Burgazi

Burgazl ve "Futuvvet-Name,, si
A bdulbaki Gi5lp'l!Yl(J,rli
bN-SbZ
§ Mliellif.
Yaymlad1g1m1z, tahlil ve intikad1m yapt1g1m1z tlirkge «Flitlivvet-
name » nin mliellifi kimdir?
Mtiellif, Ali Emiri ntishasmda, bir yerde adm1 «Yahya-bn-i Ha-

lil-ibn-i Qoban Feta-1-Bur'avi» diye anmada ( 4. a), diger bir yerde,
kendisinden «ben zaif» diye bahsetmede (29. b), bir ba§ka yerde
«bu zaif kim Yahya'dur» diye atasmm ad1m ve nisbetini anmadan
yalmz kendi adm1, ikinci defa zikretmede (30. a) ba§ka bir yerde
de gene «ben zaif kul» deyip gegmededir (31. a). Prof. Omer Lutfi
Barkan ntishasmda ad1, «Yahya-bn-i Halil aydur, gli ben Feta-1-
Bur'adi gordtim ki» diye geger (s. 2). Bayaz1t Umumi Klittiphane-
sinde 5482 No. da kay1th niishada ad1, «Yahya-bn-i Halil Qoban
Fetal-1-Burgavi» dir (3. a). Fakat tuhafbr ki aym nlishada «Ve bu
zaif ayduram ki Muhammed-ibn-i Hac1 Magaltay-ibn-i Abdullah-al-
Rlimi'yem akail-al-ibad ve kesir (12. a) - al - zenb, Tenbih-al-Gafi-
lin kitabmda gordlim ki Flitlivvet ana dirler ki. .. » ctimlesine rast-
lamaktay1z (12. b) Acaba ad1, Muhammed Halil midir ve babas1
olan Qoban'm obtir ad1 Magaltay m1dir? Qoban, Emiri ntishasmda-
ki gibi, atasmm ad1 m1dir, b. L. Barkan ntishasma gore bu kelimeyi
«Qil ben» mi okumah, yoksa ~ayaz1t ntishasma uym.ah da Qoban'1,
Yahya-bn-i Halil mi kabul etmeli? Kesin bfr. soz soylemiye imkan
olmamakla beraber Emiri nlishasm1, hem eskiligi, hem tam olu§u,
hem de diger nlishalara, hele Bayaz1t ntishalarma gore dogru bulu-
nu§u bak1mmdan dogru saymak ve mliellifi, Qoban oglu Halil'in
oglu Yahya olarak kabul etmek laz1md1r samyoruz.
Nisbeti, yukarda da soyledigimiz gibi «Bur'avi, Bur'adi, Bur-

gavi» §ekillerinde yaz1hr. «Bur'a, Burga» ve «Bur'ad» adll bir §ehir
Burgazi ve «Filttivvet-name» si 77
bulamadik. Tarih Enciimeni azasmdan Arif Bey'e ait bir niishada

bu nisbet, «al-Burgazi» §eklindeymi§ (Kopriili.izade Mehmet Fuat :
ilk Mutasavv1flar, ist-Mat. Amire, 1918, s. 241, not. 1). Bu takdirde
miiellif, eskiden Edirne'ye tabi tslimye livasmdaki Burgaz kazasma
mensuptur (Butrus-al-Bustani : Kitabu Dairat-al-Maarif, c. V, Biy-
r ut - 1881, s. 336). Bu kelimeyi «Burgarl» §eklinde okumak da miim-
kiindiir. Bu okunu§a gore miiellif, VII. - XV. yiizy1llarda ya§1yan
Bulgar T iirk devletinin bas;s;ehri olan «Burgar - Bulgar» §ehrinden-
dir (l?ibah-al-Din Yakut-ibn-i Abd-Allah-al-Hamavi : Mu'cam-al-
Buldan, c. II, M1sir - 1906, s. 128-129, Akdes Nim~t : !slam Ansik-
lopedisi, c II, !st. - 1944, s. 781 ve devam1). Gene kesin olarak bir§ey
denemezse de bu kelimeyi, «Burgazl» olarak kabul etmek dogru oltir
samyoruz.
§ Kitabm yaz1ld1g1 zaman.

Miiellif Ali Emiri niishasmda, «Freng-i lain tskenderiyye'yi bag-
lam1s;1d1, ol vaktde bir kag pare kitab, Freng'den satun aldum. an-
dan yana Tangnya tevekkiil k1ldum, s;iikr ol Tangnya kim bilme-
yenleri bildiiriir ... Pes ben zaif dilediim kim bir kitab yazam, Fii-
ttivveti beyan k1lam ... » sat1rlariyle «Fiiti.ivvet-name» nin yaz1ll§ ta-
rihi hakkmda, miiphem de olsa bize bir ip-ucu veriyor (5. a).
Umumi bir tabirle !slam tadhlerinde «Freng» diye amlan Av-
rupalllarm M1sir ve havalisini ilgar etmeleri bir kere degildir. 1167
de Kudiis krah, tskenderiye ve M1s1r'1 istila etmi§ti (Al-Kamil, IX,
Corlus Johannes Tornberg bas1m1, E . J . Brill, 1851, s. 220-224).
1169 da Dimyat muhasara edilmis;ti (ayni cilt, s. 331- 332). 1207 -
1208 de ~am ve M1s1r illeri ilgar olunmus;tur (XII, 1853, s. 181).
1218 de Dimyat ku§atlld1 ve zaptedildi (Abu-I-Fida, III, M1s1r, Mat-
baat-al-Huseyniyye - 1325, s. 210-216). 1246 da Dimyat, gene Freng
eline diis;tii (aym cilt, s. 138). 1250 de tskenderiye 1lgar edildi. M1-
s1r'a hiicumlar oldu (Abul-Felah Abd-al-Hayy-ibni tmad-al-Hanbeli :
~ezerat-al-Zahab min Ahban Men Zahab, c. V, M1s1r - 1351, s. 331-
. '
332). 1365 te K1br1slllar, yetmis; parga gemiyle Iskenderiye'ye gel-
diler, bu . s;ehri yagma ettiler, bir gok ki§iyi Oldiirdiiler, esir ettiler,
gittiler (aym kitap, c. VI, s. 208).
Burgazi, acaba bu muhasaralardan, bu 1lgarlardan hangisini

kastediyor? Bunu kesin olarak tayin etmek igin «Fiitiivvet-name»yi
biraz daha aras;tirmak laz1m. Kitapta Fiitii\'vet s;eceresi yaz1llrken,
78 Abdtilbal{i Golpmarh
§am'a kag1p blittin israrlara ragmen tabi olm1yan ve bununla ovti-

nen ibn-al-Seft'ten ba§ka (Abu-1-Fida, III, s. 287) tekmil Flitlivvet
mensuplarrn1 kendisine baghyan Halife Al-Nasir li Din-Allah'tan
(halifeligi : 1179 -1225) sonra Salahaddin-i Eyyubi'nin oglu Al-Ma-
lik-al-Zahir Gazi'yi amyor ve §ecereyi onunla bitiriyor (64. b). Bu
zat, Halep emiridir ve 613 climadelah1rasmda Olmli§tlir (1216, Al-
Kamil, XII, s. 204) .
Malik-al-Zahir'i, «g1yas-al-dlin'ya va-1-din, kahf-al-islam1 va-1-
/
Mtislimin, abu-1-muzaffer» gibi lakaplarla anmas1 ve §ecereyi bu
zatla bitirmesi, kitabm yaz1ld1g1 tarihte, Gazi'nin sag oldugu hak-
kmda bize, bir tahminde bulunmak f1rsatm1 veriyor. Bu takdirde
bahsedilen Freng istilas1, 1207-1208 deki istiladir ve kitap, bu y1lla
216 y1h arasmda yaz1lm1§br. Fakat biraz ilerde soyliyecegimiz gibi
kitapta, Nasiri'nin 1290 da yazd1g1 manzum farsga «Flitlivvet-name»
siy}e XIII. ytizy1lda Necm-i Zer-kub tarafmdan yaz1lan farsga men-
sur «Flitlivvet-name» den, yer yer, adeta tercemeler bulunmas1, 1329,
yahut 1334 te olen Abd-al-Razzak Ka§ani'nin «Tuhfat-al-ihvan» iy-
le 1325 te Olen Ala-al-Davla'nm . «Flitlivvet Risalesi» nde anlatilan
bir hikayenin, bu kitapta bulunmas1, bizi btisblitlin §a§1rtmadad1r
(Blittin bu kitaplar, iktisat Faktiltesi Mecmuasmda, taraf1m1zdan,
t1pk1bas1m olarak yaymlanm1§ ve Tlirkgeye gevrilmi§tir. «islam ve
Ttirk illerinde Flitlivvet te§kilab ve kaynaklan, istanbul Universi-
tesi, iktisat Faktiltesi Mecmuas1, ist. ismail Akglin Mat. 1952, Cilt
XI, Say1 1-4, s. 3-354). Haydi, diyelim ki Ftitlivvet ehlinde adab,
gelenekle§mi§tir, aymd1r; gerek erkan ve adab, gerek bunlarla ilgili
hikayeler, sohbetlerde ag1zdan ag1za nakledilegelmi§tir, kitaptan ki-
taba gegmi§tir. Yalmz bizi §liphelendiren bir ba§ka kay1t var :
Burgazi, §ecereyi, Malik-al-Zahir Gazi'yle bitirdikten sonra der-
hal «Climlesintin kavli ve hlikmi §oyle buyunrd1lar kim : Pes imdi
bu aziz evliyalardan zikrolundL .. » gibi bir sgz soyltiyor (64. b -
65. a). Ttirk diyarrnda, eskiden de, §imdi de «Veli» ve «evliya», daha
fazla, Olmti§, gegmi§ ki§iye ve ki~ilere denir. §u halde eser 1216 dan
sonra yazllm1§br. §ecereyi Gazi'de bitirmesi, belki de k'e ndisini, onun
halefi, halifesi saymas115.dand1r. Ancak Freng istilasmm 1365 teki
istila olmasma imkan yoktur, gtinkli .1216 y1hyle bu y1l arasmda,
a§ag1 yukan birbuguk as1r vard1r. Bu istila, olsa olsa 1250 deki is-
tilad1r.
«Alamat-al-Vasila kitabmda aydur :, §imdi ol lisklif Raslll'lin
halifesi Abbas hazinesi igindedlir» sozti (62. b), kitap yaz1hrken Ab-
/
Burgazi ve «Ftittivvet -name» si 79
basogullan Imparatorlugunun heni.iz y1kllmam1§ oldugunu goste-

rebilir.
Has1h bu eser, hem yukardaki karineler, hem de dil bak1mm-
dan kesin olarak XIII. yi.izy1lda yaz1lm1§br.
§ Yaz1ld1g1 yer.
Burgazi'nin, «Fi.iti.ivvet-name» sini nerde yazd1gma dair kitap-
ta bir kay1t yak. Yalmz yukarda da soyledigimiz gibi Freng'in is-
kenderiye'yi ku§att1gm1 ve o zaman Frenklerden bir kag kitap sa-
tm ald1gm1 anlatmasma (5. a), Flitlivvet §eceresinde, Salahaddin'in
oglu ve Halep emiri Gazi'yi anmasma (55. b) bak1hrsa bu kitap, her
halde Anadolu'da, hatta Anadolu'nun M1s1r'a yakm yerlerinde, belki
de Halep'te yaz1lm1§br samyoruz. Kitapta yer ad1 olarak iskende-
riye'den ba§ka yalmz Antalya gegiyor. Bunu da, Antalyah Hoca ' Sa-
lahaddin'den okudugunu anlabrken soyli.iyor (4. b). Antalya'yla Ha-
leb'in yakmhg1, dikkati gekmekle beraber bu soze dayanarak Antal-
yah bir hocamn mutlaka Antalya'da hocahk ettigine hi.ikmedemeyiz.
Mi.iellif, «Anunigi.in Turk dilince yazdum, okumaga gengez ola,
netekim Kur'an da buyurur ... Pes bu Rfun i1i kavmi Ti.irk dilin bi-
. llirler, biz dah1 Ti.irk dilince beyan k1lduk» sozleriyle kitabmm
Ti.irkge yaz1h§mm sehebini bildirdigi gibi Anadolu'da yaz1ld1gm1 da
ag1klamaktadir (5. b - 6. a). Zaten· daha IX. yi.izy1ldan itibaren Fi.i-
ti.ivvet ehlinin, Horasan, Bagdad, Irak ve §am lilkelerinde temerki.iz
ettigini, Al-Nasir zamanmdaysa bu zi.imrenin, bir merkeze, Bagdad
halifeligine bagland1gm1 biliyoruz (iktisat F. M. ndaki makalemiz,
s. 6-8 ve 76-78). Kitabm dilinin bati Oguzca olmas1 da eserin Ana-
dolu'da yaz1ld1gm1 ispat eder.
§ Mi.iellifin bilgi K.udreti.

Mi.iellif, yirmi ya§ma kadar hig okuyup yazma bilmedigini, fa-
ka.t bilginlere kar§I bi.iyi.ik bir sevgi besledigini, aym zamanda Fi.i-
ti.ivvet erkamm bildigini, yirmi ya§ma girdikten sonra okumaya he-
ves ettigini, Antalyah Hoca Salahaddin'in mektebine devam ettigini,
i.ig aydan az bir mi.iddette okumay1, yazmay1 belledigini, hocasiyle
halkm, buna §a§1p kald1gm1, medreseye de devam ettigini soyli.iyor
(4. b - 5. a).
Medrese tahsilini bitirip bitirmedigini bilemiyoruz. Ancak ki-
tapta rastlanan yanh§lar ve mesela 67. b - 68. a da bir ayetin ni.izul
sebebini tamamiyle yanh§ ve sagma bir surette bildirmesi, 7. b de
Abcililbaki Gi>Ipmarli
mevzu' bir hadisi hadis olarak ileri si.irmesi di.i§i.ini.ilecek olursa mli-
ellif, bilgide pek de ileri degildir. Hele 5. a da, kitabm1 yazarken
faydaland1g1 kitaplar1 zikrederken, «Tuhfat-al-Vasaya» daki «if ~-l;
~)--di o...i.~ ;;_\:-)1;...(.r ;:..ii "'_ l:..) » ci.imlesindeki «miisemma» kelimesini
bir kitap ad1 sanmas1 ve «Umdat-al-Vasila» y1 «ilm-i Vasila» diye
kaydetmesi (5. a), bilgisinin derecesini gostermektedir. Hatta bu ki-
taplar arasmda amlan «Tazkirat-al-Avliya» nm, bu ibaredeki «al-
tazkira» sozi.inden QlkanlmI§ olmas1 bile hatira gelebilir. Ancak §U-
nu da soyliyelim ki burdaki Mi.isemma kitab1, yalmz Emiri ni.isha-
smda var, fakat 41. b nin sonlarmda gene bir «Miisemma» kitabm-
dan bahsediliyor ve bu kay1t, bi.iti.in ·nushalarda mevcut. Bu bak1m-
dan belki bu adla adland1nlm1§ bir kitap vard1r ve mliellif, bu kitab1
gormi.i§, yahut duymu§tur. Fakat ayetin ni.izUl sebebi olarak goste-
rilen uydurma olayla mevzu' hadis hig bir suretle tevil edilemez. Biz-
ce Burgazi, iskenderiye'de, belki de Halep'te bulundugundan, bu
memleketlerden birinde, yahut Antalya'da okudugundan arapgay1
konu§ma dili olarak biliyordu. Belki biraz farsgas1 ·da vard1. <;linkli
Mevlana'nm «Mesnevi» sinden bir beyit almada ( 49. a), fargsa bir
k1t'ay1, yanh§ olarak Mevlana'ya atfetmede (55. a - b), gene «Mes-
nevi» den bir hikaye nakleylemededir ( 4 7. a - 48 b, Bunlar igin «AQI-
lama» miza bak1mz).
Kitabma kaynak olarak and1g1 kitaplar arasmda elimizde yal-

mz «Tuhfat-al-Vasayh ve «Salvat-al-Arifin» var. «Tuhfat-al-Vasa-
ya» dan adam-ak1lh faydaland1g1 muhakkak. Eserinin birgok yeri,
dogrudan dogruya bu kitaptan bir terceme hliviyetini ta§1yor.
Has1h Burgazi, bilhassa sohbetlerde yeti§mi§, mlinte§ir terbi-
yeyle bilgi elde etmi§, arapgay1, bulundugu illerde bellemi§, baz1 ki-
taplan kan§hr1p mana Qlkaracak kadar ilerlemi§ bir adam olmakla
beraber oyle kudretli bir bilgiye sahip degildir.
§ Flitlivvet-name nlishalar1.
Bu Flitlivvet-name'nin birgok nlishas1 vard1r, fakat bu nlisha-
lar, gok yeni yazmalardir. iglerinde, bildigimize gore en eskisi, Fa-
tih'te Millet Klitliphanesinde, Ali Emiri Ef. nin ~er'iye kitaplar1 ara-
smda 1154/198 No. da kay1th olan nlishad1r. Kahverengi adi me§in
oiltli olan bu kitap 20,5X14 eb'admdad1r. Yazi eb'ad1 14,2X9,2 dir.
Yazis1, okunakh bir nesihtir ve harekelidir. Ayetlerle hadisler ve
mlistensihge onemli gorlilen yerler, celi yaz1yla yaz1lm1§hr. Her sa-
Burg§.zi ve «Filtilvvet-niime» si Sl
hifede dokuz satir vard1r. Kitap, yetmi§ yapraktir. 1.a dan ba§la-
makta. 70. b de bitmektedir. Ketebesi §udur:
~il.11'-:'J .zu . J-1 ~ I .JT _, .4- V..1~- J"- .ZUIJ,.. _,~A..;!; 0-""" J .ZUl..:i_,.! .::...;»
.
:t~ ...1_, j_..r~-' ..:..!.: ~:- ~) J.1_, 1 J IJ'..Ji°» Yazan belli degildir.
Bayaz1t Umumi Ki.iti.iphanesinde 5481 ve 5482 No. larda kay1th

iki ntisha var. 5481 No. ·daki niisha adi me§in ciltlidir. 21><15 eb'a-
dmdad1r. Yazi nesihtir. Her sahifede onbe§ satir vard1r. Kag1d1 fili-
granh ve aharhd1r. Ayet, hadis ve ba§hklar siirhla yaz1hd1r. Bu
niisha da harekelidir. Otuzalt1 yapraktir. Sonunda, «c_...I ~:- '-:' l:. Cll.::...;
, • , '\ <l- .....;JI_, ;~"- » ketebesi vard1r. Yazamn ad1 yoktur. Kitap 1. b
de ba§lar, 36. a da biter. Ni.isha ba§l.angu~taki «hahk-1 kiille §ey' ve

raz1k-1 kiille hayydiir» den (Emiri nli.s. 2. a), «ibrahim aleyhisselam
korkd1» ya kadar eksiktir (17. a). 55. a da, «Mesnevi» den alman
beyitten sonraki lnt'a yoktur. «Do§ekden durmak» edepleri anla-
t1ld1ktan sonra kitap bitmektedir, yani nlishada ordan a§ag1s1 yok-
tur (58. b). Bu ni.isha, bu suretle hem ba§tan, hem sondan eksiktir.
5482 No. da kay1th niisha, 20 Xl5.5 eb'admda.d1r. Yaz1 nesihtir.

Otuzdort yapra.ktir. Kitap; 34. a da bitmektedir. Her sahifede on-
be§er satir vardir. «Tangri taala Kadr gicesini ramazanun yigirmi
yidisinde kod1» dan (6. b), «anun kim §eyhi yQkdur, · anuh §eyhi
~eytandur ve dah1 delil» e kadar yoktur (7. b). «Pes Sare' ay1td1»
dan (17. a), «hig Musa sozlinden ta§ra g1ktnad1, . l§k1la Musa'ya kul-
luk' eyledi ve bu k1ssa me§hurdur» a kadar eksiktir (20. a). Niisha-
da boylece yer yer noksanlar vard1r. Sonu da «zira kim evvel Is-
lam dininde Hamza §ehid old1» ciimlesiyle bitmektedir ki (54. a)
bu suretle Emiri niishasma nazaran sondan onyedi yaprak eksiktir:
Bu ciimleden sonra kitap, « ~ l:_G l.::...r.. » yaz1s1yla bitiyor. Ketebe
I
olmad1g1 gibi tarih de yoktur. Ancak 7. a da, kenarda, «Bunu dahi'
okumu§dur Mustafa Qelebi (ya.hut «Q» de nokta olmad1gma gore
· Halebi) 1149» kayd1 var. Bu kayda gore nlisha bu tarihten · onceye
aittir, fakat ilk ni.ishadan da eksik bir niishad1r.
Goriiliiyor ki bu iki niishadan faydalanmam1za imkan yok ve /

elimizde yalmz Prof. Dr. Omer Lutfi Barkan ntishas1 kalmaktad1r.
Bu ntisha, rahmetli Kilisli Rifat Hoca tarafmdan istinsah edilmi§tir.
Fakat kimden, yahut hangi kiitiiphaneden kopya edildigi kay1th de-
82 Abdiilbaki Golpmarh
gildir. Bu bak1mdan bu elyazmas1 nlishanm tam tavsifini yapam1-

yoruz. Ketebesi §udur :
-':~ \.,u- \ .J. (.A>\_;.\ ~.. 0 .. J~.--';J \ (;.) .k-J j J (.i -UJ \j.J•! .\ll-) \ 0 ~A> ,:;•..!. ))
..:U \.)Ai. ..:... l..,.).l\L.~ ~ .. ~. ..:...l:..~ \ , ~jllc:.a:--' o-i:-; JY-' "-f'.'"'-' J l.i. ..:U I ~::-. d'l:-1 ~
<I\," t .. :..... "='l1:..:_1i1.c., 0 .. .Jw· ;J _, "='l:_S:::J \ u .. ~lb 0 1
Bu nlisha, gergekten de tam ve saglam bir nlishadir. Fakat kop-
ya edildigi tarihin, Emiri niishasma nazaran gok yeni olmas1 dola-
y1siyle biz, Emiri nlishas1m esas tuttuk. Yalmz burda, bu nlishanm,
icab eden hususiyetlerini, oblir niishalarla mukayese ederek bildi-
relim:
Bu nlishanm ba§lang1c1, aynen §udur :

J.J.4! \-s.) lfh:•'"" _, J> J ';JI t_'Ji ~~ _, lfh:;. .. _, ':-'~looe-1 \J':" .,:..- .ui ..J. \ (.,. . )\0 -7") I..:U \ {~ >)
Jt>4_, "-':G 0 c. J_,i.J1)•·' ':-'~6. J_,7.al\ j 0 .. ..,·J...\<i _rl:J \_, J-'j~ \ .k-U I_, JJ...\.al l
v--i';J \ ~""::'.'"' ~~~ w__,~ ~..1~ ...:..~; 0 .. ~lL\ '-:'f' ~.... _,.. _, ......;./\; ":-"~~·! J:.A~ \ j.,\
..) \ ...\y-:. \J .J d_,r:.';J o...\,...._, .i'.u l';J \ .J \ :I.)\ ...\r~ \ ~;1:-- ._,.,...\.all ;..ra.>- J .i.:'..1·'. rr·_,;..· ~;lb
(( J-J "-:k J l.! ..:U IJ.a .J_,_)J o...\:c. Lr
Bayaz1t Umumi Ktitliphanesindeki her iki nlishanm dibacesiyse,
baz1 nlisha farklar1 mlistesna, §udur :
<! lj.l l .....Ai.. ~ rt-b l-". ~-'~_,:J I ._;)~.. Jt\t-' (C. :l:I_, \ ':'_,I; J;
<.S-il l .ui..J.1>>
..s4:l I4--.~ 1_, ..:...lr,.!.1\t.5_,A> 0 .. rr· _,;. · ,)j_, (.7") I_, (;i) IJ!. Ltt.. /' J \ r \ ..J)-' ~ J.;l \......;.:?° _,
1_,1..,_, .WIJ \ \r:-' l_,\...i \\t:l l r" lf""'f· \_, r_A>l:l \ e-_, 1_, l~~· ' -' J)J lr- ' ;_,:.<l\ J•'.'"'J ( ••:J \_,
;; ..JI . . .r:. I ~;1:-- ._,.,...\all ;_,..a.,.. Jo.;·'. rr-_,;.,·_, ~;u" (...)""i';J \ (,,.,,.:,'.'"'~..,-_,CL. j rf.... 1))1
<i:LJ,!~ I "'. l,,,_1_, .JI_, .. ~... ..:U \J-4 .J_,_)_, o...\~c. Lr .) I ...\r:.1_, .J d_..r:.';J o...\>J ..:U \';J \ .JI
~imdi de «Tuhfat-al-Vasaya» nm dibacesini yazallm :
ri-k ',, ..1fb _, ~_,:Al 1 '--' )\... ...;~\t., ~c. -1\1 _,1 '7' _,1; ) ; .>-ill.ui...\} \ r."") 10 ..7") 1.ui1....... ~ ))
..:...lr,.!.1ls_,A> 0" rr· _,;..· ,)j_, ~•'j\-' ~.7" ) I J~.la?. i"' JIJ"" I u)J ~_,.;1 1 ......;.i ':-'~· V .....A!. lhl~
l_,1.,.i \ lr.11 ~ \~· 1 _, ~A> l:ll L:'."_, \_, \~~. \ _, Jt)ill rLI ~_,::;.)I J·~J ( • .a.I \_, j=lllr-.~ \ _,
._,.,...\,;:l\ ~..i:l:.,,.. J a .....'. rr-_,;.,·_, ~;lb v--i':J I ~:~ 4 . .-_,S:::J.. J r,. . 1_,J 11_,1..._, .i'.u \J\ lr.-'
-Ui \jc. J-:i \ ~ ~-' lr:. .J d_..r:. ';J o...\,.. _, .W\';J I .JI ';J .)I ..1r:.\ _, ••• (~~ r~ \ J.: \ o_;_b.
;_,::;.I I 4.\-:i _,~~) I "':;_, ?, l.J_,-)_, jh....llo...\:C. \$.) I ...\r!.i-' <.S...\~ I ~~.. c~-· o_r....l..
._,.,..\.ill (iv_.rJ l......;.i \_,l.\ Jc.~ .,. l~ll ~~ 1_, J:.l 0~ \.. \~_a,")' \ .i.)\_, "-:le. -U! \J.., ..sf=:..l\ ..~I J
~')~ .Wl......;.c. l..A; ~,;11 ->:"' 1 .W\j _..J ..r" l.:ll (:5) ~~ lhl\ (.. .)01 ~...\".".l \ (.h.11 (~r,:l \
..J)..r"\:l\i\.. )I I LJ.!ll.11 '-:') (;,:).;. J 0_!:.. ~ It\.. \ (::-'4) 1 '.~ J •.•• ,J)\1;. k:_J \jc. ...\.. _,
•• ••o~ I ':J\ j_...\.ll (~ ';J_, 0 \ _,- LJ.!•l-.Ui \..\ ';J ':') \;.l\ i\.. I_, J ) l.!.l\i\..\ 0_!:..µ \..i:.. \ -UJ \
Burgazi ve «Fi.iti.ivvet-name» si 83
(iktisat FakiiJtesi Mee. daki makalemiz, metin, s. 121, terce-

memiz, s. 205-206).
Dikkat edilirse derhal anla§1hr ki b . L. Barkan ntishasmdaki
yanh§larla dolu dibace de, Bayaz1t ntishalarmdaki dibaceler de
«Tuhfat-al-Vasaya» dan almd1g1 gibi Ali Emiri ntishasmdaki dibace
de gene aym dibacenin a§ag1 k1s1mlarmdan ahnm1§br. Ancak diba-
cenin son k1s1mlarmdaki dort halifeyle Hasen ve Huseyn'e, Pey-
gamberin am1calan Hamza ve Abbas'a, muhacirlerle ansara verilen
selam, mtiellifin ilavesidir.
§ Metni nas1l haz1rlad1k?

En eski ve saglam metin olan Ali Emiri ntishasm1 esas tuttuk.
Harekeli oldugu ic_:;in telaffuz tarzlarm1 tayinde gtic;;llik c;;ekmedik. Bu
metinde de baz1 eksiklikler var. Her halde bunlar, metni istinsah ede-
nin dikkatsizliginden ileri gelmi§ olmah. Bu eksikleri, Prof. Dr.
b. Lutfi Barkan'm ntishasmdan tamamlad1k, ancak ald1g1m1z ibare-
leri not olarak degil de metin ic_:;inde, parantezle Emiri metninden
ay1rarak ald1k ve yerlerinde gosterdik, bu suretle de metni bozmam1§,
soztin tamamiyetine dokunmam1§, fakat Emiri metninde olmay1p di-
ger metinden ahnm1§ yerleri, yerlerinde gostermi§ olduk . .Bayaz1t
Ktittiphanesindeki iki eksik metinden faydalanmam1za imkan yoktu,
imdad1m1za bu metin yeti§ti.
§ Bu Ftittivvet-name'nin kaynaklar1.
Burgazi, Fiituvvet-name'sini haz1rlarken bilhassa «Tuhfat-al-
Vasayil» dan faydalanm1§br. Dibace, yukarda da soyledigimiz gibi
bu kitaptan almd1g·1 gibi 2. b de, «Biltin iy karda§lar ve iy dustlar»
diye ba§hyan k1s1m, 3. a da «Amma sebeb gordtim ki. .. » diye ba§-
hyan k1s1m da «Tuhfa» dan terceme edilmi§tir (Makaledeki
metn~ bakm1z, s. 121, 108. a). «Tangri taala Kadr gicesini ramaza-
nun ... » ibaresiyle ba§hyan ve goklerin, yerlerin ... hep yedi oldugu-
nu bildiren k1s1m da (3. a) «Tuhfa» dan almmad1r (Metin, s. 126,
112. b, terceme, s. 208-2Q9). 27. a daki harfler ve izahlan, «Bahr-al-
Futuvva va zikru §acarat-al-Favz» da oldugu gibi (makalemiz, s. 32)
«Tuhfat-al-Vasayh da da vard1r (metin, s. 126, 112. b, terceme, s.
216). 28. b - 29. b deki bahisleri, ayetleriyle, hadisleriyle gene
«Tuhfa»da buluyoruz (metin, 126, 113. a ve devam1, terceme, 217
ve devam1). 32. a da ibrahim Peygamberin tavsifleri, aynen «Tuh-
fa» dan ahnm1§br (metin 128, 115. a, sondan · iki sabr, terc. 224).
63. b den 64. b y~ kadar siiren Fiitiivvet §eceresi de «Tuhfat-al-Va-

siya» daki §ecerenin aymd1r. Yalmz Abu Miislim-al-Mahazi, «Tuh-
fa» da, dogru olarak, Abu-Miislim-a-1-Horas&ni'dir. Bahram, «Bah-
ram-al-Daylami» diye ahnm1§br. Emir Hasen, «Emir Hassan-ibn-i
Rabiat-al-Mahzumi» dir: Cev§-al-Ferazi, «Cav§an-al-Farazi» dir. Ne-
fis Siileyman, «Nefis Selman»dir. Kail-al-~ibl, «Aid-al-~ibl» dir. Ma-
lik Abi Kancari, «Malik Abu-Kalincar» d1r. Avi, «Emir Avi» dir.
Na'ca, «Ebi-Na'ca» d1r. Seyyid-ibn-i Aliyy-al-Sufi, «al-Seyyid Abli-
Aliyy-al-SUfi» dir. Nefis-ibn-i Abd-Allah'tan sonra da Al-nas1r li-din
-Allah'm fiitiivvet §eyhi Abd-al- Cebbar'a kadar Baka-bn-i Tabbah,
Abu-1-Hasen-ibn-i ~ariban, Abu-Bekr-al-Cahi§, Zaim-al-~ehid Omer-
al-Rahhaz, Ubeyd-Allah-ibn-al-K1yr, Emir Aliyy-ibn-i Dag1ym ad-
lari vard1r( metin, s. 130-131, 117. a - b, terceme, 230, Zaten metinde
de, §erecenin «Tuhfa» dan almd1g1 ag1klanmaktad1r) . 65. a dan iti-
banre anlatilan erkan, «Tuhfa» nm dordU,ncii fashm te§kil eder
(metin, 127-129, 114. a -115. b, terceme, 220-225). 61. a dan 63. a ya
kadar siiren ve Peygamberin soyunu sopunu, mahm miilkiinii bil-
diren kis1m, gene «Tuhfa» dan ahnm1§br (V. fas1l, metin, 129-130,
115. b - 116. b, terceme, 225-230).
21. b - 22. a da Ciineyd'in, Fazl'm (yahut Fuzayl'm), Abu-Bekr-i
Varrak'm, Haris-i Muhasibi'nin ve Muhammed-ibn-i Aliyy-al-Ha-
kim-al-Tirmizi'nin Fiitiivvet hakkmda nakledilen sozleri «AlcRisa-
lat-al-Ku§ayr1yya» da, Fiitiivvet babmdadir (M1s1r, 1284, s. 134-135.
Bu sozler, Nas1ri'nin «Fiitiivvet-name» sinde de vard1r. Makalemiz,
metin, 182, 89. b, terceme, 313-314). 50. a - 51. b de sema' hakkm-
daki sozler de aym kitaptan, Serna' babmdan ahnm1§tlr (s. 199 -
205).
22. a dan itibaren Fiitiivvet verilmiyecek ki§iler bahsi, hemen
hemen Nas1ri'den tercemedir. Yalmz Nasiri'de oniki ki§iye Fiitiivvet
verilmezken burda say1, yirmiye gikmaktad1r. Sebebi de Fiitiivvet
verilmiyeceklerle insam Fiitiivvetten dii§iiren s1fatlarm birle§tiril-
mesidir (Makalemizdeki metin. 183-184, terceme, 316-318). 27. b den
ba§hyan ve ahinin nas1l bir ki§i olmas1 gerektigini bildiren kis1m
ve bu kismm . bilhassa, ba§lang1c1, Nas1ri'nin «Der ongi sahib-Fiitiiv-
vet gigune kesi ba§ed» faslma pek benzer (metin, 185, 91. a, ter-
ceme, 318-319). 11. a dan itibaren ba§hyan ve Adem Peygamberin
incir yapragiyle edep yerini orttiigUnii. anlatan k1s1m da Nas1ri'nin
Fiitiivvet-name'sinde var (metin, 194-196, 95. b - 96. b, , terceme 335-
339).
42. a dan ba§hyan yemek yemek edepleri, Necm-i Zer-kub'un

