You are on page 1of 38

Tamaz gogolaZe

korneli kekeliZis saxelobis saqarTvelos


xelnawerTa erovnuli centri

masalebi qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis


feodaluri ojaxis istoriisaTvis 1

qaixosro baraTaSvil-abaSiSvili XVII saukunis I naxevris qarTlis samefoSi moRvawe


erT-erTi yvelaze mniSvnelovani politikuri figura iyo. igi qarTlis samefo karze
flobda iseT maRal Tanamdebobebs, rogorebicaa: boqaulTuxucesoba (1619-1626 ww.), somxiT-
sabaraTianos sardloba da mekobrismZebneloba (1623 w.), Tbilisis mouravoba (1626 w.),
dedoflis saxlTuxucesoba (1627-1642 ww.) da sxv.
marTalia, qarTul istoriografiaSi qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis cxovreba-
moRvaweobis mTeli rigi sakiTxebi safuZvlianad aris Seswavlili (givi jamburia, da-
viT gvritiSvili), Tumca misi biografiis Sesaxeb sagangebo gamokvleva, jerjerobiT,
ar mogvepoveba. Cveni naSromis mizania, qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis Sesaxeb qar-
Tul istoriul dokumentebSi, orenovan (qarTul-sparsul) sabuTebSi, sparsul firma-
nebsa da qarTul naratiul TxzulebebSi, agreTve, pirRebulis monasterSi gamovlenil
lapidarul warweraSi daculi cnobebis Sejereba da qaixosros cxovreba-moRvaweobis
aqamde ucnobi detalebis dadgena.
qaixosro baraTaSvil-abaSiSvili Cvenamde moRweul werilobiT wyaroebSi pirvelad
1609 wels Cndeba. qarTlis mefis luarsab II-is (1606-1614 ww.) mier qaixosrosaTvis mice-
muli 1609 wlis sigelis Tanaxmad, mefem qaixosros misi biZis, vaxtang batoniSvilis
(1546-1595 ww.) naqoni sofeli krkoni `mkvidrad da samamuled~ uwyaloba. aRniSnul wya-
lobis wignSi qaixosro mefis erTgul da mravalferad namsaxur ymas warmoadgens. imave
wyalobis sigelSi qaixosros gverdiT misi Zma _ Tamaz baraTaSvilia moxseniebuli 2.
1619 wels qaixosro baraTaSvil-abaSiSvils wyalobis sigels axla ukve qarTlis
mefis bagrat VII-is (1616-1619 ww.) Tanamecxedre, dedofali ana aZlevs. am sabuTis Tanax-
mad, ana dedofalma mas qveSis xevSi mdebare sofeli savaneTi da `varxunas mcxovrebi
yma Sermazan areSiSvili~ samkvidrod uboZa. 1619 wlis sabuTSi ana dedofali sagange-
bod SeniSnavs, rom sigelSi moxseniebuli yma Sermazan areSiSvili abaSiSvilTa sam-
kvidro ymas warmoadgenda. garda amisa, 1619 wlis sabuTSi Cveni yuradReba miiqcia er-
Tma mniSvnelovanma garemoebam: ana dedofali aRniSnavs, rom sabuTis gacemamde gar-
kveuli droiT adre sofeli savaneTi da varxunaSi mosaxle Sermazan areSiSvili qa-
ixosro baraTaSvil-abaSiSvilisaTvis vinme `bednier batons~ hqonda nawyalobevi: `mas
Jamsa, odes mogvidegiT karsa da mamulisa wyalobasa dagueajeniT, mokiTxuli vqeniT
da bedniers batonsaca TqvenTuis wyaloba eqna~ 3.
Cndeba logikuri kiTxva _ vin aris ana dedoflis mier naxsenebi `bednieri batoni~?
dasmul kiTxvaze pasuxis gacemis mizniT, SevniSnavT, rom iranis Sahebi qarTul
saistorio sabuTebSi, rogorc wesi, ,,bednieri yaenis~ tituliT moixseniebian, amitom
ana dedoflis sabuTSi dasaxelebuli `bednieri batoni~ iranis Sahi ar unda yofiliyo.
vfiqrobT, ana dedofali `bednier batonSi~ gulisxmobda Tavis Tanamecxedres, mefe
bagrat VII-s, romelic, rogorc Cans, am droisaTvis gardacvlilia. winaaRmdeg SemTxve-
vaSi, bagrat VII Tavad iqneboda sabuTis gamcemi. amis Tqmis safuZvels gvaZlevs is faq-
tic, rom ana dedofali sabuTebSi damoukidebel mmarTvelad, Tavis vaJTan, SemdgomSi
qarTlis mefe simon II-sTan (1619-1631 ww.) erTad, swored 1619 wlidan Cndeba. aqedan ga-
momdinare, gamovTqvamT mosazrebas, rom sofeli savaneTi da varxunaSi mcxovrebi Ser-
mazan areSiSvili qaixosro baraTaSvil-abaSiSvils bagrat VII-em uboZa, xolo ana de-
dofalma, Tavis mxriv, qaixosros aRniSnuli wyaloba ganuaxla. garda amisa, gasaTva-
liswinebelia isic, rom SeuZlebelia, Sahis mier gacemuli firmani iuridiulad masze
dabla myof pirs, misi saxelmwifos SemadgenlobaSi Semavali qveynis dedofals, am Sem-

