You are on page 1of 17

mzia surgulaZe

osmalobis periodis mcxeTis ori dokumenti

xelnawerTa erovnuli centris dokumentebis sacavSi inaxeba ori, XIX


saukuneSi gadawerili sabuTis piri, SifrebiT: Hd-14531 da Hd-14532.
am sabuTTagan erT-erTis (Hd-14532) ori nusxa: 1) 6 (29b; 46)-37, Лл.
59б-70а; 2) 73 (102)-76. Лл. 182б-199б), rogorc Cans, mari broses koleqcii-
dan, moxvda sankt-perterburgis saazio muzeumSi (dRevandeli ruseTis
federaciis aRmosavleTmcodneobis institutis peterburgis ganyofi-
leba). misi aRweriloba gamoaqveyna saurmag kakabaZem 1967 wels (Какабадзе
1967: 165-166). kidev erTi, 1912 wels gadawerili piri inaxeba moskovis
centralur saxelmwifo arqivSi (ЦГИАГ), romlis arqeografiuli mona-
cemebis Sesaxeb informacia ar gvaqvs.
orive sabuTi gadawerilia erTi xeliT, orive Tavnaklulia, ris ga-
moc ucnobia sabuTebis gamcemTa da mimRebTa saxelebi. ar erTvis arc
TariRi, arc damamtkicebeli xelrTvebi, rac gaaiolebda sabuTebis
daniSnulebis gansazRvras da maT miaxloebiT mainc daTariRebas. ori-
ve sabuTi aSkarad erTi droisaa, orive Seexeba mcxeTis sakaTalikoso
eparqiis mflobelobisa da iurisdiqciis sakiTxebs. am ori sabuTidan
erT-erTs (Hd-14532), romelic yuradRebas ipyrobs uaRresad saintereso
SinaarsiT, amasTanave qarTuli diplomatikisaTvis uCveulo pasaJebiT da
formulebiT, boloSi erTvis berZnuli minaweri. Tavisi adgilisa da da-
niSnulebis mixedviT, minaweri unda adasturebdes originalSi TariRisa
da xelrTvis arsebobas, magram berZnuli grafemebi imdenad damaxinje-
bulad aris gadmoRebuli, rom misi amokiTxva dResdReobiT SeuZlebeli
aRmoCnda.
orive sabuTi Sinaarsobrivad aSkarad erTmaneTTanaa dakavSirebuli.
teqstebis Sedareba adasturebs, rom saqme exeba qarTlis sakaTaliko-
so mamulebs. erT maTganSi, romelsac pirobiT pirvel sabuTs vuwodebT
(Hd-14532), CamoTvlilia qarTlis sakaTalikoso mamulebi mis istoriul
sazRvrebSi – qarTlsa da samcxe-saaTabagoSi, meoreSi – mxolod kaxeT-

321
mzia surgulaZe

Si (Hd-14531). sabuTebSi asaxuli politikuri ierarqiis mixedviT, orives


formaluri avtori osmaleTis sulTani Cans, adresati – qarTlis kaTa-
likosi. sakaTalikoso saydars uaxldeba Zveli samflobeloebi xsenebul
regionebSi vakufis (`vaxmiaTi~) wesiT. kaTalikosTan erTad sabuTebSi
moxsenebulni arian `qarTlisa da kaxeTis faSebi~, romelTac sulTani
ubrZanebs xeli ar SeuSalon qarTlis kaTalikoss misi uflebebis gan-
xorcielebaSi. aSkara xdeba, rom sabuTi gacemulia osmaleTis batonobis
pirobebSi, magram sadavoa, rodis.
pirveli sabuTis mokle Sinaarsi frangulad gamoaqveyna m. brosem
(Brosset 1835: CX-CXI, CLVI-CLVII). man sabuTi daukavSira osmalTa bato-
nobas XVIII saukunis aRmosavleT saqarTveloSi,amitom savaraudo Tari-
Rad miuTiTa 1724 weli. broses Semdgom sabuTs yuradReba miaqcia T.
Jordaniam, romelsac igi unaxavs sinodis kantoris mcxeTis sabuTebSi.
`qronikebis~ II tomSi T. Jordaniam gamosca sabuTis fragmenti, romelic
yovelgvari dasabuTebis gareSe 1638 wliT daaTariRa (Jordania 1897:
453). sul bolos sabuTis daTariReba scada saurmag kakabaZem. man sabu-
Ti miiCnia 1590-1599 wlebSi (vidre svimon I-is ajanyebamde) Sedgenilad,
roca iran-osmaleTs Soris 1590 wlis stambulis sazavo xelSekrulebiT
mTeli aRmosavleT saqarTvelo osmaleTis xelqveiT aRmoCnda moqceuli.
amrigad, m. brose sabuTis Sedgenas ukavSirebs aRmosavleT saqarT-
veloSi osmalTa batonobis meore periods, saurmag kakabaZe – pirvels.
cxadia, Teoriulad orive periodSi SeiZleboda amgvari Sinaarsis sabu-
Tis Sedgena, magram dazustebuli pasuxis miRebaSi gvexmareba sabuTSi
Setanili sveticxovlis mamulebis CamonaTvali. aq asaxulia tendencia,
romelic kaxeTSi samcxeTo mamulebis marTvis sferoSi gamoikveTa XVI
-XVII saukuneebSi. XVI saukuneSi kaxeTis samefo kari cdilobda kaxeTSi
kaTalikosis kompetencia SeezRuda da TviTon daeniSna kaxuri mamulebis
mmarTveli moxeleebi, magram mcxeTis samamule mflobeloba ar SeuzRu-
davs. XVII saukuneSi ki, Sah-abasis gamanadgurebeli laSqrobebis Sedegad
kaxeTSi araTu mcxeTis mmarTveloba, mflobelobac moiSala. am sauku-
nis 60-70-ian wlebSi, rodesac kaxeTSi gamefebulma arCil mefem zrunva
daiwyo sveticxovlis kaxuri mflobelobis aRorZinebaze, 1664 wels sve-
ticxovels Seswira mtkvris piras mdebare Sabadini da enCo. 1670 wels ar-
Cilma sveticxovels ganuaxla amave adgilebis Sewiruleba, daumata Wala
da mindori, agreTve sarwyavi rus saTave, ris safuZvelzec gaiCina aRapi
(anotirebuli leqsikoni 1991: 229). arCilis sabuTis am pasaJs damaTari-
Rebeli mniSvneloba SeiZleba mivaniWoT, radgan masSi dasaxelebuli sam-
flobelebi XVI saukunis mcxeTis arc erT kaxur sigelSi ar dasturdeba.
arCilis mier Sewiruli samflobeloebi CvenTvis saintereso sabuTSi asea
ganvrcobili: – `mtkvris pirs Sabadini–aznauris arxi am wesiT: aznauris