~<Fi.ittivvet-name» sindeki izahata uyuyor (metin, 149 ve devam1
terceme, 255 ve devam1). 53. a dan ba§hyan su verme edepleri de
bu Fi.iti.ivvet-name'ye uymada (metin, 147, terceme, 255). 58. b deki
SU dokme edepleri de oyle (metin, 151, terceme, 260-261) .
••
Bi.iti.in bu izahattan anla§1hyor ki Burgazi, kitab1m haz1rlarken
b~lhassa «Tuhfat-al-Vasaya» y1 temel kaynak olarak alm1§, fakat da-
ha birgok Fi.iti.ivvet kitab1 da kari§brm1§, §i.iphe yok ki duydugu ri-
vayetlerden, iginde ya§ad1g1 geleneklerden de faydalanm1§br.
§ Kitabm ozeti.
Burgazi, «Tuhfat-al-Vasaya» da, Fi.itiivvet yolunun bozuldugu-

na aid olan bahsi aynen tercemeyle i§e ba§hyor. Muhtasar yazlla
yazlla FUti.ivvet erkanmm unutuldugunu anlabyor · ve Rum lilkesin-
de ti.irkge konu§uldugu igin kitabm1 ti.irkge yazd1gm1 bildiriyor.
Ona gore her Mi.isltimanm bir §eyhi olmas1 gerektir. §eyhi ol-
m1yan, §eytana mi.irittir. Yigit, ahi ve §eyh, i.igi.i birdir. Yigitlik, Fi.i-
ti.ivvet yoluna girmek, ahilik, yola di.i§i.ip gitmek, §eyhlikse var1la-
cak yere varmaktir.
Muhammed Peygamber, Ali'ye, sana koti.ili.ik edene ne yaparsm
diye sormu§, o da iyilik ederim demi§. Peygamber, koti.illigiini.i art-
tirip durursa ne yaparsm diye sormu§. Ali, bu soruyu, o koti.ili.igi.ini.i
artbrd1kga ben de iyilik etmeyi arttirmm diye cevapland1rm1§. Pey-
gamber, bunun i.izerine, peki demi§, hergi.in cigerini kan ederse ne
yaparsm? Ali, gi.inde demi§, bin kere cigerimi kan etse, bin kere
gonli.imi.i y1ksa zerre kadar hatirm1 y1kmam. Bunu duyan Peygam-
ber, «Ali'den ba§ka er yok, Zlil-fekar'dan ba§ka k1hg yok» demi§.
Ali'nin dort akga~1 vard1r.; birini gi.indi.iz, birini gece, birini gizli,
birini ag1k, yoksullara verir.
Tann, incir agacm1; Adem Peygambere yaprak verdigi, onun

aybm1 ortti.igi.i igin, Adem Peygamberi; SUQU kendisine isnad edip
Tanr1y1 tenzih ettigi igin, §it Peygamb>eri; Adem'i konuk ettigi igin, /
1brahim Peygamberi; putlar1 k1rd1g1, konuklan doyurdugu, konuk-
suz yemek yemedigi igin, Yusuf Peygamberi; nefsine uymad1g1 igin,
Nun oglu Yu§a'1; Musa'ya uydugu, onun emrinden d1§ar1 g1kmad1g1
igin, Ashab-1 Hehf'i; puta secde etmedikleri igin Fi.iti.ivvetle anm1§-
t1r.
86 Abdtilbaki Golpmarh
Kafire, mlinaf1ka, mlineccime, igki igene, dellake,· tellala, vaa-

dinde durm1yana, gulhaya, kasaba, cerraha, kotli tlire koyana, av-
c1ya, muhtekire Flitlivvet verilmez.
igki igen, zina eden, livata eden, gammazhkta bulunan, mlina-

f1khk eden, ululanan, gonlline kotti.llik getiren, hased eden, kin gli-
den, vaadinde durm1yan, yalan soyliyen, hainlik eden, halka kotli
gozle bakan, ay1p ortmiyen, nekeslik eden, g1ybette bulunan, blih-
tan eden, h1rs1zhk eden, haram yiyen, kibirlenen ki§i, Flitlivvetten
dli§er.
Flitlivvet, adeta bir agagtir; dogruluk yerinden biter, govdesi

ihsanda bulunmakbr, budaklari temizliktir, dogru yolu bulmaktir,
yapraklar1 edeptir, hayad1r, kokli Tanr1y1 tek bilmektir, yemi§i ev-
liya sohbetidir, suyu rahmettir. Bu agag, yigidin gonllinde biter, yap-
raklamr, ylicelir. ·
Ali, Flitlivvet yedi harftir demi§tir : 0 ,~ , i'..J ,\ ,J Birinci harf,

dogruluk anlamma gelen «Sldk» tan, ikincisi ar1hk anlamma gelen
«Safa» dan, iiglin.clisli «emanet» ten, dordlinclisli, gekinmek, sakm-
mak anlamma gelen «takva» dan, be§incisi, ihsan etmek anlamma
gelen «kerem» den, altmc1s1, adamhk, erlik anlamma. gelen «mli-
rlivve» den, yedincisi de utanrnak anlamma gelen «haya» dan a.lm-
m1§br.
Ahinin comerd olmas1, dlinyaya baglanmamas1, kendi emegiyle

geginmesi, algak gonlilllillik etmesi, nekeslikten ka~mmas1, nama-
zm1 kazaya b1rakmamas1, haya ehli olmas1, helal yemesi, helalinden
geQinmesi, helalinden kazanmas1, bir sanab, bir i§i olmas1 gerektir.
Ahinin onsekiz dirhem glimli§ten fazla dlinyahg1 olmamahd1r,

bundan fazla nesi varsa yoksullara vermelidir. Her§eyin tuzu var-
d1r, yigitligin, ahi,ligin tuzu da ekmek kazanmak, yoksulu doyur-
makt1r.
Ahinin bilgi sahibi olmas1, bilginleri sevmesi, beylerin, ulula-

rm kap1sma gitmemesi, aksine, padi§ahm bile onun ayagma gelmesi
gerektir.
Terbiyenin, yani Flitlivvet yoluna girmi§ olan ki§inin, ahisine,

§eyhine kul olmas1, onun her sozlinli kablil etrnesi, ondan izin alma-
Burga zi ve «F titiivvet-name» si 87
dan hig bir i§te bulunmamas1, hatta yamndayken tliklirmemesi, slim-

klirmemesi. ahisini, Ka'be gibi tavaf etmesi, sab1rh olmas1, ahisin.:
den donmemesi laz1md1r.
Terbiye, yig!dinden, ahisinden, §eyhinden donemez. Her yigidi,

her ahiyi, her §eyhi sever, fakat kendi yigidinden, kendi ahisinden,
kendi §eyhinden edep, erkan 6grenir. Terbiyeye, once bir yigit ge-
rektir. Yigit, onu kotlillikten korur, yeti§tirir, sonra ahisine gotii-
riir. Ahi, ona hizmet, edep, erkan ogretir, §eyhe ula§tlr1r, §eyh de
onu, Tannya vas1l eder.
Fiitlivvet ehli, Kavli, Seyfi olarak iki kola ayr1hr. Kavli, Abu-
Bekr'den gelir, Seyfi, Ali'den. Terbiye, once Kavli kola girer, yani
ahi ve §eyh gormeden, erkana girmeden ahiye kul olur, baglamr; son-
ra erkan gorlir, Seyfi olur. Ahi, ona· gerag verir, kemale ula§tlt1r.
Ahisi Olen terbiye, onun yerine gegenden gerag ahr, belini, ona bagla-
tir. Ahi ve §eyhin kabri listlinde, o ahiye yakm birisinin, terbiyenin
belini baglamas1, ona gerag verrnesi de olabilir. Ahisinin makam1-
na gegene ufa§amazsa §ehirlilerin tamkhgiyle o diyarm padi§ah1,
yahut kad1s1, onun belini baglar.
Kitabm «Adah » k1sm1, bir ~ua§eret kitab1d1r. Bu k1s1mda, ye-
rnek, igmek, su vermek, hizmet etmek, soz soylemek, elbise giyrnek,
evden g1kmak, yolda, pazarda yliriimek, bir§ey satm almak, eve bir-
§ey getirmek, eve girmek, oturmak, konukluga gag1rmak, konuk ol-
mak, beyler katma varmak, hastamn halini, hat1rm1 sormak, yasa
gitmek, mezarhga varmak, gezintiye gitmek, su dokmek, hamamda
y1kanmak, hamamda hizmet etrnek, hatta yatmak, kalkmak edep-
leri anlatilmaktad1r.
Bunlardan sonra Peygamberin am1calar1, halalari, evlad1,

zevceleri, z1rhlan, k1hglari.. . daha sonra da Fiitlivvet §eceresi ya-
z1lmakta ve tuzlu su igme toreni bildirilmektedir ki bu k1s1m yu-
kanda soyledigimiz gibi, tamamiyle . « Tuhfat-a~-Vasaya » dan terce-
medir.
Nihayet bra§ erkam ve §eyhlik hakkmda da bilgi verilmede ve
kitap bitmededir.
§ Bu Flitlivvet-name'nin hususiyetleri.
1. Siinni karakter.
Burgazi'nin «Flitlivvet-name» sinde, bundan onceki Flitlivvet -

namelere gore baz1 aynhklar var. Seb'iyye de denen «ismailiyye»
den gegtiginde hig §liphe olm1yan ve «Tuhfat-al-Vasayh dan alman
yedili tasniften, yani yerin, goglin, tavafm ... hep yedi oldug·undan
bahsedilmesine ve Flitlivvetin yedi harften meydana gelmesi gibi ka-
naatlere (iktisat F. M. daki makalemize bakm1z : s. 31-33), Ali'nin
Flitlivvet eri olduguna, «Ne Ali'den ba§ka er var, ne Zlil-fekar'dan ,
ba§ka k1hg var» sozlinlin, eski Flitlivvet-namelerde oldugu gibi ha-
d.is olarak kabulline, imamiyye mezhebine mensup olan Al-Nasir
li-din-Allah'm, Flitlivvet muktedas1 tanmmasma, onun §eceresinin
kabul edilmesine, hatta: Abu-Mlislim'in benimsenmesine, yani bariz
§iilik temaylillerine kar§Ihk zahiri bile olsa bu Flitlivvet-name,
Stinni bir karakter de ta§1yor.
Dibace, once de soyledigimiz gibi «<Tuhfat-al-Vasayh nm diba-

cesinden almmakla beraber Ali Emiri nlishasmda, ilk lig halifenin
adlar1 amlmakta, blitlin ntishalarda §eyhligin Abu-Berk'e aid oldu-
gu, Abu-Bekr ollirken §eyhligi Ali'ye verdigi bildirilmektedir. Fli-
tlivvet ehlinin, mutlaka bir sanatI olmas1 gerektigi anlatihrken Abu-
Bekr'in sava§la ugra§mad1g1 zamanlar, bahg1vanhk ettigi kaydedi-
liyor. Terbiyenin, ahisine candan, gonlilden baglanmas1 icab ettigi
bildirilirken Abu~Berk'in Tanr1ya yakmhg1, Omer'in Tanr1dan kork-
tugu, Osman'm utand1g1, Ali'nin hizmet ettigi bildiriliyor. Muavi-
ye'nin adamlarmdan Abu-Derda'dan nakiller var. Elbise renklerin-
den bahsedilirken Abu-Bekr'in gok, Omer'in ye§il, Osman'm ak,
Ali'nin kara renkli elbise giydigi soyleniyor. A.yi§e'den, «Ayi§e ana-
muz» diye bahsediliyor. Tira§ adab1 anlatihrken «Amma alm yolii-
mek, Ali'nin sag1 yog1d1, yollinmU§ gibiydi. .. ve hem Abu-1-Mlislim'in
eyleyidi, pes SUnniler Abu-1-Mtislim I§kma almlarm yolliridi (ta ki)
Mervan'dan (Mervanilerden) Mliselmanlar belliriridi» denmektedir.
Halbuki soylemiye hacet yok ki Abu-Mtislim'in Si.innilerle ve Slin-
nilikle .hig bir mlisbet ilgisi yoktur.
Bu Slinnilik temaytillinde, Salahaddin-i Eyyubi'nin Mis1r'1 ta-

mamiyle htikmli altma alarak §afii medreseleri yaptirmas1, §ia-i
ismailiyyeden olan M1s1r kad1larm1 azlettirerek yerlerine §afii mez-
hebine mensup kad1lar tayin ettirmesi, nihayet 1171 de Fatimi hali-
fesi Al-A.did Ii-din-Allah Abu Muhammed Abd-Allah'm (Olm. 1171)
yerine hutbelerde, Abbasi halifesi Al-Musta:zi' bi-amr-Allah Abu-
Muhammed Hasen'in admm okunmasm1 emretmesi (Abu-l-Fida', II,
Burgazi ve «Fiitiivvet-name» si 89
s. 53) , 1174 te Fatimileri hilafete getirmek istiyen ve he psi de MF

s1r'm ileri gelenlerinden bulunan bir toplulugu asbrmas1 ( aym, s.
57-58), §am ve Cezire valisi Malik-al-Adil Nur-al- din Mahmud'un
(olm. 1174) aym yoldan giderek birgok Hanefi ve §afii medreseleri
yaptlrmas1 (s. 58-59), aym y1lda Salahaddin'in §am'1, Humus'u, Ha-
ma'y1 ele gegirmesi (s. 59-61), bundan sonraki y1llarda gene ismaili-
lerle ugra§mas1 (s. 62) ve 1183 te Haleb'i almas1 (s. 70) gibi amille-
rin bUytik bir tesiri oldugu muhakkakbr.
Fakat bundan sonra, Fatih Mehmed zamanmda (1451-1481),

Seyyid Gaybi oglu §eyh Huseyn tarafmdan yaz1lan «Flitlivvet-na-
me» yle 1524 te Seyyid Muhammed-al-Huseyniyy-al-Radavi tarafm-
dan Bursa'da yaz1lan «Fiitlivvet-name» de, §ii - Batmi karakter,
apag1k gorlinmede, zahiri ve nisbi bile olsa Stinni temaytilden hemen
hig bir iz bulunmamaktadlr (ikt. F. M. daki makalemize bakm1z, s.
57 - 63). Bunun sebebini ·de Erdebil tekkesinin kurul§unda buluyo-
ruz. Ftitlivvet ehli, XV. ytizy1ldan itibaren arbk Safavi. propaganda-
smm fa'al bir elemamd1r. Necmeddin Zer-kub'un farsga mensur
«Flitlivvet-name» sinden (aym ma.kale, s. 106-107, metin, 135-151),
Kemaleddin Abd-al- Razzak Ka§ani'nin Farsga «Tuhfat-al-ihvan»
tercemesinden (aym, s. 107 -109, metin. 152 - 172), Ala-al-Davla'nm
«Flitlivvet Risalesi» nden (aym, 109-110, metin. 173-180) faydala-
mlarak Huseyn-al-Ka§ifi (Olm. 1504) tarafmdan. yaz1lan «Flittivvet-
name », bize, bilhassa Safaviler devrinde Flitlivvet ehlinin roltinli ve
ehemmiyetini
,
adam-ak1lh bildirmededir.
I
2. Tann tarafmdan FUti.ivvetle amlanlar.

Burgazi'nin «Fi.itlivvet-name» sinde, «Tuhfat-al-Vasaya» da Fti-
ti.ivvetle amlan Yusuf, Asha-b-1 Kehf, Yu§a' ve ibrahim'den ba§ka
Adem ve §it Peygamberlerle incir agac1 da vardir.
3. Fi.ituvvet - agag. /
Ftitlivveti agaca benzetmek, gene «Tuhfat-al-Vasayb dan ve

«Kitabun fi Bahr-al- Futuvva va Zikru §acarat-al-Favz» dan alm-
mad1r (aym, s. 14 ve 134).
4. Burgazi de Fi.iti.ivvet ulularmdand1r.

Ulularm Fi.itlivvet hakkmdaki sozlerinden sonra «Men ayduram
kim Fi.itlivvet, Tangnya ve peygamberlere ve evliyalara yakm olmak-
90 Abdi.ilbaki Golpmarh
dur, dah1 ademilerden ve canavarlardan (can-verlerden) . hig kimesne

andan incinmeye ve sahib - ftitlivvet oldur kim gozsliz ve dilsiz ve
sag1r ola» diye kendisi de bir tarif yap1yor. Bu, yani Flitlivveti tarif
etmek, FUtlivvet ehlinde bir gelenektir. Her Flitlivvet ulusu, Flitliv-
vet hakkmda bir soz soyler, bu yolu, bir ge§it tarif eder. Bundan
anhyoruz ki Burgazi de zamamndaki Flitlivvet ulularmdand1r.
5. Flitlivvet dereceleri.
Burgazi, Flitlivvet ehlini <<Yigit, ahi, §eyh» olarak lige aymyor
ve iiglinlin de bir oldugunu soylliyor. Ancak onca yigitlik, yola gir-
mektir, ahilik yol ylirlimek'tir, §eyhlik de menzile varmaktir. Buna
nazaran anla§1hyor ki bunlar, Flitlivvet dereceleridir. Netekim bir
yerde de insamn, yigit olmad1kga ahi olam1yacag1, ahi olmaymca da
§eyh olam1yacag1 bildiriliyor. Gene kitapta, FUtlivvet yoluna girenin
once bir yigidi olacag1, yigidin, onu, ahiye ve §eyhe ula§tlracag1 soy-
leniyor. Yigit kelimesinin arapgas1 «feta», farsgas1 «cuvanmerd»
olduguna gore mliellifin, bu kelimeyle Flitlivvet yoluna girmi§, fa-
kat ahi olmam1§ ki§ileri kastettigi ag1kga anla§1hyor ki bunlara,
umumi tabirle, «Tuhfat-al-Vasaya» da oldugu gibi «Te1biye » de di-
yor. Flitlivvet yoluna girenin bir yigidi olmas1 gerektigi soylenir-
ken karde§ligin llizumu belirtilmektedir. Karde§ tutundugu bu er,
onu yeti§tirecektir. Mevlevilerde bu vazifeyi, gile g1karm1§, hlicre
sahibi bir dede yapar ve «nev-niyaz» denen salik, terbiyesi altma gi-
rip bagland1g1 dedeye «dedem » der. Bekta§ilerdeyse «a§Ik» denen ve 1
henliz muhib olmam1§, yani tarikate girmemi§ bulunan ki§iyi olgun-
la§bran, tekkeye gotliren ve sonucu, ona kefil olup tarikate girmesi-
ne delalet eden zata <<YOl rehberi» ad1 verilir. Alevilerde yol rehberi
yoktur, glinki.i Alevilik bir tarikat degil, adeta bir dindir, Alevi ba-
badan dogan gocuk Alevidir. Evlenme gagma gelip evlenince ken-
disiyle ya§1t bir gengle beraber, ailenin mensub oldugu ocaktan ge-
len dedeye intisab eder. Birlikte intisab eden bu iki geng, birbirle-
rine musahib olurlar. Birinin yaptlg1 kotlillikten oblirU de sorumlu-
dur. Gorlilliyor ki blitlin bunlar, Flitlivvet yolundan gegen gelenek-
lerdir.
Ahi, Flitlivvet erkamm icraya mezun ve memur olan ve «asta-

ne» denen bir. tekkesi bulunan Flitlivvet §eyhidir. Netekim Burgazi,
ahinin ne ge§it bir zat olacagm1 anlatir ve astaneyi, ahinin sofrasm1
soylerken de bunu ag1klamaktad1r.
Burgazi vc «Fi.itlivvet-na m e» si 91
i?eyhse ahilerin tabi olduklan «Ahi-Baba-i?eyh-al-§liyuh » tur ki

buna «K1dvat-al-Fityan, Rais-al-Ahiyyat-al-Fityan» gibi adlar ve-
rildigi gibi «Ahi-Ttirk» de dendigini «Mesnevi» dibacesinden anh-
yoruz (E. J . W. Gibb Memorial ser;isi. X New, N. Reynold A. Nichol-
son basmasi. London, 1925, c. I, metin, s. 2, satir 7. Abdlllbaki Gol-
pmarh : Mesnevi tercemesi, Mf. i?ark-islam Klasikleri : I, ist. Mf.
Mat. 1942, s. S. satir 27-28. Eflaki'de <;elebi Husameddin'in hal
tercemesinde de vardir) .
6. Sanat, onsekiz dirhem glimli§.

Burgazi, ahinin mutlaka bir i§i, bir sanatI olmas1 gerektigini,
i§i ve sanatI olm1yan ki§inin Flitiivvet ehli olam1yacagm1 ve ahilik
derecesine yticelemiyecegini ag1kga yazarak bu yolda, gah§ma.nm ve
kaza.ncm esas oldugunu bildirir. Ona gore. ahl, kazand1g1m ortaya
dokecektir, nekeslik etmiyecektir, kendisine ait, ancak onsekiz dir-
hem gtimti§li bulunabilir.
Biz, .bu onsekiz dirheme, §ahsa ait, ihtiyat akgas1, oltim-dirim
paras1 olarak saklanan para diyoruz. <;tinkti bunun sermaye olmas1-
na imkan yoktur. Mal mtilk sahibi olan, astaneleri mtikellef bulu-
nan, vak1flar ya.pan, hatta konuklar, zaviyelerinden aynhrken on-
lara para, yiyecek, elbise ve at ihsan eden nice zengin ahiier var
(ibn-i Batuta'danJ ahilerin, konuklan ag1rlad1klanm, gtinlerce ko-
nuk ettiklerini, gelip gidenlere para, hatt~ elbise ve at verdiklerini
anhyoruz; i?erif Pa§a terc. Tuhfat-al-Nuzzar fi Garaib-al-Amsar va
Acaib-al-Afsar, c. I, ist. Matbaa-i A.mire, 1333, s. 318, 319, 326, 328.
Ktit ahya'da Kur§unlu camiini Ahi ~uhammed yaptirm1§hr; ismail
Hakk1 : Ktitahya i?ehri, ist. Devlet Mat. 1932, s. 77. Ankara'da
Ahi Elvan, Ahi Ya'kub, Ahi Tugra mescitleri, Ahi i?erefeddin, Ahi
Elevan, Ye§il Ahi camileri, ahiler tarafmdan yaptu1lm1§hr; Mtiba-
rek Ga.lip : Anadolu Turk asar ve mahkukatI tetebbuatma esas :
Ankara. ist. Mat. A.mire - 1341, s. 35, 37, 48 - 50. Ahi E.m ir Ah-
med, mescid, za vi ye ve imaret vakfetm ·§tir; R1dvan Nafiz, ism ail
Hakk1 : Sivas §ehri. ist. Devlet Mat. 1928, 1346, s. 146. Ahi Evren'in
mtikellef bir ttirbesi, zengin vakflan vard1r; Cevat Tarim : Tarihte
K1r§ehri - Glil§ehri, jst. 1948, s. 83 - 86. Ahi Ahmed, Ak§ehir'de bir
hamam yaptirm1§hr; M. Cevdet : Zaylun aia fasl-al-Ah1yyat-al-Fit-
yan-al-Turkiyyati fi Kitab-al-Rahleti li ibni Batuta, ist. Kurtu-
lu§ Mat. 1932 - 1351, s. 175. Ahilerin gok zengin vak1flar1 vardir;
aym kitap, s. 230 - 246, 255, 257 - 266, 271 - 274, 283 - 297 ve daha bir
1. gok yerlerde).
7. Disiplin.
Fi.iti.ivvet ehlinde mutlak bir disiplinin hakim oldugunu da bilhas-
sa kaydediyor. Terbiyenin ahiye kul, kole olmas1 gerektigini, hatta
ahinin ki.ifriini.in, terbiye. katmda islam yerine ge<;mesi icab ettigini
yaz1yor. Her halde baba - ogul sevgisi yi.izi.inden bu mutlak disipli-
nin bozulabilecegi di.i§ii.ni.ilerek babanm, ogluna §ieyh ve ahi olam1-
yacag1 da kaydediliyor. Bu usul, bir gelenek olarak Bektasilige de
ge<;mi§tir.
8. Ahi - Beyler, ulular.

Ahinin, beylerin kap1sma gitmemesi, mevki balnmmdan ne ka-
dar bi.iyi.ik olursa olsun, herkesin, ahinin kap1sma gelmesi icab et-
tigini de soyli.iyor. Bunun pek yerinde oldugu muhakkakt1r. Halk
i<;inden dogrp.u§, halkm faydasm1 istihdaf eden tarikatlerin bile, bil-
hassa vak1f mi.iessesesi yi.izi.inden yi.iksek zi.iIIJ,feye ve iktidara daya-
nmca halktan aynld1g1m gori.iyoruz. Fi.itii.vvet mi.iessesesinin de bu
sonuca varmamas1 i<;in bu <;e§it telkinlerin yap1lacag1 tabiidir. Fa-
kat aym zamanda Burgazi, her hangi bir terbiyenin ahisi Oli.irse ve
o memlekette ahinin vekili yoksa, yahut yerine ge<;mi§ birisi bulun-
mazsa o terbiyenin belini, bulunciugu memleketteki kadmm, yahut
beyin, padi§ahm baghyabilecegini bildiriyor. Bu, Fi.iti.ivvet mi.iesse-
sesinin kudretinden mi ileri gelmektedir, yani padi§ahlar, beyler,
kad1lar, bu yola m1 mensupturlar, bu yola intisap zorunda m1 kal-
m1§ilardir; yoksa Fi.iti.ivvet mi.iessesesi, iktidara dayanmak zorunu
duymw~tur da bu yi.izden mi bu usUl icad edilmi§tir?
Bu iki sorudan birine, mi.ispet bir cevap verebilmek i<;in Bur-

gazi'nin «Fi.iti.iv-vet-name» sini yazd1g1 tarihten oncelere bakmam1z
gerekiyor. Halife Al-Nasir Ii-din-Allah, esnaf1 te§ikilatland1ran Fi.i-
ti.ivvet mi.iessesesinin kuvvetinden faydalanmay1 di.i§i.inerek bi.iti.in
Fi.iti.ivvet ehlini kendisine baglam1§, padi§ahlara Fi.iti.ivvet icazet-na-
meleri gondermi§tir. Ondan sonra halife olan Al-Zahir li-emr-Al-
lah'm (halifeligi. 1225-1226) Fi.iti.ivvet ehline kar§i1 ne muamelede
bulunuldugunu kesin olarak bilmiyorsak da Al-Mustans1r-billah'm
(hal_ifeligi. 1226-1242) Fi.iti.ivvet ehli tarafmdan, Al-Nasir gibi muk-
teda tanmd1g1m biliyoruz. XIV. yi.izy1lda bile Bagdad'da Fi.iti.ivvet
ehlinin te§kilatlanm1§ oldugunu, hatta bu meslekte ig kavgalarm bile
hi.iki.im si.irdi.igi.ini.i gormekteyiz. XIII - XIV. yi.izy1llarda Anadolu'da
Fi.ittivvet ehlinin QOk yay1ld1g1m, hemen her yerde ahi astaneleri
Burgi'izi ve «Fiittivvet-name» si 93
bulundugunu ibn-i Batuta'dan ve diger kaynaklardan ogreniyoruz.

Osmanogullarmm kurulu§ devirlerinde ahilerin ne kadar nlifuzlu bir
zi.imre oldugunu tarihler haber vermektedir. Nihayet I. Murat, ahi -
baba'd1r. II. Murat devrine kadar Fi.iti.ivvet ehlinin ni.ifuzu bakidir .
Fakat bu devirden itibaren Seyyid Gaybi oglu §eyh Huseyn'in, Fa-
tih zamanmda (1451-1481) yazm1§ oldugu «Fliti.ivvet-name»yle Ala-
eddin oglu Seyyid Muhammed-al-Huseyniyy-al-Radavi'nin 1524 te
yazd1g·1 «Fliti.ivvet-name», XV - XVI. yi.izy1llarda Fi.iti.ivvet ehlinin,
Bekta§iler ve bilhassa Aleviler gibi iran'a bagllllgm1 ve Fi.iti.ivvetin,
Safavilerin bir propaganda vas1tas1 haline geldigini ag1kga goster-
mektedir. Buna kar§1llk Osmanogullan, Si.innilige s1ms1k1 sanlm1§-
lar, §ii, yahut mlite§eyyi' mi.iesseselerin aleyhinde harekete gegmi§-
ler, bu arada Fi.itlivvet ehlinin ideolojisi olan Melamet'i benimsiyen-
ler (Melamiler-Hamzaviler) le Hurufiler, Kalenderiler, Anadolu ve
Rumeli'de Aleviler hakkmda §iddetli bir imha hareketine giri§mi§-
lerdi. Fakat Melamet ideolojisine dayanarak esnafi te§kilatland1ran
Fi.iti.ivvet ehlinin geleneklerine dokunulamam1§, ancak bunlar hak-
kmda yap1lan intikatlarla, yaz1lan tenkidi eserlerle bu mi.iessese, Siin-
nilige mal edilmiye gall§1lm1§tl. Safavilerin ilk devirlerinden sonraki
zay1fhk de.v irlerindeyse artrk Osmanogullan i.ilkesindeki propagan-
dalan azalm1§, Aleviler arasma hallfeler gonderilmemeye ba§lan-
m1§, bunu sonucu olarak da Fi.iti.ivvet ehli, gelenekler devam et-
mekle beraber Si.innlle§mi§, ideolojiden mahrum kalm1§ ve bu mes-
lek, yalmz s1k1 disiplinli bir esnaf te§kilatr haline gelmi§tir. Artrk
esn,af §eyhlerini bile hi.ikfimet tayin etmiye, tayin etmese bile segi-
len §eyhe berat vererek §eyhligini tasdike ba§lami§tir. Fakat §Unu
da soyliyelim ki 1615 te istanbul'da olen Melamet mi.imessili ve kut-
bu idris-i Muhtefi (Haer Ali Bey) zamamnda bi.iti.in pe§temalc1lar
Hamzavi olduklan igin Fi.iti.ivvet ideolojisi, bu zi.imre tarafmdan o
da pek gizli olarak, temsil edilmi§, ba§ka esnaf zi.imrelerinden, sanat
erbabmdan, hatta zaman zaman, hi.ikumetin en yi.iksek mevki~erini /
i§gal edenlerden bu meslege girenler de Hamzaviligi kuvvetlendir-
mi§tir. Fakat hlikumetin gok §iddetli hareketi, Hamzavileri de gok
gizli bir zi.imre haline getirmi§, bir yandan, batryla inki§af eden te-
maslanm1zm sonucu olarak ithal mallariyle yerli . sanayiin ve el
tezgahlarmm rekabet edememesi, ithal mallarm1 satanlarm, esnaf
disiplinine uymamas1, inam§ ve zevk aynllg1, iktisadi zaru-
retler gibi ge§itli amiller kar§,.smda ideolojiden mahrum ka-
lan esnaf zi.imreleri gibi bu zlimre de yava§ yava§ sonmli§, niha-
94 Abdlilbaki Golpmarh
yet tarihe mal olmw:?tur (Biltlin bunlar igin lktisat F. Mee. daki
makalemize bakm1z; bilhassa IV - V. k1s1mlar, s. 57 - 83).
Bu bak1mdan biz, igtimai bilnyede istihal kudretini temsil eden
esnaf ve sanatkar zilmrelerinin, §eriatg1lar tarafmdan kabul edil-
medigi halde onlar gibi, hatta baz1 vakit onlardan da fazla bir bag-
hllkla hukumete kul olan «tasavvuf ehli» gibi iktidara bir alet, bir
vas1ta olmad1gma, bilakis iktidan temsil edenlerin, onlarm nilfuzu-
na dayanmak zorunda kald1klarma kaniiz. ·
9. Filtilvvet kollari.
Burgazi, Filtilvvet-in, Kavli, Seyfi olmak ilzere iki kola ayril-
d1gm1 soylilyor. Miiellife gore Kavli, Abu-Bekr'den, Seyfi, Ali'den
gelir. Kavli, ahi ve §eyh gormeden Filtilvvet ehline baglanan ki§ile-
rin Filtilvvetidir. Kavli koldan olan, bir ahiye intisab eder, §edd bag-
lamr.• ahisinden gerag ahrsa Seyfi kola girmi§ olur. Halbuki bu «Fil-
tilvvet-name» den once yaz1lan Necm-i Zer-kl:tb'un farsga mensur
«Filtilvvet-name» sinde Kavli, asker olm1yan ve henilz Filtlivvet
yoluna girmiyendir. Seyfi asker olanlar, §erbet, yani tuzlu su igerek
ahiden k1hg ku§ananlard1r. Bu iki koldan ba§ka bir de ~ilrbi kol var-
d1r ki bunlar, §erbet, yani tuzlu su igenlerdir. Burgazi, bu ilgilncil
kolu anm1yor. Zaten Burgazi'nin «Filtilvvet-name» sinde, adab k1s-
m1, epeyce bir yer tuttugu halde erkan k1sm1 adeta yok gibidir. Boy-
le olmakla beraber tuzfo su gelenegini, kitabmm son kis1mlarmda,
«Tuhfat-al-Vasayh dan naklen yazar. Anla§1hyor ki Burgazi, Seyfi
i,l e ~ilrbiyi bir saymaktad1r. Belki zamamndaki taksim buydu, belki
de muhiti, Filtilvvet ehlini, Kavli ve Seyfi olarak kabul ediyordu.
10. Tarikatten gegen gelenekler.

Kitabm sonlarmdaki bra§ erkam, hig §ilphe yok ki tasavvuftan
Ftitilvvete gegen bir gelenektir. Netekim gerag da boyledir.
11. Topluluk.
Burgazi, daha «Filtilvvet-name ~> sine ba§larken bu kitabm, cu-
ma geceleri gerag dibinde okunmasm1 istemekle bilhassa cuma gece-
leri, astanelerde topluluk olduguna i§aret etmi§ oluyor.
12. Astane - sofra v.s.