1 winamdebare naSromi moxsenebis saxiT iqna wakiTxuli 2015 wlis 25-27 noembers mecnierebisa da inova-
ciebis saerTaSoriso kvireulis `saqarTvelo _ 2015~ farglebSi ivane javaxiSvilis saxelobis istori-
isa da eTnologiis institutSi gamarTul samecniero konferenciaze.
2 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 12, saqme #113.
3 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 12, saqme #110.
83
TxvevaSi, ana dedofals ganeaxlebina. Sahis mier gacemuli wyalobis ganaxlebis ufle-
ba an Tavad wyalobis gamcem Sahs an kidev momdevno Sahsa Tu Sahebs hqondaT. 1619 wlis
wyalobis wignSi qaixosro boqaulTuxucesis saxeloTi ixsenieba. aqve, SevniSnavT
imasac, rom wyalobis sigelSi qaixosrosa da misi Zmis _ Tamazis saxelebis gverdiT,
pirvelad Cndeba qaixosros ufrosi vaJis _ gugunas saxeli.
1619 wlis wyalobis sigelis ganxilvis Semdeg mogvyavs mefe simon II-is uTariRo
gankarguleba, romelic `pirTa anotirebul leqsikonSi~ 1626-1631 wlebiT aris daTari-
Rebuli 1. Cveni azriT, `leqsikonis~ Semdgenlebma aRniSnuli sabuTis daTariRebisas am
sigelis qveda zRvrad 1626 weli imis gaTvaliswinebiT aiRes, rom qaixosro baraTa-
Svil-abaSiSvili qarTul diplomatikur ZeglebSi boqaulTuxucesis saxeloTi swored
1619-1626 wlebSia moxseniebuli. rac Seexeba sigelis zeda qronologiur zRvars, aq
`leqsikonis~ Semdgenlebi, rogorc Cans, xelmZRvanelobdnen imiT, rom sabuTis gamcemi
1631 wels gardacvlili simon II da Sesabamisad, SeuZlebelia, sabuTi 1631 wlis Sem-
dgom periodSi yofiliyo gacemuli.
marTalia, `leqsikonis~ Semdgenlebis argumentacia savsebiT sarwmuno da misaRebia,
Tumca sigelis daTariRebisas misi Sinaarsidan unda amovideT. am sabuTSi qarTlis mefe
aRniSnavs, rom `amilaxorma anduyafar bednieris yaenis (iranis Sahis abas I-is (1587-1629 ww.)
_ T. g.) raRami mogvitan{a}, Tavisi samkvidro mamulebi uboZebia. awe, boqaulTuxucesi
qaixosrov gamogvigzavnia da visca amisi mamuli gqondes, mouravis mosulamdis yvelam
daanebeT da ra mouravi mobZandebis, rarigadac sjobs, isre viqT da rac an qalaqs an
diRuams da an ars sacilobeli aris, isic mouravma unda gardaswyvitos~ 2.
rogorc sabuTidan Cans, anduyafar amilaxors simon II-sTan warmoudgenia abas I-
isagan motanili rayami, romlis safuZvelzec mefe boqaulTuxuces qaixosro baraTaS-
vil-abaSiSvils anduyafaris mamulebSi am ukanasknelis kuTvnili adgilebis dasabru-
neblad agzavnis. aq gvinda, sagangebod SevniSnoT, rom amave sigelSi simon II erT mniS-
vnelovan garemoebas usvams xazs, roca ambobs, rom sacilobeli mamulebi anduyafa-
risaTvis mouravis mosvlamde unda daenebebinaT.
qarTul specialur literaturaSi sayovelTaod cnobilia, rom 1619 wels iranis
Sahma abas I-ma qarTlis mefed simon II daadgina da mas veqilad giorgi saakaZe dau-
niSna 3. aqedan gamomdinare, aq moxseniebuli sityva `mouravis~ qveS didi mouravi _ gi-
orgi saakaZe unda vigulisxmoT.
viTvaliswinebT ra, erTi mxriv, qarTul diplomatikur ZeglebSi anduyafar ami-
laxoris 1619 wlidan moxseniebisa da ana dedoflis 1619 wlis sabuTSi qaixosro bara-
TaSvil-abaSiSvilis boqaulTuxucesis saxeloTi dasaxelebis faqtebs, xolo, meore mxriv,
im mniSvnelovan garemoebas, rom anduyafari sparseTidan saqarTveloSi, simon II-sTan
erTad, 1619 wels dabrunda da Sahi abas I-isagan amilaxoris sapatio saxeloc imave 1619
wels miiRo, gansaxilveli sabuTis gacemis qveda qronologiur mijnas 1619 wliT ganvsaz-
RvravT. rac Seexeba sabuTis zeda qronologiur zRvars, aq yuradRebas vamaxvilebT im
faqtze, rom qaixosro baraTaSvil-abaSiSvili simon II-is 1626 wlis erT-erT sabuTSi,
Tbilisis mouravis sapatio saxelos paralelurad, boqaulTuxucesis Tanamdebobasac
flobda (am sabuTis Sesaxeb vrclad ix. qvemoT), sabuTis zeda qronologiur mijnas 1626
welze vdebT da Sesabamisad, dokumentis qronologias, qarTul istoriografiaSi
miRebuli TariRis _ 1626-1631 wlebis nacvlad, 1619-1626 wlebiT ganvsazRvravT.
1623 wels simon II-em qaixosro baraTaSvil-abaSiSvils Sesabamisi dokumentis Za-
liT, sabaraTianos sardlisa da mekobrismZebnelis saxeloebi uboZa 4. aRniSnul sabuT-

1 pirTa anotirebuli leqsikoni (XI-XVII ss. qarTuli istoriuli sabuTebis mixedviT), t. I, gamosacemad mo-
amzades d. kldiaSvilma, m. surgulaZem, e. cagareiSvilma, g. jandierma, (Tbilisi, 1991), gv. 447.
2 k. kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli centri, qarTuli istoriuli dokumentebis
Hd koleqcia, dokumenti #2115.
3 v. gabaSvili, qarTuli feodaluri wyobileba XVI-XVII saukuneebSi (Tbilisi, 1958), gv. 392.
4 roin metrevelis azriT, qaixosrom mewinave sadroSos (somxiT-sabaraTianos) sardlobisa da mekobris-
mZebnelis saxelo 1625 wlis bolos miuRia, rac, rogorc simon II-is 1623 wlis zemoT moyvanili wyalobis
sigelidan Cans, realobas ar Seesabameba. sagulisxmoa, rom roin metrevels es mosazreba gamoTqmuli
aqvs givi jamburias naSromze `qarTuli feodaluri urTierTobebis istoriidan~ dayrdnobiT. Cven sa-
guldagulod gavecaniT aRniSnul naSroms, magram iq ver vnaxeT raime iseTi cnoba Tu mosazreba, rome-
lic mecniers zemoT warmodgenili azris gamoTqmis safuZvels miscemda. bundovania roin metrevelis mo-
sazreba qaixosros mier 1625 wlis bolos mewinave sadroSos (somxiT-sabaraTianos) sardlobisa da me-
84
Si mefe sagangebod asaxelebs im mizezebs, romelTa gaTvaliswinebiTac qaixosros es
Tanamdebobebi (gansakuTrebiT, sabaraTianos sardlis maRali saxelo) gadasca: `mas
Jam<a>sa, odes baraTaSvili baraTa bedniers yaensa da Cuen ymobidam waguivida da bed-
nieris yaenis orguli 1 Seiqna, mogiyvaneT Cuens karzeda da srulad sabaraTiSvilos
sardroba da mekobrismZebneloba giboZeT~ 2. garda amisa, mefe erTgul feodals imave
baraTa baraTaSvilis naqon qvemo bolnisis zvarsac uboZebs.
qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis Sesaxeb Semdgom cnobas XVII saukunis II naxe-
varSi moRvawe ioseb Tbileli (saakaZe) (1620-1688 ww.) gvawvdis. es ukanaskneli mis mier,
daaxloebiT, 1683-1687 wlebSi Sedgenil poemaSi `didmouraviani~ dawvrilebiT gadmog-
vcems XVII saukunis I naxevris qarTlis samefoSi momxdar movlenebsa da am procesebSi
giorgi saakaZis monawileobis ambebs. ioseb saakaZe jer didi mouravis mier loris
cixidan somxiTis meliqis aTabegis gaZevebis ambavs gvauwyebs, xolo Semdeg qaixosro
baraTaSvil-abaSiSvilis Sesaxeb mogviTxrobs:
`qaixosros hyva moyvared rostomxan spasalaria,
mravaljer gamougzavna oqro, vercxli da laria,
magra imaTgan Soveba boloJam erTob mwaria,
da arc daadgrebis samkvidrod, aRutydes siTme qaria!
xuTasi kaci meTofe man gamogzavna birTvissa,
aman cixeSi SeuSva, TviTan gar kazmiT irTvisa;
imaTman aman feSqaSi TavTavad kvlav miirTvisa,
gar modgomilis mtrisagan advilad ar wairTvisa!
SemouTvale: `nu gvizam, qarTls nu mostexe zurgia!~
es eTqva: `maT mets sxvas CemTvis netar Tu vis ra urgia?~
vhTqvi: `sasaxleSi movnaxav, sad rome cacxvi urgia,
da rad gviSvebs amxanagebsa, samani gardaurgia?~
goridam wavel saRamos, tbiss mivel, rome inaTa;
sasaxles gars Semovertyi, galavans gar da SinaTa,
gar gamovida dilaze ulvaSRebuli inaTa;
da SevsZaxe: `karga dagvixvdi, Rvino dagvisxi minaTa!~
kvlav uTxar: `raRas uSvelis xelisa gamoRebani?
modi, SevrigdeT, erTadve vhqnaT xmisa amoRebani;
cixe kargvarad amarTvi, vhqna iq mdgomT sisxlTa Rebani,
da igini mamec, saqonlis Senve qen kvlav waRebani!~
ra Rone hqonda ar eqna im dResa Cemi nebani?
gamoityua erTpirad, ixmara kargi cnebani;
Tofebi yvelas wavarTvi, uyav erTs adgils debani!
da maT mouvida im dResa dRe aRsasrulis, vebani!
sul gamovasxi erT pirad, simagre davagdebine,
xuTassa kacsa im dResa me Tavi gavagdebine,
cixes meTofe SeuSvi, maT kari movagdebine,
da mZorebi xevSi Cavhyare, Tavebi gardvagdebine!
iq daviWire xosia 3, ar uyav tkbilad xmobani,