322
osmalobis periodis mcxeTis ori dokumenti

saCalTuke abdulas gamoRebulis rus arxi da oba misis mamuliTa da Ta-


visis gasadevriTa, rasac rom sarwyavs alags daitans, misis samZRvriT
da saZovriTa, rogoradac Zvelad hqonebodes. iq msaxlobelis Taraqamas
sakaxo da sakaxvaSo saTxovari ar eTxovebodes-ra~. ueWvelia, amgvari da-
saxleba xsenebul adgilebSi XVII saukuneSi warmoiqmna, mas Semdeg, rac
kaxeTSi, iq datrialebuli dramatuli movlenebis Sedegad Turqmanuli
tomebi Caasaxales. es pasaJi erT-erTi mowmobaa imisa, rom XVI saukunis
90-iani wlebis osmalobis dros igi ar SeiZleboda SeetanaT mcxeTis sa-
buTSi. meore mowmoba, romelic aseve damaTariRebel orientirad Sei-
Zleba gamodges, aris vrceli pasaJi qarTlis kaTalikosis kanonikuri
uflebebis Taobaze, romelSic CarTulia cnoba VI msoflio krebaze
qarTlis kaTalikosisaTvis avtokefaluri uflebebis damtkicebis Sesa-
xeb. es cnoba XVI saukunis miwuruls Sedgenil sabuTSi rom yofiliyo,
XVIII saukunis dasawyisSi mas ueWvelad Seitandnen `qarTlis cxovrebis~
gagrZelebebSi e. w. `swavluli kacebi~, romelTa mTavar amocanas `qarT-
lis cxovrebis~ Sevseba Seadgenda swored saeklesio istoriis amsaxveli
faqtebiT. marTalia, amgvari informacia mainc aris Setanili `qarTlis
cxovrebis~ erT-erT damatebaSi (yauxCiSvili 1955: 232), magram ara `swa-
vluli kacebis~ mier, romlebmac, rogorc irkveva, mis Sesaxeb araferi
icodnen, aramed XVIII saukunis meore naxevarSi (yauxCiSvili 1655: 034).1
amrigad, WeSmaritebasTan axlo dgas mari broses daTariReba, riTac sa-
buTi qarTl-kaxeTSi osmalTa batonobis meore periods (1723-1735) uka-
vSirdeba. pirveli sabuTis daTariRebiT avtomaturad TariRdeba meore
sabuTic (Hd-14531).
sabuTis teqstze dakvirvebam afiqrebina saurmag kakabaZes, rom igi
Turqulad Sedgenili dednis Targmans unda warmoadgendes. marTlac, sa-
buTis teqstis garkveuli monakveTebi Targmanis STabeWdilebas tovebs.
nawili teqstisa, romlis gamarTva SeiZleboda qarTuli diplomatikis
wesebis mixedviT, iyenebs kidec qarTul diplomatikur frazeologias,
magram teqstSi Sereulia mTeli rigi pasaJebi, romlebic ar Seesabameba
qarTuli sabuTis tradiciul struqturas arc Sinaarsobrivad da arc
formobrivad. Sedarebam aCvena, rom sabuTis teqsti aseve ar Seesabameba

qarTuli wyaroebi, romelebic adastureben VI msoflio krebaze saqa-


1

rTvelos eklesiis avtokefaliis sakiTxis ganxilvas, sul samia: 1. Cveni


sabuTi; 2. `qarTlis cxovrebis~ CanarTi (yauxCiSvili 1955: 232) da martvi-
lis xelnaweris minaweri (xec, Q-92, 230v). am teqstebis urTierTmimarTeba
dawvrilebiT ganxilulia avtoris sxva naSromSi, romelic dasabeWdad aris
gamzadebuli. ZiriTadi daskvnebi warmodgenilia statiaSi: qarTuli sais-
torio tradicia meeqvse msoflio krebis Sesaxeb (surgulaZe 2013: 190-196).

323
mzia surgulaZe

osmalur firmanebsa da beraTebs.2 samagierod, sabuTi Tavisi sisruliT,


Tematuri mravalferovnebiT da mdidari SinaarsiT uaxlovdeba berZnul
dokumentebs. amitom safuZvliani SeiZleba iyos varaudi, rom sabuTis
Tavdapirveli ena berZnuli iyo. am varauds mxars uWers berZnuli sakan-
celario minaweric, romelic pirvel sabuTs boloSi aqvs darTuli.
sabuTi uaRresad saintereso Sinaarsisaa da mraval kiTxvas badebs,
romelTa ganxilva sicxades sZens misi Seqmnis garemoebebs da mizanda-
saxulobas. sabuTSi laparakia mcxeTis sakaTalikoso eparqiisaTvis misi
Zveladve (erTiani qarTuli monarqiis droindeli masStabiT, samcxe-saa-
Tabagos CaTvliT) kuTvnili miwebis vakufis wesiT (`vaxmiaTi~) boZebaze.
sainteresoa isic, rom mcxeTis mamulebis CamonaTvalSi dasaxelebulia
kaTalikosis `saxaso~ miwebi da gamokveTilia misi gansakuTrebuli ufle-
bebi kaxur mamulebze, sagangebodaa aRniSnuli, rom maTi marTva mxolod
kaTalikosis mier daniSnul moxeles SeeZlo.
saqme is aris, rom kaxeTis miwebi, qarTlis miwebisagan gansxvavebiT,
XVII saukunidan iranis saxelmwifo davTarSi iyo aRnusxuli da maTi ga-
cema-damtkiceba Sahis prerogativas Seadgenda. am dros sveticxovlis
kuTvnili sagarejos miwebis didi nawili adgilobriv didgvarovne-
bs hqondaT datacebuli, razedac maT Sahis firmanebic hqondaT miRe-
buli. garda amisa, kaxeTis saeklesio saqmeebs faqtobriv alaverdeli
episkoposi ganagebda da qarTlis kaTalikosis gavlena, rogorc kaxeTis
episkoposebze, ise sveticxovlis kuTvnil miwa-wyalze, faqtobrivad nu-
lis toli iyo. 1705 wels,rodesac qarTlis kaTalikosi domenti IV gaxda,
Tavdapirvelad igi adgilobriv Seecada kax didebulebTan saqmis mogva-
rebas, magram, vaxuStis cnobiT, kaTalikoss `ara aufles kaxTa kaxeTs
mamuli T¢si~ (vaxuSti batoniSvili 1973: 482). amis Semdeg, 1707 wels kaTa-
likosi piradad Casula ispahanSi da iranis Sahisagan mamulebis damtki-
cebis firmani miuRia. `misrulsa kaTalikozs pativ-sca yeenman da miscna
yovelni mamulni T¢sni da niWi didi~ (vaxuSti batoniSvili 1973: 482). 1708
wels SahsulTan huseinisagan man miiRo firmani, romelic ubrZanebda
kaxeTis mmarTvels, rom `kaxeTSi mdebare saeklesio sanaxebi, Tanaxmad
gardasul welTa Cvevebisa da wesebisa, mianebos moxsenebul kaTalikoss,
ar xelyos samonastro-saeklesio adgilebi, gamoiCinos sruli mzrunve-
loba da daxmareba saeklesio adgilebis mowesrigebisa da movlisadmi
(xubua 1949: 52), warudgenia kaTalikoss kaxeTis imJamindeli mmarTvelis

osmalur dokumentebTan sabuTis struqtura Seadara Turqologma cisana


2

abulaZem, risTvisac did madlobas movaxseneb.