Ahi astanesi hakkmda verilen bilgi, Nas1ri'nin verdigi bilgiyi
tamamlamaktadir. Burgazi, ahilerle §eyhlerin baggelerinde mutlaka
Burgaz'i ve «Fiitiivvet-name» si 95
incir agac1 bulunmas1 gerektigini yaz1yor. Bu, .Adem Peygamberin

incir yaprag1yla ad yerini ortmesi hikayesine ve bu suretle de ay1b
ortmenin faziletine dayanan bir §eydir.
Erkan icra edilen odaya, Bekta§llerle Mevlevilerde «meydan»,

Hamzavilerde «divan» dendigi gibi Fiitiivvet ehlinde de «Sofa» den-
digini ve sofada gerag bulundugunu da Burgazi'den ogreniyoruz.
Ahinin sofrasmm biiyiik (Nasiri'de, aym zamanda yuvarlak),

ekmeginin gok olmas1, konuklardan oziir dilemesi, yemeginde ac1
nesne bulunmamas1, sofrada sogan, sanmsak gibi kotii kokan §ey-
lerin olmamas1 liizumunu bildiriyor ve zeytinyag1yle mercimek. bu-
lunmasmda israr ediyor.
Gelen konuga, ahinin sofra yaymasm1, yani yemek g1karmas1-

m tavsiye eden Burgazi, Fiitiivvet ehlinin, kesin olarak d1§arda bir-
§ey yememesi, bir§ey igmemesi gerektigini, mutlaka birlikte yemek
yenmesini soyliiyor. lbn-i Batuta da ,Fiitiivvet ehlinin, giinliik kazang-
larm1 ahiye verdiklerini, bununla yemek, meyva v.s. almd1gm1, gece-
leyin hep beraber yemek yediklerini, sema' 'ettiklerini, gelen konugu
da konuklad1klanm yazar (§erif Pa§a tercemesi, c. I, s. 312-313).
Burgazi'nin «Fiiti.ivvet"name» sinde, semaa ait de bir fas1l var

ki bu suretle lbn-i Batuta'mn mii§ahedesi teyid edilmi§ oluyor.
Burgazi. her hafta gama§1r y1kanmasm1, ahi ve §eyhle Fiitiiv-

vet ehlinin aym renkte, yani siyah elbise giymelerini, elbisenin k1sa
olmasm1, ahinin k1z1l, sari, alaca renkli ve ipek elbise giyemiyece-
gini, altm yiiziik takam1yacagm1, sangmm yedi, yahut dokuz kan§
olabilecegini bildirdikten ba§ka §eyhlerin gok, mtiderrislerle kad1la-
rm ve halifelerin ye§il, hatiplerle haf1zlarm ve kalem ehlinin, yani
memurlarm beyaz elbise giydiklerini de haber veriyor.
. Has1h Burgazi'nin «Fiiti.ivvet-name» si, yalmz, §imdilik elimiz-

de ilk tiirkge «Fiitii.vvet-name» olmas1 bak1mmdan degil, verdigi
bilgi bak1mmdan da onemlidir.
§ Burgazi'nin kitabmdan sonraki «Fiitiivvet-name» ler.

iktisat Fakiiltesi Mecmuasmdaki makalemizde belirttigimiz ve
bu yaz1m1zda da tekrarlad1g1m1z gibi Burgazi'nin «Fiitiivvet-name»
96 Abdi.ilbaki Golpmarll
sinden sonra, Fatih zamanmda yaz1lan bir «Flitlivvet-name» yle 1524

te, Bursa'da yaz1lm1§ ba§ka bir «Flittivvet-name» var. Ancak bu ya-
kmlarda Brit§ Mtizeum ntishasmm mikro-filmini getirttigimiz farsga
«Flittivvet-name-i Sultani», samyoruz ki bu iki «Flittivvet-name»
ye, bilhassa ikincisine esasll bir kaynak olmu§tur. Yakmda metniyle
tercemesini basacag1m1z bu farsQa «Ftituvvet-name», 1504 te, ~ah
!small -i Safavi'nin saltanatl zamamnda olen ve «Ka§ifi» tahallus
eden Molla Huseyn Vaiz'indir. Bir mukaddime, oniki bap ve bir ha-
timeden meydana gelen bu kitap, Me§het'te, imam Aliyy-al-R1za'nm
merkadinde hizmet edenlerin adma ithaf edilmi§tir.
Mukaddimede Ftittivvetten bahsedilmede, bu arada, «Ta'vilat»

sahibi Kemal-al-din Abd-al-Razzak-1 K,a§ani'nin «Flittivvet-name»sin-
den, «Flittivvet bilgisi oyle bir bilgidir ki onu ·ancak Tanri s1fatla-
riyle s1fatlanm1§ anlay1§h karde§ bilir. Onu gormiyen nas1l tamya-
bilir, nas1l anhyabilir? Gozstiz ki§i, gtine§in 1§1gm1 nerden anllya-
cak ?» mealindeki araVia iki beyit naklolunmadad1r. Bu «Flittivvet-
name» nin, «Tuhfat-al-ihvan» oldugunda hiQ bir §liphemiz yoktur
ki mtiellif, sonradan bunu telhis ederek farsQa bir «Flittivvet-name»
yazm1§tlr. Biz, bu «Ftittivvet-name» yi yaymlad1k (iktisat F. M. daki
makalemize bakm1z, s. 107-109, metin, s. 152-172, terceme, s. 261-
296). Esasen Abd-al-Razzak-1 Ka§ani'nin . «Flittivvet-name» si, «Fli-
ttivvet-name-i Sultani» nin en onemli kaynaklarmdan biri ve belki
birincisidir.
I
,«Flittivvet-name-i Sultani» de Necm-al-din-i Zer-kub'dan bahs-

edilmede ve bu zatm §eyhinin Muhammed Abu-Hafs--al-Mahzumi,
onun §eyhinin Mevlana :?emsal-din-i Maragi, onun §eyhinin de ' 688
hicride (1289) Tebriz'de olen ve Abu-1-Abbas Al-Nasir li-din-Allah'a
intisab ederek Ftittivvet yoluna girmi§ bulunan Zayn-al-din oldugu
bildirilmededir. Bu suretle, makalemizdeki tahminimizin dogrulu-
gu tahakkuk etmi§ ve bu keyfiyet, gerQekten de bizi sevindirmi§tir
(bak. s. 106-107). Necm-i Zer-kub'un «Ftittivvet-name» sini de ter-
cemesiyle yaymlam1§ bulunmaktay1z (aym makale, metin, s. 135-
151, terceme, s. 235-261).
«Ftittivvet-name-i Sultani» de, Batmi inanglarla yogrulmu§ ko-

yu bir ~iilik vard1r ki bunu, a§ag1 yukan Abd-al-Razzak-1 Ka§ani'-
nin ve Ala-al-Davla'nm «Flittivvet-name» lerinde de bulmaday1z.
Bundan sonra yaz1ld1g1 muhakkak . olan iki ttirkQe «Flittivvet-na-
\
Burgazi ve «F'iltilvvet-nlime» si 97
me» yle B1sati'nin «Manak1b-al-Asrar Bahcat-al-Ahrar» mdaysa bu

karakter, apag1k gortintir.
«Fiitiivvet-name-i Sultani» nin VI. bab1, devrinin igtimai ziim-

relerini. zamanmdaki spar hayabm canland1ran sm1flari, «Erbab-1
ma'reke» tabiri altmda toplamas1 bak1mmdan pek degerlidir.
Bu «Fiitiivvet-name» yi yaymlad1ktan sonra Seyyid Huseyn'le

Radavi'nin «Fiitiivvet-name» lerini ve esnafa ait kiigiik «Fiitiivvet-
name» leri de yaymhyacag1z.
Metnin imlasma ait birkag soz
§ Metinde Selguklular devrinden beri teamtil olan imla esasla-

rma uygun olarak baz1 kelimelerde «d» harfinin iistline nokta kon-
maktad1r. Yad yerine «yaz» gibi.
§ «E» ve «a» sesi, elifle gosterilmektedir : «Na'liniina» gibi.
«Ne» de, aym esasa gore «Ila» tarzmda yaz1lmaktad1r. «Cigariim» de
bu aradad1r.
§ Sesli harfler, gok defa ihmal edilmede, hatta bu esas, umu-
mi bir mahiyet almadad1r. «Klana, kla, yvzlk (yavuzluk) » gibi.
§ Den'li mef'uller, arapga imlaya uygun olarak tenvinle ya-
z1lm1§tlr. « r~Jv- • L.. _)'. . , i..J~,... , L.. 1? , i~:<::-_)) gibi.
§ «h, hemen daima arapgaya uygun olarak esreyle yaz1lm1§-
tir. « _..::..i_\ » gibi.
§ Qok defa sesli heceler harfle gosterilmedigi halde otreyle
ifade edilen yerlerde «V» konmaktad1r. « i-'I<_,), i-'J~ » gibi.
§ Sesli harflerden sonra gelen «i, I» lar, telaffuza uygun ola-
rak «Y» olmaktad1r. «§oyleyidi, ugmaktay1dl.» gibi.
§ Arapga, farsga sozler, tlirkgedeki soyleni§ tarzma gore ya-
z1lm1§tlr. «padi§ah, destemal, hay1r, ay1p, ilim, canavar, perveri§
(y ile) » gibi.
§ Metinde harekeler, bize okunu§, soyleni§ hususiyetlerini gos-
termekle beraber baz1 kelimelerde bu hususta dikkat gosterilme-
m§itir. Mesela «fike» kelimesi baz1 yerde «fiike» tarzmda hareke-
lenmi§tir.
98 Abclillbaki GO!pmarlt
§ Metinde harekelerin telaffuz tarzm1 gosterdigi kabul edilirse

telaffuzda mutlak birlik ve ittiradm olmad1gma htikmetmek icab
eder. Mesela «deyli » kelimesi, baz1 yerde «deyii», baz1 yerde «diyii»
tarzmda, «neyiglin» kelimesi, baz1 yerde «neyglin » §eklinde hareke-
lenmi§tir. Diye, soyliye anlamma geien «ay1da», baz1 yerde «ayda»
§eklindedir. «Az1gum», baz1 defa «az1g1m » olmu§tur. «Ahilik, §eyh-
lik, §eyhligi» sozleri, «ahihk, §eyhhk, §eyhhgl» §ekillerinde yaz1hp
harekelendigi halde «dlinyahg1 >J. sozti, «dlinyaligi » tarzmdad1r.
§ Baz1 sozler btisblitlin degi§mededir. Mesela gok defa «bu-
lar» yaz1ld1g1 halde «bunlar» yaz1ld1g1 da var. «Gegdi», bir yerde
«ge§di» yaz1lm1§. Bu hususiyetler Yunus Emre'de de var. Biz bun-
lara, dilin istihale devrine ait hususiyetler demek zorunday1z.
Gramer hususiyetleri
§ Bugtin «yettikge, geldikge » diye kulland1g1m1z siga, «Yetdli-

gince, geldtigince» tarzmda kullamlmaktad1r.
§ Gorlince, urunca gibi sozler, «goricek, ur1cak » tarzmdadir.
§ Bugtin sonunu «ID » ile bitirdigimiz muzari ve iltizami siga-
larda «ID», «n» olmaktad1r. «Tutunaym, varaym, g1karm» gibi.
§ iltizamilerde baz1 defa «Y» hazfedilerek son harf, «ID» olu-
yor: «Tutunam, oturam, » gibi.
§ iltizami ve mlistakbel sigalarmm cem' -i mlitekellim s1gas1 §U
§ekildedir : «Diyevliz». ,
§ Mtitekellim sigasm1 bildiren «m», bap defa «Vern» le, baz1
kere de «Ven» le ifade edilmektedir : «Atas1vam, yigitven, sevmez-
ven» gibi.
§ Olmamah, k1lmamah tarzmda kullamlan siga, «Olmaya, k1l-
maya» tarzmdad1r. Aym zamanda bu, emir anlam1m da verir.
§ «Varsmlar, iletsinler» gibi sigalar, «Varalar, ileteler» tarzm-
da kullaruhyor.
§ iltiaminin cem'-i muhatab sigas1 §U tarzdad1r : «Olas1z, ke-
/ sesiz».
§ Bu gtin «kendine » tarzmda kulland1g1m1z soz, §oyedir : «Ken-
dtiye. » Buna benzer sozler de boyledir.
§ Emr-i haz1rm cem'i, as1l kelime «i» ile biterse §U §ekli ahyor :
Yin, din (yeyin, deyin).
Burgazi ve «F iitiivvet-name» si 99
§ Emirlerin sonuna gelen «g1l, gil» ekleri tekid ifade etmek-

tedir : «K1lg1l, gelgil.»
§ S1la sigasmm i.iQi.inci.i §ahs1 «k1las1, gi::iresi » tarzmdad1r.
§ Mef'frl ve muzaf «l» ve «i» si, kelime sesli harfle biterse «ll»
harfiyle tamamlanmaktad1r ve donunu, ku§agm1, zikrini yerine «do-
nm, ku§agm, zikrin» tarzmda kullamlmaktadir.
§ Bu gi.in «k» ile kullamlan kelimeler, mi.icerred halde de, fiil-
le birle§tigi zaman da «g» ile kullamlmaktadrr. «Ag, ag1d1 » gibi.
§ Bu gi.in «k1lm1yarak» tarzmda kulland1g1m1z abf «k1lmavu-
ruk » tarzmdadir.
§ «Sormaya varmak, istiyer ek gitmek, gi::irmiye gitmek» gibi
sigalar, «Soravarmak, isteyi.igelmek, gi::irevarmak» tarzmda kullaml-
maktad1r.
§ «Andan» si::izi.i, ondan sonra, badehu yerine kullamhyor. «Gi-
ri.i » si::izi.i de bi::iyle.
§ «Dahl » si::izi.i, «de, da» ve «daha » yerine geliyor.
§ Vakitte » yerine «Vaktin» denmektedir.
§ Benzeti§ eki olan «gibi» yerine «laym, leyin» eki kullaml-
maktad1r. Mesela, h1rs1zcasma yerine «Ognlaym» gibi.
§ «Rek, rak »eki, tafdil eki olarak kullamlmaktad1r. Daha iyi
anlamma «yigrek», daha bi.iyi.ik anlamma «Ularak» gibi.
§ Bunlar si::izi.inde «ll» harfi yoktur ve bu kelime «bular» tar-
zmda kullamlmaktad1r.
*
**
Metinde geQen terimler
Ahi. Fi.iti.ivvet ehlinin §eyhi. Sonralan bir §ehirdeki «ahi» lerin

tabi olduklan en bi.iyi.ik §eyhe «Ahi - Baba» ve «Ahi - Ti.irk»
denmi§tir.
AkQe. Bir dirhem gi.imi.i§i.in di::irtte biri · vezninde olan ve Qe§itli za-
manlarda ayn ayr1 vezin ve degerlerde bastlnlan gi.imi.i§ para.
Alp. Kahraman, sava§ eri, bahad1r anlamlarma gelen bu kelimenin,
Fi.iti.ivvet ehlinin «Seyfi» koluna mensub olanlarma ad olar~k
kullamld1gm1 samyoruz. Seyfi olanlara aym zamanda «ayyar»
ve «rind» de denmi§tir.
Amel-dar. i§Qi. Metinden anla§1ld1gma gore ki::iti.i ti.ire koyan ki§iye
' denmektedir. /
-
100 Abdillbaki Golpmarh
Ayal. Bir ahiye mensub olanlar.

Feta. Ftittivvet yoluna mensub olan ki§i.
Fike. K1sa ceket, mintan, dtigiine gag1ran davetgi, dtigtin okuyu-
cusu anlamlarma gelen bu soztin (Soz derleme Dergisi. ist.
1940, c. II, s. 580), Ftittivvet ehline hizmet eden geng mana-
sma kullamld1gm1 metinden ag1kga anllyoruz. ·
Filori. italyancadan gelen bu kelime altm para anlamma kullaml-
m1§, hatta Osmanh altmlarma bile ad olmu§tur.
Ftittivvet-name. Filttivvet yolunun adab ve erkamm gosteren, bil-
diren kitaplara verilen umumi ad.
Hakikat. §eriatin iQ yilzti.
Halife. «Ahi» nin adma Ftittivvet erbabm1 m1ad eden ve ahi
tarafmdan ir§ada mezun olan ki§i.
Harif. Bir hirfetle me§gul olan, i§ eri.
Pay-magan. Dervi§lerde, bir kusurun ozrti dilenirken, yahut §eyh-
ten bir §ey istenir, ona tap1 k1hmrken oda e§iginin yanmda
sag ayagm ba§ parmag1, sol ayagm ba§ parmag1 tisttine ko-
narak durulur. Bu halde sag el, diiz, parmaklar dtiz ve hafif
aQ1k olarak sol omuzdadir, sol el, sagm altmda olarak sag
omuzdadir. Evvelce sag eliyle sol, sol eliyle sag kulagmm
memesini tutarlarm1§. Kelimenin as1l anlam1 kap1 yamdir.
§eriat. Dini htiktimlerin ttimti.
§eyh. Ftittivvet ehlinin ulusu, ahi. Ahilerin ulusu, Ahi - Baba.
Tarikat. Yol. insam §eriatten hakikate gottiren yol.
Tennure. Kolsuz, on taraf1 gogse kadar ag1k, belden a§ag1s1 geni§
ve ayaklara kadar uzun hizmet elbisesi. FtitLi.vvet ehlinden
Kalenderilere, Hayderilere, Bekta§ilere ve Mevlevilere geQ-
mi§tir.
Terbiye. Ftittivvet yoluna girmi§ olan ve bir ahiye baglanm1§ bu-
lunan ki§i, feta, yigit.
Yigit. Feta.
Metinde geQen ayetler
5. b. «Onlara iyice anlatabilmesi iQin kendi kavminin dilinden

ba§ka bir dille hiQbir peygamber gondermedik.» XIV, 4.
Metinde ayet noksan yazllm1§br.
Burga zi ve «Ftittivvet-na me» si 101
6. a. Fatiha, ag1§, ba§ang1g anlamlarma gelir ve Kur'an'm ilk sfl-

resinin ad1d1r, yedi ayettir.
8. a - 8. b. «Musa, ona, sana ogretilen gergek bilgiden bana da og-
retmen §artiyle sana uyay1m m1 dedi. » XVIII, 66.
10. b. «Mallanm gece ve gi.indi.iz, gizli ve ag1k harc1yanlar yok
mu, onlarm ecirleri, rableri indindedir . .. » II, 274.
11. a. «Demi§tik ki, ey Adem, sen ve e§in cennette oturun, diledigi-
nizi bol bol yeyin. Ancak §U agaca yakla§maym, yoksa had-
dini a§anlardan olursunuz. » II, 35.
13. a. «Ve Ztin-Nfm da hani ofkelenip gitmi§ti de sanm1§b ki bizim
gi.ictimtiz yetmiyecek ona; derken karanhklarda nida ederek
gergekten de senden ba§ka yoktur tapacak, tenzih ederim
seni ve §i.iphe yok ki ben, zalimlerden oldum demi§ti.» XXI,
87. Bu sozi.i, metinde anlatild1g1 gibi Adem dememi§, Yunus
soylemi§tir.
16. a. «Gece olup karanhk basmca bir y1ld1z gormi.i§ de budur rab-
bim demi§ti. Fakat y1ld1z batb m1 demi§ti ki : Ben batanlan
sevmem. Sonra aym dogmakta oldugunu gormi.i§ti.i de rab-
bim bu demi§ti. Fakat batmca andolsun ki demi§ti, rabbim
bana dogru yolu gostermezse sap1k kavimden olacag1m ben.
Derken gtine§in l§lklar sagarak dogdugunu gormti§, rabbim
bu demi§ti, bu daha btiytik. F akat gtine§ de babp gidince ey
kavim demi§ti, benim, sizin §irk ko§tugunuz §eylerle higbir
ilgim yok. » VI, 76-78.
16. b. «Bir geng (yigit) duymu§tuk dediler. ibrahim diyorlard1 ad1-
na, ondan bahsediyorlardL » XXI, 60.
19. b. «~ehirdeki kadmlar, . azizin kar1s1, kolesinden murad almak
istemi§, sevgi, bi.iti.in kalbini kaplam1§, gortiyoruz ki o, apag1k
bir sap1khkta dediler. » XII, 30.
20. a . «An o zamam ki Musa, geng arkada§ma, ben ·demi§ti, .. . »
XVIII, 60.
21. b . «Hani o zaman o yigitiler, magaraya s1gmm1§lardJ da ... »
XVIII, 10.
24. a. «Ve helak oldugu zaman mah, ona bir fayda vermedi. » XCII,
11. '
24. b. «Ey inananlar, sakmm fazla §i.iphe etmekten, §i.iphe yok ki
baz1 zan ve §lipheler sugtur ve ay1plarm1zi, gizli i§leri aray1p
gozetmeyin ve bir k1smm1z, bir k1smm1zm g1yabmda koti.ilti-
gtinti de soylemesin ... » XLIX, 12 . .
102 Abdillbaki Golpmarh
24. b . «Butun inceden inceye alay eden kovucularm vay hallerine,

oylesine ki mal y1gar ve onu sayar durur. » CIV, 1-2.
25. a. « ... Ra§a, bu pek bi.iyuk bir iftira deseydiniz. » XXIV, 16.
26. b. « ... De ki : E§it olur mu bilenlerle bilmiyenler?» XXX:IX, 9.
26. b . « ... Sorun bilmiyorsamz bilenlere.» XVI, 43.
28. a. «Ve yoksulun yiyecegine bakmazdi. » LXIX, 34.
28. b. «Vay hallerine o namaz kilanlarm, oylesine namaz kilanlarm
ki na.mazlanm unuturlar. » CVII, 5.
29. b. «Sizi r1Zlkland1rd1g1m1z tertemiz §eylerden yiyin ... » II, 57.
31. b. «Ve kim, rahmam anmadan yi.iz gevirirse ona bir §eytan mu-
sallat ederiz, arbk o, arkada§ olur ona.» XLIII, 36.
37. b . «Dogrulukla gelen ki§iye ve onun dogru oldugunu tasdik
edenlere gelince .. . » XXXIX, 33.
39. a, 39. b, 40. a «Rani Ravariler, ey Meryemoglu isa demi§lerdi,
rabbin, bize gokten bir sofra yemek indirebilir mi? isa da
inanm1§samz demi§ti, gekinin Allah'tan. Demi§lerdi ki : !s-
tiyoruz ki o yemekten yiyelim, kalblerimiz tam bir inanca
ula§sm ve bilelim ki sen bize dogru soyli.iyorsun ve buna da
tamk olahm biz. Meryem oglu isa, rabbimiz demi§ti, bize gok-
ten bir sofra yemek indir de bu gun, hem once gelenlerimize
bayram olsun, hem sonra gelenlerimize, hem de senden bir
delil olsun; sen bizi r1z1kland1r ve sen, r1z1k verenlerin en ha-
y1rhs1sm. Allah, onu size indirecegim ben, fakat bundan son-
ra iginizden kafir olam oyle bir azapla azaplandiracag1m ki de-
mi§ti, alemler iginde higbir kimseyi 0 ge§it azapland1rmam. »
v, 112-115.
41. b. «Rani rabbiniz size, andolsun ki nimetlerime §likrederseniz
artt1nnm ... » XIV, 7.
43. a. «Ey inananlar, mahm insanlara gosteri§ igin harc1yan ve Al-
lah'a, ahiret gi.intine inanm1yan ki§i gibi sadakalanmz1, ba§a
kakmakla, minnet ve eziyetle hig verilmemi§ bir hale getir-
meyin ... » II, 264.
44. b. «Ve elbiseni temizle.» LXXIV, 4.
52. b. «Allah, i§1g1d1r goklerin ve yeryi.iztintin .. . » XXIV, 35.
58. a . «. .. biz Allahm1z, gene de gerisin geriye ona donecegiz der-
ler. » II, 156.
61. a . «Sura uftiruliince aralarmda ne soy sop var, ne de birbirle-
rinin halini soru§turabilirler o gun.» XXIII, 101.
65. a-b. «Zinaya yakla§maym, §liphe yok ki zina, kotiili.iktiir ve zi-
nada bulunmak, kotti bir yol tutmakbr. Rakh olmad1kga Al-
Burgazi ve «Ftitiivvet-name» si 103
lah'm haram ettigi cana k1ymaym ve kim, zullimle oldtirli-

llirse mirasg1sma, oldilrene kar§l bir kudret ve salahiyet ver-
dik, ancak oldtirmede a§1r1 gitmemeli; §liphe yok ki yard1ma
da mazhar edilmi§tir o. Ergenlik gagma eri§inciyedek yeti-
min malma yakla§maym, ancak gok gtizel bir tarzda o mah
idare edebilirsiniz ve ahitlerinizde durun, §liphe yok ki ahit-
lerden sorumlusunuz siz. Bir §ey olgttigilnliz vakit olgegi tam
tutun, tartbgm1z §eyi dogru teraziyle tartm. Bu, hem daha
hayirhdir size, hem sonucu daha glizeldir. Bilmedigin §eyin
tistlinde durup israr etme; glinkli kulak da, goz de, gonlil de,
hepsi de sorumludur bundan. Yerylizlinde kibirlenerek ylirli-
me; glinkli ne yeri yarabilirsin, ne de boyun daglara erer, on-
lara eri§ebilirsin. Bunlarm hepsi de kotildi.i.r ve rabbinin ka-
tmda ho§a gitmiyen §eylerdir. Bunlar, rabbinin, sana vahyet-
tigi hikmetlerdendir ve Allah'la beraber ba§ka bir mabut ta-
mma, sonra kmanm1§, kovulmu§ bir halde cehenneme abhr-
sm. » XVII, 32-39.
68. a. « ... ba§larm1z1 bra§ ettirerek, saglarm1z1 k1saltarak ... »
XLVIII, 27. Anlablan nilzul sebebi tamamiyle uydurmad1r.
68. b . «§ilphe yok ki biz, sana apag1k bir fetih vermi§izdir. Allah,
limmetinin once yap1Ian ve sona kalm1§ olan suglarm1 sana
bag1§lasm ve sana, nimetini tamamlasm ve seni, dogru yola
gotlirslin diye.» XLVIII, 1-2.
69. a . XIX, 1.
69. a. «Taha, Kur'an'1, zahmet gekmen igin indirmedik.» XX, 1-2.
69. a. Ayet-al-Kursi, TI. surenin 255. ayetidir.
Hadisler
7. b. «Ben yigitim, yigit karde§iyim, yigit babas1y1m.» Boyle bir

hadise tesadlif etmedik.
7. b . «§eyhi olm1yamn dini de yoktur ve kimin §eyhi yoksa o ada-
mm §eyhi §eytan'd1r.» Yalan hadis oldugunda hig §liphe yok
tur. Peygamberin zamanmda §eyhlik, dervi§lik olmad1g1 gibi
bu adlar da yoktu.
10. b. «Ali'den ba§ka yigit yok, Zlil-fekar'dan ba§ka k1hg yok.»
Aliyy-al-Kari'ye nazaran bu soz mevzu'dur (Mevzuat-1 Ke-
bir, ist. Mat. Amire -1289, s. 93) . Ancak ibn-i ·Cerir ve ibn-
al-Asir'le Siyer-i Halebi'de «Ztilfekar'dan ba§ka k1h~ yok,

Ali'den ba§ka er yok» tarzmda, Uhud sava§l gilnil gokten du-
yuldugu yaz1lmaktad1r.
23. b - 24. a. Bu hadis, Buhari'de vard1r (M1sir - Bulak, 1312, ciiz·
II, Bab-al-Cerid, s. 95 - 96).
26. a . «Bilgiyi istemek, bilgi sahibi olmak, erkek, kadm, her Mils-
ltimana farzd1r.» Bu hadis, «Bilgi Sl:!-hibi olmak, her Milslti-
mana farzd1r», «Bilgi sahibi olmak, her Milslilmana farzd1r,
ehil olm1yana bilgi belletmek, domuzlarm boyunlarma mii-
cevherler, inciler takm1ya benzer», «Bilgi sahibi olmak, her
Mtisltimana farzd1r, bilgi ogrenmiye ~ah§ana her§ey, hatta
denizdeki bahklar bile istigfar eder» ve «Bilgi sahibi olmak,
her Milsliimana farzd1r ve Allah, mahzun olanlara, §a§Irlp ka-
lanlara yard1m etmeyi sever» tarzlarmdad1r, yani, hadiste
«Milslime» sozli yoktur (Al-Cami' -al-Sag1yr fi Ahadis-al-Ba-
§ir-al-Nazir, M1s1r -1321, II, s. 45).
29. a. «Utanmak, imanm bir §Ubesidir.» Bu hadis, «Utanmak ve soz
soyliyememek, imanm iki §Ubesidir; sovmekle SOZ soylemek-
se nifakm iki §ubes'dir» tarzmda tahric edilmi§tir (Al-Cami'-
al-Sag1yr, II, 128).
29. b. «Dlinya, inanan ki§inin zmdamd1r, kafirin cenneti.» (Al-Ca-
mi'-al-Sag1yr, II, 14).
30. b. «Her§ey bir §eydir de bilgisiz adam, hi~ bir §ey degildir.»
Boyle bir hadise rasthyamad1k.
31. b . «Emir ve hliklim sahibinin kap1smda bir dervi§i gordlim mli
ne kotli dervi§tir o dervi§, ne kotli emirdir o emir. Fakat bir
emiri, dervi§in kap1smda gorlirsen ne gilzel emirdir o emir,
ne glizel devri§tir o dervi§» Mevlana Celaleddin (Olm. 1273),
«Fihi ma-Fih»e bu hadisle ba§lar ve hidis, orda §oyledir :
«Bilginlerin en kotlisli, emirleri ziyaret edenidir, emirlerin
en hayirhs1, bilginleri ziyaret edenidir. Dervi§in kap1smdaki
emir, ne glizel emirdir, emirin kap1smdaki dervi§, ne kotli
dervi§tir.» (Ustad Bedi' uzzaman Firuzan-fer bas1m1, Tehran-
Qaphane-i Meclis -1330 §emsi hicri, s. 1). Ustad B. F. bu ha-
dis hakkmda «Hava§i ve Ta'likat» k1smmda §U bilgiyi veri-
yor: "Ebu Hamid Muhammed- ibn - i Muhammed Ga-
zali - i Tusi, «ihyau UlUm - al - Din» de bu hadisi, «Bil-
ginlerin kottileri, emirlerin kap1larma gelenleridir, emirlerin
hay1rhlariysa bilginleri ziyaret edenleridir» tarzmda ahr. Ta-
k1yyliddin-i Sebki oglu Abd-al-Vahhab Tacliddin, Tabakat-al-
Burgazi ve «Filtilvvet-name» si 105
§afiiyye» adh nefis eserinde, ihyau Ulum-al-Din'deki hadisler

arasmda bu hadisi de zikreder, fakat senedini bildirmez. An-
cak bu hadis, ge§itli. senetlerle bir gok yollardan ge§itli tarz-
larda rivayet edilmi§tir. Mesela Abdtirrahman Stiyuti, «Cami'
-al-Sag1yr» inde, zaif kaydiyle, «§tiphe yok ki halkm, Allah
indinde en fazla bugzedileni, memurlari ziyarete gidenidir»
tarzmda alm1§br (M1s1r, c. I, s. 85. 1321 bas1m1, s. 72). «Kur'-
an okuyanlarm kottisti, emirleri ziyaret edenidir» v.s. suret-
lerinde de muhtelif kitaplara ahnm1§, bu arada mevzu oldugu
da soylenmi§tir. Stiyuti, bu mealde kirktan fazla hadis bulun-
dugunu zikreder. Yalmz «Ne kotti dervi§tir emirin kap1sm-
daki dervi§» soztinden itibaren amlan soztin hadis olmad1g1
ve baz1 bliytiklerin sozlerinden oldug·u muhakkakbr, fakat
ihya §erhinde, bu sozlin, kimin sozli olduguna i§aret edilme-
mi§tir" (Hulasa yollu, s. 236-237).
49. b - 50. b. Serna' hakkmdaki hadiserin hepsi de uydurmad1r
(Mevzuat-1 Kebir, s. 63-64).
50. a. «Bir kavmin ulusu, o kavme hizmet edenidir.» (Munavi : Kli-
nliz-al--Hakay1k. 1321 basnm Al-Cami' -al-Sag1yr hami§inde,
II, 87).
54. b . «Kendi kendini terbiye edip edep sahibi olmak, edebe ait ders
almaktan hayirhdir. » Boyle bir hadise rastlamad1k, uydur-
ma oldugunu samyoruz. Bu soz, Ali-Ekber Deh-Huda'nm «Ki-
tab-1Emsal o Hikem » inde vard1r (Tehran 1310, c. I, s. 88).
55. a. «Utanmak imandand1r. » (Al-Cami', I, 28).
62. b. «Hamdolsun Allaha ki yarabh§1m1 da gtizel k1lm1§br, huyu-
mu da gtizel yaratmi§br. » «Allah1m, beni gtizel yarattm, hu-
yumu da gtizelle§tir» mealinde bir hadis vardir (Ktinuz-al-Ha-
kay1k, Al-Cami' hami§inde, r, 53) .
Metinde gegen beyitler, rubailer, k1t'alar
49. a. «Gergekten de bizim semanmz oyun oynay1§ degildir. 0, Tan-

rmm bir s1rr1d1r ki gelip gegici a§ktan meydana gelmez. Se-
ma1m1z1 oyun sayan, oyuncak bilen ki§i, oyle bir le§ haline
gelir ki hig bir zaman gazi olamaz. » ~u rubainin dordlincli
m1sra1, «oyle bir le§ haline gelir, oyle pisle§ir ki namaz k1l-
I
106 Abdlilbllki Gi:ilpmarh
masma imkan, kalmaz mealinde « .:.>~· i.>)c' ~:A> .i -". ).iv- » yahut
« .i_,~ .>jlr .iv- .iY. ).iv- » tarzmda olmas1 ihtimali vard1r. An-
cak rubai, Mevlana'mn olmad1g1 gibi oglu Sultan Veled'in de
degildir.
55. a . «Tanndan, edebe riayette ba§an vermesini dileyelim; edep-
siz adam, Tann lutfundan niahrum olmu§tur. » Bu beyit,
Mesnevi'nin I. cildindedir (Reynold A. Nicholson bas1m1, 1925,
s. 7, beyit. 79). Yalmz ikinci beyitteki « .:;..:S' » , « ..;.!. » dur.
55. a . - b. Bu k1t'a yanh§br. Dogrusu §oyle olacak :
.;:_Ci ':-' )" ___; ,-~ 1 l-~ J. ..;:_C; ._)1 ._, .i I ..)'f' ~v"'
,..;:_C; ':-'.ii '7".:., _, jJJ ljLJ J"l y~· ..s.I> ..J'f'I j_,.:\ ":-'.ii
Bu k1t'amn
..;:_C; ':-'.ii IJ "'·L. jL- jJJ (_,'7".:.) .r-~ i.> I j_,.:\ ':-'.i i
beyti, ikinci beytinin farkh bir §eklinden ba§ka bir §ey de-
gildir. Bu k1t'a da Mevlana Celaleddin'e ait degildir, fakat
kimin oldugunu bulamad1k. «Kabus-name» de, Nu§irevan'm
nasihatleri arasmda «Zamanm bilgi sahibi edemedigi ki§iye
bir§ey ogretmek igin higbir bilgin zahmet gekmesin» mealin-
de bir soz vard1r ki hemen hemen bu k1t'amn aymdir (Ruben
Levy basmas1, London, 1951, bab. VIII, s. 31). Tehran Uni-
versitesi Tarih Profesorli Akay-1 Mucteba Minovi, bu k1t'ay1,
Ayasofya K. de 4019 No. da kayith olan ve hicri 700 (1300)
sularmda «Ravzat-al-Nazir» ad1 altmda tertiplenmi§ bulunan
bir §iir mecmuasmda, «Edep incisini aram1yaq §eref mecli-
sinde oturup zevk edemez. Zamanm, seni terbiye etmesini
istemiyorsan edeb ogrenmiye bak ». mealinde ve §U tarzda ya-
z1h bulundugunu haber vermek lUtfunda bulundular, fakat
orda da §airi bildirilmemi§tir :
..;:_C ':-°..Jb 07 1L~ J. ..;;_C; ~b ":-'.ii ~):) ~.,,.,

