You are on page 1of 6

SOCIAL MEDIA HMAN |ANGKAI

Mizo \awng ang maia kan hman, a tel loa kan awm hleih theih tawh loh thil leh
\awngkam chu Social Media hi a ni. Social Media kan tih chuan eng nge a kawh a, eng
hmanrua leh thil sawina nge tih kan hre nghal deuh \hup tawh.
Internet a lo chak a, hmanraw changkang leh tunlai zawk thil a rawn chhuak zel a, chu
chuan kan nun nasa takin a nghawng a, kan chetvel dan leh awm phung thlengin a thlak
danglam ta. Chutiang taka kan nun rawn thlak danglamtu, kan titi leh \awngkam thlenga
rawn sawi danglam a, kan thuziak dan thlenga rawn tidanglamtu, chhungkaw nunhona
leh \hian inkawmhona thlenga rawn tidanglamtu chu Social Media hi a ni.

SOCIAL MEDIA CHU ENG NGE?


Kan \awng ang maia kan hman tak, Social Media hi a awmze ril pui pui hre lo mah ila
a kawh leh a tum kan hre fur a. Social tih chu vantlang mipui thil, inkawm khawmna thil,
a ruala khawsa sawina a ni. Miten chanchin an inhrilh tawn a, an inhriattir tawnna sawina
a ni. Media kan tih chuan inbiak pawhna hmanrua chi hrang hrang sawina a ni a; chanchin
kan inhrilh tawnna hmanrua - radio, TV chanchinbu leh a dangte sawina a ni.
Social Media kan tih chuan tunlai khawvelin kan kawhtir bera chu web kaltlanga
mipuite kan inkawm a, chanchin kan inhrilh a, kan inhriattir tawnna hi a ni kan ti thei ang.
Merriam-Webster-in a hrilhfiah danah chuan "Electronic hmanga inbiakpawhna; chu
inbiakpawhna kaltlanga miten online community an siam a, thu, ngaihdan, mimal thu
leh thil dang dang an inhrilhtawnna a ni,” a ti. Social Media tih hian a huam zau hle a,
chuvang chuan thil pakhat kawhtir bik chuan a awmzia leh nihphung a phawk tak tak
thei lo. Social Media chu a tak taka inhmu lem lova phone, internet & computer hmanga
inkawmhona hmanrua hi a ni kan ti thei bawk ang.
Social Media kan tih a, thil kan inhrilhtawnna leh, ngaihdan kan phochhuahna hmanraw
lian ber ber chu Whatsapp, Facebook, Instagram, YouTube, Twitter, Snapchat te an ni a,
hengte hi Mizo \halaite pawhin kan hmang nasa hle. Heng thil leh dangte hian mi tam tak
chu kan nun pumpui a luah ta emaw tih mai tur a ni.

SOCIAL MEDIA NGHAWNG


Social Media hi hmang \angkai tur chuan a nghawng kan hriat hmasak a ngai. A
nghawng hre hmasa loin engtin nge kan invên ang emaw, engtin nge kan chhawr ang a,
engtin nge kan hman \angkai ang tih a sawi theih loh. Chuvang chuan Social Media-in
tunlai khawvel a nghawng dan kan tarlang ang a, chu chuan ngaihdan zau zawk min
siam thei ang.
Khawthlang ram khu a hmang chhuaktu hmasa leh hmuchhuaktu an ni bawk a, Social
Media hian an nun a khawih nasa lehzual a, Mizoramah pawh nghawng lian leh nasa tak
a nei bawk. Kum 2015-a an zirchiannaah, America ramah khuan tleirawl, teenager an tih
zingah Facebook hmang hi za zela 71 zet an ni a. Kum 13 -17 inkar zinga zaa 60 chuang
mah chuan social media a khawiah emaw ber profile an nei tawh a, ni tin darkar hnih aia
tlem lo heng atan hian hun an hmang ziah a ni.
Hetiang tak hian kum thum kalta khan America-ah chuan an hmang nasa tawh a, hei
hian an tleirawl leh \halaite nunah pawh nghawng \ha leh \ha lo a ngah hle.

1. Rilru hrisel lohna


Tunlai khawvel leh Mizoramah pawh kan hmelhriat leh kan buaipui em em chu chiaina
leh rilru nguina, Anxiety leh Depression te hi an ni. Mithiamte chuan \halai leh tleirawl
zawk zingah, ni tin darkar hnih aia tam social media hmang \hinte zingah rilru hrisel
lohna a tam bik an ti. Anxiety leh depression te hi rilru hrisel lohna, mi tam tak an
-1-
intihhlumna chhan a ni.

