςτθν Ελλάδα, παρά τθ διεκνιςτικι προςιλωςθ και
αλλθλεγγφθ τουσ προσ τθ ςοςιαλιςτικι οικοδόμθςθ τθσ ΕΣΣΔ, τθν υπεράςπιςθ τθσ από το
διεκνι ιμπεριαλιςμό. Από τθν άλλθ υπιρξαν και αρκετοί πολιτικοί κρατοφμενοι που αν και
δεν ςυμφωνοφςαν με τισ αποφάςεισ τθσ 6θσ, 7θσ και 8θσ Ολομζλειασ, δεν υπεράςπιςαν
ζντονα τισ απόψεισ τουσ, επειδι κεϊρθςαν ότι το γενικότερο ςυμφζρον του κινιματοσ
επζβαλε τθν αποδοχι των κζςεων του ΚΚΣΕ.

Εξίςου αναμφιςβιτθτο είναι και το γεγονόσ ότι ενϊ θ ΚΕ ςτθ ςυντριπτικι τθσ
πλειοψθφία υιοκζτθςε τθ γραμμι τθσ Διεκνοφσ Επιτροπισ των 6 ΚΚ, ςε ςθμαντικό μζροσ
εκείνων των ςτελεχϊν δεν απαξιϊκθκε οφτε ο αγϊνασ του ΔΣΕ οφτε ο Ν. Ηαχαριάδθσ ωσ
θγζτθσ του ΚΚΕ.

Θ διαλεκτικι ςχζςθ ανάμεςα ςτθν θγετικι προςωπικότθτα και τισ λαϊκζσ μάηεσ
εκδθλϊνεται και ςτθ λειτουργία και δράςθ ενόσ ΚΚ, ςτθ ςχζςθ ανάμεςα ςτθν θγεςία και
ςτθ βάςθ. Στισ καμπζσ τθσ ταξικισ πάλθσ, είτε ςτθν απότομθ κετικι αλλαγι του
ςυςχετιςμοφ των δυνάμεων, είτε ςτθν απότομθ επιδείνωςθ ι και ιττα, οι εργατικζσ
δυνάμεισ -ακόμα και μζροσ τθσ οργανωμζνθσ κομματικισ βάςθσ- τείνουν να μεγιςτοποιοφν
το ρόλο του θγζτθ. Αυτι θ τάςθ, να αποδίδεται ςτθν προςωπικότθτα θ κίνθςθ τθσ ιςτορίασ,
είναι γεγονόσ ότι «αξιοποιικθκε» από τισ κομματικζσ θγεςίεσ για τθ ςυςπείρωςθ και δράςθ
πλατιϊν μαηϊν. Αυτό το φαινόμενο εκδθλϊκθκε κυρίωσ ςε χϊρεσ όπου το αγροτικό
ςτοιχείο υπερτεροφςε κατά πολφ του εργατικοφ. Θ ςυγκεκριμζνθ κοινωνικι ςφνκεςθ είχε
τθν αντανάκλαςθ τθσ και ςτθ ςφνκεςθ των κομμουνιςτικϊν κομμάτων.

Οι δυςκολίεσ και θ ςκλθρότθτα τθσ ταξικισ πάλθσ ενδυνάμωναν το

ςυγκεντρωτιςμό. Θ άνοδοσ των κινθμάτων ανφψωνε τθν προςωπικότθτα, γεγονόσ που
επζβαλε το ίδιο το κακοδθγθτικό όργανο του ΚΚΕ να θγθκεί τθσ ιδεολογικισ προςπάκειασ
μεγαλφτερθσ ςυνειδθτοποίθςθσ των διευρυμζνων κομματικϊν δυνάμεων και των
ςυςπειρωμζνων με το Κόμμα. Αυτό το κακικον ςε ςειρά περιπτϊςεων δεν εκπλθρϊκθκε
ςτον απαιτοφμενο βακμό και πρζπει να υπογραμμιςτεί, ανεξάρτθτα από τθν
οπορτουνιςτικι αξιοποίθςθ τθσ λεγόμενθσ προςωπολατρίασ.

Στθν Ελλάδα θ λεγόμενθ «προςωπολατρία» χρονικά τοποκετείται ςτθν περίοδο

από το 1945, όςο διαρκοφςε ο αγϊνασ του ΔΣΕ και μετά από αυτόν, μζχρι το 1955 κι όχι ςτθ
δεκαετία του 1930 ι ςτα χρόνια του Β' Ραγκοςμίου Ρολζμου, όταν ο Ηαχαριάδθσ παρζμενε
 309

ςτο μπουντροφμι και ςτο Νταχάου, παρότι το όνομα του είχε γίνει κρφλοσ, αν και ο ίδιοσ
απουςίαηε από τθν Ελλάδα.

Το γεγονόσ ότι ο Ν. Ηαχαριάδθσ δεν ακολοφκθςε ςε όλεσ τισ περιπτϊςεισ

ςυλλογικζσ διαδικαςίεσ ωρίμανςθσ τθσ ςυλλογικισ ςκζψθσ του κακοδθγθτικοφ οργάνου
(ΚΕ), προκειμζνου να επζλκουν ανατροπζσ επαναςτατικοφ χαρακτιρα, δε ςχετίηεται με τθν
προςωπολατρία. Το καταςκεφαςμα τθσ «προςωπολατρίασ» πλζχτθκε από ςτελζχθ που
ενκάρρυναν και καλλιεργοφςαν τθ δθμιουργία του ονόματοσ - κρφλου εν αγνοία και
απουςία του Ηαχαριάδθ. Τα ίδια πρόςωπα που πριν τον αποκζωναν, τον μετζτρεψαν μετά
ςε «εξιλαςτιριο κφμα».

Θ πλοφςια -κετικι και αρνθτικι- πείρα του ΚΚΕ και του επαναςτατικοφ κινιματοσ,
γενικότερα, οφείλει να οδθγιςει ςε ςυμπεράςματα, τόςο για τθν καλφτερθ ιςτορικι
προςζγγιςθ του παρελκόντοσ, όςο και για τθν αποφυγι αρνθτικϊν φαινομζνων ςτο μζλλον.
Σειρά παραβιάςεων του δθμοκρατικοφ ςυγκεντρωτιςμοφ είναι αδφνατο να εξθγθκοφν
αποςπαςμζνεσ από τισ ςυνκικεσ μζςα ςτισ οποίεσ πραγματοποιικθκαν. Μποροφν να
επιςθμανκοφν οι παρακάτω παράγοντεσ:

Ρρϊτον: Το χαμθλό κεωρθτικό επίπεδο του ΚΚΕ, του οποίου οι αιτίεσ είχαν ςε πολφ
μεγάλο βακμό αντικειμενικι βάςθ. Αυτόσ ο λόγοσ κακυςτεροφςε τθν ιδεολογικι ωρίμανςθ.
Τελικά αποτελεί κρίςιμο ηιτθμα το επίπεδο του ΚΚ, πρωταρχικά θ κεωρθτικι, πολιτικι και
οργανωτικι ικανότθτα του θγετικοφ κομμουνιςτικοφ πυρινα, ςτα χαρακτθριςτικά του
οποίου πρζπει να είναι θ ολόπλευρα ανιδιοτελισ κομμουνιςτικι ςτάςθ που να είναι
ταυτόχρονα ςτάςθ ενκάρρυνςθσ των μελϊν και των ςτελεχϊν να αςκοφν δθμιουργικι
κριτικι ςτα παραπάνω κακοδθγθτικά όργανα, ςτθν θγεςία, ςτάςθ ανάδειξθσ και εξζλιξθσ
των ςτελεχϊν ςε όλα τα επίπεδα.

Δεφτερον: Το μεγαλφτερο ποςοςτό ςτθν κοινωνικι ςφνκεςθ του ΔΣΕ και του ΚΚΕ
ςτθν προςφυγιά είχε αγροτικι προζλευςθ. Ραρά τον θρωιςμό και τθν κομματικότθτα
χιλιάδων από αυτοφσ τουσ μαχθτζσ και ςυντρόφουσ, ιταν ςε μεγάλο βακμό αναπόφευκτεσ
επιδράςεισ τθσ μικροαςτικισ ψυχολογίασ, που μεταφζρει θ αγροτικι προζλευςθ. Το
αγροτικό ςτοιχείο ςτερείται αντικειμενικά οριςμζνεσ από τισ αρετζσ που καλλιεργεί ςτθν
εργατικι τάξθ θ κζςθ τθσ ςτθν παραγωγι, όπωσ θ ςυλλογικι δράςθ, θ οργάνωςθ, θ
αυτοπεικαρχία. Θ εργατικι τάξθ δεν ζχει ςτθν ιδιοκτθςία τθσ μζςα παραγωγισ. Αυτό τθν
κακιςτά κατά τεκμιριο περιςςότερο ανιδιοτελι, πιο ςτακερι.

Τρίτον: Ζνασ πολφ μεγάλοσ αρικμόσ των μαχθτϊν και μαχθτριϊν του ΔΣΕ
βρίςκονταν ελάχιςτα χρόνια ςτθν οργανωμζνθ ηωι με εμπειρίεσ κφρια ςε ςυνκικεσ
πολζμου, που είναι ενιςχυμζνθ θ ςτρατιωτικι πεικαρχία. Είναι ενδεικτικι θ υπογράμμιςθ
τθσ 3θσ Συνδιάςκεψθσ του ΚΚΕ, που καλοφςε τα ςτελζχθ και τα μζλθ του ςε «... υπερνίκθςθ
του μονοκρατορικοφ πνεφματοσ που βλαβερά, άγονα μεταφζρουν οριςμζνοι από το ΔΣΕ ςτο
ΚΚΕ»773.

Το πζραςμα του ΚΚΕ από ςυνκικεσ νομιμότθτασ ςε ςυνκικεσ παρανομίασ και ενϊ
ιταν πια αρκετά μαηικό κόμμα, ζπρεπε να ςυνοδευτεί από ταχφτατθ προςαρμογι ςε
εςωκομματικζσ λειτουργίεσ, που να ςυνδυάηουν τθν περιφροφρθςθ με τθν ουςιαςτικι
πλθροφόρθςθ από τα πάνω προσ τα κάτω και αντίςτροφα.

Σε αυτζσ τισ ςυνκικεσ δυςκολεφτθκε θ διεξαγωγι ςυνεδρίου ςτθν πρϊτθ πενταετία

μετά από τθ λιξθ του ΔΣΕ. Ραρ' όλα αυτά ζγιναν βιματα ςε αυτι τθν κατεφκυνςθ, όπωσ θ
πραγματοποίθςθ τθσ 3θσ Συνδιάςκεψθσ του 1950 και θ Απόφαςθ για τθν πραγματοποίθςθ

773
Ζ 3ε ΢πλδηάζθεςε ηνπ ΚΚΔ, έθδ. ΢ύγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2010, ζει. 540.
 310

τθσ 4θσ Συνδιάςκεψθσ. Σθμαντικόσ λόγοσ για τθ μθ διεξαγωγι ςυνεδρίου ιταν πρϊτα απ'
όλα θ εςωκομματικι διαπάλθ, αλλά και θ άςχθμθ κατάςταςθ των κομματικϊν οργανϊςεων
ςτθν Ελλάδα, κακϊσ και οι μεγάλεσ δυςκολίεσ να βγουν ταυτόχρονα και μαηικά ςτο
εξωτερικό οι κομμουνιςτζσ αντιπρόςωποι για να πάρουν μζροσ ςε ςυνζδριο.

Βεβαίωσ θ εςωκομματικι διαπάλθ, για τθν οποία ιδθ ζχουν γίνει εκτενείσ
αναφορζσ, από τα πράγματα περιορίηει τθ δθμοκρατικι λειτουργία, τθν υπονομεφει,
ιδιαίτερα όταν ςτο εςωτερικό του ΚΚ αναπτφςςεται φραξιονιςτικι δραςτθριότθτα. Θ
τελευταία επιδρά αρνθτικά ςτθ ςυλλογικι κομματικι ηωι, παρεμποδίηει τθν ελεφκερθ
ζκφραςθ των απόψεων, διαμορφϊνει κλίμα δυςπιςτίασ.

Ρρόςκετεσ δυςκολίεσ δθμιουργοφςε θ προςαρμογι των μελϊν του ΚΚΕ, κακϊσ και
μαχθτϊν και μαχθτριϊν του ΔΣΕ, ςτισ ςυνκικεσ τθσ πολιτικισ προςφυγιάσ. Ταυτόχρονα θ
ςοςιαλιςτικι οικοδόμθςθ βριςκόταν ςυνεχϊσ ςτο ςτόχαςτρο τθσ ιμπεριαλιςτικισ
πολεμικισ και υπονόμευςθσ με όλα τα μζςα. Αυτζσ οι ςυνκικεσ δυςκόλευαν και τισ προ-
ςαρμογζσ ςτθ λειτουργία του ΚΚΕ, τθν οργανωτικι του ςχζςθ με το ΚΚΣΕ, προβλιματα που
πιραν άλλο χαρακτιρα εξαιτίασ τθσ διαπάλθσ και ςτθ ςυνζχεια τθσ οπορτουνιςτικισ
ςτροφισ του ΚΚΣΕ.

Αυτοί οι παράγοντεσ εξθγοφν, αλλά δε δικαιϊνουν ακραία αρνθτικά παραδείγματα

παραβίαςθσ τθσ κομματικισ λειτουργίασ, όπωσ ο μθ καταςτατικόσ τρόποσ αντιμετϊπιςθσ
του Ρλουμπίδθ από τθν θγεςία του ΚΚΕ. Δεν κλικθκε ςτθν ΚΕ, αν και ιταν μζλοσ τθσ, για να
ςυηθτθκεί εκεί το κζμα που το ΡΓ είχε κζςει ςε βάροσ του. Κρίκθκε και καταδικάςτθκε
αναπολόγθτοσ. Θ παρουςία του ςτθν ζδρα τθσ ΚΕ κα ζκανε δυνατι και τθν εξζταςθ επί τθσ
ουςίασ των πολιτικϊν του διαφωνιϊν, αλλά και κα μποροφςε να ξεκακαρίςει ωσ αςφςτατθ
τθν εναντίον του κατθγορία ωσ πράκτορα.

Βεβαίωσ είναι γεγονόσ ότι θ διαφυγι του Νίκου Ρλουμπίδθ ςτο εξωτερικό είχε
αποφαςιςτεί αρκετζσ φορζσ από το ΡΓ, αλλά τελικά δεν πραγματοποιικθκε, άλλοτε γιατί
του ανατζκθκε κάποια πολιτικι δράςθ (π.χ. ευκφνθ για βουλευτικζσ εκλογζσ) και άλλοτε
γιατί δεν ζγινε εφικτι, παρά τισ απόπειρεσ. Πμωσ οι παραπάνω λόγοι δεν δικαιολογοφν
τελικά τθ μθ διαφυγι του Ρλουμπίδθ, για τθν οποία δεν ευκυνόταν ο ίδιοσ. Εξάλλου πολλά
ςτελζχθ του ΚΚΕ μπικαν και βγικαν παράνομα από τθν Ελλάδα ςε εκείνεσ τισ ςυνκικεσ.

Απαράδεκτο φαινόμενο, όπωσ προαναφζρκθκε, ςυνιςτά και θ αντιμετϊπιςθ του

Κϊςτα Καραγιϊργθ από τθν ΚΕ του ΚΚΕ, κακϊσ και από τθν κρατικι θγεςία τθσ ΢ουμανίασ.
Το αδελφό Κόμμα και θ κρατικι θγεςία τθσ ΢ουμανίασ όφειλαν να εξαςφαλίςουν δίκθ
αντάξια των αρχϊν του ςοςιαλιςτικοφ ανκρωπιςμοφ, αν διζκεταν ςτοιχεία ςε βάροσ του
Καραγιϊργθ. Δεν το ζπραξαν, ενϊ επιπλζον το 1958 εξζφραςαν αντίρρθςθ για τθν
αποκατάςταςθ του από τθν 9θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ.

3.A.34. Θ Αϋ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΘ ΢ΤΝΔΙΑ΢ΚΕΨΘ ΣΘ΢ ΕΔΑ

(15-16 ΙΟΤΛΙΟΤ 1956)

ΜΕΣΑΣΡΟΠΘ ΣΘ΢ ΕΔΑ ΢Ε ΕΝΙΑΙΟ ΚΟΜΜΑ

ΣΟ Αϋ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΟ ΢ΤΝΕΔΡΙΟ ΣΘ΢

(26 ΝΟΕΜΒΡΙΟΤ-2 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΤ 1959)

 311

Ρζντε χρόνια μετά τθ ςυγκρότθςθ τθσ ΕΔΑ ωσ πολιτικοφ ςυναςπιςμοφ κομμάτων,

πραγματοποιικθκε ςτισ 15-18 Λουλίου 1956 θ Αϋ Ρανελλαδικι τθσ Συνδιάςκεψθ. Θ Κεντρικι
Ρολιτικι Ειςιγθςθ ζγινε από τον πρόεδρο τθσ ΕΔΑ Γιάννθ Ραςαλίδθ.

Θ Ειςιγθςθ ςυνόψιηε τισ ςυνκικεσ ςυγκρότθςθσ τθσ ΕΔΑ ωσ ςυναςπιςμοφ

κομμάτων, τθ δράςθ τθσ ςτισ διάφορεσ εκλογζσ που μεςολάβθςαν και ιδιαίτερα τισ
πρωτοβουλίεσ και τθν εκτίμθςι τουσ για τισ βουλευτικζσ εκλογζσ τθσ 19θσ Ψεβρουαρίου του
1956. Μεταξφ των αιτιϊν για τθν μθ ανάδειξθ τθσ «Δθμοκρατικισ Ζνωςθσ» ςε
κοινοβουλευτικι πλειοψθφία, με τθν κατάκτθςθ ενόσ εκλογικοφ ποςοςτοφ πάνω από 60%,
κεωροφςε και το «ςτζνεμα τθσ ςυνεργαςίασ», που αφοροφςε το κόμμα του Σπ.
Μαρκεηίνθ774.

Εξίςου λακεμζνθ κεωροφςε και τθν άποψθ «οριςμζνων μελϊν τθσ ΕΔΑ» ότι ζβλαψε
θ ςυνεργαςία με το Κζντρο και ότι ζπρεπε θ ΕΔΑ να κατζβει μόνθ τθσ ςτισ εκλογζσ ι μαηί μόνο
με τισ δυνάμεισ τθσ ΕΚΑ775.

Θ Ειςιγθςθ αναφερόμενθ ςτο ρόλο του Κζντρου ςε ςχζςθ με το αίτθμα τθσ εκνικισ
δθμοκρατικισ ςυνεργαςίασ και αλλαγισ, υποςτιριξε:

«Στισ ςθμερινζσ ςυνκικεσ το Δθμοκρατικό Κζντρο μπορεί να επιτελζςθ ζνα ιςτορικό

ρόλο.

*...+ Υπό αυτζσ τισ προχποκζςεισ εμείσ κα ςασ παράςχουμε όλθ μασ τθν υποςτιριξιν,
χωρίσ να προβάλουμε απαράδεκτεσ κομματικζσ αξιϊςεισ»776.

Για τισ ςχζςεισ τθσ ΕΔΑ με τθν Ε΢Ε ανζφερε:

«Με προςοχι πρζπει να διευρφνουμε τισ ςυμμαχίεσ μασ ακόμα πιο δεξιά. Να
παραμερίςουμε τισ διακρίςεισ «δεξιοί», «αριςτεροί». Στθν πατριωτικι Δεξιά υπάρχουν
άνκρωποι με αλθκινό πόνο για τον τόπο…»777.

Σε άλλο ςθμείο, διευκρίνιηε:

«3) Σαν τζτοια κυβζρνθςιν (ςθμείωςθ ΔΟΚΛΜΛΟΥ: που κα αναλάβει να εφαρμόςει

ζνα πρόγραμμα ελλθνικισ πολιτικισ και κα οδθγιςει ςφντομα ςε εκλογζσ), δεν εννοοφμε
κατ’ ανάγκθν κυβζρνθςιν από όλα ι τα περιςςότερα κόμματα. Αλλά εκείνθ ζςτω και ενόσ
κόμματοσ που κα ςυςπειρϊςθ γφρω από το πρόγραμμά τθσ όλεσ τισ δυνάμεισ του Ζκνουσ.
Υπ’ αυτιν τθν ζννοια τζτοια κυβζρνθςισ κα μποροφςε ακόμα να είναι και θ κυβζρνθςισ
Καραμανλι, εφ’ όςον κα το ικελε ειλικρινά και κα το απζδειχνε ςτα ζργα»778.

Θ Ειςιγθςθ αναφζρκθκε ειδικότερα ςτισ ςχζςεισ ΕΔΑ-ΚΚΕ:

«1) ΣΧΕΣΕΛΣ ΕΔΑ - ΚΚΕ: *...+ Κατ’ αρχιν πρόκειται όχι για ςχζςεισ ΕΔΑ και ΚΚΕ, αλλά
για ςχζςεισ κομμουνιςτϊν με τα άλλα πολιτικά ρεφματα μζςα ςτθν ΕΔΑ *...+ Θ ΕΔΑ ζχει

774
Δηζήγεζε ζηελ Α΄ Παλειιαδηθή ΢πλδηάζθεςε ηεο ΔΓΑ, ηεχρνο πξψην, Έθδνζε
Γξαθείνπ Σχπνπ θαη Μειεηψλ ηεο ΔΓΑ, 1956, ζει. 12.
775
Δηζήγεζε ζηελ Α΄ Παλειιαδηθή ΢πλδηάζθεςε ηεο ΔΓΑ, ηεχρνο πξψην, Έθδνζε
Γξαθείνπ Σχπνπ θαη Μειεηψλ ηεο ΔΓΑ, 1956, ζει. 13.
776
Δηζήγεζε ζηελ Α΄ Παλειιαδηθή ΢πλδηάζθεςε ηεο ΔΓΑ, ηεχρνο πξψην, Έθδνζε
Γξαθείνπ Σχπνπ θαη Μειεηψλ ηεο ΔΓΑ, 1956, ζει. 22.
777
Δηζήγεζε ζηελ Α΄ Παλειιαδηθή ΢πλδηάζθεςε ηεο ΔΓΑ, ηεχρνο πξψην, Έθδνζε
Γξαθείνπ Σχπνπ θαη Μειεηψλ ηεο ΔΓΑ, 1956, ζει. 23.
778
Δηζήγεζε ζηελ Α΄ Παλειιαδηθή ΢πλδηάζθεςε ηεο ΔΓΑ, ηεχρνο πξψην, Έθδνζε
Γξαθείνπ Σχπνπ θαη Μειεηψλ ηεο ΔΓΑ, 1956, ζει. 26.
 312

αναπτφξει μια πολιτικι ιδεολογία που είναι θ ςυνιςταμζνθ τθσ ιδεολογίασ των ρευμάτων
που ςυγκροτοφν *...+ Αυτά προςδιορίηουν τον χαρακτιρα τθσ ςαν λαϊκοφ κόμματοσ που δεν
είναι επαναςτατικό αλλά προςθλωμζνο πάντα ςτο ςεβαςμό τθσ ςυνταγματικισ νομιμότθτασ
και του κοινοβουλευτικοφ ςυςτιματοσ.

Αυτι θ αρχι τθσ ΕΔΑ, για τθν προςιλωςίν τθσ ςτισ κοινοβουλευτικζσ μεκόδουσ,
αποτελεί κεμζλιο του κόμματόσ μασ»779.

Από ιςτορικι άποψθ, ιδιαίτερο ενδιαφζρον ζχει θ ειςιγθςθ του Μανϊλθ Γλζηου,
μζλουσ τθσ Διοικοφςασ Επιτροπισ τθσ ΕΔΑ, με κζμα: «Θ δθμοκρατικι λειτουργία τθσ ΕΔΑ
και θ καταςτατικι κατοχφρωςίσ τθσ».

Στο κεφάλαιο «Τι είναι θ ΕΔΑ», δίνοντασ το ιςτορικό ςυγκρότθςισ τθσ ωσ Ρολιτικοφ
Συναςπιςμοφ Κομμάτων και προςωπικοτιτων, ζκετε ωσ νζα απαίτθςθ τθσ ηωισ να
εξαςφαλιςκεί «όχι απλϊσ ο ςυντονιςμόσ, αλλά ενότθτα ςτθν κακοδιγθςθ και ςτθ δράςθ»
τθσ ΕΔΑ. Ενθμζρωνε ότι «γι’ αυτό και τα κόμματα, οι εκπρόςωποι των κομμάτων,
αποφάςιςαν όπωσ ο Ρολιτικόσ Συναςπιςμόσ τθσ ΕΔΑ λειτουργεί ςαν ζνασ ενιαίοσ
κομματικόσ οργανιςμόσ για τθν πραγματοποίθςθ των ςκοπϊν του Ρολιτικοφ
Συναςπιςμοφ»780.

Θ Αϋ Ρανελλαδικι Συνδιάςκεψθ τθσ ΕΔΑ διαμόρφωςε Καταςτατικό λειτουργίασ τθσ

ωσ κόμματοσ781.

Μετά από τρία χρόνια ζγινε ςτθν Ακινα το Α' Ρανελλαδικό Συνζδριο τθσ ΕΔΑ (26
Νοεμβρίου - 2 Δεκεμβρίου 1959). Συηιτθςε και ενζκρινε το πρόγραμμα τθσ ΕΔΑ, που ζκετε
ωσ πολιτικό ςτόχο το «δρόμο προσ τθν αλλαγι», ο οποίοσ «μόνο με μια αγωνιςτικι πολιτικι
πατριωτικισ ςυνεργαςίασ είναι δυνατό να πραγματοποιθκεί»782.

Ϋσ περιεχόμενο τθσ προςδιόριηε:

«Το περιεχόμενο τθσ Αλλαγισ, που επαγγζλεται θ ΕΔΑ είναι αντιιμπεριαλιςτικό, εκνικό,
δθμοκρατικό. Θ ΕΔΑ δεν κζτει ηιτθμα μεταβολισ του κοινωνικοφ κακεςτϊτοσ.

*...+ ο δρόμοσ προσ τθν Αλλαγι. *...+ Είναι ζνασ δρόμοσ που εγγυάται τθν ομαλι,
δθμοκρατικι εξζλιξθ... »783.

Το Α' Ρανελλαδικό Συνζδριο τθσ ΕΔΑ ψιφιςε ομόφωνα οριςμζνεσ τροποποιιςεισ

ςτο καταςτατικό τθσ. Στο 1° κεφάλαιο του καταςτατικοφ, ςτο 1° άρκρο, αναφερόταν ότι «θ
ΕΔΑ ςυςτακείςα ωσ ςυναςπιςμόσ δθμοκρατικϊν κομμάτων και προςωπικοτιτων μετετράπθ
από του ζτουσ 1955 εισ ενιαίον κόμμα»784.

779
Δηζήγεζε ζηελ Α΄ Παλειιαδηθή ΢πλδηάζθεςε ηεο ΔΓΑ, ηεχρνο πξψην, Έθδνζε
Γξαθείνπ Σχπνπ θαη Μειεηψλ ηεο ΔΓΑ, 1956, ζει. 27-28.
780
Δηζήγεζε ζηελ Α΄ Παλειιαδηθή ΢πλδηάζθεςε ηεο ΔΓΑ, ηεχρνο ηξίην, Έθδνζε
Γξαθείνπ Σχπνπ θαη Μειεηψλ ηεο ΔΓΑ, 1956, ζει. 5.
781
Δηζήγεζε ζηελ Α΄ Παλειιαδηθή ΢πλδηάζθεςε ηεο ΔΓΑ, ηεχρνο ηξίην, Έθδνζε
Γξαθείνπ Σχπνπ θαη Μειεηψλ ηεο ΔΓΑ, 1956, ζει. 21-34.
782
Σν Α' Παλειιαδηθό ΢πλέδξην ηεο ΔΓΑ, Πνιηηηθέο θαη Λνγνηερληθέο Δθδόζεηο, 1960,
ζει. 7'4-7'5.
783
Σν Α' Παλειιαδηθό ΢πλέδξην ηεο ΔΓΑ, Πνιηηηθέο θαη Λνγνηερληθέο Δθδόζεηο, 1960,
ζει. 77-78.
784
Σν Α' Παλειιαδηθό ΢πλέδξην ηεο ΔΓΑ, Πνιηηηθέο θαη Λνγνηερληθέο Δθδόζεηο, 1960,
ζει. 219.
 313

3.Α.35. Θ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΣΟΤ ΢ΣΕΦΑΝΟΤ ΢ΑΡΑΦΘ

ΝΕΕ΢ ΔΙΚΕ΢ ΓΙΑ «ΚΑΣΑ΢ΚΟΠΙΑ»

Στισ 31 Μαΐου 1957 αυτοκίνθτο τθσ αμερικανικισ ςτρατιωτικισ αποςτολισ που

οδθγοφςε ο Αμερικανόσ ςμθνίασ Μάριο Μουηάλι παρζςυρε και ςκότωςε ςτθ Λεωφόρο
Αλίμου το ςτρατθγό του ΕΛΑΣ, ςτζλεχοσ του ΚΚΕ και βουλευτι τθσ ΕΔΑ, Στζφανο Σαράφθ. Ο
κάνατοσ του εφλογα κεωρικθκε δολοφονία. Αρχικά ο δράςτθσ υποχρεϊκθκε να παραδοκεί
ςτισ ελλθνικζσ Αρχζσ. Ρροςτατευόμενοσ από το κακεςτϊσ τθσ ετεροδικίασ, τελικά απζφυγε
τθν εκδίκαςθ τθσ πράξθσ του από τισ ελλθνικζσ δικαςτικζσ Αρχζσ.

Θ κυβζρνθςθ επικφρωςε με νομοκετικό διάταγμα τθ ςφμβαςθ για τθν ετεροδικία. Θ

νομοκετικι αυτι κάλυψθ ζδωςε ςτισ ΘΡΑ τθ δυνατότθτα να υπαναχωριςουν από τθν
αρχικι τουσ κζςθ για παράδοςθ του κφτθ ςτισ ελλθνικζσ Αρχζσ. Τελικά παραπζμφκθκε ςε
αμερικανικό ςτρατοδικείο.

Θ κθδεία του ςτρατθγοφ Σαράφθ ζγινε φςτερα από λαϊκό προςκφνθμα, ςτισ 2 Λουνίου 1957,
με τθ ςυμμετοχι χιλιάδων λαοφ. Ριρε το χαρακτιρα αντιαμερικανικισ εκδιλωςθσ.

Στο τζλοσ Απριλίου με αρχζσ Μαΐου 1957 ζγινε θ δίκθ για «καταςκοπία» των Σπφρου
Κωτςάκθ, Γιϊργθ Μωραΐτθ, Γιϊργθ Σπανοφ, Αλζκου Ραπαδάτου και Κζτιδασ Κωτςάκθ.
Καταδικάςτθκαν δφο φορζσ ςε κάνατο ο Γιϊργθσ Μωραΐτθσ, ο Σπφροσ Κωτςάκθσ και ο
Γιϊργθσ Σπανόσ. Οι άλλοι δφο ςε ιςόβια δεςμά και ςε φυλάκιςθ 12 χρόνων αντίςτοιχα.

Τον Μάιο του 1957 ςτθ Λάριςα με τθν ίδια κατθγορία καταδικάςτθκε τρισ ςε κάνατο ο
Νίκοσ Γκζνασ και τθν ίδια περίοδο ο Ορκόδοξοσ Το-καλισ, όπωσ και ο Στζφανοσ
Ραπαγιάννθσ ςτθν Ακινα.

Στισ αρχζσ Δεκεμβρίου του 1958 ςυνελιφκθ ο Μανϊλθσ Γλζηοσ, ςτζλεχοσ του ΚΚΕ και
οργανωτικόσ γραμματζασ τθσ ΕΔΑ, με τθν κατθγορία ότι τθ νφχτα τθσ 16θσ προσ τθ 17θ
Αυγοφςτου 1958 ςυναντικθκε με τον Κ. Κολιγιάννθ, που βριςκόταν παράνομα ςτθν
Ελλάδα.

Επτά μινεσ αργότερα παραπζμκθκαν ςε δίκθ, επίςθσ με τθν κατθγορία τθσ

«καταςκοπίασ», οι Μανϊλθσ Γλζηοσ, Γιϊργθσ Τρικαλινόσ, Λευτζρθσ Βουτςάσ, Αντϊνθσ
Συγγελάκθσ, Αντϊνθσ Καρκαγιάννθσ και άλλοι.

3.Α.36. Θ ΕΠΙΛΟΓΘ ΣΟΤ ΚΚΕ ΓΙΑ ΣΘ ΔΘΜΙΟΤΡΓΙΑ

ΣΘ΢ ΕΝΙΑΙΑ΢ ΔΘΜΟΚΡΑΣΙΚΘ΢ ΑΡΙ΢ΣΕΡΑ΢ (ΕΔΑ)

Θ κριτικι που ακολουκεί εςτιάηεται κυρίωσ ςτθν πολιτικι γραμμι του ΚΚΕ, δίχωσ να
παραβλζπει τον αρνθτικό ρόλο των ςυμμαχικϊν με το ΚΚΕ δυνάμεων μζςα ςτθν ΕΔΑ, που
επιδίωξαν τθ μετατροπι τθσ ςε ενιαίο κόμμα. Και αυτό, επειδι θ μετατροπι τθσ ΕΔΑ ςε
ενιαίο κόμμα είχε ωσ κφρια αιτία το ίδιο το ΚΚΕ, που ιταν θ βαςικι τθσ πολιτικι δφναμθ.

Αυτι θ πορεία τθσ ΕΔΑ βοθκικθκε ςε πολφ μεγάλο βακμό από τισ αποφάςεισ τθσ
6θσ και ςτθ ςυνζχεια τθσ 7θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, προτοφ να υπάρξει θ απόφαςθ τθσ
 314

8θσ Ολομζλειασ του 1958, που επιςθμοποίθςε και από τθν πλευρά του ΚΚΕ τθ διάχυςθ των
δυνάμεϊν του μζςα ςτθν ΕΔΑ.

Το πρόβλθμα δεν ιταν ότι το ΚΚΕ όντασ παράνομο επιδίωκε μια μορφι πολιτικισ
ζκφραςθσ-ςυνεργαςίασ υπεράςπιςθσ και ςυμμετοχισ του ςτισ βουλευτικζσ εκλογζσ, αλλά
ςτο ότι υιοκετοφςε ζναν ςτόχο «δθμοκρατικισ διακυβζρνθςθσ». Αυτόσ ο κυβερνθτικόσ
ςτόχοσ αντικειμενικά εξομοίωνε προγραμματικά το ΚΚΕ με ςοςιαλδθμοκρατικζσ και άλλεσ
αςτικζσ πολιτικζσ δυνάμεισ. Σε αυτι τθν κατεφκυνςθ διαμορφϊκθκε θ δθμιουργία τθσ
«Δθμοκρατικισ Ενϊςεωσ» το 1956, ωσ ςυνεργαςία τθσ ΕΔΑ και του «Κζντρου». Ραρόμοια
εκλογικι ςφμπραξθ ζγινε το 1958, κακϊσ και το 1961. Οι παραπάνω πολιτικζσ ςυμμαχίεσ
ζκφραηαν «τθν πολιτικι τθσ ενότθτασ των δθμοκρατικϊν δυνάμεων».

Βεβαίωσ, το ΚΚΕ ιταν υποχρεωμζνο να παίρνει υπόψθ του τθν εκτόσ νόμου κζςθ
ςτθν οποία βριςκόταν και να αξιοποιεί κάκε νόμιμθ δυνατότθτα πολιτικισ παρζμβαςθσ,
δίχωσ να κζτει όμωσ ςε κίνδυνο τθν αυτοτελι του φπαρξθ. (Ρ.χ., με τθν πραγματοποίθςθ
εκλογικϊν ςυμπράξεων προςωρινοφ χαρακτιρα, τθ ςυγκρότθςθ επιτροπϊν κοινισ πάλθσ
για τα δθμοκρατικά δικαιϊματα κ.α.). Επίςθσ ιταν αναγκαία θ επιδίωξθ πολιτικισ
ςυςπείρωςθσ, με επίκεντρο τθν πάλθ για τθ νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ. Στο παρόν ςχιμα, τθν
ΕΔΑ, θ πάλθ για τθ νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ δεν ςτθρίχτθκε επαρκϊσ, ενϊ, μζροσ των
ςυνεργαηόμενων με το ΚΚΕ, ζβλεπαν τθ δφναμθ και επιρροι του ΚΚΕ ωσ μζςον δικισ τουσ
προβολισ και ανάδειξθσ ςτο αςτικό κοινοβοφλιο, ςτα τοπικά όργανα κλπ.

Συμπζραςμα διαχρονικό είναι ότι το ΚΚ οφείλει να ςυνδυάηει τθν παράνομθ με τθ

νόμιμθ δουλειά, δίχωσ να ενςωματϊνεται ςε άλλο πολιτικό φορζα με πρόγραμμα και
καταςτατικό. Ρολφ περιςςότερο δεν δικαιολογοφνταν θ διάχυςθ του Κόμματοσ ςε άλλο
πολιτικό ςχθματιςμό, επειδι υπιρχαν ςυνκικεσ παρανομίασ. Θ εμπειρία από τθ δικτατορία
1967 - 1974, ζδειξε ότι τα παραπάνω ιταν δυνατό να γίνουν.

Θ αυτοτζλεια του ΚΚΕ είναι κζμα αρχισ, ζκφραςθ του ιςτορικοφ ρόλου τθσ
εργατικισ τάξθσ και τθσ ανάγκθσ να ςυγκροτείται οργανωτικά θ ιδεολογικι - πολιτικι
πρωτοπορία τθσ ωσ κακοδθγιτρια δφναμθ ςτθν πάλθ για τθν ανατροπι τθσ αςτικισ
εξουςίασ και τθν εγκακίδρυςθ τθσ εργατικισ. Το πολιτικό ςχιμα τθσ ςυμμαχίασ δεν πρζπει
να αναιρεί το ςυμμαχικό χαρακτιρα τθσ, τθν ιδεολογικι, ςτρατθγικι, γενικότερα πολιτικι
και οργανωτικι αυτοτζλεια του ΚΚ, κακϊσ και των ςυμμάχων.

Οι παραπάνω εκτιμιςεισ δεν αναιροφν το γεγονόσ ότι θ ΕΔΑ, κυρίωσ τα πρϊτα δζκα
χρόνια τθσ φπαρξισ τθσ, ζδραςε ςε πολφ δφςκολεσ ςυνκικεσ, όπου χιλιάδεσ μζλθ και
ςτελζχθ τθσ υπζςτθςαν τουσ διωγμοφσ που υπζςτθ και το ΚΚΕ, μάλιςτα ζνασ αρικμόσ από
αυτοφσ, δίχωσ να είναι κομμουνιςτζσ.

Επιςθμαίνεται επίςθσ ότι μζςα ςτο τότε πολιτικό ςκθνικό θ ΕΔΑ, με κορμό τισ
κομμουνιςτικζσ δυνάμεισ, υπιρξε θ βαςικι αγωνιςτικι δφναμθ που πάλευε για τα λαϊκά
προβλιματα ςε όλα τα μζτωπα, μζςα και ζξω από τθ Βουλι. Τθ δφναμθ που εξζφραηε, τθν
τροφοδοτοφςαν οι κομμουνιςτζσ και οι κομμουνίςτριεσ, οι νωπζσ ακόμα ΕΑΜικζσ
παραδόςεισ τθσ λαϊκισ οργάνωςθσ, κακϊσ και το ηωντανό πνεφμα τθσ μαηικισ αυτοκυςίασ
που καλλιεργοφςε το ΚΚΕ από τθν ίδρυςι του, δίνοντασ το ίδιο πολλά παραδείγματα
υπζρτατου θρωιςμοφ.

Ταυτόχρονα όμωσ θ ΕΔΑ δεν είχε ςτο πρόγραμμά τθσ, οφτε μποροφςε να ζχει ωσ
ςτόχο τθ ςοςιαλιςτικι επανάςταςθ. Εκ των πραγμάτων ςτο πλαίςιο τθσ ΕΔΑ ςυνζκλιναν και
ςοςιαλδθμοκρατικζσ και διαφόρων αποχρϊςεων οπορτουνιςτικζσ δυνάμεισ.

Θ πάλθ τθσ ΕΔΑ για μεταρρυκμίςεισ πζρα από τθ ςθμαςία που είχε, εξ αντικειμζνου
μεγιςτοποιοφνταν ακόμα περιςςότερο ωσ προσ τουσ ςτόχουσ τθσ, εξαιτίασ των ιδιαίτερα
 315

ςκλθρϊν πολιτικϊν ςυνκθκϊν τθσ εποχισ. Υπάρχουν ακόμα και δολοφονθμζνοι ΕΔΑϊτεσ,
επειδι διεκδικοφςαν για το λαό καλφτερεσ ςυνκικεσ ηωισ.

Τθ μεγιςτοποίθςθ του ρόλου τθσ ΕΔΑ, τθν τροφοδότθςε και θ ταφτιςθ

κομμουνιςτϊν και αριςτερϊν ςτθ ςυνείδθςθ πολλϊν εργαηομζνων, που προκλικθκε
εξαιτίασ τθσ πολφχρονθσ απουςίασ του ΚΚΕ από τθν Ελλάδα, αλλά και επειδι ταυτόχρονα οι
κομμουνιςτζσ ιταν ενταγμζνοι ςτθν ΕΔΑ.

Το αποτζλεςμα ιταν μζλθ και ςτελζχθ του ΚΚΕ, που δοφλευαν μζςα από τισ
γραμμζσ τθσ ΕΔΑ, να αφομοιωκοφν από τον κοινοβουλευτικό προςανατολιςμό τθσ, να
επθρεαςτοφν από τισ μικροαςτικζσ ιδεολογικζσ και πολιτικζσ κζςεισ τθσ.

Αυτόν τον κίνδυνο είχε επιςθμάνει θ κακοδιγθςθ του ΚΚΕ, δίχωσ ωςτόςο να
ςυνειδθτοποιεί ότι πθγι του ιταν θ ςυγκεκριμζνθ πολιτικι που θ ίδια είχε διαμορφϊςει. Θ
Απόφαςθ του ΡΓ (9 Ψεβρουαρίου 1956) υπογράμμιηε ςτο κζμα «ΕΔΑ και ΚΚΕ - Σχζςεισ και
ςυνεργαςία»:

«Ταυτόχρονα πρζπει να προςζχουμε και τισ εκδθλϊςεισ υποτίμθςθσ και άρνθςθσ

τθσ παράνομθσ δουλιάσ από τθ μεριά εκπροςϊπων τθσ νόμιμθσ δουλιάσ -όπωσ ζγινε και
τελευταία οπότε θ ζκδοςθ του παράνομου "΢ίηου" ι θ χρθςιμοποίθςθ του χωνιοφ κλπ.
χαρακτθρίςτθκαν ςαν προβοκάτςιεσ. Οι τζτοιεσ λεγκαλιςτικζσ τάςεισ, που ξεφανερϊνουν
και εμφανίηονται κάτω απ' τθν πίεςθ των εχκρϊν του λαϊκοφ απελευκερωτικοφ κινιματοσ,
πρζπει να καταπολεμθκοφν γιατί μόνο ηθμιά μποροφν να φζρουν ςτον αγϊνα»785.

Εξαςκζνιςαν οι κομμουνιςτικζσ αρετζσ, θ κομματικι πεικαρχία. Σταμάτθςε θ

ςτρατολογία νζων μελϊν, θ διαπαιδαγϊγθςθ και θ ανάδειξθ νζων ςτελεχϊν κομμουνιςτϊν
και θ ανάλογθ ανανζωςθ των κακοδθγθτικϊν οργάνων του ΚΚΕ. Διευκολφνκθκε παραπζρα
θ διάδοςθ δεξιϊν οπορτουνιςτικϊν απόψεων ςτισ γραμμζσ του Κόμματοσ.

Καλλιεργικθκε μια νοοτροπία που υπονόμευςε τισ κομμουνιςτικζσ αξίεσ και

αρετζσ, υποβοικθςε το ςυμβιβαςμό ωσ δικεν ρεαλιςμό ςτθν πολιτικι δράςθ, ενϊ όξυνε
και τα λεγόμενα αντιδεξιά αντανακλαςτικά, ςτα οποία βρικε πρόςφορο ζδαφοσ ο
ρεφορμιςμόσ και γενικά θ διαχειριςτικι λογικι, τότε και αργότερα.

Κατά ςυνζπεια, θ επιλογι ςυμμαχιϊν του ΚΚΕ που υλοποιικθκε με τθ δθμιουργία

τθσ ΕΔΑ ιταν λακεμζνθ, ενϊ καταςτρεπτικι για το ίδιο το επαναςτατικό υποκείμενο ιταν θ
επιλογι να ενταχκεί ωσ οργανικό τμιμα ςε αυτιν.

3.A.37. ΚΡΙΣΙΚΘ ΠΑΡΟΤ΢ΙΑ΢Θ ΣΟΤ ΚΟΜΜΑΣΙΚΟΤ

ΟΡΓΑΝΩΣΙΚΟΤ ΗΘΣΘΜΑΣΟ΢ ΑΠΟ ΣΘΝ 7θ (1957)

ΕΩ΢ ΣΘΝ 8θ (1958) ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΣΘ΢ ΚΕ

3.A.37.α. Θ ωρίμανςθ του οργανωτικοφ οπορτουνιςμοφ

ςτο «κομματικό-οργανωτικό ηιτθμα»

785
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 260950, Κείκελν κε ηίηιν: ΔΓΑ θαη ΚΚΔ ΢ρέζεηο θαη
ζπλεξγαζία 7/2/1956 Απόθαζε ηνπ ΠΓ ηνπ ΚΚΔ ζηηο 9/2/1956.
 316

Αυτό που χαρακτθρίςτθκε ωσ «κομματικό-οργανωτικό ηιτθμα» κυριάρχθςε ςτισ

ςυηθτιςεισ του νζου ΡΓ, που εκλζχκθκε από τθν 7θ Ολομζλεια.

Οι προβλθματιςμοί και οι προτάςεισ επικεντρϊνονταν ςτα εξισ ηθτιματα:

 Ροιεσ ιταν οι δυνατότθτεσ παράνομθσ δράςθσ του ΚΚΕ και τελικά αν ιταν
ςκόπιμο, να αναςυγκροτθκοφν και να αναπτυχκοφν οι παράνομεσ κομματικζσ οργανϊςεισ
(ΡΚΟ). Ρϊσ κα ξεπερνιόντουςαν οι δυςκολίεσ και οι κίνδυνοι από το κακεςτϊσ παρανομίασ
του ΚΚΕ. Αν κα υπιρχε κοινό πεδίο δράςθσ (π.χ. ςτα ςωματεία και τισ μαηικζσ οργανϊςεισ)
μεταξφ των μελϊν του ΚΚΕ που ιταν (ι κα ιταν) ενταγμζνα ςτισ ΡΚΟ και των μελϊν του
ΚΚΕ που ιταν ενταγμζνα ςτθν ΕΔΑ. Αν θ παράνομθ δράςθ του ΚΚΕ ςτθν Ελλάδα τελικά
ζκετε ςε κίνδυνο τθ νόμιμθ φπαρξθ και δράςθ τθσ ΕΔΑ.
 Ρϊσ κα επεκτεινόταν θ νόμιμθ πολιτικι του δράςθ, με δεδομζνα υπαρκτά
προβλιματα ςτθ ςυγκρότθςθ και δράςθ τθσ ΕΔΑ, όπωσ ιταν: θ ζλλειψθ ιδεολογικισ
ενότθτασ, παρά τθ μετατροπι τθσ ςε κόμμα. Ο κυρίαρχοσ κοινοβουλευτικόσ τρόποσ δράςθσ
και θ υποτίμθςθ τθσ εξωκοινοβουλευτικισ μαηικισ δουλειάσ. Θ οργανωτικι τθσ ςυγκρότθςθ
κυρίωσ ωσ εκλογικοφ μθχανιςμοφ. Οι πιζςεισ από θγετικζσ δυνάμεισ τθσ ΕΔΑ, π.χ. από τον
Θλία Θλιοφ, μζλοσ τθσ Εκτελεςτικισ Επιτροπισ τθσ ΕΔΑ και κοινοβουλευτικό τθσ
εκπρόςωπο, για αλλαγι τθσ πολιτικισ τθσ γραμμισ και για μεγαλφτερθ διάχυςθ των
δυνάμεϊν τθσ ςε κομματικοφσ ςχθματιςμοφσ του «Κζντρου» και άλλα.
 Ροια κα μποροφςε να είναι θ ςχζςθ του ΚΚΕ με τθν ΕΔΑ, ςε ςυςχετιςμό με το
ποιοσ κα ζπρεπε να είναι ο χαρακτιρασ τθσ ΕΔΑ (κόμμα ι ςχθματιςμόσ κομμάτων;).
Από κομματικά ςτελζχθ ςτα κακοδθγθτικά όργανα τθσ ΕΔΑ αυξικθκαν οι πιζςεισ
προσ το ΡΓ, ςτθν κατεφκυνςθ ζνταξθσ όλων των μελϊν του ΚΚΕ ςτθν ΕΔΑ και ανακεϊρθςθσ
τθσ απόφαςθσ τθσ ΚΕ για αναςυγκρότθςθ των παράνομων κομματικϊν οργανϊςεων.

Υπιρχαν όμωσ προβλθματιςμοί και διαφοροποιιςεισ ωσ προσ το ερϊτθμα, αν θ

ΕΔΑ μποροφςε να εκφράςει άμεςα και πλιρωσ τθ νόμιμθ πολιτικι δράςθ του ΚΚΕ ι αν κα
ζπρεπε να γίνει ζμμεςα, μζςω ενόσ άλλου νόμιμου κόμματοσ, το οποίο κα δροφςε ωσ
ςυνιςτϊςα τθσ ΕΔΑ.

Ζτςι, ςτο ηιτθμα τθσ ζνταξθσ όλων των μελϊν του ΚΚΕ ςτθν ΕΔΑ, βαςικά
προβάλλονταν οι δυο παρακάτω λφςεισ:

α) Θ απευκείασ ζνταξθ των μελϊν του ΚΚΕ ςτθν ΕΔΑ.

β) Θ ζνταξι τουσ μζςω ενόσ νζου πολιτικοφ κόμματοσ των εργαηομζνων (ενόσ νζου
μαρξιςτικοφ-λενινιςτικοφ ι ςοςιαλιςτικοφ κόμματοσ), το οποίο κα ςυμμετείχε ςτθν ΕΔΑ με
άλλα 1-2 ι και κανζνα άλλο ςυγκροτθμζνο κόμμα μζςα ς’ αυτιν.

Θ κακεμία από αυτζσ τισ προτάςεισ είχε και παραλλαγζσ ωσ προσ τθ ςχζςθ ΚΚΕ-ΕΔΑ
ι ΚΚΕ - νζου κόμματοσ - ΕΔΑ.

3.A.37.β. Θ εςωκομματικι διαπάλθ και οι αποφάςεισ του ΠΓ

Ακόμα και πριν από τθ ςφγκλθςθ τθσ 7θσ Ολομζλειασ υποβλικθκε προσ τθν ΚΕ του
ΚΚΕ, το Νοζμβριο του 1956, Ζκκεςθ των Λ. Τηεφρϊνθ - Α. Βελι για «το κομματικό
οργανωτικό πρόβλθμα (νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ)». Θ Ζκκεςθ υποςτιριηε ανάμεςα ςε άλλα:
 317

«…4. Ζχει ωριμάςει πια θ ιδζα για ζνα νόμιμο ΚΚΕ. Θ νομιμοποίθςθ όμωσ
κατευκείαν του ΚΚΕ, ςκοντάφτει ςτθν αντίδραςθ των αμερικάνων και του ΛΔΕΑ *...+.

5. Εξάλλου πρζπει να προςζξουμε πωσ μζχρι τϊρα, το μαηικό κίνθμα εξελίχκθκε

βαςικά από τα κανάλια τθσ νόμιμθσ δουλειάσ. Θ παράνομθ πολφ λίγο βοικθςε. Και ακόμα
προσ τθν νόμιμθ δουλειά τραβάει και ςιμερα το ρεφμα και οι διακζςεισ του δικοφ μασ
κόςμου κακϊσ και των μαηϊν.*...+

6. *...+ ο δρόμοσ τθσ νομιμοποίθςθσ του ΚΚΕ μζςω των παράνομων οργανϊςεων, και
για πρόςκετο λόγο ότι πικανότατα βρίςκονται υπό τον ζλεγχο του εχκροφ, είναι όχι απλϊσ
αβζβαιοσ αλλά αδφνατοσ.*...+

7. Ρροτείνουμε *...+ τθν ίδρυςθ ενόσ νόμιμου μαρξιςτικοφ-λενινιςτικοφ κόμματοσ, με

τα παρακάτω χαρακτθριςτικά: α) Να ζχει *...+ το πρόγραμμα του κόμματοσ μζχρι το
ςοςιαλιςμό. β) Να ςυγκροτθκεί πάνω ςτισ λενινιςτικζσ οργανωτικζσ αρχζσ. *...+ να
αποτελεςτεί από κομμουνιςτζσ, παλθοφσ είτε καινοφργιουσ. γ) Για τθν ονομαςία του *...+ να
εκμεταλλευτοφμε το γεγονόσ ότι ςτθν Ελλάδα ποτζ δεν μπόρεςε να αναπτυχκεί
οπορτουνιςτικό ςοςιαλιςτικό κόμμα *...+ δ) Στισ ςχζςεισ του με το ΚΚΕ: κα κακοδθγιζται από
το ΚΚΕ, δεν κάχει όμωσ καμιά άλλθ οργανωτικι ςχζςθ μαηί του. Εκείνο που κα πρζπει να
διακθρφξει ανοικτά, είναι *...+ ότι το ΚΚΕ είναι αδελφό κόμμα*...+. ε) Στισ ςχζςεισ του με τθν
ΕΔΑ: κα παραμείνει μζςα ς’ αυτιν.

*...+ 8. *...+ Με τθν ίδρυςι του, το ΚΚΕ κα πρζπει να αναγγείλει τθν αναςτολι τθσ
λειτουργίασ των παράνομων οργανϊςεϊν του, και να καλζςει τουσ κομμουνιςτζσ να
ενταχκοφν ςτο νζο Κόμμα. *...+»786.

Μετά τθν 7θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ, τζςςερα ςτελζχθ διαμόρφωςαν τθ γνωςτι ωσ

Ρλατφόρμα των 4 (Βαςιλόπουλοσ - ΢ζγγασ κλπ.)787. Υποςτιριηαν ότι θ νζα θγεςία, ενϊ
ζπρεπε να προχωριςει ςε κακαίρεςθ, διαγραφι και παραπομπι ςε κομματικό δικαςτιριο
ολάκερθσ τθσ πρϊθν θγεςίασ, αντίκετα ιλκε ςε αλλθλοςυμβιβαςμό με τθν παλιά θγεςία
(Γοφςια - Βλαντά), θ οποία ζκανε ψεφτικθ αυτοκριτικι.

Τα αποτελζςματα, κατά τουσ 4, ιταν να μθν ξεκακαρίςει θ κατάςταςθ, να

μεταφερκεί ςτθν ΕΔΑ θ διαπάλθ ςε βάροσ τθσ ενότθτασ των δυνάμεων τθσ ΕΔΑ.
Υποςτιριηαν ότι εξαιτίασ του ςυμβιβαςμοφ τθσ νζασ θγεςίασ, κομματικζσ δυνάμεισ που
αποφυλακίηονταν και ιταν προςκολλθμζνεσ ςτο παλιό θγετικό κακεςτϊσ, ανζπτυξαν δράςθ
και κατζλαβαν κζςεισ ςτα όργανα τθσ ΕΔΑ, ιδιαίτερα με τισ διαδικαςίεσ τθσ Ρανελλαδικισ
Συνδιάςκεψθσ.

Θ «Ρλατφόρμα των 4» κατζλθγε με τθν πρόταςθ να διαλυκεί ο παράνομοσ

μθχανιςμόσ του ΚΚΕ, το κομμουνιςτικό κίνθμα να διακθρφξει ότι διακόπτει κάκε
οργανωτικι ςχζςθ με τουσ κομμουνιςτζσ τθσ Ελλάδασ και ότι διαλφει κάκε είδουσ
κομματικι φράξια, τα κομματικά μζλθ αφινονται ελεφκερα, μζχρι τθ νομιμοποίθςθ, να
ενταχκοφν ςε οποιοδιποτε πολιτικό κόμμα παλεφει για τθν ειρινθ, τθ δθμοκρατία και τθν
ανεξαρτθςία, να ςυςπειρωκοφν γφρω από τθν ΕΔΑ κι αν κρικεί αναγκαίο να ιδρυκεί νζο
εργατικό - μαρξιςτικό κόμμα.

Θ διαφοροποίθςθ τθσ «Ρλατφόρμασ των 4» από τθν «Ζκκεςθ Τηεφρϊνθ - Βελι»

εμφανίηεται ωσ προσ τα εξισ ηθτιματα: α) Τθν κριτικι ςτθ νζα θγεςία. β) Τθν

786
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 203475. Έθζεζε Λ. Σδεθξώλε - Α. Βειή πξνο ηελ ΚΔ ηνπ
ΚΚΔ ζρεηηθά κε ην θνκκαηηθό νξγαλσηηθό πξόβιεκα, 13/11/1956, ζει. 1-4.
787
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 54584. Πιαηθφξκα ησλ 4. (Βαζηιφπνπινο – Ρέγγαο θιπ.) –
Τπάξρεη θαη ζπλνδεπηηθφ ζεκείσκα ηνπ Λ. ΢ηξίγθνπ, (αδηεπθξίληζηε ε αθξηβήο εκεξνκελία).
 318

κατθγορθματικότθτα για τθ διάλυςθ κάκε οργανωμζνθσ παρζμβαςθσ του ΚΚΕ ςτθν Ελλάδα.
γ) Θ ςυςπείρωςθ των μελϊν του ΚΚΕ ςτθν ΕΔΑ να μθν αποκλείει τθ δυνατότθτα να
ενταχκοφν ςε οποιοδιποτε κόμμα. δ) Τθν αςαφι αποδοχι του ενδεχόμενου να
δθμιουργθκεί νζο εργατικό - μαρξιςτικό κόμμα ςτθν Ελλάδα.

Στο τζλοσ Μαΐου του 1957, το ΡΓ ςυηιτθςε ςτθν ζδρα του με ομάδα ςυντρόφων
που είχε ζρκει από τθν Ελλάδα γι’ αυτό το ςκοπό788.

Ρρακτικό του ΡΓ789 ςυνοψίηει τα ςυμπεράςματα τθσ ςυηιτθςθσ, τισ κρίςεισ και
απόψεισ των μελϊν του ΡΓ πάνω ςτο κζμα:

 Ο Κ. Κολιγιάννθσ υποςτιριξε ότι:

«Θ γενικι κζςθ των ςυντρόφων που δουλεφουν ςτθν ΕΔΑ (Μπριλλάκθσ κλπ.) είναι
να φτιάξουμε ζνα κόμμα μζςα ςτα πλαίςια τθσ ΕΔΑ, όπου κα οργανωκοφν και οι
κομμουνιςτζσ.

Από δω και πζρα αρχίηουν οι απόψεισ του Θλιοφ και θ πλατφόρμα των άλλων.

Θ επιδίωξθ του Θλιοφ ζχει προςωπικζσ επιδιϊξεισ να αναδειχτεί ο κακοδθγθτισ

ενόσ τζτοιου κόμματοσ και μζςον αυτοφ και τθσ ΕΔΑ…».

Πςον αφορά τουσ άλλουσ ςυντρόφουσ (από τθν Ελλάδα - είναι αδιευκρίνιςτο αν
αναφζρεται μόνο ςτθν Ρλατφόρμα των 4 ι και ςε άλλουσ), ο Κ. Κολιγιάννθσ εκτιμοφςε ότι:

«Ζχουν λεγκαλιςτικζσ αυταπάτεσ και ςυγχφςεισ ιδίωσ για το ότι δε μπορεί να ςτακεί
παράνομθ οργάνωςθ. Εμείσ τι πρζπει να κάνουμε: να οργανϊςουμε ζνα τζτοιο κόμμα.
Ταυτόχρονα να χτίηουμε και τισ παράνομεσ οργανϊςεισ. Αυτό το είπα τότε. Είναι και
γραφτά. Ρροςκζτω ςιμερα ότι δεν ζχουμε τθ δυνατότθτα ςε ςτελζχθ να ςτθριχτοφμε. Γι
αυτό και δεν επιμζνω ςτθν άποψθ αυτι. Το λάκοσ μασ είναι ότι εμείσ κακυςτεροφμε ςτθ
δθμιουργία παρανόμων οργανϊςεων, που κα δυςκολζψουμε τθ δουλειά μασ.

Νομίηω ότι πρζπει να καταλιξουμε να φτιάξουμε, πωσ κα φτιάξουμε πωσ κα πάμε».

 Ο Μιτςοσ Ραρτςαλίδθσ υποςτιριξε ότι:

«*...+ Εδϊ διατυπϊκθκαν οριςμζνεσ απόψεισ και από τον Θλιοφ και από τον
Ακριτίδθ: ότι θ ΕΔΑ εκπλθρϊνει το ρόλο του κόμματοσ. Θ αντίλθψθ αυτι είναι λακεμζνθ. Αν
ςιμερα θ ΕΔΑ δεν εκφράηει τθν εαμικι κλθρονομιά ζντονα, εμείσ πρζπει να επιδιϊξουμε να
το πετφχουμε.

Θ άλλθ λφςθ να οργανϊςουμε τισ δυνάμεισ μασ μζςα ςτθν ΕΔΑ ςτισ ςθμερινζσ
ςυνκικεσ περικλείνει ζνα οριςμζνο κίνδυνο, που δεν πρζπει να τον παραβλζψουμε…

Θ τρίτθ λφςθ να οργανϊςουμε τισ δυνάμεισ μασ ςε νόμιμο κόμμα, είναι θ λφςθ, που
πρζπει να υιοκετιςουμε. *...+ Τουσ κομμουνιςτζσ που βρίςκονται ςτισ παράνομεσ
οργανϊςεισ να τουσ ςτείλουμε να δουλεφουν μζςα ςτθν ΕΔΑ. Το κόμμα αυτό πρζπει να

788
Σν ΠΓ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, κε απφθαζή ηνπ ζηηο 18 Μαΐνπ ηνπ 1957, είρε απνθαζίζεη
λα γίλεη ζχζθεςε κε ηνπο ζπληξφθνπο πνπ δνχιεπαλ ζηελ Διιάδα, κε ζέκα «Σν πξόβιεκα
αλαζύληαμεο ησλ θνκκαηηθώλ καο δπλάκεσλ ζηελ Διιάδα». [βι. Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν
150947. Απφζπαζκα Απνθάζεηο ηνπ ΠΓ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ ζρεηηθά κε ζέκα ην πξφβιεκα
αλαζχληαμεο ησλ θνκκαηηθψλ δπλάκεσλ ζηελ Διιάδα 18/5/1957].
Απφ ηα Πξαθηηθά ηνπ ΠΓ πνπ εθηίκεζε ηε ζπδήηεζε πξνθχπηεη φηη πήξαλ κέξνο θαη
άιινη, φπσο ν Ζ. Ζιηνχ θαη ν Λ. Σδεθξψλεο.
789
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 172006, Πξαθηηθά ζπλεδξίαζεο ηνπ ΠΓ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ ζηηο
29/5/1957 πάλσ ζηηο απόςεηο Ζιηνύ θαη Σδεθξώλε – Βειή – 29/5/1957.
 319

κακοδθγείται από το Κλιμάκιο του ΚΚΕ. Με βάςθ το κόμμα αυτό να ξεκινιςουμε να κάνουμε
ζνα παράνομο μθχανιςμό.

*...+ Να μθν βάλουμε ηιτθμα οφτε κομμ. νεολαίασ οφτε νζου κόμματοσ.

*...+ Χωρίσ αυτό να ςθμαίνει ότι το ΚΚΕ δεν κα εμφανίηεται και ανεξάρτθτα με το
«Νζο Κόςμο» ςτθν εμιγκράτςια κλπ.».

 Θ άποψθ του Λ. Στρίγκου ιταν θ παρακάτω:

«*...+ Θ ΕΔΑ δεν μπορεί να ταυτιςκεί οφτε ςε ςχζςθ με το πρόγραμμα, οφτε ςε ςχζςθ
με τθ λειτουργία κλπ., οφτε ςε ςχζςθ με τθν ιδεολογία δε μπορεί να ταυτιςκεί με το ΚΚΕ.
Μποροφμε μάλιςτα να ποφμε ότι ο τζτιοσ τρόποσ ςυγκρότθςθσ τθσ ΕΔΑ εμπόδιςε τθν
ανάπτυξθ τθσ κομματικισ δουλιάσ.

Οι γνϊμεσ του Θλιοφ και ιδίωσ των 4 οδθγοφν ςτθ διάλυςθ του κόμματοσ.

Οι γνϊμεσ του Τηεφρϊνθ και του Βελι, ανεξάρτθτα από τισ προκζςεισ ζχουν
επθρεαςκεί από τισ δυςκολίεσ και τισ ςθμερινζσ ςυνκικεσ *...+ Αν εμείσ δε φτιάξουμε ζνα
κόμμα ςυνωμοτικά οργανωμζνο, δε μποροφμε να τα βγάλουμε πζρα με τθ ςθμερινι
κατάςταςθ. Άμα δθμιουργιςουμε ζνα τζτοιο κόμμα τι τουσ εμποδίηει να μασ διαλφςουν και
να μασ χτυπιςουν αφριο; Το αποτζλεςμα κα είναι να εκτεκοφν και καινοφργια ςτελζχθ και
κα αποκεφαλιςκεί το κίνθμα.

Θ γνϊμθ μου είναι ότι πρζπει να επιμείνουμε ςτθ δθμιουργία παράνομων

κομματικϊν οργανϊςεων και να πάρουμε πραχτικι απόφαςθ πάνω ςτο ηιτθμα αυτό».

 Ο Κϊςτασ Κζοσ υποςτιριξε ότι οι ςφντροφοι που δοφλευαν ςτθν Ελλάδα

εξζφραςαν τθν πίεςθ που αςκοφνταν εκεί και χαρακτιριςε τισ απόψεισ τουσ
λικβινταριςτικζσ. Κεωροφςε ότι το κφριο ιταν να καταπιαςτοφν με τθν οργάνωςθ των
κομμουνιςτϊν μζςα ςτα ςυνδικάτα, τθν ΕΔΑ κλπ.
 Ο Μάρκοσ Βαφειάδθσ υποςτιριξε ότι θ λφςθ που πρότειναν οι ςφντροφοι από
τθν Ελλάδα ιταν λφςθ αντιμετϊπιςθσ των δυςκολιϊν με τρόπο λικβινταριςτικό-
αντιλενινιςτικό. Ωαρακτιριςε τισ απόψεισ τουσ ωσ «απόψεισ του νόμιμου μαρξιςμοφ». Και
κατζλθξε:
«Εμείσ δεν πρζπει να καταλιξουμε ςτθ δθμιουργία ενόσ νόμιμου κόμματοσ, γιατί
εγγυιςεισ δεν υπάρχουν. Κα δθμιουργιςει ςυγχφςεισ και ςτθν Ελλάδα και ςτο εξωτερικό.

Οι ςκζψεισ ότι ο νόμοσ δε χτυπάει το μαρξιςμό-λενινιςμό, αλλά τθν οργάνωςθ δεν

είναι μαρξιςτικζσ *…+

*...+ Ζχουμε τθν ΕΔΑ. Αυτιν πρζπει να τθν περιφρουριςουμε για ςιμερα και να τθν
απλϊςουμε».

 Ο Απ. Γκρόηοσ υποςτιριξε ότι οι ςφντροφοι (Τηεφρϊνθσ και Βελισ) «είναι

καινοφργιοι ςφντροφοι, δεν ζηθςαν τθν πείρα του επαναςτατικοφ κινιματοσ». Σθμείωςε,
όμωσ, ότι του «ζκανε εντφπωςθ θ επιμονι τουσ». Στο δια ταφτα υποςτιριξε:
«Οι ςκζψεισ για καινοφργιο κόμμα δεν μπορεί να πραγματοποιθκοφν άμα δεν
δθμιουργιςουμε γερζσ δικζσ μασ παράνομεσ οργανϊςεισ».

 Ο Κϊςτασ Κολιγιάννθσ επανατοποκετικθκε υποςτθρίηοντασ ότι:

«Δεν κα ιταν ςωςτό να διαλζξουμε μεταξφ άποψθσ Θλιοφ και παράνομθσ
οργάνωςθσ του Ηαχαρ. Το ηιτθμα είναι πωσ κα οργανϊςουμε τισ δυνάμεισ μασ ςτθν Ελλάδα
*...+. Δεν είναι ςωςτό να βάλουμε ότι δεν μποροφμε να φτιάξουμε παράνομεσ οργανϊςεισ.
*...+ Εμείσ πρζπει να επιμείνουμε ςτθ δθμιουργία παράνομων οργανϊςεων: Ζτςι μπορεί να
 320

ςτακεί και κλιμάκιο. Και να μθν αποκλείςουμε τθν άποψθ για χρθςιμοποίθςθ άλλου
ςχιματοσ.

Δεν νομίηω ςωςτι τθν άποψθ να περιοριςτεί θ ΕΔΑ μόνο ςε εκλογικά κζντρα είτε
περιφερειακά Γραφεία».

Το Ρρακτικό καταγράφει τθν εξισ Απόφαςθ: «Ο ς. Κ. Κολιγιάννθσ να φζρει ωσ αφριο

βράδυ προτάςεισ για τθ λφςθ του προβλιματοσ τθσ οργάνωςθσ των παράνομων
οργανϊςεων ςτθν Ελλάδα».

Θ γραπτι «Απόφαςθ του ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ για τθν εφαρμογι τθσ απόφαςθσ για
αναςφνταξθ των κομματικϊν δυνάμεων», (29 Μαΐου 1957), με τον υπότιτλο «Ρρόταςθ»,
πρότεινε τα εξισ:

Τθ δθμιουργία καινοφργιου παράνομου μθχανιςμοφ.

Τθ διάλυςθ των ΚΟ του ΚΚΕ που υπιρχαν πριν τθν 6θ Ολομζλεια και τθν
προςχϊρθςθ των μελϊν τουσ ςτθν ΕΔΑ.

Τθ δθμιουργία καινοφργιων ΚΟ του ΚΚΕ και τθ διαμόρφωςθ κακοδθγθτικοφ

κλιμακίου ςτθν Ελλάδα.

Τθν ζνταξθ όλων των μελϊν του ΚΚΕ - μελϊν των ΚΟ του ΚΚΕ ςτθν Ελλάδα ςτισ
μαηικζσ οργανϊςεισ και τθν ΕΔΑ, με εξαίρεςθ των παράνομων και όςων δοφλευαν ςτον
παράνομο τεχνικό μθχανιςμό και μερικϊν μελϊν και ςτελεχϊν (κακοριςμζνων ονομαςτικά)
που κα κακόριηε θ τοπικι κακοδιγθςθ.

Τα ςτελζχθ του ΚΚΕ που ιταν ςε κακοδθγθτικά όργανα τθσ ΕΔΑ να μθν
οργανωκοφν ςτισ ΚΟ του ΚΚΕ τθσ ςυνοικίασ τουσ, του ςυνδικάτου ι τόπου δουλειάσ τουσ,
αλλά να βρίςκονται ςε απευκείασ κακοδθγθτικι ςχζςθ με τθν κεντρικι ομάδα του ΚΚΕ που
δουλεφει ςτθν κακοδιγθςθ τθσ ΕΔΑ.

Καμιά οργανωτικι ςχζςθ μεταξφ των οργανϊςεων του ΚΚΕ και των οργανϊςεων
τθσ ΕΔΑ.

Το Κλιμάκιο τθσ ΚΕ να ςυντονίηει μόνο κάκετα τθν νόμιμθ με τθν παράνομθ

δουλειά.

Τζλοσ, θ Απόφαςθ ςθμείωνε:

«Τισ ςκζψεισ και τισ προτάςεισ που υπάρχουν να γίνει αυτό (θ αξιοποίθςθ των
νόμιμων δυνατοτιτων) με τθν οργάνωςθ των νόμιμων δυνάμεων ςε ζνα «νόμιμο» κόμμα
που κα ανικει ςτο ςυναςπιςμό τθσ ΕΔΑ, το ΡΓ δεν τισ απορρίπτει. Κεωρεί όμωσ ότι ςιμερα
δεν υπάρχουν οι εγγυιςεισ κυρίωσ ςτο ηιτθμα τθσ πλαιςίωςισ του με ςτελζχθ ικανά,
ζμπειρα και αφοςιωμζνα ϊςτε να αποφευχκοφν άλλοι κίνδυνοι»790.

Ϋςτόςο, θ πρόταςθ που ςτάλκθκε ςτθν ΚΕ του ΚΚΣΕ, με ςχετικό ςθμείωμα του Κ.
Κολιγιάννθ, θμερομθνίασ 30 Λουλίου 1957, ενθμζρωνε για τθν απόφαςθ - πρόταςθ του ΡΓ
να ιδρφςει νζο νόμιμο κόμμα. Αναλυτικότερα το Σθμείωμα του Κ. Κολιγιάννθ εξζκετε
ανάμεςα ςε άλλα:

790
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 151323, Απόθαζε ηνπ ΠΓ γηα ηελ εθαξκνγή ηεο απόθαζεο
γηα ηελ αλαζύληαμε ησλ θνκκαηηθώλ δπλάκεσλ, 29 Μαΐνπ 1957.
 321

«Σιμερα ςτθν Ελλάδα από οργανωτικι άποψθ υπάρχει μια όχι τελείωσ
ξεκακαριςμζνθ κατάςταςθ ςαν κλθρονομιά τθσ προ τθσ VI Ολομζλειασ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ
κατάςταςθσ.

*...+ Υπάρχουν πολλζσ ενδείξεισ και ςε οριςμζνεσ περιπτϊςεισ και αποδείξεισ ότι
αυτζσ οι Ρ.Κ.Ο. είναι διαβρωμζνεσ από τον εχκρό και θ διάβρωςθ αυτι φαίνεται να μθν
αφινει ζξω και το Κλιμάκιο τθσ ΚΕ που υπιρχε και τον κεντρικό μασ μθχανιςμό ςτθν
Ελλάδα.

[...+ Θ απόφαςι μασ είναι να τισ εγκαταλείψουμε όλεσ αυτζσ τισ Ρ. Κ. Ο και τουσ
μθχανιςμοφσ (τα μζλθ τουσ να πάνε ςτθν ΕΔΑ) και να φτιάςουμε νζεσ ΚΟ και μθχανιςμοφσ.
*...+ και οι άλλοι οργανωμζνοι κομματικά κομμουνιςτζσ να μποροφνε να ανικουν και ςτθν
ΕΔΑ.

[...+ 3. Σιμερα το επαναςτατικό κίνθμα ςτθν Ελλάδα το εκφράηει βαςικά το νόμιμο

κίνθμα, θ ΕΔΑ *...+ θ δουλειά ςτισ μαηικζσ οργανϊςεισ όπωσ και ςτθ βουλι, Διμουσ κλπ.
βαςικά κακοδθγείται μζςω τθσ νόμιμθσ δουλειάσ (ΕΔΑ).

*...+ 4. Ανζφερα πιο πάνω τισ βαςικζσ ςκζψεισ που μασ οδιγθςαν τελικά ςτθν
πρόταςθ του ΡΓ να επιχειριςουμε τθ δθμιουργία ενόσ «νόμιμου» κόμματοσ με αρχζσ αυτζσ
τθσ προγραμματικισ διακιρυξθσ του ΚΚΕ κάτω από το οποίο να βροφνε ςτζγθ ν’
αναπτφξουμε «νόμιμα» πλοφςια επαναςτατικι δράςθ όλοι ςχεδόν οι κομμουνιςτζσ που
ηοφνε ςτθν Ελλάδα, εκτόσ από ελάχιςτεσ εξαιρζςεισ. Ρλάι και πίςω από ζνα τζτοιο κόμμα να
υπάρχει ζνασ παράνομοσ μθχανιςμόσ και ζνασ ςκελετόσ παράνομθσ οργάνωςθσ του ΚΚΕ και
Κλιμάκιο τθσ κακοδιγθςθσ του ΚΚΕ που κα κακοδθγεί αυτό το «νόμιμο κόμμα» και όλθ
γενικά τθ δουλειά ςτθν Ελλάδα. *...+ Θ ΕΔΑ λειτουργεί μεν ςαν κόμμα, είναι όμωσ
ςυναςπιςμόσ κομμάτων. *...+ Θ διαφορά κα είναι ότι ζνα από αυτά κα είναι το νζο κόμμα
που κα αποτελείται από τουσ κομμουνιςτζσ που ανικουν και ςιμερα ςτθν ΕΔΑ *...+

*...+ Θ οργάνωςθ τθσ νεολαίασ -ΕΡΟΝ- που ςιμερα είναι παράνομθ κα διαλυκεί
ςφμφωνα και με το πνεφμα των αποφάςεων τθσ VII Ολομζλειασ.

*...+ Το ςθμείωμα αυτό γράφτθκε ςαν επεξθγθματικό αντίςτοιχθσ απόφαςθσ -

πρόταςθσ του ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ»791.

Ρροσ τθν ΚΕ του ΚΚΣΕ ςτάλκθκε και Σθμείωμα του Λ. Στρίγγου, με θμερομθνία 17
Σεπτεμβρίου 1957. Στο Σθμείωμά του, ο Λ. Στρίγγοσ απζρριπτε τθν πρόταςθ δθμιουργίασ
νζου κόμματοσ.

Στο δίμθνο Αυγοφςτου-Σεπτεμβρίου 1957 είναι επίςθσ κατατεκειμζνα ςτο ΡΓ τθσ ΚΕ

του ΚΚΕ (δεν είναι γνωςτό αν ζχουν ςταλεί και ςτθν ΚΕ του ΚΚΣΕ) δυο ςθμειϊματα ςχετικά
με το κζμα, ζνα του Αντϊνθ Μπριλάκθ, αναπλθρωματικοφ μζλουσ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, μζλουσ
τθσ ΔΕ τθσ ΕΔΑ και βουλευτι και το άλλο του Μ. Βαφειάδθ, μζλουσ του ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ.

Το Σθμείωμα του Αντ. Μπριλάκθ792 αναφζρεται αναλυτικά ςτθν ίδρυςθ, τθ δομι και
το χαρακτιρα τθσ ΕΔΑ.

Για το ηιτθμα τθσ αναδιοργάνωςθσ των κομματικϊν δυνάμεων ςτθν Ελλάδα

προτείνει:

791
Αξρείν ΚΚΔ, Έγγξαθν 106057. Τιηθά από ηε ζπδήηεζε πνπ έγηλε ην 1957 γηα ην
θνκκαηηθό-νξγαλσηηθό δήηεκα. (Γξάκκαηα, ΢εκεηώκαηα θαη Πξνηάζεηο).
792
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 139542, ΢εκείσκα – γλώκε ηνπ Α. Μπξηιιάθε γηα ην
θνκκαηηθό νξγαλσηηθό πξόβιεκα (λνκηκνπνίεζε ΚΚΔ) 11/8/1957.
 322

«Να περιορίςουμε τισ ΡΚΟ ςε ςτενζσ ευκολοκίνθτεσ με εφεδρικό μθχανιςμό*...+

Πλοι οι άλλοι ςφντροφοι που τϊρα ανικουν ςτισ ΡΚΟ, πρζπει να περάςουν ςτθν ΕΔΑ και να
βοθκιςουν ςτθν οργάνωςθ τθσ πολιτικισ δουλειάσ.

Εκτόσ αυτοφ πρζπει να οργανϊςουμε όλεσ τισ κομματικζσ δυνάμεισ που βρίςκονται
ςτθν ΕΔΑ *...+ Ραράλλθλα *...+ να δρουν επίςθσ και ξεχωριςτοί μθχανιςμοί των δυνάμεων
του ςοςιαλιςτικοφ κόμματοσ και του δθμοκρατικοφ κόμματοσ».

Το ςθμείωμα του Μάρκου Βαφειάδθ793 αναφζρει:

«Λ. Ρωσ άρχιςε και ζφκαςε να γίνει απόφαςθ τθσ πλειοψθφίασ του ΡΓ θ ιδζα για τθ
δθμιουργία του “νζου κόμματοσ”: 1) Οι πρϊτεσ φωνζσ γφρω από αυτό το πρόβλθμα
ακοφςτθκαν ςε μια κομματικι ςυνζλευςθ των πολιτικϊν προςφφγων ςτθν Ρολωνία το
Νοζμβρθ-Δεκζμβρθ το 1956 από 1-2 ς., που όπωσ φάνθκε και από τισ ομιλίεσ τουσ,
γενικότερα είχαν ςοβαρά γλιςτριςει ςτα πλοκάμια του ανακεωρθτιςμοφ και του ςάπιου
φιλελευκεριςμοφ όχι μονάχα ςτα οργανωτικά προβλιματα. Από ςυηθτιςεισ που γινικαν
μαηί τουσ φάνθκε ότι οι αντιλιψεισ αυτζσ δεν ιταν και ζξω από τθν επίδραςθ κφκλων τθσ
ελλθνικισ πρεςβείασ ςτθ Βαρςοβία όπωσ και άλλων ελλθνικϊν εμπορικϊν αντιπροςωπειϊν,
που ερχόντουςαν ςτθν Ρολωνία και μετζφερναν γνϊμεσ.

2. Σε μια ςειρά ανκρϊπουσ γράφτθκαν απ’ τον Σωμερίτθ -ςοςιαλιςτι τθσ άκρασ
δεξιάσ - και φανατικό εχκρό του ΚΚΕ.

*...+ 4. Από κφκλουσ τθσ ΕΔΑ - κακοδθγθτζσ τθσ ΕΔΑ όχι μονάχα από ςυντρόφουσ ςαν
τον Θλιοφ *...+, αλλά και από τουσ ςυντρόφουσ που είνε αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ του
ΚΚΕ.

5. Από 2-3 ςυντρόφουσ, που δοφλεψαν ςτθν Ελλάδα με κφριουσ φορείσ τον
Τηεφρϊνθ - Βελι και απ’ το ΡΓ τθν πλειοψθφία του. *...+».

Κατά του νζου κόμματοσ επιχειρθματολογεί ωσ εξισ:

«ΛΛ. «Νζο Κόμμα» νόμιμο-μιςονόμιμο όπωσ και να το παςαλείψεισ λζγοντάσ το

μαρξιςτικό-λενινιςτικό ςθμαίνει και αλλαγι του προγράμματοσ του κόμματοσ, άρνθςθ του
προγράμματόσ του. *...+ 2) Πλεσ οι ςυηθτιςεισ μζχρι ςιμερα φζρνουν τον ακϊο τίτλο:
τρόποσ οργάνωςθσ των κομματικϊν μασ δυνάμεων ι “οργανωτικό ηιτθμα”. Θ ουςία τουσ
όμωσ είναι θ διάλυςθ του ΚΚΕ».

Ϋσ προσ το «Τι πρζπει να γίνει», υποςτιριξε ότι το κλιμάκιο τθσ ΚΕ ςτθν Ελλάδα
ζπρεπε να κακοδθγεί όλθ τθ δουλειά, νόμιμθ και παράνομθ.

Το ΚΚΣΕ απάντθςε με επιςτολι του ςτο ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, το 1957794. Θ άποψθ του
ΚΚΣΕ διατυπϊκθκε ωσ εξισ:

«Εκφράηουμε τθν αμφιβολία για το ςκόπιμο τθσ αναςυγκρότθςθσ τθσ ΕΔΑ που
προτείνεται και τοφτο για δυο λόγουσ: ο οργανωτικόσ διαχωριςμόσ των κομμουνιςτϊν από
τα άλλα μζλθ τθσ ΕΔΑ, θ υποτικζμενθ νόμιμθ ςυηιτθςθ μζςα ςτο πλαίςιο του νόμιμου
κόμματοσ των προβλθμάτων του κομμουνιςτικοφ κινιματοσ κα επιςφρει τθν προςοχι τθσ
αςφάλειασ και μπορεί νάχει για επακόλουκο τθ διάλυςθ του νζου κόμματοσ, ςαν
καμουφλαριςμζνου κομμουνιςτικοφ κόμματοσ.
793
Αξρείν ΚΚΔ. Έγγξαθν 60126. Γξάκκα ηνπ Μ. Βαθεηάδε πξνο ην ΠΓ ηνπ ΚΚΔ,
ζρεηηθά κε ηελ Απόθαζε ¨γηα δεκηνπξγία λένπ Κόκκαηνο¨ - 16/9/1957.
794
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 151398. Δπηζηνιή ηνπ ΚΚ΢Δ ζην ΠΓ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ γηα
ην Κνκκαηηθφ Εήηεκα 1957. Γελ είλαη πξνζδηνξηζκέλε ε αθξηβήο εκεξνκελία.
 323

*...+Είναι πολφ πικανό πωσ οι κομμουνιςτζσ τθσ Ελλάδασ κα ςτερθκοφν τθ

δυνατότθτα να ςυηθτοφν τισ κομματικζσ τουσ υποκζςεισ ςτο πλαίςιο του νζου κόμματοσ των
εργαηομζνων, ενϊ τα βαςικά ςτελζχθ των κομμουνιςτϊν κα επιςθμανκοφν εφκολα από τθν
αςφάλεια και κα καταδιωχκοφν.

Από το άλλο μζροσ, αν οι ςοςιαλιςτζσ και οι δθμοκράτεσ ενωκοφν ςε αυτοτελι

κόμματα, τα κόμματα αυτά κα είναι λιγάρικμα (μικρά), αλλά κα ζχουν αξιϊςεισ για ιςότιμθ
κακοδιγθςθ ςτθν ΕΔΑ.

Το πρόγραμμα άμεςων αιτθμάτων του ΚΚΕ που δουλεφτθκε από το ΚΚΕ ςτθν 6θ και
7θ ολομζλεια τθσ ΚΕ αναδθμοςιεφτθκε ςτο όργανο τθσ ΕΔΑ - ςτθν εφθμερίδα «Αυγι» και
κυκλοφορεί νόμιμα ςτθν Ελλάδα. Αυτό το πρόγραμμα με μερικζσ αλλαγζσ κα μποροφςε να
γίνει και πρόγραμμα τθσ ΕΔΑ.

[...+1. Ραρά τθν οργανωτικι τθσ αδυναμία, θ ΕΔΑ ζχει ςυμπάκειεσ ανάμεςα ςτουσ
εργαηόμενουσ τθσ Ελλάδασ. Αν ςτο επικείμενο ςυνζδριο τθσ ΕΔΑ γινόταν θ επεξεργαςία του
πολιτικοφ προγράμματοσ ςτο πνεφμα περίπου τθσ Ρρογραμματικισ διακιρυξθσ τθσ 7θσ
Ολομζλειασ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, κα μποροφςε να ςυνενωκοφν γφρω ς’ αυτό το πρόγραμμα
ακόμα πιο πλατιζσ μάηεσ.

Ραράλλθλα με τθν εκλαΐκευςθ του τζτοιου προγράμματοσ ζχει πρωταρχικι ςθμαςία

θ οργανωτικι ςτερζωςθ τθσ ΕΔΑ, θ δθμιουργία κομματικϊν τθσ οργανϊςεων παντοφ και
ιδιαίτερα ςτο χωριό.

Για ςυμμετοχι ς’ αυτι τθ δουλιά μζςα ςτα πλαίςια τθσ ΕΔΑ πρζπει να τραβθχτεί ο
μεγαλφτεροσ δυνατόσ αρικμόσ κομμουνιςτϊν και ςυμπακοφντων.

*...+ Οι προκείμενεσ παρατθριςεισ να ανακοινωκοφν ςτο μζλοσ του Ρολιτικοφ

Γραφείου τθσ ΚΕ του ΚΚΕ ς. Ραρτςαλίδθ».

Τελικά, το ΡΓ ειςθγικθκε ςτθν 8θ Ολομζλεια ανάλογθ πρόταςθ.

3.A.37.γ. Θ 8θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ (5-10 Ιανουαρίου 1958)

Θ 8θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ ςυνιλκε ςτθν Τςεχοςλοβακία.

Τισ εργαςίεσ τθσ Ολομζλειασ παρακολοφκθςαν, φςτερα από πρόςκλθςθ του ΡΓ,
αντιπροςωπεία τθσ ΚΕ του ΚΚ Τςεχοςλοβακίασ, αποτελοφμενθ από τουσ Σόουτςεκ και
Μοράβιτσ και από τθν ΚΕ του Εργατικοφ Κόμματοσ ΢ουμανίασ θ Γκιηζλα Βάισ.

Στθν 8θ Ολομζλεια, το ΡΓ ζκεςε και το ηιτθμα τθσ «πάλθσ κατά του

ανακεωρθτιςμοφ και του ςεχταριςμοφ και τθν περιφροφρθςθ τθσ ενότθτασ του κόμματοσ»,
ςτθ βάςθ ςχετικισ απόφαςισ του με θμερομθνία 10 Οκτωβρίου 1957795.

Θ απόφαςθ αναφζρεται ςτθν «αντικομματικι δράςθ τθσ φραξιονιςτικισ ομάδασ

του Ηαχαριάδθ, που ενκαρρφνεται και από τθν αντικομματικι «ιδζα τθσ ανατροπισ τθσ

795
Αξρείν ΚΚΔ. Έγγξαθν 200299. Απφθαζε ηνπ ΠΓ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ κε ηίηιν: Ζ
πάιε θαηά ηνπ αλαζεσξεηηζκνχ θαη ζερηαξηζκνχ θαη ε πεξηθξνχξεζε ηεο ελφηεηαο ηνπ
Κφκκαηνο 30/10/1957.
 324

γραμμισ του 20οφ Συνεδρίου του ΚΚΣΕ». Αναφζρεται ςτθ «φραξιονιςτικι δράςθ τθσ
ομάδασ Ηαχαριάδθ ςτθν ΚΟ Τςεχοςλοβακίασ».

Ειδικότερα, θ ειςιγθςθ ςτο κεφάλαιο «Θ πάλθ με τον ανακεωρθτιςμό»

αναφζρκθκε ςτθ διαπίςτωςθ τθσ ςφςκεψθσ των Κομμουνιςτικϊν και Εργατικϊν κομμάτων
ότι «ςτθν πορεία τθσ πάλθσ για τθν εξάλειψθ των ςυνεπειϊν τθσ προςωπολατρείασ -του
δογματιςμοφ, εμφανίςτθκε κι άλλοσ κίνδυνοσ -ο ανακεωρθτιςμόσ- ο δεξιόσ οπορτουνιςμόσ,
που ςτο ςθμερινό ςτάδιο τθσ πάλθσ αντιπροςωπεφει τον βαςικό κίνδυνο»796.

Για τον ανακεωρθτιςμό ςτθν Ελλάδα, θ ειςιγθςθ ανζφερε ωσ χαρακτθριςτικι τθν

ακόλουκθ άποψθ:

«Σιμερα ςτθν Ελλάδα δεν μπορεί να διεξαχκεί με επιτυχία αντιιμπεριαλιςτικόσ,

αντιαμερικανικόσ αγϊνασ. Αλλαγι προσ το δθμοκρατικότερο μποροφμε να πετφχουμε ςτθν
Ελλάδα μόνο αν ζρκει μ’ ζναν οποιοδιποτε τρόπο ςτθν εξουςία, το Κζντρο. Γι’ αυτό πρζπει
να υποςτθρίξουμε χωρίσ όρουσ το Κζντρο να ζρκει ςτθν εξουςία»797.

Θ ειςιγθςθ επιςιμαινε εκδθλϊςεισ ανακεωρθτιςμοφ, αλλά με διαφορετικι μορφι,

και ςτουσ πολιτικοφσ πρόςφυγεσ. Εκτιμοφςε ότι οι κφριοι εκπρόςωποι του «άλλου είδουσ»
ανακεωρθτιςμοφ είχαν ςυναςπιςτεί ςε ομάδα γφρω από το Μάρκο Βαφειάδθ (που ιταν
τότε μζλοσ του ΡΓ) και ανζπτυςςαν φραξιονιςτικι δράςθ. Οι βαςικζσ τουσ τάςεισ
ςτρζφονταν - ςφμφωνα με τθν ειςιγθςθ - ενάντια ςτο δθμοκρατικό ςυγκεντρωτιςμό.
Κεωροφςαν λακεμζνθ - ωσ προϊόν ςυμβιβαςμοφ με το ηαχαριαδιςμό - τθν απόφαςθ τθσ 6θσ
Ολομζλειασ τθσ ΚΕ, κακϊσ και τθσ 7θσ και ηθτοφςαν τθν ανακεϊρθςι τουσ.

Θ ειςιγθςθ ςθμείωνε ότι τθ δυνατότθτα του ειρθνικοφ δρόμου περάςματοσ από

τον καπιταλιςμό ςτο ςοςιαλιςμό οι ανακεωρθτζσ - οπορτουνιςτζσ διαςτρζφοντασ το νόθμά
τθσ προςπακοφςαν να τθν παρουςιάςουν ωσ μοναδικι. Κεωροφςαν, επίςθσ, ότι ο
ειρθνικόσ τρόποσ περάςματοσ κα πραγματοποιοφνταν χωρίσ ταξικι πάλθ και χωρίσ τθ
δικτατορία του προλεταριάτου798.

Το τελευταίο κεφάλαιο τθσ ειςιγθςθσ αναφερόταν ςτο ηιτθμα των ςχζςεων

ανάμεςα ςτα Κομμουνιςτικά Κόμματα. Ενθμζρωνε ότι πάνω ςε αυτό το ηιτθμα, ςτισ
Συςκζψεισ τθσ Μόςχασ παρουςιάςτθκαν οριςμζνεσ απόψεισ που δεν κρίκθκαν ςωςτζσ.
Συγκεκριμζνα, ο Ραλμίρο Τολιάτι, Γενικόσ Γραμματζασ του ΚΚ Λταλίασ (και τελευταίοσ
γραμματζασ τθσ ΚΔ), είχε διατυπϊςει οριςμζνεσ αντιρριςεισ ςχετικά με τθν
αναγκαιότθτα ζκδοςθσ κεντρικοφ περιοδικοφ από τα κομμουνιςτικά κόμματα, κακϊσ
επίςθσ και ςχετικά με το χαρακτιρα των ΚΚ εκείνθ τθν περίοδο. Θ ειςιγθςθ ενθμζρωνε
ότι τελικϊσ οι αντιρριςεισ αυτζσ είχαν υπερνικθκεί κακϊσ και οριςμζνοι διςταγμοί τθσ
πολωνικισ αντιπροςωπείασ ςτο ηιτθμα των ςχζςεων του ΚΚΣΕ με τα άλλα κόμματα.

Στο δεφτερο κζμα, «Θ κατάςταςθ ςτθν Ελλάδα και τα κακικοντα του Κόμματοσ», θ
ειςιγθςθ αςχολικθκε με τθν οργανωτικι κατάςταςθ του κόμματοσ και τθ ςχζςθ του με τθν
ΕΔΑ.

Θ ειςιγθςθ ανζφερε ότι το ΡΓ ςυμβουλεφτθκε και τα αδελφά κόμματα

προκειμζνου να επιλζξει τθ ςωςτι λφςθ για τθ ςχζςθ του κόμματοσ με τθν ΕΔΑ και
πρότεινε:

796
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 8ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 23.
797
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 8ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 25.
798
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 8ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 29.
 325

«Αν θ ΕΔΑ ςτο ςυνζδριο που προετοιμάηει ψθφίςει ζνα πρόγραμμα που κα
ςτθρίηεται βαςικά ςτισ κεμελιακζσ κζςεισ τθσ Ρρογραμματικισ Διακιρυξθσ του
Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ τθσ Ελλάδασ για τθ δθμοκρατικι αλλαγι*...+ κι αν παράλλθλα με
τθν εκλαΐκευςθ του προγράμματοσ αυτοφ ςυγκεντρϊςει τθν προςοχι τθσ ςτθν οργάνωςθ
τθσ πάλθσ των διαφόρων ςτρωμάτων του λαοφ και πρϊτ’ απ’ όλα τθσ εργατικισ τάξθσ *...+
κα είναι δυνατόν να δυναμϊςει ςθμαντικά τθν επιρροι τθσ ςτο λαό. *...+ Οι κομμουνιςτζσ
και οι ςυμπακοφντεσ πρζπει να μπουν ςτθν ΕΔΑ για να δουλζψουν μζςα ςτισ γραμμζσ τθσ,
για να τθ μετατρζψουν ςε μαηικό κόμμα, ικανό να οργανϊςει τισ δυνάμεισ και να
κακοδθγιςει τον αγϊνα τθσ εργατικισ τάξθσ, τθσ αγροτιάσ και των άλλων εργαηομζνων
ςτρωμάτων. Δεν πρζπει να επιδιϊξουνε να οργανωκοφνε οι κομμουνιςτζσ ιδιαίτερα μζςα
ςτθν ΕΔΑ γιατί αυτό κα μποροφςε να διευκολφνει τα χτυπιματα τθσ Αςφάλειασ ενάντια
ςτουσ κομμουνιςτζσ και κα ζβαηε ςε κίνδυνο τθν ίδια τθν νόμιμθ φπαρξθ τθσ ΕΔΑ *...+ Θ ΕΔΑ
είναι ενιαίο κόμμα, με πλατφ όμωσ χαρακτιρα. Τα όργανά τθσ και ςτθ βάςθ και ςτισ πόλεισ
και ςτισ περιοχζσ και ςε πανελλαδικι κλίμακα εκλζγονται δθμοκρατικά απ’ τα μζλθ τθσ ΕΔΑ
και απ’ τισ ςυνδιαςκζψεισ και το ςυνζδριο των αντιπροςϊπων των οργανϊςεων. *...+ Θ κζςθ
μασ είναι ότι και ςτθν κακοδιγθςι τθσ θ ΕΔΑ πρζπει να λειτουργεί ςαν ενιαίο κόμμα. Να
μθν ζχει δθλαδι κανζνα κόμμα βζτο για κανζνα ηιτθμα και οι αποφάςεισ τθσ να παίρνονται
κατά πλειοψθφία. *...+»799.

Στο τρίτο κζμα, θ ειςιγθςθ, εκτιμοφςε ότι ο Μ. Βαφειάδθσ θγείτο τθσ

φραξιονιςτικισ ομάδασ που υποςτιριηε ότι θ 6θ Ολομζλεια δεν ζκανε «ριηικό ξεκακάριςμα»
τθσ ΚΕ από το ςεχταριςμό - δογματιςμό τθσ προθγοφμενθσ θγεςίασ και γι’ αυτό καταλόγιηε
ευκφνεσ ςτο ΡΓ.

Το «κομματικό - οργανωτικό» ηιτθμα ιταν το κυριότερο που απαςχόλθςε τθν 8θ

Ολομζλεια.

Ο Μ. Βαφειάδθσ υποςτιριξε:

«Διαφϊνθςα κατθγορθματικά να δθμιουργθκεί «Νζο νόμιμο μαρξιςτικό-λενινιςτικό

κόμμα», όπωσ λζγονταν. Διαφωνοφςαν και οι ς. Γκρόηοσ και Κζοσ, διαφωνοφςε και ο ς.
Στρίγκοσ, γιατί όπωσ ζλεγε, ενϊ όλεσ οι ςυνκικεσ είναι ϊριμεσ να δθμιουργθκεί ζνα τζτοιο
κόμμα δεν πρζπει να προχωριςουμε γιατί δεν μποροφμε να εξαςφαλίςουμε κακοδιγθςθ
με εγγυιςεισ *...+ Στο μεταξφ οφτε ζνα μζλοσ τθσ Κεντρικισ Επιτροπισ και του Ρολιτικοφ
Γραφείου δεν πιγε μζχρι ςιμερα ςτθν Ελλάδα να δει από κοντά τι γίνεται *...+ Για το 8ο
Συνζδριο: Υπάρχει απόφαςθ τθσ 6θσ Ολομζλειασ. Μζχρι τελευταία όχι μονάχα δεν γινόνταν
ςκζψθ για ςυνζδριο, αλλά ο ς. Κϊςτασ Κολιγιάννθσ είχε τθ γνϊμθ ότι δε κα πρζπει να γίνει
ςυνζδριο, γιατί δεν ζχει να κάνει τίποτε περιςςότερο από τθν 6θ και 7θ Ολομζλεια. Αυτι τθ
γνϊμθ τθν ζχει πει και ανοιχτά ςε αχτίφ ςτελεχϊν, τον Απρίλθ. Αλλαξε γνϊμθ, μόνο
τελευταία φςτερα από τθν Ταςκζνδθ και πρόταςθ απ’ το ς. Ραρτςαλίδθ»800.

Για τθ ςχζςθ ΚΚΕ-ΕΔΑ υποςτιριξε:

«...Εξακολουκϊ να ζχω τθ γνϊμθ ότι το κόμμα μπορεί και κα πρζπει και

επιβάλλεται να υπάρχει και να δρα ςτθν Ελλάδα, όχι απλϊσ ςαν ζνα κζντρο κακοδθγθτικό,
αλλά με τισ οργανϊςεισ του. Ναι. Ραρά τισ αποτυχίεσ»801.

Ο Λεωνίδασ Στρίγκοσ, ςτθν ομιλία του, υποςτιριξε ότι:

799
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 8ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 59-60.
800
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 8ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 82-83.
801
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 8ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 94-95.
 326

«...δεν κα πρζπει να μπερδεφουμε τθν ΕΔΑ με το ΚΚΕ, όπωσ κάνει ο ς. Βαφειάδθσ.

Άλλο είναι θ ΕΔΑ, που μζςα ς’ αυτι κα δουλεφουν οι κομμουνιςτζσ, άλλο το κομματικό
κζντρο που κα ςυνδζεται με τθν ΕΔΑ και τισ μαηικζσ οργανϊςεισ και άλλο το Κλιμάκιο του
Ρολιτικοφ Γραφείου, που κα κακοδθγεί όλθ τθ δουλιά του κομματικοφ κζντρου»802.

Απαντϊντασ ςτουσ ιςχυριςμοφσ του Μ. Βαφειάδθ, ανζφερε:

«...Θ μόνθ φορά, ςφντροφοι, που διατφπωςε επιφυλάξεισ, απλζσ επιφυλάξεισ πάνω
ςτθ λφςθ αυτι, είναι λίγεσ μζρεσ πριν να ξεκινιςουμε από τθν ζδρα μασ για εδϊ. Αυτό τι
δείχνει; Αυτό δείχνει, ότι ο ς. Μάρκοσ Βαφειάδθσ, ςτθν προςπάκειά του να δικαιολογιςει
και να ςτερεϊςει τθ φραξιονιςτικι δουλιά που ζκανε, επιχείρθςε να βρει μια
πλατφόρμα»803.

Ο Θλίασ Καρράσ υποςτιριξε:

«Θ πρόταςθ του Ρολιτικοφ Γραφείου για διάλυςθ των κομματικϊν οργανϊςεων που
υπάρχουν ςτθν Ελλάδα και το πζραςμα των μελϊν του ςτθν ΕΔΑ, για τισ ςυνκικεσ που
υπάρχουν ςιμερα ςτθν Ελλάδα *...+ δεν πρζπει να γίνει. Γιατί θ απόφαςι μασ αυτι δεν
μπορεί να κρατθκεί μυςτικι και ζτςι όχι μόνο δε κα βοθκιςει να πλθςιάςουμε περιςςότερα
ςτρϊματα του ελλθνικοφ λαοφ για να πραγματοποιθκεί το πατριωτικό μζτωπο, που είναι
εγγφθςθ για τθν αλλαγι, αλλά κα εμποδίςει *...+ Νομίηω, πωσ θ απόφαςθ του Ρολιτικοφ
Γραφείου για το δυνάμωμα και τθ μαηικοποίθςθ τθσ ΕΔΑ είναι ςωςτι»804.

Ο Μ. Ρορφυρογζνθσ ζκεςε το ερϊτθμα αν επαρκοφςε θ πρόταςθ του ΡΓ για τθν

αντιμετϊπιςθ του προβλιματοσ και υποςτιριξε ότι ιταν απαραίτθτθ θ «φπαρξθ οργάνωςθσ
ςε βαςικά κζντρα και ςε βαςικοφσ κλάδουσ, ιδιαίτερα ςυνδικαλιςτικοφσ, μιασ μικρισ
ομάδασ, θ οργάνωςθ μιασ μικρισ ομάδασ παράνομων ςυντρόφων που κα βοθκοφν ςτον
τομζα τουσ ςτθν εφαρμογι των αποφάςεων *...+»805.

Ο Μ. Ρορφυρογζνθσ άςκθςε κριτικι ςτθ νζα κακοδιγθςθ γιατί δεν πιγε μζλοσ τθσ
ςτθν Ελλάδα, ςτα δυο χρόνια που μεςολάβθςαν από τθν ανάδειξι τθσ.

Ο Απ. Γκρόηοσ αναφζρκθκε ςτα προβλιματα του ΚΚΕ ςτθν προςφυγιά και ςτισ
ςυνκικεσ που το ΚΚΕ μετατράπθκε «ςε κόμμα εμιγκράτςιασ και ςε μεγάλο βακμό ςε
οργάνωςθ κοινωνικισ πρόνοιασ». Και κατζλθξε ςτο ςυμπζραςμα ότι «το μεγαλφτερο λάκοσ
τθσ θγεςίασ του κόμματοσ ιταν θ διατιρθςθ και λειτουργία κομματικϊν οργανϊςεων ςτο
εξωτερικό, θ απομάκρυνςι μασ από τθν Ελλάδα, θ άγνοια των προβλθμάτων των
εργαηομζνων τθσ Ελλάδασ. *...+ Αυτό που γίνεται ςτο ΚΚΕ είναι πρωτάκουςτο. Γιατί
Κομμουνιςτικό Κόμμα τθσ Ελλάδασ = Κομματικι Οργάνωςθ τθσ Ταςκζνδθσ; Σφντροφοι,
10.000 είναι αυτοί»806.

«...Να αρχίςει μελετθμζνθ *...+ προετοιμαςία τθσ Κεντρικισ Επιτροπισ ςτθν Ελλάδα,
αρχίηοντασ από το κζντρο *...+ με προοπτικι για τθν μετακίνθςθ τθσ πλειοψθφίασ τθσ
Κεντρικισ Επιτροπισ ςτθν Ελλάδα»807.

Ο Ρολφδωροσ Δανιθλίδθσ808 υποςτιριξε ότι ζπρεπε «ν’ αποκλειςκεί θ δθμιουργία

άλλου μαρξιςτικοφ κόμματοσ, με οποιαδιποτε ταμπζλα».

802
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 8ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 116.
803
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 8ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 121.
804
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 8ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 143.
805
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 8ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 152.
806
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 8ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 199.
807
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 8ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 203.
 327

Κατιγγειλε ότι το ΡΓ είχε ουςιαςτικά διαλφςει τθν Κεντρικι Επιτροπι Ελζγχου,

χωρίσ να το ανακοινϊνει οφτε ςτθν ΚΕ οφτε ςτα μζλθ τθσ ΚΕΕ.

Επίςθσ, αναφερόμενοσ ςτθν φραξιονιςτικι ομάδα κατιγγειλε ότι αυτι κακόριηε και
τουσ αντιπροςϊπουσ για το 8ο ςυνζδριο.

Ο Μ. Βαφειάδθσ, κατά τθ διάρκεια τθσ δευτερολογίασ του κατζκεςε γραπτι

διλωςθ προσ τθν 8θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, με τα εξισ βαςικά ςθμεία:

«Σφντροφοι,

1) Θ περιφροφρθςθ και το δυνάμωμα τθσ ενότθτασ του κόμματόσ μασ ιταν και είναι
πάνω απ’ όλα *...+

α) Καταδικάηω αποφαςιςτικά τον φραξιονιςμό που κάνουν ενάντια ςτθν

κακοδιγθςθ του κόμματοσ οι ς. Χατηισ, Καλλίνοσ, Γκριτηϊνασ και όποιοσ άλλοσ κάνει τζτοια
δουλιά ι κα αποπειρακεί να κάνει *...+.

*...+ γ) Αποκροφω κατθγορθματικά κάκε μομφι και κατθγορία εναντίον μου για
οποιαδιποτε φραξιονιςτικι ςχζςθ *...+.

2) Θ 6θ Ολομζλεια ζδωςε ςωςτι λφςθ ςτο κομματικό μασ πρόβλθμα. Αναγνωρίηω το

λάκοσ και καταδικάηω τισ αντιλιψεισ που διατυπϊκθκαν από μζνα ότι γίναν ςυμβιβαςμοί
ςτθν 6θ Ολομζλεια με τθν κλίκα Ηαχαριάδθ ςτα προβλιματα τθσ κακοδιγθςθσ.

3) Ιταν λάκοσ μου ότι ζβαλα ςτθ ςθμερινι ολομζλεια τισ ςκζψεισ μου ςε ςχζςθ με
το οργανωτικό πρόβλθμα.

4) Με τθν κατάςταςθ που δθμιουργικθκε *...+ είμαι ςφμφωνοσ μ’ οποιοδιποτε

μζτρο που κα κεωριςει αναγκαίο να πάρει θ ολομζλεια εναντίον μου»809.

Στο κλείςιμο ο Κ. Κολιγιάννθσ επζμεινε ςτθν πρόταςθ του ΡΓ, υποςτθρίηοντασ ότι
δεν επρόκειτο για διάλυςθ των κομματικϊν οργανϊςεων ςτθν Ελλάδα, γιατί δεν υπιρχαν
μαηικζσ κομματικζσ οργανϊςεισ.

Τελικά, με τθν πρόταςθ του ΡΓ ςυμφϊνθςαν και μζλθ του, όπωσ ο Λ. Στρίγκοσ και ο
Κ. Κζοσ που είχαν υποςτθρίξει ζνκερμα τθ ςυγκρότθςθ εκτεταμζνων κομματικϊν
οργανϊςεων.

Το τρίτο μζροσ τθσ Απόφαςθσ τθσ 8θσ Ολομζλειασ, αντιμετϊπιηε τθν αναςυγκρότθςθ
του Κόμματοσ ςτθν Ελλάδα ςτθν κατεφκυνςθ τθσ ειςιγθςθσ. Το μζροσ αυτό τθσ Απόφαςθσ
δεν ψθφίςτθκε από τον Μ. Βαφειάδθ και τον Θ. Καρρά.

Για το Μάρκο Βαφειάδθ θ 8θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ πιρε τθν παρακάτω απόφαςθ, με

μία αρνθτικι ψιφο (του ιδίου):

«Κακαιρεί το ς. Μάρκο Βαφειάδθ από μζλοσ του ΡΓ τθσ ΚΕ και τον απαλλάςςει από
κάκε κομματικι δουλειά ςτθν ΚΕ. Το ηιτθμά του κάρκει ςτο 8ο Συνζδριο του Κόμματοσ».810

Στο τζταρτο κζμα, «Σφγκλθςθ του 8ου ςυνεδρίου», θ ειςιγθςθ πρότεινε τθ

ςφγκλθςι του μζςα ςτο 1958.

808
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 8ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 222-225.
809
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 8ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 296.
810
Αξρείν ΚΚΔ, Ζ 8ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 353.
 328

Για λόγουσ περιφροφρθςθσ, δεν ορίςτθκαν ο τόποσ και ο ακριβισ χρόνοσ ςφγκλθςθσ
του Συνεδρίου και θ Απόφαςθ κρατικθκε μυςτικι.

Θ 8θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ ενζκρινε, με αρνθτικι ψιφο του Μάρκου Βαφειάδθ, τθν

πρόςλθψθ επτά τακτικϊν μελϊν, προερχομζνων από τα αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ. Θ
πρόςλθψθ αφοροφςε τουσ εξισ: Αντωνιάδθ Ρζτρο (ψευδϊνυμο του Αντϊνθ Μπριλλάκθ
που βριςκόταν ςτθν Ελλάδα), Βαςιλείου Δθμιτρθ (ψευδϊνυμο του Μανϊλθ Γλζηου που
βριςκόταν ςτθν Ελλάδα), Γεωργιάδθ Κωμά (ψευδϊνυμο του Γιάννθ Ραπαδθμθτρίου που
βριςκόταν ςτθν Ελλάδα), Τηεφρϊνθ Λεωνίδα, Δθμθτρίου Ράνο, Καρτςοφνθ Κανάςθ και
Ραπαγεωργίου Δθμιτρθ (Βελιςςάρθ).

3.A.37.δ. Εκτιμιςεισ - ΢υμπεράςματα

Θ απόφαςθ τθσ 8θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ, να προχωριςει ςτθ διάλυςθ των
κομματικϊν οργανϊςεων, δίχωσ άμεςο ςτόχο δθμιουργίασ νζων, αποτελοφςε κεμελιακό
λάκοσ, ενζργεια δεξιοφ οπορτουνιςτικοφ χαρακτιρα.

Μδιου χαρακτιρα λάκοσ ιταν θ αποδοχι, ακόμα και θ ζλλειψθ αντίδραςθσ ςτθ
μετατροπι τθσ ΕΔΑ ςε ενιαίο κόμμα, που ζγινε με απόφαςθ τθσ Αϋ Ρανελλαδικισ
Συνδιάςκεψθσ τθσ ΕΔΑ τον Λοφλιο του 1956, λίγουσ μινεσ μετά τθν 6θ Ρλατιά Ολομζλεια τθσ
ΚΕ του ΚΚΕ.

Στθν πρόταςθ του ΡΓ προσ τθν 8θ Ολομζλεια υπιρξε πολφ περιοριςμζνθ επιφφλαξθ
και αντίςταςθ εκ μζρουσ μελϊν τθσ ΚΕ811. Είχε προθγθκεί ζνασ χρόνοσ ζντονθσ διαπάλθσ και

811
Παξαηίζεηαη ε κεηαγελέζηεξε καξηπξία ηνπ Νίθνπ Κπξηαθίδε, πνπ καδί κε άιια
ζηειέρε ηνπ Κφκκαηνο αξλήζεθαλ λα ζπκκνξθσζνχλ κε ηελ απφθαζε δηάιπζεο ησλ Κ.Ο.:
«Μεξηθνύο ζπληξόθνπο, πνπ θξαηνύζακε από ην 1956 θαη πξηλ ζηηο Κ.Ο., δελ καο
έπεηζε ε Απόθαζε ηεο 8εο Οινκέιεηαο ηνπ ’58 θαη κεξηθνί πξνρσξήζακε θαη ελώζακε ηηο
θνκκαηηθέο καο δπλάκεηο (θζάζακε ζε δύλακε 170 κειώλ ηνπ θόκκαηνο). ΢εκεηώλσ όηη ην
κεγαιύηεξν κέξνο απηώλ ησλ ζπληξόθσλ ήηαλ λένη ζηελ ειηθία θαη θπξίσο από ην ρώξν ηεο
΢πνπδάδνπζαο θαη ηελ εξγαηηθή ηάμε. Οη δπλάκεηο απηέο ήηαλ εληαγκέλεο ζηελ ΔΓΑ (πιελ 4
ζπληξόθσλ πνπ απνηεινύζακε ην Γξαθείν ηεο Κ. Οξγάλσζεο) θαη 6-7 ζπληξόθσλ λέσλ,
“αρξσκάηηζησλ”, πνπ θξαηνύζαλ κεραληζκό εηδηθό θαη πνπ βνήζεζε ζεκαληηθά ζηελ πεξίνδν
ηεο Γηθηαηνξίαο ην 1967. Οη δπλάκεηο απηέο πξσηνζηάηεζαλ ζηε καδηθή πάιε, ηδηαίηεξα ζην
ζπλδηθαιηζηηθό ρώξν θαη ην θνηηεηηθό θίλεκα. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθή ε παξνπζία καο ζηηο
κεγάιεο απεξγηαθέο θηλεηνπνηήζεηο ηνπ ’59 ησλ νηθνδόκσλ ηεο Αζήλαο. Ζ Κνκκαηηθή
Οξγάλσζε ιεηηνπξγνύζε απηά ηα ρξόληα απζηεξά ζπλσκνηηθά, ζπλδπάδνληαο ηελ παξάλνκε κε
ηε λόκηκε δνπιεηά.
(…) Ζ Κνκκαηηθή καο Οξγάλσζε ιεηηνύξγεζε θαιά απηά ηα 4 ρξόληα. δεκηνύξγεζε έλα
ζρεηηθά θαιό κεραληζκό. Αξρέο 1962 δύν ζηειέρε ηεο ΢πνπδάδνπζαο ήξζαλ ζε ζύγθξνπζε κε
ηνλ Αληώλε Μπξηιάθε. Σν Γξαθείν ηεο ΚΟ καο απνθάζηζε λα ζηείιεη ην ζ. Μαξίλν Πεηξνύληα
λα ζπδεηήζεη κε ηνλ Αλη. Μπξηιάθε. (…) Φπζηθά, όηαλ ζπλαληήζεθε ν Μπξηιιάθεο κε ηνλ ζ.
Πεηξνύληα, ηάραζε ν Μπξηιιάθεο θαη είπε πσο πξέπεη λα έξζεηε ζηελ ΔΓΑ λα δνπιέςεηε. Απηή
ε άπνςε είλαη ηεο Δθηειεζηηθήο ηεο ΔΓΑ. Φπζηθά, ππνρξεσζήθακε λα δεηήζνπκε ηε γλώκε ηνπ
Π.Γ., ζηείιακε ζύληξνθό καο λα πάεη ζην εμσηεξηθό, λα ζπδεηήζεη κε ηελ θαζνδήγεζε ηνπ
Κόκκαηνο. Πξάγκαηη, ήξζε ζε επαθή κε ηε Γξακκαηεία ηνπ Κόκκαηνο, πνπ ύζηεξα από 3-4
κέξεο ζπδήηεζεο έδσζε εληνιή λα δηαιπζεί ε Κνκκαηηθή Οξγάλσζή καο θαη λα πεξάζνπκε όινη
καο ζηε δνπιεηά ηεο ΔΓΑ. Έηζη θη έγηλε». [Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 473339. Μειέηε ηνπ Νίθνπ
Κπξηαθίδε γηα ηελ πνξεία ηνπ ΚΚΔ από ην 1943 – δηάιπζε ηεο 3εο Γηεζλνύο σο ηηο 21/4/1967,
ζει. 79-80].
 329

τελικά ζγινε δεκτι θ υπόδειξθ του ΚΚΣΕ του οποίου είχε ηθτθκεί θ γνϊμθ. Το ΚΚΣΕ
ςυνιςτοφςε τθ διάλυςθ των κομματικϊν οργανϊςεων, μθ ςφςταςθ νζων και διάχυςθ των
κομματικϊν μελϊν ςτθν ΕΔΑ.

Θ 8θ Ολομζλεια επζκτεινε τθ δεξιά οπορτουνιςτικι πολιτικι γραμμι τθσ 6θσ και τθσ
7θσ Ολομζλειασ και ςτθν οργανωτικι πολιτικι του Κόμματοσ. Θ κατάςταςθ μιςοδιάλυςθσ
των κομματικϊν οργανϊςεων ςτθν Ελλάδα, τα προβλιματα επικοινωνίασ του ΡΓ και τθσ ΚΕ
με αυτζσ, ενδεχομζνωσ και θ όχι πλιρθσ αντίλθψθ τθσ ΚΕ για τθν κατάςταςθ των
κομματικϊν δυνάμεων ςτθν Ελλάδα, δεν αποτελοφςαν λόγουσ που να δικαιϊνουν τθ λιψθ
τθσ ςυγκεκριμζνθσ Απόφαςθσ.

Θ μακρόχρονθ απουςία κομματικϊν οργανϊςεων είχε ςοβαρότατεσ ςυνζπειεσ ςε

όλουσ τουσ τομείσ τθσ δράςθσ του Κόμματοσ: τον ιδεολογικό, τον πολιτικό, τον οργανωτικό.
Το κόμμα, που περιορίςτθκε ουςιαςτικά ςτο εξωτερικό, με τισ κομματικζσ οργανϊςεισ των
πολιτικϊν προςφφγων ςτθν ΕΣΣΔ και τθν Τςεχοςλοβακία και το μθχανιςμό που διζκετε,
αποδυνάμωςε τισ προχποκζςεισ να αναλφει και να γενικεφει, με βάςθ τθν κομμουνιςτικι
ιδεολογία, τισ εξελίξεισ τθσ ελλθνικισ κοινωνίασ και τθν πείρα από τθν άμεςθ επαφι με τισ
λαϊκζσ μάηεσ. Θ δράςθ των κομμουνιςτϊν για τθν οργάνωςθ μαηικϊν αγϊνων ςε καμιά
περίπτωςθ δεν μποροφςε να ταυτιςκεί και εξαντλθκεί μζςω τθσ ΕΔΑ.

Θ απόφαςθ να ςυςτακεί ςτθν Ελλάδα ςτενό κομματικό κζντρο, με ςκοπό τον

ιδεολογικό και πολιτικό προςανατολιςμό των ςτελεχϊν του Κόμματοσ που δοφλευαν ςτθν
ΕΔΑ, δεν μποροφςε να καλφψει το κενό από τθν απουςία των κομματικϊν οργανϊςεων. Το
κομματικό κζντρο, αφοφ δεν ελεγχόταν από τθν κομματικι βάςθ, ιταν περιςςότερο
εκτεκειμζνο ςτθν πίεςθ αφομοίωςισ του από τθν κομματικι λειτουργία και το ιδεολογικό
ςυνοκφλευμα τθσ ΕΔΑ. Ρολφ περιςςότερο που θ αντίλθψθ του ΡΓ δεν ιταν απαλλαγμζνθ
από τθ διάχυτθ αντίλθψθ ταφτιςθσ του ΚΚΕ με τθν ΕΔΑ.

Θ ςυηιτθςθ ςτθν 8θ Ολομζλεια, για τθν φπαρξθ ι μθ κομματικοφ «κζντρου»

κακοδιγθςθσ, παρζκαμπτε τθν ανάγκθ να παρκοφν άμεςα μζτρα, που ςε μια πορεία κα
ζκαναν δυνατό να ζρκει θ κακοδιγθςθ του ΚΚΕ ςτθν Ελλάδα.

Βεβαίωσ, θ επικράτθςθ οπορτουνιςτικϊν και διαλυτικϊν οργανωτικϊν κζςεων και

πρακτικϊν μεταξφ άλλων εξθγείται και από τθν επιρροι που αςκοφςε το ΚΚΣΕ.

Αφετθριακό λάκοσ όλθσ αυτισ τθσ εξζλιξθσ ιταν το πϊσ αντιμετϊπιςε θ θγεςία του
ΚΚΕ το ηιτθμα τθσ παρανομίασ. Ουςιαςτικά ςυμβιβάςκθκε με αυτιν και αναηθτοφςε
οποιαδιποτε λφςθ μζςα ςε αυτιν κι όχι ςτθ μαηικι δράςθ για διεκδίκθςθ τθσ νόμιμθσ
δράςθσ, ςτθ de facto επιβολι τθσ δράςθσ του ΚΚΕ ςε όλα τα πεδία τθσ πάλθσ. Θ θγεςία του
Κόμματοσ ουςιαςτικά παραιτικθκε από τθν ολόπλευρθ ηφμωςθ του αιτιματοσ υπζρ τθσ
αναγνϊριςθσ του ΚΚΕ, από τθν οργάνωςθ τθσ μαηικισ πολιτικισ δράςθσ των κομμουνιςτϊν
ςε ςυνδυαςμό με μζτρα επαγρφπνθςθσ και παράνομθσ ςτιριξθσ τθσ δουλειάσ.

Θ παραίτθςθ από τθν παραπάνω γραμμι ςυςπείρωςθσ και πάλθσ διαμόρφωςε

μεγαλφτερθ δυνατότθτα πιζςεων εκ μζρουσ ςυνεργαηόμενων δυνάμεων ςτθ μθ διακριτι
παρουςία των κομμουνιςτϊν και των κομμουνιςτριϊν.

Ρολιτικι ςυνζπεια όλθσ αυτισ τθσ ςτάςθσ αντιμετϊπιςθσ τθσ παρανομίασ ιταν και
οι προβλθματιςμοί για τον πολιτικό φορζα που κα υποκακιςτοφςε τθ δράςθ του ΚΚΕ αλλά
και θ προγραμματικι ταφτιςθ του ΚΚΕ με το πρόγραμμα τθσ ΕΔΑ, αφινοντασ μόνο ςε
διακθρυκτικό, οραματικό επίπεδο το κεμελιακό λόγο φπαρξθσ κάκε ΚΚ, τθν πάλθ για τθν
απελευκζρωςθ από τθν ταξικι εκμετάλλευςθ, το ςοςιαλιςμό. Ζτςι αποςποφςε τθν
κακθμερινι ιδεολογικι, πολιτικι και μαηικι δράςθ από αυτό το ςτόχο.
 330

Από αυτι τθν άποψθ θ εκτίμθςθ ότι το ΚΚΕ ανζκεςε ςτθν ΕΔΑ δικά του κακικοντα,
είναι λακεμζνθ. Λόγω τθσ πολιτικισ του το ΚΚΕ είχε ιδθ διαχυκεί ςτθν ΕΔΑ. Με τθν
απόφαςθ τθσ 8θσ Ολομζλειασ δζχτθκε να διαχυκεί και οργανωτικά.

Συνοψίηοντασ τισ εξελίξεισ αυτισ τθσ κρίςιμθσ διετίασ από τθν 6θ Ολομζλεια του
1956, προκφπτει, τόςο από τισ ειςθγιςεισ όςο και από τισ ομιλίεσ ςτθν 8θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ
του ΚΚΕ, ότι δεν είχε επιτευχκεί ουςιαςτικι και ςθμαντικοφ βακμοφ ςυςπείρωςθ των
κομματικϊν δυνάμεων με βάςθ τισ αποφάςεισ τθσ 6θσ Ολομζλειασ. Με τθν πάροδο του
χρόνου εκδθλϊκθκαν κακαρότερα διαφορετικζσ τάςεισ από τθ ςκοπιά τθσ υπεράςπιςθσ
του πυρινα των αποφάςεων τθσ 6θσ Ολομζλειασ.

Το Γραφείο τθσ ΚΕ (από τθν 6θ Ολομζλεια) και ςτθ ςυνζχεια το νζο ΡΓ (από τθν 7θ
Ολομζλεια) αντιμετϊπιηε προβλιματα αμφιςβιτθςθσ όχι μόνο εκ μζρουσ των κομματικϊν
δυνάμεων που ιταν ςυςπειρωμζνεσ με τθν προθγοφμενθ κακοδιγθςθ, αλλά και από
ςτελζχθ που αρχικά τάχκθκαν υπζρ των γενικϊν εκτιμιςεων τθσ 6θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ. Τα
ςτελζχθ αυτά διατθροφςαν επιφυλάξεισ ςε χειριςμοφσ και ςτθν πορεία διαμόρφωςαν
οριςμζνθ κριτικι κεϊρθςθ. Το νζο ΡΓ αντιμετϊπιηε τθν αμφιςβιτθςθ και εκ μζρουσ του
τμιματοσ που διεκδικοφςε δυναμικότερθ ριξθ με το παρελκόν και προςζβλεπε ςτθν
ανάδειξθ του Μ. Βαφειάδθ ωσ επικεφαλισ του νζου θγετικοφ πυρινα.

Το 8ο Συνζδριο του κόμματοσ δεν είχε πραγματοποιθκεί (θ απόφαςθ τθσ 6θσ

Ολομζλειασ το τοποκετοφςε μζςα ςτο 1956). Ρρογραμματικοφ χαρακτιρα ηθτιματα, όπωσ
θ διαμόρφωςθ Ρρογραμματικισ Διακιρυξθσ, είχαν ςυηθτθκεί ςτθν 7θ Ολομζλεια. Το ίδιο
και θ ςφνκεςθ τθσ ΚΕ, με τθν πρόςλθψθ τακτικϊν και αναπλθρωματικϊν μελϊν, με τθν
κακαίρεςθ και διαγραφι άλλων μελϊν τθσ. Επομζνωσ είναι φανερό ότι θ νζα κακοδιγθςθ
δεν επζδειξε ιδιαίτερθ φροντίδα ςτθ τιρθςθ των ανϊτερων ςυλλογικϊν διαδικαςιϊν. Ρολφ
χαρακτθριςτικό ότι για τθ διαγραφι των Βλαντά, Γοφςια και Μπαρτηιϊτα, που ζγινε με
ευκφνθ του ΡΓ, τα μζλθ τθσ ΚΕ ενθμερϊκθκαν από τα υλικά, χωρίσ να μπει κζμα ζγκριςθσ
ςτθν ΚΕ.

3.Α.38. ΣΟ ΚΤΠΡΙΑΚΟ ΑΠΟ ΣΟ ΚΑΘΕ΢ΣΩ΢ ΣΘ΢ ΒΡΕΣΑΝΙΚΘ΢ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΣΙΑ΢ ΢ΣΘΝ

ΣΤΠΙΚΘ, ΜΕ ΦΤΣΡΑ ΔΙΧΟΣΟΜΘ΢Θ΢, ΑΝΑΓΝΩΡΙ΢Θ ΣΘ΢ ΑΝΕΞΑΡΣΘ΢ΙΑ΢

3.Α.38.α. Σο «΢χζδιο Μακ Μίλλαν»

Τθν περίοδο αυτι (και ιδιαίτερα μετά τθ Σφνοδο των κρατϊν - μελϊν του
Συμφϊνου τθσ Βαγδάτθσ, ςτισ 27 ζωσ 30 Λανουαρίου 1958 ςτθν Άγκυρα, όπου ςυηθτικθκε
και το Κυπριακό) εντάκθκαν οι αμερικανικζσ και βρετανικζσ ενζργειεσ για τθν εξεφρεςθ
λφςθσ ςυμβατισ με τα ςυμφζροντά τουσ. Ο υπουργόσ Εξωτερικϊν τθσ Μεγάλθσ Βρετανίασ
Λόυντ, ο οποίοσ πρότεινε ςτθν Τουρκία να δοκεί ςτθν Κφπρο «αυτοκυβζρνθςθ» για μια
μεταβατικι περίοδο, και φςτερα, τόςο θ ελλθνικι όςο και θ τουρκικι κοινότθτα, κα είχαν
το «δικαίωμα αυτοδιάκεςθσ». Θ Τουρκία αντιπρότεινε, ωσ μόνθ αποδεκτι λφςθ, τθν άμεςθ
διχοτόμθςθ τθσ Κφπρου.

Θ βρετανικι κυβζρνθςθ διατφπωςε νζο ςχζδιο, που προζβλεπε τριμερείσ μυςτικζσ

ςυνομιλίεσ μεταξφ Μεγάλθσ Βρετανίασ, Ελλάδασ και Τουρκίασ, με τθ ςυμμετοχι και
αμερικανϊν παρατθρθτϊν.
 331

Το ΝΑΤΟ ςυνζςτθςε ςτθν ελλθνικι κυβζρνθςθ να αποδεχκεί το βρετανικό «Σχζδιο

Μακ Μίλλαν», το οποίο ουςιαςτικά προωκοφςε τθ διχοτόμθςθ τθσ Κφπρου,
αναγνωρίηοντασ τθν Τουρκία ωσ «ενδιαφερόμενο» κράτοσ.

Θ ελλθνικι κυβζρνθςθ δεν δζχτθκε το «Σχζδιο Μακ Μίλλαν» αλλά,

εγκαταλείποντασ το αίτθμα τθσ αυτοδιάκεςθσ, εκδιλωςε τθν προτίμθςι τθσ ςε προςωρινι
αυτοκυβζρνθςθ τθσ Κφπρου, κάτω από βρετανικι κυριαρχία812.

Θ βρετανικι κυβζρνθςθ ανακοίνωςε τθν απόφαςι τθσ να προχωριςει ςτθν

εφαρμογι του «Σχεδίου Μακ Μίλλαν», ζςτω και μονομερϊσ. Το ςχζδιο προζβλεπε: τθ
κεςμοκζτθςθ αντιπροςϊπων των κυβερνιςεων Ελλάδασ και Τουρκίασ δίπλα ςτο βρετανό
κυβερνιτθ τθσ Κφπρου. Να ςυγκροτθκοφν δυο αντιπροςωπευτικζσ Βουλζσ. Να υπάρχουν
χωριςτά ελλθνοκυπριακά και τουρκοκυπριακά δθμοτικά ςυμβοφλια. Ακόμα τθν επιςτροφι
του αρχιεπιςκόπου Μακαρίου μετά από διάςτθμα 2 - 3 μθνϊν, τθν κατάπαυςθ τθσ βίασ,
κ.ά.

Ο Μακάριοσ απζρριψε το βρετανικό ςχζδιο, τονίηοντασ ότι ο κυπριακόσ λαόσ δε κα

δεχόταν καμία αυκαίρετθ και μονόπλευρθ απόφαςθ και ότι ιταν αποφαςιςμζνοσ να
διεκδικιςει το δικαίωμα του για αυτοδιάκεςθ.

Στισ 22 Σεπτεμβρίου ο αρχιεπίςκοποσ Μακάριοσ, ςε ςυνομιλία του με τθν

αντιπρόεδρο του αγγλικοφ Εργατικοφ Κόμματοσ Μπάρμπαρα Καςλ, πρότεινε τθν
ανεξαρτθςία τθσ Κφπρου μζςα ςτα πλαίςια τθσ Βρετανικισ Κοινοπολιτείασ και κάτω από
τθν εγγφθςθ των Θνωμζνων Εκνϊν.

Τθν 1θ Οκτωβρίου 1958 θ βρετανικι κυβζρνθςθ προχϊρθςε ςτθν εφαρμογι του

«Σχεδίου Μακ Μίλλαν», διορίηοντασ τοφρκο αντιπρόςωπο ςτθν Κφπρο, γεγονόσ που
προκάλεςε νζεσ αντιδράςεισ.

Θ βρετανικι αποικιακι διοίκθςθ απάντθςε με νζεσ τρομοκρατικζσ ενζργειεσ. Στισ

αρχζσ Οκτωβρίου, μόνο ςτθν Αμμόχωςτο δολοφονικθκαν δζκα άτομα και τραυματίςτθκαν
300.

Στισ 3 Οκτωβρίου και παρά τθν κυβερνθτικι απαγόρευςθ πραγματοποιικθκε ςτθν

Ακινα φοιτθτικό ςυλλαλθτιριο, ζξω από το Ρανεπιςτιμιο, με κεντρικά ςυνκιματα: «Ζξω
από το ΝΑΤΟ», «Δεν κα τθν πουλιςετε», «Κάτω οι κυβερνϊντεσ», «Κάνατοσ ςτουσ
Ντάλλεσ», «Αυτοδιάκεςθ», «Ζνωςθ».

Θ βρετανικι αποικιακι διοίκθςθ ςυνζχιηε τθν πολιτικι τθσ άγριασ καταςτολισ. Ζνα
από τα μζτρα του βρετανοφ κυβερνιτθ ιταν θ παράταςθ για ζνα ακόμα χρόνο (μζχρι τισ 14
Δεκεμβρίου 1959) τθσ κζςθσ εκτόσ νόμου του ΑΚΕΛ. Στισ 24 Νοεμβρίου κθρφχκθκε νζα
γενικι απεργία και οργανϊκθκαν διαδθλϊςεισ διαμαρτυρίασ για το ςυνεχιηόμενο
αποικιακό κακεςτϊσ.

3.Α.38.β. Οι ςυμφωνίεσ τθσ Ηυρίχθσ και του Λονδίνου

Θ «ανεξαρτθςία» τθσ Κφπρου

812
«Νένο Κφζκνο» , ζει. 115, Ηνχιεο 1958.
 332

Οι παραςκθνιακζσ διαβουλεφςεισ ςτο πλαίςιο του ΝΑΤΟ ςυνεχίηονταν. Στισ 5

Ψεβρουαρίου 1959 άρχιςαν ςτθ Ηυρίχθ ςυνομιλίεσ ανάμεςα ςτουσ πρωκυπουργοφσ τθσ
Ελλάδασ και τθσ Τουρκίασ Κωνςταντίνο Καραμανλι και Αντνάν Μεντερζσ, με τθ ςυμμετοχι
των δφο υπουργϊν εξωτερικϊν Ευάγγελου Αβζρωφ και Ψατίν Ηορλοφ.

Ρριν από τθν ζναρξθ των ςυνομιλιϊν ςτθ Ηυρίχθ είχαν πραγματοποιθκεί μυςτικζσ
διαπραγματεφςεισ ανάμεςα ςτον Αβζρωφ και τον Ηορλοφ τον Δεκζμβριο του 1958 και τον
Λανουάριο του 1959 ςτθ Νζα Υόρκθ και ςτο Ραρίςι, που είχαν καταλιξει ςε ςυμφωνία ςτα
βαςικά ηθτιματα. Ακόμα ςτισ 29 Λανουαρίου, ςε ςφςκεψθ που ζγινε ςτο ςπίτι του Ζλλθνα
πρωκυπουργοφ, ενθμερϊκθκε για το περιεχόμενο τθσ ςυμφωνίασ ο αρχιεπίςκοποσ
Μακάριοσ.

Οι ςυνομιλίεσ ςτθ Γενεφθ διάρκεςαν ζξι μζρεσ και ςτισ 11 Ψεβρουαρίου 1959
ανακοινϊκθκε θ υπογραφι τθσ ςυμφωνίασ.

Απζμενε πια το τελικό ςτάδιο, δθλαδι θ υπογραφι των ςυμφωνθκζντων. Στισ 17

Ψεβρουαρίου, μετά από πρόςκλθςθ του Βρετανοφ πρωκυπουργοφ Μακ Μίλαν
ακολοφκθςε θ διάςκεψθ και θ ςυμφωνία του Λονδίνου, ανάμεςα ςτθ Μεγάλθ Βρετανία,
τθν Ελλάδα, τθν Τουρκία και εκπροςϊπουσ τθσ ελλθνοκυπριακισ και τθσ τουρκοκυπριακισ
κοινότθτασ, που ζλθξε ςτισ 19 Ψεβρουαρίου 1959.

Οι ςυμφωνίεσ τθσ Ηυρίχθσ και του Λονδίνου προζβλεπαν:

Θ Κφπροσ υπαγόταν ουςιαςτικά υπό τριμερι βρετανικι - ελλθνικι - τουρκικι

ςυγκυριαρχία. Οι τρεισ δυνάμεισ, με ειδικι ςυνκικθ, εγγυϊνταν το κακεςτϊσ τθσ.
Δθμιουργοφνταν τυπικά ανεξάρτθτθ δθμοκρατία τθσ Κφπρου. Ωρόνοσ για τθ
μεταβίβαςθ τθσ κυριαρχίασ δεν κακορίςτθκε, αλλά, ςφμφωνα με διλωςθ του Καραμανλι,
θ διαδικαςία αυτι κα τελείωνε μζςα ςτο 1959.
Ραραχωροφνταν δφο περιοχζσ τθσ νιςου ςτθ Μ. Βρετανία για τθ μόνιμθ
εγκατάςταςθ βρετανικϊν βάςεων.
Ρροβλεπόταν μόνιμθ ςτάκμευςθ ςτο νθςί ελλθνικϊν και τουρκικϊν
ςτρατευμάτων.
Ρροβλεπόταν θ δθμιουργία χωριςτϊν ςυνελεφςεων και δθμοτικϊν ςυμβουλίων
για τισ δφο κοινότθτεσ και ενιαίο κοινοβοφλιο, ςτο οποίο οι ελλθνοκφπριοι κα
αντιπροςωπεφονταν κατά 70% και οι τουρκοκφπριοι κατά 30%.
Ρρόεδροσ τθσ ανεξάρτθτθσ Δθμοκρατίασ τθσ Κφπρου κα ιταν Ελλθνοκφπριοσ και
αντιπρόεδροσ Τουρκοκφπριοσ, που κα είχε το δικαίωμα άςκθςθσ βζτο ςε όλεσ τισ
υποκζςεισ.
Δινόταν υπόςχεςθ για αμνθςτία και άρςθ όλων των ζκτακτων μζτρων.
Το ΚΚΕ με ανακοίνωςθ τθσ ΚΕ ςτισ 27 Ψεβρουαρίου 1959, κατιγγειλε τισ
ςυμφωνίεσ. Επίςθσ θ ΕΔΑ και άλλα κόμματα τθσ αντιπολίτευςθσ κατιγγειλαν τισ ςυμφωνίεσ
κατά τθ ςυηιτθςθ ςτθ βουλι που ξεκίνθςε ςτισ 25 Ψεβρουαρίου 1959.

Μετά τθν υπογραφι τθσ Συνκικθσ του Λονδίνου οι πρωκυπουργοί τθσ Ελλάδασ και
τθσ Τουρκίασ υπζγραψαν μυςτικό πρωτόκολλο, όπου ςυμφωνοφςαν να υποςτθρίξουν τθν
είςοδο τθσ Κφπρου ςτο ΝΑΤΟ και τθν εγκατάςταςθ ςε αυτι ΝΑΤΟϊκϊν βάςεων.

Συμφωνία υπιρξε ςτο ότι και οι δφο πλευρζσ κα πίεηαν τον Ρρόεδρο και τον
Αντιπρόεδρο τθσ Κφπρου, προκειμζνου να ςυνεχιςτεί θ εκτόσ νόμου κζςθ του ΑΚΕΛ. Θ
φπαρξθ του πρωτοκόλλου αποκαλφφκθκε μόλισ το 1979 - 80.

Επίςθσ μετά τθν υπογραφι των ςυμφωνιϊν ςυγκροτικθκε ςτθν Κφπρο προςωρινι
μεταβατικι κυβζρνθςθ με πρόεδρο τον αρχιεπίςκοπο Μακάριο και αντιπρόεδρο τον
 333

Τουρκοκφπριο Κιουτςοφκ. Τθν κυβζρνθςθ αποτελοφςαν 14 μζλθ, 8 ελλθνοκφπριοι και 6

Τουρκοκφπριοι.

Αλλά και μετά το ςχθματιςμό τθσ προςωρινισ κυβζρνθςθσ θ εφαρμογι των

ςυμφωνιϊν προςζκρουςε ςτθν αντίκεςθ του λαοφ, ςτισ νζεσ αξιϊςεισ που διατφπωναν θ
Βρετανία και θ Τουρκία και ςτισ αντικζςεισ που προζκυψαν ανάμεςα ςτον Μακάριο και τον
Γρίβα.

Το ΑΚΕΛ δροφςε ακόμα ςε ςυνκικεσ παρανομίασ. Ραράνομο κθρφχκθκε και το 8ο

Συνζδριο του ΑΚΕΛ, που είχε αναγγελκεί για τον Αφγουςτο. Το Συνζδριο ωςτόςο, παρά τθν
απαγόρευςθ, διεξιχκθ το Σεπτζμβριο του 1959, με ςυμμετοχι 200 αντιπροςϊπων από όλθ
τθν Κφπρο. Σε αυτό ψθφίςτθκε νζο πρόγραμμα και εξελζγθ νζα Κεντρικι Επιτροπι. Γενικόσ
Γραμματζασ εκλζχκθκε ομόφωνα ο Εηεκίασ Ραπαϊωάννου.

Στισ 13 Δεκεμβρίου 1959 ζγιναν ςτθν Κφπρο προεδρικζσ εκλογζσ. Ρρϊτοσ πρόεδροσ
τθσ Κυπριακισ Δθμοκρατίασ εκλζχκθκε ο αρχιεπίςκοποσ Μακάριοσ, που ςυγκζντρωςε
144.507 ψιφουσ. Ο αντίπαλόσ του Κλθρίδθσ, υποψιφιοσ τθσ Δθμοκρατικισ Ζνωςθσ, που
υποςτθρίχτθκε και από το ΑΚΕΛ, ςυγκζντρωςε 71.753 ψιφουσ.

Μετά τθν εκλογι του αρχιεπιςκόπου Μακαρίου άρχιςαν ςτισ 16 Λανουαρίου 1960
ςτο Λονδίνο οι εργαςίεσ τθσ πενταμεροφσ Διάςκεψθσ για τθν Κφπρο, ςτθν οποία
ςυμμετείχαν οι υπουργοί Εξωτερικϊν τθσ Ελλάδασ, τθσ Τουρκίασ και τθσ Μεγάλθσ
Βρετανίασ, ο Μακάριοσ, ο Τουρκοκφπριοσ θγζτθσ Κιουτςοφκ και ο Βρετανόσ διοικθτισ τθσ
Κφπρου, Σερ Ωιου Ψουτ.

Θ Διάςκεψθ ζλθξε ςτισ 18 Λανουαρίου. Συμφωνικθκε θ μετάκεςθ τθσ θμερομθνίασ

ανακιρυξθσ τθσ ανεξαρτθςίασ τθσ Κφπρου από τισ 19 Ψεβρουαρίου ςτισ 19 Μαρτίου 1960.

Τον Μάρτιο ςυνεχίςτθκαν οι πενταμερείσ ςυηθτιςεισ για το ηιτθμα των βάςεων,

αλλά κατζλθξαν και πάλι ςε αδιζξοδο, γιατί θ Βρετανία παρζμενε αδιάλλακτθ. Ππωσ
αποκάλυψε ςε δθλϊςεισ του ςτο Λονδίνο ο ΢αοφφ Ντενκτάσ, οι κυβερνιςεισ τθσ Ακινασ
και τθσ Άγκυρασ κεωροφςαν λογικι τθν αξίωςθ των Βρετανϊν για ζκταςθ 120
τετραγωνικϊν μιλίων.

Τελικά τθν 1θ Λουλίου 1960 οι βρετανοκυπριακζσ διαπραγματεφςεισ κατζλθξαν ςε

ςυμφωνία. Με αυτι, παραχωρικθκε ςτθ Βρετανία ζκταςθ 99 τετραγωνικϊν μιλίων
κυπριακοφ εδάφουσ για τθ διατιρθςθ και αναβάκμιςθ των βάςεϊν τθσ.

Επίςθσ κατοχυρϊκθκε ςτθ Βρετανία το απεριόριςτο δικαίωμα να διατθρεί πολεμικά

αεροπλάνα που κα μποροφςαν να πετοφν ςτον εναζριο χϊρο τθσ Κφπρου, κακϊσ και το
δικαίωμα να κζτει τισ βάςεισ τθσ ςτθ διάκεςθ του ΝΑΤΟ. Το οικονομικό αντάλλαγμα τθσ
Μεγάλθσ Βρετανίασ προσ τθν Κφπρο ιταν οικονομικι βοικεια 12 εκατομμυρίων λιρϊν
ςτερλινϊν ςε διάςτθμα πζντε χρόνων.

Το ΑΚΕΛ με ανακοίνωςι του αντιτάχκθκε ςτθν παραμονι των βάςεων και των
βρετανικϊν ςτρατευμάτων ςτθν Κφπρο, αλλά και ςτθν ελλθνικι και τουρκικι ςτρατιωτικι
παρουςία και κάλεςε τον κυπριακό λαό να ςυςπειρωκεί ςτθν πάλθ για τθν πλιρθ
απελευκζρωςι του από τουσ ξζνουσ.

Στισ 16 Αυγοφςτου 1960 υπεγράφθςαν ςτο Λονδίνο οι ςυμφωνίεσ με τισ οποίεσ θ

Κφπροσ ανακθρφχκθκε ανεξάρτθτο κράτοσ.

Θ ίδρυςθ του κυπριακοφ κράτουσ, ωσ προϊόν ενδοκαπιταλιςτικϊν ςυμβιβαςμϊν, με

τθν παρουςία των βρετανικϊν βάςεων, ςτρατευμάτων τριϊν κρατϊν και το διαχωριςμό των
 334

Ελλθνοκυπρίων από τουσ Τουρκοκυπρίουσ ςτα τοπικά όργανα, ουςιαςτικά υπονόμευε από
τθν αρχι τθν ενότθτά του, δθμιουργοφςε δθλαδι προχποκζςεισ διχοτόμθςθσ, ακόμα και
διπλισ ζνωςθσ. Το περιεχόμενο των ςυμφωνιϊν τθσ Ηυρίχθσ και του Λονδίνου, με τισ
οποίεσ 3 άλλα κράτθ γίνονταν «εγγυθτζσ» τθσ ανεξαρτθςίασ μιασ άλλθσ χϊρασ, δεν
μποροφςε να αποτελζςει ζνα μόνιμο ςυμβιβαςμό. Ζτςι, μετά από μια ολιγόχρονθ
ανάπαυλα, ακολοφκθςε νζα φάςθ όξυνςθσ των εςωτερικϊν και εξωτερικϊν αντικζςεων
ςτθν Κφπρο.