..;:_(_; ._,.i i IJ o1.",l..j :) \L ...; .::_,..)'f' j>.:\ ':-'.ii
/ «Mesnevi» deki hikaye
47. a - 48. b . Bu hikaye, «Mesnevi» riin II. cildinde, «Koca kanyla

dogan» hikayes~nin hemen hemen aymdir (Maarif Vekilligi,
§ark - !slam Klasikleri, 1st. 1943, c. II, s. 30-35).
I~
Burgazi ve «Ftittivvet-name» si 107
Metinde gegen kitap adlan
5.a - b. Mi.iellif kitab1 yazarken hadislerden, peygamber lere ait k1s-

salardan, «Takzirat-al-Avliya » dan, Mi.isemma, ilm-i Vasila
adh kitaplarla «Kitab-al-Kalaid»den, «Asra-al-Arifin »den isti-
fade ettigini yaz1yor. «Tazkirat-al-Avliyh, 1230 da vefat eden
me§hur Feridi.iddin Attar'm kitab1 olsa gerektir. Musemma
kitabma gelince :
Mi.iellif, Harputlu ilyas oglu Nakka§ Ahmed'in «Tuhfat-
al-Vasaya» adh ve arapga yaz1lm1§ «Fi.iti.ivvet-name » sinin
onsozi.indeki §U, « ... ~..1)...d \oiA> ~-_,ll~-'1 ;:_l \<t>_l:..) L.r• ~- ~ >)
ciimlesini okumu§, iyi arapga bilmediginden ibaredeki « u<>-1 \))
y1 bir kitap sanarak yazm1§tlr. «Vaslla» diye and1g1 kitap da
Tuhfat-al-Vasayh da ad1 gegen «Umdat-al-Vasila » d1r. 37. a
da, bir kere daha «Musemmh kitabmdan bahseder. Ay-
m varakta «Kitab-al-Kalaid» den bahsedilmektedir. «Tuh-
fat-al-Vasaya» nm da kaynaklarmdan olan bu kitap hak-
kmda §imdilik higbir bilgimiz yok. «Asrar-al-A rifin» i de bi-
lemiyoruz.
49. b. «Salvat-al-Arifin » den bahsediyor. Bu kitap, hicri 255 te (868-
869) vefat eden Muhammed-ibn-i Aliyy-al-Hakim-al-Tirmizi'-
nin «Navad1r-al-usul fi Ma'rifati Ahbar-al-Rasul» adh kita-
b1dir. Salvat-al-Arifin va Bustan-al-Muvahh1din» diye amla-
gelmi§tir (1293. h, ist. basmas1 ve Yusuf ilyen Serkis'in «Mu'-
cam-al-Matbuat-al-Arabiyyati va-l-Muarraba's1, M1sir, 1346 -
1928) I, s. 633-634. Prof. Dr. C. Brockelmann, Geschichte der
Arab1schen L1tteratur'de «Salvat-al-Arifin va Bustan-al-Mut-
tah1zin » diye alm1§hr, S. I, 356).
Bu kitabm 100. aslmm sonlarmda, Cabir rivayetiyle bir
glin, Peygamber'in huzurunda def galmd1g1, Abu-Bekr'in ses
g1karmad1g1, Omer gelince buna mani oldug·u, Abu-Bekr'le
Omer'in gitmesinden sonra Ayi§e'nin def galmak ve dinlemek
[ helaldi de Omer geldikten sonra m1 haram oldu dedigi anla-
tilmaktad1r (s. 138), ba§ka bir yerinde, bunu ok§ar bir kay1t
bulamad1k. Ancak, «F i.iti.ivvet-name » deki nakil de buna tam
I uygun degildir.
50. a . Peygamber'in sema' ettigine ve s1rtmdan h1rkasmm dii§ti.igli-
I ne ait hadis, «Avariif-al-Maarif» te ve diger muahhar kitap-
108 Abdlilba.ki Golpmarll
larda vard1r (ihyau Ulfun-al-Din hami§inde, M1s1r - 1306, II,

s. 139-141).
Uzlim tanesini s1k1p k1rklara igirmek v.s. Batmi inang-
larmdand1r. Bu inang, sonradan Alevi-Bekta§i nefeslerinde de
belirtilmi§tir (Bak1mz, Abdtilbaki Golpmarh : Yunus Emre
- Hayati - ist. ikbal Kitabevi - 1936, s. 13-15, not).
64. a. «Tuhfat-al-Vasay&». Bu gok degerli «Flitlivvet-name» yi ist.
Universitesi, iktisat Faktiltesi Mecmuasmda, tlpk1bas1m ola-
rak ve Flittivvet hakknida yazd1g1m1z «islam ve TUrk ille-
rinde Flitlivvet te§kilatl ve kaynaklarl » adll makalemizden
sonra ne§rettik ve tercemesini de verdik (Cilt: XI, say1 : 1-4,
Makalemiz, s. 3-114. Tuhfat-al-Vasaya, s. 121-131, tercemesi,
s. 205-231).
Metinde gegen 9ah1s adlari

- Alfabetik -
(Ehl-i Beyt, Sahabe v.s. me§hur adlar dahil degildir)
51. a. Abu-Amr (-1 Dam1§ki) : 932 de vefat eden 9ohret sahibi bir
sufidir (Nefahat terc. ist. 1289, s. 207). Bir de 959 da olen
Abu-Amr Muhammed-ibn-i ibrahim-al-Zaccac-al-NiSaburi var-
d1r (Al-Risalat-al-Ku9ayriyya, Bulak -1284, s. 36). Abu-Amr'-
m nakledilen sozli, soyliyen zikredilmiyerek «Risabat-al-Ku-
§ayriyya» da 9oyle nakledilmededir : «Denildi ki : Serna' nefsi
olti, kalbi diri olm1yana dogru degildir; nefsi, mlicahede k1-
hglariyle bogazlanm1§, kalbi, Tanr1ya uyma nuruyla diri ol-
mah. » (s. 200)
21. b. Abu-Bekr-i Varrak. Tirmiz'lidir. Muhaddis Tirmizi'nin day1-

s1d1r. IX. ylizy1lda ya§1yan bu sufi, 9iir de soylerdi (R.K., s.
29, N.T. 17~). Varrak'm sozli, Ku§eyri'dedir (Bab-al-Futuv-
va, s. 134).
53. b. Abil-Mlislim-al-Mahazi (baz1 nlishalarda Macazi. Bu, Hora-

sani'nin yanh§ yaz1h9mdan meydana gelmi9tir samyoruz).
Emevileri yokedip Abbasogullan halifeligini kuran ve 755 te
oldlirtUlen me§hur kumandan,
60. a - 61. a. Asma'i. Abu-Said Abd-al-Malik-ibn-i Karib. Basrah bir

ediptir. 831 de Merv'de olmli§tiir.
50. b . Ca'fer-i Huldi. CUneyd'in ashabmdandir. 959 da Bagdad'da
olmli§tlir. Bu soz, Kw~ayri'de §oyle geger : «Ca'fer-ibn-i Nu-
sayr, CUneyd'den hikaye ederek demi§ti ki : CUneyd, der-
vi§lere Ug yerde rahmet iner; sema' esnasmda, gUnkU onlar
nagmeleri ancak Tann'dan duyarlar, sozlerini ancak vecitle
soylerler. Yemek yerlerken, gUnkU onlar, ancak yokluk, yok-
sullukla yemek yerler. Bir de bilgiden bahsettikleri zaman,
gUnkU onlar, ancak Tanl'l velilerinin s1fatlarmdan bahseder-
ler dedi.» (s. 200)
21. b. CUneyd. Sufilerin ulusu anlamma gelen «Seyyid-al-Taife» di-
ye amlan ve 909-910 da Bagdad'da olen me§hur sllfi. O'nun
«FlitUvvet §am'dadir, belagat Irak'ta, dogruluk Horasan'da»
sozU, Ku§ayri'de geger (Bab-al-Futuvva, s. 134).
20. a. Ashab-1 Kehf'in zamanmdaki put-perest ve zalim hUkUmdar,
bu sahifede «Ta'yalunus, Dakyunus, Takyanus» §ekillerinde
yaz1lm1§tlr. Bu hUklimdann adm1 «Dakyanus, Takyanus» §ek-
linde yazarlar. Bu hUki.imdar, H1ristiyanlara zulmeden De-
cius'tur (249-251), (A. J. Wens1ck : AshabUlkehf, islam An-
siklopedisi, c. IV, s. 371-373).
21. b. Fazl. 802 de vefat eden Kllfeli Fuzayl-ibn-i Iyaz'la 1049 da
olen Abfl-Said Abu-1-Hayr'm §eyhi §eyh Abu-l-Fazl-1 Serahsi
vardir. Bu soz, Ku§ayri'de «Fazl der ki» diye geger (s. 134).
22. a. Haris. 857 de Bagdad'da olen Abu-Abdullah-al-Haris-al-Muha-
sibi'dir. Bu soz, k1saca, Ku§ayri'de vardir (s. 135).
49. a . Belh'te dogan ve 1273 te Konya'da vefat eden me§hur sufi
Mevlana CelalUddin Muhammed.
51. a . Muhammed-ibni Cerir. CUneyd'in ashabmdan olup onun yeri-
ne gegen ve 923, yahut 924, yahut 926 da vefat eden Abu-Mu-
hammed Ahmed-ibn-i Muhammed-ibn-al-Huseyn olsa gerek
(Ku§ayri, 30-31, N. T. 189-190) . Bu soz, Ku§ayri'de, soyliyen
amlmaks1zm §oyle geger : «Denildi ki : Sema'da her uzvun
bir nasibi vard1r; gaze dli§tli mli goz aglar, dile isabet etti
mi adam, nara atar, ele dil§erse insan, elbisesini yirtar, do-
vUnUr, ayaga isabet edince de adam, raksa kalkar.» (205)
22. a. Nasrabadi. 979 da, mUcavir bulundugu Mekke'de vefat eden
Horasanh Abu-l-Kas1m ibrahim-ibn-i Muhammed-al- Nasra-
badi'dir (Ku§ayri, 39). Bu soz, Ku§ayri'de, k1saca, «Milrliv-
vet, fUtUvvetten bir §Ubedir; o da her iki dUnyadan gegmek,
110 Abdi.ilbaki GOlpmarh
ikisine de ehemmiyet vermemektir» tarzmda geger (s. 135).

Nas1ri ise, «Flitti.vvet-name» sinde, «Fti.tti.vvet bir agaca ben~
zer. Kokli, arifin canma iyice dikilmi§tir. Dallarmdan birinin
adma mlirlivvet denmi§tir. Tarikatte boyle rivayet edilmi§-
tir. Mliruvvetten bii ni§an istersen bil ki, §U iki ciham da terk-
etmekten ibaret» tarzmda ahr (Abdtilbaki Golpmarll : islam
ve Turk illerinde Flitlivvet te§kilati ve Kaynaklar1, ist. Univ.
iktisat Faktilte'si Mecmuas1, Cilt XI, say1 : 1-4. Metin, s.
182, 89. b, terceme, s. 314).
59. a - b Nu§irV'.an-1 Adil. Sasanilerin yirminci padi§ah1d1r. Kubad'm
oglu olup 531 de tahta gegmi§, k1rksekiz y1l saltanat slirmli§,
579 da olmli§tti.r.
51. b. Sehl-ibn-i Abdullah. Sehl-ibn-i Abdullah-al-Tlisteri, Zlin-Nun'-
un mliritlerinden, Clineyd'in akranmdand1r. 896 da vefat et-
mi§tir (N. T. 119-121). Bu soz, Ku§ayri'dedir (Bab-al-Sama',
s. 202).
50. b . Seriyy-i Sakati. Clineyd'in day1s1 ve ti.stad1d1r. 867 de Olmti.§-
, tilr. Bu sozli bulamad1k.
50. b. Zti.n-Nun. Adi Seveban-ibn-i ibrahim'dir, Feyz diyenler de ol-
mu§tur. 859 da M1sir'da vefat etmi§tir (Ku§ayri, s. 10-11).
Bu soz, Ku§ayri'de §u tarzdadir : Serna', Hak'dan gelir, kalb-
leri kopar1p Hakk'a gotlirlir. Kim o nagmeleri gergek olarak
dinlerse Hak'la Hak olur, kim nefisle dinlerse zmd1kla§1r.»
(Bab-al-Serna', s. 199-200)
BUl'gazi ve «F'iiti.ivvet-name» si 111
F0T0VVET-NAME METNi
('::"" J 1 0~ )\.W\ r~ 1.a

..s.>.i)I~::"·-' ci~ \.J_,-J_, jh..a.l l .;.f .:,I J..;.!..i_, 0.;...JI ~ .. cl\_,._, or .WIJ.. J:' I
.. l:.a.l le'. 1_, J:l _,~L. l:;;,")1 1 ~ .. _,..... .11'\lT J.c. _, "':l.c. .WIJ,,., ..si:ll..,:l \_, ~_,:~JI -i.U _,..,
d.... L.)11 d..;.,...J \ d..)jl ~? lkll d... _,>....11 ~ °""."~11 d..h..11 ~:y:.ll d..-J.A.l\d.-!._r:.ll .._;,i_,11 l.c._,
- . .. - 0
.i'.lilj_.) -"'°~· ~ll.Ji':'J ~~;. _, ~~_;llil.I 401i)ld..,.,)\J.\_, 4:- L.JI <\bl.JI_, d.:l.Jl4'.'" Jj\_,
.Wlj.o .,~ j_J.ll ~; )I_, ., I_,- ~.L.~ il.I )I 0..1~1\iL.I_, ~;.r!.ll tl..\ ~:.. _Jll->:-·I
i:>Ll l{ J:J...al\)::;- 0.1 .,;:....:)I y~_, J:•.!..l l r_;..:Jlj.c. 1)1..Jl r· <l>-~J~-' 1.b.JT J .c.-' ~:l.c.
j ...1,r '7'1..1J\ J-'~ ':'l:.Cll J J _,)..ill '-:"'1_,..... 1~ ._;bU i '-:"'\_,::)~ ?lhl\ '-:"'l..t1_,J I (::.!..ll J.c.
i)l..Jl r· .:,t.;.. j . .:,~.. 0~ )Iv>~ 1-1.0:11 .:,W,.lj..t1\ c ir-' Sl..1.o:JI L'l J" i )l_J1 ; '-:"'1W-1
J. 1 j. J" f)ll '-:"'Lall J .. l_, -'.':;l.. I'-:"'~ t\i-'
lS?) l d..J,~ [_-'j J_,('JI.;. _,,.... .s.'."'"l.... Jc.
~)_,:.iill ~A_,lhlJ ~.. \,.~\ ~,.l_.)11 j_J.:r-..:.l \ J_J.:...J\ ~l:.z.~..J\j.:.' ":-"ll;J\ .\'.lil.;.-1 .Jlb
u-UI_, .W\.;.:.c. j_.)_,..J \ u-L.l l_, ~? ~,r j.c.J ~....1\_, 0 ....11 4+1JA> I 2.a .JU\.;.:-
, r•
Jl..1.iilli-"- Ji 1-'.':.S"lc\.) l:Li (--'):;.)II ~~l:ll _, ) .ai'l' I_, j_..1'.'"l..1\ J"-'
Ytiz bin §tikr ti sipas, harnd ti sena-yi bi hadd ti bi kiyas ol

pad§ahlar / pad§ahma kim allm ti azim ve cevad ti kerimdtir ve
mtidebbir-i kadimdtir, I hallk-i ktille §ey'dtir ve razik-i ktille hayy-
dtir ve salevat ol peygamber-/ler serveri Muhammed-al-Mustafa
tizerine olsun kim mukaddem-al-emin / dtir ve rasullih-al-mtibindtir
ve anun al ve ashabi tizerine ?lsun I kim tayyibin-al-tahirindtir ve
sellim teslimen ila yevm-al-dindtir.
§oyledtir / 2. b biltin iy karde§ler ve iy dostlar, / Ftittivvet a'la
1
ve §erifdtir ve key ulu makamdur ve aziz derecelerdtir. Ftittivvet I

asl-i kadim ve ezelidtir ve ebedidtir, asl-i imandur, pes Ftittivvet
sifatm kimse / sifatlanmaya, illa ol ki§i sifatlana kim Tangri taala
am tahir kildi ctimle I gtinahdan ve her kim Ftittivvet s ifatm sifatla- 1
na, ol Allah sifatmda olur I ve her kim Allahu taala sifatm sifatlana,
hakka Tangn'ya irmi§dlir ve Ftittivvet I bir agaQdur budaklu ve
ol agaQ Tangri taala sifatldur ve budaki enbiya sifatidur, / yaprak-
lan evliya sifatidur ve yimi§i mti'minler sifatldur, pes sifati sifat-
lanmaya, / illa sidk u vefa ehli ve Ftitlivvet I 3. a domn geymeye,
illa kendozin fena klla I ve Ftittivvet yolm almaya, illa edeb ve
haya ehli. Ftittivvet menziline irmeye, I illa kerem ve miirtivvet ehli.
Pes Tangri taala Ftittivveti §erif kildi ve aziz / kildi, bu makam
112 Abdiilbaki GOlpmarll
enbiya makam1dur, hele bentim aklumda §oyledtir kim / enbiya ma-

kamma kimse irmeye, illa enbiya ire; amma sebeb gordtim ki Fti-
ttivvet I bolUkleri mtitehayyir olub gok i§de zail olub batila me§glll I
old1lar, bat1l izzete magrur old1lar ve dalalet yolma kendozlerin I
sebil k1ld1lar, hidayeti koyub yigitlige hiyle ve fitne koyd1lar, §eh-
vet I galib olub htikm-i dalalet / 3. b birle gok mekrler dtizetdiler,
ma'rifet / yerine gavga ve geki§ik dUzetdiler. Yalanc1hg1 FUtUvvete
zikr dtizetdiler, / gokten inen sofraya haram taam koyd1lar, mis-
kinlik yolma ben / benlik k1ld1lar ve ognhg1 ve yavuz i§e varmag1
Ftitlivvet yolma alphk / k1ld1lar, bahadirhk/ dtizdiler, Ftittivvet
adma dtirlti dtirlti bid'atlar kod1lar ve taat / yerine fesad k1ld1lar,
edeb, haya yerine ytizstizltik dtizdiler, dah1 cahil/hg1, ya'ni bilmez-
ligi Ftittivvet hucceti k1ld1lar, evliya sohbetinden oglanlar sohbe-
tini I ihtiyar k1ld1lar ve gammazhg1 Ftittivvete / 4. a htirmet ve izzet
dtizdiler, Tangri / taala kap1smdan ytizlerin bekler kapusma don-
derdiler. Ftittivvet / hod bu i§leri kabul k1lmaz, zira kim Allah teba-
re~e ve taala Ftittivveti izzetlti / ve htirmetlti k1ld1, Ftittivvet btin-
yadm §oyle berk muhkem k1ld1 kim nesneye zeval / irer ve mekr ti
hiyle irer, illa hig Ftittivvete irmez, pes bu Flitlivvet ehline I yavuz
diyenler ol aziz FUttivvetden mahrum ve magbfm kald1lar; neuzti
bilah. I Ummid §oyledtir kim bunlar magbun ve mahrum kalmaya-
lar in§aallahu taala. / Yahya-bn-i HalU-ibn-i (}oban Feit<i-l-Bur'avi
aydur, gordtim ki Fi.ittivvet / kapusmda oturan ahilerde Ftitlivvet-
1
name yok, ya'ni Ftittivvet kitab1 / 4. b yok kim bileler, gtigleri yit-
di.igi~ce ve ellerinden geldtigince tutalar, / ba'z1smda kim vardur,
muhtasar, ya'ni azacuk, kendi.iler dilegince yazllm1§, I as1l Ftitliv-
vet deglil, her bir nesneyi muhtasar yaza yaza metruk eylediler, pes
Allahu taala I Ftiti.ivvet ilmini biz kullara ruzi k1ld1, diledtim kim
Ftitlivveti beyan I k1lam, §oyle ki ben yigirmi ya§a girince cahilidlim,
ya'ni okumak yazmak / hig bilmezidlim, amma alimleri yavlak se-
verqi.im, daim dani§mendlerbirle / sohbet k1lurdum, hem Flitlivvet
erkanlarmdan billirdtim. Pes andan / medreseye vardum, ilim taleb
klldum, Antaliyalu Hoca Salahtiddin / nevverallahu ruhahu mek-
tebine vardum, elifden sebak 'ok1dum, Tangri taala I 5. a ok1mag1
ve yazmag1 lig ay bir hefte ekstikde ruzi k1ld1, cUmle I halk ve tis-
tazum hayran kald1lar. Andan Freng-i lain iskenderiye'yi I bagla-
m1§1d1, ol vaktde bir kag pare kitab Freng'den satun / aldum, an-
dan yana Tangnya tevekktil k1ldum, §likr ol Tangnya kim bilme-
yenleri I bildtirlir, cahilhk ztilmetinden g1karub ilim nurma irglirtir,
pes I ben zaif diledi.im kim bir kitab yazam, Ftitlivveti beyan k1lam,
'
13ur gazi ve «Filtilvvet-name» si i13
tefsirden / ve h adis-i Mustafa'dan, sallallahu aleyhi ve sellem, ve k1-

sas-al-enbiyadan ve Tazkirat/-al-Avliyadan ve Miisemma kitabmdan
ve !lm -i Vasila kitabmdan ve Kitab/-al-Kalaid'den ve Rasfll hazreti-
nl.in m enak1bmdan, Sallallahu aleyhi ve sellem, / 5. b ve Asrar-al-
Arifin'den, Fiitiivvet gerekliilerinden g1karub yazdum, / §oyle ayan
k1ldum ki ahi yollar1 nedtir ve F tittivvet nedtir, I muayyen ola ve ne
kim tarikat iginde mi.i.§kil mes'eleler kim I vand1, cevab birle yaz-
dum. Her kim buna inanmaya, ol ki§i I mlirteddola ve gerek kim her
adine gicesi giraklar I dibinde ve ahiler katmda Ftitiivvet okuyalar
ve giicleri yetdiigince ve ellerinden I geldiigince edebinden ve erka-
nmdan tutalar, i§itmeyenlere i§itdtireler. I Bilmemekden bilmek
yigrekdiir, anumglin Ttirk dilince yazdum, okumaga gengez ola, /
nitekim Kur'an'da buyurur: <\.-_,; 0l-~ ~ I l:l-JI L._, / Allahu taala
aydur : Hig peygamber viribimedtim, illa kendl.\ k'avmi dilince. / 6. a
Pes bu Rum ili kavmi Tlirk dilin biltirler, biz dah1 Turk dilince I
beyan k1lduk. Yidi kat yidi ve yidi yidi iginde. Neyigtin? §ununi-
giin / ki Tangri taala halk iistine gtini yidi k1ld1 ve dah1 insam
yidi / k1ld1 ve dah1 gokleri yidi k1ld1 ve Kur'an / mushafm1 yidi
k1ld1 ve dah1 Fatiha suresine yidi ayat virdi. / Dah1 ademtin tenin
yidi k1ld1, namazda secde k1lacak yirleri/ dokman endam1 yidi k1ldi.
Rasfll hazreti, sallallahu aleyhi/ ve sellem, Ka'be'yt yidi kez tavaf
k1ld1 ve Safa'yile Merve'ye yidi kez I sig'irtdi ve Ismail Peygam-
berlin, aleyhissel8.m ta§ atd1, yidi yidi. / 6. b Tangri taala Kadr
gicesini ramazanun yigirmi yedisinde / kod1, dah1 Tangri taala ha-
senatI yidi k1ld1, dah1 Yusuf I peygambertin, aleyhisselam, miilki-
ntin haddi yidiyidi ve dah1 I Ashap-al Kehf yidiyidi ve goklere ilduz-
lan ctimlesine yidi. I Ve her kim,bu kitab1 okuya, gok dtirlii f8.ide bu-
la. ilahi, sen rl'l,hmet I k1lg1l bum yazana ve dtizene ve' okuyana ve
dinleyene, amin ya Rabb-al-alemin. I Ve her kim bu kitabdan ntishay1
ala, biztim ni§anumuz birle yaza, Fatihadan / analar in§aallahu
, taala.
Biltin iy iman ehli, yigit ve ahi ve §eyh bu iigi / birdtir. Yigitlik

heves eylemekdiir, ahihk ba§lamakdur ve §eyh tamam k1lmakdur. I
7. a Yigitlik sakal gelmekdiir, ahi sakala ak dii§mekdiir, / §eyhllk
tamam pir olmakdur ve dah1 yigitlik mii'minler yolm varmakdur I
ve ahihk evliyalar yolm almakdur ve §eyhhk Peygamber dirligi di-
rilmekdiir / ve dah1 yigitlik §eriatdur, ahihk tarikatdiir ve §eyhhk
hakiyatdilr / ve dah1 yigitlik yola gitmeye niyyet k1lmakdur, ahihk
yola girUb gitmekdiir I ve §eyhhk menzile irmekdiir ve dah1 yigit-
lik ana rahminden dogmakdur, I ah! dUnyada dirilmekdUr ve §eyh-

hk olmekdlir ve dah1 §eyhhk imanbirle olmekdUr, I ahi sin iginde
azab gormekdUr, yigitlik k1yamet glininde has1m / bulunmamakdur,
ya'ni hig kim9enlin hakk1 bulunmaya. Pes yigitlik ve ahihk ve §eyh-
hk / 7. b birdlir nitekim( 1)1.Jl<1:l") J- J "~" .s:l\J\\ buyurur ki t\5.tll L·1
b!IJ'_I -s•J\ ya'ni ben yigitven ve yigit karda§1yam ve yigit atas1vam I
.s-<11 ~-1 didligi Hazret-i Rasuldlir ve .s.tl\ t_I didligi Emir-al Mli'-
minin Ali'/dlir, kerremallahu vechehu. ._.I (boyle) t.S'J I didtigi
Emir-al Mli'minin Huseyn'dlir. Pes / Ugi dah1 birdlir. Emir-al-Mli'-
minin Ebu-Bekr-i S1ddik radiyallahu anh dlinyadan I nakl k1las1
vaktin §eyhhg1 Ali'ye virdi, pes yigit ve ahi ve §eyh, iigi I birdlir
aroma cii.mle Mlisillmanlara §eyh, ahi tutunma farz ve stinnet ve
vacib / old1, nitekim ":i 0-4-' .J j_:i ":i .J 6~":i 0 .• 1 '.Jl-l l <\~ ~IJ11
..>lh:.!.l l •~:~' .J 6~ 8. a RasUl sallallahu aleyhi ve sellem buyu-
rur kim : I Kimlin ki §eyhi yokdur, anun dini yokdur ve dah1 anun
kim §eyhi I yokdur, anun §eyhi ~eytandur ve dah1 delil aydur, Al-
lah tebareke / ve taala Musa Peygambere, aleyhisselam, buyurur
kim ya Musa, / var, bir ahi tutun. Musa ay1td1 ahi nigtin 'tutunaym?
Tangri taala / ay1td1 anuniglin kim cUmle ilmlin yigreyi edebdlir,
ol sana edeb / ogreden. Musa ay1td1 ilahi kimi ahi tutunaym didi.
Ay1td1 var, I H1z1r Peygamberi ahi tutun. Ba'z1lar Bulk1ya'ya vard1
dirler. llla ki I H1zir'a vard1, nitekim Kur'an'da buyurur 15• _, .. .J J1t
L~J ..::-k LI" ._s..L.I ..;\ J" d~I J"' Musa Peygamber, aleyhisselam, I sav-
maasmda buld1, selam k1ld1, H1z1r aleyhisselam aleyk aldi. I H1z1r
aleyhisselam ay1td1 nite old1 geldlinliz ya Kelim - Allah· didi. I
Musa aeyhisselam ay1td1 geldtim ki seni ahi tutunam, kabUl k1la-
sm. / H1z1r aleyhisselam bu yol sarb yoldur ve bu ilm feta ilmlidtir
ki / gonltin ile dam§, sonra pe§iman olmayasm. Ahiye ve §eyhe
reva degtil/dtir kim bir ki§iye ayda; gel, bana ayal ol diye ta kim
ol ki§i l§k1la gelmeyince I ve dah1 degme ki§iyi kabul k1lmaya. H1z1r
Peygamber aleyhisselam ay1td1 : Bu yolda / ki§i i§ledtig-in soyle-
meye ve key sab1rlu ki§i gerek. Musa aleyhisselam / 9. a ay1td1 sa-
b1r k1lam in§aallahu taala. H1z1r aleyhisselam kabUl k1ldi. I Pes
bu hikayet me§hurdur kim H1z1r aleyhisselam bir gemi geldi ve bir
oglan / bogazlad1 ve bir d1var1 yabdi. Musa aleyhhisselam sabir k1l-
mavuruk I soyledlin, var, imdi i§ine git didi. Musa aleyhisselam ay1t-
d1 I imdi bari edeb ilminden bana ogret didi. H1z1r aleyhisselam
ay1td1 / Tur dagma nice g1karsm, Tangr1y1la nice soyle§irsin ve
Burga zi ve «Fiitiivvet-niime» si 115
nice / girli donersin? Musa aleyhisselam ay1td1 §oyle Qlkann, / bir

ta§ var, anun dibinde dururm, soyle bana iy \!alabum dirin. / H1z1r
aleyhisselam ay1td1 klistahhk k1lurm1§sm, climle ilmin / 9. b yigregi
edebdtir, sen edeble var kim ' Tangri taala seni dah1 seve, / merte-
ben dah1 arta. Musa aleyhisselam ay1td1 kim digil bana, nice vara-
ym / didi. H1zir aleyhisselam ay1td1 Tur dibinde iki rek'at namaz
k1lg1l, / na'linlin anda b1rakg1l, Tur'a Qikg1l, dah1 elin kav§urg1l,
arkm / arkm ol ta§a var1cak secde k1lg1l, dah1 eltin kav§urg1l, Al-
lah'dan / avaz gelmeyince sen soylemegil. Soz soylemek edebin ay-
d1virdi. Biz dah1 / yirinde diyevliz in§aallahu taala. Ve dah1 Qlin
donesin gitmege yana, I secde k1lg1l ve arkan donlib gitmegil, k1Qm
k1Qm ingil, ta na'linline I degin ve ol arada girti secde k1lg1l, na'li-
niin dah1 geygil. Pes Musa I 10. a aleyhisselam Tur'a vard1, her ne
kim H1z1r didi, / am k1ldi. Allahu taala ay1td1 ; Ya Musa, gor imdi
biziim dergahumuza ne I geldtin didi. Eevliyanun ve enbiyanun ahisi
ve §eyhi var, pes ciimle I mtistilmanlar dah1 gerek kim edeb ve
erkan ogreneler.
§oyle billin kim I Flitlivvet RasUl Hazretine geldi, pes Fiittiv-
vet sahabeye ayd1vird1. I Sahabeler gordiler, key ince yol ve key
sarb yol. Bular hayran kald1lar. I Pes Rasul hazreti, Emir-al-Mti'-
min!n Ali'ye sord1 ,kim yu Ali, sana yavuzluk k1lana / sen fie k1lasm?
Ali ay1td1 ol ki§i ki bana yavuzhk k1la, ol yavuzhg1 / kendiiye ya-
vuzhkdur. Eger eyltigi arutra, ben ana eyltigi arturam. / 10. b Yine
hazret-i Rasul sallallahu aleyhi ve sellem ay1td1 ya Ali, ol her glin I
cigeriini kan eylese sen am ne kllasm? Ali ay1td1 : 01 ki§i gtinde
bin kere / cigerlim kan eyleyiib goniilm y1karsa ben anun hatmn
y1kmayam. / Pes RasUl - Allah sallallahu aleyhi ve sellem buyurd1
kfm )A:.<JI _,.) ':J I ---<:- ";J_, Jt:- ':J i 1.5•'-:J dah1 bir giin Ali'nlin, radiyallahu
anhii, / dort akQas1 var1d1, sadaka virdi. Birin gice ve birin giindtiz,
birin / gizlti, birin a§ikare virdi. Hak taala kabul k1ld1, Cebrail
aleyhisselam / bt!- ·ayeti getlirdi kim ~::-·:>k_, 1 .rM)~J\ -' J:" h~ \ _,A l j_,.u:._...:r_.i.l l J
pes Enbiya ve Evliya Ftitlivveti Ali radiyalalahu anha / 11. a reva
gordiler, ya'ni RasUl sallallahu aleyhi ve sellem ve dah1 sahabeler
Ali'yi kabUl I k1ld1lar.
'•<1.. ,, ,.,;
.~ . .q~~,;.
~
Bab : Bu ol beyandur kim Tangri taala yidi ki§iyi Flitlivvet

ile / RasUl hazretine, sallallahu aleyhi ve sellem, haber virdi. Evvel
encir agac1 / ol vakt kim Adem Peygamber, aleyhisselam, Havva' I
i16 Abdiilbaki Go lpmarU
y1la ugmakday1d1, nitekim I yad k1ld1 )\s'"_,~:~lcl~_,j_,..::..; i 0 CI i;\ ~ U;_,