324
osmalobis periodis mcxeTis ori dokumenti

daviT imamyuli-xanisaTvis. 1713 da 1715 wlebSi Sahi kvlav ganuaxlebs


firmanebs domenti kaTalikoss kaxur miwebze (fuTuriZe 1965: 72, 88).
1722 wels, roca vaxtang VI irans aSkarad ganudga, osmaleTma scada
masTan SekavSireba iranis winaaRmdeg, razedac ruseTiT daimedebulma
vaxtangma uari SeuTvala (paiWaZe 1973: 418). am sakiTxTan dakavSirebiT
qarTlis mmarTvel wreebSi azri orad gaiyo. rogorc Cans, domenti ka-
Talikosi vaxtangis mowinaaRmdegeTa banakSi aRmoCnda. igi eWvis Tva-
liT ucqeroda ruseTis imJamindel SesaZleblobebs da osmaleTTan po-
litikur kavSirs ufro realistur gzad miiCnevda. am wlebSi domenti
kaTalikoss mimowera hqonia konstantinopolis patriarqTan, romelic
Tavisi statusiT sxva aravin iyo, Tu ara sulTnis moxele. cnobilia
domentis mier 1722 wels gagzavnili werili konstantinopolis patriar-
qisadmi, romelSic kaTalikosi patriarqs daxmarebas sTxovs Semoseuli
daRestnelebisagan samwysos dasacavad. am werilis sapasuxod aris gamo-
cemuli sulTnis Hhuqmi, romelSic sulTani ishak faSas (arzrumis faSa)
ubrZanebs zomebis miRebas (sea, f. 1453, #78).3 es dokumenti SesaniSnavi
mowmobaa domenti kaTalikosis politikuri alRoianobisa. igi, rogorc
moqmedi politikosi, SesaZloa, vaxtangis gverdis avliTac ki awarmoeb-
da diplomatiur mimoweras konstantinopolis patriarqTan. vaxtangsa da
kaTalikoss Soris politikur niadagze aRmocenebul farul konfliqt-
ze mianiSnebs erTi anonimuri somxuri qronikac, romlis Tanaxmad, 1723
wlis maisSi konstantine-mahmadyuli-xani kaTalikos domentis Sehpirebia
kaxur mamulebs, Tuki es ukanaskneli daexmareboda mas mcxeTis daWeraSi
(/Texts/rus16/Arm–Chr–1722–1736/frametext. htm).4
aRmosavleT saqarTveloSi osmaluri mmarTvelobis damyarebam (osma-
lebi qarTlSi 1723 wels Semovidnen, kaxeTi maT 1725 wels daimorCiles),
TavisTavad daayena qarTlis eklesiis momavali statusis sakiTxi. amje-
rad domenti kaTalikoss stambolSi mouwia Casvla Tavisi kanonikuri
uflebebis da mcxeTis samflobeloebis dasamtkiceblad. rogorc cnobi-
lia, domenti kaTalikosma stambulSi 2 weliwadze meti xani dahyo sulT-
nis brZanebis molodinSi. vaxuStis Tanaxmad, Tavdapirvelad kaTalikosi
osmalTa xelisuflebs did pativSi hyavdaT: `misces pativi didi, umetesi
patriarqTa da usmines yovelni~. magram Casvlidan mesame wels igi qarT-

3
sulTnis aRniSnuli huqmi daculia saqarTvelos erovnul arqivSi. cnoba
mis Sesaxeb momawoda Turqologma cisana abulaZem, risTvisac kvlav did
madlobas movaxseneb.
4
es anonimuri somxuri wyaro moicavs 1722-1736 ww. periods. igi qarTul
istoriografiaSi kritikulad Seswavlili jer kidev ar aris.

325
mzia surgulaZe

lidan wmosuli dasmenis safuZvelze k. Tenadosze gadaasaxles (vaxuSti


batoniSvili 1973: 508-309).
am movlenebTan unda iyos dakavSirebuli zemoxsenebuli mcxeTis
ori sabuTi. sabuTebi dausrulebelia, maT arc Tavi aqvT, arc bolo,
arc raime oficialuri mowmoba, garda berZnulenovani sakancelario
minawerisa pirvel sabuTze, romelic, Cveulebriv, dedanSi TariRisa da
xelmoweris arsebobas adasturebda. amdenad, Cvens xelT arsebuli sabu-
Tebi iuridiuli azriT arc SeiZleba oficialur sabuTebad miviCnioT.
miuxedavad amisa, orive sabuTi uaRresad sainteresoa, rogorc mowmoba
imdroindel qarTvel politikosTa garkveuli jgufis gegmebisa da mc-
delobebisa. pirveli sabuTi eZRvneba qarTlis kaTalikoss zogadad, mis
kanonikur uflebebs, mis samwyso teritorias da sazRvrebs. teqstis es
nawili uxvad Seicavs terminologiur da istoriul-geografiul anaqro-
nizmebs – mcxeTis samwysos sazRvrebi Seesabameba saqarTvelos erTia-
nobis xanas, xolo geografiuli nomenklatura Sereulia – nawili sabu-
Tis Sedgenis Tanadroulia, nawili Zveli. pirvelad swored teqstis am
nawilSia naxsenebi VI msoflio kreba, romelzedac qarTlis kaTalikosis
avtokefaluri uflebebi daumtkicebiaT.
Cemi azriT, es sabuTebi, rogorc samuSao monaxazebi, Sedgenili unda
iyos stambulSi domenti IV kaTalikosis mier berZnul enaze (romelsac
igi SesaniSnavad flobda) konstantinopolis patriarqisaTvis, romelsac
ebara osmaleTis imperiis qristian xalxTa saeklesio sakiTxebi. savarau-
dod, imJamindelma politikurma garemoebebma ukarnaxa qarTlis kaTa-
likoss konstantinopolis patriarqis rolis win wamoweva da, SeiZleba
iTqvas, gazviadebac qarTlis eklesiis kanonikuri uflebebis istoriis
gadmocemisas. aqidan gaCnda versia VI msoflio krebaze qarTlis ekle-
siisaTvis avtokefaliis damtkicebis Sesaxeb.5
orive sabuTi exmianeba imgvar politikur viTarebas, rogoric Sei-
qmna aRmosavleT saqarTveloSi konstantinopolSi dadebuli ruseT-os-
maleTis zavis (1724) Sedegad (paiWaZe 1973: 421). SesaZloa, qarTvel po-
litikosTa gulis mosagebad, im pirobebSi, roca vaxtang VI ruseTSi iyo