3.Α.39. ΟΙ ΠΟΛΙΣΙΚΕ΢ ΕΞΕΛΙΞΕΙ΢

ΕΩ΢ ΚΑΙ ΣΟ 8ο ΢ΤΝΕΔΡΙΟ ΣΟΤ ΚΚΕ (1961)

3.A.39.α. Οι βουλευτικζσ εκλογζσ τθσ 11θσ Μαΐου 1958

και οι δθμοτικζσ τθσ 5θσ Απριλίου 1959

Αρχίηοντασ το 1958, κζρδιηε ζδαφοσ το αίτθμα των κομμάτων τθσ αντιπολίτευςθσ

για τθ διενζργεια εκλογϊν.

Στισ 27 Ψεβρουαρίου 1958, κατατζκθκε ςτθ Βουλι ςχζδιο εκλογικοφ νόμου, ζνα
είδοσ «ενιςχυμζνθσ αναλογικισ», που ενίςχυε το πρϊτο ςε δφναμθ κόμμα. Ζκετε κατϊτατο
όριο, για τθ ςυμμετοχι ςτθ δεφτερθ κατανομι των εδρϊν, για μεν τα κόμματα το 25% του
ςυνόλου των ψιφων, για δε τουσ ςυναςπιςμοφσ κομμάτων το 35%813.

Το νομοςχζδιο προκάλεςε αντίδραςθ ακόμθ και ςε τμιματα των κομμάτων που το

είχαν ςυμφωνιςει, τθσ Ε΢Ε και των Ψιλελευκζρων. Θ ςυμφωνία του Κ. Καραμανλι με τον Γ.
Ραπανδρζου εφριςκε αντιπάλουσ και ςτα δυο κόμματα. Τελικά, τθν 1θ Μαρτίου του 1958
παραιτικθκαν από τθν κυβζρνθςθ ο υπουργόσ Εμπορίου και Βιομθχανίασ Ραν.
Ραπαλθγοφρασ και ο υπουργόσ Δθμοςίων Ζργων Γεϊργιοσ ΢άλλθσ. Άλλοι δεκατρείσ
βουλευτζσ απζςυραν τθν υποςτιριξι τουσ προσ τθν κυβζρνθςθ. Θ Ε΢Ε ζχαςε τθν
κοινοβουλευτικι πλειοψθφία και ο Καραμανλισ υποχρεϊκθκε να υποβάλει τθν παραίτθςι
τθσ κυβζρνθςθσ (2 Μαρτίου 1958).

Στισ 5 Μαρτίου 1958, ο βαςιλιάσ ζκανε αποδεκτι τθν πρόταςθ Γ. Ραπανδρζου και
Κ. Καραμανλι για διοριςμό υπθρεςιακισ κυβζρνθςθσ, με επικεφαλισ τον Κωνςταντίνο
Γεωργακόπουλο, πρόεδρο του Ελλθνικοφ Ερυκροφ Σταυροφ. Θ νζα κυβζρνθςθ πιρε ψιφο

813
Ο Γ. Παπαλδξένπ, ππεξαζπίδνληαο ηε ζπκθσλία γηα ην εθινγηθφ λνκνζρέδην,
ππνζηήξηδε, ηφζν πξηλ φζν θαη κεηά ηηο εθινγέο, φηη βαζηθφο ζηφρνο ήηαλ ε αληηκεηψπηζε ηνπ
απμαλφκελνπ ξεχκαηνο ππέξ ηεο ΔΓΑ. ΢ε ζπλέληεπμε πνπ δεκνζίεπζε ην πεξηνδηθφ
«Δηθόλεο», ζηηο 4 ΢επηεκβξίνπ 1958, ππνζηήξηδε: «Κύξηνο ζθνπόο ηνπ λένπ εθινγηθνύ λόκνπ
ήην ε καηαίσζηο ηνπ κεηώπνπ θαη ηνπ επξύηεξνπ, κε ηε ζπκκεηνρή ησλ Φηιειεπζέξσλ, θαη ηνπ
ζηελόηεξνπ, κε ηε ζπκκεηνρή ηεο ΠΑΓΔ. Καη ν θύξηνο απηόο ζθνπόο επεηεύρζε».
΢ηε δηακφξθσζε ηνπ εθινγηθνχ λφκνπ, είρε ζπκβάιεη θαη ε CIA, κε ηελ έγθξηζε ηεο
ακεξηθαληθήο πξεζβείαο ζηελ Αζήλα [βι. ΢π. Θενδσξφπνπινο: Από ην Γόγκα Σξνύκαλ ζην
Γόγκα Υνύληα, ζει. 198].
 335

εμπιςτοςφνθσ, με τθν υποςτιριξθ τθσ Ε΢Ε και του Κόμματοσ Φιλελευκζρων και ζφερε προσ
ψιφιςθ το ςχζδιο εκλογικοφ νόμου τθσ «ενιςχυμζνθσ αναλογικισ».

Τα υπόλοιπα κόμματα τθσ αντιπολίτευςθσ αντιτάχκθκαν ςτο εκλογικό νομοςχζδιο.

Τελικά το νομοςχζδιο ψθφίςτθκε «κατ` αρχιν» με 160 ψιφουσ υπζρ και 55 κατά. Ο
νζοσ εκλογικόσ νόμοσ ζκετε ωσ όριο ςυμμετοχισ ςτθ βϋ κατανομι το 25% για αυτοτελζσ
κόμμα, το 35% για ςυναςπιςμό δυο κομμάτων και το 40% για ςυναςπιςμό περιςςότερων
κομμάτων814. Επιτεφχκθκε μεγαλφτερθ ςυςπείρωςθ των κοινοβουλευτικϊν δυνάμεων τθσ
Ε΢Ε, ενϊ από το Κόμμα των Ψιλελευκζρων, εξακολουκοφςαν να υπάρχουν αντιρριςεισ.

Θ Βουλι διαλφκθκε και προκθρφχκθκαν εκλογζσ για τισ 11 Μαΐου.

Στο μεταξφ επιταχφνκθκαν οι πολιτικζσ ηυμϊςεισ και αποκρυςταλλϊκθκαν οι

πολιτικζσ ςυμπράξεισ. Με πυρινα το «Λαϊκό Κόμμα» των Κ. Τςαλδάρθ και Ραναγιϊτθ
Κανελλόπουλου ςυγκροτικθκε ο εκλογικόσ ςυναςπιςμόσ «Ζνωςισ Λαϊκϊν Κομμάτων»
(ΕΛΚ), ςτθν οποία ςυμμετείχαν το «Δθμοκρατικό Μεταρρυκμιςτικό Κόμμα» του Κ. Κετςζα,
το «Κόμμα Εκνικοφρόνων» του Κόδωρου Τουρκοβαςίλθ, το «Μεταρρυκμιςτικό Κόμμα» του
Σωτιρθ Κοτηαμάνθ και το «Λαϊκόν Κοινωνικόν» του Στζφανου Στεφανόπουλου. Επρόκειτο
για εκλογικι ςφμπραξθ αντιβενιηελικϊν δυνάμεων που είχαν ςυγκρουςκεί και αποχωριςει
από τον «Ελλθνικό Συναγερμό» ι τθν Ε΢Ε.

Ρροσ το τζλοσ του πρϊτου δεκαιμερου του Απριλίου ςυγκροτικθκε θ

«Ρροοδευτικι Αγροτικι Δθμοκρατικι Ζνωςθ» (ΡΑΔΕ), ςτθν οποία ςυμμετείχαν το «Κόμμα
Αγροτϊν Εργαηομζνων» (ΚΑΕ) του Αλ. Μπαλτατηι, θ «Εκνικι Ρροοδευτικι Ζνωςθ Κζντρου»
(ΕΡΕΚ) με επικεφαλισ τον Σαβ. Ραπαπολίτθ, και το «Δθμοκρατικό Κόμμα Εργαηόμενου
Λαοφ» (ΔΚΕΛ) υπό τθν αρχθγία του Στζλιου Αλλαμανι, ο οποίοσ διαδζχκθκε τον Γεϊργιο
Καρτάλθ που είχε ςτο μεταξφ πεκάνει.

Τα κόμματα που ςυμμετείχαν ςτθν ΡΑΔΕ, πριν τθ ςυγκρότθςι τθσ, ςυηθτοφςαν με

τθν ΕΔΑ, μζχρι τισ αρχζσ Απριλίου, για τθ διαμόρφωςθ ευρφτερθσ εκλογικισ ςφμπραξθσ.

Τελικά, ςυνεργάςκθκαν με τθν ΕΔΑ ζξθ βουλευτζσ του ΔΚΕΛ (Αν. Τόκκασ, Θλ.
Μπρεδιμασ, Αν. Βουλόδθμοσ, Θλ. Σκυλλάκοσ, Βας. Ραπαβαςιλείου, Μιχ. Γαλθνόσ), άλλα
ςτελζχθ του ΔΚΕΛ, όπωσ ο Κομν. Ρυρομάγλου και ο Θλ. Τςιριμϊκοσ - ο τελευταίοσ είχε
προςχωριςει πρόςφατα ς’ αυτό - ζνασ βουλευτισ τθσ ΚΑΕ (Ν. Ραπαδθμθτρίου), διάφοροι
πολιτευτζσ τθσ ΕΡΕΚ (μεταξφ των οποίων και οι Γ. Βαλοφρδοσ, Γ. Αράπθσ), άλλοι που είχαν
πολιτευκεί παλιότερα με τον Ελλθνικό Συναγερμό και τθν Ε΢Ε (π.χ. Σταμ. Μερκοφρθσ)815.

Οι αντιπολεμικζσ-αντιπυρθνικζσ κζςεισ τθσ ΕΔΑ ςε αντίκεςθ με τισ διφοροφμενεσ

κζςεισ του «Κόμματοσ των Ψιλελευκζρων» και άλλων αςτικϊν πολιτικϊν δυνάμεων, θ
διάςπαςθ του «Κζντρου», θ κζςθ τθσ ΕΣΣΔ για το Κυπριακό και θ γενικότερθ αντίκεςθ ςτον
εκλογικό νόμο, που λειτοφργθςε αρνθτικά για τον «Κεντρϊο» χϊρο, δθλαδι ωσ ςυμπαιγνία
Ε΢Ε-Ψιλελευκζρων, ςυνζβαλαν ςτθ διαμόρφωςθ κλίματοσ υπζρ τθσ ΕΔΑ, που το εκλογικό
τθσ ποςοςτό αποτζλεςε τθν ζκπλθξθ των εκλογϊν816 τθσ 11θσ Μαΐου 1958. Θ ΕΔΑ

814
Με ηξνπνινγία, ν εθινγηθφο λφκνο πξνέβιεπε ηε ζπκκεηνρή ηνπ δεχηεξνπ
απηνηεινχο θφκκαηνο ζηε β΄ θαηαλνκή, εθ‟ φζνλ έλα κφλν θφκκα ή εθινγηθφο ζρεκαηηζκφο
εθπιεξνχζε ηηο πξνυπνζέζεηο ζπκκεηνρήο ζ‟ απηήλ.
815
Ζι. Νηθνιαθφπνπινο, Κόκκαηα θαη βνπιεπηηθέο εθινγέο ζηελ Διιάδα 1946-1964,
Δζληθφ Κέληξν Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ, 2000, ζει. 235.
816
Θ Ε΢Ε ςυγκζντρωςε το 41,17% των ζγκυρων ψθφοδελτίων και 171 ζδρεσ, το
«Κόμμα των Φιλελευκζρων» ςυγκζντρωςε το 20,68% των ζγκυρων ψθφοδελτίων και 36
ζδρεσ, θ «Ρροοδευτικι Αγροτικι Δθμοκρατικι Ζνωςισ» (ΡΑΔΕ) ςυγκζντρωςε το 10,62% των
 336

αναδείχκθκε αξιωματικι αντιπολίτευςθ, με ποςοςτό 24,42%, 940.412 ψιφουσ και 79

βουλευτζσ.

Ϋςτόςο το εκλογικό ποςοςτό τθσ ΕΔΑ αν και αποδείχκθκε γριγορα ότι ιταν
ςυγκυριακό, ενίςχυςε τισ κοινοβουλευτικζσ αυταπάτεσ που υπιρχαν ςτθν θγεςία τθσ και
ςτθν θγεςία του ΚΚΕ, ενϊ δεν εκτιμικθκε ςωςτά το γεγονόσ ότι ςθμαντικζσ μάηεσ
ψθφοφόρων είχαν προτιμιςει τθν ΕΔΑ και λόγω τθσ ςφμπραξθσ που ζκανε με δυνάμεισ του
«Κζντρου».

Τα αποτελζςματα των βουλευτικϊν εκλογϊν, ιδιαίτερα ςτα αςτικά κζντρα,

προκαλοφςαν ανθςυχία ςτθν κυβζρνθςθ ωσ προσ τθ δυνατότθτα να εκφραςτεί και ςτθν
Τοπικι Αυτοδιοίκθςθ ο ςυςχετιςμόσ που είχε διαμορφωκεί ςτθ Βουλι. Τθν ανθςυχοφςε το
ενδεχόμενο αδυναμίασ ελζγχου τθσ Τοπικισ Αυτοδιοίκθςθσ από τθν κυβζρνθςθ.

Για τθν αντιμετϊπιςθ αυτοφ του προβλιματοσ επεξεργάςκθκε ανάλογο

νομοςχζδιο, το οποίο τροποποιοφςε το δθμοτικό και κοινοτικό κϊδικα, κυρίωσ ςε ό,τι
αφοροφςε το ςφςτθμα εκλογισ των δθμοτικϊν και κοινοτικϊν ςυμβουλίων και τθν εκλογι
των δθμάρχων. Το νομοςχζδιο προζβλεπε: Ζμμεςο ςφςτθμα εκλογισ των δθμάρχων.
Αναλογικι εκπροςϊπθςθ ςτα δθμοτικά και κοινοτικά ςυμβοφλια των κομματικϊν
παρατάξεων. Ενιαία εφαρμογι του εκλογικοφ ςυςτιματοσ ςε ολόκλθρθ τθ χϊρα, χωρίσ να
εξαιροφνται οριςμζνοι μεγάλοι διμοι. Επιπλζον ζκετε περιοριςμοφσ ςτθν άςκθςθ
αντιπολιτευτικισ πολιτικισ από τουσ δθμάρχουσ, κεςμοκετϊντασ ακόμθ και το δικαίωμα
τθσ κυβζρνθςθσ να τουσ κακαιρεί, εάν αυτοί «πολιτεφονταν».

Θ Κοινοβουλευτικι Επιτροπι τθσ ΕΔΑ τάχκθκε κατά τθσ ζμμεςθσ και υπζρ τθσ
άμεςθσ εκλογισ των δθμάρχων, κακϊσ και υπζρ τθσ εφαρμογισ τθσ απλισ αναλογικισ.
Ηιτθςε επίςθσ να ακυρωκοφν οι διατάξεισ που προζβλεπαν τθν απόλυςθ των αιρετϊν
δθμάρχων και κοινοταρχϊν. Κατά τάχκθκαν και μιασ ςειρά αςτοί πολιτικοί.

Τελικά, το νομοςχζδιο ψθφίςτθκε από τθν κοινοβουλευτικι πλειοψθφία τθσ Ε΢Ε.

Στισ εκλογζσ, ςε ςφνολο 65 επαρχιακϊν διμων και 27 τθσ περιοχισ Ακινασ -

Ρειραιά, οι αντικυβερνθτικοί υποψιφιοι εξαςφάλιςαν απόλυτθ πλειοψθφία ςε 32. Επίςθσ,
εξαςφάλιςαν ςχετικι πλειοψθφία ςτουσ διμουσ: Ακινασ, Καβάλασ, Σερρϊν, Ρεριςτερίου,
Κορυδαλλοφ, Αμπελοκιπων Κεςςαλονίκθσ. Στο δεφτερο γφρο, εξελζγθςαν
αντικυβερνθτικοί διμαρχοι ςτισ τρεισ μεγάλεσ πόλεισ (Ακινα, Ρειραιά, Κεςςαλονίκθ) και
ςτισ παρακάτω: Καβάλα, Δράμα, Σζρρεσ, Λαγκαδά, Νίκαια, Αιγάλεω, Μυτιλινθ, Τρίκαλα,
Ρρζβεηα, Ρφργο, Κόρινκο, Κιβα, Συκεζσ, Αμπελόκθπουσ Κεςςαλονίκθσ, Θράκλειο Κριτθσ,
Ξάνκθ, Δραπετςϊνα, Αγρίνιο, Νεάπολθ Κριτθσ, Δάφνθ, Νζα Ψιλαδζλφεια, Κερατςίνι,
Κζρκυρα κ.ά.

Σε ςχετικι τθσ απόφαςθ (14 Απριλίου 1959) θ Διοικοφςα Επιτροπι τθσ ΕΔΑ
εκτίμθςε ότι οι δθμοτικζσ εκλογζσ υπιρξαν μία ςκλθρότατθ - θρωικι ςε πολλζσ
περιπτϊςεισ - πολιτικι μάχθ. Εκτίμθςε επίςθσ ότι τα αποτελζςματα των εκλογϊν ζδειχναν
ότι οι «δθμοκρατικζσ δυνάμεισ», ιδιαίτερα οι αριςτερζσ, «κρατοφςαν γερά τα μετερίηια
τουσ». Ακόμθ, ότι θ κυβζρνθςθ απζτυχε ςτισ δφο βαςικζσ επιδιϊξεισ τθσ: α) Να απομονϊςει
τθν ΕΔΑ, ςυςπειρϊνοντασ τουσ εκπροςϊπουσ των άλλων κομμάτων ςε ςυνδυαςμοφσ
εναντίον τθσ και β) Να επιφζρει μια εντυπωςιακι μείωςθ τθσ δφναμθσ τθσ αριςτεράσ.

ζγκυρων ψθφοδελτίων και εξζλεξε 10 ζδρεσ, θ «Ζνωςισ Λαϊκοφ Κόμματοσ» (ΕΛΚ)

ςυγκζντρωςε το 1,34% των ζγκυρων ψθφοδελτίων και 4 ζδρεσ. Οι ανεξάρτθτοι
μεμονωμζνοι το 0,16% των ψθφοδελτίων.
 337

Θ ΔΕ τθσ ΕΔΑ κεωροφςε ότι θ πολιτικι μάχθ τθσ 5θσ Απριλίου κα μποροφςε να
καταλιξει ςε κριαμβευτικά αποτελζςματα προσ όφελοσ του λαοφ και τθσ Ελλάδασ, αν τα
κόμματα τθσ αντιπολίτευςθσ και οι ευρφτερεσ αντικυβερνθτικζσ δυνάμεισ είχαν διεξάγει τον
εκλογικό αγϊνα με ςυνζπεια, ςτακερότθτα, αποφαςιςτικότθτα, αλλά και με ςυντονιςμζνεσ
τισ δυνάμεισ τουσ. Σφμφωνα με τθν ανάλυςθ τθσ τα αποτελζςματα των εκλογϊν
επιβεβαίωςαν ότι θ ιδζα τθσ ανεξάρτθτθσ κακόδου των κομμάτων και ομάδων του
«Κζντρου» ςτισ εκλογζσ, ηθμίωςε τθν υπόκεςθ τθσ δθμοκρατίασ.

3.Α.39.β. Διϊξεισ - Νζεσ δίκεσ για «καταςκοπεία»

Κινθτοποιιςεισ για τθν απελευκζρωςθ των πολιτικϊν κρατουμζνων

Μετά τισ εκλογζσ του 1958, θ νζα κυβζρνθςθ Καραμανλι ςυνζχιςε τισ διϊξεισ.
Συνελιφκθςαν και εξορίςτθκαν ςτελζχθ, μζλθ και οπαδοί τθσ ΕΔΑ, μεταξφ των οποίων και ο
πρόεδροσ τθσ νεολαίασ τθσ ΕΔΑ Νίκοσ Σολωμόσ, κακϊσ και ςυνδικαλιςτικά ςτελζχθ, ενϊ
επεκτάκθκε ςε πολλζσ περιοχζσ τθσ χϊρασ θ «πεικαρχθμζνθ διαβίωςθ» των αδειοφχων
εξορίςτων

Στισ 5 Απριλίου 1960 άρχιςε ςτο Διαρκζσ Στρατοδικείο Ακθνϊν θ δίκθ ακόμα 12
ςτελεχϊν του ΚΚΕ, με τθν κατθγορία τθσ καταςκοπείασ.

Κατθγοροφμενοι ιταν οι: Βλάςθ – Ραρτςαλίδθ Αφρα, Ερυκριάδθσ Γιϊργθσ,

Ερυκριάδου Ζλλθ, Καναςζλλοσ Θλ., Κατςιάσ Γ., Κουκοφλου ΢οφλα, Κουρτζςθ Βαςιλικι,
Μαρςζλλοσ Δ., Μπίτςιοσ Απ., Τριανταφφλλου Λ., Τριανταφφλλου Κ., Ψιλίνθσ Κϊςτασ. Το
δικαςτιριο καταδίκαςε ςε ιςόβια δεςμά τουσ Γ. Ερυκριάδθ, ΢οφλα Κουκοφλου, Αφρα
Ραρτςαλίδου, Κϊςτα Ψιλίνθ, Ζλλθ Ερυκριάδου και Κ. Τριανταφφλλου, αφοφ τουσ κιρυξε
ενόχουσ «προςφοράσ εισ καταςκοπείαν» και ακϊουσ από τθν κατθγορία τθσ «τετελεςμζνθσ
καταςκοπείασ». Ακϊωςε τουσ άλλουσ ζξι.

Στισ 26 Απριλίου ςτο ίδιο δικαςτιριο άρχιςε θ δίκθ άλλων 42 ςτελεχϊν του ΚΚΕ με
τισ ςυκοφαντικζσ κατθγορίεσ «επί καταςκοπεία» και «προςφορά εισ καταςκοπείαν». Οι
κατθγοροφμενοι, μαηί με άλλουσ οχτϊ που θ δίκθ τουσ είχε χωριςτεί, είχαν ςυλλθφκεί από
το 1954 και θ δίκθ είχε αναβλθκεί τόςο το 1956 όςο και το 1958.

Οι 42 δικαηόμενοι ιταν: Αναγνωςτοποφλου Ελ., Αρϊνθ Σοφία, Βαρδινογιάννθσ

Βαρδ., Βουγιουκλάκθσ Λ., Γερολυμάτοσ Θρ., Γεωργοφλιασ Αρ., Δάλλασ Δθμ., Διονυςόπουλοσ
Δ., Δουκάκθσ Β., Δρελιϊηθ Διμθτρα, Εμμανουιλίδου Άννα, Ηάγκα Ειρινθ, Θλιάκθσ Εμμ.,
Καλατηισ Ωαρ., Κολοκοτρϊνθσ Μιχ., Κουτροφκθσ Γ., Κραςςακόπουλοσ Κ., Κυριακοφ Λωάννα,
Λιόλιοσ Γρ., Λουλζσ Κ., Μανζλθ Κατ., Μαυρομάτθσ Στ., Μπαρισ Α., Μπαρμπζρθ Δεςπ.,
Μπαρτηϊκασ Α., Μπίκια Μαίρθ, Μυριανκόπουλοσ Δ., Ραπανικολάου Αικ., Ρράπα Διον.,
΢άμοσ Γρ., ΢οδάκθσ Ρερ., Σιδζρθσ Στ., Σολωμόσ Β. (΢οφςςοσ), Σοφοποφλου Ακ., Σταμάτθ
Μάρκα, Τιμογιαννάκθ Ρολυτ., Τςακίρθσ Κυρ., Τςιτιλου Τοφλα, Ψλωράκθσ Ωαρίλαοσ
(Γιϊτθσ), Ψυλαχτόσ Δ., Ωατηθπζτρου Γ., Ωρυςοχοΐδου Ρολ.

Και ςε αυτι τθ δίκθ αποκαλφφτθκε το ςκθνοκετθμζνο κατθγορθτιριο. Είναι

χαρακτθριςτικό το απόςπαςμα από τθν απολογία του Ωαρίλαου Ψλωράκθ:

«Γίνεται ςυςτθματικι προςπάκεια να ςυκοφαντιςουν ζνα κόμμα του οποίου

τυγχάνω τακτικό μζλοσ τθσ Κεντρικισ Επιτροπισ, να ςυκοφαντθκοφν χϊρεσ που
προςφζρουν ανεκτίμθτεσ υπθρεςίεσ ςτθν ανκρωπότθτα. Το κατθγορθτιριο ςτθρίηεται
 338

αποκλειςτικά ςε διαςτρεβλϊςεισ κεωρθτικϊν απόψεων και ντοκουμζντων του κόμματόσ

μου και ςε κακότεχνθ ςυρραφι των γνωςτϊν ςυνκθμάτων τθσ αντικομμουνιςτικισ
προπαγάνδασ. Στθρίηεται ςτο ψεφδοσ ότι το ΚΚΕ είναι εξαρτθμζνο από τον διεκνι
κομμουνιςμό και το ΚΚ Σοβ. Ενϊςεωσ που είναι δικεν εχκρικι ςτθν Ελλάδα και ότι ζχει
ςυνκιματα καταςτροφισ τθσ Ελλάδοσ και αποβλζπει ςτθν καταςκοπεία. Ρροεκτείνοντασ
τον ςυλλογιςμό αυτόν, καταλιγουν ςτο ότι οι κατθγοροφμενοι είναι κατάςκοποι και
ποδότεσ τθσ Ελλάδοσ.

Πλοι οι μάρτυρεσ κατθγορίασ επανζλαβαν ότι το ΚΚΕ είναι εξαρτθμζνο από τον
διεκνι κομμουνιςμό. Είναι ζνασ μφκοσ παλιόσ όςο και τα ςοςιαλιςτικά κινιματα και
ακριβϊσ επιβεβαιϊνει τθν νομοτζλεια ςφμφωνα με τθν οποία οι αντιδραςτικζσ δυνάμεισ
δεν μποροφν να δουν τισ πραγμτικζσ αιτίεσ που οδθγοφν τον τόπο από το κακό ςτο
χειρότερο και προςπακοφν να φορτϊςουν ςε άλλουσ τισ καταςτροφζσ που προκαλοφν.
Μζχρι τθν Οκτωβριανι Επανάςταςι απζδιδαν τουσ αγϊνεσ τθσ εργατικισ τάξεωσ ςε ζργα
του Σατανά. Μετά εφευρζκθκε ο μφκοσ του «δακτυλίου τθσ Μόςχασ», του «ξενοκίνθτου»
κλπ. Αλλά ποια απόδειξι ζφεραν οι μάρτυρεσ για τθν εξάρτθςι του ΚΚΕ; (…) Αλλά ο μφκοσ
τθσ εξαρτιςεωσ καλλιεργείται ακόμα, 17 χρόνια μετά τθν κατάργθςι τθσ ΚΔ.

*…+ Αυτό δεν ςθμαίνει, βζβαια, ότι τα ΚΚ δεν ζχουν ςχζςεισ μεταξφ τουσ. Μασ
ςυνδζουν κοινι ιδεολογία, κοινά ιδανικά, θ φιλία και θ ςυναδζλφωςισ των λαϊν μασ,
ζχουμε κοινό αντίπαλο τον ιμπεριαλιςμό. Και μόνο αυτό επιβάλλει τθν διεκνι αλλθλεγγφθ
μασ. Αλλά υπάρχουν και προβλιματα που δεν μποροφν να αντιμετωπιςκοφν με γνϊμονα τα
κακϊσ νοοφμενα ςυμφζροντα μιασ χϊρασ. Ραράδειγμα το Κυπριακό, ςτο οποίο οι Άγγλοι
και οι Τοφρκοι κομμουνιςτζσ αντιτάχκθκαν ςτισ απόψεισ των κυβερνιςεων των χωρϊν τουσ.
Θ επίςθμθ Αγγλία και θ Τουρκία τουσ είπαν προδότεσ, αλλά ςτθν πραγματικότθτα θ ςτάςισ
τουσ ιταν και ςωςτι και εκνικι. Να γιατί ο διεκνιςμόσ μασ δεν ζρχεται ςε αντίκεςι με τθν
αγάπθ μασ προσ τθν πατρίδα και τα ςυμφζροντά τθσ. Το 1957 μαηεφτθκαν ςτθν Μόςχα
αντιπρόςωποι 64 κομμουνιςτικϊν κομμάτων και διεκιρυξαν ότι βαςικό κακικον των
κομμουνιςτϊν είναι θ υπεράςπιςισ τθσ ειρινθσ. Ροιοσ αμφιςβθτεί ότι αυτό είναι και
εκνικόν μασ κακικον;»817.

Το δικαςτιριο καταδίκαςε ςε ιςόβια κάκειρξθ τουσ Ωαρίλαο Ψλωράκθ, Μιτςο

Δάλλα, Κϊςτα Λουλζ, Γιϊργο Κουτροφκθ, Κυριάκο Τςακίρθ και Ρολυξζνθ Ωρυςοχοΐδου, με
τθν κατθγορία «προςφορά εισ καταςκοπείαν» και απζρριψε τθν πρόταςθ του επιτρόπου
που για τουσ πζντε πρϊτουσ είχε ηθτιςει τθν ποινι του κανάτου με τθν κατθγορία τθσ
«τετελεςμζνθσ καταςκοπείασ».

Στα τζλθ Μαΐου του 1960 καταδικάςτθκε ςε ιςόβια δεςμά θ Ψϊφθ Λαηάρου και ςε
10 χρόνια φυλάκιςθ ο Βαςίλθσ Τςιγκοφνθσ.

Στισ 7 Λουνίου 1960 πραγματοποιικθκαν δφο ακόμα δίκεσ με βάςθ τον

Α.Ν.375/1936. Καταδικάςτθκαν ο Ρερ. Ρεταλωτισ και ο Γιάννθσ Λίππασ ςε ιςόβια δεςμά.

Οι δίκεσ του 1960 τζλειωςαν με τθν καταδίκθ του γιατροφ Μανϊλθ Σιγανοφ ςε
ιςόβια κάκειρξθ.

Το Σεπτζμβριο του 1960, φςτερα από αντικομμουνιςτικζσ δθμόςιεσ τοποκετιςεισ

των Καραμανλι, Κεμελι και Καλλαντηι, πλικυναν οι ςυλλιψεισ και οι διϊξεισ. Στο χωριό
Βλοχόσ τθσ Καρδίτςασ, τοπικόσ παράγοντασ τθσ Ε΢Ε δολοφόνθςε τον οπαδό τθσ ΕΔΑ Δ.

817
«Οη δίθεο γηα θαηαζθνπεία ηελ Άλνημε ηνπ 1960 ζηελ Αζήλα», ΢χγρξνλε Δπνρή,
Αζήλα 1988, ζει. 451, 452, 453.
 339

Καλογιρου. Στισ 21 Οκτωβρίου του 1960 ςτθν Καλαμάτα ζγινε δολοφονικι απόπειρα
εναντίον του βουλευτι τθσ ΕΔΑ Τάςου Κουλαμπά, ο οποίοσ τραυματίςτθκε ςτο κεφάλι.

Εκείνθ και τθν επόμενθ χρονιά ςυνεχίηονταν οι κινθτοποιιςεισ για τθν απελευκζρωςθ των
πολιτικϊν κρατουμζνων.

Στισ 27 Μαρτίου 1961 ο Σφλλογοσ Οικογενειϊν Ρολιτικϊν Εξόριςτων Φυλακιςμζνων

(ΣΟΡΕΨ) οργάνωςε ςυγκζντρωςθ για τθν αμνθςτία ςτο κζατρο Ραπαϊωάννου με ομιλθτζσ
τον πρϊθν Μθτροπολίτθ Κοηάνθσ Λωακείμ, τον Κομνθνό Ρυρομάγλου κ.α. Στισ 4 Απριλίου
εκατοντάδεσ μάνεσ, ςφηυγοι, αδελφζσ και παιδιά πολιτικϊν κρατουμζνων, που
ςυγκεντρϊκθκαν ζξω από το υπουργείο Δικαιοςφνθσ και απαίτθςαν τθ χοριγθςθ γενικισ
αμνθςτίασ, δζχτθκαν τθν επίκεςθ τθσ αςτυνομίασ, με αποτζλεςμα να τραυματιςτοφν
αρκετζσ γυναίκεσ. Τθν άλλθ μζρα οι κρατοφμενοι ςτισ φυλακζσ Αβζρωφ και ςτον Αϊ Στράτθ
προχϊρθςαν ςε 24ωρθ αποχι ςυςςιτίου, ωσ διαμαρτυρία για τθν κακοποίθςθ των
ςυγκεντρωμζνων ζξω από το υπουργείο Δικαιοςφνθσ.

Πμοια ςυγκζντρωςθ ςτον ίδιο χϊρο πραγματοποιικθκε και λίγουσ μινεσ αργότερα (21
Δεκεμβρίου), που ςυνάντθςε τθν ίδια μεταχείριςθ από τθν πλευρά τθσ αςτυνομίασ.

Σειρά διεκνϊν κινθτοποιιςεων πραγματοποιικθκε και ςτα χρόνια που ακολοφκθςαν. Με

ζδρα το Λονδίνο δθμιουργικθκε θ Ζνωςθ για τθν Αμνθςτία ςτθν Ελλάδα, από τθν Μπζττυ
Αμπατιζλου, τθν Μάριον Σαράφθ και τθν Νταϊάνα Ριμ, με ςκοπό να ευαιςκθτοποιιςει
καινά κινθτοποιιςει τον εγγλζηικο λαό για τθν απελευκζρωςθ των πολιτικϊν κρατουμζνων.

Αντίςτοιχεσ εκδθλϊςεισ ζγιναν ςτο Ραρίςι το Μάιο του 1962 και το Μάρτιο του 1963, με τθ
ςυμμετοχι εκατοντάδων προςωπικοτιτων διεκνοφσ κφρουσ. Σε ςυγκζντρωςθ που
πραγματοποιικθκε ςτο Λονδίνο, ςτισ 30 Οκτωβρίου 1962, ο Μπζρτραντ ΢άςελ κατιγγειλε
με μινυμα του τθν φπαρξθ περίπου 1.200 πολιτικϊν κρατουμζνων.

3.A.39.γ. Διεργαςίεσ ςτο αςτικό πολιτικό ςφςτθμα

ς το τζλοσ τθσ δεκαετίασ του 1950

Θ Ε΢Ε που είχε ςυςπειρϊςει το ςφνολο των δεξιϊν κομμάτων, διεφρυνε τισ
ςυμμαχίεσ τθσ αςτικισ τάξθσ, ςυςπειρϊνοντασ μεγάλο μζροσ των μεςαίων ςτρωμάτων τθσ
αγροτιάσ, κακϊσ και νζων μεςαίων αςτικϊν ςτρωμάτων που διαμορφϊκθκαν ςτισ ειδικζσ
ςυνκικεσ τθσ Κατοχισ και μετά (μαυραγορίτεσ κ.ά.) από τισ ξζνεσ βοικειεσ (ςχζδιο Μάρςαλ
κ.ά.) και από το τμιμα τθσ αςτικισ τάξθσ που αναπτφχκθκε ςτον τομζα των καταςκευϊν με
το ςφςτθμα τθσ αντιπαροχισ. Επιπλζον, θ μεγάλθ διεφρυνςθ του δθμόςιου τομζα και ο
οικονομικόσ ρόλοσ του δθμιοφργθςαν ζνα εκτεταμζνο ςτρϊμα, που είχε ςυμβολι ςτθ
ςτιριξθ τθσ Ε΢Ε. Ζτςι εξαςφαλίςτθκε θ 11ετισ αυτοδφναμθ παραμονι τθσ ςτθν
κυβερνθτικι εξουςία (1952 - 1963), φυςικά και με τθ βοικεια των νόκων εκλογικϊν
ςυςτθμάτων, τθσ νοκείασ και τθσ βίασ.

Μζχρι και τισ βουλευτικζσ εκλογζσ του 1958, το αςτικό πολιτικό ςφςτθμα ςτθν
Ελλάδα δεν είχε ακόμα διαμορφϊςει μία δεφτερθ ιςχυρι πολιτικι δφναμθ, ικανι να
απορροφά τθ φκορά του αςτικοφ κυβερνθτικοφ κόμματοσ, ςτο πλαίςιο τθσ δικομματικισ
εναλλαγισ.

Ζνα εξάμθνο μετά τισ εκλογζσ, δυνάμεισ που είχαν ςυνεργαςκεί με τθν ΕΔΑ
προςχϊρθςαν ςε νζα πολιτικά ςχιματα.
 340

Στισ 8 Σεπτεμβρίου 1958, κατζκεςαν διλωςθ ίδρυςθσ νζου κόμματοσ, με τον τίτλο
«Δθμοκρατικι Ζνωςισ», 12 ανεξάρτθτοι ςυνεργαηόμενοι βουλευτζσ: Κ. Ακαναςιάδθσ, Γ.
Αράπθσ, Γ. Βαλοφρδοσ, Τάςοσ Βουλόδθμοσ, Μ. Γαλθνόσ, Σ. Διβάρθσ, Α. Καλιδόπουλοσ,
Μιχάλθσ Κφρκοσ, Θλίασ Μπρεδιμασ, Δ. Ραινζςθσ, Κομνθνόσ Ρυρομάγλου και Θλίασ
Τςιριμϊκοσ, ο οποίοσ ανζλαβε πρόεδροσ και κοινοβουλευτικόσ εκπρόςωποσ του νζου
κόμματοσ.

Στισ 23 Σεπτεμβρίου 1958 ανακοινϊκθκε θ διεφρυνςθ και ο μεταςχθματιςμόσ ςε

Κόμμα τθσ «Νζασ Αγροτικισ Κίνθςθσ». Στο νζο αυτό κόμμα προςχϊρθςαν ο ανεξάρτθτοσ
βουλευτισ Λ. Γιαλόψασ και οι Δ. Μερλόπουλοσ, Θλίασ Σκυλλάκοσ και Αν. Τςιάρασ. Με αυτό
ςυνεργάςτθκε και ο βουλευτισ Ν. Ραπαδθμθτρίου, από το ΚΑΕ.

Μετά τισ εκλογζσ βάκυνε θ κρίςθ ςτο Κόμμα Φιλελευκζρων. Εκδθλϊκθκε ωσ κρίςθ
τθσ ςυναρχθγίασ και ςτθ ςυνζχεια ωσ κρίςθ τθσ αρχθγίασ μζχρι και τθ διεξαγωγι του
Συνεδρίου του ςτα τζλθ Νοεμβρίου. Το αποτζλεςμα ιταν θ τριχοτόμθςθ των
κοινοβουλευτικϊν του δυνάμεων. Αρχικά ανεξαρτθτοποιικθκε ο Γ. Ραπανδρζου,
ςυςπειρϊνοντασ ομάδα πζντε βουλευτϊν των Φιλελευκζρων, που αποτζλεςαν τον πυρινα
για τθν ίδρυςθ του Φιλελεφκερου Δθμοκρατικοφ Κόμματοσ (ΨΔΚ).

Άλλθ ομάδα βουλευτϊν, μεταξφ των οποίων οι Γεϊργιοσ Μαφροσ, Κων.

Μθτςοτάκθσ, Ραναγισ Ραπαλθγοφρασ, Στ. Αλλαμανισ, ςυγκρότθςαν τθ «Νζα Ρολιτικι
Κίνθςθ», γνωςτι και ωσ «Ομάδα των Δζκα»818. Με αυτι ςυντάχκθκαν και οι τζωσ
βουλευτζσ τθσ Ε΢Ε Γεϊργιοσ ΢άλλθσ και Δθμιτριοσ Ραπαςπφρου.

Αναλαμβάνοντασ ο Σοφ. Βενιηζλοσ τθν αρχθγία των δυνάμεων που ζμειναν ςτο
Κόμμα Φιλελευκζρων, δραςτθριοποιικθκε προσ τθν κατεφκυνςθ ςυνζνωςθσ των
κεντρϊων κομμάτων και κινιςεων. Απευκφνκθκε προσ τον Στ. Στεφανόπουλο, τον Θλ.
Τςιριμϊκο και τον Σπ. Μαρκεηίνθ, ενϊ το Νοζμβριο του 1960 ςτιριξε τθν νεοϊδρυκείςα
«Κίνθςθ Εκνικισ Αναδθμιουργίασ» υπό το ςτρατθγό Γρίβα, εκχωρϊντασ τθσ τθν
κοινοβουλευτικι του ομάδα.

Με τθν Κίνθςθ δεν ςυςπειρϊκθκαν βαςικζσ κεντρϊεσ δυνάμεισ, όπωσ του Γ.

Ραπανδρζου, τθσ ΕΡΕΚ (Σαβ. Ραπαπολίτθσ), ο Τςιριμϊκοσ και ο Μαρκεηίνθσ. Θ Κίνθςθ
ςφντομα αυτοδιαλφκθκε.

Ρολλοί επζμεναν ςτθν ανάγκθ να ςυγκροτθκεί ενιαίο κόμμα του «Κζντρου», που κα
κάλυπτε το χϊρο μεταξφ Ε΢Ε και ΕΔΑ.

Αυτό το κζμα απαςχολοφςε και τθν Ε΢Ε και τισ ΘΡΑ, όπωσ αποδείχτθκε πολλζσ
φορζσ τότε και αργότερα. Κεωροφςαν απαραίτθτθ τθ διαμόρφωςθ ενόσ εναλλακτικοφ
πολιτικοφ φορζα, που κα αντικαταςτοφςε τθ «Δεξιά» ςτθ διακυβζρνθςθ, ζτςι ϊςτε να
λειτουργεί ιςχυρό και ςτακερά το αςτικό πολιτικό ςφςτθμα.

Ο Βενιηζλοσ εξζφραηε τθν άποψθ ότι δεν υπιρχαν περικϊρια για δφο εκνικόφρονεσ
παρατάξεισ και ότι ζπρεπε να υπάρξουν ςυμμαχικζσ κυβερνιςεισ με τθ «Δεξιά». Ζτςι,
θγετικζσ μερίδεσ του «Κζντρου», ενϊ διακιρυςςαν τθν πίςτθ τουσ ςτθν ενότθτά του,
ταυτόχρονα επιδίωκαν το ςχθματιςμό κεντροδεξιϊν κυβερνιςεων, κζςθ που παρζπεμπε
ευκζωσ ςτθν αςτικι ςυμμαχία του 1947 - 1949. Ομωσ θ τακτικι τθσ ςφμπραξθσ με τθ
«Δεξιά» δεν είχε προοπτικι και όξυνε ακόμθ περιςςότερο τθν κρίςθ του «Κεντρϊου»
χϊρου.

818
Γέθα ήηαλ ηα βαζηθά ζηειέρε ηεο: ΢η. Αιιακαλήο, Φ. Εαΐκεο, Η. Είγδεο, Γ. Κσζηήο,
Δκκ. Λνπιαθάθεο, Γ. Μαχξνο, Κ. Μεηζνηάθεο, Γ. Νφβαο, Π. Παπαιεγνχξαο, Η.
Σνχκπαο.[βι. Γ. Γεκεηξάθνο, «Κ. Μεηζνηάθεο» ηφκνο Α΄ 1918-1961, ζει. 433].
 341

Δθμοςιογραφικά όργανα τθσ Ε΢Ε προπαγάνδιηαν τθ κεωρία του

«μονοκομματιςμοφ». Θ εφθμερίδα «Ακρόπολισ», ςε κφριο άρκρο τθσ ςτισ 10 Σεπτεμβρίου
1958, με τίτλο «Είμεκα υπζρ του μονοκομματιςμοφ», ζγραφε:

«Αυτιν τθν ςτιγμιν θ Ελλάσ αντιμετωπίηουςα κρίςιμα εκνικά, πολιτικά και

οικονομικά προβλιματα διζρχεται μίαν περίοδον ειρθνικισ επαναςτάςεωσ. Δεν ζχει
ανάγκθν κομμάτων, αλλά κινιματοσ. Ενόσ κινιματοσ *...+ που κα χειριςκεί αποφαςιςτικϊσ
και ρθξικελεφκωσ τα τεράςτια ηθτιματα που ανορκοφνται εισ τον δρόμον τθσ».

Θ ίδια εφθμερίδα, απαντϊντασ ςε κριτικι που προκάλεςε το παραπάνω

δθμοςίευμα, τοποκετικθκε με ακόμα μεγαλφτερθ ςαφινεια ςτισ 12 και 13 Σεπτεμβρίου.
Υποςτιριξε ότι αν αποτφχει ο Καραμανλισ, «άλλοσ δρόμοσ από τθν δικτατορίαν δεν
υπάρχει». «Τότε μοιραίωσ» - ζγραφε - «ΚΑ ΕΧΕΤΕ ΤΘΝ ΔΛΚΤΑΤΟ΢ΛΑΝ! *...+ Διότι, μθν
αμφιβάλλομεν, κάποιοσ κα ςυνεκινείτο από τον κίνδυνον μιασ παρόμοιασ καταςτροφισ».

Το πολιτικό ςχιμα μζςα από το οποίο αναπτυςςόταν θ νόμιμθ πολιτικι δράςθ του
ΚΚΕ ςυςπείρωνε, ζςτω και ςυγκυριακά, οριςμζνεσ αςτικζσ και μικροαςτικζσ πολιτικζσ
δυνάμεισ ςε ςτόχουσ αςτικοφ εκςυγχρονιςμοφ και υπεράςπιςθσ του Κυπριακοφ. Το
ςθμαντικότερο, παρζμεναν ακόμα αρκετά ιςχυροί οι δεςμοί του ΚΚΕ με τισ εργατικζσ και
λαϊκζσ δυνάμεισ, ιδιαίτερα ςτισ αςτικζσ περιοχζσ.

Ραρά τουσ αρνθτικοφσ ςυςχετιςμοφσ ςτο εργατικό ςυνδικαλιςτικό κίνθμα, υπιρχε

κινθτικότθτα ςτθ διεκδίκθςθ οικονομικϊν και άλλων αιτθμάτων.

Αυτοί οι παράγοντεσ ςυνζτειναν ϊςτε τμιμα των αςτϊν πολιτικϊν, ανεξάρτθτα από
τθν κομματικι τουσ τοποκζτθςθ, ζβλεπε ωσ πιο πρόςφορθ μορφι αποδυνάμωςθσ του ΚΚΕ
τθν προςπάκεια ενςωμάτωςισ του ςτο ςφςτθμα και όχι τισ κεςμοκετθμζνεσ διϊξεισ του.
Ζτςι, ζνα μζροσ αςτϊν βουλευτϊν ςυντάχκθκε με τουσ βουλευτζσ τθσ ΕΔΑ ςτθ πρόταςθ 90
βουλευτϊν για τθν κατάργθςθ του τεταρτοαυγουςτιανοφ νόμου 375819. Αυτι θ επιλογι
βεβαίωσ ςχετιηόταν και με τθν επιδίωξθ να ιςχυροποιθκεί το ελλθνικό κράτοσ μζςω του
εκςυγχρονιςμοφ του, περιορίηοντασ κάποια μζτρα καταςτολισ του ΚΚΕ επιβεβλθμζνα ςε
άλλεσ ςυνκικεσ.

Πμωσ αυτό το ρεφμα δεν ιταν τότε κυρίαρχο ςτουσ εκπροςϊπουσ τθσ αςτικισ
εξουςίασ.

Το ΚΚΕ, και ζμμεςα οι δυνάμεισ τθσ ΕΔΑ, δεν μπόρεςαν να αξιολογιςουν βακφτερα
και ουςιαςτικότερα τθν ανεξαρτθτοποίθςθ αςτικϊν πολιτικϊν δυνάμεων που είχαν εκλεγεί
με τα ψθφοδζλτια τθσ ΕΔΑ ςτισ βουλευτικζσ εκλογζσ και αργότερα ςυςπειρϊκθκαν ςτο νζο
κόμμα τθσ «Ενωςθσ Κζντρου». Τόςο το ΚΚΕ όςο και θ ΕΔΑ υπερτιμοφςαν τθ ςτάςθ αυτϊν
των δυνάμεων, είχαν αυταπάτεσ ωσ προσ τον ταξικό χαρακτιρα και το ρόλο τουσ.

Είναι χαρακτθριςτικό ότι θ 10θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, που ςυνιλκε ςτισ 17
Νοεμβρίου 1958, εκτίμθςε ότι θ ςτροφι προσ τθ δθμοκρατικι Αριςτερά, που είχε
ςθμειωκεί ςτισ εκλογζσ τθσ 11θσ Μαΐου, ςυνεχιηόταν και μετά τισ εκλογζσ, ότι
ςυςςωρεφονταν και αναπτφςςονταν παραπζρα τα ςτοιχεία τθσ εκνικισ κρίςθσ820 και ζκετε
ηιτθμα ςχθματιςμοφ κυβζρνθςθσ εκνικισ ενότθτασ απ’ όλα τα κόμματα, μερίδεσ κομμάτων
και προςωπικότθτεσ που αιςκάνονταν τθν ανάγκθ άλλθσ πολιτικισ.

819
Αξρείν ΚΚΔ, Απόθαζε ΢πλδηάζθεςεο εθπαηξηζκέλσλ ειιήλσλ θνκκνπληζηώλ (1959),
ζει. 32 (13).
820
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο φγδννο (1956-1961), ζέζε 5, ζει. 384.
 342

3.A.40. ΣΟ 8ο ΢ΤΝΕΔΡΙΟ ΣΟΤ ΚΚΕ (ΜΑΪΟ΢ 1961)

Τθν απόφαςθ για τθ ςφγκλθςθ του 8ου Συνεδρίου είχε αποφαςίςει θ 9θ Ολομζλεια
τθσ ΚΕ του ΚΚΕ που ςυνιλκε ςτθ ΢ουμανία ςτισ 5 ζωσ 8 Αυγοφςτου του 1958. Στθν Ολομζλεια
ςυμμετείχαν μόνο τα μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ Επιτροπισ Κομματικοφ Ελζγχου που βρίςκονταν ςτο
εξωτερικό. Θ 9θ Ολομζλεια είχε ψθφίςει και τισ «Κζςεισ για τα 40χρονα του ΚΚΕ» και για να
προφυλάξει το Κόμμα από χτυπιματα τθσ Αςφάλειασ, αποφάςιςε να μθν προκθρφξει ανοιχτι
ςυηιτθςθ γφρω από τθ δράςθ τθσ ΚΕ από το 7ο Συνζδριο, μζχρι το 8ο, αλλά να δθμοςιεφςει τισ
παραπάνω κζςεισ και, με βάςθ αυτζσ, να δϊςει τθ δυνατότθτα ςτα ςτελζχθ και μζλθ του
κόμματοσ να εκφζρουν τθ γνϊμθ τουσ για τθ δράςθ τθσ ΚΕ.

Το 8ο Συνζδριο του Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ Ελλάδασ πραγματοποιικθκε το Μάιο

του 1961 ςτθν Τςεχοςλοβακία821.

Στο Συνζδριο παρευρζκθκαν αντιπροςωπείεσ των εξισ κομμάτων: Κομμουνιςτικοφ

Κόμματοσ τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ, Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ τθσ Τςεχοςλοβακίασ,
Βουλγαρικοφ Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ, Γαλλικοφ Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ, Ενιαίου
Σοςιαλιςτικοφ Κόμματοσ Γερμανίασ, Λταλικοφ Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ, Κομμουνιςτικοφ
Κόμματοσ τθσ Λςπανίασ, Ουγγρικοφ Σοςιαλιςτικοφ Εργατικοφ Κόμματοσ, Ενοποιθμζνου
Εργατικοφ Κόμματοσ τθσ Ρολωνίασ, ΢ουμανικοφ Εργατικοφ Κόμματοσ.

Το 8ο Συνζδριο ςυηιτθςε τα εξισ κζματα:

1) Ζκκεςθ δράςθσ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ για τθν περίοδο από το 7ο τακτικό Συνζδριο,
(ειςθγθτισ Κϊςτασ Κολιγιάννθσ).

2) Το Ρρόγραμμα του Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ Ελλάδασ, (ειςθγθτισ Μιτςοσ

Ραρτςαλίδθσ).

3) Τροποποίθςθ οριςμζνων άρκρων του Καταςτατικοφ του Κόμματοσ, (ειςθγθτισ

Απόςτολοσ Γκρόηοσ)822.

4) Εκλογι Κεντρικισ Επιτροπισ και Κεντρικισ Εξελεγκτικισ Επιτροπισ.

Το Συνζδριο πιρε απόφαςθ πάνω ςτα τρία πρϊτα κζματα, κακϊσ και ειδικζσ
αποφάςεισ για τουσ: Νίκο Ηαχαριάδθ, Μάρκο Βαφειάδθ, Βαςίλθ Μπαρτηιϊτα, Γιϊργθ
Βοντίτςιο (Γοφςια), Μιτςο Βλαντά, Κανάςθ Ωατηι, Βαγγζλθ Βαςβανά, Κφμιο Μπράτςο,
Νίκο ΢ουμελιϊτθ και Αχιλλζα Μπλάνα.

821
Γηα ιφγνπο πεξηθξνχξεζεο, ε δηεμαγσγή ησλ εξγαζηψλ θαη νη απνθάζεηο ηνπ
αλαθνηλψζεθαλ ηνλ Αχγνπζην ηνπ ίδηνπ ρξφλνπ.
822
«Ζ 7ε Πιαηηά Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ 1957 απνθάζηζε ηε δνπιηά ηεο Κεληξηθήο
Δπηηξνπήο Διέγρνπ (ΚΔΔ) λα ηελ αλαιάβεη ε ίδηα ε ΚΔ ηνπ θόκκαηνο, γηαηί ε ΚΔΔ όρη κόλν δε
δνύιεςε θαη δε βνήζεζε, αιιά ζε κηα πεξίνδν -ηελ πην θξίζηκε θαη δύζθνιε γηα ην θόκκα- ηα
κέιε ηεο πνπ ήηαλ ζην εμσηεξηθό αζρνινύληαλ κε θξαμηνληζηηθή δνπιηά θαη ππνλόκεπαλ ηε
γξακκή θαη ηελ ελόηεηα ηνπ θόκκαηνο. Γηαβάζαηε ηελ πξόηαζε ηξνπνπνίεζεο ηνπ ζρεηηθνύ κε
ηελ ΚΔΔ άξζξνπ ηνπ Καηαζηαηηθνύ. Μ’ απηήλ πξνηείλεηαη λα εθιέγεηαη από ην ΢πλέδξην κηα
επηηξνπή νηθνλνκηθνύ ειέγρνπ θαη από ηελ ΚΔ κηα άιιε επηηξνπή Κνκκαηηθνύ ειέγρνπ, όπσο,
δειαδή, γίλεηαη θαη ζη’ άιια θόκκαηα. ΢ην 9ν ΢πλέδξην ρξεηάδεηαη λα ςεθηζηεί λέν θαηαζηαηηθό
ηνπ θόκκαηνο».
[Αξρείν ΚΚΔ, Σν 8ν ΢πλέδξην, ζει. 90].
 343

Στο πρϊτο μζροσ τθσ θ Ζκκεςθ δράςθσ τθσ ΚΕ αναφζρκθκε ςτθ διεκνι κατάςταςθ
και ςτισ εςωτερικζσ εξελίξεισ ςτθν Ελλάδα (πολιτικζσ, οικονομικζσ και αγϊνεσ). Από τθν
άποψθ των εκτιμιςεων δεν υπιρχαν βαςικζσ διαφοροποιιςεισ από προθγοφμενεσ
εκτιμιςεισ για το 20ο και το 21ου Συνζδριο του ΚΚΣΕ και των ντοκουμζντων τθσ Σφςκεψθσ
των Κομμουνιςτικϊν και Εργατικϊν Κομμάτων τθσ Μόςχασ (1960).

Στισ εκτιμιςεισ που αφοροφςαν τισ εςωτερικζσ εξελίξεισ υπιρχαν αναλυτικά

υποκεφάλαια για τθν ανάπτυξθ των αγϊνων τθσ εργατικισ τάξθσ, τθσ αγροτιάσ, των άλλων
λαϊκϊν ςτρωμάτων, τουσ αγϊνεσ για τθ δθμοκρατία, τθν ανεξαρτθςία και τθν ειρινθ.

Λδιαίτερο υποκεφάλαιο (υπ’ αρικμόν Η) αναφερόταν ςτο ςτόχο για «Ζνωςθ των
πατριωτικϊν δυνάμεων και πάλθ για τθ δθμοκρατικι αλλαγι» και προςδιοριηόταν ωσ
άμεςοσ πολιτικόσ ςτόχοσ θ απομάκρυνςθ τθσ κυβζρνθςθσ Καραμανλι.

Κζμα του δεφτερου μζρουσ τθσ Ζκκεςθσ δράςθσ τθσ ΚΕ ιταν «Το Κόμμα».

Για τθν αναδιοργάνωςθ των κομματικϊν δυνάμεων και τθσ κακοδθγθτικισ

δουλειάσ του κόμματοσ, θ Ζκκεςθ δράςθσ τθσ ΚΕ ςθμείωνε ότι ςτθν περίοδο μετά τθ λιξθ
του εμφφλιου πολζμου διαμορφϊκθκε ςτθν Ελλάδα:

«...μια ιδιομορφία παραπλιςια μ’ αυτι που ς’ άλλεσ εποχζσ είχε δθμιουργθκεί και
ςε άλλεσ χϊρεσ. Θ ιδιομορφία αυτι ςυνίςταται ςτο ότι, ενϊ από τθ μια το ΚΚΕ βρίςκεται
εκτόσ νόμου *...+ από τθν άλλθ μεριά γνωςτοί κομμουνιςτζσ μποροφν και δρουν ανοιχτά ςε
νόμιμα κόμματα ςαν τθν ΕΔΑ, *...+ Αυτιν ακριβϊσ τθν ιδιομορφία θ πρϊθν κακοδιγθςθ δεν
μπόρεςε να τθ δει, να τθν εκτιμιςει και να τθν αξιοποιιςει και όχι μόνο δεν ενκάρρυνε και
δεν κακοδθγοφςε τουσ κομμουνιςτζσ προσ τθν κατεφκυνςθ αυτι, *...+ αλλά ζβαηε και
εμπόδια»823.

Ταυτόχρονα θ ΚΕ ςτθν Ζκκεςθ δράςθσ τθσ προσ το 8ο Συνζδριο κεωροφςε «ςωςτό

και απαραίτθτο το ςταμάτθμα τθσ ζκδοςθσ του παράνομου «΢ιηοςπάςτθ» και άλλων
παράνομων εντφπων». Εκτιμοφςε ότι ο ραδιοφωνικόσ ςτακμόσ και ο «Νζοσ Κόςμοσ»,
κοντά ςτθ βαςικι τουσ γενικότερθ αποςτολι, ςυμπλιρωναν και ό,τι δεν μποροφςε να
προπαγανδιςτεί με τα νόμιμα μζςα824.

Στο κλείςιμο του πρϊτου κζματοσ που ζγινε από τον ειςθγθτι Κ. Κολιγιάννθ,
διατυπϊκθκε θ εκτίμθςθ ότι όλοι οι ςφνεδροι που μίλθςαν ιταν ςφμφωνοι με τθν ζκκεςθ.
Διευκρίνιηε ότι άμεςθ πολιτικι επιδίωξθ του κόμματοσ ιταν μια κυβζρνθςθ δθμοκρατικι825.

Σχετικά με τθν άποψθ για τθ δθμιουργία μιασ ενιαίασ οργάνωςθσ νεολαίασ,

διευκρίνιηε ότι:

«...ςιμερα δε κα ιτανε ςωςτό να επιδιϊξουμε εμείσ τθ δθμιουργία μιασ τζτιασ

ενιαίασ οργάνωςθσ τθσ νεολαίασ. Ρρζπει να φτιάςουμε μια οργάνωςθ κομματικι
νεολαιίςτικθ. Το καταςτατικό τθσ ΕΔΑ λζει ότι πρζπει να δθμιουργοφνται τμιματα τθσ
νεολαίασ και όχι οργάνωςθ. Αυτό, όμωσ, είναι ζνασ τφποσ, εμείσ μποροφμε να βροφμε
τρόπουσ να τα ξεπεράςουμε, δε νομίηω ότι είναι εμπόδιο»826.

Στθν ειςιγθςθ του δευτζρου κζματοσ για το Σχζδιο Ρρογράμματοσ του ΚΚΕ,
αναπτφςςονταν οριςμζνα ςθμεία που ζδειχναν οριςμζνεσ διαφοροποιιςεισ μεταξφ του

823
Αξρείν ΚΚΔ, Σν 8ν ΢πλέδξην, ζει. 76-77.
824
Αξρείν ΚΚΔ, Σν 8ν ΢πλέδξην, ζει. 79.
825
Αξρείν ΚΚΔ, Σν 8ν ΢πλέδξην, ζει. 328.
826
Αξρείν ΚΚΔ, Σν 8ν ΢πλέδξην, ζει. 330-331.
 344

προτεινόμενου Σχεδίου Ρρογράμματοσ και τθσ Ρρογραμματικισ Διακιρυξθσ, δίνοντασ ςτθν

εκνικι δθμοκρατικι αλλαγι χαρακτιρα «αντιϊμπεριαλιςτικισ δθμοκρατικισ επανάςταςθσ»:

«…Το ότι αμζςωσ θ ανατροπι αυτι δε βγαίνει βαςικά από τα πλαίςια των αςτικϊν
παραγωγικϊν ςχζςεων, αυτό δε ςθμαίνει πωσ δεν είναι επανάςταςθ, από τθν ςτιγμι που
πραγματοποιεί τθν απομάκρυνςθ από τθν εξουςία τθσ ξενόδουλθσ ολιγαρχίασ *...+

Ο πρϊτοσ αυτόσ ςτακμόσ τθσ επανάςταςθσ δεν χωρίηεται με ςινικά τείχθ από το
δεφτερο. Θ δθμοκρατικι επανάςταςθ ολοκλθρϊνεται και ςτακεροποιείται μετεξελιςςόμενθ
ςε ςοςιαλιςτικι»827.

Ϋσ προσ τθν «εκνικι αςτικι τάξθ», θ ειςιγθςθ επεξθγοφςε:

«Πταν λζμε εκνικι αςτικι τάξθ, εννοοφμε τθ μερίδα εκείνθ τθσ αςτικισ τάξθσ που
ενδιαφζρεται για τθν περιφροφρθςθ τθσ εκνικισ παραγωγισ και τθσ εςωτερικισ αγοράσ
από τα ξζνα μονοπϊλια.

*...+ Θ εκνικι αςτικι τάξθ αποτελεί αρικμθτικά το μεγαλφτερο τμιμα τθσ αςτικισ
τάξθσ. *...+ Το προλεταριάτο, (…) επιδιϊκει να χρθςιμοποιιςει τισ δυνατότθτεσ για
αντιιμπεριαλιςτικι πάλθ που περικλείνει και θ εκνικι αςτικι τάξθ»828.

Στθ ςυνζχεια ςθμείωνε ότι «το ΚΚΕ κα επιδιϊξει πλατιά ςυνεργαςία με τα

δθμοκρατικά κόμματα όχι μόνο ςτο πρϊτο ςτάδιο τθσ επανάςταςθσ αλλά και ςτο δεφτερο».

Για τθν κρατικι καπιταλιςτικι ιδιοκτθςία ανζφερε:

«Και ςτθν περίπτωςθ των κρατικοκαπιταλιςτικϊν μορφϊν ςτθν Ελλάδα

επιβεβαιϊνεται θ μαρξιςτικό-λενινιςτικι αλικεια ότι, όςο θ εξουςία βρίςκεται ςτα
χζρια τθσ πλουτοκρατίασ, θ εκνικοποίθςθ οριςμζνων επιχειριςεων και τ’ άλλα μ ζτρα
κρατικοκαπιταλιςτικοφ χαραχτιρα δεν οδθγοφνε ςτον περιοριςμό των δικαιωμάτων του
ιδιωτικοφ κεφαλαίου, όπωσ ιςχυρίηονται οι δεξιοί ςοςιαλδθμοκράτεσ και οι
ρεβιηιονιςτζσ, αλλά ςυντελοφν, αντίκετα, ςτθν παραπζρα υποταγι του κράτουσ ςτα
μονοπϊλια»829.

Το 8ο Συνζδριο ψιφιςε το νζο Ρρόγραμμα του ΚΚΕ.

Το Ρρόγραμμα του ΚΚΕ, ςτθν Ειςαγωγι του διακιρυςςε ότι «ο ελλθνικόσ λαόσ κ’
απαλλαγεί από κάκε μορφι εκμετάλλευςθσ, θ ελλθνικι οικονομία από τθν αναρχία τθσ
παραγωγισ και τισ κρίςεισ και θ Ελλάδα κα μπει ςτο δρόμο τθσ απεριόριςτθσ ανάπτυξθσ των
παραγωγικϊν δυνάμεων, τθσ ευθμερίασ του λαοφ και τθσ ολόπλευρθσ πολιτιςτικισ άνκθςισ
τθσ με τθ ςοςιαλιςτικι επανάςταςθ, με τθν κοινωνικοποίθςθ των μζςων τθσ παραγωγισ.

Για να περάςει, όμωσ, θ Ελλάδα ςτο ςοςιαλιςμό, πρζπει πρϊτα ν’ απαλλαγεί από
τθν ιμπεριαλιςτικι εξάρτθςθ, να πραγματοποιιςει τθν αντιϊμπεριαλιςτικι-δθμοκρατικι
επανάςταςθ»830.

Στο κεφάλαιο «Θ κατάςταςθ τθσ Ελλάδασ και ο χαρακτιρασ τθσ επικείμενθσ

αλλαγισ» γινόταν θ εκτίμθςθ ότι

827
Αξρείν ΚΚΔ, Σν 8ν ΢πλέδξην, ζει. 339.
828
Αξρείν ΚΚΔ, Σν 8ν ΢πλέδξην, ζει. 340.
829
Αξρείν ΚΚΔ, Σν 8ν ΢πλέδξην, ζει. 341.
830
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 9νο, ζει. 39.
 345

«...Πλο και πιο βαριζσ γίνονται οι ςυνζπειεσ τθσ αςυδοςίασ των ξζνων και ντόπιων
μονοπωλίων για τθν εκνικι αςτικι τάξθ.

*...+ Θ Ελλάδα εξακολουκεί να παραμζνει αγροτικό εξάρτθμα των μεγάλων

ιμπεριαλιςτικϊν χωρϊν τθσ Δφςθσ, (…) είναι υποανάπτυκτθ καπιταλιςτικι χϊρα, βαςικά
αγροτικι, με ςχετικι ανάπτυξθ τθσ βιομθχανίασ, με οριςμζνα μιςοφεουδαρχικά
υπολείμματα και με κφριο χαρακτθριςτικό τθ ςθμαντικι εξάρτθςθ από το ιμπεριαλιςτικό
μονοπωλιακό κεφάλαιο *...+.

Θ επικείμενθ επανάςταςθ ςτθν Ελλάδα κα είναι, ςυνεπϊσ, αντιιμπεριαλιςτικι-

δθμοκρατικι»831.

Στο κεφάλαιο «Θ μετεξζλιξθ τθσ δθμοκρατικισ επανάςταςθσ ςε ςοςιαλιςτικι»

ανζφερε:

«Θ εκνικοποίθςθ, ςτθν αρχι, κίγει τισ μονοπωλιακζσ επιχειριςεισ και αφινει

άκιχτθ τθ μικρι και μεςαία αςτικι τάξθ. Και όταν τεκεί το ηιτθμα τθσ ολοκλιρωςθσ τθσ
κοινωνικοποίθςθσ των μζςων παραγωγισ, θ ιδιοκτθςία τθσ μικρισ και μεςαίασ αςτικισ
τάξθσ εξαγοράηεται με χρθματικι αποηθμίωςθ. Θ ςοςιαλιςτικι αναμόρφωςθ τθσ αγροτικισ
οικονομίασ πραγματοποιείται με τθ βακμιαία εκελοντικι ςυνζνωςθ των αγροτϊν ςε
αγροτικοφσ παραγωγικοφσ ςυνεταιριςμοφσ διαφόρων τφπων, από τουσ πιο απλοφσ ωσ τουσ
ανϊτερουσ.

Μζςα ς’ ζνα πραγματικά δθμοκρατικό κακεςτϊσ τθσ Εκνικισ Δθμοκρατικισ

Αλλαγισ, που εξαςφαλίηει τθν ελεφκερθ πάλθ των ιδεϊν και τθν εκλαΐκευςθ από τα
διάφορα κόμματα των προγραμμάτων τουσ, αποφαςίηει δθμοκρατικά ο λαόσ για τα
ςυγκεκριμζνα μζτρα τθσ ολοκλιρωςθσ τθσ δθμοκρατικισ αναγζννθςθσ και τθσ προόδου
προσ το ςοςιαλιςμό, ςτο βακμό που ςυνειδθτοποιεί τθν ανάγκθ τθσ εφαρμογισ τουσ.

Το κράτοσ τθσ μεταβατικισ περιόδου από τον καπιταλιςμό ςτον κομμουνιςμό είναι
θ δικτατορία του προλεταριάτου, που ςτθρίηεται ςτθ ςυμμαχία τθσ εργατικισ τάξθσ με τθν
εργαηόμενθ αγροτιά και τα άλλα εργαηόμενα ςτρϊματα»832.

Με βάςθ τισ εκτιμιςεισ και κατευκφνςεισ τθσ Ζκκεςθσ δράςθσ τθσ ΚΕ, το Συνζδριο
ψιφιςε εκτεταμζνθ Ρολιτικι Απόφαςθ833, θ οποία περιλάμβανε και τθν ομόφωνθ ζγκριςθ
τθσ Ζκκεςθσ.

Στο κεφάλαιο 4 «Οι αποφάςεισ τθσ 6θσ πλατειάσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕΕ
(1956) και θ ιςτορικι ςθμαςία τουσ» περιλαμβανόταν θ ζγκριςθ από το 8ο Συνζδριο τθσ
ςφγκλθςθσ και των αποφάςεων τθσ 6θσ πλατειάσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ κακϊσ και των
αποφάςεων όλων των μετζπειτα Ολομελειϊν τθσ ΚΕ.

Στθ ςυνζχεια το 8ο Συνζδριο εξζλεξε τθ νζα ΚΕ και τθν Κεντρικι Εξελεγκτικι

Επιτροπι.

Το 8ο Συνζδριο εξουςιοδότθςε τθν ΚΕ του Κόμματοσ να επεξεργαςκεί και να φζρει

για ζγκριςθ καινοφργιο Καταςτατικό ςτο επόμενο Συνζδριο του κόμματοσ.

Τζλοσ πιρε αποφάςεισ που αφοροφςαν μζλθ τθσ ΚΕ εκλεγμζνα από το 7ο

Συνζδριο834.

831
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 9νο, ζει. 45.
832
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 9νο, ζει. 55.
833
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 9νο, ζει. 18-38.
 346

Αμζςωσ μετά τθν εκλογι τθσ ςυνιλκε θ 1θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ για να εκλζξει
τα όργανα τθσ ΚΕ:

834
«Απόφαςθ για το Νίκο Ηαχαριάδθ: Εγκρίνει τθν απόφαςθ τθσ 7θσ Ολομζλειασ τθσ
ΚΕ (Φλεβάρθσ 1957) για τθν κακαίρεςι του από τθν ΚΕ και τθ διαγραφι του από μζλοσ του
Κόμματοσ. Εγκρίνει τθν απόφαςθ τθσ ίδιασ Ολομζλειασ για τθν ζρευνα όλθσ τθσ ηωισ και
δράςθσ του. Θ απόφαςθ ψθφίςτθκε ομόφωνα». *Το ΚΚΕ. Επίςθμα Κείμενα, τόμοσ 9οσ,ςελ.
59].

«Απόφαςθ για το Μάρκο Βαφειάδθ: Εγκρίνει τθν απόφαςθ τθσ 15θσ Ολομζλειασ τθσ
ΚΕ για τθν κακαίρεςι του από τθν ΚΕ και προειδοποίθςθ διαγραφισ του από το Κόμμα. Θ
απόφαςθ ψθφίςτθκε ομόφωνα». *Το ΚΚΕ. Επίςθμα Κείμενα, τόμοσ 9οσ, ςελ. 60+.

Απόφαςθ για το Βαςίλθ Μπαρτηιϊτα: Εγκρίνει τθν απόφαςθ τθσ 7θσ Ολομζλειασ τθσ
ΚΕ (Φεβρουάριοσ του 1957) για τθν κακαίρεςθ του από τθν ΚΕ. Εγκρίνει τθν απόφαςθ του
ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ (30/10/1957) για τθ διαγραφι του από το Κόμμα. Θ απόφαςθ ψθφίςτθκε
ομόφωνα». (Το ΚΚΕ. Επίςθμα Κείμενα, τόμοσ 9οσ, ςελ. 61).

Απόφαςθ για το Γιϊργθ Βοντίτςιο (Γοφςια): Εγκρίνει τθν απόφαςθ τθσ 7θσ
Ολομζλειασ τθσ ΚΕ (Φεβρουάριοσ του 1957) για τθν κακαίρεςι του από τθν ΚΕ του
Κόμματοσ. Εγκρίνει τθν απόφαςθ του ΡΓ τθσ ΚΕ (30/10/1957) για τθ διαγραφι του από
μζλοσ του Κόμματοσ. Θ απόφαςθ ψθφίςτθκε ομόφωνα». (Το ΚΚΕ. Επίςθμα Κείμενα, τόμοσ
9οσ, ςελ. 62).

Απόφαςθ για το Δθμιτρθ Βλαντά: Εγκρίνει τθν απόφαςθ τθσ 7θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ
(Φεβρουάριοσ του 1957) για τθν κακαίρεςι του από τθν ΚΕ του Κόμματοσ.

Εγκρίνει τθν απόφαςθ του ΡΓ τθσ ΚΕ (30/10/1957) για τθ διαγραφι του από μζλοσ
του Κόμματοσ. Θ απόφαςθ ψθφίςτθκε ομόφωνα». (Το ΚΚΕ. Επίςθμα Κείμενα, τόμοσ 9οσ, ςελ.
63).

Απόφαςθ για το Κανάςθ Χατηι: Εγκρίνει τθν απόφαςθ τθσ 7θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ
(Φεβρουάριοσ του 1957) για τθ μθ αποκατάςταςι του ςτθν ΚΕ του Κόμματοσ. Θ απόφαςθ
ψθφίςτθκε ομόφωνα». (Το ΚΚΕ. Επίςθμα Κείμενα, τόμοσ 9οσ, ςελ. 64).

Απόφαςθ για τον Βαγγζλθ Βαςβανά: Εγκρίνει τθν απόφαςθ τθσ 7θσ Ολομζλειασ τθσ
ΚΕ (Φεβρουάριοσ του 1957) για τθ μθ αποκατάςταςι ςτθν ΚΕ του Κόμματοσ. Θ απόφαςθ
ψθφίςτθκε ομόφωνα». (Το ΚΚΕ. Επίςθμα Κείμενα, τόμοσ 9οσ, ςελ. 65).

Απόφαςθ για τον Κφμιο Μπράτςο: Εγκρίνει τθν απόφαςθ τθσ 7θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ
(Φεβρουάριοσ του 1957) για τθ μθ αποκατάςταςι του ςτθν ΚΕ του Κόμματοσ. Θ απόφαςθ
ψθφίςτθκε ομόφωνα». (Το ΚΚΕ. Επίςθμα Κείμενα, τόμοσ 9οσ, ςελ. 66).

Απόφαςθ για τον Νίκο ΢ουμελιϊτθ: Εγκρίνει τθν απόφαςθ τθσ 5θσ Ολομζλειασ τθσ
ΚΕ (1949) για τθν κακαίρεςι του από τθν ΚΕ και τθ διαγραφι του από το ΚΚΕ, εξ αιτίασ τθσ
λιποταξίασ του από το Κόμμα. Θ απόφαςθ ψθφίςτθκε ομόφωνα». (Το ΚΚΕ. Επίςθμα
Κείμενα, τόμοσ 9οσ, ςελ. 67).

Απόφαςθ για τον Αχιλλζα Μπλάνα: Εγκρίνει τθν απόφαςθ τθσ 5θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ
(1949) για τθν κακαίρεςι του από μζλοσ τθσ ΚΕ. Ακυρϊνει τθ διαγραφι του από μζλοσ του
ΚΚΕ που είχε αποφαςίςει θ 3θ Συνδιάςκεψθ του ΚΚΕ (Οκτϊβριοσ του 1950). Θ απόφαςθ
ψθφίςτθκε ομόφωνα». (Το ΚΚΕ. Επίςθμα Κείμενα, τόμοσ 9οσ, ςελ. 68).
 347

● Εξζλεξε Ρολιτικό Γραφείο, με επτά τακτικά μζλθ, τα εξισ: Γκρόηο Απόςτολο,

Δθμθτρίου Ράνο, Ηωγράφο Ηιςθ, Κολιγιάννθ Κϊςτα, Μαυρομμάτθ Ραναγιϊτθ, Ραρτςαλίδθ
Μιτςο και Στρίγκο Λεωνίδα. Ο Υφαντισ Ραναγιϊτθσ εκλζχκθκε αναπλθρωματικό μζλοσ του
ΡΓ.

● Εξζλεξε τριμελι Γραμματεία τθσ ΚΕ, αποτελοφμενθ από τουσ Κολιγιάννθ Κϊςτα,
Ραρτςαλίδθ Μιτςο και Δθμθτρίου Ράνο.

● Ρρϊτοσ Γραμματζασ τθσ ΚΕ εκλζχκθκε ο Κϊςτασ Κολιγιάννθσ, ο οποίοσ

προθγουμζνωσ είχε προτείνει να εκλεγεί Αϋ Γραμματζασ ο Δ. Ραρτςαλίδθσ, ενϊ ο
τελευταίοσ είχε προτείνει τον Κ. Κολιγιάννθ. Κατά τθ ςυηιτθςθ ςτθν Ολομζλεια, οι ομιλθτζσ
δεν ζκαναν αναφορά ςε αυτό το κζμα, όπωσ προκφπτει από τα ςχετικά πρακτικά.

● Ρρόεδροσ τθσ ΚΕ εξελζγθ ο Απόςτολοσ Γκρόηοσ.

● Εξζλεξε επίςθσ εξαμελι Κεντρικι Εξελεγκτικι Επιτροπι.

3.A.40.α. Εκτίμθςθ για το 8ο ΢υνζδριο

Οι διαδικαςίεσ ςφγκλθςθσ και διεξαγωγισ του 8ου Συνεδρίου ςυνιςτοφν ςοβαρό

κομματικό πρόβλθμα. Καμία ανάγκθ περιφροφρθςθσ του Κόμματοσ δεν μπορεί να τισ
δικαιολογιςει.

Οι διαδικαςίεσ αντιπροςϊπευςθσ είναι ευάλωτεσ ωσ προσ τθν τυπικι, τθν

καταςτατικι, νομιμότθτά τουσ. Από τουσ 37 αντιπροςϊπουσ, με αποφαςιςτικι ψιφο ςτο
Συνζδριο, οι 16 (43%) είχαν εκλεγεί από τθ Συνδιάςκεψθ των εκπατριςμζνων κομμουνιςτϊν
το 1959, θ ςφνκεςθ τθσ οποίασ όμωσ δεν παρουςίαςε ανάλογθ τυπικι νομιμότθτα. Δεν
υπιρχαν ξεχωριςτζσ κομματικζσ οργανϊςεισ του ΚΚΕ ςε όλεσ τισ ςοςιαλιςτικζσ χϊρεσ835,
αλλά και δεν πιραν μζροσ ςτθ Συνδιάςκεψθ όλα τα μζλθ του ΚΚΕ που είχαν περάςει ςε
οργανϊςεισ των αδελφϊν κομμάτων.

Από τθν Ελλάδα πιραν μζροσ ωσ αντιπρόςωποι με αποφαςιςτικι ψιφο 11 (30%

των αντιπροςϊπων). Ερωτθματικά των διαδικαςιϊν αντιπροςϊπευςθσ εγείρονται και εδϊ,
εξαιτίασ τθσ διάλυςθσ των κομματικϊν οργανϊςεων ςτθν Ελλάδα και τθσ ζνταξθσ των
μελϊν του ΚΚΕ ςτισ κομματικζσ οργανϊςεισ τθσ ΕΔΑ.

Οι υπόλοιποι 10 (27% του ςυνόλου των 37 αντιπροςϊπων αποφαςιςτικισ ψιφου)

ιταν μζλθ τθσ απερχόμενθσ ΚΕ.

Σφμφωνα με το Ρρακτικό τθσ Επιτροπισ Ρλθρεξουςίων, για λόγουσ προφφλαξθσ

του Συνεδρίου δεν πιραν μζροσ δυο μζλθ του ΚΚΕ: Ο Βαφειάδθσ, για τουσ γνωςτοφσ
λόγουσ, όπωσ ανακοινϊκθκε, και ο Καςιμάτθσ για εκκρεμότθτα που τον αφοροφςε και που
δεν είχε ξεκακαριςτεί.

835
΋πσο πξνθχπηεη απφ ηα Πξαθηηθά ηνπ 8νπ ΢πλεδξίνπ, ππήξρε ΚΟ Σαζθέλδεο κε
γξακκαηέα ηνλ Λεσλίδα Σδεθξψλε, ΚΟ Σζερνζινβαθίαο κε γξακκαηέα ηνλ Δπξηπίδε
Παπαδαραξίνπ θαη γξαθείν Δπηηξνπήο Οξγαλψζεσλ Δμσηεξηθνχ κε γξακκαηέα ηνλ Μήηζν
Βαηνπζηαλφ.
Αξρείν ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, Σν 8ν ΢πλέδξην, Δλαξθηήξηνο ιόγνο ηνπ πξνέδξνπ Απόζηνινπ
Γθξόδνπ, ζει. 11, θαη Έθζεζε Γξάζεο ηεο ΚΔ, ζει. 85.
 348

Το Ρρακτικό τθσ Επιτροπισ Ρλθρεξουςίων ενθμζρωνε ότι δεν κλικθκαν να πάρουν

μζροσ ςτο Συνζδριο, για λόγουσ κάλυψισ τουσ, δυο εκλεγμζνοι αντιπρόςωποι από τθ
Συνδιάςκεψθ των εκπατριςμζνων και ζνασ από τθν Ελλάδα. Ακόμα, απουςίαηε ζνασ
εκλεγμζνοσ αντιπρόςωποσ από τθ Γενικι Συνδιάςκεψθ των εκπατριςμζνων κομμουνιςτϊν
λόγω αςκζνειασ.

Από τθν Ζκκεςθ τθσ ΚΕ προσ το 8ο Συνζδριο, ςε αντιπαράκεςθ με τον κατάλογο των
αντιπροςϊπων, αποφαςιςτικισ και ςυμβουλευτικισ ψιφου, προκφπτει ότι δεν πιραν
μζροσ ςτο 8ο Συνζδριο οριςμζνα αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ ι μζλθ τθσ ΚΕΕ, όπωσ οι
Μιτςοσ Ηυγοφρασ, Βαγγζλθσ Ραπαδόπουλοσ, Ραντελισ Βαϊνάσ, Ρολφδωροσ Δανιθλίδθσ. Θ
ειςιγθςθ αναφζρει για τουσ παραπάνω ότι για τθν περίοδο μετά τθν 6θ Ρλατιά Ολομζλεια
τθσ ΚΕ (1956), παρά τθν προςπάκεια τθσ ΚΕ να τουσ βοθκιςει χρθςιμοποιϊντασ τουσ ςε
οριςμζνεσ δουλειζσ, αυτοί δεν μπόρεςαν να δουν τισ ευκφνεσ τουσ και όχι μόνο δεν ιταν ςε
κζςθ να βοθκιςουν, αλλά αποτελοφςαν και τροχοπζδθ836.

Το 8ο Συνζδριο διαμόρφωςε Ρρόγραμμα του ΚΚΕ ςε λακεμζνθ βάςθ: Δεν ζβγαλε

ςωςτά ςυμπεράςματα από τθν πορεία του Κόμματοσ ςτα χρόνια 1941-1961. Δεν μπόρεςε
να δει κριτικά λακεμζνεσ επεξεργαςίεσ του διεκνοφσ κομμουνιςτικοφ κινιματοσ ςχετικά με
τθ ςτρατθγικι των ΚΚ των καπιταλιςτικϊν χωρϊν (ςυμμαχία των ΚΚ με τα
ςοςιαλδθμοκρατικά για τθ δθμιουργία αντιμονοπωλιακϊν κυβερνιςεων). Δεν ζκανε
αντικειμενικι ανάλυςθ του καπιταλιςμοφ ςτθν Ελλάδα.

Το Ρρόγραμμα του 8ου Συνεδρίου αποςποφςε τθν άμεςθ πολιτικι δράςθ από το
ςτόχο ςυγκζντρωςθσ και προετοιμαςίασ δυνάμεων για το ςοςιαλιςμό.

Θ ςτρατθγικι επεξεργαςία του 8ου Συνεδρίου εξζφραηε τθ ςτρατθγικι αντίλθψθ των

«επαναςτατικϊν ςταδίων», δθλαδι παρζμβαλε ζναν ενδιάμεςο τφπο εξουςίασ πριν τθν
εργατικι /ςοςιαλιςτικι εξουςία.

Θ παρεμβολι του πρϊτου, του αςτικοδθμοκρατικοφ ι αντιϊμπεριαλιςτικοφ ςταδίου

δικαιολογοφνταν ωσ προετοιμαςία των ευρφτερων μικροαςτικϊν ςτρωμάτων να δουν μζςα
από τθν πείρα τουσ τθν ανάγκθ να προχωριςουν ςτο ςοςιαλιςμό. Αυτι θ κζςθ λακεμζνα
ςτθριηόταν και ςτο γεγονόσ ότι θ εργατικι τάξθ αποτελοφςε μειοψθφία ςτον Οικονομικά
Ενεργό Ρλθκυςμό.

Το 8ο Συνζδριο ζκετε κι άλλον ζναν πολιτικό ςτόχο, το ςχθματιςμό μιασ

δθμοκρατικισ - πατριωτικισ κυβζρνθςθσ, που κα ςυνζβαλλε ςτθ ςυγκζντρωςθ δυνάμεων
για τθν υλοποίθςθ του πρϊτου επαναςτατικοφ ςταδίου. Στθν πράξθ, τα «Κεντρϊα»
κόμματα τθσ αςτικισ τάξθσ, είτε αντιμετϊπιηαν αρνθτικά τισ προτάςεισ του ΚΚΕ για
ςφμπραξθ μαηί του, είτε, όποτε αποδζχονταν τθν πρόταςι του (εκλογζσ του 1956),
διαςαφινιηαν ότι θ κυβζρνθςι τουσ δεν κα ςτθριηόταν ςτισ ψιφουσ του, όπωσ είπε ο Γ.
Ραπανδρζου μετά τισ τότε εκλογζσ. Ζτςι ζγινε το Νοζμβριο του 1963, όταν ςτισ εκλογζσ θ
«Ζνωςθ Κζντρου» δεν πιρε αυτοδυναμία.

Θ προγραμματικι προςζγγιςθ για τθν «Εκνικι Δθμοκρατικι Αλλαγι» παραγνϊριηε

τθ κζςθ των τάξεων ςε ςχζςθ με τθν εξουςία ωσ το κφριο κριτιριο για το χαρακτιρα τθσ
επανάςταςθσ837. Διαχϊριηε τθν αςτικι τάξθ ωσ προσ τθν εξουςία και προςζδιδε ςε ζνα
τμιμα τθσ ςυμφζροντα και χαρακτθριςτικά για τθν υπεράςπιςθ ενόσ καπιταλιςμοφ του

836
Αξρείν ΚΚΔ, Σν 8ν ΢πλέδξην, Έθζεζε δξάζεο ηεο ΚΔ, ζει. 90.
837
«Σν πέξαζκα ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο απφ ηα ρέξηα ηεο κηαο ηάμεο ζηα ρέξηα ηεο
άιιεο είλαη ην πξψην, ην θχξην, ην βαζηθφ γλψξηζκα ηεο επαλάζηαζεο, ηφζν κε ηελ απζηεξά
επηζηεκνληθή φζν θαη ηελ πξαθηηθή πνιηηηθή ζεκαζία απηήο ηεο έλλνηαο».
Β. Η. Λέληλ, Άπαληα, 5ε έθδνζε, «΢χγρξνλε Δπνρή», ηφκνο 31, ζει. 133.
 349

προμονοπωλιακοφ ςταδίου του καπιταλιςτικοφ ςυςτιματοσ, ενόσ καπιταλιςμοφ ιςτορικά

ξεπεραςμζνου (χωρίσ μονοπϊλια, χωρίσ διαςυνδζςεισ με το ξζνο κεφάλαιο και τισ διεκνείσ
ενϊςεισ του).

Ο χαρακτθριςμόσ ωσ επαναςτατικισ τθσ «Αντιϊμπεριαλιςτικισ Δθμοκρατικισ

Αλλαγισ» ιταν ανεδαφικόσ, αποτζλεςμα απόςπαςθσ τθσ πολιτικισ από τθν οικονομία.

Σε αυτι τθ γραμμι το 8ο Συνζδριο επεξεργάςτθκε τθν πρόταςθ Ρρογραμματικισ

κυβερνθτικισ ςυνεργαςίασ με αςτικζσ δυνάμεισ. Σε αυτι τθ γραμμι πολιτεφκθκε κατά τθ
δεκαετία του 1960, με πρακτικζσ ςυνζπειεσ τθν πολιτικι ουράσ του Κόμματοσ και τθσ ΕΔΑ
ςτα κόμματα του Κζντρου.

Το 8ο Συνζδριο δεν μπόρεςε να εξθγιςει τθν προςπάκεια τθσ ελλθνικισ αςτικισ

τάξθσ να αναβακμίςει τθ κζςθ τθσ ςτο ιμπεριαλιςτικό ςφςτθμα, ότι δθλαδι για να το
επιτφχει ερχόταν ςε αντίκεςθ και με τισ ΘΡΑ, αν χρειαηόταν. Το περιεχόμενο του
αντιαμερικανιςμοφ ςτθν πολιτικι του Κόμματοσ ςε κάποιο βακμό ταυτιηόταν με τον
αντιαμερικανιςμό που εξζφραηαν ςοςιαλδθμοκρατικά τμιματα τθσ «Ζνωςθσ Κζντρου».

Θ ανάλυςθ του 8ου Συνεδρίου απονεφρωςε από το ταξικό τουσ περιεχόμενο μεγάλα
κοινωνικά προβλιματα π.χ. τθσ ανάπτυξθσ, τθσ εκνικισ κυριαρχίασ, τθσ δθμοκρατίασ και
πολιτικά ςυνταςςόταν με ςτόχουσ του αςτικοφ εκςυγχρονιςμοφ.

Θ αντίλθψθ για τθ λεγόμενθ εκνικι αςτικι τάξθ διαχϊριηε τον ιμπεριαλιςμό από
τον καπιταλιςμό, ενϊ o ιμπεριαλιςμόσ είναι ο καπιταλιςμόσ, ςτθν ιςτορικι εποχι που
κυριαρχεί το μονοπϊλιο, ςτο οποίο ςυμπυκνϊνονται θ ςυγκζντρωςθ τθσ βιομθχανικισ
παραγωγισ (των μζςων και τθσ εργατικισ τάξθσ) και θ αντιδραςτικότθτα των
καπιταλιςτικϊν ςχζςεων παραγωγισ (απόςπαςθ του ιδιοκτιτθ μζςων παραγωγισ από τθν
παραγωγι).

Το κζντρο βάρουσ του άξονα τθσ οικονομικισ ανάπτυξθσ και τθσ εκβιομθχάνιςθσ και
ςτα δφο προγραμματικά κείμενα εςτιάηεται ςτθν προςταςία τθσ εγχϊριασ παραγωγισ
ζναντι του ξζνου κεφαλαίου (π.χ. κατάργθςθ του κακεςτϊτοσ των ελεφκερων ειςαγωγϊν)
και ςτθν ενκάρρυνςθ κάκε ιδιωτικισ πρωτοβουλίασ για τθν ίδρυςθ επιχειριςεων εφόςον
αυτι ςυμβάλλει ςτθν αναςυγκρότθςθ τθσ εκνικισ οικονομίασ και τθν εκβιομθχάνιςθ τθσ
χϊρασ838. Αυτι θ κζςθ, αποςπαςμζνθ από τθ κζςθ για κοινωνικοποίθςθ όλων των
ςυγκεντρωμζνων μζςων παραγωγισ, ςυνιςτά πολιτικι διαχείριςθσ τθσ καπιταλιςτικισ
ανάπτυξθσ που εναρμονίηεται με διεκνικζσ ςυνκικεσ προςταςίασ τθσ εγχϊριασ αγοράσ.

Από τθν άποψθ του ςτόχου για εκνικοποιιςεισ αναφζρεται ςτισ τράπεηεσ Εκνικι
και Εμπορικι, ςτθν πολεμικι βιομθχανία και ςτισ μονοπωλιακζσ επιχειριςεισ εκνικισ
ςθμαςίασ839.

Οριςμζνεσ προςαρμογζσ οφείλονται ςτισ εξελίξεισ που ζφερε θ ηωι, θ αςτικι

πολιτικι ςτθ χρονικι περίοδο 1957-1961 (π.χ. δθμιουργία κρατικϊν επιχειριςεων).

Ταυτόχρονα, όμωσ, το 8ο Συνζδριο δεν εξθγοφςε, γιατί Κομμουνιςτικά Κόμματα ςε

χϊρεσ τθσ Δυτικισ Ευρϊπθσ με πολφ ανϊτερο επίπεδο καπιταλιςτικισ ανάπτυξθσ από τθσ
Ελλάδασ, ακολουκοφςαν τθν ίδια μζκοδο ωσ προσ τθ διαμόρφωςθ τθσ ςτρατθγικισ,
υιοκετϊντασ μεταβατικό ςτόχο εξουςίασ, ςυχνά με μεταρρφκμιςθ μάλιςτα (μζςω των
αςτικϊν κοινοβουλευτικϊν διαδικαςιϊν).

838
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 9νο, ζει. 47.
839
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 9νο, ζει. 47.
 350

Οι ςτόχοι βελτίωςθσ τθσ κζςθσ τθσ εργατικισ τάξθσ, τθσ παιδείασ, τθσ πρόνοιασ -
υγείασ περιλάμβαναν μζτρα, ζνα μζροσ των οποίων πραγματοποιικθκαν ολικϊσ ι εν μζρει
κατά τισ δεκαετίεσ του 1970 και 1980, από κυβερνιςεισ αςτικοφ φιλελεφκερου ι
ςοςιαλδθμοκρατικοφ κόμματοσ (π.χ. βακμιαίο πζραςμα ςτθν 40ωρθ εργάςιμθ εβδομάδα,
γενίκευςθ τθσ χρονιάτικθσ 15ιμερθσ άδειασ με πλιρεισ αποδοχζσ ςε όλουσ τουσ μιςκωτοφσ
και επαφξθςι τθσ ανάλογα με τα χρόνια και το είδοσ εργαςίασ, κλιμάκωςθ των
θμερομιςκίων και των μιςκϊν ςφμφωνα με το βακμό ειδίκευςθσ, τουσ όρουσ εργαςίασ και
τα χρόνια προχπθρεςίασ, αντιμετϊπιςθ του προβλιματοσ τθσ εργατοχπαλλθλικισ ςτζγθσ
με ενίςχυςθ από το κράτοσ και τισ επιχειριςεισ, κακιζρωςθ τθσ δθμοτικισ ωσ επίςθμθσ
γλϊςςασ του κράτουσ, δωρεάν ςτζγθ και υποτροφία ςτουσ άπορουσ φοιτθτζσ, επζκταςθ
των νοςθλευτικϊν ιδρυμάτων ςε όλθ τθ χϊρα, αφξθςθ του κατϊτατου αφορολόγθτου
ορίου των εςόδων των εργατϊν, των υπαλλιλων, αγροτϊν και των μεςαίων ςτρωμάτων
των πόλεων κ.ά.).

Σχετικά με οριςμζνουσ άλλουσ ςτόχουσ, με ζνα από τουσ πιο χαρακτθριςτικοφσ τθν
«εφαρμογι ςφντονων μζτρων για τθν εξάλειψθ τθσ ανεργίασ και τθσ υποαπαςχόλθςθσ με
τθν εκτζλεςθ προγράμματοσ δθμοςίων, δθμοτικϊν και κοινοτικϊν ζργων και με τθν
εκβιομθχάνιςθ τθσ χϊρασ», αποδείχκθκε διαχρονικά και νομοτελειακά ότι δεν μποροφν να
πραγματοποιθκοφν αν δεν αλλάξει θ καρδιά του τρόπου παραγωγισ, οι ςχζςεισ ιδιοκτθςίασ
ςτα μζςα παραγωγισ. Σε καμιά καπιταλιςτικι κοινωνία δεν εξαλείφκθκε θ ανεργία και θ
υποαπαςχόλθςθ, ενϊ αντιμετωπίςτθκε ςτα πλαίςια τθσ ςοςιαλιςτικισ οικοδόμθςθσ (τθσ
κεντρικά ςχεδιαςμζνθσ κατανομισ τθσ εργατικισ δφναμθσ ςτθν επίςθσ κεντρικά
ςχεδιαςμζνθ κοινωνικι παραγωγι).

Ακόμα, το Ρρόγραμμα του 8ου Συνεδρίου υπερτιμοφςε οριςμζνεσ αρνθτικζσ

ςυνζπειεσ για τμιμα του εγχϊριου κεφαλαίου από τθ ςφνδεςθ τθσ ελλθνικισ οικονομίασ με
τθν ΕΟΚ, οριςμζνεσ αντικζςεισ ςυμφερόντων μεταξφ τθσ άρχουςασ τάξθσ ςτθν Ελλάδα και
των ςυμμάχων τθσ (ΘΡΑ, ΝΑΤΟ, Τουρκία), οι οποίεσ κατά καιροφσ ζπαιρναν οξφτερθ
ζκφραςθ για το ελλθνικό καπιταλιςτικό κράτοσ εξαιτίασ τθσ υποδεζςτερθσ κζςθσ του μζςα
ςτισ ιμπεριαλιςτικζσ ςυμμαχίεσ (ΝΑΤΟ, ΕΟΚ).

Θ εκτίμθςθ τθσ Ρολιτικισ Απόφαςθσ (ςθμείο 11) ωσ προσ τθν ενότθτα του
κόμματοσ, απεικόνιηε με μεγαλφτερο ρεαλιςμό τθν εςωκομματικι διαπάλθ, απ’ ό,τι θ
εκτίμθςθ ςτο Κλείςιμο του πρϊτου κζματοσ (θ οποία διατφπωνε ιδεολογικι ενότθτα και
μονολικικότθτα). Συγκεκριμζνα, θ Ρολιτικι Απόφαςθ ανζφερε:

«Το Κόμμα πρζπει να ςυνεχίςει και να δυναμϊςει τθ δουλειά του για τθν
περιφροφρθςθ και το παραπζρα δυνάμωμα τθσ ιδεολογικισ και οργανωτικισ ενότθτάσ του,
απαραίτθτου όρου για τθν ανάπτυξθ τθσ επιρροισ του ςτισ λαϊκζσ μάηεσ και τθν
πραγματοποίθςθ των ςκοπϊν του»840.

Εκτιμοφςε ότι θ πάλθ αυτι ζπρεπε να διεξάγεται και ςτα δφο μζτωπα, με κφριο
μζτωπο κατά του ανακεωρθτιςμοφ. Στισ ανακεωρθτικζσ αντιλιψεισ κατζγραφε τθν άποψθ
ότι «ςτθν εκνικι αςτικι τάξθ ανικει θ θγεςία τθσ πάλθσ για τθν Εκνικι Δθμοκρατικι
Αλλαγι», τθν υποτίμθςθ τθσ εξωκοινοβουλευτικισ πάλθσ και τθσ ανάγκθσ φπαρξθσ ιςχυροφ
κινιματοσ τθσ εργατικισ τάξθσ, τθν άρνθςθ του δθμοκρατικοφ ςυγκεντρωτιςμοφ και των
λενινιςτικϊν αρχϊν ςυγκρότθςθσ και λειτουργίασ του κόμματοσ.

Θ προβλθματικότθτα του 8ου Συνεδρίου ςυνίςταται και ςτο γεγονόσ ότι ενϊ είχαν
περάςει τζςςερα χρόνια δίχωσ να υπάρξει κάποια νφξθ ςχετικά με τθν πορεία εξζταςθσ τθσ
«υπόκεςθσ Ηαχαριάδθ», το Συνζδριο οφτε αςχολικθκε οφτε ανζκεςε τθν εξζταςθ τθσ

840
Σν ΚΚΔ. Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 9νο, ζει. 37.
 351

εκκρεμότθτασ. Το ίδιο αφορά και τισ εκκρεμότθτεσ των «υποκζςεων Βαβοφδθ και
Καςιμάτθ». Επίςθσ το 8ο Συνζδριο δεν τοποκετικθκε αυτοκριτικά ςτθν απόφαςθ τθσ 7θσ
Ολομζλειασ (1957) να αποκαταςτιςει τον Μ. Βαφειάδθ ςτθν ΚΕ και να τον εκλζξει ςτο ΡΓ,
ενϊ θ 8θ Ολομζλεια (1958) τον κακαίρεςε για φραξιονιςμό και τον απάλλαξε από κάκε
κομματικι δουλειά ςτθν ΚΕ.

Το 8ο Συνζδριο επιςφράγιςε τθ δεξιά οπορτουνιςτικι ςτροφι του ΚΚΕ από τθν 6θ

Ευρεία Ολομζλεια (1956).

3.Β. ΣΟ ΚΚΕ ΜΕΣΑ ΣΟ 8ο ΢ΤΝΕΔΡΛΟ

ΕΩ΢ ΚΑΛ ΣΘ 12θ ΟΛΟΜΕΛΕΛΑ ΣΘ΢ ΚΕ (1968)

3.Β.1. ΕΙ΢ΑΓΩΓΘ

Μζχρι το 8° Συνζδριο του ΚΚΕ μόνο επιφανειακά εξιςορροπείται θ εςωκομματικι

διαπάλθ. Το ςπζρμα τθσ αντιπαράκεςθσ και ςε μια πορεία τθσ διάςπαςθσ ενυπιρχε από το
1956, αν όχι νωρίτερα. Στο εςωτερικό των δυνάμεων, που είχαν ςυμφωνιςει με τθν 6θ και
7θ Ολομζλεια (1956 και 1957), εκκολάπτονταν δεξιζσ ανακεωρθτικζσ απόψεισ, οι οποίεσ
ςτθν πορεία μορφοποιικθκαν ςε πλατφόρμα και εξζφραςαν τον λεγόμενο
«ευρωκομμουνιςτικό δρόμο».

Ϋσ προσ τον τελευταίο είναι χαρακτθριςτικζσ οι κζςεισ που διατφπωςε ο Λευτζρθσ

Ελευκερίου από τισ 18 Οκτωβρίου 1956:

«*...+ Δθμοκρατία και ςοςιαλιςμόσ ςε μια διαλεκτικι ενότθτα, ς’ ζνα ενιαίο

επαναςτατικό προτςζσ. *...+ Οφτε είναι υποχρεωτικό - φςτερα από τισ κζςεισ του 20ου
Συνεδρίου - να ζχουμε τα άλματα με τθ μορφι εκριξεων *...+. Φυςικά το ΚΚΕ, πιςτό ςτισ
αρχζσ του προλεταριακοφ διεκνιςμοφ, μελετϊντασ τισ ελλθνικζσ ςυνκικεσ, κα χαράξει, όταν
ζρκει θ κατάλλθλθ ςτιγμι, ςυγκεκριμζνα τον ελλθνικό δρόμο πορείασ προσ το
ςοςιαλιςμό»841.

Αυτι θ αντίλθψθ, αν και ςτθν αρχι εκφραηόταν μεμονωμζνα, υιοκετικθκε

αργότερα από ςθμαντικό τμιμα τθσ κομματικισ κακοδιγθςθσ μζςα και ζξω από τθν
Ελλάδα. Ουςιαςτικά και τυπικά αυτι θ αντίλθψθ καταργοφςε με ρεφορμιςτικό τρόπο τθν
πολιτικι των ςταδίων.

Οι αντικζςεισ ςτθν ΚΕ και ςτο ΡΓ ςυνδζκθκαν και με τθ διαπάλθ για το ποια πλευρά
εξζφραηε πιςτά το πνεφμα του 20ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ, αλλά και με τθ χάραξθ αυτόνομθσ
πολιτικισ ςτθν Ελλάδα με βάςθ τισ ιδιομορφίεσ τθσ χϊρασ και όχι με τθν «αντιγραφι ξζνων
μοντζλων», όπωσ υποςτθρίχκθκε. Σε αυτό το πλαίςιο εξελίχκθκε και το λεγόμενο
«κομματικό – οργανωτικό ηιτθμα».

Θ παρακολοφκθςθ του λεγόμενου «κομματικοφ - οργανωτικοφ» προβλιματοσ, ςε

μια πορεία 10 χρόνων, οδθγεί ςτο ςυμπζραςμα ότι ςτθ ςκζψθ τθσ θγεςίασ του ΚΚΕ, που
αναδείχκθκε από τθν 6θ Ολομζλεια και ςτθ ςυνζχεια από το 8ο Συνζδριο, υπιρχε και
υλοποιικθκε θ εξισ, από μαρξιςτικι ςκοπιά, παραδοξότθτα: Θ ανάγκθ να υπάρχουν και να

841
Πάλνπ Γεκεηξίνπ, Ζ δηάζπαζε ηνπ ΚΚΔ, η. Α΄, ζει. 69, 74, εθδφζεηο Θεκέιην.
 352

αναπτφςςονται οι οργανϊςεισ του ΚΚΕ να μθν κακορίηεται από το ρόλο και τθν αποςτολι
του ΚΚΕ ωσ επαναςτατικισ ιδεολογικισ και οργανωτικισ πρωτοπορίασ, που δρα με βάςθ τισ
νομοτζλειεσ τθσ ταξικισ πάλθσ, αλλά να κακορίηεται από τισ κάκε φορά πολιτικζσ ςυνκικεσ,
δθλαδι από το αν ςτο αςτικό κακεςτϊσ υπάρχουν ι όχι ςυνκικεσ ςχετικισ νομιμότθτασ. Θ
παραπάνω εκτίμθςθ αφορά ςε όλθ τθ δεκάχρονθ ςυηιτθςθ και πρακτικι τθσ ΚΕ του ΚΚΕ,
από το 1958 και νωρίτερα, ζωσ το 1968.

Ζτςι, με βάςθ αυτό το ςκεπτικό μπορεί να εξθγθκεί και θ εμμονι ςτθ κζςθ, που
αναλυτικά δίνεται ςτθ ςυνζχεια, ότι ιταν ςωςτζσ όλεσ οι αποφάςεισ: Και θ απόφαςθ να
διαλυκοφν οι Κ.Ο. και οι κομμουνιςτζσ να ενταχκοφν ςτθν ΕΔΑ, και θ απόφαςθ να
προχωριςει θ ανάπτυξθ των κομματικϊν ςτθριγμάτων, αλλά και θ απόφαςθ να
δθμιουργθκοφν Κομματικζσ Οργανϊςεισ ςτθν Ελλάδα και επομζνωσ, ςφμφωνα με το
ςκεπτικό τθσ πλειοψθφίασ τθσ ΚΕ, που το 1968 τάχκθκε υπζρ τθσ αναςυγκρότθςθσ του ΚΚΕ,
ςτισ παραπάνω τρεισ αποφάςεισ δεν υπιρχε καμία αντίφαςθ, αλλά θ κακεμία ιταν ςωςτι
για τον καιρό τθσ. Μόνο αργότερα, το 9ο Συνζδριο του ΚΚΕ εκτίμθςε ωσ κεμελιακό λάκοσ τθ
διάλυςθ των Κομματικϊν Οργανϊςεων.

Θ ανάπτυξθ του οργανωτικοφ οπορτουνιςμοφ ςτο ΚΚΕ είχε τθ ρίηα τθσ ςτθν
κυριαρχία ςε αυτό του ιδεολογικοφ ανακεωρθτιςμοφ και του πολιτικοφ οπορτουνιςμοφ. Οι
ςχετικζσ αποφάςεισ ακφρωναν τον θγετικό ρόλο τθσ εργατικισ τάξθσ και τον κακοδθγθτικό
ρόλο του Κόμματόσ τθσ. Θ πραγμάτωςθ αυτοφ του ρόλου δεν εξαντλείται ςτον θρωιςμό και
ςτθν ανιδιοτζλεια, γνωρίςματα που ζχουν πολλά ςτελζχθ και μζλθ του ΚΚΕ, γνωρίςματα
που δεν ακυρϊκθκαν ςτθ δράςθ τουσ παρά τα προβλιματα πολιτικισ γραμμισ και
οργανωτικισ πολιτικισ ςε όλα αυτά τα χρόνια.

Επιβεβαιϊκθκε και πάλι και ςτον οργανωτικό τομζα, ότι θ αντίλθψθ που
υποςτθρίηει ωσ ρεαλιςμό και ωσ κακικον τθσ ςτιγμισ για το επαναςτατικό κίνθμα, εκείνο
που αντιςτοιχεί ςτισ διακζςεισ των μαηϊν, τελικά οδθγεί ςε υποταγι του ςτον υπάρχοντα
ςυςχετιςμό δυνάμεων.

Από τθν άλλθ, θ ζλλειψθ επεξεργαςίασ μιασ επαναςτατικισ ςτρατθγικισ ζςτρωνε το

ζδαφοσ να ολοκλθρϊνεται ςε μία πορεία θ διαμόρφωςθ αντιλιψεων για τον
«πολυκομματιςμό ςτο ςοςιαλιςμό», που αναιροφςαν τθν ταξικι φφςθ τθσ εργατικισ
εξουςίασ, τθσ δικτατορίασ του προλεταριάτου. Επομζνωσ, επρόκειτο για αντιλιψεισ που
βρίςκονταν ςτον αντίποδα τθσ επαναςτατικισ εργατικισ εξουςίασ και που
ςυνεπικουροφνταν από πιο προχωρθμζνεσ ανακεωρθτικζσ αντιλιψεισ ςτο διεκνζσ
κομμουνιςτικό κίνθμα.

Αυτό το πρόβλθμα αποτφπωνε τθν απομάκρυνςθ από τθ κεωρία τθσ

προλεταριακισ επανάςταςθσ, ωσ επεξεργαςία για μια δοςμζνθ χϊρα, αλλά και ωσ προσ τθ
δυνατότθτα κριτικισ ανάλυςθσ ςτα όςα ςυντελοφνταν ςτο διεκνζσ κομμουνιςτικό κίνθμα,
πρωταρχικά ςτα ςοςιαλιςτικά κράτθ.

Ζνα από τα προβλιματα που πρόκυπτε, ωσ απόρροια των παραπάνω, ζβριςκε τθν
ζκφραςι του ςτθν πολιτικι των ςυμμαχιϊν, όπου μεγιςτοποιικθκαν οι διαφορζσ ανάμεςα
ςτθν πολιτικι τθσ «Δεξιάσ» και του «Κζντρου».

Ψυςικά, το ΚΚΕ δεν ζπρεπε να αγνοεί ότι ανάμεςα ςτα δφο βαςικά κόμματα τθσ
αςτικισ τάξθσ, τθ «Δεξιά» και το «Κζντρο», υπιρχαν διαφορζσ ιςτορικισ προζλευςθσ,
κακϊσ και επιμζρουσ προγραμματικζσ. Πμωσ τα δφο αυτά κόμματα ταυτίηονταν ωσ προσ το
κφριο, τθν αςτικι κυριαρχία. Δεν ταυτίηονταν πάντα ωσ προσ τον τρόπο διαχείριςθσ τθσ
αςτικισ κυριαρχίασ και ειδικότερα ωσ προσ τθ ςτάςθ τουσ απζναντι ςε επιβιϊςεισ του
 353

παρελκόντοσ, όπωσ θ Βαςιλεία. Διαφοροποιιςεισ, από τουσ δφο αυτοφσ πολιτικοφσ

ςχθματιςμοφσ, υπιρχαν και ωσ προσ τθν τακτικι απζναντι ςτο κομμουνιςτικό κίνθμα.

Κάκε μια από τισ δφο τακτικζσ τθσ αςτικισ πολιτικισ εξυπθρετοφςε ςε διαφορετικζσ
περιόδουσ το μζτωπό τθσ απζναντι ςτο κομμουνιςτικό κίνθμα, τθν κακοδθγιτρια δφναμθ
του εργατικοφ κινιματοσ. Ϋςτόςο, θ τακτικι κάποιων παροχϊν και του πιο δθμοκρατικοφ
κλίματοσ ι τθσ ωμισ καταςτολισ, ιταν ςτοιχεία που ςυνυπιρχαν ςτα αςτικά κόμματα
ανεξάρτθτα από κάποιεσ ιδεολογικζσ διαφορζσ τουσ.

Ακόμα ςτισ αναλφςεισ του ΚΚΕ εκείνθσ τθσ περιόδου δεν διαφαίνεται θ προςπάκεια
τθσ αςτικισ τάξθσ να ιςχυροποιθκεί και να διευρφνει ουςιαςτικά το ρόλο τθσ ςτθν περιοχι
τθσ Ν.Α Μεςογείου, ςτο πλαίςιο του ιμπεριαλιςτικοφ ςυςτιματοσ και των αντικζςεων του.

Ζτςι, δεν ζγινε δυνατό να απαντθκοφν ςωςτά μια ςειρά ερωτθμάτων, όπωσ: Γιατί ο
Ραπάγοσ ιρκε ςε ςφγκρουςθ με τθ Βρετανία για το Κυπριακό; Γιατί αργότερα ιρκε ςε
αντίκεςθ και ο Γ. Ραπανδρζου με τισ ΘΡΑ; Γιατί ο Σπ. Μαρκεηίνθσ, ωσ υπουργόσ
Συντονιςμοφ και αργότερα, ιταν από τουσ πιο ζνκερμουσ αςτοφσ ςτθν ανάπτυξθ ςχζςεων
με τθ Σοβιετικι Ζνωςθ; Γιατί το Ραλάτι προτίμθςε το 1963 και το 1964 να ςυμμαχιςει με
τθν «Ζνωςθ Κζντρου», ενϊ μζχρι τότε ςυμμαχοφςε με τθ «Δεξιά»; Ροια θ βακφτερθ αιτία
τθσ αντίκεςθσ ανακτόρων - ςτρατιωτικισ χοφντασ του 1967;

Τα πολιτικά αλλά και τα οργανωτικά προβλιματα του κόμματοσ όλθ αυτι τθν
περίοδο είχαν ιδεολογικι, προγραμματικι αφετθρία.

3.B.2. ΟΛ ΒΟΤΛΕΤΣΛΚΕ΢ ΕΚΛΟΓΕ΢ ΣΘ΢ 29θσ ΟΚΣΩΒΡΛΟΤ 1961

ΚΑΛ Ο «ΑΝΕΝΔΟΣΟ΢ ΑΓΩΝΑ΢»

Στισ εκλογζσ που ζγιναν ςτισ 29 Οκτωβρίου 1961 πιραν μζροσ ουςιαςτικά τρεισ
εκλογικοί ςυνδυαςμοί. Θ Ε΢Ε, ο ςυναςπιςμόσ «Ζνωςισ Κζντρου - «Κόμμα Ρροοδευτικϊν»
και το «Ρανδθμοκρατικό Αγροτικό Μζτωπο» (ΡΑΜΕ).

Στθν Ε΢Ε είχε προςχωριςει από το 1959 ο Ραν. Κανελλόπουλοσ, ενϊ τισ παραμονζσ
των εκλογϊν επανεντάχκθκαν ο Γεϊργιοσ ΢άλλθσ και ο Ραναγισ Ραπαλθγοφρασ.
Ρροςχϊρθςαν επίςθσ ςτελζχθ του «Κόμματοσ Ψιλελευκζρων» (Δ. Γόντικασ, Κ. Δοδόπουλοσ,
Ρερ. Ξενοδοχιάρθσ, Γιάννθσ Μποφτοσ, Κ. Λιδωρίκθσ, Λ. Γωνιάδθσ, Β. Μουράτογλου).

Οι δυνάμεισ του διαςπαςμζνου «Κζντρου» ςυνενϊκθκαν λίγο πριν από τισ εκλογζσ
(Σεπτζμβριοσ του 1961) και ςυγκρότθςαν τθν «εκνικι αντιπολίτευςθ».842 Για τθ δθμιουργία

842
Το Νοζμβριο του 1960 ο ςτρατθγόσ Γ. Γρίβασ ίδρυςε τθν Κίνθςθ Εκνικισ
Αναδθμιουργίασ (ΚΕΑ), ςτθν οποία εντάχκθκαν: το Κόμμα Φιλελευκζρων(όχι όμωσ και ο
αρχθγόσ του Σοφοκλισ Βενιηζλοσ), το Λαϊκό Κοινωνικό Κόμμα (ΛΚΚ), με αρχθγό τον Στζφανο
Στεφανόπουλο, θ Εκνικι Ρροοδευτικι Ζνωςισ Κζντρου (ΕΡΕΚ), με αρχθγό τον Σάββα
Ραπαπολίτθ και το Ρροοδευτικό Εργατοτεχνικό Κόμμα (ΡΕΚ), με αρχθγό τον Ραυςανία
Κατςϊτα. Αντίςτοιχα, ςτο Δθμοκρατικό Κζντρο - Αγροτικι Φιλελεφκερα Ζνωςισ (Δ.Κ.-ΑΨΕ),
που ςυγκροτικθκε το Ψεβρουάριο του 1961, με επικεφαλισ τον Γ. Ραπανδρζου,
ςυμμετείχαν αρχικά τρεισ κομματικοί ςχθματιςμοί -το Φιλελεφκερο Δθμοκρατικό Κόμμα
(ΨΔΚ), με αρχθγό τον Γ. Ραπανδρζου, το Κόμμα Αγροτϊν και Εργαηομζνων (ΚΑΕ), με αρχθγό
τον Αλζξανδρο Μπαλτατηι και θ Νζα Ρολιτικι Κίνθςισ (ΝΡΚ), με εκπρόςωπο τον Γεϊργιο
 354

τθσ ο Καραμανλισ πίεηε τον Γ. Ραπανδρζου, ο οποίοσ για ζνα διάςτθμα προςανατολιηόταν
ςτθ ςυνεργαςία με τθν Ε΢Ε. Ρράγματι, θ βακιά κρίςθ του «Κεντρϊου» χϊρου ξεπεράςτθκε
κατ’ αρχιν με τθν παραπάνω ςυνζνωςθ.

Το ςυναςπιςμό του ΡΑΜΕ ςυγκρότθςαν θ ΕΔΑ και το Εκνικό Αγροτικό Κόμμα (ΕΑΚ),
που ιδρφκθκε ςτισ 23 Λουνίου 1961 και ιταν μετεξζλιξθ τθσ Νζασ Αγροτικισ Κίνθςθσ (ΝΑΚ).
Στο ΡΑΜΕ ςυνεργάςτθκαν οι 16 από τουσ 21 βουλευτζσ που είχαν εκλεγεί το 1958 ωσ
ςυνεργαηόμενοι με τθν ΕΔΑ, κακϊσ και ςτελζχθ του λεγόμενου κεντροαριςτεροφ χϊρου
που δεν είχαν ςυνεργαςτεί με τθν ΕΔΑ το 1958, όπωσ οι Λεωνίδασ Σπαισ, Δθμιτρθσ
Στρατισ, Λεωνίδασ Καραμαοφνασ, Ευάγγελοσ Ρζτςοσ, Γρθγόρθσ Λαμπράκθσ, Γιάννθσ
Ραπακεοδϊρου, Αςθμάκθσ Ψωτιλασ, Νικθφόροσ Μανδθλαράσ.

Αλάκεζα ζηελ θπβέξλεζε θαη ζηνλ Γ. Παπαλδξένπ είραλ αξρίζεη πνιχ πξηλ
απφ ηηο εθινγέο δηαβνπιεχζεηο ζρεηηθά κε ηε δηακφξθσζε λένπ εθινγηθνχ λφκνπ. Ζ
εγεζία ηεο ΔΡΔ πξφηεηλε ηελ πηνζέηεζε ελφο ζπζηήκαηνο «ζπγγελψλ θνκκάησλ» πνπ
ζα ιεηηνπξγνχζε σο πιεηνςεθηθφ έλαληη ηεο ΔΓΑ θαη σο αλαινγηθφ κεηαμχ ησλ
αζηηθψλ θνκκάησλ.
Τελικά θ κυβζρνθςθ κατζκεςε ςτθ Βουλι (5 Μαΐου 1961), το εκλογικό νομοςχζδιο,
για τθ διαμόρφωςθ του οποίου είχε πάρει υπ’ όψθ τισ παρατθριςεισ των κομμάτων του
«Κζντρου». Το εκλογικό ςφςτθμα αποτελοφςε μία παραλλαγι τθσ ενιςχυμζνθσ αναλογικισ.

Παξά ηηο βειηηψζεηο πξνο φθειφο ηνπο, ηα θφκκαηα ηνπ «Κέληξνπ» απέθπγαλ
λα ππεξςεθίζνπλ ηνλ εθινγηθφ λφκν, φπσο θαη ε ΔΓΑ. Ο λφκνο ςεθίζηεθε κφλν απφ
ηελ ΔΡΔ.
Σηο εθινγέο δηεμήγαγε ππεξεζηαθή θπβέξλεζε ππφ ηνλ ζηξαηεγφ Κσλζη.
Γφβα σο πξσζππνπξγφ. Έγηλαλ κε πιήξε θηλεηνπνίεζε ηνπ θξαηηθνχ κεραληζκνχ
ππέξ ηεο ΔΡΔ. Δπηζέζεηο δέρνληαλ νπαδνί, ςεθνθφξνη θαη ππνςήθηνη ηνπ ΠΑΜΔ
απφ ηηο πνιηηηθέο, αζηπλνκηθέο θαη ζηξαηησηηθέο αξρέο.
΢ηηο 20 Οθησβξίνπ 1961 ε ΚΔ ηνπ ΚΚΔ κε πξνθήξπμή ηεο θάιεζε ην ιαφ λα
ππεξςεθίζεη ην ΠΑΜΔ:
«Φεθίζηε ηηο δπλάκεηο εθείλεο πνπ ππόζρνληαη θαη ζα παιέςνπλ γηα
δεκνθξαηηθή ζηξνθή ζηελ πνξεία ηεο ρώξαο [...] ηηο δπλάκεηο ηνπ ΠΑΜΔ»843.
΢ηηο 23 ηνπ ίδηνπ κήλα ε ΚΔ ηνπ ΚΚΔ θαηήγγεηιε ην ηξνκνθξαηηθφ φξγην.
Οη «παξαθξαηηθέο» νξγαλψζεηο ηεο επνρήο έδξαζαλ θαηαζηξέθνληαο
θνκκαηηθά γξαθεία, ηππνγξαθεία θαη άιιεο εγθαηαζηάζεηο ηεο ΔΓΑ. Μφλν θαηά ηε
δηάξθεηα ηεο πξνεθινγηθήο πεξηφδνπ θαηαγγέιζεθαλ απφ ηνλ Σχπν 319 πεξηπηψζεηο
επηζέζεσλ ελαληίνλ αηφκσλ θαηά ηηο νπνίεο «νη θαθνπνηήζεηο έγηλαλ απνθιεηζηηθώο ή

Ακαναςιάδθ-Νόβα, ενϊ αργότερα (5 Αυγοφςτου 1961) προςχϊρθςε και θ Δθμοκρατικι

Ζνωςισ (ΔΕ), με αρχθγό τον Θλ. Τςιριμϊκο. Οι δφο αυτοί ςχθματιςμοί (θ ΚΕΑ και το Δ.Κ. -
ΑΨΕ), ενοποιικθκαν δθμιουργϊντασ τθν Ζνωςιν Κζντρου ςτισ 19 Σεπτεμβρίου 1961, αφοφ
προθγουμζνωσ (ςτισ 8 Σεπτεμβρίου 1961) τα κόμματα τθσ ΚΕΑ αποδεςμεφτθκαν από τθν
παρουςία του Γ. Γρίβα.

Ζ ζχκπξαμε ησλ θνκκάησλ ηνπ «Κέληξνπ»πήξε ηππηθά ηε κνξθή εληαίνπ θφκκαηνο,

πνπ δηνηθνχληαλ απφ νθηακειή επηηξνπή, κε πξφεδξν ηνλ Γ. Παπαλδξένπ. Οπζηαζηηθά φκσο
απνηεινχζε ζπλαζπηζκφ ησλ νθηψ θνκκάησλ.
843
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο, 1961-1967, ζει. 93, εθδφζεηο «΢χγρξνλε Δπνρή»,
Αζήλα, 2002.
 355

κε ηελ ζπκκεηνρή δηαθόξσλ ηξακπνύθσλ. Απ’ απηέο, ζηηο 253 πεξηπηώζεηο νη

ηξακπνύθνη ήζαλ ’’άγλσζηνη’’ (καζθνθόξνη θιπ)»844.
Καηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνεθινγηθήο πεξηφδνπ δνινθνλήζεθαλ απφ φξγαλα
ηεο αζηπλνκίαο θαη ηνπ ζηξαηνχ δχν ζηειέρε ηεο λενιαίαο ΔΓΑ, ν ΢ηέθαλνο
Βειδεκίξεο ζηνλ Δπηάινθν Θεζζαινλίθεο θαη ν ζηξαηηψηεο Γηνλχζεο Κεξπηληψηεο
ζην εθινγηθφ θέληξν ηνπ ρσξηνχ Γεκίξη Αξθαδίαο. Πέξα απφ ηελ σκή βία, ππήξμε
θαη εθηεηακέλε λνζεία. Καηαγξάθηεθαλ σο ςεθίζαληεο θαη άλζξσπνη πνπ είραλ
πεζάλεη.
Ζ ΔΡΔ θαηέθηεζε ηελ απφιπηε πιεηνςεθία ζην Κνηλνβνχιην 845 θαη
ζρεκάηηζε ηελ ηέηαξηε θαηά ζεηξά θπβέξλεζε ηνπ Κσλζηαληίλνπ Καξακαλιή.
Ζ θαζίδεζε ηνπ εθινγηθνχ πνζνζηνχ ηεο ΔΓΑ ηξνθνδφηεζε αθφκα
πεξηζζφηεξν απφςεηο ππέξ ηεο ζπλεξγαζίαο ηεο ΔΓΑ κε ηελ Έλσζε Κέληξνπ. Χο
πξνο απηφ ην ζέκα ζηηο γξακκέο ηεο ΔΓΑ μέζπαζε δηακάρε. Ο θνηλνβνπιεπηηθφο
εθπξφζσπνο Ζιίαο Ζιηνχ ραξαθηήξηζε «ζηαπξηθφ» ην ζέκα ηεο ζηάζεο ηεο απέλαληη
ζην Κέληξν θαη ζε εθζέζεηο ηνπ ην 1962 θαη ην 1964 ππνγξάκκηδε φηη ρξένο ηεο ΔΓΑ
ήηαλ λα πείζεη ην ιαφ «όηη είκαζηε θόκκα πνπ ήδε νη ζπλζήθεο επηηξέπνπλ λα
ινγαξηάδεηαη ελεξγεηηθά, ζεηηθά (όρη κόλν αξλεηηθά, ζηελ θαηαςήθηζε θπβεξλήζεσλ)
ζαλ ζπληειεζηήο εμνπζίαο, έζησ ζηαδηαθά θαη ρσξίο βηαζύλε θαη δπζαλαζρεηήζεηο,
ζηελ αξρή ζαλ δύλακε ζηήξημεο κηαο άιιεο θπβέξλεζεο, ύζηεξα ζαλ ζηνηρείν
ζπκκεηνρήο θαη ζπγθπβέξλεζεο, έσο όηνπ νδεγεζεί κόλν ζηελ πιεηνςεθία θαη ζηελ
εμνπζία»846. Δθηηκνχζε ηαπηφρξνλα φηη «… εθδήισο θπξηαξρνύκε. ΋ρη κόλν άλσ από
100 βνπιεπηέο ηεο ΔΚ εθδειώλνληαη ππέξ ησλ απόςεώλ καο, αιιά ζε πνιιέο
πεξηπηώζεηο θαη αξηζκόο κεηξηνπαζώλ ηεο ΔΡΔ πιεξζηάδεη ηδηαίηεξα θαη δηαδειώλεη
όηη αλαγλσξίδεη όηη ζσζηά βάδνπκε ηα δεηήκαηα θαη όηη ε ηαθηηθή καο είλαη αληάμηα
κηαο αιεζηλήο πνιηηηθήο εγεζίαο»847.
Απφ ηελ άιιε επέθξηλε έληνλα αγσληζηηθέο εθδειψζεηο σο «εμ αληηθεηκέλνπ
πξνβνθάηζηεο»: «Παηάκε πξόζπκα πεπνλόθινπδεο. Θα γιηζηξήζνπκε. Λ.ρ.: πνξείεο
(απνδπλάκσζε), κλεκόζπλα (γεινηνπνίεζε), ζη’ άξκαηα - ζη’ άξκαηα Θεζζαινλίθε,
Λαύξην (ηξειάζεθε ε ΔΓΑ, πνύ ην πάκε; (…) Δλ κέξεη θνβίζακε, ζα θνβίζνπκε πιήξσο
ηνπο κηθξναζηνύο, ελώ κπνξνύκε ζε κεγάιν βαζκό θαη πξέπεη λα ηνπο θεξδίζνπκε»848.
Γπν κέξεο κεηά ηηο εθινγέο ηνπ 1961, ζηηο 31 Οθησβξίνπ, ν Γ. Παπαλδξένπ
θήξπμε ην ιεγφκελν «αλέλδνην αγψλα» θαηά ηεο θπβέξλεζεο ηεο ΔΡΔ
θαηαγγέιινληαο ην εθινγηθφ απνηέιεζκα σο πξντφλ βίαο θαη λνζείαο.
Σέζζεξα ρξφληα αξγφηεξα, ην 1965, θαη ελψ ε «Έλσζε Κέληξνπ» βξηζθφηαλ
ήδε ζηελ θπβέξλεζε, ν Γεψξγηνο Παπαλδξένπ θαηήγγεηιε ζην Κνηλνβνχιην φηη νη
εθινγέο ηνπ 1961 δηεμήρζεζαλ βάζεη ηνπ ζρεδίνπ «ΠΔΡΗΚΛΖ΢», ζην νπνίν
εκπιέθνληαλ ζηειέρε θαη ηκήκαηα ησλ Δλφπισλ Γπλάκεσλ θαη άιισλ κεραληζκψλ
(ΚΤΠ, ΗΓΔΑ). Με βάζε ην ζρέδην ν ζηφρνο εμεηδηθεπφηαλ σο εμήο: «Δλδεηθλπόκελα
κέηξα, ώζηε ν θνκκνπληζκόο εηο ην εγγύο κέιινλ λα ππνζηή θάκςηλ θαη ην πνζνζηόλ ηνπ
λα θαηέιζε εηο επίπεδα θάησ ηνπ 20%».

844
ΔΓΑ (1962) «Μαχξε Βίβινο: Σν εθινγηθφ πξαμηθφπεκα ηεο 29εο Οθησβξίνπ», ζει.
91, Αζήλα.
845
Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ ε ΔΡΔ ζπγθέληξσζε ζηε ιεγφκελε «επηηεξνχκελε δψλε»,
φπνπ ην εθινγηθφ πνζνζηφ ηεο έθηαζε θαη ζην 100%. Σα απνηειέζκαηα ησλ εθινγψλ ηεο
29εο Οθησβξίνπ ηνπ 1961 ήηαλ ηα αθφινπζα: ΔΡΔ: 50,81% (2.347.922 ςήθνη) θαη 176 έδξεο,
ΔΚ - Κφκκα Πξννδεπηηθψλ: 33,65% (1.555.122 ςήθνη) θαη 100 έδξεο, ΠΑΜΔ: 14,62%
(675.867 ςήθνη) θαη 24 έδξεο.
846
Πάλνπ Γεκεηξίνπ, Ζ δηάζπαζε ηνπ ΚΚΔ, η. Α΄, ζει. 200, εθδφζεηο Θεκέιην.
847
Πάλνπ Γεκεηξίνπ, Ζ δηάζπαζε ηνπ ΚΚΔ, η. Α΄, ζει. 198, εθδφζεηο Θεκέιην.
848
Πάλνπ Γεκεηξίνπ, Ζ δηάζπαζε ηνπ ΚΚΔ, η. Α΄, ζει. 198, εθδφζεηο Θεκέιην.
 356

΢χκθσλα κε ηηο θαηαγγειίεο ηνπ Γ. Παπαλδξένπ, ην «΢ρέδην ΠΔΡΗΚΛΖ΢»

είρε αξρίζεη λα εθπνλείηαη απφ ηελ ΚΤΠ ην 1959 θαη νινθιεξψζεθε ζηηο 12
Απγνχζηνπ 1961, ζε εηδηθή ζπλεδξίαζε ηεο δεπηεξνβάζκηαο επηηξνπήο πιεξνθνξηψλ
θαη δηαθσηίζεσο ηνπ ΓΔΔΘΑ, ππφ ηελ πξνεδξία ηνπ Α/ΓΔ΢ Βαζ. Καξδακάθε θαη κε
ηε ζπκκεηνρή ηνπ ηφηε ζπληαγκαηάξρε ηεο ΚΤΠ Γ. Παπαδφπνπινπ, θαηνπηλνχ
δηθηάηνξα.
Ζ ΔΡΔ αξλήζεθε θαηεγνξεκαηηθά ηελ χπαξμε ηνπ «΢ρεδίνπ Πεξηθιήο». Σελ
ίδηα άπνςε πηνζέηεζε ην ζρεηηθφ δηθαζηηθφ βνχιεπκα πνπ εθδφζεθε ην 1966. Σφζν ε
«Έλσζε Κέληξνπ» φζν θαη ε ΔΓΑ εμέδσζαλ «Μαχξε Βίβιν» γηα ηηο εθινγέο.
Σν αθξηβέο πεξηερφκελν ηνπ «αλέλδνηνπ αγψλα» δφζεθε κε αλαθνίλσζε ηεο
Κνηλνβνπιεπηηθήο Οκάδαο ηεο «Έλσζεο Κέληξνπ» ζηηο 14 Ννεκβξίνπ ηνπ 1961:
«Ζ Κνηλνβνπιεπηηθή Οκάο ηεο Δλώζεσο Κέληξνπ θαηαγγέιιεη ην όξγηνλ ηεο
βίαο θαη ηεο λνζείαο κε ην νπνίνλ παξεβηάζζε ην δεκνθξαηηθόλ πνιίηεπκα ηεο ρώξαο,
εζηξαγγαιίζζε ε αιεζήο ζέιεζηο ηνπ ειιεληθνύ ιανύ…
[...] Γηαθεξύζζεη όηη δελ αλαγλσξίδεη ηελ ΔΡΔ σο λόκηκνλ Κπβέξλεζηλ ηεο
ρώξαο θαη ππόζρεηαη εηο ηνλ ειιεληθόλ ιαόλ όηη, θαηερόκελε από πιήξε επίγλσζηλ ησλ
ηζηνξηθώλ επζπλώλ ηεο, ζα δηαηεξήζε αξξαγή ηελ ελόηεηα θαη ζα απνδπζή εηο
αλέλδνηνλ αγώλα πξνο ππεξάζπηζηλ θαη απνθαηάζηαζηλ ηεο δεκνθξαηίαο»849.
Χζηφζν, ε «Έλσζε Κέληξνπ» θαη θηιηθέο πξνο απηήλ εθεκεξίδεο ζπλεηδεηά
αδηαθφξεζαλ φηαλ απφ ηηο 16 ΢επηεκβξίνπ 1961, δειαδή 44 εκέξεο πξηλ απφ ηηο
εθινγέο, ε εθεκεξίδα «Απγή» δεκνζίεπζε απνζπάζκαηα θεηκέλνπ, πξνάγγεινπ ηνπ
ζρεδίνπ «ΠΔΡΗΚΛΖ΢» θαη θαηάγγειιε ηηο εηνηκαζίεο γηα άζθεζε βίαο θαη
ηξνκνθξαηίαο. Ζ θπβέξλεζε ηεο ΔΡΔ νπζηαζηηθά δελ είρε ακθηζβεηήζεη ην γεγνλφο,
αιιά απέδσζε ηε ζχληαμε ηνπ θεηκέλνπ ζε «αλεχζπλν πξφζσπν». Σελ ίδηα ζηάζε
θξάηεζε ε «Έλσζε Κέληξνπ» θαη αξγφηεξα, φηαλ άξρηζαλ ηα πξψηα θξνχζκαηα βίαο
θαηά ππνςεθίσλ ηνπ ΠΑΜΔ θαη νπαδψλ ηνπ. Οη θηιηθέο πξνο ηελ Έλσζε Κέληξνπ
εθεκεξίδεο «ΒΖΜΑ» θαη «ΔΛΔΤΘΔΡΗΑ» παξνπζίαδαλ ηα θξνχζκαηα βίαο θαη
ηξνκνθξαηίαο σο εμήο:
«Δηο πξνθιεηηθόηεηα ησλ αξηζηεξώλ απνδίδεη ε ρσξνθπιαθή ηα επεηζόδηα ζην
Αηγάιεσ» (15/10). «Υσξνθύιαθεο θαηαδηώθνληεο άηνκνλ πνπ δηέλεηκε πξνθεξύμεηο
εππξνβνιήζεθαλ ππό δύν αγλώζησλ» (20/10). «΢πκπινθή αξηζηεξώλ θαη δεμηώλ
εζεκεηώζε ρζεο θαηά ηε ζπγθέληξσζε ηνπ ΠΑΜΔ εηο Βόινλ» (27/10). «Απεβίσζε ρζεο
ν ηξαπκαηηζζείο από αγλώζηνπο νπαδόο ηνπ ΠΑΜΔ» (28/10).850
Ζ «Έλσζε Κέληξνπ» πξνζδνθνχζε φηη ε ηξνκνθξαηία ζα νδεγνχζε
ςεθνθφξνπο ηεο ΔΓΑ πξνο απηήλ. Έηζη ζπγθάιππηε ηελ άζθεζε θάζε κνξθήο βίαο ή
ζησπνχζε. ΋ηαλ φκσο νη θάιπεο αλέδεημαλ πξψην ζε δχλακε θφκκα ηελ ΔΡΔ, θήξπμε
ηνλ «αλέλδνην αγψλα».
Γίλνληαο ζπλέρεηα ζηελ απφθαζε γηα θήξπμε «αλέλδνηνπ αγψλα» ε
θνηλνβνπιεπηηθή νκάδα ηεο Έλσζεο Κέληξνπ απνθάζηζε λα κελ πάξεη κέξνο ζηελ
παλεγπξηθή ζπλεδξίαζε ηεο Βνπιήο θαηά ηελ αλάγλσζε ηνπ βαζηιηθνχ ιφγνπ, φπσο
θαη ζηε ζπλεδξίαζε γηα ηελ εθινγή ηνπ πξνέδξνπ ηεο Βνπιήο θαη ηελ αλάγλσζε ησλ
πξνγξακκαηηθψλ δειψζεσλ ηεο θπβέξλεζεο. Οη βνπιεπηέο ηεο ζα νξθίδνληαλ
μερσξηζηά θαη ζα θαηέζεηαλ πξφηαζε γηα παξαπνκπή ηνπ Γφβα θαη ησλ θπξηνηέξσλ
ππνπξγψλ ζε εηδηθφ δηθαζηήξην. Γηεθψλεζαλ 9 βνπιεπηέο ηεο Έλσζεο Κέληξνπ, πνπ
ζηε ζπλέρεηα δηαγξάθηεθαλ θαη θαηέζεζαλ δειψζεηο αλεμαξηήησλ (Π. Γαξνπθαιηάο,

849
Κσλζηαληίλνο Καξακαλιήο, Αξρείν, Γεγνλφηα θαη Κείκελα, ηφκνο 5Α΄, ζει. 234,
έθδνζε «Ζ Καζεκεξηλή».
850
Ζιίαο Νηθνιαθφπνπινο, Ζ θαρεθηηθή δεκνθξαηία, ζει. 270.
 357

Υξ. Σζαληνχιαο, Α. Γθειεζηάζεο, Α. Γξεγνξηάδεο, Α. Γεξδεκέδεο, Φ. Εατκεο, Ν.

Κνληνγηαλλφπνπινο, Υαζάλ Γηνπζνχθ Υαηίπνγινπ θαη Κ. Υξηζηφπνπινο).
Σελ ίδηα ζηάζε κε ηεο Έλσζεο Κέληξνπ θξάηεζε θαη ε ΔΓΑ. Οη βνπιεπηέο
ηεο θαη νη ζπλεξγαδφκελνη ζην ΠΑΜΔ νξθίζηεθαλ ρσξηζηά, ζηηο 6 Γεθεκβξίνπ 1961,
ελψ δελ πήξαλ κέξνο ζηελ ςεθνθνξία επί ησλ πξνγξακκαηηθψλ δειψζεσλ ηεο
θπβέξλεζεο, θαιψληαο ηελ λα παξαηηεζεί. Πξφηαζε δπζπηζηίαο πξνο ηελ θπβέξλεζε
κε ηηο ζρεηηθέο πξνηάζεηο παξαπνκπήο θαηέζεζε ε ΔΓΑ παξάιιεια κε ηελ Έλσζε
Κέληξνπ.
Σν ζχλζεκα πνπ δέζπνδε ζε φιε ηε δηάξθεηα ηνπ «αλέλδνηνπ αγψλα» ήηαλ ην
αθξνηειεχηηνλ άξζξν ηνπ ΢πληάγκαηνο «1-1-4» (ε ηήξεζηο ηνπ παξφληνο
΢πληάγκαηνο επαθίεηαη εηο ηνλ παηξησηηζκφλ ησλ Διιήλσλ), πνπ πξσηνθσλάρηεθε
ζηηο 5 Μαξηίνπ 1962 ζηε ζπγθέληξσζε ηεο λενιαίαο ηνπ «Κέληξνπ» ζην ζέαηξν
«Υαηδερξήζηνπ» θαη θνξπθψζεθε κέρξη θαη ηηο εθινγέο ηνπ Ννεκβξίνπ 1963.
Ζ εθηίκεζε ηνπ ΚΚΔ γηα ηηο εθινγέο ζπλνςηδφηαλ ζηελ απφθαζε ηεο 2εο
Οινκέιεηαο ηεο ΚΔ, πνπ ζπλήιζε ζηε Ρνπκαλία ζηηο 18 θαη 19 Ννεκβξίνπ 1961:
«΢ηελ νιέζξηα γηα ην έζλνο πνιηηηθή ηεο πινπηνθξαηηθήο νιηγαξρίαο κπνξνύζε
λα βάιεη θξαγκό κόλν ε ελόηεηα θαη ε πάιε ησλ δεκνθξαηηθώλ δπλάκεσλ»851.
Δπηζήκαηλε γηα ην ΠΑΜΔ φηη, δεδνκέλσλ ησλ ζπλζεθψλ «ν αξηζκόο ησλ
ςήθσλ πνπ πήξε δελ εθθξάδεη ηελ πξαγκαηηθή επηξξνή θαη δύλακή ηνπ πνπ είλαη πνιύ
κεγαιύηεξε από απηήλ ηνπ 1958».852
Δθηηκνχζε φηη νη νπαδνί ηνπ «Κέληξνπ» «πείζνληαη νινέλα θαη πην πνιύ [...] όηη
άιινο δξόκνο δελ ππάξρεη [...] από ηνλ θνηλό αγώλα853».
Απηή ε εθηίκεζε δελ επηβεβαηψζεθε. Οη νπαδνί ηνπ «Κέληξνπ» πείζνληαλ
πεξηζζφηεξν, φπσο πείζνληαλ θαη ςεθνθφξνη ηεο ΔΓΑ (ΠΑΜΔ), φηη κνλφδξνκνο γηα
λα θχγεη ε «Γεμηά» δελ ήηαλ ε «δεκνθξαηηθή ζπλεξγαζία», αιιά ε απηνδπλακία ηεο
«Έλσζεο Κέληξνπ».
Δπίζεο ε 3ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, πνπ ζπγθιήζεθε ζηε Ρνπκαλία ζηηο
21 έσο 23 Μαΐνπ ηνπ 1962, εθηίκεζε φηη κεηά ηηο εθινγέο νμχλζεθαλ φιεο νη
αληηζέζεηο ηνπ «θαζεζηώηνο ηεο ππνηέιεηαο», εζσηεξηθέο θαη εμσηεξηθέο» 854 θαη φηη
άκεζνο, θεληξηθφο ζηφρνο ηνπ ιατθνχ θηλήκαηνο έπξεπε λα είλαη ε απνκάθξπλζε ηεο
θπβέξλεζεο Καξακαλιή.
Αθνινχζσο, πξφηεηλε ζηα θφκκαηα ηεο αληηπνιίηεπζεο, ζηηο εξγαηηθέο,
αγξνηηθέο, επαγγεικαηνβηνηερληθέο θαη άιιεο νξγαλψζεηο ηνπ ιανχ πξφγξακκα
ζχκπξαμεο:
«α) Απνκάθξπλζε ηεο θπβέξλεζεο Καξακαλιή, δηάιπζε ηεο Βνπιήο θαη
ζρεκαηηζκόο θπβέξλεζεο θνηλήο εκπηζηνζύλεο όισλ ησλ θνκκάησλ πνπ ζα δηελεξγήζεη
εθινγέο κε απιή αλαινγηθή, αθνύ πάξεη άκεζα κέηξα γηα ηελ απνθαηάζηαζε ηεο
δεκνθξαηηθήο νκαιόηεηαο...»855.

3.Β.3. ΕΞΕΛΛΞΕΛ΢ ΢ΣΟ ΕΡΓΑΣΛΚΟ ΢ΤΝΔΛΚΑΛΛ΢ΣΛΚΟ ΚΛΝΘΜΑ

3.B.3.α. Σα ςυνζδρια τθσ Γ΢ΕΕ ςτθ δεκαετία του 1960

851
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 9, ζει.114 – 115.
852
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 9, ζει.117.
853
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 9, ζει. 119.
854
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 9, 171.
855
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, η. 9, ζει. 175.
 358

Θ κίνθςθ των «115 ΢υνεργαηόμενων Εργατοχπαλλθλικϊν

Οργανϊςεων» (΢.Ε.Ο.)

Κακϊσ θ ΓΣΕΕ βάδιηε προσ το 14ο Συνζδριό τθσ, θ θγεςία τθσ κιρυχνε ότι «ςτο 14ο
Συνζδριο κα γίνει αναμζτρθςθ των δυνάμεων του ελεφκερου ςυνδικαλιςμοφ με τον
κομμουνιςμό», προδιαγράφοντασ κατ’ αυτόν το τρόπο τον αντικομμουνιςτικό και
διαςπαςτικό χαρακτιρα του.856

Το 14ο Συνζδριο τθσ ΓΣΕΕ επρόκειτο να πραγματοποιθκεί ςτισ 27 Σεπτεμβρίου 1961,

αλλά μεταφζρκθκε ςτισ 16 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου.