2. Mut hun inthlak


Social media hman nasatna hian mut mumal lohna a hring a, hian \halai tam tak
thathona a tibo a, taksa leh rilru hrisel lohna thlengin a siam thei. Mut hmunah phone
khawih nasat avangtein zan an mengrei a, zing thawh hma a tiharsa a, chu chuan zirna leh
chhungkaw nunphung thlengin a nghawng buai thei.

3. |awngkama inhmuhsitna leh na tak taka inchhaihna a punlun


Social Media-ah hian mi tam tak chuan anmahni hming tak tak ni lo, hming lemte an
hmang nasa. Chung fake account an tih hmang chuan mi na tak takin an sawisel a, chu
chuan tleirawl leh naupang zawkahte zahna leh inkiltawihna a thlen a, inrintawkna an
hloh phah a. School kal zui thlengin an harsat phah \hin.

4. Sex hmansual a nasat phah


Nula leh tlangvalin Social Media hi inkawm nan an hmang a, \awngkam bawlhhlawh
tak takin an infiam a; a taka inhmuh hma hauha \awngkama an inzahpah tawh loh chuan
a tak taka an inhmuhin an thleng thui ngam viau zel. Social media hi hmeichhe tam tak
chuan inzawrh nan an hmang a, social media a\anga inhriat a, a taka inhmu tura kal,
pawngsual tawk ta pawh an awm nual. Nupa nun thlengin a khawih a, social media
kaltlangin nupui pasal nei tawh pawhin nula tlangval an bia a, chu chuan nupa nun
thlengin a nghawng.

5. Inbumna hmanraw \angkai a ni


Rethei leh harsatna tawk anga insawia mi pawisa dil ching te, midang \hiana siam a,
an bank account hawhsak te, an \hiante tlawh tur anga zin anga insawi, airport thlen
buaina tawk a, tlanchhuahna tur sum dil ta anga insawi a leh pawisa inbumna chi hrang
hrang thleng a tam em em. Chu mai bakah human trafficking leh inbumna chi hrang
hrangah mi tam takin hmanruaa an hman a ni.

6. Nun tlafal a siam


Mahni chauh pawhin inah awm ila, Social Media kaltlangin \hian kan kâwm a, kan
duhzawng kan post a, chu chuan kan nun a titlafal a, mimal nun min dah pawimawhtir a,
huho nun min hlamchhiahtir \hin. Chu chuan Individualism \ha loah min hruai thleng
thei a, kohhran nun thlengin nghawng a nei chho \an ta.

7. Addict theih a ni
Social Media hi ruihhlo ang maia addict theih a ni a, chu chuan mihring nun a nghawng
nasa thei hle. Ram changkangah te phei chuan Social Media leh internet addict-te enkawlna
hmunte a awm hial. Thil dang ngaihtuah lêk lo leh, in chhungah pawh \angkai hman lêk
loa a ngawl vei theih a ni a. Lehkha zirna tibahlah leh tichhe thei khawp hialin a ngawl hi
vei theih a ni a, vei pawh an awm mêk.

SOCIAL MEDIA HMAN KAIHHRUAINA


Nu leh pate hi chuan Social Media hi kan hmang nasa lem lo a, \halai leh tleirawl
zawkten an hmang nasa hle. Chhungkaw tam tak tana nunphung tibuai khawpin \halaiten
an hman avangin, faten Social Media an hman theih tirh a\angin an hman dan kan enpui
a, kan thlithlai a, a kaihhruaina kan siam loh chuan chhungkuain a tuar zel mai dawn a ni.

1. Social Media-a pawimawh chu Friend leh Follower eng zat nge kan neih tih hi a ni.

-2-
|halai tam tak chuan Friend leh Follower ngah chu larna leh lansarhna ang hiala an ngaih
a ni. Hetiang hunah hian kan fate kan zirtir a, kan hrilh tur pawimawh chu an hmelhriat
loh leh an hriat ngai loh bia a, inzawmna neihpui loh hi a ni. Mizo leh Mizo ngeiah pawh
fimkhur a ngai a, hnam dang, Vai, Sap leh Midumah phei chuan kan fimkhurpui a
pawimawh a, hetiang mite nena inzawmna leh inpawhna nei lo tura hrilh a him. Inbumna
a tam avangin heng hnam dangte hian mi bum tur hi an zawng nasa hle.