VI msoflio krebis amsaxvel istoriul realiebs zustad da mokled gad-


5

moscems eqvTime aTonelic `mcire sjuliskanonis~ dasawyis nawilSi, magram


misTvis sruliad ucnobia saqarTvelos eklesiis sakiTxis ganxilvis faq-
ti am krebaze (giunaSvili 1972: 1516). Teoriulad romc davuSvaT SesaZle-
bloba, rom konstantinopolis sapatriarqoSi marTlac yofiliyo daculi
amgvari cnobis Semcveli dokumenti, romelsac `martvilis xelnaweri~moi-
xseniebs `konstantinepolis taxtikonis~ saxelwodebiT, saeWvoa, rom mso-
flio krebebis istoriis mkvlevarT aseTi wyaro gamorCenodaT.

326
osmalobis periodis mcxeTis ori dokumenti

gaxiznuli, osmaleTi kidec gegmavda qarTlis kaTalikosisaTvis misi


istoriuli samwysoebs damtkicebas, rogorc es Cveni sabuTidan Cans.
yovel SemTxvevaSi, sabuTebis Semdgens raRac safuZveli unda hqonoda,
roca aseT gabedul gegmas saxavda.
magram am sabuTebs oficialuri msvleloba arasodes miscemia, radgan,
rogorc cnobilia, domenti kaTalikosi stambulSi Casvlidan mesame wels
k. Tenadosze gadaasaxles (vaxuSti batoniSvili 1973: 508-309). saqarTve-
loSi domenti kaTalikosis brundeba 1739 wels, roca osmalTa batonoba
dasrulebuli iyo. mxolod misi Camosvlis Semdeg Cndeba sxva qarTul wya-
roebSi (`qarTlis cxovreba~, `martvilis xelnaweri~) informacia VI mso-
flio krebaze qarTlis eklesiis avtokefaliis sakiTxis ganxilvis Sesaxeb.

sabuTTa teqstebi
pirveli sabuTi – xec, Hd-14532

... da romelic qaTalikozis wili iyos da kaTalikozisaTvin em-


saxuros, da ZveliTagan garigeb[ul]a6 wesi da marTebula7, isre daane-
bon da amsaxuron. kaTalikozebis mets xeli nuravis aqvs. sagarejos
mouravs xuTi msaxuri xlebia, mis mets nu iaxlebs, da nurc samou-
raos mets rasme waiRebs, nurc daarbev[s]8, Zalasa da usamarTlosa
uzams, nurca vis gaa[a]zatebs. romelic kaTalikozis gamosavali9 da
wili iyos, nurca-vin dauxarjavs, nurc Cvenis brZanebiT mjdomni
– faSa ijdes, Tu mefe da nurc kaxni da nurc sagarejos mouravi.
imis gamosavalia, xels nuravin axlebs, nurc kaTalikozis undoms
da uamebels moxeles nu daayeneben. vinc undodes kaTalikozs, Ta-
visi moxele daayenos, xeli nuravis aqvs. radganac arc kaxT mefes,
arc sxvas vismes sasaxle ara sdgomia, arca mdgara sagarejoSi, nurc
dadgebian10 da nurc Cvenis brZanebiT mjdomni faSa, ginda mefe, sa-
saxles gaikeTeben. es asre yvela gvibrZanebia da Semogviwiravs.
Tvalzed rom mRebari dajdes, imis gamosavals kaTalikozs
miarTmeven, sxvas xeli nu aqvs. kidev svetiscxovlis kaTalikozis

6
garigeba nsx.
7
marTebulia nsx.
8
daarbevT nsx.
9
gamsavalia nsx.
10
dadgobian nsx.

327
mzia surgulaZe

sakuTari mxvedri saxaso [yofila]11kaxT mefeTa da mepatroneTgan


ucilobeli, moudevari – mtkvris pirs Sabadini – aznauris arxi am
wesiT: aznauris saCalTuke* abdulas gamoRebulis rus arxi da oba**
misis mamuliTa da Tavisis gasadevriTa, rasac rom sarwyavs alags
daitans, misis samZRvriT da saZovriTa, rogoradac Zvelad hqonebo-
des, iq msaxlobelis Taraqamas*** sakaxo da sakaxvaSo saTxovari ar
eTxovebodes ra. am wesiT Segviwiravs, rogoraTac ZveliTgan Seswir-
via mtkvris pirs Sabadini, am wesiT.
enCo da enCos dabla mindori da mindvriT mtkvramdis Wala, na-
xevari aqaT, kaxeTisaken, sakaxo sakerZo mtkvari da sanao; zemoT, en-
Cozed rom mtkvari miadgebis, iqimdin. da ruis gamosaRebi saTave da
qvemoT mtkvari rom Semobrundebis, enCos miadgebis iqimdin.
asre Semogviwiravs saxelmwifo, sabatono saTxovari da gamosaRe-
bi. begara, yalani ar eTxovebodes-ra, ara ewerebodes-ra: ara puri,
ara Rvino, ara brinji, saklavi, ara cxvari da Zroxa, ara tiki, to-
mara, ulayi da muSaoba, ara sabalaxe, ara pirisTavi da baSmali, ara
abreSumi da sauri, sxva xarji da Sesawiri ara nivTisagani, – yvela
TqvenTvin Semogviwiravs yovlis misis gamosavaliTa: fagafaSiTa,****
TuTunjagiTa,***** iaTaRhyiTa,****** navis baJiTa, erTis saCveno Co-
banbegis******* meti ara eTxovebodes-ra.12
arxisa, obisa da Sabadinisa mouravi kaTalikozis aznaur{i}Svi-
li maRalasSvili saxlTuxucesi yofila, isrev imisTvin gviboZebia.
nurc kaxeTis faSa, gina mefe, nurc kaxni Tavis mouravs am mamulebSi
nu dauyeneben, Tu kaTalikozis undomi da uamebeli iyos, an kaTa-
likozs undodes. vinc undodes, mouravi is daayenos.
q. sxva aznaurSvili qvemo xodaSens TeqTurmaniZe-gogniaSvili
Tavisis mamuliTa, ymiTa da saxliTa13. kidev, amas gardaisad, svetis-
cxovelisa da kaTalikozisa sakuTari mxvedri saxaso – yovelTa kax-
Ta mefeTagan ucilebeli, moudevari mamulni, sofelni da agarakni
yovlisferiTa misis samarTlianis wesiT da samZRvariTa: napirni da
rajas wmidis giorgis saydarni da Sesavalni, sofeli jimiTi misiTa
mTiTa, bariTa da [Se]savliTa;

11
yoveli nsx.
12
erTxovebodes-ra nsx.
13
saxeliTa nsx.
* Turq. brinjis sarwyavi mindori; ** Turq. modgma, gaerTianeba;
*** XVII saukunSi saqarTveloSi Camosaxlebuli momTabare TurqmanTa tomi;
**** gadasaxadis saxeoba; ***** gadasaxadis saxeoba; ****** saZovari; ******* Co-
banebis ufrosi, saZovris gamge.