~ lhJ \ 0.. v_,s::'.:;;~...1".".!.l l o...iA>G...1.o.;·)/_,l!..::...::...:J~ )~.. Tangri taala ay1td1 Ya Adem,
ugmakda I ol giftlin birle durli.i ni'metlerden yi, illa i§bu agacdan
yime, I yirsen kendi.ine zulmidersin didi. Ya'ni bugday yime didi.
Pes I 11. b Adem aleyhisseiam ol ag·acdan delim ihtiyat yiridi. <;i.in-
kim hukm I §oyleyidi kim yiyeyidi, ihtiyat ass1 k1lmadi. Hikayeti
gokdur. Amma / iblls aleyhil-la'ne vesvese k1ld1, Adem bugday1 yidi,
Tangri taala / emrine muhalefet k1ld1, Adem'i.in ba§mdan tac, eg-
ninden hulle gitdi. I Adem ve Havva yalmcak kaldi. Adem ugmak
ehli katma vard1, hig kimse / Adem'e nesne virmedi, avretin ort-
mege; pes encir agac1 Adem'e i.ig yaprak / virdi, Havva'ya be§ yap-
rak virdi. Pes ere kefen andan i.ig old1, avrete / be§ oldi. Pes
Tangri taala encir agacma ay1td1 : Hig bir kulum Adem'e I nesne
virmedi, sen neyigi.in virdi.in didi. Encir agac1 ay1td1 : I 12. a ilahi,
senun bi zeval milkun iginde ne ola zaif kulun comerd ola, I zira
sen comerdleri seversin. Pes Tangri taalaya bu soz ho§ I geldi, ay1t-
d1 : Ya agac, gun comerdhk idersin, Slr ortdun, ben I dah1 ug he-
diye virdum ki hig bir agacda yokdur. Evvel yakmaga I haram kil-
d1m, her kim encir agac1 yaka, nesne bi§ure, ol bi§en nesne I dah1
haram olur elbette ve anun ti.itUni gozlere ziyan kllur ve I ikinci her
bir iklimde bir yemi§i yirerler, illa sen,i yig yirmeyeler. Ebu-Derde I
(Derda) radiyallahu anh ay1td1 : Bir gtin RasUl / 'hazretine, sallal-
lahu aleyhi ve sellem, bir tabak encir getlirdiler, / 12. b RasUl haz-
reti, sallallahu aleyhi ve sellem, yidi, sahabelere dah1 I virdi. Dah1
buyurd1 kim yin enciri kim bevasir riyhm gideriir, mkris rencine I
kefaretdur. Pes cumle ahller gerekdur kim encir gibi ola. Ugunci
Adem Peygamber I aleyhisselam yapragm1 tizicek stidi tamd1, am
panmuk k1ld1 ta kiya/mete degin Adem oglanmun s1rrm ortem
anumla didi. / <;un si.idden panbuk bitdi, Tangri taala Cebrall'e bu-
yurd1, I panbug1 ugmakda kod1, gekirdegin ta§ra di.inyaya gettirdi.
lk1Jnci I Adem Peygamber aleyhisselam ol vakt kim ugmakdan yir
ytizine indi, ytizini topraga vurd1, ug yuz y1l aglad1. Tangri I 13. a
taala ay1td1 : Ya Adem, aglama, beni.im takdirumde boyle olsa ge-
rekidi, seni / dunyaya iledub oglanlarun ola didi. Adem aleyhisi:=ielam
ay1td1 : .~l lhl\ 0.. .::..:.)0· 1,::.l; l,..,.:-..::..; \)/ \.JI)/ Ay1td1 : ilahi, hergi ki sentin
takdirtindi.ir, illa ben I bum kendi nefslimden bilurin, ha§a senun
rahmettinden kim sen bana gunah I klldurasm didi, afveyle, edeb-
suzli.igume bakma kim sen rahim/sin didi. Hak taalaya bu soz ho§
geldi, ay1td1 : Ya Adem gun / sen beni aziz gordun, ben dah1 seni
Burga zi ve «Ftittivvet-name» si 117
aziz k1ldum. gun / sen beni glinahdan miinezzeh gordiin, ben seni
giinah / 13. b dan miinezzeh k1ldum ve giin sen sug1 kendii nefsiinden
bildiin, / ben dah1 seni ve oglanlarum ugmaga koyam ve giin sen ken~
doziini / zaif, mi.skin gordiin, ben dah1 sana ve oglanlaruna dizar
gosterem I didi.
01 vakt kim iblis aleyhil-la'ne Adem'e secde k1lmad1, Tangri /
taala ana la'net k1ldl. Girii Tangri taala ay1td1 : Nigiin Adem'e sec- ·
de / k1lmadun? Tulis aleyhil-la'ne ay1td1 : Nesne seniln ellinde; sec-
de / k1l diyen sensin, girii k1J.dirmayan sensin, seniin takdiriinden /
ta§ra nesne yokdur; secde kll diyen, k1rd1rmayan ve la'net k1lan /
hep sensin didi. Tangri taala ay1td1 : Ya mel'un, ben sana k1l di-
diim, / 14. a k1lma dimediim. iblis ay1tti : Sen a§ikare emr ile secde
k1l didiin, / amma gizlil emr ile k1lma didiin. Tangn taala ay1tt1:
Sen sug / itabm1 kar§ularsm, ben dah1 seni edebdi la'net k1lduin didi,
la'ent/ imdi Adem dah1 sug k1ld1, iblis dah1 sug k1ld1; Adem mis-
kinlik / (k1ld1,) rahmet buld1, iblis aleyhil'la'ne tekebbiirllik k1ld1,
la'net buld1. Pes / ehl-i Fiiti.ivvet, gerek kim tekebbiir olmaya. V9un-
ci. ~it Peygamber aleyhisEelam. I 01 vakt kim :?it Peygamber aley-
hisselama Cebrail, aleyhimesselam, I cullahhg1 getiirdi, ogretdi, ol
panbuk gekirdegini getlirdi, Adem ekdi, I panbuk bitdi. Havva egirdi,
:?it dokutdi. / 14. b Adem, :?it aleyhisselam1 gorevardi. ~it aleyhis-
selam / durd1, onine etmek kodi.
Mes'ele : Eger sorarlarsa kim I Bu dlinyada evvel konuk kim ol-
d1? Evvel Adem Peygamber aleyhisselam / oldl. Evvel dlinyada et-
megi ~it aleyhisselam kesdi, A.dem aleyhisselam / etmek yidi, §it
aleyhisselam dua k1ldl. §it dokudug1 bezden / ke~di Adem aleyhisse-
Iam ald1, beline tennure tutdi. Pes §eyhler / tennure tutunmak an-
dan kaldi. ~it aleyhisselam, kang1 karda§1 / geleydi etmek yidii-
ri.irdi, biline tennure tutardi. Tangri taala / Adem'e buyurd1 kim :
Oglanlaruna ay1t, zekat g1karsunlar, :?it'e / 15. a virsilnler didi. Pes
ahiler gerekdi.ir kim kapusundan igerii girene etmek / koya, andan
sOleye. Di:kdunci ibrahim Peygamber aleyhisselam. 01 vakt kim
Nemrlid mel'un padi§ah1d1, katmda miineccimler gog1di. Bir gi.in
miineccimler Nemrud'a ay1td1lar : Ulkede bir oglan doga, / biitle-
riini ura, vilayeti.ini tuta, sen dah1 a.nun elinde helak / olasm. Nem-
rud buyurd1 : Her kanda kim er oglan togarsa oldiiriin. / Pes Azer' -
ii.n avrah ibrahim aleyhisselam1 togurd1, gizledi. / Nemrud'dan
korkd1, ay1td1 : Oglan dogurdum, oldi didi. / Gice ohcak 1brahim
aleyhisselam1 daga iletdi, bir magara / 15. b iginde kod1, bir ulu ta§,
mag-ara kapusmda berkitdi. Bir kag gtinden / girti geldi, magara ka-
pusm agtl, gordi kim dah1 diri durur.. / Biraz emztirdi, girti maga-
ra pakusun berkidtip gitdi. Pes ogrilaym geltir / di, emztirtir-
di. 01 giln kim anas1 gelmezidi, Ibrahim aleyhisselam I bar-
magm aguna koyub emerdi. Tangri taala rizkm barmagmdan vi-
riirdi. Pes I Ibrahim aleyhisselam bir ya§ma degdi, illa onbe§er og-
lanca olurdi. I Bir gice anas1 geldi, Ibrahim aleyhisselam1 maga-
radan ta§ra g1kard1. I Yire ve goklere bakd1 ve daglara bakd1, ay1t-
d1 : Bunlar1 kim yaratd1? I Bunlarm ve bentim Tangnm kimdtir?
Bir nurlu y1ld1z gordi, ay1td1 : .JJ \.l"' ; 16. a Ya'ni, budur Tangr1m
didi. Y1ld1z dolundi. Ibrahim ale~hisselam ay1td1 : .~t(')I\ ':-""\ '}
Ya'ni, sevmezven ol nesneyi kim dolunur, bildi kim Tangri taala I
bi zevaldilr. Qi.in ay dogd1, ay1td1 : .J.J \..iA> ya'ni budur beniim I
Tangr1m. Ay dah1 dolund1, ay1td1 : Bu dah1 Tangri degtildtir. Pes
gtine§ dogd1, I Ibrahim aleyhisselam ay1td1 : ~)\ l..iit1 ,ya'ni budur
kim Tangrim, bu ulurakdur. / Qiin gline§ dah1 dolund1, anasma ay1t-
d1 : Bu dah1 Tangrihga yaramaz. /Ibrahim aleyhisselam1 anas1, evi-
ne gettirdi, anas1 ahvali didi. .Pes / ibrahim ,s evgtisi Azer'tin gon- ·
line di.i§di, amma hikayeti gokdur. Ibrahim / Tangri'y1 istedi, buldi.
Qiin oda atd1lar, Tangr1dan ytiz dondtirmedi. / 16. b BL'ttleri uvatd1,
Tangri taala, yigit ad1birle and1, feta didi. Nitekim Kur'anda I buyu-
rur : 1-:.t1 ly.l'l!J l;;,_(",. .)i._"..s, l:........ \_,J\l Pes sonra ibrahim aleyhisselam §am'a
vard1, Klbt kuyusunm iistinde / gok y1llar gelen gidene etmek, taam
yidtirdi. Hergiz konuksuz taam yimezidi / konuk gelince. Bir kez ·
hefte old1, konuk gelmedi. ibrahim aleyhisselam / dua k1ld1, Allahu
· taaladan konuk diledi. Hak taala, Cebrail ve Mikail ve israfil I
aleyhimiisselam1 viribidi, adem siiretinde geldiler, ibrahim aleyhis I
selama konuk oldllar. ibrahim aleyhisselam durd1, bir kuz1 biryan I
onlerine kod1, ay1td1: ~ I r Anlar sunmad1lar, ibrahim aleyhis-
/ 17. a selam gordi kim yimezler, katl korkd1, ytizi sarard1
ve Sare, urudurub I kulluk iderdi. Pes ahileriin avratlar1 gerek kim
hidmetkar ola. Pes I Sare ay1td1 : Neye korkarsm? Nice kavmin
sentin var. Andan I ibrahim aleyhisselam ay1td1 : Nigiin yemezsiz?
Ay1td1lar: And igdtik, I taam yimeztiz bahasm virmeyince. ibi::ahim
aleyhisselam ay1td1 : Eltintiz / sumcak ~\!"'-~ din, tamam yiyicek
~ . d-1 din, taam bahas1 / budur. Cebrail aleyhisselam bildi kim
korkd1, zira bir ki§i, bir ki§iye / dti§manllga gele, taamma sunmaz
Burga zi ve «Fiitilvvet-name» si 119
olur. Cebrail aleyhisselam ay1td1 : Ya ibrahim, korkma, biz feri§teh-

leri.iz, sana mu§tuluga geldi.ik, Allahu taala / 17. b sana bir oglan ruzi
k1lk1, ishak adh Sare'den. ibrahim / ay1td1 : Pirem ben, oglan kan-
dan ola. 01 dem agaglan bunca / y1l kuruyiken ye§erdi, yapraklan-
dI. Cebrail aleyhisselam acebler misin kim / Tangri taala kadirdi.ir.
Bir kavlde ibrahim a.m, hidmet ku§agm / bunda ku§and1, §alvar
geydi, ya'ni diz domn. Bir kavlde lbrahim / a.m, buyurd1 Ka'be'ye
yapmaga geldi, Cebrail aleyhisselam hidmet ku§agm I ku§andI.
01 encir slidinden biten pamukdan tuman gettirdi, I ibrahim geydi,
ana degin diz dom yog1dI. Bir (rivayette) aydurlar kim ol / pamu-
g1 Havva egirdi, evvel .Adem geydi, andan :?it geydi, olicek / 18. a
Cebrail a.m, sonra ibrahim'e gettirdi. ibrahim oldi, yine Cebrail /
aldL 01 vakt kim mtinaflklar R'asfrl hazretine geldiler, ay1td1lar : /
Flilan eri falan avretile tutdlJ.k didiler, i.i§de kapusm / i.istlerine
bagladuk. Raslil ay1td1 : Bir ki§i olsa, varsa bir dogn / haber ge-
tlirse. Emir-al-mli'minin Ali kerremallahu vechehu ay1td1 : Ben va-
raym. / Rasul ay1td1 : Var ya Ali. Vard1, kapuy1 agd1, gozin yum-
d1, / ay1tt1 : ikisen bir kal. A vret kald1, er g1kdI. Ali gozin agd1,
avreti / gordi, girli Raslil'e geldi, ay1td1 : Bir ki§i gordi.im ev iginde
didi. / Mi.inaf1klar feryad k1ld1lar, ay1td1lar : Ya Ali yalan soyler,
didiler. Derhal / 18. b Cebrail a.m, geldi, ay1td1 : Ali gergekdtir ve
ol dom gettirdi. Reslil I a.m, Ali'yi geyi.irdi. Mi'rac'a g1kdug1 gice
Cebrail a.m, · hidmet ku§agm I geti.irdi, Rasul'e ku§atdI. Pes ciimle
ahller gerek kim bele baglada. Be§iinci. I Ylisuf Peygamber a.m. 01
vakt kim Zeliha, Yusuf Peygamberi severidi, / gok duru§d1, Yusuf'un
i§km1 gonlinden g1karamadug1 vakt kim Yusuf'1 / katma geti.iri.ir,
Yusuf, Zeliha'ya hl.g bakmaz1dL Saraymun igini tamam sirQadan I ey-
lediler kim Zeliha tahtinda otururken her ne araya baksalar yi.izi
gortintiridi. / Pes Yusuf'1 getlirdiler, Yusuf her kanda kim bakd1sa
Zeliha ytizin gordi. Pes I Yusuf, ba§m koymna sokd1, yine Qare ey-
leyemedi. Pes Zeliha I 19. a melamet old!. Bu sozi M1s1r avretleri
i§itdiler, I ay1td1lar : Padi§ah avreti kulrn sevdi didiler, ol, ana
muti' olmad1 didiler. I <;Unkim ol avretleriin ta'n iddi.iklerin Zeliha
i§itdi, konukluk eyledi, I ol avretleri k1g1rd1. Be§ avretidi, bekler
avretleri idi. Pes bular1 I geti.irdiler konuklayalar; dalu ellerine
b1gak virdiler, birer turunQ dah1; ol I vakt kim ·ben kesiin diyem,
kesesiz didi. Dah1 vard1, Yusuf'1 donatd1, I geti.irdi. <;tinkim bunlar
Yusuf'1 gordiler, a§1k olub ak1llan gitdi. I Zeliha ay1td1 : Kesiin
turuncunuz1; turunc ellerinden di.i§iib ellerin pare pare / eylediler,
ac1srn hig duymad1lar. <;Unki ·Yusuf gitdi, ay1td1lar : / 19. b Hak
eltindeyimi§, seni melamet k1lmak gerekmez didiler. Pes bir glin

Zeliha' Yusuf'1 getlirdi, halvet-/seraye koyd1, kapulan berkitdi. An-
dan tblis §ad old1, Yusuf zina k1lur didi, / zira ki Zeliha gayet hu-
b1d1. Yusuf hig raz1 olmadi. Zeliha, Yusuf'm / ardmdan etegine ya-
p1§d1, y1rtild1. Kapular da agild1, Yusuf gitdi. Bu k1ssa I uzundur.
Amma Yflsuf evvel demde nefsini yendi, tblis kor oldi. Pes
Tangri taala; / Yusuf'1 yigit deyli yad k1ld1, nitekim Kur'an'da bu-
yurur kim ofi JI ~:....U \ j ~_,_; J\i_, Pes gerek kim ahiler pak - damen
olalar ve pak/lik farz old1 ciimle yigide ve ahiye ve §eyhlere vacib
oldi. Altirncisi Yu§a'-ibn-i / Nun Peygamber a.m. 01 vakt kim Musa
a.m Yu§a'-ibn-i Nun'a yolda§ old1, / 20. a Yu§a', Musa'ya yolda§ old1,
hig Musa sozinden das;ra g1kmad1, I§k1la / Musa'ya kulluk eyledi ve
bu k1ssa me§hurdur; amma Allahu .taala Yu§a'dan, yolda§ma / eyli
hulk ve eyli sevgii ve eyii hidmet gordigiygiin am yigit diyli Kur'an
da yad I kild1, nitekim buyurur : )t\ "-:=•I tS" _,... J\i~ \ _, / Pes Ahilere
<1>_
gerek kim kendti yolda§m1 eyti k1lavuzlaya, ki§iler eytilere yolda§

ola; I bilmedtigi nesneyi bileler, yavuzdan eytiye uyalar. Heftwm,
Ashab-al-Kehf. I 01 kim Ta'yalunus'dan kagd1lar, zira kim Dak-
yunus, ben Tangr1yam diridi; bu altI / ki§i Dakyanus'un hidmet-kar-
lar1 idi; bir giin Takyanus uyurd1, bir gettik / dereceden dii§di, Tak-
yanus belinledi. Bunlar ay1td1lar : Qettikden belinleyen I 20. b Tangri
degiildiir didiler; biz varalum, Tangr1muz isteyiigideltim didiler.
Alb I ki§i gider iken Takyanus'un gobanma ugrad1lar. Qoban ay1td1:
Kancaru gidersiz? I Bunlar, ahvali diyiivirdiler, Tangnmuz isteriiz
didiler. Qoban ay1td1 : I Ben dah1 sizinile bile giderin .didi, yidi ol-
d1lar. Qobanun bir itgiig<?zi vand1, / ardlarmca bile gitdi. Kovd1lar,
gitmedi. Kak1y1p bir ayagm s1d1lar, donmedi. / Yiizti Ustiine si.irtini
siirlini bile gitdi. Yine kovd1lar, Hak taala ol ite / dil virdi, ay1td1 :
1 azizler, beni nigiin kovars1z? Ay1tdilar. : Sen biztim cinsimiz I de-
gtilsin didiler. tt ay1td1 : Siz (de) ol dilediigtiniiz ki§inlin na-cinsisiiz
didi. / Bunlar ,hayran old1lar, ol itctigezi boyunlarma geti.irdiler, it
ile sekiz old1lar. I 21. a 01 biri ad1 Yemliha ve biri Takyunu§ ve biri
Ke§tutu§ v~ biri F'eykunu§ / ve biri Yusek ve biri Eylimis ve it ad1
K1tmir. Pes bunlar bir magaraya girdiler. / Ay1td1lar, biraz uyu-
yalum, dah1 gideltim didiler. Ugyliz dokuz y1l uyud1lar. I Cebrail
a.m gellirdi, bir yanlarma dondiiriirdi. itgiigez hig / uyumad1, ay1t-
d1, uyuyam, §ayed bunlar gideler didi, is;ik tistinde iig / kavlad1, tb-
lis aleyhil'la'ne tigbin §eytan div§iriib geldi kim anlan I helak kila.
01 itgiigez magara iistine g1kd1, ay1td1, s;eytan gesirini I SidI. Pes
Burga.zi ve «Filttivvet-name» si 121.
i.mdi bir it Tangri istemek talebin kild1, lacerem ol / ademi hisabma

gegdi. Pes Ashab-al Kehf batlh terk k1lub Allah dergahma / 21. b
dondiigiygiin Allahu taala anlan Kur'an'da yigit ad1birle ya.ct klld1,
nitekim Kur'an'da I buyurur : :\!.')!\ ~:~•llLS_,\ ~I Pes ahilere gerek
kim batih terk I k1lalar, Hakk'a doneler, hakk1 batlldan segeler ve
hakk1, bat1h bileler.
Bab : / 01 beyandur; her bir ulu, bir Fi.itiivvet soylecli. §eyh

Ciineyd ay1td1 : Allahu I taala bu ciham yaratd1, Fiitiivveti §am
iginde kod1, ya'ni §am didigi I gicediir, giceden murad ortlinmek-
dlir. §eyh Fazl ayitd1 : Fiitiivvet tefsiri I oldur kim ki§i kendli
yolda§ml fesad i§den ve yavuz i§den saklaya / ve dah1 ana vefa
k1la. Fiitiivvet vefadur. ~eyh Abu-Berk-i Varrak ay1td1 : Fiitlivvet
oldur kim / anun hig hasm1 olmaya, ya'ni k1yamet gfminde hig kim-
seniin hakk1 anda olmaya 'didi. I 22. a §eyh Haris ay1td1 : Sahib -
. flitiivvet oldur kim hidmet iGinde ciist I ola, insaf vire, insa (f) al-
maya, ya'ni kendi.i yol 1smarlaya, yol ismarlatmaya. / §eyh Nasir -
abadi (Nasr-abadi) ay1td1 : Fi.itiivvet bir agagdur, anun koki arif-
leriin / camdur, anun bir budag1 mlirlivvetdi.ir, ol miirlivvetiin (m§am
iki ci.ham terkitmekdiir: Ya'ni diinyada comerd olan, ahiretde dah1
comerddiir vallahu a'lem. §eyh Muhammed-ibn-i Ali rahimehullah
ay1td1 : Fiitlivvet oldur ki nefs y1ga, ya'ni bir avret eline girse
an um la zina k1l.as1 vakt nef sin yine, zina k1lmaya, vallahu a'lem.
Men ayduram kim Fiitiivvet, Tangnya ve peygamberlere ve evli-
yalara yakm olmakdur, dah1 ademilerden ve canavarlardan hig ki-
mesne andan incinmeye ve sahib-t""'Utiivvet oldur kim gozsliz ve dilsiz
ve sagir ola vesselam.
Bab : Bu ol beyandur, birkag ki§iye Fiitlivvet degmez. Evvel

kafire FlitUvvet degmez, gi.inkim kafir, hak dini kor, bat1la tapar;
eger anun ba§1 goge irerse ana Fiitiivvet degmez, zira Fiiti.ivvet
hakdur, batil kabfll lnlmaz. ilvifnci, miinaf1ka degmez, zira miinaf1k,
zi§t necisdiir, gergi ki ol sureta ademdlir, illa s1fatda itdiir. <;tin ol
namaza kahildiir, pes anun yiri esfel-i safil.indiir, ana Filtilvvet deg-
mez, Ur;unci, milneccim. Hisab1 yalanc1hkdur, diin glin halka yalan
soyler. 01, kati yalan soylemeyicek halk inanmaz, pes yalanc1ya Fii-
tlivvet degmez. Dordunci, siici igene Fiitlivvet degmez. Her kim
siici ige, siici igende yiizsuy1 olmaz,) Tangri emrin Sir, / glinki esrir,
ci.imle adem andan incinir, ol nalde Tangnya, Peygamber'e I soger,
pes ana Flitiivvet degmez. B e§'i:nci, dellake fotiivvet degmez ne ka-
122 Abdiilba.ki Golpmarh
dar gire, / dah1 gi.in hammama gire, kafirlerle mi.iselmanlan bir

tutar, pes Tangri birdi.ir, / iman birdi.ir, pes bu i§lti ki§iye ftiti.ivvet
degmez. Altiinci dellale ftitiivvet / degmez, dellal bi vefadur, bir da-
var kim, ana kim vireler, davar issrna gok / 22. b cefa k1lur, her za-
man halkm ziyanm ister, dost ve di.i§man ana birdi.ir; I ol halli.i
ki§iye fiitiivvet degmez. Yedilnci §Ol pi§e-gar kim va'desin yerine I
geti.irmeye, gullah dah1 olursa bugi.in ve yarm diye, sozi.ine durma-
ya. I Bu i§de ol ki§iye gi.inah olur, pes va'desi hilaf olana Fi.itlivvet I
degmez. Se,kiziJnc~, (Kassa.bun) i§i kan dokmekdi.ir, her nefesde ol
canavarlar bogazlarlar, I Fi.itiivvet ana halaldi.ir, canavarlar andan
incinmeye; pes Fi.iti.ivvetden / anun eli yokdur. Dolcuzunci,. cerrahun
ve endi§esi daim zahm ve rencdi.ir, / gice gi.indi.iz halk1 zah1mlu is-
ter, hig rahatm istemez ve anun gonli ta§dan / kat1dur, ana fi.itiiv-
vet degmez. Onwnoi, Amel-darlara ftiti.ivvet yakdur, her zaman I 23-a
amel-darlan bir resim kavarlar, ol resme bir ad korlar, ta k1yamete
degin I ol gi.inahun yarus1 1 anun olur, Fi.itiivvetde anun hig eli yok-
dur. On - I birrinci sayyaddur, miid3.m sayyadun i§i tuzak ve ag kur-
makdur hiyle ile I ku§lan tutar, yavrucaklar1 eksi.iz kalur, yuvasm-
da aghkdan oltir, bunlara / fi.itiivvet degmez. OnilfJilnoi muhtekirle-
re; tah1ll bir eve kayarlar ki k1zhk / ala, satavuz; ol ci.imle adem-
lere ve canavarlara k1zhk ve kahthk diler, pes / ol ki§i di.inyaya
· ta.par, i§i batil kllur, al i§lti ki§iden Fi.iti.ivvet irakdur. I Ontil<;;iinci,
yavuz nazarlu ki§ilerdi.ir, anlarda yiizi suy1 olmaz. I Ciimle glina-
hun yavuz1 gammaz gozdiir, her kim gozin yendi, / 23. b al Fiittiv-
vete lay1kdur ve §ehvet bir addur ve avret pamukdur, goz al I od1
yanduruc1dur. Ahiler gerek kim §ehvetden irak olalar. On - I dOr-
di,i,nci. Allahu taalanun · bir ad1 Settar'dur ve ehl-i Flitiivvet gerek
kirn settar - I mfat ala, Allahu ta.ala ayb orticileri sever. Zihi ho§
ki§i kim eriin I -:e avretiin aybmdan far1g oldi. RasUl hazretinden
rivayet I iderler : Bir glin RasUl hazreti sinlere vard1, bilesine var-
dum, I ay1td1 : i§bu iki ki§iye azab kim virdiler, iki sehl nesneden-
diir. I Ay1td1lar : Ne ala ya RasUlallah? Ay1td1: Biri gaybet soleylib
halkun etin I yidigiinden otiiri ve biri kendii sidiiginden sakmma-
dugiygi.in. Andan bir pare / 24. a taze g1b1k1 iki pare eyledi, bir pa-
v resin bir yana dikdi, ay1td1 kim : / i§bu budacuklar kim ya§dur,
iimiddlir, bularun azablan yeyneye didi. Her kim / bir miiselmanun
aybm goriib orter, Allahu taala k1yamet glininde anun / ayb1m orte.
Onbe§ilnci, Rasul hazreti a.m buyurur kim bahil / ugmaga girmez
ve Selsebil'den igmez. Zihi devlet al ki§iniin cam / kim bahil alma-
Burgazi ve «Fi.itlivvet-name» si 123
ya. Kelam-1 Kadim iginde buyurur : 1.5:ij \~\ .JL. .i.:.:. s~>. I.,._, ya'ni
ol bahile mah hig ass1 k1lmaz / kagan ki olse. Onaltinci; gaybet
Tangrmun nzasmdan I irak olmakdur. Mesavi soyleyenden Fi.itlivvet
bezer, nitekim /24. b Kur'an'da buyurur : L.i l'"C~...i ':-':~" ~_, I Dah1
buyurur kim "~L. c1.5 J\;jt;j~ JC! Ju r,"" ) IJ )\.i'..u\ (~ Ya'ni Kata.de ay1td1 :
Vay ol ki§ilere I ki gaybet soleye, dah1 gamzider, kati azab anlaradur
kim RasUl I hazreti buyurur kim mi'rac gicesi bir kavme ug-radum,
gordi.im bakirdan I d1rnaklar1 var, yi.izleri etin 'y1rtarlar. Ben ay1t-
dum : Ya Cebrail, I i§bunlar ne kavmler? Ay1td1. : Bunlar anlardur
kirri halkun mesavisin I soylerlerdi. Onyedinci.., bi.ihtan k1lmakdur.
Bir ki§i, bir ki§iye na hak I yire bi.ihtan k1lsa kendi.iye ziyan olur;
zira kim ~eytan / 25. a i§idUr. Dtinyada Kafdagmdan ulu yokdur,
sugsuz ki§iye I bi.ihtan itmek Kafdagmdan ag1rdur, nitekim Kur' -
an'da buyurur kim : I r.:h" .::l: 1~. \.i,i, Ehl-i Fi.ittivvet gerek kim kim-
seye bi.ihtan I k1lmaya. Onsek:izimci, ognhk Fi.iti.ivvet ehlinden ta§
radur. 01 / i§ key ay1bdur. Gergi ogri bir nesneyi alur, §ad olur, §eri-
atde / anun elin kesmek gerekdi.ir. Allahu taala dogri kullar1 sever
ve ogn, I bu di.inya.da ald1gm billir, ahiretde viresin bilmez. Rasul
hazreti a.m, I buyurur kim : Bir ki§i, bir ki§iyi incitdiyise, ya malm
ald1y1sa halal/hgm dilesin, zira kim yarmki gi.in ne akge alur ve ne
ftilori alur. 25. b Eger salih amel i§lediyse zulminden oturi.i mi.iz-
dinden alur. / MazlUma viri.irler. Eger mi.izdi yog1sa mazlumun gti-
nahm alur, / anun boynma biragurlar. Ondolmwwnci, Ftitlivvet-dar,
sakmsa gerek / haramdan, halalden yana taleb k1lsa gerek, nitekim
RasUl hazreti a'. m, / buyurur kim : Bir mi.i'min evine bir arpa m1k-
dan geti.irse duas1 / kabUl olmaya, pes haramdan sakmmak gerek.
YiJgi'rrnMid, Rasfl.l I hazreti a:m buyurur kim ne girkin kuldur §Ol /
kul kim ululana, / dah1 zulmeyleye, dah1 azkun ola, dah1 §ehvet
k1va, dinin I sata ve dah1 tama' eyleye ve ne yatlu kldur ol kul kim
heva / 26 . a arzusunda ola ve dah1 halkdan ummag1la hor ola ve
eger / sen nasihati tutarsan di.inyada ve ahiretde dinlenesin ve di.in-
yada / yakm olasm peygamberlere ve feri§tehlere. / Hem ben zaif
her bir kitabdan g1kardum, yaramaz i§ler i§lemekden / yigitleri yi-
gitlikden ve ahileri ahihkdan ve §eyhleri §eyhhkdan / dii§i.iri.ir. ~oy
le bil kim ilm-i §eriat farz olupdur ci.imle Mi.iselmanlara, / nitekim
Rasul hazreti a.m, buyurd1 : :\-\_. _, r\_.. Jc ~.:o.!.) ).l \ ~b Pes ci.imle
yigide ve ahiye ve §eyhe Fi.iti.ivvet / ilmi farzdur, bilmeyicek k1l-
124 Abdi.ilbaki Golpmarll
mayalar. Ahilere amel k1lmay1cak yarm / 26. b k1yamet giininde

Emir-al-mli'minin Ali'den ve Rasul hazretinden ve Allahu / taala-
dan §ermsar olalar. Ki§i bilmedi.igi i§i i§leylimez, nitekim Kur'an da /
buyurur kim: j_,.1.:"jj_..il \_, j_,.l.!.j_..ill '5~::.... !. J..., J9Ma'nisi oldur kim bi-
li.irlerle bilmezler beraber midi.ir? Dah1 / bir yerde buyurur kim I)~-~
j_,.J.i' "j (:_)jlJ..il\ j...,\ Aydur, eger bilmezsenliz bilenlerden ogrentin.