kobrismZebnelis saxelos miRebis Sesaxebac (saqarTvelos istoria, leqsikoni, a-v, wgn. 1, Semdgeneli r.
metreveli (Tbilisi, 1979), gv. 122).
1 dokumentis teqstSi es sityva warmodgenilia `erguli~-s formiT. givi jamburia marTebulad miiCnevs,
rom aq sabuTis damweris SecdomasTan gvaqvs saqme da sityva `orguli~-s formiT unda wavikiTxoT (g.
jamburia, qarTuli feodaluri urTierTobebis istoriidan (somxiT-sabaraTianos saTavadoebi) (Tbilisi,
1955), gv. 25).
2 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 12, saqme #106.
3 aq moxseniebuli xosia baraTaSvilisa da qaixosro barTaSvil-abaSiSvilis naTesaobis Sesaxeb samecniero
literaturaSi gansxvavebuli mosazrebebia gamoTqmuli. vladimer fuTuriZis azriT, xosia da qaixosro
erTi da igive piria, karlo tabataZe da zaza Waia xosias qaixosros Zmad miiCneven, givi jamburia ki fiq-
robs, rom xosia qaixosros ZmisSvilia. am mosazrebaTagan Cven viziarebT givi jamburias mosazrebas da
vfiqrobT, rom xosia namdvilad qaixosros ZmisSvili iyo. aRniSnuli mosazrebis marTebulobas, pirvel
rigSi adasturebs rostom mefis 1642 wlis wyalobis sigeli xosia baraTaSvilisadmi, romliTac mefem
xosias misi biZis _ qaixosros naqoni sofel oZisi uboZa (am sakiTxis Sesaxeb dawvrilebiT ix.: T. go-
golaZe, kidev erTxel nodar ciciSvilis gamosvlisa da qarTlis feodalTa SeTqmulebebis Sesaxeb, is-
toriisa da eTnologiis institutis Sromebi, t. X-XI (Tbilisi, 2010/2011), gv. 131). aqve, aRvniSnavT, rom
xosias erT-erTma vaJma _ saamma XVII saukunis II naxevarSi abaSiSvilTa sagvareulos erT-erT ganStoebas
85
Tiknaberasa davabi: `iyav, vir movlen cnobani?~
meficebodes yovelni: `awya vhqnaT mwve dandobani,
aRar gavitexT namussa, Tu gvwams aRdgoma, Sobani!~ 1.
rogorc vxedavT, ioseb Tbileli dawvrilebiT mogviTxrobs giorgi saakaZis mier
tbisis sasaxleSi myof qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilze Tavdasxmis, am ukanaskneli-
saTvis iZulebiTi SeTanxmebis Tavs moxvevis, qaixosros mier birTvisis cixidan 500 yi-
zilbaSis gamoyvanis, didi mouravis mier am yizilbaSebis daxocvisa da xosias kikanaT-
beris cixeSi gamomwyvdevis ambebs. vinaidan ioseb Tbilelis poema literaturuli xa-
siaTis Txzulebaa, avtori aRwerili movlenebis Sesaxeb aranair konkretul qronolo-
giur monacems ar gvawvdis.
ioseb Tbilelis TxzulebaSi moTxrobil CvenTvis saintereso ambebs, qronologi-
uri da faqtologiuri TvalsazrisiT, azustebs qarTveli istorikosis vaxuSti bato-
niSvilis mier 1742-1745 wlebSi Sedgenili naSromi `aRwera samefosa saqarTvelosa~.
swavluli batoniSvili, aRwers ra giorgi saakaZis samcxidan qarTlSi gadmo-
svlis, misi da zurab aragvis erisTavis mier qarTlis samefo taxtze qaixosro muxran-
batonis dasmis, didi mouravis mier Sahi abas I-is erTguli somxiTis meliqebis _ aTa-
begisa da zaqumis qveynidan gandevnis ambebs, aRniSnavs, rom: `qaixosro baraTaSvili moyu-
robda rostom spasalarsa da uvlinebda rostom saganZursa mravalsa, amisTÂs ara erCda
mouravsa. kualad moiyvanna aman xuTasni meTofeni yizilbaSni da Seayenna birTÂss cixesa
Sina. ese SeuZnda mouravsa da dilasa erTsa tbiss da Seipyra qaixosro da xosia Zma
misi mis Tana. maSin qaixosros gamoayvanina yizilbaSni birTÂsidam da moswyÂdna xuTas-
nive da xosia patimar-hyo cixesa Sina kikanaTbers~ 2.
mematianes aRniSnuli ambebi 1626 wlis movlenebTan dakavSirebiT aqvs gadmocemu-
li. es TariRi gaziarebulia qarTveli mkvlevrebis mier, romlebic miiCneven, rom gior-
gi saaakaZe samcxidan 1626 wlis gazafxulze dabrunda da qarTl-kaxeTis yizilbaSebi-
sagan gawmendas imave wels Seudga 3.
giorgi saakaZesa da qaixosro baraTaSvil-abaSiSvils Soris dadebuli iZulebiTi
SeTanxmeba maleve dairRva da qaixosro kvlav yizilbaSebisa da simon II-is samsaxurSi
Cadga. amaze metyvelebs Tavad simon II-is 1626 wlis ori sigeli, romelTaganac erTi sa-
buTi saam saginaSvilis, xolo meore dokumenti qaixosrosadmia gacemuli.
pirveli sabuTidan CvenTvis sainteresoa Semdegi fragmenti: `rome qarTvelT
yarCixa-x{a}ns, rom uRalates da merme yorCibaSman, rom gaimarjua, maSin qalaqs cixeSi
viyveniT da Sen baraTaSuili guguna CuenTan moiyuane da mogviyene da memsaxureT da va-
li dagudeviT~ 4.
rogorc vxedavT, simon II-is erTgul feodals saam saginaSvils qaixosro baraTa-
Svil-abaSiSvilis ufrosi vaJi guguna mefis samsaxurSi Cauyenebia. Cveni azriT, swored
amis mohyva qaixosros mier giorgi saakaZesTan dadebuli iZulebiTi SeTanxmebis dar-
Rveva, yizilbaSebis mxares gadasvla da amis sanacvlod, simon II-isagan maRali sa-
xelmwifo Tanamdebobis miReba, rac, Tavis mxriv, ukve zemoxsenebul meore sabuTSi _
simon II-is mier qaixosrosadmi micemul 1626 wlis 15 ivnisis wyalobis wignSia asaxuli.
rogorc am sabuTidan vigebT, qaixosro simon II-is karze swrafad dawinaurda da mefi-
sagan Tbilisis mouravis saxelo miiRo, romelic manamde, rogorc cnobilia, giorgi
saakaZes eWira.
aRniSnul sigelSi did interess iwvevs is faqti, rom mis teqstSi qaixosro som-
xiT-sabaraTianos sardlis wodebiT ar ixsenieba. am sakiTxs sagangebod miaqcia yurad-
Reba givi jamburiam: `qaixosros sardlobis Sesaxeb arc Sah-abasis firmanSia raime
moxseniebuli. rom arc simonisa da arc Sah-abasis wyalobis wignebSi qaixosro sar-
dlad ar ixsenieba, uTuod imas miuTiTebs, rom qaixosro ukve aRaraa sardali. ram ga-
moiwvia mis mier sardlobis ase male dakargva an vin miiRo igi, ar Cans. baraTa bara-
TaSvili, marTalia, vaxuStis istoriaSi, 1624 wlis marabdis omSi, moxseniebulia spas-