328
osmalobis periodis mcxeTis ori dokumenti

sayaraulos koSkTaken, TuTubos Rele, nasoflari nakvercxa-


la, CavliT RrmaRele, midgmiT sagvele qva,gaRmiT, daviT aRmaSene-
blis aRSenebuli WiaberT eklesia. fxovelTake wamovliT... sofeli
wiTlaani.
amaT mamulTa, mTaTa da barTa, mindorTa Tu tyeTa, rac rom
saZovari pirutyvi dadgebodes, zamTar Tu zafxul, amaT saZovaris
sargos kaTalikozi aiRebdes: cxvari iyos Tu zroxa, Tu Rori, ro-
goraTac uwin.
bolosjimiTelTa sadgomi, saZovari da sabanbe qonebia, axlac
isre wyaloba gviqnia [da] gvibZanebia. jimiTsa da axalSens mRebari
dajdes, Tu belbaSi mTxreli dadges, imis gamo[savals] kaTalikozs
miarTmevden ukleblad. qorman rom ibudos da gamoCndes, kaTaliko-
zs miarTmevden, sxvas xeli nu aqvs. jimiTs kaTalikozis mouravi
mdgara, JamTa viTarebisagan jandierisSvils uSovnia. jandierisSvi-
li ZveliTgan kaTalikozis memkvidre yma yofila, Tu daanebon da
Seswiron, imasve hqondes, Tu ara, romelic kaTalikozs undodes, is
daayenos mouravaT.
sofeli axalSeni da ToRa[a]ni misiT mzvriTa, mTiTa, bariTa,
glexiTa, saxasoTa, wyliTa, wisqviliTa, saxnaviTa, saTibiTa, veliTa,
tyiTa, sanadiroTa, WaliTa, saTevzoTa, – yovlis misis Sesaval-gamo-
savliTa, saxmariTa, uxmariTa, saZebriTa, uZebriTa, samarTlian[i]T,14
erTob da ukleblaT. mouravi kaTalikozis mdgara... Tu kaTalikozis
undomi da uamebeli iyos, kaTalikozman, vinc unda, daayenos moura-
vad.
sofeli Salvauri aznauriSvili svimoneli(svimerneli?) misiT ma-
muliTa, mTiTa, bariTa, wyliTa, samarTlianis samZRvriTa; marjani,
jvara; alazans gaRma, fiTxovani, Tormeti mTeli sakomlo mosaxle
saglexo mamuli... sofeli faSani... yovlis misis samZRvriTa... iqaurs
gmosavals ... kaTalikozi aiRebdes... qorman rom ibudos, kaTalikozi
waiyvandes... gavazs sakomlo Svidi zvari; erTi baraunT, rac mcxeTis
sofelni, monasterni, sakone, safiCxule saTevziT. lagodexi, Ranuxi,
rac mcxeTisa aris; vardianSi Svidi mTeli sakomlo, eniselSi lerwa-
ni da sofeli geljanni;bazars sasaxle, saydarni da Tvrameti komli
sakomlo.
erwos monasteri, boWormis wmida giorgi misis SesavliTa, iqav
monasteri wmida arCilisa samarxo, kaTalikozis mxvedri monasteri
da mefeT samarxi, axla tusiSvilisaTvinkaxT mefes sasaflaod miu-
cia. tusiSvils xeli aaRebinon, rogorc yofiliyos, isrev iyos...

samarTlianaT nsx.
14

329
mzia surgulaZe

Zagnakoras rac mcxeTisa aris, Tormeti meti mTeli sakomlo mamu-


li lafanaSvilni; da mouraoba svetiscxovlis dekanozisa yofila.
kax[T] mefes tusiSvilisaTvin miucia, isev gamoarTon, dekanozs mis-
cen, gviboZebia, xeli nuravis aqvs.
aneS15 monasteri yovlad wmidisa da sofeli aneSi da sruliad
odiSeliZeni... sofeli ili; xarWaSans, TianeTisa Tavs, sofeli jije-
Ti; eklesia svetiscxovlisa da glexi banZuriZeni... sofeli Wopor-
ti, sofeli biwmendi... sofeli bokowini, sofeli arjakali da miwo-
bliZeni maTiTa mamuliTa, mTiTa, bariTa... sofeli zaqarani...
romelic mamuli svetiscxovlisa da kaTalikozisa WarTalsa da
kaxeTSi sofeli da bari, miwa da wyali gasyiduli iyos, Sinaurzed
Tu gareulzed, Cvenis bZanebiT, faSebo da mefeebo, qarTlisa da ka-
xeTisa batonebo da ufrosno kacno, visac gaeyidos, isev daaxsnevi-
neT da isev saydrisa da kaTalikozisaTvin dadeviT. Sinaurs eyidos
Tu gareuls, isev alags daayene.
sveticxovlisa da kaTalikozis sofeli arasdros ijariT ar ga-
cemula, nurc exla gaicema ijariT da nurc gascemen; arc sofeli
ucxosa molaSqres stumarzed da garekaczed arc gacemula da arc
uTxoebia, nurc axla gascemen da aTxoeben; nurc aravis, ucxosa da
mecniersa SeuSvenen da, nurc saxl-karSi daudgebian, dauyeneben Cve-
nis brZanebiTa.
tfiliss qalaqsa da qarTlsa da kaxeTsa mjdomno faSebo da me-
feno, ufrosno gamrigeno! romelic sofeli warTmeodes, an sofels
romelic samzRvari moSlodes, mTa, bari, miwa, wyali daklebodes da
Sescilebodes vinme, samarTlianis saqmiT samarTali uyaviT, gauri-
geT da moeciT, da moabareT kaTalikozsa. da svetiscxovlis sofel-
sa, miwasa da wyalTan, mTasa da barTan xeli nuravis aqvs...
gviboZebia da Segviwiravs da vaxmiaTi* gviqmnia, nuravis xeli nu
aqvs kaTalikozebis mets, amis brZanebis qveS iyos. qarTlisa da ka-
xeTisa batonebmac Sewiruloba, rogorc samkvidro yofiliyos, kaTa-
likozisa da imis brZanebaSi iyos.
qarTlisa da kaxeTisa batonebo, rac Sewiruleba qarTlsa da
kaxeTSi aris, rogoraTac uwin yofiliyos, isre mieciT, TqvenTvin
nu daiWerT, rogoraTac pirvelidgan dRes aqamdis yofila da aras
drosa da JamSi ar mouSlia, Cvenc agreve Tavisuflad vaxmiaTi gviqm-
nia da gviboZebia Tarxnad da xelSeuSlelad yovlis nivTisagan, rom
araferi eTxoebodes, arc ra ewerebodes: ara puri, ara Rvino, ara

15
aqac da sxvaganac nusxaSi weria anuSi.
* eklesiisaTvis Sewiruli qoneba, igivea, rac vakufi.