2. Thlalak post leh tarlanah kan fimkhurpui a pawimawh hle. Inla-sexy deuha thla lak a,
Social Media-a tarchhuahte an ching ta viau mai. Internet thil a nih tawh avangin khawvel
hmuh theiha phochhuahna a ni a, chutah chuan thlalak kan dah chhuah a\ang hian miin min
en dan leh thlir dan a dang \hin tih hriat a \ha. Taksa lang tam leh thawmhnaw tawngchham
tak tak hakna thlalak dah chhuak \hin chuan zuamtu an ngah ang a, miin an hmuh dan pawh
a hê deuh \hin. Kan faten eng thlalak nge Social Media-ah an phochhuah a, an dah chhuah tih
hi kan ngaihvenpui a ngai a, dah chhuah tur chin pawh kan inhrilh a ngai.

3. |awngkam leh thu post-ah fimkhur turin kan fate hrilh fo a \ha. Internet-a dah chhuah
a ni a, delete lehnghal anga ngaih pawh mi tam takin an lo hmu hman \hin. Midang
deusawhna te, \awngkam uchuak leh mawi lo tak tak te, chhungkaw nunzia leh mahni
thinrimna tarlanna ang chi post lo tura inhrilh a, inzirtir kan ngai.

4. Zan rei tak tak thlenga Social Media tukverha dâk chhuak lo turin kan infuih a ngai.
Zan rei hnu lamah hi chuan thil \ha leh ropui hi an sawi tawh mang lo a, hei hian zing
thawh a nghawng a, mut \hat theih lohna te, muthilh hleih theih lohnate a thlen thei.
Taksa hriselna atan pawn a \ha lo a, rih lutuk, BP sang, leh hetiang natna chi hrang hrang
hi a thlen awlsam bik. Chu bakah mipat hmeichhiatna lam \awngkam herh tak tak thlenga
hman hun a ni.

5. Kan fate an him a, an zahawmna an vawn zui theihna tur a nih chuan an friend-te
pawh block hreh lo tura zirtir a \ha. Chu mai bakah mipat hmeichhiatna thila mawi lo tak
taka an rawn fiam a, thlalak nikhualo tak tak an rawn thawn \hin a nih pawha nu emaw pa
emaw, nu leh pa emaw hriattir hreh lo tura zirtir tur a ni. A \ul angin dân hmanga um zui
pawh hreh miah loh tur.

6. Social Media-ah kan faten tute nge an titipui a, an kawm \hin tih hriat tum ve tur a
ni. |hian sual an kawm a, titi bawlhhlawh an sawi \hin a nih chuan ngaih liam mai mai tur
a ni lo. Chuvang chuan kan fate Social Media-a an account-ah te kan lut ve fo tur a ni a, an
password kan hriatsak ngei ngei a pawimawh.

7. Thil chi hrang hrangah hian kum bithliah chin a awm tih kan hre tur a ni. Facebook-
ah hian kum 13 hnuai lam tan account neih theih a ni lo a, chutihlai chuan Mizo zingah, a
pawina tur leh naupang nunah nghawng a neih dan tur ngaihtuah miah loa kum 13 hnuai
lam thlenga account neihtir kan awm. Censorship hi ngaih pawimawh tur a ni a, film en
chungchangah te kum bithliah a awm vek a, chu chu zâwm thei ila kan tu leh fate tan hian
a \hain a him zawk tih kan hriat a hun hle.

NAUPANGTE LEH ELECTRONIC DEVICE


Electronic Device kan tih chuan phone te, phone aia lian leh hlai tablet leh, hetiang chi
sawina a ni. Tunah chuan naupang, la \awng thei mang lo, school pawh la kal lo thlengin
kan khawihtir a, an khawih thiam em em tawh mai a ni. Nu leh pa, pi leh pute pawhina
kan tih thiam mang loh tur hi naupang la \awng fiah mang lote pawh hian an ti thiam zel

-3-
tawh mai. Hetiang a nihna chhan chu naupangte hian electronic device hi an hmang nasa
ta a, an hmelhriat viau tawh tihna a ni.
Tunlaiin nu leh pa tam tak chuan an fate awmtlei nan phone an khawihtir a, YouTube-
ah milem an chhuah a, an entir \hin. Naupangin an lawm a, an tleipui a, chumi chhung
chuan thil tam tak a tih theih a, nu leh pa thlirna ngawr ngawr a\ang chuan a \ha viau
angin a lang naa mithiamte erawh chuan an duh lo khawp mai.
American Academy of Pediatrics (AAP) chuan zirchianna an neih a\angin naupangten
electronic device an khawih nasat hian an nakin hun thlengin, an hriselna leh an zirna kal
chho zel turah nghawng \ha lo a nei a ni an ti.