Ραρά το γεγονόσ ότι δεν ζφεραν αποτζλεςμα οι προςπάκειεσ του Μρβινγκ

Μπράουν857 για ςυνζνωςθ των δφο «εκνικοφρόνων» ςυνδικαλιςτικϊν ομάδων (του Μακρι
και του Κεοδϊρου), ο ςχεδόν κακολικόσ αποκλειςμόσ των αγωνιςτικϊν ςωματείων από τισ
εργαςίεσ του Συνεδρίου τουσ εξαςφάλιςε ολοκλθρωτικι πλειοψθφία. Ενδεικτικό του
μεγζκουσ του αποκλειςμοφ αυτοφ ιταν, ότι από τισ 50 Ομοςπονδίεσ που υπιρχαν, πιραν
μζροσ ςτο 14ο Συνζδριο μόλισ οι μιςζσ, ενϊ από τα 67 Εργατικά Κζντρα αντιπροςωπεφτθκαν
μόνο τα ελεγχόμενα από τθν παράταξθ του Μακρι (46). Οι Ομοςπονδίεσ και τα Εργατικά
Κζντρα που είχαν αποκλειςτεί ιδθ από τισ εργαςίεσ του 13ου Συνεδρίου τθσ ΓΣΕΕ και είχε
αποφαςιςτεί θ επανεγγραφι τουσ δεν πιραν και πάλι μζροσ, αφοφ αρνικθκαν να
υπογράψουν τον «μακαρκικό όρκο πίςτεωσ» που ο Μακρισ ζκεςε ωσ όρο για τθν
επανζνταξι τουσ ςτισ γραμμζσ τισ Συνομοςπονδίασ.858

Ο αγϊνασ για τον εκδθμοκρατιςμό του ςυνδικαλιςμοφ ςτθν Ελλάδα πιρε

ςθμαντικζσ διαςτάςεισ τθν περίοδο μεταξφ του 14ου και 15ου Συνεδρίου τθσ ΓΣΕΕ. Στισ 16
Απριλίου 1962 πραγματοποιικθκε ςυγκζντρωςθ του ΔΣΚ Ακινασ - Ρειραιά για τθν
αποκατάςταςθ των δθμοκρατικϊν κεςμϊν και το ςεβαςμό των ςυνδικαλιςτικϊν
ελευκεριϊν. Στθ ςυγκζντρωςθ και διαδιλωςθ ςυμμετείχαν χιλιάδεσ εργαηόμενοι.

Στο μεταξφ, το 1962 δθμιουργικθκε θ κίνθςθ των «115» 859. Βαςικό ρόλο ςτθν
ίδρυςι τθσ ζπαιξε το ςυνδικαλιςτικό κίνθμα ςτισ Τράπεηεσ, ςτουσ εργάτεσ Τφπου, θ
Ομοςπονδία Λογιςτϊν και θ Ομοςπονδία Θλεκτριςμοφ - Κοινισ Ϋφζλειασ. Θ πρϊτθ
ςυςπείρωςθ εξζφραηε περίπου 40 ςωματεία, που αργότερα ζγιναν 80.

856
«Νένο Κφζκνο», ηεχρνο 8, Αχγνπζηνο 1961, ΢ηεθαλάηνπ Γεξ. „„Σν 14ν ΢πλέδξην ηεο
Γ΢ΔΔ θαη ηα δεηήκαηα ηεο πάιεο θαη ηεο ελφηεηαο ηεο εξγαηηθήο ηάμεο‟‟, ζει.73-74.
857
Ακεξηθαλφο ζπλδηθαιηζηήο θαη πξάθηνξαο ηεο CIA, πνπ νξγάλσζε δηαζπαζηηθέο
θηλήζεηο θαηά ηεο Παγθφζκηαο ΢πλδηθαιηζηηθήο Οκνζπνλδίαο (Π΢Ο). Έπαημε ζεκαληηθφ
ξφιν ζηελ αληηθνκκνπληζηηθή δξάζε ζηελ Διιάδα, ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο εγρψξηνπο
εξγαηνπαηέξεο.
858
«Νένο Κφζκνο», ηεχρνο 12, Γεθέκβξεο 1961, ΢ηεθαλάηνπ Γεξ.: «Πην απνθαζηζηηθή
πάιε γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ εξγαηνυπαιιειηθψλ δηεθδηθήζεσλ», ζει. 54.
859
΢ηελ εγεζία ησλ «115» είραλ αλαδεηρηεί ν Γηάλλεο Αιεπξάο θαη ν Οξέζηεο
Υαηδεβαζηιείνπ. Σελ Δθηειεζηηθή Δπηηξνπή ησλ «115» απνηεινχζαλ νη Οξέζηεο
Υαηδεβαζηιείνπ, Πέηξνο Φαξφγηαλλεο, Ζιίαο Λπθνχδεο, Θσκάο Γθαξψλεο, Νίθνο Καηιάο,
Μπάκπεο Γαιαλφπνπινο, Φξφζσ Μπνπξκπνχιε, Υξήζηνο Σζεζκειήο, Νψληαο
Μαπξνπιίδεο, Βαζίιεο Μεζνινγγίηεο, Αληψλεο Γπθηάθεο, Γηψξγνο Σζεθνπξινχθεο,
Γηάλλεο Γακπέιιαο. Σε Γξακκαηεία απνηεινχζαλ νη Οξ. Υαηδεβαζηιείνπ, Λνπθάο
Γηαλλφπνπινο, Υαξ. Γαιαλφπνπινο, Γηάλλεο Γακπέιιαο.
 359

Σε μια ςφντομθ πορεία θ κίνθςθ μαηικοποιικθκε με ςωματεία εντόσ και εκτόσ ΓΣΕΕ
και ζφταςε τα 115. Θ μαηικοποίθςθ ςυνεχίςτθκε και μζχρι το 1967 τα ςωματεία ςτισ
γραμμζσ τθσ κίνθςθσ ζφταςαν περίπου τα 680. Στα «115» προςχϊρθςε και το Δθμοκρατικό
Συνδικαλιςτικό Κίνθμα (ΔΣΚ). Μετά τθ νίκθ τθσ «Ενωςθσ Κζντρου» ςτισ εκλογζσ του 1964, οι
ςυνδικαλιςτζσ τθσ αποχϊρθςαν από τα «115». Θ νζα κυβζρνθςθ προχϊρθςε ςτθν αλλαγι
τθσ θγεςίασ τθσ ΓΣΕΕ. Τον Ψ. Μακρι αντικατζςτθςε ο Ν. Ραπαγεωργίου. Από τθ νζα
διοίκθςθ τθσ ΓΣΕΕ αποκλείςτθκαν οι εκπρόςωποι των «115».

Στισ 6 Απριλίου 1964 οι 115-ΣΕΟ πραγματοποίθςαν ςτο Ρεδίο του Άρεωσ

ςυγκζντρωςθ και πορεία διαμαρτυρίασ με αίτθμα το διϊξιμο των Μακρι - Κεοδϊρου από
τθν ΓΣΕΕ. Συμμετείχαν πάνω από 100.000 εργαηόμενοι. Πμωσ, παρά τισ ςχετικζσ
προεκλογικζσ εξαγγελίεσ τθσ «Ζνωςθσ Κζντρου», κανζνα βιμα δεν υλοποιικθκε προσ τθν
κατεφκυνςθ του εκδθμοκρατιςμοφ του ςυνδικαλιςτικοφ κινιματοσ.

Στισ 22 και 23 Αυγοφςτου 1964 διεξιχκθςαν ςτθν Ακινα οι εργαςίεσ τθσ πρϊτθσ
πανελλαδικισ Συνδιάςκεψθσ των «115» ςυνεργαηόμενων ςυνδικαλιςτικϊν οργανϊςεων,
ςτθν οποία εκπροςωπικθκαν τα βαςικότερα Εργατικά Κζντρα τθσ χϊρασ.

Στισ 21 Απριλίου 1965, μετά από προςφυγι των λεγόμενων «Κεοδωρικϊν», ςε

ςυνεννόθςθ με τον τότε υπουργό Εργαςίασ του «Κζντρου» Μπακατςζλο, το Ρρωτοδικείο
Ακθνϊν ανζτρεψε τθ διοίκθςθ τθσ ΓΣΕΕ. Στισ 10 Νοεμβρίου 1965 θ παλιά διοίκθςθ
επανιλκε ςτθ ΓΣΕΕ, πάλι με απόφαςθ του Ρρωτοδικείου. Και παρζμεινε ωσ τθ δικτατορία.

Το 15ο Συνζδριο τθσ ΓΣΕΕ ςυνιλκε, με κακυςτζρθςθ δφο χρόνων, ςτισ 24 Λουλίου
1966. Στο μεςοδιάςτθμα κλιμακϊκθκε ο κρατικόσ παρεμβατιςμόσ. Ραράλλθλα,
διαμορφϊκθκε το «μαφρο ςυνδικαλιςτικό μζτωπο», αφοφ Μακρισ και Κεοδϊρου,
παραμερίηοντασ τισ «διαφορζσ» τουσ, ζνωςαν τισ δυνάμεισ τουσ για «τθν αναςφνταξθ του
ελεφκερου ςυνδικαλιςμοφ» και για τθ «ςωτθρία του από τον κομμουνιςμό»860.

Οι διαγραφζσ και οι αποκλειςμοί από τα Συνζδρια Εργατικϊν Κζντρων και

Ομοςπονδιϊν γενικεφτθκαν εν όψει του 15ου Συνεδρίου. Μαηικζσ Ομοςπονδίεσ, όπωσ αυτζσ
των Μεταλλευτϊν, Αυτοκινθτιςτϊν, Θλεκτριςμοφ, ΔΕΘ, Λογιςτϊν, Εργαηομζνων Τφπου κ.α.
διαγράφτθκαν από τθ δφναμθ τθσ ΓΣΕΕ. Κατά το 7ο Συνζδριο του Εργατικοφ Κζντρου Ακινασ
αποκλείςτθκαν οι 711 από τουσ 1563 νόμιμα εκλεγμζνουσ αντιπροςϊπουσ861.

Συνολικά μετείχαν ςτισ εργαςίεσ του Συνεδρίου 566 αντιπρόςωποι. Εκείνοι που
ανικαν ςτθ Δθμοκρατικι Συνδικαλιςτικι Αλλαγι («Ενωςθ Κζντρου») και ςτο «Δθμοκρατικό
Συνδικαλιςτικό Κίνθμα» αποχϊρθςαν πρϊτοι καταγγζλλοντασ το Συνζδριο ωσ «νόκο και
παράνομο». Στθ ςυνζχεια αποχϊρθςαν και οι αντιπρόςωποι 9 Ομοςπονδιϊν και 17
Εργατικϊν Κζντρων, οι οποίοι προχϊρθςαν ςτθ δθμιουργία τθσ «Κίνθςθσ Ανεξάρτθτων
Συνδικάτων Ελλάδοσ» (ΚΑΣΕ). Συνολικά απείχαν από τισ εργαςίεσ του 15ου Συνεδρίου 205
αντιπρόςωποι. Οι αποχωριςαντεσ από το Συνζδριο εκπροςωποφςαν 69.000 μζλθ, ενϊ οι
αποκλειςκζντεσ 94.000 ψθφίςαντα μζλθ. Στο ςφνολό τουσ αποτελοφςαν τθ ςυντριπτικι
πλειοψθφία επί των 68.500 (κι αυτϊν αμφιςβθτοφμενων) μελϊν που εκπροςωποφςαν οι
εναπομείναντεσ ςτο Συνζδριο εργοδοτικοί ςυνδικαλιςτζσ. Θ πραγματικι διαφορά ιταν
ακόμα μεγαλφτερθ, αν λάβει κανείσ υπόψθ τισ αυκαιρεςίεσ και τουσ αποκλειςμοφσ ςτθ

860
«Νένο Κφζκνο», ηεχρνο 9, ΢επηέκβξεο 1966, ΢ηεθαλάηνπ Γεξ.: «Παξάλνκν θαη
λφζν ην 15ν ΢πλέδξην ηεο Γ΢ΔΔ», ζει. 52.
861
«Νένο Κφζκνο», ηεχρνο 9, ΢επηέκβξεο 1966, ΢ηεθαλάηνπ Γεξ.: «Παξάλνκν θαη
λφζν ην 15ν ΢πλέδξην ηεο Γ΢ΔΔ»,. ζει. 54 θαη «Νένο Κφζκνο», ηεχρνο 2, 1966, Γθξφδνο
Απφζηνινο: «Σν 15ν ΢πλέδξην ηεο Γ΢ΔΔ», ζει. 12-13.
 360

διαδικαςία των εκλογϊν ςτα πρωτοβάκμια ςωματεία και ςτα Εργατικά Κζντρα ςε
πανελλαδικό επίπεδο.

Το επόμενο 16ο Συνζδριο τθσ ΓΣΕΕ επρόκειτο κανονικά να ςυγκλθκεί ςτα μζςα του
1969, άλλα αναβλικθκε για το επόμενο ζτοσ. Είχε προθγθκεί θ επιβολι τθσ δικτατορίασ τθσ
21θσ Απριλίου 1967. Ραρά τθν «ομολογία πίςτεωσ» που υπζβαλε θ Διοίκθςθ τθσ ΓΣΕΕ προσ
τθν Ωοφντα, κρίκθκε απαραίτθτθ θ αντικατάςταςι τθσ.

3.Β.3.β. Εργατικοί και λαϊκοί αγϊνεσ τθ δεκαετία του 1960

Ο γιορταςμόσ τθσ Ρρωτομαγιάσ του 1960 ιταν ο πιο μαηικόσ και μαχθτικόσ των
τελευταίων χρόνων. Στθν Ακινα πιρε πανεργατικό χαρακτιρα. Θ διαδιλωςθ που
ακολοφκθςε χτυπικθκε από τισ αςτυνομικζσ δυνάμεισ.

Τθν 1θ Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου πραγματοποιικθκε 24ωρθ απεργία των

οικοδόμων με αιτιματα τθν απόδοςθ του υπζρ αγνϊςτων ενςιμου, τθ ςυνταξιοδότθςθ ςτα
55 από τα 60 χρόνια, τθ χοριγθςθ δϊρου Ωριςτουγζννων και του επιδόματοσ ανεργίασ.

Στθν πορεία προσ το υπουργείο Εργαςίασ οι απεργοί παρεμποδίςτθκαν από τισ

αςτυνομικζσ δυνάμεισ και άρχιςαν οι ςυγκροφςεισ. Στθν επίκεςθ των αςτυνομικϊν με
κλόμπσ οι οικοδόμοι αντεπιτζκθκαν με πζτρεσ και κομμάτια ςπαςμζνεσ πλάκεσ των
δρόμων. Θ ςφγκρουςθ γενικεφκθκε, ενϊ κατζφκαςαν αςτυνομικζσ ενιςχφςεισ και
τεκωρακιςμζνα αυτοκίνθτα. Οι απεργοί κτυπικθκαν με δακρυγόνα, ενϊ εναντίον τουσ
ρίχτθκαν και εκφοβιςτικοί πυροβολιςμοί.

Ο απολογιςμόσ των ςυγκροφςεων απεργϊν και αςτυνομίασ ιταν 64 τραυματίεσ

απεργοί και 55 αςτυνομικοί, ςφμφωνα με τα ςτοιχεία τθσ Αςτυνομίασ. Συνελιφκθςαν 200
οικοδόμοι, 21 από τουσ οποίουσ παραπζμφκθκαν ςε δίκθ ωσ υπεφκυνοι για τα επειςόδια.
Θ δίκθ τουσ κράτθςε 13 μζρεσ, ενϊ 11 από αυτοφσ καταδικάςτθκαν αργότερα από το
Εφετείο.

Θ παραπάνω κινθτοποίθςθ καταγράφθκε ωσ ιςτορικι, κακϊσ αποτζλεςε ζναν

ςτακμό του εργατικοφ ςυνδικαλιςτικοφ κινιματοσ, για τθ μαχθτικότθτα και τθν
αποφαςιςτικι ςτάςθ των απεργϊν οικοδόμων. Από τότε οι μαχθτικζσ κινθτοποιιςεισ των
οικοδόμων ζγιναν ςυχνό φαινόμενο.

Στθ δεκαετία του 1960 οι απεργιακοί αγϊνεσ τθσ εργατικισ τάξθσ διζγραψαν τθν
ακόλουκθ πορεία: Το 1962 πραγματοποιικθκαν 182 απεργίεσ, 228 το 1963, 399 το 1964,
434 το 1965, 609 το 1966 και 89 τουσ 3 ½ πρϊτουσ μινεσ του 1967.862

Σφμφωνα με τα ςτοιχεία, που δόκθκαν από το Βϋ Συνζδριο τθσ ΕΔΑ, το 1962 οι

απεργοί, δίχωσ εκείνουσ τθσ Ρρωτομαγιάσ, ιταν 427.000, ζναντι 215.000 το 1961. Το ίδιο
διάςτθμα οι οργανωμζνοι ςτθ ΓΣΕΕ υπολογίηονταν ςε περίπου 210.000.

Αξιοςθμείωτο είναι ακόμα ότι εκείνθ τθν περίοδο μόνο ςτθν Ακινα και ςτον
Ρειραιά περίπου 100.000 εργάτεσ υπζγραψαν δθλϊςεισ, με τισ οποίεσ αρνοφνταν τθν

862
Οηθνλνκηθφο Σαρπδξφκνο, 25 Ηνπλίνπ 1964, απφ ΢. ΢αθειιαξφπνπινπ «Σα αίηηα ηνπ
Απξηιηαλνχ πξαμηθνπήκαηνο», ζει. 316 θαη Δ΢ΤΔ: ΢ηαηηζηηθή ηεο εξγαζίαο - 1969, απφ Ρ.
Φαθηνιά, βιέπε ΢π. ΢αθειιαξφπνπινο «Σα αίηηα ηνπ απξηιηαλνχ πξαμηθνπήκαηνο, ζει. 344,
εθδφζεηο «Νέα ΢χλνξα», Αζήλα, 1998.
 361

υποχρεωτικι ειςφορά ςτα ςυνδικάτα, που ικελαν να επαναφζρουν ο ΣΕΒ, θ κυβζρνθςθ και
θ θγεςία τθσ ΓΣΕΕ. Το ίδιο ζγινε και ςε άλλεσ πόλεισ (Κεςςαλονίκθ, Ράτρα, Βόλο, Ωανιά,
Αγρίνιο κ.ά)863.

Στισ 25 Λουλίου 20.000 ςταφιδοπαραγωγοί του Θρακλείου και τθσ γφρω περιοχισ,
αγανακτιςμζνοι από τθν αντιαγροτικι κυβερνθτικι πολιτικι και τθν εξευτελιςτικι τιμι που
όριςε θ κυβζρνθςθ για τθ ςταφίδα, οργάνωςαν μαχθτικό ςυλλαλθτιριο.

Μεγάλθ ςυγκζντρωςθ πραγματοποίθςαν ςτισ 8 Σεπτεμβρίου του 1962 4.000

καπνοπαραγωγοί τθσ Αιτωλοακαρνανίασ απαιτϊντασ αφξθςθ 30% - 40% τθσ τιμισ των
καπνϊν και απζκλειςαν με τα τρακτζρ τθν εκνικι οδό. Το ςυλλαλθτιριο κτυπικθκε από τθ
χωροφυλακι με ςφαίρεσ και με δακρυγόνα. Τραυματίςτθκε κανάςιμα ο αγρότθσ
Ραναγιϊτθσ Βλάχοσ και ςοβαρά ζνα 10χρονο παιδί.

Από άποψθ ςθμαςίασ καταγράφεται ωσ ςπουδαιότερθ για εκείνα τα χρόνια θ

πολιτικι πανεργατικι απεργία κατά του βαςιλικοφ πραξικοπιματοσ τθσ 15θσ Λουλίου και τθσ
κυβζρνθςθσ Νόβα, που πραγματοποιικθκε ςτισ 27 Λουλίου 1965 με απόφαςθ τθσ ΓΣΕΕ για
τισ περιοχζσ Ακινασ - Ρειραιά - Ελευςίνασ, που τισ ακολοφκθςαν πολλζσ ςυνδικαλιςτικζσ
οργανϊςεισ των κυριότερων κζντρων τθσ χϊρασ. Θ απεργία ςθμείωςε επιτυχία, παρά τα
μζτρα που χρθςιμοποιικθκαν από τθν κυβζρνθςθ και τον Τφπο τθσ για να τθν ςπάςουν. Τα
ποςοςτά επιτυχίασ που αναφζρκθκαν είναι: Ακινα - Ρειραιάσ 95%, Κεςςαλονίκθ και
Αγρίνιο 90%, Ελευςίνα 97%. Υπολογίηεται ότι ςτο Λεκανοπζδιο πιραν μζροσ ςτθν απεργία
220.000 και πάνω από 50.000 ςτθ Κεςςαλονίκθ, ενϊ οι απεργοί οικοδόμοι ζφταςαν τισ
120.000.

Συγκρίνοντασ το 1964 με το 1965 ςυμπεραίνεται ότι ο αρικμόσ των απεργϊν του

πρϊτου 7μινου του 1965 είναι ίςοσ με τον αρικμό όλου του 1964, υπολογίηοντασ ότι το
1965 οι απεργοί ζφταςαν τισ 964.249864, ενϊ του 1964 ιταν 530.700.

Το 1966 οι εργατικοί ςυνδικαλιςτικοί αγϊνεσ αυξικθκαν ςε ςφγκριςθ με το 1965.

Οι απεργοί υπολογίςτθκαν ςε περίπου 1.525.300. Από αυτοφσ, πάνω από 622.525 ιταν
οικοδόμοι865.

Συνολικά ςτα χρόνια 1962-1966 ο αρικμόσ των απεργϊν ζφταςε περίπου

4.293.800866.

Οι περιςςότερεσ απεργιακζσ κινθτοποιιςεισ αυτϊν των χρόνων αφοροφςαν:

Αυξιςεισ ςτουσ μιςκοφσ, τθν καταπολζμθςθ τθσ ανεργίασ, ελεφκερεσ ςυλλογικζσ
διαπραγματεφςεισ και κατάργθςθ του νόμου 3239/55 «περί διαιτθςίασ», τισ ςυνκικεσ
εργαςίασ, τθν καταβολι κακυςτεροφμενων αποδοχϊν, τισ απολφςεισ, τον εκδθμοκρατιςμό
του ςυνδικαλιςτικοφ κινιματοσ, τθ μείωςθ των ορίων ςυνταξιοδότθςθσ ςτα 60 χρόνια για
τουσ άντρεσ και ςτα 55 για τισ γυναίκεσ, εξαςφάλιςθ εργατικισ κατοικίασ, εφαρμογι τθσ
εργατικισ νομοκεςίασ κ.α.

Για λόγουσ αλλθλεγγφθσ πραγματοποιικθκαν ςτο ίδιο διάςτθμα 147 απεργίεσ. Θ

μεγάλθ πλειοψθφία των απεργιϊν ιταν τοπικοφ χαρακτιρα, ενϊ κατά κανόνα απουςίαηαν

863
Σν Β‟ Παλειιαδηθφ ΢πλέδξην ηεο ΔΓΑ, 8-15 Γεθέκβξε 1962, ΔΠΗ΢ΖΜΑ
ΚΔΗΜΔΝΑ, «Πνιηηηθέο θαη Λνγνηερληθέο Δθδφζεηο», 1963, ζει. 46.
864
«Νένο Κφζκνο, η.2, Φιεβάξεο 1966, ζει. 64
865
«Νένο Κφζκνο», η.1, Γελάξεο 1967, Γεξ. ΢ηεθαλάηνο, «Οη απεξγηαθνί αγώλεο ηεο
εξγαηηθήο ηάμεο», ζει. 14.
866
«Νένο Κφζκνο», η.1, Γελάξεο 1967, Γεξ. ΢ηεθαλάηνο, «Οη απεξγηαθνί αγώλεο ηεο
εξγαηηθήο ηάμεο», ζει. 13.
 362

πολιτικά αιτιματα (απελευκζρωςθ των πολιτικϊν κρατουμζνων, επαναπατριςμόσ των

πολιτικϊν προςφφγων, νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ, κατάργθςθ των νόμων 509/47 και 375/36
κ.ά).

Στουσ αγϊνεσ του εργατικοφ ςυνδικαλιςτικοφ κινιματοσ των χρόνων 1950 - 1967
ξεχωρίηουν αναμφίβολα οι κινθτοποιιςεισ των εργατϊν οικοδόμων, που διακρίκθκαν για
τθ μαηικότθτα και τθ μαχθτικότθτά τουσ. Συντζλεςαν ςε αυτό μια ςειρά παράγοντεσ, που
αποτζλεςαν ςθμαντικά πλεονεκτιματα αυτοφ του τμιματοσ τθσ εργατικισ τάξθσ.

Σθμαντικό ρόλο ςτθν ανάπτυξθ του κινιματοσ ςτουσ οικοδόμουσ διαδραμάτιςε θ

παράνομθ κομματικι οργάνωςθ του ΚΚΕ ςτουσ οικοδόμουσ, θ οποία δεν πεικάρχθςε ςτθν
απόφαςθ αυτοδιάλυςθσ των Κ.Ο. και ζνταξθσ των δυνάμεϊν τθσ ςτθν ΕΔΑ (8θ Ολομζλεια
τθσ ΚΕ το 1958) και λειτοφργθςε μζχρι το 1962.

Γραμματζασ τθσ παράνομθσ Κ.Ο. ιταν ο Γιάννθσ Ράντοσ. Στελζχθ τθσ με επικεφαλισ
τον ίδιο ςυνζχιςαν να λειτουργοφν ωσ παράνομθ Κ.Ο. και μετά τθν ζνταξθ τθσ Κ.Ο. ςτθν ΕΔΑ
το 1962. Τελικά εντάχκθκε και ο Ράντοσ ςτθν ΕΔΑ, ωσ γραμματζασ των μπετατηιδων.

Ο χϊροσ τθσ οικοδομισ ανικε ςτθν κατθγορία εκείνων που ο εργαηόμενοσ ζπιανε
δουλειά δίχωσ να χρειάηεται το «πιςτοποιθτικό κοινωνικϊν φρονθμάτων». Αυτό δεν
ςθμαίνει ότι ζλειπαν οι πιζςεισ τθσ Αςφάλειασ ςε εργολάβουσ, να μθν προςλαμβάνουν ι
και να απολφουν τουσ λεγόμενουσ «φακελλωμζνουσ». Ϋςτόςο οι ςυνκικεσ ιταν πιο
χαλαρζσ απ’ ότι ςτισ επιχειριςεισ, πολφ περιςςότερο βζβαια απ’ ότι ςτισ δθμόςιεσ
υπθρεςίεσ.

Στθν οριςμζνθ «χαλάρωςθ» των καταςταλτικϊν μζτρων ζπαιξε ρόλο και θ μεγάλθ
ανάπτυξθ τθσ οικοδομικισ δραςτθριότθτασ (αντιπαροχι), που ςυνεχϊσ χρειαηόταν όλο και
περιςςότερο εργατικό δυναμικό.

Αυτζσ οι ςυνκικεσ ζδωςαν τθ δυνατότθτα ςε πολλοφσ πρϊθν ΕΡΟΝίτεσ και

«αετόπουλα» να εργαςτοφν ςτθν οικοδομι, όπωσ επίςθσ και ςε πολιτικοφσ κρατοφμενουσ
που ζβγαιναν από τισ εξορίεσ, με αποτζλεςμα να ενιςχφεται διαρκϊσ θ πολιτικι ςτάκμθ ςτο
ςυνδικαλιςτικό κίνθμα των οικοδόμων, θ οργανωτικι του υπόςταςθ, κακϊσ και ο
αγωνιςτικόσ δυναμιςμόσ του.

Μπορεί να γίνει θ εξισ εκτίμθςθ για τθν εξζλιξθ του ςυςχετιςμοφ ςτο εργατικό
ςυνδικαλιςτικό κίνθμα:

Από το 1960 άρχιςε να διαφαίνεται φκορά τθσ Ε΢Ε. Δυνάμεισ του «Κζντρου», που
είχαν αναλάβει να εκπροςωπιςουν τα αςτικά ςυμφζροντα ςτο ςυνδικαλιςτικό κίνθμα με
πιο ευζλικτουσ τρόπουσ από εκείνουσ των κλαςικϊν εργατοπατζρων, δοφλεψαν ςτθ βάςθ
τθσ διαμόρφωςθσ και ανάπτυξθσ ενόσ «αντιδεξιοφ» ςυνδικαλιςτικοφ κινιματοσ, με ςτόχο
τθν αφξθςθ τθσ πολιτικισ επιρροισ του «Κζντρου». Θ γραμμι του Κόμματοσ ςτο εργατικό-
ςυνδικαλιςτικό κίνθμα, πριν και μετά τθν ίδρυςθ των 115 Σ.Ε.Ο., εξ αντικειμζνου ενίςχυε το
παραπάνω «αντιδεξιό» ρεφμα.

3.B.4. ΣΟ Β΄ ΢ΤΝΔΓΡΙΟ ΣΗ΢ ΔΓΑ (8-15 ΓΔΚΔΜΒΡΙΟΤ 1962)

Απφ ηηο 8 έσο 15 Γεθεκβξίνπ 1962 πξαγκαηνπνηήζεθε ην Β΄ Παλειιαδηθφ

΢πλέδξην ηεο ΔΓΑ. Ζ ελαξθηήξηα ζπλεδξίαζε έγηλε ζηελ αίζνπζα ηνπ ζεάηξνπ
«ΑΚΡΟΠΟΛ» θαη νη εξγαζίεο ηνπ ΢πλεδξίνπ ζπλερίζηεθαλ ζηα θεληξηθά γξαθεία
ηεο ΔΓΑ.
 363

΢ην ΢πλέδξην ζπκκεηείραλ 354 αληηπξφζσπνη (278 άλδξεο, 33 γπλαίθεο θαη 43

λενιαίνη θαη ησλ δπν θχισλ). Ζ θνηλσληθή ζχλζεζε ησλ αληηπξνζψπσλ ήηαλ: 146
εξγαηνυπάιιεινη, 51 αγξφηεο, 41 επαγγεικαηίεο, 99 επηζηήκνλεο-δηαλννχκελνη, 4
ηέσο αμησκαηηθνί θαη 13 ζπνπδαζηέο. 150 αληηπξφζσπνη πξνέξρνληαλ απφ ηελ
νξγάλσζε ηεο Αζήλαο, 40 ηνπ Πεηξαηά θαη νη ππφινηπνη 164 απφ ηεο Θεζζαινλίθεο
θαη ηνπο άιινπο λνκνχο ηεο ρψξαο.
Σν Β΄ ΢πλέδξην ςήθηζε νκφθσλα ηελ έθζεζε δξάζεο θαη ηηο εηζεγήζεηο, κηα
ηνπ πξνέδξνπ ηεο ΔΓΑ Γηάλλε Παζαιίδε, θαη δχν ζπλεηζεγήζεηο, ηνπ Ζιία Ζιηνχ
θαη ηνπ Αληψλε Μπξηιιάθε.
΢ηελ πξψηε εηζήγεζε, αθνχ γίλνληαλ αλαθνξέο ζηε δηεζλή θαηάζηαζε,
ππνγξακκίδνληαλ νη εμειίμεηο ζηνλ εζσηεξηθφ ηνκέα κε έκθαζε ζηελ νηθνλνκία.
«Πνύ νδήγεζε ε πνιηηηθή απηή (ζ.Γ. ηεο θπβέξλεζεο) ζηνλ νηθνλνκηθό ηνκέα;
΢ε κεγαιύηεξε δηείζδπζε ηνπ μέλνπ κνλνπσιηαθνύ θεθαιαίνπ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία.
Καη ζπλεπώο ζε κεγαιύηεξε νηθνλνκηθή εμάξηεζε ηεο ρώξαο καο απ’ απηό (…).
΢ηα πιαίζηα ηεο ίδηαο πνιηηηθήο ζπγθεληξώλεηαη ε παξαγσγή θαη ηα θιεηδηά ηεο
νηθνλνκίαο καο ζε ιίγα ληόπηα κνλνπσιηαθά ζπγθξνηήκαηα πνπ ζπλεξγάδνληαη κε ηα
μέλα ζηελ θαηαιήζηεπζε ηνπ εζληθνύ πινύηνπ θαη ηνπ κόρζνπ ησλ εξγαδνκέλσλ.
Ζ ζύλδεζε κε ηελ Κνηλή Αγνξά θαη ηα κέηξα πνπ ηελ ζπλνδεύνπλ, νδεγνύλ
αζθαιώο ζηελ εμαθάληζε κέξνπο ηεο βηνκεραλίαο θαη βηνηερλίαο [...]
[...] ΢ηε βηνκεραλία, ε αύμεζε ηεο παξαγσγήο ... πξαγκαηνπνηείηαη θπξίσο κε
ηελ εληαηηθνπνίεζε ηεο εξγαζίαο θαη ηεο εθκεηαιιεύζεσο ησλ εξγαδνκέλσλ […]
΢ηελ αγξνηηθή νηθνλνκία ε παξαγσγή ζηελ πεξίνδν απηή έκεηλε νπζηαζηηθά
ζηάζηκε […]
Ζ θπβέξλεζε… θαηεζπαηάιεζε δηζεθαηνκκύξηα γηα θαηαζθεπή έξγσλ πνπ
ππεξεηνύλ ηνπο ζηξαηησηηθνύο ζθνπνύο ηνπ ΝΑΣΟ»867.
Ζ εηζήγεζε ζεκείσλε ηελ αχμεζε ηεο αλεξγίαο θαη ηεο κεηαλάζηεπζεο, ηελ
έληαζε ηεο αληζφηεηαο ζηελ θαηαλνκή ηνπ εζληθνχ εηζνδήκαηνο, πνπ εθηηκνχζε φηη
παξέκεηλε ζε ρακειφ επίπεδν, ελψ «ην βηνηηθό επίπεδν ηνπ ιανύ έπεζε αθόκα
πεξηζζόηεξν [...] από ην άιιν κέξνο ε νιηγαξρία ζεζαύξηζε θαη ην δεκόζην ρξήκα
δηαζπαζίζηεθε ζε ππέξνγθεο πνιεκηθέο δαπάλεο - πνπ θαη’ επηινγήλ ηνπ ΝΑΣΟ
ζπλερώο απμάλνπλ - πξνθιεηηθά θαη άρξεζηα έξγα, ζε θέζηεο, ζηελ αύμεζε ηεο
βαζηιηθήο ρνξεγίαο [...] ην κεγάιν εζληθό αίηεκα ηεο νηθνλνκηθήο αλαπηύμεσο κέλεη
νπζηαζηηθά κόλν ζηα ραξηηά»868.
Ζ εηζήγεζε εθηίκεζε φηη νμύλζεθε ε αληίζεζε ιανύ θαη ππνηέιεηαο πνπ ήηαλ
«ε θπξίαξρε αληίζεζε ζηελ ειιεληθή θνηλσλία».
Αθνινχζεζε ε έθζεζε ηεο Γηνηθνχζαο Δπηηξνπήο πξνο ην Β΄ ΢πλέδξην.
Υαξαθηήξηδε ηελ πνιηηηθή ηεο ΔΡΔ σο αληεζληθή, πνπ πξνσζνχζε ηε
θαζηζηηθνπνίεζε ηεο πνιηηηθήο δσήο ηεο ρψξαο, ηδξχνληαο ηάγκαηα αζθαιείαο θαη
πξνρσξψληαο ζε λέεο εθηνπίζεηο.
΢ηε ζπλέρεηα ν Ζιίαο Ζιηνχ κε ηε ζπλεηζήγεζή ηνπ αλαθέξζεθε ζηελ
νηθνλνκία πνπ βξηζθφηαλ «ππό ην πέικα ησλ κνλνπσιίσλ» θαη εθηηκνχζε φηη: «Ζ
θπξηαξρία ηεο αληηδξαζηηθήο δεμηάο επηβιήζεθε ζηε ρώξα καο από ηνλ μέλν παξάγνληα
πνπ εδήηεζε λα βξε ζηήξημε γηα λα κπνξεί λα εθαξκόζε ηελ πνιηηηθή ηνπ […]869.

867
Σν Β΄ Παλειιαδηθφ ΢πλέδξην ηεο ΔΓΑ, 8-15 Γεθέκβξε 1962, «ΔΠΗ΢ΖΜΑ
ΚΔΗΜΔΝΑ», Πνιηηηθέο θαη Λνγνηερληθέο Δθδφζεηο, 1963, ζει. 21-23.
868
Σν Β΄ Παλειιαδηθφ ΢πλέδξην ηεο ΔΓΑ, 8-15 Γεθέκβξε 1962, «ΔΠΗ΢ΖΜΑ
ΚΔΗΜΔΝΑ», Πνιηηηθέο θαη Λνγνηερληθέο Δθδφζεηο, 1963, ζει. 23.
869
Σν Β΄ Παλειιαδηθφ ΢πλέδξην ηεο ΔΓΑ, 8-15 Γεθέκβξε 1962, «ΔΠΗ΢ΖΜΑ
ΚΔΗΜΔΝΑ», Πνιηηηθέο θαη Λνγνηερληθέο Δθδφζεηο, 1963, ζει. 88.
 364

Απμήζεθε πεξηζζόηεξν ε θαζπζηέξεζε ηεο νηθνλνκίαο καο ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο

ρώξεο [...] ε νηθνλνκία καο παξακέλεη αγξνηηθή θαζπζηεξεκέλε»870.
΢ηε ζπλεηζήγεζε ηνπ Ζιία Ζιηνχ γηλφηαλ αλαθνξά θαη ζηνλ θξαηηθφ
κνλνπσιηαθφ θαπηηαιηζκφ. Δθηηκνχζε φηη «ηα κνλνπώιηα θαη ε νιηγαξρία έρνπλ
επηβάιιεη ζηδεξέληα ρεηξνιαβή πάλσ ζην θξάηνο θαη ην ρξεζηκνπνηνύλ θαηά ηα
ζπκθέξνληά ηνπο»871.
Το κζμα τθσ εξόδου από τθν ΕΟΚ, δίχωσ να ανακεωρείται ωσ κζςθ, θ ειςιγθςθ του
Θλιοφ το παρζπεμπε ςτο μζλλον και περιόριηε τθν πάλθ ςτισ ςυνζπειεσ από τθ ςφνδεςθ.

Ρρόκειται για υπαναχϊρθςθ από τθν αρχικι κζςθ («πάλθ για τθν ακφρωςθ τθσ
ςυμφωνίασ ςφνδεςθσ»), αλλά και για κζςθ αντιφατικι ακόμα και ςε ςχζςθ με τθ
ςτρατθγικι τθσ «Εκνικισ Δθμοκρατικισ Αλλαγισ», επειδι θ τελευταία διακιρυχνε ότι κα
ζλυνε «τα προβλιματα τθσ υποτζλειασ», ςτα οποία ςυγκαταλεγόταν από το ΚΚΕ και τθν
ΕΔΑ και θ ςφνδεςθ με τθν ΕΟΚ, ανεξάρτθτα από το ότι δεν ιταν τζτοιασ φφςθσ πρόβλθμα.

Και ςτα ντοκουμζντα του Βϋ Συνεδρίου τθσ ΕΔΑ ιταν προβλθματικι θ ερμθνεία τθσ
καπιταλιςτικισ αναςυγκρότθςθσ και ανάπτυξθσ που πραγματοποιοφνταν με ςθμαντικά
γριγορουσ ρυκμοφσ («ςτα χαρτιά υπάρχει ανάπτυξθ»).

Αθφκα ε ιεηηνπξγία ησλ κέζσλ παξαγσγήο παξνπζηαδφηαλ απνζπαζκέλε απφ

ην ραξαθηήξα ηεο ηδηνθηεζίαο ζε απηά θαη ηεο πνιηηηθήο εμνπζίαο. Θεσξνχληαλ,
φπσο ζαθψο ην έζεηε ε ζπλεηζήγεζε Ζιηνχ, φηη ζηηο δεκφζηεο επηρεηξήζεηο ήηαλ
δπλαηφ λα αζθεζεί ιατθφο έιεγρνο θαη λα ιεηηνπξγήζνπλ πξνο φθεινο φισλ, φληαο
ζην θαπηηαιηζηηθφ πιαίζην.
Ζ εηζήγεζε ηνπ β΄ ζέκαηνο ηνπ ΢πλεδξίνπ γηα ην «θαζήθνλ ηεο νξγαλσηηθήο
αλαπηύμεσο ηεο ΔΓΑ ζηνλ αγώλα γηα ηε δεκνθξαηία θαη ηελ αιιαγή», κε ζπλεηζεγεηή
ηνλ Αληψλε Μπξηιιάθε, αλαθέξζεθε ζηηο
«απνθιίζεηο δεμηνύ ραξαθηήξα ζηνλ νξγαλσηηθό ηνκέα» πνπ έπξεπε λα
ππεξληθεζνύλ:
«α) Σελ άπνςε όηη ιόγσ ηεο θύζεώο ηεο ηάρα ε ΔΓΑ δελ κπνξεί λα είλαη θόκκα
νηθνδνκεκέλν ζε γεξέο νξγαλώζεηο βάζεσο [...]
β) Σελ άπνςε ή ηελ πξαθηηθή πνπ θαηαιήγεη, ζην όηη δελ είλαη δπλαηόλ λα
αλαπηύμνπκε γεξέο νξγαλώζεηο. Απηή ε άπνςε ππνινγίδεη κόλν ηηο δπζθνιίεο,
ππνηάζζεηαη ζ’ απηέο [...].
δ) [...] Σελ άπνςε πνπ θαιιηεξγεί ηνλ θηιειεπζεξηζκό [...] λνκηκνπνηεί ηελ
θξαμηνληζηηθή δξαζηεξηόηεηα [...]
΢αλ απνθιίζεηο ζηελνύ-δνγκαηηθνύ ραξαθηήξα ζηε ζεσξία θαη ηελ πξάμε
αλαθέξνπκε:
[...] β) Σελ παξαβίαζε ησλ θαζηεξσκέλσλ νξγαλσηηθώλ αξρώλ ιεηηνπξγίαο
πξνο ηελ πιεπξά ηεο εζσθνκκαηηθήο δεκνθξαηίαο.
ε) [...] Σν μέθνκκα ησλ νξγαλσηηθώλ θαζεθόλησλ από ηα πνιηηηθά ηνπο
πιαίζηα [...]»872.
Σν Β΄ ΢πλέδξην ηεο ΔΓΑ εμέιεμε ηα θεληξηθά θαζνδεγεηηθά ηεο φξγαλα.

870
Σν Β΄ Παλειιαδηθφ ΢πλέδξην ηεο ΔΓΑ, 8-15 Γεθέκβξε 1962, «ΔΠΗ΢ΖΜΑ
ΚΔΗΜΔΝΑ», Πνιηηηθέο θαη Λνγνηερληθέο Δθδφζεηο, 1963, ζει. 92.
871
Σν Β΄ Παλειιαδηθφ ΢πλέδξην ηεο ΔΓΑ, 8-15 Γεθέκβξε 1962, «ΔΠΗ΢ΖΜΑ
ΚΔΗΜΔΝΑ», Πνιηηηθέο θαη Λνγνηερληθέο Δθδφζεηο, 1963, ζει. 108.
872
Σν Β΄ Παλειιαδηθφ ΢πλέδξην ηεο ΔΓΑ, 8-15 Γεθέκβξε 1962, «ΔΠΗ΢ΖΜΑ
ΚΔΗΜΔΝΑ», Πνιηηηθέο θαη Λνγνηερληθέο Δθδφζεηο, 1963, ζει. 145-147.
 365

3.B.5. Η ΓΟΛΟΦΟΝΙΑ ΣΟΤ ΓΡΗΓΟΡΗ ΛΑΜΠΡΑΚΗ

Η ΠΑΡΑΙΣΗ΢Η ΣΟΤ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ
ΟΙ ΒΟΤΛΔΤΣΙΚΔ΢ ΔΚΛΟΓΔ΢ ΣΗ΢ 3ης ΝΟΔΜΒΡΙΟΤ 1963

Σν ίδην δηάζηεκα είρε νμπλζεί ε έληαζε αλάκεζα ζηνλ πξσζππνπξγφ Κ.

Καξακαλιή θαη ζηα Αλάθηνξα. Σνλ Οθηψβξην ηνπ 1962 ν Κ. Καξακαλιήο ζπλέηαμε
θαη επέδσζε ζην βαζηιηά αλαιπηηθφ ππφκλεκα, ζην νπνίν απνηππσλφηαλ ε δηάζηαζε
απφςεσλ αλάκεζα ζηελ θπβέξλεζε θαη ην ζξφλν, ζε ζρέζε κε πνιηηηθέο
πξσηνβνπιίεο ησλ Αλαθηφξσλ, αιιά θαη κε νηθνλνκηθά θαη δηαρεηξηζηηθά ζέκαηα.
Σνλ Φεβξνπάξην ηνπ 1963 ν Κ. Καξακαλιήο εθδήισζε δεκφζηα ηελ πξφζεζή
ηνπ λα πξνρσξήζεη ζε ζπληαγκαηηθή κεηαξξχζκηζε, κε ζηφρν ηελ ελίζρπζε ηεο
εθηειεζηηθήο εμνπζίαο, δειαδή ζε βάξνο αξκνδηνηήησλ ηνπ βαζηιηά θαη ηελ
αληηκεηψπηζε ηνπ ΚΚΔ, ηεο ΔΓΑ θαη ηνπ ιατθνχ θηλήκαηνο «…αληηδεκνθξαηηθάο
δπλάκεηο, εηο ηαο νπνίαο παξέρεηαη ε ειεπζεξία λα απεξγάδσληαη ηελ θαηάιπζηλ ησλ
ειεπζεξηώλ ηνπ έζλνπο» 873 . Σαπηφρξνλα ε ζρεδηαδφκελε αλαζεψξεζε πεξηείρε θαη
ζηνηρεία αζηηθνχ εθζπγρξνληζκνχ:
«…εζεκεηώζεζαλ κεηαπνιεκηθώο εμειίμεηο, αη νπνίαη επέβαιινλ ηελ
αλακόξθσζηλ βαζηθώλ πνιηηεηαθώλ ζεζκώλ θαη ηελ πξνζαξκνγήλ απηώλ εηο ηαο λέαο
πνιηηηθάο, θνηλσληθάο θαη νηθνλνκηθάο ζπλζήθαο»874.
Ζ ζπληαγκαηηθή κεηαξξχζκηζε δελ πξνρψξεζε, ιφγσ ηεο παξαίηεζεο ηεο
θπβέξλεζεο Καξακαλιή ιίγνπο κήλεο αξγφηεξα.
΢ηηο 22 Μαΐνπ 1963, δνινθνλήζεθε ν ζπλεξγαδφκελνο κε ηελ ΔΓΑ
βνπιεπηήο Γξεγφξεο Λακπξάθεο875.

873
Κσλζηαληίλνο Καξακαλιήο, Αξρείν, Γεγνλφηα θαη Κείκελα, ηφκνο 5Β΄, έθδνζε «Ζ
Καζεκεξηλή», ζει. 553.
874
Κσλζηαληίλνο Καξακαλιήο, Αξρείν, Γεγνλφηα θαη Κείκελα, ηφκνο 5Β΄, έθδνζε «Ζ
Καζεκεξηλή», ζει. 552.
875
Ο Γξεγφξεο Λακπξάθεο γελλήζεθε ην 1912 ζηελ Κεξαζίηζα ηεο Σεγέαο.
Αλαθεξχρηεθε πνιιέο θνξέο βαιθαληνλίθεο ζην άικα εηο κήθνο. Σν 1943 ίδξπζε ηελ
«Έλσζε Διιήλσλ Αζιεηώλ», ε νπνία δηνξγάλσλε αγψλεο πξνο ελίζρπζε ησλ ιατθψλ
ζπζζηηίσλ.
Σποφδαςε ιατρικι ςτο Ρανεπιςτιμιο Ακθνϊν, όπου ολοκλιρωςε και το διδακτορικό
του.

Κτυπικθκε με λοςτό ςτο κεφάλι από τον Εμ. Εμμανουθλίδθ που επζβαινε ςτο
τρίκυκλο το οποίο οδθγοφςε ο Σπ. Γκοτηαμάνθσ, επίςθσ άνκρωποσ του υποκόςμου, μζλθ
και οι δφο τθσ οργάνωςθσ «Καρφίτςα», που κακοδθγοφςε θ χωροφυλακι και θ Αςφάλεια
τθσ Κεςςαλονίκθσ. Θ επίκεςθ με το τρίκυκλο ζγινε αμζςωσ μετά τθ ςυγκζντρωςθ που είχε
οργανϊςει ςτθ Κεςςαλονίκθ θ τοπικι οργάνωςθ τθσ ΕΕΔΥΕ, ςτα γραφεία του
«Δθμοκρατικοφ Συνδικαλιςτικοφ Κινιματοσ» και ενϊ ο Λαμπράκθσ κατευκυνόταν με τα
πόδια ςτο ξενοδοχείο «Κοςμοπολίτ», όπου είχε καταλφςει. Στθ διάρκεια αντιςυγκζντρωςθσ,
λίγα μζτρα μακρφτερα, χτυπικθκε από πολίτεσ τραμποφκουσ και αςτυνομικοφσ και
μεταφζρκθκε ςτο νοςοκομείο ο βουλευτισ Καβάλασ τθσ ΕΔΑ και μζλοσ του ΚΚΕ Γιϊργθσ
Τςαρουχάσ, ο οποίοσ ςτθ διάρκεια τθσ δικτατορίασ δολοφονικθκε ςτθν Αςφάλεια μετά από
βαςανιςτιρια.

Ζ θεδεία ηνπ Γξ. Λακπξάθε έγηλε ζηηο 28 Μαΐνπ ην απφγεπκα ζηελ Αζήλα. Μηα
ιατθή θνζκνπιεκκχξα ηνλ ζπλφδεπζε κέρξη ην Α΄ Νεθξνηαθείν.
Γηα ηε δνινθνλία ηνπ Γξ. Λακπξάθε θαηεγνξήζεθαλ σο εζηθνί απηνπξγνί 23
αμησκαηηθνί ηεο Υσξνθπιαθήο. Άιινη 10 ζεσξήζεθε φηη ελεξγήζαλε επηιήςηκα, φκσο δελ
θαηεγνξήζεθαλ γηα αλάκημε. Σειηθά ην δηθαζηήξην (ηνλ Γεθέκβξην 1966) θαηαδίθαζε ηνπο
 366

Ο Γξεγφξεο Λακπξάθεο δέρηεθε δνινθνληθφ ρηχπεκα ζηε Θεζζαινλίθε.

Πέζαλε ζηηο 27 Μαΐνπ ζην λνζνθνκείν ΑΥΔΠΑ, φπνπ είρε κεηαθεξζεί ζε θσκαηψδε
θαηάζηαζε.
Ζ ΚΔ ηνπ ΚΚΔ ζε αλαθνίλσζή ηεο ζηηο 27 Μαΐνπ 1963 ππνγξάκκηδε:
«Σηκώληαο ηνλ άμην καρεηή ηεο εηξήλεο θαη ηεο δεκνθξαηίαο, ε εξγαηηθή ηάμε
θαη όινο ν ιαόο, αςεθώληαο ηηο θπβεξλεηηθέο απαγνξεύζεηο, ζα δπλακώζεη ηηο
αγσληζηηθέο απηέο εθδειώζεηο, θαη ηελ εκέξα ηεο θεδείαο ηνπ κε απεξγίεο,
ζπγθεληξώζεηο θαη δηαδειώζεηο ζα εθδειώζεη ηε δηακαξηπξία ηνπ θαη ζα δηαηξαλώζεη
ηε ζέιεζε θαη ηελ απόθαζή ηνπ λα παιέςεη ελσκέλνο γηα ηελ απνπνκπή ηεο
θπβέξλεζεο ηνπ αίκαηνο, ηελ άκεζε ηηκσξία ησλ δνινθόλσλ, ηε δηάιπζε ησλ
λενθαζηζηηθώλ ζπκκνξηώλ» 876.
Ζ παξαπάλσ απφθαζε ηεο ΚΔ παξαβηάζηεθε απφ ην Γξαθείν ηνπ Κιηκαθίνπ
Δζσηεξηθνχ. Θεσξήζεθε ηπρνδησρηηθή θαη έηζη ε θεδεία δελ πήξε ηνλ ραξαθηήξα
εθδήισζεο γηα ηελ αλαηξνπή ηεο θπβέξλεζεο. Ζ θπβέξλεζε Καξακαλιή ήηαλ ηφηε
εηνηκφξξνπε, φπσο απνδείρζεθε, αθνχ ιίγεο κέξεο αξγφηεξα ν Καξακαλιήο
παξαηηήζεθε.
Ϋσ αφορμι για τθν παραίτθςθ τθσ κυβζρνθςθσ Καραμανλι προβλικθκε ζνασ
ελάχιςτα πειςτικόσ λόγοσ: Θ διαφωνία του ςτθν επιμονι του βαςιλικοφ ηεφγουσ, Ραφλου
και Ψρειδερίκθσ, να πραγματοποιιςουν προγραμματιςμζνο ταξίδι ςτο Λονδίνο. Ϋσ λόγο
τθσ αναβολισ ο Καραμανλισ επικαλζςτθκε φόβουσ του για επανάλθψθ ακόμα μεγαλφτερθσ
ζκταςθσ αντιδράςεων από αυτζσ τθσ 20θσ Απριλίου 1963 εναντίον τθσ Ψρειδερίκθσ ςτο
Λονδίνο877.

Σχετικά με το αποτζλεςμα τθσ διαμάχθσ ο Κ. Καραμανλισ ζγραψε αργότερα:

«Θ διάςταςθ με το βαςιλζα αποτζλεςε τθν τελευταία πράξθ ςε μια αλλθλουχία

γεγονότων *...+. Θ προςπάκεια για τθν εξαςφάλιςθ ςυναινετικισ διαδικαςίασ με ςκοπό τθν
ανακεϊρθςθ του Συντάγματοσ, προχπόκεςθ για τθν εξυγίανςθ του δθμόςιου βίου, τον

Γθνηδακάλε θαη Δκκαλνπειίδε ζε 11 θαη 8,5 ρξφληα θπιάθηζε αληίζηνηρα θαη 9 αθφκε ζε
θπιάθηζε απφ 3 έσο 15 κήλεο. Μεηά ηε εγθαζίδξπζε ηεο δηθηαηνξίαο απνθπιαθίζηεθαλ φινη.
876
«Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα», ηφκνο 9νο, ζει. 266.
877
Ρροθγοφμενθ επίςκεψθ τθσ Ψρειδερίκθσ επίςθσ είχε πραγματοποιθκεί παρά τισ
αντίκετεσ ςυςτάςεισ του Καραμανλι. Πταν θ Ψρειδερίκθ και θ κόρθ τθσ Ειρινθ ζφταςαν
ςτο ξενοδοχείο «Κλάριτη» του Λονδίνου βρζκθκαν μπροςτά ςε Κφπριουσ και Εγγλζηουσ
διαδθλωτζσ που διαμαρτφρονταν για τθν φπαρξθ πολιτικϊν κρατουμζνων ςτθν Ελλάδα.
Ανάμεςά τουσ και θ αγγλίδα δθμοςιογράφοσ Μπζττυ Αμπατιζλου - Μπάρτλετ, ςφηυγοσ του
πολιτικοφ κρατοφμενου Αντϊνθ Αμπατιζλου, ςτελζχουσ του ΚΚΕ. Θ Μπζττυ Αμπατιζλου
ηιτθςε να δει τθ Ψρειδερίκθ, για να τθσ επιδϊςει υπόμνθμα, με το οποίο ηθτοφνταν θ
απελευκζρωςθ των πολιτικϊν κρατουμζνων. Το αίτθμα απορρίφκθκε. Τθν ίδια μζρα θ
Ψρειδερίκθ και θ κόρθ τθσ, κακϊσ ζβγαιναν από τθν πίςω πόρτα του ξενοδοχείου,
βρζκθκαν πάλι μπροςτά ςτουσ διαδθλωτζσ. Θ Ψρειδερίκθ επιχείρθςε να φφγει, αλλά θ
Αμπατιζλου τθν ζπιαςε από τουσ ϊμουσ. Ακολοφκθςε καβγάσ μεταξφ διαδθλωτϊν και του
ςωματοφφλακα τθσ Ψρειδερίκθσ, θ οποία τελικά ξζφυγε τρζχοντασ, ενϊ οι διαδθλωτζσ τθν
ακολουκοφςαν.

Πταν τελικά το δεφτερο ταξίδι ςτο Λονδίνο πραγματοποιικθκε, ο Καραμανλισ είχε

παραιτθκεί. Τον Ραφλο και τθ Ψρειδερίκθ ςυνόδευςε ςτο Λονδίνο ο νζοσ πρωκυπουργόσ
και υπουργόσ Εξωτερικϊν Ραν. Ριπινζλθσ.
 367

κοινωνικό εκςυγχρονιςμό και τθν ανανζωςθ των μεκόδων αςκιςεωσ τθσ πολιτικισ
εξουςίασ, κα κατζλθγε να αναςταλεί για μία τουλάχιςτον δεκαετία»878.

Τπνβάιινληαο ηελ παξαίηεζή ηνπ, ν Καξακαλιήο εηζεγήζεθε ηελ άκεζε

δηελέξγεηα εθινγψλ κε πιεηνςεθηθφ ζχζηεκα, γηα ηελ αλάδεημε λέαο Βνπιήο πνπ ζα
είρε αλαζεσξεηηθφ ραξαθηήξα. Καζψο φκσο ε πξφηαζή ηνπ δελ έγηλε δεθηή,
αλαρψξεζε απφ ηελ Διιάδα, αλαζέηνληαο ηε δηνίθεζε ηεο ΔΡΔ ζε ηξηκειή επηηξνπή,
απνηεινχκελε απφ ηνπο Παλαγηψηε Καλειιφπνπιν, Κσλζηαληίλν Ρνδφπνπιν θαη
Παλαγή Παπαιεγνχξα.
Σνλ Κ. Καξακαλιή δηαδέρζεθε ζηελ πξσζππνπξγία ν Παλαγηψηεο Πηπηλέιεο.
Ζ θπβέξλεζε Πηπηλέιε νξθίζηεθε ζηηο 19 Ηνπλίνπ ηνπ 1963 θαη ζηε ζπλέρεηα
θαηέζεζε ζηε Βνπιή λνκνζρέδην πνπ ηξνπνπνηνχζε ηνλ εθινγηθφ λφκν ηεο
«εληζρπκέλεο αλαινγηθήο» ζε δχν δεπηεξεχνληα ζεκεία.
Ο λένο εθινγηθφο λφκνο ςεθίζηεθε κφλν απφ ηελ ΔΡΔ. Ζ «Έλσζε Κέληξνπ»
απείιεζε κε απνρή, αλ νη εθινγέο δηελεξγνχληαλ απφ ηελ θπβέξλεζε Πηπηλέιε θαη
φρη απφ ππεξεζηαθή. Με ηελ απνρή δηαθψλεζε ε ΔΓΑ, ελψ ε «Έλσζε Κέληξνπ»
επέκελε ζε απηή.
Θ Ε΢Ε ιταν ανζνδοτθ ςτθ κζςθ να διενεργιςει τισ εκλογζσ θ κυβζρνθςθ Ριπινζλθ, ο
οποίοσ υποςτιριηε ότι ζπρεπε να διευκολυνκεί ο Ραπανδρζου «ςτθν αποχιν του».

Στισ 25 Σεπτεμβρίου ο βαςιλιάσ Ραφλοσ ςυγκάλεςε ςφςκεψθ των πολιτικϊν

αρχθγϊν, από τθν οποία απζκλειςε τθν ΕΔΑ. Τθν άλλθ θμζρα θ Βουλι διαλφκθκε και
προκθρφχκθκαν οι εκλογζσ για τισ 3 Νοεμβρίου 1963, ενϊ ςτισ 28 Σεπτεμβρίου
ςχθματίςτθκε υπθρεςιακι κυβζρνθςθ με πρωκυπουργό τον πρόεδρο του Αρείου Ράγου
Στυλιανό Μαυρομιχάλθ.

Θ κυβζρνθςθ Μαυρομιχάλθ προχϊρθςε ςτον τμθματικό αφοπλιςμό των Ταγμάτων

Εκνικισ Αςφαλείασ (ΤΕΑ), ςτθν αντικατάςταςθ των νομαρχϊν από ειςαγγελείσ και ςτθν
προςωρινι αντικατάςταςθ των αρχθγϊν τθσ Ωωροφυλακισ και τθσ Αςτυνομίασ.

Μετά από αυτζσ τισ εξελίξεισ ο Καραμανλισ ιρκε ςτθν Ελλάδα (28 Σεπτεμβρίου
1963), και ανζλαβε πάλι τθν θγεςία τθσ Ε΢Ε.

Στο μεταξφ οι περιςςότεροι ςυνεργαηόμενοι με τθν ΕΔΑ είχαν προςχωριςει ςτθν

«Ζνωςθ Κζντρου», ενϊ αποχϊρθςαν από τθν ΕΔΑ και εντάχκθκαν ςτθν Ε.Κ. ακόμα και
πρϊθν βουλευτζσ τθσ (Κ. Κωνςταντάρασ και Λ. Ακθτάκθσ).

Στισ εκλογζσ τθσ 3θσ Νοεμβρίου 1963 πιραν μζροσ τα κόμματα Ε΢Ε, θ «Ζνωςισ
Κζντρου», θ ΕΔΑ, το «Κόμμα Ρροοδευτικϊν», το «Κίνθμα Δθμοκρατίασ και Σοςιαλιςμοφ»
(Στρατισ Σωμερίτθσ, Θλίασ Μπρεδιμασ) με υποψιφιουσ ςε 3 περιφζρειεσ, θ «Χριςτιανικι
Δθμοκρατία» με αρχθγό και μοναδικό υποψιφιο ςτα Ωανιά τον Ν. Ϊαρουδάκθ και
διάφοροι ανεξάρτθτοι και μεμονωμζνοι υποψιφιοι. Από τισ κάλπεσ879 αναδείχτθκε νικθτισ
θ «Ζνωςθ Κζντρου».

Ο Γεψξγηνο Παπαλδξένπ ραηξέηηζε ηε λίθε ηνπ θφκκαηφο ηνπ σο λίθε ηνπ

«αλέλδνηνπ αγψλα» θαη δήηεζε ηελ εληνιή ζρεκαηηζκνχ θπβέξλεζεο. Ο Κ.

878
Κσλζηαληίλνο Καξακαλιήο, Αξρείν, Γεγνλφηα θαη Κείκελα, ηφκνο 6ν, έθδνζε «Ζ
Καζεκεξηλή», ζει. 15.
879
Τα αποτελζςματα ιταν: «Ζνωςισ Κζντρου»: 42,04% (1.962.079 ψιφοι) και 138
ζδρεσ. Ε΢Ε: 39,37% (1.837.377 ψιφοι) και 132 ζδρεσ, ΕΔΑ: 14,34% (669.267 ψιφοι) και 28
ζδρεσ, «Κόμμα Ρροοδευτικϊν»: 3,73% (173.981 ψιφοι) και 2 ζδρεσ.
 368

Καξακαλιήο δήηεζε απφ ηνλ Παχιν λα δψζεη ζηνλ Γ. Παπαλδξένπ δηεξεπλεηηθή

εληνιή ζρεκαηηζκνχ θπβέξλεζεο θαη φρη εληνιή ζρεκαηηζκνχ, εθφζνλ δελ δηέζεηε
ηελ απφιπηε πιεηνςεθία. Σειηθά ν Παχινο έδσζε ζηνλ Γεψξγην Παπαλδξένπ ηελ
εληνιή ζρεκαηηζκνχ θπβέξλεζεο.
΢ε κεηαγελέζηεξν ππαγνξεπκέλν ζεκείσκά ηνπ απφ ην Παξίζη ν Κ.
Καξακαλιήο αλαθέξεη:
«Ο βαζηιεύο όρη κόλνλ έδσζελ εηο ηνλ Παπαλδξένπ ηελ εληνιήλ, αιι’ απέθπγε
λα δώζε θαη νηαλδήπνηε απάληεζηλ εηο ην ηειεπηαίνλ κνπ δηάβεκα880».
Γηαπηζηψλεηαη θαη απφ ηα πξνεγνχκελα, φηη ε θηινβαζηιηθή κεξίδα ηεο ΔΡΔ
ήηαλ ηζρπξφηαηε, κε απνηέιεζκα λα κελ ήηαλ δπλαηφ λα αζθεζνχλ νχηε ηαθηηθέο
θηλήζεηο, αθφκα θαη σο αληίδξαζε ζηελ επηινγή ηνπ βαζηιηά.
Ζ ΔΡΔ πξφηεηλε ζηελ «Έλσζε Κέληξνπ» θπβεξλεηηθή ζπλεξγαζία πνπ
απνξξίθζεθε, ελψ ε ΔΓΑ ππεξςήθηζε ηηο πξνγξακκαηηθέο δειψζεηο ηεο θπβέξλεζεο,
ηζρπξηδφκελε φηη: «[...] ε ΔΓΑ απνδεηθλύεη έκπξαθηα, όηη ππάξρεη εηο ηελ παξνύζαλ
Βνπιήλ ε επαξθήο πιεηνςεθία δηα ηελ εθηέιεζηλ ηνπ θπβεξλεηηθνύ έξγνπ [...]» 881 .
Τπεξςήθηζε επίζεο ηνλ Ζιία Σζηξηκψθν σο πξφεδξν ηεο Βνπιήο.
Ζ δηαθπβέξλεζε ηεο «Έλσζεο Κέληξνπ» δηαηεξήζεθε κέρξη ηα ηέιε
Γεθεκβξίνπ. Πήξε νξηζκέλα κέηξα, φπσο: Καζηέξσζε ηεο δσξεάλ Παηδείαο ζε φιεο
ηηο βαζκίδεο. Ρχζκηζε αγξνηηθψλ ρξεψλ (δηαγξαθή ηφθσλ ππεξεκεξίαο θ.ά).
Γηπιαζηαζκφ ησλ βαζηθψλ απνδνρψλ ησλ δηθαζηηθψλ. Αχμεζε κηζζψλ θαη
ζπληάμεσλ θ.α.
Τον Λανουάριο του 1964 απελευκερϊκθκαν ζνασ αρικμόσ πολιτικϊν κρατουμζνων,
ζπειτα από κράτθςθ 19 χρόνων, ενϊ τον Απρίλιο κατατζκθκε ςτθ Βουλι νομοςχζδιο για
τουσ πολιτικοφσ κρατοφμενουσ και τα ζκτακτα μζτρα. Αν και οι διατάξεισ του νομοςχεδίου
περιείχαν θμίμετρα (διατιρθςθ των «πιςτοποιθτικϊν κοινωνικϊν φρονθμάτων» μόνο για
τουσ δθμοςίουσ υπαλλιλουσ και οριςμζνεσ άλλεσ κατθγορίεσ, μθ κατάργθςθ του κεςμοφ
τθσ εκτόπιςθσ και του νόμου 509/47 κ.ά.), απελευκερϊκθκαν 421 πολιτικοί κρατοφμενοι.
Ραρζμειναν ςτισ φυλακζσ τθσ Αίγινασ 79 καταδικαςμζνοι με τον νόμο 375/36 «περί
καταςκοπίασ».

Χο πξνο ηα εμσηεξηθά δεηήκαηα ε θπβέξλεζε ηεο ΔΚ επαλεπηβεβαίσζε ηελ

πίζηε ηεο ζην ΝΑΣΟ, ππνζηεξίδνληαο φκσο φηη ζα θηλνχληαλ ζε πιαίζηα πνπ ζα
θαζηζηνχζαλ «πην δηαθξηηή ηελ απηνηέιεηα ηεο ειιεληθήο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο».
Ο Γεψξγηνο Παπαλδξένπ, ζχκθσλα κε φζα είρε ήδε δηαθεξχμεη, δελ δέρζεθε
ηελ θνηλνβνπιεπηηθή ζηήξημε ηεο ΔΓΑ θαη δήηεζε ηε δηάιπζε ηεο Βνπιήο θαη ηελ
πξνθήξπμε λέσλ εθινγψλ. Αθνινχζεζε ν ζρεκαηηζκφο ππεξεζηαθήο θπβέξλεζεο, κε
πξσζππνπξγφ ηνλ ππνδηνηθεηή ηεο Δζληθήο Σξάπεδαο Ησάλλε Παξαζθεπφπνπιν θαη ε
πξνθήξπμε εθινγψλ γηα ηηο 16 Φεβξνπαξίνπ ηνπ 1964.

3.B.6. ΔΚΣΙΜΗ΢Η ΣΗ΢ 8ΥΡΟΝΗ΢ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗ΢Η΢ ΣΗ΢ ΔΡΔ

Θ 8ετία τθσ Ε΢Ε κάλυψε μια περίοδο που απείχε λίγο από το τζλοσ τθσ ζνοπλθσ
ςφγκρουςθσ (1949). Θ καπιταλιςτικι αναςυγκρότθςθ μποροφςε να προχωριςει και με
ανοικτά καταςταλτικά μζτρα, αλλά και με πιο χαλαρά. Ο ιςχυριςμόσ του άλλου βαςικοφ
αςτικοφ κόμματοσ, τθσ «Ζνωςθσ Κζντρου», ότι μόνο εκείνθ προϊκθςε τον
«εκδθμοκρατιςμό» και όχι θ Ε΢Ε, αποδείχνεται αςφςτατοσ. Για παράδειγμα, όταν θ Ε΢Ε

880
Κσλζηαληίλνο Καξακαλιήο, Αξρείν, Γεγνλφηα θαη Κείκελα, ηφκνο 6νο, έθδνζε «Ζ
Καζεκεξηλή», ζει. 113.
881
Ζιία Ζιηνχ, «Ζ θξίζε ηεο εμνπζίαο», ζει. 25, εθδφζεηο Θεκέιην.
 369

ιρκε ςτθ διακυβζρνθςθ, οι φυλακιςμζνοι πολιτικοί κρατοφμενοι ανζρχονταν ςε 4.498 και

ζφταςαν ςτουσ 937 μετά από κάποια χρόνια. Οι εκτοπιςμζνοι ιταν 898 και απζμειναν 6.
Ϋςτόςο το ςυμπζραςμα είναι ότι και τα δφο αςτικά κόμματα υποχρεϊκθκαν από τισ ίδιεσ
τισ εξελίξεισ και από τισ διακζςεισ τθσ μεγάλθσ πλειοψθφίασ του λαοφ να προχωριςουν
ςτθν απελευκζρωςθ των περιςςότερων πολιτικϊν κρατουμζνων και ςε άλλα μζτρα αςτικοφ
εκςυγχρονιςμοφ.

Το ςτόχο, αλλά και τουσ ελιγμοφσ του, ομολόγθςε ο ίδιοσ ο Καραμανλισ,

γράφοντασ για το νόμο 509:

«Πλα όμωσ τα μζτρα αυτά ελιφκθςαν κατά τθν διάρκειαν του ςυμμοριτοπολζμου
και από τασ Κυβερνιςεισ 1948-1951, των οποίων μετείχον και τα κόμματα του Κζντρου. Εγϊ
όχι μόνον δεν προςζκεςα τίποτα αλλά και τα μζτρα αυτά εφιρμοςα με επιείκειαν. Είχα δε
τθν πρόκεςιν να τα άρω εν καιρϊ, εάν το λαϊκόν μζτωπον το 1956 και θ επικίνδυνοσ
διόγκωςισ των δυνάμεων τθσ ΕΔΑ, κατά το 1958, δεν κακίςτων ψυχολογικϊσ άκαιρον τθν
άςκθςιν παρομοίασ πολιτικισ»882.

Τθν ενίςχυςθ και κωράκιςθ του αναςυγκροτοφμενου αςτικοφ κράτουσ υπθρετοφςε

και θ ςχετικι ςτελζχωςι του, που αντιδιαλεκτικά αποδόκθκε με τθ φράςθ «κράτοσ τθσ
δεξιάσ», ονομαςία που το εμφάνιηε ωσ παραταξιακό και όχι ταξικό, όπωσ είναι ςτθν
πραγματικότθτα, ανεξάρτθτα από το γεγονόσ ότι είχε ςτελεχωκεί κυρίωσ με ανκρϊπουσ τθσ
Ε΢Ε. Ο Κ. Καραμανλισ και γενικά θ θγεςία τθσ Ε΢Ε θγικθκαν ςτθν αναςυγκρότθςθ,
ςτακεροποίθςθ και διαμόρφωςθ του αςτικοφ πολιτικοφ ςυςτιματοσ, τθν οποία είχε
ξεκινιςει θ κυβζρνθςθ του Αλζξ. Ραπάγου, αλλά που τότε (1955) βριςκόταν μόνο ςτθν
αρχι.

Αςτικζσ αναλφςεισ εκτιμοφν ότι θ πολιτικι πορεία του Κ. Καραμανλι περιλαμβάνει

δφο αλλθλοςυγκρουόμενεσ φάςεισ. Τθν 8χρονθ πρωκυπουργικι κθτεία του (1955-1963)
που ιταν αντιδθμοκρατικι και τθν πορεία μετά το 1974, ωσ αρχθγοφ τθσ «Νζασ
Δθμοκρατίασ» (ΝΔ), κατά τθν οποία ζβαλε τθν ςφραγίδα του ακολουκϊντασ το
δθμοκρατικό δρόμο, διδαγμζνοσ από λάκθ του παρελκόντοσ.

Αυτι θ εκτίμθςθ παραγνωρίηει τθ διαφορετικότθτα των πολιτικϊν και κοινωνικϊν

ςυνκθκϊν των δφο πολιτικϊν περιόδων.

Το κζμα, βεβαίωσ, δεν είναι ςωςτό να προςωποποιθκεί. Θ αναφορά ςτον Κ.

Καραμανλι ωσ θγζτθ ενόσ αςτικοφ πολιτικοφ κόμματοσ (τότε τθσ Ε΢Ε, κατόπιν τθσ ΝΔ)
εμπεριζχει τθν ίδια ζννοια: Τθν υλοποίθςθ τθσ αςτικισ πολιτικισ από το ίδιο πολιτικό
υποκείμενο που ιταν υποχρεωμζνο να ςυμβάλλει ςτθ ςτακεροποίθςθ και ανάπτυξθ του
καπιταλιςμοφ, παίρνοντασ κάκε φορά τα μζτρα που απαιτοφςαν ο ςυγκεκριμζνοσ
ςυςχετιςμόσ δυνάμεων και οι ιςτορικζσ ςυνκικεσ.

Για παράδειγμα, το γεγονόσ ότι το ΚΚΕ δε νομιμοποιικθκε ςτα χρόνια 1955-1963,

αλλά μόλισ το 1974, ςε καμιά περίπτωςθ δε ςχετίηεται με φιλολαϊκι αλλαγι τθσ νοοτροπίασ
παραγόντων τθσ «δεξιάσ» παράταξθσ (Κ. Καραμανλισ, Ρ. Κανελλόπουλοσ, Κ. Τςάτςοσ, Ρ.
Ραπαλθγοφρασ, Γ. ΢άλλθσ, Κ. Ραπακωνςταντίνου κ.ά.). Σχετίηεται με τθν προςαρμογι τουσ
ςτα νζα δεδομζνα που επζβαλε θ καπιταλιςτικι ανάπτυξθ, κακϊσ και ςτθν επίδραςθ που
αςκοφςε το γενικό πολιτικό κλίμα, το οποίο αξιοποιικθκε από τθν θγεςία του ΚΚΕ για να
επιβάλλει τθ ντεφάκτο ανεμπόδιςτθ δράςθ του.

882
Κσλζηαληίλνο Καξακαλιήο, Αξρείν, Γεγνλφηα θαη Κείκελα, ηφκνο 6νο, έθδνζε «Ζ
Καζεκεξηλή», ζει. 20.
 370

Ο Κ. Καραμανλισ υπιρξε αυκεντικόσ και αταλάντευτοσ πολιτικόσ εκπρόςωποσ τθσ

αςτικισ τάξθσ με ενιαία πολιτικι πορεία τόςο ςτθν εςωτερικι όςο και ςτθν εξωτερικι
πολιτικι.

Ο αποκλειςτικόσ πολιτικόσ ςτόχοσ του ιταν θ υπεράςπιςθ του ςυςτιματοσ. Το

ζκανε και τότε που ςυγκρουόταν με το Ραλάτι και όταν υπεράςπιηε το κεςμό τθσ
Μοναρχίασ. Και όταν τοποκετικθκε υπζρ τθσ κατάργθςισ τθσ και όταν τάχκθκε υπζρ τθσ
δικτατορίασ. Και όταν κρατοφςε παράνομο το ΚΚΕ και όταν ειςθγοφνταν τθ νομιμοποίθςι
του. Και όταν ςυντθροφςε, ανεχόταν ι και κακοδθγοφςε ειδικοφσ αντικομμουνιςτικοφσ
μθχανιςμοφσ και όταν τουσ διζλυε.

Ο αυταρχιςμόσ και ο αντικομμουνιςμόσ ιταν από τα βαςικά ςτοιχεία που

ςθμάδεψαν τθν εςωτερικι πολιτικι των κυβερνιςεων τθσ Ε΢Ε. Στο διάςτθμα αυτό
εντάκθκε θ δραςτθριοποίθςθ ςτο ςτρατό τθσ μυςτικισ οργάνωςθσ ΛΔΕΑ883 και των
παρακλαδιϊν τθσ. Θ επζκταςθ των δραςτθριοτιτων τθσ οργάνωςθσ ΛΔΕΑ είχε επιςθμανκεί
από τισ αρχζσ του 1956, από ςτελζχθ των ενόπλων δυνάμεων προςκείμενα ςτθν κυβζρνθςθ
Καραμανλι. Ακόμα και ο αρχθγόσ του ΓΕΣ αντιςτράτθγοσ Ρ. Νικολόπουλοσ αποκάλυψε ςε
μεταγενζςτερο άρκρο του884 ότι από τον Λοφνιο του 1956 μζχρι το Σεπτζμβριο του 1958,
είχε εξακριβϊςει τθν φπαρξθ ςυνωμοτικοφ δικτφου ςτο ςτρατό, με επικεφαλισ τον τότε
ταγματάρχθ Γ. Ραπαδόπουλο, τουσ ςυνταγματάρχεσ Ρατίλθ και Μακαρζηο και άλλουσ.

Μεταξφ των προκλθτικϊν ενεργειϊν τθσ κυβζρνθςθσ Κ. Καραμανλι ιταν θ

αμνιςτευςθ του γερμανοφ εγκλθματία πολζμου Μζρτεν, ο οποίοσ είχε ςυλλθφκεί και
καταδικαςτεί ςτθν Ελλάδα885.

Εκείνθ τθν περίοδο οι φυλακιςμζνοι ζφταναν τισ 2.500, οι εξόριςτοι ι

μετεκτοπιςμζνοι χωρίσ δικαςτικι απόφαςθ ιταν 530 και 2.500 πολίτεσ τελοφςαν υπό το

883
Γξακκαηέαο ηνπ ΗΓΔΑ, έγηλε κε ηελ ππνζηήξημε ηεο ΢ΗΑ ν κεηέπεηηα δηθηάηνξαο Γ.
Παπαδφπνπινο. Πεγή: ΢π. Θενδσξφπνπινο: «Απφ ην Γφγκα Σξνχκαλ ζην Γφγκα Υνχληα»,
ζει. 205.
884
Πεξηνδηθφ «Δπίθαηξα», 31 Ηνπιίνπ 1975.
885
Κατά τθν περίοδο τθσ χιτλερικισ κατοχισ ο Μζρτεν ιταν διοικθτισ τθσ Μακεδονίασ
και κατθγοροφνταν για το φόνο 680 εβραίων ελλινων πολιτϊν, για εξαναγκαςμό ελλινων
πολιτϊν ςε εργαςία για ςτρατιωτικοφσ ςκοποφσ, για τθ ςφλλθψθ και αποςτολι ςτθν
Ρολωνία, όπου κανατϊκθκαν ςε καλάμουσ αερίων, 46.000 εβραίων κατοίκων τθσ
Κεςςαλονίκθσ και για ςωρεία άλλων εγκλθμάτων: βαςανιςμοφσ ελλινων πολιτϊν,
δθμεφςεισ περιουςιϊν, λεθλαςίεσ καταςτθμάτων εβραίων εμπόρων. Εκκρεμοφςε ζνταλμα
ςφλλθψθσ του Μζρτεν από το 1946. Ο Μζρτεν, ενϊ διζφυγε τθ ςφλλθψι του, επιςκζφκθκε
τθν Ελλάδα το 1957, ωσ αντιπρόςωποσ γερμανικϊν γραφείων τουριςτικϊν ταξιδίων.
Ψιλοξενικθκε από τον τότε υπουργό Εςωτερικϊν, Τάκο Μακρι. Το 1958 επιςκζφκθκε ξανά
τθν Ελλάδα και μάλιςτα εμφανίςτθκε ςε ζλλθνα ανακριτι, ωσ μάρτυρασ υπεράςπιςθσ
άλλου διωκόμενου γερμανοφ εγκλθματία, οπότε και ςυνελιφκθ και παραπζμφκθκε ςε
δίκθ.

Στθ δίκθ παραςτάκθκαν ωσ μάρτυρεσ υπεράςπιςισ του και ζλλθνεσ, πρϊθν

ςυνεργάτεσ των ναηί, οι Ωρυςοχόου, Μαντοφβαλοσ, Δοξοφλα Μακρι (ςφηυγοσ του
υπουργοφ Εςωτερικϊν).

Μεηά απφ πηέζεηο ηνπ Αληελάνπεξ, θαγθειάξηνπ ηεο Οκνζπνλδηαθήο Γεκνθξαηίαο

ηεο Γεξκαλίαο, ε θπβέξλεζε Καξακαλιή θαηέζεζε λνκνζρέδην γηα ηελ απνθπιάθηζε ηνπ
Μέξηελ, ηελ παχζε θάζε δίσμεο ησλ γεξκαλψλ εγθιεκαηηψλ πνιέκνπ ζηελ Διιάδα θαη ηελ
νξηζηηθή θαηάξγεζε ηνπ Διιεληθνύ Δζληθνύ Γξαθείνπ Δγθιεκαηηώλ Πνιέκνπ.
 371

κακεςτϊσ του «αδειοφχου εξορίςτου». Λδιαίτερα ζντονο ιταν το κλίμα τθσ τρομοκρατίασ
ςτο ςτρατό886.

Θ εξωτερικι πολιτικι των κυβερνιςεων τθσ Ε΢Ε είχε ωσ βαςικά χαρακτθριςτικά:

α) Τθ διατιρθςθ και εμβάκυνςθ τθσ ςυμμετοχισ του ελλθνικοφ κράτουσ ςτο ΝΑΤΟ.

β) Τθν αντιφατικότθτα ςτθν υπεράςπιςθ οριςμζνων ιδιαίτερων ςυμφερόντων του

ελλθνικοφ καπιταλιςτικοφ κράτουσ, τα οποία ζρχονταν ςε ςφγκρουςθ με τα ιδιαίτερα
ςυμφζροντα των ιςχυρϊν ςυμμάχων (κυρίωσ του Θν. Βαςιλείου και των ΘΡΑ, ςε ςχζςθ και
με τα ςυμφζροντα τθσ Τουρκίασ). Αυτι θ αντιφατικότθτα ςτθν εξωτερικι πολιτικι
προκαλοφςε τριγμοφσ ςτθν κοινοβουλευτικι ςτακερότθτα των κυβερνιςεων Κ. Καραμανλι.
Ρθγζσ τθσ αντιφατικότθτασ τθσ ελλθνικισ εξωτερικισ πολιτικισ αποτελοφςαν το Κυπριακό
και οι ιςτορικά διαμορφωμζνεσ δυνατότθτεσ οικονομικϊν ςχζςεων (ευνοϊκϊν εξαγωγϊν
και ειςαγωγϊν) με τισ χϊρεσ τθσ Μζςθσ Ανατολισ, κακϊσ και με τισ Βαλκανικζσ και τθ
Σοβιετικι Ζνωςθ.

γ) Τθν επιδίωξθ διεφρυνςθσ των ςυμμαχικϊν ιμπεριαλιςτικϊν ςτθριγμάτων για τθν

Ελλάδα, κυρίωσ μζςω τθσ ζνταξισ τθσ ςτθν ΕΟΚ, υποςτθρίηοντασ τθν ενίςχυςθ των
πολιτικϊν χαρακτθριςτικϊν τθσ και τον εξοπλιςμό τθσ με πυρθνικά όπλα.

Στισ προτεραιότθτεσ των ΘΡΑ ιταν ο ςτρατθγικόσ ζλεγχοσ τθσ Μ. Ανατολισ και τθσ
Β. Αφρικισ, που βρίςκονταν ςε διαδικαςία απόκτθςθσ πολιτικισ ανεξαρτθςίασ και
αναηθτοφςαν διεκνι ςτθρίγματα ςτθν ΕΣΣΔ και το ευρωπαϊκό ςοςιαλιςτικό ςφςτθμα.
Ραράλλθλα, οι ΘΡΑ επεδίωκαν τθν αφξθςθ των υποχρεϊςεων των ευρωπαϊκϊν κρατϊν-
μελϊν του ΝΑΤΟ ςε ςυμβατικά όπλα αλλά και τθν υποδοχι ςτο ζδαφοσ τουσ βάςεων
πυρθνικϊν όπλων.

Θ κυβζρνθςθ Κ. Καραμανλι διαπραγματεφκθκε μυςτικά τόςο τθν ζνταξθ τθσ

Ελλάδασ ςτο «δόγμα Αϊηενχάουερ» όςο και τθν καταρχιν αποδοχι των βαλλιςτικϊν
πυραφλων ενδιάμεςου βελθνεκοφσ ςτα ευρωπαϊκά μζλθ του ΝΑΤΟ, επομζνωσ και ςτθν
Ελλάδα. Ο Κ. Καραμανλισ είχε κατ’ αρχιν δεςμευκεί ςτθ Σφνοδο των πρωκυπουργϊν των
κρατϊν-μελϊν του ΝΑΤΟ, το Δεκζμβριο του 1957, για τθν εγκατάςταςθ πυρθνικϊν
αμερικανικϊν βάςεων ςτθν Ελλάδα. Θ διαρροι αυτισ τθσ δζςμευςθσ προκάλεςε ιςχυρζσ
κοινωνικζσ και πολιτικζσ αντιδράςεισ. Ρροκάλεςε και τθν ζντονθ αντίδραςθ τθσ Σοβιετικισ
Ζνωςθσ, θ οποία διεμινυςε ότι αυτι θ εξζλιξθ κα μετζτρεπε τθν Ελλάδα, ςε ςτόχο
κερμοπυρθνικοφ πλιγματοσ.

Ταυτόχρονα ο Κ. Καραμανλισ, ωσ πρωκυπουργόσ, προχϊρθςε ςε ενζργειεσ όπωσ

τθν εντολι αποχϊρθςθσ των ελλινων αξιωματικϊν από το αρχθγείο του ΝΑΤΟ ςτθ Σμφρνθ,
τον Λοφνιο του 1958.

Στα τζλθ Λουλίου 1956 επιςκζφκθκε τθν Ακινα ο υπουργόσ Εξωτερικϊν τθσ
Σοβιετικισ Ζνωςθσ Σεπίλοφ. Ο ςοβιετικόσ υπουργόσ τάχκθκε υπζρ τθσ ανάπτυξθσ διμερϊν
ςχζςεων μεταξφ των δφο χωρϊν και υποςτιριξε το αίτθμα αυτοδιάκεςθσ - ανεξαρτθςίασ
τθσ Κφπρου. Ωαρακτιριςε ωσ ανυπόςτατο τον «από βορρά κίνδυνο» για τθν Ελλάδα.
Διλωςε ότι θ Σοβιετικι Ζνωςθ ιταν πρόκυμθ να ςυμβάλει ςτθν ανάπτυξθ τθσ οικονομίασ
τθσ Ελλάδασ χωρίσ όρουσ που κα ζκιγαν τα κυριαρχικά τθσ δικαιϊματα και τθν εκνικι τθσ

886
΢εκείσζε ΓΟΚΗΜΗΟΤ: Έγηλαλ πεξηβφεηεο γηα ηηο άζιηεο ζπλζήθεο ηνπο νη
ζηξαηησηηθέο κνλάδεο ζηνλ Κνιηλδξφ θαη ζηελ Δξάηπξα. Δπξφθεηην γηα κνλάδεο
«ραξαθηεξηζκέλσλ» ζηξαηησηψλ, νη νπνίνη ππνβάιινληαλ ζε θαθνκεηαρείξηζε θαη
εμεπηειηζκνχο. Γηψμεηο ζηξαηησηψλ ζε απηέο ηηο κνλάδεο είραλ πξνθαιέζεη θαη παξεκβάζεηο
ηεο ΔΓΑ ζηε Βνπιή.
 372

ανεξαρτθςία. Απθφκυνε πρόςκλθςθ προσ τον Κ. Καραμανλι και τον Ε. Αβζρωφ, υπουργό
Εξωτερικϊν, να επιςκεφτοφν τθ Μόςχα.

Τον Αφγουςτο του 1956, ωσ αποτζλεςμα βελτίωςθσ του κλίματοσ, αντιπροςωπεία

του ελλθνικοφ κοινοβουλίου επιςκζφκθκε τθν ΕΣΣΔ.

Στισ αρχζσ του 1957 βελτιϊκθκαν οι εμπορικζσ ςχζςεισ τθσ Ελλάδασ με τθ Σοβιετικι
Ζνωςθ και τθ ΢ουμανία (ειςαγωγζσ πετρελαίου, εξαγωγζσ αγροτικϊν προϊόντων).

Το Σεπτζμβριο του 1957, ο πρωκυπουργόσ τθσ ΛΔ ΢ουμανίασ Κίβου Στόϊκα ζςτειλε

ςτθν ελλθνικι κυβζρνθςθ μινυμα με προτάςεισ για τθ διαμόρφωςθ απφραυλθσ ηϊνθσ ςτα
Βαλκάνια. Στο ίδιο μινυμα πρότεινε να ςυγκλθκεί ςχετικι διάςκεψθ των πρωκυπουργϊν
των Βαλκανικϊν κρατϊν. Τελικά, θ κυβζρνθςθ Καραμανλι απζρριψε τισ ρουμανικζσ
προτάςεισ, προφαςιηόμενθ τθν αμφιςβιτθςθ των κυριαρχικϊν δικαιωμάτων τθσ από
γειτονικά βαλκανικά κράτθ887.

Ο Κ. Καραμανλισ είχε πάντα ζνα κακαρό όραμα και το υπθρζτθςε: Εκςυγχρονιςμόσ

του αςτικοφ κράτουσ ςτθν Ελλάδα και ζνταξι του ςτθ Δυτικοευρωπαϊκι ςυμμαχία,
διατθρϊντασ βζβαια τισ απαραίτθτεσ ιςορροπίεσ απζναντι ςτισ ΘΡΑ και μζςα ςτο ΝΑΤΟ.

Θ ςφνδεςθ τθσ Ελλάδασ με τθν ΕΟΚ και αργότερα θ πλιρθσ ζνταξθ αυτό το όραμα
υλοποίθςαν, ωσ το πιο ςυμφζρον για τθν αςτικι τάξθ τθσ Ελλάδασ. Θ τοποκζτθςθ του
Καραμανλι υπζρ του γαλλικοφ ιμπεριαλιςμοφ και θ ςυμμαχία με αυτόν ιταν ςαφισ από
εκείνα ακόμα τα χρόνια, μζςα ςτο ΝΑΤΟϊκό πλαίςιο βεβαίωσ, αλλά και ςε ςφγκρουςθ με
αυτό αν ζτςι επιβαλλόταν, όπωσ ζγινε αργότερα (1974).

Με βάςθ τα παραπάνω δεδομζνα μπορεί να αποδοκεί κυρίωσ ςτθν 8ετία τθσ Ε΢Ε θ
πρϊτθ προςπάκεια τθσ ελλθνικισ αςτικισ τάξθσ να ιςχυροποιιςει το κράτοσ τθσ με τθν
καταςτολι και τουσ αςτικοφσ εκςυγχρονιςμοφσ και να το «απεξαρτιςει» από το αςφυκτικό
ξζνο πλαίςιο των πρϊτων χρόνων μετά τθν ζνοπλθ ςφγκρουςθ (1946-1949).

3.B.7. ΟΙ ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΗΣ 16ης ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥΟΥ 1964

ΟΛ ΔΘΜΟΣΛΚΕ΢ ΕΚΛΟΓΕ΢ ΣΘ΢ 5θσ ΛΟΤΛΛΟΤ 1964

Το κζμα που κυριάρχθςε προεκλογικά, ιταν το αν θ «Ζνωςθ Κζντρου» κα εξαςφάλιηε

απόλυτθ πλειοψθφία ςτθ Βουλι, για να ςχθματίςει αυτοδφναμθ κυβζρνθςθ. Κατά τθ
διάρκεια τθσ προεκλογικισ εκςτρατείασ το ΚΚΕ και θ ΕΔΑ πιραν τθν απόφαςθ του λεγόμενου
«εκλογικοφ ελιγμοφ», ςφμφωνα με τον οποίο θ ΕΔΑ απείχε από 24 εκλογικζσ περιφζρειεσ, για
να υπερψθφιςτοφν οι υποψιφιοι τθσ «Ζνωςθσ Κζντρου».

Με απόφαςθ τθσ 6θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ (17-19 Λανουαρίου 1964), το ΚΚΕ καλοφςε
«τα μζλθ, τα ςτελζχθ και τουσ οπαδοφσ του *...+, όλουσ τουσ πατριϊτεσ και δθμοκράτεσ, τουσ

887
Σν αλαζεσξεκέλν ζρέδην ησλ ΖΠΑ, ην Γεθέκβξην ηνπ 1958, γηα ηελ εγθαηάζηαζε
ππξαχισλ κέζνπ βειελεθνχο ζηελ Δπξψπε, πξνέβιεπε κηα κνίξα εμ απηψλ ζηελ Διιάδα (4
ζηε Βξεηαλία, 2 ζηελ Ηηαιία, 1 ζηελ Σνπξθία), πεξηζζφηεξν γηα ιφγνπο πνιηηηθνχο παξά
θαζαξά ζηξαηησηηθνχο. Ζ εγθαηάζηαζε έγηλε ζηελ Σνπξθία ην 1961, αιιά φρη ζηελ Διιάδα.
Βιέπε Η. ΢ηεθαλίδεο, Αζύκκεηξνη Δηαίξνη – Οη Ζλσκέλεο Πνιηηείεο θαη ε Διιάδα ζηνλ
ςπρξό πόιεκν, ζει. 157-158, κε πεγέο: McElroy to Dulles, 4 Dec. 1958, NSA, USNH, no.
1087. (Nash 1997, 55) θαη Nash 1997, 66-7, 79-80.
 373

οπαδοφσ τθσ Αριςτεράσ και του Κζντρου να δυναμϊςουν τθν ενότθτά τουσ και να παλζψουν
από κοινοφ για τθν ιττα των υποψθφίων τθσ Δεξιάσ, για να εκλεγοφν ςτισ περιφζρειεσ
αυτζσ, οι πιο προοδευτικοί υποψιφιοι τθσ ΕΚ»888.

Στισ παραμονζσ των εκλογϊν (10 Ψεβρουαρίου 1964) εκδόκθκε και δεφτερθ
πανελλαδικισ κυκλοφορίασ εφθμερίδα τθσ ΕΔΑ, θ Δθμοκρατικι Αλλαγι.

Οι εκλογζσ889 διεξιχκθςαν ςε ομαλό κλίμα από πλευράσ καταςταλτικϊν

μθχανιςμϊν και οδιγθςαν ςε εκλογικι νίκθ τθσ «Ζνωςθσ Κζντρου». Θ κυβζρνθςθ τθσ
«Ζνωςθσ Κζντρου» ορκίςτθκε ςτισ 19 Ψεβρουαρίου του 1964. Εννιά θμζρεσ πριν από τθ
διεξαγωγι των εκλογϊν είχε πεκάνει ο άτυποσ ςυναρχθγόσ τθσ παράταξθσ Σοφοκλισ
Βενιηζλοσ και ζνα περίπου μινα μετά πζκανε και ο βαςιλιάσ Ραφλοσ. Τον διαδζχκθκε ο γιοσ
του Κωνςταντίνοσ.

Θ 7θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ που ςυνιλκε ςτθ ΢ουμανία, από τισ 9 μζχρι και τισ
13 Απριλίου του 1964, ςυηιτθςε τθν καινοφργια κατάςταςθ και τθν πάλθ για τον
ουςιαςτικό εκδθμοκρατιςμό τθσ χϊρασ, με ειςθγθτι τον Κϊςτα Κολιγιάννθ.

Θ Ολομζλεια εκτιμοφςε ότι θ κυβερνθτικι πολιτικι τθσ ΕΚ «νοκεφει το νόθμα τθσ

δθμοκρατικισ ςτροφισ που κζλθςε ο λαόσ».890

Θ απόφαςθ ςτθ ςυνζχεια επιςθμαίνει: «*...+ Θ ενιαία πάλθ του λαοφ ςτρζφεται
κατά τθσ Ε΢Ε… ςτρζφεται επίςθσ και εναντίον των δεξιϊν δυνάμεων τθσ Ζνωςθσ Κζντρου,
κακϊσ και εναντίον τθσ ίδιασ τθσ κυβζρνθςθσ, ςτο βακμό που αυτι ςυνκθκολογεί με τθν
αντιδραςτικι Δεξιά…».891

Σφμφωνα με τθν Ολομζλεια θ Απόφαςθ του ΚΚΕ απζναντι ςτθν κυβζρνθςθ τθσ ΕΚ
ιταν θ ακόλουκθ:

- Υποςτιριξθ κάκε κετικοφ μζτρου τθσ κυβζρνθςθσ.

- Άςκθςθ αυςτθρισ κριτικισ κατά τθσ κυβζρνθςθσ για κάκε υπαναχϊρθςι τθσ,
καταγγελία και καταπολζμθςθ των αντιλαϊκϊν και αντεκνικϊν μζτρων τθσ.

- Οργάνωςθ τθσ πάλθσ του λαοφ για τθ διεκδίκθςθ από τθν κυβζρνθςθ τθσ λφςθσ
των λαϊκϊν και εκνικϊν ηθτθμάτων892.

Στισ 5 Λουλίου 1964 πραγματοποιικθκαν οι δθμοτικζσ εκλογζσ.

Στισ εκλογζσ θ ΕΔΑ ςθμείωςε επιτυχίεσ. Στο Διμο τθσ Ακινασ πρϊτοσ αναδείχτθκε ο
ςυνδυαςμόσ «ΔΘΜΟΚ΢ΑΤΛΚΘ ΣΥΝΕ΢ΓΑΣΛΑ» που είχε επικεφαλισ τον Νίκο Κιτςίκθ, ςτζλεχοσ
τθσ ΕΔΑ και κακθγθτι ςτο ΕΜΡ. Ο ςυνδυαςμόσ του ςυγκζντρωςε 89.741 ψιφουσ,

888
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 9νο, Απφθαζε ηεο 6εο Οινκέιεηαο ηεο Κεληξηθήο
Δπηηξνπήο ηνπ ΚΚΔ, ζει. 352.
889
Σα απνηειέζκαηα ήηαλ ηα εμήο: Έλσζηο Κέληξνπ: 52,72% (2.424.477 ςήθνη) θαη
171 έδξεο, ΔΡΔ (καδί κε ην «Κφκκα Πξννδεπηηθψλ»): 35,26% (1.621.546 ςήθνη) θαη 107
έδξεο (99 ηεο ΔΡΔ θαη 8 ηνπ Κ.Π.), ΔΓΑ: 11,8% (542.865 ςήθνη) θαη 22 έδξεο, Λνηπνί:
0,22% (9.951 ςήθνη).
890
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 9νο, Απφθαζε ηεο 6εο Οινκέιεηαο ηεο Κεληξηθήο
Δπηηξνπήο ηνπ ΚΚΔ, ζει. 387.
891
Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 9νο, Απφθαζε ηεο 6εο Οινκέιεηαο ηεο Κεληξηθήο
Δπηηξνπήο ηνπ ΚΚΔ, ζει. 388.
892
φ.π., ζει. Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 9νο, Απφθαζε ηεο 6εο Οινκέιεηαο ηεο
Κεληξηθήο Δπηηξνπήο ηνπ ΚΚΔ, ζει. 388.
 374

(30,08%). Δεφτεροσ αναδείχκθκε ο ςυνδυαςμόσ που ςτθρίχτθκε από τθν Ε΢Ε, με

επικεφαλισ τον Γεϊργιο Ρλυτά, γιο ενόσ από τουσ δθμάρχουσ Ακινασ ςτθν Κατοχι, του
Αμβρόςιου Ρλυτά. Ο ςυνδυαςμόσ του Γ. Ρλυτά ςυγκζντρωςε 79.744 ψιφουσ, (26,73%).
Ακολοφκθςαν οι ςυνδυαςμοί του Ραυςανία Κατςϊτα («Ζνωςθ Κζντρου») με 74.874
ψιφουσ (25,10%), του Άγγελου Τςουκαλά («Ζνωςθ Κζντρου») με 40.839 (13,69%) και του Λ.
Κορομθλά («Δεξιά») με 13.898 (4,39%).

Θ ΔΛΑΚΘ΢ΥΞΘ του «ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΥ ΔΘΜΟΚ΢ΑΤΛΚΘΣ ΣΥΝΕ΢ΓΑΣΛΑΣ» ανζφερε:

«…Βαςικι μασ επιδίωξθ κα είναι: Να γίνθ θ Δθμοτικι εξουςία κυρίαρχοσ ςτο χϊρο
τθσ Ρρωτευοφςθσ.

[...+ Ρρζπει να προωκθκεί ο εκδθμοκρατιςμόσ ν’ ανοίξθ ο δρόμοσ για τθν

αναγζννθςθ του κεςμοφ τθσ αυτοδιοικιςεωσ και των Ακθνϊν.

*...+ Κα παραμείνουμε υπεραςπιςταί και ςυνεχιςταί του πνεφματοσ τθσ

δθμοκρατικισ νίκθσ τθσ 16θσ Φεβρουαρίου για τθν ολοκλιρωςθ του εκδθμοκρατιςμοφ τθσ
χϊρασ *...+ Μζχρι ςιμερα θ τακτικι των Κυβερνιςεων και ιδιαίτερα τθσ Ε΢Ε ιταν ςυνεχισ
αφαίρεςθ πόρων, περιοριςμόσ των αρμοδιοτιτων, τρομοκρατία των δθμοτικϊν Αρχόντων
*...+ Εμπρόσ να αναςτθλϊςουμε και να αναπλάςουμε το κεςμό τθσ αυτοδιοικιςεωσ»893.

Τελικά Διμαρχοσ Ακθναίων εκλζχτθκε με ζμμεςθ ψθφοφορία ο Γεϊργιοσ Ρλυτάσ.

Τθν ζμμεςθ ψθφοφορία προζβλεπε ο εκλογικόσ νόμοσ ςτθν περίπτωςθ που ο πρϊτοσ
ςυνδυαςμόσ ςυγκζντρωνε λιγότερο από το 49%.

Υπζρ του Γ. Ρλυτά ψιφιςαν οι 4 δθμοτικοί ςφμβουλοι του ςυνδυαςμοφ Τςουκαλά

και 4 από τουσ 8 του ςυνδυαςμοφ Κατςϊτα. Ο Κατςϊτασ και άλλοι τρεισ, μαηί με τουσ 10
ςυμβοφλουσ του ςυνδυαςμοφ Κιτςίκθ, αποχϊρθςαν από τθ ςυνεδρίαςθ του δθμοτικοφ
ςυμβουλίου. Τθν επιρροι του, για να υπερψθφιςτεί ο Γ. Ρλυτάσ, άςκθςε και ο Γ.
Ραπανδρζου.

Ρρϊτοσ ςτον Ρειραιά με 27%, αναδείχτθκε ο ςυνδυαςμόσ του Γιϊργου Κυριακάκου,

που επίςθσ υποςτθρίχτθκε από τθν ΕΔΑ. Ο Γ. Κυριακάκοσ εκλζχτθκε διμαρχοσ Ρειραιά.
Στον Ρειραιά θ «κεντρϊα» παράταξθ είχε διαςπαςτεί ςε 4 ςυνδυαςμοφσ (Θρ. Σακαλισ
16,8%, Τ. Βουλόδθμοσ 7,7%, Γρ. Κεοχάρθσ 7,7% και Κ. Ϊυχογιόσ 6,9%). Θ Ε΢Ε παρζμεινε
ςτα βουλευτικά επίπεδα, το ίδιο και ςτθ Κεςςαλονίκθ, όπου εκλζχτθκε διμαρχοσ ο Κϊςτασ
Τςίροσ, τον οποίο υποςτιριξαν θ ΕΔΑ και θ «Ζνωςθ Κζντρου». Συγκζντρωςε το 49,69% των
ψιφων.

Διμαρχοι894 που υποςτιριξε θ ΕΔΑ εκλζχτθκαν ςτουσ Διμουσ Δάφνθσ, Υμθττοφ,

Καιςαριανισ, Νίκαιασ, Κορυδαλλοφ, Κερατςινίου, Αιγάλεω, Ρεριςτερίου, Ωαϊδαρίου,
Ελευςίνασ, Αγίασ Βαρβάρασ, Νζασ Λωνίασ, Καλλικζασ, Λάριςασ, Καβάλασ κ.ά.

Με ςυνεργαςία τθσ «Ζνωςθσ Κζντρου» και τθσ ΕΔΑ, εκτόσ από τθ Κεςςαλονίκθ,
εκλζχτθκαν διμαρχοι ςτθν Ράτρα, ςτο Θράκλειο, ςτισ Σζρρεσ, ςτα Γιάννινα, ςτθ Μυτιλινθ,

893
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 472510, Γηαθήξπμε ηνπ ΢πλδπαζκνύ «Γεκνθξαηηθήο
΢πλεξγαζίαο Γήκνπ Αζελαίσλ» κε επηθεθαιήο ηνλ Ν. Κηηζίθε (ΔΓΑ) – 7/1964.
894
Λάξηζαο: Αι. Υνλδξνλάζηνο, Καβάιαο: Κ. Σζνιάθεο, Νίθαηαο: Γ. Καξαθνπινπμήο,
Κεξαηζηλίνπ: Γ. Μηζαειίδεο, Αηγάιεσ: ΢ηαχξνο Μαπξνζαιαζζίηεο, Πεξηζηεξίνπ: Γ.
Φσιφπνπινο, Ν. Ησλίαο: Γηάλ. Γνκλάθεο, Καιιηζέαο: Γηαλ. Γάιινο, Καηζαξηαλήο: Παλ.
Μαθξήο, Γάθλεο: Υξ. Μηραιφπνπινο, Τκεηηνχ: Κ. ΢άθθνο, Υατδαξίνπ: Μήηζνο Γηαρλήο,
Διεπζίλαο: Ζξ. Σάραο, Αγ. Βαξβάξαο: Μ. ΢νπιηκηψηεο, Κνξπδαιινχ: Μ. Μαιαγαξδήο.
 375

ςτο Βόλο, ςτο Αγρίνιο, ςτθ Λαμία, ςτθν Ρρζβεηα, ςτθν Καρδίτςα, ςτα Ωανιά και ςτο Βφρωνα,
ςτθ Ν. Ψιλαδζλφεια, ςτον Ηωγράφου, ςτο Ωολαργό κ.α.

Σθμαντικά ποςοςτά ςυγκζντρωςαν γενικά και οι ςυνδυαςμοί που υποςτιριηε θ

Ε΢Ε, ενϊ θ «Ζνωςθ Κζντρου» είχε ςοβαρι πτϊςθ.

Τα εκλογικά αποτελζςματα των δθμοτικϊν εκλογϊν ζδειχναν ςε βακμό όχι

αμελθτζο, ότι πολλοί ψθφοφόροι τθσ «Ζνωςθσ Κζντρου», αν και είχαν περάςει μόλισ 6
μινεσ από τισ βουλευτικζσ, ιταν δυςαρεςτθμζνοι από τθν πολιτικι τθσ «Ζνωςθσ Κζντρου»,
αφοφ ιδθ είχαν διαφανεί οι υπαναχωριςεισ του. Το επιχείρθμα του Γ. Ραπανδρζου, που
είχε διακθρφξει προεκλογικά ότι οι δθμοτικζσ εκλογζσ κα είναι «ακομμάτιςτεσ», δεν ζπεικε
κανζνα ωσ αιτία τθσ πτϊςθσ.

Ραράλλθλα, πολλοί ψθφοφόροι τθσ «Ζνωςθσ Κζντρου», αλλά και κάποιοι τθσ Ε΢Ε,
ψιφιςαν γνωςτοφσ κομμουνιςτζσ και αριςτεροφσ ωσ δθμάρχουσ, με κριτιριο τθν
αγωνιςτικι τουσ ςυνζπεια και καταξίωςθ. Ακόμα, ζνα μεγάλο μζροσ του διαςκορπιςμζνου
ΕΑΜικοφ κινιματοσ ςυνζχιηε να βλζπει με ςυμπάκεια το ΚΚΕ και τθν ΕΔΑ.

3.B.8. ΣΟ ΚΙΝΘΜΑ ΣΘ΢ ΝΕΟΛΑΙΑ΢

Το κίνθμα τθσ νεολαίασ ςθμείωςε οριςμζνθ άνοδο ςτα μζςα τθσ δεκαετίασ του
1950 με αφορμι τισ εξελίξεισ ςτο Κυπριακό. Ωιλιάδεσ νζοι, εργαηόμενοι, φοιτθτζσ και
μακθτζσ πιραν μζροσ ςτισ κινθτοποιιςεισ με ςυνκιματα τθν ζνωςθ τθσ Κφπρου με τθν
Ελλάδα, ενάντια ςτο ΝΑΤΟ και άλλα.

Μεγάλα φοιτθτικά ςυλλαλθτιρια πραγματοποιικθκαν τθν περίοδο 1958 - 1959 με

ςυνκιματα «Ζξω από το ΝΑΤΟ», «Αυτοδιακεςθ», «Κάνατοσ ςτον Ντάλλεσ» κα. Οι
κινθτοποιιςεισ αντιμετωπίςτθκαν με βία από τισ αςτυνομικζσ δυνάμεισ895.

Θ 5θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ (1955) ςε ειδικι απόφαςθ για τθ νεολαία εκτιμοφςε:

«Το ΚΚΕ εκτιμάει ς' όλο το βάκοσ τθσ τθν εκνικι -δθμοκρατικι ανάταςθ ςτισ πιο
πλατιζσ μάηεσ τθσ νζασ γενιάσ. *...+ Το ΚΚΕ κεωρεί ότι το άμεςο και πιο βαςικό κακικον
τϊρα είναι να ενϊςει θ νεολαία τισ δυνάμεισ τθσ ςε ενιαίο πατριωτικό - δθμοκρατικό
μζτωπο *...+.»896.

Θ προςπάκεια για τθν οργανωτικι αναςυγκρότθςθ και εξάπλωςθ του κινιματοσ τθσ
νεολαίασ εκφράςτθκε πρακτικά και με τθ ςυμμετοχι νζων ςτισ κινθτοποιιςεισ τθσ εργατικισ
τάξθσ, ενϊ ςιγά ςιγά άρχιςε να αναπτφςςεται και ςτο χϊρο τθσ εκπαίδευςθσ, ιδιαίτερα ςτα
πανεπιςτιμια, ςτισ τεχνικζσ ςχολζσ και ςτα θμεριςια και νυχτερινά γυμνάςια.

Θ ςυμμετοχι των νζων εργατϊν ςτουσ αγϊνεσ τθσ εργατικισ τάξθσ ςυνζβαλε ςτον
μαχθτικό τόνο των κινθτοποιιςεων. Λδιαίτερα αιςκθτι ιταν θ παρουςία τουσ ςτουσ
μεγάλουσ απεργιακοφσ αγϊνεσ των οικοδόμων τθσ δεκαετίασ του 1960. Ραράλλθλα, τα
τμιματα Νζων ςτα ςυνδικάτα οργάνωναν πολφμορφεσ πολιτιςτικζσ εκδθλϊςεισ

895
«ΚΚΔ: 60 ρξφληα αγψλσλ θαη ζπζηψλ», ηφκνο ΗΗ, 1945-1978, ζει. 147 θαη 154,
εθδφζεηο «΢χγρξνλε Δπνρή».
896
«Το ΚΚΕ Επίςθμα Κείμενα», τόμοσ 7οσ 1949-1955, ςελ. 437 εκδόςεισ «Σφγχρονθ
Εποχι», Ακινα, 1995.
 376

(καλλιτεχνικζσ βραδιζσ, ςυηθτιςεισ με ανκρϊπουσ των επιςτθμϊν και των τεχνϊν,

εκδρομζσ). Καταπιάνονταν επίςθσ με ηθτιματα που αφοροφςαν ειδικότερα ηθτιματα τθσ
εργαηόμενθσ νεολαίασ.

Κάνοντασ μια αποτίμθςθ των αγϊνων τθσ περιόδου, ςθμειϊνεται ότι «μζςα ςτουσ
αγϊνεσ αυτοφσ, με τθν ίδια τουσ τθν πείρα, οι νζοι εργάτεσ, οι εργαηόμενοι «μακθτζσ τθσ
νφχτασ», οι φοιτθτζσ, ςπουδαςτζσ, μακθτζσ, οι νζοι αγρότεσ. *...+ Ζκαναν ζτςι πιο πολφ
ςυνείδθςθ τθν ανάγκθ τθσ οργάνωςθσ, ενότθτασ και πάλθσ *...+»897.

3.B.8.α. Θ Δθμοκρατικι Νεολαία Λαμπράκθ (ΔΝΛ)

Θ Δθμοκρατικι Νεολαία Λαμπράκθ δθμιουργικθκε τον Σεπτζμβριο του 1964.

Ρροιλκε από τθ ςυγχϊνευςθ τθσ Νεολαίασ ΕΔΑ και τθσ νεοςφςτατθσ «Δθμοκρατικισ
Κίνθςθσ Νζων-Γρθγόρθσ Λαμπράκθσ» 898 . Είχε προθγθκεί θ απόφαςθ τθσ 7θσ ολομζλειασ τθσ
ΚΕ του ΚΚΕ (9 ζωσ 13 Απριλίου του 1964), για τθ ςυγχϊνευςθ Ν. ΕΔΑ και ΔΚΝ899.

Από το προςωρινό ΚΣ ανακοινϊκθκε θ ςφγκλθςθ του ιδρυτικοφ πανελλαδικοφ

Συνεδρίου για τισ αρχζσ του 1965.

Στο Συνζδριο πιραν μζροσ 300 αντιπρόςωποι από όλθ τθν Ελλάδα, που
εκπροςωποφςαν όλουσ τουσ κοινωνικοφσ λαϊκοφσ χϊρουσ τθσ ελλθνικισ νεολαίασ.
Συμμετείχαν επίςθσ βουλευτζσ, εκλεγμζνοι ςτθν Τοπικι Αυτοδιοίκθςθ, διανοοφμενοι,
καλλιτζχνεσ, αγωνιςτζσ τθσ Εκνικισ Αντίςταςθσ, κακϊσ και πολλοί αντιπρόςωποι του
διεκνοφσ κινιματοσ νεολαίασ, ενϊ αντιπρόςωποι των ςοςιαλιςτικϊν χωρϊν δεν μπόρεςαν
να ςυμμετάςχουν, γιατί θ ελλθνικι κυβζρνθςθ αρνικθκε να τουσ κεωριςει τα διαβατιρια.

Τισ εργαςίεσ του Συνεδρίου άνοιξε ο Ρρόεδροσ του Εκνικοφ Συμβουλίου τθσ ΔΝΛ
ποιθτισ Κϊςτασ Βάρναλθσ.

Στθν πολιτικι ειςιγθςθ του ΚΣ τθσ ΔΝΛ βρίςκονταν ςε πρϊτθ γραμμι τα κζματα
τθσ κρατικισ τρομοκρατίασ και του εκδθμοκρατιςμοφ. Τονίςτθκε θ ανάγκθ άρςθσ του νόμου
509 και του κακεςτϊτοσ παρανομίασ του ΚΚΕ, για Γενικι Αμνθςτία, όπωσ και του
επαναπατριςμοφ των πολιτικϊν προςφφγων. Ζγινε ιδιαίτερθ αναφορά ςτο ηιτθμα του
Κυπριακοφ και εκφράςτθκε θ αλλθλεγγφθ τθσ ελλθνικισ νεολαίασ προσ τουσ αγωνιηόμενουσ
λαοφσ τθσ Κφπρου και του Βιετνάμ.

Άλλα αιτιματα που τζκθκαν ςτο κζμα «θ κατάςταςθ, τα προβλιματα και οι αγϊνεσ
τθσ ελλθνικισ νεολαίασ», αφοροφςαν ςτθν κατάργθςθ των πιςτοποιθτικϊν κοινωνικϊν
φρονθμάτων, τον εκδθμοκρατιςμό τθσ παιδείασ, τθν ανάγκθ προγραμμάτων για τθν
περιςτολι τθσ ανεργίασ και τθσ μετανάςτευςθσ, τθν κακιζρωςθ 18μθνθσ ςτρατιωτικισ

897
«Νένο Κφζκνο», ηεχρνο 11, 1962, Κεθάια Θ.: «Απφ ηελ πείξα ησλ αγψλσλ ηεο
λενιαίαο», ζει. 23.
898
Ζ «Γεκνθξαηηθή Κίλεζε Νέσλ-Γξεγόξεο Λακπξάθεο» δεκηνπξγήζεθε ζηελ Αζήλα
ηνλ Ηνχλην ηνπ 1963 απφ λένπο θαιιηηέρλεο. Αλάκεζά ηνπο ήηαλ νη κνπζηθνζπλζέηεο Μίθεο
Θενδσξάθεο θαη Αξγχξεο Κνπλάδεο, ν Μίλσο Αξγπξάθεο, ε Βάζσ Καηξάθε θαη ν Μέληεο
Μπνζηαληδφγινπ, ν πθεγεηήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αληψλεο Πνληηθάθεο, νη εζνπνηνί
Αζπαζία Παπαζαλαζίνπ, Γάθλε ΢θνχξα, Αιέθνο Αιεμαλδξάθεο, Γεσξγία Υαξαιακπίδνπ,
θ.α. («Νένο Κφζκνο», Ηνχιεο 1963, ζει.109).
899
«Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα», η. 9νο, φ.π., ζει. 390.
 377

κθτείασ, τον εκδθμοκρατιςμό τθσ πνευματικισ, πολιτιςτικισ και ακλθτικισ ηωισ και τθν
κατοχφρωςθ τθσ ελεφκερθσ λειτουργίασ των οργανϊςεων τθσ νεολαίασ.

Το Αϋ Ρανελλαδικό Λδρυτικό Συνζδριο τθσ ΔΝΛ εξζλεξε το Κεντρικό Συμβοφλιο τθσ

οργάνωςθσ και ςτθ ςυνζχεια θ πρϊτθ Σφνοδοσ του Κεντρικοφ Συμβουλίου εξζλεξε 12μελζσ
Ρροεδρείο.

Θ Νεολαία Λαμπράκθ ανζπτυξε πλοφςια πολιτιςτικι δραςτθριότθτα. Τον τόνο

ζδιναν βεβαίωσ τα τραγοφδια του Μίκθ Κεοδωράκθ και των νεότερων μουςικοςυνκετϊν
(Λεοντι, Λοΐηου), αλλά και οι λζςχεσ των Λαμπράκθδων, που δθμιουργικθκαν ςε όλουσ
τουσ νομοφσ.

Το πρϊτο διάςτθμα θ ΔΝΛ ςθμείωςε ανάπτυξθ. Στθ ςυνζχεια θ πορεία τθσ άρχιςε
να δείχνει ζντονα ςθμάδια ςταςιμότθτασ, γεγονόσ που ανζτρεπε τθν αρχικι αντίλθψθ, ότι
όςο «πλαταίνει» θ οργάνωςθ, τόςο κα ςυςπειρϊνει περιςςότερεσ μάηεσ νζων. Αυτό
ςυνάγεται και από τα «Συμπεράςματα του ΡΓ μετά τθ ςυηιτθςθ με τουσ Μίκθ Κεοδωράκθ
και Τάκθ Μπενά», όπου ςθμειϊνεται:

«ε) Θ οργανωτικι κατάςταςθ τθσ ΔΝΛ παρουςιάηει οριςμζνεσ χαρακτθριςτικζσ

ενδείξεισ ςταςιμότθτασ και υποχϊρθςθσ, χαλάρωςθσ οργανωτικισ, που πρζπει να μασ
ανθςυχιςουν, όπωσ οριςμζνθ πτϊςθ τθσ ςυμμετοχισ ςτισ ςυνελεφςεισ… Ανθςυχθτικό είναι
το φαινόμενο τθσ πτϊςθσ τθσ κυκλοφορίασ τθσ «Γενιάσ μασ», τθσ μθ φυςιολογικισ διαρροισ
παλιότερων οργανωμζνων μελϊν μασ, θ ρευςτότθτα και αςτάκεια των κακοδθγθτικϊν μασ
οργάνων, που τα αίτιά τουσ πρζπει να μελετθκοφν βακειά»900.

Στα κακοδθγθτικά όργανα του ΚΚΕ και τθσ ΕΔΑ υπιρχε εκτίμθςθ για τθν
πικανότθτα να διαλυκεί θ ΔΝΛ με κυβερνθτικι απόφαςθ. Ραρατίκεται απόςπαςμα ςχετικό
με ςυηιτθςθ, κατά τθν οποία εξετάςτθκε το ενδεχόμενο να αλλάξει θ ονομαςία τθσ ΔΝΛ:

«Για τθν αντιμετϊπιςθ του κινδφνου διάλυςθσ τθσ ΔΝΛ με μετονομαςία τθσ ςε
νεολαία τθσ ΕΔΑ. Να μθ βιαςτοφμε. Αν όμωσ απαιτθκεί ν’ αλλάξει και ο τίτλοσ (θ να μπει το
ΔΝΛ ςε παρζνκεςθ) αυτό να μθ γίνει εμπόδιο» 901.

Θ ΔΝΛ, όπωσ και θ νεολαία τθσ ΕΔΑ, δεν ιταν μαρξιςτικι - λενινιςτικι οργάνωςθ.
Συςπείρωνε νεολαίουσ κομμουνιςτικϊν μζχρι και ςοςιαλδθμοκρατικϊν πεποικιςεων, κάτω
από ζνα γενικά αριςτερό προςδιοριςμό. Αυτόσ ιταν ο πρωταρχικόσ λόγοσ που δεν μπόρεςε
εκ των πραγμάτων να γίνει θ «πρωτοπόρα μαηικι οργάνωςθ τθσ νεολαίασ». Γιατί ωσ
«πρωτοπόρα» ζπρεπε να ζχει ςαφι κοινωνικι αναφορά ςτα παιδιά τθσ εργατικισ τάξθσ και
των λαϊκϊν τμθμάτων των μεςαίων ςτρωμάτων, με ςαφι ιδεολογικοπολιτικό
προςανατολιςμό. Δίχωσ να αντιμετωπιςτεί το ηιτθμα του χαρακτιρα τθσ, γινόταν
προβλθματικι θ προςπάκεια να μετατραπεί θ ΔΝΛ από Κίνθςθ «ςε καλά διαρκρωμζνθ και
ςυγκροτθμζνθ οργάνωςθ, με ςωςτό προςανατολιςμό…»902.

Τα παραπάνω προβλιματα φάνθκαν ιδιαίτερα ςτο χϊρο τθσ μακθτικισ νεολαίασ, που θ
παρουςία τθσ είχε ιδθ εκδθλωκεί με τισ ςθμαντικζσ ςε όγκο και αγωνιςτικό πνεφμα
κινθτοποιιςεισ των μακθτϊν των νυχτερινϊν ςχολείων και των τεχνικϊν ςχολείων, το 1962-
1963.

900
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 11578, ΢πκπεξάζκαηα ηνπ ΠΓ κεηά ηε ζπδήηεζε κε ηνπο
Μίθε Θενδσξάθε θαη Σάθε Μπελά γηα ηε ΓΝΛ θαη Ν. ΔΓΑ, ζει. 1
901
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 11578, ΢πκπεξάζκαηα ηνπ ΠΓ κεηά ηε ζπδήηεζε κε ηνπο
Μίθε Θενδσξάθε θαη Σάθε Μπελά γηα ηε ΓΝΛ θαη Ν. ΔΓΑ, ζει. 8.
902
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 11578, ΢πκπεξάζκαηα ηνπ ΠΓ κεηά ηε ζπδήηεζε κε ηνπο
Μίθε Θενδσξάθε θαη Σάθε Μπελά γηα ηε ΓΝΛ θαη Ν. ΔΓΑ, ζει. 1,β.
 378

Κατά τθ διάρκεια των ιςτορικϊν για τθν εποχι εκείνθ μακθτικϊν κινθτοποιιςεων, με
αίτθμα το 15% για τθν παιδεία, θ θγεςία τθσ ΕΔΑ ςωςτά ςυνζλαβε τθν ανάγκθ και τθ
δυνατότθτα που γζννθςε θ ςυγκεκριμζνθ ςυγκυρία, να ςυγκροτθκεί μακθτικι
ςυνδικαλιςτικι οργάνωςθ με κεντρικό όργανο ςτθν Ακινα και τοπικά τμιματα ςε όςο γι-
νόταν περιςςότερα Γυμνάςια. Το κακικον αυτό πζραςε μζςα και από τον ςυντονιςμό με το
φοιτθτικό κίνθμα, που επίςθσ βριςκόταν ςε φάςθ ανόδου. Αναδείχκθκε θ Συντονιςτικι
Επιτροπι Θμερθςίων Γυμναςίων Ακθνϊν (ΣΕΜΘΓΆ), θ οποία ςτθ ςυνζχεια εκλζχκθκε με τθν
ψιφο των μακθτϊν των Γυμναςίων που βρίςκονταν ςε απεργιακι κινθτοποίθςθ.

Σθμαντικι επίςθσ δραςτθριότθτα αναπτφχκθκε μζςα από τθ Συντονιςτικι Επιτροπι των

μακθτϊν των Νυχτερινϊν Σχολείων, από τθν οποία προιλκε ο Σφλλογοσ Εργαηομζνων
Μακθτϊν Μζςθσ Εκπαίδευςθσ (ΣΕΜΜΕ), κακϊσ και από τθ Συντονιςτικι Επιτροπι
Εργαηόμενθσ Νεολαίασ (ΣΕΕΝΕ).

Στθν πορεία το οργανωμζνο μακθτικό ςυνδικαλιςτικό κίνθμα υποχϊρθςε. Ρροοδευτικά

αδυνάτιςε θ ςφνδεςθ με τθ βάςθ του, που ιταν τα Γυμνάςια. Οι αιτίεσ είναι πολλζσ. Από
μια πλευρά φάνθκε ότι δεν αρκοφςε το αγωνιςτικό ξζςπαςμα για να οργανωκεί ςε ςτακερι
βάςθ το μακθτικό κίνθμα και κυρίωσ για να καταφζρει να αντιδράςει ςτθν τρομοκρατία
που ξεδιπλϊκθκε ςε κάκε ςχολείο με όπλο τθν αποβολι από τουσ διευκυντζσ και ζνα
μζροσ των κακθγθτϊν. Θ ςυγκρότθςθ τθσ ςυνδικαλιςτικισ οργάνωςθσ δεν ςτθρίχκθκε ςτθ
μελετθμζνθ, προγραμματιςμζνθ πολιτικι δουλειά ςτο ςχολείο, που κα γονιμοποιοφςε το
ζδαφοσ για ςυνδικαλιςτικι δράςθ.

Με ευκφνθ τθσ κακοδιγθςθσ τθσ, θ ΔΝΛ δεν μπόρεςε να ανταποκρικεί ς' αυτό το ςφνκετο
κακικον. Οι δυςκολίεσ ζγιναν μεγαλφτερεσ φςτερα από τθν άνοδο τθσ Ζνωςθσ Κζντρου
ςτθν κυβζρνθςθ και τθν εκπαιδευτικι μεταρρφκμιςθ, που απαιτοφςε προςαρμογι τθσ
δουλειάσ ςτο ςχολείο, με ςυγκροτθμζνο πρόγραμμα δράςθσ και ςφγχρονεσ διεκδικιςεισ.
Τελικά θ ΣΕΜΘΓΑ απαγορεφκθκε με τθν εγκφκλιο 1010 του Γ. Ραπανδρζου903.

Θ ΔΝΛ δεν μποροφςε να υποκαταςτιςει τθν αναγκαιότθτα φπαρξθσ κομμουνιςτικισ

οργάνωςθσ τθσ νεολαίασ.

Βεβαίωσ, θ απουςία μαρξιςτικισ - λενινιςτικισ οργάνωςθσ τθσ νεολαίασ για πολλά χρόνια,
πιγαηε από τθν πολιτικι του ΚΚΕ που οδιγθςε πρϊτα απ' όλα ςτθν απουςία κομματικϊν
οργανϊςεων από το 1958.

3.B.8.β. Σο φοιτθτικό - ςπουδαςτικό κίνθμα

Το φοιτθτικό κίνθμα προςπάκθςε να αναςυνταχκεί και να μαηικοποιθκεί μζςα ςτισ

ςκλθρζσ ςυνκικεσ τθσ δεκαετίασ του 1950. Ρρωτοςτατοφςαν και ςε αυτό ςτελζχθ τθσ
ΕΡΟΝ, τθσ ΕΔΝΕ και τθσ νεολαίασ ΕΔΑ. Στισ 31 Μαΐου 1956 κυκλοφόρθςε το πρϊτο φφλλο
τθσ φοιτθτικισ εφθμερίδασ «ΡΑΝΣΡΟΥΔΑΣΤΛΚΘ», που εξζφραηε τθν πολιτικι γραμμι των
κομμουνιςτικϊν και άλλων ριηοςπαςτικϊν δυνάμεων ςτο φοιτθτικό χϊρο.

Το φοιτθτικό κίνθμα μπικε δυναμικά ςτθ δεκαετία του 1960, προαςπίηοντασ ζνα
τρίπτυχο εκδθμοκρατιςμοφ για τθν παιδεία:

903
Ζ εγθχθιηνο 1010 ζην Παξάξηεκα ηνπ Γνθηκίνπ, ζει. 544.
 379

«Ρρϊτο, προβάλλεται το αίτθμα τθσ δθμιουργίασ ςυνκθκϊν, που κα εξαςφαλίηουν

τισ δυνατότθτεσ και ςτα παιδιά των φτωχότερων τάξεων να ςπουδάηουν», παρακζτοντασ
παράλλθλα το 26ο άρκρο τθσ Ραγκόςμιασ Διακιρυξθσ των Δικαιωμάτων του Ανκρϊπου, ςτο
οποίο αναφερόταν ότι «θ είςοδοσ ςτισ ςπουδζσ πρζπει να είναι ανοιχτι ςε όλουσ, με πλιρθ
ιςότθτα και ανάλογα με τθν ικανότθτα του κακενόσ».

«Δεφτερο, διεξάγεται πάλθ για τθν ελεφκερθ δθμοκρατικι λειτουργία των Σχολϊν».

«Τρίτο, προβάλλεται το αίτθμα του εκδθμοκρατιςμοφ τθσ παιδείασ...».904

Το 1962 αποτζλεςε ςτακμό ςτισ αγωνιςτικζσ εκδθλϊςεισ τθσ νεολαίασ. Ξεκινϊντασ

από τισ κινθτοποιιςεισ των φοιτθτϊν και ςπουδαςτϊν γφρω από τα ειδικότερα ηθτιματά
τουσ, επεκτάκθκε γριγορα ςε γενικότερουσ αγϊνεσ για τθν υπεράςπιςθ των
ςυνδικαλιςτικϊν, δθμοκρατικϊν δικαιωμάτων και ελευκεριϊν τθσ νεολαίασ.

Θ ΚΕ του ΚΚΕ, ςε ανακοίνωςι τθσ ςτισ 18 Απριλίου 1962 χαιρζτθςε κερμά τουσ
αγϊνεσ τθσ νεολαίασ, ςθμειϊνοντασ μεταξφ άλλων:

«Με τουσ ςθμερινοφσ τθσ αγϊνεσ, με τθν ενότθτά τθσ, θ νεολαία βρίςκεται ςτισ
πρϊτεσ γραμμζσ του παλλαϊκοφ αγϊνα, αναδείχνεται άξιοσ ςυνεχιςτισ των θρωικϊν
παραδόςεων τθσ Εκνικισ Αντίςταςθσ...»905.

Απόρροια τθσ ανάπτυξθσ των φοιτθτικϊν αγϊνων τθσ προθγοφμενθσ περιόδου

υπιρξε θ ςφγκλθςθ του Δϋ Ρανςπουδαςτικοφ Συνεδρίου τον Απρίλιο του 1963. Στα τρία
Ρανςπουδαςτικά Συνζδρια που είχαν προθγθκεί (το Αϋ το Νοζμβριο του 1957, το Βϋ τον
Απρίλιο του 1959 και το Γϋ το Δεκζμβριο του 1960) θ υπόκεςθ του φοιτθτικοφ
ςυνδικαλιςμοφ είχε ελάχιςτα προωκθκεί. «Τα δφο πρϊτα Συνζδρια θ κυβζρνθςθ τα
υπονόμευςε ςυςτθματικά, ενϊ το τρίτο το μετζτρεψε ςε παραςυναγωγι τθσ φαςιςτικισ
ΕΚΟΦ»906.

Στο Δ’ Ρανςπουδαςτικό Συνζδριο ςυηθτικθκαν και κζματα ςφνδεςθσ και

ςυντονιςμοφ με το διεκνζσ φοιτθτικό κίνθμα. Εκτόσ από τον αντιπρόςωπο τθσ Διεκνοφσ
Ζνωςθσ Φοιτθτϊν (IUS) και τθ Γραμματεία Φοιτθτικϊν Οργανϊςεων τθσ Δφςθσ (COSEC),
ςυμμετείχαν και αντιπρόςωποι φοιτθτικϊν οργανϊςεων πολλϊν χωρϊν, όπωσ τθσ ΕΣΣΔ,
τθσ Γαλλίασ, τθσ Δυτικισ Γερμανίασ, τθσ Κφπρου, τθσ Τςεχοςλοβακίασ, τθσ ΢ουμανίασ, τθσ
Ρολωνίασ, τθσ Ουγγαρίασ κ.α.

Το Συνζδριο ζλθξε με τθν καταδίκθ τθσ δολοφονίασ του Γρθγόρθ Λαμπράκθ και με
τθν υπόςχεςθ διατιρθςθσ του αγωνιςτικοφ φρονιματοσ και τθσ ενότθτασ ςτισ γραμμζσ του
φοιτθτικοφ κινιματοσ. Στισ 11-19 Μαΐου του επόμενου ζτουσ διεξιχκθ το Α’ Συνζδριο τθσ
Εκνικισ Φοιτθτικισ Ζνωςθσ Ελλάδοσ (ΕΨΕΕ)907.

Θ ΕΨΕΕ ςυηιτθςε και χάραξε πρόγραμμα δράςθσ και πάλθσ τθσ φοιτθτικισ
νεολαίασ τθσ Ελλάδασ, ενϊ αποφάςιςε και τθν ζνταξι τθσ ςτισ δφο μεγάλεσ φοιτθτικζσ
οργανϊςεισ (COSEC και IUS). Ενζκρινε τζλοσ χαιρετιςτιρια ψθφίςματα προσ τουσ φοιτθτζσ
τθσ Λςπανίασ και τθσ Ρορτογαλίασ που πάλευαν ενάντια ςτον φαςιςμό, ςτουσ φοιτθτζσ
διαφόρων χωρϊν που βρίςκονταν κάτω από απολυταρχικό ι αποικιοκρατικό κακεςτϊσ,

904
«Νένο Κφζκνο», ηεχρνο 10, 1962, Αζαλαζηάδε Γηψξγε: «Σα λέα εθπαηδεπηηθά
λνκνζρέδηα», ζει. 50.
905
«Σν ΚΚΔ Δπίζεκα Κείκελα» ηφκνο 9νο, ζει.159.
906
«Νένο Κφζκνο», ηεπρ. 10, 1961, Γηαλλφπνπινπ Γ. : «Ζ δνπιεηά καο ζηε λενιαία»,
ζει. 125.
907
Πξψηνο πξφεδξνο ηεο ΔΦΔΔ ήηαλ ν Γηάλλεο Σδαλεηάθνο.
 380

όπωσ και ςτθν Εκνικι Ψοιτθτικι Ζνωςθ των ΘΡΑ για τον αγϊνα τθσ κατά των φυλετικϊν
διακρίςεων908.

Αναμφιςβιτθτα το φοιτθτικό κίνθμα αποτζλεςε δυναμικό παράγοντα πάλθσ τθν

περίοδο αυτι, ςυνζβαλε ςτο άνοιγμα μετϊπων για δθμοκρατικά δικαιϊματα και ςτο
ηιτθμα τθσ κρατικισ ενίςχυςθσ τθσ παιδείασ. Συνζβαλε ςτθν ηφμωςθ του αιτιματοσ
«παιδεία για το λαό».

Ο δυναμιςμόσ του φοιτθτικοφ κινιματοσ αρχίηει να μειϊνεται και τελικά να

υποχωρεί αιςκθτά μετά τθν άνοδο τθσ «Ζνωςθσ Κζντρου», γεγονόσ που επζφερε αρνθτικι
αλλαγι ςτο ςυςχετιςμό των δυνάμεων μζςα ςτο φοιτθτικό κίνθμα. Οι φοιτθτικζσ δυνάμεισ
που κακοδθγοφςε θ ΕΔΑ και θ ΔΝΛ ζχαςαν μεγάλο μζροσ των κζςεϊν τουσ ςτο φοιτθτικό
κίνθμα, υπζρ τθσ οργάνωςθσ τθσ νεολαίασ του «Κζντρου», που πλειοψιφθςε ςχεδόν
παντοφ.

Στθ φάςθ εκείνθ θ ΕΨΕΕ μετατράπθκε ςε ςτιριγμα τθσ Ζνωςθσ Κζντρου απζναντι
ςτισ αντιδράςεισ που ςυναντοφςε θ εκπαιδευτικι μεταρρφκμιςθ από το αντιδραςτικό
κατεςτθμζνο. Το φοιτθτικό κίνθμα δεν μπόρεςε να γίνει παράγοντασ πίεςθσ και
διεκδίκθςθσ ουςιαςτικϊν αλλαγϊν ςτο ςφςτθμα τθσ παιδείασ και ειδικότερα ςτο
περιεχόμενο των ςπουδϊν.

Μετά τθν παραίτθςθ τθσ κυβζρνθςθσ του «Κζντρου», τον Λοφλιο του 1965, θ ΕΨΕΕ
οριοκζτθςε τθν πάλθ τθσ ςτθν υπεράςπιςθ τθσ δθμοκρατίασ και κατά τθσ λεγόμενθσ
αποςταςίασ, ςτθν ενεργθτικι ςυμμετοχι τθσ ςτα ςυλλαλθτιρια, ςε μια δράςθ κυρίωσ ζξω
από τα πανεπιςτιμια, ςε δράςθ όχι ριηωμζνθ ςτο βακμό που χρειαηόταν ςτον φοιτθτικό
πλθκυςμό.

Τθν ίδια περίοδο ανζκυψαν και οι πρϊτεσ ςυντεχνιακζσ αντιπαρακζςεισ ςτο

φοιτθτικό και ςπουδαςτικό κίνθμα, με αφετθρία τισ αλλαγζσ που επζφεραν ςτο ςφςτθμα
επαγγελματικισ εκπαίδευςθσ θ «Ζνωςθ Κζντρου» και οι κατοπινζσ κυβερνιςεισ. Οι
κινθτοποιιςεισ των υπομθχανικϊν για τθν αναγνϊριςθ των πτυχίων τουσ ωσ ιςότιμων με
του Ρολυτεχνείου ιταν θ αρχι φαινομζνων που ζγιναν πιο ζντονα ςε επόμενθ χρονικι
περίοδο.

Θ πορεία του φοιτθτικοφ και ςπουδαςτικοφ κινιματοσ ανζδειξε ζνα κρίςιμο

ηιτθμα: Το πϊσ ςυνδυαηόταν θ πάλθ για δθμοκρατικά δικαιϊματα και ελευκερίεσ με τα
ςυνολικά κοινωνικά και πολιτικά προβλιματα. Στισ δοςμζνεσ ςυνκικεσ δεν επιτεφχκθκε ο
ςυνδυαςμόσ αυτόσ. Μια αντικειμενικι εξιγθςθ αποτελεί το γεγονόσ ότι κάκε βιμα που
πραγματοποιοφςε ο φοιτθτικόσ αγϊνασ για τα εκπαιδευτικά προβλιματα, ςυναντοφςε τισ
απαγορεφςεισ διαδθλϊςεων, τθν τρομοκρατία και τον αυταρχιςμό. Αντικειμενικά λοιπόν
ζπαιρνε ζνα ςχετικό προβάδιςμα το ηιτθμα τθσ δθμοκρατίασ, ωςτόςο υπιρχε θ ανάγκθ για
εναρμονιςμό των κατευκφνςεων και των αιτθμάτων, κακϊσ από αυτόν κακοριηόταν θ
κατεφκυνςθ και θ μαηικότθτα του κινιματοσ, που ακολουκοφςε φκίνουςα πορεία, όπωσ
αναφζρκθκε.

3.Β.9. ΑΛΛΕ΢ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕ΢ ΟΡΓΑΝΩ΢ΕΙ΢ ΚΑΙ ΚΙΝΘΜΑΣΑ

3.B.9.α. Σο Αϋ ΢υνζδριο τθσ ΕΕΔΤΕ - Οι Μαρακϊνιεσ Πορείεσ Ειρινθσ

908
«Νένο Κφζκνο», ηεχρνο 6, Ηνχλεο 1964, ζει.118
 381

Μπαίνοντασ ςτθ 10ετία του 1960 το κίνθμα ειρινθσ είχε απλωκεί και καλφτερα
οργανωκεί. Τότε δθμιουργικθκαν και δραςτθριοποιικθκαν δίπλα ςτθν ΕΕΔΥΕ θ Εργατικι
Κίνθςθ για τον Αφοπλιςμό και τθν Ειρινθ, θ Κίνθςθ Νζων για τον Ρυρθνικό Αφοπλιςμό
«Μπζρτραντ ΢άςςελ», θ Επιτροπι για τθ Διαβαλκανικι Συνεννόθςθ κ.α.

Στισ 24 Λουνίου του 1962 πραγματοποιικθκε ςτο κζατρο «ΡΟ΢ΕΛΑ» το «Α’ Εκνικό
Συνζδριο τθσ ΕΕΔΥΕ για τθν ειρινθ και τον αφοπλιςμό»909.

Θ 21θ Απριλίου 1963 ορίςτθκε ωσ θμζρα πραγματοποίθςθσ τθσ πρϊτθσ

Μαρακϊνιασ πορείασ ειρινθσ, με διοργανωτι επιτροπι που αποτελοφνταν από τθν
Ελλθνικι Επιτροπι για τθ Διεκνι Φφεςθ και Ειρινθ (ΕΕΔΥΕ), από το «Σφνδεςμο Μπζρτραντ
΢άςςελ» και άλλουσ φορείσ. Αφετθρία τθσ πορείασ ειρινθσ ιταν ο τφμβοσ του Μαρακϊνα
και κατάλθξι τθσ θ Ρνφκα.

Θ πρϊτθ Μαρακϊνια πορεία απαγορεφτθκε από τθν κυβζρνθςθ τθσ Ε΢Ε και τελικά
δεν πραγματοποιικθκε, αφοφ με αςτυνομικζσ διαταγζσ αναγορεφτθκαν ωσ παράνομεσ οι
ςυγκεντρϊςεισ ςε ανοιχτό χϊρο. Λςχυρότατεσ αςτυνομικζσ δυνάμεισ είχαν ηϊςει ολόκλθρθ
τθν περιοχι από τον Τφμβο μζχρι το Γθροκομείο. Ρεριςςότεροι από 3.000 οπλιςμζνοι
χωροφφλακεσ είχαν αναλάβει τον αποκλειςμό τθσ περιοχισ του Μαρακϊνα, ενϊ βριςκόταν
ςε ετοιμότθτα και ο ςτρατόσ. Ζγιναν 200 ςυλλιψεισ και 300 άτομα τραυματίςτθκαν.

Τελικά τθν πορεία πραγματοποίθςαν μζχρι το μνθμείο πεςόντων αγωνιςτϊν ςτθν

Ραλλινθ, μόνο ο Γρθγόρθσ Λαμπράκθσ, που ςυνελιφκθ εκεί, κακϊσ και οι Ανδρζασ
Μαμμωνάσ, Μπάμπθσ Ραπαδόπουλοσ, Ραντελισ Γοφτθσ, Γιοφλια Λιναρδάτου και δφο
ακόμα ςυνοδοιπόροι.

Το 1964 ο πόλεμοσ του αμερικανικοφ ιμπεριαλιςμοφ κατά του Βιετνάμ αποτζλεςε

τθν αιχμι του δόρατοσ τθσ αντιιμπεριαλιςτικισ δράςθσ του φιλειρθνικοφ κινιματοσ και του
κινιματοσ τθσ νεολαίασ. Με αφετθρία τθ μεγάλθ ςυγκζντρωςθ τθσ Δθμοκρατικισ Νεολαίασ
Λαμπράκθ ςτθν Ακινα, ςτισ 15 Μαρτίου, διοργανϊκθκαν κινθτοποιιςεισ ςυμπαράςταςθσ
ςτον Βιετναμζηικο λαό και καταδίκθσ τθσ επιδρομισ των ΘΡΑ, όπωσ για παράδειγμα θ
ςυγκζντρωςθ των επιςτθμόνων, ςτο κζατρο «Ακάδθμοσ» (22 Μαρτίου), με πρωτοβουλία
του Συνδζςμου Ελλινων Δθμοκρατικϊν Νομικϊν και τθσ Επιτροπισ Ειρινθσ Επιςτθμόνων, θ
ςυγκζντρωςθ τθσ ΕΨΕΕ ςτθν Ακινα (2 Απριλίου), όπου οι αςτυνομικζσ δυνάμεισ
παραβίαςαν το πανεπιςτθμιακό άςυλο και επιτζκθκαν εναντίον των φοιτθτϊν.

Οι Μαρακϊνιεσ πορείεσ κακιερϊκθκαν ωσ οι κορυφαίεσ εκδθλϊςεισ του

προδικτατορικοφ κινιματοσ ειρινθσ.

Οι επόμενεσ τρεισ πορείεσ ειρινθσ (1964, 1965, 1966) πραγματοποιικθκαν με

μεγάλθ ςυμμετοχι κόςμου από όλθ τθν Ελλάδα, δίχωσ να παρεμβλθκοφν ιδιαίτερα
εμπόδια από πλευράσ κυβερνιςεων και κρατικϊν μθχανιςμϊν. Τα ςυνκιματα για «ειρινθ
και αφοπλιςμό» ςυνοδεφονταν από τραγοφδια και όμορφεσ επινοιςεισ (άρματα κ.α.).

Θ 5θ Μαρακϊνια πορεία ειρινθσ είχε προγραμματιςτεί για τισ 16 Απριλίου του

1967, αλλά απαγορεφτθκε από τθν κυβζρνθςθ Κανελλοποφλου. Υπζρ τθσ ματαίωςθσ τθσ
πορείασ τάχκθκε θ πλειοψθφία των μελϊν τθσ οργανωτικισ επιτροπισ (Μιχάλθσ Κφρκοσ,
Ορζςτθσ Ωατηθβαςιλείου, Νίκοσ Σολωμόσ, Γιοφλια Λιναρδάτου κ.α.). Το ίδιο και ο πρόεδροσ

909
Σν ΢πλέδξην επαλεμέιεμε Πξφεδξν ηεο ΔΔΓΤΔ ηνλ Αλδξέα Εάθθα θαη αληηπξφεδξν
ηνλ Γξεγφξε Λακπξάθε, βνπιεπηή Πεηξαηά ζπλεξγαδφκελν κε ηελ ΔΓΑ.
 382

τθσ οργανωτικισ επιτροπισ Κομνθνόσ Ρυρομάγλου. Θ ΕΕ τθσ ΕΔΑ, παρά τθν αρχικι τθσ
επιμονι να πραγματοποιθκεί θ πορεία, κατζλθξε τελικά ςτθν απόφαςθ ματαίωςισ τθσ.