330
osmalobis periodis mcxeTis ori dokumenti

cxvari ara Zroxa, ara qaTami ara bati, ara xili, ara samaspinZlo, ara
sajinibo, ara saaxorsalaro, ara qeri, ara bze, ara SeSisa da wylis
zidva, ara naxSiri, ara muaxle, ara ZiZa ara qorwilis xarji, arca
micvalebulisa, ara tyve, ara tiki ara tomara, ara bazierTa da me-
jogeTa araferi, rac moigonebis anu mwerlisagan daiwereba ara didi
ara cota garna Cvenis xarjis meti ara geTxovebodes-ra.
es brZaneba da sigeli arc Cvengan, arca sxvaTa xemwifeTagan da
mepatroneTa ara mogeSalos... sxvas mebatonisa da mosamarTlisa ia-
sauli nu Seva nurasferzed qaTalikozis mamulSi, rac odeni Cveni
samsaxuri da xarji midgebodes da eTxoebodes. kaTalikozi Tavisis
kacis xeliT mokrefdes da isre mogvarTmevdes. sxvis iasauls imis ma-
mulSi xeli ara hqondes, rogorc rom kaTalikozis aznaurma agreve.
rogoraTac kaTalikozis laSqarTan sxva [sard]lebsa da spasala-
rebsa xeli ara hqonebia, laSqar-nadirobas kaTalikozs xlebian, ise-
ve axlden.16 da Tu kaTalikozi ar iyos, kaTalikozis sardals eaxl-
nen, sxvas xeli aravis aqvs da ara hqonia (Cvenis brZanebiTa qarTlsa
da kaxeTSi mjdomni faSebis da mefis droSazed iyvnen da, vinca-vin
samcxeTo jaria qarTlsa da kaxeTSi, sul yvela kaTalikozs iaxle-
bodnen, Tu kaTalikozi ar iyos, imis sardals).*
rodesac gorgaslans mcxeTis wmida kaTolike da samociqulo
eklesia svetis cxovelzed aRuSenebia da kaTalikozi mas zedan pa-
triarqad ganuwesebia da mas Seuwiravs svetiscxovlisaTvin da meeqv-
se krebaSi konstantine pogonatisa da kidev konstantines da sxvaTa,
antioqiis krebaSic, miuciaT samwysod da xelqveS tfilisi, zemo da
qvemo qarTli, kaxeTi, alvania, Saqisi, Sirvani darubandis zRvamde,
darubandidam wamosvliT mTis alagebi ovseTisa samzRvramdisin, sa-
baraTiano, somxeTi, taSiri, TrialeTi, javaxeTi... Cildiri, romel
ars palakacio da imisi gareSamo anisi, imisi gareSamo da ialaTi, ar-
zrumisa da saqarTvelos samzRvars iqiT, zemo saqarTvelo, romel
ars samcxe-saaTabago, tao, fasiani, TorTomi, olTisi, faneki, imisi
gareSamo da ialaTi, liganis xevi, arTvini, SavSeT, kola, klarje-
Ti, aWara, qobuliani da imisi gareSamo, axalcixe da awyuri... ovse-
Ti sruliad Cerqezis da svaneTis samzRvramdis da masSi naudabnonni
monasterni, eklesiani, saydris mWiravni da zeda mjdomelni mTava-
repiskopozni, mitropolitni da episkopozni, arqimandritni, winam-
ZRvarni da sxvani yovelni berni, mRvdelni da erni, da mcireni da
erisTavni, aznaurni, msaxurni da glexni samwysod da xelqveS.

16
axldes nsx.
* es winadadeba frCxilebSi Causvams piris gadamwers.

331
mzia surgulaZe

eseni mouSlelad da mkvidraT miscemia, sxvas xeli aravis ar


hqonebia17 kaTalikozebis metsa. agreve Cvenc mkvidraT da mouSle-
lad gviboZebia. kaTalikozebis mets xeli nuravis aqvs, kaTaliko-
zebisagan imwysebodnen da imis xelqveS iyvnen, suliersa samarTalsa
kaTalikozi iqmodes da is samarTlobdes, sxvas mebatones da mosa-
marTles xeli nu aqvsT. romelic sveticxovlisa da kaTalikozis
wesi da samarTali iyos, sargo mkvdarzed Tu cocxalzed, baJi, ni-
Sani da sawiravi, anu sakanono, anu sxva rame iyos, nuravin dauWers
da nurcavin mouSlis... nurca kaTalikozis uwin niSansa da sawiravsa
aiReben, nurc urCobasa da winaaRdgomasa iqmnen mTavarepiskopozni,
mitropolitni, mawyvereli, alaverdeli da episkopozni.
Tu vinme rame daaSaos da gauwyres, veravin dauSalos qarTl{i}sa
da kaxeTisa, samcxisa da saaTabagosa batonebma, zurgi moaban, moe-
xmarnen da Seewivnen. mTavarepiskopozTa, mitropolitTa, episkopo-
zTa, arqimandritTa da winamZRvarTa kaTalikozi gamoarCevdes da
akurTxebdes, kaTalikozi dasvamdes da gamoscvlides, ukaTaliko-
zoT nurc gamocvlian da nurc dasmen. yvelafers kaTalikozi gaa-
rigebdes, da sxvas xeli nu aqvs, rogorc ama aTas weliwads, dRes
aqamdis Tavisufali yofila kaTalikozi da patriarqi yovlisa saqar-
Tvelosi. sxvas patriarqs xeli arazed hqonia. axlac sxvas patriarqs
da moxeles da mosaqmes xeli nu aqvs da nurc aras ecileba da sju-
lier{i}s wesiTa samRTosa da saerosa saqmesa kaTalikozi ikiTxvides
da arigebdes. vinc tyves gahyiddes, an tyvis saqme iyos, an codvas
iqmodes, an codvis saqme iyos da sakanono, yovelsave kaTalikozi
ikiTxevdes da moikiTxevdes. da es gardaaxdevinebdes, rogorac pir-
vel dRes aqamdis samwysoT da xelqveSeTni yofiliyoT, agreve axlac
iyveniT mkvidraT da mouSlelad.
Cveni brZaneba aris qarTvelo batono, kaxo batono, samcxe-saaTa-
bagos batonebo, Tu vinme kaTalikozs wina aRudges: mitropoliti,
mTavarepiskoposni, episkoposni, arqimandritni da winamZRvarni, sx-
vani yvelani berni da mRvdelni da erni, didni da mcireni – mefeni,
dedofalni, erisTavni, Tavadni, aznaurni, msaxurni da glexni, kaTa-
likozman SeaCvenos. saydris mWiravni da saydarzed mjdomni gadaaye-
neT da saxel[o]18 gamoarTviT da sxvaTa yovelTave Tqven datuqseT;
da upatio, romelic Svenodes, uyaviT da daumorCileT yovelni, vi-
sac romelsaca sjulieris wesiT gauwyreT. Semwe eqmeniT da zurgi
moabiT, Tu visime mosaqme19 iyos, mRvdelTmTavari, gina winamZRvari,