1. Thluak \han chhohna a nghawng


Naupang hi kum an han tlin chhoh hnu deuh thleng hian an thluaka hriatna zâm
insiam hi second tinin maktaduai 1 vel a ni an ti. Mithiam Sharon Baritugo chuan,
"Naupang, kum hnih khat an nih laia gadget an hman nasat lutuk hian naupang thluak
\hang leh insiam chho mekah vantlang nena inkungkaihna (rualpawl theihna) an tlachham
duh a, an chak lo duh bik a ni," a ti. Phone leh hetiang chia awmtlei ai chuan inkhualtelemna
hmanrua hmantir a \ha zawk a ni a ti.

2. Naupang nungchang a nghawng


School-a naupang nungchang harsa bikte hi an têt zual lai a\anga mobile phone leh
computer lam khawihtir nasatte an ni an ti. Naupang \awng har te, zirnaa rilru pe bing rei
thei lo te, infiamna lama zawi si, \huthmuna awm hle hle thei chuang si lo te, mahni
inthunun rei thei lo naupangte hi an têt zual laia gadget khawih nasate an ni duh an ti.

3. Pianphungah danglamna a thlen thei


Nau awmtlei nana phone khawihtir nasat naupangte chu an tihrawl pawh a chak lo
bik niin an sawi. Phone khawiha an \hut nasat avangin an taksa a che tlêm a, chu chuan
tihrawl insiam a, intichak tur a awm theih loh phah a. A nghawngah chuan taksa ngil \ha
pangngai nei lo leh \ha zan lo an tam phah niin an sawi bawk.

4. Mut dan mumal lo


Naupang \hanglaiah chuan mut hi an taksain a mamawh hle. Mahse gadget an khawih
nasat hian an mut danah nghawng a nei a, naupang, zan rei tak tak thlenga meng an tam
phah ta hle. Charles Czeisler leh Theresa Shanahan ten JAMA Pediatrics paper an ziakah
chuan chhûn lama mobile phone an khawih mai bakah, an mutna bula dah hian naupangah
nghawng a nei lian lehzual hle. Naupang kum 6 a\anga tleirawl kum 19 inkarah hetiang
avanga an taksa mamawh aia mu tlem, muthilh chhuna mutui lo, chhûn lama mut chhuaka
muthlu \hin an tam phah a, chu chuan an thil hriat rei theih thlengin a nghawng a,
haihawtnate pawh a thlen thei a ni an ti.

Mithiamten an duh danah chuan naupang tê pawh, gadget leh electronic device kan
hmantirin, awmze nei leh hun siamsak a \ha. Naupang kum 5 hnuai lamah chuan darkar
khat aia tam khawihtir a, entir loh tur a ni an ti a, kum 5 a\anga kum 10 inkarah chuan
darkar hnih chu pawi lo chin tura ngaih a ni a, kum 10 a\anga kum 18 inkar chinah chuan
darkar 2 leh a chanve a tâwk a ni an ti.
Hetiang gadget khawihtir nasat hian naupang hriatna a ti \hanglianin a ti hmasawn lo
a, naupang hriatna ti \hang lian a, tihmasawntu ber chu nu leh pa leh an \hiante nena an
inkawm hi a ni an ti. |hiante nena an infiam hi an taksa \han zelna turah thil \angkai tak a
ni a, an ninhleite hi an taksa tan a \ha zawk a ni an ti. Gadget khawihtir nasat hian an taksa
leh rilru \han zelna turah a tikhawtlai a, a tihnufum thei zawk niin an sawi.

-4-
ENGTIN NGE KAN HMAN |ANGKAI ANG
Social Media-in min nghawng dan kan tarlang nual ta a. A hman dan \ha leh dik kan
inkawhhmuh \hat chuan kawng tam taka kan sâwtpui theih tur a ni.
1. Harsatnaa inpuihna hmanrua atan
Miin a nunah harsatna a tawhin social media hmangin an inhrilhtawn a, chu harsatna
a\anga chhuahpui dan tur an inngaihtuah tlang a, chu chuan nasa takin nun a siam a, a
pui a ni. Hrisel lohna chungchangah te, miin doctor a lo pan hman tawh lo thei a, chutiangah
chuan awlsam takin chanchin a inhrilh tawn zung zung theih a, a \angkai hle. Thil tibo leh
chharte tan pawn social media hi in\anpuina leh manganna thlenna hmun \ha tak a ni.

2. |hian leh hmelhriat siamna


Social media-ah group hrang hrang an siam a, chuta \ang chuan inhre ngai lo an inhria
a, tuipui zawng inang leh duhzawng inang an intawng a, \hian \ha fe fea insiam ta te, a
\hen chu nupui pasalah hial innei tate an awm. |hian hlui leh hmelhriat hlui chhar
chhuahna hmun \ha tak leh inzawnchhuahna hmun \ha a ni.