Ρρυτάνευςαν γι’ αυτό οι φόβοι ότι ςτθ διάρκεια τθσ πορείασ κα γίνονταν
προβοκάτςιεσ ενόπλων, γεγονόσ που κα ζδινε αφορμι ςτουσ πραξικοπθματίεσ να κθρφξουν
δικτατορία.

Και οι τρεισ πορείεσ ειρινθσ ζδειχναν ότι θ αγωνιςτικι παρουςία των μαηϊν
μποροφςε να επιτευχκεί και με πιο πολιτικοποιθμζνουσ ςτόχουσ, που κα ιταν δυνατό να
ςυμβάλουν ςε διεργαςίεσ αλλαγισ του ςυςχετιςμοφ δυνάμεων προσ όφελοσ του εργατικοφ
και λαϊκοφ κινιματοσ. Ϋςτόςο, αντί οι αποφάςεισ εκείνων των καιρϊν να οργανϊνουν και
να προετοιμάηουν ιδεολογικοπολιτικά το λαό, για να μπορεί ζτςι να αποκροφςει και τα
αντιλαϊκά ςχζδια, τον οδθγοφςαν ςτθν απραξία.

Στισ 21 Απριλίου 1967 εκατοντάδεσ μζλθ και ςτελζχθ του κινιματοσ ειρινθσ
ςυνελιφκθςαν και κλείςτθκαν ςε φυλακζσ και ςε ςτρατόπεδα. Θ ΕΕΔΥΕ διαλφκθκε από τθ
δικτατορία. Μετά τθ διάλυςι τθσ, ςυνζχιςε τθ δράςθ τθσ ςτο εξωτερικό.

3.B.9.β. Σο κίνθμα για τα δικαιϊματα των γυναικϊν

Ζνα από τα βαςικά χαρακτθριςτικά τθσ περιόδου, όςον αφορά ςτον γυναικείο
πλθκυςμό, ιταν θ αφξθςθ τθσ ςυμμετοχισ των γυναικϊν ςτθν παραγωγικι διαδικαςία και
κυρίωσ θ αφξθςθ τθσ γυναικείασ μιςκωτισ εργαςίασ.

Το ποςοςτό τθσ γυναικείασ μιςκωτισ εργαςίασ αποτελοφςε το 1950 το 22,59%

ςυνολικά των μιςκωτϊν και το 46,28% του γυναικείου οικονομικά ενεργοφ πλθκυςμοφ.910

Το 1961 το γυναικείο εργατικό δυναμικό αυξικθκε κατά 43,49%, ενϊ των μιςκωτϊν
γυναικϊν κατά 25,64%, που ο κφριοσ όγκοσ ςυγκεντρϊκθκε ςτθ βιομθχανία.911

Με βάςθ τα ςτοιχεία τθσ απογραφισ του 1961 οι γυναίκεσ αποτελοφςαν: Το 25,09%

των μιςκωτϊν (306.084). Το 12,5% των αυτοαπαςχολοφμενων (144.968). Το 65,07% των
ςυμβοθκοφντων μελϊν (677.960). Το 44,28% των ανζργων (95.297).

Θ γυναικεία εργατικι δφναμθ αποτελοφςε το μεγαλφτερο αντικείμενο

εκμετάλλευςθσ. Για παράδειγμα, ςτα καπνομάγαηα τθσ Καβάλασ, το 1952, από τουσ 12000
εργαηόμενουσ οι 10000 ιταν γυναίκεσ. Από τθ διαφορά του μεροκάματου, που ιταν 11
δραχμζσ λιγότερο ςε ςφγκριςθ με του άντρα καπνεργάτθ, οι βιομιχανοι κζρδιηαν 110.000
δραχμζσ επιπλζον τθν θμζρα. Από το 1951 ωσ το 1960 θ ανιςότθτα ςτθν αμοιβι αυξικθκε
από το 18,1% ςτο 23,1%912, ενϊ το 1963 θ διαφορά ςτα κατϊτερα μεροκάματα ζφταςε ςτο
24% και των ειδικευμζνων ςτο 40%913. Τεράςτια κζρδθ ςτουσ εργοδότεσ απζφερε και θ
αυξθμζνθ εντατικοποίθςθ τθσ εργαςίασ.

910
΋πσο πξνθχπηεη απφ ηα ζηνηρεία ηεο Δ΢ΤΔ, απνγξαθή πιεζπζκνχ 1951.
911
«Νένο Κφζκνο», η. 3, Μάξηεο 1967, ΢η. Μπακπαλάζε, «Αξηζκεηηθή δύλακε θαη
ζύλζεζε ηεο εξγαηηθήο ηάμεο ζηελ Διιάδα, 1850-1965», ζει. 67.
912
«Νένο Κφζκνο», Απξίιεο 1959, η. 4, Α.Μ.Φ. «Μεξηθά απφ ηα πξνβιήκαηα ησλ
εξγαηνυπαιιήισλ γπλαηθψλ», ζει. 65-77.
913
«Νένο Κφζκνο», Μάξηεο 1963, η. 3, Ε. Ληλαξδάηνπ «Ζ ζπκκεηνρή ησλ γπλαηθψλ
ζηνπο ιατθνχο αγψλεο», ζει. 49.
 383

Το μορφωτικό επίπεδο των γυναικϊν ιταν πολφ χαμθλό. Το 1961 το 79,43% των
αναλφάβθτων ιταν γυναίκεσ. Οι διακρίςεισ ζνταξθσ ςε διάφορα επαγγζλματα λόγω φφλου
διατθροφνταν ςε μια ςειρά Τράπεηεσ και οργανιςμοφσ914.

Θ υποτυπϊδθσ υποδομι ςτθν πρόνοια και ςτθν υγεία δυςκόλευε τουσ όρουσ
αναπαραγωγισ τθσ εργατικισ δφναμθσ, εμπόδιηε τθν είςοδο γυναικϊν ςτθν παραγωγι. Ζνα
μεγάλο μζροσ τουσ παρζμεναν αναςφάλιςτεσ, π.χ. υπθρζτριεσ, αποκλειςτικζσ νοςοκόμεσ,
μοδίςτρεσ κλπ. ι απολφονταν ςτθν θλικία περίπου των 45 χρόνων915. Το 1965 υπιρχαν 198
κρατικοί βρεφικοί-παιδικοί ςτακμοί. Το 1962 μόνο ςτο 37% των τοκετϊν παραςτάκθκε
γιατρόσ. Θ κνθςιμότθτα των μωρϊν μζχρι ενόσ ζτουσ ζφτανε ςτο 40%916.

Θ δεκαετία του 1950 βρικε το ριηοςπαςτικό γυναικείο κίνθμα διαλυμζνο.

Λειτουργοφςαν οι οργανϊςεισ υποςτθρίγματα του ςυςτιματοσ, όπωσ θ «Βαςιλικι
Ρρόνοια», υπό τθν αιγίδα τθσ Ψρειδερίκθσ, το «Λφκειο Ελλθνίδων», το «Εκνικό Συμβοφλιο
Ελλθνίδων», κακϊσ και διάφορα παραδοςιακά φιλανκρωπικά γυναικεία ςωματεία, όπου
δραςτθριοποιοφνταν αςτζσ.

Το αςτικό κράτοσ, κάτω και από τθν πίεςθ των κατακτιςεων που είχαν οι γυναίκεσ
ςτισ ςοςιαλιςτικζσ χϊρεσ, αλλά και ςτθν Ελλάδα κατά τθ διάρκεια των δφο ζνοπλων
αγϊνων, προχϊρθςε ςταδιακά ςτθν ανάλθψθ ενόσ μζρουσ τθσ αναπαραγωγισ τθσ
εργατικισ δφναμθσ μζςω μιασ περιοριςμζνθσ κρατικισ παρζμβαςθσ και ςτθ κζςπιςθ
οριςμζνων αςτικϊν δικαιωμάτων για τισ γυναίκεσ, ειδικά ςε τομείσ όπου θ ςυνζχιςθ τθσ μθ
παροχισ τουσ ςυνιςτοφςε αναχρονιςμό.

Ρρϊτθ φορά ψιφιςαν οι γυναίκεσ ςτισ δθμοτικζσ και κοινοτικζσ εκλογζσ τθσ 15
Απριλίου 1951) για. Το 1953 εκδόκθκε το Ν.Δ. 2620/53 «περί κυρϊςεωσ τθσ Διεκνοφσ
Συμβάςεωσ Νζασ Υόρκθσ του ΟΘΕ» που αφοροφςε ςτα «πολιτικά δικαιϊματα των γυναικϊν
και τθν ειςδοχι τουσ ςτισ δθμόςιεσ υπθρεςίεσ». Το 1954 εκδόκθκαν το Ν. Δ. 3075/54 «περί
εκλογισ γυναικϊν ωσ ενόρκων» και το Ν.Δ. 3082/54 «περί διοριςμοφ γυναικϊν ωσ
ςυμβολαιογράφων».

Ταυτόχρονα, οι κυβερνιςεισ πιραν μζτρα αναςφνταξθσ του αςτικοφ γυναικείου

κινιματοσ και ενίςχυςθσ των αςτικϊν προτφπων για το ρόλο των δυο φφλων.

Ο «Ελλθνικόσ Συναγερμόσ» (Ραπάγοσ) ςυγκρότθςε κεντρικι γυναικεία επιτροπι του

κόμματόσ του, με ςτόχο τθν ίδρυςθ γυναικείων οργανϊςεων ςε πανελλαδικι κλίμακα.
Ραράλλθλα θ ΓΣΕΕ οργάνωςε Συνζδριο εργαηομζνων γυναικϊν, ςτισ 10 Μαρτίου του 1953,
επιχειρϊντασ να δθμιουργιςει αντίςτοιχουσ ςυλλόγουσ917.

Το 1955 δθμιουργικθκε ο «Σφνδεςμοσ Επαγγελματιϊν και Επιχειρθματιϊν

Γυναικϊν» με ςκοπό να προάγει «τθν επαγγελματικιν ι επιςτθμονικιν κατάρτιςιν των

914
«Νζοσ Κόςμοσ», Μάρτθσ 1963, τ. 3, Η. Λιναρδάτου : «Θ ςυμμετοχι των γυναικϊν
ςτουσ λαϊκοφσ αγϊνεσ».
915
«Νζοσ Κόςμοσ», Απρίλθσ 1959, τ. 4, Α.Μ.Ψ. «Μερικά από τα προβλιματα των
εργατοχπαλλιλων γυναικϊν», ςελ. 65
916
«Νζοσ Κόςμοσ», Δεκζμβρθσ 1965, τ. 12, Ηωισ Κωνςταντίνου: «Το ΚΚΕ και το
δθμοκρατικό κίνθμα των γυναικϊν», ςελ. 25.
917
«Νζοσ Κόςμοσ», Ψλεβάρθσ 1953, τ. 2., ΢. Κουκοφλου : «Για να φτάςουμε ςτθν
πλατιά πατριωτικι γυναικεία οργάνωςθ», ςελ. 19.
 384

μελϊν του… ϊςτε να καταςτι δυνατόν να προωκοφνται αφται μζχρι των ανωτάτων
κζςεων του κλάδου…»918.

Λςτορικά θ ιςοτιμία τθσ γυναίκασ κεςμοκετικθκε ςτθν Ελλάδα ςτισ 24 Μαΐου του
1944, ςτθν 1θ Σφνοδο του Εκνικοφ Συμβουλίου τθσ «Ρολιτικισ Επιτροπισ Εκνικισ
Απελευκζρωςθσ» (ΡΕΕΑ), τθσ γνωςτισ κυβζρνθςθσ του βουνοφ ςτθν Κατοχι. Με βάςθ το 5ο
άρκρο του Ϊθφίςματοσ (Α/27 Μαΐου του 1944) οι γυναίκεσ αποκτοφςαν το δικαίωμα του
εκλζγειν και εκλζγεςκαι και πολλζσ αναδείχκθκαν αντιπρόςωποι ςτο Εκνικό Συμβοφλιο. Με
τθν Ρράξθ 55 του «Κϊδικα Αυτοδιοίκθςθσ» εκλζχτθκαν ςτα όργανα τθσ Λαϊκισ
Αυτοδιοίκθςθσ, ενϊ με βάςθ τον Κϊδικα για τθ Λαϊκι Δικαιοςφνθ ςυμπεριλαμβάνονταν ςτθ
ςφνκεςθ των δικαςτθρίων. Επίςθσ προνοοφνταν μζτρα που κατοχφρωναν το δικαίωμα τθσ
γυναίκασ ςτθν εργαςία, τθν ίςθ αμοιβι για ίςθ δουλειά και τθν προςταςία τθσ μθτρότθτασ.

Το 1951 υπογράφτθκε θ Διεκνισ Σφμβαςθ Εργαςίασ 100/1951 τθσ Διεκνοφσ

Οργάνωςθσ Εργαςίασ για «Μςθ αμοιβι για Μςθ εργαςία». Θ Ελλάδα αν και προςυπζγραψε
τθν ΔΣΕ, τθν κακιζρωςε ςτισ 9 Λουνίου του 1975, ενϊ θ ιςχφσ τθσ άρχιςε από τισ 6 Λουνίου
του 1979, όταν επικυρϊκθκε από τθ Βουλι θ ΔΣΕ 100/1951. Το 1955 με το νόμο 3192 οι
γυναίκεσ μποροφςαν να γίνονται πλζον δεκτζσ ςε όλεσ τισ δθμόςιεσ υπθρεςίεσ και να
αναλαμβάνουν αξιϊματα. Ο νόμοσ ςτθν πράξθ άρχιςε να υλοποιείται ουςιαςτικά μια
10ετία αργότερα.

Το Οικογενειακό Δίκαιο, το οποίο ρφκμιηαν οι διατάξεισ του Αςτικοφ Κϊδικα που

είχε προετοιμαςτεί επί δικτατορίασ Μεταξά και τζκθκε ςε ιςχφ το 1946, διατιρθςε τθν
ευκφνθ του άντρα για τθ γυναίκα και τθν οικογζνεια919.

Το 1952 με το νόμο 2159 οι γυναίκεσ απζκτθςαν εκλογικά δικαιϊματα, ψθφίηοντασ

ςε βουλευτικζσ εκλογζσ για πρϊτθ φορά το 1953. Το αίτθμα αυτό είχε κζςει μετά τθν
απελευκζρωςθ θ Ρανελλαδικι Ομοςπονδία Γυναικϊν (ΡΟΓ) ςτο Α’ Ρανελλινιο Συνζδριό
τθσ (26-29 Μάθ 1946), και το οποίο είχε απορριφκεί τόςο από τθν κυβζρνθςθ, όςο και από
ζνα τμιμα του γυναικείου κινιματοσ, όπωσ ο «Σφνδεςμοσ Ελλθνίδων Επιςτθμόνων» (1946
ςε γενικι ςυνζλευςθ) για «λόγουσ υψίςτου εκνικοφ ςυμφζροντοσ»920.

Το 1952 δθμοςιεφτθκε Απόφαςθ του Ρ.Γ. τθσ ΚΕ του ΚΚΕ «Για τθν κομματικι
δουλειά ςτισ γυναίκεσ».

Σε αυτιν διαπιςτωνόταν ότι «παρά το αδιάκοπο δυνάμωμα τθσ επιρροισ μασ μζςα
ςτισ γυναίκεσ, θ κομματικι μασ δουλειά και θ οργανωμζνθ μαηικι προςπάκειά μασ μζςα
ςτισ γυναίκεσ ςιμερα παρουςιάηει ςοβαρι κακυςτζρθςθ ςε ςχζςθ με τισ ανάγκεσ και τισ
δυνατότθτεσ του λαϊκοφ κινιματοσ…»921.

Για τθν άμεςθ αντιμετϊπιςθ αυτισ τθσ κατάςταςθσ, το ΡΓ ζκετε τα εξισ κακικοντα:

918
Εγκυκλοπαίδεια «Ελλάδα, Λςτορία και Ρολιτιςμόσ», τ. 7οσ. Το Γυναικείο Κίνθμα,
εκδόςεισ Μαλλιάρθσ – Ραιδεία, ςελ. 335.
919
Εγκυκλοπαίδεια «Ελλάδα, Λςτορία και Ρολιτιςμόσ», τ. 7οσ. Το Γυναικείο Κίνθμα,
εκδόςεισ Μαλλιάρθσ – Ραιδεία, ςελ. 331.
920
Εγκυκλοπαίδεια «Ελλάδα, Λςτορία και Ρολιτιςμόσ», τ. 7οσ, «Θ Λςότθτα ςτουσ
κεςμοφσ τθσ πολιτείασ», εκδόςεισ Μαλλιάρθσ – Ραιδεία, ςελ. 331
921
«Το ΚΚΕ, Επίςθμα κείμενα», τ. 7οσ, ό.π., Απόφαςθ του ΡΓ το 27/01/1952 για τθν
κομματικι δουλειά ςτισ γυναίκεσ, ςελ, 219-220.
 385

- Να ενωκοφν και να δράςουν οι γυναίκεσ μαηί με όλεσ τισ λαϊκζσ δυνάμεισ ςτο
ενιαίο μζτωπο πάλθσ.

- Τθ δθμιουργία Ρατριωτικισ Γυναικείασ Οργάνωςθσ.922

Ρροβαλλόταν θ ανάγκθ εξειδίκευςθσ τθσ γυναικείασ δουλειάσ ςε όλο το κίνθμα, θ

λιψθ μζτρων για τθ ςυμμετοχι των γυναικϊν ςε αυτό και τθν πάλθ για τα λαϊκά
προβλιματα:

- Δουλειά ςτουσ μαηικοφσ ςυλλόγουσ και οργανϊςεισ.923

- Ράλθ για τθν προςταςία του παιδιοφ, ειδικι δουλειά ςτισ νζεσ924.

- Δουλειά ςτο ςτρατό… ςτα ςτρατευμζνα παιδιά… κινθτοποίθςθ τθσ οικογζνειασ

του φαντάρου, το γυριςμό από τθν Κορζα των φαντάρων.925

Στον τομζα τθσ κομματικισ οικοδόμθςθσ κακορίηονταν τα κακικοντα:926

- τθσ ανάδειξθσ γυναικείων ςτελεχϊν.

- τθσ χρθςιμοποίθςθσ γυναικϊν ςε όλουσ τουσ τομείσ τθσ κομματικισ και μαηικισ
δουλειάσ.

- τθσ υλοποίθςθσ τθσ κομματικισ γραμμισ και από τισ ξεκομμζνεσ κομμουνίςτριεσ
και λαϊκζσ αγωνίςτριεσ.

Το 1953 ςτο «Σχζδιο Ρρογράμματοσ του Κόμματοσ» υπογραμμιηόταν ότι ςτθ «Νζα
Λαϊκι Δθμοκρατία»: «Θ γυναίκα ς’ όλα είναι ίςθ με τον άνδρα, ζχει τα ίδια δικαιϊματα μ’
αυτόν και πρζπει να πάρει τθ κζςθ που τθσ ανικει ςτθν κοινωνικι ηωι με τθ ςυμβολι τθσ ς’
όλουσ τουσ τομείσ τθσ κοινωνικισ, πολιτικισ, οικονομικισ και πνευματικισ ηωισ τθσ λαϊκισ
δθμοκρατίασ, ςτθν παραγωγι, ςτον κρατικό μθχανιςμό, ςτα ςυνδικάτα, ςτισ επιςτιμεσ και
ςτισ καλζσ τζχνεσ, ςτθν εκπαίδευςθ, ςτθν καταπολζμθςθ τθσ αγραμματοςφνθσ, ςτθν
προςταςία, αγωγι και ανάπτυξθ του παιδιοφ, ς’ όλεσ τισ εκδθλϊςεισ τθσ ηωισ και πάλθσ
του λαοφ».

Στο Ρρόγραμμα τθσ «Εκνικισ Δθμοκρατικισ Αλλαγισ» (1957) κακορίςτθκαν ωσ

ςτόχοι πάλθσ: «Μςο μεροκάματο για ίςθ δουλειά …Κοινωνικι Αςφάλιςθ που κα
περιλαμβάνει προςταςία τθσ μθτρότθτασ και του παιδιοφ, ιατρικι, φαρμακευτικι,
νοςοκομειακι, ςανατοριακι περίκαλψθ, αςφάλιςθ από τθν ανεργία και τα γθρατειά.
Απαγόρευςθ εργαςίασ εργατριϊν κάτω από 16 χρονϊν. Απαγόρευςθ νυκτερινισ εργαςίασ
των γυναικϊν. Εφαρμογι του νόμου για τθν υποχρεωτικι και δωρεάν ςτοιχειϊδθ
εκπαίδευςθ. Φτθνά δίδακτρα και λιψθ μζτρων για να γίνει θ μζςθ και ανϊτερθ παιδεία

922
«Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα θείκελα», η. 7νο, φ.π., Απφθαζε ηνπ ΠΓ ην 27/01/1952 γηα ηελ
θνκκαηηθή δνπιεηά ζηηο γπλαίθεο, ζει. 223
923
«Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα θείκελα», η. 7νο, φ.π., Απφθαζε ηνπ ΠΓ ην 27/01/1952 γηα ηελ
θνκκαηηθή δνπιεηά ζηηο γπλαίθεο, ζει.224-225.
924
«Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα θείκελα», η. 7νο, φ.π., Απφθαζε ηνπ ΠΓ ην 27/01/1952 γηα ηελ
θνκκαηηθή δνπιεηά ζηηο γπλαίθεο, ζει. 225-226.
925
«Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα θείκελα», η. 7νο, φ.π., Απφθαζε ηνπ ΠΓ ην 27/01/1952 γηα ηελ
θνκκαηηθή δνπιεηά ζηηο γπλαίθεο, ζει. 226-227.
926
«Σν ΚΚΔ, Δπίζεκα θείκελα», η. 7νο, φ.π., Απφθαζε ηνπ ΠΓ ην 27/01/1952 γηα ηελ
θνκκαηηθή δνπιεηά ζηηο γπλαίθεο, ζει. 227-231.
 386

προςιτι ςτο λαό. Κατάργθςθ κάκε είδουσ κοινωνικισ και νομικισ ανιςότθτασ των
γυναικϊν»927.

Στθν Α’ Ρανελλαδικι Συνδιάςκεψθ τθσ ΕΔΑ, τον Λοφλιο του 1956928, αποφαςίςτθκαν
ωσ κεντρικοί ςτόχοι τθσ ΕΔΑ ςτισ γυναίκεσ:

α) Να μπουν οι βάςεισ για τθν δθμιουργία πλατιοφ μαηικοφ γυναικείου κινιματοσ.

β) Αφξθςθ ζνταξθσ μελϊν και ανάδειξθ γυναικείων ςτελεχϊν ςτο κόμμα929.

Θ απόφαςθ εξθγοφςε ότι θ αντίλθψθ για το πλατφ γυναικείο κίνθμα ζχει ωσ

αφετθρία τθ κζςθ ότι «οι δυνάμεισ τθσ αλλαγισ βρίςκονται… εκτόσ από τθν ΕΔΑ, ςτα
κόμματα του Κζντρου, ςτθν πατριωτικι δεξιά, ακόμα και μζςα ςτθν Ε΢Ε»930.

«*...+ Οι γυναίκεσ ζχουμε ζνα ιδιαίτερο τρόπο για να ςυνεννοοφμαςτε. Να

βρίςκουμε πάντα τα ςθμεία που μασ ενϊνουν μεταξφ μασ και να παραμερίηουμε κάκε τι
που εμποδίηει τθ ςυνεννόθςι μασ» 931.

Αυτι θ κζςθ υποτιμοφςε τισ ταξικζσ διαφορζσ ανάμεςα ςτο γυναικείο πλθκυςμό.
Στο πλαίςιο αυτό απολυτοποιικθκε και ο ρόλοσ του κεςμοφ τθσ «Τοπικισ Αυτοδιοίκθςθσ»
ωσ μζςου επίλυςθσ βαςικϊν προβλθμάτων τθσ γυναίκασ ςχετικά με τθν πρόνοια και
γινόταν κριτικι ότι: «…Οι επιτεφξεισ όμωσ ιτανε ελάχιςτεσ εν ςυγκρίςει με τισ ανάγκεσ του
κινιματοσ…δεν αξιοποιικθκαν όςο ιτανε δυνατό οι δυνατότθτεσ που δίνονται από τθν
αυτοδιοίκθςθ».

Αυτό δείχνει ότι παραγνωριηόταν θ ςτρατθγικι του κεφαλαίου τθ δοςμζνθ περίοδο,

που μζςω του κράτουσ αναλάμβανε ζνα μζροσ τθσ αναπαραγωγισ τθσ εργατικισ δφναμθσ
για τθν επιτάχυνςθ των όρων αναπαραγωγισ τθσ. Για παράδειγμα, πιο εξειδικευμζνθ
εργατικι δφναμθ, υποβοικθςθ ωσ ζνα βακμό τθσ ςυμμετοχισ τθσ γυναίκασ ςτθν παραγωγι
μζςω παιδικϊν ςτακμϊν932.

927
«Το ΚΚΕ, Επίςθμα Κείμενα», τ.8οσ, 1956-1961, Ρρογραμματικι Διακιρυξθ του ΚΚΕ,
Ψεβρουάριοσ του 1957, ςελ. 205-211. Εκδόςεισ «Σφγχρονθ Εποχι», Ακινα, 1997.
928
Αρχείο ΕΔΑ: Γυναικείο Κίνθμα, Γυναικεία Βοθκθτικι Επιτροπι τθσ ΕΔΑ 1953-1967.
«Κζςεισ μασ για τισ γυναίκεσ, 12 Λουλίου του 1961».
929
Απόφαςθ Ρανελλαδικισ Διάςκεψθσ γυναικϊν ςτισ 22-24 Οκτωβρίου του 1960.
930
Θ Αϋ Ρανελλαδικι Συνδιάςκεψθ τθσ ΕΔΑ, Ρολιτικι Απόφαςθ, ςελ. 10, Λοφλιοσ,
1956, Εκδόςεισ «Νζασ Ηωισ», Λοφλιοσ, 1956.
931
Θ Αϋ Ρανελλαδικι Συνδιάςκεψθ τθσ ΕΔΑ, Ρολιτικι Απόφαςθ, Εκδόςεισ «Νζασ
Ηωισ», Λοφλιοσ, 1956. Ειςιγθςθ: Βάςω Γ. Καναςζκου, βουλευτισ τθσ ΕΔΑ: «Θ κζςθ τθσ
γυναίκασ και ο ρόλοσ τθσ ςτθν οικονομικι, κοινωνικι και πολιτικι ηωι τθσ χϊρασ μασ», ςελ.
188.
932
«Οι κεντρικοί ςτόχοι τθσ γυναικείασ δουλιάσ όπωσ τζκθκαν ςτο 1ο Συνζδριο τθσ
Ρανελλαδικισ διάςκεψθσ γυναικϊν». *Αρχείο ΚΚΕ, Ζγγραφο 116416, Οκτϊβρθσ 1962, «Οι
κεντρικοί ςτόχοι τθσ γυναικείασ δουλιάσ όπωσ τζκθκαν ςτο 1ο Συνζδριο τθσ Ρανελλαδικισ
διάςκεψθσ γυναικϊν», ςελ. 6-7].
 387

Ζ απφθαζε εθηηκνχζε φηη ε ηδενινγηθή - πξνπαγαλδηζηηθή δνπιεηά ζηηο

γπλαίθεο δελ άλνηγε κέησπν ζηελ πνιηηηθή ηεο αζηηθήο ηάμεο. Ζ εθεκεξίδα «Απγή»,
απφ ηνλ Αχγνπζην ηνπ 1962, «θαηάξγεζε ηε ζηήιε ηεο γπλαίθαο ηε εγθξίζεη ηνπ
Κόκκαηνο … ζηακάηεζε ην πνιηηηθό άξζξν … ζαλ βαξύ γηα ηε ζειίδα θαη άξρηζαλ νη
εληππσζηαθέο παξειάζεηο ησλ θσηνγξαθηώλ κόδαο»933. Ζ αλάδεημε ησλ πξνβιεκάησλ
θαη ησλ αγψλσλ ησλ εξγαδνκέλσλ απφ ηελ «Απγή» ήηαλ πνιχ αδχλαηε. Γηλφηαλ ε
εθηίκεζε φηη ελψ αλαπηχζζνληαλ ζνβαξέο θηλεηνπνηήζεηο ησλ θισζηνυθαληνπξγψλ,
ε εθεκεξίδα «δελ έδσζε ζρεδόλ ηίπνηα», απφ ηελ απεξγία πείλαο ησλ εξγαηξηψλ ηεο
Έδεζζαο «πνπ γπλαίθεο κεηαθέξζεθαλ ζε λνζνθνκεία, δελ είρε νύηε κηα αληαπόθξηζε».
Δμίζνπ αδχλαηε ήηαλ θαη ε πξνβνιή ησλ αγψλσλ ησλ γπλαηθψλ θαη ησλ ιατθψλ
πξνβιεκάησλ, φπσο ηεο αθξίβεηαο, ηεο αλεξγίαο934.
Καη ζηε ζπλέρεηα, ζηηο θαηεπζχλζεηο ηνπ Κφκκαηνο γηα ηε δνπιεηά ζηηο
γπλαίθεο, ην 1963 γίλεηαη ε εθηίκεζε φηη ηα «Διεχζεξα ΢πλδηθάηα» δελ είραλ νχηε
κηα ζηήιε γηα ηηο εξγαδφκελεο γπλαίθεο, ην πεξηνδηθφ «Γξφκνη ηεο Δηξήλεο», ζηηο
ζειίδεο ηνπ γηα ηηο γπλαίθεο «πεξηνξίδνληαλ ζε ζπληαγέο γηα θαγεηά, κφδεο, θιπ».
Γελ αληηκεησπηδφηαλ ε πξνπαγάλδα πνπ έθαλε «ε αληίδξαζε ζε ζρέζε κε ηηο
γπλαίθεο». Π.ρ. Γελ απαληηφηαλ ε παξέκβαζε ηεο βαζίιηζζαο ζηηο αγξφηηζζεο κε ηηο
δηάθνξεο νξγαλψζεηο ηεο: «΢πίηηα ηνπ παηδηνχ», «Οκάδεο βνήζεηαο ηεο ππαίζξνπ»,
«αγξνηνιέζρεο» θιπ. Γελ απαληηνχληαλ νη αληηδξαζηηθέο κπξνζνχξεο φπσο «Ζ
γπλαίθα ζην παξαπέηαζκα θαη ε Διιάδα»935.
Ϋσ κακικον ζμπαινε θ «προετοιμαςία διαλζξεων για πολιτικοποίθςθ τθσ γυναίκασ
(χωρίσ κομματικό χρωματιςμό)»936.

Ωαρακτθριηόταν ωσ υποτυπϊδθσ θ ανάδειξθ του ρόλου του ςοςιαλιςμοφ ςτθν

αλλαγι τθσ κζςθσ τθσ γυναίκασ ςτισ λαϊκζσ δθμοκρατίεσ μζςα από τθν «Αυγι»937.

Βζβαια, ζνα μζροσ των παρακάτω αδυναμιϊν ςχετιηόταν και με τθ γραμμι τθσ
ΡΔΟΓ: «Το πρόβλθμα … τθσ κατάκτθςθσ τθσ πλιρουσ ιςοτιμίασ είναι τόςο πλατφ που
ενδιαφζρει ςχεδόν όλεσ τισ γυναίκεσ…για τθ δθμοκρατικι προϊκθςθ τθσ κοινωνίασ…τθν
ειρθνικι ςυνφπαρξθ»938.

΢ε απηφ ην πιαίζην δεκηνπξγήζεθαλ δπν κνξθέο νξγάλσζεο ησλ γπλαηθψλ.

Σν 1963 ηδξχζεθε ε ΢πληνληζηηθή Δπηηξνπή Δξγαδνκέλσλ Γπλαηθψλ (΢ΔΔΓ),
κε ζηφρν ηελ αλάδεημε ησλ πξνβιεκάησλ ηνπο. Σνλ Οθηψβξην ηνπ 1963 ζπγθιήζεθε

933
Αξρείν ΚΚΔ, Έγγξαθν 116416, Οθηψβξεο 1962, «Οη θεληξηθνί ζηφρνη ηεο
γπλαηθείαο δνπιηάο φπσο ηέζεθαλ ζην 1ν ΢πλέδξην ηεο Παλειιαδηθήο δηάζθεςεο γπλαηθψλ»,
ζει. 9-10.
934
Αρχείο ΚΚΕ, Ζγγραφο 68557, «Ζκκεςθ ςχετικά με το πϊσ καταπιάνεται θ «Αυγι» με
τα ηθτιματα και τθν πάλθ των Γυναικϊν», 10 Απριλίου του 1962, ςελ. 2.
935
Αρχείο ΚΚΕ, Ζγγραφο 68599, 1963, «Κείμενο για τθ δουλειά ςτισ γυναίκεσ ςτθν
Ελλάδα, από τον Τομζα Γυναικϊν, για τα μζλθ του Ρ.Γ.», ςελ. 1-2.
936
Αρχείο ΚΚΕ, Ζγγραφο 116416. «¨Οι κεντρικοί ςτόχοι τθσ γυναικείασ δουλιάσ¨ όπωσ
τζκθκαν ςτο 1ο Συνζδριο τθσ Ρανελλαδικισ διάςκεψθσ γυναικϊν»,.
937
Ζγγραφο 68557, «Ζκκεςθ ςχετικά με το πϊσ καταπιάνεται θ «Αυγι» με τα
ηθτιματα και τθν πάλθ των Γυναικϊν», 10/4/1962, ςελ. 4.
938
5ο Συνζδριο τθσ ΡΔΟΓ, 24-29 Λουνίου του 1963.
 388

ε Α΄ Παλειιαδηθή ΢πλδηάζθεςε θαη ζηηο 20 Ννεκβξίνπ ηνπ 1966 ε Β΄ Παλειιαδηθή

΢πλδηάζθεςε.
΢ηηο ΢πλδηαζθέςεηο απνηππψζεθε ε αδχλαηε δξάζε ηεο επηηξνπήο ζηηο
εξγάηξηεο βηνκεραλίαο, αθνχ δελ ππήξρε νχηε κηα βηνκεραληθή εξγάηξηα
αληηπξφζσπνο, ελψ δελ είραλ θιεζεί αληηπξνζσπείεο απφ ηηο ζνζηαιηζηηθέο θαη άιιεο
ρψξεο.
Βαζηθά ζέκαηα ησλ ΢πλδηαζθέςεσλ ήηαλ: ην δηθαίσκα ζηε δνπιεηά, αχμεζε
κεξνθάκαησλ, ίζε ακνηβή γηα ίζε εξγαζία, πξνζηαζία ηεο εξγαδφκελεο κεηέξαο θαη
ηνπ παηδηνχ, δηαθαλνληζκφο ησλ θνηλσληθψλ αζθαιίζεσλ θαη ηεο ζχληαμεο,
ζπκκεηνρή θαη αλάδεημε γπλαηθψλ ζην ζπλδηθαιηζηηθφ θίλεκα. Γεκηνπξγία
επηηξνπψλ γπλαηθψλ θαηά θιάδν939.
Στισ 11 ζωσ 16 Μαΐου του 1964 , διεξιχκθ ςτο Βουκουρζςτι θ Βϋ Ραγκόςμια
Συνδιάςκεψθ των εργαηομζνων γυναικϊν με κζματα:

- Θ ςυμμετοχι των γυναικϊν ςτθ πάλθ των Συνδικάτων ενάντια ςτθν αντικοινωνικι
πολιτικι, τθν πολιτικι διακρίςεων που αςκοφν τα καπιταλιςτικά μονοπϊλια ωσ προσ τθ
γυναικεία εργαςία.

- Ο ρόλοσ και θ ςυμβολι των εργαηομζνων γυναικϊν των αποικιακϊν χωρϊν για
τθν ολοκλθρωτικι εξάλειψθ του αποικιςμοφ.

- Για τθν ζνταξθ των γυναικϊν ςτα ςυνδικάτα.

Στθ Συνδιάςκεψθ εγκρίκθκε επιςτολι γυναικϊν αντιπροςϊπων 100 χωρϊν προσ

τον πρωκυπουργό τθσ Ελλάδασ Γ. Ραπανδρζου. Σε αυτι «χαιρετίηεται θ νίκθ των
δθμοκρατικϊν δυνάμεων και εκφράηεται θ ευχι, να λάβθ θ κυβζρνθςισ όλα τα αναγκαία
μζτρα για τθν κατοχφρωςθ των δθμοκρατικϊν ελευκεριϊν»940.

Το 1963, μετά τθ νίκθ τθσ «Ζνωςθσ Κζντρου» ςτισ εκλογζσ, δόκθκε ϊκθςθ ςτθ
δθμιουργία γυναικείων οργανϊςεων. Δθμιουργικθκαν αρκετοί τοπικοί γυναικείοι
ςφλλογοι. Στισ 24 Μαΐου του 1964, ζγινε θ Αϋ Ρανακθναϊκι Συνδιάςκεψθ Γυναικϊν ςτο
κζατρο «Κεντρικόν», όπου ιδρφκθκε θ «Ρανελλαδικι Ζνωςθ Γυναικϊν» (Ρ.Ε.Γ.). Στθ
Συνδιάςκεψθ πιραν μζροσ 800 αντιπρόςωποι από τθν Ακινα και εκλζχτθκε προςωρινι
Διοίκθςθ με πρόεδρο τθ Κάλεια Κολυβά941.

Στουσ ςκοποφσ τθσ ΡΕΓ προβαλλόταν θ «πλιρθσ οικονομικι, πολιτικι, νομικι και
κοινωνικι ιςοτιμία τθσ γυναίκασ»942.

Θ ΡΕΓ ιταν μζλοσ τθσ «Ραγκόςμιασ Ομοςπονδίασ Δθμοκρατικϊν Γυναικϊν» (ΡΔΟΓ).

Ανζπτυξε δραςτθριότθτα ςτα κζματα τθσ μθτζρασ και του παιδιοφ, τθσ εργαςίασ των
γυναικϊν, ςτο πρόβλθμα τθσ Κφπρου. Οργάνωςε δυο πανελλαδικζσ ςυςκζψεισ δθμοτικϊν
και κοινοτικϊν ςυμβοφλων, το Νοζμβριο του 1964 και του 1965. Στο πλαίςιο τθσ
ανακιρυξθσ (από τθν ΡΕΓ) του 1965 ωσ «ζτοσ αναλφαβθτιςμοφ», δθμιοφργθςε ςχολζσ

939
Αρχείο ΚΚΕ, , Ζγγραφο 108401, 15 Μαρτίου 1967 «Ζκκεςθ από τθν 2θ Ρανελλαδικι
Συνδιάςκεψθ εργαηομζνων γυναικϊν 20/11/1966» προσ το ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, ςελ. 3.
940
«Για το ςεβαςμό των πολιτικϊν ελευκεριϊν», Εκδόςεισ ΕΔΑ 1965.
941
«Νζοσ Κόςμοσ», Δεκζμβρθσ 1964, τ.12, Ηωισ Λιναρδάτου : «Ενιαία πάλθ για τθ
λφςθ των γυναικείων αιτθμάτων», ςελ. 49-50.
942
Καταςτατικό τθσ ΡΕΓ.
 389

αναλφάβθτων ςτισ ςυνοικίεσ τθσ Ακινασ. Τον Ψεβρουάριο του 1967 οργάνωςε το Α’
Ρανακθναϊκό Συνζδριο για το παιδί μαηί με τθν «Ζνωςθ Διμων και Κοινοτιτων Αττικισ»,
τθν «Ζνωςθ Ελλθνίδων Νομικϊν» και άλλεσ οργανϊςεισ943.

Μποροφν να γίνουν οριςμζνεσ εκτιμιςεισ όςο αφορά ςτο ρόλο του Κόμματοσ και
ςτθ ςυνζχεια τθσ ΕΔΑ ςτθν κατεφκυνςθ τθσ δουλειάσ ςτισ γυναίκεσ και ειδικότερα ςτο
κίνθμα για τα δικαιϊματα τθσ γυναίκασ.

Αναμφιςβιτθτα τόςο το Κόμμα όςο και θ ΕΔΑ ανζδειξαν βαςικζσ πτυχζσ του
γυναικείου ηθτιματοσ ωσ προβλιματοσ ανιςότθτασ δικαιωμάτων των δφο φφλων, με
αφετθρία τθν ανιςότθτα ςτο νόμο, πιο ειδικά ςτθν αμοιβι ανδρϊν και γυναικϊν, αλλά και
τισ ςοβαρζσ ελλείψεισ, όπωσ: παιδικοί ςτακμοί και υποδομζσ για τθν οικογζνεια, οξυμζνα
προβλιματα ςτθν προςταςία τθσ μθτρότθτασ και του παιδιοφ, που ςχετίηονταν με τθ
βελτίωςθ τθσ κζςθσ τθσ γυναίκασ ςτθν οικογζνεια και ςτθν κοινωνία.

Ταυτόχρονα, τόςο το ΚΚΕ όςο και θ ΕΔΑ, ςε εμφανι αντίκεςθ με τθ ςτάςθ των
αςτικϊν κομμάτων, ανζδειξαν το ηιτθμα τθσ οργάνωςθσ τθσ γυναίκασ ςτο ευρφτερο κίνθμα
και ςτισ γυναικείεσ οργανϊςεισ, ςτθ ςυμμετοχι εργατριϊν και εργαηομζνων γυναικϊν ςτθν
πολιτικι πάλθ για λογαριαςμό του λαϊκοφ ςυμφζροντοσ, ωσ ςοβαρισ προχπόκεςθσ για τθν
κατάκτθςθ τθσ ιςοτιμίασ και τθσ χειραφζτθςθσ.

Το ΚΚΕ ιδιαίτερα, κάτω και από τισ εμπειρίεσ των κατακτιςεων των γυναικϊν ςτισ
ςοςιαλιςτικζσ χϊρεσ, πρόβαλε το ηιτθμα τθσ διάςταςθσ ανάμεςα ςτθν τυπικι νομοκετικι
ιςότθτα των δφο φφλων ςε ςχζςθ με τθν πραγματικότθτα ςτθν παραγωγικι διαδικαςία και
γενικότερα ςτθν κοινωνία.

Συνζδεςε τθν ανιςότθτα των δφο φφλων με το πρόβλθμα τθσ δθμοκρατίασ.

Από τθν άλλθ το ΚΚΕ ιταν το κόμμα που κα μποροφςε να αναλφςει διαλεκτικά τισ
εξελίξεισ ςτθν ελλθνικι καπιταλιςτικι κοινωνία, μζροσ τθσ οποίασ είναι και ο γυναικείοσ
πλθκυςμόσ με βακιά ταξικι διαφοροποίθςθ. Αυτό, με τθν προχπόκεςθ τθσ αυτοτελοφσ
ιδεολογικισ, πολιτικισ και οργανωτικισ του δράςθσ, ϊςτε να αντιμετωπιςτεί θ γυναικεία
ανιςοτιμία ωσ ςυςτατικό τθσ εκμεταλλευτικισ κοινωνίασ.

Ππωσ ςυνάγεται, επζδραςε ςτθ ςχετικι μονομζρεια που παρουςιάςτθκε και το

γεγονόσ ότι το γυναικείο ηιτθμα αντιμετωπιηόταν περιςςότερο ι κυρίωσ ωσ δράςθ ςτο
μαηικό κίνθμα, χωρίσ αυτό να εντάςςεται ςτο ςφνολο τθσ κομματικισ δουλειάσ και
κακοδιγθςθσ.

Από τα ντοκουμζντα γίνεται, επίςθσ, φανερό ότι θ δράςθ για τθν ιςοτιμία δεν
ςτθρίχκθκε ςε μια διαλεκτικι υλιςτικι ανάλυςθ τθσ ανάπτυξθσ του ελλθνικοφ
καπιταλιςμοφ ςτθ ςυγκεκριμζνθ περίοδο, τθσ επίδραςισ τθσ ςτο γυναικείο εργατικό
δυναμικό, αλλά και ςε προςαρμογζσ τθσ αςτικισ πολιτικισ. Ρρόκειται για μια περίοδο που
ςθμειϊνονται ςθμαντικζσ αλλαγζσ με τθν ςχετικά γοργι ανάπτυξθ τθσ γυναικείασ μιςκωτισ
εργαςίασ ςτα μεγάλα αςτικά κζντρα, ενϊ ταυτόχρονα παραμζνει υψθλό το ποςοςτό
γυναικϊν που αςχολοφνται ωσ ςυμβοθκοφντα άτομα ςτθν αγροτικι οικονομία.

Συνακόλουκα θ ΕΔΑ δεν μπόρεςε να δει ςε βάκοσ τισ νζεσ δυνατότθτεσ που
αναπτφςςονταν, ϊςτε να τεκεί ςε ταξικι βάςθ το πρόβλθμα τθσ ανιςότθτασ των δφο
φφλων, να επιτευχκεί βακφτερθ πολιτικοποίθςθ τθσ πάλθσ. Θ γυναικεία δουλειά, όπωσ

943
Εγκυκλοπαίδεια «Ελλάδα Λςτορία και Ρολιτιςμόσ, Εκδ. «Μαλλιάρθσ - Ραιδεία», «Το
γυναικείο κίνθμα», ςελ. 337.
 390

προωκοφνταν, ζμενε προςκολλθμζνθ κυρίωσ ςτον χαρακτιρα μιασ ειδικισ δράςθσ, που
ιταν ςθμαντικι, αλλά όχι και ικανι να ςυμβάλλει ςτον εμποτιςμό του γενικότερου
εργατικοφ λαϊκοφ κινιματοσ με τθν πάλθ για τθν ιςοτιμία των γυναικϊν, με τθν καλλιζργεια
τθσ αντίλθψθσ ότι θ ίςθ μεταχείριςθ των δφο φφλων δεν μπορεί να πραγματωκεί
αυτοτελϊσ αλλά μόνο ενταςςόμενθ ςτθν πάλθ για τθν κοινωνικι ιςότθτα, τθ χειραφζτθςθ
από τθν κεφαλαιοκρατικι εκμετάλλευςθ.

Αυτι τθν περίοδο γυναίκεσ διαφόρων τμθμάτων τθσ αςτικισ τάξθσ κατακτοφςαν
αξιϊματα, αναδεικνφονταν ςε κζςεισ διεφκυνςθσ - διοίκθςθσ ςε πολλοφσ τομείσ.

Ταυτόχρονα ςθμειωνόταν ανάπτυξθ του μορφωτικοφ επιπζδου των γυναικϊν ςτα

αςτικά κζντρα, ςε ςφγκριςθ με το παρελκόν, όπωσ και μια οριςμζνθ διεφρυνςθ τθσ
ςυμμετοχισ τουσ ςε νζα επαγγζλματα. Σθμειϊνονταν κετικότερεσ αλλαγζσ ςτον τρόπο ηωισ
των γυναικϊν, ιδιαίτερα ςτισ νεότερεσ θλικίεσ. Βεβαίωσ αυτζσ οι αντικειμενικά κετικζσ
αλλαγζσ ςυντελοφνταν με αντιφατικό τρόπο, ςε ςυνκικεσ καπιταλιςτικισ ανάπτυξθσ,
αναπαράγοντασ με νζεσ μορφζσ τθν ταξικι εκμετάλλευςθ και τθ γυναικεία ανιςοτιμία.

Θ εργαςία των γυναικϊν παρζμενε πιο φκθνι, ακόμα πιο παραγωγικι ςτθν
απόςπαςθ υπεραξίασ από τουσ καπιταλιςτζσ.

Σε εκείνεσ τισ ςυνκικεσ επικράτθςε θ μονομερισ και ωσ ζνα βακμό απόλυτθ

αντίλθψθ ότι οι γυναίκεσ, εργαηόμενεσ και μθ, προςελκφονται ςε μορφζσ οργάνωςθσ
γυναικϊν, ενϊ πιο δφςκολα μπορεί να ενταχκοφν ςτθ ταξικι και ειδικότερα ςτθν πολιτικι
πάλθ. Θ ςυγκρότθςθ τθσ Συντονιςτικισ Επιτροπισ Εργαηομζνων Γυναικϊν (ΣΕΕΓ) από
ςυνδικαλίςτριεσ διαφορετικϊν κλάδων ζκανε ςθμαντικι παρζμβαςθ.

Βεβαίωσ, εξαιτίασ των προκαταλιψεων, ιδιαίτερα ςτθν φπαικρο υπιρχαν

δυςκολίεσ ςτθν προςζγγιςθ των γυναικϊν και ςτθν οργάνωςι τουσ. Ϋςτόςο ςτα μεγάλα
αςτικά κζντρα ζπρεπε να ςυνδυαςτεί καλφτερα θ ειδικι δουλειά ςτισ γυναίκεσ με τθν
εξειδίκευςθ τθσ γενικότερθσ πολιτικισ δουλειάσ ςτισ γυναίκεσ, μζςα ςε όλα τα κινιματα,
πριν από όλα ςτο κίνθμα τθσ εργατικισ τάξθσ. Ζτςι κα μποροφςε το ιδιαίτερα οργανωμζνο
γυναικείο κίνθμα να επιδρά, για να περάςει ςταδιακά ο αγϊνασ για τθν ιςοτιμία και τθ
χειραφζτθςθ ςτο γενικότερο κίνθμα, ωσ διεκδίκθςθ τθσ εργατικισ τάξθσ και των άλλων
λαϊκϊν ςτρωμάτων.

Θ ζλλειψθ ιδεολογικοφ μετϊπου και επεξεργαςιϊν του Κόμματοσ είχε αντανάκλαςθ

και ςτον προςανατολιςμό των ταξικϊν ςωματείων για τα ιδιαίτερα προβλιματα των
γυναικϊν, για τθν ιςοτιμία των δφο φφλων. Δθμιοφργθςε ζδαφοσ για να δυναμϊςουν ςε
μια πορεία φεμινιςτικζσ και νεοφεμινιςτικζσ απόψεισ.

3.Β.9.γ. Σο κομμουνιςτικό και το ευρφτερο ριηοςπαςτικό

καλλιτεχνικό κίνθμα

Ραρά τθ λογοκριςία, τισ απαγορεφςεισ και τισ διϊξεισ εκατοντάδων ανκρϊπων τθσ
πνευματικισ εργαςίασ, θ κομμουνιςτικι ιδεολογία επθρζαςε κετικά διανοοφμενουσ και
καλλιτζχνεσ, ιδθ από τα χρόνια του ΕΑΜ. Το δθμιουργικό τουσ ζργο εμπνεόταν και
περιλάμβανε από το αγωνιςτικό παρελκόν, αλλά και ςφγχρονα προβλιματα, εκφράηοντασ
λαϊκζσ αγωνίεσ για το μζλλον.
 391

Γλψξηζαλ πιαηεηά δηάδνζε ηα έξγα ησλ πνηεηψλ: Κψζηα Βάξλαιε, Γηάλλε

Ρίηζνπ, Σάζνπ Λεηβαδίηε, Βαζίιε Ρψηα, Νίθνπ Καββαδία, Νηθεθφξνπ Βξεηηάθνπ,
Αγγέινπ ΢ηθειηαλνχ, Μηράιε Καηζαξνχ, Μαλφιε Αλαγλσζηάθε, Φψηε Αγγνπιέ,
Νίθνπ Καξβνχλε, ησλ Κππξίσλ πνηεηψλ Σεχθξνπ Αλζία θαη Θενδφζε Πηεξίδε, ηεο
Ρίηαο Μπνχκε θαη Νίθνπ Παππά, ηεο Βηθησξίαο Θενδψξνπ, ηνπ πνηεηή θαη θξηηηθνχ
Μάξθνπ Απγέξε, ηεο ΢νθίαο Μαπξνεηδή - Παπαδάθε.
Σσλ πεδνγξάθσλ: Έιιεο Αιεμίνπ, Παλαγή Λεθαηζά, Νίθνπ Καδαληδάθε,
Γαιάηεηαο Καδαληδάθε, Μέιπσο Αμηψηε, Γεκήηξε – Ραβάλε Ρεληή, Άιθεο Εέε,
Γηδψο ΢σηεξίνπ, Νίθνπ Καηεθφξε, Γηψξγνπ ΢εβαζηίθνγινπ, Μήηζνπ
Αιεμαλδξφπνπινπ, Γεξάζηκνπ ΢ηαχξνπ, Ηάθσβνπ Κακπαλέιιε, ΢ηξαηή Σζίξθα,
Εήζε ΢θάξνπ, Γεκήηξε Υαηδή, Άγε Θέξνπ, Αληξέα Κέδξνπ, Έθεο θαη Αζεκάθε
Παλζέιελνπ, Θέκνπ Κνξλάξνπ, Γεκνζζέλε Βνπηπξά, Γηάλλε Μαγθιή, Κνζκά
Πνιίηε, Μελέιανπ Λνπληέκε, Αληξέα Φξαγθηά, Γηάλλε ΢θαξίκπα, Κψζηα Κνηδηά.
Σσλ ηζηνξηθψλ: Γηάλλε Κνξδάηνπ, Σάζνπ Βνπξλά, Γεκήηξε Φσηηάδε.
Σνπ ηζηνξηθνχ θαη θξηηηθνχ ηεο λενειιεληθήο ινγνηερλίαο Μ. Μ.
Παπατσάλλνπ.
Σσλ παηδαγσγψλ Ρφδαο Ηκβξηψηε, Κψζηα ΢σηεξίνπ, Μηράιε Παπακαχξνπ
θαη ησλ θαζεγεηψλ Γηάλλε Ηκβξηψηε, Υ. Θενδσξίδε θαη Νίθνπ Κηηζίθε.
Σσλ εηθαζηηθψλ: Βάζσο Καηξάθε, Α. Σάζζνπ, Μέκνπ Μαθξή, Εηδήο Μαθξή,
Γηάλλε ΢ηεθαλίδε, Βάιιηα ΢εκεξηδίδε, Γηψξγε Βαξιάκνπ, Μίλσα Αξγπξάθε,
Λνπθίαο Μαγγηψξνπ, Γηψξγε Φαξζαθίδε. Σνπ ζθηηζνγξάθνπ Μέληε
Μπνζηαληδφγινπ (Μπνζη), ηνπ ζεαηξηθνχ ζπγγξαθέα Αζεκάθε Γηαιακά, ηνπ
κνπζηθνθξηηηθνχ Φνίβνπ Αλσγεηαλλάθε, ηνπ Νφηε Πεξγηάιε θαη πιεηάδαο άιισλ.
Άξρηζαλ λα δηαδίδνληαη πιαηεηά ζην ιαφ έξγα κεγάισλ πξσηαγσληζηψλ ηνπ
ζεάηξνπ θαη ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ: Μάλνπ Καηξάθε, Βαζίιε Γηακαληφπνπινπ,
Μαξίαο Αιθαίνπ, Νίθνπ Σδφγηα, Βαζίιε Μεζνινγγίηε, Αζπαζίαο Παπαζαλαζίνπ,
Αιέθνπ Αιεμαλδξάθε, Αιίθεο Γεσξγνχιε, Θάλνπ Κσηζφπνπινπ, Αιέθαο Παΐδε,
Σίηνπ Βαλδή, Σδαβαιά Καξνχζνπ, Λπθνχξγνπ Καιιέξγε.
Σσλ ζθελνζεηψλ Αιέμε Γακηαλνχ, Γηψξγνπ Σδαβέια, Νίθνπ Κνχλδνπξνπ,
Μηράιε Καθνγηάλλε θ.ά.
΢ηελ θιαζζηθή κνπζηθή δεκηνπξγία είραλ ήδε δψζεη «δείγκαηα γξαθήο» ν
Αιέθνο Ξέλνο θαη ν Αλδξέαο Φάκπαο, ελψ ζην έληερλν ιατθφ ηξαγνχδη μερψξηζε
γξήγνξα ν Μίθεο Θενδσξάθεο, πνπ θαζηεξψζεθε σο ε θσλή ησλ ιατθψλ αγψλσλ, κε
ζπνπδαίνπο εξκελεπηέο ησλ ηξαγνπδηψλ ηνπ ηνλ Γξεγφξε Μπηζηθψηζε, ηε Νηφξα
Γηαλλαθνπνχινπ, ηε Μαίξε Λίληα, ηνλ Θφδσξν Γεκήηξηεθ θαη αξγφηεξα ηε Μαξία
Φαξαληνχξε θαη άιινπο. Σφηε άλζηζε ην πνιηηηθφ ηξαγνχδη έθαλαλ ηα πξψηα βήκαηα
ν Μάλνο Λνΐδνο, ν Υξήζηνο Λενληήο θ.ά.
Γίπια ηνπο, σο πξφγνλφο ηνπο, ζπνπδαία ηξαγνχδηα ηνπ Μάξθνπ Βακβαθάξε,
ηνπ Βαζίιε Σζηηζάλε θαη άιισλ ιατθψλ δεκηνπξγψλ θαη εξκελεπηψλ. Σα έξγα ηνπ
Θενδσξάθε «πήξαλ» απφ απηνχο θαη αλέβαζαλ ην ιατθφ ηξαγνχδη ζε αλψηεξν
επίπεδν. Μέζα απφ ηα έξγα ηνπ νη πιαηηέο ιατθέο κάδεο γλψξηζαλ θαη αγάπεζαλ
κεγάινπο δεκηνπξγνχο ηεο παγθφζκηαο πνίεζεο.
Απηφ ην πνιηηηζηηθφ θίλεκα δελ ήηαλ νκνηνγελέο. ΢πλππήξραλ ζηηο γξακκέο
ηνπ κέρξη θαη αληίζεηα κεηαμχ ηνπο θηινζνθηθά θαη ηδενινγηθά ξεχκαηα. Ο
δηαιεθηηθφο πιηζκφο, αιιά θαη ν αζηηθφο Γηαθσηηζκφο θαη γεληθά ν ηδεαιηζκφο,
δηαθνξεηηθά ξεχκαηα ζηελ Σέρλε, φπσο ν ζνζηαιηζηηθφο ξεαιηζκφο, αιιά θαη ν
 392

λαηνπξαιηζκφο. Ηδέεο φπσο νη παξαθάησ ηνπ Κψζηα Βάξλαιε απφ ηελ πεξίθεκε
κειέηε ηνπ «Πόιεκνο θαη Σέρλε» 944:
«Άιιν είλαη ην ηδαληθό ζαλ πνιεκάο γηα ην βαζηιέα, άιιν ζαλ πνιεκάο γηα ην
ζεό, θαη άιιν ζαλ πνιεκάο γηα ηνλ θεθαιαηνύρν ή ηνλ έκπνξν. Άιιν ζαλ πνιεκάο, γηαηί
ζέιεηο θαη θεξδίδεηο (θενπδαξρία, κηζζνθνξηθά ζηξαηέκαηα πιηαηζηθνιόγσλ), άιιν, ζαλ
πνιεκάο ρσξίο λα ζέιεηο θαη ρσξίο λα θεξδίδεηο γηαηί είζαη ρηήκα ηνπ θπξίνπ ζνπ
(δνπινπάξνηθνο) ή γηαηί ζαη ιεύηεξνο πνιίηεο (ππνρξεσηηθή ζηξαηησηηθή ζεηεία). Καη
εηδηθώηεξα: άιιε ε ζεκαζία ηνπ πνιεκηθνύ ηδαληθνύ γηα ηνπο καρεηέο, άιιε γηα ηνπο
αλζξώπνπο ηεο δώλεο ηνπ εζσηεξηθνύ (θεξδνζθόπνπο ή νλεηξνπόινπο). Έηζη πόιεκνο
θαη παηξίδα δελ θάλνπλ πάληα κηα ηδενινγηθή ηαπηόηεηα».
Ζ ηδενινγηθή πάιε δηακέζνπ ηεο ηέρλεο απνηππψλεηαη ζην εμήο απφζπαζκα
απφ ηελ παξαπάλσ κειέηε ηνπ Κψζηα Βάξλαιε:
«… πην αλακθηζβήηεηε απόδεημε γηα ηελ παξαθκή ελόο ηδαληθνύ είλαη ε
έκπξαρηε (= έλνπιε) άξλεζή ηνπ, όπσο ζηελ πεξίπησζε απηή νη θνηλσληθέο
επαλάζηαζεο ζε πνιιά από ηα εκπόιεκα θξάηε (Ρσζία, Γεξκαλία, Οπγγαξία). Έηζη
πηζηνπνηώληαο ηελ παξαθκή θαη ηε γελεηηθήλ αληθαλόηεηα ηνπ ηδαληθνύ ειαηεξίνπ θαηά
ηελ ηειεπηαία παγθόζκηα ζύξξαμε, βεβαηώλνπκε καδί θαη ηελ αλεηιηθξίλεηά ηνπ θη
εμεγνύκε θαη ηελ ςεπηηά ηεο ηέρλεο, πνπ ζέιεζε λα ην εξκελέςεη αηζζεηηθά».
΢ρεηηθά κε ηε κνξθή θαη ην πεξηερφκελν ηεο Σέρλεο αλαπηχρζεθε νμχηαηε
δηαπάιε θαη κέζα ζηηο γξακκέο ησλ θνκκνπληζηψλ, φπσο θαη αξηζηεξψλ
δηαλννπκέλσλ. Απηή ε δηαπάιε απνηππψλεηαη ζαθέζηαηα ζηηο ζειίδεο ηεο
«ΔΠΗΘΔΧΡΖ΢Ζ΢ ΣΔΥΝΖ΢» 945 , ηεο εθεκεξίδαο «ΑΤΓΖ» θαη ηνπ πεξηνδηθνχ
«ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΑΡΗ΢ΣΔΡΑ» 946 . ΢ε απηά ηα έληππα θαη ζε έξγα ησλ εθδφζεσλ
«ΘΔΜΔΛΗΟ» θαζψο θαη ζε ζεηξά θεληξηθψλ εθδειψζεσλ 947 ήηαλ ζαθήο ε

944
Αθνξνχζε ηνλ Α΄ Παγθφζκην Πφιεκν θαη δεκνζηεχηεθε ην 1927 ζην πεξηνδηθφ
«Αλαγέλλεζε». Αλαδεκνζηεχηεθε ζηελ «ΔΠΗΘΔΧΡΖ΢Ζ ΣΔΥΝΖ΢» ην 1956 θαη ζηνλ
«ΡΗΕΟ΢ΠΑ΢ΣΖ» ζηηο 19 Γεθεκβξίνπ ηνπ 2005.
945
Ζ «ΔΠΗΘΔΧΡΖ΢Ζ ΣΔΥΝΖ΢» θπθινθφξεζε κέρξη ηελ επηβνιή ηεο Γηθηαηνξίαο ηνπ
1967. Δθδφζεθαλ 146 ηεχρε ηεο.
Δθδφηεο ηεο ήηαλ ν Νίθνο ΢ηαπθίδεο. Μέιε ηεο αξρηθήο ζπληαθηηθήο επηηξνπήο ήηαλ
ν εθδφηεο, ν Σίηνο Παηξίθηνο, ν Γεκήηξεο Ραπηφπνπινο, ν Γηάλλεο Υαΐλεο, ν Σάζνο
Λεηβαδίηεο, ν Γηψξγνο Παπαιενλάξδνο θαη ν Κψζηαο Κνπινπθάθνο.
΢ηε δηάξθεηα ηνπ 1955 ζηε ζπληαθηηθή επηηξνπή ζπκπεξηιήθζεθαλ νη Κψζηαο
Κνηδηάο, ΢ηάζεο Αιηκήζεο, Γηψξγνο Πεηξήο, Κ. Πνξθχξεο, ΢άθεο Ρεηζηλάο, Μαλψιεο
Φνπξηνχλεο, Αξγχξεο Βάθεο.
Μέρξη ην 1960 ε ζχλζεζε ηεο ζπληαθηηθή επηηξνπήο άιιαδε ιφγσ αλαγθαζηηθψλ ή
εζεινχζησλ απνρσξήζεσλ κειψλ ηεο.
Σν 1960 ζπγθξνηήζεθε ε λέα ζπληαθηηθή επηηξνπή ηεο «Δ.Σ.», ηελ νπνία
απνηεινχζαλ: Ο Κ. Πνξθχξεο σο αξρηζπληάθηεο, ν Σ. Βνπξλάο, ν Γ. Πεηξήο, ν Μίκεο
Γεζπνηίδεο, ε Γηνλ. Μπηηδηιέθε, ν Κψζηαο Κνπινπθάθνο θαη ν Γεξ. ΢ηαχξνπ.
Απφ ην 1964 θαη ιίγν κεηά ζηε ζπληαθηηθή επηηξνπή ηνπ πεξηνδηθνχ πξνζηέζεθαλ ε
Μέιπσ Αμηψηε, ν Γηψξγνο ΢εβαζηίθνγινπ θαη ε Άιθε Εέε, ν Γεκήηξεο ΢πάζεο θαη ν
Αληψλεο Βνγηάδνο, φινη πνιηηηθνί πξφζθπγεο πνπ είραλ επηζηξέςεη ζηελ Διιάδα.
Κπθινθφξεζε απφ ην 1955 κέρξη ην 1967.
946
Σν πεξηνδηθφ «Διιεληθή Αξηζηεξά» ππήξμε ε κεληαία «πνιηηηθή θαη ζεσξεηηθή
επηζεψξεζε ηεο ΔΓΑ». Σν πξψην ηεχρνο εθδφζεθε ηνλ Αχγνπζην ηνπ 1963 θαη ην ηειεπηαίν
ηνλ Μάξηην ηνπ 1967. ΢πλνιηθά θπθινθφξεζαλ 44 ηεχρε. Γηεπζπληήο ηνπ πεξηνδηθνχ
«Διιεληθή Αξηζηεξά» ήηαλ ν Ν. Κηηζίθεο.
947
Ζ «Α‟ Δβδνκάδα ΢χγρξνλεο ΢θέςεο» δηνξγαλψζεθε απφ ηηο Δθδφζεηο «Θεκέιην»
θαη δηεμήρζε ζηελ Αζήλα απφ ηηο 12 σο ηηο 20 Μαΐνπ ηνπ 1965. ΢ε απηή ζπκκεηείραλ
 393

νπνξηνπληζηηθή επίδξαζε ζην ΚΚΔ θαηά ηηο δεθαεηίεο 1950 θαη 1960. Αιιά θαλεξή
ήηαλ θαη ε δηαπάιε, πνπ πεξηζηξάθεθε ζε δεηήκαηα ηεο ζηξαηεπκέλεο ή κε
θαιιηηερληθήο δεκηνπξγίαο, ηεο απηνλνκίαο ηεο Σέρλεο απφ ην Κνκκνπληζηηθφ
Κφκκα θαη ην ζνζηαιηζηηθφ θξάηνο, ηεο αηζηνδνμίαο θαη ηεο απαηζηνδνμίαο ζηελ
θαιιηηερληθή δεκηνπξγία θ.ά.
Γχξσ απφ απηά ηα ζέκαηα, θαζψο θαη δηάθνξα ζεσξεηηθνχ, πνιηηηθνχ θαη
ελεκεξσηηθνχ πεξηερνκέλνπ ησλ ειιεληθψλ θαη δηεζλψλ εμειίμεσλ, ππάξρεη επίζεο
πιεζψξα άξζξσλ θαη κειεηψλ ζην ζεσξεηηθφ θαη πνιηηηθφ πεξηνδηθφ ηεο ΚΔ ηνπ
ΚΚΔ «ΝΔΟ΢ ΚΟ΢ΜΟ΢».
Σνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1955 θπθινθφξεζε ην πξψην ηεχρνο ηνπ πεξηνδηθνχ
«ΔΠΗΘΔΧΡΖ΢Ζ ΣΔΥΝΖ΢», κε ρξνλνινγία Υξηζηνχγελλα 1954. ΢ηηο ζειίδεο ηεο
θηινμελήζεθαλ αμηφινγα θείκελα θαη αξηζηνπξγήκαηα ηεο παγθφζκηαο θηινζνθηθήο
ζθέςεο, ηεο ινγνηερλίαο, ηεο πνίεζεο, ηεο ινγνηερληθήο θξηηηθήο, ησλ εηθαζηηθψλ
ηερλψλ, ηεο κνπζηθήο, ηεο ζεαηξηθήο θαη θηλεκαηνγξαθηθήο δεκηνπξγίαο.

θηιφζνθνη, ινγνηέρλεο θαη πνιηηηθνί απφ ηελ Διιάδα θαη ην εμσηεξηθφ, φπσο νη Ρνδέ
Γθαξσληχ («Ο Μαξμηζκφο θαη ε θηινζνθία ηεο επνρήο καο», «Οη λένη θαη ηα πξνβιήκαηα
ηεο επνρήο καο» θαη «Μαξμηζκφο θαη αηζζεηηθή»), ΢ακ Λίιιπ («Οη ζπλέπεηεο ηεο ζχγρξνλεο
ηερλνινγηθήο επαλάζηαζεο» θαη «΢χγρξνλνη πξνζαλαηνιηζκνί ζηελ εθπαίδεπζε»), Γηάλλεο
Ηκβξηψηεο («΢νζηαιηζηηθφο αλζξσπηζκφο»), Εαλ Λπξζά («Ο θαιιηηέρλεο ζηελ θνηλσλία θαη
ε ηέρλε ησλ κεγάισλ επηθαλεηψλ»), Νίθνο Κηηζίθεο («Ζ παηδεία ζηελ επνρή καο»), Αληφλην
Πεδέληη («Σάζεηο ηνπ ζχγρξνλνπ επξσπατθνχ θαπηηαιηζκνχ» θαη «Πξνβιήκαηα νηθνλνκηθνχ
πξνγξακκαηηζκνχ»), Μφξηο Κφξλθνξζ («Ζ απειεπζέξσζε ηνπ αλζξψπνπ» θαη «Πσο ε
ζθέςε αληαλαθιά ηελ πξαγκαηηθφηεηα») θαη ν Ζιίαο Ζιηνχ («Οηθνλνκηθνθνηλσληθή
ππνδνκή θαη πξνζδηνξηζκφο πνιηηηθψλ ζηφρσλ»).
Πνιιέο απφ ηηο απφςεηο πνπ αλαπηχρζεθαλ αληηθαηφπηξηδαλ ζε έλα κεγάιν βαζκφ ην
γεληθφηεξν νπνξηνπληζηηθφ, αλαζεσξεηηθφ ξεχκα ηεο επνρήο. Ήηαλ ζπλερήο ε αλαθνξά ζηνλ
«ζνζηαιηζηηθφ αλζξσπηζκφ» θαη δηάρπηε ε ππνηίκεζε ηνπ «ζνζηαιηζηηθνχ ξεαιηζκνχ».
Υαξαθηεξηζηηθή ήηαλ ε παξέκβαζε ηνπ Ζ. Ζιηνχ, ν νπνίνο ηφληζε πσο νη
κεηαβνιέο ζηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ππνδνκή ηεο Διιάδαο ζηελ δεθαεηία ηνπ 1960,
δελ ήηαλ δπλαηφ λα εθηηκεζνχλ ζσζηά «κε ηελ θαηαθπγή ζε γεληθεχζεηο θαη κεγάια ιφγηα
“απζεληηθήο” νξζνδνμίαο». Έθαλε επίζεο ιφγν γηα μεπεξαζκέλεο αληηιήςεηο θαη πξαθηηθέο
πνπ αληαπνθξίλνληαλ ζε παιαηφηεξεο εθηηκήζεηο, νη νπνίεο φκσο δελ ίζρπαλ πηα,
θαζηζηψληαο ηνπο πνιηηηθνχο θνξείο απηψλ «ζθιάβνπο ησλ ζηφρσλ» ηνπο. (Βιέπε «Α΄
Δβδνκάδα ΢χγρξνλεο ΢θέςεο», 1965, Δθδφζεηο «ΘΔΜΔΛΗΟ»)
Ζ «Β΄ Δβδνκάδα ΢χγρξνλεο ΢θέςεο» πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο 4 – 15 Μαΐνπ
ηνπ 1966 ζην ζέαηξν «Κεληξηθφλ». ΢ε απηή ζπκκεηείραλ νη: Γ. Ηκβξηψηεο (Δλαξθηήξηα
Οκηιία»), Ρ. Γθαξσληχ («Ο Μαξμηζκφο είλαη επηζηήκε ή θηινζνθία;» θαη «Μαξμηζκφο θαη
Αηζζεηηθή»), Γ. Μάξηηληηο («Πξνβιήκαηα θαηάξηηζεο επηζηεκφλσλ ζηηο ππφ αλάπηπμε
ρψξεο» θαη «Αλψηεξε Παηδεία θαη Αλάπηπμε»), Π. Βηιάξ («Ζ ηζηνξία σο επηζηήκε ηνπ
αλζξψπνπ» θαη «Ζ ηζηνξία ησλ ηδεψλ»), Π. Βηιάξ θαη Ρ. Γθαξσληχ («Παηδεία – θνηλσλία-
θηινζνθία»), Ν. Πνπιαληδάο («Θέκαηα ηεο καξμηζηηθήο αληίιεςεο πεξί θξάηνπο» θαη
«Σάμεηο θαη θξάηνο»), Β. Βηηέιιν («Σάζεηο ησλ ζχγρξνλσλ νηθνλνκηθψλ ζπζηεκάησλ»,
«΢χγρξνλνη πξνβιεκαηηζκνί ηεο νηθνλνκηθήο επηζηήκεο» θαη «Οηθνλνκηθά Πξνβιήκαηα»),
Γ. ΢θνπξηψηεο («Σν λενειιεληθφ δίθαην ζην θσο ηνπ καξμηζκνχ»), Μ. Μαλαθφξληα
(«Μαξμηζκφο θαη παηδεία» θαη «Ζ δεκνθξαηηθνπνίεζε ηεο παηδείαο θαη ε ηερληθή θαη
θνηλσληθή πξφνδνο»), Γθ. Κνπξζαλψθ («Ο Μαξμηζκφο θαη ηα πξνβιήκαηα ινγηθήο ησλ
επηζηεκψλ» θαη «Μεξηθά πξνβιήκαηα ηεο καξμηζηηθήο ζεσξίαο ηεο αιήζεηαο»), Υ.
Γθξεληέζθθη («Ο άλζξσπνο θαη ε κεραλή απφ ηελ ζθνπηά ηεο Κπβεξλεηηθήο» θαη
«Κπβεξλεηηθή θαη θνηλσληθέο επηζηήκεο»), Μ. Απγέξεο «Πξνο ηελ Σξίηε Δβδνκάδα
΢χγρξνλεο ΢θέςεο». Ζ «Γ΄ Δβδνκάδα ΢χγρξνλεο ΢θέςεο» δελ πξαγκαηνπνηήζεθε, επεηδή
κεζνιάβεζε ε επηβνιή ηεο ζηξαηησηηθήο δηθηαηνξίαο.
 394

΢ηηο 2 ΢επηεκβξίνπ ηνπ 1963 ν Πέηξνο Ρνχζζνο, κέινο ηνπ ΠΓ ηεο ΚΔ ηνπ
ΚΚΔ, παξέδσζε έθζεζε948 πξνο ην ΠΓ κε «κεξηθέο ζύληνκεο παξαηεξήζεηο καο γηα ηα
ηειεπηαία θύιια ηεο «Δπηζεώξεζεο Σέρλεο» πνπ, ρσξίο λα δίλνπλ κηα νινθιεξσκέλε
γλώκε γηα ην πεξηνδηθό, επηζεκαίλνπλ νξηζκέλεο αδπλακίεο πνπ παξνπζίαζε ζηνπο
ηειεπηαίνπο κήλεο:
«(...) «Ζ κειέηε ηνπ Μ. Γεσξγίνπ γηα ηε «ινγνηερλία ηεο νξγήο» (ηεύρνο 102) ζε
έλα ζεκείν θάλεη θαη ηνλ απαξάδερην παξαιιειηζκό ησλ εγθιεκάησλ ηνπ Υίηιεξ κε
επηδήκηεο ελέξγεηεο ηνπ ΢ηάιηλ»… «νηθνδνκνύλ ηηο ζέζεηο ηνπο ζρεδόλ απνθιεηζηηθά κε
ην πιηθό ηεο Γπηηθήο Δπξώπεο θαη ειάρηζηα αλαθέξνληαη ζηα έξγα ηνπ ζνζηαιηζηηθνύ
ξεαιηζκνύ, εηδηθά ζηε ζνβηεηηθή ινγνηερλία (…) Οη παξαιείςεηο, ηα θελά θαη ηα ιάζε
πνπ ζεκεηώζεθαλ ηνλ ηειεπηαίν θαηξό δηαηεξνύλ πάληα επίθαηξν ην ζέκα ηνπ
ζσζηόηεξνπ πξνζαλαηνιηζκνύ θαη ζπλδπαζκέλα κ’ απηό θαη ηνπ ξόινπ ηεο ζπληαρηηθήο
ηνπ επηηξνπήο».
΢ηελ έθζεζε επηζπλάπηεηαη ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ κε «Μεξηθά ζπκπεξάζκαηα από ηε
ζπδήηεζε ηνπ Λνγνηερληθνύ Κύθινπ γηα ην πεξηνδηθό «Δπηζεώξεζε Σέρλεο», ζην νπνίν
ζεκεηψλνληαη θαη ηα εμήο: «Απηό πνπ γίλεηαη θαλεξό από κηα βαζύηεξε κειέηε ηεο
ύιεο ηνπ πεξηνδηθνύ, είλαη όηη ε «Δ.Σ» δελ έρεη έλαλ μεθάζαξν ηδενινγηθό
πξνζαλαηνιηζκό (…) Από ηηο ζηήιεο ηνπ πεξηνδηθνύ ζπάληα εκθαλίδνληαη σξηζκέλα
γλσζηά νλόκαηα ηεο πξννδεπηηθήο ινγνηερλίαο καο, ελώ άιια απνπζηάδνπλ
νινθιεξσηηθά (…) αληί λα γίλεη θνξέαο ησλ πξννδεπηηθώλ αληηιήςεσλ θαη λα
ζπκβάιιεη ζηε δεκηνπξγηθή αλαδήηεζε λέσλ πγηώλ κνξθώλ έθθξαζεο ζηελ ηέρλε,
πξάγκα πνπ κπνξεί λα γίλεη κόλν κε ηελ αλάπηπμε ηνπ θξηηηθνύ πλεύκαηνο θαη ηελ
αληηπαξάζεζε ησλ δηαθόξσλ ηερλνηξνπηώλ, δελ πξνβάιιεη ηε ξεαιηζηηθή ηέρλε, γίλεηαη
κνλόπιεπξνο θαη άθξηηνο πξνπαγαλδηζηήο ηεο αθεξεκέλεο ηέρλεο»949.
Σα παξαπάλσ ήηαλ επφκελα. ΢χκθσλα κε καξηπξία ηνπ Κψζηα
Κνπινπθάθνπ, πνπ καδί κε ηνλ Σίην Παηξίθην πξσηνζηάηεζαλ ζηε δεκηνπξγία ηεο
«Δ.Σ.», ε ηδέα γηα έλα ηέηνην πεξηνδηθφ σξίκαδε απφ ηα ρξφληα ηεο θξάηεζήο ηνπο
ζηνλ Ατ-΢ηξάηε, φπνπ ην 1952 κηα νκάδα θξαηνπκέλσλ ζπγθξνχζηεθε αλνηρηά κε
ηελ πνιηηηθή ηνπ ΚΚΔ ζε φια ηα επίπεδα, θαη ζε απηφ ηεο Σέρλεο. ΢ε κεηέπεηηα
γξαπηφ ηνπ ν Κ. Κνπινπθάθνο ππνγξάκκηζε γηα εθείλα ηα ρξφληα θαη γηα ηελ
αηζηνδνμία ηνπο φηη ε θαηάζηαζε ζην δηεζλέο Κ.Κ. θαη ζην ΚΚΔ ζα αιιάμεη:
«…επηθνπξηθό θαη δεπηεξεύνληα, αιιά ζεκαληηθό πάληνηε ξόιν έπαηδαλ θαη ηα
ειπηδνθόξα κελύκαηα ηεο θαηλνύξγηαο επνρήο ζην θίλεκα πνπ ήηαλ θαηαθαλή (γηα
όπνηνλ παξαθνινπζνύζε θαη ήμεξε λα δηαβάδεη ηα ληνθνπκέληα ηνπ θηλήκαηνο) από ην
19ν θηόιαο ΢πλέδξην ηνπ ΚΚ΢Δ, δώληνο αθόκα ηνπ ΢ηάιηλ.»950.
Διαβάηουμε ακόμα:

«Ο Τίτοσ Ρατρίκιοσ μου είπε χαρακτθριςτικά πωσ ζψαχναν εναγωνίωσ ςτα ςοβιετικά
δθμοςιεφματα για να βρουν επιβεβαιϊςεισ των απόψεων που είχαν αρχίςει να ωριμάηουν
μζςα τουσ από τισ αρχζσ τθσ δεκαετίασ του 1950-ιδθ από τθν εποχι του Αθ Στράτθ»951.

948
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 169170. Έθζεζε Πέηξνπ Ρνύζνπ (Σκήκα Γηαθώηηζεο) κε
παξαηεξήζεηο γηα ην Πεξηνδηθό «ΔΠΗΘΔΧΡΖ΢Ζ ΣΔΥΝΖ΢» (2/9/1963). Ζ έθζεζε αλαθέξεηαη
ζηα ηεχρε ηεο «ΔΣ» 97 – 98, 99, 100, 101 θαη 102 ηεο Δπηζεώξεζεο Σέρλεο.
949
Αξρείν ΚΚΔ, - Έγγξαθν 169170. Έθζεζε Πέηξνπ Ρνύζνπ (Σκήκα Γηαθώηηζεο) κε
παξαηεξήζεηο γηα ην Πεξηνδηθό «ΔΠΗΘΔΧΡΖ΢Ζ ΣΔΥΝΖ΢» (2/9/1963).
950
Αιεμάλδξα Ησαλλίδνπ, Τπόζεζε Γθξάληλ: ε ινγνηερληθή θξηηηθή ζην εδώιην, έθδ.
Καζηαληώηε, Αζήλα, 2008, ζει. 51.
951
Αιεμάλδξα Ησαλλίδνπ, Τπόζεζε Γθξάληλ: ε ινγνηερληθή θξηηηθή ζην εδώιην, έθδ.
Καζηαληώηε, Αζήλα, 2008, ζει. 130.
 395

Μετά από το 20° Συνζδριο φοφντωςαν περιςςότερο οι ςυηθτιςεισ για το ρόλο των
διανοουμζνων ςτο εργατικό κίνθμα. Στθν πραγματικότθτα θ ουςία μιασ ςειράσ απόψεων
ςυνιςτοφςε απευκείασ απόρριψθ τθσ ιςτορικισ πρωτοπορίασ τθσ εργατικισ τάξθσ και του
κακοδθγθτικοφ ρόλου του ΚΚ. Είναι χαρακτθριςτικό το άρκρο του Κολακόφςκι ςτο
κεωρθτικό περιοδικό Νζοι Δρόμοι, όργανο του Ενιαίου Εργατικοφ Κόμματοσ Ρολωνίασ, τον
Σεπτζμβριο του 1956. Το άρκρο αναδθμοςιεφτθκε ςτθν ΕΤ μαηί με ζνα άλλο απαντθτικό ςε
αυτό.

Οριςμζνα ςθμεία του άρκρου:

«Οι διανοοφμενοι που δθμιουργοφν τισ κεωρθτικζσ βάςεισ τθσ πολιτικισ δράςθσ
δεν είναι απλϊσ οι «βοθκθτικοί» του εργατικοφ κινιματοσ: είναι θ απαραίτθτθ προχπόκεςθ
τθσ φπαρξθσ του»952.

«...θ εργατικι τάξθ δεν μπορεί να αντίδραςθ με αρκετι αποτελεςματικότθτα, και

μάλιςτα ςτισ χϊρεσ όπου κυριαρχοφν οι χωρικοί, ενάντια ςτθν ιςχυρι πολιτιςτικι πολιτικι
και εκιμικι πίεςθ που αςκεί θ μικροαςτικι τάξθ»953.

«Δεν είναι δυνατό να δεχόμαςτε πωσ το εργατικό κίνθμα ζχει τθν ιδιαίτερι του
κοςμοκεωρία και ταυτόχρονα να αναγνωρίηουμε το απαραβίαςτο οριςμζνων αλθκειϊν»954

«…Θ ιδεολογία του κόμματοσ ςε ό,τι αφορά τα κοινωνιολογικά, οικονομικά και

φιλοςοφικά προβλιματα πρζπει να οικοδομείται από τουσ πιο αρμόδιουσ επιςτθμονικά γι’
αυτά τα ηθτιματα κφκλουσ και να ελζγχεται από τθ ςυλλογικι πείρα τθσ κοινωνίασ»955

«…Γι’ αυτό το λόγο οι κομμουνιςτζσ διανοοφμενοι παίρνουν κζςθ υπζρ τθσ

υπεράςπιςθσ τθσ ανεξάρτθτθσ από κάκε πολιτικι πίεςθ ςκζψθσ…»956.

Το 1958 θ Ε.Τ. δθμοςίευςε άρκρο του Γκ. Λοφκατσ ο οποίοσ εξζφραηε τθν άποψθ:

«Ο κίνδυνοσ απϋ τισ δυο αυτζσ ριηικά αντιτικζμενεσ κζςεισ *ςθμείωςθ Δοκιμίου: του
ςοςιαλιςτικοφ και αςτικοφ ρεαλιςμοφ+… είναι πωσ κεςπίηουν μια μονολικικι αντίλθψθ για
τθ ςφγχρονθ αςτικι λογοτεχνία, και ζτςι παραγνωρίηουν οριςμζνα κεμελιϊδθ ςτοιχεία τθσ
κοινωνικισ μασ ςυνεπϊσ και τθσ πολιτιςτικισ και λογοτεχνικισ μασ ηωισ957.

Ο Λοφκατσ δεχόταν ςτα λόγια, ότι «το κεμελιϊδεσ πρόβλθμα τθσ εποχισ που ηοφμε
είναι θ πάλθ μεταξφ ςοςιαλιςμοφ και καπιταλιςμοφ…αλλά θ απόπειρα να εξθγιςουμε τα
φαινόμενα και τισ τάςεισ τθσ θμζρασ ι ολόκλθρων περιόδων, που ςυγκροτοφν τθν εποχι,

952
Πεξηνδηθφ Δπηζεώξεζε Σέρλεο, Απξίιεο 1959, ηεχρ. 40, Λ. Κνιαθφθζθη, «Ο ξόινο
ησλ δηαλννπκέλσλ ζην εξγαηηθό θίλεκα», ζει. 247.
953
Πεξηνδηθφ Δπηζεώξεζε Σέρλεο, Απξίιεο 1959, ηεχρ. 40, Λ. Κνιαθφθζθη, «Ο ξόινο
ησλ δηαλννπκέλσλ ζην εξγαηηθό θίλεκα», ζει. 248.
954
Πεξηνδηθφ Δπηζεώξεζε Σέρλεο, Απξίιεο 1959, ηεχρ. 40, Λ. Κνιαθφθζθη, «Ο ξόινο
ησλ δηαλννπκέλσλ ζην εξγαηηθό θίλεκα», ζει. 251.
955
Πεξηνδηθφ Δπηζεώξεζε Σέρλεο, Απξίιεο 1959, ηεχρ. 40, Λ. Κνιαθνθζθη, «Ο ξόινο
ησλ δηαλννπκέλσλ ζην εξγαηηθό θίλεκα», ζει. 251-252.
956
Πεξηνδηθφ Δπηζεώξεζε Σέρλεο, Απξίιεο 1959, ηεχρ. 40, Λ. Κνιαθνθζθη, «Ο ξόινο
ησλ δηαλννπκέλσλ ζην εξγαηηθό θίλεκα», ζει. 253.
957
Πεξηνδηθφ Δπηζεώξεζε Σέρλεο Αχγνπζηνο ηνπ 1958, ηεχρ. 48, Γθένξγθ Λνχθαηο,
«Οη ηδενινγηθέο βάζεηο ηεο ¨πξσηνπνξία層, ζει. 93.
 396

παίρνοντασ ςαν άμεςθ βάςθ αυτι τθ κεμελιϊδθ αντίκεςθ, μπορεί ςυχνά να μασ οδθγιςει
ςε λάκθ»958.

Ρϊσ, όμωσ, ο Λοφκατσ οδθγικθκε ςτο παραπάνω ςυμπζραςμα; Και κυρίωσ, πϊσ ο
ίδιοσ παραμζριςε τθν φπαρξθ τθσ αντίκεςθσ ςοςιαλιςμόσ – καπιταλιςμόσ ςε όλα τα
επίπεδα, παρότι ςτα λόγια τθν αποδεχόταν; Γράφει:

«Ιδθ, πριν από τον δεφτερο Ραγκόςμιο Ρόλεμο, το ςτοιχείο που κακόριςε άμεςα τθ
διαμόρφωςθ των βαςικϊν ςυναςπιςμϊν, δεν ιταν θ αντίκεςθ ςοςιαλιςμοφ –
καπιταλιςμοφ, αλλά θ αντίκεςθ φαςιςμοφ – αντιφαςιςμοφ (…) Μετά τθν καταςτροφι του
χιτλεριςμοφ, για πολφ καιρό – ςχεδόν από τότε που ο Τςϊρτςιλ εξεφϊνθςε το λόγο του ςτο
Φοφλτον – φαινόταν ότι οι τφχεσ του κόςμου κα κακορίηονταν ςτο εξισ άμεςα από τθν
αντίκεςθ ςοςιαλιςμοφ – καπιταλιςμοφ. Θ ςτρατθγικι του ψυχροφ πολζμου είχε ακριβϊσ
τοφτον το ςκοπό: να διαιρζςει τθν ανκρωπότθτα ςε δυό εχκρικά διακείμενουσ κόςμουσ και
να κινθτοποιιςει ενάντια ςτον ςοςιαλιςμό κάκε τι που δεν είναι ςοςιαλιςτικό. Αλλά και
πάλι μάταια. Και αυτι τθ φορά εκδθλϊκθκαν καινοφργιεσ δυνάμεισ (…) αυτζσ ζκαναν μια
εξζγερςθ ενάντια ςτον άμεςο αντικειμενικό ςκοπό τθσ ςτρατθγικισ των «δφο κόςμων»,
ενάντια ςτθν προπαραςκευι του τρίτου Ραγκόςμιου Ρολζμου»959.

Εξ αιτίασ αυτϊν των δφο «περιόδων», κατά τον Λοφκατσ, οι δφο μεγάλοι
ςυναςπιςμοί (ο αντιφαςιςτικόσ και ο φιλειρθνικόσ) επζφεραν «…ζνα ριγμα ςτο
ςτρατόπεδο του καπιταλιςτικοφ κόςμου και ωσ ζνα βακμό και ςτο ςτρατόπεδο του
προλεταριάτου (…) ο αντιφαςιςμόσ και τα κινιματα υπζρ τθσ ειρινθσ… περιλαβαίνουν
επιβλθτικά τμιματα του αςτικοφ κόςμου και κυρίωσ τθσ αςτικισ διανόθςθσ. Συνεπϊσ, θ
αντίκεςθ ςοςιαλιςμοφ – καπιταλιςμοφ δεν είναι άμεςα εφαρμόςιμθ ςε καμμιάν από αυτζσ
τισ ιςτορικζσ τάςεισ, οι οποίεσ, αντίκετα, χαρακτθρίηονται ακριβϊσ από τθν μαχθτικι
ενότθτα δράςθσ ςοςιαλιςτϊν και αςτϊν. Τα γεγονότα αυτά ζχουν τεράςτιασ ςθμαςίασ
ςυνζπειεσ για τθν ςθμερινι ςυγκρότθςθ τθσ αςτικισ λογοτεχνίασ»960. Ραραμερίηοντασ, πιο
ςωςτά «καταργϊντασ», τθ λειτουργία τθσ βαςικισ αντίκεςθσ «ςοςιαλιςμόσ –
καπιταλιςμόσ» ο Λοφκατσ οδθγικθκε ςτο ςυμπζραςμα που ικελε να οδθγιςει και τουσ
αναγνϊςτεσ του: Στθν ταξικι ςυνεργαςία. Και ςτο ότι ο κίνδυνοσ για ζναν γενικευμζνο
πόλεμο και για κάκε πόλεμο δεν κα εξαλειφκεί μαηί με τθν αιτία που τουσ παράγει, δθλαδι
τον καπιταλιςμό, αλλά με διαφορετικό τρόπο, τον εξισ: «…θ δφναμθ τθσ λογικισ μπορεί
κατά κάποιο τρόπο να επιβλθκεί μζςα ςτθν κοινωνικι πραγματικότθτα»!961

Θ διαπάλθ ςτο χϊρο τθσ κομμουνιςτικισ καλλιτεχνικισ δθμιουργίασ εκφράςτθκε

και με άλλεσ μορφζσ: Άρνθςθ να δθμοςιευτεί ςτθν «Ε.Τ» το ποίθμα του ΢ίτςου για τον
Στάλιν. Άρνθςθ να είναι υποψιφια ςτθν «Εταιρεία Ελλινων Λογοτεχνϊν» θ Ζλλθ Αλεξίου,
επειδι κα «χρωμάτιηε» τον φορζα. Συςτάςεισ ςτον Κζμο Κορνάρο να μθ γράφει τόςο…
κόκκινα. Από τθν άλλθ δθμοςιεφονταν παρεμβάςεισ λογοτεχνϊν του αςτικοφ χϊρου, αρκεί
να μθ κιρυτταν τθ μιςαλλοδοξία, τθν υποτζλεια, το φαςιςμό. Θ γενικι γραμμι που
προςπακοφςαν να περάςουν οι υπεφκυνοι τθσ ςφνταξθσ ιταν θ γραμμι του «φαςιςμοφ –
αντιφαςιςμοφ», τθσ «ενότθτασ όλων των πατριωτικϊν δυνάμεων» και ςτο χϊρο τθσ Τζχνθσ.

958
Πεξηνδηθφ Δπηζεώξεζε Σέρλεο Αχγνπζηνο ηνπ 1958, ηεχρ. 48, Γθένξγθ Λνχθαηο,
«Οη ηδενινγηθέο βάζεηο ηεο ¨πξσηνπνξία層, ζει. 93.
959
Πεξηνδηθφ Δπηζεώξεζε Σέρλεο Αχγνπζηνο ηνπ 1958, ηεχρ. 48, Γθένξγθ Λνχθαηο,
«Οη ηδενινγηθέο βάζεηο ηεο ¨πξσηνπνξία層, ζει. 93-94.
960
Πεξηνδηθφ Δπηζεώξεζε Σέρλεο Αχγνπζηνο ηνπ 1958, ηεχρ. 48, Γθένξγθ Λνχθαηο,
«Οη ηδενινγηθέο βάζεηο ηεο ¨πξσηνπνξία層, ζει. 94.
961
Πεξηνδηθφ Δπηζεώξεζε Σέρλεο Αχγνπζηνο ηνπ 1958, ηεχρ. 48, Γθένξγθ Λνχθαηο,
«Οη ηδενινγηθέο βάζεηο ηεο ¨πξσηνπνξία層, ζει. 94.
 397

Ζ δηαπάιε ζην ρψξν ηεο Σέρλεο αληαλαθινχζε βαζχηαηεο ηδενινγηθέο

δηαθνξέο ζηε ζεσξία θαη ζηε ζηξαηεγηθή ηνπ δηεζλνχο θνκκνπληζηηθνχ θηλήκαηνο,
θαζψο θαη ηε δηαπάιε ζην εζσηεξηθφ ηνπ ΚΚΔ962.
Γηα παξάδεηγκα, ε ιαζεκέλε πξνζέγγηζε ησλ αηηηψλ ηεο ήηηαο ηνπ ιατθνχ
θηλήκαηνο, απνηππψζεθε θαη ζε έξγα ηεο πεδνγξαθίαο θαη ζε θξηηηθά ζεκεηψκαηα,
ελψ βξήθε έθθξαζε θαη ζηε ιεγφκελε «πνίεζε ηεο ήηηαο».
΢ηηο 30 Μαξηίνπ ηνπ 1954 ζπδεηήζεθε ζηελ ΚΔ ηνπ ΚΚΔ ην ζέκα «Κξηηηθή
ζηα βηβιία ηνπ Κ. Πνπξλαξά (Μπφζε) «Δκείο ζα ληθήζνπκε» θαη ηνπ Σ. (Γεκήηξε)
Υαηδή «Σν ηέινο ηεο κηθξήο καο πόιεο». Ζ ζπδήηεζε έγηλε κε αθνξκή θαη βάζε ηηο
θξηηηθέο γηα ηα παξαπάλσ έξγα πνπ είραλ δεκνζηεπηεί ζην πεξηνδηθφ «Νένο Κφζκνο»
ιίγν λσξίηεξα (Ηαλνπάξηνο ηνπ 1954).
Έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία ην γεγνλφο φηη ε ΚΔ ηνπ Κφκκαηνο αζρνιήζεθε κε
έλα ηέηνην ζέκα. Γείρλεη ην έληνλν ελδηαθέξνλ ηνπ ΚΚΔ 963 γηα ηελ αηζζεηηθή
αληίιεςε θαη θαιιηέξγεηα, παξά θαη πέξα απφ ηηο φπνηεο ελζηάζεηο κπνξεί
ελδερφκελα λα δηαηππψζεη θαλείο γηα ην πεξηερφκελν ηεο θξηηηθήο ή γηα πιεπξέο ηνπ.
΢ην Αξρείν ηνπ ΚΚΔ βξίζθεηαη θείκελν γηα ηα παξαπάλσ κε ηίηιν «πξαθηηθά
ηεο ζπλεδξίαζεο ηεο ΚΔ – ΚΔΔ»964 φπνπ αλαθέξνληαη: «…ηόζν ε κηα όζν θαη ε άιιε
(ζεκείσζε ΓΟΚΗΜΗΟΤ: νη θξηηηθέο ζηνλ «ΝΔΟ ΚΟ΢ΜΟ») είλαη γεληθά ιαζεκέλεο (…)
Γηαηί, πνην γεληθά ζπκπέξαζκα βγαίλεη από ηελ θξηηηθή πνπ έγηλε; ΋ηη ην έξγν ηνπ ζ.
Υαηδή είλαη θαιό θη όηη ην έξγν ηνπ ζ. Μπόζε (…) δελ είλαη βαζηθά θαιό. Δίλαη ηα
πξάγκαηα έηζη όπσο καο ηα παξνπζίαζε ε θξηηηθή;».
Αθνχ ζηέθεηαη ζην φηη έλα έξγν θξίλεηαη αξρίδνληαο απφ ην πεξηερφκελν θαη
φηη ην θαζνξηζηηθφ είλαη ε «αξκνληθή, απαξαίηεηε ελφηεηα πεξηερφκελν – κνξθή (…)
πξάγκα πνπ επηηπγράλεηαη ηφζν θαιχηεξα φζν πην θαιιηηερληθά είλαη άξηην», ε
ζπδήηεζε εζηίαδε ζηα θαιιηηερληθά θξηηήξηα: «Γηαηί όηαλ ν παξάγνληαο απηόο ιείπεη
962
Σν 1961 ν ΢ηξαηήο Σζίξθαο δηαγξάθηεθε απφ ηελ Κνκκαηηθή Οξγάλσζε ηνπ ΚΚΔ
ζηελ Αίγππην, γηαηί αξλήζεθε λα απνθεξχμεη ην έξγν ηνπ «Ζ Λέζρε», πνπ ζεσξήζεθε
πβξηζηηθφ γηα ηνπο αγσληζηέο ηεο Μέζεο Αλαηνιήο. Έληνλε ήηαλ ε αληηπαξάζεζε θαη γηα ην
έξγν ηνπ Σζίξθα «Αξηάγλε». Καηά ηνλ Μάξθν Απγέξε ν Σζίξθαο «θαηαγίλεηαη κε πάζε
κηθξόραξα θαη καο δίλεη έλαλ παξδαιό θόζκν ρσξίο γελλαηόηεηα, εμαζιησκέλν θαη ρσξίο
δηέμνδν (…) ην κόλν εζσηεξηθό ζεξκό ξεύκα πνπ αλαθαιύπηεη θαλείο είλαη κηα άγξππλε
θηιαξέζθεηα θαη ην πάζνο πνπ ηνπ εκπλένπλ θάπνηεο αλνκνιόγεηεο ερζξόηεηεο πξνο
αλζξώπνπο πνπ ήξζε ζε ζύγθξνπζε καδί ηνπο θαη θπζηθά ε ζπγγξαθηθή θηινδνμία ηνπ θαη ν
αιαδνληθόο ηόλνο ζηνπο αθνξηζκνύο θαη ζηηο θξίζεηο ηνπ (...) Ο ζνζηαιηζηηθόο ξεαιηζκόο δελ
είλαη απιά κηα κέζνδνο γξαθήο, αιιά έλαο εζηθόο πξνζαλαηνιηζκόο ηεο ηέρλεο. Ζ άιιε αξρή
έξρεηαη ζα ζπκπιήξσκα ηεο πξνεγνύκελεο: «Σηο κεγάιεο πξάμεηο ηηο εκπλένπλ κεγάιεο ηδέεο».
(…) Αιιά δελ δερόκαζηε θη έλαλ θόζκν ρσξίο ειπίδα, ζαλ ηνλ θόζκν πνπ δεκηνπξγεί ν
Σζίξθαο» («Διιεληθή Αξηζηεξά», Φεβξνπάξηνο ηνπ 1964, ζει. 49- 55).
Σελ θξηηηθή ηνπ Απγέξε ε «Δ.Σ.» αξλήζεθε λα ηε δεκνζηεχζεη, κε παξέκβαζε
ηνπ Γ. Γεζπνηίδε. Ζ θξηηηθή δεκνζηεχηεθε ζηελ «Διιεληθή Αξηζηεξά». Θεηηθή θξηηηθή γηα
ηα παξαπάλσ έξγα ηνπ Σζίξθα έθαλαλ ν Γ. Ραπηφπνπινο, ν ΢ηάζεο Γξνκάδνο θαη ν Κ.
Πνξθχξεο, αιιά θαη ν Μ. Αιεμαλδξφπνπινο. Ο Κ. Πνξθχξεο έγξαςε φηη ν Σζίξθαο
«…θάλεη φρη αλδξείθεια παξά αιεζηλνχο ζθξηγψδεηο αλζξψπνπο, φρη αλζξσπφκνξθεο ηδέεο,
παξά αλζξψπηλα φληα κε λνπ θαη θαξδηά» («Δ.Σ.», Απξίιηνο ηνπ 1961, ζει. 360).
963
΢ην πιαίζην ηεο Δπηηξνπήο Γηαθψηηζεο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, κε ππεχζπλν ηνλ
Μηιηηάδε Πνξθπξνγέλε, ιεηηνπξγνχζε ν Λνγνηερληθόο Κύθινο, ζηνλ νπνίν ζπκκεηείραλ ε
Έιιε Αιεμίνπ, ν Σάθεο Αδάκνο, ν Απφζηνινο ΢πήιηνο, ν ΢ηξαηήο Αλαζηαζηάδεο, ν
Γεκήηξεο Ραβάλεο - Ρεληήο, ε Φνχια Υαηδεδάθε, ν Γηάλλεο Βεάθεο, ν Αληψλεο Βνγηάδνο,
ν Θενδφζεο Πηεξίδεο, ν Μήηζνο Αιεμαλδξφπνπινο θαη ν Κψζηαο Πνπξλαξάο
964
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 28731, Πξαθηηθά ηεο ΢πλεδξίαζεο ηεο ΚΔ - ΚΔΔ κε ζέκα
Κξηηηθή ζηα βηβιία ησλ Κ. Πνπξλαξά (Μπόζε) θαη Σ. Υαηδή.
 398

εληειώο, κπνξεί λάρνπκε κηα θαιή πξόζεζε νπνηνπδήπνηε λα εμπκλήζεη ην θαιό, ην

δίθαην, ηνπο αγώλεο ηνπ ιανύ, εξσηζκνύο θαη απηνζπζίεο, κα έξγν ηέρλεο δε ζάρνπκε.
Ζ θαιή πξόζεζε ζα κείλεη απιώο κηα θαιή πξόζεζε».
΢ηε ζπδήηεζε πξνζδηνξηδφηαλ σο πην ζεκαληηθφο παξάγνληαο ην πεξηερφκελν
έλαληη ηεο κνξθήο:
«… αλ ην ζέκα είλαη αληηδξαζηηθό, ζηε γεληθή έλλνηα ηνπ όξνπ, αλ κ’ απηό,
αλνηθηά ή ζθεπαζκέλα, παξαζησπηέηαη, παξακεξίδεηαη, ζπθνθαληηέηαη, ρηππηέηαη ν
αγώλαο ηνπ ιανύ, ζηηο πνιππνίθηιεο εθδειώζεηο ηνπ, ηόηε όζν άξηηα θη αλ είλαη ε
κνξθή, δελ κπνξνύκε λα κηιάκε γηα έξγν ηέρλεο (…) Ζ θξηηηθή πξέπεη λα πξνζέμεη
κήπσο παξαζπξόκελε από ηελ αξηηόηεηα ηεο κνξθήο θαη ππεξηηκώληαο ηελ δελ
εκβαζύλεη ζην πεξηερόκελν, πνπ πνιιέο θνξέο παξνπζηάδεηαη έηζη, ώζηε λα κελ αθήλεη
εύθνια λα θαηαιάβεηο αλ είλαη αληηδξαζηηθό, αλ βνεζά ή βιάπηεη θη σο πνην ζεκείν.
Ννκίδνπκε όηη ε θξηηηθή πνπ έγηλε ζηα δύν έξγα, μέθπγε από ηνλ θαλόλα απηόλ».
Στο Αρχείο του ΚΚΕ βρίςκονται και άλλα ςθμειϊματα, όπωσ το «Σθμείωμα –
βιβλιοκριςία του Καλι Ψϊτθ ςτο βιβλίο τθσ Μζλπωσ Αξιϊτθ με τίτλο «Σφντροφοι
καλθμζρα» (Εκδοτικό «ΝΕΑ ΕΛΛΑΔΑ»)965.

Απφ ηα ζρεηηθά ζεκεηψκαηα, θαζψο θαη απφ ηα θείκελα ησλ απνθάζεσλ

γεληθήο πνιηηηθήο θαηεχζπλζεο, κπνξεί λα γίλεη ε εμήο εθηίκεζε:
Ζ ρξεζηκφηεηα, άξα θαη ην εθδφζηκν, ελφο ινγνηερληθνχ έξγνπ δελ θξίζεθαλ πάληνηε
κε ζπλδπαζκέλα πνιηηηθά θαη αηζζεηηθά θξηηήξηα. Απηή ε αδπλακία, φζν θη αλ εμεγείηαη απφ
ηηο ζπλζήθεο κέζα ζηηο νπνίεο δξνχζε ην ΚΚΔ, δελ κπνξεί λα ππνηηκεζεί. Αληαλαθιά
θπξίσο ζεσξεηηθέο αδπλακίεο. Πέξα απφ ην φηη πξνθαινχζε κε δεκηνπξγηθή αληηπαξάζεζε,
ζπληζηνχζε έηζη ή αιιηψο εκπφδην, πεξηφξηδε ην πεδίν ηεο θαιιηηερληθήο δεκηνπξγίαο θαη
έδηλε πξφζρεκα ζηε δπζθήκηζε ηνπ ζνζηαιηζηηθνχ ξεαιηζκνχ.
Αυτι θ αδυναμία είχε ωσ αποτζλεςμα να ανακοπεί θ κριτικι ςκζψθ, να αδυνατίςει
το ιδεολογικό μζτωπο ςτο χϊρο των Τεχνϊν, ενϊ ταυτόχρονα πυροδότθςε τθν εξάπλωςθ
βακιά λακεμζνων αντιλιψεων και ερμθνειϊν για τθν καλλιτεχνικι δθμιουργία.

3.B.10. Θ 8θ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΣΘ΢ ΚΕ ΣΟΤ ΚΚΕ

(24 ΦΕΒΡΟΤΑΡΙΟΤ - 1 ΜΑΡΣΙΟΤ 1965)

Το βαςικό κζμα που ςυηιτθςε θ 8θ Ολομζλεια ιταν «το κομματικό - οργανωτικό

πρόβλθμα». Τθν ειςιγθςθ του ΡΓ παρουςίαςε ο Κϊςτασ Κολιγιάννθσ.

Τελικά δεν υπιρξε απόφαςθ για τθ ντε φάκτο νομιμοποίθςθ του Κόμματοσ.
Υπιρξαν μόνο αποφάςεισ για τθ δθμιουργία προχποκζςεων που, όπωσ εκτιμικθκε, κα
επζτρεπαν τθ νομιμοποίθςθ ςτθν πράξθ.

Θ 8θ Ολομζλεια (24 Ψεβρουαρίου - 1 Μαρτίου 1965) πιρε απόφαςθ για το

κομματικό - οργανωτικό πρόβλθμα, που εκτιμοφςε:

«1. Θ λφςθ που ζδωςε ςτο κομματικό οργανωτικό πρόβλθμα θ 8θ ολομζλεια τθσ ΚΕ
του 1958 και το 8ο Συνζδριο του Κόμματοσ ιταν ςωςτι966.[...]

965
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 246597. ΢εκείσκα – Βηβιηνθξηζία ηνπ Θαιή Φώηε ζην
βηβιίν ηεο Μέιπσο Αμηώηε κε ηίηιν: «΢ύληξνθνη Καιεκέξα» (Δθδνηηθό ΝΔΑ ΔΛΛΑΓΑ). ΢ην
ζεκείσκα δελ ππάξρεη ρξνλνινγία, είλαη πηζαλφ φκσο λα γξάθηεθε ην αξγφηεξν κέρξη ην
1954, αθνχ κέρξη ηφηε ππήξρε ην εθδνηηθφ «ΝΔΑ ΔΛΛΑΓΑ».
 399

ΛΛ. Θ Ρ΢ΟΤΑΣΘ ΓΛΑ ΤΘ ΛΥΣΘ ΤΟΥ Ρ΢ΟΒΛΘΜΑΤΟΣ

*...+ 5. Θ πάλθ για τθ νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ *...+ πρζπει να μπει ςτθν πρϊτθ γραμμι
των κακθκόντων του Κόμματοσ»967.[...]

6. Το ανζβαςμα τθσ πάλθσ για τθ νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ *...+ προχποκζτει *...+ πρϊτο
να επιβάλουμε και να επιςπεφςουμε τθ νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ ι κι ακόμα πριν απ’ αυτό τθ
ντε φάκτο επιβολι τθσ οργανωμζνθσ παρουςίασ του ςτθν πολιτικι ηωι τθσ χϊρασ. Και
δεφτερο, *...+ να παρκοφν τ’ ακόλουκα ςυγκεκριμζνα μζτρα:

α) Τα κομματικά ςτθρίγματα, οι κομματικζσ ομάδεσ, δθλαδι, να επεκτακοφν και

ςτισ άλλεσ πόλεισ, ςτισ ςυνοικίεσ των μεγάλων πόλεων, ςε βαςικά εργοςτάςια, ς’ όλουσ του
βαςικοφσ τομείσ και κρίκουσ τθσ δουλειάσ του Κόμματοσ*...+968.

*...+ Γ. Άλλα μζτρα: 7. Να εκδοκεί… κομματικι περιοδικι εφθμερίδα (βδομαδιάτικθ)

*...+. Να κυκλοφοριςει θμεριςια εφθμερίδα ςτθ Κεςςαλονίκθ *...+ που κα είναι όργανα του
ΚΚΕ… Το περιοδικό Ρροβλιματα Ειρινθσ και Σοςιαλιςμοφ να βγαίνει κάκε μινα…969.

*...+ Δ. Αναςυγκρότθςθ και βελτίωςθ τθσ λειτουργίασ και δουλειάσ του Κλιμακίου και
του Γραφείου του *...+»970.

Θ 8θ Ολομζλεια αποφάςιςε επίςθσ «το Κλιμάκιο να προτείνει ςτθ ΔΕ *Διοικοφςα

Επιτροπι τθσ ΕΔΑ+ ν’ αποφαςίςει τθ ςφγκλθςθ του ΛΛΛ Συνεδρίου τθσ ωσ τα τζλθ του
1965»971.

Ϋσ προσ τισ άλλεσ προτάςεισ και ςκζψεισ που ζγιναν για τθν αντιμετϊπιςθ του
κομματικοφ οργανωτικοφ προβλιματοσ, θ ΚΕ κεϊρθςε ότι δεν ανταποκρίνονταν ςτθν τότε
πραγματικότθτα και ςυνεπϊσ δεν ιταν ςωςτζσ. Απζρριψε τθν «πρόταςθ για τθν μετατροπι
τθσ ΕΔΑ ςε μαρξιςτικό - λενινιςτικό κόμμα», κεωρϊντασ τθ διαδικαςία «δφςκολθ και
περίπλοκθ». Για τθν προοπτικι τθσ ΕΔΑ ςθμείωνε:

*...+ Ρροοπτικζσ για τθν τελικι εξζλιξθ τθσ ΕΔΑ. *...+ Στθν πορεία, και όταν κα ζχει
προχωριςει κάπωσ θ εφαρμογι αυτισ τθσ απόφαςθσ, να καλλιεργείται ςτθν κακοδιγθςθ
τθσ ΕΔΑ και κυρίωσ ςτον Ρρόεδρο θ ιδζα μετατροπισ τθσ ΕΔΑ ςε ςυναςπιςμό ι μζτωπο
κομμουνιςτϊν, ςοςιαλιςτϊν, αγροτικϊν (ΕΑΚ) προςωπικοτιτων, ςθμερινϊν και άλλων
ςυνεργαηομζνων, των ενταγμζνων ςτα κόμματα και των εξωκομματικϊν, με ενιαίεσ
οργανϊςεισ -αυτοφ του μετϊπου- ςτθ βάςθ *...+».

Επίςθσ απζρριπτε τθ «ςκζψθ για επίςθμθ δθμιουργία και επιβολι μαρξιςτικοφ-

λενινιςτικοφ κόμματοσ με άλλον τίτλο»972.

Οι αποφάςεισ που πιρε βρίςκονταν πίςω από τισ απαιτιςεισ τθσ ταξικισ πάλθσ, δεν
αντιμετϊπιηαν τα δφο βαςικά προβλιματα: Τθ ςυγκρότθςθ ιςχυρϊν Κομματικϊν
Οργανϊςεων και τθν οργάνωςθ τθσ πάλθσ για τθν επιβολι τθσ ντε φάκτο νομιμοποίθςθσ
του ΚΚΕ.

966
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο, ζει. 504, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή.
967
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο, ζει. 505, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή.
968
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο, ζει. 506-507, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή.
969
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο, ζει. 508, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή.
970
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο, ζει. 509, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή.
971
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο, ζει. 509, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή.
972
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο, ζει. 510-512, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή.
 400

Θ 8θ Ολομζλεια αποφάςιςε «να δθμιουργθκεί μαρξιςτικι λζςχθ, καλά οργανωμζνθ,

με πλοφςιο και ελκυςτικό πρόγραμμα ποικίλθσ δράςθσ»973.

Ρράγματι, ςτισ 28 Λανουαρίου 1966, ιδρφκθκε το Κζντρο Μαρξιςτικϊν Μελετϊν και

Ερευνϊν (ΚΜΜΕ). Θ ιδρυτικι του διακιρυξθ υπογραφόταν από τουσ Μάρκο Αυγζρθ, Γιάννθ
Λμβριϊτθ, Νίκο Κιτςίκθ, Τίτο Ρατρίκιο, Γιάννθ Σκουριϊτθ, Γιϊργο Σπθλιόπουλο, Άγγελο
Διαμαντόπουλο, Βαςίλθ Δθμθτςάνο, Δθμιτρθ Σπάκθ και Ψίλιππο Θλιοφ. Σκοπόσ του ιταν
να ςυμβάλει ςτθν προϊκθςθ των μαρξιςτικϊν ςπουδϊν, εκτιμϊντασ ότι υπιρχε
κακυςτζρθςθ ςτθν ανάπτυξθ τθσ μαρξιςτικισ ζρευνασ ςτθν Ελλάδα.

Απόφαςθ του ΡΓ (17-30 Λανουαρίου 1966) υπογράμμιηε για το «Κζντρο

Μαρξιςτικϊν Σπουδϊν», όπωσ ονοματίηεται ςτο ςχετικό ζγγραφο974, ότι ανικει ςτο ΚΚΕ και
κακοδθγείται από το γραφείο του κλιμακίου.

Τα ίδια υπογραμμίηονται και για τθν εφθμερίδα Δθμοκρατικι Αλλαγι, το περιοδικό

Ελλθνικι Αριςτερά, τισ εκδόςεισ Κεμζλιο και για τθν εφθμερίδα Μακεδονικι Ϊρα, που
εκδιδόταν ςτθ Βόρεια Ελλάδα από τθν Κομματικι Ομάδα Ρεριοχισ με υπεφκυνο τον Αλζξθ
Ραπαλζξθ. Τθν εφθμερίδα Θ Αυγι θ απόφαςθ του ΡΓ τθν προςδιόριηε ωσ όργανο τθσ ΕΔΑ.
υπογραμμίηοντασ ότι πρζπει να γίνει οικονομικά αυτάρκθσ.

Θ 8θ Ολομζλεια αςχολικθκε και με το πόριςμα τθσ υπόκεςθσ του Σταφρου

Καςιμάτθ, με βάςθ τθν απόφαςθ τθσ προθγοφμενθσ Ολομζλειασ975.

973
Το ΚΚΕ - Επίςθμα Κείμενα, τόμ. 9οσ, ζκδ. Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 2002, ςελ. 516.
974
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 163363, Απόθαζε ΠΓ ΚΔ ΚΚΔ 1/1966 γηα ηελ πνξεία
εθαξκνγήο απόθαζεο 8εο νινκέιεηαο 1965 ζην θνκκαηηθό νξγαλσηηθό πξόβιεκα.
975
Θ απόφαςθ ζλεγε ςυγκεκριμζνα: «Θ Ολομζλεια, παίρνοντασ υπόψθ το πόριςμα τθσ
Επιτροπισ που εξζταςε τθν υπόκεςθ του ς. Καςιμάτθ, τισ προφορικζσ εξθγιςεισ που ζδωςε
ο ίδιοσ ςτθν Ολομζλεια και τθ ςυηιτθςθ που ακολοφκθςε, αποφαςίηει:

1ο. Απορρίπτει τισ κατθγορίεσ ότι είναι φποπτοσ.

2ο. Θ Ολομζλεια κεωρεί ότι ο ς. Καςιμάτθσ ζχει ουςιαςτικι ευκφνθ για το ότι
κατάγγειλε ςαν φποπτο το ς. Ρλουμπίδθ και για το ότι επζμενε να χαρακτθριςτεί
πράκτορασ του εχκροφ. Ραρ’ όλο ότι για τθν τραγωδία του Ρλουμπίδθ τθν κφρια ευκφνθ τθ
φζρνει θ παλιά κακοδιγθςθ και το ανϊμαλο κακεςτϊσ που δθμιοφργθςε ςτο Κόμμα, αυτό
δεν απαλλάςςει το ς. Καςιμάτθ από τθν ευκφνθ του. Τθν ευκφνθ του αυτι δεν τθν είδε
αυτοκριτικά ςτον απαιτοφμενο βακμό.

3ο. Στθ διαχείριςθ χρθμάτων του Κόμματοσ δεν ζδειξε το απαιτοφμενο αίςκθμα
ευκφνθσ.

4ο. Ακυρϊνει τα μζτρα αποκλειςμοφ του από κάκε κομματικι δουλειά και εφιςτά
τθν προςοχι του ςτισ ςοβαρζσ αδυναμίεσ που ζχει ςτθν κομματικι του ςυγκρότθςθ.

5ο. Θ Ολομζλεια ςθμειϊνει τθν ευκφνθ του ΡΓ για τθν κακυςτζρθςθ τθσ
διαλεφκανςθσ τθσ υπόκεςθσ του». *Το ΚΚΕ - Επίςθμα Κείμενα, τ. 9οσ, ςελ. 518, εκδόςεισ
Σφγχρονθ Εποχι+.
 401

3.Β.10.α. Εκτίμθςθ των αποφάςεων τθσ 8θσ Ολομζλειασ.

΢υμπεράςματα διαχρονικισ ςθμαςίασ

Αν και το ηιτθμα τθσ ντε φάκτο νομιμοποίθςθσ του ΚΚΕ τζκθκε από τθν 8θ
Ολομζλεια με αποφαςιςτικότθτα, τα μζτρα που αποφάςιςε, ςτθν κατεφκυνςθ υλοποίθςθσ
τθσ ντεφάκτο νομιμοποίθςθσ, οφτε αποφαςιςτικότθτα ζδειχναν ςτθν πράξθ, οφτε
υλοποιικθκαν ςτο ςφνολό τουσ. Το κυριότερο είναι ότι μια τζτοια απόφαςθ ζπρεπε να
ςυνοδεφεται με επανεκτίμθςθ και διόρκωςθ τθσ προθγοφμενθσ για διάλυςθ των
κομματικϊν οργανϊςεων και ζνταξθ όλων των κομματικϊν μελϊν ςτθν ΕΔΑ. Κυρίωσ ζπρεπε
να ςυνοδεφεται με τθν οικοδόμθςθ Κομματικϊν Οργανϊςεων Βάςθσ του ΚΚΕ και όχι με τθ
διεφρυνςθ των κομματικϊν ςτθριγμάτων976, τα οποία ςε καμία περίπτωςθ δεν
αποτελοφςαν λφςθ. Δεν ιταν οφτε θμίμετρο.

Από τθ ςυηιτθςθ ςτθν 8θ Ολομζλεια προκφπτει ότι ςτο ΚΚΕ ςυνεχιηόταν με

μεγαλφτερθ οξφτθτα θ διαπάλθ για το οργανωτικό - κομματικό κζμα, αφοφ εκφράςτθκαν
απόψεισ που ςτόχευαν ςτθν υπονόμευςθ και αυτισ τθσ απόφαςθσ που πιρε θ 8θ
Ολομζλεια ςχετικά με τθ νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ. Επανζρχονταν απόψεισ, όπωσ θ πλιρθσ
υποκατάςταςθ του ΚΚΕ από τθν ΕΔΑ, που είχαν τεκεί ςτθ ςυηιτθςθ και απορρίφκθκαν πριν
από περίπου 10 χρόνια.

Από τθν ιςτορικι πλευρά, θ εξζταςθ τθσ πάλθσ για τθ νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ ζχει
ςθμαςία επίκαιρθ, ιδιαίτερα μετά το νζο αντικομμουνιςτικό κφμα που ζχει εκδθλωκεί
διεκνϊσ και πολφμορφα μετά το 1989 -1991.

Ανατρζχοντασ ςϋ εκείνα τα χρόνια, διαπιςτϊνεται ότι το κίνθμα για τθ

νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ βρζκθκε πολφ πιο κάτω από τισ δυνατότθτεσ που διαμορφϊκθκαν,
ιδιαίτερα από το 1958, κακϊσ και μετά το 1963 - 1964. Θ νομιμοποίθςθ του Κόμματοσ δεν
διεκδικικθκε ουςιαςτικά, ωσ κεντρικό ςτοιχείο τθσ πάλθσ.

Το γεγονόσ ότι ςε ανακοινϊςεισ του ΡΓ και τθσ ΚΕ ςθμειωνόταν ςυχνά ωσ άμεςο

κακικον, δεν ακυρϊνει τθν προθγοφμενθ διαπίςτωςθ, αφοφ το κάλεςμα δεν ςυνοδευόταν
και με τα απαραίτθτα οργανωτικά μζτρα και τισ ςτακερζσ πολιτικζσ πρωτοβουλίεσ που κα
προκαλοφςαν ενεργοποίθςθ του εργατικοφ κινιματοσ και μια ευρφτερθ ςυςπείρωςθ ςε
αυτό το ςτόχο. Αποςπαςματικό χαρακτιρα είχαν και οι κοινοβουλευτικζσ πρωτοβουλίεσ

976
΢ηα θνκκαηηθά ζηεξίγκαηα εληάρζεθε έλαο κηθξφο αξηζκφο κειψλ ηνπ ΚΚΔ. Σα
ζηεξίγκαηα ήηαλ κηθξέο νκάδεο 3-5 ζπληξφθσλ, νη νπνίνη ζπγθεληξψλνληαλ θαη ζπδεηνχζαλ
ηελ πνιηηηθή ηνπ ΚΚΔ. Γελ ιεηηνπξγνχζαλ σο θνκκαηηθή νξγάλσζε, δελ είραλ ην δηθαίσκα
λα ζηξαηνινγήζνπλ κέιε ηνπ θφκκαηνο, κπνξνχζαλ φκσο λα πξνηείλνπλ θάπνην άηνκν γηα
λα εληαρζεί ζηα θνκκαηηθά ζηεξίγκαηα. ΢ε απφθαζε ηνπ ΠΓ ζην δηάζηεκα 17-30 Ηαλνπαξίνπ
1966, δηαπηζηψζεθε ζρεηηθά κε ηα θνκκαηηθά ζηεξίγκαηα: «Ζ δεκηνπξγία 65 ΚΟ. (ζεκείσζε
Γνθηκίνπ: Κνκκαηηθψλ Οκάδσλ) ζ' όια ηα Γξαθεία Πεξηνρώλ, ηηο Δ.Π. θαη ζε 28 Ν.Δ. κε 220
νξγαλσκέλα κέιε (κε ηε ζύλδεζε 51 θνκκαηηθώλ ζηειερώλ πνπ δελ εληάρζεθαλ αθόκα ζε ΚΟ.
θαη ηελ κειέηε 120 πεξηπηώζεσλ γηα θνκκαηηθή ζύλδεζε, θηάλνπλ ζπλνιηθά 350-400
θνκκαηηθά ζηειέρε), απνηειεί έλα πξώην βήκα κηα βάζε γηα ηελ παξαπέξα εθαξκνγή ηεο
απόθαζεο ηεο 8εο Οινκέιεηαο» (Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 163363, Απόθαζε ΠΓ ΚΔ ΚΚΔ
1/1966 γηα ηελ πνξεία εθαξκνγήο απόθαζεο 8εο νινκέιεηαο 1965 ζην θνκκαηηθό νξγαλσηηθό
πξόβιεκα). ΢ηελ ίδηα απφθαζε δηαπηζησλφηαλ φηη «νη Κνκκαηηθέο Οκάδεο πνπ
δεκηνπξγήζεθαλ παξνπζηάδνπλ ζπγρύζεηο σο πξνο ην πεξηερόκελν θαη ηελ απνζηνιή ηνπο...».
Απφθαζε ηνπ ΠΓ ήηαλ, ην ζχλνιν ησλ νξγαλσκέλσλ ζηηο Κνκκαηηθέο Οκάδεο, καδί θαη ζηηο
αληίζηνηρεο ζηε λενιαία, λα θζάζεη ηνπο 850 σο ην ηέινο Ηνπλίνπ 1966.
 402

που πιρε κατά διαςτιματα θ ΕΔΑ, όπωσ ςτισ 27 Μαΐου του 1964, όταν κατζκεςε ςτο
προεδρείο τθσ Βουλισ ςφςταςθ με τθ μορφι επιςτολισ, όπου ηθτοφςε να γίνουν δεκτά τα
αιτιματα τθσ ΚΕ του ΚΚΕ για τθ νομιμοποίθςι του και για τον επαναπατριςμό των
πολιτικϊν προςφφγων.

Ϋςτόςο, κινθτοποιιςεισ που είχαν πραγματοποιθκεί, ζδειχναν ότι υπιρχαν

ςθμαντικά περικϊρια για τθ ντε φάκτο νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ, εφόςον αυτι αποφαςιηόταν
να πραγματοποιθκεί.

Τον Μάρτιο του 1965 με αίτθμα τθ νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ κατατζκθκαν ςτθ Βουλι
από βουλευτζσ τθσ ΕΔΑ 1.275 υπομνιματα με 32.411 υπογραφζσ κατοίκων τθσ Ακινασ.
Ραρόμοια υπομνιματα ςτάλκθκαν ςτθν κυβζρνθςθ και από άλλεσ περιοχζσ, όπωσ τθσ
Κεςςαλονίκθσ, που τον Απρίλιο του 1965 ςυγκεντρϊκθκαν 17.230 υπογραφζσ977.

Στισ 4 Δεκεμβρίου του 1965 οι κτίςτεσ τθσ Ράτρασ, ςε γενικι ςυνζλευςθ του
ςωματείου τουσ, ηιτθςαν τθ νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ.

Στισ 6 Λανουαρίου του 1966 θ «Επιτροπι δια τθν ελευκζραν λειτουργίαν όλων των
κομμάτων και τθν νομιμοποίθςιν του ΚΚΕ» ανακοίνωςε ότι είχαν υπογράψει τθ ςχετικι
διακιρυξθ 600 προςωπικότθτεσ τθσ χϊρασ.

Συγκεντρϊςεισ πραγματοποιικθκαν ςτισ αρχζσ του 1967 ςτθν Ακινα και ςτθ
Κεςςαλονίκθ, ενϊ ςτισ 18 Μαρτίου του 1967 αντιπροςωπεία τθσ επιτροπισ για τθ
νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ παρζδωςε ςτον πρόεδρο τθσ Βουλισ 65.980 υπογραφζσ978.

Θ εκτόσ νόμου κζςθ του ΚΚΕ, με ό,τι ςυνεπαγόταν αυτι, ςε ςυνάρτθςθ και με άλλεσ
αρνθτικζσ εξελίξεισ που τθν ακολοφκθςαν, επζδραςε αρνθτικά κατά πολφ ςτθ δυναμικι και
ςτο εφροσ του λαϊκοφ κινιματοσ.

3.B.11. Θ ΚΤΒΕΡΝΘΣΙΚΘ ΠΟΛΙΣΙΚΘ ΣΘ΢ ΕΝΩ΢Θ΢ ΚΕΝΣΡΟΤ (ΕΚ)

Θ «Ζνωςθ Κζντρου», ζνα κόμμα ςυνοκιλευμα παλαιοκομματικϊν του «Κζντρου»,

ςοςιαλδθμοκρατϊν του μεςοπολζμου και των μεταπολεμικϊν χρόνων και οριςμζνων
φιλοβαςιλικϊν, πρόβαλε ςτο προςκινιο ωσ φορζασ μιασ δθμοκρατικισ εναλλακτικισ
πολιτικισ. Σε εκείνθ τθ φάςθ ςυγκζντρωςε τθν προτίμθςθ τθσ αςτικισ τάξθσ. Θ «Ζνωςθ
Κζντρου» διζκοψε τθ διακυβζρνθςθ τθσ Ε΢Ε, υποςχόμενθ ότι αποτελοφςε το ιςχυρό
ανάχωμα για τθν ενςωμάτωςθ του λαϊκοφ κινιματοσ. Αξιοποίθςε δθμαγωγικά ςτο λόγο τθσ
τισ πιο δθμοφιλείσ διακθρφξεισ του αςτικοφ φιλελευκεριςμοφ, αλλά και τισ διακθρφξεισ τθσ
ςοςιαλδθμοκρατίασ για το λεγόμενο «κράτοσ πρόνοιασ», υποςχόμενθ ςτο λαό ελευκερίεσ
και δικαιϊματα, αλλά και μζνοντασ ςτακερι ςτον αντικομμουνιςμό τθσ.

Αργότερα, θ πολιτικι τθσ «Ζνωςθσ Κζντρου» εξυμνικθκε και από το ΡΑΣΟΚ.

Ωαρακτθρίςτθκε και ωσ «μικρό φωτεινό διάλειμμα μιασ μακριάσ ςκοτεινισ πολιτικισ
περιόδου».

977
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο, ζει. 822-823, 832, 833, εθδφζεηο ΢χγρξνλε
Δπνρή.
978
Σελ αληηπξνζσπεία, απνηεινχζαλ νη Κ. Λνπιέο, Γ. ΢ηξαηήο θαη Ν. Κνζίληαο, (Σν
ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο, ζει.842, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή).
 403

Θ κυβζρνθςθ τθσ «Ζνωςθσ Κζντρου» αφξθςε μιςκοφσ και μεροκάματα, ρφκμιςε τα

αγροτικά χρζθ, κατάργθςε μια ςειρά ψθφίςματα του εμφυλίου πολζμου, ζβαλε ςε αχρθςία
τα πιςτοποιθτικά κοινωνικϊν φρονθμάτων ςτο μεγαλφτερο βακμό (εξαιρζκθκαν οι
δθμόςιοι υπάλλθλοι) και απζλυςε τουσ περιςςότερουσ από τουσ εναπομείναντεσ
πολιτικοφσ κρατοφμενουσ. Ρροϊκθςε οριςμζνουσ εκςυγχρονιςμοφσ και ςτθν εκπαίδευςθ.

Θ «Ζνωςθ Κζντρου» και ο Γ. Ραπανδρζου υιοκζτθςαν και οικειοποιικθκαν

αιτιματα του λαϊκοφ και νεολαιίςτικου κινιματοσ για τθν παιδεία. Πμωσ τα λόγια απείχαν
πολφ από τθν πράξθ. Θ δωρεάν παιδεία κακιερϊκθκε τυπικά ωσ αρχι, αλλά υλοποιικθκε
ελλειμματικά, ενϊ θ ιδιωτικι εκπαίδευςθ και θ παραπαιδεία, που εκείνα τα χρόνια είχαν
ςυςτθματοποιθκεί και διευρυνκεί ςε νζουσ τομείσ, όπωσ ςτθν Τεχνικι Επαγγελματικι
Εκπαίδευςθ, γνϊριςαν παραπζρα ανάπτυξθ. Σε αυτό ςυντζλεςε και το νζο ςφςτθμα
ειςαγωγισ ςτα πανεπιςτιμια που ονομάςτθκε Ακαδθμαϊκό Απολυτιριο.

Θ κεςμοκζτθςθ του Ακαδθμαϊκοφ Απολυτθρίου ζβαλε μια τάξθ ςτθ ςκανδαλϊδθ

διαχείριςθ των ειςαγωγικϊν εξετάςεων, ωςτόςο θ τυπικι ιςότθτα ςτισ εξετάςεισ δεν
ακφρωςε τθν ταξικι ανιςότθτα ςτθν εκπαίδευςθ, αλλά ζδωςε νζα ϊκθςθ ςτο ςφςτθμα τθσ
παραπαιδείασ.

Κακιερϊκθκε θ 9χρονθ υποχρεωτικι εκπαίδευςθ (μζχρι τθν 3θ γυμναςίου), παρότι

θ εφαρμογι τθσ παραπζμφκθκε ςτο μζλλον.

Τα όποια κετικά μζτρα για τθ Δθμόςια Τεχνικι Επαγγελματικι Εκπαίδευςθ

ακυρϊκθκαν, λόγω τθσ μθ εξαςφάλιςθσ των αναγκαίων υλικϊν προχποκζςεων για τθν
υλοποίθςι τουσ.

Τα μζτρα τθσ εκπαιδευτικισ μεταρρφκμιςθσ ςυνιςτοφςαν προςαρμογζσ ςτισ τότε

ανάγκεσ τθσ καπιταλιςτικισ ανάπτυξθσ ςτθν Ελλάδα. Το αίτθμα «15% για τθν Ραιδεία», για
το οποίο είχαν προθγθκεί ςκλθροί αγϊνεσ, δεν υλοποιικθκε.

Πςον αφορά τον εκδθμοκρατιςμό τθσ εκπαίδευςθσ, που εξαγγζλκθκε, αρκεί να

αναφερκεί ότι οι εκπαιδευτικοί που απολφκθκαν με τα ψθφίςματα του εμφυλίου πολζμου,
δεν επανιλκαν ςτθν εκπαίδευςθ.

Ραράλλθλα, θ «Ζνωςθ Κζντρου» αρνικθκε να απελευκερϊςει όςουσ πολιτικοφσ

κρατοφμενουσ είχαν καταδικαςτεί με το νόμο 375/1936 για καταςκοπεία. Στο ηιτθμα του
επαναπατριςμοφ των πολιτικϊν προςφφγων θ «Ζνωςθ Κζντρου» ακολοφκθςε τθν ίδια
πολιτικι με τθσ Ε΢Ε: Τθν κατά περίπτωςθ ζγκριςθ των αιτιςεων επαναπατριςμοφ, ενϊ δεν
κατάργθςε το νόμο 509/1947, που ζκετε εκτόσ νόμου το ΚΚΕ. Δεν αναγνϊριςε τθν ΕΑΜικι
Αντίςταςθ.

Με τθν εγκφκλιο 1010 επιχείρθςε να διαλφςει τθ «Δθμοκρατικι Νεολαία

Λαμπράκθ» ςτα ςχολεία, ενϊ απειλοφςε προοδευτικοφσ κακθγθτζσ με απόλυςθ και τουσ
καλοφςε να γίνουν χαφιζδεσ. Κατά μαρτυρία του Ρ. Κανελλόπουλου, που δεν διαψεφςκθκε,
ο Γ. Ραπανδρζου του είχε εμπιςτευκεί ότι εξζταηε το ενδεχόμενο νομοκεςίασ για τθ
διάλυςθ τθσ «Δ.Ν. Λαμπράκθ».

Θ «Ζνωςθ Κζντρου» ακζτθςε κάκε προεκλογικι υπόςχεςθ για τον εκδθμοκρατιςμό

του ςτρατοφ και των ςωμάτων αςφαλείασ. Ο ΛΔΕΑ παρζμεινε ακλόνθτοσ, ςυνωμοτϊντασ και
προκαλϊντασ ανοιχτά979.

979
Είναι γνωςτι θ προβοκάτςια ςτον Ζβρο με πρωταγωνιςτι τον Γ. Ραπαδόπουλο
(Μάιοσ του 1965). Ο Γ. Ραπανδρζου δεν πιρε μζτρα κατά του Ραπαδόπουλου, αν και είχε
 404

Το ΚΚΕ και θ ΕΔΑ κατιγγειλαν ότι θ «Ζνωςθ Κζντρου» ακολουκοφςε πολιτικι

«διμζτωπου αγϊνα», δθλαδι τόςο κατά τθσ «Δεξιάσ», όςο και κατά του ΚΚΕ και τθσ ΕΔΑ.

Ουςιαςτικά θ «Ζνωςθ Κζντρου» δεν ζκανε διμζτωπο αγϊνα, αφοφ δεν μπορεί να
υπάρξει αγϊνασ που να ςτρζφεται και κατά των μονοπωλίων και κατά των λαϊκϊν
ςυμφερόντων. Θ «Ζνωςθ Κζντρου», είτε ωσ κυβζρνθςθ είτε ωσ αντιπολίτευςθ, είτε
ςυνεργαηόμενθ με τθν ΕΔΑ, είτε όταν απζρριπτε τισ προτάςεισ ςυνεργαςίασ του ΚΚΕ και τθσ
ΕΔΑ, ζκανε πάντα ταξικό αγϊνα υπζρ τθσ αςτικισ τάξθσ με μζτωπο κατά του ΚΚΕ.

Ωαρακτθριςτικι επίςθσ ιταν θ ςτάςθ τθσ κυβζρνθςθσ Ραπανδρζου ςτθν

προβοκάτςια που ζγινε ςτον Γοργοπόταμο. Στισ 18 Νοεμβρίου 1964 οργανϊκθκε επίςθμοσ
εορταςμόσ για τθν επζτειο τθσ ανατίναξθσ τθσ γζφυρασ του Γοργοπόταμου, με τθ
ςυμμετοχι τθσ κυβζρνθςθσ. Τθν ϊρα τθσ κορφφωςθσ των διαμαρτυριϊν για τον
αποκλειςμό των αντιςταςιακϊν οργανϊςεων από τθν κατάκεςθ ςτεφάνου, ςθμειϊκθκε
ιςχυρότατθ ζκρθξθ ςτο χϊρο τθσ ςυγκζντρωςθσ, με αποτζλεςμα να βρουν το κάνατο 13
άνκρωποι και να τραυματιςτοφν 39, κατ’ άλλουσ περιςςότεροι. Θ ζκρθξθ αποδόκθκε
επιςιμωσ ςε παλιά νάρκθ που είχε τοποκετθκεί ςτθν περιοχι από το 1947. Θ ΕΔΑ
διαμαρτυρικθκε ζντονα, εκτιμϊντασ το γεγονόσ ωσ ςαμποτάη ακροδεξιάσ προζλευςθσ.
Τελικά όμωσ, ιταν ςτελζχθ τθσ ΕΔΑ και του ΚΚΕ που τιμωρικθκαν για τθν ζκρθξθ, ανάμεςά
τουσ και ο ςτρατθγόσ του ΕΛΑΣ Γεράςιμοσ Αυγερόπουλοσ, που παραπζμφκθκαν ςε δίκθ,
αφοφ ςφμφωνα με διλωςθ του Γ. Ραπανδρζου διαπιςτϊκθκε «κίνδυνοσ διατάραξθσ τθσ
δθμόςιασ τάξθσ». Ο Γ. Ραπανδρζου χαρακτιριςε τθν προβοκάτςια ωσ ατφχθμα.

Θ «Ζνωςθ Κζντρου» αντιπάλευε τθν Ε΢Ε. Θ αντιπαλότθτα μεταξφ τουσ πιρε και
διαςτάςεισ ςφγκρουςθσ. Το γεγονόσ αυτό δεν ιταν πρωτόγνωρο. Υπιρξαν φορζσ που οι
ενδοαςτικζσ αντικζςεισ απζκτθςαν τζτοια οξφτθτα, ϊςτε χφκθκε και αίμα980. Τα αςτικά
κόμματα, όςο κι αν ςυνενϊνουν τισ δυνάμεισ τουσ όταν χρειάηεται, άλλο τόςο φτάνουν και
ςε διαχωριςμοφσ και ςε οξφτατεσ ςυγκροφςεισ, είτε ωσ αποτζλεςμα βακιάσ κρίςθσ τουσ και
διαφωνιϊν ςτθν αντιμετϊπιςθ του λαϊκοφ κινιματοσ, είτε ωσ αποτζλεςμα οξυμζνων
αντικζςεων ανάμεςα ςε τμιματα τθσ αςτικισ τάξθσ.

3.B.11.α. Θ κακιζρωςθ τθσ δθμοτικισ γλϊςςασ

Οριςμζνα ςυμπεράςματα για το γλωςςικό πρόβλθμα

αποδειχκεί ότι ο ίδιοσ κακοδιγθςε το ςαμποτάη ςτα 3 ςτρατιωτικά αυτοκίνθτα και ότι δεν
το είχαν διαπράξει οι ςτρατιϊτεσ Ρ. Μπζκιοσ και Κ. Ματάτθσ, οι οποίοι είχαν «ομολογιςει»
ότι υποκινοφνταν από το ΚΚΕ, μετά από φριχτά βαςανιςτιρια.
980
Σν 1922, κε ηε γλσζηή «Γίθε ησλ Έμη», ε «θηιειεχζεξε» παξάηαμε έζηεηιε ζην
εθηειεζηηθφ απφζπαζκα 6 επηθαλή ζηειέρε ηνπ Λατθνύ Κόκκαηνο (Γεκήηξηνο Γνχλαξεο,
πξψελ πξσζππνπξγφο. Πέηξνο Πξσηνπαπαδάθεο, πξψελ πξσζππνπξγφο. Νηθφιανο ΢ηξάηνο,
πξψελ πξσζππνπξγφο. Νηθφιανο Θενηφθεο θαη Γεψξγηνο Μπαιηαηδήο, πξψελ ππνπξγνί
΢ηξαηησηηθψλ θαη Οηθνλνκηθψλ. Γεψξγηνο Υαηδαλέζηεο, πξψελ δηνηθεηήο ηεο ζηξαηηάο ηεο
Μηθξάο Αζίαο). Φφξησζε ζε απηνχο ηελ απνθιεηζηηθή επζχλε ηεο ήηηαο ζηε Μηθξά Αζία, αλ
θαη γηα ηελ ηξαγσδία ηνπ ιανχ ε βεληδειηθή παξάηαμε ήηαλ εμίζνπ ππεχζπλε κε ηε βαζηιηθή
θαη κε ην Λατθό Κόκκα. Δίλαη γλσζηφ επίζεο φηη ζηξαηησηηθέο δηθηαηνξίεο ζηελ Διιάδα δελ
επηβιήζεθαλ κφλν απφ ηελ «αθξνδεμηά», αιιά επηβιήζεθαλ ή επηρεηξήζεθαλ αλεπηηπρψο θαη
απφ ηνπο «θηιειεχζεξνπο» (δηθηαηνξία Πάγθαινπ, Κίλεκα 1935 ππφ ηνλ Δι. Βεληδέιν θ.α.),
ζην πιαίζην ηεο ζχγθξνπζεο βεληδειηθψλ – αληηβεληδειηθψλ.
 405

Θ κυβζρνθςθ του Γεωργίου Ραπανδρζου ςτο πλαίςιο τθσ εκπαιδευτικισ

μεταρρφκμιςθσ (1964) κακιζρωςε τθ δθμοτικι ωσ επίςθμθ γλϊςςα. Ψαινομενικά δινόταν
λφςθ ςε ζνα μεγάλο πρόβλθμα που θ αςτικι τάξθ τθσ Ελλάδασ δεν ζλυςε, ςυγκρίνοντασ με
τισ αντίςτοιχεσ εξελίξεισ ςτθ δυτικι Ευρϊπθ. Ιταν ζνα υπερϊριμο αίτθμα, κακϊσ ακόμα
από ςτισ αρχζσ του 20οφ αιϊνα είχε τεκεί το ηιτθμα τθσ αναγνϊριςισ τθσ ςτθ δθμόςια ηωι
και ιδιαίτερα ςτθν παιδεία. Το μζτρο τθσ διακυβζρνθςθσ τθσ «Ζνωςθσ Κζντρου» περιείχε
εξαρχισ όλουσ τουσ κινδφνουσ του εκφυλιςμοφ, ακόμα και του ςυμβιβαςμοφ, αφοφ δεν
ςυνοδεφτθκε από μια βακφτερθ ζρευνα και μελζτθ για το κφριο και βαςικό, δθλαδι τθ
διδαςκαλία τθσ ςε όλεσ τισ βακμίδεσ τθσ παιδείασ. Δεν αντιμετωπίςκθκε με επιςτθμονικό
τρόπο ωσ ςυνδυαςμόσ τθσ παιδαγωγικισ και τθσ γλωςςολογίασ. Στθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ
ζμεινε προςκολλθμζνθ ςτθν προςζγγιςθ του προβλιματοσ με τον τυπικό, φορμαλιςτικό
τρόπο τθσ Γραμματικισ και του Συντακτικοφ. Θ μελζτθ των Αρχαίων ζργων δεν
προςεγγίςκθκε παντοφ, ωσ περιεχόμενο, με ςυγκεκριμζνα κοινωνικοϊςτορικά κριτιρια.
'Ζτςι, παρζμενε το πνεφμα τθσ προγονοπλθξίασ. Θ περιοριςμζνθ διάρκεια τθσ «Ζνωςθσ
Κζντρου» ςτθ διακυβζρνθςθ δεν αποτελοφςε δικαιολογία, γιατί υπιρξε πρόβλθμα
ανεπάρκειασ από τθν αφετθρία.

Θ κακιζρωςθ δθμοτικισ γλϊςςασ ςυνάντθςε ιςχυρι αντίδραςθ από το πιο

ςυντθρθτικό τμιμα τθσ αςτικισ διανόθςθσ. Τθσ αντίδραςθσ θγικθκε θ Ψιλοςοφικι Σχολι
του Ρανεπιςτθμίου Ακθνϊν. Αντίκετα θ κακιζρωςθ τθσ δθμοτικισ βρικε πρόςφορο ζδαφοσ
ςτθν αντίςτοιχθ ςχολι του Ρανεπιςτθμίου τθσ Κεςςαλονίκθσ και των Λωαννίνων.