Pes bilmek yigrekdtir. I
Bab : Flitlivvet agac1 biter s1dk u safadan ve emanet saklamak-

dan Ive keremden ve mlirtivvetden ve hayadan. Bu, vasf-1 imandur.
Her kim bu vas1fdan I ta§ra olsa Allahu taala andan bizar olur.
, 01 agacun ozdeki, I 27. a Allah yolma ihsan k1lmakdur, budaklar1
edebdiir ve hayadur ve koki '; tevhiddiir ve tehlildlir ve yimi§i ma' -
rifetdlir, evliya sohbetidi.ir ve ol / agacun suy1 rahmetdiir ve rah-
metile s1varulur ve kudretden ol / su evliya gonli tahtrna akar, ol
agac, yigidiin gonli tahtmda biter. / Budaklan ylicellir, nurile ce-
lale iri§lir. Bular, ol aga~ dibinde karar / k1lub duru. Emir-al-mU' -
minin Ali kerremallahu vechehu buyurur kim : / Ash bu yedi harf-
dli.r : '5 ...,i..:.,, j I J Ya'ni kaf s1dk, elif safa, nun emanet, te korku (tak-
va), mim kerem, hi mlirilvvet, / yi haya. Pes kang1 yigidde kim
bu yidi harf vardur, ol aga~ kim Fi.itlivvet / 27. b agac1dur, anun
gonli tahtmda biter, anun gibi yigide aydalar kim : EsselaID;U I
aleykum ya fityan . Pes bize sual k1ld1lar kim ney~lin iki kez selam I
di di? Biz cevab k1lduk ki bir kez selam virmek slinnetdlir, selam al-
mak /farzdur. ikinci kez selam, anun gibi dua k1lmakdur. Billin kim
yigitlik I makam-1 a'layimi§. Ki§i (yigit) olm~ymca ahi olmaz. Ev-
vel ki§i yigit gerek. /
Bab . Bu ol beyandur kim ahi nicesi ki§i ola ve ana ne gerek ve

ne eyleye, I am diyellim. Evvel §art ahl gerek kim iki cihanda canli
goniHden I comerd gerek, ya'ni dlinyada comerdhk eyleye, ahiretde
dah1 I comerd olur. Rasul hazreti ·buyurur kim dlinyada malrn
terk I 28 . a eyleyen k1yamet gi.ininde dah1 comerd ola, ya'ni kendi
mlizdinden I vire, bireklileri tamuda~ kurtara. Hak taala ayida kim :
Bana comerd lokmas1 / gosterlirsin, iy kulum, ikinlizi dah1 yarh-
Burgazi ve «Ftitlivvetname» si 125
gadum, ugmaga varmuz I diye. Pes ahi iki cihanda comerd olsa ge-
rek, nitekim Kur'an'da buyurur : I ~-1.\il.1 J~ .f?_"}) Dah1 Rasul I
hazreti buyurur : Comerd kii;;i yakmdur Tangnya ve· yakmdur ade-
mllere / ve yakmdur ugmaga ve irakdur tasaya ve nakes kii;;i lrak-
dur Tangnya I ve lrakdur ademilere ve irakdur ugmaga ve yakm-
dur tamuya ve dab1 I bir tas1k kini comerd ola, yigdi.ir zahid ola
ve nekes ola. ikinci I 28. b i;;art, ahi gerek kim namazm kazaya ko
maya, nitekim Kur'an'da aydur :j_,A>l-rr-1;1,,, 0 c.f~j_.ilk:z:1..a.~liJ'. >' Vay ol
namaz k1hc1lara kim namazlarm kazaya / korlar, ya sehvidirler.
ibn-i Abbas rad1yallahu anh bu ayeti mi.inaflklar hakkmda / indi
kim kavm iginde ohcak namaz k1lurlar, halvet ohcak namaz k1lmaz/ -
lar, nitekim Rasul hazreti, a.m, buyurur kim : islamm btinyad1 be§
nesne I tizerine k1ldi. Biri tamkhk virmekdi.ir Tangrmun birligine
ve Ra/sul'lin hakhgma. ikinci bei;; vakt namaz k1lmak, tigtinci zekat
virmek/dlir. Dordtinci ramazan aym orug tutmakdur. Bei;;inci hacca
varmakdur I 29. OJ Pes gerek kim namaza kavi ola. Dah1 kendti yol-
dai;;larm namaza yelteci I ola, dah1 (liglinci) i;;arb ahi, evvel haya ve
edeb gerekdlir. jtr_'-} 10 .. ~~-~\lii .L ~:.J\J\; Ya'ni Peygamber a.m buyurur
kim: Haya imandan bir budakdur ve dah1 buyurur kim: Kii;;iye haya
hayirdur. I Pes abiye elbette haya gerekdlir, ta kim terbiyelerine ve
climle halka ogrede. I Gergi kim tarikat iginde edeb hayadur, illa ma' -
nide gevher didtikleri I edebdtir ve bu arada edeb igtin soz vardur,
amma dah1 I yirde idevliz. Dordlinci i;;arti, ahi gerek kim terk-i dtinya
ola ve ar/zlilarm terkide ve evlenmeye ve ya ulu yirin gozetmeye I
29 . b ve dtinyay1 terk k1.la, nitekim Rasul a.m buyurur: J 0 .. ~11 0 "."- l~..JI
)t:'.'..l\ ;\~ Ya'ni dlinya mli'minlerlin zmdamdir ve kafirlerlin/ ugmag1dur
ve dah1 ben zaif bu yirde i;;oyle gordtim, ahintin / dtinyaligi gok oh-
cak Ftitlivvet yolmdan g1kar. Pes ahi dtinyay1 terk k1lsa I gerek.
Bei;;inci i;;arti, ahi, halal kesb k1lsa gerek. Nitekim Allahu taala Ke-
lam-1 / Kadiminde buyurur:rl:.ij)... ..::.i\"."'.:k. 0 .. 1_,'( I ibn-i Abbas rad1yehul-
lah aydur : Allahu taala, ..::.il~ 0.. 1_,15 didtigi, ya'ni an pak / didligi
oldur, asl-1 halaldi.ir, nitekim Rasulullah a.m, buyurur kim : Her
gice / yatdug1 vakt niyyet eylese halal kesb kazanam diyli, irteye
yarhganm1i;; / 30. a g1kar. Ahl halal ke'sb kazanmak gerekdlir, bel-
kim farzdur ve hem si.innetdi.ir Ive dah1 ahiye bir pii;;e ve san'at ge-
rekdi.ir, ana mei;;gfrl ola. Eger pii;;esi yog1sa I ana Ftiti.ivvet (deg·-
mez. Fi.ittivvet) ana halaldur kim kesb kazana halalden ve dah1 o
126 AbdUlbaki Golpmarh
kesbi t erk / k1la, yidiire. Anun kesbi olmay1cak yidiirmesi dah1 ol-
maz. Pes / bi kar ki§i bi has1l olur. Bu zaif kim Yahya,dur, §oyle
gordiim, bir / yirde dah1 ahiniin gerek kim onsekiz dirhem glimi§
sermayesi "; ola, ayruk olmaya. Pes ehl-i Fiittivvet, bir i§e me§glll
ola, bi kar ki§i I sevdayi olur. Ve eger sorarsa kim ol iki ki§i kim
ehl-i Fiitiivvet / idi ve sahib - tarikat idi, pi§eleri var m1d1, ya yok
m1d1? / 30. b Cevab : Emir-al-mii'minin Ebu-Bekr-i S1dd1yk rad1yalla-
hu anh gaziyicli, gazadan / farig ohcak belile agag diblerin di.izerdi,
ya'ni bagg1vanllk k1lurdi. / Pes her kim her nesneniin tuz1 vardur, yi-
gitligiin tuz1 ahil1k, tuz / etmek kazanmakdur ve miskinlere yidiir-
mekdii.r. Altmc1 §art, ahiniin gerek kim / ilmi ola, kesb ona gahb
ola . Eger ilmi yog1sa ilm t aleb k1la, alimleri / seve, ho§ tuta, ilim
ogrene. Nitekim Raslll a.m buyurur : Her ki§i kim I bir yola gide
ilim isteyii, elbette ilimle ana ugmak yoh gengez olur. Pes I cahile
Fiitiivvet. degmez, cahilllk kati ay1bdur, diinyada hig cahilhkdan I
kati ay1b yokdur, nitekim RasUl, ~l•s:..:. •.s:.:.I\ / 31. a \s:;.! v-:1 J.t. Ra-
sUlullah a.m, buyurur kim : Her / nesne nesnediir, cahilhk hig nes-
nediir. Pes ol ki§i hak1ykatde / e§ekdiir, eger ba§mda murassa' tac
dah1 varrna. Lakin ilim bu deglil, / Kur'an ok1ya, ancak ilim oldur
ki .eyii hulk ve lutf ve sahavet / ve kerem ve hayir ve §er bilmekdi.ir.
Gerek kim ahiniin key hulki ola, hulk1lan / ademileri kendozine kul
eyleye. Ben ademileri dini.ime eyii hulk1la getlirdiim. I Yedinci §art,
ahi gerek kim bekler kapusma varmaya, belki 'bekler, padi§ahlar I
anun adm bilmeyeler. Vallahi ben zaif kul bir yirde gordiim ki/ ya-
z1lm1§, ol alim kavlinde, her ki§i, bekler ve padi§arlar katma vara, I
31. b ol kimseye §efakat eylemeye, ol ki§i haram - zadediir, nitekim
Rasul a.m, / buyurur: ~.. )!\~_, ~.;:,;l \ v-t' ..1:.. )1 \ ':"'~ ~.a..J \ .:..JJ \~\
~.lit-' ~ .. )11,....:, ~.a,;!\':"'~ ,~··\ .:..~iJ \~ \ _, RasUl a .m, buyurur
I kim:
ve ol bek kim dervi§ kabusuna varur, ne yavuz olur ol dervi§ I
ve ol bek kim dervi§ kapusuna varur, zihi ni'qiet ol beke ve ol I
dervi§e. Pes ahi ve §eyh bir dirlik dirilse gerek kim padi§ahlar anun I
ayagma vara ve dah1 §oylediir kim bekler katma varan Tangri zik-
rin I umdur, hig anmaz, zikri bekler olur, nitekim Kur'an'da haber
t
,. .,-';aj -'•4-' lb.•· .:. aj u
viriir kim ...,. . .;,,,;;; ·.U ;:-)\-' )~ U. ~.v ;..i··U-'
. .. • 32. a Ma'nisi oldur;
v .
Allahu taala aydur kim : Her ki§i kim yiiz dondiire Tangrmun fik-
rinden, I ~eytan'1 a~a havale eyleyeviiz kim ana yolda§ ala, hig
aynlmaya, daim am / azdira. Pes ahiye bu nesneler gerekdiir kim
nitekim ibrahim a.m, al-Halil / nefsuhu fi taatir Rahman ve ma-
Burgazi ve «Flittivvet-n ame» si 127
luhu lid d1yfan ve ceseduhul mizan ve veleduhu/l kurban, ya'ni ibra-

him a .m, kendozin Allah taatma virdi, mahm Allah / yolma harcey-
ledi ve oglm Allah I§kma kurban k1ld1, pes bu §art/lar, ahiniin s1fa-
tmdandur ve hem suretindendtir, yukartag1 §erhler (§artlar ?) anun
/ s1fatid1, imdi girU bu ahintin safi suretin beyan k1lalum / kim bir
yadgar ola.
Bab : 01 beyandur kim t erbiye nice'ola, / 32. b· Dah1 terbiyet k1la-

lar, §oyle vacibdtirtir terbiyeye kim can u gon'iilden / ahis.ine kul ola,
§oyle kim ahiniin her sozine yok dimeye. Ahi destu/rmsuz hig i§ i§le-
meye, ahintin kar§usuna glilmeye ve ttiki.irmeye ve stimktirmeye I
(ve ahintin kUfri,) terbiye katmda islam gege. Terbiye yakm ola
ahisine, nitekim I Rasulullah a.m, yakm old1 Tangnya. Terbiyentin
s1dk1 §oyle ola / ahisine kim nitekim Ebu - Bekr'e Rasule oldi. Ter-
biye, ahiden korka, nitekim bme;r I korkard1 Allah'dan,. Terbiye
utana ahisinden, nitekim Osman utanurd1 I Allah'dan ve Rasul'den.
Terbiye hidmet lula ahisine, nitekirn hidmet / k1ld1 Ali, Rasfll haz-
retine ve terbiye (tavaf) k1la ahisini, nitekim tavaf k1lur / 33. a
hac1lar Ka'be'yi. Terbiye ahisin §oyle seve, nitekim R asUl, Tangny1
severdi / ve terbiyentin sabn ola Eyyub gibi ve Cercis ve Nuh gibi
ola, gtinde / bin kez azab k1lub depelerse ahisinden ytiz dondtirmeye.
Eger / yUz dondtirtirse hakka mtirteddtir. Buna delil oldur kim,
ilerti zamanda bir I peygamber ardmca bir peygamber dah1 gelse
ana uymak vandi. I Pes peygamberhk Muhammed Mustafa'da hatm-
old1, bu dinden donmek yokdur. I Pes FtitUvvet dah1 Rasul hazre-
tinde tamam oldi. Amma ctimle ahiler I hakdur, ctimlesi birdlir, illa
birinden birine donmek yokdur ve dah1 I terbiye yigidinden ve ahi-
sinden ve §eyhinden ayruk ah1ye ve §eyhe / 33. b donmek yokdur.
Eger mtinkir olub horlar1sa ol dah1 mtirtedddolur, / ctimle erkan
ana haram olur, nitekim bir Mtiselman peygamberlerden / bir pey-
gambere inanmasa, yahud stinnetine inanmasa kafir olur. Pes ctim-
le / a.hileri seve, illa kendti ahisini artuk seve ve dah1. terbiyeye ev-
vel / yigit gerek. Evveli am oglanhg1 vaktinde saklaya ctimle yavuz
i§den, / nitekim kigiyiken anas1 saklad1 oddan, sudan ve yigit edeb I
ogiede, dah1 yigit am kendU ahisine ilede. Ahi dah1 hidmet I og;-
rede. Ahi am §eyhe ilede, §eyh ana ztihd ti taat ogrede, / ta §eyh,
am '.l'angnya irgUre. Bu dtirtist erkandur. Erkandan / 34. a maksud
terbiyedtir, has1l olmakdur, illa terbiye has1l olmag1 / ahi katm-
dadur. Eger terbiye, bir yigidi yigit tutunsa, yine donse ol / yigit,
ahi ve §eyh tutunsa revadur, illa tic; dah1 olsa / gerek. Dah1 ol ki§iyi
128 Abdiilba.ki Golpmarh
boymna alsa gerek. Terbiyeye hem yigit olmaga I ve hem ahi ol-
maga ve hem §eyh olmaga bu §erh, yukaruda / geQdi. Terbiyeniln
yigidi kim ise ahlsi ol olsa gerek. Ahinlin / §eyhi kim ise anun dah1
ol olsa gerek. Zira kim yukaruda yad / kllduk. 01 tiQi dah1 birdlir.
Pes bunlara erkanlar1dur, ki§i / erkandan ta§ra olmasa gerek.
Bab: §oyle vacibdilr ahiye kim / 34. b terbiyet k1la. Terbiye, gore,
ogrene. Zira kim ki§i, her bir nesneyi gormeyince I ogrenmez. §oyle
terbiye eyleye kim hilnermend ola, ya'ni ctimle erkam ogrene, I bile
ve her bir peygamber kendil timmeti iQinde niceyise ve ne k1lursa I
ahi dah1 kendti .terbiyeleri katmda §oyle olsa gerek. Eger bilmezse I
FUtlivvete lay1k degtildtir. Ahi, terbiyesine namazun ctimle erkamn
ogretmek I gerek. l!,arizasm, vacibin, stinnetin ogretse gerek. Eger
bu i§i k1lmaz1sa I Flitlivvete lay1k degUldtir. Ahi, terbiyeyi §oyle ma' -
mur eylese gerek kim ctimle / ademler am goreler, ol ahiye dua k1la-
lar, terbiyesinden I bileler kim ol ahi FiitLi.vvet-dardur, ahi terbiye
ie]inde anlamakhk I 35. a geragm yandura kim anun iQi karangu ol-
maya ve dah1 terbiyenlin gonli / ayinesine ma'rifet saykalm ura, ol
ayineye baka, anlaya, bile. Pes ahi / terbiyet-dar olsa gerek ve seng-
tra§ ve d1raht-tra§ olsa / gerek, ya'ni ta§ yomc1 ve agaQ yomc1 bir
ta§ yonar, ol ta§m / adm den§ilrlir~ ayruk ad vi.rtirler; agaQ dah1 he-
man bu. resme I olur. Ta§ heman agaQdur, illa yonuh bir nesne olur,
ad1 bir ho§ I ad olur ve dah1 a.demi dah1 heman ademdlir, ahi ana per-
veri§ virilr, I halk iginde ol bir ho§ ad1la amlur. Gormez misin §Ol
dagda I biten yimi§lerile §ehirde biten yimi§Un dad1 birdlir, illa lezzeti
bir degUldUr, I 35. b bahas1 dad1 bir degtildtir; perveri§den bir ta§, la'l
olur ve perveri§den / bir agaQ yaprag1 atlas olur. Amma mes'eleler
ve sozler QOkdur, buna me§gUl olursavuz / ayruk maksuddan kalu-
ruz. Allahu taala Muhammed'e perveri§ k1ld1, iki cihan I §ah1 oldi.
Pes. adem ki perveri§ yimedi, eger anun ba§1 gage irerse I ol e§ek-
dilr. Pes ahi gerek kim perveri§ vire ademlere terbiye Uzerine I ki
duri§a. Terbiye dah1 ahintin sozlini kabUl k1la.
Meger bir zamanda / bir ulu ahi var1d1, birkaQ ki§iler

ana hidmet k1lundi. Bir / ogfancuk dah1 var1d1, ahi, ol og-
lancuga key izzet k1lurdl. 01 / yamndag1 ki§iler melul old1lar.
v Andan ahiye ay1td1lar : Bu ctimlemlize terbiye / 36. a k1lursm, illa
ana kati izzet idersin, didiler. Ahi bunlarun / her birintin eline bir
ku§ virdi, ay1td1 : Varun, (her) biriniiz bir halvet yirde I hiQ kimse
gormestin, bogazlan didi. Pes her biri bir yirde bogazlad1 I lar, ge-
Burgazi ve «F'i.itilvvct-name» si 129
tiirdiler. 01 oglan, alub gitdtigi ku§1 girti diri getiirdi. / Ahi ay1td1 :
Neyigiin sen bogazlamadun, diri gettirdtin didi. Oglan / aydur : Her
kanda kim vardum1sa gordtim kim Tangri anda hazirdur, / cihanda
hig halvet yir yokdur. Ahi ay1td1 : Ha gordtiniiz mi, / ben ana izzet
itdtigiim nedendlir, bunda gok kabiliyyet, anlamakhk gordl.im, I
anmglin buna artik izzet iderin. Pes terbiye, ahintin sozin / 36 . b ka-
bul k1lsa gerek. Ahi dah1 terbiyeye key renc yise gerek. / Evvel
terbiye tutan §it Peygamberdtir. Allahu taala Adem Peygambere,
a.m, / buyurd1 kim : Oglanlarum ve dah1 oglan oglanlarum §it'e
ilet, terbiye / k1l kim §it, anlara ilim ve edeb ve erkan ogrede.
Adem ay1td1: / !lahi, ben ogredeyin. Allahu taala, reva degUldtir, ogul
ataya terbiye olmak. I Pes Adem oglanlarm §it terbiye klld1. Pes
Cebrail a.m geliirdi, I §it'e elli suhuf gettirdi. Anun igirtde edeb,
haya gog1di. Perveri§ I siz adem ta§ yemi§i ve dag canavarlar1 gi-
bidtir. Perveri§ile hamlar I goyntiltir ve gigekler dti§er (gigler bi§er).
Ahiler gerek kim daim terbiye k1la, perveri§ vire. / 31. a Terbiyeye
gerek .mal u cam ahisi yolma sebil ola.
Bab: / 01 beyandur kim Kavli nedtir, Seyfi :riediir.

«Kitab-al-Kalaid» de §oyle I buldum ki Fiitiivvet yoh iki dtir-
liidtir. Biri Kavli ve biri Seyfidtir. I Ve hem «kitab-al-Musemma»
da §oyle gordtim kim Kavli, Ebu-Bekr'dtir ve Seyfi, Ali/dtir ve dah1
Kavli oldur kim ahi ve §eyh gormedin s1cik baglaya, / ahiye kul ola,
I§k ile Ftittivvetden anun adm ana, ahisi I§kma / comerthk k1la.
Ahl ne i§de ve ne suretde ve ne dirlikdedtir, / ol terbiye dah1 ol
s1fatlu ola. Aydurlar kim terbiye, ol ahintin / terbiyesidiir. Ba'z1lar
aydurlarsa reva degiil; yalan soyler; ahi ve §eyh / 31. b gormedin
(diirtist) dtir (dirlerse), illa yigit gormeyince olmaz. Zira Ebu-Bekr
-al-S1dd1yk, Kavlidlir, I anun islamm1 Raslil, cihana gelmedin diirtist
tutdi. Allahu taala, dah1 / Peygamber kablil klld1, dah1 Kur'an'da
buyurur : J-1... _, J-1.al\i ·I:- L5..il \_, Kavle s1dk gerek / Ebu-Bekr gibi.
<1>_
Ebu-Derda ay1td1 : Bir giin yolca ytiriirdtim, Ebu-Bekr / ardumca

geliirdi. Raslil a.m, ay1td1 : Ya Ebu-Derda, ol ki§i kim / senden yig-
rekdtir dtinyada ve hem ah1retde, sen anun ontince yiirtirsin. I 01
Tangri hakk1ygiin kim Muhammed anun tasarrufmdadur · kim giin
dogmad1 / ve uyakmad1 ki§i tizerine peygamberlerden sonra Ebu-
Bekr' den/ 38. a yigrek. Pes terbiyeniin s1dk1 galib ohcak diiriist-
dtir. Qtin ahisine vara, I el irmeye, anun yolm vara, ana oygtine
ve dah1 Kavli, ikrar eyleytib niyyet I k1lmakdur. Pes ki§i evvel niy-
130 Abdiilbiiki GOlpmarh
yet k1lur, andan i§ler. Niyyetstiz abdest ve namaz / ve sadaka dti-

rtist degtildtir. Pes Kavli, kavildtir.
Her kim ki Seyfi ola, has / ve am, gerek kim evvel Kavli ola,
andan Seyfi ola. Gergi Arab, k1hca / «seyf» dir, illa Seyfi oldur; ahiyi
ve §eyhi gozede, andan terbiye ald1, / andan dtini gtin ahiye har§u
hidmet k1lurd1, nitekim Emir-al-mti'minin / Ali, dtini gtin RasUl
hazretine hidmet k1lurdi. Pes ol kim Seyfidtir, / ahisine hidmet k1la,
ahi andan ho§nud ola. Qtin ahi andan / 38. b ho§nud ola : (Fazla)
Qtin ahi andan ho§nud old1, bilin baglaya, destur / vire, gerag vire,
anun i§i tamam olur. Kavlidtir gerag ala; eger ol s1dk1 I bagladug1
ahi dtinyadan gitse terbiye, ol ahintin makamma vara, andan I gerag
ala, ahintin bir halifesi anun bilin baglaya, illa ol ki§i bil baglama-
ga I lay1k ola. Ya kabri listine varailar, gerag iledeler, ahiye lay1k
ve yakm kimse I bilin baglaya ve eger Kavlintin eli ve gilci irmese
ahi tistine varmaga, I ya bir halifesin bilmedi, pes ol Kavli terbiye
ne k1la? ~oyle gerek kim ol / §ehrtin kavmi tamkhk vireler; bu ki§i,
ol ahi yolma lay1kdur, pes / ol iklimtin padi§ah1, ya kad1s1, anun
bilin baglaya, gerag vire.
39. a; Bab2: Bu ol beyandur kim ahintin sofras1 ne resme ola.

Gerek ahintin I ulu ola, gok etmek ola, sogan olmaya, sar1m-
sak. Zira kim gokden bOyle / indi. Zaif, tefsirde §oyle gordtim ki
isa Peygamber a.m, kavmine otuz gtin / oruc buyurd1, tutt1lar. 01
kavmtin bir . nicesi ay1td1lar : Bize otuz gtin / oruc buyurdun, tut-
duk, zahmet, me§akkat g0rdtik, eger otuz gtin / bir ademiye kulluk
itsevtiz bizi konuklayay1d1, ya bir nesne vireyidi, imdi eger I eltin-
den geltirse Tangridan dilegil, bize gokden bir ni'met vireyidi I di-
diler. Nitekim Kur'an'da buyurur : ~ (.v> j. I ~" ~ ..:i_,._; 1_,l 1 J t;~ I
.. l• ...J1 0 .. ~~\. L:l" J~ .:ii dJ C:.h:_, / 39. b Dah1 ol kavm ay1td1lar :
Anunigtin dilertiz kim andan yiyevi.iz, gonltimtiz mutmainn I ola,
s1dk1muz arta, sana inanavuz, nitekim buyurd1 : ft .J I ..;,_J \_,Ji,;
j_ ...\A> l.:J I 0.. l,.l.:. .) _,s::i .J b ...\.o Jj j I {-i J l:..,)i J.ki J lr.-
Pes isa a.m, dua k1ld1, el gettirdi, ay1td1 : ;;., )1 1.. l.-111.'..r·~;L.l:}"JYlr~UI
Hak taala vahy k1ld1 kim : Duam / kabul kildum, dilegtini vireyin,
amma bilstinler kim taam yiytib sonra inkar / k1lursa senlin pey-
V gamberhguna ve bana asi olursa ben anlara bir azab I k1lam kim
andan artuk kimseye k1lmaduk olam; nitekim buyurur : ~I.:,;. ..JI
u:.tl.Ji 0 .. i..b-1 -i.l"I )1 t 1~ 40. a .i,l.:.I 0 ·l9 re... -1-~ ..145:l .) rs::;t..
,-
Burgazi ve «Fi.itiivvet-name» si 131
Andan / bu havle razi old1lar, bakd1lar ,gokden bir sofra iner

done done, bu halay1k I mlitehayyir old1lar. !sa am goricek
aglad1, ay1td1 : /~.::• .J.,.c- ~ J "~,?- J .u.'."" I r~U I Andan ol, !sa onine indi, I
listinde bir destar var. Gellin, birii1liz bu sofray1 agun. Kimse ilerU I
gelmedi. !sa aleyhisselam ol destar1 sofra tizerinden gettirdi, ay1td1: /
~;j\)\~;.. ..::..i lJ (...,.. ) \0 .?- JI <:ulr! didi, agdi. Gordi kim (be§) girde ve (bir)
kavnlm1§ bahk, yag1 tamar, kllg1g1 yok, / derisi yok, ba§I ucunda
yum§ak tuz, kuyrug1 ucmda UskUreyle sirke, / 40. b bir girde Us-
tinde zeytun. Pes mlitehayyir old1lar. Bir ki§i aydur : Ya 1sa, dua /
senden, bir mu'cizat dilertiz kim bu bahg1 diri kllasm. !sa dua k1l-
d1, / bahk diri old1. 01 kavm korkd1lar, kagdllar. !sa bahga buyur-
d1, / yine bi§di. 1sa ay1td1 : Gellin, bu taam1 yin didi. Ay1td1lar :
1lkin / sen yi, andan biz de yiyellim didiler. !sa ay1td1 : Bentim bun-
dan hazz1m yok, I sizlin igUn diledUm, gellin yin, raz1 olmad1lar. !sa
a.m, ay1td1: / Gellin iy sayrular, renclliler, gozslizler ve ya ayaksuzlar,
bu taam1 yin, §ifa I bulas1z. Pes bolUk bollik ol taamdan yidiler.
Renclliler sag old1, I §ifa buld1lar ve yohsullar bay old1lar, ol glin
bin ligyUz ki§i yidi, I 41. w bir zerre eksilmedi. 0 sofra yine goge
~1kd1, irtesi girU indi, bakub (bogur) I hep halay1k yidiler, hi~ ek-
silmedi, pes kirk gtin bu resme indi, oyle / namazma degin du-
ruridi. Pes isa'ya Hak taala vahy k1ld1 kim baylar / yimestinler.
isa bu haberi ol kavme didi. Ay1td1lar : 1sa, key cazudur, I amma
hikayeti gokdur. :tsa'ya cazu diyenler Ug kif;lidUr; gice yatd1lar, I
dlin yarusmda donguz suretinde old1lar, neuzti billah. Yidi gUn I
gezdiler, sekizinci glin yir yanld1, a§aga gegdiler, tamuya gogdtiler.
Pes / her kim Tangrmun ni'metin yise, §likr k1lmasa eyle olur ve
her kim Tangrmun / ni'metin yise, §likr eylese Allahu taala anun
ni'metin arturur, nitekim Kur'an'da buyurur : iS; .J.,)'lr"J..:.JJJ / 41. b
\;tin ni'mete §likr eylemese I ol ni'meti andan alur, nitekim buyu-
rur -" ...!.I .J. \..i.,. ..:i I I Pes gerek kim ahl daim §likr iginde ola,
ahintin taammda ac1 nesne I olmaya, zeytunyag1, mercimek ola,
ma'zur tutun, size lay1k deglildtir I dimeye ve key hamdur §Ol ki§i
kim taammdan otlirli I ozlir dileye. Gerek kim ahi ve §eyh, climle
taamdan bi§lirmesini bile, ta kim bileler ol I ahi hidmet-kardur. Zira
hidmet bilmeyen Ftitlivvete lay1k deglildlir ve dah1 yigit, / ahi ve
§eyh bazarda taam yimeye ve su igmeye. Bu zaif kul, «Musemma»
kita/bmda gordlim, her kim bazarda taam yiylib / 42. a .su ige, ol
ki§i Flitlivveti azarlam1§ olur. Ahinlin I sofrasmda etmek gok ge-
rek.
132 Abdlilbaki Golpmarh
Bab : Taam yimekde yigirmi erkan vardur, / dordi farzdur ve

dordi slinnetdlir, on ikisi edebdlir. Ba'z1lar / climle oniki tutarlar,
illa dlirlist deglildlir, nitekim be§ vakt namazun / farizas1 vitrile
yigirmi rek'atdur, taamun dah1 erkam yigirmidlir. Amma ol kim /
farizadur, evvel halal yimekdtir kim vebali olmaya. ikinci pak ve
temiz yiye. I Uglinci, kendil oninden yiye, Dordtinci §likr k1la Tangr1-
ya. Amma ol dort kim / stinnetdiir, evvel, taamdan oninden (on-
din) elin yuya, ikinci, taama suna, .:Ii \ !"'~ diye. / Uglinci, ganagun
kenarmdan yiye, ortasndan / 42. b sunmaya. Dordtinci, taamdan
sonra .:1i.J.1 diye. Amma ol oniki kim / edebdlir, edeb babmda ay-
davuz. Taam yidtikde slimkUrmeye, ttiklirmeye, agsuras1 I ve stim-
kliresi geli.irse agzma destemal tuta, elin tutmaya ve taam yiriken
su I igmeye, meger zaruret ola. Taam yiriken kimseye ikram k1l-
maya, ya'ni kimse I geltirse durmayalar, taama izzet k1lalar. Uru-
dururken yimeyeler ve su igmeyeler, / nitekim Rasul hazreti, a.m,
buyurd1 : Hig kimse bizden urudurub sulanmasun. / Sord1lar kim :
Ya Rasullallah, taam nice ola? (ay1td1) : 01 da yavuzdur. Pes ahi-
ye I gerek kim i§bu yad k1ldugurmzla hem tuta, hem i§leye. Ahi-
hgun blinyad1 I taam yidtirmekdlir. Sipas ve minnet k1lmaya, zira
kim her ki§i nzkm1 yir, amma / 43. a ahi §i.ikr k1la Tangr1ya kim
miskinlere etmek yidlirmege beni sebeb k1ld1, zira kim I ni'met
Tangrmundur, kime kim rizk eyleye, ol beni baha k1ld1, zira r1zk1 I
Allahu ta:alamndur, riz1k eyleyen oldur. Ahi ayda, Allahu taala beni
ne eyledi diye. I Eger minnet ve sipas k1lursa kendliye ass11 k1lmaz.
Nitekim (Allahu) taala Kur'an'da buyurur: /rG~ ....... l _,Jh~':J I _,:.:\ ~,_..iJ llr:. 1 ~
c.>.)':J\_, ,}~ Pes taam erknalar1 / budur, devlet ol ki§inlin kim bile
i§leye. '
Bab : Gerek kim ahinlin dort / nesnesi aguk ola ve tig nesnesi
baglu ola. Amma dort kim aguk (ola), evvela, / hig dilnyam eksile
dimeye. Nitekim Rasul hazreti buyurd1 : Her kim Tangri I taala
yolmda harceyleye, birine yediyliz dege. Enes-ibn-i Malik ay1td1 : I
43. b Rasul yarmk1 gi.in igiln hig nesne gizlemegi. Dah1 haberde
§oyle gelmi§dilr I kim eger bir ki§inlin doksandokuz ayb1 olsa ol
ki§i dilnyay1 terkidUp / yidilrse ol orter anun cilmle aybmi. Pes eli
aguk gerek. Katma I gussalu ki§i geli.irse §ad ola ve ahi giller ylizli.i
ola ve milsafirlere / gille gille soyleye. Uglinci, ahinlin sofras1 aguk
ola; her kim igerli girse onine / sofra aga. Pes bu dort aguk ola,
dort nesne ana ag1la. Tangri / taalanun ni'meti kapus1 ag1la ve
Burgazi ve «Filtilvvet-name» si 133
rahmet kaups1 ag1la. Aroma ol kim / gerekdtir, evvel ahintin iki gozi
bagh ola, hig kimseye yavuz nazarla bakmaya. I ikinci dili bag,l u
ola, yavuz keleci soz soylemeye. §alvan bag1 pek baglu ola, I 44. a
evvel ardm saklaya, sonra onin saklaya, bekleye. Haberde §Oyle
gelmi§diir : / Her kimde kim bu iki vardur, pes bu tig baglu ollcak
Ug nesne ana baglana. I Evvel gtinah kapus1 baglana, ikinci azab
kapus1, tigilnci tamu kapus1 baglana / ve ahi gerek kim pak-damen
ola ki bu ad1la her kim amla, hem iginde / ehl-i tarikat katmda bu
i§ yigide ve ahiye ve §eyhe gerekdilr.
Bab: Ahiniin dom I necesi (ola), am aydalum.