– saamiSvilTa feodalur saxls Cauyara safuZveli (am feodaluri saxlis Sesaxeb ix.: z. Waia, qvemo qar-
Tlis saTavadoebis istoria (germanoziSvili, iaraliSvili, saamiSvili) (Tbilisi, 2013).
1 ioseb Tbileli, didmouraviani, g. leoniZis redaqciiT (Tbilisi, 1939), gv. 38-39.
2 vaxuSti batoniSvili, aRwera samefosa saqarTvelosa, qarTlis cxovreba, t. IV, teqsti dadgenili yvela
ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier (Tbilisi, 1973), gv. 435.
3 g. jamburia, qarTuli feodaluri urTierTobebis..., gv. 150.
4 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 26, saqme #96.
86
petad, magram es mxolod baraTas winandeli mdgomareobis gamoxatulebaa; miT umetes
ver iqneboda igi qarTlSi arsebuli oficialuri xelisuflebis mier cnobil moxeled,
radgan marabdis omSi igi simonisa da Sah-abasis winaaRmdeg gamovida~ 1.
aRniSnul sakiTxs givi jamburia sazurabiSvilos istoriaze, ufro zustad, am
feodaluri saxlis damaarseblis zurab baraTaSvilis cxovreba-moRvaweobaze saubri-
sasac Seexo: `zurabs sardloba (somxiT-sabaraTianos sardloba _ T. g.) unda mieRos
misive saxliskacis qaixosro baraTaSvilis Semdeg, simon II-save mefobaSi~ 2.
rogorc vxedavT, mkvlevari orgzis aRniSnavs im faqts, rom qaixosro baraTaSvil-
abaSiSvilis mier somxiT-sabaraTianos sardlobis dakargvasa da am saxelos zurab
baraTaSvilisaTvis gadacemas simon II-is sicocxleSi hqonda adgili, Tumca ki, ar gan-
martavs, Tu ra mizezis gamo dakarga qaixosrom aRniSnuli Tanamdeboba.
Tuki kargad CavukvirdebiT simon II-is 1626 wlis sigels qaixosrosadmi, naTlad
davinaxavT, Tu ratom CamoarTves qaixosros somxiT-sabaraTianos sardloba. aq mxedve-
lobaSi maqvs dokumentis is fragmenti, romelSic simon II qaixosros Semdegi sityvebiT
mimarTavs: roca `mourav{i} bedniers y{a}ens wamouvida da uRalata da Tqveni Tavi da
qarTli ukuyena da merme Tqven kidev bedniers y{a}enisa da Cveni irCiveT da Sisevani
SeiqeniT, amisada jildod giboZeT qalaqis mouravoba Tqven, boqaulTuxuces qaixosros
da Tqvens Zmas Tamazs~ 3.
rogorc vxedavT, sabuTSi garkveviT aris naTqvami, rom qaixosros Tavdapirvelad
giorgi saakaZis mier mowyobil ajanyebaSi miuRia monawileoba da amboxebulTa mxares
yofila, xolo Semdeg kvlav Sahis erTguli gamxdara. Cveni azriT, swored giorgi saa-
kaZis mier mowyobil ajanyebaSi monawileoba gaxda mizezi imisa, rom qaixosrosaTvis
somxiT-sabaraTianos sardlis saxelo CamoerTmiaT. imavdroulad, sabuTidan vigebT, qa-
ixosro kvlav Sahis erTguli gamxdara. simon II-em qaixosros erTguleba daufasa da
Zalzed mniSvnelovani Tanamdeboba _ Tbilisis mouravoba uboZa 4. gasaTvaliswinebelia
isic, rom qaixosro, Tbilisis mouravis Tanamdebobis paralelurad, boqaulTuxucesis
Tanamdebobasac flobda: igi 1626 wlis sabuTSi swored boqaulTuxucesad aris moxse-
niebuli.
Tbilisis mouravad dadgenili qaixosro baraTaSvil-abaSiSvili imave 1626 wlis
seqtember-oqtomberSi wyalobis kidev erT sabuTs iRebs, oRond amjerad ukve simon II-
is siuzerenis _ Sahi abas I-sagan. Sahis 1626 wlis firmanis Tanaxmad, qaixosro qarTlis
dedoflis veqilad da saxlTuxucesad dainiSna. movitanT fragments aRniSnuli firma-
nidan: `sabuTi eboZa `veqilobis safarvel-moTave qaixosro-begs, misdami ndobisa, ke-
Tilpatiosnebisa, simarTlisa da saxelmwifo gamocdilebis gamJRavnebiT, amJamad vubo-
ZeT kdemamosilebiT, patiosnebiT, umwikvloebiT Semkobili dedoflis maRalTanamdebo-
biTi veqiloba~ 5.
Sahi abas I-is mier gacemul am firmanTan dakavSirebiT, gvaxsendeba am dros iranis
samefo karze dawinaurebuli rostom saakaZe, romlisTvisac Sahis karze `1626/1627 wels
mdivnis maRali saxelo CaubarebiaT~ 6.
Cveni azriT, swored rostom saakaZis daxmarebiT miaRwia qaixosro baraTaSvil-
abaSiSvilma aseT did warmatebas da swored rostomis SewevniT miiRo wyalobis firma-
ni uSaulod Sahisagan. rogorc zemoT aRvniSneT, qaixosros dawinaurebas rostom saa-
kaZis saxels jer kidev XVII-XVIII saukuneebis istorikosebi _ ioseb Tbileli da va-