Οι κατοπινζσ εξελίξεισ, ιδιαίτερα μετά το ςτρατιωτικό πραξικόπθμα τθσ 21θσ

Απριλίου 1967, επανζφεραν ςτο δθμόςιο λόγο τθν κακαρεφουςα.

Το γλωςςικό πρόβλθμα ςτθν μακροχρόνια διαδρομι του, ςτθν ιςτορικι του εξζλιξθ,
ζχει άμεςθ ςχζςθ όχι μόνο με τισ γενικότερεσ πολιτικζσ ςυνκικεσ και τον ςυςχετιςμό των
δυνάμεων ςτθ ςυγκεκριμζνθ φάςθ ι περίοδο, αλλά με τθν ίδια τθν εξζλιξθ και τθ διαδοχι
των κοινωνικοοικονομικϊν ςχθματιςμϊν.

Τθν περίοδο που πάλευε για να επικρατιςει, θ αςτικι τάξθ υπιρξε ο ςθμαιοφόροσ
αλλαγϊν και προςαρμογϊν και ςτθ γλϊςςα, με ςκοπό να υπθρετθκοφν οι ανάγκεσ τθσ
δικισ τθσ ανάπτυξθσ που ςυνδζονταν με τθ διαμόρφωςθ του ελλθνικοφ ζκνουσ - κράτουσ,
άρα και με τθν εκνικοαπελευκερωτικι πάλθ του 1821. Ο δθμοτικιςμόσ τον 19ο και ςε ζνα
πολφ μεγάλο μζροσ του 20οφ αιϊνα αποτζλεςε ζνα ςθμαντικό κίνθμα αναμζτρθςθσ με τθν
αρχαιολατρία, τθ φορμαλιςτικι μεταφυςικι ςτάςθ απζναντι ςτθν αρχαία κλαςςικι
γραμματεία, φαινόμενα που ςυνόδευαν τον εκνικιςμό και μεγαλοϊδεατιςμό, που ζφκανε
ωσ τθν επιδίωξθ να αναςυςτακεί θ βυηαντινι αυτοκρατορία.

Θ δθμοτικι που κακιερϊκθκε ςτο δθμοτικό ςχολείο το 1917, άρχιςε να υποχωρεί

από το 1920 και ιδιαίτερα μετά το 1925, ενϊ δεν προχϊρθςε κακόλου ςτο πανεπιςτιμιο
οφτε εκείνθ τθ ςφντομθ περίοδο.

Από τθ δεκαετία 1950, θ γλωςςικι διδαςκαλία ςτο ςχολείο ιταν αναντίςτοιχθ, ςε

κραυγαλζα αντίκεςθ με τθ γλϊςςα που αντιπροςϊπευε τθ ςφγχρονθ ηωι, τισ υλικζσ και
πνευματικζσ ανκρϊπινεσ κατακτιςεισ. Δεχόταν τισ επιπτϊςεισ των ςυγκεκριμζνων
κοινωνικϊν πολιτικϊν όρων και ςυςχετιςμϊν, τθσ ιδεαλιςτικισ φιλοςοφίασ και
ςυντθρθτικισ πολιτικισ τθσ αςτικισ τάξθσ και των κομμάτων τθσ.

Το κίνθμα του δθμοτικιςμοφ δεν ιταν ενιαίο ςτθν κοινωνικι του ςφνκεςθ και κατά
ςυνζπεια ςτουσ πολιτικοφσ ςτόχουσ. Ρεριζκλειε μζςα του όλεσ τισ κοινωνικζσ, πολιτικζσ και
ιδεολογικζσ αντικζςεισ του 20οφ αιϊνα.
 406

Ο δθμοτικιςμόσ αναδείκνυε τθν ανάγκθ μεταρρυκμίςεων και βακιϊν αλλαγϊν ςτθν

Ραιδεία. Το αςτικό ρεφμα ζκετε ωσ ςτόχο τθν προςαρμογι τθσ γλωςςικισ διδαςκαλίασ
αλλά και τθσ γλϊςςασ ςτισ δθμόςιεσ λειτουργίεσ τθσ καπιταλιςτικισ ανάπτυξθσ.

Στο κίνθμα του δθμοτικιςμοφ ιςχυρό αναδείχκθκε ιςχυρό το λαϊκό ρεφμα που
επθρεάςκθκε από τθν μαρξιςτικι ιδεολογία, από τθν επιςτθμονικι κοςμοκεωρία του
κομμουνιςμοφ με φορζα το ΚΚΕ και τισ ςυςπειρωμζνεσ με αυτό ριηοςπαςτικζσ πνευματικζσ
δυνάμεισ του τόπου. Ο ριηοςπαςτικόσ αυτόσ δθμοτικιςμόσ είχε βακφτερθ ουςία,
αντανακλοφςε τθν ωρίμανςθ μιασ γενικότερθσ αναγζννθςθσ τθσ ελλθνικισ κοινωνίασ ,
πλευρά τθσ οποίασ ιταν και το γλωςςικό ηιτθμα. Ζνα μζροσ του ρεφματοσ αυτοφ που
βριςκόταν κάτω από τθν επιρροι τθσ δράςθσ του Κόμματοσ, ςυνζδεε τον δθμοτικιςμό με
τθν πάλθ για κοινωνικζσ ανατροπζσ, για το ςοςιαλιςμό.

Θ κομμουνιςτικι αντίλθψθ για το γλωςςικό, και ευρφτερα θ ριηοςπαςτικι αντίλθψθ

που διαμορφϊκθκε, ςε καμία περίπτωςθ δεν πρζςβευε τθν αντιπαράκεςθ, τον πόλεμο και
τον διχαςμό με τθν αρχαία κλαςςικι γραμματεία. Αντιπάλεψε τισ κεωρίεσ και πρακτικζσ
ςφμφωνα με τισ οποίεσ θ μελζτθ τθσ γραμματείασ του αρχαίου κόςμου εναρμονίηεται με
τουσ ςφγχρονουσ ςτόχουσ τθσ κυρίαρχθσ τάξθσ, επειδι, δικεν, τισ ιδζεσ και αξίεσ που
πρόβαλε τισ κεωροφςε αιϊνιεσ, αναλλοίωτεσ. Συγκροφςκθκε με τισ επιλογζσ εκείνεσ που
ταφτιηαν τθ μελζτθ των αρχαίων ζργων με τθ μελζτθ τθσ γλϊςςασ, μακριά από τθν ουςία
του περιεχομζνου, κυρίωσ ωσ Γραμματικι και Συντακτικό. Αντιτάχκθκε ςτθν επιλεκτικι
διδαςκαλία οριςμζνων αρχαίων κειμζνων με βάςθ τισ ανάγκεσ τθσ αςτικισ ιδεολογίασ και
πολιτικισ χωρίσ προςζγγιςθ του παρελκόντοσ μζςα ςτο ςυγκεκριμζνο κοινωνικοϊςτορικό
πλαίςιο. Αντιπάλεψε τθ λογοκοπία και τον ρθτοριςμό, υποςτιριξε τθν ανάγκθ θ γλϊςςα να
αντιπροςωπεφει τθ ςθμερινι ηωι, τισ ανκρϊπινεσ πνευματικζσ κατακτιςεισ, να βοθκά ςτθν
ικανότθτα για κατανόθςθ του κοινωνικοφ και φυςικοφ περιβάλλοντοσ, των κοινωνικϊν
ςχζςεων.

Εξαιτίασ και των ςυνκθκϊν που διαμορφϊκθκαν μεταπολεμικά ςτθν Ελλάδα, των
διϊξεων που υπζςτθ θ κομμουνιςτικι διανόθςθ, το ΚΚΕ δεν μπόρεςε να δϊςει ςυνζχεια, ςτισ
ςφγχρονεσ ςυνκικεσ, ςτθ μεγάλθ παρακατακικθ που άφθςαν ςτο γλωςςικό ο Δθμιτρθσ
Γλθνόσ, ο Κϊςτασ Βάρναλθσ κ.ά. Σοβαρό εμπόδιο αναδείχκθκε ςτθ μεταπολεμικι περίοδο και
ςτθ 10ετία του ’60 το γεγονόσ ότι μζςα ςτθν εκπαίδευςθ δεν υπιρχαν ερείςματα, ϊςτε να
ανοίξει πιο ουςιαςτικι αντιπαράκεςθ και ςυηιτθςθ γφρω από το γλωςςικό, κακϊσ οι πιο
προοδευτικοί, ριηοςπάςτεσ εκπαιδευτικοί και οι κομμουνιςτζσ δεν είχαν δυνατότθτα άςκθςθσ
επαγγζλματοσ ςτο δθμόςιο ςχολείο, λόγω «μθ εκνικοφροςφνθσ».

3.Β.12. ΣΟ ΚΤΠΡΙΑΚΟ ΑΝΑΜΕ΢Α

΢ΣΘΝ ΑΝΕΞΑΡΣΘ΢ΙΑ ΚΑΙ ΣΘ ΔΙΠΛΘ ΕΝΩ΢Θ

3.Β.12.α. Ο Μακάριοσ υπζρ τθσ ανεξαρτθςίασ

Με τισ ςυμφωνίεσ τθσ Ηυρίχθσ και του Λονδίνου και τθν τυπικι αναγνϊριςθ τθσ
Κυπριακισ κρατικισ οντότθτασ, το Κυπριακό πζραςε ςε νζα κατάςταςθ. Θ ςτρατιωτικι
παρουςία τριϊν άλλων κρατϊν και ο διαχωριςμόσ των ελλθνοκυπρίων από τουσ
τουρκοκυπρίουσ ςτα τοπικά όργανα, όπωσ ιδθ αναφζρκθκε, ουςιαςτικά υπονόμευςε τθν
ανεξαρτθςία και το ενιαίο του νζου κράτουσ. Μετά τθ Ηυρίχθ και το Λονδίνο το δίλθμμα
 407

ιταν ι ανεξαρτθςία ι διχοτόμθςθ. Ο Μακάριοσ επιχείρθςε να αξιοποιιςει τισ δφο

ςυνκικεσ ωσ βάςθ προσ τθν πλιρθ ανεξαρτθςία και θ Τουρκία από τθν πλευρά τθσ ωσ βάςθ
για τθ διχοτόμθςθ.

Αν και ο Μακάριοσ είχε ςυμμετάςχει και υπογράψει τισ ςυμφωνίεσ τθσ Ηυρίχθσ και
του Λονδίνου, ουςιαςτικά δεν είχε ςυμβιβαςκεί με αυτζσ. Τισ υπζγραψε για να αποφευχκεί
θ διχοτόμθςθ τθσ Κφπρου και ςτθ ςυνζχεια κινικθκε ςτθ γραμμι τθσ ανεξαρτθςίασ. Αυτιν
προωκοφςε ςτθν πραγματικότθτα, ζςτω και αν φραςτικά ζκανε αναγκαςτικά λόγο για
ζνωςθ με τθν Ελλάδα και επζλεγε να διατθριςει ςτενοφσ δεςμοφσ μαηί τθσ.

Σε αυτι τθ βάςθ ο Μακάριοσ επιδίωξε και τθ ςτιριξθ ςτθ Σοβιετικι Ζνωςθ, κακϊσ
και ςτισ χϊρεσ των αδζςμευτων κρατϊν, ςτο κίνθμα των οποίων θ Κφπροσ ιταν από τα
ιδρυτικά μζλθ. Σε αυτά τα κράτθ ςτθριηόταν, κατά κφριο λόγο, ςτθν προςπάκεια να
προωκεί τθν πολιτικι τθσ διεκνοποίθςθσ του Κυπριακοφ, ερχόμενοσ ςε ςφγκρουςθ ακόμα
και με τισ ελλθνικζσ κυβερνιςεισ.

Στθ γραμμι τθσ ανεξαρτθςίασ τθσ Κφπρου ο Μακάριοσ κινικθκε τουλάχιςτον από
τότε που υπογράφτθκαν οι ςυμφωνίεσ τθσ Ηυρίχθσ και του Λονδίνου.

Ιταν χαρακτθριςτικι θ αντίκεςθ του Μακάριου ςτο Ελλθνικό Συμβοφλιο του

Στζμματοσ981, που ςυνιλκε ςτισ 6 Ψεβρουαρίου 1967. Σε αυτό, ενϊ από τουσ
περιςςότερουσ υποςτθρίχκθκε θ ςυνζχιςθ του διαλόγου μεταξφ Ελλάδασ και Τουρκίασ, με
ςτόχο να παραχωρθκεί ςτθν Τουρκία μια κυρίαρχθ βάςθ ςτθν Κφπρο ωσ αντάλλαγμα τθσ
ζνωςισ τθσ με τθν Ελλάδα, ο Μακάριοσ αντζτεινε:

«…φρονϊ ότι ουδζν κετικόν κα προκφψθ εκ του διαλόγου. *...+ ο διάλογοσ πρζπει
να τερματιςκι. *...+ Θ περαιτζρω ςυνζχιςίσ του φρονϊ, ότι αποτελεί ηθμίαν και ότι κα φζρθ
τθν Ελλάδα και τθν Κφπρον εισ δφςκολον κζςιν εισ το προςεχζσ μζλλον.*...+ Εισ τα Θνωμζνα
Ζκνθ πρζπει να χρθςιμοποιιςωμεν το λεξιλόγιον των Θνωμζνων Εκνϊν *...+ Δι’ αυτό και το
ψιφιςμα των Θνωμζνων Εκνϊν δεν ομιλεί περί ενϊςεωσ. Ομιλεί περί ανεξαρτθςίασ»982.

Τθν κατεφκυνςθ τθσ ανεξαρτθςίασ με ολοκλιρωςθ τθσ κυπριακισ κρατικισ

οντότθτασ υπθρετοφςε και θ πρόταςθ και το υπόμνθμα ανακεϊρθςθσ 13 ςθμείων του
Συντάγματοσ του 1960 που υπζβαλε ο πρόεδροσ Μακάριοσ ςτον τουρκοκφπριο
αντιπρόεδρο Κιουτςοφκ, ςτισ 30 Νοεμβρίου 1963. Θ πρόταςθ ανακεϊρθςθσ του
Συντάγματοσ αποςκοποφςε ςτθν εξάλειψθ του διοικθτικοφ διαχωριςμοφ ανάμεςα ςτουσ
Ελλθνοκφπριουσ και Τουρκοκφπριουσ με τθν ταυτόχρονθ αναγνϊριςθ τουρκοκυπριακισ
μειονότθτασ983. Επί τθσ ουςίασ τα 13 ςθμεία αποδυνάμωναν το ρόλο τθσ Τουρκίασ ωσ

981
΢ην ΢πκβνχιην ηνπ ΢ηέκκαηνο ζπκκεηείραλ ν Βαζηιηάο Κσλζηαληίλνο, ν
πξσζππνπξγφο Η. Παξαζθεπφπνπινο θαη νη: Γ. Παπαλδξένπ, Π. Καλειιφπνπινο, ΢ηεθ.
΢ηεθαλφπνπινο, ΢π. Μαξθεδίλεο, Ζι. Σζηξηκψθνο, φινη αξρεγνί θνκκάησλ θαη πξψελ
πξσζππνπξγνί. Αθφκα, νη Π. Οηθνλφκνπ - Γθνχξαο θαη Η. Σνχκπαο, λπλ θαη πξψελ ππνπξγνί
εμσηεξηθψλ. Ο αξρηεπίζθνπνο Μαθάξηνο θαη ν ΢π. Κππξηαλνχ, ππνπξγφο εμσηεξηθψλ ηεο
Κχπξνπ πξνζήιζαλ ζην ΢πκβνχιην πνιιή ψξα κεηά ηελ έλαξμή ηνπ.
982
Γηάλλνο Ν. Κξαληδηψηεο, «Σν Κππξηαθφ Πξφβιεκα 1960 - 1974», ζει. 159-163,
εθδφζεηο ΘΔΜΔΛΗΟ.
983
Σα 13 ζεκεία ηεο πξνηεηλφκελεο αλαζεψξεζεο ηνπ ΢πληάγκαηνο:
«1. Να θαηαξγεζεί ην δηθαίσκα αξλεζηθπξίαο ηνπ αληηπξνέδξνπ.
2. Ο αληηπξόεδξνο λα θαηαζηεί πξαγκαηηθόο αληηπξόεδξνο, κε ηε δηεζλή ζεκαζία ηεο
ιέμεο. ΢ύκθσλα κε ηελ ηξνπνπνίεζε απηή λα αλαζεσξεζνύλ όιεο νη ζρεηηθέο κε ηα θαζήθνληα
ηνπ αληηπξνέδξνπ θαη ηελ αλαπιήξσζε ηνπ πξνέδξνπ πξόλνηεο ηνπ ΢πληάγκαηνο.
3. Ο πξόεδξνο θαη ν αληηπξόεδξνο ηεο Βνπιήο ησλ Αληηπξνζώπσλ λα εθιέγνληαη από
νιόθιεξν ην ζώκα, θαη όρη ρσξηζηά από ηα ειιεληθά θαη ηνπξθηθά κέιε ηεο Βνπιήο.
 408

εγγυιτριασ δφναμθσ με βάςθ τισ ςυμφωνίεσ τθσ Ηυρίχθσ και του Λονδίνου. Εξάλλου θ
κυπριακι αντιπροςωπεία, με επικεφαλισ τον Γλαφκο Κλθρίδθ, που πιρε μζροσ ςτθ
διάςκεψθ του Λονδίνου ςτισ 16 Λανουαρίου 1964, υπζβαλε τισ προτάςεισ τθσ, ςτισ οποίεσ
ςυμπεριλαμβάνονταν:

«1. Θ Κφπροσ να αποτελζςει ανεξάρτθτθ και ενιαία Δθμοκρατία.

*...+ 9. Να ακυρωκοφν οι ςυνκικεσ Εγγφθςθσ και Συμμαχίασ»984.

Στισ 6 Δεκεμβρίου ο Τοφρκοσ υπουργόσ Εξωτερικϊν απζρριψε τισ προτάςεισ

Μακαρίου, ενϊ ςτθ ςυνζχεια ζδωςε ρθματικι διακοίνωςθ για αντίδραςθ ακόμθ και με
ςτρατιωτικι επζμβαςθ ςε περίπτωςθ μεταβολισ του Συντάγματοσ.

Οι απαντθτικζσ κζςεισ τθσ Τουρκίασ ςυνοψίηονται ςτθ 12θ κζςθ:

«12. Το κυπριακόν κράτοσ δεν είναι ελλθνικόν κράτοσ, αλλά κοινοτικόν κράτοσ, το
οποίον ιδρφκθ με ςυμφωνίαν των δφο κοινοτιτων. Τοφτο ιτο βαςικόν ςτοιχείον των
Συμφωνιϊν και του Συντάγματοσ και δια τοφτο ουδεμία τροποποίθςισ είναι δεκτι»985.

4. Ο αληηπξόεδξνο ηεο Βνπιήο λα εθηειεί θαζήθνληα αληηπξνέδξνπ ηνπ ζώκαηνο, θαηά

ηα δηεζλώο θαζηεξσκέλα.
5. Να θαηαξγεζνύλ νη πξόλνηεο ηνπ ΢πληάγκαηνο γηα ρσξηζηέο πιεηνςεθίεο, αλαθνξηθά
κε ηελ ςήθηζε θνξνινγηθώλ λόκσλ ή λόκσλ πνπ αθνξνύλ ζηνπο δήκνπο θαη ην εθινγηθό
ζύζηεκα.
6. Οη δήκνη λα είλαη εληαίνη.
7. Να θαζηεξσζεί εληαία δηθαηνζύλε θαη λα θαηαξγεζνύλ νη πθηζηάκελεο γηα ηα
δηθαζηήξηα ρσξηζηηθέο πξόλνηεο ηνπ ΢πληάγκαηνο.
8. Να ελνπνηεζνύλ ε ρσξνθπιαθή θαη ε αζηπλνκία, θαη λα θαηαξγεζνύλ όιεο νη
πθηζηάκελεο ρσξηζηηθέο δηαηάμεηο γηα ηα ζώκαηα αζθαιείαο.
9. Ζ δύλακε θαη ε ζύλζεζε ηεο αζηπλνκίαο θαη ηνπ ζηξαηνύ λα θαζνξηζηνύλ κε λόκν
πνπ λα ςεθίζεη ε Βνπιή ησλ Αληηπξνζώπσλ.
10. Να αληηθαηαζηαζεί ε δηάηαμε πεξί πνζνζηηαίαο αλαινγίαο ζηε Γεκόζηα Τπεξεζία,
κε ξήηξα, πνπ λα δηαζθαιίδεη εύινγε εθπξνζώπεζε ησλ Σνύξθσλ, ζηε βάζε ηεο πιεζπζκηαθήο
ηνπο αλαινγίαο.
11. Να γίλεη αλαδηάξζξσζε ηεο Δπηηξνπήο Γεκόζηαο Τπεξεζίαο.
12. Οη απνθάζεηο ηεο Δπηηξνπήο Γεκόζηαο Τπεξεζίαο λα ιακβάλνληαη κε απιή
πιεηνςεθία, θαη όρη κε ρσξηζηή ησλ ειιεληθώλ θαη ησλ ηνπξθηθώλ κειώλ.
13. Να θαηαξγεζεί ε Διιεληθή Κνηλνηηθή ΢πλέιεπζε, θαη λα δηαηεξεζεί κόλν ε
Σνπξθηθή, αθνύ ηξνπνπνηεζεί ην θαζεζηώο ηεο, ώζηε λα δηαζθαιίδεη ηα βαζηθά δηθαηώκαηα
ησλ Σνπξθνθππξίσλ, ζαλ κεηνλόηεηαο». [Κσλζηαληίλνο Καξακαλιήο, Αξρείν, Γεγνλόηα θαη
θείκελα, ηφκνο 6, ζει. 105-107, έθδνζε «Ζ Καζεκεξηλή»].
984
Γηάλλνο Ν. Κξαληδηψηεο, «Σν Κππξηαθφ Πξφβιεκα 1960 - 1974», ζει. 62,63,
εθδφζεηο ΘΔΜΔΛΗΟ.
985
Σα 12 ζεκεία ησλ ζέζεσλ ηεο Σνπξθίαο είλαη:
«1. Σν δηθαίσκα παξέρεηαη ελ όςεη ηνπ παξειζόληνο ησλ δπν θνηλνηήησλ, σο κέζνλ
πξνζηαζίαο ησλ Σνπξθνθππξίσλ, δηα λα παξεκπνδίδσληαη πξνζπάζεηαη ησλ Διιήλσλ λα
πξνβνύλ εηο θαηάρξεζηλ ηεο ηζρπξάο ζέζεώο ησλ.
2. Ζ πξνζθνξά είλαη γελλαηόδσξνο, αιι’ αη εθινγαί δηεμάγνληαη εηο θνηλνηηθήλ βάζηλ.
Αλ κεηαβιεζή ε δηεπζέηεζηο αύηε, ζα θαηαξγεζνύλ άιιαη πξόλνηαη ησλ ΢πκθσληώλ θαη ηνπ
΢πληάγκαηνο, αη νπνίαη θαηνρπξώλνπλ ηελ αξρή ηεο ππάξμεσο ησλ δπν θνηλνηήησλ.
3. ΋πσο θαη αλσηέξσ (ζεκείνλ 2), αλ πηνζεηεζή ε ηξνπνπνίεζηο, ζα κεηαβιεζή ην
θαζεζηώο πνπ εδεκηνύξγεζαλ αη ΢πκθσλίαη θαη ζα κεηαβιεζή ε ηνπξθνθππξηαθή θνηλόηεο εηο
κεηνλόηεηα.
 409

Αυτι θ κίνθςθ του Μακαρίου προκάλεςε τθν όξυνςθ των αντικζςεων μεταξφ
ελλθνοκυπριακισ και τουρκοκυπριακισ κοινότθτασ, ενκαρρυνομζνθσ τθσ δεφτερθσ από τθ
ςτάςθ τθσ Τουρκίασ. Στισ ςυγκροφςεισ που ζγιναν ςτισ 25 Δεκεμβρίου ςυμμετείχε και
απόςπαςμα τθσ Τουρκικισ Δφναμθσ Κφπρου (ΤΟΥ΢ΔΥΚ). Αλλά και ςτθν Ελλάδα δεν ζγινε
ανεπιφφλακτα αποδεκτι θ κίνθςθ του Μακάριου, θ οποία ερχόταν ςε αντίκεςθ με τθν κοινι
γραμμι Ακινασ - Λευκωςίασ, όπωσ είχε εκφραςκεί ςτισ ςυμφωνίεσ του Λονδίνου,
εκφραςμζνθ από τον Κ. Καραμανλι ωσ πρωκυπουργό τθσ Ελλάδασ, ο οποίοσ όμωσ είχε
παραιτθκεί πριν τθν κίνθςθ του Μακάριου.

Από τθν πλευρά τθσ θ Τουρκία αρνιόταν κάκε ςκζψθ που κα οδθγοφςε ςε
οποιαδιποτε άλλθ λφςθ πζρα από τθ διχοτόμθςθ με κάποια μορφι.

3.Β.12.β. Σα αμερικανικά «ςχζδια Άτςεςον»

Θ πολιτικι τθσ Ε΢΢Δ

Το πρϊτο «Σχζδιο Άτςεςον» προζβλεπε ςτα βαςικά ςθμεία του:

«1. Θ Ελλάδα παραχωροφςε για πάντα ςτθν Τουρκία ζνα μζροσ του νθςιοφ κατά
κυριαρχία .

α) Τθν περιοχι αυτι κα χρθςιμοποιοφςε θ Τουρκία ςαν ςτρατιωτικι βάςθ με πλιρθ

δικαιϊματα ανάπτυξθσ ςτρατιωτικϊν δυνάμεων και των τριϊν όπλων. *...+

β) Θ περιοχι αυτι κα πρζπει να είναι αρκετά μεγάλθ *...+

γ) Θ χερςόνθςοσ τθσ Καρπαςίασ κεωρείται ςαν κατάλλθλθ περιοχι γι’ αυτι τθ βάςθ
[...]

4. Σν δηθαίσκα εδόζε δηα πξνζηαζίαλ ησλ Σνπξθνθππξίσλ ελαληίνλ δπζκελνύο

δηαθξίζεσο.
5. Ο θαζνξηζκόο ρσξηζηώλ δήκσλ δελ είλαη αδύλαηνο. Αη ηνπξθηθαί πεξηνραί ζα
παξακειεζνύλ.
6. Δμ αηηίαο ηεο ππάξμεσο ηξνκνθξαηηθώλ νξγαλώζεσλ θαη ησλ πξνζπαζεηώλ δη’
επεξεαζκόλ ηεο δηθαηνζύλεο, ν δηαρσξηζκόο εηο ηελ απόδνζηλ ηεο δηθαηνζύλεο δηαζθαιίδεη
ηνπο δηθαζηάο από πηέζεηο.
7. Αλ ππάξρνπλ δπζθνιίαη, δύλαληαη λα αξζνύλ κε αλαδηνξγάλσζηλ ησλ δπν ζσκάησλ
θαη όρη κε ζπληαγκαηηθάο ηξνπνπνηήζεηο.
8. Αη δηεπζεηήζεηο απηαί είλαη αλαγθαίαη δηα λα κε ηεζή εηο θίλδπλνλ ε αζθάιεηα ησλ
Σνύξθσλ.
9. Αη πξόλνηαη απηαί είλαη αλαπόζπαζηνλ ηκήκα ηνπ ΢πληάγκαηνο θαη έρνπλ ζθνπόλ λα
πξνζηαηεύζνπλ ηνπο Σνπξθνθππξίνπο θαη λα ηνπο εκπλεύζνπλ αίζζεκα αζθαιείαο.
10. Γελ δύλαηαη λα γίλε δεθηή ε ηξνπνπνίεζηο δηόηη ε επηηξνπή έιαβελ ήδε απνθάζεηο
εηο βάξνο ησλ Σνύξθσλ.
11. Γελ ππάξρεη εκπηζηνζύλε όηη ηα δηθαζηηθά όξγαλα ζα εμεζθάιηδνλ ακεξνιεςίαλ εηο
ηελ πιήξσζηλ ζέζεσλ θαη εηο ηαο πξναγσγάο.
12. Σν θππξηαθόλ θξάηνο δελ είλαη ειιεληθόλ θξάηνο, αιιά θνηλνηηθόλ θξάηνο, ην
νπνίνλ ηδξύζε κε ζπκθσλίαλ ησλ δύν θνηλνηήησλ. Σνύην ήην βαζηθόλ ζηνηρείνλ ησλ
΢πκθσληώλ θαη ηνπ ΢πληάγκαηνο θαη δηα ηνύην νπδεκία ηξνπνπνίεζηο είλαη δεθηή».
[Κσλζηαληίλνο Καξακαλιήο, Αξρείν, Γεγνλόηα θαη θείκελα, ηφκνο 6, ζει. 107,
έθδνζε «Ζ Καζεκεξηλή»].
 410

2. Να γίνουν ειδικζσ διευκετιςεισ για τθν προςταςία του αρικμοφ εκείνου των
Τουρκοκυπρίων που δεν κα ςυμπεριλθφκοφν ςτο χϊρο τθσ κυρίαρχθσ τουρκικισ βάςθσ»986.

Αργότερα, ο πρϊθν υπουργόσ εξωτερικϊν των ΘΡΑ Ντθν Άτςεςον ζφερε δεφτερο
ςχζδιο, που περιείχε:

«1. Θ βάςθ να εκμιςκωκεί απλϊσ ςτθν Τουρκία για μια χρονικι περίοδο (50 χρόνια
κρίκθκαν λογικι περίοδοσ), αντί να παραχωρθκεί κατά κυριαρχία.

*...+ 3. *...+ να τεκοφν δφο επαρχίεσ υπό τθ διοίκθςθ Τουρκοκυπρίων επάρχων *...+

4. Αντί τθσ κεντρικισ τουρκοκυπριακισ διοίκθςθσ τθσ Λευκωςίασ *...+ να υπάρχει

ζνασ ανϊτεροσ αξιωματοφχοσ ςτθν κεντρικι κυβζρνθςθ τθσ Κφπρου*...+

*...+ 6. Θ πρόταςθ για το διοριςμό διεκνοφσ αρμοςτι από τον ΟΘΕ κα διατθρθκεί
και ςτο δεφτερο ςχζδιο…»987.

Αυτό το ςχζδιο ζγινε αποδεκτό από τθν κυβζρνθςθ Γ. Ραπανδρζου, που αρχικά το
είχε απορρίψει επειδι «είχεν ωσ τίτλον τθν Ζνωςιν και ωσ περιεχόμενον τθν
διχοτόμθςιν»988.

Θ πολιτικι τθσ Ζνωςθσ Κζντρου διαφοροποιικθκε από τθν προθγοφμενθ τθσ Ε΢Ε. Ο
Γ. Ραπανδρζου κατζςτθςε το Κυπριακό εκνικό κζμα και επζλεξε τθν πολιτικι τθσ ζνωςθσ
τθσ Κφπρου με τθν Ελλάδα. Θ ελλθνικι κυβζρνθςθ ζκετε ωσ αρχι των ςχζςεων με τθν
κυπριακι να ζχει το προβάδιςμα ςτο χειριςμό του κζματοσ. Ταυτόχρονα ο Γ. Ραπανδρζου
υποςτιριηε ότι ο ελλθνικόσ ςτρατόσ μόνο για τθν ζνωςθ ιταν δυνατό να χφςει το αίμα του
και όχι για τθν ανεξαρτθςία τθσ Κφπρου, ςε τυχόν ελλθνοτουρκικό πόλεμο, τον οποίο
κεωροφςε αναπόφευκτο ςε περίπτωςθ τουρκικισ ειςβολισ ςτθν Κφπρο.

Μετά τθν αποδοχι του δευτζρου Σχεδίου Άτςεςον από τθν κυβζρνθςθ του
Κζντρου, οι ςχζςεισ των δφο κυβερνιςεων ψυχράκθκαν. Λίγο αργότερα θ κυβζρνθςθ
Ραπανδρζου το απζρριψε, υποχωρϊντασ ςτθν ζντονθ αντίδραςθ του Μακάριου.

Στισ ςυναντιςεισ του με τον πρόεδρο των ΘΡΑ Λίντον Τηόνςον, ο Γ. Ραπανδρζου
αρνικθκε ςυνομιλίεσ με τον τοφρκο πρωκυπουργό Λςμζτ Λνονοφ, όπωσ ηθτοφςε ο Τηόνςον.
Ο Τηόνςον απειλοφςε ότι θ Τουρκία κα επιτεκεί ςτθν Κφπρο και ςτθν Ελλάδα, δίχωσ να
μποροφν οι ΘΡΑ να τθν αποτρζψουν…

Οι κζςεισ του Γ. Ραπανδρζου ςτθ ςφςκεψθ με τον Τηόνςον ιταν:

«… θ νατοποίθςισ τθσ Κφπρου αποτελεί τθν καλυτζραν δια τθν Τουρκίαν λφςιν. Διότι
προςφζρει εισ τθν Τουρκίαν εκείνο το οποίον δικαιοφται, δθλαδι τθν αςφάλειαν. *...+
Ηθτοφμεν αδζςμευτον ανεξαρτθςία … και αυτοδιάκεςιν… Ταφτα ςυμφζρουν εισ τον
Ελεφκερον Κόςμον»989.

986
Γηάλλνο Ν. Κξαληδηψηεο, «Σν Κππξηαθφ Πξφβιεκα 1960 - 1974», ζει. 134-136,
εθδφζεηο ΘΔΜΔΛΗΟ.
987
Γηάλλνο Ν. Κξαληδηψηεο, «Σν Κππξηαθφ Πξφβιεκα 1960 - 1974», ζει. 136-137,
εθδφζεηο ΘΔΜΔΛΗΟ.
988
΢π. Ληλαξδάηνπ, «Απφ ηνλ εκθχιην ζηε Υνχληα», ηφκνο Δ΄, 1964-1967, ζει. 53,
εθδφζεηο «Παπαδήζε».
989
΢π. Ληλαξδάηνπ, «Απφ ηνλ εκθχιην ζηε Υνχληα», ηφκνο Δ΄, 1964-1967, ζει. 14,
εθδφζεηο «Παπαδήζε».
 411

Με τισ κζςεισ του Ραπανδρζου ςυμφϊνθςε λίγεσ μζρεσ αργότερα ο πρόεδροσ τθσ
Γαλλίασ Ντε Γκολ.

Στο μεταξφ θ ΕΣΣΔ με ομιλία του Ν. Ωρουςτςϊφ προειδοποίθςε τθν Τουρκία ότι
ενδεχόμενθ τουρκικι ειςβολι ςτθν Κφπρο μποροφςε να προκαλζςει αντιδράςεισ. Και
ηιτθςε να φφγουν από τθν Κφπρο όλα τα ξζνα ςτρατεφματα, μεταξφ αυτϊν και τα ελλθνικά,
τα νόμιμα κατά τθ ςυνκικθ και τθν επιπλζον μεραρχία που θ κυβζρνθςθ Ραπανδρζου είχε
ςτείλει κρυφά ςτθν Κφπρο, ςε ςυνεννόθςθ με τον Μακάριο.

Στισ 15 Αυγοφςτου 1964 θ κυβζρνθςθ Ωρουςτςόφ απάντθςε ςτθν ζκκλθςθ του

Μακάριου, ότι ςε περίπτωςθ επίκεςθσ κατά τθσ Κφπρου θ Σοβιετικι Ζνωςθ δεν κα ζμενε
αδιάφορθ.

Στισ 30 Σεπτεμβρίου 1964 υπογράφτθκε ςτθ Μόςχα ςυμφωνία για προμικεια τθσ
Κφπρου με ςοβιετικοφσ πυραφλουσ. Ϋςτόςο, δεν πζραςε πολφσ καιρόσ και θ αποςτολι
ςοβιετικϊν πυραφλων ςτθν Κφπρο ματαιϊκθκε, μετά από πιζςεισ που άςκθςε ςτον
Μακάριο θ ελλθνικι κυβζρνθςθ. Το αποτζλεςμα ιταν να επιδεινωκοφν οι ςχζςεισ Ελλάδασ-
Κφπρου990.

Στισ 21 Λανουαρίου 1965, ο Σοβιετικόσ υπουργόσ Εξωτερικϊν Αντρζι Γκρομίκο ζκανε

τθν εξισ διλωςθ:

«Θ Σοβιετικι Ζνωςισ υποςτθρίηει με ςτακερότθτα και επιμονιν τθν ανεξαρτθςίαν,

τθν κυριαρχίαν και τθν εδαφικιν ακεραιότθτα τθσ Κυπριακισ Δθμοκρατίασ, που είναι μζλοσ
του ΟΘΕ και αντιτάςςεται εντόνωσ εισ πάςαν ανάμιξιν εισ τασ υποκζςεισ τθσ χϊρασ αυτισ.
Τα ςχζδια που προςπακοφν μερικοί κφκλοι του ΝΑΤΟ να επιβάλουν εισ τουσ Κυπρίουσ δια
τθν μετατροπιν τθσ μεγαλονιςου εισ ςτρατιωτικιν βάςιν πρζπει να καταδικαςκοφν και να
απορριφκοφν κατθγορθματικϊσ. Θ ςτάςισ αυτι τθσ Σοβιετικισ Ενϊςεωσ κακορίηει τθν
άποψίν μασ επί του απαράγραπτου δικαιϊματοσ του Κυπριακοφ λαοφ να αποφαςίςθ μόνοσ
διά τθν τφχθν του εισ το ανεξάρτθτον κράτοσ του. Θ ςοβιετικι κυβζρνθςισ φρονεί, ότι θ
ρφκμιςισ του Κυπριακοφ κζματοσ πρζπει να ςτθριχκι εισ τον ςεβαςμόν τθσ ανεξαρτθςίασ
και τθσ εδαφικισ ακεραιότθτοσ τθσ Κυπριακισ Δθμοκρατίασ, εισ τον ςεβαςμόν των νομίμων
δικαιωμάτων των Κυπρίων, των δφο εκνοτιτων, Ελλινων και Τοφρκων, διά να
εξαςφαλίςουν τθν ειρθνικιν των ηωιν. Ρλιρθσ και πραγματικι ανεξαρτθςία και αςφάλεια
πρζπει να εξαςφαλιςκοφν εισ τθν Κυπριακιν Δθμοκρατίαν. Επιβάλλεται προσ τοφτο να
αποχωριςουν όλα τα ξζνα ςτρατεφματα *...+ και να καταργθκοφν αι ευριςκόμεναι εισ αυτιν
ξζναι βάςεισ. *...+ Θ εςωτερικι διάρκρωςισ του κράτουσ αποτελεί υπόκεςιν μόνον των
Κυπρίων, υπόκεςιν του κυρίαρχου κυπριακοφ λαοφ, ο οποίοσ μπορεί να εκλζξθ με κάκε
ανεξαρτθςίαν διάρκρωςιν που του αρμόηει καλφτερον, που κα λάβθ υπόψιν τα ιδιαίτερα
ςυμφζροντα τθσ ελλθνικισ και τουρκικισ κοινότθτοσ εισ τα πλαίςια ενιαίου και κυρίαρχου
κράτουσ. Θ ομοςπονδιακι μορφι κα θδφνατο να επιλεγι…».991

990
Νζα «οπλικι» κρίςθ ξζςπαςε ςτισ ςχζςεισ Ακινασ - Λευκωςίασ ςτα τζλθ
Δεκεμβρίου 1966. Θ Κυπριακι κυβζρνθςθ αποφάςιςε να αγοράςει όπλα από τθν
Τςεχοςλοβακία για να εξοπλίςει τθν κυπριακι αςτυνομία. Στθν Ακινα, με τθν ςυνδρομι
του Γρίβα από τθν Κφπρο, ξζςπαςε πραγματικι κφελλα. Ο κυβερνθτικόσ Τφποσ τθσ Ακινασ
επιτζκθκε με υβριςτικζσ εκφράςεισ ενάντια ςτον Ρρόεδρο Μακάριο. Φςτερα από ανοιχτι
και παράλλθλθ επζμβαςθ Ακινασ και Άγκυρασ, τα όπλα, που είχαν ιδθ φκάςει ςτθν Κφπρο,
δόκθκαν ςτισ ειρθνευτικζσ δυνάμεισ του ΟΘΕ!
991
«Σν Βήκα», 22 Ηαλνπαξίνπ 1965, φπσο δεκνζηεχεηαη ζε ΢πχξν Ληλαξδάην, «Απφ
ηνλ εκθχιην ζηε Υνχληα, η. Δ‟, 1964 - 1967, ζει 123-124, εθδφζεηο Παπαδήζε.
 412

Θ πρόταςθ του Γκρομίκο επικρίκθκε ωσ «ςτροφι τθσ ΕΣΣΔ» ςτο Κυπριακό. Από μια
άποψθ αποτελοφςε ςτροφι, όχι όμωσ για το λόγο που επικρίκθκε, δθλαδι ότι θ διλωςθ
δεν υποςτιριηε τθν ζνωςθ, γιατί θ ςοβιετικι κυβζρνθςθ ποτζ δεν τθν είχε υποςτθρίξει.
Εξάλλου ιταν λογικό να επικυμεί μια Κφπρο που δεν κα ιταν ενωμζνθ με τθν Ελλάδα, οφτε
και μζλοσ του ΝΑΤΟ.

Θ ςτροφι βριςκόταν ςτο γεγονόσ ότι θ ςοβιετικι κυβζρνθςθ, αν και απζρριπτε

κατθγορθματικά κάκε ςχζδιο διχοτόμθςθσ, όμωσ ζκανε πρϊτθ φορά λόγο για ομοςπονδία,
γεγονόσ που μπορεί να ερμθνευτεί ωσ ρεαλιςτικι προςαρμογι τθσ πολιτικισ τθσ ςτα νζα
δεδομζνα που είχαν διαμορφωκεί το 1965. Και βεβαίωσ επιδίωκε να ζχει καλζσ ςχζςεισ και
με τθν Τουρκία, που βριςκόταν ςε ζνα πολφ ευαίςκθτο ςθμείο για το ΝΑΤΟ και ςε
εξαιρετικά επικίνδυνο για τθν ίδια τθ Σοβιετικι Ζνωςθ. Ιταν τθν ίδια περίοδο που ο Γ.
Ραπανδρζου είχε απορρίψει τθν πρόςκλθςθ τθσ ςοβιετικισ κυβζρνθςθσ να επιςκεφτεί τθ
Μόςχα, ενϊ ο πρωκυπουργόσ τθσ Τουρκία Λνονοφ διλωνε ότι θ Τουρκία δεν κα ςυνζπραττε
ςτθν πολυμερι πυρθνικι δφναμθ του ΝΑΤΟ.

Δεν είναι βεβαίωσ περίεργο, γιατί Ζλλθνεσ πολιτικοί παράγοντεσ, που κεωροφςαν
τα «Σχζδια Ατςεςον» ωσ ευκαιρία που χάκθκε,992 δεν κεωροφςαν ωσ τζτοια ευκαιρία τθ
ςοβιετικι πρόταςθ.

3.Β.12.γ. Θ ζκκεςθ Πλάηα

Στισ 26 Μαρτίου 1965 ο νζοσ μεςολαβθτισ του ΟΘΕ Γκάλο Ρλάηα υπζβαλε ζκκεςι
του ςτον ΓΓ του ΟΘΕ και αργότερα ςε όλα τα ενδιαφερόμενα μζρθ και ςτα μζλθ του
Συμβουλίου Αςφαλείασ. Θ ζκκεςθ αποτελοφνταν από τρία κεφάλαια:

1. Ανεξαρτθςία, αυτοδιάκεςθ και διεκνισ ειρινθ. 2. Θ δομι τθσ πολιτείασ. 3. Θ

προςταςία των ατομικϊν και μειονοτικϊν δικαιωμάτων.

Θ πρόταςθ απζκλειε τθν ζνωςθ τθσ Κφπρου με τθν Ελλάδα και τθν προςδιόριηε ωσ
«ζνα κζμα ελεφκερθσ επιλογισ, ςε ζνα μεταγενζςτερο ίςωσ ςτάδιο, αν αυτι ιταν θ κοινι
επικυμία όλων των κατοίκων του νθςιοφ»993.

Θ ζκκεςθ Ρλάηα δεν αποδεχόταν τθν άποψθ ότι ιταν αδφνατθ θ ςυμβίωςθ των δφο
κοινοτιτων τθσ Κφπρου, γι’ αυτό και κεωροφςε αβάςιμο και απαράδεκτο το διαχωριςμό
του κυπριακοφ πλθκυςμοφ. Εκτιμοφςε ότι αυτόσ μποροφςε να γίνει μόνο με βία.

Αναγνϊριηε το δικαίωμα τθσ πλειοψθφίασ να κυβερνά, με ταυτόχρονθ εξαςφάλιςθ

των δικαιωμάτων τθσ μειονότθτασ. Ϋσ ζνα τζτοιο μζςο - εγγφθςθ κεωροφςε τον διοριςμό
αξιωματοφχου του ΟΘΕ με ζνα επιτελείο παρατθρθτϊν και ςυμβοφλων, που κα ζμεναν
ςτθν Κφπρο για όςο καιρό χρειαηόταν, προκειμζνου να εποπτεφουν τισ ςχζςεισ ανάμεςα
ςτισ δφο κοινότθτεσ. Θ ζκκεςθ Ρλάηα ζγινε δεκτι από τθν κυπριακι και από τθν ελλθνικι
κυβζρνθςθ, αλλά απορρίφκθκε από τθν Τουρκία και από τθν τουρκοκυπριακι θγεςία. Στισ
18 Δεκεμβρίου 1965 θ γενικι ςυνζλευςθ του ΟΘΕ χαρακτιριςε τθν ζκκεςθ εποικοδομθτικι
και ςυνζςτθςε ςτο Συμβοφλιο Αςφαλείασ να ςυνεχίςει τισ προςπάκειεσ μεςολάβθςθσ.

992
Μηράιε Παπαθσλζηαληίλνπ, «Ζ ηαξαγκέλε εμαεηία (1961-1967)», η. Α‟, ζει. 210,
εθδφζεηο Πξνζθήλην - Άγγεινο ΢ηδεξάηνο, Αζήλα 1997.
993
Γηάλλνο Ν. Κξαληδηψηεο, «Σν Κππξηαθφ Πξφβιεκα 1960 - 1974», ζει. 119,
εθδφζεηο ΘΔΜΔΛΗΟ.
 413

Τελικά το ςχζδιο Ρλάηα απζτυχε και ο ίδιοσ παραιτικθκε εξαιτίασ πρωτοβουλιϊν

ςειράσ δυνάμεων που ικελαν το Κυπριακό ζξω από τον ΟΘΕ και επιδίωκαν τθ διχοτόμθςθ
τθσ Κφπρου.

Ζτςι το Κυπριακό ςυνζχιςε να εξελίςςεται ωσ ελλθνοτουρκικι διαφορά. Ολόκλθρο

το 1966 κφλθςε με τισ αποφάςεισ του ΟΘΕ να παραμερίηονται και τθν κυβζρνθςθ τθσ
Κφπρου να δζχεται τισ πιζςεισ τθσ ελλθνικισ, τισ επικρίςεισ μεγάλου μζρουσ του ελλθνικοφ
αςτικοφ τφπου και τισ πολιτικζσ επικζςεισ τθσ τουρκικισ κυβζρνθςθσ, που υποςτιριηε
αμετακίνθτα το πρϊτο «Σχζδιο Άτςεςον».

3.B.13. ΣΑ «ΙΟΤΛΙΑΝΑ»: ΓΕΓΟΝΟΣΑ - ΑΙΣΙΕ΢

3.Β.13.α. Σι προθγικθκε

Από τισ αρχζσ του 1965 οξφνκθκε θ ςφγκρουςθ ανάμεςα ςτθν Ε΢Ε και ςτθν «Ζνωςθ
Κζντρου». Σε ςυγκζντρωςθ τθσ Ε΢Ε ςτθν Ακινα, ςτισ 16 Ψεβρουαρίου, ο Ρ. Κανελλόπουλοσ
κιρυξε τον «υπζρτατο αγϊνα» για τθν ανατροπι τθσ κυβζρνθςθσ Ραπανδρζου.

Θ διελκυςτίνδα ανάμεςα ςτα δφο βαςικά αςτικά κόμματα ςυνεχίςτθκε ολόκλθρο το

α’ εξάμθνο του 1965, με κφριο χαρακτθριςτικό μία αλλαγι που ςθμειϊκθκε: Το Ραλάτι
ζςτρεψε και πάλι τθν προτίμθςι του ςτθν Ε΢Ε.

Το βράδυ τθσ 15θσ Λουλίου 1965 ο πρωκυπουργόσ Γεϊργιοσ Ραπανδρζου υπζβαλε

τθν παραίτθςι του ςτον βαςιλιά Κωνςταντίνο, ςτα Ανάκτορα.

Θ παραίτθςθ ιταν το αποτζλεςμα τθσ ριξθσ ανάμεςα ςτθν κυβζρνθςθ τθσ «Ζνωςθσ
Κζντρου» και ςτο Ραλάτι, εξαιτίασ τθσ άρνθςθσ του βαςιλιά να υπογράψει το Βαςιλικό
Διάταγμα ανάλθψθσ του υπουργείου Εκνικισ Άμυνασ από τον ίδιο τον πρωκυπουργό,
απομακρφνοντασ τον υπουργό Ρζτρο Γαρουφαλιά.

Το Ραλάτι, ζχοντασ ςτθρίξει τθν «Ζνωςθ Κζντρου» ςτθν ανάλθψθ τθσ

διακυβζρνθςθσ, και αφοφ είχε εξαςφαλίςει τθν ανάκεςθ του υπουργείου Εκνικισ Άμυνασ
ςε άνκρωπο τθσ εμπιςτοςφνθσ του, τον Ρζτρο Γαρουφαλιά, επιδίωξε μεγαλφτερο ζλεγχο
του ςτρατοφ και τθσ κυβερνθτικισ λειτουργίασ.

Ο Κωνςταντίνοσ επζμενε να παραμείνει υπουργόσ ο Γαρουφαλιάσ ι να αναλάβει

κάποιο άλλο ςτζλεχοσ του «Κζντρου», όχι όμωσ ο πρωκυπουργόσ.

Ο Γ. Ραπανδρζου διλωςε ότι αρνείται να είναι «πρωκυπουργόσ υπό απαγόρευςιν».

Μόλισ ζγινε γνωςτι θ παραίτθςθ, οργανϊκθκαν διαδθλϊςεισ από τθ «Δθμοκρατικι

Νεολαία Λαμπράκθ».

Στισ 19 Λουλίου 1965 οι διαδθλϊςεισ ενιςχφκθκαν με τθ ςυμμετοχι δυνάμεων τθσ

«Ζνωςθσ Κζντρου», θ οποία κιρυξε «νζο ανζνδοτο αγϊνα»…

Ο Κωνςταντίνοσ διόριςε πρωκυπουργό τον πρόεδρο τθσ Βουλισ και ακαδθμαϊκό

Γεϊργιο Ακαναςιάδθ - Νόβα, ςτον οποίο ζδωςε τθν εντολι να ςχθματίςει κυβζρνθςθ.
 414

Θ νζα κυβζρνθςθ ορκίςτθκε ςτισ 16 Λουλίου και ςτισ 5 Αυγοφςτου καταψθφίςτθκε

από τθ Βουλι.

Κατά τθσ κυβζρνθςθσ ψιφιςαν 167 (145 του «Κζντρου» και οι 22 τθσ ΕΔΑ).

Στο μεταξφ οργίαηε το παραςκινιο και οι προςπάκειεσ να εξευρεκεί το πιο

κατάλλθλο πρόςωπο, που κα εξαςφάλιηε τθν ψιφο εμπιςτοςφνθσ τθσ Βουλισ. Στισ 9
Αυγοφςτου 1965 αγανακτιςμζνοι διαδθλωτζσ ζκαιγαν ςωροφσ αντιτφπων τθσ εφθμερίδασ
ΤΑ ΝΕΑ, επειδι ο εκδότθσ τθσ Ωριςτοσ Λαμπράκθσ υπονόμευε τον Γ. Ραπανδρζου, τον
οποίο οι εφθμερίδεσ του ςυγκροτιματοσ υποτίκεται ότι ςτιριηαν.

Στισ 18 Αυγοφςτου 1965 ο βαςιλιάσ ανζκεςε τθν εντολι ςχθματιςμοφ κυβζρνθςθσ

ςτον Θλία Τςιριμϊκο.

Δφο 24ωρα μετά θ κυβζρνθςθ Τςιριμϊκου ορκίςτθκε και ςτισ 28 του Αυγοφςτου
καταψθφίςτθκε από τθ Βουλι.

Κατά ψιφιςαν 159 (134 του «Κζντρου», οι 22 τθσ ΕΔΑ και 3 του «Κόμματοσ
Ρροοδευτικϊν»).

Στισ 17 Σεπτεμβρίου πιρε εντολι ςχθματιςμοφ κυβζρνθςθσ ο Στζφανοσ

Στεφανόπουλοσ και ςτισ 25 του μινα θ κυβζρνθςι του υπερψθφίςτθκε από τθ Βουλι με
ψιφουσ 152 υπζρ (οι 99 τθσ Ε΢Ε, οι 8 του «Κόμματοσ των Ρροοδευτικϊν», ο Γαρουφαλιάσ
και 45 «αποςτάτεσ» του «Κζντρου»). Κατά, ψιφιςαν οι 126 εναπομείναντεσ τθσ «Ζνωςθσ
Κζντρου» και οι 22 τθσ ΕΔΑ.

Θ κυβζρνθςθ Στεφανόπουλου διατθρικθκε ςτθν εξουςία μζχρι τισ 20 Δεκεμβρίου

του 1966. Τθν αντικατζςτθςε ςτισ 22 του μινα θ κυβζρνθςθ Λωάννθ Ραραςκευόπουλου,
υποδιοικθτι τθσ Εκνικισ Τράπεηασ.

Θ κυβζρνθςθ Ραραςκευόπουλου πιρε ψιφο από τθ Βουλι ςτισ 14 Λανουαρίου

1967. Τθν ψιφιςε και θ «ομάδα του Ανδρζα Ραπανδρζου», παρότι διαφωνοφςε με τισ
ςυγκεκριμζνεσ επαφζσ και αποφάςεισ του Γ. Ραπανδρζου.

Στισ 30 Μαρτίου θ κυβζρνθςθ Ραραςκευόπουλου ανατράπθκε από τθν Ε΢Ε και ςτισ
3 Απριλίου ο Ρ. Κανελλόπουλοσ ςχθμάτιςε αμιγι κυβζρνθςθ τθσ Ε΢Ε, που κα οδθγοφςε ςε
κοινοβουλευτικζσ εκλογζσ.

Οι εκλογζσ προκθρφχκθκαν για τισ 28 Μαΐου 1967.

Ρριν τα «Λουλιανά» οι ΘΡΑ είχαν εντείνει τισ πιζςεισ ςε ςχζςθ με το Κυπριακό.

Θ κυβζρνθςθ τθσ «Ζνωςθσ Κζντρου» είχε ζρκει ςε οριςμζνθ αντίκεςθ με τισ ΘΡΑ.
Δεν ιταν θ πρϊτθ φορά που ελλθνικι κυβζρνθςθ ερχόταν ςε προςτριβι με τισ ΘΡΑ για το
Κυπριακό.

Στο μεταξφ εντεινόταν ο αντικομμουνιςμόσ από διάφορα κζντρα, κυρίωσ από το

Ραλάτι, τθν Ε΢Ε και το φιλικό τθσ Τφπο, τθν ΚΥΡ, τθν πρεςβεία και άλλεσ υπθρεςίεσ των ΘΡΑ
και βεβαίωσ από το ςτρατό. Στουσ «Λαμπράκθδεσ» και γενικά ςτθν ΕΔΑ αποδίδονταν ςχζδια
ζνοπλθσ κατάλθψθσ τθσ εξουςίασ. Ο Ανδρζασ Ραπανδρζου χαρακτθριηόταν «νζοσ
Κερζνςκι». Ταυτόχρονα ομάδεσ «αντιφρονοφντων πολιτϊν» ζκαναν ςυχνι τθν παρουςία
τουσ, με τραμπουκιςμοφσ και διαμαρτυρίεσ για τον κομμουνιςτικό κίνδυνο που απειλοφςε
τον τόπο.
 415

Από το Ραρίςι, όπου βριςκόταν, ο Κ. Καραμανλισ τάχκθκε αναφανδόν κατά του

«Κζντρου» και επθρζαςε τθν τακτικι τθσ Ε΢Ε.

Οι λαϊκζσ αντιδράςεισ, που ακολοφκθςαν, μετά τθν παραίτθςθ τθσ κυβζρνθςθσ του
«Κζντρου», δθμιοφργθςαν ζντονο προβλθματιςμό και ανθςυχία ςτον ΣΕΒ, επειδι:

«Θ κυβερνθτικι κρίςισ παρετάκθ επί πολφ, παρετάκθ κακ’ υπερβολιν, παρετάκθ

πζραν παντόσ ορίου…»994.

Ζτςι, ςτθν ενζργεια τθσ χοφντασ, δφο χρόνια μετά, να επιβάλλει τθν «πολιτικι
ςτακερότθτα», το βιομθχανικό κεφάλαιο ζδωςε τθν υποςτιριξι του.

Τθν ίδια ςτάςθ είχε και το εφοπλιςτικό κεφάλαιο.

3.Β.13.β. Σο «κίνθμα των 70 θμερϊν».

Οι πολιτικζσ κζςεισ του ΚΚΕ

Το βαςιλικό πραξικόπθμα προκάλεςε μαηικζσ λαϊκζσ αντιδράςεισ που για οριςμζνεσ

μζρεσ πιραν πρωτοφανείσ διαςτάςεισ για τα χρόνια μετά τον εμφφλιο και χαρακτθρίςτθκαν
ωσ «κίνθμα των 70 θμερϊν» (15 Λουλίου - 28 Σεπτεμβρίου 1965). Στθ διαδιλωςθ τθσ 21θσ
Λουλίου 1965 δολοφονικθκε από τθν αςτυνομία ο φοιτθτισ τθσ ΑΣΟΕΕ Σωτιρθσ
Ρζτρουλασ, ενϊ υπιρχαν και πολλοί τραυματίεσ.

Στο «κίνθμα των 70 θμερϊν» πιραν μζροσ τρεισ γενιζσ: Τθσ ΕΑΜικισ Αντίςταςθσ,
τθσ μεταπολεμικισ εργατικισ τάξθσ, τθσ φοιτθτικισ και ςπουδάηουςασ νεολαίασ, ακόμα και
μακθτζσ. Ρολιτικά κυριαρχοφςε το αίτθμα για ομαλι λειτουργία του «ελεφκερου
κοινοβουλευτιςμοφ» απαλλαγμζνου από τθ ςκουριά του μετεμφυλιακοφ πλζγματοσ
καταςτολισ.

Σε κοινωνικό επίπεδο τροφοδοτικθκε από τθν πολφχρονθ αντιλαϊκι πολιτικι.

Ρεριζκλεινε το ανικανοποίθτο λαϊκϊν πόκων επί 10ετίεσ. Πμωσ ςε πολιτικό επίπεδο
επικεντρωνόταν αποκλειςτικά ςτθν αντίκεςθ με τθ λεγόμενθ «Δεξιά» και το Ραλάτι, τουσ
«προδότεσ τθσ Δθμοκρατίασ», κακϊσ και με τον ξζνο παράγοντα. Στο «κίνθμα των 70
θμερϊν» κυριαρχοφςαν οι πολιτικζσ αυταπάτεσ και οι χίμαιρεσ για τθν επικείμενθ
φιλολαϊκι διζξοδο που ανακόπθκε.

Τα ςυνκιματα που κυριάρχθςαν και με τθν παρζμβαςθ τθσ ΕΔΑ, τθσ «Ζνωςθ
Κζντρου», κακϊσ και των μαηικϊν οργανϊςεων που οργάνωςαν τισ κινθτοποιιςεισ, ιταν:
«114», «κάτω οι αυλόδουλοι», «αποςταCIA», «κάτω θ Ωοφντα», κ.ά. Στο ίδιο πλαίςιο
κινικθκε και θ ςάτιρα ςτθν ςκιτςογραφία και ςτισ κεατρικζσ επικεωριςεισ. Οι
κινθτοποιιςεισ υποχϊρθςαν, ςχεδόν ςταμάτθςαν με τθ ςτακεροποίθςθ τθσ κυβζρνθςθσ
Στεφανόπουλου.

Τα πιο προωκθμζνα ςυνκιματα ιταν «ζξω οι Αμερικανοί», «κάτω θ μοναρχία»,

«παρϋ τθ μάνα ςου και μπροσ».

Το χαρακτθριςτικό των αντιφάςεων και των «αδιεξόδων» που εκδθλϊκθκαν ςτο

«κίνθμα των 70 θμερϊν» ιταν ότι ςτο εργατικό και ευρφτερα ςτο λαϊκό κίνθμα

994
Γειηίν ΢ΔΒ ηεο 15εο ΢επηεκβξίνπ 1965.
 416

κυριάρχθςαν οι πολιτικοί ςτόχοι των δυνάμεων του ςυςτιματοσ. Το ΚΚΕ ακολουκϊντασ τθ

γραμμι τθσ «δθμοκρατικισ ομαλότθτασ», με τθν αναφανδόν υποςτιριξθ τθσ «Ζνωςθσ
Κζντρου», ςτζρθςε το κίνθμα από ζνα ταξικό προςανατολιςμό.

Κατά ςυνζπεια και θ ΕΔΑ ςυμπαρατάχκθκε με τθν «Ζνωςθ Κζντρου» ςε όλα τα

επίπεδα ςτθ γραμμι τθσ ομαλότθτασ.

Μεταγενζςτερα ο Ανδρζασ Ραπανδρζου εκτιμοφςε ςχετικά:

«Θ ΕΔΑ, που ζπρεπε να είχε επωφελθκεί από τθ διάςπαςθ του κόμματόσ μασ, δεν
ωφελικθκε κακόλου. Αντίκετα, ζχαςε πολλοφσ από τουσ οπαδοφσ τθσ, που εντάχκθκαν ςτισ
αναπτυςςόμενεσ δυνάμεισ τθσ Κεντροαριςτεράσ ςτα πλαίςια τθσ Ζνωςθσ Κζντρου»995.

Βεβαίωσ θ ΕΔΑ υλοποιοφςε τθν πολιτικι του ΚΚΕ, το οποίο με ςχετικι απόφαςθ τθσ
θσ
9 Ολομζλειασ τθσ ΚΕ (΢ουμανία, 12 - 15 Αυγοφςτου 1965), εκτίμθςε για τα «Λουλιανά»:

«Οξφτερα από κάκε άλλθ φορά μπαίνει το δίλθμμα: Κα προχωριςει θ χϊρα προσ
τον εκδθμοκρατιςμό τθσ εςωτερικισ ηωισ ι κα γυρίςει πίςω προσ τον εκφαςιςμό *...+.

3. Το παλατιανό πραξικόπθμα, θ ςυνεχιηόμενθ ωμι καταπάτθςθ των δθμοκρατικϊν

ελευκεριϊν και τθσ ςυνταγματικισ τάξθσ και ομαλότθτασ, ςικωςε ςτο πόδι όλο το Ζκνοσ
[...]996.

Οι κομμουνιςτζσ επιβάλλεται να ςυγκεντρϊςουν όλεσ τουσ τισ δυνάμεισ *...+ για τθν
επιβολι του ςεβαςμοφ τθσ ςυνταγματικισ τάξθσ και τθσ δθμοκρατικισ διεξόδου από τθ
ςθμερινι ανωμαλία»997.

Για τα Λουλιανά θ 10θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (25 Δεκεμβρίου 1966 ζωσ 24 Λανουαρίου
1967) εκτίμθςε ανάμεςα ςε άλλα:

«…Με το Λουλιανό πραξικόπθμα θ αντίδραςθ κατόρκωςε ν’ ανακόψει τθ

δθμοκρατικι πορεία *...+ Συντελζςτθκε μια παραπζρα ςυγκζντρωςθ τθσ εξουςίασ ςτα χζρια
του Ραλατιοφ και τθσ ςτρατοκρατικισ χοφντασ *...+ Δεν μπόρεςαν, όμωσ, οι κφκλοι τθσ
ανωμαλίασ, παρ’ όλεσ τισ προςπάκειζσ τουσ, να επιτφχουν τον κφριο ςκοπό τουσ: να
κάμψουν τθ λαϊκι αντίςταςθ και ν’ απομονϊςουν τθν Αριςτερά»998.

Σιμερα μποροφμε να εκτιμιςουμε ότι ανεξάρτθτα από τον πολιτικό

προςανατολιςμό και ςυςχετιςμό ςτο «κίνθμα των 70 θμερϊν», ςθμαντικό τμιμα των
αςτικϊν δυνάμεων ανθςφχθςε από τθν ζνταςθ και τθ διάρκεια των λαϊκϊν
κινθτοποιιςεων. Θ αςτικι τάξθ δεν ιταν ακόμα πειςμζνθ ότι είχαν ωριμάςει οι ςυνκικεσ
για τον εκςυγχρονιςμό του πολιτικοφ τθσ ςυςτιματοσ, καταργϊντασ οριςμζνεσ
μετεμφυλιακζσ δομζσ τθσ εξουςίασ τθσ και κυρίωσ τθ βαςιλεία.

Τα πιο προχωρθμζνα ςυνκιματα και οι διακζςεισ τθσ περιόδου των «Λουλιανϊν»

εξζφραηαν ωσ προοπτικι τθν αςτικι δθμοκρατία που εγκακιδρφκθκε αργότερα με τθ
ςυμβολι τθσ ΝΔ και του ΡΑΣΟΚ. Θ ίδρυςθ και θ ανάπτυξθ του ΡΑΣΟΚ πιγαςε από τα
χρόνια εκείνα, τότε δθλαδι που πλατιζσ λαϊκζσ μάηεσ, με τθν ευκφνθ και του ΚΚΕ και τθσ
ΕΔΑ, ακολοφκθςαν μια ρεφορμιςτικι λογικι, τθ λογικι του «μικρότερου κακοφ», για
κάποια ανακοφφιςθ από τθ ςκλθρι κατάςταςθ, πίςτεψαν ςτον αςτικό εκςυγχρονιςμό που

995
Αλδξέα Παπαλδξένπ, «Ζ δεκνθξαηία ζην απφζπαζκα», ζει. 272, εθδφζεηο
«Καξαλάζεο».
996
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο, ζει. 586, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή.
997
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο, ζει. 589, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή.
998
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο, ζει. 741, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή.
 417

εξζφραηε το «Κζντρο» και κυρίωσ θ «αριςτερι» του πτζρυγα με επικεφαλισ τον Ανδρζα
Ραπανδρζου.

3.Β.13.γ. Μετά τα «Ιουλιανά»

Θ ψιφοσ εμπιςτοςφνθσ από τθ Βουλι ςτθν κυβζρνθςθ Στεφανόπουλου φαινόταν

να ζχει κάπωσ ςτακεροποιιςει τα πράγματα, ωσ προςωρινι ζςτω διζξοδο από τθν
κοινοβουλευτικι κρίςθ που είχε εκδθλωκεί ςτο αςτικό πολιτικό ςφςτθμα. Ϋςτόςο τα
γεγονότα, και όςα υπζβοςκαν, μαρτυροφςαν ότι ιταν πολφ πιο βακιζσ οι ανακατατάξεισ και
οι αλλαγζσ που χρειαηόταν το αςτικό πολιτικό ςφςτθμα.

Το κφριο ιταν ότι οξφνκθκαν υπάρχουςεσ ενδοαςτικζσ αντικζςεισ, ενϊ

εμφανίςτθκαν και νζεσ, ςτο φόντο των προςπακειϊν εξεφρεςθσ τθσ πιο ςυμφζρουςασ για
τθν αςτικι τάξθ λφςθσ. Οι αντικζςεισ εκφράςτθκαν και ανάμεςα ςτισ αςτικζσ πολιτικζσ
δυνάμεισ (μεταξφ τουσ, αλλά και των περιςςότερων με τθ Βαςιλεία) και ςτο εςωτερικό τθσ
κάκε μιασ από αυτζσ.

Ππωσ προκφπτει από παλιότερα και από νεϊτερα ςτοιχεία, ςυνεχιηόταν θ

ψυχρότθτα ςτισ ςχζςεισ Κ. Καραμανλι και Ανακτόρων. Διαφωνίεσ υπιρχαν και ανάμεςα
ςτον ιδρυτι τθσ Ε΢Ε και ςτελζχθ τθσ (Κ. Τςάτςο, Ρ. Ραπαλθγοφρα κ.α.) με τον Ραν.
Κανελλόπουλο, ο οποίοσ προςπακοφςε να ςυνεννοθκεί με τον Γ. Ραπανδρζου. ΢ιξθ
εκδθλϊκθκε και ςτθν «Ζνωςθ Κζντρου», ανάμεςα ςτον Γεϊργιο και ςτον Ανδρζα
Ραπανδρζου, που επζκρινε αρχικά τον πατζρα του για ςυμβιβαςτικι πολιτικι. Στο χϊρο
των «αποςτατϊν» επίςθσ ιταν ζντονθ θ κρίςθ, κυρίωσ επειδι δεν είχαν αποκτιςει λαϊκό
ζρειςμα.

Θγετικά ςτελζχθ τθσ Ε΢Ε κεωροφςαν ωσ καλφτερθ λφςθ τθ δθμιουργία κυβζρνθςθσ

«εκνικισ ενότθτασ».

Τθν ίδια κζςθ υιοκζτθςαν και τα Ανάκτορα ζνα χρόνο μετά τα «Λουλιανά», οπότε
ζςτειλαν τον Δ. Μπίτςιο δφο φορζσ ςτο Ραρίςι για τισ ςχετικζσ ςυνεννοιςεισ με τον
Καραμανλι. Στισ ςυνεννοιςεισ αντζδραςαν ο Ρ. Κανελλόπουλοσ και ο Κ. Μθτςοτάκθσ, ο
οποίοσ αργότερα τάχκθκε υπζρ τθσ κυβζρνθςθσ «εκνικισ ενότθτασ», όπωσ και ο Σπ.
Μαρκεηίνθσ.

Ϋςτόςο, ο Κ. Καραμανλισ, απζρριψε αυτι τθν ιδζα. Τάχκθκε υπζρ τθσ

κοινοβουλευτικισ εκτροπισ, κάτι που είχε υποςτθρίξει και το 1966.

Στισ 7 Ψεβρουαρίου 1966 θ Εκτελεςτικι Επιτροπι τθσ ΕΔΑ απθφκυνε ςε όλα τα

κόμματα πρόταςθ - ζκκλθςθ ςυνεννόθςθσ (τα 5 ςθμεία), προκειμζνου να υιοκετθκεί κοινι
κατεφκυνςθ προσ τισ βουλευτικζσ εκλογζσ.

Οι προτάςεισ τθσ ΕΔΑ απορρίφκθκαν από τθν Ε΢Ε. Ο Ρ. Κανελλόπουλοσ διλωςε ότι
δεν κάνει διάλογο με τθν ΕΔΑ και ότι κα μποροφςε να δεχτεί τθν απελευκζρωςθ των 79
πολιτικϊν κρατουμζνων για ανκρωπιςτικοφσ λόγουσ.

Ο Γ. Ραπανδρζου βρικε κετικά τα 5 ςθμεία τθσ ΕΔΑ, δίχωσ να δϊςει άλλθ ςυνζχεια
ςτο κζμα.

Ενϊ θ κυβζρνθςθ Στεφανόπουλου είχε ςυμπλθρϊςει ζνα χρόνο ςτθ διακυβζρνθςθ,

δίχωσ να επιφζρει αλλαγζσ ςτο ςυςχετιςμό των δυνάμεων, από τον Σεπτζμβριο 1966
 418

άρχιςαν μυςτικζσ επαφζσ Ανακτόρων - «Ζνωςθσ Κζντρου» - Ε΢Ε (Ραν. Κανελλόπουλου) για
ομαλοποίθςθ των ςχζςεων όλων των πλευρϊν. Ο Γ. Ραπανδρζου απθφκυνε πρόταςθ ςτον
Κανελλόπουλο για τον ςχθματιςμό κυβζρνθςθσ που κα οδθγοφςε ςε εκλογζσ, τθν οποία ο
Κανελλόπουλοσ αποδζχτθκε. Ζτςι ςχθματίςτθκε θ κυβζρνθςθ Ραραςκευόπουλου, με βάςθ
το «μνθμόνιο» που τελικά ςυντάχκθκε.

Το γεγονόσ προκάλεςε τισ αντιδράςεισ τθσ «καραμανλικισ» μερίδασ τθσ Ε΢Ε,

ανεξάρτθτα από το ότι υπερψιφιςε τελικά τθν κυβζρνθςθ Ραραςκευόπουλου. Αντζδραςε
και ο Ρ. Ριπινζλθσ, που ικελε βαςιλικι δικτατορία, αλλά και ο Αντρζασ Ραπανδρζου, που
ζμενε ζκκετοσ, αφοφ θ «υπόκεςθ ΑΣΡΛΔΑ»999 δεν ςυμπεριλαμβανόταν ςτο «μνθμόνιο».

Ϋςτόςο, λίγο καιρό μετά τθν ορκωμοςία τθσ κυβζρνθςθσ Ραραςκευόπουλου, θ

«φιλοκαραμανλικι» μερίδα τθσ Ε΢Ε (Κ. Τςάτςοσ, Κ. Ραπακωνςταντίνου κ.α.) άρχιςε να
αντιδρά και να επιςείει τον «κίνδυνο του λαϊκοφ μετϊπου», επειδι κεωροφςε ότι
ακροιςτικά θ «Ζνωςθ Κζντρου» και θ ΕΔΑ κα ςυγκζντρωναν ίςωσ και το 60% των ψιφων.

Ζτςι θ κυβζρνθςθ Ραραςκευόπουλου ανατράπθκε από τθν Ε΢Ε, που ςχθμάτιςε δικι
τθσ κυβζρνθςθ με πρωκυπουργό τον Ρ. Κανελλόπουλο.

3.B.14. Θ ΔΙΚΣΑΣΟΡΙΑ ΣΘ΢ 21θσ ΑΠΡΙΛΙΟΤ 1967

3.Β.14.α. Αιτίεσ επιβολισ τθσ Δικτατορίασ

Οι εξελίξεισ των χρόνων 1965-1966 είχαν ςτρϊςει το δρόμο για τθν επιβολι τθσ
δικτατορίασ, που εξάλλου είχαν προαναγγείλει οι 4 διαλζξεισ1000 (1966) του Σάββα
Κωνςταντόπουλου, διακεκριμζνου κεωρθτικοφ τθσ αςτικισ τάξθσ.

Ροιοι ιταν οι φορείσ του απριλιανοφ πραξικοπιματοσ; Συνικωσ γίνεται αναφορά

ςτον ΛΔΕΑ.1001 Ορκότερο όμωσ είναι ότι ςτο πραξικόπθμα θγικθκαν αξιωματικοί ενταγμζνοι
ςτθ ςυνωμοτικι οργάνωςθ Ζνωςισ Ελλινων Νζων Αξιωματικϊν (Ε.Ε.Ν.Α), ενϊ ςυμμετείχαν
ςε αυτό και μζλθ του ΛΔΕΑ.

Εξαιτίασ του περιοριςμζνου μζρουσ αρχείων που ζχουν δθμοςιευτεί υπάρχουν

ακόμα πολλά αδιευκρίνιςτα ερωτιματα ςχετικά με τα κίνθτρα1002 επιβολισ τθσ δικτατορίασ
ςτισ 21 Απριλίου 1967.

999
Αλαιπηηθά γηα ηνλ «Α΢ΠΗΓΑ» βι. Παξάξηεκα Γνθηκίνπ, ζει. 541.
1000
Οη δηαιέμεηο πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηηο 4,8,11 θαη 14 Μαξηίνπ ηνπ 1966 ζε αίζνπζα
ηνπ μελνδνρείνπ «Υίιηνλ». Σηο παξαθνινχζεζε πιήζνο ζηειερψλ ηνπ αζηηθνχ πνιηηηθνχ
θφζκνπ (Π. Καλειιφπνπινο, Η. Παξαζθεπφπνπινο, Κ. Γεσξγαθφπνπινο, Γ. Κηνπζφπνπινο
θ.α.). Κπθινθφξεζαλ ζε βηβιίν κε ηίηιν «Ο θόβνο ηεο δηθηαηνξίαο», Αζήλα 1966.
1001
Αλαιπηηθά γηα ηνλ ΗΓΔΑ βι. Παξάξηεκα Γνθηκίνπ, ζει. 542.
1002
Κατά τον Ανδρζα Ραπανδρζου «…το ςτρατιωτικό κακεςτϊσ κατζλαβε τθν εξουςία
ςτθν Ελλάδα για να παραδϊςει τθ χϊρα ςτα οικονομικά και ςτρατιωτικά ςυμφζροντα του
βιομθχανικοφ - ςτρατιωτικοφ ςυγκροτιματοσ τθσ Αμερικισ *...+ Αυτόσ ο τφποσ κυριαρχίασ
μπορεί να ονομαςκεί «νεοαποικιακόσ» μάλλον *...+ Θ Ελλάδα αποτελεί ζνα χάςμα ςτθ
Δυτικοευρωπαϊκι Κοινότθτα, όντασ ο πρϊτοσ αμερικανικόσ δορυφόροσ… που ςυνδζεται με
 419

Οι δικτάτορεσ αιτιολόγθςαν τθν επιβολι τθσ δικτατορίασ με τον «κομμουνιςτικό

κίνδυνο» που απειλοφςε τθν Ελλάδα.

Άμεςοσ «κομμουνιςτικόσ κίνδυνοσ» δεν υπιρχε για τθν εγχϊρια πλουτοκρατία και
τουσ ςυμμάχουσ τθσ, κάτι που εξάλλου ομολογικθκε:

«Αλλά θ χαριςτικι βολι ςτο ιδεολογικό οικοδόμθμα τθσ “Επαναςτάςεωσ” δόκθκε

από τον ίδιο τον αρχθγό τθσ, τον ςυνταγματάρχθ Ραπαδόπουλο. Τριςιμιςυ χρόνια
αργότερα, ςτθν πολφκροτθ ςυνζντευξι του προσ τον επιφανι Βρεττανό δθμοςιογράφο ςερ
Χιοφ Γκρθν, ωμολόγθςε ότι πριν από τθν “Επανάςταςθ” “θ Δθμοκρατία ςτθν Ελλάδα δεν
διζτρεχε κανζναν άμεςο κίνδυνο από τισ δραςτθριότθτεσ των κομμουνιςτϊν”»1003.

Ο βαςικόσ παράγοντασ που οδιγθςε ςτθ ςτρατιωτικι δικτατορία, ιταν θ αδυναμία

του αςτικοφ πολιτικοφ κόςμου εκείνο το διάςτθμα να οδθγιςει ςτον εκςυγχρονιςμό του
πολιτικοφ ςυςτιματοσ ςτθν Ελλάδα με ομαλζσ ι με ςχετικά ομαλζσ διαδικαςίεσ, για να το
αντιςτοιχιςει ςτισ απαιτιςεισ και ςτισ ανάγκεσ τθσ καπιταλιςτικισ εξζλιξθσ. Και αυτό, για
τουσ εξισ λόγουσ:

Για να αντιμετωπίςει θ άρχουςα τάξθ το ΚΚΕ και το ΕΑΜ και κατόπιν το

Δθμοκρατικό Στρατό Ελλάδασ, είχε κινθτοποιιςει όλεσ τισ δυνάμεισ τθσ και όλεσ τισ μορφζσ
οργάνωςθσ τθσ (πρωταρχικά το ςτρατό, κεςμικό πλαίςιο, κρατικζσ και «παρακρατικζσ»
οργανϊςεισ κ.α.). Θ βαςιλεία, που για ιςτορικοφσ λόγουσ είχε επιβιϊςει δίχωσ να είναι καρ-
πόσ τθσ καπιταλιςτικισ εξζλιξθσ, ιταν γαντηωμζνθ ςτο αςτικό πολιτικό ςφςτθμα και είχε

τθν Κοινι Αγορά *...+ Θ ελλθνικι βιομθχανικι και μεγαλεμπορικι τάξθ δεν είναι μόνο μικρι,
αλλά και χωρίσ βακιζσ ρίηεσ ςτθν ελλθνικι κοινωνικοοικονομικι δομι».

*βλ. Ανδρζασ Ραπανδρζου, «Θ δθμοκρατία ςτο απόςπαςμα», ςελ. 461-462,

εκδόςεισ ΚΑ΢ΑΝΑΣΘΣ+.

Στθ βάςθ αυτισ τθσ ανάλυςθσ υποςτιριηε ότι ο αντιδικτατορικόσ αγϊνασ ζπαιρνε
μορφι Εκνικοφ Απελευκερωτικοφ Αγϊνα. *βλ. Ανδρζασ Ραπανδρζου, «Θ δθμοκρατία ςτο
απόςπαςμα», ςελ. 461-462, εκδόςεισ ΚΑ΢ΑΝΑΣΘΣ+.

Θ παραπάνω προςζγγιςθ:

1. Υποτιμοφςε το επίπεδο τθσ εςωτερικισ καπιταλιςτικισ ςυςςϊρευςθσ, τθ

διαςφνδεςι του με το ξζνο κεφάλαιο, τθ διαμόρφωςθ δεςμϊν κοινϊν ςυμφερόντων.

2. Υποτιμοφςε το μακροπρόκεςμο ςυμφζρον για τθν τάξθ του κεφαλαίου ςτθν

Ελλάδα από τθ ςφνδεςθ - ζνταξθ ςτθν ΕΟΚ.

3. Συνζδεε τθ χοφντα αποκλειςτικά με το λεγόμενο βιομθχανικό - ςτρατιωτικό

ςφμπλεγμα των ΘΡΑ και όχι με τθ ςυνολικι πολιτικι του αμερικανικοφ ιμπεριαλιςμοφ.

4. Πριηε τθν επιβολι τθσ δικτατορίασ ωσ αποτζλεςμα εξωτερικισ χρθςιμοποίθςθσ

πρακτόρων από τθ CIA, παραγνωρίηοντασ τισ εςωτερικζσ δυνάμεισ που τθν εξζκρεψαν.

Λακεμζνα χαρακτιριηε το ελλθνικό αςτικό κακεςτϊσ ωσ «νεοαποικιακό».

Θ παραπάνω ανάλυςθ του Ανδρζα Ραπανδρζου εξζφραηε τθ γνωςτι τροτςκίηουςα

κζςθ περί τθσ ςχζςθσ ΘΡΑ - Ελλάδασ ωσ ςχζςθσ Μθτρόπολθσ - Ρεριφζρειασ.
1003
Γηάλλε Κάηξε: «Ζ γέλλεζε ηνπ λενθαζηζκνύ ζηελ Διιάδα», ζει. 76, εθδφζεηο
ΠΑΠΑΕΖ΢Ζ (Sunday Telegraph ηνπ Λνλδίλνπ, 2 Απγνχζηνπ ηνπ 1970).
 420

παίξει ρόλο ωσ «ςφμβολο τθσ πάλθσ κατά του κομμουνιςμοφ», ενϊ ςυνζχιηε να κατζχει
μερίδιο ςτουσ μθχανιςμοφσ τθσ αςτικισ εξουςίασ.

Και μόνο το γεγονόσ ότι το 1952 όλα τα κόμματα τθσ Βουλισ, με εξαίρεςθ τθν ΕΔΑ,
ψιφιςαν νόμο που διατθροφςε ςε επ’ αόριςτον ιςχφ τα «ζκτακτα μζτρα» του 1947, είναι
αρκετό για να δείξει το περιεχόμενο τθσ κρατικισ αναςυγκρότθςθσ κατά τθ διάρκεια του
ΔΣΕ και μετά τθν ιττα.

Τα «ζκτακτα μζτρα» του 1947 διατθρικθκαν μζχρι το 1974, ενϊ μόλισ το 1962
κεωρικθκε ότι ζλθξε θ «ανταρςία των κομμουνιςτοςυμμοριτϊν». Θ διατιρθςι τουσ δεν
αποςκοποφςε ςτθν αντιμετϊπιςθ υπαρκτϊν άμεςων κινδφνων. Κεωροφνταν μζςα
αςφάλειασ, ςε μια περίοδο που θ ιμπεριαλιςτικι επικετικότθτα ςυνεχιηόταν αμείωτθ και θ
Ελλάδα ιταν προχωρθμζνο ιμπεριαλιςτικό φυλάκιο ςτα ςφνορα του ςοςιαλιςτικοφ
ςυςτιματοσ. Ταυτόχρονα όμωσ αποςκοποφςαν ςτθν ιδεολογικι καταςτολι κυρίωσ των
νζων γενιϊν. Ρ.χ. για τθν είςοδο ςτο δθμόςιο, το πιςτοποιθτικό κοινωνικϊν φρονθμάτων
αφοροφςε τουσ γονείσ, τουσ μακρινοφσ ςυγγενείσ, μζχρι και παπποφδεσ νζων ανκρϊπων,
που δεν είχαν γεννθκεί ςτα χρόνια τθσ Κατοχισ ι του Εμφυλίου. Ομοίωσ και το φακζλωμα,
αλλά και ςτοιχεία τθσ ςτρατιωτικισ πεικαρχίασ ςτα ςχολεία, που ςυγκροτοφςαν κϊδικα
ςυμπεριφοράσ τθσ νεολαίασ, αποτφπωναν τθν ιδεολογία και τθν θκικι του
«ελλθνοχριςτιανικοφ πολιτιςμοφ» και των «εκνικϊν ιδεωδϊν».

Πμωσ 15-20 χρόνια μετά τον εμφφλιο, οξφνονταν ολοζνα οι αντικζςεισ που
προκαλοφςε θ άμεςθ ανάμιξθ των Ανακτόρων ςτα κζντρα τθσ αςτικισ εξουςίασ (ςτρατό,
κυβζρνθςθ).

΢εαλιςτζσ αςτοί πολιτικοί (Καραμανλισ, Γ. Ραπανδρζου κ.ά) επιχείρθςαν

εκςυγχρονιςμοφσ, που τουσ ζφεραν ςε ςφγκρουςθ με το Ραλάτι. Αυτζσ οι αντικζςεισ
όξυναν τθν αγανάκτθςθ του λαοφ κατά του Στζμματοσ θ οποία, ςτα χρόνια 1965-1967, ιταν
θ μεγαλφτερθ από το 1950. Τα αςτικά κόμματα δεν μποροφςαν να αγνοιςουν αυτόν τον
παράγοντα. Λδιαίτερα δεν μποροφςε να τον αγνοιςει θ «Ζνωςθ Κζντρου», που ςτελζχθ τθσ
αλλά και θ μεγάλθ πλειοψθφία των ψθφοφόρων τθσ ιταν αντιβαςιλικοί.

Ϋςτόςο αποδείχτθκε, ότι ναι μεν μεγάλο μζροσ τθσ θγεςίασ των αςτικϊν κομμάτων
ζβλεπε τθν ανάγκθ εκςυγχρονιςτικϊν ρυκμίςεων, όμωσ δεν αντιμετϊπιηε τισ αντιδράςεισ
και αντιςτάςεισ για να προχωριςει αποφαςιςτικά ςτθν υλοποίθςθ «νζων» μζτρων. Αυτό
επιβεβαιϊκθκε και με τθν Ε΢Ε και με τθν «Ζνωςθ Κζντρου».

Σθμαντικό παράγοντα κρίςθσ τθσ αςτικισ διακυβζρνθςθσ αποτελοφςε το Κυπριακό,

με δεδομζνθ και τθν αποφαςιςτικι ςτάςθ του Μακάριου απζναντι ςτισ ελλθνικζσ
κυβερνιςεισ και ςε ΘΡΑ-ΝΑΤΟ, που πίεηαν και εξεβίαηαν για ΝΑΤΟϊκι λφςθ.

Κάτω από τθν επίδραςθ τουλάχιςτον των παραπάνω παραγόντων το τμιμα τθσ
άρχουςασ τάξθσ, που είχε δφναμθ ςτον πιο ιςχυρό μθχανιςμό του κράτουσ, ςτο ςτρατό,
ζδωςε τθ λφςθ με τθ δικτατορία, δίκθν γόρδιου δεςμοφ1004. Το αποτζλεςμα ιταν να
επιταχυνκεί αντικειμενικά ο αςτικόσ εκςυγχρονιςμόσ.

1004
Σν πξαμηθφπεκα δελ ήηαλ αλαίκαθην. Σελ ίδηα εκέξα ππήξμαλ ηνπιάρηζηνλ δπν
λεθξνί, ν 15ρξνλνο Βαζίιεο Πεζιήο θαη ε 24ρξνλε Μαξία Καιαβξνχ. Λίγεο εκέξεο
αξγφηεξα δνινθνλήζεθε ελ ςπρξψ ζηνλ ηππφδξνκν ν Παλαγηψηεο Διήο, απφ ηνλ
αλζππίιαξρν Κ. Κψηζαξε. Λίγν αξγφηεξα, ζηηο 22 Μαΐνπ, δνινθνλήζεθε ν Νηθεθφξνο
Μαλδειαξάο θαη ηνλ ΢επηέκβξην ν Γηάλλεο Υαιθίδεο. ΢ηηο 8 Μαΐνπ 1968 δνινθνλήζεθε ν
πξψελ βνπιεπηήο ηεο ΔΓΑ θαη ζηέιερνο ηνπ ΚΚΔ Γηψξγεο Σζαξνπράο.
 421

Αποκαλυπτικι είναι θ επιςτολι του Κ. Καραμανλι ςτισ 8 Σεπτεμβρίου 1967 προσ

τον αρχιεπίςκοπο Αμερικισ Λάκωβο, ςχετικά με το μετά τθ δικτατορία κακεςτϊσ:

«Διότι το κζμα δεν είναι να επανζλκωμεν εισ τθν ομαλότθτα δια τθσ αποτυχίασ τθσ
επαναςτάςεωσ, αλλά δια τθσ επιτυχίασ τθσ. *...+ Θ επανάςταςισ, άπαξ και εγζνετο,
προςφζρει μίαν ευκαιρίαν αναςυντάξεωσ τθσ ηωισ του Ζκνουσ *...+ Διότι δεν κα ςθμαίνθ
βζβαια αποκατάςταςιν τθσ ομαλότθτοσ θ επάνοδοσ εισ τθν υφιςταμζνθν προ του κινιματοσ
κατάςταςιν. Το τελευταίο δε αυτό ζχει βαρφνουςαν ςθμαςίαν, δεδομζνου ότι ςυνιςτά τον
πυρινα του προβλιματοσ».1005

Δεν είναι, λοιπόν, βάςιμθ θ άποψθ που κεωρεί ότι θ δικτατορία εξζφραηε
μονόπλευρα τα ςυμφζροντα των ΘΡΑ ςτθν περιοχι, ςτον ανταγωνιςμό τθσ με τα ΕΟΚικά. Θ
δικτατορία τθσ 21θσ Απριλίου 1967 ςτθρίχκθκε από όλα τα τμιματα του κεφαλαίου. Το
εφοπλιςτικό κεφάλαιο, όςο και το βιομθχανικό, ιταν υπζρ τθσ ςφνδεςθσ τθσ Ελλάδασ με
τθν ΕΟΚ. Το ίδιο και θ χοφντα. Ππωσ τόνιηε ο Γεϊργιοσ Ραπαδόπουλοσ, «… είναι φυςικόν θ
επιδίωξίσ μασ να είναι θ οικονομικι ανάπτυξισ τθσ χϊρασ εντόσ του πλαιςίου τθσ
Οικονομικισ Κοινότθτοσ, εισ τθν οποίαν ανικομεν…».1006

Ρολφ περιςςότερο, δεν ζχει βάςθ θ άποψθ ότι θ δικτατορία ιταν ζργο οριςμζνων
«αφρόνων αξιωματικϊν», όπωσ υποςτιριξε θ «Νζα Δθμοκρατία». Αντίκετα, αυτόσ ο
ςυνειδθτά παραπλανθτικόσ ιςχυριςμόσ ςτόχευε ςτθ ςυγκάλυψθ τθσ ταξικισ ουςίασ τθσ
δικτατορίασ.

Συχνά αναφζρεται ότι οι ςυνταγματάρχεσ του 1967 ενζργθςαν κατά τθσ

ςυνταγματικισ νομιμότθτασ. Με αυτόν τον ιςχυριςμό παραγνωρίηεται ότι επρόκειτο για τθν
αςτικι νομιμότθτα που ζκετε εκτόσ νόμου το ΚΚΕ, κατοχφρωνε όλο το αντικομμουνιςτικά
νομικό πλαίςιο, ενϊ ίςχυαν τυπικά διατάξεισ του Συντάγματοσ που αφοροφςαν ςτοιχειϊδθ
δικαιϊματα. Από τθν άλλθ, το Σφνταγμα του 1952 νομιμοποιοφςε τθν επιβολι δικτατορίασ,
με τθ διαφορά ότι αναγνϊριηε το δικαίωμα κατάλυςθσ του κοινοβουλευτιςμοφ μόνο ςτο
βαςιλιά, μετά από πρόταςθ του υπουργικοφ ςυμβουλίου.

Και ςτθ μια και ςτθν άλλθ περίπτωςθ ιταν κοινά και θ βάςθ και ο ςκοπόσ τθσ ενζργειασ: Θ
υπεράςπιςθ των ςυμφερόντων τθσ αςτικισ τάξθσ.

Θ ςυνταγματικι εκτροπι ςτισ 21 Απριλίου 1967 αφορά το φορζα1007 αναςτολισ του

κοινοβουλευτιςμοφ και όχι αυτι κακαυτι τθν αναςτολι.

1005
Γεψξγηνο Π. Μαινχρνο, «Δγώ ν Ηάθσβνο», ζει. 247 - 248, εθδφζεηο Α.Α. Ληβάλε.
1006
Γ. Παπαδφπνπινπ, «Σν πηζηεχσ καο», η. Α΄, ζει. 10.
1007
Ανάμεςα ςε άλλα, το άρκρο 91 του Συντάγματοσ του 1952 όριηε και τα ακόλουκα:

«Ο Βαςιλεφσ δφναται μετά πρόταςιν του Υπουργικοφ Συμβουλίου εν περιπτϊςει

εμπολζμου καταςτάςεωσ ι επιςτρατεφςεωσ ζνεκεν εξωτερικϊν κινδφνων ι ςοβαράσ
διαταραχισ ι εκδιλου απειλισ τθσ δθμόςιασ τάξεωσ και αςφαλείασ τθσ χϊρασ εξ
εςωτερικϊν κινδφνων να αναςτειλθ διά Βαςιλικοφ Διατάγματοσ εισ όλθν τθν επικράτειαν ι
εισ μζροσ αυτισ τθν ιςχφν των άρκρων 5,6,8,10,11,12,14,20,95 και 97 του Συντάγματοσ ι
τινϊν τοφτων και κζτων εισ εφαρμογιν τον εκάςτοτε ιςχφοντα Νόμον "περί καταςτάςεωσ
πολιορκίασ" να ςυςτιςθ εξαιρετικά δικαςτιρια...».

Σν ΢χληαγκα ηνπ 1952 ςεθίζηεθε απφ ηε Βνπιή ζηηο 21 Γεθεκβξίνπ 1951, επί
θπβεξλήζεσο ΢νθ. Βεληδέινπ. Δγθξίζεθε κε 132 ςήθνπο. Ο ΢πλαγεξκφο (Παπάγνο)
απνρψξεζε απφ ηε ζπλεδξίαζε, επεηδή ε Βνπιή ήηαλ απιή θαη δελ είρε αλαζεσξεηηθέο
αξκνδηφηεηεο. Τπεξςήθηζαλ νη βνπιεπηέο ηεο ΔΠΔΚ (Πιαζηήξαο), ησλ Φηιειεπζέξσλ, ν Κ.
 422

Στο δθμοψιφιςμα του 1968 για το Σφνταγμα, θ χοφντα τροποποίθςε και αδυνάτιςε τθ
ςχζςθ του βαςιλιά με το ςτρατό:

«Ο Βαςιλεφσ άρχει των Ενόπλων Δυνάμεων, τθν διοίκθςιν των οποίων αςκεί θ Κυβζρνθςισ...
»1008.

Ακόμα περιςςότερο προχωροφςε το δθμοψιφιςμα του 1973, όταν ο Γ. Ραπαδόπουλοσ

υπογράμμιηε ότι ο κεςμόσ τθσ βαςιλείασ ιταν αναχρονιςτικό κατάλοιπο άλλων εποχϊν.

Τα ςυνκιματα τθσ δικτατορίασ ιταν κατοχυρωμζνα ςτο Σφνταγμα του 1952:

«... θ διδαςκαλία αποςκοπεί εισ τθν θκικινκαι πνευματικιν αγωγιν και τθν αναπτυξιν τθσ
θκικισ ςυνειδιςεωσ των νζων επί τθ βάςει των ιδεολογικϊν κατευκφνςεων του
ελλθνοχριςτιανικοφ πολιτιςμοφ»1009.

«Ο δθμόςιοσ υπάλλθλοσ οφείλει πίςτιν και αφοςίωςιν εισ τθν πατρίδα και τα εκνικά
ιδεϊδθ, είναι εκτελεςτισ τθσ κελιςεωσ του κράτουσ... »1010.

Μια πλευρά, που αςφαλϊσ χρειάηεται περιςςότερθ διερεφνθςθ, είναι οι ςχζςεισ ΘΡΑ και
δικτατορίασ. Πλα αυτά τα χρόνια δεν ζλειψαν οι προςπάκειεσ ακϊωςθσ και
απενοχοποίθςθσ των ΘΡΑ, ςε ςχζςθ με το ρόλο μθχανιςμϊν τουσ ςτο απριλιανό
πραξικόπθμα.

Βεβαίωσ, οι ςυνταγματάρχεσ ενεργιςανε ζχοντασ τθ ςτιριξθ των ΘΡΑ και του ΝΑΤΟ. Από
τθν άλλθ, δεν προκαλοφν ζκπλθξθ οριςμζνεσ ενζργειεσ τουσ, που ζδειχναν διαφοροποίθςθ
από τθν πολιτικι των ΘΡΑ ι που ζρχονταν και ςε αντίκεςθ με αυτι, δίχωσ να αλλάηουν τον
ΝΑΤΟϊκό, φιλοαμερικανικό, ιμπεριαλιςτικό, αντικομμουνιςτικό χαρακτιρα τθσ δικτατορίασ.
Για παράδειγμα, θ χουντικι κυβζρνθςθ δεν αναγνϊριςε το Λςραιλ και είχε φιλικζσ ςχζςεισ
με τισ αραβικζσ κυβερνιςεισ.

Τα παραπάνω μποροφν να εξθγθκοφν με το γεγονόσ ότι ιςχυρότατα τμιματα τθσ ελλθνικισ

αςτικισ τάξθσ είχαν οικονομικά ςυμφζροντα και ςυναλλαγζσ με τισ αραβικζσ χϊρεσ.

3.Β.14.β. ΡΘΞΘ ΜΕΣΑΞΤ ΧΟΤΝΣΑ΢ ΚΑΛ ΜΑΚΑΡΛΟΤ

Από τθν επικράτθςθ τθσ ςτρατιωτικισ δικτατορίασ ςτθν Ελλάδα μζχρι τον
Δεκζμβριο 1967 υπιρξε ζντονθ δραςτθριοποίθςθ για το Κυπριακό. Κατόπιν διαβουλεφςεων
ζγινε μια πρϊτθ ελλθνοτουρκικι ςυνάντθςθ ςτον Ζβρο (Κεςάν – Αλεξανδροφπολθ 9 - 10
Σεπτεμβρίου), μεταξφ των πρωκυπουργϊν Κ. Κόλλια και Σ. Ντεμιρζλ, όπου οι
διαπραγματεφςεισ απζτυχαν. Σφμφωνα με το ςχζδιο που πρότεινε θ ελλθνικι κυβζρνθςθ, θ
Κφπροσ κα γινόταν ελλθνικι και κα δίνονταν εγγυιςεισ για τθν τουρκοκυπριακι
μειονότθτα, αλλά και κα εκχωροφνταν ςτθν Τουρκία μία ςθμαντικι ςτρατιωτικι περιοχι

Σζαιδάξεο θαη ν Υακδήο ηνπ Λατθνύ Κόκκαηνο, νη ζπλεξγαδφκελνη κε ηελ θπβέξλεζε

αγξνηηθνί θαη ν Λ. Καξακανχλαο πνπ είρε εθιεγεί κε ηελ ΔΓΑ, αιιά είρε απνρσξήζεη καδί
κε ηνλ Μηρ. Κχξθν, ν νπνίνο ςήθηζε «παξψλ».
1008
Αλδξέαο Παπαλδξένπ, Ζ δεκνθξαηία ζην απόζπαζκα, έθδ. Καξαλάζε, Αζήλα, 1974,
ζει. 430
1009
Άρκρο 16, παράγραφοσ 2 του Συντάγματοσ.
1010
Άξζξν 100, παξάγξαθνη 1, 2 ηνπ ΢πληάγκαηνο.
 423

ςτθ δυτικι Κράκθ. Θ πρόταςθ απορρίφκθκε και ο Γ. Ραπαδόπουλοσ κατζςτθςε τον τότε
πρωκυπουργό Κ. Κόλλια υπεφκυνο για τθν αποτυχία των διαπραγματεφςεων.

Δφο μινεσ μετά, (Νοζμβριοσ 1967) δθμιουργικθκαν ςοβαρά επειςόδια ςτθν

Κοφίνου και ςτον Άγιο Κεόδωρο, με αποκορφφωμα τθν εξόντωςθ Τουρκοκυπρίων ςτθν
Κοφίνου από μονάδεσ του ελλθνικοφ ςτρατοφ, με επικεφαλισ τον Γρίβα (διοικθτισ των
Ελλθνικϊν Δυνάμεων ςτθν Κφπρο από τον Λοφνιο του 1964).

Θ άμεςθ αντίδραςθ τθσ Άγκυρασ, με απειλι πολζμου, υποχρζωςε τθ Ωοφντα των

ςυνταγματαρχϊν να αποςφρει τον Γρίβα και τθν ελλθνικι μεραρχία που είχε ςταλκεί
επιπλζον ςτθν Κφπρο «κρυφά», τρία χρόνια νωρίτερα, επί κυβερνιςεωσ Γ. Ραπανδρζου.
Τότε ο Μακάριοσ διλωςε δθμοςίωσ ότι θ ζνωςθ, αν και επικυμθτι, δεν αποτελοφςε πλζον
εφικτό ςτόχο.

Θ αποκιρυξθ τθσ ζνωςθσ φαίνεται ότι είχε πλζον πλατιά απιχθςθ ςτθν Κφπρο,
κακϊσ λίγο αργότερα, ςτισ 25 Ψεβρουαρίου 1968, ο Μακάριοσ επανεκλζχκθκε Ρρόεδροσ,
με το 95,45% των ψιφων. Το υπόλοιπο ποςοςτό ςυγκζντρωςε ο Τ. Ευδόκασ εκπρόςωποσ
τθσ Ενωτικισ Ραράταξθσ.

Στθν πολιτικι τθσ ελλθνικισ χοφντασ ιταν φανερι θ διάςταςθ κζςεων με τθν
κυπριακι κυβζρνθςθ. Κατθγοροφςε τον Μακάριο για αναβλθτικότθτα και ότι δεν
προχωροφςε ςε παραχωριςεισ προσ τουσ Τουρκοκυπρίουσ ςτθν τοπικι αυτοδιοίκθςθ, ενϊ
ςτισ 5 Λανουαρίου 1969 ο Γ. Ραπαδόπουλοσ διλωςε ότι ςε πικανι κρίςθ ςτθν Κφπρο δεν κα
μποροφςε να παραςχεκεί βοικεια. Ταυτόχρονα υποςτιριηε απευκείασ τθν κυπριακι
αντιπολίτευςθ, είτε μζςω τθσ ΕΛΔΥΚ, ενκαρρφνοντασ τουσ υπζρμαχουσ τθσ ζνωςθσ τθσ
Κφπρου με τθν Ελλάδα και υπολογίηοντασ ότι κα εξαςκενιςει τθν κυπριακι κυβζρνθςθ,
ϊςτε να αποδεχκεί ότι τθν πρωτοβουλία των κινιςεων κα είχε θ ελλθνικι χοφντα. Θ
υπονόμευςθ εξελίχκθκε ςε ςυνωμοςία και ςτισ 4 Μαρτίου 1970 ελλθνοκυπριακά ςτοιχεία
(ενωτικοί) και Ζλλθνεσ αξιωματικοί οργάνωςαν απόπειρα δολοφονίασ κατά του Μακάριου.

Θ πολιτικι τθσ χοφντασ είχε δυο όψεισ. Από τθ μία ταςςόταν υπζρ των
ενδοκυπριακϊν διαπραγματεφςεων και από τθν άλλθ υπζρ τθσ ζνωςθσ τθσ Κφπρου με τθν
Ελλάδα. Ταυτόχρονα απζφευγε τθ διεκνοποίθςθ του Κυπριακοφ, για να μείνει το κζμα ζξω
από τθν επίδραςθ τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ. Θ κυπριακι κυβζρνθςθ αντζκρουςε αυτι τθν
πολιτικι τθσ χοφντασ. Ραρζμεινε ςτθ κζςθ τθσ διεκνοποίθςθσ του Κυπριακοφ, όπωσ και θ
Σοβιετικι Ζνωςθ.

Λίγο-λίγο οι ενδοκοινοτικζσ ςυνομιλίεσ παραμερίςτθκαν και το κυπριακό ζγινε

αντικείμενο διαπραγματεφςεων μεταξφ τθσ ελλθνικισ και τθσ τουρκικισ κυβζρνθςθσ.

Θ πολιτικι τθσ χοφντασ οδιγθςε ςε απόπειρα ςτρατιωτικοφ πραξικοπιματοσ από

τθν Εκνοφρουρά τον Ψεβρουάριο του 1972, που τελικά αποτράπθκε. Στο μεταξφ ο Γ. Γρίβασ
είχε επιςτρζψει ςτθν Κφπρο και οργάνωςε τθν ΕΟΚΑ Β’, θ οποία αςκοφςε όργιο
τρομοκρατίασ, με πολιτικζσ δολοφονίεσ, εκριξεισ, κλοπζσ όπλων και πυρομαχικϊν. Στισ 7
Οκτωβρίου 1973 επιχείρθςαν νζα δολοφονικι απόπειρα κατά του Μακαρίου.

Οι αντικζςεισ ανάμεςα ςτθν Ελλάδα και ςτθν Τουρκία εκφράηονταν και ςτθν
ιδιότθτά τουσ ωσ μζλθ του ΝΑΤΟ, ςτον ανταγωνιςμό τουσ για τον ζλεγχο τθσ περιοχισ. Εκ
των πραγμάτων θ Τουρκία ιταν ςθμαντικότεροσ ςφμμαχοσ για τισ ΘΡΑ απ’ ό,τι θ Ελλάδα.
Κατείχε ςτρατθγικι κζςθ ςτα ςφνορα τθσ ΕΣΣΔ, αλλά και ςτθ Μζςθ Ανατολι και
αποτελοφςε ιςχυρότερθ δφναμθ, κυρίωσ ςτρατιωτικι. Ταυτόχρονα οι ΘΡΑ, ςτο πλαίςιο τθσ
διαπάλθσ τουσ με τθ Σοβιετικι Ζνωςθ, ενδιαφζρονταν άμεςα θ πολιτικι τθσ Κυπριακισ
κυβζρνθςθσ να ςτραφεί ςε ςυμμαχία μαηί τουσ, βγαίνοντασ από τθν πορεία των καλϊν
ςχζςεων με τθν ΕΣΣΔ.
 424

Θ ελλθνικι χοφντα, που κεωροφςε ότι ιταν ςε κζςθ να επιτφχει τθν ζνωςθ, ιρκε
ςτθν κυβερνθτικι εξουςία ςε μια περίοδο που θ ελλθνοκυπριακι αςτικι τάξθ είχε ιδθ
κάνει τθν επιλογι τθσ, εγκαταλείποντασ οριςτικά τθ κζςθ τθσ ζνωςθσ. Αυτό ακριβϊσ
εξζφραςε θ πολιτικι του Μακάριου και γι’ αυτό θ χοφντα τον αποκαλοφςε «ανκενωτικό»
και «φιλοανεξαρτθςιακό». Θ ςτρατιωτικι δικτατορία πίςτευε ότι θ απομάκρυνςθ του
Μακαρίου, κα βελτίωνε το ςυςχετιςμό υπζρ τθσ ζνωςθσ, προςεταιρίηοντασ και ΘΡΑ –
ΝΑΤΟ.

Οι ΘΡΑ ςτιριξαν τισ ενζργειεσ τθσ Τουρκίασ. Το Θνωμζνο Βαςίλειο ενκάρρυνε τισ
αξιϊςεισ τθσ Τουρκίασ και τθν ιςχυροποίθςθ τθσ τουρκοκυπριακισ μειονότθτασ ωσ
παράγοντα εναντίωςθσ ςτθν ζνωςθ, γιατί ζτςι εδραιωνόταν περιςςότερο θ παρουςία τθσ
ςτθν Κφπρο, κζςθ ςτρατθγικισ ςθμαςίασ για τα βρετανικά ςυμφζροντα ςτθ Μεςόγειο και
ςτθ Μζςθ Ανατολι.

Το Θνωμζνο Βαςίλειο είχε τθν υποςτιριξθ των ΘΡΑ. Μετά από τθν εξαςφάλιςθ των
βρετανικϊν βάςεων ςε ςυνκικεσ αποαποικιοποίθςθσ τθσ Κφπρου, θ δυναμικι των
αυτοτελϊν ςυμφερόντων τθσ Τουρκίασ ςτθν Κφπρο είχε πλζον διαμορφϊςει ςυςχετιςμό
που εμπόδιηε ςε μεγάλο βακμό τθν ανεξαρτθςία τθσ Κφπρου.

Ζτςι ζχοντασ θ κατάςταςθ, θ Κφπροσ είχε πλζον τεκεί ςτθν τροχιά τθσ διχοτόμθςθσ.

3.B.15. Θ ΤΠΟΝΟΜΕΤ΢Θ ΣΟΤ ΚΚΕ

ΑΠΟ ΣΘΝ ΟΠΟΡΣΟΤΝΙ΢ΣΙΚΘ ΟΜΑΔΑ ΜΕ΢Ω ΣΘ΢ ΕΔΑ

ΜΕΣΑΞΤ 10θσ, 11θσ, ΚΑΙ 12θσ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ΢ ΣΘ΢ ΚΕ

Θ όξυνςθ τθσ εςωκομματικισ διαπάλθσ, που είχε εκδθλωκεί ςτθν 8θ Ολομζλεια τθσ
ΚΕ (1965) πιο ζντονα ςε ςφγκριςθ με το προθγοφμενο διάςτθμα, πιρε νζεσ διαςτάςεισ το
1966, τότε που πραγματοποιικθκε θ 10θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ.

Θ 10θ Ολομζλεια ζκανε τθν παρακάτω αξιοςθμείωτθ υπογράμμιςθ:

«Τθν περίοδο μετά τθν 8θ Ολομζλεια δθμιουργικθκαν ςοβαρζσ πρόςκετεσ

δυςκολίεσ ςτθ δουλειά τθσ Γραμματείασ, του ΡΓ και τθσ ΚΕ. Δφο μζλθ του ΡΓ, που ιταν μζλθ
και τθσ Γραμματείασ, κακϊσ και δφο τακτικά και ζνα αναπλθρωματικό μζλοσ τθσ ΚΕ1011, που
είτε είχαν διαφωνιςει, είτε είχαν διατυπϊςει επιφυλάξεισ, είτε είχαν ςυγχφςεισ πάνω ςτθν
απόφαςθ τθσ 8θσ Ολομζλειασ,*...+ ζχουν ςοβαρζσ ευκφνεσ»1012.

Εκτίμθςε ότι:

«Ρρζπει να γίνεται ςυνεχισ πάλθ ενάντια ςε κάκε μορφι αντιπαράκεςθσ του

τμιματοσ εξωτερικοφ με τα τμιματα εςωτερικοφ τθσ ΚΕ, των ςτελεχϊν και των μελϊν του
κόμματοσ ςτο εςωτερικό με τα ςτελζχθ και τα μζλθ του κόμματοσ ςτο εξωτερικό»1013.

«... Το Γραφείο του εςωτερικοφ.

1011
΢εκείσζε Γνθηκίνπ: ελλνεί ηνπο Μήηζν Παξηζαιίδε, Πάλν Γεκεηξίνπ, ΢ηαχξν
Καξά, Λεσλίδα Σδεθξψλε θαη Μηράιε Σζάληε.
1012
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο, ζει. 751, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή.
1013
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, η. 9νο, ζει. 752, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή.
 425

Θ ολομζλεια διαπιςτϊνει ότι θ δράςθ του γραφείου του εςωτερικοφ είναι κετικι
*...+. Ραρουςιάηει πολλά κενά ςτθν εφαρμογι των αποφάςεων τθσ ΚΕ και του ΡΓ.

Θ ολομζλεια απορρίπτει τθν πρόταςθ για εκλογι του Γραφείου του εςωτερικοφ από
τθν ΚΕ. Το Γραφείο είναι εξουςιοδοτθμζνο όργανο του ΡΓ. Θ ολομζλεια αποφαςίηει το
Γραφείο του εςωτερικοφ να τοποκετείται και ςτο εξισ από το ΡΓ *...+ Το Γραφείο πρζπει να
ενθμερϊνει πιο ςυςτθματικά τα μζλθ τθσ ΚΕ εςωτερικοφ και να τα αξιοποιεί ςτθν
επεξεργαςία και εφαρμογι τθσ γραμμισ του Κόμματοσ»1014.

Ρζρα από τα παραπάνω χαρακτθριςτικά, ιταν ενδεικτικζσ ωσ προσ τθ διάςταςθ των

απόψεων ςτθ διαπάλθ και οι ακόλουκεσ δφο τοποκετιςεισ, που αφοροφςαν το χαρακτιρα
τθσ Ζνωςθσ Κζντρου.

Ο Ράνοσ Δθμθτρίου, μζλοσ του ΡΓ, είπε ςχετικά με το πϊσ ζπρεπε να αντιμετωπίηει
το ΚΚΕ τθν αυτοδυναμία του «Κζντρου»:

«Εμείσ, νομίηω ςαν ηιτθμα αρχισ, ςφντροφοι, δεν πρζπει να είμαςτε πάντοτε ςε
οποιεςδιποτε ςυνκικεσ εναντίον μιασ τζτιασ αυτοδυναμίασ *...+. Νομίηω ότι τζτιο ταμποφ
κα ιταν λάκοσ»1015.

Ο Κϊςτασ Κολιγιάννθσ απάντθςε αντιπαρακετικά ςτο κλείςιμο του ΡΓ:

«Με τθν ΕΚ, όπωσ είναι ςιμερα, το υπογραμμίηω, όπωσ είναι ςιμερα, δεν
μποροφμε να πάμε μαηί ςτθν Εκνικι Δθμοκρατικι Αλλαγι και, πολφ περιςςότερο, ςτο
ςοςιαλιςμό»,1016.

Το 1966 ιταν και ο χρόνοσ προετοιμαςίασ του 3ου Συνεδρίου τθσ ΕΔΑ1017, που τελικά
δεν πραγματοποιικθκε. Ρολλά χρόνια αργότερα ζγραψε για το ηιτθμα αυτό ο Τάκθσ
Μπενάσ, τότε μζλοσ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ:

«Ραραμζνει ςθμαδιακό το γεγονόσ ότι ςτα τζλθ του 1966 αντί να γίνει το
προετοιμαςμζνο και καταςτατικά υποχρεωτικό Γϋ Συνζδριο τθσ ΕΔΑ, ςυνιλκε - αντί τοφτου!
- θ γνωςτι Δζκατθ ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ ςτο Βουκουρζςτι *...+ Πμωσ τα μζχρι ςιμερα
άγνωςτα πολιτικά ςτοιχεία αυτοφ του Συνεδρίου, που δεν ζγινε ποτζ, αποτελοφν τον
κυριότερο λόγο τθσ ματαίωςισ του. Διότι από το ςφνολο αυτϊν των ςτοιχείων *...+
προκφπτει με αναμφιςβιτθτο τρόπο ότι αν αφινονταν να γίνει αυτό το Συνζδριο, με όςα

1014
Το ΚΚΕ - Επίςθμα Κείμενα, τ. 9οσ, ςελ. 755, εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι.
1015
Αξρείν ΚΚΔ - 10ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, ζει. 110, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
1016
Αξρείν ΚΚΔ - 10ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, ζει. 573, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
1017
Θ απόφαςθ, για να πραγματοποιθκεί το Γ' Συνζδριο τθσ ΕΔΑ, είχε λθφκεί από τθν
8θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ: «Το Κλιμάκιο να προτείνει ςτθ ΔΕ ν' αποφαςίςει τθ ςφγκλθςθ
του III Συνεδρίου τθσ ωσ τα τζλθ του 1965». *βλ. Το ΚΚΕ - Επίςθμα Κείμενα, τόμ. 9οσ, ζκδ.
Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 2002, ςελ. 509+. Ο χρόνοσ διεξαγωγισ του ςυνεδρίου είχε
προςδιοριςτεί ςυγκεκριμζνα για το Νοζμβριο - Δεκζμβριο 1966, με απόφαςθ του ΡΓ τθσ ΚΕ
του ΚΚΕ *Αρχείο ΚΚΕ - Ζγγραφο 163363+. Με απόφαςθ του ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ (26
Λανουαρίου 1967) το Γ' Συνζδριο τθσ ΕΔΑ ορίςτθκε για μετά τισ βουλευτικζσ εκλογζσ, που
τελικά δεν ζγιναν, επειδι μεςολάβθςε θ ςτρατιωτικι δικτατορία τθσ 21θσ Απριλίου 1967
*Αρχείο ΚΚΕ - Ζγγραφο 9389, Αποφάςεισ του ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ (ςυνεδρίαςθ 26/1/1967)].
Στθν ΛΑ' Σφνοδο τθσ ΔΕ τθσ ΕΔΑ (2-4 Ψεβρουαρίου 1967) αςκικθκε κριτικι ςτθν Εκτελεςτικι
Επιτροπι για τθν αναβολι του Γ' Συνεδρίου.
 426

ςυγκροτοφςαν τθν ζτοιμθ πολιτικι του προετοιμαςία, τότε αςφαλϊσ θ θγεςία Κολιγιάννθ
κα είχε παραδεχτεί τθν οριςτικι τθσ ιττα»1018.

Θ προετοιμαηόμενθ Ειςιγθςθ προσ το Γϋ Συνζδριο ανζφερε ανάμεςα ςε άλλα

ςχετικά:

«Θ εμφάνιςθ τθσ ΕΔΑ *...+ αποτελεί μια κατάχτθςθ που προετοιμάςτθκε απ’ τον
ενωτικό αγϊνα τθσ Εκνικισ Αντιςτάςεωσ και που οι κατοπινζσ δραματικζσ εξελίξεισ
κακυςτζρθςαν ι και διετάραξαν. Γι’ αυτό θ ΕΔΑ πρϊτα απ’ όλα εκπροςωπεί το μεγάλο
ανανεωτικό ρεφμα, κίνθμα που ξεκίνθςε από τθν κοιτίδα τθσ Εκνικισ Αντιςτάςεωσ, ηει και
ανανεϊνεται ςτουσ ςθμερινοφσ μεγάλουσ αγϊνεσ, ςτα ιδανικά και ςτουσ ςκοποφσ του»1019.

Συηθτϊντασ τα προςυνεδριακά υλικά του Γϋ Συνεδρίου τθσ ΕΔΑ το Οργανωτικό

Γραφείο του ΚΚΕ ζκανε τθν παρακάτω θ κριτικι:

«…ηθτιματα, ςτα οποία κα πρζπει να ςυγκεντρωκεί θ προςοχι του Συνεδρίου,

ςθμειϊνονται τα εξισ: *...+ ο χαρακτιρασ τθσ ΕΔΑ ςαν κόμματοσ - ςυμμαχίασ και θ μθ
ταφτιςι του με το ΚΚΕ1020. *...+ Και θ νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ πρζπει να προβλθκεί ςα
κεντρικό κζμα ςτθν πάλθ για τον εκδθμοκρατιςμό τθσ χϊρασ *...+ Ρολφ αδφνατθ … είναι θ
επεξεργαςία του προβλιματοσ για το χαρακτιρα και το ρόλο τθσ ΕΔΑ, τθ ςχζςθ τθσ με το
ΚΚΕ…»1021.

Ο Σ. Μπελάο ζρνιίαζε:
«Σα ίδηα ηα γεγνλόηα νδήγεζαλ, ζπλεπώο, ζε κηα δηζππόζηαηε Αξηζηεξά κε δύν
εγεζίεο, κηα κέζα ζηελ Διιάδα θαη κηα έμσ»1022 .
Έηζη, εθθξάδνληαο ηηο πην αθξαίεο νπνξηνπληζηηθέο ζέζεηο ζηειέρε ηνπ ΚΚΔ
δηαρψξηδαλ ηελ «αξηζηεξά» ζε κέζα θαη έμσ απφ ηελ Διιάδα, ην ίδην θαη ηελ εγεζία
ηεο. ΢ε απηή ηε βάζε δηαρσξίδνληαλ νη θνκκνπληζηέο ηνπ «εμσηεξηθνχ» απφ ηνπο
θνκκνπληζηέο ηνπ «εζσηεξηθνχ», ηνπο νπνίνπο πεξηιάκβαλαλ ζηελ «εληφο Διιάδαο
αξηζηεξά». Δπξφθεηην γηα ζέζε πεξαηηέξσ δηάρπζεο θαη ηεο εγεζίαο ηνπ ΚΚΔ κέζα
ζηελ ΔΓΑ. ΢ε θαζνδεγεηηθφ θέληξν ηνπ νπνξηνπληζκνχ εμειίρζεθε ην «Γξαθείν
Δζσηεξηθνχ», απφ ην νπνίν πξνήιζε θαη ν ηίηινο «ΚΚΔ εζσηεξηθνχ», κεηά ηε
δηάζπαζε, ζε αληίζεζε κε ην ΚΚΔ, πνπ ην απνθαινχζαλ ηνπ «εμσηεξηθνχ».
Ζ ππνλνκεπηηθή θξαμηνληζηηθή δξάζε πεξηείρε θπζηθά θαη ηελ παξάιιειε
ηδενινγηθή πξνεηνηκαζία κε ηελ αμηνπνίεζε ηνπ ζεσξεηηθνχ - πνιηηηθνχ πεξηνδηθνχ
ηεο ΔΓΑ «Διιεληθή Αξηζηεξά». Ο Σ. Μπελάο έγξαςε:
«Σν πξώην καο ζπκπέξαζκα από ηε δηεξεύλεζε ηνπ ζέκαηνο ζηα Αξρεία ηεο
ΔΓΑ είλαη αλακθίβνια ε αλαλεσηηθή δξαζηεξηόηεηα κηαο πιεηάδαο εγεηηθώλ ζηειερώλ.
Καη ζην βαζκό πνπ δηάθνξεο ζθνπηκόηεηεο εκπνδίδνπλ λα μεδηπισζεί νιόθιεξνο ν
ηδενινγηθόο ηνπο πξνβιεκαηηζκόο, επηζηξαηεύεηαη ην παξάιιειν ηδενινγηθό κέησπν,
εθηόο ληνθνπκέλησλ ηνπ ζπλεδξίνπ, γηα λα δνπλ ην θσο ηεο δεκνζηόηεηαο νξηζκέλεο
πξνσζεκέλεο επεμεξγαζίεο»...1023.

1018
Σάθε Μπελά: «Έλα ζπλέδξην πνπ δελ έγηλε πνηέ», ζει. 9-10, εθδφζεηο ΓΔΛΦΗΝΗ.
1019
Σ. Μπελά, «Έλα ΢πλέδξην πνπ δελ έγηλε πνηέ», ζει. 78, εθδφζεηο ΓΔΛΦΗΝΗ.
1020
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 41289. Παξαηεξήζεηο γηα ηα πιηθά ηεο ΔΓΑ απφ
Οξγαλσηηθφ ηκήκα ΚΔ ΚΚΔ ην 1966.
1021
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 41289. Παξαηεξήζεηο γηα ηα πιηθά ηεο ΔΓΑ απφ
Οξγαλσηηθφ ηκήκα ΚΔ ΚΚΔ ην 1966.
1022
Σάθε Μπελά: «Έλα ζπλέδξην πνπ δελ έγηλε πνηέ», ζει. 14, εθδφζεηο ΓΔΛΦΗΝΗ.
1023
Σάθε Μπελά: «Έλα ζπλέδξην πνπ δελ έγηλε πνηέ», ζει. 154, εθδφζεηο ΓΔΛΦΗΝΗ.
 427

Ζ κεζφδεπζε θαηάξγεζεο ηνπ ΚΚΔ θαη ν δήζελ εθζπγρξνληζκφο ηνπ

επαλαζηαηηθνχ θηλήκαηνο κε ηνλ «αλαβαζκηζκέλν» πνιηηηθά ξφιν θαη ραξαθηήξα ηεο
ΔΓΑ, αηηηνινγήζεθε:
«Υσξίο αληηγξαθή μέλσλ πξνηύπσλ, κε βάζε ηηο αλάγθεο ηεο ειιεληθήο
πξαγκαηηθόηεηαο θαη ηηο παξαδόζεηο ηνπ θηλήκαηνο ζηε ρώξα καο»1024.
Δθηηκνχζαλ γηα ην Γ΄ ΢πλέδξην ηεο ΔΓΑ, πνπ δελ πξαγκαηνπνηήζεθε:
«...εθείλε πνπ ζα κπνξνύζε λα ζεσξεζεί βεβαηόηαηε είλαη ε ξήμε θαη ε
δηάζπαζε ζην ΚΚΔ. Θα ζπληεινύληαλ νπσζδήπνηε, αθνύ είραλ ήδε δξνκνινγεζεί
αληηπαξαζέζεηο ειιεληθνύ αιιά θαη δηεζλνύο ελδηαθέξνληνο. ΋κσο, ππό άιινπο όξνπο,
αξθεηά πην επλντθνύο γηα ηηο δπλάκεηο ηεο αλαλέσζεο, αθνύ ζε ζπλζήθεο λνκηκόηεηαο
ηνπ θηλήκαηνο θαη κάιηζηα ηεο ΔΓΑ, νη επηπηώζεηο από ηε δηάζπαζε ζα ήηαλ ζαθώο
δηαθνξεηηθέο»1025.
Ϋςτόςο, ενϊ ςτθν Ελλάδα γίνονταν όλα τα προθγοφμενα, ςτθ 10θ Ολομζλεια οι
εξελίξεισ ςτθν ΕΔΑ δεν τζκθκαν ωσ κζμα ςυηιτθςθσ. Δεν εκφράςτθκε θ παραμικρι νφξθ από
τον Μπάμπθ Δρακόπουλο, τον επικεφαλισ τθσ προετοιμαςίασ του Γϋ Συνεδρίου τθσ ΕΔΑ, ο
οποίοσ ςυμμετείχε και μίλθςε ςτθ 10θ Ολομζλεια.

Ϋσ προσ το τι υπζκρυπταν, ιταν ςαφείσ και οι τελικζσ τοποκετιςεισ ςτθ 10θ

Ολομζλεια των Μιτςου Ραρτςαλίδθ, Ράνου Δθμθτρίου, Σταφρου Καρά, Λεωνίδα
Τηεφρϊνθ. Αφοφ διαφϊνθςαν ςε όλα τα επίμαχα κζματα, υπερψιφιςαν τισ αποφάςεισ τθσ
10θσ Ολομζλειασ και με γραπτζσ δθλϊςεισ τουσ προσ το προεδρείο υποςχζκθκαν «να
δϊςουν όλεσ τισ δυνάμεισ τουσ για τθν εφαρμογι των αποφάςεων».

Το γεγονόσ ότι θ εφθμερίδα «Θ Αυγι», όργανο τθσ ΕΔΑ, κακϊσ και άλλα τθσ ζντυπα
εξζφραηαν τθ δικι τουσ πολιτικι, ο Μπ. Δρακόπουλοσ το προςπζραςε με μια επιφανειακι
«αυτοκριτικι»:

«Ζχουμε ςοβαρι ευκφνθ ιδιαίτερα γιατί δεν μπορζςαμε να αλλάξουμε τθν

κατάςταςθ που υπάρχει ςτον Τφπο και να εξαςφαλίςουμε τθν εφαρμογι τθσ γραμμισ του
κόμματοσ ς’ αυτόν τον κρίςιμο τομζα»1026.

Με αφετθρία τθν κριτικι που αςκικθκε ςε μζλθ του ΡΓ και τθσ ΚΕ για ςυνειδθτι
παραβίαςθ τθσ απόφαςθσ τθσ 8θσ Ολομζλειασ (1965), που πρόβλεπε τθν επζκταςθ των
κομματικϊν ςτθριγμάτων, αναπτφχκθκε αντιπαράκεςθ που αφοροφςε και τθν απόφαςθ
τθσ 8θσ Ολομζλειασ (1958) για το οργανωτικό ηιτθμα.

Θ ειςιγθςθ του ΡΓ και θ πλειοψθφία τθσ ΚΕ υποςτιριξαν ότι θ απόφαςθ του 1958
δε μιλοφςε για διάλυςθ των Κ.Ο και ότι θ 8θ Ολομζλεια του 1965 ιταν δθμιουργικι
επζκταςθ τθσ 8θσ του 1958 ςτισ νζεσ ςυνκικεσ.

Αντίκετα θ μειοψθφία υποςτιριξε ότι θ 8θ Ολομζλεια του 1958 μιλοφςε για

διάλυςθ των Κ.Ο και άρα θ 8θ του 1965 αποτελοφςε αλλαγι πλεφςθσ ςτο οργανωτικό και
όχι επζκταςι του.

Ψυςικά, αλλαγι πλεφςθσ δεν υπιρχε, όπωσ τονιηόταν και ςτο κλείςιμο του ΡΓ ςτθ
10θ Ολομζλεια, που ζλεγε:

«Ολοκλθρωτικι λφςθ ςθμαίνει να βρεισ τρόπο να οργανϊςεισ όλουσ τουσ

κομμουνιςτζσ, όλουσ όςοι κζλουν να είναι μζλθ του κόμματοσ κι αυτό δεν μασ το

1024
Σάθε Μπελά: «Έλα ζπλέδξην πνπ δελ έγηλε πνηέ», ζει. 79-80, εθδφζεηο ΓΔΛΦΗΝΗ.
1025
Σάθε Μπελά: «Έλα ζπλέδξην πνπ δελ έγηλε πνηέ», ζει. 156, εθδφζεηο ΓΔΛΦΗΝΗ.
1026
Αξρείν ΚΚΔ - 10ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, ζει. 408, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
 428

επιτρζπουν ακόμα οι ςυνκικεσ να το φτιάςουμε. Εμείσ τϊρα ζχουμε κάνει ζνα

αποφαςιςτικό βιμα, *...+ δεν πρζπει να προχωριςουμε ςτθν οργάνωςθ πολλϊν
χιλιάδων»1027.

Το ςυμπζραςμα είναι ότι θ απόφαςθ τθσ 8 θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ το 1958 που

αφοροφςε το οργανωτικό ηιτθμα ζδωςε τθ δυνατότθτα να αναπτυχκεί παραπζρα θ
οπορτουνιςτικι ομάδα που ταςςόταν υπζρ τθσ διάχυςθσ του ΚΚΕ μζςα ςτθν ΕΔΑ. Πςο
αναπτυςςόταν θ φραξιονιςτικι οπορτουνιςτικι ομάδα από το ΡΓ ζωσ το «Γραφείο
Εςωτερικοφ» και διοχετευόταν προσ τα ςτελζχθ και μζλθ του ΚΚΕ ςτθν Ελλάδα, θ
πλειοψθφία του ΡΓ ερχόταν αντιμζτωπθ με τθν ανάγκθ διόρκωςθσ τθσ απόφαςθσ τθσ 8 θσ
Ολομζλειασ του 1958. Αυτό όμωσ δεν γινόταν. Απλϊσ παίρνονταν κάποιεσ διορκωτικζσ
αποφάςεισ που κι αυτζσ προκαλοφςαν τθν πιο οξυμζνθ αντίδραςθ τθσ οπορτουνιςτικισ
φράξιασ (π.χ. για τθ ντεφάκτο επιβολι τθσ ανοιχτισ δράςθσ του ΚΚΕ).

Δφο μινεσ μετά τθν εγκακίδρυςθ τθσ δικτατορίασ ςυνιλκε θ 11θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ
(27 - 30 Λουνίου 1967).

Θ 11θ Ολομζλεια ζκεςε πιο επιτακτικά το κζμα «τθσ αυτοτελοφσ οργάνωςθσ των
κομμουνιςτϊν ςε οργανϊςεισ του ΚΚΕ», επιςθμαίνοντασ:

«…γίνεται ιδιαίτερα αναγκαία θ ενότθτα του Κόμματοσ, θ ςυςπείρωςθ των μελϊν,

*...+ Το ΚΚΕ πρζπει να βοθκιςει ςτθν αναδιοργάνωςθ τθσ ΕΔΑ»1028.

Στο κλείςιμο του ΡΓ ςτθν 11θ Ολομζλεια διαπιςτωνόταν ότι: «Από πολλά μζλθ τθσ
ΚΕ επιςθμάνκθκε θ διαρροι ηθτθμάτων που ςυηθτικθκαν μζςα ςε ολομζλειεσ ι άλλθ
κομματικι δουλειά. Το ΡΓ (…) προτείνει ςτθν ολομζλεια να κεωρεί ότι πρζπει να
αποκλειςτεί από τισ μελλοντικζσ εργαςίεσ τθσ το μζλοσ τθσ ΚΕ που κα αποδειχκεί υπεφκυνο
για ενζργειεσ που κα ζχουν επιηιμιεσ ςυνζπειεσ για τθν προφφλαξθ τθσ δουλειάσ τθσ
ΚΕ»1029.

Θ 11θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ δεν κατζγραψε αντικειμενικά τθν πορεία τθσ
διαπάλθσ που υπιρχε ςτθν ΚΕ και ςτο ΡΓ, που είχε εκδθλωκεί οξφτατα ςτθ 10θ Ολομζλεια
και τελικά οδιγθςε ςτθ διάςπαςθ του ΚΚΕ (12θ Ολομζλεια).

Το «κλείςιμο» του ΡΓ αποτελοφςε προςπάκεια εξιςορρόπθςθσ, δίχωσ να

ακουμπάει ςτθν πραγματικότθτα:

«Στθ ςθμερινι μασ ολομζλεια ζγινε μια ςοβαρι ενίςχυςθ τθσ ενότθτασ τθσ ίδιασ τθσ
ΚΕ. Κακικον όλων μασ είναι να ςυνεχίςουμε και να δυναμϊςουμε τθν προςπάκεια
αυτι…»1030.

3.B.16. Θ 12θ ΠΛΑΣΙΑ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΣΘ΢ ΚΕ

(5-15 ΦΕΒΡΟΤΑΡΙΟΤ 1968)

1027
Αξρείν ΚΚΔ - 10ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, ζει. 584, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
1028
Αξρείν ΚΚΔ - 11ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, ζει. 456, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
1029
Αξρείν ΚΚΔ - 11ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, ζει. 366, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
1030
Αξρείν ΚΚΔ - 11ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, ζει. 366, έθδνζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ.
 429

3.Β.16.α. Σο ιςτορικό τθσ

θ 12θ πλατειά Ολομζλεια τθσ ΚΕ ςυνιλκε ςτθ Βουδαπζςτθ Τα κζματα που ςυηιτθςε
ιταν:

α) Θ κατάςταςθ ςτθν Ελλάδα και τα κακικοντα του Κόμματοσ. Ειςθγθτισ ο Κ.

Κολιγιάννθσ.

β) Οργανωτικά ηθτιματα. Ειςθγθτισ ο Λ. Στρίγκοσ.

Από τθ 12θ Ολομζλεια απουςίαηαν όλα τα τακτικά και αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ
και τθσ ΚΕΕ που βρίςκονταν ςτθ φυλακι και ςτθν εξορία, κακϊσ και όςα βρίςκονταν ςτθν
παρανομία. Ππωσ ανακοινϊκθκε «θ ςθμερινι κατάςταςθ ςτθν Ελλάδα και θ κατάςταςθ
των ΚΟ δεν επζτρεπε δυςτυχϊσ τθ ςυμμετοχι και από τισ οργανϊςεισ του εςωτερικοφ,
παρά τισ προςπάκειεσ που ζγιναν».

Ο αρικμόσ των τακτικϊν και αναπλθρωματικϊν μελϊν τθσ ΚΕ που βρίςκονταν ςτθν
Ελλάδα ιταν 23 και 14 αντίςτοιχα και 3 μζλθ τθσ ΚΕΕ.

Στθ 12θ Ολομζλεια πιραν επίςθσ μζροσ, με δικαίωμα λόγου, 42 ςτελζχθ του
Κόμματοσ, μθ μζλθ τθσ ΚΕ.

Από τθν πρϊτθ ςτιγμι των εργαςιϊν τθσ, ιταν φανερό ότι το ΚΚΕ είχε διαςπαςτεί.
Στθ 12θ ολομζλεια θ διάςπαςθ πιρε απλϊσ τθν τελικι τθσ ζκφραςθ.

Θ αντιπαράκεςθ ξεκίνθςε αμζςωσ μόλισ ζγινε θ πρόταςθ για τθ ςφνκεςθ του

προεδρείου1031.

Πταν προτάκθκαν τα κζματα τθσ θμεριςιασ διάταξθσ, ακολοφκθςε ζντονθ

ςυηιτθςθ για το περιεχόμενο του δεφτερου κζματοσ (οργανωτικά ηθτιματα). Ο Μ.
Ραρτςαλίδθσ υποςτιριξε ότι αυτό το κζμα δεν είχε ςυηθτθκεί ςτο ΡΓ, παρά τθν
προςπάκεια του Ηωγράφου, του Δθμθτρίου και τθ δικι του.

Ο Κ. Κολιγιάννθσ υποςτιριξε ότι θ απόφαςθ του ΡΓ ιταν να κακοριςτεί ςτθ

διάρκεια τθσ ςυηιτθςθσ του πρϊτου κζματοσ το περιεχόμενο τθσ ειςιγθςθσ του
δεφτερου. Υποςτιριξε ότι τα οργανωτικά μζτρα είχαν ςχζςθ με τθν ΚΕ και το ΡΓ και δεν
κα μποροφςε απριόρι να κακοριςτεί ποια κα ιταν αυτά τα μζτρα, δίχωσ πρϊτα να
τοποκετθκεί θ ΚΕ ςτο αϋ κζμα «θ κατάςταςθ ςτθν Ελλάδα και τα κακικοντα του ΚΚΕ».

1031
Ρροτάκθκαν να το αποτελζςουν οι: Γκρόηοσ Απόςτολοσ, Κολιγιάννθσ Κϊςτασ,
Στρίγκοσ Λεωνίδασ, Τςολάκθσ Κϊςτασ και Στεφανάτοσ Γεράςιμοσ. Ραρενζβθ ο Μ.
Ραρτςαλίδθσ και πρότεινε να είναι ςτο προεδρείο και τα άλλα μζλθ του ΡΓ (Ραρτςαλίδθσ,
Ηωγράφοσ, Δθμθτρίου, Μαυρομάτθσ, Υφαντισ (αναπλθρωματικό).

Θ ψθφοφορία ζδωςε τα εξισ αποτελζςματα: Τακτικά μζλθ:(υπζρ):14 (κατά):6,

Αναπλθρωματικά: (υπζρ):11 (κατά):5 μαηί με τθν ΚΕΕ.

Στθ ςυνζχεια μπικε για ψθφοφορία θ πρόταςθ του Ραρτςαλίδθ. Τακτικά μζλθ:
(υπζρ):7 (κατά):13, Αναπλθρωματικά (υπζρ):7 (κατά):9.

*βλ. Θ 12θ ευρεία Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, 5-15 Ψλεβάρθ 1968, ςελ. 45, εκδόςεισ
Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 2008+.
 430

Στθ ςυνζχεια πιραν το λόγο πολλά ςτελζχθ, που τάχκθκαν υπζρ και κατά των
προτάςεων.

Ο Γρ. Ψαράκοσ υποςτιριξε τθν πρόταςθ του ΡΓ: «Εγϊ νομίηω ότι δεν υπάρχει
τίποτα το αντικανονικό».

Ο Ρ. Δθμθτρίου: «Είναι καινοφανζσ, είναι και ανϊμαλο».

Ο Ν. Καλοφδθσ: «Οφτε πρωτάκουςτο, οφτε αποτελεί παραβίαςθ».

Ο Ρζτροσ ΢οφςοσ: «Υπάρχει μια αςυνζπεια ςτθ κζςθ του ηθτιματοσ. Να γίνει
κάποια ςχετικι προετοιμαςία και τελικά να αποφαςίςει θ ΚΕ».

Ακολοφκθςαν ψθφοφορίεσ1032.

Ρριν από τθν είςοδο ςτθν αίκουςα τθσ ςυνεδρίαςθσ των 42 προςκαλεςμζνων, ο Λ.
Τηεφρϊνθσ ζκεςε το ηιτθμα τθσ μθ ςυμμετοχισ των μελϊν τθσ ΚΕ που βρίςκονταν
παράνομοι ςτθν Ελλάδα. Αμφιςβιτθςε τθν εξιγθςθ που είχε δοκεί, ότι δεν ζγινε δυνατό να
πάρουν μζροσ, και διλωςε:

«Διαφωνϊ και ζχω τθ γνϊμθ ότι δυνατότθτεσ υπάρχουν». Και ηιτθςε να είχε
οριςτεί θ Ολομζλεια για αργότερα, ϊςτε να ζρκουν τα μζλθ τθσ ΚΕ από τθν Ελλάδα.

Οι ςυςχετιςμοί που είχαν διαμορφωκεί ςτθν ΚΕ του Κόμματοσ εκφράςτθκαν και

ςτθ διαδικαςία τθσ ψιφιςθσ των αποφάςεων, εκτόσ από τθ Διακιρυξθ τθσ ΚΕ, που
καταψθφίςτθκε μόνο από τον Ραρτςαλίδθ, ενϊ ςτθ ςυηιτθςθ του βϋ κζματοσ θ διάςταςθ
υπιρξε απόλυτθ.

Ραίρνοντασ το λόγο ο Ηιςθσ Ηωγράφοσ, μετά τθν ειςιγθςθ του Λ. Στρίγκου, όπου
μεταξφ άλλων προτεινόταν θ κακαίρεςθ1033 από το ΡΓ των Ραρτςαλίδθ - Ηωγράφου -

1032
Το πρϊτο κζμα ψθφίςτθκε ομόφωνα. Για το δεφτερο: Τακτικά μζλθ: (υπζρ):12
(κατά):6 (λευκό): 1, Αναπλθρωματικά: (υπζρ): 12 (κατά):4.
1033
Θ πρόταςθ που αφοροφςε ςτθν κακαίρεςθ από το ΡΓ τριϊν μελϊν του
(Ραρτςαλίδθ - Ηωγράφου - Δθμθτρίου), υπερψθφίςτθκε από τα τακτικά μζλθ με 12 ψιφουσ
υπζρ και 1 κατά και 7 - 2 από τα αναπλθρωματικά για τον Ραρτςαλίδθ, 12 - 1 και 7 - 3 για
τον Ηωγράφο και 12 - 1 και 7 - 3 για τον Δθμθτρίου. Οι υπόλοιποι απείχαν.

Για τον Ραρτςαλίδθ θ πρόταςθ, εκτόσ από τθν κακαίρεςθ, προζβλεπε και τον
αποκλειςμό του από τισ ςυνεδριάςεισ τθσ ΚΕ και από κάκε υπεφκυνθ κομματικι δουλειά,
ωσ ότου αποφάςιηε για το ηιτθμα αυτό το πρϊτο αντιπροςωπευτικό ςϊμα.

Θ πρόταςθ, που επίςθσ υπερψθφίςτθκε, περιείχε ακόμα:

«Δεφτερο, κατά τθν φραξιονιςτικι επίκεςθ εναντίον τθσ ΚΕ αποκαλφφκθκε θ

χρθςιμοποίθςθ εν αγνοία του Ρολιτικοφ Γραφείου και για φραξιονιςτικοφσ ςκοποφσ
εγγράφων από τα απόρρθτα αρχεία του Κόμματοσ, ενζργεια κομματικά απαράδεκτθ και
επικίνδυνθ για το Κόμμα. Ρρζπει γι αυτό το Ρολιτικό Γραφείο μετά από ζρευνα που κα
κάνει να φζρει ςχετικό πόριςμα ςτθν ΚΕ για όποιον αποκαλυφκεί ότι ευκφνεται και να
αφαιρεκεί από αυτόν κάκε υπεφκυνθ κομματικι δουλειά ωςότου αποφαςίςει για το
πόριςμα θ ΚΕ.
 431

Δθμθτρίου, χαρακτιριςε πραξικόπθμα τθ 12θ Ολομζλεια, επικαλζςτθκε τον Ρ. ΢οφςο που

μίλθςε «για προςπάκεια λφςθσ εξ υφαρπαγισ»1034 και δεν πιρε μζροσ ςτθ ςυηιτθςθ και
ςτθν ψθφοφορία.

Κλείνοντασ το β’ κζμα ο Λ. Στρίγκοσ αναφζρκθκε ςτθ ςφγκρουςθ δφο γραμμϊν

μζςα ςτο Κόμμα, που «είναι ουςία τθσ όλθσ πάλθσ που διεξάγεται»1035.

Θ ΚΕ εξζλεξε επιτροπι1036 που ζφερε ςτθ ςυνεδρίαςθ προτάςεισ για τθν ενίςχυςθ
τθσ ΚΕ.

Κατόπιν οι προςκαλεςμζνοι αποχϊρθςαν και θ ΚΕ αποφάςιςε τθν πρόςλθψθ

τακτικϊν και αναπλθρωματικϊν μελϊν1037:

Τα υλικά που ψιφιςε θ 12θ ολομζλεια ιταν: Ρολιτικι Απόφαςθ, Διακιρυξθ,

εςωκομματικό γράμμα τθσ ΚΕ του ΚΚΕ προσ τα μζλθ του ΚΚΕ ςχετικά με το κομματικό
πρόβλθμα και τθν οργανωτικι πολιτικι του Κόμματοσ από το 1958 ωσ τότε, χαιρετιςτιριο
προσ τον θρωικό και αδοφλωτο λαό του Βιετνάμ και Μινυμα «προσ τουσ δεςμϊτεσ και
διωκόμενουσ, προσ όλουσ τουσ αγωνιςτζσ τθσ δθμοκρατίασ».

3.B.16.β. Θ ςυηιτθςθ για τθν «κατάςταςθ ςτθν Ελλάδα

Τρίτο: Θ ΚΕ καλεί τουσ ςυντρόφουσ: Λεωνίδα Τηεφρϊνθ, Μ. Βατουςιανό, Σταφρο

Καρρά και Μιχάλθ Τςάντθ, αναλογιηόμενοι τισ ςοβαρζσ ευκφνεσ τουσ, να πεικαρχιςουν και
να εφαρμόςουν ςτθ ηωι μαηί με ολόκλθρθ τθν ΚΕ τισ αποφάςεισ του Κόμματοσ.

Τζταρτο: Ο ς. Κανάςθσ Καρτςοφνθσ εδϊ και 5 - 6 χρόνια είναι άρρωςτοσ και δεν
κάνει καμιά δουλειά. Τελευταία δεν παίρνει μζροσ οφτε και ςτισ ςυνεδριάςεισ τθσ ΚΕ και
επιπλζον διεξάγει μια ςυςτθματικι υπονομευτικι δουλειά μαηί και με ανκρϊπουσ των
αντικομματικϊν ομάδων που από χρόνια ζχουν διαγραφεί από το Κόμμα. Ρροτείνουμε να
διαγραφεί από μζλοσ τθσ ΚΕ.