Her kim ehl-i tarikat domn geye, ya fas1k, ya felah, / ya'ni
fas1khk, fas1khkdan g1karur, felahun felahllgm gidertir, / ya'ni
don ki§iye muhtesibdtir. Dilersen kim k1yamet gtininde bitin kara I
olmaya ve dah1 §ermsar olmayasm, donundan sakm. Nice ki§i, k1-
yamet / 44. b giininde donmdan ottirii tamuya gire ve gerekdiir kim
ld~iniin dom pak ola, I nitekim Kur'an'da buyurur : ~ d L·_, Ge-
-' .-
rek kim ehl-i tarikat her zamanda I domn yudura. Dah1 anun dom
bir renk ola, ag ola, alaca olmaya. Emir-al-mti'minin / Ebu - Bekr -
al - S1dd1yk gok renglii don geyerdi. Pes §eyhler gerek kim gok I
geyesi geyeler Emir - al - mii'minin Omer rad1yallahu anh ye§il don
geyerdi. Pes miiderrisler, I kad1lar, halifeler ye§il geyeler. Emir - al -
mti'minin Osman ak renklii came geyerdi, / pes hatiblere ve haf1z-
lara ve ehl-i kalemlere ak don geyeler. Emir - al - mti'minin Ali I
kerremallahu vechehu kara renklti came geyerdi, pes yigitler, ahi-
ler kara geye/ler. K1z1l, ya saru geyerse FiitUvvetten irakdur. K1z1ll,
saruy1 hig bir peygamber I 45. a geymedi, Fir'ayn-i la'in domdur.
Ahi harir geymeye ve domn k1sarak geye. Nitekim / RasUl hazreti
ay1td1 : Toprakdan (topukdan a§aga) don tamuhkdur. Ahl altun
bezek / (yiiztik) geymeye. Pes ne kim Ftitlivvet iginde vardur, §eri-
atden ta§ra degiildiir, I nitekim RasUl hazreti buyurur kim : §eriat
kavliimdiir ve tarikat fi'limdtir I ve hak1ykat haliimdtir. Ahintin diil-
bendi yidi ar§un, ya dokuz ar§un I gerek kim kagan bir mtistahak,
bir yalmcak gorse kendiiniin giici yeter olsa / kaftanm g1kara, ol
miskine geyiire, hig kimseneye sOlemeye ve pa§mak / dah1 bu res-
medtir. Her kim bu i§leri i§leye, anun (makam1, enbiya) makammda
ola. / Zinhar iy karmda§, domn an pak tut.
!
134 Abdtilbaki GOlpmarh
'i
Bu bdb, al beyan I 45. b kim ahintin sahbeti salihler ve harif-i
safa ki§iler ala. Allahu taala (ya) yakm / ki§iler ala, miskinleri
seve, daim sahbeti miskinlerile ala, nitekim Rasul / hazreti dua-
smda aydurd1 : ilahi, beni dirlUgtimde miskin eylegil, olicek I mis-
kin Oldtirgil, k1yametde miskinlerile kapargil. Ayi§e anamuz radi-
yallahu I anha ay1td1 : Ya Rasulallah, neyigtin boy le dirsin? Ay1t-
d1 : AnuniQlin kim I miskinler kirk y1l onden giriserlerdtir ugmaga.
Raslil hazreti ay1td1 : Ya I Ayi§e, miskin kapuya gelicek mahrlim
gonderme, yarim hurma var1sa dah1 / virgil, ya Ayi§e, miskinleri
sevgil kim ta kim Allahu taala seni k1yamet gtininde I kendtiye
yakm eyleye. Ahintin sahbeti miskinler ile alsa gerek, zira kim I 46.a
ki§intin harifi ne nesne ise al dah1 anc1laym olsa gerek. Ahintin I
(harifi) baylar ve bekler almasa gerek. Nitekim Ayi§e ay1td1 kim:
Bana RasiH hazreti I ay1td1 : Eger dilerisen kim bana iri§esin, ka-
naat dtinyadan itler I azug1 denli.i nesnen alsun, dah1 zinhar sakm-
g1l baylar1la aturmag1l I ve bir dam yumayub geymeyince b1rak-
mag1l eski diyti. Pes ki§i harifi bilse / gerek. Qtin sirke balbirle hem-
ni§in oldi. sirkelik admdan den§Ullir, / engtibin olur ve bir katre
denizde harif ahcak ol dah1 deniz alur, / gevher biliir ve ger mti' -
min taprag1 giilile harif k1ld1lar, al taprak gtil gibi I kahar. Pes
salih ki§iler (ile) hem-ni§in alan bir demde ana eser ider. Musa I
46. b Peygamber aleyhisselam (a) kuru asa yalda§ oldug1ygtin ej-
deha old1, I dah1 gok mu'cizatlar andan geldi. RasUl a.m (a) bir agag
yalda§ old1g1yigin I Ar§un tizerine g1kd1, Ar§dan dah1 aziz ald1 ve
ahiye gerek kim ne I yire akurlarsa vara, yok dimeye. Rasul haz-
reti aleyhisselam ay1td1 kim : / Birekii sizi yiyesiye ak1sa varun,
eger aruc olursanuz dah1, / ol ki§iye dua k1lun; eger beni bir kayun
pagasma dah1 okurlarsa varurm / didi.
Bab, bu ol beyandur kim Ahl fesad ehli ki§ilerile mlisahib I

almaya, zira ehl-i fesadun sahbeti Ftiti.ivvet ehline yathk gosteri.ir,
glin giil, I harifi diken ald1g1yigi.in ada goyner. Adem oldur kim sah- ,
beti gtizin k1la. I 47. a isa Peygamber a.m birle bir igne musahib
ald1g1yigtin dordtinci kat / gokde kald1, yukari ~1kmad1 ve bal sir-
keyile harif ald1g1yigtin / dad1, lezzeti ayruks1 old1 ve btilbtilbirle
harif olanun yiri giilzar alsa / gerekdtir. Bayku§birle harif olanun
yiri virane alsa gerek. / Tutibirle hem-ni§in ala.nun g1das1 §eker
alur ve karkabirle yalda§ olanun / g1das1 murdar olur ve hem sunun
harlfi ta§ ald1g1yigtin daim / akarken iniler, ya'ni riacins, ki§intin
i'tikadma ziyan ider, nite (kim) bir pare / bulut geltir, §Ol azametlti
Burgazi ve «FUtiivvet-namc» si 135
gune§un nurm kaplar. Pes nacins ki§iyile / olan, mubtela olur, nite-
kim sultan Mahmud bir eyu dogam gayet severdi. / 47. b (bir gun)
kagurd1lar, bir Turkmen ~amma kondl. Turk tutd1, ald1, evine gir-
di. I Ay1td1 : Bir §ehir badanosm tutdum didi, tavuklan arasma
sahvirdl. I Dogan, filhal bir tavuk1 vurd1 ve y1rdl. Turk aydur :
Bunun I taynag1 uzam1§, tav1ka katllmaz didi, doganun d1rnagm
kesdi, / andan dogan ugmaga kasd k1ld1, tiirk aydur: Kanad1 dah1
uzam1§ didi, kanadlarm dah1 kesdi. Andan onine daru dokdi. / Tiirk
ay1td1 : Burm uzam1§, doganm burnm dah1 kesdi, rusvay / eyledi.
Sultan buyurd1 gavu§larma gagurdurlar, her kim / ol dogam getii-
riir, bin altun alsun. Andan turkmen bu haberi / 48. a i§idiir, av-
retine aydurur. A vret aydur : .A§ikare iletme kim eliinden / alur-
lar. 01 dogam bir dagarcuga koyd1lar, dagarcug1 bir guvala b1rak-
d1, / akrasma getiirdi, Sultan kafuna geturdi, ay1td1 : Ku§I ben
tutdum / didi. Sultan ay1td1 : Getiir. Turk getiirdi, guvall a§aga
kod1, / dah1 ol guvaldag1 dagarcug1 g1kard1 ve ol dagarcugun ba§m I
a§aga silkib dli§iirdi. Gordiler kim oliim haline gel.mi§. Sultan / do-
gam eline ald1, gordi. Turkmene sord1 kim neyigiin kanadun kes-
diin? / Tiirk ay1td1 : Ugandl. Ay1td1 : Neyigtin burmn kesdiin?
Ay1td1 : Daru I yimezidi. Ay1td1 : Neyigiin d1rnaklarm kesdiin?
Ay1td1 : Tavuk ymtdl. I 48. b Pes Sultan buyurd1 : Dagarcug1 dolu
akga virdiler. Andan Sultan I dog·am gavu§lar eline virdi, §ehir
iginde ~ag1rur : Her 'kim I ki bir nacins ki§iyile harif olsa bOyle
miibtela ola, sonra imansuz kalur. I Pes bir ki§iye gerek kim kendu
harifin bile, murdar harifi murdardur. / Erenler harifi er olur.
§ol sohbet kim a.demi eksuk k1la, diinyadalikden / ve ahiretden,
halk iginde hor olur, anun gibi sohbeti k1lan ki§i gayet I cahil olur.
(Bab : Sem<i!.) Amma sema' ki arifler anda zevk u safa bulur,

canun I rahatidur ki ol nagmeyi •a§Iklarun cam i§idur, ku§ gibi I
ugar, cilve urur dostdan yana. !mdi sema' canun kabg1dur, gontil I
49. a arzus1dur ve gokler ve firi§tehleriin bile sema' igindedur, §e§
cihat / her lahza ciinbi§dedlir. Her bir §ah1s raks ur1cak zevk bulur,
(nitekim) §eyh-i I rastin ve kutb-al-arifin Mevlana Celaltiddin kud-
dise s1rrahu-l-aziz buyurur : I
,,_,..; lS)~ t' ~\ .::..-!..r# ,,,~ lSJl:-', L. t~# t'\4,..
,,_,~ L£j li:
~"' t' "J'. Jl.)v" .)..; ....:. lSJl:-: L. t~# t' ~ \
Pes sema', erenleriin ve a / riflerindtir ve a§1klarmdur, nitekim
blilblil gtili goricek soyler, tesbih, k1lur, / guli gormeyince soyle-
136 Abdi.ilbaki Golpmarh
mez ve a§1klar dah1 sema' olmay1cak sabr / kilmaz, blilbiil gibi ta-
leb k1lur. i§bu garh-1 felekler ve melekler ve ademler / ve divler,
ciimle hayvanlar, her biri sem~.'dadur, kimi nagamda I 49. b ve
savtda ve kimisi raksda, kimisi §adi, kimi gamlu, kimi zevkde, kimi
§evkde/diir, illa sema'a vakt gerekdiir, vaktsiiz ohcak bi zevk olur.
~a.d1hk I gussaya doner. Pes sema' vaktiyle gerek. Dah1 muva.f1k
yarenler gerek I diir kim ol sema' da vefa., safa ola.
Salvat-al-arifin'de aydur : / Ayi§e anamuz radiyallahu anha

aydur : Beniim kabmda bir avret vand1, / §i'r aydurdi. Bir giin ay-
durken Rasul hazreti iistine giriib / geldi, avret dmmadi. Andan
Omer geldi, dmmadi. Omer ay1td1 : / Bu ne ahvaldiir? RasUI ay1td1
§i'r aydur. Omer ay1td1 : Biz de i§ideliim. / Rasul hazreti avrete
i§aret itdi. Avret ol beyti / 50. a ikileyin ay1tdi. Omer dinledi, am
.i§itmege, ogrenmege inkar eylemedi. / Bir giin Rasul hazreti durd1,
Asab-1 Suffa katma vardi. Bunda / hikayet gokdur, amma As-
hab-1 Suffa'nun bir dane iiziimi bulund1. RasUI'iin I onine kod1-
lar. Rasul hazreti am kirk be§ ki§iye bah§ eyledi. Bu hadisi I anda
buy1rd1 : r-"'•.)l:.. i"-'AJl..1:-Pes andan ashab-1 Suffa nagme k1ldi. I Bun-
da ihtilaf vardur, ba'z1lar ayd1rlar : RasUI durd1, iig kez gevrindi. I
Cebrail a.m geldi, dondi, ay1td1 : Ya Rasul-Allah ayruk donme ki I
yirler ve golder, ugmak ve tamu ve ciimle alem bile donerdi ( doner
didi). I Ba'z1lar aydur : Rasul iiQ kez ba§m sald1, ridas1 miibarek
om1zmdan I 50. b dii§di, pes sema' halal .old1 a§1klara ve haram
old1 i§k I suzlara. Seriyy-i Sakatl radiyallahu anh ay1td1 : Serna'
dostlar gon/lin ta§1rur, zaifler ve yazuklular gonlini korkudur ve
mli§fikler gonline I od dii§iiriir. Zen-Nun'a sordilar ki, sema' hali
nediir? Ay1td1 : Serna' / bir nesnediir kim gonle girtir, Tangnya
irgiiriir. Her kim hakikatden i§idiirse / ana rahmetdiir, her kim
nefsiyigiin i§idiirse ana mihnetdiir. Ca'fer-i Huldi / aydur : Cii-
neyd'den i§itdiim, ay1td1: UQ vakt iginde iner rahmet / dervi§lere dir;
biri ol vakt kim sema' ola, anda hak soylene. / !kinci na hak i§ide,
kimseye dimeye ve dah1 Abu-l-Kas1m-1 Nasrabadi ay1td1 : / 51. a
Her nesne kabg1 vardur, can katug1 sema'dur. Sehl-ibn-i Abdullah
aydur : I Serna' ilmi Tangn taala katmdan geliir, hiQ Tangr1dan ar-
tuk kimse I bilmez. Abu-Amr ay1td1 : Gerek kim sema' ehliniin gonli
diri ola, teni Olmi§ ola. / Her kimiin kim gonli Olmi§ ola, teni diri
ola, sema' ana haram ola. Muhammed / ibn-i cerir aydur : Her en-
damun nasibi vardur sema'dan, kagan kim sema' kim / gozine dii§e,
aglamaga dti§er ve dile dti§e, dil na'ra urw;a/girur ve ele dti§e, domn
y1rtar ve ayaga dli§e, ayak raksa girlir. Amma / sema' muhtacdur
tig nesneye : Evvel vakt gerek, ikinci muvaf1kllk gerek, / tigtinci
a§lk gerek. .
Amma sema' edebi tigdtir: Evvel glilmeyeler, ikinci hig I 51. b soz
solemeyeler, tigtinci gevre bakmayalar.
Bu. bab hidmetkar hid/metin beyan k1lur, nicesi ki§i ola, nicesi
hidmet k1la, ya'ni iy fikeler, §oyle biltin kim fikelik derecesi ulu a'la-
dur ve key ulu makamdur. I Her kim hidmetkarllg1 saklaya ve
bekleye, ctimle nesne ana gtilzar ola. Allahu / tebareke ve taala
climle peygamberlere ve evliyalara hidmet . buyurd1, / bunun §erhi
yukaruda ge§di, amma fikelere key kati hulk gerek, ta yiizi yirden I
kalkmaya, kamu ademiler (e) yli (z) ura, hulk eyleye, nitekim
Rasul hazreti buyurd1 : I K1yametde teraziye giren amellere hig eyli
hulkdan ag1r nesne olmaya. I Eyii hulk sebebiyile ki§i glindlizin oruc
tutub gice irteye degin dtin I 52. a namazm k1lanlar mertebesine
iri§lir. Hidrnetkarlar glic gottire, hig inlemeye, / zira yigit ve ahi
ve §eyh hidmetkar olmaymca reva degtildtir (ahi ve §eyh ola): Da-
h1 / hidmetkar giller ylizlti gerek, §8.d-kam olsa gerek, tlir§li ytizlli
olmaya / ve garibleri seve ve sohbeti ve ytirlimesi ve teferrlici ga-
ribler ile ola, garib/lerstiz taam yimeye ve ·her bir i§de Tangri adm
ana ve dilinde daim I zikri ve tesbihi ola ve el kav§urub durmak
anun pi§esi ola I ve daim pak an ola ve dom ar1 ola ve hig taha-
retstiz ve abdest/stiz olmaya, gonli safa ola. Amma fikenlin hid-
metin beyan k1lalum kim geraglara I hidmet k1lmaga ba§laya ve ,
sofanun sol yamndan g1ka, sag ayagm / 52. b yukaru basa. Qtin
otura, arkasm ademlere k1lmaya. 01 otura ve sag / dizin yukaru
tuta. Qtinkim geraga suna, ay1da: J~I.) ~if J)I\_, .:.il_,.-l l Ji ..:U' ..:U l i--~
('.J:; ~ ..> ~ i-1.}- )11_, §oyle edebbirle dura kim bir mli'min I na-
maza durur gibi ve mli'min namazda §oyle dura kim s1rat koprtisi
tistinde / durur gibi dursa gerek, zira kim gerag1 evvel Tangri taala '
yandurdi. / Pes hidmetkara kati koku (korku) gerek ve ihtiyat
gerek iki yirde : Biri gerag I himdetinde, bir sofra dokerken kah
izzet gerek. Amma gtin sofray1 eline allcak / ay1da ..:..; I _, ..:Ulr-!
~ijl) I ~ andan sofray1 arkuncak koya, sag yana / dm, andan
gerag1 iki eUyile tuta, eger bir eliyile tutarsa ol taam1, ol taam I 53. a
issm1 ve onine kodug1 ki§iyi horlam1§ olur. Andan etmege izzet k1la,
ganak I altmda etmek ufagm komaya, sakma. Pes taamdan sonra
gokgek Fatiha / dileye, ya taam iss1m ve gerag issim ana, andan

ay1da :· tl!. .. cl_,) J:l;.. ~_;,,, J:l:-- . : . •.i tekbir getiireltim diye. Andan
caru ala sol eline, sagdm I ba§laya, arkun arkun elin yastaya, ta-
mam ollcak bardak1 eljne ala, / iki eliyile tuta. Eger bir eliyile tu-
tarsa ol suy1 ve ol su iger ki§iyi / horlam1§ olur. Andan su igen ki-
§iye dolmcak (doyuncak) dura, elin kav§ura, / sag elin sol eli iize-
rine koya ve ayagI dah1 bu resme ola ve bu erkan I 53. b Selman-I
Faris'den (Fansi'den) kaldi. Ba'zilar aydur, Bilal-i Habe§i'den kald1
dirler. / Diiriisti Selman'dandur, zira kim Selman'un sol ayagmun
ba§ barmag1 I yog·1d1 Raslll katma geldi, sahabeler gelicek Sel-
man hidmet I k1lurd1, ol barmagmdan utanurdi. Ras.u l ay1td1 : Sag
ayagun I barmagm sol ayagun iistine ko didi. 01, andan kaldi. Pes
andan / su tamam ollcak Fatiha dileye, ol iklimiin padi§ahm dua-
da I ana ve dah1 Emir-al-Mii'minin Ali'yi ve Emir-al-Mii'minin
Hamza'y1 ve Abu-1-Miislim-i Mahazi'yi / ve Hasen ve Huseyn'i Fa-
tiha'dan ana, zira kim Ali Fiitlivvet-dar ba§1dur, Hamza'y1 I anun-
igiin anarlar. Ali daim taamdan sonra Hamza'yI anardI, Fatiha I 54.a
okund1, iistadum diridi ve hem dahI Rasul hazreti taamdan I Ham-
'.
za'yI anardI, sahabeler bile Fatiha okirlard1, zira kim evvel I Islam
.
dininde Hamza §ehid oldi. Abu-1-Miislim'i anungiin anarlardI I kim

miiselmanlar atasidur, hem yigitler erkamdur. Hasen'e, Huseyn'e
Rasul yigit / didi, anuni~iin anarlar. Andan fike salavat dileye, zira
elbette Fatiha'dan I sonra salavat gerekdiir, ayda : Selman-I Farisi
miizdine Peygambere / salavat vireltim diye. Bu hidmetler tamam
olmaymca fike hig soz keleci / kilmaya. Amma erkan gokdur, illa
bize gerekltisini beyan ve ayan / k1lduk kim biz zaifi dah1 Fatiha-
birle analar, fikeler bize dua / 54. b k1lalar .kim gizlliyi a§ikare k1l-
duk ogrenmek igiin Fiitiivvet / ehline gerekltisin yazduk. Eger bir
ki§iniin omri Nuh ve Lokman / omrinden artuk olursa bu Filtlivveti
tamam yazamaya, amma ben zaif / kul elinden geldiikge ve akll
irdtikge yazdI, zira Kur'an bir denizdiir, / bu ilmiin beyam gokdur,
hadis-i Rasu~ bisyardur, amma gerekliisin / ve bizde vanndan yaz-
duk.
Bab: Amma edeb babm / dah1 yazalum kim Fiitlivvet tamam
ola, zira ctimle ilmiin yigregi edebdiir, / nitekim RasUl hazreti a.m,
buyurur kim: / u"J.J \'-:".)\ 0 .. ~ ...r.o.J I '-:".)! / 55. a;. ve her kimde
kim edeb var, haya andadur ve kimde kim .haya vardur, iman I and-
dur, nitekim Raslll hazreti buyurur kim : ..:it.c.~1 0 .. cU.. 1 I ve dah1
buyurur kim Mevla (na) kutb-al-arifin, sultan al-muhakk1kin, ka-

§if / -al-esrar ve tac-al-ebraru ves salikin, mlir§id-al-talibine vel
a§1kin, I alem-al-huda vel yakin, varis-al-enbiyai vel mlirselin kad-
dese' /lallahu sirruhul aziz buyurur kim :
':-' J ._.;bJ j I .:....:f' I J J~ ':-'-' I J.
..>..:SJ ':-'-'\ \J "'·L.j L- jJJ ( J 7 .:. ) .r-~ c..> I j_,.:\ ':-'-'I

..>.:_C; ':-' )" __; .r~ 1 l-! -'. -1:.S.:; -:--11" ':-'-' I f' '5_)~
-1:S:_; ':'-'I ':-'.:. 55 .b jJJ \J L- d' I ,;... '5"' Jf" I j _,.: \ ':-' .,1
Bab : 01 nesneyi beyan idellim; taam / yimekde on iki edeb

vardur. Evvel sag dizin yukan dike, I sol dizin a§aga koya, otura,
lokmay1 gegneyicek evvel sag yambirle I geyneye, lokmay1 kigi ke-
se, temiz yiye, ya'ni iki elin bula§durmaya ve dokmeye, hom / agzm-
day1ken hig ~oz keleci eylemeye. Eger ol soz gevher dah1 olursa I
soylemeye. Hig kimsenin yidigi lokmay1 gozetmeye, ba§ml ka§Ima-
ya, / ya govdesin dah1 ve gevre yana bakmaya, etmegi is1rub a§aga
b1rakmaya ve I glilmeye, sozin arkun soleye, tekelllif ve izzet birle
yiye, §Ol nesne I kim yabana biragacakdur, sUnglik gibi ve buna
benzer ne vansa kendli onine I 56. a koya taamdan sonra elin yuya
ve sile.
Bab : Su igmekde Ug I edeb vardur ; Evvel iki eliyile tuta, ikin-

ci kekince ige, ya'ni dinlenli dinlenli, I liglinci listine dokmeye.
Bab: Soz soylemekde dort edeb I vardur : Evvel kati solemeye

kim agzmdan yan s1gramaya, bir ki§iyle soyle§lirken / gevre yana
bakmaya, sen ben diyli soylemeye, siz biz diye, eliyile soylemeye.
Bab : / Don geymekde be§ edeb vardur : Evvel, sag yanmdan eg-
nine ala. (!kinci, sag yamn soka, andan sol yanm soka, liglinci), I
dlilbendin otururken sarmaya. (Dordlinci, diz) donm uru (duru) r-
ken geymeye, (Be§inci,) evvel I sag ayag1 pa§magm geye, g1kar1-
cak sol ayagm g1kara. I
Bab: Evden Gikmakda dort edeb vardur : Ev el, e§ikden / 56. b

da§ra sol ayagm basa. (!kinci,) glile glile g1kmaya (~1ka. Uglinci,)
kaygu kaygu (kak1yu kak1yu) g1kmaya. (Dordlinci,) yuka/ru bak-
maya, ya'ni tekebblirli.ikdlir, Tangri adm ana.
140 Abdlilbaki Golpmaril
Bab: Yol yiiriimekde / sekiz edeb vardur. Evvel kati kati yiirii-
meye. (lkinci,) gozede, canavarcuklara basmaya. I (Ugiinci,)
dort yana baka baka yiiriiye, (Dordiinci,) ta§tan ta§a segirtmeye.
(Be§inci,) yoldan mlmaya. (Altmc1,) kimseniin ardmca I bakmaya.
(Yedinci,) kendiiden ulunun onince gitmeye. (Sekizinci,) bir ki§i-
yile giderken bir i§e I me§gul olmaya am muntaz1r eyleyiib.
Bab : Mahallede yiiriimekde / dort edeb vardur. Evvel, i§i ol-

madug1 mahalleye varmaya. (ikinci,) kar§udan I gelen ki§iye ya-
km yiiriimeye. (Ugiinci,) bacalara ve pencerelere ve aguk kapulara
bakmaya. I (Dordiinci,) ve oglanc1klara uymaya.
Bab: Bazarda yiiriimekde be§ / 51. a edeb vardur. Evvel, omu-

zum kimseye urmaya, ya'ni {iti§meye. lkinei,) i§itmeyen irakdag1 I
ki§ilere gagirmaya. (Ugunci,) bazarda (kati) giilmeye, (dah1) lag
itmeye. (Dordiinci,) tiikiirmeye, siimkiirmeye. / (Be§inci,) yimeye,
igrheye.
Nesne satun almakda iig edeb vardur. Evvel, / yumu§ak soyleye.
(ikinci,) ga§ni azacuk ala, belik almaya. (Ugiinci,) her nesneyi all-
cak I girii virmeye.
Bab : Eve nesne getiirmekde iig edeb vardur. Evvel, I etegine,

yenine koymaya. (lkinci,) a§ikare gotiirmeye. (Ugiinci,) ive varm-
ca agzma k0ymaya.
Bab : I Eve ginnekde be§ edeb vardur : Evvel, kapuda gag1ra

(g1gm) soylemeye. (ikinci,) sag ayagm / igerii basa. (Ugiinci,) sag
yamna selam vire. (Dordiinci,) dort yana gevre bakmaya. I (Be-
§inci,) kapudan giricek Bismillah diye.
Bab: Oturmakda <lord edeb / 51. b vardur. Evvel, kendii yirin

bile. (ikinci,) sag dizin yukaru ve sol dizin / a§aga koya. (Ugiinci,)
ayagm orte. (Dordiinci,) ev ISSI solemeyince ol soylemeye.
Bab: I Konuklukda iig edeb vardur : Evvel, k1g1,r maga gelen

v ki§iniin onince I yiiriimeye, gerek kigi, gerek ulu olsun. (!kinci,) yi-
yecek ne var diyU sormaya. / (Ugiinci,) taamdan sonra gok otur-
maya.
Bab : .Adem okuyuvarmak / da iig edeb vardur : (Evvel,) bii-

yiik tapu k1la. (ikinci,) pa§magm onine koya. I Kendii yliriye onin-
ce.
. Bab : Pa§mak gevirmekde iki edeb / vardur. Evvel, pa§mag1

sol eliyile gevlire. (ikinci,) pa§mak ISSI gelmeyince kendii I gitmeye.
Bab : Bekler katma varmakda be§ edeb vardur. I 58. a Ev-

veli, bi vakt varmaya. (ikinci,) bliyiige tapu k1la. (Ugiinci,) irak
otura. (Dordiinci,) gok soylemeye. I (Be§inci,) §Uill §oyle bum boyle
it dimeye.
Bab: Haste soravarmakda be§ edeb / vardur : Evvel ikindii na-

mazmdan sonra varmaya. (ikinci,) giile giile gire. (Ugiinci,) sol/ ya-
nmdan dolana, sag yanma otura. (Dordiinci,) gok oturmaya. (Be-
§inci) Fatiha okuya, I tiz kalka.
Bab: Azaya varmakda alb edeb vardur: Evvel, diilbendin I yire

urmaya. (ikinci,) elin gogsine vurmaya. (Uglinci,) j..):-- 1 ~lrh"
diye (Dordiinci,) gok I aglamaya. (Be§inci,) .,:,_,.:--IJ ~- · 1 L·\_, ~L·1
diye. (Altmc1,) sabr k1lun diye, oglit / vire.
Bab: Sinleye varmakda dort edeb vardur : Evvel, I tek-

bir getiire, andan Fatiha okuya. (ikinci,) arkun arkun yiiriiye, te-
kebbiirane / 58. b yiiriimeye. (Ugiinci,) tlikiirmeye ve slimkiirmeye.
(Dordlinci,) irlamaya, Tangri adm (zikrede).
· (Bab : Teferrlice varmakda dort e\].eb vardur : Evvel garibleri

k1g1ra, andan gide ikinci, fesad ehliyile yiiriimeye. Uglinci, gok soy-
lemeye. Dordlinci, kimseniin egnin basmaya.)
Bab : Su dokmege / oturmakda oniki edeb vardur: Evvel, adem-

lere gorlinli yirde oturmaya. I (ikinci,) bir nesneye dolmacak otura.
(Uglinci,) onin k1bleye kllmaya. (Dordiinci,) arkasm dah1 kibleye k1l-
maya. (Be§inci,) gline§e, I aya kar§I oturmaya. (Altmc1,) arkasm
1
dah1 virmeye. (Yedinci,) hig soylemeye, dilsiz ola. (S ekizinci,) tlir-
klirmeye. (Dokuzunc1,) slimklirmeye. I (Onunc1,) ta§ eline ahcak lig
kez kaka. ( Onbirinci,) sol eliyile siline. ( Onikinci,) necisine bakmaya.
Ba/b : Hamma:r;na varmakda sekiz edeb vardur : Evvel, tumanm

kiinseye I gostermeye, g1kanrken geyerken. (ikinci,) elin lig kez yu-
142 Abdtilbiiki Golpmarh
madan havza sokmaya. COgUnci,) dizin/ gostermeye. (Dordtinci,)

fotasm §e§ib oturmaya. (Be§inci,) gtilmeye, irlamaya, kimseyile ge-
ki§meye, tenin I kimesneye dokundurmaya.
H01mmamda hidmet ki"flmaikda Ug edeb / 59. a vardur : Evvel ba-

§m yudug1 vaktin ki§intin Uzerine derin damzur /ma ya. (ikinci,) sag
yanmdan ba§laya. (Ugtinci,) Ug kez ~\ ~\ diye.
Bardaga su. I koymakda iki edeb vardur. Evvel, su koyar1ken

dokmeye. (ikinci,) dolduricak agzm / serpe.
I sol yanmdan
Do§ege giriib yatmakda dort edeb vardur. Evvel,
gege, sag yamna yata. (ikinci,) istigfar gettire Ug kez, amma I
(Ugtinci,) Emir-al-MU'miniin Ali kavlinde (ala kavlina) on kez ide.
(Dordtinci,) taharetstiz yatmaya.
(Bab:) Do§ekden / (durmakda Ug edeb vardur. Evvel,) sag ya-
nmdan done, sag yamndan kalka (ikinci, Tangriya adm ana. Uglin-
ci,) Tangriya §likreyleye.
Peyga/mberlerden ve evliyalardan ve padi§ahlardan yediytiz
k1r edeb I vardur. Nu§irevan-1 Adil aydur : Her kim kirkm tutarsa
tamamdur. I 59. b Edeb tutmaymca sevab ele girmez. Amma (bu
ylizyigirmi dort edeb ihtiyar k1ldum, anuniglin bu) ytizyigirmi .dort
bin peygamber vardur, / her kim bu edebleri tamam tutarsa dligeli
peygamberler mtizdince / mtiz (d) bula §ekstiz ve glimansu:z;. Alim-
ler kavlinde bir mli'mintin gevdesinde yidi kat / burc vardur iman-
dan .. Emir-al-MU'minin Ali radiyallahu anh (aydur :) 01 burclar
edebdtir. Her kim I ol burclari iblis'e virse lacerem gonli tahtmda
§eytan karar tutar, / ah1r cehenneme iledir, key sakmmak gerek
kim iblis'e aldurmaya kim ugmaga / lay1k ola. Pes elbette yigit da-
h1 ytizyigirmi dort edeb bilse gerek. /
Bab : Kitab-i FUtUvvete muhtac deglildtir nesebi ki§inlin aslma
ve dah1 I miras, vasiyyet, ya'ni muhtacdur dirlik dirilmege ve
yol varmakhga, I 60. a ya'ni ki§i aydursa kim benlim atam yigit
y idi, ya §eyh idi, ben dah1 yigidem, §eyhem, / ahivem dimege yara-
maz, ya bana mirasdur ceddtimden dimege yaramaz. Ata oglma I
ku§ak kw~atmak ve makas almak dtirlist degtildlir. Eger ki§inlin
atas1 I peygamber olursa oglma ass1s1 yoktur, nitekim Rasul haz-
. reti, a.m, buyurur: I Eger ki§intin ash ulu, am ugmaga koymaz, ya'ni
amel ile ugmaga girtir. /
Burgazi ve «Ftitiivvet-name» si 143
Hikayet : Asma'i dirleridi, ·bir §eyh vand1, ol / aydur : Hac-

ca vardum, bir gice ay aydm1d1, vardum, Ka'be'yi tavaf k1lam. I
Bir avaz i§itdiim, vardum, gordiim ki bir hub suretlii yigit I Ka'be'-
niin perdesine yap1§m1§, aglar, aydur : iy beniim Hudavendgarum, I
60. b diigeli gozler uy1d1, y1ld1zlar uyakd1; diigeli padi§ahlar kapu-
sm yapd1 / ve sen uyamksm ve kapun muhtaclara agukdur ve ben
miskin dilenci, kapuna I dilenii geldiim, rahmet umarm. ilahi, az1-
gum azacuk, yolum uzak, I az1g1m azllgma m1 aglayaym, yoh-
sa yolun uzakllgma m1 aglayaym didi. / ~ol kadar aglad1
kim dii§di, uss1 gitdi. Vardum, gordtim. Huseyn oglu Zeyn-
al-Abidin imi§. Ba§m dizim iistine aldum, agladum. / gun
iigi geldi, aydur : Kimdiir. beni haliimde komayan? Ben ay1t-
dum : Asmai' yem/iy beniim seyyidiim, neyigiin aglarsm, bunca
gussa yirsin? Atan Huseyn, deden I Ali, dah1 bir deden Peygam-
berdtir didiim. Ay1td1 : Ya Asmai, ah kim heyhat I 61. a heyhat
didi, dah1 bu ayeti okud1 kim rr-~. '-:-'U\ )I' J_,..a.llJ ~ U'
.:i~L:i._ ':I J ~ ..\:.. f.. Ma'nisi budur kim, kagan sur / urulsa, k1yamet
kopsa hig kimse arasmda bili§lik kalmaya ba§lu ba§I / kayg1s1 ola.
Pes Fiitiivvet asla cedde muhtac degiildiir.
§ Rasfrl hazretinden I ibrahim Peygambere degin yigirmi iig

atadur. Rasul'den Adem Peygamber'e I ellibir atadur. Rasfrl amleri
dokuz : Abba!s ve Haris ve Ziibeyr ve Mukavvim / ve Ca'fer'i Tay-
/
yar ve Ebu - Leheb ve Ebfi. - Talib v;e Hamza ve Acil'diir. Ebeleri I
altldur : Aymana, Bayza, Vabira ve Atika ve Safiyya ve Arva'y1d1
ve andan / Rasul'tin dort ogll vand1 ve dort k1zI. Arnma oglanlan,
evvel / 61. b Kas1m ve ibrahim ve Tahir ve Tayyib. Ugi Hadicet-al-
Kiibra'dan old1. / ibrahim, Meryem'den (Mariye'den) oldl. Klzlar1,
Fatima ve Zeyneb ve Rukayya ve Ummii Kiilsum. / Amma onbe§
(kabin) k1ld1 kendiiye, onikisin ald1, tigin almad1, talak virdi. / Ev-
vel Hadice binti (Huveyld ve Sevde binti) Zum'a ve Safiyya (dog-
rusu Hafsa) binti Omer ve Umme Hani binti Cah§ ve Zeyneb / binti
Huzeyme ve Ummii Seleme binti Umayyat-al-Mahzfrmi ve Cuvayra
binti Haris ve Ayi§e I binti Ebu-Bekr-al-S1dd1yk ve Safiyya binti
Hayy ve Meymune binti Haris ve Mariyya / binti Huzayma (dog-
.. I
rusu Haris) ve Omer (dogrusu Umra) binti zeyd. Ve dah1 Rasfrl'un
(tig) zfrh1 ·var1d1, biri I Davud Peygamber geytib Calut cengine var-
dug1 vaktin, Bedr giininde I Cebrail, Peygamber'e getlirdi. Birinlin
ad1 Makra'a ve biriniin ad1 Kaday1ba (Kasha) kim / 62. a altm
, I
144 Abdiilbaki GOlpmarh
ku§g1d1 .(ku§ag1 var1d1). Ve dah1 liQ k1hc1 var1d1, biri Ziil-fekar kim
am / Ali'ye virdi. Dahhak kim Hamza getlirdi ve birisi Samsam.
Ve aroma liQ / yay1 vand1, her birine bir ad kom1§1di. Biri Kafiir
ve biri MakfUr I ve biri Yasbug. Ve be§ atl vand1 ki Tuhayf ve
Ezar ve Tarak ve Keseb '/ ve Diildiil ve bir katm var1d1, ad1 Yard'a
ve bir e§egi vand1, ad1 Afir (d9grusu ya;fUr) / ve liQ devesi vand1,
biri Gadba ve Ced'a ve Fudlll ve bir clibbesi vand1, / dibacdan, yini
dand1 ve bir clibbesinlin yakas1 atlas1d1, sincabi / klirki var1d1, iQi-
ne geyerdi ve ferecisintin etegi yinine beraberidi ve bir I kaftam
var1d1 atlasdan. Amma donlan Qog1d1, illa bunlar1 / 62. b vaktha ge'-
yerdi ve bir .§emlesi vand1 ak ylinden ve bir imamesi I,var1d1 kara,
listine ak sarmund1 ve dort lisktifi vand1, / birinlin be§ terki var1d1
ve birdimidi (dogrusu btird-i yemani), Hassan §aire bah§i§ I vir-
mi§idi, Ra.suli kim medhiderdi, Alamet-al-Vasila kit~/bmda aydur :
~imdi ol lisktif, Rasul'lin halifesi Abbas hazinesi / iQindedlir ve dah1
1
iki kara edligi vandi. i§bu climle ay1tdugumuza / hiQ k1z1l ve saru
yog1d1 ve bir ayinesi vard1 kim her, dem ana / nazar iderdi; aydu-
nd1 : jl;.J jl;.. 1_,_... LS:Jl.W-1i1 /Ve dort b1Qag1 varid1 altundan ve bir
ytizligi var1d1 glimi§den / 63. a ve ka§mda liQ satlr var1d1, evvel,
Allah, ikinci Muhammed, liQlinci Rasul. Andan / sonra ol ytizligi
Ebu - Bekr geydi, and~n Omer ve andan Osman. (Bir glin) Aris I
kuyusmun Ustinde oturd1, ol ylizligi barmag1hdan kuyuya dli§lirdi. I
Osman buytird1, ol kuyunun suym dokdiler, bulunmadl.
\
Amma aslri hrvrka.; / sahih rivayet oldi. Abd-Allah-ibn-i Abi-