1 g. jamburia, qarTuli feodaluri urTierTobebis..., gv. 27.


2 iqve, gv. 58.
3 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 32, saqme #341.
4 SoTa mesxia Tavis naSromSi `saqalaqo wyoba gviafeodalur saqarTveloSi~ Tbilisis mouravebis cxovre-
ba-moRvaweobis ganxilvisas 1626 wels am Tanamdebobaze asaxelebs boqaulTuxuces qaixosros, romelic,
vaxuSti bagrationis `aRwera samefosa saqarTvelosaze~ dayrdnobiT, vaxtang muxranbatoniSvilis Zed mi-
aCnia. mkvlevars, rogorc Cans, erTmaneTSi aeria qaixosro baraTaSvil-abaSiSvili da qaixosro muxranba-
toni, romelic 1626 wels, bazaleTis omis Semdeg, giorgi saakaZes osmaleTSi gahyva (S. mesxia, saistorio
Ziebani, t. II (Tbilisi, 1983), gv. 401).
5 m. xubua, saqarTvelos muzeumis sparsuli firmanebi da hoqmebi (Tbilisi, 1949), gv. 2. aRniSnuli sparsuli
firmani gamoqveynebuli aqvs vladimer fuTuriZesac, romelic firmanis TariRs kidev ufro aviwrovebs da
1626 wlis 22 seqtembridan 21 oqtombramde periodiT gansazRvravs (vl. fuTuriZe, sparsuli istoriuli
sabuTebi saqarTvelos wignsacavebSi, wgn. I, nakv. I (Tbilisi, 1961), gv. 18).
6 vl. fuTuriZe, iranis spasalari rostom-xan saakaZe, kavkasiis xalxTa istoriis sakiTxebi (Tbilisi, 1966),
gv. 292.
87
xuSti batoniSvili ukavSirebdnen. rogorc es ukanaskneli SeniSnavs, `qaixosro bara-
TaSvili moyurobda rostom spasalarsa da uvlinebda rostom saganZursa mravalsa,
amisTÂs ara erCda mouravsa~ 1. vfiqrobT, rostom saakaZis wyalobiT miRebul erT-erT
`saganZurs~ unda warmoadgendes Sahi abas I-is firmanic.
aqve, aRvniSnavT, rom sulxan-saba orbelianis `leqsikonis~ Tanaxmad, `moyuare~ igive
`mzaxalia~ 2. Sesabamisad, safiqrebelia, rom qaixosro baraTaSvil-abaSiSvili da rostom
saakaZe ara mxolod Tanamimdgomebi, aramed naTesavebi, kerZod ki, mZaxlebic iyvnen.
1627 wels dedoflis saxlTuxucesis Tanamdebobaze myofma qaixosro baraTaSvil-
abaSiSvilma wyalobis wigni Tavad jahanbanu dedoflisagan miiRo. am sabuTSi naT-
qvamia: `Cuen, dedofalman patronman j{a}hanbanu{m}, ese wyalobis wigni da niSani Segiuw-
yaleT da giboZeT Tquen... saxlisuxuces batons qaixosros da Svilsa Tqvens gugun{a}sa
da baraTasa da SvilTa da momavalsa saxlisa TqvenisaTa yovelTave.
mas<a> Jamsa, rodes mogidegiT karsa, saxlisa wyalobas guiajen, vismineTa aja da
moxseneba Tqveni, giboZeT sabaraTiSviloCiga sofeli Rueubani, aRaTagis naqoni,
soloRaSvilis elizbaris kerZi dRes, risac mamuls mqonebeli iyvnen~ 3.
rogorc sabuTidan Cans, qaixosro jahanbanu dedoflisagan wyalobis saxiT iRebs
vinme aRaTangis naqon sofel Rueubans, romelic dokumentis gacemis dros elizbar
soloRaSvilis xelSi yofila. Cveni dakvirvebiT, sabuTSi moxseniebuli aRaTangi XVII
saukunis I naxevris cnobili istoriuli moRvawe _ aRaTang xerxeuliZea, romelic 1625
wels gamarTul marabdis brZolaSi daiRupa. amgvari identifikaciis safuZvels gvaZ-
levs korneli kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli centris qar-
Tuli dokumenetebis Hd koleqciaSi daculi erTi wyalobis wigni, romelic 2895-e nom-
riT aris registrirebuli. aRniSnuli sabuTi aRaTang xerxeuliZisa da misi Zmebis mier
aris gacemuli. dokumentidan, romelSic aRaTangi berua qebasSvilsa da mis Zmiswulebs
mimarTavs, naTlad Cans, rom sofeli Roubani aRaTangis sakuTrebas warmaodgenda:
`Roubnidama imerlebi gamamepara da beruav Sen dageWira~-o4. amgvarad, vfiqrobT, ar
SevcdebiT, Tuki davaskvniT, rom jahanbanu dedoflis 1627 wlis sabuTSi naxsenebi
aRaTangi namdvilad XVII saukunis I naxevris gamoCenili politikuri moRvawe _ aRaTang
xerxeuliZea.
dasasrul, jahanbanu dedoflis 1627 wlis sabuTTan dakavSirebiT, aRvniSnavT imasac,
am sabuTSi qaixosros gverdiT aRar ixsenieba misi Zma Tamazi, Tumca ki, meore mxriv,
qaixosros ufrosi vaJis _ gugunas gverdiT, kidev erTi vaJis _ baraTas saxeli Cndeba.
1627 wels simon II-is brZanebiT, qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis saxelze kidev
erTi wyalobis wigni Sedga, romlis mixedviTac qaixosros yafarbegis mier tbisSi
naqoni mamuli gadaeca. aRniSnuli sabuTi orenovan dokuments warmoadgenas, romlis
sparsuli variantic Sinaarsobrivad avsebs qarTul variants. sparsuli teqstis mixed-
viT, `abelis Svilma yafar-begma pirSavoba gamoiCina [da msaxurebis farTo gzas gada-
uxvia, amitom misi Tiulidan erTi nakveTi venaxi, amasTan erTad, rac mas sofel tbisSi
ekuTvnoda, sidiadis TavSesafars, Zlierebis rwmunebulebas, qaixosro-beg baraTaSvils,
gogia-begs, nikolozs da baraTas~ 5.
maSasadame, sabuTis qarTuli da sparsuli variantebis Sepirispirebis safuZvelze,
SegviZlia, vTqvaT, rom maSin, roca yafar-beg baraTaSvili simon II-es ganudga, tbisSi
misi naqoni mamuli qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilma mefes sTxova. simon II-em qaixos-
ros Txovna daakmayofila da yafar-begis kuTvnili erTi nakveTi venaxi uboZa.
1627 wlis sabuTis qarTul variantSi qaixosro kvlav dedoflis saxlTuxucesad
ixsenieba, mis gverdiT ki vaJebi _ guguna da baraTa arian dasaxelebulni. rac Seexeba
sabuTis sparsul variants, aq, qarTuli variantisagan gansxvavebiT, ixsenieba qaixosros
kidev erTi vaJi _ nikolozi, romelic gugunas Semdeg da baraTas win aris dasaxelebuli.