Πέκπην: Σν ΠΓ ηεο ΚΔ λνκίδεη όηη ζηηο ζεκεξηλέο ζηηγκέο γηα λα αληηκεησπηζηνύλ ηα

δύζθνια θαη πεξίπινθα πξνβιήκαηα ηεο ρώξαο είλαη απαξαίηεηε ε ελίζρπζε ηεο ΚΔ κε λένπο
ζπληξόθνπο, κε λέα ζηειέρε» [βι. Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε
1968, ζει. 926-927, εθδφζεηο ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2008].
1034
Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 927, εθδφζεηο
΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2008.
1035
Θ 12θ ευρεία Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, 5-15 Ψλεβάρθ 1968, ςελ. 1016, εκδόςεισ
Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 2008.
1036
Τθν αποτζλεςαν οι: Απ. Γκρόηοσ, Κ. Κολιγιάννθσ, Λ. Στρίγκοσ, Ν. Καλοφδθσ, Κ.
Τςολάκθσ, Γερ. Στεφανάτοσ και Μ. Κωτοφηασ.
1037
Εξζλεξε τακτικά μζλθ τα αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ: Στάκθ Καραγιϊργθ,
Ευριπίδθ Ραπαηαχαρίου, Ωριςτο Νικολάου. Επίςθσ εξζλεξε τουσ Μανϊλθ Ρυκαροφλθ,
Στρατι Τςαμπι και Βαςίλθ Βενετςανόπουλο τακτικά μζλθ τθσ ΚΕ.

Εξζλεξε αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ τουσ ΢άφτθ Γιάννθ, Ωατηάρα Κανάςθ,

Καλαμπόγια Αντϊνθ, Σαρρι Κράςςο, Λιακόπουλο Αλζκο, Κυριαηι Γιϊργθ, Μαμάτςθ Τάκθ.

΢πκπιήξσζε ην ΠΓ κε ηνπο Γξ. Φαξάθν θαη Ν. Καινχδε σο ηαθηηθά κέιε θαη ηνλ
Γεξ. ΢ηεθαλάην σο αλαπιεξσκαηηθφ. Δπίζεο κε ηνλ Παλ. Τθαληή, πνπ ήηαλ
αλαπιεξσκαηηθφ κέινο ηνπ ΠΓ θαη εθιέρηεθε ηαθηηθφ.
 432

και τα κακικοντα του ΚΚΕ»

Στθν ειςιγθςθ του ΡΓ ςτθ 12θ Ολομζλεια ο Κ. Κολιγιάννθσ, αφοφ ζκανε μια ςφντομθ
αναδρομι ςτισ διεκνείσ εξελίξεισ, όπου μεταξφ άλλων διαπιςτϊκθκε πωσ ςε «πενιντα
χρόνια άλλαξε κατά ριηικό τρόπο ο ςυςχετιςμόσ των δυνάμεων ςτον κόςμο»1038 υπζρ του
ςοςιαλιςμοφ και τθσ εκνικισ απελευκζρωςθσ, ςτάκθκε αναλυτικά ςτα παρακάτω βαςικά
κζματα:

«Το φαςιςτικό πραξικόπθμα τθσ 21 του Απρίλθ και όλα τα γεγονότα που
επακολοφκθςαν ςυνζβαλαν ςτο να ωριμάηει όλο και περιςςότερο ςτισ μάηεσ του Κζντρου
και ςε αρκετό βακμό και τθσ Δεξιάσ κακϊσ και ςε πολλά ςτελζχθ του Κζντρου θ ςυνείδθςθ
τθσ ανάγκθσ τθσ ενότθτασ και τθσ κοινισ πάλθσ. Ζτςι ςυγκροτικθκε το ΡΑΜ - μζτωπο ςτο
οποίο ςυμμετζχουν θ Αριςτερά, οριςμζνα ςτελζχθ τθσ Ζνωςθσ Κζντρου και άλλοι
πατριϊτεσ. *...+ Θ ΚΕ χαιρετίηει τθ ςυγκρότθςθ του ΕΡΑΜ1039 που αποτελείται από
παράγοντεσ διαφόρων πολιτικϊν τάςεων και αποχρϊςεων ςτο εργατικό κίνθμα»1040.

Θ ειςιγθςθ υπογράμμιηε ότι «για να πζςει *ςθμείωςθ Δοκιμίου: θ δικτατορία+

χρειάηεται ζνα ιςχυρό λαϊκό αντιδιχτατορικό κίνθμα, χρειάηεται θ κοινι πάλθ του λαοφ και
των αντιδιχτατορικϊν δυνάμεων του ςτρατοφ»1041 και «θ ενότθτα δράςθσ των
αντιδιχτατορικϊν δυνάμεων»1042. Ρρότεινε το παρακάτω πρόγραμμα ςυγκζντρωςθσ
κομμάτων και οργανϊςεων:

«Ανατροπι τθσ διχτατορίασ. Αποκατάςταςθ των ςυνταγματικϊν δθμοκρατικϊν και

ςυνδικαλιςτικϊν ελευκεριϊν. Σεβαςμόσ των κυριαρχικϊν δικαιωμάτων τθσ χϊρασ που
καταπατοφνται από τουσ ιμπεριαλιςτζσ. Φιλειρθνικι εξωτερικι πολιτικι. Γενικι πολιτικι
αμνθςτεία και άμεςθ απελευκζρωςθ των κρατουμζνων πατριωτϊν αντιπάλων τθσ
διχτατορίασ. Κατάργθςθ του Ν. 509 που κζτει εκτόσ νόμου το ΚΚΕ κακϊσ και όλων των
παλιϊν και νζων φαςιςτικϊν νόμων. *...+ Διάλυςθ τθσ Χοφντασ και τιμωρία των κφριων
υπευκφνων τθσ και των βαςανιςτϊν που εγκλθματοφν ςε βάροσ του λαοφ. *...+ Σχθματιςμόσ
κυβζρνθςθσ από όλα τα αντιδιχτατορικά κόμματα και αντιδιχτατορικζσ - αντιςταςιακζσ
οργανϊςεισ που κα διεξάγει πραγματικά ελεφκερεσ εκλογζσ Συντακτικισ Συνζλευςθσ1043.
*...+ θ καλφτερθ και δθμοκρατικότερθ λφςθ είναι να δοκεί θ δυνατότθτα ςτο λαό αμζςωσ
μετά τθν ανατροπι τθσ διχτατορίασ να αποφαςίςει δθμοκρατικά για τθ μορφι του
πολιτεφματοσ»1044.

Σε ςυνζχεια θ ειςιγθςθ του ΡΓ αςκοφςε κριτικι ςτισ θγεςίεσ του «Κζντρου» και τθσ
«Δεξιάσ», ςτισ οποίεσ προςζκρουε θ πρόταςθ τθσ κοινισ δράςθσ λόγω του
αντικομμουνιςμοφ τουσ, αλλά και για να μθν προκαλζςει τθν αντίδραςθ των ΘΡΑ

1038
Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 60, εθδφζεηο
΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2008.
1039
΢εκείσζε Γνθηκίνπ: Δξγαηηθό Παηξησηηθό Αληηδηθηαηνξηθό Μέησπν.
1040
Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 70-71, εθδφζεηο
΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2008.
1041
Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 72, εθδφζεηο
΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2008.
1042
Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 73, εθδφζεηο
΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2008.
1043
Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 73-74, εθδφζεηο
΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2008.
1044
Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 74, εθδφζεηο
΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2008.
 433

ςυνεργαςία τουσ με το ΚΚΕ. Κριτικι αςκοφςε και ςτον Ανδρζα Ραπανδρζου που δεν
ζπαιρνε ωσ τότε κζςθ ςτο ηιτθμα τθσ ςυνεργαςίασ, ενϊ είχε υποςτθρίξει ότι θ Ζνωςθ
Κζντρου δεν επρόκειτο να ςυμμαχιςει με άλλο κόμμα μετά τισ εκλογζσ τθσ 28θσ Μαΐου
1967 (που δεν ζγιναν). Ενϊ παράλλθλα ιταν κετικόσ ςε ςφμπραξθ «με τον Βαςιλθά και τον
Καραμανλι»1045.

Στθ ςυνζχεια ο Κ. Κολιγιάννθσ αναφζρκθκε και ςτο χαρακτιρα του

αντιδικτατορικοφ αγϊνα:

«Θ ςθμερινι πάλθ *...+ δεν πρζπει να ταυτίηεται με τθν πάλθ για τθν εκνικι
δθμοκρατικι αλλαγι, δθλ. για τθ δθμοκρατικι επανάςταςθ. Είναι μζροσ τθσ πάλθσ για τθν
Εκνικι Δθμοκρατικι Αλλαγι. Θ ςθμερινι πάλθ δεν πρζπει πολφ περιςςότερο να ταυτίηεται
με τθν πάλθ για το ςοςιαλιςμό»1046.

Κατόπιν, ςτάκθκε ςτθν τακτικι του ΚΚΕ απζναντι ςτθν «Ζνωςθ Κζντρου» και ζκανε
κριτικι ςε διαφορετικζσ απόψεισ.

Ϋςτόςο, το βαςικό πρόβλθμα που ζκεςε θ ειςιγθςθ του ΡΓ, ιταν το Κόμμα.
Διαπίςτωνε τθν ανάγκθ:

«...για τθν οργάνωςθ των κομμουνιςτϊν ςε οργανϊςεισ του ΚΚΕ, με βάςθ τισ
λενινιςτικζσ αρχζσ, τισ αρχζσ τθσ ςυνωμοτικότθτασ, τθσ επαγρφπνθςθσ, τθσ αυςτθρισ
αποκζντρωςθσ και πεικαρχίασ1047.

*...+ το κόμμα να αντιμετωπίςει και υπερνικιςει λακεμζνεσ αντιλιψεισ και τθν

υπονομευτικι δράςθ οριςμζνων *...+ Καταργοφν ςτθν πράξθ το δθμοκρατικό
ςυγκεντρωτιςμό και τισ κομματικζσ αρχζσ γενικότερα1048.

*...+ Θ υποτίμθςθ των αρχϊν και του ρόλου του κόμματοσ τθσ εργατικισ τάξθσ ζχει
ςχζςθ με τισ ςυγχφςεισ που υπάρχουν γενικότερα γφρω από το ρόλο τθσ εργατικισ τάξθσ, με
τισ απόψεισ που υποτιμοφν ι αρνοφνται τον θγετικό τθσ ρόλο και υπερτιμοφν το ρόλο των
διανοουμζνων1049.

*...+ Εξίςου επικίνδυνθ είναι θ ςτάςθ εκείνων που παραδζχονται κεωρθτικά τθν
ανάγκθ φπαρξθσ μαρξιςτικοφ - λενινιςτικοφ κόμματοσ, ςτθν πράξθ όμωσ εφαρμόηουν
πολιτικι που εξαςκενίηει τισ αρχζσ του Κόμματοσ. *...+ Υπεραςπίηουν ότι μποροφμε να
παίρνουμε ςτισ κομματικζσ οργανϊςεισ ανκρϊπουσ, που όχι μόνο διαφωνοφν, αλλά και
διακθρφττουν τθν ριηικι τουσ διαφωνία με όλθ τθ γραμμι και παλεφουν να τθν
ανατρζψουν1050…

1045
Θ 12θ ευρεία Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, 5-15 Ψλεβάρθ 1968, ςελ. 76, εκδόςεισ
Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 2008.
1046
Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 99, εθδφζεηο
΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2008.
1047
Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 82, εθδφζεηο
΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2008.
1048
Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 87-88, εθδφζεηο
΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2008.
1049
Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 88, εθδφζεηο
΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2008.
1050
Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 88, εθδφζεηο
΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2008.
 434

*...+ Τίκεται το πρόβλθμα ποια πρζπει να είναι θ οργανωτικι ςχζςθ του ΚΚΕ με τθν
ΕΔΑ *...+ είναι απαραίτθτο να διατθριςει τθν πολιτικι υπόςταςι τθσ από τα πάνω *...+ Θ
Δθμοκρατικι Νεολαία Λαμπράκθ πρζπει να παραμείνει θ πολιτικι οργάνωςθ τθσ νεολαίασ,
να διαπαιδαγωγείται με το πνεφμα των καλφτερων παραδόςεων τθσ ΟΚΝΕ, τθσ ΕΡΟΝ»1051.

Συνεχίηοντασ θ ειςιγθςθ ζκανε κριτικι ςτον Μ. Ραρτςαλίδθ. Επικαλζςτθκε

απόφαςθ του ΡΓ (26 Οκτωβρίου 1967) που επίςθσ αςκοφςε κριτικι ςτον Ραρτςαλίδθ γιατί:

«…δζχτθκε να δθμιουργθκεί από τθν επιτροπι ΕΔΑ - ΔΕ (Δυτικισ Ευρϊπθσ) Ρολιτικι

Επιτροπι τθσ ΕΔΑ - ΔΕ χωρίσ μάλιςτα να ξεκακαριςτοφν προθγοφμενα οι αρμοδιότθτεσ τθσ
επιτροπισ αυτισ. Συνζπεια αυτοφ ιταν ότι θ πολιτικι επιτροπι τθσ ΕΔΑ - ΔΕ με τον
Δραγοφμθ επικεφαλισ αποφάςιςε χωρίσ καμιά αρμοδιότθτα και αυκαίρετα, εν γνϊςθ τθσ
ότι θ κζςθ του ΚΚΕ και τθσ ΕΔΑ ιταν διαφορετικι, να αλλάξει τθ κζςθ τθσ ΚΕ μασ ςτο ηιτθμα
τθσ μοναρχίασ και να εμφανιςτεί ςτθ Συντονιςτικι Επιτροπι Δυτικισ Ευρϊπθσ παρουςία
του ς. Μ. Ραρτςαλίδθ ευκυγραμμιςμζνθ ςτο ςθμείο αυτό με τθν αντιπροςωπεία τθσ ΚΟ ΕΚ
(Ζνωςθσ Κζντρου) Δυτικισ Ευρϊπθσ.

Κριτικάρεται επίςθσ γιατί ςαν επικεφαλισ τθσ αντιπροςωπείασ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ
υποχϊρθςε ςτθν αξίωςθ του Νικολαΐδθ, γραμματζα τθσ ΕΚ - ΔΕ να κακιερωκεί ςαν αρχι για
τθ Δυτικι Γερμανία θ αρχι τθσ πλειοψθφίασ υπζρ τθσ ΕΚ Δυτικισ Γερμανίασ. *...+

Ο ς. Μ.Ρ. ςτθ Δυτικι Ευρϊπθ πρόβαλε ςτελζχθ που είχαν απόψεισ αντίκετεσ με τθ
γραμμι και τισ αρχζσ του Κόμματοσ, *...+ που πρωτοςτατοφν ςε διαςπαςτικι φραξιονιςτικι
δουλειά ςτο Λονδίνο και ςτο Ραρίςι κατά του ΚΚΕ και τθσ ΕΔΑ (Δραγοφμθσ, Φ. Θλιοφ) που
οργάνωςαν Διαςπαςτικι Διάςκεψθ τθσ ΕΔΑ ςτο Ραρίςι (Φ. Θλιοφ κ.ά.) και ςτζλνουν
φραξιονιςτικά γράμματα προσ διάφορεσ κατευκφνςεισ1052.

*...+ Ρζρα απ’ όλα αυτά το μινα που πζραςε ο ς. Μ.Ρ. ζςτειλε ςτο ΚΚΣΕ το γράμμα
που ζχετε υπόψθ ςασ τθσ 10/11/67. *...+ Λςχυρίηεται ότι ο πρϊτοσ Γραμματζασ τθσ ΚΕ του
Κόμματοσ, ςφντροφοσ Κϊςτασ Κολιγιάννθσ, δεν ενθμζρωςε ςωςτά τθν ΚΕ του ΚΚΣΕ και δεν
μεταβίβαςε ςωςτά τισ γνϊμεσ τθσ ΚΕ του ΚΚΣΕ ςτο ΡΓ τθσ ΚΕ για τισ απόψεισ του.*...+

Διαβάςτθκε γράμμα τθσ ΚΕ του ΚΚΣΕ προσ το ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ.

Το Γράμμα αυτό, ςφντροφοι, τθσ ΚΕ του ΚΚΣΕ προσ το ΡΓ τθσ ΚΕ του Κόμματόσ μασ
αποτελεί αποςτομωτικι απάντθςθ για το ςφντροφο Μ. Ραρτςαλίδθ» 1053.

Κριτικι ότι ευκυγραμμίηονταν με τον Ραρτςαλίδθ άςκθςε ο Κ. Κολιγιάννθσ και

ςτουσ Η. Ηωγράφο, Ρ. Δθμθτρίου:

1051
Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 89, εθδφζεηο
΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2008.
1052
Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 106, εθδφζεηο
΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2008.
1053
Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 109, εθδφζεηο
΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2008.
΢εκείσζε Γνθηκίνπ: ΢ην γξάκκα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚ΢Δ, ζηηο 31 Ηαλνπαξίνπ ηνπ 1968,
πξνο ην ΠΓ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ αλαθεξφηαλ αλάκεζα ζε άιια: «Καηά ηε γλψκε καο ε δσή
επηβεβαίσζε ηελ νξζφηεηα ηεο πνιηηηθήο γξακκήο πνπ επεμεξγάζηεθε ην θφκκα ζαο ζηελ 8 ε
θαη 10ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ. Απηφ ηδηαίηεξα θαζαξά θαίλεηαη ηψξα ζην θσο ησλ
ηειεπηαίσλ ηξαγηθψλ γεγνλφησλ ζηελ Διιάδα πνπ πξνθιήζεθαλ κε ηελ εγθαζίδξπζε ζηε
ρψξα ζηξαηησηηθνθαζηζηηθήο δηρηαηνξίαο. Σα γεγνλφηα απηά επηβεβαηψλνπλ πφζν ζπνπδαίν
είλαη λα έρεηε ζηε ρψξα γεξέο θνκκαηηθέο νξγαλψζεηο». Αξρείν ΚΚΔ- Έγγξαθν 85160.
 435

«[...+ Στθν ουςία, ςφντροφοι, μζςα ςτο ΡΓ ζχει πραγματοποιθκεί μια χωρίσ αρχζσ
ςυμμαχία των Μ.Ρ., Η.Η. και Ρ.Δ. που εκδθλϊνεται ςε κάκε ευκαιρία ςτα ηθτιματα που
ςυηθτιοφνται, ακόμα και ςε μικροηθτιματα1054.

Στθν ομιλία του ο Μ. Ραρτςαλίδθσ απζρριψε ωσ εντελϊσ αβάςιμθ τθν άποψθ «για
τθν φπαρξθ δικεν αντιλιψεων που αρνοφνται το μαρξιςμό -λενινιςμό και το μαρξιςτικό -
λενινιςτικό κόμμα»1055. Ρρόςκεςε:

«Μετά τθ δθμιουργία των αυτοτελϊν κομματικϊν οργανϊςεων υπάρχει α)

πρόβλθμα μορφισ οργάνωςθσ τθσ ΕΔΑ και β) ηιτθμα ςχζςεων ΚΚΕ και ΕΔΑ *...+ Στουσ
«παράγοντεσ» ι ςτελζχθ τθσ ΕΔΑ που δε κζλουν ι δεν κάνει να γίνουνε μζλθ του ΚΚΕ και κα
τουσ τραβιξουμε ςτισ επιτροπζσ τθσ ΕΔΑ, δεν πρζπει ν’ αφιςουμε να δθμιουργθκεί το
αίςκθμα πωσ τουσ κεωροφμε παρακεντζδεσ, πωσ τουσ κζτουμε μπροςτά ςε τετελεςμζνα
γεγονότα»1056.

Άςκθςε κριτικι για το κζμα τθσ μοναρχίασ:

«Σιμερα ςωςτά μπαίνει ςτθν ειςιγθςθ κζμα Συνταχτικισ Συνζλευςθσ για να λφςει
δθμοκρατικά το ηιτθμα ο λαόσ. Μποροφςαμε πολφ νωρίτερα να ρίξουμε το ςφνκθμα. Θ
επιχειρθματολογία τθσ προπαγάνδασ μασ ότι δεν ζπρεπε να επιμζνουμε να μπει ςτο
πρόγραμμα του Αντιδικτατορικοφ Μετϊπου θ δικι μασ θ κζςθ ςτο κζμα του πολιτεφματοσ
για να μθν αποκλείςουμε από το μζτωπο τουσ οπαδοφσ του κεςμοφ τθσ μοναρχίασ, δεν ιταν
πειςτικι. *...+ Οι ςφντροφοι του Γραφείου του εςωτερικοφ μασ κάνουν προςεκτικοφσ να μθ
κεωριςουμε ακόμθ οριςτικό το ςυμβιβαςμό βαςιλιά - χοφντασ»1057.

Ραρακάτω θ ειςιγθςθ «παρουςιάηει τον μθ ειρθνικό δρόμο ςαν δρόμο χωρίσ

μαηικό κίνθμα κάτι ςαν πραξικόπθμα»1058.

Στθ βάςθ αυτι πρότεινε δυναμικζσ μορφζσ πάλθσ (οργάνωςθ ςαμποτάη κ.ά):

«Χρειάηεται θ αρνθτικι και κετικι πείρα του ΑΚΕΛ να μελετθκεί, θ πείρα του αγϊνα
που διεξιγαγε θ ΕΟΚΑ, θ πείρα των αδελφϊν κομμάτων τθσ Αλγερίασ, τθσ Κοφβασ, των
χωρϊν τθσ Λατινικισ Αμερικισ...»1059.

«... Θ λφςθ τθσ 8θσ Ολομζλειασ του 1958 που εγκρίκθκε και από το 8° Συνζδριο του
κόμματοσ διατθρεί τθν αξία τθσ...»1060

«...Δεν ςυμφϊνθςα μόνο με τον προςανατολιςμό για τθν "ντεφάκτο, μιςονόμιμθ"

λειτουργία κομματικϊν οργανϊςεων*...+ γιατί ςυνδζεται με κινδφνουσ για τισ νόμιμεσ
κατακτιςεισ μασ και για δθμιουργία ηθτθμάτων με τουσ ςυμμάχουσ ςτθν ΕΔΑ"*...+ Μετά τθν

1054
«Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 45, εθδφζεηο
«΢χγρξνλε Δπνρή», Αζήλα, 2008, ζει. 111.
1055
«Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 45, εθδφζεηο
«΢χγρξνλε Δπνρή», Αζήλα, 2008, ζει. 123.
1056
«Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 45, εθδφζεηο
«΢χγρξνλε Δπνρή», Αζήλα, 2008, ζει. 123.
1057
«Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 45, εθδφζεηο
«΢χγρξνλε Δπνρή», Αζήλα, 2008, ζει. 125.
1058
«Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 45, εθδφζεηο
«΢χγρξνλε Δπνρή», Αζήλα, 2008, ζει. 125.
1059
Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, έθδ. ΢ύγρξνλε Δπνρή,
Αζήλα, 2008, ζει. 126.
1060
Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, έθδ. ΢ύγρξνλε Δπνρή,
Αζήλα, 2008, ζει. 134-135.
 436

νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ θ ιδζα τθσ ςυγχϊνευςθσ ΕΔΑ και ΚΚΕ ίςωσ κα αποτελοφςε τθν
καλφτερθ λφςθ. Αν ο Ραςαλίδθσ δε ςυμφωνιςει κα ιτανε δυνατό με τθν ομάδα του ι και
με καμιά άλλθ ομάδα ι κόμμα να κάναμε ςυναςπιςμό που να διατθροφςε τον τίτλο τθσ
ΕΔΑ»1061.

Διαφωνϊντασ με τθ κζςθ του ΡΓ (31 Οκτωβρίου 1967), ότι μζλθ του ΚΚΕ μποροφν
να γίνουν μόνο όςοι ςυμφωνοφν με τισ αρχζσ, το πρόγραμμα και τθν πολιτικι του ο Μ.
Ραρτςαλίδθσ τόνιςε:

«Αυτι θ κζςθ «όςοι ςυμφωνάν και με τθ πολιτικι του» εκφράηει μια νοοτροπία που
το κακοδθγεί ςτθ δθμιουργία κομματικϊν οργανϊςεων, νοοτροπία αντίκετθ με τισ
καταςτατικζσ αρχζσ του κόμματοσ»1062.

Λδιαίτερθ αναφορά ζκανε ςτθν ομιλία του ο Μ. Ραρτςαλίδθσ ςτο κζμα των ςχζςεων
του ΚΚΕ με το ΚΚΣΕ και άλλα κομμουνιςτικά κόμματα:

«…Το κόμμα μασ είναι διαπαιδαγωγθμζνο με ζνα βακφτατο ςεβαςμό προσ το ΚΚΣΕ.
Αυτόσ όμωσ ο ςεβαςμόσ επιβάλλει ίςα - ίςα να διατυπϊςουμε χωρίσ διςταγμό τθ γνϊμθ μασ
όταν χρειάηεται»1063.

Ο Ραν. Υφαντισ αναφζρκθκε ςτο ηιτθμα τθσ ςυμμαχίασ με τθν «Ζνωςθ Κζντρου»:

«είχανε φτάςει μζχρι το ςθμείο να προτείνουν ςτθν απόφαςθ τθσ 10θσ Ολομζλειασ,
που ζλεγε ότι με τθν ΕΚ μασ χωρίηουν ταξικζσ διαφορζσ, να το ςβιςουμε»1064.

Ο Η. Ηωγράφοσ ζκεςε το ηιτθμα τθσ εςωκομματικισ δθμοκρατίασ, επικαλοφμενοσ

τον Λζνιν:

«...είναι απαράδεκτο οποιαδιποτε μζτρα δίωξθσ κατά των ςυντρόφων γιατί ζχουν
διαφορετικι γνϊμθ για αυτά ι για εκείνα τα ηθτιματα που λφκθκαν από το κόμμα. *...+ Θ
αποςιϊπθςθ των διαφορϊν γνωμϊν ςτα ιδεολογικά και πολιτικά ηθτιματα δεν ζφερε ποτζ
όφελοσ και ακόμθ πιο βλαβερό είναι να απορρίπτονται οι ςκζψεισ των αντιφρονοφντων από
το κατϊφλι, ζλεγε ο Λζνιν»1065.

Βεβαίωσ, δε ςθμείωςε και κάτι άλλο, κεμελιακό: Πτι όλοι οι κομμουνιςτζσ

οφείλουν να εφαρμόηουν τισ αποφάςεισ που τελικά παίρνονται. Κι αν κάποιοι δεν νιϊκουν
ικανοί να το κάνουν, επειδι διαφωνοφν, οφείλουν να ηθτοφν βοικεια ι να μθν δζχονται να
παραμζνουν ςτθ κζςθ ευκφνθσ που βρίςκονται. Οι μειοψθφοφντεσ είναι υποχρεωμζνοι να
πεικαρχοφν με τα ζργα τουσ ςτθν πλειοψθφία, διότι ο ςεβαςμόσ ςτθν πλειοψθφία αποτελεί
απόδειξθ δθμοκρατικότθτασ. Και κυρίωσ, διαςφαλίηει τθν αποτελεςματικότθτα ςτθ δράςθ
του ΚΚ.

Οδθγόσ τθσ γραμμισ, που οι ανακεωρθτζσ ακολοφκθςαν ςτθ 12θ Ολομζλεια, ιταν θ
«ζκκεςθ του Γραφείου εςωτερικοφ». Μια ζκκεςθ που ςυγκάλυπτε πρϊτα απϋ όλα τον
υπονομευτικό κατά του ΚΚΕ ρόλο μελϊν του «Γραφείου εςωτερικοφ».
1061
Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, έθδ. ΢ύγρξνλε Δπνρή,
Αζήλα, 2008, ζει. 135.
1062
«Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 45, εθδφζεηο
«΢χγρξνλε Δπνρή», Αζήλα, 2008, ζει. 137.
1063
«Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 45, εθδφζεηο «΢χγρξνλε Δπνρή», Αζήλα
1064
«Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 45, εθδφζεηο
«΢χγρξνλε Δπνρή», Αζήλα, 2008, ζει. 491.
1065
«Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 45, εθδφζεηο
«΢χγρξνλε Δπνρή», Αζήλα, 2008, ζει. 663.
 437

Κανείσ, βεβαίωσ, δεν αμφιςβθτοφςε ςτα λόγια το δθμοκρατικό ςυγκεντρωτιςμό.

Αλλά ςτθν πράξθ τον «υλοποιοφςε» ωσ εξισ, όπωσ καταγγζλκθκε για τον Η. Ηωγράφο:

«Ριγε ςτθ Συνεδρίαςθ του Συμβουλίου τθσ Ραγκόςμιασ Αντίςταςθσ και ζγινε μζλοσ
του Συμβουλίου χωρίσ καν να ειδοποιιςει το ΡΓ», όντασ ο ίδιοσ μζλοσ του ΡΓ1066.

Στθ 12θ Ολομζλεια τζκθκαν από τουσ οπορτουνιςτζσ όλα τα ηθτιματα, όπωσ
ακριβϊσ τα ζκετε και θ ζκκεςθ του «Γραφείου εςωτερικοφ». Υπιρξε τοποκζτθςθ και για τθ
ςοςιαλιςτικι δθμοκρατία, που υποςτιριηε τον αςτικό πολυκομματιςμό. Δθλαδι ανζτρεπε
τθ κζςθ για τθν εξουςία τθσ εργατικισ τάξθσ και για τθ ςοςιαλιςτικι επανάςταςθ, ηθτιματα
τα οποία υπιρχαν ςτισ αποφάςεισ του 8ου Συνεδρίου, ζςτω κι αν θ ςτρατθγικι που αυτό
διαμόρφωςε δεν τα υπθρετοφςε με ςυνζπεια.

Είναι χαρακτθριςτικό το παρακάτω απόςπαςμα τθσ ομιλίασ του Ράνου Δθμθτρίου:

«Ζνα από τα βαςικότερα είναι αςφαλϊσ το κζμα των ςυμμαχιϊν μασ, τόςο ςτθ
φάςθ τθσ πάλθσ για τθν ανατροπι τθσ δικτατορίασ *...+, κακϊσ επίςθσ και ςτον αγϊνα για
τθν πραγματοποίθςθ τθσ αντιιμπεριαλιςτικισ δθμοκρατικισ και τθσ ςοςιαλιςτικισ αλλαγισ
*...+ δεν είναι κακόλου ανεπίκαιρο να ξεκακαρίςει το κόμμα μασ από τϊρα *...+, τισ κζςεισ
του πάνω ςε τζτοια ηθτιματα όπωσ είναι λ.χ. το πρόβλθμα του πολυκομματιςμοφ και τθσ
αντιπολίτευςθσ *...+ ςτο ςοςιαλιςμό *...+ »1067.

Ραρ’ όλα αυτά δεν ζγινε ουςιαςτικι ςυηιτθςθ ςτθ 12θ Ολομζλεια οφτε για τα
παραπάνω, οφτε για τθ κζςθ και το ρόλο τθσ εργατικισ τάξθσ, που επίςθσ αμφιςβθτικθκε.
Και όχι μόνο αυτό, αλλά ο Κ. Κολιγιάννθσ ςχολίαςε ςτο κλείςιμο των εργαςιϊν ωσ εξισ τθν
παραπάνω τοποκζτθςθ του Ρ. Δθμθτρίου:

«Δεν κεωροφμε αυτι τθ ςτιγμι επίκαιρο το πρόβλθμα»!1068

Θ επιχειρθματολογία επικεντρϊκθκε ςτο να αποδειχκεί ότι υπιρχε οργανωμζνθ

φραξιονιςτικι ομάδα ςτο ΡΓ και ςτθν ΚΕ, θ οποία παραβίαηε το δθμοκρατικό
ςυγκεντρωτιςμό και εφάρμοηε άλλθ πολιτικι, ςε ςχζςθ με τθν ΕΔΑ, τθν «Ζνωςθ Κζντρου»
και το Ρατριωτικό Αντιδικτατορικό Μζτωπο (ΡΑΜ).

Ραρά τθν προςπάκεια ςυγκάλυψθσ των επιδιϊξεων, οριςμζνοι, όπωσ ο Σταφροσ

Καρράσ, ιταν ευκείσ, δίνοντασ «ςτθν ΕΔΑ το χαρακτιρα ενόσ ενιαίου μαηικοφ κόμματοσ τθσ
εργατικισ τάξθσ, που πάλευε με όλο και μεγαλφτερθ ςυνζπεια για τθν πραγματοποίθςθ τθσ
αντιιμπεριαλιςτικισ δθμοκρατικισ επανάςταςθσ»1069.

Αυτζσ τισ ομιλίεσ επζκρινε ο Γρ. Ψαράκοσ υπογραμμίηοντασ:

1066
«Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 45, εθδφζεηο
«΢χγρξνλε Δπνρή», Αζήλα, 2008, ζει. 764.
1067
«Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 45, εθδφζεηο
«΢χγρξνλε Δπνρή», Αζήλα, 2008, ζει. 377.
1068
«Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 45, εθδφζεηο
«΢χγρξνλε Δπνρή», Αζήλα, 2008, ζει. 871.
1069
«Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 45, εθδφζεηο
«΢χγρξνλε Δπνρή», Αζήλα, 2008, ζει. 437.
 438

«Το κζλουν είτε όχι οι ςφντροφοι που ζχουν τισ λακεμζνεσ αυτζσ απόψεισ,
αντικειμενικά και αναπόφευκτα οι απόψεισ τουσ οδθγοφν ςε υποτίμθςθ του ρόλου του
κόμματοσ ι και ςε ανοιχτά διαλυτικζσ κζςεισ»1070.

Το μίνιμουμ πρόγραμμα πάλθσ, που θ 12θ Ολομζλεια αποφάςιςε να προτείνει ςε

όλεσ τισ αντιδικτατορικζσ δυνάμεισ, και το οποίο χαρακτιριηε ωσ «ςοβαρό βιμα προσ τθν
Εκνικι Δθμοκρατικι Αλλαγι»1071, δεν ζβγαινε ζξω από το πλαίςιο των επιδιϊξεων των
αςτικϊν προςαρμογϊν, όπωσ αποδείχκθκε από το 1974 με τθν πολιτικι των αςτικϊν
κυβερνθτικϊν κομμάτων.

Θ ΚΕ και το ΡΓ δεν ζδειξαν αυτοκριτικι ςτάςθ και ςτο ηιτθμα των ευκυνϊν για τθν
παντελι ζλλειψθ προετοιμαςίασ, ϊςτε να αντιμετωπίςει το λαϊκό κίνθμα το ςτρατιωτικό
πραξικόπθμα.

Στθ 12θ Ολομζλεια ζγινε πολλι ςυηιτθςθ για τισ ςχζςεισ ΚΚΣΕ - ΚΚΕ. Θ κζςθ τθσ
πλειοψθφίασ εκφράςτθκε με τα λόγια του Λ. Στρίγκου:

«Θ ςτάςθ του κάκε κόμματοσ απζναντι ςτο ΚΚΣΕ αποτελεί τθ λυδία λίκο τθσ
προςιλωςθσ ςτισ αρχζσ του προλεταριακοφ διεκνιςμοφ»1072.

Ππωσ ζδειξαν τα γεγονότα τθσ δεκαετίασ 1950 αλλά και τθσ περιόδου το 1968, θ
«κριτικι ςτάςθ» που ηθτοφςαν οι ανακεωρθτζσ να υπάρχει απζναντι ςτο ΚΚΣΕ όταν
προκφπτει διαφορετικι εκτίμθςθ, ιταν εκείνθ του ανακεωρθτιςμοφ και του
οπορτουνιςμοφ και όχι τθσ επαναςτατικισ ταξικισ αντίλθψθσ. Ιταν ςτάςθ υπονόμευςθσ
και άρνθςθσ του προλεταριακοφ διεκνιςμοφ.

Στισ αποφάςεισ τθσ 12θσ Ρλατιάσ Ολομζλειασ τοποκετικθκαν ςτθ ςυνζχεια ατομικά
τα τακτικά και αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ που δεν πιραν μζροσ ςτθ 12θ Ολομζλεια1073,
επειδι βρίςκονταν ςτθ φυλακι ι ςτθν παρανομία.

3.Β. 16.γ. Οι εξελίξεισ ςτο ΚΚΕ μετά από τθ 12θ Ολομζλεια

1070
«Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 45, εθδφζεηο
«΢χγρξνλε Δπνρή», Αζήλα, 2008, ζει. 645.
1071
«Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 45, εθδφζεηο
«΢χγρξνλε Δπνρή», Αζήλα, 2008, ζει. 1057.
1072
«Ζ 12ε επξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, ζει. 45, εθδφζεηο
«΢χγρξνλε Δπνρή», Αζήλα, 2008, ζει. 760.
1073
Τακτικά: Υπζρ: Γιάννου Μίνα, Ηαχαράτοσ Μιλτιάδθσ, Λογαρά Λοφλα, ΢άπτθσ
Ωριςτοσ, ΢οφςςοσ Ρζτροσ, Σεφζρθσ Λευτζρθσ, Σουκαράσ Σωτιρθσ, Λουλζσ Κϊςτασ,
Ραρτςαλίδου Αφρα, Ψλωράκθσ Ωαρίλαοσ. Κατά: Γλζηοσ Μανϊλθσ, Δρακόπουλοσ Μπάμπθσ,
Καναςζκου Βάςω, Καρράσ Νίκοσ, Κφρκοσ Λεωνίδασ, Μπενά Ελζνθ, Μπενάσ Τάκθσ,
Μπριλλάκθσ Αντϊνθσ, Ραπαδθμθτρίου Γιάννθσ, Ραραςκευόπουλοσ Ρότθσ, Σακελλάρθσ
Βαγγζλθσ, Στεργίου Γιϊργοσ, Βζττασ Ψϊκοσ.

Αναπλθρωματικά: Υπζρ: Γεωργάτοσ Διονφςθσ, Μανοφςοσ Δθμιτρθσ, Κεπζςθσ

Νίκανδροσ, Κιουρτςισ Ραντελισ, Κουκοφλου ΢οφλα, Τρικαλινόσ Γιϊργοσ. Κατά:
Κακαροςπόρθσ Νίκοσ, Κελτεμλίδθσ Τάκθσ, Λιναρδάτοσ Σπφροσ, Στάβερθσ Θλίασ,
Σταματιάδθσ Σάββασ, Δάλλασ Μιτςοσ, Τηάκοσ Λευτζρθσ, Ηεφγου Καίτθ.

ΚΕΕ: Υπζρ: Ραπαριγασ Γιϊργθσ, Τιμογιαννάκθσ Ραναγιϊτθσ. Κατά: Καπνίςθσ Νότθσ.

 439

Αμζςωσ μετά τθ 12θ Ολομζλεια, τα ςτελζχθ που αποχϊρθςαν κατζλαβαν το

ραδιοφωνικό ςτακμό «Θ φωνι τθσ Αλικειασ» ςτο Βουκουρζςτι και μετζδωςαν το μινυμά
τουσ. Στθ ςυνζχεια ζκλεψαν μεγάλο μζροσ του Αρχείου του ΚΚΕ. Και ςτισ δφο αυτζσ
ενζργειζσ τουσ είχαν τθ ςτιριξθ τθσ ρουμανικισ κομματικισ θγεςίασ και κρατικισ αρχισ1074.
Και ενϊ μζχρι τότε υποβάκμιηαν – ζωσ και εξαφάνιηαν – το ΚΚΕ υπζρ τθσ ΕΔΑ, λίγο καιρό
μετά τθ 12θ Ολομζλεια, εγκατζλειψαν τθν ΕΔΑ και ίδρυςαν το «ΚΚΕ εςωτερικοφ», δίνοντασ
ταυτόχρονα ςτο ΚΚΕ τθν ονομαςία «ΚΚΕ εξωτερικοφ». Δθλαδι όςα υποςτιριηε επί
δεκαετίεσ, θ αςτικι προπαγάνδα ότι το ΚΚΕ είναι ζνασ «ξζνοσ δάκτυλοσ», που «πρακτόρευε
τα ςυμφζροντα τθσ Μόςχασ» κ.α., βρικαν ιδεολογικι κάλυψθ με κομμουνιςτικι
φραςεολογία και προζλευςθ, ςε μια περίοδο μάλιςτα με ζντονο αντικομμουνιςμό. Επίςθσ,
εξζδωςαν τθν Κομμουνιςτικι Επικεϊρθςθ (ΚΟΜΕΡ) και τον ΢ιηοςπάςτθ Μαχθτι.

Οι επιλογζσ τουσ είχαν κακαρά καιροςκοπικό χαρακτιρα. Πταν εκτιμοφςαν ότι κα

υπονόμευαν καλφτερα το ΚΚΕ μζςω τθσ ΕΔΑ, επζλεγαν τθν ΕΔΑ και τθν Αυγι, προβάλλοντασ
μάλιςτα τον αυκαίρετο ιςχυριςμό ότι θ ΕΔΑ ςυνζχιηε τισ καλφτερεσ παραδόςεισ του ΕΑΜ
που διζκοψαν βίαια ο Δεκζμβρθσ του ’44 και ο ζνοπλοσ αγϊνασ του ΔΣΕ. Πμωσ, από τθ
ςτιγμι που εκτίμθςαν ότι δε κα μποροφςαν να υπονομεφςουν αποτελεςματικά το ΚΚΕ
μζςω τθσ ΕΔΑ, ίδρυςαν φορζα με κομμουνιςτικι ονομαςία.

Άλλεσ ενζργειεσ ςτισ οποίεσ προζβθςαν μετά τθ 12θ Ολομζλεια: Αμφιςβιτθςαν τθ

νομιμότθτα τθσ και οργάνωςαν αντιδράςεισ κατά τθσ ΚΕ ςτθν Ελλάδα και το εξωτερικό.
Αξιοποίθςαν κάκε πρόςβαςθ που είχαν ςτο ΚΚΕ (ςτο μθχανιςμό του, ςτισ διεκνείσ ςχζςεισ
του κλπ.) αλλά και ςτθν ΕΔΑ. Ωαρακτθριςτικι ιταν και θ διαςπαςτικι δράςθ τουσ ςτα
ςτρατόπεδα κρατουμζνων τθσ χοφντασ, όπου ζςπαηαν ακόμα και απεργίεσ πείνασ που
ζκαναν οι κρατοφμενοι ενάντια ςτθ χοφντα κ.ά..

Θ αναςυγκρότθςθ του Κόμματοσ ζδωςε απάντθςθ ςτον ανακεωρθτιςμό και

επζδραςε κετικά ςτθν εξζλιξθ τθσ λαϊκισ πάλθσ: Τθν 1θ Μαρτίου 1968 εκδόκθκε το πρϊτο
φφλλο του παράνομου «΢ιηοςπάςτθ», που τάχκθκε υπζρ των Αποφάςεων τθσ 12θσ
Ολομζλειασ. Επίςθσ τάχκθκαν υπζρ, το αναςυγκροτθμζνο κακοδθγθτικό όργανο τθσ
Κομματικισ Οργάνωςθσ Ακινασ (ΚΟΑ) με τθν παράνομθ εφθμερίδα τθσ «Αδοφλωτθ
Ακινα». Σε μια πορεία, ςυντάχκθκαν με τισ αποφάςεισ τθσ 12θσ Ολομζλειασ θ πλειοψθφία
των πολιτικϊν κρατουμζνων ςτισ φυλακζσ και τισ εξορίεσ, με πιο χαρακτθριςτικι περίπτωςθ
το μεγαλφτερο ςτρατόπεδο, το Λακκί τθσ Λζρου, όπου 905 κομμουνιςτζσ κρατοφμενοι,
δθλαδι θ ςυντριπτικι πλειοψθφία τουσ, τάχκθκαν με τθ 12θ Ολομζλεια. Κάτι ανάλογο ζγινε
και ςτισ οργανϊςεισ των πολιτικϊν προςφφγων ςτισ ςοςιαλιςτικζσ χϊρεσ. Αυτά τα γεγονότα
ιταν αποφαςιςτικισ ςθμαςίασ για τθν πορεία του ΚΚΕ και του λαϊκοφ κινιματοσ.

Το ιςτορικό κείμενο των 905 κομμουνιςτϊν του ςτρατοπζδου Λακκί ςτθ Λζρο είναι
το παρακάτω:

«Οι 905 κομμουνιςτζσ του ςτρατοπζδου Λακκί – Λζρου

Ρροσ το ΡΓ τθσ ΚΕ του κόμματόσ τουσ

Αγαπθτοί ςφντροφοι,

1074
Δθείλε ηελ πεξίνδν νη ζρέζεηο ηεο Ρνπκαλίαο κε ηε ΢νβηεηηθή Έλσζε ήηαλ άζρεκεο.
Ζ εγεζία ηνπ θφκκαηνο θαη ηνπο θξάηνπο δηαηεξνχζε θαιέο ζρέζεηο θαη ππνζηήξηδε θηλήζεηο
θαη θφκκαηα πνπ δηαθσλνχζαλ κε ην ΚΚ΢Δ. Έηζη έγηλε θαη κε ηελ αλαζεσξεηηθή –
θξαμηνληζηηθή νκάδα ζην ΚΚΔ. Οη ζρέζεηο ηνπ κεηέπεηηα «ΚΚΔ Δζσηεξηθνχ» κε ην
ξνπκαληθφ θφκκα ήηαλ πξνλνκηαθέο.
 440

Από τθ Φωνι τθσ Αλικειασ μάκαμε ότι το ΚΚ΢ ςτο ςυνζδριό του κάλεςε να πάρουν
μζροσ αντιπρόςωποι από τουσ αποςτάτεσ του κόμματόσ μασ (τθσ φράξιασ Ραρτςαλίδθ-
Δρακόπουλου). Κζλουμε να μεταβιβάςετε τθ διαμαρτυρία μασ με τθ ςφμφωνθ γνϊμθ ςασ
γι’ αυτι τθν ενζργεια αδελφοφ κόμματοσ που είναι απαράδεχτθ και αςυμβίβαςτθ με τισ
κομμουνιςτικζσ αρχζσ. Λδιαίτερα κα ζπρεπε να λάβει υπόψθ του το ΚΚ΢ τθ κζςθ που
βρίςκεται το ΚΚΕ με τθ ςκλθρι πάλθ που διεξάγει ενάντια ςτο φαςιςμό να μπορζςει να
λευτερϊςει τθν Ελλάδα από τθν τυραννία. Να δει το μεγάλο κακό που κάνει ςτο κίνθμά μασ
όταν ςυμπαραςτζκεται ςτουσ αποςτάτεσ του ΚΚΕ που αδίςταχτα για να χτυπιςουν το
κόμμα μασ δεν εμποδίηονται προκειμζνου να περάςουν τισ καταχκόνιεσ επιδιϊξεισ τουσ να
ανταποκρίνονται ςτα ςχζδια τθσ φαςιςτικισ χοφντασ που είναι λακζσ του ιμπεριαλιςμοφ. Ασ
ακοφςουν οι ςφντροφοι ΢ουμάνοι τθ φωνι μασ μζςα από το φαςιςτικό ςτρατόπεδο που μασ
βαςανίηουν γιατί ςτεκόμαςτε ανυποχϊρθτοι κρατϊντασ ψθλά τθ ςθμαία του ΚΚΕ, πιςτοί
ςτισ αρχζσ του Μ-Λ.

Τα αδελφά κομμουνιςτικά κόμματα ζχουν βαςικό τουσ χαρακτθριςτικό τον

προλεταριακό τουσ διεκνιςμό. Αυτι τθ μεγάλθ αρχι μασ διαπαιδαγϊγθςε και μασ άφθςε
κλθρονομιά ο μεγάλοσ μασ Λζνιν, αυτό είναι το ακαταμάχθτό μασ όπλο.

Δεν μπορεί να ςυμβαίνει οι αποςτάτεσ του ΚΚΕ να βρίςκουν ςτζγθ ςε αδελφό μασ
κόμμα, με οποιαδιποτε μορφι και αν παρουςιάηονται.

Καλοφμε τουσ ςυντρόφουσ ΢ουμάνουσ να αναλογιςτοφνε το προλεταριακό

διεκνιςτικό τουσ χρζοσ και να μθν κάνουνε παρόμοιεσ ενζργειεσ που μασ δυςκολεφουνε και
περιςςότερο μασ δίνουνε πικρία. Ασ ςκεφτοφνε ότι ακόμα είναι νωπό το μελάνι που βάλανε
τθν υπογραφι τουσ ςτθ Διάςκεψθ τθσ Μόςχασ να εκπλθρϊςουν ατράνταχτα το διεκνιςτικό
τουσ χρζοσ ςτον κοινό μασ αγϊνα κατά του ιμπεριαλιςμοφ. Είμαςτε βζβαιοι ότι οι
ςφντροφοί μασ δεν κα μασ ξαναφζρουνε ς’ αυτι τθ δφςκολθ κζςθ να ξανααιςκανκοφμε μια
τζτοια πικρία.

Με ςυντρ. χαιρ.

Οι 905 Λακκί – Λζροσ 15/8/1969

Σθμ.: Ραρακαλοφμε ςφντροφοι

να ακουςτεί θ διαμαρτυρία μασ από Φ.Α.

Με ς.χ. 905» 1075.

Στισ καπιταλιςτικζσ χϊρεσ τθσ Ευρϊπθσ, (Ομοςπονδιακι Γερμανία, Βζλγιο, Σουθδία,

Αυςτρία κ.ά.), όπου είχαν εγκαταςτακεί και εργάηονταν εκατοντάδεσ χιλιάδεσ Ζλλθνεσ
μετανάςτεσ, κφματα τθσ πολιτικισ όλων των αςτικϊν κυβερνιςεων τθσ Ελλάδασ, θ
κατάςταςθ διαμορφϊκθκε ωσ εξισ:

Υπζρ των αποφάςεων τθσ 12θσ Ολομζλειασ τοποκετικθκαν οι 35 από τισ 36

κομματικζσ οργανϊςεισ που είχαν ςυγκροτθκεί ςτθν Ομοςπονδιακι Γερμανία από τον
Σεπτζμβριο 1967 ωσ τθ 12θ Ολομζλεια. Σε άλλεσ οργανϊςεισ, όπωσ τθσ Αυςτρίασ, του
Ραριςιοφ και του Λονδίνου, μεγάλο τμιμα των οργανωμζνων δυνάμεων του ΚΚΕ και τθσ
ΕΔΑ τάχκθκε ενάντια ςτισ Αποφάςεισ τθσ 12θσ Ολομζλειασ.

1075
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 61844. Γξάκκα 905 θνκκνπληζηώλ ηνπ ζηξαηνπέδνπ Λαθθί –
Λέξνπ, πξνο ην ΠΓ ηεο ΚΔ ηνπ θόκκαηνο ηνπο 15/8/1969.
 441

Γενικότερα, περνϊντασ ο καιρόσ όλο και περιςςότεροι τοποκετοφνταν υπζρ των

αποφάςεων τθσ 12θσ Ολομζλειασ. Ζνα μεγάλο μζροσ των οπαδϊν και ψθφοφόρων τθσ ΕΔΑ
τοποκετικθκαν με βάςθ τθ κζςθ τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ, ενϊ ςθμαντικι ιταν θ βοικεια
που δόκθκε ςτο ΚΚΕ από τα περιςςότερα ΚΚ εξουςίασ, κακϊσ και από τα περιςςότερα ΚΚ
των καπιταλιςτικϊν χωρϊν.

3.B.16.δ. Εκτίμθςθ για τον Κϊςτα Κολιγιάννθ

Θ κομματικι διαδρομι του Κϊςτα Κολιγιάννθ κρίνεται ωσ αντιφατικι.

Αν και ςτζλεχοσ με θρωικι δράςθ ςε χρόνια κατατρεγμϊν και τθσ ζνοπλθσ δράςθσ,
θγικθκε τθσ δεξιάσ οπορτουνιςτικισ ςτροφισ με τθν 6θ Ευρεία Ολομζλεια του 1956, κακϊσ
και ςτθν 5θ του 1955, όπου πρωτοςτάτθςε ςτθν επίκεςθ κατά τθσ ΚΕ και του Νίκου
Ηαχαριάδθ για τα γεγονότα ςτθν Ταςκζνδθ. Ψζρει άμεςθ ευκφνθ για τισ αποφάςεισ τθσ 7θσ
Ολομζλειασ και του 8ου Συνεδρίου.

Λςτορικι είναι θ ευκφνθ του και για τθν απόφαςθ τθσ 8θσ Ολομζλειασ να διαλυκοφν
οι Κομματικζσ Οργανϊςεισ και να ενταχκοφν όλα τα κομματικά μζλθ ςτθν ΕΔΑ. Δεν
μπόρεςε να αντιλθφκεί το μζγεκοσ του πραγματικοφ προβλιματοσ και τθσ προςωπικισ
ευκφνθσ του, παρ’ όλο που ςυνειδθτοποίθςε κάποια ςτιγμι (1965) ότι δεν ιταν δυνατό να
υποκαταςτιςει θ ΕΔΑ το ΚΚΕ.

Δεν μπόρεςε να δει το κζμα αυτοκριτικά, υποςτθρίηοντασ ότι δεν υπιρξε απόφαςθ
διάλυςθσ των κομματικϊν οργανϊςεων.

Δεν είδε ακόμα ότι το ΚΚΕ ιταν και πολιτικά και οργανωτικά απροετοίμαςτο
μπροςτά ςε καταςτάςεισ που γριγορα εμφανίςτθκαν, όπωσ θ νζα όξυνςθ των διαλυτικϊν
τάςεων ςτα κακοδθγθτικά όργανα του κόμματοσ μετά το 8ο Συνζδριο, θ ζλλειψθ
προετοιμαςίασ του κόμματοσ ςτο ενδεχόμενο τθσ δικτατορίασ. Οι λεγκαλίςτικεσ
αυταπάτεσ, που χαρακτιριηαν ολόκλθρθ τθσ ΚΕ τθν περίοδο 1956-1967, πρωταρχικά
χαρακτιριηαν τον ίδιο τον Κολιγιάννθ.

Σθμαντικόσ ιταν ο ρόλοσ του Κϊςτα Κολιγιάννθ ωσ Αϋ Γραμματζα τθσ ΚΕ ςτθν πάλθ
για τθν οργανωτικι αυτοτζλεια του ΚΚΕ, λίγο πριν και ςτθ διάρκεια τθσ 12θσ Ολομζλειασ.
Θγικθκε αυτισ τθσ προςπάκειασ ενάντια ςτον λικβινταριςμό με αποφαςιςτικότθτα και
τόλμθ, αποδείχνοντασ ότι διζκετε και εκείνοσ αντανακλαςτικά για τθν καταπολζμθςθ των
πιο φανερϊν εκδθλϊςεων τθσ ανακεωρθτικισ γραμμισ, όπωσ ιταν ο
«ευρωκομμουνιςμόσ».

Βεβαίωσ, θ δράςθ του Κϊςτα Κολιγιάννθ ωσ μζλουσ του ΡΓ και ωσ Αϋ Γραμματζα

τθσ ΚΕ, προςεγγίηεται υποχρεωτικά ςτο πλαίςιο των εξελίξεων ςτο ΚΚΣΕ, πριν και μετά το
20ο Συνζδριο, τθν πολιτικι του οποίου ο Κολιγιάννθσ υπεραςπίςτθκε άκριτα. Το ίδιο και
όλεσ τισ αποφάςεισ του, τουλάχιςτον δθμόςια. Συμφϊνθςε με τθν υπόδειξθ τθσ ΚΕ του
ΚΚΣΕ το 1958, ενϊ επιηιτθςε τθ ςτιριξι του το 1968, τότε που το ΚΚΣΕ τάχκθκε υπζρ τθσ
φπαρξθσ ΚΚ νζου τφπου και όχι υπζρ τθσ διάλυςισ του, όπωσ το 1958.

Στα αρνθτικά του Κϊςτα Κολιγιάννθ καταγράφεται και θ ςτάςθ που επζδειξε θ ΚΕ
απζναντι ςτο Νίκο Ηαχαριάδθ, ιδιαίτερα μετά το πόριςμα τθσ 11θσ Ολομζλειασ (1967).
 442

3.B.16.ε. Θ ιςτορικι ςθμαςία τθσ 12θσ Ολομζλειασ

Στθ 12θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ κρίκθκε θ ιςτορικι ςυνζχεια του ΚΚΕ και ςε αυτό
ςυνίςταται θ ιςτορικι ςθμαςία τθσ.

Δίχωσ αμφιβολία, κα ιταν διαφορετικι θ πορεία του ΚΚΕ, αν δεν είχε επζλκει θ
οριςτικι ριξθ ςτθ 12θ Ολομζλεια ι αν είχε κυριαρχιςει θ δεξιά οπορτουνιςτικι ομάδα. Θ
διάςπαςθ του 1968 ιταν αναπόφευκτθ για τθ ςυνζχεια του Κόμματοσ, αφοφ ο
οπορτουνιςμόσ είχε πλιρθ ωρίμανςθ και οργανωμζνθ ζκφραςθ μζςα ςτο Κόμμα.

Θ 12θ Ολομζλεια ζφερε ςε πρϊτθ γραμμι τθν υπεράςπιςθ των αρχϊν του
μαρξιςμοφ - λενινιςμοφ και του προλεταριακοφ διεκνιςμοφ, παρ’ όλεσ τισ αντιφάςεισ που
ςυνζχιηε να περιζχει θ ςτρατθγικι του ΚΚΕ.

Θ πλειοψθφία τθσ ΚΕ μπόρεςε να δει το κομματικό οργανωτικοπολιτικό πρόβλθμα

και να ςτακεί ςτο φψοσ των αναγκϊν, παρά το πολιτικό προθγοφμενο, των ευκυνϊν τθσ
ςτισ αποφάςεισ του 8ου Συνεδρίου, που επιςφράγιηαν εκείνεσ τθσ 6θσ Ολομζλειασ του 1956
και τθσ 7θσ του 1957, κακϊσ και τθσ 8θσ του 1958 για τθ διάλυςθ των κομματικϊν
οργανϊςεων.

Ιταν, λοιπόν, ιςτορικισ ςθμαςίασ το γεγονόσ ότι θ πλειοψθφία του κακοδθγθτικοφ

οργάνου ςυςπειρϊκθκε ςτθν ανάγκθ αναςυγκρότθςθσ και δθμιουργίασ ιςχυρϊν
Κομματικϊν Οργανϊςεων, πρϊτα απ’ όλα ςτουσ χϊρουσ που βριςκόταν θ εργατικι τάξθ.
Αντζδραςε ςτθν οργανωμζνθ δεξιά ανακεωρθτικι ομάδα που λειτουργοφςε διαλυτικά ςτο
Κόμμα. Θ δυνατότθτα αυτι ωρίμαςε ςτισ ςυνκικεσ τθσ δικτατορίασ, όπου και θ ΕΔΑ πζραςε
ςτθν παρανομία.

Ζτςι θ πλειοψθφία τθσ ΚΕ και του ΡΓ ςυνειδθτοποίθςαν ότι δεν είχαν πια άλλο
δρόμο από τθν οικοδόμθςθ οργανϊςεων του ΚΚΕ.

΢όλο ζπαιξε και θ ςτάςθ του ΚΚΣΕ που τάχκθκε υπζρ τθσ φπαρξθσ κομμουνιςτικοφ
κόμματοσ νζου τφπου και ςυμφϊνθςε με τθ κζςθ τθσ πλειοψθφίασ τθσ ΚΕ να προχωριςει
ςτθν αναςυγκρότθςθ του ΚΚΕ.

Ζχει ςθμαςία ακόμα να τονιςκεί ότι με αυτι τθν απόφαςι τθσ θ πλειοψθφία τθσ
κακοδιγθςθσ του Κόμματοσ ζδειξε ότι διατθροφςε αντανακλαςτικά απόκρουςθσ του
«ευρωκομμουνιςτικοφ», ανακεωρθτικοφ και οπορτουνιςτικοφ ρεφματοσ.

Αυτι θ εξζλιξθ ζδειξε ότι ςε μεγάλο μζροσ των ςτελεχϊν του κόμματοσ δεν είχε
ουςιαςτικά καταδικαςτεί θ κλθρονομιά του θρωικοφ ΔΣΕ, παρ’ όλο που ακολοφκθςε τθ
γραμμι παρζμβαςθσ του ΚΚΣΕ ςτθν 6θ Ρλατειά Ολομζλεια.

Μετά τθ 12θ Ολομζλεια, τθν πλειοψθφία του ΡΓ και τθσ ΚΕ ςυνζχιηε να απαςχολεί θ
ΕΔΑ και οι ςχζςεισ τθσ με το ΚΚΕ, ενϊ κα ζπρεπε να αποφαςίςει τθν άμεςθ αποχϊρθςθ του
Κόμματοσ από τθν ΕΔΑ, παρότι ζκανε ζνα βιμα προσ αυτι τθν κατεφκυνςθ, αποφαςίηοντασ
ότι δεν κα δθμιουργοφνται Κομματικζσ Οργανϊςεισ Βάςθσ τθσ ΕΔΑ.

Ραρά τισ αδυναμίεσ τθσ 12θσ Ολομζλειασ, με τθ γραμμι τθσ βοικθςε ςτθν
αναςυγκρότθςθ του κόμματοσ και ςτθ δθμιουργία τθσ ΚΝΕ, ςτθν οργάνωςθ του
αντιδικτατορικοφ αγϊνα. Ενίςχυςε τα κομμουνιςτικά χαρακτθριςτικά, άφθςε
παρακατακικθ κομμουνιςτικά αντανακλαςτικά και ςτισ δεκαετίεσ που ακολοφκθςαν.
 443

ΕΠΛΛΟΓΟ΢

Θ ςτρατιωτικι δικτατορία διάρκεςε μζχρι τισ 23 Λουλίου 1974, οπότε

αποκαταςτάκθκε θ αςτικι κοινοβουλευτικι δθμοκρατία και διαμορφϊκθκε το πολιτικό
ςφςτθμα που υφίςταται μζχρι ςιμερα.

Θ περίοδοσ τθσ ςτρατιωτικισ δικτατορίασ και των εξελίξεων ςτο Κυπριακό, που κα
αποτελζςει αντικείμενο του επόμενου Γ’ τόμου τθσ Λςτορίασ του ΚΚΕ, ζχει ιδιαίτερο
ενδιαφζρον ςτθ μελζτθ τθσ νεότερθσ πολιτικισ ιςτορίασ τθσ Ελλάδασ, γιατί ςε αυτι τθν
περίοδο θ μακρόχρονθ πάλθ μεταξφ βαςικϊν ςτοιχείων και λειτουργιϊν του αςτικοφ
κράτουσ και από τθν άλλθ του ενςωματωμζνου ςτο πολιτικό ςφςτθμα κεςμοφ τθσ
Βαςιλείασ λφκθκε με τθν κατάργθςι του και εξ αντικειμζνου οδιγθςε ςτθν επιτάχυνςθ του
αςτικοφ εκςυγχρονιςμοφ.

Θ διενζργεια και θ επικράτθςθ του ςτρατιωτικοφ πραξικοπιματοσ ανζτρεψε τθν

επιρροι του Ραλατιοφ ςτο ςτρατό και ζλυςε τθν αντίκεςθ1076 ανάμεςα ςτα ανάκτορα και τα
αςτικά κόμματα, αντίκεςθ που ςθμάδεψε τισ ςχζςεισ Ραλατιοφ-κυβερνιςεων και κατά τισ
δεκαετίεσ 1950 και 1960.

Αρχικά οι πραξικοπθματίεσ επιδίωξαν τθ νομιμοποίθςι τουσ ωσ φορζα τθσ

εξουςίασ με τθν αποδοχι τουσ από το Στζμμα. Ζτςι, μια από τισ πρϊτεσ κινιςεισ τθσ
Ωοφντασ ιταν θ ορκωμοςία τθσ «Επαναςτατικισ Κυβερνιςεωσ» από τον βαςιλιά
Κωνςταντίνο. Σε αντάλλαγμα θ Ωοφντα ανζκεςε τθν πρωκυπουργία ςτον Κωνςταντίνο
Κόλλια, πρϊθν ειςαγγελζα του Αρείου Ράγου και ζμπιςτο του Ραλατιοφ, ο οποίοσ
χαρακτιριςε το πραξικόπθμα «επιβεβλθμζνο» και «ςωτιριο». Αυτζσ οι ενζργειεσ φάνθκαν
ωσ «ςυμβιβαςμόσ» μεταξφ διαφορετικϊν επιρροϊν ςτο ςτρατό και ςτθ ςχζςθ του με το
Ραλάτι.

Οι εξελίξεισ όμωσ ζδειξαν ότι, όχι μόνο δεν αμβλφνκθκαν οι αντικζςεισ ςτρατοφ και
ανακτόρων, αλλά και ζφκαςαν ςτθ ριξθ. Άνκρωποι τθσ Ωοφντασ κατζλαβαν γριγορα όλεσ
τισ κζςεισ-κλειδιά, αφινοντασ ςτο Ραλάτι κζςεισ δίχωσ ςτρατιωτικι και ουςιαςτικι
πολιτικι δφναμθ.

Οι ςχεδιαςμοί του Ραλατιοφ, για ανατροπι και αντικατάςταςθ τθσ Ωοφντασ από
άλλθ κυβζρνθςθ ελεγχόμενθ από το ίδιο, δεν τελεςφόρθςαν. Οι κινιςεισ του Βαςιλιά
(επαφζσ με φιλοβαςιλικοφσ αξιωματικοφσ, περιοδείεσ ςτισ ςτρατιωτικζσ μονάδεσ τθσ
βορείου Ελλάδασ τον Αφγουςτο), προκάλεςαν τθν ζγκαιρθ ετοιμότθτα τθσ Ωοφντασ. Πταν το
βαςιλικό κίνθμα-οπερζτα εκδθλϊκθκε ςτισ 13 Δεκεμβρίου 1967, εξουδετερϊκθκε άμεςα
και με ευκολία. Θ βαςιλικι οικογζνεια εγκατζλειψε αυκθμερόν τθν προςπάκεια και
κατζφυγε ςτθ ΢ϊμθ.

1076
Οι ενδοαςτικζσ αντικζςεισ όπωσ και όλα τα ηθτιματα που αφοροφν ςτισ εξελίξεισ
εκείνθσ τθσ περιόδου (Κυπριακό – θ κζςθ τθσ Ελλάδασ ςτο ιμπεριαλιςτικό ςφςτθμα – θ
ςτρατθγικι και θ τακτικι των πολιτικϊν δυνάμεων τθσ εποχισ – θ προςζγγιςθ τθσ
ιδεολογίασ τθσ δικτατορίασ – θ ςτάςθ των εργατικϊν και λαϊκϊν δυνάμεων εκείνα τα
χρόνια – οι διϊξεισ, οι καταδίκεσ και τα βαςανιςτιρια ςε βάροσ χιλιάδων αγωνιςτϊν τθσ
αντιδικτατορικισ πάλθσ κ.α.), προγραμματίηεται να αποτελζςουν ζνα μζροσ από το
ςυνολικό αντικείμενο του επόμενου Γϋ τόμου του Δοκιμίου Λςτορίασ του ΚΚΕ, μελλοντικό
κακικον τθσ Κεντρικισ του Επιτροπισ.
 444

Ϋςτόςο το πολίτευμα τθσ Ελλάδασ εξακολουκοφςε να είναι θ βαςιλευομζνθ

δθμοκρατία, όπωσ όριηε το Σφνταγμα του 1952. Ζτςι χρζθ αντιβαςιλζα ανζλαβε ο μζχρι
τότε υφυπουργόσ Άμυνασ ςτρατθγόσ Γ. Ηωιτάκθσ και πρωκυπουργοφ ο Γ. Ραπαδόπουλοσ.

Ππωσ ιδθ ζχει αναφερκεί, το βαςικό επιχείρθμα που χρθςιμοποίθςε θ δικτατορία

ιταν ο «κομμουνιςτικόσ κίνδυνοσ». Επιβεβαιϊκθκε μία ακόμα φορά ότι ο
αντικομμουνιςμόσ είναι πάντα ο προπομπόσ για τθν περιςτολι αςτικϊν ελευκεριϊν και
δικαιωμάτων, τθν επιβολι γενικότερων αντιλαϊκϊν μζτρων που κίγουν άμεςα και βίαια τα
πιο ηωτικά ςυμφζροντα όλων των εργαηομζνων και όχι μόνο των κομμουνιςτϊν.

Θ επικράτθςθ τθσ ςυγκεκριμζνθσ ςτρατιωτικισ δικτατορίασ ςυντελζςτθκε με ζνα

γενικό αιφνιδιαςμό, αν και είχαν προθγθκεί πολιτικζσ τοποκετιςεισ για το ενδεχόμενο
αναςτολισ τθσ λειτουργίασ τθσ Βουλισ, για πραξικοπθματικζσ κινιςεισ του Ραλατιοφ.

Θ ευκφνθ για τον αιφνιδιαςμό του λαϊκοφ κινιματοσ, βαρφνει τθν θγεςία του ΚΚΕ,
πρωταρχικά το Γραφείο του κλιμακίου τθσ ΚΕ που βριςκόταν ςτθν Ελλάδα κακϊσ και τθν
θγεςία τθσ ΕΔΑ. Το γεγονόσ ότι χιλιάδεσ ςτελζχθ και μζλθ του ΚΚΕ και τθσ ΕΔΑ πιάςτθκαν
κυριολεκτικά ςτον φπνο και ςφρκθκαν ςτθν εξορία, δεν υπιρξε οφτε οργανωμζνθ λαϊκι
αντίδραςθ οφτε ςτοιχειϊδθσ παράνομοσ μθχανιςμόσ για τθ διεξαγωγι τθσ αντιδικτατορικισ
πάλθσ, δείχνει τθν πλιρθ απουςία πολιτικοφ προςανατολιςμοφ και επαγρφπνθςθσ από τα
κακοδθγθτικά όργανα του ΚΚΕ και τθσ ΕΔΑ.

Θ απόφαςθ του 9ου Συνεδρίου του ΚΚΕ εκτιμά ςχετικά:

«(…) αν είχε ςυνειδθτοποιθκεί ο κίνδυνοσ τθσ δικτατορίασ και είχε γίνει και μζςα
ακόμα ςτα πλαίςια τθσ ΕΔΑ ςχετικι προετοιμαςία, κα ιταν δυνατόν, (…) να δθμιουργθκοφν
ςυνκικεσ για τθ ςυνζχιςθ τθσ αντιδικτατορικισ πάλθσ από καλφτερεσ κζςεισ»1077.

«Το ςτρατιωτικό-φαςιςτικό πραξικόπθμα βρικε τθν ΚΕ και όλο το Κόμμα

απροετοίμαςτα. Το κακοδθγθτικό κζντρο ςτο εςωτερικό δεν μπόρεςε με τθν εγκακίδρυςθ
τθσ δικτατορίασ να αποκαταςτιςει επαφζσ και δεςμοφσ και να οργανϊςει τισ κομματικζσ
δυνάμεισ. Οριςμζνα ςτελζχθ και μζλθ του Κόμματοσ, από εκείνα κυρίωσ που ιταν
οργανωμζνα ςτισ Κομματικζσ Ομάδεσ, πιραν τθν πρωτοβουλία για τθν αναςφνταξθ των
κομματικϊν δυνάμεων, των δυνάμεων γενικότερα του αντιδικτατορικοφ κινιματοσ».1078

Το επίπεδο του εργατικοφ κινιματοσ, γενικά τθσ ταξικισ πάλθσ, κακϊσ και θ
κατάςταςθ ςτθν οποία βριςκόταν το 1967 ο ςυνειδθτόσ υποκειμενικόσ παράγοντασ, το ΚΚΕ,
προςδιόριςαν και το επίπεδο τθσ πάλθσ που κα ακολουκοφςε και το οποίο, ιδιαίτερα τα
πρϊτα χρόνια, ιταν πολφ κατϊτερο των περιςτάςεων. Ωρειάςτθκε να περάςουν αρκετά
χρόνια μζχρι να εκδθλωκοφν τα πρϊτα μαηικά αντιδικτατορικά ςκιρτιματα, κυρίωσ ςτο
χϊρο των φοιτθτικϊν και ςπουδαςτικϊν οργανϊςεων. Θ δικτατορία, με τον αςφυκτικό
ζλεγχο τον οποίο αςκοφςε ςτισ ςυνδικαλιςτικζσ οργανϊςεισ, μζςω τθσ Αςφάλειασ και των
εργοδοτικϊν ςυνδικαλιςτϊν που είχε διορίςει ςτισ διοικιςεισ όλθσ τθσ ςυνδικαλιςτικισ
κλίμακασ, μπόρεςε να κακθλϊςει, επί τθσ ουςίασ να διαλφςει, το εργατικό και τα άλλα
ςυνδικαλιςτικά κινιματα.

Στο χαμθλό επίπεδο του κινιματοσ επζδραςαν αποφαςιςτικά το γενικότερο κλίμα

τθσ τρομοκρατίασ, οι ςυλλιψεισ, τα βαςανιςτιρια και θ λειτουργία των ςτρατοδικείων,
όπωσ και θ θττοπάκεια που καλλιεργοφνταν από διάφορεσ πλευρζσ, ότι θ δικτατορία ιταν
ακλόνθτθ. Θ ζλλειψθ ανάλογθσ προετοιμαςίασ και διαπαιδαγϊγθςθσ τθσ εργατικισ τάξθσ
και των λαϊκϊν ςτρωμάτων είχε τισ ςυνζπειζσ τθσ.

1077
Σν 9ν ΢πλέδξην ηνπ ΚΚΔ, ζει. 35, έθδνζε ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, Αζήλα, 1974.
1078
Σν ΚΚΔ-Δπίζεκα Κείκελα, η. 10νο, ζει. 819.
 445

Το κλίμα τθσ θττοπάκειασ εκφράςτθκε από τισ πρϊτεσ θμζρεσ του πραξικοπιματοσ
και ανάμεςα ςτουσ πολιτικοφσ κρατοφμενουσ, ζνα μζροσ των οποίων υποχϊρθςαν. Τότε
μάλιςτα, άρχιςε να διαδίδεται θ αντίλθψθ, ότι θ υπογραφι «διλωςθσ μετανοίασ» δεν ιταν
και τόςο επιβαρυντικι, ότι μποροφςε να εκλθφκεί και ωσ ελιγμόσ.

Βεβαίωσ πρζπει να υπογραμμιςτεί ταυτόχρονα, ότι μια μεγάλθ μερίδα πολιτικϊν

κρατουμζνων, που εξορίςτθκαν ςτθ Γυάρο και ζπειτα ςτθ Λζρο και αλλοφ, ανάμεςα ςτουσ
οποίουσ και νεολαίοι τθσ ΕΔΑ και τθσ Δθμοκρατικισ Νεολαίασ Λαμπράκθ, ςτάκθκαν
αλφγιςτοι. Ρολλοί από αυτοφσ αποτζλεςαν ςτθ ςυνζχεια το κομματικό και ςτελεχικό
δυναμικό του ΚΚΕ.

Το ΚΚΕ ιταν και αυτι τθ φορά θ πολιτικι δφναμθ που ζδωςε ςτθν αντιδικτατορικι
πάλθ τισ περιςςότερεσ κυςίεσ. Το κίνθμα ςτα χρόνια 1967 – 1974 ενιςχυόταν θκικά και
ιδεολογικά από τθν θρωϊκι ςτάςθ πολλϊν κομμουνιςτϊν και κομμουνιςτριϊν ςτθν
ανάκριςθ, ςτα βαςανιςτιρια και ςτα ςτρατοδικεία. Σθμαντικό ρόλο ςτα παραπάνω ζπαιξε
και θ δθμιουργία τθσ ΚΝΕ.

Θ ΚΝΕ δθμιουργικθκε τον Αφγουςτο του 1968 με απόφαςθ του ΡΓ1079 τθσ ΚΕ του
Κόμματοσ. Σχετικά με τθ δθμιουργία τθσ θ ειδικι απόφαςθ τθσ 13θσ Ολομζλειασ τθσ ΚΕ (11-
17 Λανουαρίου 1969), με τον τίτλο «Για τθν αναςφςταςθ Κομμουνιςτικισ Νεολαίασ
Ελλάδασ», αναφζρει μεταξφ άλλων:

«1. Θ 13θ Ευρεία Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ χαιρετίηει τθν αναςφςταςθ τθσ
οργάνωςθσ τθσ Κομμουνιςτικισ Νεολαίασ Ελλάδασ (ΚΝΕ).

(…) Θ ΚΝΕ κα ςυγκεντρϊνει ςτισ γραμμζσ τθσ το πρωτοπόρο τμιμα τθσ ελλθνικισ
νεολαίασ και, ςτθριγμζνθ ςτθ κεωρία του μαρξιςμοφ – λενινιςμοφ, κα διαπαιδαγωγεί τθν
ελλθνικι νεολαία με τα ιδανικά τθσ δθμοκρατίασ και του ςοςιαλιςμοφ, με τισ θρωϊκζσ
παραδόςεισ τθσ Ομοςπονδίασ Κομμουνιςτικϊν Νεολαίων Ελλάδασ (ΟΚΝΕ), με τισ καλφτερεσ
παραδόςεισ τθσ ΕΡΟΝ και τθσ Δθμοκρατικισ Νεολαίασ Λαμπράκθ.

Θ ΚΝΕ προετοιμάηει τα μζλθ τθσ να γίνουν ικανά ν’ αποτελζςουν μζλθ του Κόμματοσ
τθσ εργατικισ τάξθσ, του ΚΚΕ.

3. Θ ΚΝΕ ζχει ςαν φιλοδοξία να βρεκεί ςτισ πρϊτεσ γραμμζσ και να παίξει όλο και
πιο ςοβαρό ρόλο ςτθν πάλθ τθσ νεολαίασ και όλου του λαοφ για τα ηθτιματα των νζων για
τθν ανατροπι τθσ δικτατορίασ (…)

(…) Στισ ςθμερινζσ ςυνκικεσ, θ ΚΝΕ δθμιουργεί παράνομεσ οργανϊςεισ ςτουσ

τόπουσ δουλειάσ και κατοικίασ των νζων, με βάςθ τισ αρχζσ τθσ ςυνωμοτικότθτασ, τθσ
επαγρφπνθςθσ και τθσ αποκζντρωςθσ. (…)

(…) 5. Θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ ανακζτει ςτο ΡΓ και τισ οργανϊςεισ του Κόμματοσ το
κακικον να βοθκιςουν ςτθ ςυγκρότθςθ οργανϊςεων τθσ ΚΝΕ»1080.

Αντλϊντασ πείρα από τθ διαδρομι του νεολαιίςτικου κινιματοσ, θ Ρανελλαδικι

Συνδιάςκεψθ του ΚΚΕ (2005) υπογράμμιςε για τθν ΚΝΕ αυτό ακριβϊσ το κζμα ςτισ
ςφγχρονεσ ςυνκικεσ:

«Θ ίδρυςθ τθσ ΚΝΕ, το 1968, δικαίωςε τθναπόφαςθ του ΚΚΕ με τθν

επαναλειτουργία του ςτθν Ελλάδα, ςε ςυνκικεσ παρανομίασ, φςτερα από τθ διάλυςθ των

1079
Ζ απφθαζε ηνπ ΠΓ δελ βξέζεθε ζην Αξρείν ηνπ ΚΚΔ.
1080
Σν ΚΚΔ – Δπίζεκα Κείκελα, η. 10νο, ζει. 297.
 446

ΚΟ το 1958. Θ φπαρξθ επαναςτατικισ οργάνωςθσ νεολαίασ, υπό τθν κακοδιγθςθ του ΚΚΕ,
είναι απολφτωσ αναγκαία. Καμία άλλθ νεολαιίςτικθ οργάνωςθ, όςο μαηικι και ριηοςπαςτικι
και να είναι, δεν μπορεί να τθν αντικαταςτιςει, να τθν υποκαταςτιςει»1081.

Επίςθσ:

«Θ ΚΝΕ δρα ςτο πλευρό του Κόμματοσ και κάτω από τθν κακοδιγθςθ του, ζχοντασ
ωσ ςτρατθγικό ςκοπό το ςοςιαλιςμό. Από εδϊ προκφπτει ο χαρακτιρασ τθσ Οργάνωςθσ.
Από εδϊ προκφπτει θ ανάγκθ, θ ΚΝΕ να ςυμβάλλει ςτθν προϊκθςθ τθσ ςτρατθγικισ του
Κόμματοσ, ςτθν οικοδόμθςθ του Μετϊπου, δφναμθ του οποίου κα αποτελζςει και το ίδιο το
νεολαιίςτικο κίνθμα. Ρράγμα που απαιτεί να γνωρίςει και να αφομοιϊςει τισ κζςεισ του
Κόμματοσ και μάλιςτα μζςα από τισ δικζσ τθσ εμπειρίεσ»1082.

Θ αναςυγκρότθςθ των οργανϊςεων του ΚΚΕ πραγματοποιοφνταν ςε εξαιρετικά

δφςκολεσ ςυνκικεσ, όμωσ ςτθν πορεία ενιςχυόταν με τουσ ςυντρόφουσ και τισ
ςυντρόφιςςεσ που επζςτρεφαν από τθν εξορία ι τθ φυλακι και ιταν αποφαςιςμζνοι να
ςυνεχίςουν τον αγϊνα μζςα από τισ γραμμζσ του ΚΚΕ και τθσ ΚΝΕ. Και βζβαια θ
αναςυγκρότθςθ του Κόμματοσ ςτθρίχτθκε και με τθν ςχεδιαςμζνθ και επαναλαμβανόμενθ
αποςτολι πολλϊν κομματικϊν ςτελεχϊν από το εξωτερικό, ειδικά μετά τθ 12θ Ολομζλεια
τθσ Κεντρικισ Επιτροπισ (1968).

Τθν αναςυγκρότθςθ του ΚΚΕ δυςκόλευε θ ςφγχυςθ που προκλικθκε τον πρϊτο
καιρό μετά τθ 12θ Ολομζλεια, γιατί οι ςυνκικεσ τθσ παρανομίασ εμπόδιηαν τθν ανοιχτι και
μαηικι διαπάλθ, τόςο ςχετικά με τισ αιτίεσ τθσ διάςπαςθσ, όςο και με το ποιεσ δυνάμεισ
εξζφραηαν το Κόμμα. Ιταν ακόμθ θ φάςθ που πλατειζσ μάηεσ τθσ ΕΔΑ επθρεάηονταν από
τθν θγεςία τθσ, αυτι γνϊριηαν, ενϊ θ πλειοψθφία αυτισ τθσ θγεςίασ ιταν ςτελζχθ του
αυτοαποκαλοφμενου «ΚΚΕ εςωτερικοφ».

Ραρ’ όλα αυτά θ αναςυγκρότθςθ του ΚΚΕ ιταν προχπόκεςθ για τθν ανάπτυξθ τθσ
μαηικισ αντιδικτατορικισ πάλθσ. Θ θγεςία του Κόμματοσ ςωςτά επζλεξε τθν αδιάλλακτθ
αντιπαράκεςθ με το «ΚΚΕ ες.», ωσ κφριο οπορτουνιςτικό φορζα, εμπόδιο και ςτθν
κατεφκυνςθ τθσ αντιδικτατορικισ πάλθσ. Θ ανάπτυξθ των οργανϊςεων του Κόμματοσ και
τθσ ΚΝΕ επζδραςε και ςτθ δθμιουργία τθσ ΕΣΑΚ, τθσ Αντι – ΕΨΕΕ ςτα ΑΕΛ και τθσ Μακθτικισ
Οργάνωςθσ Δθμοκρατικισ Νεολαίασ Ελλάδασ (ΜΟΔΝΕ).

Θ αναςυγκρότθςθ του ΚΚΕ προχϊρθςε ταχφτερα μετά τθ 17θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ

(1972), κατά τθν οποία ο μζχρι τότε Α’ Γραμματζασ τθσ ΚΕ Κϊςτασ Κολιγιάννθσ
αντικαταςτάκθκε από τον Ωαρίλαο Ψλωράκθ, που είχε βγει παράνομα ςτο εξωτερικό και
ςυμμετείχε ςτθν κακοδιγθςθ του Κόμματοσ. Συνεχίςτθκε με το 9ο Συνζδριο του ΚΚΕ, που
ςυνιλκε ςτθν Ανατολικι Γερμανία λίγεσ μζρεσ μετά το λαϊκό ξεςθκωμό ςτο Ρολυτεχνείο.

Σθμαντικό όπλο για τθν ανάπτυξθ τθσ αντιδικτατορικισ πάλθσ και τθν οργάνωςθ
των κομματικϊν δυνάμεων αποτζλεςαν ο παράνομοσ τφποσ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, τθσ
Κομμουνιςτικισ Νεολαίασ, τθσ ΚΟΑ, του ΡΑΜ, τθσ ΕΔΑ κ.α. («΢ιηοςπάςτθσ», «Οδθγθτισ»,
«Αδοφλωτθ Ακινα», «Δθμοκρατικι Αλλαγι», Ελεφκερθ Ρατρίδα κ.ά), θ κυκλοφορία
προκθρφξεων και άλλων εντφπων, θ αναγραφι ςυνκθμάτων κλπ. Λδιαίτερο ρόλο είχαν το
κεωρθτικό περιοδικό του Κόμματοσ Νζοσ Κόςμοσ, ο ραδιοφωνικόσ ςτακμόσ «Φωνι τθσ

1081
Θέζεηο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ γηα ηελ Παλειιαδηθή ΢πλδηάζθεςε κε ζέκα: «Ζ δξάζε ηνπ
Κόκκαηνο γηα ηα πξνβιήκαηα ηεο Νενιαίαο. Ζ ζηήξημε ηεο ΚΝΔ», έθδ. Ρηδνζπάζηεο, 2005,
ζει. 2.
1082
Δηζήγεζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ ζηελ Παλειιαδηθή Κνκκαηηθή ΢πλδηάζθεςε κε ζέκα:
«Ζ δξάζε ηνπ Κόκκαηνο γηα ηα πξνβιήκαηα ηεο Νενιαίαο. Ζ ζηήξημε ηεο ΚΝΔ», έθδ.
Ρηδνζπάζηεο, 2005, ζει. 8.
 447

Αλικειασ», από τισ εκπομπζσ του οποίου κακοδθγοφνταν οι κομματικζσ οργανϊςεισ ςτθν
κακθμερινι και ςτθ γενικότερθ οργανωτικι και πολιτικι δράςθ τουσ και γενικότερα ςτθν
αντιδικτατορικι λαϊκι πάλθ.

Τθ δικι τουσ ςυμβολι ςτθν πάλθ κατά τθσ δικτατορίασ είχαν και οι οργανϊςεισ
Ρατριωτικό Αντιδικτατορικό Μζτωπο (ΡΑΜ), «΢ιγασ Φεραίοσ», «Δθμοκρατικι Άμυνα»,
Ρανελλινιο Αντιδικτατορικό Κίνθμα (ΡΑΚ) και άλλεσ μικρότερθσ εμβζλειασ, ενϊ ςθμαντικόσ
ιταν ο ρόλοσ πολλϊν οργανϊςεων ςτο εξωτερικό, τόςο ςτισ χϊρεσ που υπιρχαν Ζλλθνεσ
οικονομικοί μετανάςτεσ, όςο και ςτισ ςοςιαλιςτικζσ χϊρεσ, όπου ςυνζχιηαν να ηουν χιλιάδεσ
πολιτικοί πρόςφυγεσ. Στθν πορεία πιραν μζροσ ςτον αγϊνα κατά τθσ χοφντασ και
οργανϊςεισ αςτικϊν κομμάτων, ακόμθ και βαςιλόφρονεσ.

Θ πολιτικι τθσ δικτατορίασ ςυνδφαηε τθν ωμι καταςτολι με τθν ευελιξία. Θ

διαγραφι των αγροτικϊν χρεϊν, θ ενίςχυςθ τθσ αγοραςτικισ δφναμθσ τα πρϊτα χρόνια
μετά το πραξικόπθμα και θ μείωςθ τθσ ανεργίασ χάρθ ςτθν ανάπτυξθ που είχε ςυντελεςτεί
ςτθν προθγοφμενθ περίοδο, αλλά και ςτθν ανάπτυξθ του κλάδου των καταςκευϊν,
οριςμζνθ άμβλυνςθ του προβλιματοσ τθσ λαϊκισ κατοικίασ μζςω του ςυςτιματοσ τθσ
αντιπαροχισ, θ πολιτικι προςεταιριςμοφ οριςμζνων αυτοαπαςχολοφμενων (π.χ.
ιδιοκτθτϊν ταξί), είχαν ωσ αποτζλεςμα ζνα ςθμαντικό τμιμα των πιο ςυντθρθτικϊν
μικροαςτικϊν ςτρωμάτων, να ςυνταχκεί με τθ δικτατορία ι να τθν ανεχκεί.

Ραράλλθλα θ χουντικι κυβζρνθςθ ςτθν προςπάκεια να αμβλφνει τισ αντιδράςεισ

που εκδθλϊνονταν ζξω από τθν Ελλάδα, αλλά και για να εξωραΐςει τθν εικόνα τθσ ςτο
εςωτερικό, αμνιςτευςε τουσ υπεφκυνουσ του βαςιλικοφ ςτρατιωτικοφ κινιματοσ, κακϊσ
και όςουσ φζρονταν να ζχουν αναμειχκεί ςτθν υπόκεςθ ΑΣΡΛΔΑ. Ανάμεςα ςε αυτοφσ και
τον Α. Ραπανδρζου, ςτον οποίο χορθγικθκε διαβατιριο και ζφυγε ςτο εξωτερικό.

Στισ 29 Σεπτεμβρίου 1968 διενεργικθκε από τθ Ωοφντα δθμοψιφιςμα για το νζο

Σφνταγμα, με το οποίο κατοχυρωνόταν κεςμικά ο ςτρατόσ ωσ ανϊτατοσ ρυκμιςτισ τθσ
πολιτικισ ηωισ. Ρριν και ςτθ διάρκεια τθσ διεξαγωγισ του αςκικθκε κατά κφριο λόγο
ψυχολογικι βία και τρομοκρατία, ενϊ υπιρξε και αλλοίωςθ των ψθφοδελτίων, με
αποτζλεςμα να εμφανιςτεί ποςοςτό ζγκριςθσ του νζου Συντάγματοσ πάνω από 90%.

Ενάμιςθ χρόνο πριν από το τζλοσ τθσ ςτρατιωτικισ δικτατορίασ το λαϊκό κίνθμα
άρχιςε να ςθμειϊνει αιςκθτι άνοδο και κορυφϊκθκε με τον ξεςθκωμό τον Νοζμβριο του
1973 ςτο Ρολυτεχνείο. Θ τριιμερθ κατάλθψθ του Ρολυτεχνείου (14-15-16 Νοεμβρίου)
κατεςτάλθ τελικά με τθν ειςβολι ςτρατιωτικϊν δυνάμεων ςτο ίδρυμα. Θ επζμβαςθ του
ςτρατοφ και τθσ αςτυνομίασ μζςα ςτο Ρολυτεχνείο και ςτισ γφρω περιοχζσ οδιγθςε ςε ζναν
αιματθρό απολογιςμό με δεκάδεσ νεκροφσ και τραυματίεσ.

Αμζςωσ μετά τον ξεςθκωμό ςτο Ρολυτεχνείο παραιτικθκε θ κυβζρνθςθ Μαρκεηίνθ,

ενϊ ςτισ 25 Νοεμβρίου 1973 θ χοφντα του Ραπαδόπουλου ανατράπθκε από το ςτρατιωτικό
πραξικόπθμα του ταξίαρχου Λωαννίδθ. Τθ χαριςτικι βολι ςτθ δικτατορία ζδωςε το
πραξικόπθμα (15 Λουλίου 1974) για τθν ανατροπι τθσ κυβζρνθςθσ Μακαρίου, που υποκί-
νθςε θ ελλθνικι κυβζρνθςθ ςε ςυνεργαςία με Ελλθνοκυπρίουσ πολιτικοφσ και
ςτρατιωτικοφσ τθσ ΕΟΚΑ Β'. Αμζςωσ ακολοφκθςε θ ειςβολι ςε δφο φάςεισ των τουρκικϊν
ςτρατευμάτων ςτθν Κφπρο (20 Λουλίου). Θ κυβζρνθςθ τθσ δικτατορίασ δεν μποροφςε πια να
ςτακεί.

Θ ελλθνικι αςτικι τάξθ και οι πολιτικοί τθσ εκπρόςωποι ανθςφχθςαν μιπωσ

δυςκολζψει ο ζλεγχοσ τθσ κατάςταςθσ. Τότε ακριβϊσ θ δικτατορία παρζδωςε τθ
διακυβζρνθςθ. Στισ 23 Λουλίου 1974 ιρκε ςτθν Ελλάδα από το Ραρίςι ο Κ. Καραμανλισ και
ςχθμάτιςε κυβζρνθςθ τθσ λεγόμενθσ «εκνικισ ενότθτασ», από πολιτικοφσ τθσ
 448

προδικτατορικισ Ε΢Ε και του «κεντρϊου» χϊρου. Άρχιςε θ φάςθ τθσ λεγόμενθσ μετα-
πολίτευςθσ.

Θ ΚΕ του ΚΚΕ χαρακτιριςε ωσ εξισ τθν αλλαγι:

«...Μπροςτά ς' αυτι τθν κατάςταςθ, θ χουντικι θγεςία, με οδθγίεσ τθσ Ουάςιγκτον
και άλλων θγετικϊν νατοϊκϊν κφκλων, ανζκεςε τθ διακυβζρνθςθ τθσ χϊρασ ςε
ςυντθρθτικοφσ αςτοφσ πολιτικοφσ, με επικεφαλισ τον Κωνςταντίνο Καραμανλι»1083.

Το πιο ςθμαντικό γεγονόσ, που χρωμάτιςε αυτιν τθ φάςθ, ιταν θ νομιμοποίθςθ

του ΚΚΕ. Βαςικόσ λόγοσ που τθν επζβαλε ιταν θ ντε φάκτο παρζμβαςθ του ΚΚΕ αμζςωσ
μετά από τθν κατάρρευςθ τθσ δικτατορίασ, με τθν άφιξθ του ΡΓ ςτθν Ελλάδα και με το
άνοιγμα των κεντρικϊν γραφείων του ςτθν Ακινα. Τισ ίδιεσ μζρεσ, εκδόκθκε θ εφθμερίδα
ΝΕΑ ΕΛΛΑΔΑ, πριν από τθν επίςθμθ νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ από τθν κυβζρνθςθ Καραμανλι.

Στισ 24 Σεπτεμβρίου 1974 θ ΚΕ απθφκυνε χαιρετιςτιριο για τθ νομιμοποίθςθ του

ΚΚΕ «προσ τθν εργατικι τάξθ, τθν αγροτιά, τουσ διανοοφμενουσ, όλο το λαό». Ταυτόχρονα
κυκλοφόρθςε ο ΢ιηοςπάςτθσ, θμεριςιο όργανο τθσ ΚΕ του ΚΚΕ.

Μετά από 27 χρόνια ςυνεχόμενθσ παρανομίασ, το ΚΚΕ ςθμείωςε μια ςθμαντικι

κατάκτθςθ. Ραρά τισ διϊξεισ και ςε πείςμα όςων είχαν ςπεφςει κατά καιροφσ να
αναγγείλουν τθν εξαφάνιςθ του, το ΚΚΕ κατάκτθςε τθ νόμιμθ δράςθ του. Άρχιςε μια νζα
περίοδοσ ςτθν πολυκφμαντθ Λςτορία του.

ΠΑΡΑΡΣΘΜΑ

ΠΑΣΟ ΠΡΩΣΟ ΚΕΦΑΛΑΛΟ

1) Σο κείμενο τθσ απόφαςθσ του προεδρείου τθσ ΕΕ τθσ ΚΔ για τθ διάλυςθ τθσ (15 Μαΐου
1943)1084

«1.0 ιςτορικόσ ρόλοσ τθσ Κομμουνιςτικισ Διεκνοφσ, που ιδρφκθκε το 1919 ωσ αποτζλεςμα
τθσ πολιτικισ κατάρρευςθσ τθσ μεγάλθσ πλειοψθφίασ των παλαιϊν, προπολεμικϊν
εργατικϊν κομμάτων, ζγκειτο ςτθν υπεράςπιςθ των αρχϊν του Μαρξιςμοφ από τθ
χυδαιοποίθςθ και διαςτρζβλωςθ από τα οπορτουνιςτικά ςτοιχεία ςτο εργατικό κίνθμα, ςτο

1083
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, ηφκ. 10νο, έθδ. ΢ύγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2009, ζει. 906
θαη πεξηνδηθφ Νένο Κόζκνο, Αχγνπζηνο - ΢επηέκβξεο 1974, ηεχρ. 8-9, ζει. 3.
1084
Βλ. Claudin F., The Communist movement : from Comintern to Cominform,
Monthly Review Press, New York, 1975.
 449

να βοθκά ςτθν προϊκθςθ τθσ ςυςπείρωςθσ ςε μια ςειρά χϊρεσ τθσ πρωτοπορίασ των
εργατϊν ςτα πραγματικά εργατικά κόμματα, και να τα βοθκά να κινθτοποιοφν τουσ εργάτεσ
για τθν υπεράςπιςθ των οικονομικϊν και πολιτικϊν τουσ ςυμφερόντων και για τθ ςτιριξθ
τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ ωσ το κφριο εμπόδιο ςτον Φαςιςμό.

2. Θ Κομμουνιςτικι Διεκνισ από τθν αρχι αποκάλυψε το πραγματικό νόθμα του "Αντι-
Κομιντζρν Συμφϊνου", ωσ ζνα όπλο των χιτλερικϊν για τθν προετοιμαςία του πολζμου.
Ρολφ πριν τον πόλεμο, αδιάκοπα και ακοφραςτα αποκάλυπτε τθν φπουλθ, υπονομευτικι
δουλειά που ζκαναν ςε άλλεσ χϊρεσ οι χιτλερικοί, οι οποίοι τθν καμουφλάριςαν πίςω από
κραυγζσ για τθ δικεν παρζμβαςθ τθσ Κομμουνιςτικισ Διεκνοφσ ςτισ εςωτερικζσ υποκζςεισ
αυτϊν των κρατϊν.

3. Αλλά πολφ πριν τον πόλεμο γινόταν όλο και πιο φανερό πωσ, με τισ αυξανόμενεσ
περιπλοκζσ ςτισ εςωτερικζσ και διεκνείσ ςχζςεισ των διαφόρων χωρϊν, κάκε είδουσ
διεκνζσ κζντρο κα βριςκόταν αντιμζτωπο με ςοβαρά εμπόδια ςτθν επίλυςθ προβλθμάτων
του κινιματοσ κάκε χϊρασ χωριςτά. Οι βακιζσ διαφορζσ ςτουσ ιςτορικοφσ δρόμουσ ανά-
πτυξθσ κάκε χϊρασ, οι διαφορζσ ςτο χαρακτιρα τουσ και ακόμα οι αντικζςεισ ςτα
κοινωνικά τουσ κακεςτϊτα, οι διαφορζσ ςτο επίπεδο και το ρυκμό τθσ οικονομικισ και
πολιτικισ τουσ ανάπτυξθσ, οι διαφορζσ, τελικά, ςτο επίπεδο τθσ ςυνείδθςθσ και οργάνωςθσ
των εργατϊν, κακόριςαν τα διαφορετικά προβλιματα που αντιμετωπίηει θ εργατικι τάξθ ςε
διαφορετικζσ χϊρεσ.

Θ όλθ εξζλιξθ των γεγονότων κατά το τελευταίο τζταρτο του αιϊνα και θ πείρα που
ςυςςωρεφτθκε από τθν Κομμουνιςτικι Διεκνι, ζδειξε με πειςτικότθτα πωσ θ οργανωτικι
μορφι τθσ ζνωςθσ των εργατϊν που επζλεξε το πρϊτο Συνζδριο τθσ Κομμουνιςτικισ
Διεκνοφσ ανταποκρινόταν ςτισ ςυνκικεσ του πρϊτου ςταδίου τθσ αναβίωςθσ του εργατικοφ
κινιματοσ, αλλά ξεπεράςτθκε από τθν ανάπτυξθ του κινιματοσ αυτοφ και από τθν
περιπλοκι των προβλθμάτων του ςε κάκε χϊρα χωριςτά και ζγινε ακόμα και τροχοπζδθ
ςτθν περαιτζρω ιςχυροποίθςθ των εκνικϊν εργατικϊν κομμάτων.

4.0 παγκόςμιοσ πόλεμοσ που εξαπζλυςαν οι χιτλερικοί όξυνε ακόμα περιςςότερο τισ
διαφορζσ ςτθν κατάςταςθ κάκε χϊρασ, δθμιουργϊντασ μια βακιά διαχωριςτικι γραμμι
μεταξφ εκείνων των χωρϊν που υπζκυψαν ςτθ χιτλερικι τυραννία και εκείνων των λαϊν
που αγαποφν τθν ελευκερία και ενϊκθκαν ςε μια ιςχυρι αντι-χιτλερικι ςυμμαχία.

Στισ χϊρεσ του χιτλερικοφ μπλοκ το κεμελιϊδεσ κακικον τθσ εργατικισ τάξθσ και όλων των
τίμιων ανκρϊπων ζγκειται ςτθν ολομζτωπθ βοικεια, ϊςτε να θττθκεί αυτό το μπλοκ, με
ςαμποτάη από τα μζςα. τθσ χιτλερικισ ςτρατιωτικισ μθχανισ και ςυνδράμοντασ ςτθν
ανατροπι των κυβερνιςεων που ευκφνονται για τον πόλεμο. Στισ χϊρεσ του αντι-χιτλερικοφ
ςυναςπιςμοφ, το ιερό κακικον των πλατιϊν λαϊκϊν μαηϊν, και πρϊτα απ' όλα των
πρωτοπόρων εργατϊν, ζγκειται ςτθ ςυνδρομι με κάκε μζςο ςτθ ςτρατιωτικι προςπάκεια
των κυβερνιςεων αυτϊν των χωρϊν, ςτοχεφοντασ ςτθν πιο γριγορθ ιττα του χιτλερικοφ
μπλοκ και ςτθ διαςφάλιςθ τθσ φιλίασ των λαϊν κεμελιωμζνθσ ςτθν ιςότθτα μεταξφ τουσ.

Τθν ίδια ςτιγμι δεν πρζπει να λθςμονοφμε το γεγονόσ ότι κάκε χϊρα-μζλοσ του αντι-
χιτλερικοφ ςυναςπιςμοφ αντιμετωπίηει τα δικά τθσ ιδιαίτερα προβλιματα. Για παράδειγμα,
ςτισ κατεχόμενεσ από τουσ χιτλερικοφσ χϊρεσ που ζχαςαν τθν ανεξαρτθςία τουσ ωσ κράτθ,
το βαςικό κακικον των πρωτοπόρων εργατϊν και των ευρφτερων λαϊκϊν μαηϊν ζγκειται
ςτθν προϊκθςθ τθσ ζνοπλθσ πάλθσ, ϊςτε αυτι να εξελιχκεί ςε εκνικοαπελευκερωτικό
πόλεμο ενάντια ςτθ χιτλερικι Γερμανία.

Τθν ίδια ςτιγμι ο απελευκερωτικόσ πόλεμοσ των λαϊν που αγαποφν τθν ελευκερία ενάντια
ςτθ χιτλερικι τυραννία, που κινθτοποίθςε τισ λαϊκζσ μάηεσ, ενϊνοντασ τεσ ανεξαρτιτωσ
 450

κόμματοσ - κρθςκείασ ςε μια ιςχυρι αντι-χιτλερικι ςυμμαχία, ζδειξε με ακόμα περιςςότερθ

ςαφινεια ότι ο γενικόσ εκνικόσ ξεςθκωμόσ και κινθτοποίθςθ του λαοφ για τθν όςο το
δυνατόν πιο γριγορθ νίκθ κατά του εχκροφ μπορεί καλφτερα και πιο αποτελεςματικά να
διεξαχκεί από τθν πρωτοπορία του εργατικοφ κινιματοσ ςε κάκε χϊρα χωριςτά, που
δραςτθριοποιείται ςτο πλαίςιο τθσ δικισ του χϊρασ.

5. Ιδθ το Ζβδομο Συνζδριο τθσ Κομμουνιςτικισ Διεκνοφσ, που ςυγκλικθκε το 1935,

λαμβάνοντασ υπόψθ τισ αλλαγζσ που ζλαβαν χωρά. τόςο ςτθ διεκνι κατάςταςθ, όςο και
ςτο εργατικό κίνθμα, αλλαγζσ που απαιτοφςαν μεγαλφτερθ ευελιξία και ανεξαρτθςία των
τμθμάτων τθσ ΚΔ ςτθ λιψθ αποφάςεων πάνω ςτα προβλιματα που αντιμετϊπιηαν, ζδωςε
ζμφαςθ ςτθν ανάγκθ θ Εκτελεςτικι Επιτροπι τθσ Κομμουνιςτικισ Διεκνοφσ να αποφεφγει
τισ παρεμβάςεισ ςτα εςωτερικά οργανωτικά ηθτιματα των Κομμουνιςτικϊν Κομμάτων, όςον
αφορά τισ αποφάςεισ για όλα τα ηθτιματα του εργατικοφ κινιματοσ που προκφπτουν από
τισ ςυγκεκριμζνεσ ςυνκικεσ και τισ ιδιαιτερότθτεσ τθσ κάκε χϊρασ.

Στουσ ίδιουσ προβλθματιςμοφσ βαςίςτθκε θ Κομμουνιςτικι Διεκνισ κατά τθν εξζταςθ τθσ
απόφαςθσ του Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ των ΘΡΑ να αποχωριςει από τισ γραμμζσ τθσ
Κομμουνιςτικισ Διεκνοφσ, που πάρκθκε το Νοζμβριο 1940.

6. Κακοδθγοφμενοι από τθν κρίςθ των κεμελιωτϊν του Μαρξιςμοφ -Λενινιςμοφ, οι

Κομμουνιςτζσ δεν υπιρξαν ποτζ υποςτθρικτζσ τθσ δια-τιρθςθσ οργανωτικϊν μορφϊν που
είχαν πια ξεπεραςτεί. Ράντοτε υπζταςςαν τισ μορφζσ οργάνωςθσ του εργατικοφ κινιματοσ
και τισ μεκόδουσ λειτουργίασ τζτοιων οργανϊςεων ςτα κεμελιϊδθ πολιτικά ςυμφζροντα
του εργατικοφ κινιματοσ ςτο ςφνολο του, ςτισ ιδιαιτερότθτεσ τθσ ςυγκεκριμζνθσ ιςτορικισ
κατάςταςθσ και ςτα προβλιματα που αναδεικνφονταν άμεςα από αυτι τθν κατάςταςθ.
Κυμοφνται το παράδειγμα του μεγάλου Μαρξ, ο οποίοσ ζνωςε τουσ πρωτοπόρουσ εργάτεσ
ςτισ γραμμζσ τθσ Διεκνοφσ Ζνωςθσ Εργατϊν, και, όταν θ Ρρϊτθ Διεκνισ είχε εκπλθρϊςει το
ιςτορικό τθσ κακικον, κζτοντασ τα κεμζλια για τθ διαμόρφωςθ των εργατικϊν κομμάτων
ςτισ χϊρεσ τθσ Ευρϊπθσ και τθσ Αμερικισ, και, ωσ αποτζλεςμα τθσ ωρίμανςθσ των
ςυνκθκϊν για τθ ςυγκρότθςθ εκνικϊν εργατικϊν κομμάτων, διζλυςε τθν Ρρϊτθ Διεκνι
επειδι αυτι θ μορφι των κομμάτων και αυτι θ μορφι τθσ οργάνωςθσ δεν ανταποκρινόταν
πισ ςτισ απαιτιςεισ που αντιμετϊπιηε.

7.Λαμβάνοντασ υπόψθ τα παραπάνω και ςυνυπολογίηοντασ τθν ανάπτυξθ και πολιτικι

ωριμότθτα των Κομμουνιςτικϊν Κομμάτων και των θγετικϊν ςτελεχϊν τουσ ςε κάκε χϊρα
χωριςτά και ζχοντασ επίςθσ υπόψθ το γεγονόσ ότι κατά τθ διάρκεια του παρόντοσ πολζμου
οριςμζνα τμιματα ζκεςαν ηιτθμα διάλυςθσ τθσ Κομμουνιςτικισ Διεκνοφσ ωσ
κακοδθγθτικοφ κζντρου του διεκνοφσ εργατικοφ κινιματοσ.

Το Ρροεδρείο τθσ Εκτελεςτικισ Επιτροπισ τθσ Κομμουνιςτικισ Διεκνοφσ, μθ μπορϊντασ να

ςυγκαλζςει ςυνζδριο τθσ Κομμουνιςτικισ Διεκνοφσ ςε ςυνκικεσ παγκοςμίου πολζμου,
κζτει ενϊπιον των τμθμάτων τθσ Κομμουνιςτικισ Διεκνοφσ τθν ακόλουκθ πρόταςθ προσ
επικφρωςθ.

Θ Κομμουνιςτικι Διεκνισ, ωσ το κακοδθγθτικό κζντρο του διεκνοφσ κινιματοσ τθσ

εργατικισ τάξθσ, να διαλυκεί, αποδεςμεφοντασ κατ' αυτό τον τρόπο τα τμιματα τθσ
Κομμουνιςτικισ Διεκνοφσ από τισ υποχρεϊςεισ που πθγάηουν από το καταςτατικό και τισ
αποφάςεισ των ςυνεδρίων τθσ Κομμουνιςτικισ Διεκνοφσ.

Το Ρροεδρείο τθσ Εκτελεςτικισ Επιτροπισ τθσ Κομμουνιςτικισ Διεκνοφσ καλεί όλουσ τουσ
υποςτθρικτζσ τθσ Κομμουνιςτικισ Διεκνοφσ να επικεντρϊςουν τισ δυνάμεισ τουσ ςτθν
ολόψυχθ υποςτιριξθ και ενεργι ςυμμετοχι τουσ ςτον πόλεμο για τθν απελευκζρωςθ των
λαϊν και κρατϊν του αντι-χιτλερικοφ ςυναςπιςμοφ, για τθν ταχφτερθ ιττα του κανάςιμου
 451

εχκροφ τθσ εργατικισ τάξθσ και όλων των εργαηομζνων- του Γερμανικοφ Φαςιςμοφ, των
ςυμμάχων και υποτακτικϊν του.

Το Ρροεδρείο τθσ Εκτελεςτικισ Επιτροπισ τθσ Κομμουνιςτικισ Διεκνοφσ (υπογράφουν): Γ.

Ντιμιτρόφ, Μ. Ζρκολι *ςθμείωςθ Δοκιμίου: Ραλμίρο Τολιάτι+, Γ. Φλορίν, Κ. Γκότβαλντ, Β.
Κολάροφ, Τη. Κόπλενιγκ, Ο. Κουοφςινεν, Ντ. Μανουίλςκι, Α. Μαρτί, Β. Ρίκ, Μ. Τορζη, Α.
Ηντάνοφ.

Οι ακόλουκοι αντιπρόςωποι των Κομμουνιςτικϊν Κομμάτων επίςθσ προςυπογράφουν τθν

παροφςα απόφαςθ: Μπιάνκο (Λταλία), Ντολόρεσ Λμπαροφρι (Λςπανία), Λετίνεν (Φιλανδία),
Άννα Ράουκερ (΢ουμανία), Ματιάσ ΢άκοςι (Ουγγαρία)».

2) Για τα μζτωπα πάλθσ ςτισ 8 χϊρεσ τθσ Ευρϊπθσ που αποςπάςτθκαν από το
ιμπεριαλιςτικό ςφςτθμα μετά από το Β' Παγκόςμιο Πόλεμο

Στο υπό ςοβιετικι ςτρατιωτικι παρουςία τμιμα τθσ Γερμανίασ (ανατολικό) δθμιουργικθκε
το Αντιφαςιςτικό Μζτωπο από το ΚΚ Γερμανίασ, το Σοςιαλδθμοκρατικό Κόμμα, τθ
Ωριςτιανοδθμοκρατικι Ζνωςθ και το Ψιλελεφκερο - Δθμοκρατικό Κόμμα, που ζκεςε ωσ
ςτόχο (14 Λουλίου 1945) τθν ανοικοδόμθςθ τθσ χϊρασ ςε αντιφαςιςτικι - δθμοκρατικι
βάςθ. Το 1946 ενϊκθκαν το ΚΚ Γερμανίασ και το Σοςιαλδθμοκρατικό και ςυγκρότθςαν το
Ενιαίο Σοςιαλιςτικό Κόμμα Γερμανίασ. Το 1948 προςτζκθκαν ςτο Αντιφαςιςτικό Μζτωπο το
Δθμοκρατικό Αγροτικό Κόμμα και το Εκνικοδθμοκρατικό Κόμμα.

Στθν Ρολωνία, το 1942, ιδρφκθκε το Ρολωνικό Εργατικό Κόμμα, αφοφ το 1938 το ΚΚ

Ρολωνίασ είχε διαλυκεί με απόφαςθ τθσ ΚΔ, επειδι εκτιμικθκε ότι θ Κεντρικι Επιτροπι
του ιταν διαβρωμζνθ από τον ταξικό εχκρό. Στισ 22 Λουλίου 1944 το Εκνικό Μζτωπο, που
ςτο μεταξφ είχε ςυςτακεί, ανακιρυξε τθν Ρολωνικι Επιτροπι Εκνικισ Απελευκζρωςθσ
κυβζρνθςθ τθσ Ρολωνίασ, με επικεφαλισ τον ςοςιαλιςτι Εντβαρντ Οςόμπςκα-Μοράβςκι.
Τον Λοφνιο 1945 μπικαν ςτθν κυβζρνθςθ τθσ Ρολωνίασ θ εξόριςτθ ςτο Λονδίνο αςτικι
κυβζρνθςθ του Μικολάιτςικ που πιρε τθν αντιπροεδρία και το 1/3 των υπουργείων, κακϊσ
και το Ρολωνικό Λαϊκό Κόμμα. Το 1946 ο Μικολάιτςικ αποχϊρθςε από τθν κυβζρνθςθ και
ίδρυςε το Ρολωνικό Αγροτικό Κόμμα, που πιρε 10% των ψιφων ςτισ εκλογζσ του 1947. Το
Δεκζμβριο του 1948 το ΡΕΚ ςυνενϊκθκε με το Ρολωνικό Σοςιαλιςτικό Κόμμα και
δθμιοφργθςαν το Ρολωνικό Ενοποιθμζνο Εργατικό Κόμμα (ΡΕΕΚ) υπό τθν θγεςία του
Μπολζςλαβ Μπιζρουτ.

Στθ ΢ουμανία, ο βαςιλιάσ Μιχαιλ διόριςε κυβζρνθςθ βαςικά με εκπροςϊπουσ των αςτικϊν
κομμάτων. Τον Οκτϊβριο ςυγκροτικθκε το Εκνικό Συμβοφλιο του Εκνικοφ Δθμοκρατικοφ
Μετϊπου, από το ΚΚ ΢ουμανίασ, το Σοςιαλδθμοκρατικό Κόμμα, τα Συνδικάτα, τθν Ζνωςθ
Οφγγρων Εργαηομζνων ςτθ ΢ουμανία, τθν Ζνωςθ Ρατριωτϊν, το Μζτωπο Ηευγάδων και τθν
Κομμουνιςτικι Νεολαία. Στα τζλθ Δεκεμβρίου του 1947 ο βαςιλιάσ παραιτικθκε και ςτθ
΢ουμανία εγκακιδρφκθκε θ Λαϊκι Δθμοκρατία. Το Ψεβρουάριο του 1948 το ΚΚ ςυνενϊκθκε
με το Σοςιαλδθμοκρατικό και ίδρυςαν το Κόμμα των ΢ουμάνων Εργαηομζνων.

Στθν Ουγγαρία δθμιουργικθκε ςτισ 2 Δεκεμβρίου 1944 το Ουγγρικό Μζτωπο Εκνικισ

Ανεξαρτθςίασ, με τθ ςυμμετοχι του ΚΚ Ουγγαρίασ, του Σοςιαλδθμοκρατικοφ Κόμματοσ, του
Εκνικοφ Αγροτικοφ, των Εργατικϊν Συνδικάτων, του Αςτικοφ Δθμοκρατικοφ Κόμματοσ και
του Κόμματοσ των Μικροϊδιοκτθτϊν, που πιρε το 1945 57% των ψιφων. Στισ εκλογζσ του
1947 πιρε 68 βουλευτζσ από 245 που είχε, ενϊ το ΚΚ Ουγγαρίασ πιρε 22% των ψιφων. Τον
 452

Λοφνιο του 1948 το ΚΚ ενϊκθκε με το Σοςιαλδθμοκρατικό και ίδρυςαν το Κόμμα των

Οφγγρων Εργαηομζνων.

Στθν Τςεχοςλοβακία το Εκνικό Μζτωπο των Τςζχων και Σλοβάκων ιδρφκθκε τον Απρίλιο
του 1945, με πρωτοβουλία του Ε. Μπζνεσ, πρωκυπουργοφ τθσ εξόριςτθσ αςτικισ
κυβζρνθςθσ ςτο Λονδίνο. Το 1948, οι αςτοί αποχϊρθςαν από τθν κυβζρνθςθ και από το
Μζτωπο, αφοφ απζτυχαν να ανατρζψουν τθν κυβζρνθςθ Γκότβαλντ (1946) και να φζρουν
ςτθ κζςθ τθσ αμιγϊσ αςτικι. Τελικά, δθμιουργικθκε κυβζρνθςθ με τα πρόςωπα που
πρότεινε ο Γκότβαλντ.

Στθ Βουλγαρία, δθμιουργικθκε το 1942 το Ρατριωτικό Μζτωπο. Συμμετείχαν: το Κόμμα των

Βουλγάρων Εργατϊν (Κομμουνιςτικό), τμιματα τθσ Αγροτικισ Λαϊκισ Ζνωςθσ και του
Εργατικοφ Σοςιαλδθμοκρατικοφ κρατικοφ Κόμματοσ, κακϊσ και θ αςτικι πολιτικι ομάδα
Ηβενό. Στισ 9 Σεπτεμβρίου 1944, το Ρατριωτικό Μζτωπο ςχθμάτιςε κυβζρνθςθ με
πρωκυπουργό τον Κ. Γκεοργκίεφ. Συμμετείχαν 4 κομμουνιςτζσ. Στο Μζτωπο, μετά από τισ 9
Σεπτεμβρίου, προςχϊρθςαν και άλλα τμιματα τθσ αςτικισ τάξθσ. Το Σεπτζμβριο του 1945
προςχϊρθςε και το ΢ιηοςπαςτικό Κόμμα. Το Νοζμβριο αποχϊρθςαν βαςικά αςτικά
ςτθρίγματα. Στισ εκλογζσ του Νοεμβρίου του 1945 αναδείχκθκε νικθτισ το Ρατριωτικό
Μζτωπο. Από το Νοζμβριο του 1946 πρωκυπουργόσ ιταν ο Γκ. Ντιμιτρόφ. Τον Δεκζμβριο
του 1947, το νζο Σφνταγμα υιοκζτθςε τισ αρχζσ τθσ Λαϊκισ Δθμοκρατίασ.

Στθ Γιουγκοςλαβία, το ΕΑΜ λειτουργοφςε από το 1942 ωσ ςυμμαχία τθσ εργατικισ τάξθσ
και τθσ αγροτιάσ. Οι αςτοί πολιτικοί επζλεξαν τθν ζνοπλθ ςφγκρουςθ με το λαϊκό κίνθμα
από το Νοζμβριο του 1941, μζςω των Τςζτνικ και τθσ ςυνεργαςίασ τουσ με τον κατακτθτι.
Στθν προςωρινι κυβζρνθςθ που ςχθματίςτθκε ςτισ 7 Μαρτίου 1945, με επικεφαλισ τον
Τίτο, ςυμμετείχαν και 6 εκπρόςωποι τθσ εξόριςτθσ ςτο Λονδίνο αςτικισ κυβζρνθςθσ.
Αργότερα, ςτισ εκλογζσ τθσ 11θσ Νοεμβρίου 1945 το Λαϊκό Μζτωπο πιρε 96% των ψιφων.
Το 1946 θ ζνοπλθ αντεπανάςταςθ εξοντϊκθκε από το Λαϊκό Στρατό.

Στθν Αλβανία το ΕΑΜ εκπροςωποφςε τθν εργατικι τάξθ και τθν αγροτιά, ενϊ ςτο πολιτικό
επίπεδο εκφραηόταν με τθ ςυμμαχία του ΚΚ Αλβανίασ και κοινωνικϊν οργανϊςεων. Το
ΕΑΜ, που μετονομάςτθκε ςε Δθμοκρατικό Μζτωπο, πιρε 93,2% ςτισ εκλογζσ του
Δεκεμβρίου 1945.

3) Θ αντεπαναςτατικι απόπειρα

ςτθ Γερμανικι Λαοκρατικι Δθμοκρατία (1953)

Μζχρι και το 1952 ο ςτόχοσ τθσ επανζνωςθσ των δφο Γερμανιϊν παρζμενε ςτο
διπλωματικό προςκινιο, κυρίωσ με πρωτοβουλία τθσ ΕΣΣΔ, που ςτισ 10 Μαρτίου 1952
παρζδωςε ςτισ άλλεσ τρεισ δυνάμεισ (Γαλλία, ΘΡΑ και Μ. Βρετανία) πρόταςθ, γνωςτι ωσ
«μνθμόνιο Στάλιν». Σε αυτό το «ςχζδιο τθσ ςοβιετικισ κυβζρνθςθσ για τισ βάςεισ ενόσ
ςυμφϊνου ειρινθσ …» προτεινόταν θ ςφναψθ ςυμφϊνου, που περιλάμβανε ωσ «πολιτικζσ
κατευκυντιριεσ αρχζσ» του:

1) Τθν επαναςφςταςθ τθσ Γερμανίασ ωσ ενιαίου «ανεξάρτθτου, δθμοκρατικοφ,

φιλειρθνικοφ» κράτουσ.

2) Τθν απόςυρςθ όλων των ςτρατευμάτων των δυνάμεων κατοχισ, με ταυτόχρονθ

κατάργθςθ «όλων των ξζνων ςτρατιωτικϊν βάςεων ςτο ζδαφοσ τθσ Γερμανίασ».
 453

3) Τθν διαςφάλιςθ των δθμοκρατικϊν δικαιωμάτων του γερμανικοφ λαοφ.

4) Τθ διαςφάλιςθ «ελεφκερθσ δράςθσ για τα δθμοκρατικά κόμματα και οργανϊςεισ.

5) Τθν απαγόρευςθ οργανϊςεων επί γερμανικοφ εδάφουσ «που είναι εχκρικζσ

προσ τθ δθμοκρατία και τθν υπόκεςθ τθσ διατιρθςθσ τθσ ειρινθσ».

6) Μςα αςτικά και πολιτικά δικαιϊματα «ςε όλα τα πρϊθν μζλθ του γερμανικοφ
ςτρατοφ, ςυμπεριλαμβανομζνων των αξιωματικϊν και ςτρατθγϊν των πρϊθν Ναηί, με τθν
εξαίρεςθ αυτϊν που εκτίουν ποινζσ … για τα εγκλιματα που διζπραξαν».

7) «Θ Γερμανία δεςμεφεται να μθν ειςζλκει ςε κανενόσ είδουσ ςυμμαχίεσ και

ςτρατιωτικοφσ ςυναςπιςμοφσ, που ςτρζφονται ενάντια ςε οποιοδιποτε κράτοσ από αυτά
που ςυμμετείχαν με τα ςτρατεφματά τουσ ςτον πόλεμο κατά τθσ Γερμανίασ».

Ϋσ ςφνορα του γερμανικοφ κράτουσ αναγνωρίηονταν αυτά «…που οριοκετικθκαν

από τθ Συμφωνία του Ρότςνταμ, των Μεγάλων Δυνάμεων». Ακόμα: Να επιτραπεί ςτθ
Γερμανία «να διακζτει δικζσ τθσ εκνικζσ ςτρατιωτικζσ δυνάμεισ (ςτρατό ξθράσ, αεροπορία
και πολεμικό ςτόλο), που είναι απαραίτθτεσ για τθν άμυνα τθσ χϊρασ». Ταυτόχρονα κα
επιτρεπόταν ςτθ Γερμανία «θ παραγωγι πολεμικοφ εξοπλιςμοφ και υλικοφ, των οποίων θ
ποςότθτα ι οι τφποι δεν επιτρζπεται να υπερβοφν τα όρια αυτϊν που είναι απαραίτθτα για
τισ ςτρατιωτικζσ δυνάμεισ, που κακορίηονται για τθ Γερμανία μζςω του ςυμφϊνου
ειρινθσ». Τα κράτθ που κα υπζγραφαν το ςφμφωνο ειρινθσ με τθ Γερμανία δεςμεφονταν
να ςτθρίξουν το αίτθμα τθσ Γερμανίασ για ζνταξι τθσ ςτον ΟΘΕ1085.

Θ Σοβιετικι Ζνωςθ επανζφερε αυτι τθν πρόταςθ και λίγο αργότερα, ςτισ 9
Απριλίου 19521086.

Μετά τθν απόρριψθ τθσ ςοβιετικισ πρόταςθσ και κυρίωσ μετά τθν πλιρθ ζνταξθ
τθσ Δυτικισ Γερμανίασ ςτουσ ιμπεριαλιςτικοφσ ςτρατιωτικοφσ μθχανιςμοφσ το 1955, ο
ςτόχοσ τθσ επανζνωςθσ, αν και μπικε ςε δεφτερθ μοίρα, ςυνζχιςε να υπάρχει ωσ
προςανατολιςμόσ μζχρι και τθ δεκαετία του ’70, όταν, μετά και τθν αναγνϊριςθ τθσ ΓΛΔ ωσ
επίςθμου κράτουσ - μζλουσ του ΟΘΕ, διαπιςτϊκθκε θ πλιρθσ ανυπαρξία ρεαλιςτικισ
βάςθσ του.

Το 1950 το Ενιαίο Σοςιαλιςτικό Κόμμα Γερμανίασ με το 3ο Συνζδριό του

προςανατόλιςε τθν ανατολικογερμανικι κοινωνία ςτθν κατεφκυνςθ τθσ οικοδόμθςθσ των
βάςεων του ςοςιαλιςμοφ, αποφαςίηοντασ και το αντίςτοιχο πρϊτο πενταετζσ οικονομικό
πρόγραμμα (1951-1955).

Στισ αρχζσ του 1950 ςτο ανατολικό τμιμα, το λιγότερο αναπτυγμζνο βιομθχανικά
τμιμα τθσ προπολεμικισ Γερμανίασ, θ βιομθχανικι παραγωγι ζφτανε ςτα προπολεμικά
επίπεδα, ενϊ ςτθν αγροτικι οικονομία ίςχυε το ίδιο και για οριςμζνουσ κλάδουσ τθσ
φυτικισ παραγωγισ. Ταυτόχρονα ο ιδιωτικόσ τομζασ ζπαιηε αρκετά ςθμαντικό ρόλο. Οι
17.500 καπιταλιςτικζσ βιομθχανικζσ επιχειριςεισ όχι μόνο παριγαγαν το 1950 το 25% των
βιομθχανικϊν προϊόντων, αλλά και είχαν αυξιςει τθν παραγωγι τουσ περίπου κατά ζνα
τρίτο ςε ςχζςθ με το 1948. Το ζνα τζταρτο των αγροτικϊν εκτάςεων το διαχειρίηονταν
47.500 μεγαλοϊδιοκτιτεσ. Οι εκτάςεισ τουσ παριγαγαν το ζνα τρίτο των φυτικϊν και το ζνα

1085
Europa-Archiv 7 (1952), 7θ ςειρά, από τθν ιςτοςελίδα του Γερμανικοφ Λςτορικοφ
Μουςείου, www.dhm.de/lemo/html/dokumente. ςελ. 4832-4833.
1086
Europa-Archiv 7ε ζεηξά, απφ ηελ ηζηνζειίδα ηνπ Γεξκαληθνχ Ηζηνξηθνχ Μνπζείνπ,
www.dhm.de/lemo/html/dokumente, ζει. 4866.
 454

τζταρτο των ηωικϊν εμπορευμάτων1087. Αυτζσ οι δυνάμεισ αποτελοφςαν τθν κοινωνικι

βάςθ τθσ αντεπανάςταςθσ.

Για τθν εκτροπι από τον ςοςιαλιςτικό ςτόχο1088 χρειαηόταν ευρεία ςυνεργαςία με
τα μικροαςτικά ςτρϊματα τθσ πόλθσ (περίπου 1 εκατ. βιοτζχνεσ και 190.000 μικρζμποροι)
και τθσ υπαίκρου (περίπου 1 εκατ. αγροτικζσ οικογζνειεσ με γαιοκτθςία μικρότερθ των 20
εκταρίων)1089.

Επίςθσ, τθν εξωτερικι βοικεια, ιδιαίτερα του κράτουσ τθσ Δυτικισ Γερμανίασ. Το
τελευταίο, με ςτόχο τθν ανατροπι τθσ νζασ εξουςίασ, χρθςιμοποιοφςε κάκε μζςο
(οικονομικό πόλεμο, εξαγορά ςυνειδιςεων, προπαγάνδα, ςαμποτάη, καταςκοπεία, κλπ.)
και προπαντόσ τα ανοικτά ςφνορα του ςοςιαλιςτικοφ κράτουσ με το Δυτικό Βερολίνο.

Θ ταξικι πάλθ οξφνκθκε το 1952, όταν οι βιομιχανοι και οι μεγαλοκτθματίεσ

αντιμετϊπιςαν ςοβαρζσ δυςκολίεσ ςτθν εφαρμογι των ςχεδίων τουσ, κακϊσ, με αφορμι τθ
2θ Κομματικι Συνδιάςκεψθ του ΕΣΚΓ (Λοφλιοσ 1952), τα ςυμμαχικά με αυτό μικροαςτικά
κόμματα τάχκθκαν ανεπιφφλακτα ςτο πλευρό των κομμουνιςτϊν.

Ζτςι, θ αςτικι τάξθ κατζφυγε και ςε μζτρα φανερισ δολιοφκοράσ και υπόςκαψθσ
τθσ λαϊκισ εξουςίασ: Οι βιομιχανοι μείωςαν κάκετα τθν απόδοςθ φόρων ςτο κράτοσ και
ςτθν φπαικρο ξζςπαςε μια ανελζθτθ αντεπαναςτατικι τρομοκρατία, που ζφτανε μζχρι και
ςτθ φυςικι εξόντωςθ κομμουνιςτϊν και ςυμμάχων, που πρωτοςτατοφςαν ςτθν ίδρυςθ
αγροτικϊν ςυνεταιριςμϊν.

Θ αιςιοδοξία των ιμπεριαλιςτϊν να πετφχουν τον ςτόχο τουσ ςτθρίχκθκε και ςτθ
δυςαρζςκεια που γεννικθκε ςε τμιματα των ανατολικογερμανικϊν λαϊκϊν ςτρωμάτων,
εξαιτίασ των ανεβαςμζνων πλάνων παραγωγισ ςτισ επιχειριςεισ, αλλά και αυξιςεων ςε
ςειρά τιμϊν προϊόντων, ςτα ειςιτιρια των τραίνων, και αυξιςεων που ορίςτθκαν με
«διοικθτικό» τρόπο1090.

Σε αυτζσ τισ ςυνκικεσ ξζςπαςαν ςτο Βερολίνο (17 Λουλίου 1953) και ςε άλλεσ
πόλεισ απεργίεσ και διαδθλϊςεισ δυςαρζςκειασ, που γριγορα μπικαν κάτω από τθν
κακοδιγθςθ εγχϊριων και ξζνων καπιταλιςτικϊν δυνάμεων.

Ραρά τισ οργανωμζνεσ προςπάκειεσ και τθ ςχεδιαςμζνθ προπαγάνδα των

αμερικανικϊν ραδιοςτακμϊν «Ελεφκερθ Ευρϊπθ» και «RIAS Berlin», απζτυχαν παταγωδϊσ
ςτθν προςπάκεια οργάνωςθσ γενικισ απεργίασ. Αρκετοί μάλιςτα από τουσ εργαηόμενουσ,
που αρχικά ςυμμετείχαν ςτισ κινθτοποιιςεισ, ξζκοψαν από αυτζσ, κακϊσ ζβλεπαν τισ
οργανϊςεισ του ιμπεριαλιςμοφ να καταςτρζφουν κομματικά και κρατικά γραφεία,
υπθρεςίεσ και εμπορικά καταςτιματα, και να δολοφονοφν κομματικά ςτελζχθ.

Θ κατάςταςθ άλλαξε ριηικά, όταν ςε λιγότερο από είκοςι τζςςερισ ϊρεσ άρχιςαν με
τθν κακοδιγθςθ των κομμουνιςτϊν να ςυγκροτοφνται ζνοπλα εργατικά τμιματα ςε κάκε

1087
Βι. Grundriss der deutschen Geschichte [Δπηηνκή ηεο Γεξκαληθήο Ηζηνξίαο], εθδ.
Κεληξηθνχ Ηλζηηηνχηνπ Ηζηνξίαο ηεο Αθαδεκίαο Δπηζηεκψλ ηεο ΓΛΓ, Βεξνιίλν 1979, ζει.
602 θαη 607.
1088
Σνλ ΢επηέκβξην ηνπ 1950, ε ΓΛΓ εληάρζεθε ζην ΢πκβνχιην Οηθνλνκηθήο
Αιιεινβνήζεηαο (΢ΟΑ).
1089
Βι. Grundriss der deutschen Geschichte, εθδ. Κεληξηθνχ Ηλζηηηνχηνπ Ηζηνξίαο ηεο
Αθαδεκίαο Δπηζηεκψλ ηεο ΓΛΓ, Βεξνιίλν 1979, ζει. 631-632.
1090
Αλαγλσξίζηεθε θαη απφ ηελ εγεζία ηνπ Δ΢ΚΓ θαη εθθξάζηεθε ζηηο απνθάζεηο ησλ
Οινκειεηψλ ηεο ΚΔ ηνπ, ακέζσο κεηά ηελ θαηαζηνιή ηεο αληεπαλάζηαζεο (14 ε, 15ε θαη 16ε
Οινκέιεηα ηνπ 1953).
 455

εργοςτάςιο, που αναλάμβαναν τθν υπεράςπιςθ των επιχειριςεων και όταν τα ςοβιετικά
ςτρατεφματα μπικαν ςτισ πόλεισ, ςυμβάλλοντασ κακοριςτικά ςτθν αποτροπι αρνθτικϊν
εξελίξεων.

4) Θ αντεπαναςτατικι απόπειρα ςτθν Ουγγαρία (1956)

Από τισ 13 ζωσ 16 Λουνίου 1953 θ θγεςία του Κόμματοσ των Οφγγρων Εργαηομζνων,
με επικεφαλισ τον Ματίασ ΢άκοςι (γενικό γραμματζα του κόμματοσ από το 1945 και
πρωκυπουργό τθσ χϊρασ από το 1952) επιςκζφκθκε τθ Σοβιετικι Ζνωςθ, μετά από
πρόςκλθςθ τθσ ςοβιετικισ θγεςίασ. Πταν επζςτρεψε ςτθν Ουγγαρία, το Ρολιτικό Γραφείο
του Κόμματοσ των Οφγγρων Εργαηομζνων αποφάςιςε (27 ζωσ 28 Λουνίου 1953) να
ςυμπεριλάβει ςτθ ςφνκεςι του και τον Λμρε Νάγκυ. Στισ 2 Λουλίου 1953 ο Νάγκυ, που
υποςτιριηε τον αςτικό πολυκομματιςμό, ανζλαβε και κακικοντα πρωκυπουργοφ,
αντικακιςτϊντασ τον Μ. ΢άκοςι.

Οι παραπάνω εξελίξεισ όξυναν τθν εςωκομματικι διαπάλθ. Μάλιςτα θ Ολομζλεια

τθσ ΚΕ (Απρίλιοσ 1955) αποφάςιςε τθν κακαίρεςθ του Νάγκυ του από όλα τα κομματικά και
κρατικά αξιϊματα και τθ διαγραφι του από το Κόμμα.

Το Μάρτιο του 1956 ο ΢άκοςι διλωςε ςε κομματικι ςφςκεψθ, ότι θ δίκθ ΢άικ (Rajk)
ιταν και αυτι εχκρικι προβοκάτςια και άδικθ1091. Στθ ςυνζχεια, ςτθν Ολομζλεια τθσ 19θσ
Μαΐου 1956, προςπάκθςε να αποδείξει ότι θ κζςθ του Στάλιν για τθν όξυνςθ τθσ ταξικισ
πάλθσ ςε ςυνκικεσ εργατικισ εξουςίασ ιταν «λακεμζνθ και βλαβερι»1092. Και όλα αυτά,
όταν μόλισ τον Δεκζμβριο του 1955, το ίδιο όργανο (ΚΕ) αςχολικθκε με τθν νεοϊδρυμζνθ
αντικομμουνιςτικι λζςχθ ςυγγραφζων Ρζτοφι (Petοfi) και διαπίςτωςε μεταξφ άλλων:
«Μερικοί ςυγγραφείσ ακόμα και κομματικά μζλθ … ζχαςαν τθν προοπτικι του ςοςιαλιςμοφ
*…+ τουσ διακατζχει θ απαιςιοδοξία, θ απόγνωςθ…»1093.

Στισ 18 Λουλίου 1956 ο ΢άκοςι απαλλάχκθκε από τα κακικοντά του.

Θ αποκατάςταςθ ΢άικ και θ μεταφορά τθσ ςοροφ του ςτθ Βουδαπζςτθ (6/10/56)
ζδωςαν τθν αφορμι για το ξζςπαςμα τθσ αντεπανάςταςθσ (21/10/1956) και για τθν πλιρθ
επικράτθςθ των οπορτουνιςτϊν ςτθν κομματικι και κρατικι θγεςία.

Θ αντεπανάςταςθ, ιδθ πριν κζςει υπό τον ζλεγχό τθσ ακόμα και τμιματα τθσ
κρατικισ εξουςίασ (ςτισ 27/10 ανζλαβαν υπουργικά κακικοντα και δφο αςτοί
αντεπαναςτάτεσ πολιτικοί) εξαπζλυςε μια αιματθρι «λευκι» τρομοκρατία μεγάλων
διαςτάςεων. Θ θγεςία του Κόμματοσ και θ κυβζρνθςθ μζςα ςε αυτι τθ χαϊδθ κατάςταςθ,
υποχρεϊκθκαν να κθρφξουν τθ χϊρα ςε κατάςταςθ ζκτακτθσ ανάγκθσ και να καλζςουν ςε
βοικεια τα ςοβιετικά ςτρατεφματα. Ρροχϊρθςαν ςε ςυμφωνία με τον Νάγκυ, με βάςθ τθν

1091
Πεξηνδηθφ Offensiv, Hannover 2000. Kurt Gossweiler Auferstanden aus Ruinen -
über das revolutionäre Erbe der DDR [Αλαζηεκέλε απφ ηα εξείπηα - πεξί ηεο επαλαζηαηηθήο
θιεξνλνκηάο ηεο ΓΛΓ].
1092
Πεξηνδηθφ Offensiv, Hannover 2000. Kurt Gossweiler Auferstanden aus Ruinen -
über das revolutionäre Erbe der DDR [Αλαζηεκέλε απφ ηα εξείπηα - πεξί ηεο επαλαζηαηηθήο
θιεξνλνκηάο ηεο ΓΛΓ].
1093
Πεξηνδηθφ Offensiv, Hannover 2000. Kurt Gossweiler Auferstanden aus Ruinen -
über das revolutionäre Erbe der DDR [Αλαζηεκέλε απφ ηα εξείπηα - πεξί ηεο επαλαζηαηηθήο
θιεξνλνκηάο ηεο ΓΛΓ].
 456

οποία ο ίδιοσ κα αναλάμβανε το πόςτο του Ρροζδρου του Υπουργικοφ Συμβουλίου.

(Σθμείωςθ Δοκιμίου: ςτισ 23 Οκτωβρίου είχε διοργανωκεί μεγάλθ αντεπαναςτατικι
ςυγκζντρωςθ, με κφρια ςυνκιματα «ςοςιαλιςμόσ με ουγγρικά χρϊματα», «οι ΢ϊςοι να
πάνε ςτθν πατρίδα τουσ» και με αίτθμα τθν ανάδειξθ του Νάγκυ ςτθν θγεςία τθσ
κυβζρνθςθσ). Το πρωί τθσ 24θσ Οκτωβρίου - όταν ςτα διάφορα ςθμεία τθσ Βουδαπζςτθσ,
ςτο κτίριο τθσ ραδιοφωνίασ, ςτουσ ςιδθροδρομικοφσ ςτακμοφσ και ςτισ αποκικεσ όπλων
βρίςκονταν ςε εξζλιξθ ζνοπλεσ επικζςεισ ενάντια ςτο κρατικό κακεςτϊσ - ο Μμρε Νάγκυ
αναλάμβανε τθ κζςθ του επικεφαλισ τθσ κυβζρνθςθσ.

Θ κυβζρνθςθ τθσ Ουγγρικισ Λαϊκισ Δθμοκρατίασ ςυνζταξε πλείςτεσ ςθμαντικζσ

αποφάςεισ για τθν κατανίκθςθ τθσ αντεπαναςτατικισ επίκεςθσ, μεταξφ άλλων αποφάςιςε,
ςτο πνεφμα του Συμφϊνου τθσ Βαρςοβίασ, να καλζςει ςε βοικεια τα ςτακμευμζνα ςτθν
Ουγγαρία ςοβιετικά ςτρατεφματα. Μετά θ κυβζρνθςθ αποφάςιςε, λαμβάνοντασ υπόψθ το
εξαιρετικό τθσ κατάςταςθσ και τον κίνδυνο που επαπειλοφςε το κρατικό κακεςτϊσ και τθ
δθμόςια αςφάλεια, να κθρφξει τθ χϊρα ςε κατάςταςθ ζκτακτθσ ανάγκθσ. Ο Μμρε Νάγκυ
ζδωςε εντολι ςτον Υπουργό Δικαιοςφνθσ να ςυντάξει το διάταγμα για τθν κατάςταςθ
ζκτακτθσ ανάγκθσ και κατόπιν ενζκρινε το κείμενο.

«… Ο Μμρε Νάγκυ τόνιςε ςτο ραδιοφωνικό του διάγγελμα τθσ 25θσ Οκτωβρίου, ότι «θ
επζμβαςθ» των ςοβιετικϊν ςτρατευμάτων «ςτισ μάχεσ, απαιτικθκε από τα ηωτικά
ςυμφζροντα του ςοςιαλιςτικοφ μασ κακεςτϊτοσ».

*…+ Ακόμα και ο Μμρε Νάγκυ δεν μποροφςε να εμφανιςτεί ςτο προςκινιο, παρά ωσ
ζνασ ακλόνθτοσ οπαδόσ τθσ ςοςιαλιςτικισ λαϊκισ εξουςίασ, ωσ ζνασ φίλοσ τθσ Σοβιετικισ
Ζνωςθσ, ωσ ζνασ αςυμβίβαςτοσ εχκρόσ των επιτικζμενων αντεπαναςτατϊν. *…+ Αν ο Μμρε
Νάγκυ τάςςονταν ιδθ ςτισ 23 Οκτωβρίου κατά του Συμφϊνου τθσ Βαρςοβίασ και υπζρ μιασ
«ουδετερότθτασ τφπου Αυςτρίασ», δεν κα μποροφςε να γίνει καν λόγοσ για τθν ανάδειξι
του ςε Ρρόεδρο του Υπουργικοφ Συμβουλίου»1094.

Πτι οι παραπάνω ενζργειεσ του Νάγκυ αποτζλεςαν απλά ζναν υποχρεωτικό ελιγμό
φάνθκε ξεκάκαρα λίγεσ μζρεσ μόνο μετά, κακϊσ:

Ενϊ τισ πρωινζσ ϊρεσ τθσ 25θσ Οκτωβρίου, τα όργανα επιβολισ τθσ τάξθσ,
ενιςχυμζνα από ςτρατιωτικζσ μονάδεσ που ιρκαν ςτθ Βουδαπζςτθ από τθν επαρχία και
δεν είχαν διαβρωκεί από τθν αντεπανάςταςθ, κιρυξαν αυςτθρι απαγόρευςθ κυκλοφορίασ,
με ςκοπό να διευκολφνουν τθν καταςτολι των ζνοπλων αντεπαναςτατικϊν ομάδων, που
είχαν καταλάβει διάφορα ςθμεία τθσ πόλθσ, ο ίδιοσ, τθν ίδια μάλιςτα μζρα προχϊρθςε
ςτθν αναςτολι αυτοφ του μζτρου, ενϊ τθν επομζνθ παρζτεινε για άλλθ μια φορά τθν
καταλθκτικι θμερομθνία παράδοςθσ των όπλων από τουσ αντεπαναςτάτεσ και ςτισ 28 του
μινα ξεκίνθςε ο ίδιοσ επίςθμεσ διαπραγματεφςεισ μαηί τουσ. Ταυτόχρονα απειλοφςε το
Υπουργείο Αμφνθσ, ότι ςε περίπτωςθ επίκεςθσ κατά των ςθμαντικότερων
αντεπαναςτατικϊν δυνάμεων τθσ πρωτεφουςασ, που ιταν ςυγκεντρωμζνεσ ςτθ ςτοά
Κόρβιν (Corvin) ο ίδιοσ κα παραιτοφνταν από πρωκυπουργόσ! Στθ ςυνζχεια βάφτιςε τισ
αντεπαναςτατικζσ επικζςεισ, δίκαιο ξζςπαςμα του εργαηόμενου λαοφ 1095.

1094
Die konterrevolutionären Kräfte während der Oktoberereignisse in Ungarn [Οη
αληεπαλαζηαηηθέο δπλάκεηο θαηά ηα νθησβξηαλά γεγνλφηα ζηελ Οπγγαξία], 4ηνκε γεξκαληθή
έθδνζε ηεο Τπεξεζίαο Πιεξνθφξεζεο ηνπ Τπνπξγηθνχ ΢πκβνπιίνπ ηεο Οπγγξηθήο Λατθήο
Γεκνθξαηίαο (ρσξίο ρξνλνινγία θαη ηφπν έθδνζεο), ηφκνο 4, ζει. 84, 85 θαη 88.
1095
Die konterrevolutionären Kräfte während der Oktoberereignisse in Ungarn [Οη
αληεπαλαζηαηηθέο δπλάκεηο θαηά ηα νθησβξηαλά γεγνλφηα ζηελ Οπγγαξία], 4ηνκε γεξκαληθή
 457

Στισ 30 Οκτωβρίου τα ςοβιετικά ςτρατεφματα αποςφρκθκαν από τθ Βουδαπζςτθ

μετά από απαίτθςθ του Νάγκυ.

Αυτόσ ο ςφντομοσ ελιγμόσ, ςε ςυνδυαςμό με τθν παράλυςθ του Κόμματοσ,

αξιοποιικθκε τελικά από τισ οπορτουνιςτικζσ δυνάμεισ εντόσ του κόμματοσ, αποκλειςτικά
και μόνο για τθν ενίςχυςθ τθσ θγεμονίασ τουσ εντόσ του ςτρατοπζδου τθσ αντεπανάςταςθσ,
όπου και κακαρά αςτικζσ δυνάμεισ διάφορων αποχρϊςεων προςζβλεπαν ςτθν θγεμόνευςθ
του χϊρου. Δυο μζρεσ νωρίτερα (28/10) είχε προθγθκεί θ ενίςχυςθ του ελζγχου των
οπορτουνιςτϊν πάνω ςτο κόμμα, κακϊσ θ Κεντρικι Επιτροπι αποφάςιςε τθ ςυγκρότθςθ
«εξαμελοφσ επιτροπισ» αποδυναμϊνοντασ ζτςι τον κακοδθγθτικό τθσ ρόλο. Ραρόμοιεσ
εξελίξεισ εμφανίςτθκαν και ςε κυβερνθτικό επίπεδο, όταν ςτισ 30/10 δθμιουργικθκε ζνα
ςτενότερο κυβερνθτικό όργανο, με τθν ιςότιμθ ςυμμετοχι και 3 πλζον νομιμοποιθμζνων
αντεπαναςτατικϊν κομμάτων.