3. Chhungkaw inpawhna siamna a ni


Whatsapp leh Facebook-ah te chhungkaw group te siam a ni a, chhungkaw hla deuh
deuh thlengin kan awm a, chu chuan chhungkua min tipumkhat a. Awmna inkar hlat
pawh chanchin kan inhrilh a, kan inbia a, chu chuan inkungkaihna a siam \ha. Chhungkaw
inpumkhatna siamtu leh inpawhna siamtu atan hmanraw \angkai a ni.

4. Rawngbawlna thilah
Pathian rawng kan bawlnaah hian Social Media hi a \angkai hle a, hman \angkai deuh
deuh pawh kan tum a \ha ang. Rawngbawlna inhrilhtawn nan a \ha a, chumi hmang chuan
rawngbawl dan \ha zawk kan hriat phah a. Pathian thu puan darh nan te, sawikhawmna
atan te a \ha a. Thusawi a, Pathian thu tlangaupui a remchan lohna hmunah pawh Social
Media hmangin, ring takin Pathian thu a sawi theih.

5. Chanchin hriatna kawngah


Chanchin thar lâm tak tak kan hriat theih phah a, chu chuan min tibengvar. Pâwn
chhuak hman lo khawpa buai pawh khawvel tukverhah min dahchhuahtir.

6. Misual man chhuah kawngah


Social Media hi tunlai chuan misual man chhuahna kawngah pawh kan hmang nasa
ta hle. Thil sual titu chhui zuina kawngah te, misual zawnna kawngah te pawh hmanraw
\angkai, thupek kengkawhtute \anpuitu pawimawh tak a tling tawh a ni.

7. Chin tâwk neih


Thil reng reng hi chintâwk neih loh chuan mihring tan a \ha lo fo \hin. Social media pawh
hi chin tâwk neih chuan hmanraw \angkai a ni. Keimahni leh kan tu leh fate thleng pawhin
khawih hun tur chin bituk te, khawihna tur hun leh hmunte kan inkawhhmuh chuan nun
tinuamtu, inpumkhatna leh inkawmna boruak siam \hatu, innêlna siamtu a ni thei.

8. Naupang tih hmuh loh a \ha


Naupang tê leh engmah hre tham lo an nih lai a\anga gadget khawihtir nasat hian a
hnu zelah Social Media âtchilhna leh ngaihna a hring duh \hin. Chuvang chuan naupang
tê an nih lai a\angin gadget khawihtir tam loh a \ha.

-5-
TLANGKAWMNA
Social Media hian kan nun a khawih nasa ta a, a tel loin kan awm thei ta mang lo chu
a ni ber. Mitin mai hian kan hmangin kan khawih a, chutah chuan a fimkhur thiam leh
mahni inthunun theiten an hlawkpui a; fimkhur nachang hre lo, tunlai nihphung tur ve
renga ngai ringawt leh rual pawlna ve hrim hrima ngaiten an chhiatpui a, an eizawnna
leh zirna thlengin a nghawng a ni.
Hman sual theihna kawng a lianin zawh a nuam zawk hle a, a hmangtu tam ber hi
chuan kan \hatpui lem loin hma kan sawnpui nasa lem lo khawp mai. A pawimawh chu
mahni kan inthunun theih a ni. Chutiang a nih si loh chuan chhungte, khuahkhirhtu neih
bawk si loh chuan chhiatpui theihna tur a tam hle. Heng hmanrua chi hrang hrang, tuna
kan neih thar takte hi a \angkaina tam tak a awm rualin \hat lohna a nei vek. A \angkaipui
theih lam zawnga kan hman luih ngar ngar a, kan inzirtir ngar ngar a ngai ta hle.
Thil pawimawh tak chu tunlai khawvelah hian nu leh pate kan strict ngam a ngai ta
hle. Nu leh pa strict hnuaia seilian naupangte hi an hlawhtling duh zawk ta hlein a hriat.
Tunlai khawvela hmasawnna leh changkanna an tihten min ei ral lohna tur chuan \awng\ai
tam, Pathian pawl tam leh chhungkaw \anrual hi a pawimawh hle a ni.

Sawiho tur
1. Social Media hi kan hmang \angkaiin kan hria em?
2. Social Media hman dan chungchang kan chhungkua kan zirtir ngai em?
3. Tun ai hian engtin nge Social Media hi kan hman \angkai lehzual theih ang?

-6-

You might also like