1 vaxuSti batoniSvili, aRwera samefosa saqarTvelosa..., gv. 435.


2
sulxan-saba orbeliani, leqsikoni qarTuli, t. I, avtografiuli nusxebis mixedviT moamzada, gamokvleva
da ganmartebaTa leqsikis saZiebeli daurTo ilia abulaZem (Tbilisi 1991), gv. 511.
3 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 32, saqme #351.
4 k. kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli centri, qarTuli istoriuli dokumentebis
Hd koleqcia, dokumenti #2895.
5 qarTul-sparsuli istoriuli sabuTebi, teqsti daadgina, Targmna da SeniSvnebi daurTo v. fuTuriZem
(Tbilisi, 1955), gv. 67.
88
imave 1627 wlis 24 ivniss simon II-em qaixosro baraTaSvil-abaSiSvils uboZebs Ser-
mazan saakaZe, romelic, rogorc mefe aRniSnavs, qaixosros `samkvidro yofiliyo~: `Cuen,
mefeman, patronman suimon, ese wyalobisa wigni da niSani giboZeT Tqven... baraTaSvils,
patrons qaixosros, TqvenTa Svilsa gugunasa, baraTasa da nikolozs.
mas Jamsa, odes mogvidegiT karsa da aznaurisSvilis wyalobasa daguajeniT. Cuen
vismineT aja da moxseneba Tqveni, SegiwyaleT da giboZeT saakaZe Sermazan. mokiTxuli
vqeniT. amaswinaT Tqvenive samkvidro yofiliyo da axla Cuenca Tqven giboZeT~ 1.
citirebul 1627 wlis wyalobis wignSi qaixosro baraTaSvil-abaSiSvili dedof-
lis saxlTuxucesis saxelos gareSea moxseniebuli. sabuTSi, qaixosros gverdiT, misi
vaJebi _ guguna, baraTa da nikolozic arian dasaxelebuli. aqve, davZenT, rom Tu 1627
wlis pirvel, orenovan sabuTSi nikolozi gugunas Semdeg da baraTas win iyo nax-
senebi, 1627 wlis meore sabuTSi igi, piriqiT, gugunasa da baraTas Semdeg moixsenieba.
1628 wlis 21 TebervliT aris daTariRebuli jahanabanu dedoflis mier qaixosro
baraTaSvil-abaSiSvilisaTvis micemuli wyalobis wigni, saidanac vigebT, rom dedo-
falma Tavis saxlTuxucessa da erTgul feodals ganuaxla tbisSi misi biZaSvilis
giorgi baraTaSvilis im mamulis wyaloba, romelic, rogorc Tavad aRniSnavs, `pir-
velTac Tqvenis (qaixosros _ T. g.) mama-papisa yofiliyo~ 2. aqve, SevniSnavT, rom xsene-
bul sabuTSi qaixosro Tavis sam vaJTan _ gugunasTan, baraTasa da nikolozTan erTad
aris moxseniebuli.
1628 wlis 27 Tebervals jahanbanu dedofalma qaixosros misca kidev erTi wya-
lobis wigni, romliTac mas uboZa sasaxlisa da qulbaqis adgili saTbilelos saz-
Rvris SigniT, `mRebaras bainduras samZRvramdisin, misis sasaxliTa da Wur-marniTa da
SesavliTa da gamosavliTa, gzamdis~ 3. am sabuTSi, wina sabuTis msgavsad, qaixosro de-
doflis saxlTuxucesad aris moxseniebuli, misi sami vaJi ki Semdegi TanamimdevrobiT
aris dasaxelebuli: guguna, nikolozi da baraTa.
amave 1628 wels aris Sedgenili davis garigebis wigni, romelSic vkiTxulobT Sem-
degs: `me, baraTaSvilma qaixosrom da CemTa Zmama Tamazs da Cema Svilma nikoloz da ba-
raTama Tqven, saginaSvilTa: samson{s}, durm(iSxa)ns, zalias, Tamazasa, iorams, sexniasa,
zubitasa, revazas da rostoms, asre, rom golTeTs wyarosTan rom gza gardmova, iq
Tquen xodabuns SemomesarCleniT. gavsinjeT da aras memarTlebodiT, Zvelidgan Tqveni
yofiliyo da davanebeT...~ 4.
rogorc davis garigebis wignidan Cans, qaixosro baraTaSvil-abaSiSvili samson
saginaSvilsa da mis Zmebs golTeTis wyarosTan mdebare xodabunis gamo Sedavebia.
sadavo saqme gausinjavT da gaurkveviaT, rom qaixosros am xodabunze xeli ar hqonia,
radganac igi `Zvelidgan~ saginaSvilTa sakuTreba yofila. aRniSnul sabuTSi qaixosro
kvlav Tavis ZmasTan _ TamazTan da vaJebTan _ nikolozsa da baraTasTan erTad aris
moxsniebuli. imavdroulad, sabuTSi aRar gvxvdeba qaixosros ufrosi vaJis _ gugunas
saxeli. sayuradReboa, rom am dokumentSi, 1627 wlis zemoT ganxiluli sami sabuTisa-
gan gansxvavebiT, qaixosro yovelgvari saxelos gareSea naxsenebi. riT SeiZleba aixsnas
es ucnauri faqti?
dasmul kiTxvas pasuxs scems qarTl-kaxeTis mefis Teimuraz I-is (1625-1632 ww.) 1629
wlis wyalobis wigni qaixosrosadmi, romeliTac mefem sofeli oZisi da urunbexaSvili
qaixosros gadasca: `sofeli oZisi, misis samarTlianis samzRvriTa da saqmiTa da urun-
bexaSvili, misis mamuliTa, samkvidroT da samamuloT da sajildood, baraTaSvilis
qaixosrosaTvis gviboZebia~ 5.
rogorc Cans, simon II-isa da Teimuraz I-is Soris 1628 wels dawyebul dapirispi-
rebaSi qaixosro simon II-es ganudga da Teimuraz I-is mxare daiWira, ris sanacvlodac
am ukanasknelisagan, wyalobis saxiT, sofeli oZisi da urunbexaSvili miiRo.
ganxiluli sabuTis gacemidan mcire xnis Semdeg qaixosro baraTaSvil-abaSiSvili
kvlav simon II-is samsaxurSi dabrunda, ris sanacvlodac 1630 wels mefem qaixosros