Στο διάςτθμα από 24 ζωσ 28 Οκτωβρίου 1956 υπιρχε θ δυνατότθτα να

ςυντριβεί θ αντεπανάςταςθ. Είχαν μεταφερκεί από τθν επαρχία ςτθ Βουδαπζςτθ πιςτά
ςτθ λαϊκι εξουςία τμιματα του Ουγγρικοφ Στρατοφ, όμωσ θ τακτικι του Νάγκυ ζπαιξε
ςοβαρό αρνθτικό ρόλο. Κάκε φορά που ετοιμαηόταν επίκεςθ ενάντια ςτισ διάςπαρτεσ
ομάδεσ αντεπαναςτατϊν, επενζβαινε προςωπικά δίνοντασ νζα προκεςμία ςτουσ
απομονωμζνουσ ενόπλουσ να παραδοκοφν, ενϊ χαρακτιριςε τθν αντεπανάςταςθ
δίκαιθ λαϊκι εξζγερςθ. Ακολοφκθςαν τα πογκρόμ και οι δολοφονίεσ κομμουνιςτϊν που
κράτθςαν από τισ 28 Οκτωβρίου μζχρι τισ 4 Νοεμβρίου 1956.

«Στισ 27 Οκτωβρίου, κακϊσ τα ςοβιετικά ςτρατεφματα φαίνονταν ζτοιμα να

αποχωριςουν από τθν ουγγρικι πρωτεφουςα, ο Ντάλεσ εκφϊνθςε λόγο ςτο Ντάλασ που
ζκανε τισ Θνωμζνεσ Ρολιτείεσ να φανοφν ςαν να είχαν τθν ελπίδα ότι κα μποροφςαν να
τραβιξουν τθν Ουγγαρία ζξω από τθ ςοβιετικι τροχιά, χωρίσ να το πάρει είδθςθ θ
Μόςχα. Κάκε ανατολικοευρωπαϊκι χϊρα που κα διζλυε το δεςμό τθσ με τθ Μόςχα, είπε ο
Ντάλεσ, μποροφςε να βαςίηεται ςτθ βοικεια τθσ Αμερικισ. *…+ Με άλλα λόγια, για να
πάρει αμερικανικι βοικεια μια ανατολικοευρωπαϊκι χϊρα δεν χρειαηόταν να γίνει
«δθμοκρατικι». Ιταν αρκετό «να μιμθκεί το τιτοϊκό πρότυπο και να φφγει από το
Σφμφωνο τθσ Βαρςοβίασ» 1096.

Τθν είςοδο των Σοβιετικϊν ςτρατευμάτων ςτθ Βουδαπζςτθ εκμεταλλεφτθκαν ςτο

ζπακρο οι αντεπαναςτάτεσ για να δθμιουργιςουν ζνα ζξαλλο αντιςοβιετικό κλίμα. Ππωσ
ζγραψε ο Ωζνρι Κίςινγκερ, πρϊθν υπουργόσ εξωτερικϊν των ΘΡΑ, για τον ραδιοςτακμό
«Ελεφκερθ Ευρϊπθ», τον οποίο χρθματοδοτοφςε και κακοδθγοφςε θ αμερικανικι
κυβζρνθςθ, ο ραδιοςτακμόσ παρότρυνε «…τουσ Οφγγρουσ να εμμείνουν ςτθν επανάςταςι
τουσ και να μθ δεχτοφν κανζνα ςυμβιβαςμό *…+ Αγωνιςτζσ τθσ Ελευκερίασ, μθν κρεμάςετε
τα όπλα ςασ ςτον τοίχο»1097!

Θ κυβερνθτικι διακιρυξθ περί αποχϊρθςθσ τθσ Ουγγαρίασ από το «Σφμφωνο

Βαρςοβίασ» (τθν 1θ Νοεμβρίου 1956) και περί «ουδετερότθτασ» τθσ χϊρασ, ζδωςε τζτοια
ορμι ςτισ αντεπαναςτατικζσ ανκρωποςφαγζσ, που οδιγθςαν ακόμα και τον ανταποκριτι
του ΢όιτερ να γράψει ςτισ 2 Νοεμβρίου:

«Από χτεσ επικρατεί ανκρωποκυνθγθτό ςτουσ δρόμουσ τθσ Βουδαπζςτθσ» οι

άνκρωποι «… κυνθγιοφνται και ςφάηονται ςαν τα ςκυλιά, κρεμιόνται ςε ςτφλουσ και

έθδνζε ηεο Τπεξεζίαο Πιεξνθφξεζεο ηνπ Τπνπξγηθνχ ΢πκβνπιίνπ ηεο Οπγγξηθήο Λατθήο
Γεκνθξαηίαο (ρσξίο ρξνλνινγία θαη ηφπν έθδνζεο), ηφκνο 3, ζει. 87-91.
1096
Υέλξη Κίζηλγθεξ, «Γηπισκαηία», εθδφζεηο «Νέα ΢χλνξα-Α. Ληβάλεο», ζει. 624.
1097
Υέλξη Κίζηλγθεξ, «Γηπισκαηία», εθδφζεηο «Νέα ΢χλνξα-Α. Ληβάλεο», ζει. 623.
 458

μπαλκόνια. Σε όλθ τθν χϊρα διαδραματίηονται ςκθνζσ που παραπζμπουν ςτθν επιςτροφι
των «λευκϊν» ςτθν Ουγγαρία του 1919»1098.

Στισ 4 Νοεμβρίου 1956 ςτθν πόλθ Σόλνοκ, όπου είχε καταφφγει ο Γιάνοσ Κάνταρ με
άλλα ςτελζχθ του Κόμματοσ, ςυγκροτικθκε θ Επαναςτατικι Εργατοαγροτικι Κυβζρνθςθ,
που ηιτθςε ςοβιετικι ςτρατιωτικι ενίςχυςθ, αίτθμα ςτο οποίο ανταποκρίκθκε θ Σοβιετικι
Ζνωςθ. Οφγγροι κομμουνιςτζσ και πρωτοπόρα τμιματα τθσ εργατικισ τάξθσ μαηί με τα
ςοβιετικά ςτρατεφματα ςυνζτριψαν τελικά τισ αντεπαναςτατικζσ δυνάμεισ.

Ειδικό ενδιαφζρον παρουςιάηει θ ειςιγθςθ του Ντάλεσ, ςτισ 31 Οκτωβρίου 1956,

ςτθ ςυνεδρίαςθ του Εκνικοφ Συμβουλίου Αςφαλείασ των ΘΡΑ, με κζμα «θ πολιτικι των
ΘΡΑ ζναντι των εξελίξεων ςτθν Ρολωνία και τθν Ουγγαρία»1099. Για τθν Ουγγαρία, ανάμεςα
ςε άλλα ανζφερε:

«*…+ 22. Άμεςθ ανκρωπιςτικι βοικεια για τον ουγγρικό λαό *…+.

23. Εάν ζρκει ςτθν εξουςία μια κυβζρνθςθ τουλάχιςτον τόςο ανεξάρτθτθ όςο και ςτθν
Ρολωνία:

α. Να είμαςτε προετοιμαςμζνοι να διακζςουμε, *…+ οικονομικι και τεχνικι βοικεια ςε

λογικζσ ποςότθτεσ, αρκετζσ για να δϊςουν ςτουσ Οφγγρουσ μια εναλλακτικι λφςθ ςτθν πλιρθ
εξάρτθςθ από τθ Μόςχα.

*…+ δ. Να κάνουμε ενδεδειγμζνα βιματα για να αναπροςανατολίςουμε το ουγγρικό

εμπόριο προσ τθ Δφςθ *…+.

24…»1100.

Θ ςτρατιωτικι βοικεια τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ, αρχικά ςτθ ΛΔ Γερμανίασ, για τθν
καταςτολι τθσ αντεπαναςτατικισ κίνθςθσ, ιταν οφειλόμενθ διεκνιςτικι ενζργεια. Το ίδιο
και του Συμφϊνου τθσ Βαρςοβίασ ςτθν Ουγγαρία, όπωσ και ςτθν Τςεχοςλοβακία αργότερα.
Ιταν ενζργειεσ ςφμφωνεσ με τισ αρχζσ τθσ ςυμμαχίασ των κρατϊν - μελϊν του Συμφϊνου
τθσ Βαρςοβίασ, ενζργειεσ επιβαλλόμενεσ εκ των πραγμάτων. Επίςθσ όλα τα γεγονότα
αποδείχνουν ότι θ ςφγκρουςθ ξεπερνοφςε τα εκνικά όρια αυτϊν των χωρϊν, ιταν ςυνολικι
ςφγκρουςθ ανάμεςα ςτα δφο κοινωνικοοικονομικά ςυςτιματα.

Αυτόσ ο παράγοντασ παραγνωρίηεται από όλεσ εκείνεσ τισ δυνάμεισ που ςπεφδουν,
ςυνειδθτά ι όχι, να κάνουν λόγο για ειςβολι εναντίον άλλων χωρϊν, ςτισ οποίεσ ρυκμιςτισ
των εξελίξεων κα ζπρεπε, όπωσ λζνε, να είναι μόνο οι λαοί τουσ. Στθν πραγματικότθτα
αυτοί οι ιςχυριςμοί κεωροφν ότι πρζπει να αφινεται ανοιχτόσ ο δρόμοσ ςτθν
αντεπαναςτατικι δράςθ του διεκνοφσ καπιταλιςμοφ. Το ΚΚΕ ζπραξε ςωςτά που χαιρζτιςε
τθ διεκνιςτικι βοικεια του Συμφϊνου τθσ Βαρςοβίασ ςε όλεσ τισ παραπάνω περιπτϊςεισ.

1098
Hans Adler, Zwischen Kairo und Budapest. Die Geschichte einer Verschwörung
[Μεηαμχ Καΐξνπ θαη Βνπδαπέζηεο. Ζ ηζηνξία κηαο ζπλσκνζίαο]. Βεξνιίλν 1957, ζει. 84,
ζην πεξηνδηθφ Offensiv, Hannover 2000. Kurt Gossweiler Auferstanden aus Ruinen - über das
revolutionäre Erbe der DDR [Αλαζηεκέλε απφ ηα εξείπηα - πεξί ηεο επαλαζηαηηθήο
θιεξνλνκηάο ηεο ΓΛΓ].
1099
Έγγξαθν 5616/31-10-1956 ηνπ ΢πκβνπιίνπ Κξαηηθήο Αζθάιεηαο ησλ ΖΠΑ, ζηελ
ηζηνζειίδα www.gwu.edu/nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB14 θαη ζην πεξηνδηθφ Κνκκνπληζηηθή
Δπηζεψξεζε ηεχρ. 4, 2003, ζει. 148-153.
1100
Αθφκα παξακέλεη απφξξεην.
 459

5) Σο Σείχοσ του Βερολίνου (1961)

Στισ αρχζσ τθσ δεκαετίασ του 1960 ςτο δυτικό τμιμα τθσ Γερμανίασ και του
Βερολίνου θ ζντονθ ςτρατικοποίθςθ, ςε ςυνδυαςμό με τθ ςφμπνοια των κοινοβουλευτικϊν
αςτϊν πολιτικϊν με χιτλερικοφσ ςτρατιωτικοφσ θγζτεσ, αποτζλεςε ςοβαρό παράγοντα
ανθςυχιϊν για τισ ςοςιαλιςτικζσ χϊρεσ και ειδικά για τθ ΛΔ τθσ Γερμανίασ.

Για τθ ΓΛΔ θ πολιτικι ανοιχτϊν ςυνόρων, ειδικά με το Δυτικό Βερολίνο,

δθμιουργοφςε πολφπλευρουσ και ςοβαροφσ κινδφνουσ ακόμα και για τθν κρατικι τθσ
υπόςταςθ. Εκτόσ από το άνετο και ςυνεχζσ πζραςμα καταςκόπων και δολιοφκορζων1101
από το Δυτικό Βερολίνο, θ καταλιςτευςθ ανκρϊπινων και οικονομικϊν πόρων τθσ ΓΛΔ
ζπαιηε ζνα ςθμαντικό ρόλο ςτα ιμπεριαλιςτικά ςχζδια. Μια τεχνθτά διατθρθμζνθ
νομιςματικι ιςοτιμία 1 προσ 4 ανάμεςα ςτο δυτικό και ανατολικό μάρκο, που
ςυνεπικουροφνταν από τισ ανάλογεσ προπαγανδιςτικζσ μεκόδουσ, επζφερε ςτθ ΓΛΔ μια
ςυνεχι αιμορραγία εξειδικευμζνου εργατικοφ και επιςτθμονικοφ δυναμικοφ προσ το Δυτικό
Βερολίνο. Αυτό το τμιμα του πλθκυςμοφ του Ανατολικοφ Βερολίνου και των περιχϊρων
του, απολαμβάνοντασ τισ παροχζσ που προζρχονταν από τθν εργαςία τθσ εργατικισ τάξθσ
και των άλλων ςτρωμάτων του ςοςιαλιςτικοφ κράτουσ (μόρφωςθ-εξειδίκευςθ, κοινωνικζσ
παροχζσ, φτθνι κατοικία και διατροφι, κλπ.), ςυνζχιηε να πουλά τθν εργατικι του δφναμθ
ςτουσ καπιταλιςτζσ, ςε ςυνκικεσ που ςυγκυριακά ανζβαηαν το ειςόδθμά του. Ζτςι, όχι
μόνο αποςτεροφςε από το ςοςιαλιςτικό κράτοσ το αναγκαίο ανκρϊπινο δυναμικό για τθν
αποτελεςματικότερθ υλοποίθςθ του κεντρικοφ οικονομικοφ ςχεδιαςμοφ, αλλά και ενίςχυε
ςθμαντικά τα κζρδθ των γερμανικϊν μονοπωλίων και τθν καπιταλιςτικι οικονομία τθσ
Δυτικισ Γερμανίασ. Αυτό το γεγονόσ αναγνωριηόταν ακόμα και από πολιτικοφσ εκφραςτζσ
των γερμανικϊν μονοπωλίων, όπωσ ο ςοςιαλδθμοκράτθσ κακθγθτισ Ψρίτσ Μπάαντε, που
υπολόγιηε το 1965 ότι θ ΟΔΓ όφειλε ςτθ ΓΛΔ πάνω από 100 δισ μάρκα και ςυμπλιρωνε: «Σε
ζναν οριςμζνο βακμό, θ ευθμερία μασ είναι ζνα αποτζλεςμα των διακρίςεων εισ βάροσ τθσ
ΓΛΔ»1102.

Στισ 12 και 13 Αυγοφςτου 1961, μετά από κοινι ζκκλθςθ των κρατϊν μελϊν του
«Συμφϊνου τθσ Βαρςοβίασ» και κακϊσ είχε φτάςει ςτο αποκορφφωμα θ ιμπεριαλιςτικι
κατάχρθςθ των ανοιχτϊν ςυνόρων τθσ Γερμανικισ Λαοκρατικισ Δθμοκρατίασ, ζνοπλοι
ςχθματιςμοί τθσ, με τθν υποςτιριξθ των εκεί ςτακμευμζνων τμθμάτων του Σοβιετικοφ
ςτρατοφ, κατάφεραν αςτραπιαία, ςε μία μόνο νφχτα, να κζςουν υπό τον ζλεγχό τουσ τα
ςφνορα με το Δυτικό Βερολίνο, ενιςχφοντασ ταυτόχρονα τθν άμυνα των κρατικϊν ςυνόρων
με τθν ΟΔ Γερμανίασ. Αυτι θ ενζργεια αποτζλεςε ςτακμό ςτθν αποτροπι τθσ
ιμπεριαλιςτικισ ςτρατθγικισ, τθσ «ανάκτθςθσ» των εδαφϊν τθσ Ανατολικισ Ευρϊπθσ από
τθν ΟΔ Γερμανίασ, με ιδιαίτερθ ζμφαςθ ςτθν «αποκατάςταςθ» των προπολεμικϊν ςυνόρων
τθσ.

Γι’ αυτό το λόγο το τείχοσ του Βερολίνου επρόκειτο να γίνει για πολλά χρόνια,
βαςικό ςυςτατικό ςτοιχείο τθσ αντικομμουνιςτικισ υςτερίασ, ακόμα και μετά τθν
κατεδάφιςι του (1989).

1101
Μφλν ζην δηάζηεκα ηνπ θαινθαηξηνχ πξηλ απφ ην ρηίζηκν ηνπ ηείρνπο είρε
αλαηηλαρζεί ηκήκα ηεο κεγαιχηεξεο κνλάδαο επεμεξγαζίαο θαη δηαλνκήο θξέαηνο ηνπ
Βεξνιίλνπ, αίζνπζεο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Υνχκπνιλη είραλ θαηαζηξαθεί απφ εκπξεζκφ, θιπ.
1102
Βι. Hartmut Mehls - Ellen Mehls, 13. August, ζηε ζεηξά “Illustrierte Historische
Hefte" 17, (Αλαη.) Βεξνιίλν 1979, έθδνζε ηνπ Κεληξηθνχ Ηλζηηηνχηνπ Ηζηνξίαο ηεο
Αθαδεκίαο Δπηζηεκψλ ηεο ΓΛΓ, ζει. 21.
 460

6) Εξελίξεισ ςτθν Πολωνία

Μετά τισ εκλογζσ ςτισ 19 Λανουαρίου 1947, πρόεδροσ τθσ Ρολωνίασ ζγινε ο
Μπιεροφτ.

Τον Σεπτζμβριο του 1948 κακαιρζκθκε από γενικόσ γραμματζασ τθσ ΚΕ ο

Γκομοφλκα, επειδι ςυμφωνοφςε με τθν πολιτικι του Τίτο και υποςτιριηε τον «πολωνικό
δρόμο» προσ το ςοςιαλιςμό, ενϊ διαφωνοφςε και με τθ δθμιουργία τθσ Κομινφόρμ.
Ρρόεδροσ του Ρολωνικοφ Ενοποιθμζνου Εργατικοφ Κόμματοσ ζγινε ο Μπιεροφτ. Το 1953 ο
Γκομοφλκα φυλακίςτθκε.

Μετά το κάνατο του Μπιεροφτ, το Ψεβρουάριο του 1956, και μετά από μία
ςφντομθ μεταβατικι περίοδο, κατά τθν οποία θγζτθσ του κόμματοσ ιταν ο Ζντβαρντ
Πχαμπ, ο Γκομοφλκα επανιλκε ςτθ κζςθ του Γραμματζα τθσ ΚΕ (Οκτϊβριοσ 1956).

Ο Γκομοφλκα διζκοψε τθν κολλεκτιβοποίθςθ τθσ γθσ και προχϊρθςε ςτθν

επανιδιωτικοποίθςι τθσ, ενϊ ζτεινε χζρι ςυνεργαςίασ ςτθν Κακολικι Εκκλθςία, αδυνάτιςε
τον κεντρικό ςχεδιαςμό διεφκυνςθσ τθσ οικονομίασ.

Σε ομιλία του ςτθν Ροφλα, (11 Νοεμβρίου 1956), μετά τθν ιττα τθσ
αντεπανάςταςθσ ςτθν Ουγγαρία, ο Τίτο υποςτιριξε αναφορικά με τθν Ρολωνία:

*…+ Γι αυτό είναι αναγκαίο να εργαςτοφμε ςε ςτενότατθ επαφι με τθν πολωνικι

κυβζρνθςθ και το κόμμα και να τουσ βοθκιςουμε όςο μποροφμε. *…+ τϊρα κα κρικεί
πραγματικά αν ςτα κομμουνιςτικά κόμματα κα νικιςει ζνα νζο πνεφμα, *…+ για το οποίο
αρκετά πολλά ςτοιχεία δθμιουργικθκαν με τισ αποφάςεισ του 20ου Συνεδρίου του
ΚΚΣΕ.»1103.

7) Θ αντεπαναςτατικι απόπειρα ςτθν Σςεχοςλοβακία (1968)

Θ διεκνιςτικι βοικεια (Αφγουςτο 1968) 5 κρατϊν-μελϊν του «Συμφϊνου τθσ

Βαρςοβίασ» (Βουλγαρία, ΓΛΔ, Ουγγαρία, Ρολωνία και Σοβιετικι Ζνωςθ) για τθν
υπεράςπιςθ τθσ ςοςιαλιςτικισ εξουςίασ, ιταν κακοριςτικι για τθν καταςτολι τθσ
αντεπανάςταςθσ και τθν απόκρουςθ των ςχεδίων του διεκνοφσ ιμπεριαλιςμοφ.

Σε αντίκεςθ με τθν Ουγγαρία, ςτθν Τςεχοςλοβακία θ αντεπανάςταςθ ξεκίνθςε με

θπιότερουσ ρυκμοφσ. Ζχοντασ βγάλει διδάγματα από το 1956, δεν προςζφυγε ςτθν
απευκείασ χριςθ ζνοπλθσ βίασ. Τθν απζφυγε, προετοιμάηοντασ τθν ιδεολογικι και πολιτικι
διείςδυςθ του αντεπαναςτατικοφ ρεφματοσ. Θ ανακάλυψθ ςθμαντικϊν οπλοςταςίων,

1103
Kurt Gossweiler, Die Entfaltung des Revisionismus in der kommunistischen
Weltbewegung und in der DDR Teil 1 *Θ εξάπλωςθ του ρεβιηιονιςμοφ ςτο παγκόςμιο
κομμουνιςτικό κίνθμα και ςτθ ΓΛΔ μζροσ 1ο+, ςτο " Auferstanden aus Ruinen - Über das
revolutionäre Erbe der DDR" *Αναςτθμζνθ από τα ερείπια - περί τθσ επαναςτατικισ
κλθρονομιάσ τθσ ΓΛΔ+, εκδ. ‘’Offensiv’’, Hannover, Γενάρθσ 2000, ςελ. 148- 184.
 461

ακόμα και ςε γραφεία εφθμερίδων, μαρτυρεί πάντωσ ότι θ αντεπανάςταςθ δεν

περιοριηόταν μόνο ςε μια «βελοφδινθ» μορφι επικράτθςισ τθσ.

Θ από τα μζςα υπόςκαψθ των ςοςιαλιςτικϊν βάςεων τθσ κοινωνίασ εξελιςςόταν με

ταχφτερουσ ρυκμοφσ απ’ ό,τι υπολόγιηαν τα αμερικανικά επιτελεία.

Θ επίδραςθ τθσ Ζκκεςθσ Λίμπερμαν (Σφςτθμα Ωαρκόβου) του 1962, που άρχιςε να
εφαρμόηεται ςτθν ΕΣΣΔ τθν ίδια χρονιά1104, αποτζλεςε το ζναυςμα για παρόμοιεσ
οικονομικζσ κατευκφνςεισ ςτθ ΓΛΔ («Νζο Οικονομικό Σφςτθμα», 1963), ςτθν Ουγγαρία
(«Νζοσ Οικονομικόσ Μθχανιςμόσ», 1968) κακϊσ και ςτθν Τςεχοςλοβακία.

Ωωρίσ να υποτιμιζται θ επίδραςθ του εξωτερικοφ αντεπαναςτατικοφ παράγοντα,

για τθ γζννθςθ και ανάπτυξθ τθσ αντεπανάςταςθσ θ βαςικι αιτία ιταν θ επικράτθςθ του
οπορτουνιςμοφ ςτο Κομμουνιςτικό Κόμμα.

Θ εκλογι του Αλεξάντερ Ντοφμπτςεκ ωσ Γενικοφ Γραμματζα τθσ ΚΕ του ΚΚ

Τςεχοςλοβακίασ τον Λανουάριο του 1968, ςθματοδότθςε δυςμενζςτερο ςυςχετιςμό
διαπάλθσ μζςα ςτο κόμμα αλλά και ταξικισ πάλθσ για τθν πορεία τθσ ςοςιαλιςτικισ
οικοδόμθςθσ. Με πρόςχθμα μια δικεν δθμιουργικι κριτικι ςτθ «γραφειοκρατία», ο
οπορτουνιςμόσ μθδζνιηε τισ ςοςιαλιςτικζσ κατακτιςεισ. Στθν ουςία εξαπζλυςε πόλεμο κατά
τθσ επαναςτατικισ εργατικισ εξουςίασ, με το ςφνκθμα του «ςοςιαλιςμοφ με ανκρϊπινο
πρόςωπο».

Το γεγονόσ ότι ανϊτατα όργανα του κόμματοσ και του κράτουσ θγοφνταν των
αντεπαναςτατικϊν ενεργειϊν, εξθγεί γιατί δεν μπόρεςε να υπάρξει μαηικι υγιισ
επαναςτατικι αντίδραςθ των κομματικϊν μελϊν. Αντιμετωπίςτθκαν με προπθλακιςμοφσ,
ακόμα και με διϊξεισ από τθ δουλειά τουσ, όςοι αντζδραςαν, όπωσ για παράδειγμα οι
εργάτεσ του εργοςταςίου Άουτο-Ρράγα,.

Με παροπλιςμζνεσ τισ ςυνεπείσ κομματικζσ δυνάμεισ και αρχικά με τθν ανοχι των
οπορτουνιςτϊν θ αντεπανάςταςθ μπόρεςε, αξιοποιϊντασ και τθν πολφπλευρθ ενίςχυςθ που
ζφτανε μζςω Δυτικισ Γερμανίασ και Αυςτρίασ, να κινθτοποιιςει φοιτθτζσ και διανοοφμενουσ,
αλλά και τμιματα τθσ εργατικισ τάξθσ. Από τον Λοφντβικ Βάκουλικ1105 και το δικό του
«Μανιφζςτο των 2000 λζξεων», τθ «Λζςχθ των εξωκομματικϊν ςτελεχϊν» (ΚΑΝ) του Γ.
Σβίτακ1106, τθν εφθμερίδα «Μλάντα Φρόντα»1107, τον Γ. Σίςκα τθσ θγεςίασ του πρϊθν

1104
Βλ. περιοδικό Κομμουνιςτικι Επικεϊρθςθ τεφχ. 1, 2003, Ελζνθσ Μπζλλου,
«Λςτορικι προςζγγιςθ τθσ αντιπαράκεςθσ για τθν τάςθ απονζκρωςθσ του νόμου τθσ αξίασ
κατά τθ ςοςιαλιςτικι οικοδόμθςθ», ςελ. 109.
1105
Συγγραφζασ, διαγραμμζνοσ από το κόμμα ζνα χρόνο νωρίτερα (1967).
Ρροςβλζποντασ ςτθ ςτιριξθ τθσ ομάδασ Ντοφμπτςεκ, ηφμωνε τθ κζςθ υπζρ ενόσ
πολυκομματικοφ αςτικοφ ςυςτιματοσ, αξιοποιϊντασ τουσ τότε νζουσ νόμουσ περί
«ελευκεροτυπίασ» και δθμοςιεφοντασ ςτισ 27 Λουνίου 1968 ςε ζνα λογοτεχνικό περιοδικό
το «μανιφζςτο» του, που το υπζγραφαν άλλοι 70 επιςτιμονεσ, καλλιτζχνεσ και ςυγγραφείσ.
Θ διακιρυξθ είχε τεράςτια προβολι από Μζςα επικοινωνίασ των καπιταλιςτικϊν κρατϊν.
1106
Μζλοσ τθσ Ακαδθμίασ Επιςτθμϊν, διαγραμμζνοσ από το Κομμουνιςτικό Κόμμα.
1107
Στο απόγειο τθσ κρίςθσ ζγραφε: «Ο νόμοσ που κα ψθφίςουμε, πρζπει να
απαγορεφςει κάκε κομμουνιςτικι δράςθ ςτθν Τςεχοςλοβακία…» *βλ. περιοδικό «Νζοσ
Κόςμοσ», Ψλεβάρθσ 1969, τεφχ. 2, «Ροιοι βρίςκονταν πίςω από τθν αντεπανάςταςθ» ςελ.
100].
 462

Σοςιαλδθμοκρατικοφ Κόμματοσ και τθν Κ231 («Λζςχθ 231»)1108 ωσ τθν οπορτουνιςτικι ομάδα
του Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ (Αλ. Ντοφμπτςεκ, Σμρκόφςκι1109, Σλάβικ, Μίκοβα, Πτα Σικ1110,
Γιοφρι Ρζλικαν1111 κ.α.), οι διαχωριςτικζσ γραμμζσ ιταν πλζον αόρατεσ.

Στισ αντεπαναςτατικζσ δυνάμεισ περιλαμβάνονταν και εκκλθςιαςτικζσ αρχζσ1112.

Ο διεκνισ ιμπεριαλιςμόσ, ξεκινϊντασ από επίςθμεσ δεςμεφςεισ και «ειδιςεισ» για

γερμανοαμερικανικζσ πιςτϊςεισ, δάνεια, «βοικεια», καλλιζργθςε το κατάλλθλο κλίμα, ενϊ
επίλεκτα ςτελζχθ του, γερμανοί τραπεηίτεσ, πολιτικοί, ςτρατιωτικοί, αλλά και ο γνωςτόσ
από τότε αμερικανόσ «ςοβιετολόγοσ» Ημπίγκνιου Μπρηεηίνςκι, αλϊνιηαν τθ χϊρα και
ςυμμετείχαν ανοιχτά ςτθν αντεπαναςτατικι δράςθ. Θ διείςδυςι τουσ ςυνοδευόταν και από
ανάλογθ ειςαγωγι όπλων, ενϊ είχε πια ςυμφωνθκεί και το Νατοϊκό ςχζδιο επζμβαςθσ
«Ηζφυροσ»1113.

Στθν πιο κρίςιμθ φάςθ, το δεφτερο 10ιμερο του Αυγοφςτου, τμιμα τθσ κομματικισ
και κρατικισ θγεςίασ, που ςυνειδθτοποίθςε πια τθν κριςιμότθτα τθσ κατάςταςθσ και μθν
ζχοντασ άλλθ επιλογι, απθφκυνε ζκκλθςθ για βοικεια ςτα κράτθ - μζλθ του «Συμφϊνου
τθσ Βαρςοβίασ», τα οποία, με εξαίρεςθ τθ ΢ουμανία, ανταποκρίκθκαν ςτισ υποχρεϊςεισ
τουσ που απζρρεαν και από τθ διλωςθ τθσ Μπρατιςλάβα, (21 Αυγοφςτου 1968).

Θ ζγκαιρθ ςτρατιωτικι βοικεια των ςοςιαλιςτικϊν κρατϊν επζδραςε καταλυτικά

ςτθν αλλαγι του κλίματοσ και του ςυςχετιςμοφ των δυνάμεων. Ο Αλεξάντερ Ντοφμπτςεκ
παρζμεινε ΓΓ τθσ ΚΕ για λίγο διάςτθμα. Το 1970 διαγράφτθκε από το ΚΚ Τςεχοςλοβακίασ.

8) Θ «Κρίςθ των Πυραφλων» ςτθν Κοφβα (1962)

Μετά από τθν επανάςταςθ του 1959 οι ΘΡΑ προχϊρθςαν ςε ςτρατιωτικι

επζμβαςθ ςτον κόλπο των Ωοίρων, όπου υπζςτθςαν πανωλεκρία. Είχε προθγθκεί θ

1108
Αρικμοφςε πάνω από 40 χιλιάδεσ μζλθ. Κατά τθν κομματικι εφθμερίδα «΢οφντε
Ρράβο», ς’ αυτιν επικρατοφςαν πρϊθν ναηιςτικά ςτοιχεία και εκπρόςωποι του ςλοβακικοφ
εκνικιςμοφ. *βλ. Ρεριοδικό «Νζοσ Κόςμοσ», Ψεβρουάριοσ 1969, τεφχ. 2, «Ροιοι βρίςκονταν
πίςω από τθν αντεπανάςταςθ» ςελ. 99+.
1109
Μζλοσ του Ρροεδρείου τθσ ΚΕ του ΚΚ και Ρρόεδροσ τθσ Εκνοςυνζλευςθσ.
1110
Ο ικφνων νουσ τθσ οικονομικισ «μεταρρφκμιςθσ». Το βιβλίο του «Οικονομία -
Συμφζροντα- Ρολιτικι» (Ρράγα 1962) εκδόκθκε και ςτθ ΓΛΔ (Βερολίνο 1966).
1111
Διευκυντισ τθσ κρατικισ τθλεόραςθσ.
1112
Θ οργάνωςθ «Ζργο τθσ Εκκλθςιαςτικισ Αναγζννθςθσ». Ο ολλανδόσ κακολικόσ
ιερζασ Βζρενφριντ φαν Στράατεν, «ςυμπτωματικά» εμφανίςτθκε όπου υπιρξαν φαινόμενα
κρίςθσ ςτισ ςοςιαλιςτικζσ χϊρεσ (ςτθν Ουγγαρία το 1956, ςτθν Ρολωνία το 1957, ςτθ
Γιουγκοςλαβία το 1960, ςτθν Ουκρανία το 1963, ςτθ ΢ουμανία το 1970, ςτθν Ρολωνία το
1981 και το 1989 ςτθ Γιουγκοςλαβία και τθ ΢ουμανία).
1113
Ρεριοδικό «Νζοσ Κόςμοσ», Ψλεβάρθσ 1969, τεφχ. 2, «Ροιοι βρίςκονταν πίςω από
τθν αντεπανάςταςθ» ςελ. 99-107. Επίςθσ, «Κυριακάτικοσ ΢ιηοςπάςτθσ», 14 Σεπτεμβρίου
2003: «Τςεχοςλοβακία - Θ αντεπανάςταςθ τον Αφγουςτο του 1968 και οι υποκινθτζσ τθσ».
 463

δθμόςια τοποκζτθςθ τθσ Κοφβασ υπζρ του ςοςιαλιςτικοφ προςανατολιςμοφ τθσ (Μάιοσ
1961). Στο μεταξφ άρχιςε από τισ ΘΡΑ θ προςπάκεια διεκνοφσ απομόνωςθσ τθσ Κοφβασ,
που τον Ψεβρουάριο του 1962 ενιςχφκθκε με τθν επιβολι ολοκλθρωτικοφ εμπορικοφ
αποκλειςμοφ.

Στα μζςα τθσ χρονιάσ ο ςτρατθγόσ Τζιλορ, ενθμζρωςε τον πρόεδρο Κζννεντυ ότι δεν
είναι δυνατι θ ανατροπι τθσ κουβανικισ κυβζρνθςθσ μζςω εςωτερικϊν αντιδράςεων. Θ
προοπτικι που αναδεικνυόταν ωσ καταλλθλότερθ, ιταν θ άμεςθ ςτρατιωτικι επζμβαςθ.

Ραράλλθλα εξετάςτθκαν διάφορα ςενάρια για τθν πικανι ςφςταςθ τθσ μελλοντικισ
χοφντασ, που κα αντικακιςτοφςε τθν κουβανικι κυβζρνθςθ ςε περίπτωςθ επιτυχοφσ
ςτρατιωτικισ επζμβαςθσ των ΘΡΑ.

Το Μάιο του 1962 θ κυβζρνθςθ τθσ Κοφβασ αποδζχτθκε πρόταςθ εγκατάςταςθσ

ςοβιετικϊν πυραφλων ςτο νθςί. Τον Σεπτζμβριο θ Γερουςία των ΘΡΑ ενζκρινε τθ
χρθςιμοποίθςθ ςτρατιωτικισ δφναμθσ εναντίον τθσ Κοφβασ.

Με επιςτολι ςτον Κζννεντυ, (23 Οκτωβρίου του 1962), ο Ωρουςτςϊφ διαβεβαίωνε

ότι ο εξοπλιςμόσ που αποςτζλλονταν ςτθ Κοφβα είχε αποκλειςτικά αμυντικό χαρακτιρα. Θ
διαβεβαίωςθ δεν είχε αποτζλεςμα. Σφμφωνα με ζκκεςθ του Στζιτ Ντιπάρτμεντ (Οκτϊβριοσ
1962) θ παρουςία των πυραφλων ςτθν περιοχι «κα ζδινε ςτουσ Σοβιετικοφσ ζνα μεγάλο
ςτρατιωτικό πλεονζκτθμα» 1114.

Στθν κρίςθ ζδωςε τζλοσ θ ςοβιετικι πλευρά ανακοινϊνοντασ τθν απόςυρςθ των
πυραφλων. Στθν αντίδραςθ του Κουβανοφ θγζτθ Ψιντζλ Κάςτρο, ο οποίοσ δεν ςυμμετείχε
και δεν ενθμερϊκθκε εκ των προτζρων για τθν απόφαςθ αυτι, ο Ωρουςτςϊφ απάντθςε
πωσ αυτι ιταν θ μόνθ διζξοδοσ από ζνα πικανό πυρθνικό πόλεμο.

Στθ ςυνζχεια οι ΘΡΑ προχϊρθςαν ςτθν άρςθ του ςτρατιωτικοφ αποκλειςμοφ, αλλά
όχι και του οικονομικοφ, ο οποίοσ ιςχφει μζχρι και ςιμερα. Ταυτόχρονα προχϊρθςαν ςε
μερικι απομάκρυνςθ πυραφλων τουσ από τθν Τουρκία και τθν Λταλία. Υπιρχε βζβαια ο
ςχεδιαςμόσ για «κάλυψθ του κενοφ» με τθν αφξθςθ υποβρφχιων τφπου Ρολάρισ ςτθ
Μεςόγειο.

9) Ο πόλεμοσ ςτο Βιετνάμ

Στισ αρχζσ τθσ δεκαετίασ του 1960 το Βόρειο Βιετνάμ πάλευε να διαμορφϊςει τισ
οικονομικζσ βάςεισ για τθ ςοςιαλιςτικι προοπτικι, ςτθριγμζνο ςτθν επιτυχθμζνθ
ολοκλιρωςθ του τριετοφσ ςχεδίου (1958-1960) οικονομικισ και πολιτιςτικισ ανάπτυξθσ.

Τθν 1θ Λανουαρίου 1960 τζκθκε ςε ιςχφ το νζο Σφνταγμα τθσ Λαϊκισ Δθμοκρατίασ
του Βιετνάμ, ενϊ τον Σεπτζμβριο ψθφίςτθκε από το 3ο Συνζδριο του Κόμματοσ
Εργαηομζνων του Βιετνάμ το 1ο πεντάχρονο ςχζδιο (1961-1965).

Ταυτόχρονα ςυνεχιηόταν ο εκνικοαπελευκερωτικόσ αγϊνασ εναντίον τθσ εξάρτθςθσ

από τισ ΘΡΑ και εναντίον τθσ εγχϊριασ αςτικισ κυβζρνθςθσ ςτο νότιο τμιμα τθσ χϊρασ.
Λδρφκθκε το Ρατριωτικό Μζτωπο Απελευκζρωςθσ του Νοτίου Βιετνάμ, ενϊ τον
Ψεβρουάριο του 1961 δθμιουργικθκε ο Εκνικόσ Απελευκερωτικόσ Στρατόσ του Νοτίου

1114
Ρθγζσ: Foreign Relations of the United States 1961-1963, Vol. XI.
 464

Βιετνάμ (Βιετκόνγκ). Σφντομα το κακεςτϊσ του Ντιζμ -παρά τθν οικονομικι και ςτρατιωτικι
ςυνδρομι των ΘΡΑ- βρζκθκε απομονωμζνο ςτθ περιοχι τθσ Σαϊγκόν, ζχοντασ χάςει τον
ζλεγχο πολλϊν επαρχιϊν. Ακολοφκθςε ςειρά πραξικοπθμάτων από επίδοξουσ δικτάτορεσ.
Ο ίδιοσ ο Ντιζμ δολοφονικθκε από τουσ ςτρατιωτικοφσ τθν 1θ Νοεμβρίου 1963.

Στο μεταξφ ο αντιπρόεδροσ των ΘΡΑ Τηόνςον, ο οποίοσ αντικατζςτθςε τον

δολοφονθκζντα πρόεδρο Κζννεντυ, αποφάςιςε να διευρφνει τθν αμερικανικι ςτρατιωτικι
εμπλοκι ςτθν περιοχι.

Μετά από προβοκάτςια ςτον Κόλπο του Τονκίν (αρχζσ Αυγοφςτου 1964), κατά τθν
οποία αμερικανικά αντιτορπιλικά προκάλεςαν «κερμό επειςόδιο» με τισ ζνοπλεσ δυνάμεισ
του Βορείου Βιετνάμ, κθρφχκθκε και επίςθμα ο πόλεμοσ εναντίον του, ενϊ ο αρικμόσ των
αμερικανϊν ςτρατιωτϊν ςτο Βιετνάμ εκτοξεφτθκε ςε λίγα χρόνια ςτισ 549.000.

Τα εγκλιματα του ςτρατοφ των ΘΡΑ κατά του άμαχου πλθκυςμοφ, ο αφανιςμόσ
ολόκλθρων χωριϊν με βόμβεσ ναπάλμ κ.α. Σχολιάςκθκαν ειρωνικά από τον αμερικανό
πολεμικό ανταποκριτι Peter Arnett: «ιταν απαραίτθτο να καταςτραφεί ζνα χωριό
προκειμζνου να ςωκεί»1115!

Σφμμαχοι του βιετναμζηικου λαοφ ςτάκθκαν θ Σοβιετικι Ζνωςθ και το διεκνζσ

αντιιμπεριαλιςτικό κίνθμα1116. Ακόμα και ςτθν καρδιά του ιμπεριαλιςμοφ, τισ ΘΡΑ,
αναπτφχκθκε ζνα ρωμαλζο φιλειρθνικό κίνθμα, το οποίο αντιμετωπίςτθκε από το κράτοσ
με αγριότθτα. Ρολλοί φιλειρθνιςτζσ διϊχκθκαν, φυλακίςτθκαν ι και ζπεςαν νεκροί από τα
πυρά τθσ Εκνοφρουράσ. Ρολλοί αμερικανοί ςτρατιϊτεσ λιποτάκτθςαν ι απζφυγαν τθ
ςτράτευςθ.

1115
Associated Press, 8 Ψεβρουαρίου 1968.
1116
Θ αποτυχία τθσ πολεμικισ μθχανισ των ΘΡΑ να κάμψει το θκικό του βιετναμζηικου
λαοφ και τθν μαχθτικότθτα του εκνικοαπελευκερωτικοφ ςτρατοφ, από τθ μία, και το
μζγεκοσ του διεκνοφσ αντιπολεμικοφ κινιματοσ από τθν άλλθ, ανάγκαςε τουσ
επιτικζμενουσ να υπογράψουν τον Λανουάριο του 1973 ςτο Ραρίςι τθν λιξθ του πολζμου.
Βζβαια θ ςτρατιωτικι και οικονομικι βοικεια των ΘΡΑ προσ τθν Κυβζρνθςθ τθσ Σαϊγκόν
δεν τερματίςτθκε, επιςιμωσ τουλάχιςτον, παρά μόνο τον Δεκζμβριο του 1974, όταν ιταν
πλζον ςαφζσ ότι θ νίκθ των Βιετκόνγκ ιταν αναπόφευκτθ. Θ προζλαςθ προσ τθν Σαϊγκόν
ξεκίνθςε ςτισ 21 Απριλίου του 1975 και ολοκλθρϊκθκε ςτισ 30 του ίδιου μινα, ενϊ οι
τελευταίοι αμερικανοί πεηοναφτεσ ζφυγαν όπωσ-όπωσ το προθγοφμενο βράδυ με
ελικόπτερο του ςτρατοφ, εκκενϊνοντασ τθν Ρρεςβεία των ΘΡΑ.

Ο απολογιςμόσ του πολζμου ιταν τρομακτικόσ: Οι απϊλειεσ του

εκνικοαπελευκερωτικοφ ςτρατοφ ζφταςαν το 1,1 εκατομμφριο, ενϊ οι απϊλειεσ του
άμαχου πλθκυςμοφ υπολογίηονται από 2 ζωσ 4 εκατομμφρια. Οι ΘΡΑ είχαν 58.226 νεκροφσ
και 153.303 τραυματίεσ. «Ο ιμπεριαλιςμόσ των ΘΡΑ χρθςιμοποίθςε ςτο Βιετνάμ όλθ τθ
δφναμθ τθσ πολεμικισ του μθχανισ. Σφμφωνα με επίςθμα αμερικανικά ςτοιχεία, μόνο οι
κακαρζσ δαπάνεσ των ΘΡΑ για τον πόλεμο ςτο Βιετνάμ ξεπζραςαν τα 141 δισ δολάρια. Στο
Βιετνάμ, ςτο Λάοσ και ςτθν Καμπότηθ, θ αμερικανικι αεροπορία ζριξε πάνω από 7
εκατομμφρια τόνουσ βόμβεσ - 3,5 φορζσ περιςςότερεσ από ότι ζριξαν οι δυνάμεισ τθσ
«αντιχιτλερικισ ςυμμαχίασ» ςε όλα τα κζρετρα του Βϋ Ραγκοςμίου Ρολζμου, 100 χιλιάδεσ
τόνουσ δθλθτθριϊδεισ ουςίεσ.»

*βλ. περιοδικό «Ρροβλιματα τθσ Ειρινθσ και του Σοςιαλιςμοφ», τεφχ. 7, Λοφλιοσ
1975, ςελ.4+.
 465

Το Βιετνάμ καταγράφθκε ςτθν ιςτορία ωσ ςφμβολο τθσ κζλθςθσ και τθσ δφναμθσ
των λαϊν ςτον αγϊνα εναντίον του ιμπεριαλιςμοφ.

10) Οι ιμπεριαλιςτικζσ ςυμμαχίεσ και οι ενδοϊμπεριαλιςτικζσ αντικζςεισ

Μετά από τθν κρίςθ ςτο Σουζη και τθ δθμιουργία τθσ ΕΟΚ εκδθλϊκθκε μεγαλφτερθ
όξυνςθ των ενδοϊμπεριαλιςτικϊν αντικζςεων, που ςυνεχίςτθκε ςε όλθ τθ δεκαετία του
1960. «Ρζτρα του ςκανδάλου» εκείνθ τθν περίοδο ιταν θ Γαλλία.

Επιδιϊκοντασ θ πολιτικι τθσ να θγεμονεφςει ςτθν καπιταλιςτικι Ευρϊπθ και να

ανεξαρτθτοποιθκεί θ τελευταία από τισ ΘΡΑ, δθμιοφργθςε ιςχυρζσ αναταράξεισ και ςτο
ΝΑΤΟ, αφοφ υπονόμευε το ςχζδιο του Κζνεντι για αναβάκμιςθ τθσ «Ατλαντικισ
Συμμαχίασ». Οι ΘΡΑ ςτιριηαν τθν ιδζα τθσ «Ενωμζνθσ Ευρϊπθσ», με διατιρθςθ
ταυτόχρονα τθσ θγεμονίασ τουσ ςτθ ςυμμαχία ΘΡΑ - ΕΟΚ μζςω του ΝΑΤΟ. Ανθςυχοφςαν
από τθν επιδίωξθ τθσ Γαλλίασ να αναπτφξει δικό τθσ ανεξάρτθτο πυρθνικό οπλοςτάςιο και
τισ κινιςεισ ςφςφιξθσ μιασ ιδιαίτερθσ ςυμμαχίασ τθσ με τθ Γερμανία.

Το 1962 ο Ντε Γκολ πρότεινε αγγλογαλλικι ςυνεργαςία ςτουσ πυρθνικοφσ

εξοπλιςμοφσ. Πμωσ ο Μακ Μίλλαν, όχι μόνο τθν απζρριψε, αλλά και ςυνυπζγραψε
ςυμφωνία με τον Κζνεντυ ςτο Ναςάου, πρωτεφουςα των νθςιϊν Μπαχάμεσ (18 ζωσ 21
Δεκεμβρίου). Με βάςθ τθ ςυμφωνία θ Βρετανία ζπαιρνε από τισ ΘΡΑ πυρθνικοφσ
πυραφλουσ «Ρολάρισ». Οι ΘΡΑ προςφζρκθκαν να πουλιςουν τουσ ίδιουσ πυραφλουσ και
ςτθ Γαλλία, όμωσ ο Ντε Γκολ αρνικθκε.

Αρνικθκε να υπογράψει και τθ ςυνκικθ απαγόρευςθσ των πυρθνικϊν δοκιμϊν που

υπζγραψαν οι ΘΡΑ, θ ΕΣΣΔ και θ Μ. Βρετανία ςτθ Μόςχα, ςτισ 5 Αυγοφςτου του 1963. Τθ
ςυνκικθ ςυνυπζγραψαν ακόμα 100 κράτθ που δεν κατείχαν πυρθνικά όπλα.

Οι ςτενοί δεςμοί ΘΡΑ - Βρετανίασ επιβεβαίωναν τθν άποψθ του Ντε Γκολ ότι θ
Βρετανία ιταν ο «Δοφρειοσ Μπποσ» των ΘΡΑ ςτθν Ευρϊπθ. Ζτςι, όταν θ Βρετανία υπζβαλε
αίτθςθ ζνταξθσ ςτθν ΕΟΚ (1961), θ Γαλλία άςκθςε βζτο (1963), παρά τισ ζντονεσ
αμερικανικζσ πιζςεισ που δζχτθκε. Το ίδιο ζγινε και το 1967.

Ιδθ από τισ 17 Σεπτεμβρίου 1958 ο Ντε Γκολ είχε ςτείλει υπόμνθμα ςτον πρόεδρο
των ΘΡΑ Αϊηενχάουερ και ςτον πρωκυπουργό τθσ Βρετανίασ Μακ Μίλλαν ςχετικό με τθν
άςκθςθ τθσ διοίκθςθσ του ΝΑΤΟ, με το οποίο διεκδικοφςε παγκόςμιο ρόλο ιςότιμο με τισ
ΘΡΑ και τθ Βρετανία.

Οι γαλλικζσ αξιϊςεισ απορρίφκθκαν και τότε ο Ντε Γκολ διζταξε να φφγουν όλα τα
αμερικανικά πυρθνικά όπλα από τθ Γαλλία, απζςυρε τον γαλλικό ςτόλο από τθν ενιαία
διοίκθςθ του ΝΑΤΟ και το 1966 αποφάςιςε τθν αποχϊρθςθ από το ςτρατιωτικό ςκζλοσ του.

Σε αντίκεςθ με τισ ΘΡΑ, θ Γαλλία κεωροφςε ότι θ ΕΟΚ ζπρεπε να οδθγιςει ςε μια
«Ευρϊπθ των Ρατρίδων» και όχι ςτθ δθμιουργία υπερεκνικϊν οργάνων. Ακόμα, απζρριψε
τθν αρχι τθσ πλειοψθφίασ ςτθ λιψθ των ΕΟΚικϊν αποφάςεων και υποςτιριξε τθ
διατιρθςθ του δικαιϊματοσ βζτο.

Ραράλλθλα θ Γαλλία αναγνϊριςε τθν Κίνα, ενϊ ζκανε διπλωματικά ανοίγματα και
ςτα κράτθ-μζλθ του «Συμφϊνου τθσ Βαρςοβίασ». Πταν οι ΘΡΑ εξαπζλυςαν τον πόλεμο ςτθν
Λνδοκίνα, θ Γαλλία τον καταδίκαςε, όπωσ ζκανε κι ζνα χρόνο αργότερα (1967) με τθν
επιδρομι του Λςραιλ ςτα αραβικά εδάφθ.
 466

Βεβαίωσ, οι ενδοϊμπεριαλιςτικζσ αντικζςεισ «αίρονταν» μπροςτά ςτον κοινό εχκρό,

τθ Σοβιετικι Ζνωςθ. Στθν κρίςθ που ξζςπαςε με τουσ πυραφλουσ ςτθν Κοφβα θ Γαλλία
τάχκθκε ανεπιφφλακτα ςτο πλευρό των ΘΡΑ.

Τθν ίδια περίοδο πρόβαλλαν και πάλι οξυμζνεσ οι αντικζςεισ ανάμεςα ςτισ ΘΡΑ και
ςτθν Λαπωνία, που ιδθ αποτελοφςε ζνα οικονομικό γίγαντα.

Οι αντικζςεισ ανάμεςα ςτισ ιμπεριαλιςτικζσ δυνάμεισ εκδθλϊκθκαν με ιδιαίτερθ

οξφτθτα ςε βάροσ και των λαϊν τθσ Αφρικισ.

Θ διαίρεςθ τθσ Νιγθρίασ το 1966, με τθ δθμιουργία τθσ Μπιάφρα1117 ςτο ανατολικό

τμιμα τθσ χϊρασ, αποτελεί ζνα κλαςικό παράδειγμα τθσ διαμάχθσ για τον ζλεγχο των
πλοφςιων κοιταςμάτων πετρελαίου ανάμεςα ςτθ Γαλλία και ςτθ Μ. Βρετανία, θ οποία είχε
τον ζλεγχο του πετρελαίου (διυλιςτιριο τθσ SHELL) και βεβαίωσ επεδίωκε να παραμείνει θ
Νιγθρία ενιαία. Το ίδιο και οι ΘΡΑ. Να ςθμειωκεί ότι τότε θ Βρετανία κάλυπτε το ¼ των
αναγκϊν τθσ ςε πετρζλαιο από τθ Νιγθρία. Από τθν άλλθ, τθν Μπιάφρα βοθκοφςαν θ
Γαλλία, το Βατικανό και θ Ρορτογαλία, που είχε τισ δικζσ τθσ κτιςεισ ςτθν Αφρικι και
ςτρατό με περιςςότερουσ από 120.000 άντρεσ.

Για τθν προςταςία των γαλλικϊν επενδφςεων ςτο Γκαμπόν ςτρατεφματα τθσ
Γαλλίασ κατζςτειλαν το 1964 λαϊκι εξζγερςθ εναντίον τθσ κυβζρνθςισ του. Ανάλογα
ενεργοφςαν οι βρετανικζσ ςτρατιωτικζσ δυνάμεισ ςτθ Βρετανικι (Ανατολικι) Αφρικι.

Στο Κονγκό, με τθ βοικεια των ΘΡΑ και του Βελγίου, ο Μοϊςζ Τςόμπε ζγινε πάλι
πρωκυπουργόσ, αφοφ γφριςε το 1964 από τθν εξορία, όπου βριςκόταν από το 1962. Το
Νοζμβριο του 1964 Βζλγοι αλεξιπτωτιςτζσ ζπεςαν ςτθ Στανλεϊβίλ, δίνοντασ ζτςι τθ δυνατότθτα
ςτον Τςόμπε να ςυντρίψει το λαϊκό ανταρτικό κίνθμα.

1117
Σθμείωςθ Δοκιμίου: Το γεγονόσ ότι ςτθν Μπιάφρα βρίςκονταν τα ςθμαντικότερα
κοιτάςματα πετρελαίου τθσ χϊρασ, οδιγθςε ςε ζναν αιματθρό εμφφλιο πόλεμο, που
διιρκεςε μζχρι τισ 15 Λανουαρίου 1970, και τελείωςε με τθν ιττα των χωριςτικϊν
δυνάμεων. Οι νεκροί του πολζμου ζφταςαν ίςωσ και τα 2 εκατομμφρια. Θ πλειονότθτα των
κυμάτων πζκαναν από τθν πείνα, ανάμεςά τουσ εκατοντάδεσ χιλιάδεσ παιδιά.
 467

ΓΛΑ ΣΟ ΔΕΤΣΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΛΟ

ΠΛΝΑΚΕ΢ ΜΕ ΟΛΚΟΝΟΜΛΚΑ ΢ΣΟΛΧΕΛΑ

1) ΢τοιχεία ςχετικά με τθν «αμερικανικι βοικεια»

ΠΙΝΑΚΑ΢ Ι1118

Θ αμερικανικι βοικεια ςτθν Ελλάδα

ςυμπεριλαμβανομζνου και του 1957

(ςε εκατομ. δολλάρια)

Α. ΒΟΘΚΕΛΑ ΤΠΟ ΜΟΡΦΘΝ ΔΩΡΕΩΝ

1. Οικονομικι βοικεια

Αμερικανικζσ ςυνειςφορζσ ςτθν UNRRA 349,6

Νόμοσ 15 - AMAG (Δόγμα Τροφμαν) 119,1

Ενδοευρωπαϊκό Εμπόριο 206,2

Ευρωπαϊκι Ζνωςθ πλθρωμϊν 267,7

Βοικεια ςε είδθ 1948-51 (ECA/FOA/MSA/ICA) 694,5

Νόμοσ 480

Κεφ. I 19,7

Κεφ. II 1,1

Κεφ. III 41,7

Τεχνικι βοικεια 9,9

Βοικεια Οργανϊςεων Ρερικάλψεωσ 13,5

Σφνολο 1.723,0

Β. ΒΟΘΚΕΛΑ ΤΠΟ ΜΟΡΦΘΝ ΔΑΝΕΛΩΝ

Κονδφλια ICA (Νομ. 665 Ραρ. 402) 35,0

1118
«Νζα Οικονομία», τόμοσ ζτουσ 1959, τεφχοσ Λουλίου-Αυγοφςτου, ςελ. 548.
Αξιοποίθςθ ςτοιχείων του οργάνου τθσ Αμερικανικισ Υπθρεςίασ Ρλθροφοριϊν
«Αμερικανικι Επικεϊρθςθ»
 468

Νόμοσ 480 (Κεφ. I) 26,5

Δάνεια (Λδιοκτθςία πολεμικϊν πλεοναςμάτων και Τραπζηθσ

Ειςαγωγϊν - Εξαγωγϊν)
68,4

΢ΤΝΟΛΟ 129,9

2. ΢τρατιωτικι βοικεια (περιλαμβάνει και αγορζσ από το

εξωτερικό)
1.125,0

ΓΕΝΛΚΟ ΢ΤΝΟΛΟ 2.977,9

 469

2) Για τθν ελλθνικι οικονομία

ΠΙΝΑΚΑ΢ ΙΙ1119

Βαςικζσ βιομθχανικζσ μονάδεσ προβλεπόμενεσ

από το πρόγραμμα οικονομικισ ανάπτυξθσ 1960-1964

Αρχι
Είδοσ βιομθχανικισ μονάδασ
λειτουργίασ

Αϋ εργοςτάςιο ηάχαρθσ (Λάριςα) 1961

Βϋ εργοςτάςιο ηάχαρθσ (Ρλατφ) 1962

Γϋ εργοςτάςιο ηάχαρθσ (Σζρρεσ) 1963

Εργοςτάςιο αηωτοφχων λιπαςμάτων (ΑΕΒΑΛ) ςτθν Ρτολεμαΐδα 1963

Ζργα φδρευςθσ του βιομθχανικοφ ςυγκροτιματοσ τθσ 1965

Ρτολεμαΐδασ

Βιομθχανία αλουμινίου (Α.Ε. Αλουμίνιον Ελλάδοσ) ςτθν παραλία

του Διςτόμου τθσ Βοιωτίασ
1966

Βελτίωςθ διυλιςτθρίου (προςκικθ μονάδασ υγραερίου) 1962

Εργοςτάςιο κυτταρίνθσ (χαρτοπολτοφ) από δαςικι ξυλεία ςτθ δεν ιδρφκθκε

Βόρειο Ελλάδα

Εργοςτάςιο υπερφωςφορικϊν λιπαςμάτων (Νζασ Καρβάλθσ) 1965

Βιομθχανία χρωμιοφχων και μαγγανιοφχων ςιδθροκραμάτων δεν ιδρφκθκε

Επζκταςθ τθσ χαλυβουργίασ Α.Ε. Ελλθνικι Εταιρία Ωάλυβοσ ςτθ

Κεςςαλονίκθ
1968

Βιομθχανία ςόδασ 1967

Λιγνιτωρυχείο τθσ Ρτολεμαΐδασ 1957

Λιγνιτωρυχείο τθσ Μεγαλοπόλεωσ 1969

1119
Τράπεηα τθσ Ελλάδοσ, «Τα πενιντα χρόνια τθσ Τραπζηθσ τθσ Ελλάδοσ», Ακινα,
1978, Ρίνακασ 132, ςελ. 530.
 470

ΠΙΝΑΚΑ΢ ΙII1120

Εκτίμθςθ ωρϊν εργαςίασ κατά το Μάρτιο του 1951 και 1961

Κλάδοσ οικονομικισ ΢φνολο θμερϊν Αλλαγι % μεταξφ

δραςτθριότθτασ 1951-1961
1951 1961

΢φνολο

Θμζρεσ εργαςίασ 51.695.335 68.419.449 +32,3%

Ανά εργαηόμενο 16,17 20,00 +23,7%

Γεωργία

Θμζρεσ εργαςίασ 29.548.522 35.626.046 +20,6%

Ανά εργαηόμενο 15,60 18,51 +18,6%

1120
Βλζπε Ψάκελο LAB 13/1818 (Public Record Office).
 471

Βιομθχανία

Θμζρεσ εργαςίασ 7.070.524 9.537.409 +34,9%

Ανά εργαηόμενο 16,59 21,13 +27,4%

Εμπόριο - Σράπεηεσ

Θμζρεσ εργαςίασ 4.046.795 6.096.910 +50,7%

Ανά εργαηόμενο 18,86 23,24 +23,2%

Τπθρεςίεσ

Θμζρεσ εργαςίασ 6.848.950 9.868.761 +44,1%

Ανά εργαηόμενο 18,02 22,87 +25,9%

 472

ΠΙΝΑΚΑ΢ IV1121

Διάρκρωςθ του ακακαρίςτου εγχωρίου προϊόντοσ ςε διάφορεσ χϊρεσ

(ςε τρζχουςεσ τιμζσ ςυντελεςτϊν παραγωγισ)

Πρωτογενισ Δευτερογενισ

παραγωγι Παραγωγι Τπθρεςίεσ %

Χϊραι % εγχωρ. Προϊόντοσ % εγχωρ. προϊόντοσ εγχωρ. προϊόντοσ

1950 1961 1950 1961 1950 1961

(1)
Δ. Γερμανία 11 6 47 57 42 37
(2)
Αυςτρία 16 11(2) 49 51(2) 35 38(2)

Λταλία 29 17 35 42 36 41
(1)
Γαλλία 15 9 47 44 38 47

Ολλανδία 14 10 38 42(4) 48 48

Δανία 21 14 35 38 44 48

Νορβθγία 15 12(2) 37 35(2) 48 53(2)

Βζλγιον 9 7(2) 46 46(2) 45 47(2)

Θν. Βαςίλειον 6 4 46 45 48 51

Ελλάσ 34 31 25 27 41 42

Σουρκία 49 41(2) 15 22(2) 36 37(2)

Πορτογαλία 29 26(2) 37 41(2) 34 33(2)

(5)
Λνδία 51 48 16 18(4) 33 34

Λρλανδία 32 25 25 30(4) 43 45

Πθγζσ: United Nations, Statistical Yearbook 1958-1962. Εκνικοί Λογαριαςμοί τθσ Ελλάδοσ
1948-1959 και 1958-1962.

(1) Σε αγοραίεσ τιμζσ.

(2) Ζτουσ 1960.
(3) Ακακάριςτον εκνικόν ειςόδθμα ςε αγοραίεσ τιμζσ.
(4) Ρεριλαμβάνεται θ παραγωγι θλεκτρικισ ενζργειασ.
(5) Κακαρόν εγχϊριον προϊόν.

1121
Ξ. Ηολϊτασ, «Νομιςματικι ιςορροπία και οικονομικι ανάπτυξισ», 1964, ςελ. 36.
 473

ΠΙΝΑΚΑ΢ V1122

Εξωτερικι μετανάςτευςθ

ΠΟ΢Ο΢ΣΟ
ΜΟΝΛΜΑ
επί του
ΠΛΘΚΤ΢ΜΟ΢ μεταναςτεφςαντεσ
ΠΕΡΛΟΧΘ (1961) (1961-1965) πλθκυςμοφ

Κράκθ 357.000 17.844 5,0%

Ιπειροσ 353.000 15.271 4,3%

Μακεδονία 1.891.000 76.597 4,0%

1122
Ρεριοδικό «Οικονομικόσ Ταχυδρόμοσ», 25-6-1964, παραπ. ςτο Σ. Σακελλαρόπουλοσ
«Τα αίτια του Απριλιανοφ πραξικοπιματοσ», ςελ. 316.
 474

Αιγαίο 457.000 13.426 2,9%

Λόνιο 214.000 5.546 2,6%

Πελοπόννθςοσ 1.096.000 22.672 2,1%

Περιφζρεια

πρωτεφουςασ 1.853.000 37.563 2,0%

Κεςςαλία 695.000 9.840 1,4%

Κριτθ 483.000 5.950 1,2%

Λοιπι ΢τερεά - 971.000 7.272 0,7%

Εφβοια

Μθ δθλϊςαντεσ - 30.792 -

΢φνολο 8.390.000 242.963 2,9%

ΓΛΑ ΣΟ ΣΡΛΣΟ ΚΕΦΑΛΑΛΟ

1) Ντοκουμζντα ςχετικά με τθν 6θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (1949)

Ζκκεςθ1123 που ο Νίκοσ Ηαχαριάδθσ ζδωςε ςτο ΡΓ τθσ ΚΕ του ΡΚΚ(μπ) μετά τθ ςυνεδρίαςθ
του ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ ςτο Μπουρζλι

«Ρ΢ΟΣ ΤΘΝ ΚΕ ΤΟΥ Κ.Κ. (μπ.) ΤΘΣ Σ.Ε.

Για το ς. Στάλιν

1123
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 57414, Κείκελν ληνθνπκέλην ηνπ Ν. Εαραξηάδε –
αλαθέξνληαη νη αηηίεο ηεο ήηηαο ηνπ Γ΢Δ.
 475

Τον Αφγουςτο του 1949 ο μοναρχοφαςιςμόσ ςυγκζντρωςε ςτθν περιοχι Βίτςι και Γράμμου
ςοβαρζσ δυνάμεισ πεηικοφ, πυροβολικοφ, αεροπορίασ και κωρακιςμζνων, εξαςφαλίηοντασ
μια πολλαπλάςια υπεροχι ςε άνδρεσ και υλικό ςε ςτενό μζτωπο κατόρκωςε να μασ
εκτοπίςει απ’ τισ περιοχζσ αυτζσ.

Ο Δ.Σ.Ε. δεν μπόρεςε να πραγματοποιιςει τθ δικι του επιδίωξθ που ιταν να φκείρει ςε
τζτοιο βακμό το μοναρχοφαςιςμό ςτισ περιοχζσ αυτζσ ϊςτε να δθμιουργιςει τισ
προχποκζςεισ για το πζραςμα ςε μια γενικϊτερθ αντεπίκεςι του.

Το ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ ςτθν πορεία των επιχειριςεων μπροςτά ςτον τζτοιο ςυςχετιςμό των
δυνάμεων κατζλθξε ςτο ςυμπζραςμα ότι οι δυνάμεισ του Δ.Σ.Ε. ςτο Βίτςι και ςτο Γράμμο
επιδιϊκοντασ με μια πιο ενεργθτικι άμυνα να φκείρουν όςο το δυνατό περιςςότερο τον
εχκρό, δε κάπρεπε να επιτρζψουν ςτον εχκρό τθν κφκλωςθ και τθν εκμθδζνιςι του. Ζτςι οι
κφριεσ δυνάμεισ του Δ.Σ.Ε. ςτο Βίτςι και το Γράμμο τραβιχτθκαν ςτθν Αλβανία. Ο αρικμόσ
τουσ είναι 12.000.

Ρζρνοντασ υπόψθ και τισ γενικϊτερεσ ςυνκικεσ και κυρίωσ τθν επίδραςθ που είχε πάνω
ςτθν εςωτερικι εξζλιξθ των γεγονότων ςτθν Ελλάδα θ προδοςία του Τίτο, το ΡΓ τθσ ΚΕ του
ΚΚΕ αποφάςιςε να κζςει υπόψθ Σασ τισ παρακάτω ςκζψεισ του και να ηθτιςει τθ δικι Σασ
βοικεια ςτθν αντιμετϊπιςθ τθσ κατάςταςθσ, όπωσ διαμορφϊνεται ςιμερα ςτθν Ελλάδα.

(Ραρεμβάλλονται δφο δακτυλογραφθμζνεσ ςειρζσ δυςανάγνωςτεσ). Εμείσ δεν

μπορζςαμε να λφςουμε το πρόβλθμα των εφεδρειϊν και του ανεφοδιαςμοφ των τμθμάτων
του Δ.Σ.Ε. πζρα απ’ τισ περιοχζσ που βρίςκονταν κοντά ςτα ςφνορα. Δεν μπορζςαμε επίςθσ
να ςπάςουμε (χειρόγραφα να αλλάξουμε) τθν κατάςταςθ που δθμιοφργθςε ο
μοναρχοφαςιςμόσ ςτισ πόλεισ και να ςυνδυάςουμε ζνα γερό μαηικό κίνθμα ςτισ πόλεισ με
τον πόλεμο που ζκανε ο Δ.Σ.Ε. ςτα βουνά.

β) Θ καινοφργια κατάςταςθ μασ επιβάλλει ςιμερα τθν παρακάτω ταχτικι. Ρρϊτον.

Διατιρθςθ και ενίςχυςθ του παρτιηάνικου αγϊνα ς’ όλθ τθ χϊρα. Ραρτιηάνικεσ ομάδεσ μασ
υπάρχουν και δρουν ςιμερα ςτθν Ρελοπόννθςο, ΢οφμελθ, Κεςςαλία, Ιπειρο, ς’ όλθ τθ
Μακεδονία και Κράκθ, ςτα νθςιά Σάμο, Εφβοια, Κεφαλονιά, Μυτιλινθ, Λκαρία.

Δεφτερον. Να ενιςχφςουμε ςοβαρά τθ δουλειά μασ ςτισ πόλεισ ςτζλνοντασ ςτελζχθ

για να δυναμϊςουν τισ κομματικζσ οργανϊςεισ και να ςθκϊςουν το μαηικό κίνθμα δουλειά
ς’ όλουσ τουσ τομείσ.

Τρίτον. Να προετοιμάςουμε πολιτικά, οργανωτικά και ςτρατιωτικά και να

ενιςχφςουμε τισ δυνάμεισ μασ που ζχουμε ςτο εξωτερικό.

Ραρά τισ ςτρατιωτικζσ επιτυχίεσ που ο μοναρχοφαςιςμόσ είχε ςτο Βίτςι και ςτο Γράμμο θ
πολιτικι και οικονομικι κατάςταςι του παραμζνει πολφ δφςκολθ. Τουσ τελευταίουσ μινεσ
ζχουμε ςτθ χϊρα ζνα ςοβαρό δυνάμωμα ςτο μζτωπο μαηικό κίνθμα και ςτουσ απεργιακοφσ
αγϊνεσ που αγκαλιάηουν όχι μόνο τουσ εργάτεσ και υπάλλθλουσ μα και τα πλατειά
μικροαςτικά ςτρϊματα ςτισ πόλεισ. Θ κατάςταςθ ςτο χωριό και ςτουσ ξεςπιτωμζνουσ
αγρότεσ χειροτερεφει.

Διατθρϊντασ μια ζντονθ παρτιηάνικθ δραςτθριότθτα ςε όλθ τθ χϊρα και αναπτφςςοντασ

τουσ μαηικοφσ αγϊνεσ ςτθν πόλθ και ςτο χωριό το κόμμα μασ πρζπει ταυτόχρονα να
επιδιϊξει τθ ςυγκζντρωςθ όλων των προοδευτικϊν δυνάμεων ςτθ χϊρα που κζλουν τθν
ειρινθ, τθ δθμοκρατία και τθν ανεξαρτθςία ςε ζνα ςυναςπιςμό ενάντια ςτουσ ξζνουσ
ιμπεριαλιςτζσ και το μοναρχοφαςιςμό. Ο ςυναςπιςμόσ αυτόσ μπορεί να χρθςιμοποιιςει:
Πλεσ τισ νόμιμεσ δυνατότθτεσ και προςφζρεται για τθν ανοιχτι πολιτικι εμφάνιςθ και
δράςθ του.
 476

Το ΚΚΕ κα διακθρφξει ότι επιδίωξι του παραμζνει θ δθμοκρατικι ειρινευςθ ςτθν Ελλάδα
με βάςθ τισ προτάςεισ τθσ Σοβ. Ζνωςθσ και ότι θ απόκρουςθ από τουσ μοναρχοφαςίςτεσ και
τουσ ξζνουσ ιμπεριαλιςτζσ μιασ τζτοιασ ειρινευςθσ αποτελεί τθ μοναδικι αιτία για τθ
ςυνζχιςθ του ζνοπλου αγϊνα ςτθν Ελλάδα.

Μετά τισ επιτυχίεσ του ςτο Βίτςι και ςτο Γράμμο ο μοναρχοφαςιςμόσ ςτο εςωτερικό κα
αντιμετωπίςει: ακόμα πιο μεγάλεσ δυςκολίεσ και με τουσ ςτρατιϊτεσ που ηθτοφν
αποςτράτευςθ και με τουσ αγρότεσ που είναι υποχρεωμζνοσ να επαναπατρίςει και ςτο
πεδίο των μαηικϊν αγϊνων ςτισ πόλεισ και ςτον οικονομικό και πολιτικό τομζα. Εφόςο κα
αναπτφξουμε τουσ μαηικοφσ και λαϊκοφσ και μαηικοφσ αγϊνεσ, κα διατθριςουμε τθν
παρτιηάνικθ δραςτθριότθτα ς’ όλθ τθ χϊρα ζχοντασ και ζτοιμεσ τισ δυνάμεισ μασ ςτο
εξωτερικό και ςε ςχζςθ και με τθ διαμόρφωςθ τθσ διεκνοφσ κατάςταςθσ κα μπορζςουμε
ςτθν κατάλλθλθ ςτιγμι να γενικεφςουμε πάλι τον ζνοπλο αγϊνα για τθν ανατροπι του
μοναρχοφαςιςμοφ.

Το κόμμα μασ πρζπει μζςα ςτθν καινοφργια κατάςταςθ να ξανάρκει ςτο ςφνκθμα τθσ
ιςοτιμίασ για τουσ μακεδόνεσ του Αιγαίου.

8/9/49

2) Σο Ντοκουμζντο τθσ Λίμνθσ Ρίτςα1124

«1. Φςτερα από τθν ιττα του ΔΣΕ Δθμοκρατικοφ Στρατοφ Ελλάδασ ςτο Βίτςι –
Γράμμο, θ κατάςταςθ ςτθν Ελλάδα άλλαξε, πράγμα που υποχρεϊνει το ΚΚΕ να αλλάξει τθν
πολιτικι του γραμμι. Οι αιτίεσ τθσ ιττασ του ΔΣ είναι οι ακόλουκεσ:

α+ Θ αδυναμία του ΚΚΕ να λφςει το πρόβλθμα των εφεδρειϊν του ΔΣΕ, κακϊσ και
του εφοδιαςμοφ των τμθμάτων του ΔΣΕ που βρίςκονταν ςτισ περιοχζσ τθσ Κεντρικισ και
Νότιασ Ελλάδασ.

β+ Θ βοικεια που οι Αμερικάνοι και οι Εγγλζηοι ζδωςαν ςτο μοναρχοφαςιςμό.

γ+ Θ προδοςία τθσ κλίκασ του Τίτο.

2. Στθν καινοφρια κατάςταςθ που δθμιουργικθκε, θ κακοδιγθςθ του ΚΚΕ ενζργθςε

ςωςτά αποκροφοντασ τθν τυχοδιωκτικι «τακτικι ςυνζχιςθσ τθσ επίκεςθσ ότι και να γίνει»
με τθν αναπόφευκτθ ςυνζπεια τθσ ςυντριβισ των ςτελεχϊν και εφαρμόηοντασ τθν τακτικι
τθσ υποχϊρθςθσ που ζδωςε τθ δυνατότθτα να ςωκοφν τα ςτελζχθ από τα χτυπιματα και να
φυλαχτοφνε για τουσ μελλοντικοφσ αγϊνεσ.

3. Ραρά τισ ςτρατιωτικζσ επιτυχίεσ του μοναρχοφαςιςμοφ, θ πολιτικι και

οικονομικι κατάςταςι του παραμζνει οξυμμζνθ. Το μαηικό λαϊκό κίνθμα, που ςτα 1949
δυνάμωςε, κ’ αναπτυχκεί ςε ςυνδυαςμό με τθν οικονομικι κρίςθ και τισ διαφωνίεσ μζςα

1124
Ζ ηξίρξνλε επνπνηία ηνπ Γ΢Δ, έθδ. Ρηδνζπάζηεο-΢ύγρξνλε Δπνρή, Αζήλα 1998, ζει.
548-550 θαη Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 57414, Κείκελν ληνθνπκέλην ηνπ Ν. Εαραξηάδε -
αλαθέξνληαη νη αηηίεο ηεο ήηηαο ηνπ Γ΢Δ θαη ηα κεηέπεηηα θαζ.. .(ήθνληα), ζηε ξσζηθή
γιψζζα. Πξφθεηηαη γηα ην πξσηφηππν, φπνπ αλαθέξεηαη ε ιέμε πξaΒNΠbΖ0 (ζεκείσζε
Γνθηκίνπ: ζσζηφ), γξακκέλε απφ ηνλ ΢ηάιηλ.
 477

ςτο φαςιςτικό ςτρατόπεδο, κα βακαίνει τισ δυςκολίεσ των κυρίαρχων τάξεων και του
μοναρχοφαςιςμοφ.

4. Το ξεποφλθμα τθσ Ελλάδασ ςτουσ Αμερικάνουσ που μετζτρεψε τθ χϊρα ςε

πολεμικι τουσ βάςθ ενάντια ςτθ Σοβιετικι Ζνωςθ και τισ χϊρεσ τθσ Λαϊκισ Δθμοκρατίασ
μεγαλϊνει τισ ανθςυχίεσ των λαϊκϊν μαηϊν που δε κζλουνε τον πόλεμο.

5. Ράνω ςτθ βάςθ των παραπάνω, το ΚΚΕ πρζπει:

α+ Να ςταματιςει ςιμερα τον ζνοπλο αγϊνα, κρατϊντασ μικρά παρτιηάνικα

τμιματα ςαν μζςο πίεςθσ πάνω ςτο μοναρχοφαςιςμό, για όςο το δυνατό μεγαλφτερθ
δθμοκρατικι ειρινευςθ ςτον τόπο, πάνω ςτθ βάςθ των προτάςεων τθσ ςοβιετικισ
κυβζρνθςθσ, κακϊσ επίςθσ κι εκεί όπου το βγάλςιμο τμθμάτων του ΔΣΕ ζξω από τθν Ελλάδα
παρουςιάηει ςοβαρζσ δυςκολίεσ (Ρελοπόννθςο, νθςιά).

β+ Να μεταφζρει το κζντρο βάρουσ τθσ δουλειάσ του ςτθν οργάνωςθ και

κακοδιγθςθ των οικονομικϊν και πολιτικϊν αγϊνων όλων των ςτρωμάτων του
εργαηόμενου λαοφ. Στθριηόμενο ςτθ δυνατι παράνομθ κομματικι οργάνωςθ, το ΚΚΕ πρζπει
να χρθςιμοποιιςει όλεσ τισ νόμιμεσ δυνατότθτεσ (ςυνεταιριςμοφσ, επαγγελματικά
ςυνδικάτα, Τφπο, ςυλλόγουσ, κάκε είδουσ πολιτικά αιρετά όργανα) και ακόμθ να
δθμιουργιςει καινοφριεσ για τθ ςυγκζντρωςθ των μαηϊν, για τθν οργάνωςι τουσ, για τθν
κακοδιγθςθ των πολιτικϊν και οικονομικϊν τουσ αγϊνων.

γ+ Ράνω ςτθ βάςθ του προγράμματοσ του αγϊνα για τθν ανεξαρτθςία και τθ
δθμοκρατικοποίθςθ τθσ Ελλάδασ, το ΚΚΕ πρζπει να δθμιουργιςει πλατφ δθμοκρατικό
ςυναςπιςμό, που να τραβθχτοφνε όςοι δζχονται το μίνιμουμ αυτό πρόγραμμα
δθμοκρατικισ ανάπτυξθσ τθσ Ελλάδασ.

δ+ Το ΚΚΕ, χρθςιμοποιϊντασ τισ δυνατότθτεσ που υπάρχουν πρζπει να βγάλει ςτθν

Ακινα, νόμιμθ, περιοδικι, μαηικι πολιτικι εφθμερίδα.

ε+ Το ΚΚΕ πρζπει να προετοιμάςει και να ςτείλει ςτισ μεγάλεσ πόλεισ ολόκλθρθ

ςειρά κομματικά ςτελζχθ, για το δυνάμωμα και τθν αναδιοργάνωςθ των τοπικϊν
κομματικϊν οργανϊςεων και για τθν εξαςφάλιςθ τθσ εφαρμογισ τθσ καινοφριασ γραμμισ.

ςτ+ Το ΚΚΕ πρζπει να ξεδιπλϊςει πλατιά ιδεολογικι, πολιτικι και οργανωτικι

δουλειά ςτα τμιματα του ΔΣΕ που τραβιχτθκαν από τθν Ελλάδα. Το ΚΚΕ πρζπει να
εξαςφαλίςει τθν παραπζρα πολεμικι προετοιμαςία και τελειοποίθςθ των αξιωματικϊν και
μαχθτϊν, κακϊσ και τθν κομματικι τουσ διαπαιδαγϊγθςθ και τθν ανφψωςθ του πολιτικοφ
και ιδεολογικοφ τουσ επιπζδου.

6. Θ ςωςτι κατανόθςθ και εφαρμογι ςτθ ηωι τθσ ςτροφισ ςτθν πολιτικι του
κόμματοσ μζςα ςτισ ςυνκικεσ τθσ κρίςθσ του μοναρχοφαςιςμοφ, τθσ αφξθςθσ των
δυςκολιϊν ςτο ιμπεριαλιςτικό ςτρατόπεδο και τθσ ανάπτυξθσ των δυνάμεων τθσ ειρινθσ,
τθσ δθμοκρατίασ και του ςοςιαλιςμοφ ς’ όλο τον κόςμο, κα δϊςει τθ δυνατότθτα για
γριγορθ ςτακεροποίθςθ και ανάπτυξθ του ελλθνικοφ λαϊκοφ δθμοκρατικοφ κινιματοσ ςτθν
Ελλάδα, ςτο μζλλον.

16/9/1949»

3) Θ κομματικι ςυνδιάςκεψθ ςτο Μπουρζλι

 478

«ΑΡΟΦΑΣΘ

Θ Συνδιάςκεψθ των Κομματικϊν Οργανϊςεων των τμθμάτων του ΔΣΕ Βίτςι –

Γράμμου, που ςυνιλκε ςτισ 29-30 του Σεπτζμβρθ 1949, αφοφ άκουςε και ςυηιτθςε τθν
ζκκεςθ του ΡΓ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ για τθ διαμόρφωςθ ςτθν πολιτικι κατάςταςθ φςτερα απ’ τθ
μάχθ ςτο Βίτςι – Γράμμο και τθ νζα αποςτολι των τμθμάτων Βίτςι – Γράμμου αποφαςίηει:

Ρρϊτο: Εγκρίνει τθν πολιτικι τθσ θγεςίασ του ΚΚΕ ςτο διάςτθμα τθσ νζασ
αντίςταςθσ. Επιδοκιμάηει βαςικά τθν πραχτικι κακοδιγθςθ του αγϊνα ςτα τρία χρόνια τθσ
νζασ ζνοπλθσ λαϊκο – απελευκερωτικισ πάλθσ του λαοφ τθσ Ελλάδασ, ενάντια ςτο
μοναρχοφαςιςμό και τον αμερικανοαγγλικό ιμπεριαλιςμό.

Δεφτερο: Εγκρίνει τθν καινοφρια αποςτολι που θ κακοδιγθςθ του ΚΚΕ κακορίηει
για τα τμιματα Βίτςι – Γράμμου του ΔΣΕ και διαδθλϊνει τθν πιο ατράνταχτθ απόφαςι τθσ
να δουλζψει με όλεσ τισ δυνάμεισ τθσ για να εκπλθρωκοφν ολοκλθρωτικά τα νζα κακικοντα
που μπαίνουν ςιεμρα μπροςτά ςτα τμιματα Βίτςι – Γράμμου του ΔΣΕ.

Μαχθτζσ και μαχιτριεσ, διοικθτζσ και πολιτικοί επίτροποι εκπλιρωςαν βαςικά το

κακικον τουσ ςτο πεδίο τθσ μάχθσ ςτο Βίτςι – Γράμμο και φάνθκαν άξια παιδιά του λαοφ.
Με τθν ίδια πίςτθ και αποφαςιςτικότθτα, μαχθτζσ – μαχιτριεσ και ςτελζχθ του ΔΣΕ κα
ριχτοφν ςτα καινοφρια κακικοντα που τουσ βάηει το κόμμα, κακικοντα που απορρζουν απ’
τθ νζα κατάςταςθ που διαμορφϊκθκε ςιμερα ςτθ χϊρα μασ και να φανοφν πάλι άξια τθσ
εμπιςτοςφνθσ του λαοφ, ατςαλϊνοντασ τθν ψυχι, το μυαλό και το κορμί για τουσ
καινοφριουσ αγϊνεσ, για τθν απελευκζρωςθ τθσ Ελλάδασ, αγϊνεσ που ωριμάηουν και
πλθςιάηουν.

Οι κομμουνιςτζσ και κομμουνίςτριεσ, που αντιπροςωπεφονται ςτθ ςυνδιάςκεψθ

αυτι, αποτελοφν εγγφθςθ για τθν εφαρμογι ςτθ ηωι των καινοφριων κακθκόντων που το
κόμμα ςιμερα βάηει μπροςτά μασ.

30 Σεπτζμβρθ 1949

Θ ΣΥΝΔΛΑΣΚΕΨΘ ΤΩΝ ΚΟΜΜΑΤΛΚΩΝ Ο΢ΓΑΝΩΣΕΩΝ ΤΩΝ ΤΜΘΜΑΤΩΝ ΒΛΤΣΛ – Γ΢ΑΜΜΟΥ ΤΟΥ

ΔΣΕ»1125

1125
Αξρείν ΚΚΔ – Έγγξαθν 62641, Τιηθά ΢πλδηάζθεςεο ΚΟ ηνπ ΚΚΔ ζην Βίηζη-Γξάκκν.
 479

4) Στρατοδικεία της περιόδοσ 1946 -1951

΢ΣΡΑΣΟΓΗΚΔΗΟ 1946 1947 1948 1949 1950 1951 ΢ΤΝΟΛΟ

ΑΘΖΝΩΝ Α 479 3.491 578 634 5.182

Γ 55 401 48 43 547

ΑΛΔΞΑΝΓΡΟΤ- Α 456 442 357 292 6 1.553

ΠΟΛΖ΢

Γ 10 2 22 45 79

ΒΔΡΡΟΗΑ΢ Α 288 27 315

Γ 45 45

ΒΟΛΟΤ Α 530 99 629

Γ 172 1 173

ΓΡΑΜΑΣ Α 103 316 1.058 534 72 2.083

Γ 6 26 195 54 281

ΘΔ΢΢ΑΛΟΝΗΚΖ΢ Α 240 877 1.906 1.071 4.094

Γ 18 62 198 80 358

ΘΖΒΩΝ Α 101 216 313 519 7 1.156

Γ 6 35 48 89

ΗΩΑΝΝΗΝΩΝ Α 1.113 877 90 64 2.144

Γ 61 111 11 5 188
 480

ΚΑΛΑΜΩΝ Α 9 711 27 747

Γ 6 104 110

ΚΑ΢ΣΟΡΗΑ΢-Α Α 314 470 607 5 1.396

Γ 80 53 66 199

ΚΑ΢ΣΟΡΗΑ΢ - Β Α 1.077 1.170 2.247

Γ 104 150 254

ΚΗΛΚΗ΢ Α 353 225 578

Γ 52 48 100

ΚΟΕΑΝΖ΢ Α 121 819 1.018 706 11 2.675

Γ 89 107 117 1 314

ΚΟΡΗΝΘΟΤ ΣΜ. Α Α 117 685 928 479 3 2.212

Γ 3 8 40 48 99

ΚΟΡΗΝΘΟΤ ΣΜ. Β Α 55 183 238

Γ 5 15 20

΢ΣΡΑΣΟΓΗΚΔΗΟ 1946 1947 1948 1949 1950 1951 ΣΥΝΟΛΟ

ΛΑΜΗΑ΢ Α 760 1.207 733 40 2740

Γ 30 276 317 31 554

ΛΑΡΗ΢Ζ΢-Α Α 991 355 275 1.621

 481

Γ 32 15 47

ΛΑΡΗ΢Ζ΢-Β Α 1.327 1.396 345 239 3.307

Γ 115 199 23 17 354

ΜΤΣΗΛΖΝΖ΢ Α 22 163 185

Γ 2 2

ΞΑΝΘΖ΢ Α 449 501 1 951

Γ 6 6 12

ΠΑΣΡΑ΢ Α 9 1.395 30 1.434

Γ 3 99 102

ΠΑΣΡΑ΢ Α 295 295

Β. ΣΜ. ΠΤΡΓΟΤ

Γ 26 26

΢ΔΡΡΩΝ Α 343 25 368

Γ 56 1 57

ΣΡΗΚΑΛΩΝ - Α Α 728 359 416 17 1.520

Γ 35 14 44 15 108

ΣΡΗΚΑΛΩΝ - Β Α 338 28 366

Γ 19 19

ΣΡΗΠΟΛΖ΢ Α 104 1.000 1.334 42 2.480

 482

Γ 9 102 184 6 301

ΣΡΗΠΟΛΖ΢ ΣΜ. Α 63 40 103

΢ΠΑΡΣΖ΢

Γ 11 11

ΦΛΩΡΗΝΑ΢ Α 114 482 848 418 1.862

Γ 2 19 111 103 235

ΥΑΝΗΩΝ Α 186 241 37 464

Γ 7 14 21

5) Ονόματα ςυμμετεχόντων ςτισ Ολομζλειεσ τθσ ΚΕ

και ςε άλλα ςϊματα, κακϊσ και εκλεγμζνων από κομματικά ςϊματα

(1949-1968)

1. ΢τθν 6θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (9 Οκτωβρίου 1949) πιραν μζροσ τα παρακάτω τακτικά και
αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕ Ελζγχου:

1) Βαςβανάσ Βαγγζλθσ 2) Βλαντάσ Δθμιτρθσ 3) Βοντίτςιοσ Γιϊργοσ (Γοφςιασ) 4) Γκρόηοσ

Απόςτολοσ 5) Δανιθλίδθσ Ρολφδωροσ 6) Ηαχαριάδθσ Νίκοσ 7) Ηωγράφοσ Ηιςθσ 8) Κζοσ Κϊςτασ
9) Λωαννίδθσ Γιάνννθσ 10) Καπζτα Αλζγρα (Ψελοφσ) 11) Καραγιϊργθσ Κϊςτασ 12) Κολιγιάννθσ
Κϊςτασ 13) Κοτςάβρασ Βαςίλθσ 14) Λουλζσ Κϊςτασ 15) Μαυρομάτθσ Ραναγιϊτθσ 16)
Μπαρτηιϊτασ Βαςίλθσ 17) Ραρτςαλίδθσ Μιτςοσ 18) Ραρτςαλίδου Αφρα 19) Ρορφυρογζνθσ
Μιλτιάδθσ 20) ΢οφςοσ Ρζτροσ 21) Ψλωράκθσ Ωαρίλαοσ (Γιϊτθσ).

Εκτόσ από τα παραπάνω 21 μζλθ, βρίςκονταν τότε ςτο εξωτερικό και οι: Ερυκριάδθσ
Γιϊργθσ, Σινάκοσ Μιχάλθσ, Στρίγγοσ Λεωνίδασ, Ωατηθβαςιλείου Ωρφςα που μποροφςαν να
πάρουν μζροσ, αλλά απουςίαηαν δικαιολογθμζνα. Δικαιολογθμζνα απουςίαηαν επίςθσ επειδι
βρίςκονταν παράνομοι ςτθν Ελλάδα, οι: Ρλουμπίδθσ, Κιαπζσ, ΢οδι, Μαχαιρόπουλοσ, κακϊσ
και οι: Σουκαράσ και Μπλάνασ, οι οποίοι ιταν κρατοφμενοι.
 483

2. ΢τθν 7θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (14 - 18 Μαΐου 1950) ςυμμετείχαν1126 τα παρακάτω 21 τακτικά και
αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕ Ελζγχου: 1) Βαςβανάσ Βαγγζλθσ 2) Βλαντάσ Δθμιτρθσ
3) Βοντίτςιοσ Γιϊργθσ (Γοφςιασ) 4) Γκρόηοσ Απόςτολοσ 5) Δανιθλίδθσ Ρολφδωροσ. 6)
Ερυκριάδθσ Γιϊργθσ 7) Ηαχαριάδθσ Νίκοσ 8) Ηωγράφοσ Ηιςθσ 9) Κζοσ Κϊςτασ 10) Λωαννίδθσ
Γιάννθσ 11) Καραγιϊργθσ Κϊςτασ 12) Καπζτα Αλζγρα (Ψελοφσ) 13) Κολιγιάννθσ Κϊςτασ 14)
Κοτςάβρασ Βαςίλθσ 15) Λουλζσ Κϊςτασ 16) Μπαρτηιϊτασ Βαςίλθσ 17) Ραρτςαλίδθσ Μιτςοσ 18)
Ραρτςαλίδου Αφρα 19) Σινάκοσ Μιχάλθσ 20) ΢οφςοσ Ρζτροσ 21) Ψλωράκθσ Ωαρίλαοσ (Γιϊτθσ).

Ο Ρορφυρογζνθσ Μιλτιάδθσ, φεφγοντασ ςε αποςτολι, κατζκεςε ςτισ 26 Απριλίου 1950

γραπτι γνϊμθ για το αϋ κζμα τθσ Ολομζλειασ. Απουςίαηαν επίςθσ δικαιολογθμζνα ο Λεωνίδασ
Στρίγκοσ και θ Ωρφςα Ωατηθβαςιλείου.

•3. ΢τθν 8θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (7 Οκτωβρίου 1950) πιραν μζροσ τα παρακάτω 20 τακτικά και
αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕ Ε. Αυτό ςυνάγεται από το διςζλιδο χειρόγραφο
πρακτικό τθσ 8θσ Ολομζλειασ, το οποίο βρίςκεται ςτο αρχείο του ΚΚΕ και που περιζχει τισ απο-
φάςεισ τθσ περιλθπτικά (Αρχείο ΚΚΕ - Ζγγραφο 230468):

Βαςβανάσ Βαγγζλθσ, Βλαντάσ Δθμιτρθσ, Βοντίτςιοσ Γιϊργθσ (Γοφςιασ), Γκρόηοσ Απόςτολοσ,

Δανιθλίδθσ Ρολφδωροσ, Ερυκριάδθσ Γιϊργθσ, Ηαχαριάδθσ Νίκοσ, Ηωγράφοσ Ηιςθσ, Κζοσ
Κϊςτασ, Λωαννίδθσ Γιάννθσ, Καπζτα Αλζγκρα (Ψελοφσ), Κολιγιάννθσ Κϊςτασ, Κοτςάβρασ
Βαςίλθσ, Λουλζσ Κϊςτασ, Μπαρτηιϊτασ Βαςίλθσ, Ραρτςαλίδθσ Μιτςοσ, Ραρτςαλίδου Αφρα,
Σινάκοσ Μιχάλθσ, ΢οφςςοσ Ρζτροσ, Ψλωράκθσ Ωαρίλαοσ (Γιϊτθσ). Απουςίαηαν δικαιολογθμζνα
οι Λεωνίδασ Στρίγκοσ, Νίκοσ Ακριτίδθσ, Νίκοσ Μπελογιάννθσ, Μιλτιάδθσ Ρορφυρογζνθσ, Ωρφςα
Ωατηθβαςιλείου.

4. ΢τθν 1θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ1127 που ςυνιλκε αμζςωσ μετά από τθν 3θ Πανελλαδικι
΢υνδιάςκεψθ εκλζχκθκε το ΡΓ που το αποτελοφςαν: Τακτικά μζλθ: 1) Ηαχαριάδθσ Νίκοσ, 2)
Μπαρτηιϊτασ Βαςίλθσ, 3) Βλαντάσ Μιτςοσ, 4) Βοντίτςιοσ Γιϊργοσ (Γοφςιασ), 5) Λωαννίδθσ
Γιάννθσ, και 6) ΢οφςοσ Ρζτροσ. Αναπλθρωματικά μζλθ: 1) Κολιγιάννθσ Κϊςτασ, 2) Ερυκριάδθσ
Γιϊργθσ και 3) Στρίγκοσ Λεωνίδασ

5. ΢τθν 2θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (10 - 12 Οκτωβρίου 1951) ςυμμετείχαν1128 τα παρακάτω 28

τακτικά και αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕ Ελζγχου:

1) Βαγγζλθσ Βαςβανάσ, 2) Δθμιτρθσ Βλαντάσ, 3) Γιϊργθσ Βοντίτςιοσ (Γοφςιασ), 4) Απόςτολοσ

Γκρόηοσ, 5) Ρολφδωροσ Δανιθλίδθσ, 6) Δθμιτρθσ Δάλλασ, 7) Γιϊργοσ Ερυκριάδθσ, 8) Νίκοσ
Ηαχαριάδθσ, 9) Ηιςθσ Ηωγράφοσ, 10) Κϊςτασ Κζοσ, 11) Γιάννθσ Λωαννίδθσ, 12) Αλζγρα Καπζτα,
13) Θλίασ Καρράσ, 14) Κϊςτασ Κολιγιάννθσ, 15) Βαςίλθσ Κοτςάβρασ, 16) Κϊςτασ Λουλζσ, 17)
Βαςίλθσ Μπαρτηιϊτασ, 18) Κφμιοσ Μπράτςοσ, 19) Μιτςοσ Ραπαγεωργίου (Βελιςςάρθσ), 20)
Βαγγζλθσ Ραπαδόπουλοσ (Ψωκάσ), 21) Μιτςοσ Ραρτςαλίδθσ, 22) Αφρα Ραρτςαλίδου, 23)
Μιλτιάδθσ Ρορφυρογζνθσ, 24) Ρζτροσ ΢οφςοσ, 25) Μιχάλθσ Σινάκοσ, 26) Λεωνίδασ Στρίγκοσ,
27) Ραναγιϊτθσ Υφαντισ, 28) Ωαρίλαοσ Ψλωράκθσ. Επίςθσ ςυμμετείχαν οι ΢οφλα Κουκοφλου
και Γιϊργθσ Τρικαλινόσ, οι οποίοι ιταν υποψιφια αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ.

1126
Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα, ηόμ. 7ος, έκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1995, ζελ. 34.
1127
Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 230472, Πξαθηηθό ηεο 1εο Οινκέιεηαο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ κεηά ηελ
3ε ΢πλδηάζθεςε ηνπ ΚΚΔ (14/10/1950). Ζ 1ε Οινκέιεηα απνθάζηζε επίζεο λα γίλνπλ ηαθηηθά
κέιε ηεο ΚΔ ηα αλαπιεξσκαηηθά κέιε: Κψζηαο Λνπιέο, Αχξα Παξηζαιίδνπ, Αιέγθξα Καπέηα,
Υαξίιανο Φισξάθεο, Νίθνο Μπεινγηάλλεο, Νίθνο Αθξηηίδεο.
1128
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, ηφκ. 7νο, έθδ. ΢ύγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 1995, ζει. 187-188.
 484

Στο δεφτερο κζμα, θ Ολομζλεια αποφάςιςε:

α) Τθν πρόςλθψθ των παρακάτω αναπλθρωματικϊν μελϊν: 1) Ηυγοφρα Δθμιτρθ

(Ραλαιολόγο), 2) Τρικαλινό Γιϊργθ, 3) Κουκοφλου ΢οφλα και 4) Σαράφθ Στζφανο. Ειδικά για τον
Σαράφθ Στζφανο, ενϊ ψθφίςτθκε ομόφωνα να γίνει αναπλθρωματικό μζλοσ τθσ ΚΕ, ψθφίςτθκε
ταυτόχρονα θ πρόταςθ του Ηαχαριάδθ, «θ απόφαςθ αυτι να επικυρωκεί από τθν 3θ
Ολομζλεια».

β) Τθ ςφνκεςθ του Οργανωτικοφ Γραφείου τθσ ΚΕ από τουσ: 1) Μπαρτηιϊτα Βαςίλθ, 2)

Βλαντά Δθμιτρθ, 3) Λωαννίδθ Γιάννθ, 4) Κολιγιάννθ Κϊςτα, 5) Ερυκριάδθ Γιϊργθ, 6) Λουλζ
Κϊςτα, 7) Ηάχο Βαςίλθ και 8) Υφαντι Ραναγιϊτθ.

γ) *…+ Να παραμείνει θ ςφνκεςθ του ΡΓ αυτι που είχε κακοριςκεί ςτθν 1θ Ολομζλεια
τθσ ΚΕ, που ζγινε αμζςωσ μετά τθν ΛΛΛ Συνδιάςκεψθ του ΚΚΕ. Απομακρφνκθκε μόνο από
αναπλθρωματικό μζλοσ του ΡΓ ο Στρίγκοσ Λεωνίδασ.

δ) Τθν κακαίρεςθ του Δθμιτρθ Ραρτςαλίδθ από μζλοσ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ.

6. ΢τθν 3θ Πλατειά Ολομζλεια τθσ ΚΕ (23 - 25 Νοεμβρίου 1952) ςυμμετείχαν1129 τα παρακάτω

25 τακτικά και αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕ Ελζγχου:

1) Βαςβανάσ Βαγγζλθσ, 2) Βλαντάσ Δθμιτρθσ, 3) Βοντίτςιοσ Γιϊργθσ (Γοφςιασ), 4) Γκρόηοσ

Απόςτολοσ, 5) Δανιθλίδθσ Ρολφδωροσ, 6) Ερυκριάδθσ Γιϊργθσ, 7) Ηαχαριάδθσ Νίκοσ, 8)
Ηυγοφρασ Δθμιτρθσ (Ραλαιολόγου), 9) Λωαννίδθσ Γιάννθσ, 10) Καρράσ Θλίασ, 11) Κολιγιάννθσ
Κϊςτασ, 12) Κουκοφλου ΢οφλα, 13) Λουλζσ Κϊςτασ, 14) Μπαρτηιϊτασ Βαςίλθσ, 15)
Ραπαγεωργίου Δθμιτρθσ (Βελιςςάρθσ), 16) Ραπαδόπουλοσ Βαγγζλθσ (Ψωκάσ), 17)
Ραρτςαλίδου Αφρα, 18) Ρορφυρογζνθσ Μιλτιάδθσ, 19) ΢οφςοσ Ρζτροσ, 20) Σινάκοσ Μιχάλθσ,
21) Στακάσ Λευτζρθσ (Σταφροσ Καςιμάτθσ), 22) Στρίγκοσ Λεωνίδασ, 23) Τρικαλινόσ Γιϊργθσ, 24)
Υφαντισ Ραναγιϊτθσ, 25) Ψλωράκθσ Ωαρίλαοσ.

Επίςθσ ςυμμετείχαν και τα παρακάτω ςτελζχθ του Κόμματοσ: 1) ΢αφτόπουλοσ Γιϊργθσ, 2)

Γκζνασ Νίκοσ, 3) Ροντικόσ Γιϊργθσ, 4) Μάργαρθσ Αλζκοσ, 5) Λιόλιοσ Γρθγόρθσ, 6) Μθτςιτςικάσ
Δθμιτρθσ, 7) Τζντα Κατίνα, 8) Κιόςθσ Νίκοσ, 9) Κουκουλάσ Κϊςτασ, 10) Γκίνθ Μ., 11)
Γαβριθλίδθσ Λ., 12) Κατςαρόσ Γιάννθσ, 13) Γουςόπουλοσ Τάςοσ 14) Λαηάρου Ψϊφθ, 15)
Ψαράκοσ Γρθγόρθσ, 16) Στεφανάτοσ Γεράςιμοσ, 17) Τριανταφφλλου Κϊςτασ, 18) Ϊθλορείτθσ
Αλζκοσ (Αγγουράκθσ Γ.) 19) Καλοφδθσ Νίκοσ, 20) Ταβλαρίδθσ, 21) Κρομμφδασ Ωρ. 22)
Ραπαδθμθτρίου Δθμιτρθσ.

7. ΢τθν 4θ Πλατειά Ολομζλεια (12 - 14 Δεκεμβρίου 1953) ςυμμετείχαν1130 τα ακόλουκα 23

τακτικά και αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕ Ελζγχου:

1) Βλαντάσ Δθμιτρθσ 2) Γκρόηοσ Απόςτολοσ, 3) Δανιθλίδθσ Ρολφδωροσ, 4) Ερυκριάδθσ Γιϊργθσ,

5) Ηαχαριάδθσ Νίκοσ 6) Ηυγοφρασ Δθμιτρθσ (Ραλαιολόγοσ), 7) Καρράσ Θλίασ, 8) Κολιγιάννθσ
Κϊςτασ, 9) Κουκοφλου ΢οφλα, 10) Λουλζσ Κϊςτασ, 11) Μπαρτηιϊτασ Βαςίλθσ, 12)
Ραπαγεωργίου Δθμιτρθσ (Βελιςςάρθσ), 13) Ραπαδόπουλοσ Βαγγζλθσ (Ψωκάσ), 14)
Ραρτςαλίδου Αφρα (Βλάςθ), 15) Ρορφυρογζνθσ Μιλτιάδθσ, 16) ΢οφςοσ Ρζτροσ, 17) Σινάκοσ
Μιχάλθσ, 18) Στακάσ Λευτζρθσ (Καςιμάτθσ), 19) Στρίγκοσ Λεωνίδασ, 20) Τρικαλινόσ Γιϊργοσ, 21)

1129
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, ηφκ. 7νο, έθδ. ΢ύγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 1995, ζει.319.
1130
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, ηφκ. 7νο, έθδ. ΢ύγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 1995, ζει. 368-370.
 485

Υφαντισ Ραναγιϊτθσ, 22) Ψελοφσ Αλζγρα (Καπζτα), 23) Ψλωράκθσ Ωαρίλαοσ Συμμετείχαν
επίςθσ τα ακόλουκα 27 ςτελζχθ του Κόμματοσ:

1) Βαϊνάσ Ραντελισ, 2) Ραπαγιάννθσ Στζφανοσ, 3) ΢αφτόπουλοσ Γιϊργθσ, 4) Κουκοφλασ

Κϊςτασ, 5) Στεφανάτοσ Γεράςιμοσ, 6) Μάργαρθσ Αλζκοσ, 7) Καλοφδθσ Νίκοσ, 8) Κεοχάρθσ
Αριςτείδθσ, 9) Αγγουράκθσ Γιϊργθσ (Αλζκοσ Ϊθλορείτθσ), 10) Γουςόπουλοσ Τάςοσ (Μάκθσ), 13)
Τριανταφφλλου Κϊςτασ, 14) Κοκκινόπουλοσ Γιάννθσ (Δθμοςκζνθσ), 15) Κοκκινοποφλου
Ανκοφλα, 16) Κουτροφμπασ Νίκοσ, 17) Τςακίρθσ Κϊςτασ, 18) Σοφιανόσ Γιϊργθσ (Θλιάδθσ), 19)
Κοςμίδθσ Ωριςτοσ, 20) Ακριτίδου Μαρίκα, 21) Καραγιάννθσ Βαςίλθσ, 22) Κιόςθσ Γιϊργθσ, 23)
Ψωςτθρόπουλοσ Γιάννθσ, 24) Αραμπατηάκθ Δζςποινα, 25) Ραπαδόπουλοσ Γαβριλοσ, 26)
Ψαράκοσ Γρθγόρθσ, 27) Ροντικόσ Γιϊργθσ.(Το ΚΚΕ, Επίςθμα Κείμενα, τόμοσ ζβδομοσ, ςελ. 368).

Θ 4θ Ρλατιά Ολομζλεια αποφάςιςε τθν κατάργθςθ του Οργανωτικοφ Γραφείου τθσ ΚΕ

και εξζλεξε τριμελι Γραμματεία τθσ ΚΕ αποτελοφμενθ από τουσ: Ν. Ηαχαριάδθ, Β. Μπαρτηιϊτα
και Γ. Βοντίτςιο (Γοφςια). Συμπλιρωςε τθν ΚΕΕ με τουσ Απ. Γκρόηο, Β. Ραπαδόπουλο (Ψωκά)
και Αφρα Ραρτςαλίδου. Επίςθσ, προςζλαβε τον Ραντελι Βαϊνά ωσ αναπλθρωματικό μζλοσ τθσ
ΚΕ και κακαίρεςε από τθν ίδια κζςθ τον Κφμιο Μπράτςο

8. ΢τθν 5θ Ολομζλεια (26 - 28 Δεκεμβρίου 1955) τθσ KE ςυμμετείχαν1131 τα ακόλουκα 21

τακτικά και αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕ Ελζγχου του ΚΚΕ:

1) Ακριτίδθσ Νίκοσ, 2) Βαϊνάσ Ραντελισ, 3) Βλαντάσ Δθμιτρθσ, 4) Γκρόηοσ Απόςτολοσ, 5)

Δανιθλίδθσ Ρολφδωροσ, 6) Ηαχαριάδθσ Νίκοσ, 7) Κζοσ Κϊςτασ, 8) Λωαννίδθσ Γιάννθσ, 9) Καρράσ
Θλίασ, 10) Κολιγιάννθσ Κϊςτασ, 11) Μακρίδθσ Κεόδωροσ, 12) Μπαρτηιϊτασ Βαςίλθσ, 13)
Ραπαγεωργίου Δθμιτρθσ (Βελιςςάρθσ), 14) Ραπαδόπουλοσ Βαγγζλθσ (Ψωκάσ), 15)
Ρορφυρογζνθσ Μιλτιάδθσ, 16) ΢οφςοσ Ρζτροσ, 17) Σινάκοσ Μιχάλθσ, 18) Στακάσ Λευτζρθσ
(Καςιμάτθσ) 19) Στρίγκοσ Λεωνίδασ, 20) Τρικαλινόσ Γιϊργθσ, 21) Υφαντισ Τάκθσ.

Δεν ςυμμετείχαν ο Ηάχοσ Βαςίλθσ ο οποίοσ είχε αποκλειςκεί και ο Ηυγοφρασ Δθμιτρθσ
(Ραλαιολόγοσ), που βριςκόταν για κομματικι δουλιά ςτθ Ταςκζνδθ.

9. ΢τθν 6θ Πλατιά Ολομζλεια τθσ ΚΕ (11-12 Μάρτθ του 1956) ςφμφωνα με ζρευνα ςτο αρχείο
του ΚΚΕ ςυμμετείχαν1132:

Τακτικά μζλθ τθσ ΚΕ: 1) Ακριτίδθσ Νίκοσ, 2) Βλαντάσ Δθμιτρθσ, 3) Λωαννίδθσ Γιάννθσ, 4)
Καςιμάτθσ Σταφροσ (Στακάσ Λευτζρθσ), 5) Κολιγιάννθσ Κϊςτασ, 6) Μπαρτηιϊτασ Βαςίλθσ, 7)
΢οφςςοσ Ρζτροσ, 8) Στρίγκοσ Λεωνίδασ.

Αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ: 1) Βαϊνάσ Ραντελισ, 2) Ηάχοσ Βαςίλθσ, 3) Ηυγοφρασ

Δθμιτρθσ (Ραλαιολόγοσ), 4) Κζοσ Κϊςτασ, 5) Μακρίδθσ Κ., 6) Ραναγιϊτθσ Υφαντισ (Θρακλισ),
7) Ραπαγεωργίου Μιτςοσ (Βελιςςάρθσ), 8) Τρικαλινόσ Γιϊργθσ.

Μζλθ τθσ Κεντρικισ Επιτροπισ Ελζγχου: 1) Γκρόηοσ Απόςτολοσ, 2) Δανιθλίδθσ

Ρολφδωροσ, 3) Καρράσ Θλίασ, 4) Σινάκοσ Μιχάλθσ.

1131
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, ηφκ. 7νο, έθδ. ΢ύγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 1995, ζει. 426.
1132
Αξρείν ΚΚΔ - 6ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ 1956, έθδ. ΚΔ ηνπ ΚΚΔ. Σα νλφκαηα ζπλάγνληαη
απφ ην ζχλνιν ησλ θεηκέλσλ θαη ε θαηάηαμε ηνπο ζε ηαθηηθά θαη αλαπιεξσκαηηθά έγηλε κε βάζε
ηελ «νλνκαζηηθή θαηάζηαζε κειψλ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ πξνζιήςεσλ θαη κεηαβνιψλ απφ ην 7ν
΢πλέδξην (1945) έσο ην 1958» (Αξρείν ΚΚΔ -Έγγξαθν 17645).
 486

Κακαιρεμζνα τακτικά μζλθ τθσ ΚΕ: 1) Βατουςιανόσ Μιτςοσ, 2) Ηωγράφοσ Ηιςθσ, 3)

Μαυρομάτθσ Ραναγιϊτθσ, 4) Ραρτςαλίδθσ Μιτςοσ, 5) Ωατηισ Κανάςθσ.

Κακαιρεμζνα αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ: 1) Βαςβανάσ Βαγγζλθσ, 2) Βζττασ Ψϊκοσ,

3) Μπράτςοσ Κφμιοσ, 4) Τςάντθσ Μιχάλθσ.

10. ΢τθν 7θ Πλατειά Ολομζλεια (18 - 24 Φεβρουαρίου 1957) ςυμμετείχαν1133 17 ταχτικά μζλθ
τθσ ΚΕ, 8 αναπλθρωματικά και 5 μζλθ τθσ ΚΕΕ. Κατά ςυνζπεια οι μετζχοντεσ ιταν οι:

Τακτικά μζλθ τθσ ΚΕ: 1) Ακριτίδθσ Νίκοσ, 2) Βοντίτςιοσ Γιϊργθσ (Γοφςιασ), 3) Βλαντάσ
Δθμιτρθσ, 4) Γκρόηοσ Απόςτολοσ, 5) Ηαχαριάδθσ Νίκοσ, 6) Ηωγράφοσ Ηιςθσ, 7) Κζοσ Κϊςτασ, 8)
Λωαννίδθσ Γιάννθσ, 9) Καςιμάτθσ Σταφροσ (Στακάσ Λευτζρθσ), 10) Κολιγιάννθσ Κϊςτασ, 11)
Μαυρομάτθσ Ραναγιϊτθσ, 12) Μπαρτηιϊτασ Βαςίλθσ, 13) Ραρτςαλίδθσ Δθμιτρθσ, 14) Σκφφτθ
(Καπζτα) Αλζγκρα (Ψελοφσ), 15) ΢οφςςοσ Ρζτροσ, 16) Στρίγγοσ Λεωνίδασ, 17) Υφαντισ
Ραναγιϊτθ.

Αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ: 1) Βαϊνάσ Ραντελισ, 2) Βζττασ Ψϊκοσ, 3) Ηάχοσ Βαςίλθσ,
4) Ηυγοφρασ Δθμιτρθσ (Ραλαιολόγοσ), 5) Μακρίδθσ Κ., 6) Ραπαγεωργίου Δθμιτρθσ
(Βελιςςάρθσ), 7) Τρικαλινόσ Γιϊργοσ, 8) Τςαντισ Μιχάλθσ.

Μζλθ τθσ Κεντρικισ Επιτροπισ Ελζγχου: 1) Δανιθλίδθσ Ρολφδωροσ, 2) Καρράσ Θλίασ, 3)

Ραπαδόπουλοσ Βαγγζλθσ (Ψωκάσ), 4) Ρορφυρογζνθσ Μιλτιάδθσ, 5) Σινάκοσ Μιχάλθσ.

Κακαιρεμζνα μζλθ τθσ ΚΕ: 1) Βατουςιανόσ Μιτςοσ, 2) Βαφειάδθσ Μάρκοσ, 3) Ωατηισ

Κανάςθσ.

Κακαιρεμζνα αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ: Μπράτςοσ Κφμιοσ.

11. ΢τθν 8θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (5 - 10 Ιανουαρίου 1958) ςυμμετείχαν1134 τα εξισ 16 τακτικά μζλθ
τθσ ΚΕ:

Απόςτολοσ Γκρόηοσ, Μιτςοσ Ραρτςαλίδθσ, Κϊςτασ Κολιγιάννθσ, Μάρκοσ Βαφειάδθσ,

Κϊςτασ Κζοσ, Λεωνίδασ Στρίγκοσ, Ρζτροσ ΢οφςςοσ, Νίκοσ Ακριτίδθσ, Μ. Βατουςιανόσ, Ψϊκοσ
Βζττασ, Β. Ηάχοσ, Ηιςθσ Ηωγράφοσ, Γ. Λωαννίδθσ, Ρ. Μαυρομάτθσ, Ραν, Υφαντισ και Αλζγκρα
Ψελοφσ. Με ευκφνθ του ΡΓ τθσ ΚΕ δεν κλικθκε ςτθν Ολομζλεια τθσ ΚΕ ο Σταφροσ Καςιμάτθσ.
Από τα αναπλθρωματικά πιραν μζροσ 9 μζλθ: Ραντ. Βαϊνάσ, Ραν. Δθμθτρίου, Δθμ. Ηυγοφρασ
(Ραλαιολόγου), Καν. Καρτςοφνθσ, Κόδωροσ Μακρίδθσ, Δθμ. Ραπαγεωργίου (Βελιςςάρθσ),
Βαγγζλθσ Ραπαδόπουλοσ (Ψωκάσ), Λεων. Τηεφρϊνθσ και Μιχ. Τςάντθσ. Από τθν ΚΕΕ πιραν
μζροσ ο Ρολφδωροσ Δανιθλίδθσ, ο Θλίασ Καρράσ, ο Μιλτ. Ρορφυρογζνθσ και ο Μιχ. Σινάκοσ.
Απουςίαηε δικαιολογθμζνα ο Γ. Τρικαλινόσ.

12. ΢τθν 9θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (5 -8 Αυγοφςτου 1958) ςυμμετείχαν1135 τα εξισ 16 τακτικά μζλθ
τθσ ΚΕ:

1133
Αξρείν ΚΚΔ - Ζ έβδνκε πιαηηά Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, 12-24 Φεβξνπαξίνπ 1957, εηζεγήζεηο,
απνθάζεηο, νκηιίεο, πξαθηηθά. Σα νλφκαηα ζπλάγνληαη απφ ην ζχλνιν ησλ θεηκέλσλ θαη ε
θαηάηαμε ηνπο ζε ηαθηηθά θαη αλαπιεξσκαηηθά έγηλε κε βάζε ηελ «νλνκαζηηθή θαηάζηαζε
κειψλ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ πξνζιήςεσλ θαη κεηαβνιψλ απφ ην 7ν ΢πλέδξην (1945) έσο ην 1958»
(Αξρείν ΚΚΔ - Έγγξαθν 17645).
1134
Αξρείν ΚΚΔ – 8ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 9.
 487

Απόςτολοσ Γκρόηοσ, Μιτςοσ Ραρτςαλίδθσ, Λεωνίδασ Στρίγκοσ, Ρζτροσ ΢οφςςοσ, Νίκοσ

Ακριτίδθσ, Μιτςοσ Βατουςιανόσ, Ψϊκοσ Βζττασ, Ραναγιϊτθσ Δθμθτρίου, Βαςίλθσ Ηάχοσ, Ηιςθσ
Ηωγράφοσ, Κανάςθσ Καρτςοφνθσ, Ραναγιϊτθσ Μαυρομάτθσ, Δθμιτρθσ Ραπαγεωργίου
(Βελιςάρθσ), Λεωνίδασ Τηεφρϊνθσ, Ραν. Υφαντισ και Αλζγρα Ψελοφσ (Σκφφτθ). Ο Κ. Κζοσ είχε
πεκάνει.

Από τθν Κεντρικι Επιτροπι Κομματικοφ Ελζγχου: Δανιθλίδθσ Ρολφδωροσ, Καρράσ

Θλίασ, Σινάκοσ Μιχάλθσ. Ο Μιλτ. Ρορφυρογζνθσ επίςθσ είχε πεκάνει.

Από τθν ΚΕ απουςίαηαν: Βαϊνάσ Ραντελισ (βριςκόταν ςε κομματικι αποςτολι ςτθ ΛΔ

Βουλγαρίασ) Βαφειάδθσ Μάρκοσ και Ηυγοφρασ Μιτςοσ (δεν κλικθκαν από το ΡΓ, με τθν
κατθγορία ότι αμζςωσ μετά τθν 8θ Ολομζλεια γνωςτοποίθςαν ςτθ φράξιά τουσ όςα
ςυηθτικθκαν για τθν παράνομθ δουλιά ςτθν Ελλάδα. Θ απόφαςθ για τον αποκλειςμό τουσ
εγκρίκθκε ομόφωνα), Λωαννίδθσ Γιάννθσ, Καςιμάτθσ Σταφροσ (δεν κλικθκε ςφμφωνα με το
ςκεπτικό τθσ 8θσ Ολομζλειασ), Κολιγιάννθσ Κϊςτασ, Τρικαλινόσ Γιϊργθσ (αςκενισ).

13. ΢τθ 10θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (17 Νοεμβρίου 1958) ςυμμετείχαν1136 τα εξισ 15 τακτικά μζλθ:
Απ. Γκρόηοσ, Δ. Ραρτςαλίδθσ, Λ. Στρίγκοσ, Ρζτροσ ΢οφςςοσ, Ηιςθσ Ηωγράφοσ, Μ. Βατουςιανόσ,
Ρ. Μαυρομάτθσ, Κ. Καρτςοφνθσ, Ρ. Δθμθτρίου, Ν. Ακριτίδθσ, Ρ. Υφαντισ, Β. Ηάχοσ, Λ.
Τηεφρϊνθσ, Μ. Ραπαγεωργίου (Βελιςςάρθσ), Αλ. Ψελοφσ (Σκφφτθ). Από τα αναπλθρωματικά
μζλθ ςυμμετείχαν: Κόδωροσ Μακρίδθσ, Βαγ. Ραπαδόπουλοσ (Ψωκάσ) και Μ. Τςάντθσ. Από τθν
ΚΕΕ ο Ρολ. Δανιθλίδθσ, ο Θλ. Καρράσ και ο Μ. Σινάκοσ. Ριραν μζροσ ωσ προςκαλεςμζνοι οι
εξισ: Αςίκθσ Βαςίλθσ, Βάθσ Ρολυχρόνθσ (Ρετρίτθσ), Καλοφδθσ Νίκοσ, Μιτςοσ Κωτοφηασ, και
Στεφανάτοσ Γεράςιμοσ.

14. ΢τθν 11θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (29 Απριλίου 1959) ςυμμετείχαν1137 από τα τακτικά μζλθ οι
εξισ: Απόςτολοσ Γκρόηοσ, Μ. Ραρτςαλίδθσ, Λεωνίδασ Στρίγκοσ, Ρζτροσ ΢οφςςοσ, Ηιςθσ
Ηωγράφοσ, Μ. Βατουςιανόσ, Ρ. Μαυρομάτθσ, Κ. Καρτςοφνθσ, Ρ. Δθμθτρίου, Ν. Ακριτίδθσ, Ρ.
Υφαντισ, Β. Ηάχοσ, Λ. Τηεφρϊνθσ, Μ. Ραπαγεωργίου (Βελιςςάρθσ) και Αλζγκρα Ψελοφσ
(Σκφφτθ). Από τα αναπλθρωματικά μζλθ οι: Ρ. Βαϊνάσ, Κ. Μακρίδθσ, Β. Ραπαδόπουλοσ
(Ψωκάσ) και Μ. Τςάντθσ. Από τθν Κεντρικι Επιτροπι Ελζγχου οι: Ρ. Δανιθλίδθσ, Θλίασ Καρράσ,
Μιχ. Σινάκοσ.

15. ΢τθ 12θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ ( 1 -2 Ιουνίου 1960) ςυμμετείχαν1138 τα παρακάτω 22 τακτικά και
αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕ Ελζγχου του ΚΚΕ: Ν. Ακριτίδθσ, Μ. Βατουςιανόσ Απ.
Γκρόηοσ, Ρ. Δανιθλίδθσ, Ρ. Δθμθτρίου, Β. Ηάχοσ, Η. Ηωγράφοσ, Γ. Λωαννίδθσ, Καπζτα Αλζγκρα, Κ.
Καρτςοφνθσ, Κ. Κολιγιάννθσ, Κ Μακρίδθσ, Ρ. Μαυρομάτθσ, Μ. Ραπαγεωργίου (Βελιςςάρθσ), Β.
Ραπαδόπουλοσ (Ψωκάσ), Μ. Ραρτςαλίδθσ, Ρ. ΢οφςοσ, Μ. Σινάκοσ, Λ. Στρίγκοσ, Λ. Τηεφρϊνθσ,
Μ. Τςάντθσ, Ρ. Υφαντισ.

Ραραβρζκθκαν ςτθν Ολομζλεια ςαν προςκεκλθμζνα τα μζλθ τθσ Επιτροπισ

Οργανϊςεων εξωτερικοφ: Ραςχ. Αρβανιτίδου, Γ. Βαϊτςθσ, Κ. Γάτςοσ, Ν. Καλοφδθσ, Ν.
Κανακαρίδθσ, Β. Κατςαρόσ, Μ. Κωτοφηασ, Κ. Λίτςασ, Ευρ. Ραπαηαχαρίου, Ωρ. Στεφανίδθσ, Κ.
Τςολάκθσ, Γρ. Ψαράκοσ, Ωουλιάρασ Γιϊργθσ (Ρερικλισ), Ωρ. Ϊφλλοσ,.

1135
Αξρείν ΚΚΔ – Πξαθηηθά 9εο Οινκέιεηαο ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 7.
1136
Το ΚΚΕ. - Επίςθμα Κείμενα, τόμοσ 8οσ εκδ. Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 1997, ςελ. 377.
1137
Σν ΚΚΔ. - Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 8νο εθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 1997, ζει. 409.
1138
Σν ΚΚΔ. - Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 8νο εθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 1997, ζει. 509.
 488

Επίςθσ παρακολοφκθςαν τθν Ολομζλεια από τισ οργανϊςεισ και το μθχανιςμό τθσ ΚΕ
οι: Ρ. Καλλιδόπουλοσ, Τ. Νικολάου, Ν. Ντάγιασ, Β. Ωαρίςθσ, Κ. Ωαντηιάρασ.

16. Στη 13η Ολομέλεια της ΚΔ (20 Οκτωβρίοσ 1960) ζπκκεηείραλ1139 24 ηαθηηθά θαη
αλαπιεξσκαηηθά κέιε ηεο ΚΔ θαη ηεο ΚΔΔ.
Σαθηηθά: Αθξηηίδεο Νίθνο, Βαηνπζηαλφο Μήηζνο, Γθξφδνο Απφζηνινο,
Γεκεηξίνπ Πφλνο, Εάρνο Βαζίιεο, Εσγξάθνο Εήζεο, Ησαλλίδεο Γηάλλεο, Καξηζνχλεο
Θαλάζεο, Κνιηγηάλλεο Κψζηαο, Μαπξνκάηεο Παλαγηψηεο, Παπαγεσξγίνπ Μήηζνο
(Βειηζζάξεο), Παξηζαιίδεο Μήηζνο, Ρνχζνο Πέηξνο, ΢ηξίγθνο Λεσλίδαο, Σδεθξψλεο
Λεσλίδαο, Τθαληήο Παλαγηψηεο.
Αλαπιεξσκαηηθά: Επγνχξαο Μήηζνο (Παιαηνιφγνπ), Μαθξίδεο Θφδσξνο,
Παπαδφπνπινο (Φσθάο) Βαγγέιεο, ΢θχθηε Αιέγθξα, Σζάληεο Μηράιεο.
Απφ ηελ ΚΔ Διέγρνπ: Γαληειίδεο Πνιχδσξνο, Καξξάο Ζιίαο, ΢ηλάθνο Μηράιεο.
Σηο εξγαζίεο παξαθνινχζεζαλ σο πξνζθαιεζκέλα ηα εμήο ζηειέρε: Γηψξγεο
Αγγνπξάθεο, Πφιεο Αξγπξφπνπινο ΢ηάζεο Καξαγηψξγεο, Μήηζνο Κσηνχδαο,
Γεξάζηκνο ΢ηεθαλάηνο, Φαξάθνο Γξεγφξεο.
17. ΢τθ 14θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (10 Ιανουαρίου 1961) ςυμμετείχαν1140 24 τακτικά και
αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕΕ.

Τακτικά: Ακριτίδθσ Νίκοσ, Βατουςιανόσ Μιτςοσ, Γκρόηοσ Απόςτολοσ, Δθμθτρίου Ράνοσ,

Ηάχοσ Βαςίλθσ, Ηωγράφοσ Ηιςθσ, Λωαννίδθσ Γιάννθσ, Καρτςοφνθσ Κανάςθσ, Κολιγιάννθσ
Κϊςτασ, Μαυρομάτθσ Ραναγιϊτθσ, Ραπαγεωργίου Μιτςοσ (Βελιςςάρθσ), Ραρτςαλίδθσ
Μιτςοσ, ΢οφςοσ Ρζτροσ, Στρίγκοσ Λεωνίδασ, Τηεφρϊνθσ Λεωνίδασ, Υφαντισ Ραναγιϊτθσ.

Αναπλθρωματικά: Ηυγοφρασ Μιτςοσ (Ραλαιολόγου), Μακρίδθσ Κόδωροσ,

Ραπαδόπουλοσ Βαγγζλθσ (Ψωκάσ), Σκφφτθ Αλζγρα, Τςάντθσ Μιχάλθσ.

Από τθν Κεντρικι Επιτροπι Ελζγχου ςυμμετείχαν: Δανιθλίδθσ Ρολφδωροσ, Καρράσ

Θλίασ, Σινάκοσ Μιχάλθσ.

Κλικθκαν και παρακολοφκθςαν τισ εργαςίεσ τθσ Ολομζλειασ τα εξισ ςτελζχθ του
Κόμματοσ: Αγγουράκθσ Γιϊργθσ, Αργυρόπουλοσ Ρόλθσ, Καραγιϊργθσ Στάκθσ, Κωτοφηασ
Μιτςοσ, Στεφανάτοσ Γεράςιμοσ, Ψαράκοσ Γρθγόρθσ.

18. ΢το 8ο ΢υνζδριο (Μάιοσ 1961) ςυμμετείχαν 37 αντιπρόςωποι1141 με αποφαςιςτικι ψιφο

και 25 με ςυμβουλευτικι (οι 5 είχαν πάει ςτο Συνζδριο από τθν Ελλάδα).

Οι αντιπρόςωποι με αποφαςιςτικι ψιφο: Οι αντιπρόςωποι με αποφαςιςτικι ψιφο:

Ακαναςίου (ψευδϊνυμο), Ακριτίδθσ Νίκοσ, Βάίτςθσ Γιάννθσ, Βατουςιανόσ Μιτςοσ, Γάτςοσ Κϊ-
ςτασ, Γεωργαντάσ (ψευδϊνυμο), Γκρόηοσ Απόςτολοσ, Δθμθτρίου Ράνοσ, Δθμόπουλοσ
(ψευδϊνυμο), Ηάχοσ Βαςίλθσ, Ηωγράφοσ Ηιςθσ,Βαϊτςθσ Γιάννθσ, Ψαράκοσ Γρθγόρθσ,
Τρικαλινοφ Γιάννα, Λωαννίδθσ Γιάννθσ, Λωάννου (ψευδϊνυμο), Καλοφδθσ Νίκοσ, Κανακαρίδθσ
Νίκοσ, Καρτςοφνθσ Κανάςθσ, Κολιγιάννθσ Κϊςτασ, Κωνςταντινίδθσ (ψευδϊνυμο), Λαμπρινι
(ψευδϊνυμο), Λίτςασ Κϊςτασ, Μαυρομμάτθσ Ραναγιϊτθσ, Οικονόμου (ψευδϊνυμο),
Ραπαγεωργίου Μιτςοσ, Ραπαηαχαρίου Ευριπίδθσ, Ραρτςαλίδθσ Μιτςοσ, ΢οφςοσ Ρζτροσ, Σο-

1139
Σν ΚΚΔ. - Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 8νο εθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 1997, ζει. 569.
1140
Σν ΚΚΔ. - Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 8νο εθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 1997, ζει. 593.
1141
Σν ΚΚΔ. - Δπίζεκα Κείκελα, ηφκνο 9νο εθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2002, ζει. 11.
 489

φία (ψευδϊνυμο), Στεφανίδθσ Ωριςτοσ, Στρίγκοσ Λεωνίδασ, Τηεφρϊνθσ Λεωνίδασ, Τρικαλινοφ

Γιάννα, Τςολάκθσ Κϊςτασ, Υφαντισ Ραναγιϊτθσ, Ψαράκοσ Γρθγόρθσ, Ωουλιάρασ Γιϊργθσ,
Ωρυςοφλα (ψευδϊνυμο), Ϊφλλοσ Ωριςτοσ.

Σο 8° ΢υνζδριο εξζλεξε1142 44 τακτικά, 29 αναπλθρωματικά και 6 μζλθ τθσ ΚΕ Ε.

Τακτικά (εντόσ Ελλάδασ): Βζττασ Ψϊκοσ, Γιάννου Αςθμίνα, Γλζηοσ Μανϊλθσ, Δρακόπουλοσ
Ωαράλαμποσ, Ερυκριάδθσ Γιϊργθσ, Ηαχαρά-τοσ Μιλτιάδθσ, Καναςζκου Βάςω, Καρράσ Νίκοσ,
Κελτεμλίδθσ Τάκθσ, Κφρκοσ Λεωνίδασ, Λογαρά Λοφλα, Λουλζσ Κϊςτασ, Μπενά Ελζνθ,
Μπριλλάκθσ Αντϊνθσ, Ραπαδθμθτρίου Γιάννθσ, Ραραςκευόπουλοσ Ρότθσ, Ραρτςαλίδου Αφρα,
΢άπτθσ Ωριςτοσ, Σακελλάρθσ Βαγγζλθσ, Σεφζρθσ Λευτζρθσ, Σουκαράσ Σωτιρθσ, Στζργιου
Γιϊργθσ, Ψλωράκθσ Ωαρίλαοσ.

Σακτικά (εκτόσ Ελλάδασ): Βάθσ Ρολφχρονθσ, Βατουςιανόσ Δθμιτρθσ, Γάτςοσ Κϊςτασ, Γκρόηοσ
Απόςτολοσ, Δθμθτρίου Ράνοσ, Ηάχοσ Βαςίλθσ, Ηωγράφοσ Ηιςθσ, Καλοφδθσ Νίκοσ, Καρράσ
Σταφροσ, Καρτςοφνθσ Κανάςθσ, Κολιγιάννθσ Κϊςτασ, Κωτοφηασ Δθμιτρθσ, Μαυρομμάτθσ
Ραναγιϊτθσ, Ραρτςαλίδθσ Δθμιτρθσ, ΢οφςοσ Ρζτροσ, Στεφανάτοσ Γεράςιμοσ, Στρίγκοσ
Λεωνίδασ, Τηεφρϊνθσ Λεωνίδασ, Τςολάκθσ Κϊςτασ, Υφαντισ Ραναγιϊτθσ, Ψαράκοσ Γρθγόρθσ.

Αναπλθρωματικά (εντόσ Ελλάδασ): Γεωργάτοσ Διονφςθσ, Δάλλασ Μιτςοσ, Κακαροςπόρθσ

Νίκοσ, Κεπζςθσ Νίκανδροσ, Κιουρτςισ Ραντελισ, Κουκοφλου ΢οφλα, Λιναρδάτοσ Σπφροσ,
Μανοφςοσ Δθμιτριοσ, Μπενάσ Τάκθσ, Στάβερθσ Θλίασ, Σταματιάδθσ Σάββασ, Τηάκοσ Λευτζρθσ,
Τρικαλινόσ Γιϊργοσ.

Αναπλθρωματικά (εκτόσ Ελλάδασ).Άγγουράκθσ Γιϊργθσ, Ακριτίδθσ Νίκοσ, Βαςιλόπουλοσ

Κόδωροσ, Κεοδωρίδθσ Γιϊργοσ, Καπζτα Αλζγ-κρα, Καραγιϊργθσ Στάκθσ, Καρράσ Θλίασ,
Κζντροσ Νίκοσ, Κεφάλασ Κωμάσ, Κθπουρόσ Κϊςτασ, Κουτροφμπασ Νίκοσ, Νικολάου Ωριςτοσ,
Ραπαηαχαρίου Ευριπίδθσ, Τςάντθσ Μιχάλθσ, Ωουλιάρασ Γιϊργθσ (Ρερικλισ), Ϊφλλοσ Ωριςτοσ.

Για τθν ΚΕΕ (εντόσ Ελλάδασ): Καπνίςθσ Νότθσ, Ραπαριγασ Γιϊργθσ, Τιμογιαννάκθσ
Ραναγιϊτθσ.

Για τθν ΚΕΕ (εκτόσ Ελλάδασ): Αργυρόπουλοσ Ρολφκαρποσ, Ραπαγεωργίου Μιτςοσ,

Ραπακϊςτασ Δθμιτρθσ.

•19. ΢τθν 1θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ που ςυνιλκε αμζςωσ μετά από το 8° ΢υνζδριο, ςυμμετείχαν1143
20 τακτικά και 12 αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ, κακϊσ και 2 μζλθ τθσ Κεντρικισ Εξελεγκτικισ
Επιτροπισ.

Τακτικά: Βάθσ Ρολυχρονθσ (Ρετρίτθσ), Βατουςιανόσ Δθμιτρθσ, Γά τςοσ Κϊςτασ, Γκρόηοσ

Απόςτολοσ, Δθμθτρίου Ράνοσ, Ηάχοσ Βαςίλθσ, Ηωγράφοσ Ηιςθσ, Καλοφδθσ Νίκοσ, Καρράσ
Σταφροσ, Καρτςοφνθσ Κανάςθσ, Κολιγιάννθσ Κϊςτασ, Μαυρομμάτθσ Ραναγιϊτθσ, Ραρτςαλίδθσ
Δθμιτρθσ, ΢οφςοσ Ρζτροσ, Στεφανάτοσ Γεράςιμοσ, Στρίγκοσ Λεωνίδασ, Τηεφρϊνθσ Λεωνίδασ,
Τςολάκθσ Κϊςτασ, Υφαντισ Ραναγιϊτθσ, Ψαράκοσ Γρθγόρθσ.

1142
Το ΚΚΕ - Επίςθμα Κείμενα, τόμ. 9οσ, ζκδ. Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 2002, ςελ. 13-14.
1143
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, ηφκ. 9νο, έθδ. ΢ύγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2002, ζει. 79.
 490

Αναπλθρωματικά: Ακριτίδθσ Νίκοσ, Κεοδωρίδθσ Γιϊργοσ, Καπζτα Αλζγκρα, Καραγιϊργθσ

Στάκθσ, Καρράσ Θλίασ, Κζντροσ Νίκοσ, Κεφάλασ Κωμάσ, Κθπουρόσ Κϊςτασ, Κουτροφμπασ
Νίκοσ, Τςάντθσ Μιχάλθσ, Ϊφλλοσ Ωριςτοσ, Ραπαηαχαρίου Ευριπίδθσ.

Από τθν ΚΕΕ: Αργυρόπουλοσ Ρόλθσ και Ραπαγεωργίου Δθμιτρθσ.

• 20. ΢τθ 2θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (18 -19 Νοεμβρίου 1961) ςυμμετείχαν1144 40 τακτικά και
αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕΕ:

Σακτικά: Βάθσ Ρολφχρονθσ (Ρετρίτθσ), Βατουςιανόσ Δθμιτρθσ, Γά-τςοσ Κϊςτασ, Γκρόηοσ

Απόςτολοσ, Δθμθτρίου Ράνοσ, Ηάχοσ Βαςίλθσ, Ηωγράφοσ Ηιςθσ, Καλοφδθσ Νίκοσ, Καρράσ
Σταφροσ, Καρτςοφνθσ Κανάςθσ, Κολιγιάννθσ Κϊςτασ, Κωτοφηασ Μιτςοσ, Μαυρομμάτθσ Ρανα-
γιϊτθσ, Ραρτςαλίδθσ Δθμιτρθσ, ΢οφςςοσ Ρζτροσ, Στεφανάτοσ Γεράςιμοσ, Στρίγκοσ Λεωνίδασ,
Τηεφρϊνθσ Λεωνίδασ, Τςολάκθσ Κϊςτασ, Υφαντισ Ραναγιϊτθσ, Ψαράκοσ Γρθγόρθσ.

Αναπλθρωματικά: Αγγουράκθσ Γιϊργθσ (Ϊθλορείτθσ), Ακριτίδθσ Νίκοσ, Βαςιλόπουλοσ

Κόδωροσ, Κεοδωρίδθσ Γιϊργοσ, Καραγιϊργθσ Στάκθσ, Καρράσ Θλίασ, Κζντροσ Νίκοσ, Κεφάλασ
Κωμάσ, Κθπουρόσ Κϊςτασ, Κουτροφμπασ Νίκοσ, Νικολάου Ωριςτοσ, Ραπαηαχαρίου Ευριπίδθσ,
Σκφφτθ Αλζγκρα, Τςάντθσ Μιχάλθσ, Ωουλιάρασ Γιϊργθσ, Ϊφλλοσ Ωριςτοσ.

Από τθν ΚΕΕ: Αργυρόπουλοσ Ρόλθσ, Ραπαγεωργίου Μιτςοσ (Βε-λιςςάρθσ) και Ραπακϊςτασ
Μιτςοσ.

Τζλοσ, μθ μζλθ τθσ ΚΕ, που ςυμμετείχαν ςτθ 2θ Ολομζλεια, ιςαν οι: Ακαναςιάδθσ Βίκτωρασ,
Κωςτοφδθσ Νϊντασ, Λάκκασ Μιτςοσ, Μιτρου Νίκοσ και Ραπαδθμιτρθσ Μιτςοσ.

• 21. ΢τθν 3θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (21-23 Μαΐου 1962) ςυμμετείχαν1145 37 τακτικά και
αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕΕ:

Σακτικά: Βάθσ Ρολφχρονθσ (Ρετρίτθσ), Βατουςιανόσ Δθμιτρθσ, Γά-τςοσ Κϊςτασ, Γκρόηοσ

Απόςτολοσ, Δθμθτρίου Ράνοσ, Ηάχοσ Βαςίλθσ, Ηωγράφοσ Ηιςθσ, Καλοφδθσ Νίκοσ, Καρράσ
Σταφροσ, Καρτςοφνθσ Κανάςθσ, Κολιγιάννθσ Κϊςτασ, Κωτοφηασ Μιτςοσ, Μαυρομμάτθσ Ρανα-
γιϊτθσ, Ραρτςαλίδθσ Δθμιτρθσ, ΢οφςοσ Ρζτροσ, Στεφανάτοσ Γεράςιμοσ, Στρίγκοσ Λεωνίδασ,
Τηεφρϊνθσ Λεωνίδασ, Τςολάκθσ Κϊςτασ, Υφαντισ Ραναγιϊτθσ, Ψαράκοσ Γρθγόρθσ.

Αναπλθρωματικά: Αγγουράκθσ Γιϊργθσ (Ϊθλορείτθσ), Ακριτίδθσ Νίκοσ, Βαςιλόπουλοσ

Κόδωροσ, Κεοδωρίδθσ Γιϊργοσ, Καπζτα Αλζγκρα, Καραγιϊργθσ Στάκθσ, Καρράσ Θλίασ, Κζντροσ
Νίκοσ, Κεφάλασ Κωμάσ, Κουτροφμπασ Νίκοσ, Ραπαηαχαρίου Ευριπίδθσ, Τςάντθσ Μιχάλθσ, Ωου-
λιάρασ Γιϊργθσ, Ϊφλλοσ Ωριςτοσ.

Από τθν ΚΕΕ: Αργυρόπουλοσ Ρόλθσ και Ραπαγεωργίου Μιτςοσ (Βε-λιςςάρθσ).

Τα ςτελζχθ του Κόμματοσ, μθ μζλθ τθσ ΚΕ, που πιραν μζροσ ςτθν 3θ Ολομζλεια, ιταν οι
Αδάμου Ελζνθ, Ακαναςιάδθσ Βίκτωρασ, Μαμά-τςθσ Τάκθσ, Ρυκαροφλθσ Μανϊλθσ και Τςαμπισ
Στρατισ.

1144
ΣΟ ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, ηφκ. 9νο, έθδ. ΢ύγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2002, ζει. 108.
1145
Το ΚΚΕ - Επίςθμα Κείμενα, τόμ. 9οσ, ζκδ. Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 2002, ςελ. 170.
 491

•22. ΢τθν 4θ Πλατιά Ολομζλεια τθσ ΚΕ (15-17 Φεβρουαρίου 1963) ςυμμετείχαν1146 38 τακτικά
και αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕΕ.

Σακτικά: Βάθσ Ρολφχρονθσ (Ρετρίτθσ), Βατουςιανόσ Μιτςοσ, Γά-τςοσ Κϊςτασ, Γκρόηοσ

Απόςτολοσ, Δθμθτρίου Ράνοσ, Ηάχοσ Βαςίλθσ, Ηωγράφοσ Ηιςθσ, Καλοφδθσ Νίκοσ, Καρράσ
Σταφροσ, Καρτςοφνθσ Κανάςθσ, Κολιγιάννθσ Κϊςτασ, Κωτοφηασ Μιτςοσ, Μαυρομμάτθσ Ρανα-
γιϊτθσ, Ραρτςαλίδθσ Μιτςοσ, ΢οφςοσ Ρζτροσ, Στεφανάτοσ Γεράςιμοσ, Στρίγκοσ Λεωνίδασ,
Τηεφρϊνθσ Λεωνίδασ, Τςολάκθσ Κϊςτασ, Υφαντισ Ραναγιϊτθσ, Ψαράκοσ Γρθγόρθσ.

Αναπλθρωματικά: Αγγουράκθσ Γιϊργθσ (Ϊθλορείτθσ), Ακριτίδθσ Νίκοσ, Βαςιλόπουλοσ

Κεόδωροσ, Κεοδωρίδθσ Γιϊργοσ, Καπζτα Αλζγ-κρα, Καραγιϊργθσ Στάκθσ, Καρράσ Θλίασ,
Κζντροσ Νίκοσ, Κεφάλασ Κωμάσ, Κθπουρόσ Κϊςτασ, Κουτροφμπασ Νίκοσ, Νικολάου Ωριςτοσ,
Ραπαηαχαρίου Ευριπίδθσ και Τςάντθσ Μιχάλθσ.

Από τθν ΚΕΕ: Αργυρόπουλοσ Ρόλθσ, Ραπαγεωργίου Μιτςοσ (Βε-λιςςάρθσ) και Ραπακϊςτασ
Μιτςοσ.

Τα 17 ςτελζχθ του ΚΚΕ, που ςυμμετείχαν μόνο ςτθ ςυηιτθςθ του Β' κζματοσ, ιταν: Αδάμοσ
Τάκθσ, Ακαναςιάδθσ Βίκτωρασ, Βογιάηοσ Αντϊνθσ, Γιαννακόπουλοσ Σταμάτθσ, Γκαγκοφλιασ
Γιϊργθσ, Ηγϊνθσ Κανάςθσ, Κρθτικόσ Γιάννθσ, Κυριαηισ Γιϊργθσ, Λάκκασ Μιτςοσ, Μα-ςοφρασ
Βαγγζλθσ, Νικολάου Τάκθσ, Ραπαδθμιτρθσ Τάκθσ, Ρυκαροφλθσ Μανϊλθσ, Σαμαράκθσ Αγθσ,
Ταχτςίδθσ Νίκοσ, Ωατηθδθμιτρθσ Τάκθσ και Ωιωτάκθσ Τάκθσ.

•23. ΢τθν 5θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (3-5 Οκτωβρίου 1963) ςυμμετείχαν1147 37 τακτικά και
αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕΕ.