17
hqonebiaT nsx.
18
saxeli nsx.
19
visime mosaqme visime nsx.

332
osmalobis periodis mcxeTis ori dokumenti

kaTalikozis unebur[s]20 da monastris da samwysos mazianebels, nu


daayenebT, gamocvaleT. rac saxaso samwyso aris kaTalikozisa qarT-
lisa da kaxeTisa, uklebliv da mouSlelad, mkvidrad gviboZebia, sx-
vas xeli nu aqvs.
monasterimRvimisa dazedaZnisa da ulumbisa, rogorac kaTaliko-
zis xeli zdebodes, ise xeli edvas. (vinc Cvenis brZanebiT qarTlisa
da kaxeTSi faSebi ijdeT, gina mefeni, kaTalikozsa rac amisi saferi
iyos, pativi eciT. rac ZvelTagan pativi hqoniaT, ise miiCnieT da
nuras mouSliT da nurca aravis daaCagvrinebT, nurca aravin ras-
mes wa{a}rTmevT, momxmari iyaviT. Tu mterni auCndes, Tamba* uyaviT,
moaSoreT da gaugdeviT, Tu yma ar daemorCilos, Tamba uyaviT, dau-
morCileT da amsaxureT. kaTalikozis uneburs nu daayenebT. kargaT
emsaxureT TavadTa, aznaurTa, didTa, mcireTa, edvas.21
... gvaklia da xelTa aRara gviWiravsT Cveni mxvedri Semowiru-
li soflebi da alagi, da monasteri tfiliss qalaqs yovlad wmidis
saydari, metexTa RvTismSobeli, tfilisis qalaqis pirs sofeli Sin-
disi, naxevari wavkisis soflisa.
q. erts erTi komli kaci gogasSvili, somxeTsa xucis sofeli, ro-
mel ars terteras sofeli, maxaraRaji, darbazs erTi komli kaci,
sofeli axtala, lores sofeli amuWi,TrialeTzed sofeli axaldaba,
sofeli Witebi, sofeli grakali... monasteri yovlad wmida malemwisa,
sofeli qorozna da qoraznis cixe;muxaursuria misis nasyidobiT...
aragvis saerisTaoSi gremisxevi... eseni, romelic xels ar gviWiravs,
samarTlianis saqmiT gvaklia da xelT aRar gviWiravs.
Cveni Sewiruli: mkvidri samw{y}so arzrumisa da saqarTvelos
samzRvars iqiT zemo saqarTvelo, romel ars samcxe-saaTabago.

20
uneburi nsx.
21
frCxilebSi Casmul nawyvetTan gadamweris SeniSvna: `es Sig Camatebulia~.
* gafrTxileba, dasja

333
mzia surgulaZe

meore sabuTi – xec, Hd-14531

... Segviwiravs da vaxmiaTi gviqnia. nuravis xeli nu aqvs qaTa-


likozebis metsa, amis brZanebas qveA iyos. agreve rasac alags22...
svets cxovels da qaTalikozebs Sewiruli hqonebia da arasdros ar
moSlia an SigniT kaxeTSi an alazans gaRma an napirs23... da samarTliT
Cvenc Segviwiravs da wyaloba gviqnia. da gviboZebia da Segviwiravs
udabnoni monasterni, ekklesiani, sofelni, agarakni, Senni [da] uSen-
ni, mTani da barni, aznaurni da glexni.
q. iorzeda – monasteri sioni, monasteri qvabni mTiTa, bariTa,
SesavliTa, gasavliTa, wyliTa, wisqviliTa, samTo wyliTa.
q. xoraugs – sawinamZRvro monasteri [yua]visTavi mTiTa, bariTa,
wyliTa, wisqviliTTa, Sesaval-gasavliTa, rogoraTac qaTalikozis
sakuTari yofila da emsaxuros, isre msaxurosa. Tu undodes, qaTa-
likozma Tavis winamZRvari dasvas, undodes, saxasod daiWiros.
q. sofeli kilmati, askilovani, kilmatis cixe mTiTa, bariTa.
q. verena cixiTa, cixeT gardaRma safsites cixemde.
q. gardamoRma sofeli fadlaSeni.
q. sofeli taZrebi mTiTa, bariTa, wyliTa, wisqviliTa, qaTa-
likozisaTvis sadgomia. visac ra udgams da barebia, isrev Caudgan.
win arcavis Caudgams, nurc axla Caudgmen.
q. sofeli kexTa, sofeli yanobi da sabawminda maTiTa mTiTa, bar-
iTa; kidev svetis cxovliTiTa mTiTa da bariTa, wyliTA da wisqvil-
iTa; kaTalikozs sadac zvari da xodabuni hqondes, agreve hqondes
saxasodda mouSlelad, rogoraTac ZvelTagan garigebia da gasaz-
Rvrebia, imav samZRvriT.
samebas aqeT, kawareTs, ZmaraSvilis saxls aqaT rome Rrma Rele
amova, Camoswor-Camoswor CamovliT, iors gaRma, raJianT eklesiis qve-
moT, samgorSi, Tamar mefisagan aRebuls rus SigniT CavliT, bostan-
qalaqis mzvaramdis CavliT, s[a]jernes tbamdin midgomiT,grZels
tbamdin CavliT, amarTuls qvamdin CavliT, SurTxaanT kldemdi Cav-
liT, lurjs flatamdis CavliT, mahmadis goramdis midgomiT, saqa-
laqos Saramdi amovliT, dampalis kerZo iorsTakenmartvilT monas-
terT wamovliT, win gamovliT ioris pirs, saydris Camoswor, samni
gorani sxenan dedoflis wisqviliT Tavs, iors gaRma, xSirs muxebTan;
ispianT bolos rom didi lia[a], amoswvriv mcxeTis goraki, TaraqT

am sityvis Semdeg gadamweris SeniSvna: `daxeulia, vera gavige-ra~.