Vakkass'dan ve Anas-ibn-i Mahk'den / ve Abi - Hurayra'dan, Rasul
hazreti aydur kim ol gice kim mi'raca Q1kdum, / UQniak iQinde bir san-
duk gordlim ve bu ne sandukdur, iQinde / ne yardur didlim. Cebrail
ay1tdl : Ya RasUl - Allah, bilmezem iQinde ne var'? I Pes Allahu
taala hital;> k1ld1, ay1td1 : Ya Cebrail, ol sandug1 aQ, / 63. b iQinden
Flitlivvet hirkas1 var, am habiblim Muhammed'e geydlir kim am hiQ
bir I peygambere ve bir yar~dllm1§a geydlirmedlim. Pes Cebrail a.m,
ol ·sandug1 I aQd1, iQinden bir ye§il cUbbe Qlkard1, RasUl'e geydlirdi.
Andan I ol hulleyi Ebu-Bekr-i S1dd1yk'a virdi, ol vaktin malini Ra-
sul I l§kma yagma k1hcak. Ebu-Bekr, Ali'ye virdi.
Bwnitan soinra / am beyan k1lalum kim FUtlivveti kim kablll

k1ld1 ve kimden I kime degdi '? Pes Flitlivvet, Emir-al-Mli'minin,
katil-al-mli§rikin Aliyy-ibn-i Ebi-Talib / kerremallahu vechehu, an-
dan Selman"l Farisi kabfll k1ldi. Emir-al-Mli'minin / Ali, bu iki ki-
Burga zi ve «Ftittivvet -name» si 145
§iden ayruk kimseye ku§ak kablll k11mad1 ve h1rka geydiirmedi, I

64. a Tar ikat ic;;inde bir r ivayet dah1 iderler, bir dah1 §eyh Hasen I
ku§and1 dirler . Ben §oyle i§itdiim, gordilm ki, Twhf01t-a"t-Vasdya I
ic;;inde aydur : Selman-1 F arisi'den Huzayfat-ibn-i Yemani ve Huzay-
fa' /dan M1kdad-al- (Kindi'ye ) ve (M1kdad'dan Abu-1-i zz-al-Navbi'ye
ve Abu-1-izz'den §eyh-al-B1sri'ye ve Brnri'den H 8.f1z-al-Kindi'ye) ve
Haf1z'dan Avf-al-Kattani'ye ve Avf'dan / Abu-1-Muslim-al-Mahazi'-
ye ve Abu-1-Milslim'den §erif Abu-1-izz'e ve Abu-1-izz'den / Hilal-i
Nahbani'ye ve Hilal'den Behram'a, Behram'dan RU.Zbeh-al-Farisi'ye /
ve Ruzbeh'den Emir Hasen'e ve Emir Hasen'den Cev§-al-Ferazi'ye
ve Cev§'den / Abu-1-Hasen-al-Naccari'ye, Naccari'den Abu-1-Fazl-
ibn-al Tarhan'a / ve Abu-1-Fazl'dan Nefis Siileyman'a, Siileyman'-
dan Kail §ibl'e ve §ibl'den I 64. b Fazl-ibn-i Zeyyad-al-Farisi'ye,
Fazl'dan Malik Ebi-Kenca:ri'ye ve Malik'den / .Avi'ye, .Avi'den Na-
s1r-al-din-ibn-i Na'ca'ya ve Abu - Na'ca'dan Seyyid-ibn-i Aliyy-i Su/
fi'ye ve Sufi'den Miheniyy-al-Alevi'ye ve Miheni'den Nu'man-al-
Bunn'e ve Nu'man'dan I §eyh Abu-l-Kas1m-ibn-i Abu-Habbe'ye ve.
Abu - Kas1m'dan Nefis-ibn-i Abd-Allah'a ve Abd/-al-Cabbar'dan
Seyyidi Mevl8.na al-hakim fi halikatihi Abu-I-Abbas Ahmet-ibn-i I
Hasen-al-Nasir-al-din, Emir-al-Mii'minin, ana degdi ve andan Sultan
Zahir/ -al-muazzam G1yas-al-diinya va-1-Din, kehf-al-islam1 ve-1-
Milslimin Abu/ -1-muktefi (Muzaffer) Gaziyy-ibn-i Sultan-al-said-al-
gazi Yusuf-ibn-i Eyyub I raflyk beyan krld1. Ciimlesiniin kavli ve
hiikmi §oyle buyururd1lar kim : I 65. aJ Pes imdi bu aziz evliyalar- /
dan zikrolund1 : Kac;;an bir ki§i gele, bu yola I girmege, erenleri bi-
r ike, pay-mac;;an dura, andan urudura, andan nak1yb / dura, ya'ni
fike, ol ki§iniin sol yamna ve sag eline I biraz tuz ala ve sol eline
su ala, andan ay1da :
. f.:"'" ) \0.z-- )\.Ji\(-! ~ )\jl~ \ 0.. .ui4 (.i.:..:...i) U:!..:...i

diye, andan / Filtilvvetden hutbesin okuya, yidi ayat-1 Kur'an okuya
Beni-!srail suresiniin I ayetleri ola, yazalum ki kolay ola : .
j \V".;;,J\ IP,- '}_, ~:~ ,,l... _, ·~;.,...~ .:i\5 "'·\ :j\ \_,._.)_.,- '}_, {.. ... )\~) \ .Ji \(-!
"'· \ j:Al IJ ._; .r-!. '} _, li lb.L ~ _,l ~ ..i.li l.. _,th.. J:i 0'" _, J.l4 '}I -Ui\i_r-
~J4 \_,;_, \.s o..i...:. 1 &-
~ 0-I d' j~ 'J I r.~ I JL. \_,.__,_.,· '}_, iJ_,...:.. .:ii<
0->') ~;. ~.) ~-1.lv-lk..Jl~ 1;j_, ( '6" \.)\ J:Cl l \_,;_, \_, "'};:.-. ._)\( ..>.~Jlj\
~ ~\( .!li)_, \ JS .))_,.;J\_, ~I\_, .t ..J\j\ (-,, "'· ~ ~L. ....i>.:· '}_,,, )l!._,t-
f '}_,1. JlJ.lt,7 0l-' JJ'llJ_,~ 0l Cl,'\ l,..~ if J'l\J ~ '}_, 'lj--
I
d.J cl.JI ...r _,\ le- C.~j le._,}:: ..::J.; ..LJ. 4::- ,j'6 cMj
i;y-..1.. l._,t. {~ j .Jl.;-' _,,:\ ~ .i'.i!IL'
Andan fike ay1da : Esselamu aleyki.im iy haz1ran. i§bu ki§i tes-

lim oldl ve niyyet / 66. a k1ld1 bu erenler yolma; bu suy1 Allahu taala
pak k1ld1, yaratd1; imdi / i§bu suya ve bu tuza i§bu iki§i kavlibifrle
bu haz1ran cemaat ta / nukhg1y1la and virdi.im ki yi.iz dondi.irmeye,
bu yolda ve bu kapuda ola / diye ve dah1 tuz1 suya kata. Eger sonra.
yi.iz dondi.irecek olursa goreler, ; bu di.inya.da hali nola ve ahiretde
ne hale ugraya. Bu sozi ben didi.im (dimezin), Allahu taala didi ·
ve Cebrail didi Raslll'e ve Raslll buyurd1 ,Alrye. I
Andan fike ay1da : Bili.in iy ulular, bu ki§i filan yigide, ya ahiye,

ya §eyhe, I her kime ki boyle gi.in geldise mahabbeti candan ve goni.il-
den, §ef1yk ve raf1yk / old1. Falan kim kabul k1la, andan ol ki§i
ay1da, ol kimse niyyet / 66. b k1ld1sa kabul k1lmaya, meger ol niy-
yet k1ldugmdan sonra, ya makas, / ya fakl' ku§ag1 bulardan bir eksik
ola; eger evvelkide di.igelin tamam k1ld1sa, / amma sonrag1 ne ka-
dar artuk olursa kabul k1lmaya, k1lursa murdar olur, zira I ku§ak
i.istine ku§ak ve makas i.istine makas yokdur, ol yigidi.in maka/ s1-
dur ardmdan ve ahini.in ku§ag1dur ve eger sonra yad iderse Ftiti.iv-
vet I ve §eyhi.in evvel makas1dur oninde eger dirlige yararsa sonra
icazet I vire Amma bu erkanlan kim ki gerekse katmda okumaya-
lar ve degme ki§iye I dimeyeler, bilenler gizleyeler. Biz bum a§ikare
k1lduk Fi.iti.ivvet tamam / olsun diyi.i (vesselam). I
01.yigit erkanm yazalum, ya'ni sag kesmek ve alm I 67. b aldur-

mak. Amma .sag l}esmek, ol vakt kim Adem Peygamber a.m, I i.ig
yi.iz y1l aglad1, andan tevbesi kabul old1, Cebrail aleyh/isselam geldi.
Adem durd1, sag1 sakah gordi, uzam1§, / karca§ml§, Cebrail, Adem'i
yud1, sakalm di.izdi, sagm kesdi, / ana ni§an oldi. Adem ol sagm giz-
ledi. Yigitlere mirasdur (kim sagm keseler). / Raslll hazretine gi.in
peygamberhk geldi, ya'ni halk1 dine da'vet / itmek ve onyidi ki§i
Mi.isi.ilman oldi. Birisi Abu-Ducane, bir. gi.in / kafirlerile Mekke'de
sava§di. Abu-Cehl ve Abu"Leheb, Mug1yra / ve Suraka, Abu-Duca-
ne'yi oldi.irdiler, pare pare k1ld1lar. Rasul'e haber I 67. b geldi. Abu-
Ducane'yi olmi§ buld1, mi.ibarek gonli peri§an oldi. Derhal I Cebrail
geldi, Allahu taaladan selam geti.irdi, ay1td~ : Ya Rasul - Allah, I
Allahu taala buyurd1 kim isa oli.iyi diri k1ld1, bin isa gibisi seni.in I
~av1§un ola; imdi' habibi.im dua k1lsun Abfr- Ducane'ye, I diri ol-
Burgazi ve «Fiitiivvet-ndme» si 147
sun. Pes Rasfil dua k1ld1, Abu - Ducane diri oldi. / Andan Rasfil
ay1td1 : Ya Abu - Ducane, sen yogriik idlin, nite oldi / ki ele girdlin?
Abu - Ducane ay1td1 : SaQ1m uzumd1, saQ1mdan / tutd1lar. Ali Ra-
sfil'e ay1td1 : (Rasfil aleyhisselam, gel berli,) saQum keseyin (didi),
Cebrail bu ayeti getirdi : I <.Y_.r"'i... J !'Cj; ~~ Andan Rasul I 68. a
hazreti, Abu-Ducane'nlin saQm kesdi, andan Emir-al-MU'minin Ali /
saQm kesdi.
Amma alm yOlmek; Ali'nlin (alnmda) saQ yog1d1, yoltinmi§ /
gibiyidi, mihrab1di. AnuniQlin mlinkirler, daz ba§lu dirlerdi idi / ve
hem Abu-1-Miislim'lin eyleyidi. Pes Stinniler, Abu-1-Mtislim I§kma
almlarm yoltir / idi, Mervan'dan (ta ki Mervanilerden) Mtiselman
beltileridi (bellti olur1d1, bu dah1 tamam old1).
01 ku§akdur ahinlin, ol I bahis yukaruda geQdi. Amma ol §eyh
makam1 ki yukaruda I vardur, ol vakt Id ibrahim Halil ve ismail'i
kurbana iletdi, / hikayeti me§hurdur, Cebrail a.m, koQ getlirdi, is-
mail azad oldi. I Ni§an elinden makas ald1. 01 makas1 Cebrail, is-
mail' e virdi / 68. b azadhk ni§am. ismail oglanlar1 ol makas1 izzet
iderlerdi. Andan I Rasfil hazretine degdi, andan Ebu-Bekr'e, andan
Omer'e ve andan Osman'a, andan I Ali'ye, ta hazinede dururd1, Hu-
seyn §ehid ollcak Cebrail a.m, ald1, UQmaga/ iletdi. Pes yigit saQm
kaz1y1cak ayda : I
~-
~· 1 r
(..~)I i:.Jil" ) \ ~I
•
.c:.=:-)\ ..Jlk.:;J \0.. ~L l:-=-i
f ..
4lo. ..:..i f_ J _,~li L. J d:-" ~ 0 .. ~~ L. 4i!IC.U~~ ~ ~ c~l~~
. l:.o.:-.. lk I.r" d _-1r-_ J Qtin bum' ok1ya, sag I elinden sol eline .geQlire,
dah1 tekbir getlire, 1dah1 kese, ay1da : Kesdlim I ftilanun saQmI,
dtinya zalimi . girmeye, ahiret zebaneleri alma dokunmaya I 69. at \
Abu - Ducane gibi.
Amma Qlin ahi ku§ak ku§ada, ·evvel I , if·:~ f:.> ) \ 0 il" ) \ ~ \ ......-!
J~ §_,.o.1 1 d~o. U_y \ L. 4 Ay1da : Bagladum bilini ftilanun
zinadan / Yusuf gibi kurt1la Tangri yolma ibrahim gibi. Antlan sag
eliyile sol / yanmdan geQer, liQ diigiin dtige ve liQ kez salavat getlire,
amma Qlin / §eyh makas1 Fatiha ve Ayet-al-Kiirsi okuya, andan liQ
kez tekbir getlire, / dah1 kese, andan ay1da : Ni§an k1ldum ftilane
erenler desturiy1la, ay1da : I ilahi, sen azM k1l flilam dunyada gti-
nahdan, ahiretde azabdan, oddan I ismail Peygamber gibi diye.
Pes erkanlar budur, eger huccet (dogrusu: hacet) k1lursa ki okuma-
ya / 69. b neyleslin dirlerse cevab: Bir pi§e ki ogrenmeyicek i§lenmez,
okuyandan / ogrenmek gerek ve bu ilmi okumaga ve yazmaga ta-
148 , Abdi.ilbaki GOlpmarh
alluk deglil amma si::izlimtize geleltim; yukaruda ay1tduk idi ki ah~"

hk ve yigitlik ve §eyhhk, Ugi birdlir, illa / erkanlan ayr1dur. Bir
ki§i climle gtinahlan k1lsa yukaru yazuklandur, / andan ol ki§i di::in-
se, tevbe k1lsa ve tevbe k1ldugmdan sonra yidi y1l / gegse ol ki§i
ahi olur ve §eyh olur, illa yigit olamaz, yigit tutmaya/lar, yigitlik '
evvelden gerek, zira Allahu taala yigidi Kur'an'da yad k1ld1, I ya'ni
ogdi ve hem yigidin as1l dirligi, ya'ni paklikdtir ve ahihk terk/dlir ve
§eyhhk incedtir ve key sarp yoldur, gerek ki yarm k1yamet I 70. a
glininde amenna ve saddakna, halay1klar inah§erinde nefsi nefsi
diyeler, aciz kalduklan / vaktin bir le§ker g1ka kim alemleri, san-
caklar1 ve donlan ve ytizleri / kara, mah§er kavmi gi::ireler, korka-
lar, ay1dalar : ilahi, bu dah1 ne didik, ne / beladir diyeler. Feri§-
~ehler g1g1ralar, ay1dalar ki bunlar, anlardur ki / dtinyada biz yigi-
diz, ahiyUz ve §eyhtiz dirleridi, yolm varamaz/d1; imdi hal gokdur,
yol uzakdur. ilahi, sen ruzi k1l / yol varmakhg1 climle yigitlere ~e
ahilere ve §eyhlere, senlin fazlun / b1rla sen rahmet k1l ctimle ade-
milere didarun gi::irmekligi sen ruzi / kilg1l climle Ummet-i Muham-
mede amin ya rabb-al alemin. imdi her kim bu kitab1 I 70. b oku-
ya, yahud yaza, bu kitab1muzda eksik nesne var diyti nesne katma~
ya, I ya artuk vardur diyli nesne komaya, zira her bir erkan ve
her bir nutki, I ya'ni belki her bir harfi bir kitabdan ve her bir
nlishadan g1kardum huccet-i / ilahi yazdum, eger bilelerdi kim biz
bu ~itaba ne ak1llar fida k1lub; zahmet / geklib cem' kildugumuz,
her dem. bize dua k1lalar1d1. Umiddtir / kim bu kitab1 dtizeni ve ya-
Z8rll1 Tangn rahmet eylestin, / Fatihabirla analar, dua kilalar in§a'
~
Allahu taala, bi avn - Allahi / ve htisni tevfik1hi ve sallallahu ala

seyyidi'na Muhammedin ve alihi ecmain. / Al-hamdu lillahi rabb-al-
alemin. Tahriran fi avail-i receb, seneti selase ve 1§rine /'!e bs'amie.
Burgazi ve «F'titlivvet-name» si
149
I
150 AbdtilbAki Gi:ilpmarh
Burgazi ve «Fiitiivvet'~name» si 151
Metinde gegen Tlirkge ve Tlirkgele§mi§ kelimelere ait sozllik
-A- Cullah (farsgadan. Sonradan «gulha»

olmm~tur) : Bez dokuyan, 1doku-
Ag1z yari : Tiikiiriik. mac1.
Alp : Kahraman, yigit, kuvvetli, gozii Qalab (mogolcadan) : Tanri.
y1lmaz. Qetiik : Qotuk, kahnca agag pargas1.
Ara : Esna, sira. Qevre : Dolay, etraf.
Arkun, .arkm : Yava §, dii§kiin, hafif. Qey.nemek : Qignemek.
Artuk : Daha fazla, daha ziyade. Q1b1k : Agag dalmdan ince bir k1s1m.
Ass1 : Kar, fa yda. Q1rak, gerag (f.) : l§lk, kandil, mum.
Avrat, avret (a) : Ay1p, kadm, kari.
Ay1tmak : Hitab etmek. -D
Aymak : Hitab etmek, soyleJ:!lek.
Ayrult : Ba§ka. Dah1 : Gene, daha.
Ayruks1 : Ba§ka s1, bamba§ka. Dam : Ev, ah1r.
Azuk : Az1k, yiyecek. Dammak : Damlamak.
Damzurmak : Damlatmak.
Daru: Dari.
-B- Da§ra : ,D1§ar1, d1§ar1s1.
Dayn,ak : T1rnak.
Badanos (rum.) : Hor~z . Degme : Her, olur olmaz.
Baglamak : .Kapamak, kilitlemek. Degmek : Ula§mak, varmak, mal ol-
Barmalt : Parmak. mak.
Bek : Bey, ulu, mevki sahibi, emir ve Delim : Qok fazla. ~
'·
hiikiim sahibi. Der: Ter.
Belik : Qok, fazla. Derece (f. Derigeden) Pen9ere.
Benlik : Eneiyet, kendini begeni§, Dmmak : Tmmak, .seslenmek. , ·.
kendine varhk veri§. D1rnak : T1rnak.
Berk : Kuvvetli, ·saglam. Dirlik : Hayat, ·gegim.
Berkitmek: Kuvvetlendirmek, bir§eyi Dirilmek : Ya§amak, geginmek.
s1lnca baglamak. Div§h·mek : Dev§irmek, toplamak.
Bile : Beraber. Dizdom : ~alvar.
Birekil : Biri, birisi. Dondermek : Dondiirmek, tebdil et-
Birle, b1rla : tie, le, la. mek, degi§tirmek.
Biti : Defter. Ahirette verilecek amel Doliinmak : Batma}t, gurub etmek,
defteri. kaybolmak.
Bogazlamak: Kesmek. Donatmak: Bezemek, tezyin etmek,
Boyun : Uhde, yan. siislemek, giydirip ku§atmak.
Don : Elbise.
Donguz: Domuz.
- c, 9 '_ Durmak : Ayaga kalkmak.
Duru§mak: Qah§1p gabalamak, mii-
Canavar (f. Can-ver): Canh, yaratlk.. cahede.
• I
' (
I
Diigeli : Hepsi, tiimii. Kalumak : K1zmak, ofkelenmek.

Diilbend : Tiilbent, sank. Kakmak : Silkmek, temizlemek, s1-
Diin: Gece. vazlamak.
Diiz·etmek : Hale yola lrnymak, tan- Kancaru: Nereye.
zim etmek. Kanda, kandan: Nerede, nerden.
Kang1 : Hangi.
Karct§mak : KarI§mak, karmakan-
-E- §Ik olmak.
Kat : Yan, nezd, ind.
Ebe: Hala.
Kati : Qok, gayet, §iddetli.
Eduk : Edilt, pabug.
Kavlamak : Havlamak.
Eg'in : S1rt, iist.
Kav§urmak : Kavu§turmak, (el) bag·-
Eksiik : Eksik, az.
lamak.
Eksiiz : Oksiiz, anas1 olmii§ gocuk.
Kek : Huzur, istirahat, tabii hil.l.
Esrimek : Sarho§ olmak.
Keleci : Kelime, kelil.m, soz.
Etmek: Ekmel{,
Key : Qok, pek, getin.
K1gm lugm : Yiiz gevirmeden, arkaya
-F- dogru, dorimeden· yiiriimek.
K1g-trmak: Qag1rmak, davet etmek.
Fike : Hizmet eden ki§i. K1lavuzlamak : Yol gost ermek.
Futa : One baglanan pe§temal. K1zhk : K1thk, pahahhk.
Kigi : Kiigiik.
Kim: Ki.
-G- Kovmak: Yiiriitmek.
Gengez : Ag1k, geni§, kolay, ehven.

Gevde : Govde, beden.
-L-
Girde (f) : Qorek. .
Girii : Geri, sonra, badehu. Lag : Alay, istihzil..
Goyniimek : Olmak, pi§mek, igten ol-
mak, yanmak, igin igin yam§.
-M-
-1, t _
Mu§tuluk : Miijde veri§.
Ilduz : Y1ld1z.
Is : Sahip, malik. -N-
Ir1lmak : Aynlmak, bir yeri terket-
mek. Nesne: ~ey.
tletmek : Gotiirmek, teslim etmek. Nice, nicesi : Nas11.
trgiirmek : Ula§tlrmak, mazhar et-
mek.
!rte : Erte, yarm. -0, 0-
l§mek : tgmek.
Ogramak : Rastlamak.
Ogri : H1rs1z.
-K- Okumak : Qag1rmak, davet etmek.
Otiiri : Otiirii, o yiizden.
Kagan : 0 vakit, vaktil. ki. Ozdek : Ag·ag govdesi.
Burgfizi ve «Ftitiivvet-nfime» si 153
_p_ i.Jg : Zihin, ak1!, fikir.

U"sktif (italyancadan) : (:!ok defa tis-
Panbuk, panmuk : Pamuk. tii arkaya devrik gece ktilfih1,
Pa§malt : Pabu<;, ayakkabi. ktilfih, takke.
i.Jsktire : Topraktan yap1lma bardalc
i.Jzmek : S1kmak, ovalamalc
-S-
Sarp : <;etin, gti<;, dik ve g1lnlmas1

mti§ktil bay1r, tepe, dag.
Varmak : Gitmek, ula§mak.
Segirtmek : Ko§malc Viribimek : Gondermek.
Serpmek : Kapamak.
S1mak : Kirmak.
-Y-
S1varmak : Suvarmak, su vermek, ir-
vfi ve iska. Yalmcak : (:!1plak.
Sin : Mezar, merkad. 'iapmak : Di.izlemek, dtizeltmek, imar
Sinlek : Mezarllk. etmek, kapamak.
Solemek : Soylemek. Yat : Yabanc1, gayri, bigfine.
Stici : ~arap, i<;ki. Yatl1k : Yabanc11lk. )
Stingtik, stingek : Kemilc Yatlu : Bigane gibi.
Yavlak: Fazla, pek gok, gergekten.
-~- Yavuz : Kotii, fena.
Yeltemek : Te§vik etmek.
~e§mek : <;ozmek, g1karmak. Yeynimek: Hafiflemek.
Y1gmak : fist olmak, galebe etmek.
-T- Y1ntmak : Pargalamalc, tirnaklariyle
param parc;a etmelc
Tah1l : Bugday. Yidi: Yedi (rakam1).
Tammak : Damlamak. Yi)?; : Daha iyi, ala.
Tamu : Cehennem. Yimi§: Yemi§, meyva.
Tangri : Tann. Yinmek: Yenmek.
Tuman: Don. Yir: Yer.
Tutmak : Zaptetmek. Yirmek : Yermek, kmamak.
Tutunmak : Sahib olmak, mfilik ol- Yoltitmek : Tira§ ettirmek.
mak, teslim olmak, kabUl et- Ytizsuy1 : Ytizsuyu, §eref, haysiyet.
mek.
- u, tJ - Bu sozltik haz1rlamrken §U ldtaplara

ba§vurulmu§tur :
Uc;mak: Cennet. Mehmed Esad : Lehcet-al-Lugat. 1st.
Ulu : Btiytik. 1210,
Urudurmak : Ayaga kalkmak. HUseyin Kaz1m : Bilytik Ttirk Lilgati.
Us: Alu!. 1st. 1927-1943.
U§de : 1§te. Vefik Pa§a : Lehce-i Osmfini, 1st. -
Uvatmak : Ufaltmak, ufatmak, un 1306.
ufak etmek. Radloff : Versuch eines Worterbuches
Uyakmak : Uyanmak, uyamk dur- der Ttirk - Dialecte. Petersburg -
mak. 1888 -1905.

Burgazi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Burgazi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Burgazl ve "Futuvvet-Name,, si

Mtiellif, Ali Emiri ntishasmda, bir yerde adm1 «Yahya-bn-i Ha-

Nisbeti, yukarda da soyledigimiz gibi «Bur'avi, Bur'adi, Bur-

bulamadik. Tarih Enciimeni azasmdan Arif Bey'e ait bir niishada

§ Kitabm yaz1ld1g1 zaman.

Burgazi, acaba bu muhasaralardan, bu 1lgarlardan hangisini

§am'a kag1p blittin israrlara ragmen tabi olm1yan ve bununla ovti-

basogullan Imparatorlugunun heni.iz y1kllmam1§ oldugunu goste-

§ Mi.iellifin bilgi K.udreti.

Kitabma kaynak olarak and1g1 kitaplar arasmda elimizde yal-

Bayaz1t Umumi Ki.iti.iphanesinde 5481 ve 5482 No. larda kay1th

de ba§lar, 36. a da biter. Ni.isha ba§l.angu~taki «hahk-1 kiille §ey' ve

5482 No. da kay1th niisha, 20 Xl5.5 eb'admda.d1r. Yaz1 nesihtir.

Goriiliiyor ki bu iki niishadan faydalanmam1za imkan yok ve /

gildir. Bu bak1mdan bu elyazmas1 nlishanm tam tavsifini yapam1-

Bu nlishanm ba§lang1c1, aynen §udur :

(iktisat FakiiJtesi Mee. daki makalemiz, metin, s. 121, terce-

§ Metni nas1l haz1rlad1k?

63. b den 64. b y~ kadar siiren Fiitiivvet §eceresi de «Tuhfat-al-Va-

42. a dan ba§hyan yemek yemek edepleri, Necm-i Zer-kub'un

Burgazi, «Tuhfat-al-Vasaya» da, Fi.itiivvet yolunun bozuldugu-

Tann, incir agacm1; Adem Peygambere yaprak verdigi, onun

Kafire, mlinaf1ka, mlineccime, igki igene, dellake,· tellala, vaa-

igki igen, zina eden, livata eden, gammazhkta bulunan, mlina-

Flitlivvet, adeta bir agagtir; dogruluk yerinden biter, govdesi

Ali, Flitlivvet yedi harftir demi§tir : 0 ,~ , i'..J ,\ ,J Birinci harf,

Ahinin comerd olmas1, dlinyaya baglanmamas1, kendi emegiyle

Ahinin onsekiz dirhem glimli§ten fazla dlinyahg1 olmamahd1r,

Ahinin bilgi sahibi olmas1, bilginleri sevmesi, beylerin, ulula-

Terbiyenin, yani Flitlivvet yoluna girmi§ olan ki§inin, ahisine,

dan hig bir i§te bulunmamas1, hatta yamndayken tliklirmemesi, slim-

Terbiye, yig!dinden, ahisinden, §eyhinden donemez. Her yigidi,

Bunlardan sonra Peygamberin am1calar1, halalari, evlad1,

Burgazi'nin «Flitlivvet-name» sinde, bundan onceki Flitlivvet -

Dibace, once de soyledigimiz gibi «<Tuhfat-al-Vasayh nm diba-

Bu Slinnilik temaytillinde, Salahaddin-i Eyyubi'nin Mis1r'1 ta-

s. 53) , 1174 te Fatimileri hilafete getirmek istiyen ve he psi de MF

Fakat bundan sonra, Fatih Mehmed zamanmda (1451-1481),

2. Tann tarafmdan FUti.ivvetle amlanlar.

Ftitlivveti agaca benzetmek, gene «Tuhfat-al-Vasayb dan ve

4. Burgazi de Fi.iti.ivvet ulularmdand1r.

dur, dah1 ademilerden ve canavarlardan (can-verlerden) . hig kimesne

Ahi, Flitlivvet erkamm icraya mezun ve memur olan ve «asta-

i?eyhse ahilerin tabi olduklan «Ahi-Baba-i?eyh-al-§liyuh » tur ki

6. Sanat, onsekiz dirhem glimli§.

8. Ahi - Beyler, ulular.

Bu iki sorudan birine, mi.ispet bir cevap verebilmek i<;in Bur-

bulundugunu ibn-i Batuta'dan ve diger kaynaklardan ogreniyoruz.

10. Tarikatten gegen gelenekler.

12. Astane - sofra v.s.

incir agac1 bulunmas1 gerektigini yaz1yor. Bu, .Adem Peygamberin

Erkan icra edilen odaya, Bekta§llerle Mevlevilerde «meydan»,

Ahinin sofrasmm biiyiik (Nasiri'de, aym zamanda yuvarlak),

Gelen konuga, ahinin sofra yaymasm1, yani yemek g1karmas1-

Burgazi'nin «Fiiti.ivvet"name» sinde, semaa ait de bir fas1l var

Burgazi. her hafta gama§1r y1kanmasm1, ahi ve §eyhle Fiitiiv-

. Has1h Burgazi'nin «Fiiti.ivvet-name» si, yalmz, §imdilik elimiz-

§ Burgazi'nin kitabmdan sonraki «Fiitiivvet-name» ler.

sinden sonra, Fatih zamanmda yaz1lan bir «Flitlivvet-name» yle 1524

Mukaddimede Ftittivvetten bahsedilmede, bu arada, «Ta'vilat»

,«Flittivvet-name-i Sultani» de Necm-al-din-i Zer-kub'dan bahs-

«Ftittivvet-name-i Sultani» de, Batmi inanglarla yogrulmu§ ko-

me» yle B1sati'nin «Manak1b-al-Asrar Bahcat-al-Ahrar» mdaysa bu

«Fiitiivvet-name-i Sultani» nin VI. bab1, devrinin igtimai ziim-