Σακτικά: Βάθσ Ρολφχρονθσ (Ρετρίτθσ), Βατουςιανόσ Μιτςοσ, Γά-τςοσ Κϊςτασ, Γκρόηοσ

Απόςτολοσ, Δθμθτρίου Ράνοσ, Ηάχοσ Βαςίλθσ, Ηωγράφοσ Ηιςθσ, Καλοφδθσ Νίκοσ, Καρράσ
Σταφροσ, Καρτςοφνθσ Κανάςθσ, Κολιγιάννθσ Κϊςτασ, Κωτοφηασ Μιτςοσ, Μαυρομμάτθσ Ρανα-
γιϊτθσ, Ραρτςαλίδθσ Δθμιτρθσ, ΢οφςοσ Ρζτροσ, Στεφανάτοσ Γεράςιμοσ, Στρίγκοσ Λεωνίδασ,
Τηεφρϊνθσ Λεωνίδασ, Τςολάκθσ Κϊςτασ, Υφαντισ Ραναγιϊτθσ, Ψαράκοσ Γρθγόρθσ.

Αναπλθρωματικά: Αγγουράκθσ Γιϊργθσ (Ϊθλορείτθσ), Βαςιλόπουλοσ Κεόδωροσ, Κεοδωρίδθσ

Γιϊργοσ, Καπζτα Αλζγκρα, Καραγιϊργθσ Στάκθσ, Καρράσ Θλίασ, Κζντροσ Νίκοσ, Κεφάλασ
Κωμάσ, Κουτροφμπασ Νίκοσ, Νικολάου Ωριςτοσ, Ραπαηαχαρίου Ευριπίδθσ, Ωουλιάρασ Γιϊργθσ
και Ϊφλλοσ Ωριςτοσ.

Από τθν ΚΕΕ: Αργυρόπουλοσ Ρόλθσ, Ραπαγεωργίου Μιτςοσ (Βελιςςάρθσ) και Ραπακϊςτασ
Μιτςοσ.

•24. ΢τθν 6θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (17 - 19 Ιανουαρίου 1964) ςυμμετείχαν1148 33 τακτικά και
αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕΕ.

1146
Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα, ηόμ. 9ος, έκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2002, ζελ. 228-229.

1147
Το ΚΚΕ-Επίςθμα Κείμενα, τόμ. 9οσ, ζκδ. Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 2002, ςελ. 294.
1148
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, ηφκ. 9νο, έθδ. ΢ύγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2002, ζει. 347.
 492

Σακτικά: Βάθσ Ρολφχρονθσ (Ρετρίτθσ), Βατουςιανόσ Μιτςοσ, Γά-τςοσ Κϊςτασ, Γκρόηοσ

Απόςτολοσ, Δθμθτρίου Ράνοσ, Ηάχοσ Βαςίλθσ, Ηωγράφοσ Ηιςθσ, Καλοφδθσ Νίκοσ, Καρράσ
Σταφροσ, Κολιγιάννθσ Κϊςτασ, Κωτοφηασ Μιτςοσ, Μαυρομμάτθσ Ραναγιϊτθσ, Ραρτςαλίδθσ Δθ-
μιτρθσ, ΢οφςοσ Ρζτροσ, Στεφανάτοσ Γεράςιμοσ, Τηεφρϊνθσ Λεωνίδασ, Τςολάκθσ Κϊςτασ,
Υφαντισ Ραναγιϊτθσ, Ψαράκοσ Γρθγόρθσ.

Αναπλθρωματικά: Αγγουράκθσ Γιϊργθσ (Ϊθλορείτθσ), Ακριτίδθσ Νίκοσ, Βαςιλόπουλοσ

Κόδωροσ, Κεοδωρίδθσ Γιϊργοσ, Καπζτα Αλζγκρα, Καραγιϊργθσ Στάκθσ, Καρράσ Θλίασ, Κζντροσ
Νίκοσ, Κεφάλασ Κωμάσ, Κθπουρόσ Κϊςτασ και Ϊφλλοσ Ωριςτοσ.

Από τθν ΚΕΕ: Αργυρόπουλοσ Ρόλθσ, Ραπαγεωργίου Μιτςοσ (Βελιςςάρθσ) και Ραπακϊςτασ
Μιτςοσ.

•25. ΢τθν 7θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (9-13 Απριλίου 1964) ςυμμετείχαν1149 38 τακτικά και
αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕΕ.

Σακτικά: Βάθσ Ρολφχρονθσ (Ρετρίτθσ), Βατουςιανόσ Μιτςοσ, Γκρόηοσ Απόςτολοσ, Δθμθτρίου

Ράνοσ, Ηάχοσ Βαςίλθσ, Ηωγράφοσ Ηιςθσ, Καλοφδθσ Νίκοσ, Καρράσ Σταφροσ, Καρτςοφνθσ
Κανάςθσ, Κολιγιάννθσ Κϊςτασ, Κωτοφηασ Μιτςοσ, Μαυρομμάτθσ Ραναγιϊτθσ, Ραρτςαλίδθσ
Δθμιτρθσ, ΢οφςοσ Ρζτροσ, Στεφανάτοσ Γεράςιμοσ, Στρίγκοσ Λεωνίδασ, Τηεφρϊνθσ Λεωνίδασ,
Τςολάκθσ Κϊςτασ, Υφαντισ Ραναγιϊτθσ, Ψαράκοσ Γρθγόρθσ.

Αναπλθρωματικά: Αγγουράκθσ Γιϊργθσ (Ϊθλορείτθσ), Ακριτίδθσ Νίκοσ, Βαςιλόπουλοσ

Κόδωροσ, Κεοδωρίδθσ Γιϊργοσ, Καπζτα Αλζγκρα, Καραγιϊργθσ Στάκθσ, Καρράσ Θλίασ, Κζντροσ
Νίκοσ, Κεφάλασ Κωμάσ, Κθπουρόσ Κϊςτασ, Κουτροφμπασ Νίκοσ, Νικολάου Ωριςτοσ, Ραπαηα-
χαρίου Ευριπίδθσ, Τςάντθσ Μιχάλθσ, Ωουλιάρασ Γιϊργθσ και Ϊφλλοσ Ωριςτοσ.

Από τθν ΚΕΕ: Αργυρόπουλοσ Ρόλθσ και Ραπαγεωργίου Μιτςοσ (Βελιςςάρθσ).

Στθ ςυηιτθςθ του β' κζματοσ ςυμμετείχαν οι Καρφδθσ Τάκθσ και Ραπαδθμιτρθσ Τάκθσ.

•26 ΢τθν 8θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (24 Φεβρουαρίου -1 Μαρτίου 1965) ςυμμετείχαν1150 36 τακτικά
και αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕΕ:

Σακτικά: Βάθσ Ρολφχρονθσ (Ρετρίτθσ), Βατουςιανόσ Δθμιτρθσ, Γά-τςοσ Κϊςτασ, Γκρόηοσ

Απόςτολοσ, Δθμθτρίου Ράνοσ, Ηάχοσ Βαςίλθσ, Ηωγράφοσ Ηιςθσ, Καλοφδθσ Νίκοσ, Καρράσ
Σταφροσ, Κολιγιάννθσ Κϊςτασ, Κωτοφηασ Μιτςοσ, Μαυρομμάτθσ Ραναγιϊτθσ, Στεφανάτοσ Γε-
ράςιμοσ, Στρίγκοσ Λεωνίδασ, Τηεφρϊνθσ Λεωνίδασ, Τςολάκθσ Κϊςτασ, Υφαντισ Ραναγιϊτθσ,
Ψαράκοσ Γρθγόρθσ.

Αναπλθρωματικά: Αγγουράκθσ Γιϊργθσ (Ϊθλορείτθσ), Ακριτίδθσ Νίκοσ, Βαςιλόπουλοσ

Κεόδωροσ, Κεοδωρίδθσ Γιϊργοσ, Καπζτα Αλζγκρα, Καραγιϊργθσ Στάκθσ, Καρράσ Θλίασ,
Κζντροσ Νίκοσ, Κεφάλασ Κωμάσ, Κθπουρόσ Κϊςτασ, Νικολάου Ωριςτοσ, Ραπαηαχαρίου Ευριπί-
δθσ, Τςαντισ Μιχάλθσ, Ωουλιάρασ Γιϊργθσ, Ϊφλλοσ Ωριςτοσ.

1149
Το ΚΚΕ-Επίςθμα Κείμενα, τόμ. 9οσ, ζκδ. Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 2002, ςελ. 383.

1150
Το ΚΚΕ-Επίςθμα Κείμενα, τόμ. 9οσ, ζκδ. Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 2002, ςελ. 491.
 493

Από τθν ΚΕΕ: Αργυρόπουλοσ Ρόλθσ, Ραπαγεωργίου Μιτςοσ (Βε-λιςςάρθσ), Ραπακϊςτασ

Μιτςοσ1151.

Θ 8θ Ολομζλεια αποφάςιςε να γίνουν τακτικά μζλθ τθσ ΚΕ τα αναπλθρωματικά: Ν.

Λαμπρίδθσκαι Λπποκράτθσ Νικιτίδθσ και απευκείασ τακτικό μζλοσ τθσ ΚΕ ο Μ. Αναγνϊςτου. Τα
ονόματα Λαμπρίδθσ, Νικιτί-δθσ και Αναγνϊςτου ιταν ψευδϊνυμα ςτελεχϊν που δοφλευαν
ςτθν Ελλάδα.

•27. ΢τθν 9θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (12-15 Αυγοφςτου 1965) ςυμμετείχαν1152 39 τακτικά και
αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕΕ.

Σακτικά: Βάθσ Ρολφχρονθσ (Ρετρίτθσ), Βατουςιανόσ Δθμιτρθσ, Γά-τςοσ Κϊςτασ, Γκρόηοσ

Απόςτολοσ, Δθμθτρίου Ράνοσ, Ηάχοσ Βαςίλθσ, Ηωγράφοσ Ηιςθσ, Καλοφδθσ Νίκοσ, Καρράσ
Σταφροσ, Καρτςοφνθσ Κανάςθσ, Κολιγιάννθσ Κϊςτασ, Μαυρομμάτθσ Ραναγιϊτθσ, Ραρτςαλίδθσ
Δθμιτρθσ, ΢οφςοσ Ρζτροσ, Στεφανάτοσ Γεράςιμοσ, Στρίγκοσ Λεωνίδσ, Τηεφρϊνθσ Λεωνίδασ,
Τςολάκθσ Κϊςτασ, Υφαντισ Ραναγιϊτθσ, Ψα-ράκοσ Γρθγόρθσ.

Αναπλθρωματικά: Αγγουράκθσ Γιϊργθσ (Ϊθλορείτθσ), Ακριτίδθσ Νίκοσ, Βαςιλόπουλοσ

Κεόδωροσ, Κεοδωρίδθσ Γιϊργοσ, Καραγιϊργθσ Στάκθσ, Καρράσ Θλίασ, Κζντροσ Νίκοσ, Κεφάλασ
Κωμάσ, Κθπουρόσ Κϊςτασ, Κουτροφμπασ Νίκοσ, Νικολάου Ωριςτοσ, Ραπαηαχαρίου Ευριπίδθσ,
Σκφφτθ Αλζγκρα, Τςάντθσ Μιχάλθσ, Ωουλιάρασ Γιϊργθσ, Ϊφλλοσ Ωριςτοσ.

Από τθν ΚΕΕ: Αργυρόπουλοσ Ρόλθσ, Ραπαγεωργίου Μιτςοσ (Βε-λιςςάρθσ), Ραπακϊςτασ

Μιτςοσ.

•28. Θ 10θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (25 Δεκεμβρίου 1966) άρχιςε με τθ ςυμμετοχι1153 23 τακτικϊν
μελϊν και 21 αναπλθρωματικϊν μελϊν τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕΕ. Από τα τακτικά 3 (Γιάννου Μίνα,
Δρακόπουλοσ Μπάμπθσ και Λογαρά Λοφλα) ιρκαν από τθν Ελλάδα και ςυμμετείχαν με ψευ-
δϊνυμα. Στθν πορεία των εργαςιϊν πιραν μζροσ ακόμα 3 τακτικά μζλθ τθσ ΚΕ, που δροφςαν
ςτθν Ελλάδα: Γλζηοσ Μανϊλθσ, Μπριλλάκθσ Αντϊνθσ και Ραπαδθμθτρίου Γιάννθσ (Διμοσ), οι
οποίοι δεν παραβρζκθκαν ςε όλθ τθ διάρκεια των εργαςιϊν τθσ Ολομζλειασ.

Σακτικά: Βάθσ Ρολφχρονθσ (Ρετρίτθσ), Βατουςιανόσ Μιτςοσ, Γάτςοσ Κϊςτασ, Γιάννου Μίνα
(Σοφοκλισ), Γκρόηοσ Απόςτολοσ, Δθμθτρίου Ράνοσ, Δρακόπουλοσ Μπάμπθσ (Μίμθσ), Ηάχοσ
Βαςίλθσ, Ηωγράφοσ Ηιςθσ, Καλοφδθσ Νίκοσ, Καρράσ Σταφροσ, Κολιγιάννθσ Κϊςτασ, Κωτοφηασ
Μιτςοσ, Λογαρά Λοφλα (Λάμπροσ), Μαυρομμάτθσ Ραναγιϊτθσ, Ραρτςαλίδθσ Μιτςοσ, ΢οφςοσ
Ρζτροσ, Στεφανάτοσ Γεράςιμοσ, Στρίγκοσ Λεωνίδασ, Τηεφρϊνθσ Λεωνίδασ, Τςολάκθσ Κϊςτασ,
Υφαντισ Ραναγιϊτθσ και Ψαράκοσ Γρθγόρθσ.

Αναπλθρωματικά: Αγγουράκθσ Γιϊργθσ (Ϊθλορείτθσ), Ακριτίδθσ Νίκοσ, Βαςιλόπουλοσ

Κεόδωροσ, Κεοδωρίδθσ Γιϊργθσ, Καπζτα Αλζγ κρα, Καραγιϊργθσ Στάκθσ, Καρράσ Θλίασ,
Κζντροσ Νίκοσ, Κεφάλασ Κωμάσ, Κθπουρόσ Κϊςτασ, Κουτροφμπασ Νίκοσ, Νικολάου Ωριςτοσ,
Ραπαηαχαρίου Ευριπίδθσ, Τςάντθσ Μιχάλθσ, Ωουλιάρασ Γιϊργθσ και Ϊφλλοσ Ωριςτοσ.

1151
Το ΚΚΕ - Επίςθμα Κείμενα, τόμ. 9οσ, ζκδ. Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 2002, ςελ. 491.
1152
Το ΚΚΕ - Επίςθμα Κείμενα, τόμ. 9οσ, ζκδ. Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 2002, ςελ. 584.
1153
Αρχείο ΚΚΕ - 10θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ, ζκδ. ΚΕ του ΚΚΕ, ςελ. 8.
 494

Από τθν ΚΕΕ: Αργυρόπουλοσ Ρόλθσ, Ραπαγεωργίου Μιτςοσ (Βε-λιςςάρθσ) και Ραπακϊςτασ
Μιτςοσ. Από τα μζλθ τθσ ΚΕ που δροφςαν ςτο εξωτερικό απουςίαηε ζνα (Κανάςθσ
Καρτςοφνθσ), λόγω αςκενείασ.

Για λόγουσ περιφροφρθςθσ, τα ςτελζχθ που είχαν ζρκει από τθν Ελλάδα βρίςκονταν ςε
ξεχωριςτό χϊρο από τουσ υπόλοιπουσ και ο χρόνοσ τθσ ςφγκλθςθσ τθσ Ολομζλειασ κρατικθκε
μυςτικόσ.

•29. ΢τθν 11θ Ολομζλεια (27-30 Ιουνίου 1967) ςυμμετείχαν1154 36 τακτικά και αναπλθρωματικά
μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕΕ.

Σακτικά: Βάθσ Ρολφχρονθσ (Αχιλλζασ Ρετρίτθσ), Βατουςιανόσ Μιτςοσ, Γάτςοσ Κϊςτασ, Γκρόηοσ
Απόςτολοσ, Δθμθτρίου Ράνοσ, Ηάχοσ Βαςίλθσ, Ηωγράφοσ Ηιςθσ, Καλοφδθσ Νίκοσ, Καρράσ
Σταφροσ, Καρτςοφνθσ Κανάςθσ, Κωτοφηασ Μιτςοσ, Μαυρομμάτθσ Ραναγιϊτθσ, Ραρτςαλίδθσ
Μιτςοσ, ΢οφςοσ Ρζτροσ, Στεφανάτοσ Γεράςιμοσ, Στρίγκοσ Λεωνίδασ, Τηεφρϊνθσ Λεωνίδασ,
Τςολάκθσ Κϊςτασ, Υφαντισ Ραναγιϊτθσ, Ψαράκοσ Γρθγόρθσ.

Αναπλθρωματικά: Αγγουράκθσ Γιϊργθσ (Αλζκοσ Ϊθλορείτθσ), Ακρι-τίδθσ Νίκοσ, Κεοδωρίδθσ

Γιϊργθσ, Καραγιϊργθσ Στάκθσ, Κζντροσ Νίκοσ, Κεφάλασ Κωμάσ, Κθπουρόσ Κϊςτασ,
Κουτροφμπασ Νίκοσ, Νικολάου Ωριςτοσ, Ραπαηαχαρίου Ευριπίδθσ, Τςάντθσ Μιχάλθσ, Ωουλιά-
ρασ Γιϊργθσ (Ρερικλισ), Ϊφλλοσ Ωριςτοσ.

Μζλθ τθσ ΚΕΕ: Αργυρόπουλοσ Ρόλθσ, Ραπαγεωργίου Μιτςοσ (Βε-λιςάρθσ) Ραπακϊςτασ

Μιτςοσ.

Απουςίαηαν για λόγουσ υγείασ ο Κϊςτασ Κολιγιάννθσ (βριςκόταν ςε νοςοκομείο ςτθ Μόςχα)
και οι Θλίασ Καρράσ και Αλζγκρα Καπζτα.

•30. ΢τθ 12θ Πλατιά Ολομζλεια τθσ ΚΕ (5-15 Φεβρουαρίου 1968) ςυμμετείχαν1155 37 τακτικά
και αναπλθρωματικά μζλθ τθσ ΚΕ και τθσ ΚΕΕ.

Σακτικά: Βάθσ Ωρόνθσ (Ρετρίτθσ), Βατουςιανόσ Μιτςοσ, Γάτςοσ Κϊςτασ, Γκρόηοσ Απόςτολοσ,
Δθμθτρίου Ράνοσ, Ηάχοσ Βαςίλθσ, Ηωγράφοσ Ηιςθσ, Καλοφδθσ Νίκοσ, Καρράσ Σταφροσ,
Κολιγιάννθσ Κϊςτασ, Κωτοφηασ Μιτςοσ, Μαυρομμάτθσ Ραναγιϊτθσ, Ραρτςαλίδθσ Μιτςοσ,
΢οφςοσ Ρζτροσ, Στεφανάτοσ Γεράςιμοσ, Στρίγκοσ Λεωνίδασ, Τηεφρϊνθσ Λεωνίδασ, Τςολάκθσ
Κϊςτασ, Υφαντισ Ραναγιϊτθσ, Ψαράκοσ Γρθγόρθσ. Ο Κανάςθσ Καρτςοφνθσ βριςκόταν ςτο
εξωτερικό, αλλά απουςίαηε για λόγουσ υγείασ.

Αναπλθρωματικά: Ακριτίδθσ Νίκοσ, Κεοδωρίδθσ Γιϊργθσ, Καπζτα Αλζγκρα, Καραγιϊργθσ

Στάκθσ, Καρράσ Θλίασ, Κζντροσ Νίκοσ, Κεφάλασ Κωμάσ, Κθπουρόσ Κϊςτασ, Κουτροφμπασ
Νίκοσ, Νικολάου Ωριςτοσ, Ραπαηαχαρίου Ευριπίδθσ, Τςάντθσ Μιχάλθσ, Ωουλιάρασ Γιϊργθσ,
Ϊφλλοσ Ωριςτοσ. Ο Γιϊργθσ Αγγουράκθσ (Ϊθλορείτθσ) είχε ςκοτωκεί ςε αυτοκινθτιςτικό
ατφχθμα.

Από τθν ΚΕΕ: Αργυρόπουλοσ Ρόλθσ, Ραπαγεωργίου Μιτςοσ (Βε-λιςςάρθσ), Ραπακϊςτασ

Μιτςοσ.

1154
Αξρείν ΚΚΔ - 11ε Οινκέιεηα ηεο ΚΔ, έθδ. ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζει. 6.
1155
Σν ΚΚΔ - Δπίζεκα Κείκελα, ηφκ. 10νο, έθδ. ΢ύγρξνλε Δπνρή, Αζήλα, 2009, ζει. 104.
 495

Από τθ 12θ Ολομζλεια απουςίαηαν τα τακτικά και αναπλθρωματικά μζλθ που βρίςκονταν
παράνομα ςτθν Ελλάδα ι ιταν ςτθν εξορία. Συγκεκριμζνα απουςίαηαν:

Σακτικά: Βζττασ Ψϊκοσ, Γιάννου Μίνα, Γλζηοσ Μανϊλθσ, Δρακόπουλοσ Μπάμπθσ, Ηαχαράτοσ
Μιλτιάδθσ, Καναςζκου Βάςω, Καρράσ Νίκοσ, Κφρκοσ Λεωνίδασ, Λογαρά Λοφλα, Λουλζσ
Κϊςτασ, Μπενά Ελζνθ, Μπενάσ Τάκθσ, Μπριλλάκθσ Αντϊνθσ, Ραπαδθμθτρίου Γιάννθσ, Ρα-
ραςκευόπουλοσ Ρότθσ, Ραρτςαλίδου Αφρα, ΢άπτθσ Ωριςτοσ, Σακελ-λάρθσ Βαγγζλθσ, Σεφζρθσ
Λευτζρθσ, Στζργιου Γιϊργοσ, Σουκαράσ Σωτιρθσ, Ψλωράκθσ Ωαρίλαοσ. Ο Γιϊργθσ Ερυκριάδθσ
είχε πεκάνει πζντε χρόνια πριν τθ 12θ Ολομζλεια.

Αναπλθρωματικά: Γεωργάτοσ Διονφςθσ, Δάλλασ Μιτςοσ, Ηεφγου Καίτθ, Κακαροςπόρθσ Νίκοσ,

ΚελτεμλίδθσΤάκθσ, Κεπζςθσ Νίκανδροσ, Κιουρτςισ Ραντελισ, Κουκοφλου ΢οφλα, Λιναρδάτοσ
Σπφροσ, Μανοφ-ςοσ Δθμιτρθσ, Στάβερθσ Θλίασ, Σταματιάδθσ Σάββασ, Τηάκοσ Λευτζρθσ,
Τρικαλινόσ Γιϊργοσ.

Μζλθ τθσ ΚΕΕ: Καπνίςθσ Νότθσ, Ραπαριγασ Γιϊργθσ, Τιμογιαννά-κθσ Ραναγιϊτθσ.

Ριραν επίςθσ μζροσ τα παρακάτω ςτελζχθ1156:

Από το μθχανιςμό τθσ ΚΕ: Ακαναςιάδθσ Βίκτωρασ, Βενετςανόπου-λοσ Βαςίλθσ, Κυριαηισ

Γιϊργθσ, Μαμάτςθσ Τάκθσ, Ωατηάρασ Κανάςθσ.

Από τθν ΚΟ Ρουμανίασ: Καλαμπόγιασ Αντϊνθσ, Κακουλίδθσ Γιϊργθσ, Λιακόπουλοσ Αλζκοσ,

Λίτςασ Κϊςτασ, ΢άπτθσ Γιάννθσ.

Από τθν Ε΢΢Δ: Δριτςζλθσ Ωριςτοσ, Καρατηάσ Απόςτολοσ, Μελάσ Ρζτροσ, Ραρτακιλοφδθσ
Γιάννθσ, ΢ίτασ Γιϊργθσ, Σανίδασ Ωριςτόφοροσ, Τουφεξισ Βαγγζλθσ.

Από τθ Βουλγαρία: Γκατηόγλου Κεοχάρθσ, Λεμονίδθσ Άγγελοσ, Ρετκίδθσ Τάκθσ.

Από τθ ΛΔ Γερμανίασ: Τςιρατηίδθσ Στράτοσ.

Από τθν Πολωνία: Αργυρόπουλοσ Αργφρθσ, Κουτςοκϊςτασ Δανιιλ, Μαςοφρασ Βαγγζλθσ,

Ραπαδόπουλοσ Γιϊργθσ, Ρζτςινθσ Σπφροσ.

Από τουσ ναυτεργάτεσ: Ρυκαροφλθσ Μανϊλθσ, Τςαμπισ Στρατισ, (ο Στακάτοσ Κϊςτασ δεν
μπόρεςε να παρευρεκεί).

Από τθν Σςεχοςλοβακία: Ηγϊνθσ Κανάςθσ, Ραταρίδθσ Ωάρθσ, Ρι-περίδθσ Σάββασ, Ψωτιάδθσ
Στάκθσ, Ωατηθαντωνίου Απόςτολοσ.

Από τθν Ουγγαρία: Λάηοσ Γιϊργοσ, Σαρρισ Κράςςοσ, Σφροσ Γιάννθσ.

Από τθ Δυτικι Ευρϊπθ: Βαςιλειάδθσ Γιϊργθσ, Βουλγαρόπουλοσ Κϊςτασ (ΟΔ Γερμανίασ),

Καλαϊτηισ Μπάμπθσ (Σουθδία), Μπιμπίκου - Αντωνιάδου Ελζνθ, Ράγκαλοσ Κεόδωροσ (Γαλλία),
Μπιτςάκθσ Ευτυχισ (επίςθσ από τθ Γαλλία, προςκλικθκε αλλά δεν πιρε μζροσ).

Εκτόσ από τα ςτελζχθ των ΚΟ τθσ Δυτικισ Ευρϊπθσ, όλοι οι υπόλοιποι είχαν εκλεγεί από τισ ΚΟ.

1156
Ζ 12ε Δπξεία Οινκέιεηα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, 5-15 Φιεβάξε 1968, έθδ. ΢ύγρξνλε Δπνρή,
Αζήλα, 2008, ζει. 54 - 55.
 496

6) Ονόματα εκλεγμζνων1157 ςτθ Διοικοφςα Επιτροπι τθσ ΕΔΑ

από το Α' ΢υνζδριο τθσ

Εκλζχκθκαν 65 μζλθ:

Αντωνόπουλοσ Γιϊργοσ (αγρότθσ), Αυγζρθσ Μάρκοσ (λογοτζχνθσ), Αυγερόπουλοσ Γεράςιμοσ

(ςτρατθγόσ), Βάρναλθσ Κϊςτασ (ποιθτισ), Βαφειάδθσ Δθμιτρθσ (εργάτθσ), Γεωργιάδθσ Σαβζλ
(εργάτθσ), Γιάννου Μίνα (τραπεηικόσ υπάλλθλοσ), Γλιγλισ Ραναγιϊτθσ (ςυνεταιριςτισ), Δζρμοσ
Κ. (εργάτθσ ςυνδικαλιςτισ), Διαμαντόπουλοσ Άγγελοσ (πολιτικόσ μθχανικόσ), Ευαγγελίδθσ
Γιάννθσ (δικθγόροσ), Εφραιμίδθσ Βαςίλθσ (δικθγόροσ), Θλιόπουλοσ Σταφροσ (δικθγόροσ), Θλιοφ
Θλίασ (δικθγόροσ), Καναςζκου Βάςω (βουλευτισ), Λμβριϊτθσ Γιάννθσ (κακθγθτισ
πανεπιςτθμίου), Κακογιάννθσ Κανάςθσ (δικθγόροσ-βουλευτισ), Καμουλάκοσ Γιάννθσ
(ςυνεταιριςτισ), Καραςάββασ Σεραφείμ (δικθγόροσ), Κατερίνθσ Ραναγιϊτθσ (δθμοςιογράφοσ),
Κελτεμλίδθσ Τάκθσ (γεωπόνοσ), Κιάου Ευκυμία (δαςκάλα), Κιτςίκθσ Νίκοσ (πρϊθν πρφτανθσ
Ρολυτεχνείου), Κακαροςπόρθσ Νίκοσ (βουλευτισ), Κουλαμπάσ Τάςοσ (ςυνεταιριςτισ),
Κουτεντάκθσ Γιϊργοσ (αγρότθσ-ςυνεταιριςτισ), Κφρκοσ Λεωνίδασ (δθμοςιογράφοσ),
Κωςτόπουλοσ Νίκοσ (εργάτθσ), Λα-ςκαρίδθσ Άγγελοσ (δαςολόγοσ), Λιναρδάτοσ Σπφροσ
(δθμοςιογράφοσ), Λάτςθσ Γιϊργοσ (ιδιωτικόσ υπάλλθλοσ), Λογαρά Λοφλα (ιδιωτικόσ
υπάλλθλοσ), Λυμπζρθσ Μανϊλθσ (επαγγελματίασ), Μαςτρογιαν-νάκοσ Σταμάτθσ
(ςυνδικαλιςτισ), Μακρίδου Δζςποινα (εργάτρια-ςυν-δικαλίςτρια), Μαλικιϊςθσ Κεόδωροσ
(ιδιωτικόσ υπάλλθλοσ), Μανοφ-ςοσ Δθμιτρθσ (ιδιωτικόσ υπάλλθλοσ), Μίχοσ Δθμιτρθσ
(αντιςμιναρχοσ), Μπενά Ελζνθ (τραπεηικόσ υπάλλθλοσ), Μπζτςθσ Γιϊργοσ (ςυνδικαλιςτισ),
Μπικάκθσ Ανδρζασ (δικθγόροσ), Μπριλλάκθσ Αντϊνθσ (δθμοςιογράφοσ), Μωράίτθσ Δθμιτρθσ
(επαγγελματίασ), Ραπαδθμθτρίου Γιάννθσ (ςυνδικαλιςτισ), Ραπαδθμθτρίου Σφλλασ

1157
Το Αϋ Ρανελλαδικό Συνζδριο τθσ ΕΔΑ, 28-11 ζωσ 2-12-1959, ΕΛΣΘΓΘΣΕΛΣ - ΑΡΟΦΑΣΕΛΣ,
1960, ςελ. 191 -192.
 497

(δικθγόροσ), Ραρα-ςκευόπουλοσ Ρότθσ (δθμοςιογράφοσ), Ρρωίμάκθσ Μανϊλθσ (δικθγόροσ),

Ρυριόχοσ Γιάννθσ (ςυνταγματάρχθσ ε.α.), Σακελλάρθσ Βαγγζλθσ (δθμοςιογράφοσ), Σβϊλου
Μαρία (κοινωνιολόγοσ), Σεφζρθσ Λευτζρθσ (ναυτεργάτθσ), Σκουριϊτθσ Γιάννθσ (δικθγόροσ),
Σπθλιόπουλοσ Γιϊργοσ (υφθγθτισ πανεπιςτθμίου), Στζργιου Γιϊργοσ (ςυνδικαλιςτισ), Σω-
τθρίου Κϊςτασ (παιδαγωγόσ), Τηζνασ Νίκοσ (εργάτθσ), Τςιάντοσ Τάςοσ (βουλευτισ),
φραγκοφλθσ Γιάννθσ (γιατρόσ), Ωατηθαγγελισ Βαγγζλθσ (δικθγόροσ), Ωαραγκιϊνθσ Νίκοσ
(ςυνδικαλιςτισ), Ωριςτογιϊρ-γοσ Μιχάλθσ (δικθγόροσ), Ωιωτάκθσ Κϊςτασ (γιατρόσ),
Ωονδρονάςιοσ Αλζκοσ (δικθγόροσ).

Ρρόεδροσ τθσ Διοικοφςασ Επιτροπισ εκλζχκθκε ο Γιάννθσ Ραςαλίδθσ. Στθν Δ. Ε. εκλζχκθκε και
ο Μανϊλθσ Γλζηοσ, ο οποίοσ ιταν ςτθ φυλακι.

7) Ονόματα εκλεγμζνων1158 ςτθ Διοικοφςα Επιτροπι τθσ ΕΔΑ

από το Β' ΢υνζδριο τθσ

Εκλζχκθκαν 86 τακτικά μζλθ.

Αγγελάκθσ Ωριςτοσ, δάςκαλοσ, Αςθμακόπουλοσ Δθμιτρθσ, δάςκαλοσ, Αυγζρθσ Μάρκοσ,

λογοτζχνθσ, Αυγερόπουλοσ Γεράςιμοσ, ςτρατθγόσ, Βαμβζτςοσ Στζλιοσ, αξιωματικόσ ε.α.,
Βαρδινογιάννθσ Βαρδισ, δικθγόροσ, Βάρναλθσ Κϊςτασ, ποιθτισ, Βοβολίνθσ Τάκθσ, εργάτθσ,
Γαμβζλασ Γιάννθσ, εργάτθσ, Γεωργαντά Ευαγγελία, εργάτρια, Γεωργάτοσ Διονφςθσ, κακθγθτισ,
Γεωργίου Ωριςτοσ, ιδιωτ. υπάλλθλοσ, Γιάνναρθ Θρϊ, ιδιωτ. υπάλλθλοσ, Γιάννου Μίνα, τ. τραπ.

1158
Σν Β' Παλειιαδηθό ΢πλέδξην ηεο ΔΓΑ, 8-15 Γεθέκβξε 1962, «ΔΠΗ΢ΖΜΑ ΚΔΗΜΔΝΑ»,
Πνιηηηθέο θαη Λνγνηερληθέο Δθδόζεηο, 1963, ζει. 251 -256.
 498

υπάλλθλοσ, Γλζηοσ Μανϊλθσ, δθμοςιογράφοσ, Γλιγλισ Ραναγιϊτθσ, ςυνεταιριςτισ, Γουλιμάρθσ

Γιάννθσ, ςυνδικαλιςτισ, Δεςποτίδθσ Δθμιτρθσ, ιδ. υπάλλθλοσ, Δθμθςιάνοσ Βαςίλθσ, γιατρόσ,
Διαμαντόπουλοσ Αγγελοσ, πολ. μθχανικόσ, Δρακόπουλοσ Μπάμπθσ, ιδ. υπάλλθλοσ,
Ευαγγελίδθσ Γιάννθσ, δικθγόροσ, Εφραιμίδθσ Βαςίλθσ, δικθγόροσ, Θλιόπουλοσ Σταφροσ,
δικθγόροσ, Θλιοφ Θλίασ, δικθγόροσ, Καναςζκου Βάςω, οικιακά, Κεοδοςιάδθσ Κανάςθσ,
αγρότθσ, Λμβριϊτθ ΢όηα, παιδαγωγόσ, Λμβριϊτθσ Γιάννθσ, κακθγθτισ Ραν/μίου, Κακαροςπόρθσ
Νίκοσ, ιδ. υπάλλθλοσ, Κακουλίδθσ Αλζκοσ, δικθγόροσ, Κατερίνθσ Ραναγιϊτθσ, δθμοςιογράφοσ,
Καρράσ Νίκοσ, δθμοςιογράφοσ, Κελτεμλίδθσ Τάκθσ, γεωπόνοσ, Κιτςίκθσ Νίκοσ, π. πρφτανισ
Ρολυτεχνείου, Κολιαράκθσ Δθμιτριοσ, ναυτεργάτθσ, Κοντόηογλου Κϊςτασ, ιδ. υπάλλθλοσ,
Κουλαμπάσ Τάςοσ, ςυνεταιριςτισ, Κφρκοσ Λεωνίδασ, δθμοςιογράφοσ, Λιναρδάτοσ Σπφροσ,
δθμοςιογράφοσ, Λογαρά Λοφλα, ιδ. υπάλλθλοσ, Λότςθσ Γιϊργοσ, ιδ. υπάλλθλοσ, Λυμπζρθσ
Μανϊλθσ, επαγγελματίασ, Μαλα-γαρδισ Δθμιτριοσ, ιδ. υπάλλθλοσ, Μαςτρογιαννάκοσ
Σταμάτθσ, ςυνδικαλιςτισ, Μανωλάκοσ Αριςτείδθσ, φοιτθτισ, Μιχαλόπουλοσ Γιάννθσ,
δάςκαλοσ, Μιχαλόπουλοσ Ωριςτοσ, επαγγελματίασ, Μίχοσ Δθμιτριοσ, αντιςμιναρχοσ;
Μπαρμπουνάκθσ Σωτιρθσ, δάςκαλοσ, Μπενά Ελζνθ, τ. τραπ. υπάλλθλοσ, Μπενάσ Τάκθσ, ιδ.
υπάλλθλοσ, Μπζτςθσ Γεϊργιοσ, ςυνδικαλιςτισ, Μπριλλάκθσ Αντϊνθσ, δθμοςιογράφοσ,
Μωραΐτθσ Δθμιτριοσ, επαγγελματίασ, Νεφελοφδθσ Βαςίλθσ, ςυνδικαλιςτισ, Ραπα-γιαννζασ
Γιάννθσ, εργάτθσ, Ραπαδθμθτρίου Γιάννθσ, ςυνδικαλιςτισ, Ραπαδθμθτρίου Σφλλασ, δικθγόροσ,
Ραπαδομιχελάκθσ Στζλιοσ, αγρότθσ, Ραραςκευόπουλοσ Ρότθσ, δθμοςιογράφοσ, Ρερδίκθσ
Σπφροσ, αγροκτθματίασ, Ρλαποφτασ Γιάννθσ, ςυνδικαλιςτισ, Ρρίφτθσ Γεράςιμοσ, τριατατικόσ,
Ρρωιμάκθσ Μανϊλθσ, δικθγόροσ, ΢άπτθσ Ωριςτοσ, εργάτθσ, Σακελλάρθσ Βαγγζλθσ,
δθμοςιογράφοσ, Σβϊλου Μαρία, κοινωνιολόγοσ, Σκοποφλθσ Νίκοσ, γιατρόσ, Σκουριϊτθσ
Γιάννθσ, δικθγόροσ, Σολωμόσ Νίκοσ, αρχιτζκτων, Σπθλιόπουλοσ Γιϊργοσ, υφθγ. Ρανεπιςτθμίου,
Στάβερθσ Θλίασ, εργάτθσ, Σταματιάδθσ Σάββασ, χθμικόσ, Στζργιου Γεϊργιοσ, ςυνδικαλιςτισ,
Συντυχάκθσ Δανιλοσ, γεωπόνοσ, Τηάκοσ Λευτζρθσ, ιδ. υπάλλθλοσ, Τάςοσ Μίμθσ
(Μπουκουβάλασ), δικθγόροσ, Τηϊνθσ Ωριςτοσ, κακθγθτισ Ραν/μίου, Τςεςμελισ Ωριςτοσ,
εργάτθσ, Τςιμπουκίδθσ Μάνκοσ, ιδ. υπάλλθλοσ, Ψλωράτοσ Γεράςιμοσ, ςυνδικαλιςτισ,
Ωαραγκιϊνθσ Νίκοσ, ςυνδικαλιςτισ, Ωατηθαγγελισ Βαγγζλθσ, δικθγόροσ, Ωατηθςάββα Ράτρα,
ιδ. υπάλλθλοσ.

Εκλζχκθκαν 43 αναπλθρωματικά μζλθ: Αραχωβίτθσ Ωριςτοσ, δικθγόροσ, Βενετςανοποφλου

Δζςποινα, εργάτρια, Γαλανόπουλοσ Δθμιτρθσ, δικθγόροσ, Γαλζοσ Μθνάσ, δικθγόροσ, Γιαννακα
Βιβι, οικιακά, Γκάηγκασ Ραναγιϊτθσ, ιδ. υπάλλθλοσ, Δεςποτόπουλοσ Κϊςτασ, δικθγόροσ,
Δραγοφμθσ Μάρκοσ, γιατρόσ, Κεολόγου Τοφλα, εργάτρια, Κα-ραγκίτςθσ Ραντελισ,
καπνεργάτθσ, Καραςάββασ Σεραφείμ, δικθγόροσ, Κατθφόρθσ Γιϊργοσ, δικθγόροσ, Κιάου
Ευκυμία, δαςκάλα, Κορνάροσ Κζμοσ, λογοτζχνθσ, Κωςτόπουλοσ Νίκοσ, ςυνδικαλιςτισ,
Λιναρδάτου Γιοφλια, οικιακά, Μάγγοσ Τάςοσ, επαγγελματίασ, Μαλικιϊςθσ Κόδωροσ, ιδ.
υπάλλθλοσ, Μάνοσ Ωαρίλαοσ, δθμοςιογράφοσ, Μουτςίου Ευδοκία, φοιτιτρια, Μαυρομμάτθσ
Στζλιοσ, μθχανικόσ, Ράγκαλοσ Κεόδωροσ, εργάτθσ, Ραντελζςκοσ Βαγγζλθσ, δθμοςιογράφοσ,
Ραπαγιανόπουλοσ Βαςίλθσ, εργάτθσ, Ραπακαναςόπουλοσ Δθμιτριοσ, δάςκαλοσ, Ραπάίωάννου
Σπφροσ, εργάτθσ, Ραπαλεξίου Αλζξθσ, ιδ. υπάλλθλοσ, Ραπανικολάου Τάκθσ, δικθγόροσ,
Ραπαπάνοσ Ωριςτοσ, δθμοςιογράφοσ, Ραςχάλθσ Δοφκασ, δθμοςιογράφοσ, Ρζτςασ Γιάννθσ,
ςυνδικαλιςτισ, ΢ίτςοσ Γιάννθσ, ποιθτισ, Σερίφθσ Κϊςτασ, εργάτθσ, Στεφάνου Στζφανοσ, ιδ.
υπάλλθλοσ, Σωτθρίου Κϊςτασ, παιδαγωγόσ, Τηζνασ Νίκοσ, εργάτθσ, Τςατςαρωνάκθσ Ανδρζασ,
εργάτθσ, Τςζλοσ Τάςοσ, ιδ. υπάλλθλοσ, Τςεκοφρασ Στάκθσ, υπάλλθλοσ, Τςόχασ Νίκοσ, εργάτθσ,
Ψραγκοφλθσ Γιάννθσ, γιατρόσ, Ψωτιάδθσ Δθμιτρθσ, λογοτζχνθσ, Ωρι-ςτογιϊργοσ Μιχάλθσ,
δικθγόροσ.
 499

΢τθν Εποπτικι Επιτροπι τθσ ΕΔΑ ωσ τακτικά μζλθ εκλζχκθκαν: Γε-ωργιάδθσ Σαβζλ, εργάτθσ,
Ηαχαράτοσ Μιλτιάδθσ, εργάτθσ, Καπνίςθσ Νότθσ, βιομιχανοσ, Κανάκθσ Ωριςτοσ, εργάτθσ,
Κονίδθ Κρζουςα, ιδ. υπάλλθλοσ, Μανοφςοσ Μιτςοσ, ιδ. υπάλλθλοσ, Ρυριόχοσ Λωάννθσ,
ςυντ/ρχθσ ε.α., Σεφζρθσ Λευτζρθσ, εργάτθσ, Τιμογιαννάκθσ Ραναγιϊτθσ, εργάτθσ, Ωιωτάκθσ
Κϊςτασ, γιατρόσ. Αναπλθρωματικά μζλθ: Βζργοσ Ρζτροσ, επαγγελματίασ, Μπουρμποφλθ
Ψρόςω, ιδ. υπάλλθλοσ, Τςι-γάρασ Κϊςτασ, κτθνίατροσ.

Σα μζλθ τθσ ΕΕ τθσ ΕΔΑ: Ραςαλίδθσ Γιάννθσ, πρόεδροσ τθσ ΔΕ τθσ ΕΔΑ. Τακτικά μζλθ:
Αυγερόπουλοσ Γεράςιμοσ, Γιάννου Μίνα, Γλζηοσ Μα-νϊλθσ, Δρακόπουλοσ Μπάμπθσ,
Θλιόπουλοσ Σταφροσ, Θλιοφ Θλίασ, Λμβριϊτθσ Γιάννθσ, Καρράσ Νίκοσ, Κιτςίκθσ Νίκοσ, Κφρκοσ
Λεωνίδασ, Μπριλλάκθσ Αντϊνθσ, Ραπαδθμθτρίου Γιάννθσ, Ραραςκευόπουλοσ Ρότθσ, Στζργιου
Γεϊργιοσ. Αναπλθρωματικά μζλθ: Εφραιμίδθσ Βαςίλθσ, Κατερίνθσ Ραναγιϊτθσ, Λάτςθσ
Γεϊργιοσ, Μπενάσ Τάκθσ, Νεφελοφδθσ Βαςίλθσ, Ρλαποφτασ Γιάννθσ, ΢άπτθσ Ωριςτοσ,
Σακελλάρθσ Βαγγζλθσ1159.

8) Ονόματα εκλεγμζνων1160 ςτο Κ΢ τθσ ΔΝΛ από το Α' ΢υνζδριο τθσ

Το νζο Κεντρικό Συμβοφλιο που εξζλεξε το Α' Συνζδριο τθσ ΔΝΛ αποτελοφνταν από 45 τακτικά
και 12 αναπλθρωματικά μζλθ.

Σακτικά μζλθ: Βελόπουλοσ Γιάννθσ (δικθγόροσ), Γεωργίου Τάκθσ (εργάτθσ), Γιαννακόσ Γιάννθσ
(εργάτθσ), Γιάννου Δθμιτρθσ (φοιτθτισ), Γιωτόπουλοσ Γιϊργοσ (ιδιωτικόσ υπάλλθλοσ), Ηαννι
Θρϊ (΢εκλείτθ Αρ-γυρϊ) (λογίςτρια), Ηερβόσ Κεοτόκθσ (φοιτθτισ), Κεοδωράκθσ Μίκθσ
(μουςικοςυνκζτθσ), Κεοδωρίδθσ Μπάμπθσ (φοιτθτισ), Καηζλθσ Κόδωροσ (αγρότθσ),
Καλαφάτθσ Κανάςθσ (φοιτθτισ), Καράμπελασ Τάκθσ (εργάτθσ), Καραχάλιοσ Δθμιτρθσ
(δικθγόροσ), Καρμίρθσ Δθμιτρθσ (εργάτθσ), Κοιλάφθσ Γεράςιμοσ (μθχανικόσ), Κοκλάνθσ
Κόδωροσ (εργάτθσ), Κουτςοφνθσ Δθμιτρθσ (εργάτθσ), Κωτοφλασ Βαςίλθσ (εργάτθσ), Λάιοσ
Αλζκοσ (λογιςτισ), Λεντάκθσ Ανδρζασ (φοιτθτισ), Μανωλάκοσ Αριςτείδθσ (φοιτθτισ),
Μαυρομμάτθσ Διμοσ (δικθγόροσ), Μίς-ςιοσ Ωρόνθσ (εργάτθσ), Μπανιάσ Γιάννθσ (φοιτθτισ),
Μπενάσ Τάκθσ (ιδιωτικόσ υπάλλθλοσ), Ράγκαλοσ Κεόδωροσ (φοιτθτισ), Ραναγιϊτου Γιάννθσ
(φοιτθτισ), Ραπακαναςίου Ρζτροσ (δικθγόροσ), Ραποφλιασ Αγγελοσ (φοιτθτισ), Ρετρόπουλοσ
Γιάννθσ (εργάτθσ μθχανουργόσ), ΢ε-κλείτθσ Ωριςτοσ (εργάτθσ), Σεπετίδθσ Μιχάλθσ (ιδιωτικόσ
υπάλλθλοσ), Σόφθσ Αλζκοσ (φοιτθτισ), Στεφάνου Στζφανοσ (αγρότθσ), Στρατισ Γιάννθσ
(κακθγθτισ), Τρίκκασ Τάςοσ (δικθγόροσ), Τςίλογλου Λευτζρθσ (φοιτθτισ), Τςουκνίδασ Κανάςθσ
(λογιςτισ), Τςουράκθσ Κϊςτασ (λογιςτισ), Ψαρςάρθσ Μιχάλθσ (δικθγόροσ), Ψυτράκθσ Σπφροσ
(ςπουδαςτισ), Ωαλβατηισ Λαοκράτθσ (εργάτθσ), Ωατηθηιςθσ Βαςίλθσ (επαγγελματίασ),
Ωριςτοφιλόπουλοσ Γιϊργοσ (φοιτθτισ), Ϊθμμζνοσ Ωαρίλαοσ (αγρότθσ).

Αναπλθρωματικά μζλθ: Βζλλιοσ Άρθσ (ςπουδαςτισ), Βυςοκάλλθ Βάςω (ιδιωτικόσ υπάλλθλοσ),

Γκατηισ Ν. (εργάτθσ), Γρθγοριάδθσ Γιάννθσ (φοιτθτισ), Κουβάτςοσ Νικ. (εργάτθσ), Λεβζντθσ
Ναοφμ (εργάτθσ), Μπετςιμζασ Γερ. (αγρότθσ), Μπουρμποφλθσ Βαγγ. (επαγγελματίασ),

1159
Σν Β' Παλειιαδηθό ΢πλέδξην ηεο ΔΓΑ, Πνιηηηθέο θαη Λνγνηερληθέο Δθδόζεηο, 1963, ζει.
251-256.
1160
Σάζνο Σξίθθαο, ΔΓΑ 1951 - 67 Σν λέν πξόζσπν ηεο Αξηζηεξάο, εθδόζεηο Θεκέιην, ηφκνο
Β', ζει. 1154 -1155.
 500

Σχορζλθσ Τάςοσ (ιδιωτικόσ υπάλλθλοσ), Ωονδροκοφκθ Ηαχαρουλα (φοιτιτρια), Τςεμεκίδθσ Δθμ.

(αγρότθσ), Ωρυςαφισ Γιάννθσ (επιπλοποιόσ).

Σθν Εξελεγκτικι Επιτροπι αποτελοφςαν οι: Ανδρεάδθσ Σπφροσ (λογιςτισ), Μουτςίου Ευδοκία
(λογίςτρια), Μπερτςάσ Νίκοσ (λογιςτισ).

Σο προεδρείο αποτελοφνταν από τα εξισ τακτικά μζλθ: Μίκθσ Κεοδωράκθσ (πρόεδροσ), Τάκθσ
Μπενάσ (Γεν. Γραμματζασ). Ακόμα: Γιωτόπουλοσ Γιϊργοσ, Κεοδωρίδθσ Μπάμπθσ, Κοκλάνθσ
Κεόδωροσ, Λεντάκθσ Αντρζασ, Μανωλάκοσ Αριςτείδθσ, Μίςςιοσ Ωρόνθσ, Μπανιάσ Γιάννθσ,
Στεφάνου Στζφανοσ, Τρίκκασ Τάςοσ, Ωριςτοφιλόπουλοσ Γιϊργοσ.

Αναπλθρωματικά μζλθ εκλζχτθκαν οι: Ηαννι Αργυρϊ, Ρετρόπουλοσ Γιάννθσ, Σεπετίδθσ

Μιχάλθσ, Σόφθσ Αλζκοσ, Τςουράκθσ Κϊςτασ.

9) Θ πολιτικι κίνθςθ «Αναγζννθςθ»

και θ

«Ανανεωτικι Ομάδα Δθμοκρατικισ Αριςτεράσ»

Στισ αρχζσ του 1963, μια ομάδα κομμουνιςτϊν, που υποςτιριηαν τισ κζςεισ τθσ Κίνασ, υπό τθν
θγεςία των Λςαάκ Λορδανίδθ και Γιάννθ Ωο-τηζα, ίδρυςαν τισ Λςτορικζσ Εκδόςεισ, οι οποίεσ
ξεκίνθςαν τθν ζκδοςθ ςτα ελλθνικά ζργων του Μάο Τςε Τοφνγκ και ντοκουμζντων του ΚΚ Κί-
νασ.

Τον Λοφνιο του 1964 αποφαςίςτθκε θ ζκδοςθ του περιοδικοφ Αναγζννθςθ1161 που
κυκλοφόρθςε τον Οκτϊβριο του ίδιου χρόνου, μζχρι τον Απρίλιο του 1967.

Στο πρϊτο τεφχοσ τθσ Αναγζννθςθσ παρουςιάςτθκαν οι κζςεισ «Για μια πραγματικι
αναγζννθςθ του κινιματοσ και τθσ Ελλάδασ», ςτισ οποίεσ ςθμειωνόταν ανάμεςα ςε άλλα:

«Στισ ςθμερινζσ ςυνκικεσ, όταν θ χϊρα μασ ςτενάηει κάτω από τθν ωμι καταπίεςθ και
εκμετάλλευςθ του ξζνου, και πριν απ' όλα του αμερικάνικου ιμπεριαλιςμοφ, πρωταρχικι
ςθμαςία αποκτά θ πάλθ για τθν απαλλαγι τθσ Ελλάδασ από το κακεςτϊσ τθσ ξενοκρατίασ και
τθσ εκνικισ υποτζλειασ. Γι' αυτό το χρζοσ των ςυνεπϊν δυνάμεων τθσ Αριςτεράσ είναι:

Να απορρίψουν τον προςανατολιςμό τθσ ςθμερινισ θγεςίασ τθσ Αριςτεράσ, που περιορίηεται
ςτθν επιδίωξθ για μερικϊτερεσ βελτιϊςεισ ςτα πλαίςια του κακεςτϊτοσ τθσ αμερικανοκρατίασ
και τθσ εκνικισ υποτζλειασ *...+ και να αγωνιςτοφν *...+ για τθν εκ βάκρων ανατροπι τθσ
ιμπεριαλιςτικισ κυριαρχίασ και τθν κατάκτθςθ πλιρουσ εκνικισ ανεξαρτθςίασ».

1161
Βλ. Λορδανίδθσ Λ., Άρκρα από το περιοδικό «Αναγζννθςθ», 1964-1967, Μορφωτικζσ
Εκδόςεισ, Ακινα, 2005.
 501

Εκτόσ από τα παραπάνω λακεμζνα θ Αναγζννθςθ υιοκετοφςε και τθν αντίλθψθ για τθν «εκνικι
αςτικι τάξθ», που τθν ονόμαηε μεςαία. Επρόκειτο για πιςτι αντιγραφι τθσ αντίςτοιχθσ κζςθσ
του ΚΚ Κίνασ. Θ κζςθ τθσ Αναγζννθςθσ κατά του «κοινοβουλευτικοφ δρόμου» δεν αλλοίωνε τθ
γενικι τθσ πολιτικι, που πρζπει να χαρακτθριςτεί ωσ ζνασ μαχθτικόσ ρεφορμιςμόσ με ζντονα
τα αντιΚΚΕ ςτοιχεία, αλλά και με ςαφζσ χαρακτθριςτικό τθσ τθ φραξιονιςτικι δράςθ.

Θ Αναγζννθςθ, αν και απζκτθςε ελάχιςτο ζρειςμα ςτισ γραμμζσ τθσ εργατικισ τάξθσ
δθμιοφργθςε μία βάςθ ςτο κίνθμα τθσ νεολαίασ, ςτθ Δθμοκρατικι Νεολαία Λαμπράκθ και
κυρίωσ ςτουσ φοιτθτζσ των ανϊτατων και μεςαίων ςχολϊν. Μετά από το Δ' Ρανςπουδαςτικό
Συνζδριο (Απρίλιοσ του 1963) οι φοιτθτζσ που ανικαν ςτθν Αναγζννθςθ εμφανίςτθκαν
ανεξάρτθτα ωσ Ρροοδευτικι Ρανςπουδαςτικι Συνδικαλιςτικι Ραράταξθ (ΡΡΣΡ).

Στισ 19 Απριλίου 1964 δθμιουργικθκε θ Ανανεωτικι Ομάδα Δθμοκρατικισ Αριςτεράσ (ΑΟΔΑ)

με επικεφαλισ τον Λευτζρθ Αποςτόλου, πρϊθν μζλοσ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ. Οι κζςεισ αυτισ τθσ
ομάδασ διεπονταν από το ςκεπτικό ότι κφριοσ ςτρατθγικόσ ςτόχοσ τθσ Αριςτεράσ ζπρεπε να
είναι θ ςτενότερθ ςυνεργαςία τθσ με τισ δυνάμεισ του «Κζντρου», προκειμζνου να επιτευχκεί θ
«Δθμοκρατικι Αλλαγι». Ππωσ ζγραψε ο Λ. Αποςτόλου, «μποροφν να ςυμφωνιςουν και να
αγωνιςτοφν όλεσ οι δθμοκρατικζσ δυνάμεισ τθσ χϊρασ, από τθν εκνικι αςτικι τάξθ ίςαμε τθν
εργατικι, και ν'απομονωκεί οριςτικά και τελειωτικά θ αντιδραςτικι, αντεκνικι και ξενόδουλθ
Δεξιά».

Για να γίνει αυτό κα πρζπει «θ Αριςτερά ν' απελευκερωκεί απ' τθ ςταλινικι κλθρονομιά και
τουσ φορείσ τθσ, και ν' αποκτιςει πολιτικι γραμμι που να πθγάηει από τθν ελλθνικι
πραγματικότθτα κι όχι από δόγματα και τςιτάτα. Κι αυτό γιατί τότε μονάχα κα μπορζςει να
ςυνδεκεί με τον όγκο των δθμοκρατικϊν δυνάμεων που βρίςκονται εκτόσ τθσ Αριςτεράσ, και να
βοθκιςει ολοζνα και πιο αποφαςιςτικά ςτθ ςτερζωςθ τθσ Δθμοκρατίασ ςτθν χϊρα που τθ
γζννθςε, και ςτθν προϊκθςθ και ολοκλιρωςθ τθσ αςτικισ Δθμοκρατικισ Αλλαγισ»1162.

Θ πολιτικι τθσ ΑΟΔΑ ιταν θ πιο χαρακτθριςτικι ζκφραςθ τθσ κζςθσ ουράσ απζναντι ςτθν
Ενωςθ Κζντρου. Από αυτι τθ ςκοπιά ζκρινε και τθν ιςτορία του ΚΚΕ.

10) Θ ίδρυςθ τθσ Πανελλινιασ Ζνωςθσ Αγωνιςτϊν Εκνικισ Αντίςταςθσ (ΠΕΑΕΑ)

Σε ανακοίνωςθ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, (26 Ψεβρουαρίου 1964) τονιηόταν ότι ενϊ ο λαόσ κατά τισ
εκλογζσ τθσ 16θσ Ψεβρουαρίου και τθν ιττα τθσ Ε΢Ε «ανζμενε τθ ριηικι εκκακάριςθ τθσ
ανωμαλίασ με τθν κατάργθςθ όλων των ανελεφκερων και αντιςυνταγματικϊν νόμων και
μζτρων και τθ χοριγθςθ Γενικισ Ρολιτικισ Αμνθςτείασ, ο κ. Ραπανδρζου ζςπευςε να δθλϊςει
ότι οφτε θ νομιμοποίθςθ του ΚΚΕ, οφτε ο επαναπατριςμόσ των αναγκαςτικά εκπατριςμζνων ςτο
εξωτερικό πολιτικϊν προςφφγων πρόκειται να γίνει»1163.

1162
Πεξηνδηθφ Α.Ο.Γ.Α., Ηαλνπάξηνο 1965, ηεχρ. 2, Απνζηφινπ Λ., «Σν ζέκα ηεο
Γεκνθξαηηθήο Αιιαγήο: ε ΔΚ, ε ΔΓΑ θαη ηα θαζήθνληα ησλ δεκνθξαηώλ», ζει. 10.
1163
Το ΚΚΕ - Επίςθμα Κείμενα, τόμ. 9οσ, ζκδ. Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 2002, ςελ. 365.
 502

Σε αυτζσ τισ ςυνκικεσ κομμουνιςτζσ και ςυνεργαηόμενοι ίδρυςαν το 1964 τθν Ρανελλινια
Ενωςθ Αγωνιςτϊν Εκνικισ Αντίςταςθσ (ΡΕΑΕΑ).

Το Ρρωτοδικείο Ακθνϊν με απόφαςθ του, αρικμ. 15443/64, αναγνϊριςε ωσ ςωματείο τθν

ΡΕΑΕΑ και τον ίδιο χρόνο ζγινε θ εγγραφι τθσ ςτο βιβλίο Σωματείων με τον αρικμ.
10702/64.1164

Τθν ίδια περίοδο είχαν ςυςτακεί και λειτουργοφςαν, εκτόσ τθσ ΡΕΑΕΑ, και οι πιο κάτω τρεισ
οργανϊςεισ: Θ Ρανελλινια ' Ενωςθ Κυμάτων γερμανικισ κατοχισ Ο Φοίνιξ, θ Ρανελλινια
Ζνωςθ Αναπιρων και Τραυματιϊν Εκνικισ Αντίςταςθσ (ΡΕ ΑΤΕ Α) και θ Ρανελλινια Ζνωςθ
Αξιωματικϊν και Υπαξιωματικϊν Εκνικισ Αντίςταςθσ (Ρ ΕΑΥΕ Α).

Θ ΡΕΑΕΑ από τθν αρχι τθσ ίδρυςθσ τθσ προςπάκθςε να ςυςπειρϊςει όλουσ τουσ αγωνιςτζσ,
που, με οποιονδιποτε τρόπο, πιραν μζροσ τον καιρό τθσ Κατοχισ ςτον αγϊνα για τθν
απελευκζρωςθ τθσ Ελλάδασ, ςτο εςωτερικό ι το εξωτερικό.

Με βάςθ το άρκρο 2 του εγκεκριμζνου καταςτατικοφ τθσ, θ ΡΕΑΕΑ αγωνίςτθκε:

Για τθν αναγνϊριςθ τθσ Εκνικισ Αντίςταςθσ και τθν παροχι ςτουσ αγωνιςτζσ τθσ θκικϊν και
υλικϊν αμοιβϊν.

Για τθ ςυγκζντρωςθ και αξιοποίθςθ του ιςτορικοφ υλικοφ, του ςχετικοφ με τον αγϊνα του
ελλθνικοφ λαοφ.

Για τθν πνευματικι και θκικι διαπαιδαγϊγθςθ των μελϊν τθσ και τθν τίμθςθ τθσ μνιμθσ των
θρϊων και μαρτφρων τθσ Αντίςταςθσ.

Ρα τθν ανζγερςθ μνθμείων, τθν ονοματοδοςία δρόμων και πλατειϊν για τθν Εκνικι Αντίςταςθ.

Για τθν ίδρυςθ μουςείων τθσ Εκνικισ Αντίςταςθσ.

Για τθν ανάπτυξθ δεςμϊν φιλίασ, ςυνεργαςίασ και αλλθλεγγφθσ μεταξφ των αδελφϊν
αντιςταςιακϊν ενϊςεων όλων των χωρϊν.

Θ δράςθ τθσ ΡΕΑΕΑ ανακόπθκε το 1967. Θ νζα περίοδοσ των δραςτθριοτιτων τθσ άρχιςε
αμζςωσ μετά από τθν κατάρρευςθ τθσ δικτατορίασ.

1164
Τα ιδρυτικά μζλθ τθσ ΡΕΑΕΑ ιταν οι: Κυριαηισ Δθμιτρθσ, Γιαννίκοσ Βαςίλθσ,
Αραχωβίτθσ Ωρίςτοσ, Δρόςοσ Ηαχαρίασ, Δεςποτόπουλοσ Κωνςταντίνοσ, Καραδιμασ Κανάςθσ,
Δραγενζτθσ Γιάννθσ, Καραγκίτςθσ Ραντελισ, Νικολόπουλοσ Σταφροσ, Ταςόπουλοσ Κϊςτασ,
Σβϊλου Μαρία, Δθμθτρίου Δθμιτρθσ, Γαλα-νόπουλοσ Δθμιτρθσ, Κατςαρόσ Κανάςθσ, Ωιωτάκθσ
Γιάννθσ, Τρωίανόσ Λερϊνυμοσ, Ραπανικολάου Δθμιτρθσ, Ψιλδιράκθσ Δθμιτρθσ,
Αναςταςόπουλοσ Τάςοσ, Ραπαγιαννόπουλοσ Ναπολζων, Ραπαδόπουλοσ Βαγγζλθσ, Μωραϊτθσ
Ανδρζασ, Κεοχάρθσ Γιάννθσ, Κϊςτασ Γιϊργοσ, Ξεκομνθνόσ Μθνάσ, Μπουρατηισ Γιϊργοσ,
Συρεγγζλασ Βαςίλθσ, Ράικοσ Νίκοσ, Αυγερόπουλοσ Γεράςιμοσ, Μάντακασ Μανϊλθσ (Αίτθςθ ςτο
Ρρωτοδικείο Ακθνϊν).
 503

11) Οι βουλευτζσ τθσ ΕΔΑ που εκλζχτθκαν ςτισ εκλογζσ1165

από το 1950 ζωσ το 1964

Οι 18 βουλευτζσ που εξζλεξε θ Δθμοκρατικι Παράταξθ ςτισ εκλογζσ τθσ 5θσ Μαρτίου 1950
ιταν:

Βζθσ Νικόλαοσ, Γεωργιάδθσ Γ., ΓιαννικϊςτασΔ., Γρθγοριάδθσ Νε-όκοςμοσ, Ηάκκασ Ανδρζασ,

Κυμιογιάννθσ Ω., Καραμαοφνασ Λεωνίδασ, Λευκίασ Κ., Μακζδοσ Α., Μπικάκθσ Ανδρζασ,
Ντάγκασ Δθμιτρθσ, Ρανςζλθνοσ Αςθμάκθσ, Σβϊλοσ Αλζξανδροσ, Σοφιανόπουλοσ Λωάννθσ,
Τςιριμϊκοσ Θλίασ, Ωατηιμπεθσ Σταμάτθσ, Ωατηιμπεθσ Ψίλιπποσ, Ωριςτάκοσ Διονφςθσ.

Στισ εκλογζσ τθσ 16θσ Νοεμβρίου 1952 δεν εκλζχκθκαν βουλευτζσ τθσ ΕΔΑ λόγω του εκλογικοφ
νόμου (πλειοψθφικό ςφςτθμα).

Το 1956 οι βουλευτικζσ εκλογζσ ζγιναν με το λεγόμενο «τριφαςικό» ςφςτθμα. Ρρόκειται για

ζνα πολφπλοκο και επίςθσ κραυγαλζα καλ-πονοκευτικό εκλογικό ςφςτθμα. Ονομάςτθκε
«τριφαςικό», επειδι προζβλεπε τρεισ τρόπουσ κατανομισ των βουλευτικϊν εδρϊν. Στθν πρϊτθ
φάςθ του, που αφοροφςε τθν εκλογι μζχρι τεςςάρων βουλευτϊν, ίςχυε το πλειοψθφικό
ςφςτθμα, που ςθμαίνει ότι το πρϊτο κόμμα ζπαιρνε όλεσ τισ ζδρεσ. Στθ δεφτερθ φάςθ, οι πάνω
από τισ τζςςερισ και μζχρι τισ δζκα ζδρεσ κατανζμονταν κυρίωσ υπζρ του πρϊτου κόμματοσ,
ενϊ το δεφτερο ζπαιρνε ζνα μικρό ποςοςτό, π.χ. ςτισ πζντε τθ μία, ςτισ ζξι τισ δφο κλπ. Στθν
τρίτθ φάςθ, δθλαδι πάνω από δζκα ζδρεσ, ίςχυε θ απλι αναλογικι.

Σθμειϊνεται επίςθσ ότι για να μπορεί το τρίτο κόμμα να ςυμμετάςχει ςτθν κατανομι
βουλευτϊν, ζπρεπε να ςυγκεντρϊςει 15% ι 25% αν επρόκειτο για ςυναςπιςμό κομμάτων.

Οι εκλογζσ ζγιναν με βάςθ τθν απογραφι του 1940, παρά το γεγονόσ ότι είχε μεςολαβιςει θ
απογραφι του 1951.

΢τισ εκλογζσ τθσ 19θσ Φεβρουαρίου 1956 θ ΕΔΑ ςυμμετείχε ςτθν εκλογικι ςυμμαχία
Δθμοκρατικι Ζνωςισ. Οι 20 βουλευτζσ τθσ ιταν:

Αυγερόπουλοσ Γεράςιμοσ (Ακινα), Βουλόδθμοσ Τάςοσ (Ρειραιάσ), Γλιγλισ Ραναγιϊτθσ

(Λζςβοσ), Εφραιμίδθσ Βαςίλθσ (Κεςςαλονίκθ), Ευαγγζλου Γιϊργοσ (Κεςςαλονίκθ), Θλιοφ Θλίασ
(Λζςβοσ), Καναςζ-κου Βάςω (Ακινα), Κιτςίκθσ Νίκοσ (Ακινα), Λαςκαρίδθσ Άγγελοσ (Καβάλα),
Μπριλλάκθσ Αντϊνθσ (Ρειραιάσ), Ραπαδθμθτρίου Γιάννθσ (Καβάλα), Ραςαλίδθσ Γιάννθσ
(Κεςςαλονίκθ), Ρατςιαντάσ Α. (Λάριςα - Βόλοσ), Ρρίφτθσ Γεράςιμοσ (Κζρκυρα), Ρρωιμάκθσ
Μανϊλθσ (Ρειραιάσ), Ρετροπουλάκθσ Ριζρροσ (Ρειραιάσ), Σαράφθσ Στζφανοσ (Λάριςα - Βόλοσ),
Σπθλιόπουλοσ Γιϊργοσ (Ακινα), Τηανετάκθσ Ραναγιϊτθσ (Ρειραιάσ), Τςιγάρασ Κϊςτασ
(Κεςςαλονίκθ).

1165
Οη βνπιεπηέο ηεο ΔΓΑ, πνπ εθιέρζεθαλ ζηηο εθινγέο ηεο 9εο ΢επηεκβξίνπ 1951,
αλαθέξνληαη ζην νηθείν θεθάιαην ηνπ Γνθηκίνπ.
 504

Οι 79 βουλευτζσ που εξζλεξε θ ΕΔΑ ςτισ εκλογζσ τθσ 11θσ Μαίου 1958:

Ακαναςιάδθσ Κϊςτασ (Ρειραιάσ), Ακθτάκθσ Γιάννθσ (Θράκλειο), Αν-τϊνογλου Ορζςτθσ (Ζβροσ)

Αράπθσ Γιϊργοσ (Ρειραιάσ), Αυγερόπουλοσ Γεράςιμοσ (Ακινα), Βαλοφρδοσ Γιϊργοσ (Ακινα),
Βουλόδθμοσ Τάςοσ (Ρειραιάσ), Γαβριθλίδθσ Γιάννθσ (Κιλκίσ), Γαλθνόσ Δθμιτρθσ (Λζςβοσ),
Γιαλόφασ Γιάννθσ (Κεςςαλονίκθ), Γιαρζνθσ Ευτυχισ (Κεςςαλονίκθ), Γιαχνισ Δθμιτρθσ (Ακινα),
Γλιγλισ Ραναγιϊτθσ (Λζςβοσ), Δεςποτόπουλοσ Κϊςτασ (Ωίοσ), Διβάρθσ Σπφροσ (Κεφαλονιά),
Δραγονζ-τθσ Γιάννθσ (Κζρκυρα), Δραγοφμθσ Μάρκοσ (Ακινα) -παραιτικθκε και τθ κζςθ του
κατζλαβε ο Μερκοφρθσ Σταμάτθσ- Ευαγγελίδθσ Γιάννθσ (Ακινα), Ευαγγζλου Γιϊργοσ (Δράμα),
Εφραιμίδθσ Βαςίλθσ (Κεςςαλονίκθ), Ηαίμθσ Λπποκράτθσ (Σάμοσ), Ηάκκασ Ανδρζασ (Ακινα),
Θλιόπουλοσ Σταφροσ (Ακινα), Θλιοφ Θλίασ (Λζςβοσ), Καναςζκου Βάςω (Ψκιϊτιδα),
Κακαροςπόρθσ Νίκοσ (Ευβοία), Κακογιάννθσ Κανάςθσ (Αιτωλοακαρνανία), Καλλιδόπουλοσ
Αλζκοσ (Κεςςαλονίκθ), Κανιάρθσ Μελζτθσ (Βοιωτία), Καπνίςθσ Νότθσ (Ευβοία), Καρακουλουξισ
Δθμιτρθσ (Ρειραιάσ), Καραςάββασ Σεραφείμ (Κοηάνθ), Κατςίμπασ Γιϊργοσ (Ψωκίδα),
Κελτεμλίδθσ Τάκθσ (Κεςςαλονίκθ), Κεραμιτηόγλου Κεοχά-ρθσ (Εβροσ), Κιτςίκθσ Νίκοσ (Ακινα),
Κοντουδάκθσ Γιάννθσ (Ωανιά), Κουλαμπάσ Τάςοσ (Μεςςθνία), Κφρκοσ Μιχάλθσ (Κεςςαλονίκθ),
Κωνςταντάρασ Κϊςτασ (Καβάλα), Λαςκαρίδθσ Άγγελοσ (Καβάλα), Λεο-νάρδοσ Δ.
(Αιτωλοακαρνανία), Μερλόπουλοσ Δθμιτρθσ (Μεςςθνία), Μπενά Ελζνθ (Ρειραιάσ), Μποφςιοσ
Ωαρίλαοσ (Ριερία), Μπρακατςοφ-λασ Βαςίλθσ (Καρδίτςα), Μπρεδιμασ Θλίασ (Ακινα),
Μπριλλάκθσ Αντϊνθσ (Ρειραιάσ), Ραγϊνθσ Ωριςτοσ (Λάριςα), Ραινζηθσ Δθμιτρθσ (Ρειραιάσ),
Ραπαδθμθτρίου Γιάννθσ (Ρειραιάσ), Ραπαδθμθτρίου Νίκοσ (Ρζλλα), Ραπακαναςίου Κανάςθσ
(Σζρρεσ), Ραπακαναςόπουλοσ Δθμιτρθσ (Αχαία) Ραπαςτεργίου Γιϊργοσ (Λαςίκι), Ραςαλίδθσ
Γιάννθσ ( Κεςςαλονίκθ), Ρεριςςοράτθσ Ψιλ. (Θμακία), Ρλαποφτασ Γιάννθσ (Αχαία), Ρρίφτθσ
Γεράςιμοσ (Κζρκυρα), Ρρωιμάκθσ Μανϊλθσ (Θράκλειο), Ρυρομάγλου Κομνθνόσ (Ακινα), ΢ιγασ
Νϊντασ (Ωαλκιδικι), Σβϊλου Μαρία (Ακινα), Σιαφλζκθσ Γιάννθσ (Μαγνθςία), Σκοποφλθσ Νίκοσ
(Λωάννινα), Σκοφρασ Βαγγζλθσ (Μαγνθςία), Σκυλλάκοσ Θλίασ (Λάριςα), Σπθλιόπουλοσ Γιϊργοσ
(Αχαία), Σπυρίδθσ Δθμιτρθσ (Σζρρεσ), Σωτθρίου Κϊςτασ (Υπόλοιπο Αττικισ), Τςιάντοσ Τάςοσ
(Μαγνθςία), Τςιάρασ Τάςοσ (Κεςςαλονίκθ), Τςιγάρασ Κϊςτασ (Ρζλλα), Τςιπϊρθσ Αλζκοσ
(Τρίκαλα), Τςιριμϊκοσ Θλίασ (Ακινα), Ψιλίππου Ωριςτοσ (Καρδίτςα), Ωιωτάκθσ Κϊςτασ (Ωανιά),
Ωονδρονάςιοσ Αλζκοσ (Λάριςα), Ωρι-ςτογεϊργοσ Μιχάλθσ (Λωάννινα).

Οι 24 βουλευτζσ που εξζλεξε το ΠΑΜΕ ςτισ εκλογζσ τθσ 29θσ Οκτωβρίου 1961 ιταν.

Αυγερόπουλοσ Γεράςιμοσ (Ακινα), Γιαννόπουλοσ Κεόδωροσ (Σζρρεσ), Γιάννου Μίνα (Ακινα),

Γλζηοσ Μανϊλθσ (Ακινα), Ευαγγελίδθσ Γιάννθσ (Ακινα), Εφραιμίδθσ Βαςίλθσ (Κεςςαλονίκθ),
Θλιόπουλοσ Σταφροσ (Ακινα), Θλιοφ Θλίασ (Λζςβοσ), Κελτεμλίδθσ Τάκθσ (Ρειραιάσ), Κιτςίκθσ
Νίκοσ (Ακινα), Κφρκοσ Λεωνίδασ (Θράκλειο), Λαμπράκθσ Γρθγόρθσ (Ρειραιάσ), Μπενά Ελζνθ
(Ρειραιάσ), Μπρεδιμασ Θλίασ (Ακινα), Μπριλλάκθσ Αντϊνθσ (Ρειραιάσ), Ραπαδθμθτρίου
Γιάννθσ (Ρειραιάσ), Ραππάσ Κεόφραςτοσ (Λζςβοσ), Ραςαλίδθσ Γιάννθσ (Κεςςαλονίκθ),
Σακελλάρθσ Βαγγζλθσ (Λάριςα), Σβϊλου Μαρία (Ακινα), Τςαρουχάσ Γιϊργθσ (Καβάλα), Τςόχασ
Νίκοσ (Μαγνθςία), Ψωτιλασ Αςθμάκθσ (Αχαία), Ωιωτάκθσ Κϊςτασ (Ωανιά).

Οι 28 βουλευτζσ που εξζλεξε θ ΕΔΑ ςτισ εκλογζσ τθσ 3θσ Νοεμβρίου 1963 ιταν:

Αργυρόπουλοσ Ρερικλισ (Ακινα), Γαβριθλίδθσ Γιάννθσ (Κιλκίσ), Γρθγόρθσ Ξενοφϊν (Λευκάδα),

Εφραιμίδθσ Βαςίλθσ (Σζρρεσ), Θλιόπουλοσ Σταφροσ (Ακινα), Θλιοφ Θλίασ (Λζςβοσ),
Κακογιάννθσ Κανάςθσ (Αιτωλοακαρνανία), Καραγιϊργθ Μαρία (Μαγνθςία), Κατερίνθσ Ρα-
 505

ναγιϊτθσ (Ρειραιάσ), Κελτεμλίδθσ Τάκθσ (Κεςςαλονίκθ), Κιτςίκθσ Νίκοσ (Ακινα), Κφρκοσ

Λεωνίδασ (Ακινα), Κφρκοσ Μιχάλθσ (Ακινα), Λα-ςκαρίδθσ Άγγελοσ (Καβάλα), Μερκοφρθσ
Σταμάτθσ (Ακινα), Μπριλλά-κθσ Αντϊνθσ (Ρειραιάσ), Ραπαδθμθτρίου Γιάννθσ (Ρειραιάσ),
Ραπαλε-ξίου Αλζξθσ (Κεςςαλονίκθ), Ραπανικολάου Τάκθσ (Τρίκαλα), Ραππάσ Κεόφραςτοσ
(Λζςβοσ), Ραςαλίδθσ Γιάννθσ (Κεςςαλονίκθ), Σακελλάρθσ Βαγγζλθσ (Λάριςα), Σαπουνάκθσ
Δθμιτρθσ (Ρειραιάσ), Σπθλιό-πουλοσ Γιϊργοσ (Αχαΐα), Στρατισ Δθμιτρθσ (Ακινα), Συντυχάκθσ
Δα-νιλοσ (Θράκλειο), Τςιάρασ Τάςοσ (Κεςςαλονίκθ), Ωιωτάκθσ Κϊςτασ (Ωανιά).

Οι 22 βουλευτζσ που εξζλεξε θ ΕΔΑ ςτισ εκλογζσ τθσ 16 Φεβρουαρίου 1964 ιταν οι εξισ:

Γανίτθσ Νίκοσ (Λζςβοσ), Γρθγόρθσ Ξενοφϊν (Λευκάδα), Δοφκασ Ραςχάλθσ (Καβάλα),

Εφραιμίδθσ Βαςίλθσ (Σζρρεσ), Θλιόπουλοσ Σταφροσ (Ακινα), Θλιοφ Θλίασ (Ακινα), Κεοδωράκθσ
Μίκθσ (Ρειραιάσ), Καραγιϊργθ Μαρία (Μαγνθςία), Κιτςίκθσ Νίκοσ (Ακινα), Κφρκοσ Λεωνίδασ
(Ακινα), Μερκοφρθσ Σταμάτθσ (Ακινα), Μπριλλάκθσ Αντϊνθσ (Ρειραιάσ), Ρανάγοσ Γιϊργοσ
(Κεςςαλονίκθ), Ραπαδθμθτρίου Γιάννθσ (Ρειραιάσ), Ραπανικολάου Τάκθσ (Τρίκαλα), Ραππάσ
Κεόφραςτοσ (Λζςβοσ), Ραραςκευόπουλοσ Ρότθσ (Ακινα), Ραςαλίδθσ Γιάννθσ (Κεςςαλονίκθ),
Σακελλάρθσ Βαγγζλθσ (Λάριςα), Σκοποφλθσ Νίκοσ (Γιάννενα), Στρατισ Δθμιτρθσ (Ακινα),
Τςιάρασ Τάςοσ (Κεςςαλονίκθ).

12) Αςτικζσ Οργανϊςεισ

ί) Για τθν οργάνωςθ «Α΢ΠΙΔΑ»

Θ οργάνωςθ «Αξιωματικοί Σϊςατε Ρατρίδα - Λδζασ - Δθμοκρατία -Αξιοκρατία» (ΑΣΡΛΔΑ) ζχει τισ
ρίηεσ τθσ ςτθν περίοδο 1958-1960. Οι πρϊτεσ κινιςεισ των αξιωματικϊν τθσ οργάνωςθσ
ΑΣΡΛΔΑ, ςφμ φωνα με τα γνωςτά μζχρι ςιμερα ςτοιχεία, κα πρζπει να άρχιςαν γφρω ςτο 1958,
ίςωσ από αξιωματικοφσ τθσ ςειράσ του 1953. Θ πρϊτθ ομάδα ιταν πικανόν ςυνδεμζνθ με τισ
δραςτθριότθτεσ του ςτρατθγοφ Γ. Γρίβα, αρχθγοφ τθσ δοςιλογικισ «Ω» κατά τθν Κατοχι και τθσ
ΕΟΚΑ. Γι' αυτό και θ φπαρξθ και θ δράςθ του ΑΣΡΛΔΑ ςυνδζκθκε και με τθν εξζλιξθ του
Κυπριακοφ.

Θ οργάνωςθ ΑΣΡΛΔΑ άρχιςε να κινείται πιο δραςτιρια μετά από το 1963, όταν ζγινε κυβζρνθςθ
θ Ενωςθ Κζντρου, με ςτελζχθ τθσ οποίασ φαίνεται ότι είχε επαφζσ.

Ράντωσ, τα ςχετικά με τθν οργάνωςθ ΑΣΡΛΔΑ πρζπει να εξετάηονται με μεγάλθ προςοχι και
δυςπιςτία, γιατί πολλά είναι άγνωςτα, μυκιςτορίεσ ι βρίςκονται ακόμα ςτο ςκοτάδι.
 506

Ο ίδιοσ ο Ρρόεδροσ του Στρατοδικείου, Αρεοπαγίτθσ Καμπζρθσ, που δίκαςε το ςτρατιωτικό

ςκζλοσ τθσ οργάνωςθσ ΑΣΡΛΔΑ είπε ότι «.. .φςτερα από 50 χρόνια κα μάκουμε τθν αλικεια για
τον ΑΣΡΛΔΑ»...

Γεγονόσ πάντωσ είναι ότι θ φπαρξθ και θ δράςθ τθσ οργάνωςθσ ΑΣΡΛΔΑ χρθςιμοποιικθκε ςτισ
πολιτικζσ και ςτρατιωτικζσ ίντριγκεσ των αςτικϊν κομμάτωντθσ περιόδου 1963-1967, τόςο ςτθν
Ελλάδα όςο και ςτθν Κφπρο.

Θ δίκθ του ΑΣΡΛΔΑ άρχιςε το Νοζμβριο του 1966. Το ςκζλοσ τθσ, με κατθγοροφμενουσ πολιτικά
πρόςωπα, όπωσ ο Ανδρζασ Ραπανδρζου, δεν ζγινε ποτζ.

Από τουσ κατθγοροφμενουσ οι 15 καταδικάςτθκαν ςε 18 ζωσ 3 χρόνια φυλάκιςθσ και οι άλλοι

13 απαλλάχτθκαν από τισ κατθγορίεσ.

ii) Για τθν οργάνωςθ «ΛΔΕΑ»

Οι ρίηεσ τθσ οργάνωςθσ «Λερόσ Δεςμόσ Ελλινων Αξιωματικϊν» (ΛΔΕΑ) βρίςκονται ςτθν περίοδο
τθσ Κατοχισ 1941-1944 και ιδιαίτερα ςτον ελλθνικό ςτρατό τθσ Μζςθσ Ανατολισ.

Εκεί ιδρφκθκε το 1943 θ οργάνωςθ «Σφνδεςμοσ Αξιωματικϊν Νζων» (ΣΑΝ) από αξιωματικοφσ
κυρίωσ οπαδοφσ τθσ 4θσ Αυγοφςτου ι βαςιλόφρονεσ.

Ο ΣΑΝ ζγινε γριγορα αντιλθπτόσ από πολιτικοφσ που βρίςκονταν τθν εποχι εκείνθ ςτθ Μζςθ
Ανατολι, με ςυνζπεια να «εξαφανιςτεί».

Στο ίδιο διάςτθμα μια άλλθ οργάνωςθ ίδιων τάςεων ιδρφκθκε τον Αφγουςτο του 1943.
Επρόκειτο για τθν «Ενωςθ Αξιωματικϊν Νζων» (ΕΑΝ), που κακϊσ φαίνεται ςυγχωνεφκθκε με
τον ΣΑΝ.

Θ ΕΑΝ αναπτφχκθκε ιδιαίτερα μετά από τα γεγονότα του 1944 ςτον ελλθνικό ςτρατό Μζςθσ
Ανατολισ και τθν εκκακάριςθ του από τα μζλθ και ςτελζχθ τθσ «Αντιφαςιςτικισ Στρατιωτικισ
Οργάνωςθσ» (ΑΣΟ).

Τον Οκτϊβριο του 1944, ζνασ αντιπρόςωποσ τθσ ΕΑΝ και ζξι αντιπρόςωποι μιασ άλλθσ
οργάνωςθσ αξιωματικϊν που δροφςε ςτο εςωτερικό τθσ χϊρασ, τθσ Τρίαινασ, ίδρυςαν τον
ΛΔΕΑ, ςτθν ελεφκερθ πια Ακινα.

Ρρωταρχικοί ςτόχοι του ιταν:

• Αυτονομία και αυτοτζλεια του ΛΔΕΑ προσ όλεσ τισ κατευκφνςεισ.

• Εδαφικι επζκταςθ τθσ Ελλάδασ ςτο πλαίςιο τθσ «Μεγάλθσ Λδζασ». Κακαρι αντικομμουνιςτικι
τοποκζτθςθ του ςτρατεφματοσ και εκκακάριςθ του ακόμα και από «φιλελεφκερα» ςτοιχεία.

Μετά από το Δεκζμβριο του 1944, ιδιαίτερα μετά τθν απομάκρυνςθ των αξιωματικϊν του Β'
Ρίνακα (κομμουνιςτϊν και ΕΑΜιτϊν), ο ΛΔΕΑ παρουςιάηει μεγάλθ ανάπτυξθ. Υπολογίηεται ότι
από τα 1.100 περίπου μζλθ που είχε το 1946, ζφταςε ςτα 1.700, το 1947.
 507

Ο ΛΔΕΑ ςτθν πορεία εξελίχκθκε ςε πόλο εξουςίασ. Στα χρόνια 1946-1947 είχε αρχίςει επαφζσ με
ανϊτερουσ ςτρατιωτικοφσ, το παλάτι, με πολιτικοφσ θγζτεσ όπωσ τον Ραπάγο, το ναφαρχο
Σακελλαρίου, τον Γιαντηι, τον Κρ. Τςακαλϊτο, τον Κ. Τςαλδάρθ, τον Γ. Ραπανδρζου, τον Σοφ.
Βενιηζλο, τον Ρ. Κανελλόπουλο, τον Γονατά, τον Σπ. Μαρκεηίνθ κ.α.

Από διάφορεσ πλθροφορίεσ και ςτοιχεία προκφπτει ότι από το 1947 άρχιςαν οι επαφζσ του με
τον τότε ςτρατιωτικό ακόλουκο τθσ αμερικανικισ πρεςβείασ και αργότερα, το 1948, με τον
ςτρατθγό Βαν Ψλιτ και με τον Αμερικανό πρζςβθ ςτθν Ελλάδα.

Ο ΛΔΕΑ φαίνεται ότι άςκθςε αποτελεςματικι πίεςθ για τθν ανάδειξθ του Αλ. Ραπάγου ωσ
αρχιςτράτθγου το 1949 και ωσ μελλοντικοφ πολιτικοφ θγζτθ.

Με τθν άνοδο του Ραπάγου ςτθν εξουςία και τθν πραγματοποίθςθ του «ςτρατθγικοφ» του
ςτόχου, δθλαδι τθν κατάλθψθ τθσ εξουςίασ, ο ΛΔΕΑ άρχιςε από τθ μια να αποδυναμϊνεται και
από τθν άλλθ να μθν ικανοποιεί τα νεϊτερα μζλθ του, που εξακολουκοφςαν να είναι πιςτά
ςτον αρχικό ςτρατθγικό ςτόχο, ςτθν επιβολι τθσ δικτατορίασ του ΛΔΕΑ.

Είναι άγνωςτο πότε ακριβϊσ δθμιουργικθκε θ ΕΕΝΑ. Γνωςτό είναι ότι τον Λοφνιο του 1956, ο
τότε υπουργόσ Εκνικισ Άμυνασ Αρ. Ρρωτο-παπαδάκθσ, παρζδωςε ςτον αρχθγό του ΓΕΣ Ρ.
Νικολόπουλο, ζνα ζγγραφο που είχε απευκφνει ςτον πρωκυπουργό Κ. Καραμανλι μια ομάδα
αξιωματικϊν που υπζγραφαν ωσ Ενωςισ Ελλινων Νζων Αξιωματικϊν - ΕΕΝΑ. Επρόκειτο για ζνα
είδοσ πρακτικοφ ςυςκζψεων τθσ περιόδου 1954-1956.

Σφμφωνα με αυτό το ζγγραφο (υπόμνθμα) θ θγεςία τθσ χϊρασ -πολιτικι, πνευματικι κλπ.-
ιταν ςάπια, ο κομμουνιςτικόσ κίνδυνοσ ιταν μεγάλοσ και πολλοί άλλοι κίνδυνοι απειλοφςαν τθ
χϊρα. Οι αξιωματικοί αυτοί απειλοφςαν ότι αν ςε τρεισ μινεσ θ κυβζρνθςθ δεν αντιμετϊπιηε τα
προβλιματα αυτά, κα απευκφνονταν ςτο Ραλάτι.

Θ πρόκεςθ τθσ πολιτικισ θγεςίασ εκείνθσ τθσ εποχισ να ςυλλάβει ζναν αρικμό νζων
αξιωματικϊν που είχαν εντοπίςει οι ζρευνεσ, (Κάρ-τςωνασ, Ρατίλθσ, Μπαλόπουλοσ,
Καραπιπζρθσ, Δαλάςθσ, Γ. Ραπαδόπουλοσ κ.α), εμποδίςτθκε από το Ραλάτι που είχε πάρει τθν
ΕΕΝΑ υπό τθν προςταςία του.

Το καλοκαίρι του 1958 ο Γ. Ραπαδόπουλοσ ζγινε δεκτόσ ςτο Ραλάτι κι ζτςι πζτυχε να ζχει
απευκείασ επαφι με το βαςιλιά, αποφεφγοντασ τουσ ςτρατθγοφσ, άλλοτε θγζτεσ του ΛΔΕΑ.

Μετά από τισ εκλογζσ του 1958 θ ΕΕΝΑ παρουςίαςε ζντονθ δραςτθριότθτα. Λίγο αργότερα
ζφταςε να ελζγχει ςχεδόν απόλυτα τθν ΚΥΡ. Το παλάτι και θ θγεςία τθσ Ε΢Ε πίςτευαν ότι θ
ΕΕΝΑ ι ο Μικρόσ ΛΔΕΑ εκτελοφςε τισ διαταγζσ τουσ.

Μετά από το 1965 ςτελζχθ τθσ ΕΕΝΑ προωκικθκαν ςε κζςεισ «κλειδιά» ι ςτθ διοίκθςθ ι ςε
μονάδεσ τθσ Ακινασ.

13) Θ «Εγκφκλιοσ 1010»

 508

«ΕΓΚΥΚΛΛΟΣ ΥΡΟΥ΢ΓΕΛΟΝ ΕΚΝ. ΡΑΛΔΕΛΑΣ & Κ΢ΘΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Ρ΢ΟΕΔ΢ΟΣ ΚΥΒΕ΢ΝΘΣΕΩΣ &

ΥΡΟΥ΢ΓΟΣ ΕΚΝ. ΡΑΛΔΕΛΑΣ & Κ΢ΘΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Αρικ. Εμπ. Ρρωτ. 1010

Εν Ακιναισ τθ 11 Μαρτίου 1965

Ρροσ τουσ Γενικοφσ Επικεωρθτάσ Μζςθσ Εκπαιδεφςεωσ

Ρανταχόκεν καταγγζλεται, ότι θ Κομμουνιςτικι Νεολαία Λαμπράκθ καταβάλλει μεγάλασ

προςπάκειασ προςεταιριςμοφ μακθτϊν των Γυμναςίων.

Βεβαίωσ, εφ'όςον διεπιςτϊκθ ποςοςτόν 12% οπαδϊν τθσ ΕΔΑ κατά τασ τελευταίασ εκλογάσ,
ευνόθτον είναι ότι κα υπάρχουν και μακθ-ταί εμποτιςμζνοι από τασ οικογενείασ των με
αριςτεράν ιδεολογίαν.

Και αυτοφσ, βεβαίωσ, κατά πρϊτον λόγον, κα χρθςιμοποιεί θ Κομμουνιςτικι προπαγάνδα προσ
προςθλυτιςμόν των Νζων.

Εφιςτϊ διά τοφτο και πάλιν τθν προςοχινόλων των Κακθγθτϊν των Γυμναςίων και τουσ
κακιςτϊ υπευκφνουσ διά πάςαν ςχετικιν δραςτθριότθτα τθσ Νεολαίασ Λαμπράκθ.

Ο ΚΟΜΜΟΥΝΛΣΜΟΣ ΕΛΝΑΛ ΕΧΚ΢ΟΣ ΤΟΥ ΕΚΝΟΥΣ ΚΑΛ ΤΘΣ ΔΘΜΟΚ΢ΑΤΛΑΣ.

Τοφτο πρζπει να καταςτι ςυνείδθςισ τθσ Νζασ Γενεάσ.

Ο Εκνικόσ φρονθματιςμόσ, κακϊσ και θ θκικι και πολιτικι αγωγι των μακθτϊν είναι θ πρϊτθ
αποςτολι του Διδαςκάλου. Και εισ αυτιν οφείλουν να επιδοκοφν.

Τα ιδικά μασ ιδανικά είναι τα ιδανικά του Ελλθνοχριςτιανικοφ Ρολιτιςμοφ. ΕΛΕΥΚΕ΢ΛΑ (Εκνικι
και Ρολιτικι) και ΔΛΚΑΛΟΣΥΝΘ, ΑΓΑΡΘ και ΚΥΣΛΑ. Αυτά είναι τα ιδεϊδθ μασ και με αυτά πρζπει
να εμποτιςκι, θ Νζα Γενεά. ΕΛΛΑΣ και ΔΘΜΟΚ΢ΑΤΛΑ. Αλθκισ Δθμοκρατία.

Ράςα εκτροπι πρζπει να κολάηεται αυςτθρότατα. Και αν ςυμβι να υπάρξουν διδάςκαλοι, όχι
ανικοντεσ, αλλά και απλϊσ ςυμπακοφντεσ, ι ανεχόμενοί τθν κομμουνιςτικιν προπαγάνδαν,
δεν ζχουν κζςιν εισ τθν Εκπαίδευςιν.

Πςοι πιςτεφουν εισ τα Λδεϊδθ των, τα υπεραςπίηουν. Και τθν υπε-ράςπιςιν των ιδανικϊν μασ
και τθν εμπνευςιν τθσ Νζασ Γενεάσ, ζχει ανακζςει θ Ελλθνικι Δθμοκρατία εισ τον
Εκπαιδευτικόνκόςμον.

Γνωρίηω, ότι ζχουν μζχρι τοφδε εκδοκι υπό του Υπουργείου Ραιδείασ πολλαί ςχετικοί
εγκφκλιοι. Αλλά επεκφμουν, λόγω τθσ μεγάλθσ ςοβαρότθτοσ του κζματοσ, να επικοινωνιςω και
εγϊ προςωπικϊσμεκ' υμϊν.

Ραρακαλϊ, όπωσ εισ το τζλοσ εκάςτου μθνόσ υποβάλθτε (Υπουρ-γείονΡαιδείασ - Γραφείον

Υπουργοφ) εμπιςτευτικϊσ ςχετικινζκκεςιν.

Δεχκιτε και διαβιβάςατε προσ απαντάσ, διδάςκοντασ και διδαςκόμενουσ, τουσ εγκάρδιουσ
χαιρετιςμοφσ μου.

ΓΕΩ΢ΓΛΟΣ ΡΑΡΑΝΔ΢ΕΟΥ
 509

Ρρόεδροσ Κυβερνιςεωσ και Υπουργόσ Εκνικισ Ραιδείασ & Κρθςκευμάτων».

ΒΛΒΛΛΟΓ΢ΑΨΛΑ

Αρχειακζσ Πθγζσ

• Αρχείο ΚΚΕ

• Επιμορφωτικό Κζντρο, Βιβλιοκικθ-Αρχείο «Ωαρίλαοσ Ψλωράκθσ» τθσ ΚΕ του ΚΚΕ

• Λςτορικό και Διπλωματικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικϊν

• Department of State Bulletin (www.Fordham.edu)

• Europa-Archiv (www.dhm.de/lemo)

• Foreign Relations of the United States(FRUS)

(www.state.gov/www/about_state/history/frusonline.html)

• National Security Archive at The George Washington University (www.gwu.edu/nsarchiv)

 510

•Public Record Office

Κομματικά Ντοκουμζντα ΚΚΕ

• Απόφαςθ του 18ου Συνεδρίου του ΚΚΕ - Εκτιμιςεισ και ςυμπεράςματα από τθ ςοςιαλιςτικι
οικοδόμθςθ ςτον 20° αιϊνα, με επίκεντρο τθν ΕΣΣΔ - Θ αντίλθψθ του ΚΚΕ για το ςοςιαλιςμό,
ζκδοςθ ΚΕ του ΚΚΕ, Ακινα, 2009

• Κζςεισ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ για τθν Ρανελλαδικι Συνδιάςκεψθ με κζμα: «Θ δράςθ του Κόμματοσ
για τα προβλιματα τθσ Νεολαίασ. Θ ςτιριξθ τθσ ΚΝΕ», ζκδοςθ ΢ιηοςπάςτθσ, 2005

• ΚΕ του ΚΚΕ, Θ5΢ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (1949), ζκδοςθ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ

• ΚΕ του ΚΚΕ, Θ & Ολομζλεια τθσ ΚΕ (1949), ζκδοςθ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ

• ΚΕ του ΚΚΕ, Θ 7* Ολομζλεια τθσ ΚΕ (1950), ζκδοςθ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ

• ΚΕ του ΚΚΕ, Θ2" Ολομζλεια τθσ ΚΕ (1951), ζκδοςθ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ

• ΚΕ του ΚΚΕ, Θ 3θ Ευρεία Ολομζλεια τθσ ΚΕ (1952), ζκδοςθ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ

• ΚΕ του ΚΚΕ, Θ 5θ Ολομζλεια τθσΚΕ(1955), ζκδοςθ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ

• ΚΕ του ΚΚΕ, Θ 7θ Ρλατιά Ολομζλεια τθσ ΚΕ (1957), ζκδοςθ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ

• ΚΕ του ΚΚΕ, Θ 8θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (1958), ζκδοςθ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ

• ΚΕ του ΚΚΕ, Θ 10 Ολομζλεια τθσ ΚΕ (1967), ζκδοςθ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ

• ΚΕ του ΚΚΕ, Θ 11θ Ολομζλεια τθσ ΚΕ (1967), ζκδοςθ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ

• ΚΕ του ΚΚΕ, ΚΚΕ - Ρρογραμματικά Ντοκουμζντα, εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα 2008

• ΚΕ του ΚΚΕ, Θ 12θ Ευρεία Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ 5-15 Φλεβάρθ 1968 - Ρρακτικά, εκδόςεισ
Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα 2008

• ΚΕ του ΚΚΕ, Θ 3θ Συνδιάςκεψθ του ΚΚΕ 10-14 Οκτϊβρθ 1950, Ειςθγιςεισ - Λόγοι - Αποφάςεισ,
εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα 2010

• ΚΕ του ΚΚΕ, Θ 6θ Ρλατιά Ολομζλεια τθσ ΚΕ του ΚΚΕ 11-12 Μάρτθ 1956, Ειςιγθςθ - Αποφάςεισ
- Ομιλίεσ - Ρρακτικά, εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα 2010

• ΚΚΕ, Το 8° Συνζδριο του ΚΚΕ, ζκδοςθ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, Αφγουςτοσ 1961

•ΚΚΕ, Το 9° Συνζδριο του ΚΚΕ, ζκδοςθ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, Ακινα, 1974

• ΚΚΕ, Επίςθμα Κείμενα, τόμοσ 5οσ, εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 1981

• ΚΚΕ, Επίςθμα Κείμενα, τόμοσ 7οσ, εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 1995
 511

• ΚΚΕ, Επίςθμα Κείμενα, τόμοσ 8οσ, εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 1997

• ΚΚΕ, Επίςθμα Κείμενα, τόμοσ 9οσ, εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 2002

• ΚΚΕ, Επίςθμα Κείμενα, τόμοσ 10οσ, εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 2009

• ΚΚΕ; 60 χρόνια αγϊνων και κυςιϊν, τόμοσ Λ11945-1978, εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα

• Υλικά τθσ Ρανελλαδικισ Συνδιάςκεψθσ 15-16 Λοφλθ 1995, Εκτιμιςεισ και προβλθματιςμοί για
τουσ παράγοντεσ που κακόριςαν τθν ανατροπι του ςοςιαλιςτικοφ ςυςτιματοσ ςτθν Ευρϊπθ,
ζκδοςθ ΚΕ του ΚΚΕ, Ακινα 1996

• 60 χρόνια από τθ Μεγάλθ Αντιφαςιςτικι Νίκθ των Λαϊν - Εποσ και Διδάγματα, εκδόςεισ
Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 2005.

Κομματικά Ντοκουμζντα ΕΔΑ

• Για το ςεβαςμό των πολιτικϊν ελευκεριϊν, εκδόςεισ ΕΔΑ, 1965

• ΕΔΑ, Μαφρθ Βίβλοσ - Το εκλογικό πραξικόπθμα τθσ 29θσ Οκτωβρίου, Εκδοτικό τθσ ΕΔΑ,
Ακινα, 1962

• Ειςιγθςθ ςτθν Α' Ρανελλαδικι Συνδιάςκεψθ τθσ ΕΔΑ, τεφχοσ 1 °, ζκδοςθ Γραφείου Τφπου και
Μελετϊν τθσ ΕΔΑ, 1956

• Ειςιγθςθ ςτθν Α' Ρανελλαδικι Συνδιάςκεψθ τθσ ΕΔΑ, τεφχοσ 3°, ζκδοςθ Γραφείου Τφπου και
Μελετϊν τθσ ΕΔΑ, 1956.

• Θ Α' Ρανελλαδικι Συνδιάςκεψθ τθσ ΕΔΑ -15-18 Λουλίου 1956, εκδόςεισ Νζα Ηωι

• Το Α' Ρανελλαδικό Συνζδριο τθσ ΕΔΑ, Ρολιτικζσ και Λογοτεχνικζσ Εκδόςεισ, Βουκουρζςτι,
1960.

•Το Β' Ρανελλαδικό Συνζδριο τθσ ΕΔΑ 8-15 Δεκζμβρθ 1962 - Επίςθμα Κείμενα, Ρολιτικζσ και
Λογοτεχνικζσ Εκδόςεισ, Βουκουρζςτι, 1963.

Εφθμερίδεσ

• Ακρόπολισ

• Απογευματινι Αυγι

• Βραδυνι

• Εκνοσ
 512

• Ελευκερία

• Ελευκεροτυπία (Ε-Λςτορικά, Κφπροσ - θ Οδφςςεια τθσ Ανεξαρτθςίασ)

• Εμπρόσ

• Εςτία

• Εφθμερίσ τθσ Κυβερνιςεωσ

• Κακθμερινι

• Ρελοπόννθςοσ

• ΢ιηοςπάςτθσ

• Το Βιμα

• Το Δελτίο μασ

Περιοδικά

• Ανταίοσ

• Α.Ο.Δ.Α.

• Δελτίο ΣΕΒ

• Ε-Λςτορικά

• Ελλθνικι Αριςτερά

• Επικεϊρθςθ Τζχνθσ

• Επικεϊρθςισ Οικονομικϊν και Ρολιτικϊν Επιςτθμϊν

• Επίκαιρα

• Επιςτθμονικι Σκζψθ

• Κομμουνιςτικι Επικεϊρθςθ

• Νζα Οικονομία

• Νζοσ Κόςμοσ

• Offensiv - Zeitschrift fur Sozialismus und Frieden, εκδότθσ Verein zur

Forderung demokratischer Publizistik e.V.

• Ρροβλιματα Ειρινθσ και Σοςιαλιςμοφ

 513

• Utopie kreativ

Ελλθνικι βιβλιογραφία

• Α' Εβδομάδα Σφγχρονθσ Σκζψθσ, εκδόςεισ Κεμζλιο, Ακινα, 1965

• Αβζρωφ-Τοςίτςασ Ε., Λςτορία χαμζνων ευκαιριϊν-Κυπριακό 1950-1963, τ. Α', εκδόςεισ

Βιβλιοπωλείοντθσ «Εςτίασ», Ακινα, 1982

• Αγγελόπουλοσ Ά., «Γιατί θ Αμερικι κζλει να βοθκιςει τθν Ευρϊπθ», ςτο Νζα Οικονομία,
Δεκζμβριοσ 1947, τ. 1947-1948

• Αγγελόπουλοσ Ά., «Ανάγκθ δυναμικοφ και ιςορροπθμζνου Ρρογραμματιςμοφ», ςτο Νζα

Οικονομία, Απρίλιοσ 1965, τ. 1965

• Αγόρευςισ Αριςτ. Φωτιλα επί του νομοςχεδίου περί μζτρων ειρθ-νεφςεωσ, Ακιναι, χ.χ

• Ακαναςιάδθσ Γ., «Τα νζα εκπαιδευτικά νομοςχζδια», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Οκτϊβρθσ 1962, τ. 10

• Αλεξανδρόπουλοσ Μ., «Οι πνευματικοί άνκρωποι και θ πατριωτικι πάλθ», ςτο Νζοσ Κόςμοσ,
Δεκζμβρθσ 1955, τ. 12

• Α.Μ.Ψ., «Μερικά από τα προβλιματα των εργατοχπαλλιλων γυναικϊν», ςτο Νζοσ Κόςμοσ,
Απρίλθσ 1959, τ. 4

• Ανταίοσ Ρ., Νίκοσ Ηαχαριάδθσ - Κφτθσ και κφμα, εκδόςεισ Ψυτράκθ, Ακινα, 1991

• Απόνοφ Μπ.-Βικτόροφ Β., «Τα γεγονότα τθσ Τςεχοςλοβακίασ», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Ψλεβάρθσ
1969, τ. 2

• Αποςτόλου Α., «Το κζμα τθσ Δθμοκρατικισ Αλλαγισ: θ ΕΚ, θ ΕΔΑ και τα κακικοντα των
δθμοκρατϊν», ςτο Α.Ο.Δ.Α., Λανουάριοσ 1965, τ. 2

• Αποφάςεισ του «Γραφείου Ρλθροφοριϊν» των Κομμουνιςτικϊν και Εργατικϊν Κομμάτων -

Σφςκεψθ Νοεμβρίου του 1949, εκδοτικό «Νζα Ελλάδα»

• Αρχείο Νίκου Ηαχαριάδθ: Θ κακαίρεςθ του Νίκου Ηαχαριάδθ - Επζμβαςθ του Κ.Κ.Σ.Ε. ςτο
Κ.Κ.Ε., επιμζλεια: Γιϊργοσ Ρετρόπουλοσ, εκδόςεισ Ρροςκινιο, Ακινα, 2003

• Αρχείο τθσ Ρολιτικισ Επιτροπισ Εκνικισ Απελευκζρωςθσ (Ρ.Ε.Ε. Α.) - Ρρακτικά

Συνεδριάςεων, εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 1990

• Αςτάφυεφ Γκ. Β. - Ντωμπίνςκυ Α.Μ., Θ εξωτερικι πολιτικι τθσ Κίνασ, εκδόςεισ Ρλανιτθσ,
Ακινα, 1975

• Αφινιάν Β. Γ. - Κόντθσ Β. - Ραπουλίδθσ Κ. - Σμιρνόβα Ν. Ντ. - Τομ-λίνα Ν., Οι ςχζςεισ ΚΚΕ και
ΚΚΣΕ ςτο διάςτθμα 1953-1977, εκδόςεισ Ραρατθρθτισ, Κεςςαλονίκθ, 1999
 514

• ΒαρβαρζςοσΚ., Εκκεςισ επί του οικονομικοφ προβλιματοσ τθσ Ελλάδοσ, Ακινα, 1952 (και από
τισ εκδόςεισ Σαββάλασ, 2002)

• Βενιηζλοσ Κ. - Λγνατίου Μ., Τα μυςτικά αρχεία του Κίςινγκερ - Θ απόφαςθ για τθ διχοτόμθςθ,
εκδόςεισ Α. Α. Λιβάνθ, Ακινα, 2002

• Γεωργακόπουλοσ Κ, Μακροοικονομικζσ ιςορροπίεσ τθσ οικονομίασ, ςτο Συλλογικό ζργο 2004,

Θ ελλθνικι οικονομία ςτο κατϊφλι του 21ου αιϊνα, ζκδοςθ Λονικι Τράπεηα, Ακινα, 1995

• Γιαννίτςθσ Τ., Θ δυναμικι των ςχζςεων εξειδίκευςθσ μεταξφ Ελλάδοσ - Λςπανίασ -

Ρορτογαλίασ - Τουρκίασ και Ξζνεσ Επενδφςεισ ςτθν Ελλάδα ςτθ δεκαετία του 1980, ΕΚΕΜ,
Ακινα, 1992

• Γιαννόπουλοσ Γ., «Θ δουλειά μασ ςτθ νεολαία», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Οκτϊβρθσ 1961, τ. 10

• Γκρόηοσ Α., «Θ κατάςταςθ και οι αγϊνεσ τθσ εργατικισ τάξθσ και τα κακικοντα των
κομμουνιςτϊν ςτα ςυνδικάτα», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Λοφλθσ 1962, τ. 7

• Γκρόηοσ Α., «Το 15° Συνζδριο τθσ ΓΣΕΕ», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, 1966, τ. 2

• ΓρθγοριάδθσΣ. Ν., Ο Εμφφλιοσ 1946-1949, εκδόςεισ Ψυτράκθ, Ακινα, 2010 (αναπαραγωγι

από Το Βιμα - βιβλιοκικθ ςτθ ςειρά Τα Φοβερά Ντοκουμζντα)

• Δαμάλα Β., «Θ ςφνδεςισ τθσ Ελλάδοσ με τθν ΕΟΚ», ςτο Νζα Οικονομία, τ. 1959

• Δθμθτράκοσ Δ., Κ. Μθτςοτάκθσ: Ρολιτικι βιογραφία 1918-1961 -Από τθν αντίςταςθ ςτθν
πολιτικι, τ. Α', εκδόςεισ Ραπαηιςθσ, Ακινα, 1990

• Δθμθτρίου Ρ., Θ Διάςπαςθ του ΚΚΕ, τ. Α', εκδόςεισ Κεμζλιο, Ακινα, 1978

• Δόβασ Γ., «Θ όξυνςθ όλων των προβλθμάτων τθσ ελλθνικισ οικονομίασ ςτα χρόνια τθσ
δικτατορίασ», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Μάθσ 1974, τ. 5

• Δόβασ Γ., «Μερικά προβλιματα ςχετικά με το βιοτικό και εκπολιτιςτικό επίπεδο του
ελλθνικοφ λαοφ - διαπιςτϊςεισ, εκτιμιςεισ και ςυμπεράςματα», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Οκτϊβρθσ
1974, τ. 10

• Δρακάτοσ Κ., Κωνςταντίνοσ Γ., Ο μεγάλοσ κφκλοσ τθσ ελλθνικισ οικονομίασ (1945-1995),
εκδόςεισ Ραπαηιςθσ, Ακινα 1997

• Δρίτςα Μ., Βιομθχανία και τράπεηεσ ςτθν Ελλάδα του Μεςοπολζμου, ζκδοςθ Μορφωτικό
Λδρυμα Εκνικισ Τραπζηθσ, Ακινα, 1990

• Δρουςιϊτθσ Μ., «Οι Άγγλοι κλείνουν τα μάτια ςτον Γρίβα» ςτο Ε-Λςτορικά, 16 Ψεβρουαρίου
2008

• Εγκυκλοπαίδεια Ελλάδα, Λςτορία και Ρολιτιςμόσ, ζκδοςθ Μαλλιά-ρθσ-Ραιδεία

• «Επιςτολζσ των Στάλιν και Μόλοτοφ ςτουσ Γιουγκοςλάβουσ κακοδθγθτζσ για τον κίνδυνο του
οπορτουνιςμοφ», ςτο Κομμουνιςτικι Επικεϊρθςθ, τ. 2 και 3,2003
 515

• Ερυκριάδθσ Γ. - Κζοσ Κ., «Θ κατάςταςθ τθσ εργατικισ τάξθσ τθσ Ελλάδασ, θ ανάπτυξθ των
αγϊνων τθσ και το ενιαίο μζτωπο πάλθσ», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Λοφλθσ 1954, τ. 8

• Ηαχαριάδθσ Ν., «Δζκα χρόνια πάλθσ. Συμπεράςματα-Διδάγματα-Κακικοντα», ςτο Νζοσ

Κόςμοσ, Αφγουςτοσ & Σεπτζμβρθσ 1950, Τ.8&9

• Ηίγδθσ Λ., «Θ εξζλιξισ τθσ ελλθνικισ βιομθχανίασ», ςτο Νζα Οικονομία, 1.1953

• Ηολϊτασ Ξ., Θ Ελλάσ εισ το ςτάδιον τθσ εκβιομθχανίςεωσ, (1926) Β' ζκδοςθ, ζκδοςθ Τράπεηασ
τθσ Ελλάδασ, Ακινα, 1964

• Ηολϊτασ Ξ., Νομιςματικι ιςορροπία και οικονομικι ανάπτυξισ, ζκδοςθ Τράπεηα τθσ Ελλάδασ,
Ακινα, 1964

• Ηολϊτασ Ξ., Ρλαίςια και κατευκφνςεισ τθσ βιομθχανικισ αναπτφ-' ξεωσ, ζκδοςθ Τράπεηα τθσ
Ελλάδασ, Ακινα, 1976

• Ηολϊτασ Ξ., Νομιςματικζσ και Οικονομικζσ Μελζτεσ 1945-1996, τόμοι Α & Β, ζκδοςθ Τράπεηα
τθσ Ελλάδασ, Ακινα, 1997

• Ηωίδθσ Γ. - Αδάμου Τ., Θ πάλθ τθσ Κφπρου για τθ λεφτεριά, Ρολιτικζσ και Λογοτεχνικζσ
Εκδόςεισ, Βουκουρζςτι, 1960

• Θ Ελλάδα ςτθ δεκαετία 1940-1950, (ςυλλογικό) εκδόςεισ Κεμζλιο, Ακινα, 1984

• Θ ελλθνικι οικονομία ςε αρικμοφσ, Οκτϊβριοσ του 2002, ζκδοςθ Λονικι Τράπεηα, Ακινα,
1995

• Θ κακαίρεςθ του Νίκου Ηαχαριάδθ, εκδόςεισ Ρροςκινιο, Ακινα, 2003

• Θ τρίχρονθ εποποιία του ΔΣΕ, 1946-1949, (ςυλλογικό) ζκδοςθ ΢ιηοςπάςτθσ - Σφγχρονθ Εποχι,
Ακινα, 1998

• Θλιοφ Θ., Θ Κρίςθ τθσ Εξουςίασ, εκδόςεισ Κεμζλιο, Ακινα, 1966

• Κεοδωρόπουλοσ Σπ., Από το Δόγμα Τροφμαν ςτο Δόγμα Χοφντα, εκδόςεισ Ραπαηιςθσ, Ακινα,
1976

• Κεοτοκάσ Γ., Στοχαςμοί και ςκζψεισ: πολιτικά κείμενα - τόμοσ Β' (1950-1966) εκδόςεισ
Βιβλιοπωλείον τθσ «Εςτίασ», Ακινα, 1996

•Λδρυμα Κωνςταντίνοσ Γ. Καραμανλισ, Κωνςταντίνοσ Καραμανλισ, Αρχείο, Γεγονότα και

Κείμενα, τ. 2-7, ζκδοςθ Θ Κακθμερινι, Ακινα, 2005

• Λορδανίδθσ Λ., Άρκρααπό τοπεριοδικό «Αναγζννθςθ», 1964-1967, Μορφωτικζσ Εκδόςεισ,

Ακινα, 2005

• Λςτορία τθσ Αντίςταςθσ 1940-1945, τ. 3οσ, εκδόςεισ Αυλόσ, Ακινα, 1979

• Λςτορία του Ελλθνικοφ Εκνουσ, Εκδοτικι Ακθνϊν

• Λςτορία του ΚΚΣΕ, Ρολιτικζσ και Λογοτεχνικζσ Εκδόςεισ, Βουκουρζςτι, 1960

 516

• Λςτορικό Τμιμα τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, Δοκίμιο Λςτορίασ του ΚΚΕ- Α' Τόμοσ 1918-1949, εκδόςεισ
Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 1995

• Λωαννίδου Α. Δ., Υπόκεςθ Γκράνιν: θ λογοτεχνικι κριτικι ςτο εδϊλιο, εκδόςεισ Καςτανιϊτθσ,
Ακινα, 2008

• Καηάκοσ Ρ., Ανάμεςα ςε κράτοσ και αγορά: Οικονομία και οικονομικι πολιτικι ςτθ
μεταπολεμικι Ελλάδα 1944-2000, εκδόςεισ Ραττά-κθσ, Ακινα, 2003

• Καλοφδθσ Ν. - Σκφφτθ Τ., «Θ αφξθςθ τθσ παραγωγικότθτασ τθσ εργαςίασ ςτθν Ελλάδα και οι
ςυνζπειεσ τθσ», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Σεπτζμβρθσ 1956, τ. 9

• Καμαρινοφ Κ. Α., Τα Ρζτρινα Ρανεπιςτιμια - Ο αγϊνασ για τθ μόρφωςθ ςτισ φυλακζσ και τισ
εξορίεσ 1924-1974, εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 2005

• Καςιμάτθσ Στ., Οι Ραράνομοι, εκδόςεισ Ψιλίςτωρ, Ακινα, 1997

• Κάτρθσ Γ., Θ γζννθςθ του νεοφαςιςμοφ ςτθν Ελλάδα 1960-1974, εκδόςεισ Ραπαηιςθσ, Ακινα,
1974

• Κατςοφλθσ Γ., Λςτορία του Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ Ελλάδασ, τό-μοσΗ' 1950-1968, εκδόςεισ
Αντ.Λιβάνθσ και Σία Ε.Ε- «ΝζαΣφνορα», Ακινα,1978

• Κζντρο Μαρξιςτικϊν Ερευνϊν, Θ ανεργία και θ απαςχόλθςθ ςτθν Ελλάδα, εκδόςεισ Σφγχρονθ
Εποχι, Ακινα, 1991

• Κεφάλασ Κ., «Από τθν πείρα των αγϊνων τθσ νεολαίασ», ςτο Λ/ζ-οσ Κόςμοσ, 1962, τ. 11

• Κίςινγκερ Ω., ^ίπΛωμαπ'α, εκδόςεισ Α. Α. Λιβάνθσ- «ΝζαΣφνορα», Ακινα, 1995

• Κολακόφςκι Λ., «Ο ρόλοσ των διανοουμζνων ςτο εργατικό κίνθμα», ςτο Επικεϊρθςθ Τζχνθσ,
Απρίλθσ 1959, τ. 40

• Κορδάτοσ Γ., Λςτορία τθσ νεϊτερθσ Ελλάδοσ, τ. 4οσ, ζκδοςθ 20οσ Αιϊνασ, Ακινα, 1958

• Κουβζλθσ Ρ., «Οι δυνατότθτεσ εκβιομθχανίςεωσ τθσ Ελλάδοσ», ςτο Επικεϊρθςισ Οικονομικϊν
και Ρολιτικϊν Επιςτθμϊν, 1952, τ.1

• Κουκοφλου ΢., «Για να φτάςουμε ςτθν πλατιά πατριωτικι γυναικεία οργάνωςθ», ςτο Νζοσ
Κόςμοσ, Ψλεβάρθσ 1953, τ. 2

• Κουρισ Ν., Ελλάδα - Τουρκία, ο πεντθκονταετισ «πόλεμοσ», εκδόςεισ «Νζα Σφνορα» - Α. Α.

Λιβάνθ, Ακινα, 1997

• Κρανιδιϊτθσ Γ. Ν., Το Κυπριακό Ρρόβλθμα 1960-1974, εκδόςεισ Κεμζλιο, Ακινα, 1984

• Κρανιδιϊτθσ Γ. Ν., Οι διαπραγματεφςεισ Μακαρίου - Χάρτινγκ (1955-56), εκδόςεισ Ολκόσ,

Ακινα, 1987

• Κυρίτςθσ Ν, «Διαςτάςεισ, αιτίεσ και ςυνζπειεσ τθσ ανεργίασ ςτθν Ελλάδα», ςτο Επιςτθμονικι
Σκζψθ, τ. 22
 517

• Κυρίτςθσ Ν, «Θ κατάςταςθ τθσ εργατικισ τάξθσ ςτθν Ελλάδα», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Απρίλθσ
1972, τ. 4

• Κυριαηισ Κ., «Θ Ωοφντα όργανο τθσ οικονομικισ ολιγαρχίασ», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Οκτϊβρθσ
1968, τ. 10

• Κωνςταντίνου Η., «Το ΚΚΕ και το δθμοκρατικό κίνθμα των γυναικϊν», ςτο Νζοσ Κόςμοσ,
Δεκζμβρθσ 1965, τ. 12

• Κωτςόπουλοσ Στ., «Ιλιντεν, 1903-1950», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Λοφλθσ 1950, τ. 7

• Λζνιν Β. Λ., Θ Συνδιάςκεψθ των τμθμάτων εξωτερικοφ τουΣΔΕ΢Κ, ςτα Άπαντα, τ. 26, εκδόςεισ
Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 1980

• Λζνιν Β. Λ., Γράμματα για τθν τακτικι, ςτα Άπαντα, τ. 31, εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα,
1986

• Λζνιν Β. Λ., Το VIII ςυνζδριο του ΚΚ΢(μπ.), ςτα Άπαντα, τ.38, εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα,
1982

• Λζνιν Β. Λ., Το ΛΛ Συνζδριο τθσ Κομμουνιςτικισ Διεκνοφσ, ςτα Άπαντα, τ. 41, εκδόςεισ Σφγχρονθ
Εποχι, Ακινα, 1983

• Λζνιν Β. Λ., Για τθν εκκακάριςθ του Κόμματοσ, ςτα Άπαντα, τ. 44, εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι,
Ακινα, 1983

• Λεονταρίτθσ Γ. Α., Ανάμεςα ςτα δφο άκρα - Θ πορεία του Κζντρου 1946-1967, εκδόςεισ
Βιβλιοπωλείοντθσ «Εςτίασ», Ακινα, 1992

• Λεφκωμα φωτογραφικϊν ντοκουμζντων και ειδικϊν ιςτορικϊν εγγράφων του ΚΚΚ-ΑΚΕΛ,

ζκδοςθ τθσ ΚΕ του ΑΚΕΛ για τα δΟχρονα του ΑΚΕΛ

• Λιναρδάτου Η, «Θ ςυμμετοχι των γυναικϊν ςτουσ λαϊκοφσ αγϊνεσ», ςτο Νζοσ Κόςμοσ,
Μάρτθσ 1963, τ. 3

• Λιναρδάτου Η., «Ενιαία πάλθ για τθ λφςθ των γυναικείων αιτθμάτων», ςτο Νζοσ Κόςμοσ,
Δεκζμβρθσ 1964, τ. 12

• Λιναρδάτοσ Σπ., Σφγχρονθ Ελλθνικι Λςτορία - Από τον εμφφλιο ςτθν Χοφντα, τ. Α', 1949-1952,
εκδόςεισ Ραπαηιςθσ, Ακινα, 1977

• Λιναρδάτοσ Σπ., Σφγχρονθ Ελλθνικι Λςτορία - Από τον εμφφλιο ςτθν Χοφντα, τ. Β', 1952-1955,
εκδόςεισ Ραπαηιςθσ, Ακινα, 1978

• Λιναρδάτοσ Σπ., Σφγχρονθ Ελλθνικι Λςτορία - Από τον εμφφλιο ςτθν Χοφντα, τ. Ε', 1964-1967,
εκδόςεισ Ραπαηιςθσ, Ακινα

• Λοφκατσ Γκ., «Οι ιδεολογικζσ βάςεισ τθσ "πρωτοπορίασ"», ςτο Επικεϊρθςθ Τζχνθσ,
Αφγουςτοσ 1958, τ. 48

• Λ. Τ., «Τα κζρδθ των βιομθχάνων και οι ζλλθνεσ εργαηόμενοι», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Λοφλθσ 1974,
τ. 7
 518

• Λυμπεράκθ Α., Ευζλικτθ εξειδίκευςθ; - Κρίςθ και αναδιάρκρωςθ ςτθ μικρι βιομθχανία,
εκδόςεισ ΚυΛβθοβΓα, Ακινα, 1991

• Λωσ Μ. Δ.. Ρορεία προσ τθν κορυφι (Θ μεταπολεμικι ναυτιλία των Ελλινων, 1945-2000),
εκδόςεισ Ακρίτασ, Ακινα, 2000

• Μαγκλιβζρασ Σπ., Ο κρατικόσ τομζασ τθσ οικονομίασ ςτθν Ελλάδα και θ κρίςθ, εκδόςεισ
Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 1987

• Μακρόνθςοσ - ιςτορικόσ τόποσ, τόμοσ Β, (ςυλλογικό) εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 2003

• Μάλιοσ Μ,, Θ ςφγχρονθ φάςθ ανάπτυξθσ του καπιταλιςμοφ ςτθν Ελλάδα, εκδόςεισ Σφγχρονθ
Εποχι, Ακινα, 1975

• Μαλοφχοσ Γ. Ρ., Εγϊ ο Λάκωβοσ, εκδόςεισ Α. Α. Λιβάνθ, Ακινα, 2002

• Μαμάτςθσ Τ., «Το αίτθμα τθσ αφξθςθσ των μιςκϊν και θμερομίςκιων» , ςτο Νζοσ Κόςμοσ,
Ψλεβάρθσ 1967, τ. 2

• Μαργαρίτθσ Γ., «Οι δφο κόςμοι: Θ Ελλάδα ςτισ 5 Μαρτίου 1943», ςτο ΢ιηοςπάςτθσ, 2/3/2008

• Μαρκεηίνθσ Σ., Σφγχρονθ Ρολιτικι Λςτορία τθσ Ελλάδοσ, Τόμοσ Τρί τοσ (1952 -1975), Εκδοτικόσ
Οργανιςμόσ Ράπυροσ, Ακινα, 1994

• Μαυρομμάτθσ Ρ., «Οι οικονομικζσ εξελίξεισ ςτθ χϊρα μασ και τον υπόλοιπο κόςμο», ςτο
Νζοσ Κόςμοσ, Ψλεβάρθσ 1974, τ. 2

• Μεγάλθ Σοβιετικι Εγκυκλοπαίδεια, Εκδοτικι Εταιρεία "Ακάδθμοσ" Α. Ε., Ακινα 1978

•Meynaud J., Οι πολιτικζσ δυνάμεισ ςτθν Ελλάδα, τ. Α', 1946-1965, εκδόςεισ Σαββάλασ, Ακινα,
2002

• Μθτςόπουλοσ Κ., Το όπλο παρά πόδα - Οι πολιτικοί πρόςφυγεσ του ελλθνικοφ εμφυλίου
πολζμου ςτθν Ανατολικι Ευρϊπθ, εκδόςεισ Ρανεπιςτθμίου Μακεδονίασ, κεςςαλονίκθ, 2005

• Μίρκοσ Γ., Θ οικονομικι διάςταςθ του δόγματοσ Ττυπιβθ και του «Σχεδίου Μάρςαλ» ςτθν
Ελλάδα, ζκδ. Υπουργείο Εξωτερικϊν ΛΘ Ελλάδα ςτο μεταίχμιο ενόσ νζου κόςμου, τ. Α', εκδόςεισ
Καςτανιϊτθ, Ακινα, 2001

• Μιχιϊτθσ Ν. Σ., Τα ζκτακτα Στρατοδικεία τθσ περιόδου 1946-1960, εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι,
Ακινα, 2007

• Μπάεφ Λ., Ο εμφφλιοσ πόλεμοσ ςτθν Ελλάδα-Διεκνείσ διαςτάςεισ, εκδόςεισ Ψιλίςτωρ, Ακινα
1997

• Μπαμπανάςθσ Στ., «Αρικμθτικι δφναμθ και ςφνκεςθ τθσ εργατικισ τάξθσ ςτθν Ελλάδα, 1850-
1965», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Μάρτθσ 1967, τ. 3

• Μπαμπανάςθσ Στ. -Σοφλασ Κ., Θ Ελλάδα ςτθν περιφζρεια των αναπτυγμζνων χωρϊν (Διεκνείσ
ςυγκρίςεισ), εκδόςεισ Κεμζλιο, Ακινα, 1976
 519

• Μπζλλου Ε., «Λςτορικι προςζγγιςθ τθσ αντιπαράκεςθσ για τθν τάςθ απονζκρωςθσ του νόμου
τθσ αξίασ κατά τθ ςοςιαλιςτικι οικοδόμθςθ», ςτο Κομμουνιςτικι Επικεϊρθςθ, τ.1,2003

• Μπελογιάννθσ Ν., Το ξζνο κεφάλαιο ςτθν Ελλάδα, εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 1998

• Μπενάσ Τ., Ενα Συνζδριο που δεν ζγινε ποτζ, εκδόςεισ Δελφίνι, Ακινα, 1995

• Νικολακόπουλοσ Θ., Κόμματα και βουλευτικζσ εκλογζσ ςτθν Ελλάδα 1946-1964 - Θ εκλογικι
γεωγραφία των πολιτικϊν δυνάμεων, Εκνικό Κζντρο Κοινωνικϊν Ερευνϊν, Ακινα, 2000

• Νικολακόπουλοσ Θ., Θ καχεκτικι δθμοκρατία - Κόμματα και εκλογζσ 1946-1967, εκδόςεισ

Ρατάκθ, Ακινα, 2001

• Νίκοσ Μπελογιάννθσ - Εκνικόσ-λαϊκόσ ιρωασ τθσ Ελλάδασ, εκδόςεισ Ν. Ραπακωνςταντίνου,

Ακινα, 1978 (ανατφπωςθ ζκδοςθσ του 1952 ςτισ Λαϊκζσ Δθμοκρατίεσ)

• Ντικλό Η., «Ο Γαλλικόσ λαόσ δεν κα επιτρζψει αναβίωςθ του φαςιςμοφ!», ςτο Νζοσ Κόςμοσ,
Λοφνθσ 1951, τ. 6

• Ντοκουμζντα των Συςκζψεων των αντιπροςϊπων των κομμουνιςτικϊν και εργατικϊν

κομμάτων ςτθ Μόςχα το Νοζμβριο του 1957 και το Νοζμβριο του 1960, Ρολιτικζσ και
Λογοτεχνικζσ Εκδόςεισ, Βουκουρζςτι

• Ο Λάηλο ΢άικ και οι ςυνζνοχοι του μπροςτά ςτο Λαϊκό Δικαςτιριο, εκδοτικό «Νζα Ελλάδα»,
1950

• Οι δίκεσ για καταςκοπεία τθν Άνοιξθ του 1960 ςτθν Ακινα, εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα,
1988

• Ραπαγεωργάκθσ Ν., «Οπορτουνιςμόσ, ιμπεριαλιςμόσ και αντεπα νάςταςθ. Μια καταγραφι

από τα Κρατικά Αρχεία των ΘΡΑ», ςτο Κομμουνιςτικι Επικεϊρθςθ, τ. 4,2003

• Ραπαδθμιτρθσ Μ., Αβδελίδθσ Ρ., Καπαλλάσ Γ., «Οι αγϊνεσ τθσ αγροτιάσ ςτα 1955 ενάντια
ςτο ςυναγερμικό αφανιςμό για τθ δθμοκρατικι αλλαγι», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Οκτϊβρθσ 1955, τ.
10

• Ραπαδόπουλοσ Γ., Το πιςτεφω μασ, τ. Α', ζκδ. Γενικι Διεφκυνςισ Τφπου και Ρλθροφοριϊν,
Ακινα, 1967

• Ραπακωνςταντίνου Μ., Θ ταραγμζνθ εξαετία (1961 -1967), Εκδόςεισ Ρροςκινιο - Άγγελοσ

Σιδεράτοσ, Ακινα, 1997

• Ραπανδρζου Α., Θ δθμοκρατία ςτο απόςπαςμα, εκδόςεισ Καρανά-ςθσ, Ακινα, 1974

• Ραπανδρζου Β., Ρολυεκνικζσ επιχειριςεισ και αναπτυςςόμενεσ χϊρεσ, εκδόςεισ Κ.υίΚθββι-

α, Ακινα, 1981

• Ραπαπολφβιου Ρ., «Θ νικθφόρα πορεία... προσ τθν ιττα», ςτο Ε-Λςτορικά, 16 Ψεβρουαρίου
2008

• Ρετρίδθσ Ρ. (επιμζλεια - ειςαγωγι), Στθ δίνθ του Εμφυλίου Ρολζμου-Σπάνια ντοκουμζντα του
ΕΑΜ (1944-1947), εκδόςεισ Ρροςκινιο - Άγγελοσ Σιδεράτοσ, 1998
 520

• Ρολιτικι Οικονομία ςε πζντε τόμουσ, τόμοσ 4οσ - Ο Σοςιαλιςμόσ, (ςυλλογικό - επικεφαλισ Ν.

Α. Τςαγκόλοφ) ζκδοςθ Υπουργείου Ανϊτατθσ και Ανϊτερθσ Ραιδείασ τθσ ΕΣΣΔ, ελλθνικι
ζκδοςθ: ΚυίΚθοβΓα, Ακινα,1980

• ΢ουμελιϊτθσ Μ., «Άρθσ Βελουχιϊτθσ (1905-1945)», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Λοφνθσ 1965, τ. 6

• Σακελλαρόπουλοσ Σπ., Τα αίτια του Απριλιανοφ πραξικοπιματοσ, εκδόςεισ «Νζα Σφνορα» - Α.

Α. Λιβάνθ, Ακινα, 1998

• Σαμαράσ Γ., Κράτοσ και κεφάλαιο ςτθν Ελλάδα, εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι, 6θ ζκδοςθ, Ακινα,
1986

• Σζρβοσ Δ., Το Ραιδομάηωμα και ποιοι φοβοφνται τθν αλικεια, εκδοκείσ Σφγχρονθ Εποχι,
Ακινα, 2001

• Σκρλαντ Β., «0 ανακεωρθτικόσ "ςοςιαλιςμόσ" και θ Γιουγκοςλαβικι πραγματικότθτα», ςτο

Νζοσ Κόςμοσ, Μάθσ 1959, τ. 5

• Σολάρο Α., « Μερικζσ παρατθριςεισ πάνω ςτον προχπολογιςμό του 1957» ςτο Νζοσ Κόςμοσ,
Απρίλθσ-Μάθσ 1957, τ. 4-5

• Σολάρο Α., «Θ αφξθςθ του εργατικοφ ειςοδιματοσ», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Μάθσ 1964, τ. 5

• Στακάκθσ Γ., Το δόγμα Τροφμαν και το Σχζδιο Μάρςαλ, εκδόςεισ Βιβλιόραμα, Ακινα, 2004

• Στάλιν Λ. Β., Άπαντα, τόμοσ 14, εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 2004

• Στεφανάτοσ Γ., «Οι τελευταίεσ εκνικζσ ςυλλογικζσ ςυμβάςεισ και θ πάλθ τθσ εργατικισ
τάξθσ», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Νοζμβρθσ 1960, τ. 11

•Στεφανάτου Γ., «Το 14° Συνζδριο τθσ ΓΣΕΕ και τα ηθτιματα τθσ πάλθσ και τθσ ενότθτασ τθσ
εργατικισ τάξθσ», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Αφγουςτοσ 1961, τ. 8

• Στεφανάτοσ Γ., «Ριο αποφαςιςτικι πάλθ για τθν ικανοποίθςθ των εργατοχπαλλθλικϊν
διεκδικιςεων», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Δεκζμβρθσ 1961, τ. 12

• Στεφανάτοσ Γ., «Ραράνομο και νόκο το 15° Συνζδριο τθσ ΓΣΕΕ», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Σεπτζμβρθσ
1966, τ. 9

• Στεφανάτοσ Γ., «Οι απεργιακοί αγϊνεσ τθσ εργατικισ τάξθσ», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Γενάρθσ 1967,
τ. 1

• Στεφανάτοσ Γ.,« Θ πάλθ τθσ εργατικισ τάξθσ για τα ηθτιματα τθσ», ςτο Νζοσ Κόςμοσ,
Ψλεβάρθσ 1970, τ. 2

• Στεφανάτοσ Γ., «Συμπεράςματα από τθν πάλθ τθσ εργατικισ τάξθσ το 1973», ςτο Νζοσ
Κόςμοσ, Ψλεβάρθσ 1974, τ. 2

• Στεφανάτοσ Γ. - Σολάρο Α., «Θ εργατικι τάξθ μπροσ ςτθ ςφνδεςθ τθσ Ελλάδασ με τθν Κοινι
Αγορά», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Σεπτζμβρθσ 1962, τ. 9
 521

• Στεφανίδθσ Λ., Αςφμμετροι Εταίροι - Οι Θνωμζνεσ Ρολιτείεσ και θ Ελλάδα ςτον ψυχρό πόλεμο,
εκδόςεισ Ρατάκθσ, Ακινα, 2002

• Το 19° Συνζδριο του ΚΚ (Μπ.) τθσ ΕΣΣΔ, ζκδοςθ τθσ ΚΕ του ΚΚΕ, 1952

• Το 20° Συνζδριο του ΚΚΣΕ, εκδόςεισ Ηϊγια, Ακινα, 1956

• Τολιάτι Ρ., «Θ κατάςταςθ ςτθν Λταλία», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Απρίλθσ 1951, τ. 4

• Τολιάτι Ρ., «Οι νζεσ προοπτικζσ που ανοίγονται ςτουσ λαοφσ απ' τθ ςτακεροποίθςθ ενόσ
παγκόςμιου ςοςιαλιςτικοφ ςυςτιματοσ», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Απρίλθσ-Μάθσ 1956, τ. 4-5

• Τορζη Μ., «Ειςιγθςθ ςτο 15° Συνζδριο του ΚΚ Γαλλίασ», ςτο Νζοσ Κόςμοσ, Αφγουςτοσ 1959, τ.
8

• Τράπεηα τθσ Ελλάδοσ, Τα πρϊτα 50χρόνια τθσ Τραπζηθσ τθσ Ελλάδοσ 1928-1978, Ακινα, 1978

• Τρίκκασ Τ., ΕΔΑ 1951-67: Το νζο πρόςωπο τθσ Αριςτεράσ, τόμοι Α & Β, Ακινα, εκδόςεισ
Κεμζλιο, 2009

• Τριάντθσ Σ., Κοινι Αγορά και Οικονομικι Ανάπτυξθ, Ακινα, 1961

• Τςάτςοσ Κωνςταντίνοσ, Ελλθνικι Ρορεία, εκδόςεισ Εςτία

• Τςε Τοφνγκ Μάο, Ο ρόλοσ του Κομμουνιςτικοφ Κόμματοσ Κίνασ ςτον Εκνικό Ρόλεμο,
Οκτϊβριοσ 1938

• Τςε Τοφνγκ Μάο, Θ δθμοκρατικι δικτατορία του λαοφ, Λςτορικζσ Εκδόςεισ, Ακινα, 1964

• Τςε Τοφνγκ Μάο, Εκλογι Ζργων, τόμοσ V, Μορφωτικζσ Εκδόςεισ, Ακινα,1977

•Τςερνιζνκο Κ., Ομιλίεσ και Αρκρα, εκδόςεισ Σφγχρονθ Εποχι, Ακινα, 1985

• Υπουργείο Εξωτερικϊν τθσ Ελλάδοσ, Θ Ελλάδα ςτο μεταίχμιο ενόσ νζου κόςμου, τόμοσ Α,
εκδόςεισ Καςτανιϊτθ, Ακινα, 2002

• Ψάντθσ Α., Κυπριακό 1950-1960 - Ο Ενταφιαςμόσ (ενόσ «γλυκφτατου» ονείρου) τθσ Ενωςθσ,
Λευκωςία, 1995

• Ωαρλαφτθ Τη., Λςτορία τθσ Ελλθνόκτθτθσ Ναυτιλίασ 19°σ - 20°σ αιϊνασ, εκδόςεισ Νεφζλθ,
Ακινα, 2001

• Ωατηθαργφρθσ Κ., «Αι διαπραγματεφςεισ διά τθν ςφνδεςιν με τθν Κοινιν Αγοράν», ςτο Νζα
Οικονομία, τ. 1961

• Ωαςςίδ Λ., Ξζνεσ επενδφςεισ και ξζνεσ επιχειριςεισ ςτθν Ελλάδα, ςτο ςυλλογικό ζργο 2004, Θ
ελλθνικι οικονομία ςτο κατϊφλι του 21 ου αιϊνα, ζκδ. Λονικι Τράπεηα, Ακινα, 1995

• Ωότηα Ε., Δφο φίλοιλαοί-από το πολιτικό θμερολόγιο και άλλα ντοκουμζντα για τισ
αλβανοελλθνικζσ ςχζςεισ 1941-1984, Λνςτιτοφτο ΜΑ μελετϊν τθσ ΚΕ του ΚΕΑ, Τίρανα, 1985

• Ϊαλιδόπουλοσ Μ., Ραναγι Ραπαλθγοφρα: Ομιλίεσ - Άρκρα, εκδό ςεισ Αίολοσ, Ακινα, 1966
 522

• Ϊθλορείτθσ Α., «Επιτακτικό, δίκαιο και άμεςα πραγματοποιιςιμο αίτθμα», ςτο Νζοσ Κόςμοσ,
Οκτϊβρθσ 1963, τ. 12

• 2004 - Θ ελλθνικι οικονομία ςτο κατϊφλι του 21ου αιϊνα, (ςυλλογικό) ζκδοςθ Λονικισ
Τράπεηασ, Ακινα, 1995

Ξζνθ βιβλιογραφία

• Allgemeine Geschichte der neuesten Zeit, 1917-Gegenwart, ζκδ Deutscher Verlag der
Wissenschatten, Berlin, 1988χβ-• Auferstanden aus Ruinen - Uber das revolutionare Erbe der
DDR -20./21. November 1999: 50 Jahre DDR - Fur Sozialismus und Frieden - Konferenz zur
Verteidigung des revolutionaren Erbes, Εκδόςεισ "Offensiv", Hannover 2000 • Chronik der
Internationalen Arbeiterbewegung (1.1.1963-31.121963), Dietz Verlag, Berlin 1964

• Claudin F., The Communist movement: from Comintern to Cominform, Monthly Review Press,
New York, 1975

• Coopey Richard, Technology gaps and national Champions: The Computer Industry and
Government policy in post-war Britain, ςτθν ιςτ-οςελίδα
www.icfcst.kiev.ua/symposium//Proceedings/Coopey.pdf

• Die konterrevolutionaren Krafte wahrend der Oktoberereignisse in Ungarn, Band 1-4, Hrsg.
Informationsamt des Ministerrates der Ungarischen Volksrepublik (χωρίσ τόπο και χρόνο
ζκδοςθσ)

• Foster William Z., Geschichte der Kommunistischen Partei der Vereinigten Staaten, Dietz
Verlag, Berlin 1956

• Fulberth Georg, Der groβe Versuch - Geschichte der Kommunistischen

Bewegung und der sozialistischen Staaten, PapyRossa Verlag, Koln 1994

• Ernstgert Kalbe (επικεφαλισ), Geschichte der sozialistischen Gemeinschaft - Herausbildung

und Entwicklung des realen Sozialismus von 1917 bis zur Gegenwart, Deutscher Verlag der
Wissenschaften, Deutscher Verlag der Wissenschaften, Berlin 1981-

• Kurt Gossweiler, Die Entfaltung des Revisionismus in der kommunis-tischen Weltbewegung

und in DDR, Teil 1 in: Offensiv (Hrsg), Auferstanden aus Ruinen - Uber das revolutionare Erbe der
DDR , Hannover, Januar 2000

• Kurt Gossweiler, Die Ursprunge des modernen Revisionismus oder: Wie der Browderismus
nach Europa verpflanzt wurde - Gedanken beim Lesen der Tagebucher Georgi Dimitroffs, ςτο
Offensiv 10/2003

•Gossweiler Kurt, Wider den Revisionismus - Aufsatze, Vortrage, Briefe auf sechs Jahrzehnten,
Verlag zur Forderung der wissenschaftlichen Weltanschauung, Munchen 1997
 523

• Greiner B. -Steinhaus K., Auf dem Weg zum 3, Weltkrieg - Amerikanische Kriegsplane gegen die
UdSSR, Koln 1980

• Hans Piazza (επικεφαλισ) & Hella Kaeselitz, Allgemeine Geschichte der neuesten Zeit, 1917 -
Gegenwart, Deutscher Verlag der Wissenschaften, Berlin 1988

• Institut fur Wirtschaftsgeschichte der Akademie der Wissenschaften der DDR, Handbuch
Wirtschaftsgeschichte, Berlin 1981

Mehls Harmut - Mehls Ellen, 13. 13. August, Illustrierte Historische Hefte 17, Hrsg. Zentralinstitut
fur Geschichte der Akademie der Wissenschaften der DDR, VEB Deutscher Verlag der
Wissenschaften, Berlin 1979

• Robert Rhodes James, Winston S. Churhill: His Complete Speeches, 1897-1963, vol. VII, 1943-
1949, Chelsea House Publishers, New York AND KLONDON (από τθν ιςτοςελίδα
www.hpol.org/churchill)

СОВЕЩАНИЯ КОМИНФОРМА - 1947, 1948, 1949 - ДОКУМЕНТЫ И МАТЕРИАЛЫ, Москва,

РОССПЕН, 1998

• Stalin wollte ein anderes Europa - Moskaus AuBenpolitik 1940-1968, Edition Ost, Berlin 2003

• The Historical Experience of the Dictatorship of the Proletariat, by the Editorial Department of
Renmin Ribao (People's Daily) April 5,1956 and December 29,1956, Peking: Foreign Languages
Press, 1959

• Zentralinstitut fur Geschichte der Akademie der Wissenschaften der DDR, Grundri 13 der
deutschen Geschichte - Von den Anfangen der Geschichte des deutschen Volkes bis zur
Gestaltung der entwickelten sozia-listischen Gesellschaft in der Deutschen Demokratischen
Republik, VEB Deutscher Verlag der Wissenschaften, Berlin 1979