1 k. kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli centri, qarTuli istoriuli dokumentebis


Hd koleqcia, dokumenti #14448.
2 k. kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli centri, qarTuli istoriuli dokumentebis
Hd koleqcia, dokumenti #10233.
3 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 20, saqme #63.
4 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 26, saqme #69.
5 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 11, saqme #59.
89
orenovani _ qarTul-sparsuli wyalobis wigni misca da am, dReisaTvis dazianebuli sa-
buTiT, didi maxraRaji uboZa. sainteresoa, rom simon II-is gadawyvetilebiT, qaixosros
nawyalobevi didi maxraRaji imave wesiT unda hqonoda, `rogora[c amila]xors hqone-
bodes~ 1. daismis kiTxva _ vin aris simon II mier naxsenebi `amilaxori~?
dasmul kiTxvaze pasuxis gacemis mizniT, sagangebod gavecaniT zevdginiZe-amila-
xorTa sagvareulos genealogias da vcadeT, gagverkvia, Tu konkretulad, vin idga am
feodaluri saxlis saTaveSi simon II-is zeobis dros da Sesabamisad, vin atarebda ami-
laxoris gvarsa Tu wodebas aRniSnul periodSi. am mimarTulebiT muSaobis Sedegad,
mivediT daskvnamde, rom sabuTSi dasaxelebuli `amilaxori~ cnobili istoriuli moR-
vawe ioTam amilaxori iyo, romelic simon II-sa da Teimuraz I-s Soris gaCaRebul kon-
fliqts Tavisi mamulebis gasafarToeblad iyenebda da rogorc erTi, ise meore mefi-
sagan wyalobisa da uvneblobis ficis wignebs iRebda 2. savaraudoa, rom 1630 wels,
gansaxilveli orenovani sabuTis gacemis dros, ioTami Teimuraz I-is mxares iyo da
misi kuTvnili didi maxraRajic simon II-em qaixosros swored amis gamo gadasca. yovel
SemTxvevaSi, am sabuTis Semdegi fraza sxva daskvnis gamotanis saSualebas ar iZleva:
`vin icis, amilaxor{i} movides da imisi mamuli imasve mivsceT, Tqven unaklulo ar
[ga]giSuaT~ 3.
imave 1630 wlis 22 aprilis simon II-is qaixosros mamulis wyalobis wigni misca da
am sabuTiT mas enageTSi memSvildiseuli mamuli misca: `Cuen, mefeman, patronman suimon,
ese wyalobis wigni giboZeT Tqven, Cuensa erdgulsa ymasa, baraTaSuils, batons qaixos-
rovs da SvilTa TquenTa _ gugunasa da baraTasa.
mas Jamsa, rodisac moguidegiT karsa da mamulis wyalobas daguiajeniT. vismineT
moxseneba Tqveni da SegiwyaleT da giboZeT ena<T>{g}eTs memSuildisSuiliseuli
mamuli da sakuamlo...~ 4.
citirebul sabuTSi qaixosro yovelgvari samoxeleo wodebis gareSea moxseniebu-
li. garda amisa, igi dokumentSi vaJebTan _ gugunasa da baraTasTan erTad ixsenieba.
aRsaniSnavia is faqtic, rom sabuTSi dasaxelebuli ar aris qaixosros mesame vaJi _ ni-
kolozi.
imave 1630 wels simon II-em qaixosros kidev erTi wyalobis wigni misca. am sigeli-
dan vigebT, rom mefem qaixosros, maxraRajis nacvlad, uboZa enageTi, am sofelSi
mdebare aliyulibegisa da yorRanaSvilebis mamulebis gamoklebiT. garda amisa, simon
II-em qaixosros mkvidri aznaurebis _ reviSvilebisa da memSvildiSvilebis mamulis wya-
lobac ganuaxla. aRniSnul sabuTSi vkiTxulobT: `...Cven, mefeman, patronman suimon, es...
wyalobis wigni da sigeli SegiwyaleT da giboZeT Tqven... baraTaSvils qaixosros da
TqvenTa ZmaTa Tamazs da SvilTa TqvenTa: gugunasa, baraTasa da SvilTa da mamavaliTa
saxlisa TqvenisaTa yovelTave.
mas Jamsa, odes mogvidegiT karsa darbazisasa da Tquenisav samkvidros mamulis
wyalobas gviajeniT da Cvenca mokiTxuli vqeniT da SegiwyaleT da giboZeT enageTs,
rac aliyulibegs mamuli aqvs, imas gardais da agreve, rac yorRanaSvilebi, risac
mamulis mqonebelni iyunen, imas gardaisaT, Tavad Tqveni samkvidro i<a>yo da merme
rom maxraRaji, rom gamogarTuiT, imis samuqfod giboZeT enageTi, aliyulibegis
mamulisa da yorRanTaT gardaisaT... TqvenTÂn da TqvenTa SvilTaTÂs, samkvidrod da
sabolood gviboZebia da agreve kideve, Tqveniv samkvidro aznaurisSvili _ reviSvili
Saverda da revi, maTis samarTlianis mamuliTa, risac mqonebelni iyunen, yovliTurT
da iqve, enageTs, amas winaT, rome memSvldiSvilis mamuli giboZeT...~ 5.
citirebul sabuTSi qaixosros garda, misi Zma _ Tamazi da Svilebi _ guguna da
baraTac arian moxseniebulni. am dokumentSi, 1630 wlis 22 aprilis zemoT ganxiluli
sabuTis msgavsad, ar ixsenieba qaixosros mesame Svili _ nikolozi.
simon II-is mier qaixosrosaTvis micemul 1630 wlis sam sabuTze dakvirveba
aCvenebs, rom qaixosro samive sabuTSi saxlTuxucesis wodebis gareSea moxseniebuli.
rogorc Cans, simon II-is samsaxurSi kidev erTxel Camdgarma qaixosrom ukan veRar da-