22

am sityvis Semdeg gadamweris SeniSvna: `amoxeulia~.


23

334
osmalobis periodis mcxeTis ori dokumenti

bolos amovliT, brma wyaro[s] amovliT, SavqediT Rele amovliT, dav-


laTisasa iqiT rom cota Rele aris, romels ewodebis mariamjvari.
amas garda, wina sagarejo sofeli SaSiani, sofeli kalauri,
sofeli vanTa, monasteri da sofeli buSati, monasteri [da] sofeli
ak[u]ra,24 sofeli xodaSeni maTiTa mTiTa, bariTa, wyliT, wisqviliT,
Sesaval-gasavliTa.
am win sagarejoSi, sadac zvari da xodabuni kaTalikozs saxasod
hqonebodes, agreve hqondes mouSlelad, ragvaradac ZveliTgan Ses-
wirvia, imav sazRvariTa SigniT gardavliT; SigniT kerZo da stafis
Tavs Zveli eklesia CavliT; veltyiani CavliT; Savwyaros Rele Cav-
liT; winandlis Tavs qed-qedni miadgebian xodaSens;winandals Sua
ole Caivlis, dabla baRT karni amovliT; vanTa, buSati da akura.
SaSianT Tavs mTavarangelozT saydari marmarovani[s] samzRvram-
din, modamnaxis cixemdis, wavliT gogas wyaromdis... midgmiT gomT
wylamdin, sadac gomis wyali Weremis xevs SeerTvis, iqimdin. varca da
dumas ubani, SenoanT ubani, sofeli kaxis [u]bani Tavisis mzRvriTa,
mTiTa da bariTa, wyliTa, wisqviliTa, saxnaviTa, saTibiTa, yovlis
misis SesavliTa, gasavliTa, saxmariTa, uxmariTa,samarTlianis samz-
RvriTa, erTob sruliad da ukleblT. axaSans xuT[i] sakomlo msax-
lobari da erTi zvari.
ragvaraTac am sagarejoebis gamosaRebi ZveliTgan kaTalikozs
[a]uRia, nurc axla daaklebT mTisa Tu barisa, Tu gzis baJsa. miwisa,
belbaSisa* Senawerisa Tu Senawerisa purisa, Tu Rvinisa, Zroxisa,
kambeCisa, cxvrisa, Rorisa, cxenisa, jorisa, TeTrisa, sabalaxisa
saxeosTaosi, xilisa, Tu risac feris nivTisa gamova, naxevars kaTa-
likozi aiRebdes da naxevars udabnoni miiRebdnen sagarejoni, miTa
arc [aras Ja]mSi ar gacemula, arc gayofila.
Tu ram gacemuli iyos, mosaxle Tu usaxlo, miwa-wyali, veliT Tu
tye, mindori, mTa-bari, Cvenis brZanebiT mjdomni vinc kaxeTs faSa
ijdes, gina mefem da kaxT moagro[o]n, isre alavs daayenon. nuras
drosa da Jams nu gascemen, nurc gahyofen. mouravs Tu sxvas vismes
an gareSes vin ginda-vis sagarejos mamuli eyidosT, rac fasi aeRos,
miaceminon. mamulzed xeli aaRebinon sagarejos. rac gaazatebula,
isrev azata[T] iyos.

24
akera, nsx.
* belbaSi- administr. moxele.

335
mzia surgulaZe

gamoyenebuli literatura

1. anotirebuli leqsikoni 1991: pirTa anotirebuli leqsikoni, I, gamo-


sacemad moamzades: d. kldiaSvilma, m. surgulaZem, e. cagareiSvilma, g.
jandierma, Tb., 1991.
2. giunaSvili 1972: giunaSvili el., mcire sjuliskanoni, Tb., 1972.
3. vaxuSti batoniSvili 1973: vaxuSti batoniSvili, aRwera samefosa saqar-
Tvelosa, qarTlis cxovreba, IV, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xel-
naweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, Tb., 1973.
4. paiWaZe 1973: paiWaZe g., qarTlis samxedro-politikuri kavSiri ruseTTan
XVIII saukuni 20-ian wlebSi, kreb. saqarTvelos istoriis narkvevebi, Tb.,
1973.
5. Jordania 1897: qronikebi da sxva masala saqarTvelos istoriisa, Sekre-
bili, qronologiurad dawyobili, axsnili da gamocemuli T. Jordanias
mier, II, tfilisi, 1897.
6. surgulaZe 2013: surgulaZe m., qarTuli saistorio tradicia meeeqvse
msoflio krebis Sesaxeb, Jurn. `logosi~, Tb., 2013.
7. fuTuriZe 1955: sparsuli istoriuli sabuTebi saqarTvelos wignT-
sacavebSi, wigni I, nakveTi 3, gamosca v. fuTuriZem, Tb., 1955.
8. yauxCiSvili 1955: qarTlis cxovreba, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi
xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, I, Tb., 1973.
9. xubua 1949: xubua m., saqarTvelos muzeumis sparsuli firmanebi da hu-
qmebi, I, Tb., 1949.
10. Brosset 1835: Brosset M., Introduction dans l’histoire de la Géorgie, Paris, 1835.
11. Какабадзе 1967: Какабадзе С., Грузинские документы Института народов Азии, М.,
1967.

Mzia Surguladze

Two Documents of Mtskheta of the Period


of Ottomans Rule

S u mmary

The present publication is dedicated to two documents of Mtskheta Catholicos Epar-


chy. Neither their authors nor their date has been known. According to the content the
documents are compiled in East Georgia in the period of Ottomans rule and determine
the canonical and administrative rights of Catholicos of Kartli, within the scale that
Catholicos of Kartli possessed in terms of united monarchy of Georgia. Author of the
present article proves that texts of the documents are prepared in East Georgia in the
period of Ottomans second rule (1723-1735) by Domenti IV, Catholicos of Kartli, when

336
osmalobis periodis mcxeTis ori dokumenti

he was in Constantinople (1724-1828). Initially the documents should have been com-
piled in the Greek language on the agreement with Patriarch of Constantinople. One
of the documents specially highlights a historical role of Patriarch of Constantinople in
approving autocephaly of the Kartli Chirch. Passage concerning presence of the Kar-
tli Church delegation at the VI World Meeting in Constantinople serves this purpose.
Georgians received evidence from the Meeting in regard to their autocephaly rights.
The mentioned document had no official procedure, because Catholicos Domenti was
accused of treason and was exiled to the island. He managed to return from there only
in 1739, when the Ottomans rule in East Georgia ended. The information on granting
the Kartli Church the autocephaly rights by the VI World Meeting was introduced into
other Georgian sources (Kartlis Tskhovreba, Martvili Manuscript) in the second half of
18th century, which chronologically coincides with the period after Catholicos Domenti
returned to Georgia.

337

You might also like