1 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1448, saqme #598.
2 pirTa anotirebuli leqsikoni..., gv. 123.
3 saqarTvelos erovnuli arqivi..., fondi 1448, saqme #598.
4 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 12, saqme #107.
5 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 12, saqme #132.
90
ibruna dedoflis saxlTuxucesis saxelo, romelic misTvis 1628-1630 wlebSi, Teimuraz
I-is mxares gadasvlis gamo unda CamoerTmiaT.
Semdegi sabuTi, romelic qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis Sesaxeb gvawvdis cno-
bebs, 1633 wliT TariRdeba. es aris qarTlis mefes rostomis (1633-1658 ww.) mier qaixos-
rosaTvis micemuli wyalobis wigni. am dokumentiT mefem qaixosros aliyulibegis yo-
fili aznauriSvili _ asita CaCikaSvili ZmebiTa da mamuliT uboZa.
1633 wlis sigelSi qaixosro kvlav saxlTuxucesis wodebiT aris moxseniebuli.
sabuTSi, qaixosros garda, misi vaJebi _ guguna da baraTac ixseniebian. aqve, aRvniSnav,
rom dokumentSi aRar gvxvdeba qaixosros Zmis _ Tamazis saxeli, rasac Tavisi mizezi
aqvs. sakiTxis Seswavla aCvenebs, rom sabuTis gacemis dros anu 1633 wels qaixosrosa
da Tamazis ojaxebi ukve gayrilebi arian. swored amgvari daskvnisaken gvibiZgebs ros-
tom mefis erTi uTariRo gayris sigelis fragmenti, romelic `pirTa anotirebul leq-
sikonSi~, zogadad, rostomis mefobis periodiT _ 1633-1658 wlebiT aris daTariRebuli.
aRniSnuli gayris wignis Cvenamde moRweuli fragmentis dasawyisSi weria: `...amisi juma-
li ocdaTi komli, avi da kargi~, ris Semdegac sxva xeliT grZeldeba: `q. mixuda Ta-
ma{za}s da maT SvilTa: sofeli bocijvari; xozeTs _ TegaZe gulisadebi, kvirikaSvili
mazita, Ronia; axalSens _ SaqaraSvili zaqaria, misi ganayofi qitia; sabuzaras _ kaxua-
Svili giorgi, kide, xarati giorgi, ianvaraSvilis mamuliTa; naxSirisgors _ duniaSvi-
li, qristesiaSvilebi, majaniZe elizbara, papaSvili gogia, javaxaSvili; winvenaÃs _ pa-
puna, kuamli erTi; enageTs _ firamazaSvili beria, gamgebliSvili fridoa, qeruas ker-
Zis mamuliTa, purmekaSvili mirimana; axalSens _ axijanaSvili daTua; tbis{s} _ Tan-
RriaSvili mazita, misi ganayofi gogia, bogano nadiraSvili gogia; mZovreTs _ nadTina-
Svilis mamuli; Tafans _ oqriaSvili sadeba da bogano jobia; andriaT _ amiramizaSvi-
li ambria, baraTas safiCxuliTa da sagodriTa, areSiSvili Sermazana, misis mamuliTa,
misi ganayofi saluyazana; savaneTs _ zeinkliSvili zaqaria, pancelaSvili varTana,
mkervali papuna, misis ymiTa, mWedeli amirjana, mRebvari nurika, misis mamuliTa, ediSe-
rauli aris, galusta; erT wilad _ Zama; kidev erT wilad, krkons _ bairamaSvili as-
lamaza da mirza~ 1.
Tu citirebul sabuTSi CamoTvlil mamulebs yuradRebiT davakvirdebiT, srule-
biT cxadi gaxdeba, rom teqstSi naxsenebi `Tama{za}~ igive qaixosros Zma _ Tamaz aba-
SiSvilia 2. Cveni azriT, sabuTis pirvel nawilSi, romelmac Cvenamde ar moaRwia, CamoT-
vlili iyo is mamulebi, romlebic gayris dros qaixosros xvda wilad.
amrigad, ganxiluli gayris wignze dayrdnobiT, gamovTqvamT mosazrebas, rom qai-
xosro baraTaSvil-abaSiSvili da misi Zma Tamazi rostomis mefobis dros anu 1633-1658
wlebSi gaiyarnen. ufro metic, Cven SegviZlia, es sakmaod vrceli qronologiuri monak-
veTi kidev ufro davaviwrovoT da, praqtikulad, zustad vTqvaT, rodis hqonda qaixos-
rosa da Tamazis ojaxebis gayras adgili.
am mizniT, movitanT xelnawerTa erovnul centris qarTuli dokumentebis Qd ko-
leqciaSi dacul erT-erT sabuTs, romelic 1634 wliT aris daTariRebuli. es sabuTi
warmoadgens nasyidobis sigels, romelSic vkiTxulobT: `...ese... nasyidobis wigni mogar-
Tvi Tqven, batons Tamazs da SvilTa TqvenTa, me, gabaSvilma givma da Svilma Cem{m}a.
asre, rom dameWira da mogyideT Tafans erTi sakomlo, mTeli taliuri, risac
mqonebeli yofiliyos, misis samarTlianis saqmiTa, kidev savenaxe miwa oris dRisa,
baliaSvilis venaxs zeviT savenaxeT... daiwera wigni ese q(oroni)k(on)s tkb † †~ 3.
rogorc vxedavT, `batoni Tamazi~ anu Tamaz baraTaSvil-abaSiSvili givi gabaSvi-
lisagan Tafans mdebare erT sakomlosa da baRaSvilis venaxs zeviT mdebare ori dRis
savenaxe miwas yidulobs. am nasyidobis wignSi Tamazi ukve ufrosi Zmis _ qaixosros ga-
reSe ixsenieba, rac imaze migvaniSnebs, rom sabuTis gacemis dros anu 1634 wels misi da
qaixosros ojaxebi ukve gayofilia.

1 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1448, saqme #2318.
2 `pirTa anotirebuli leqsikonis~ avtorebi iTvaliswineben simon mefis mier Tamaz baraTaSvilisaTvis
micemul 1626 wlis sabuTs, romliTac Tamazma mefisagan, wyalobis saxiT, elmadaT [baraTaSvilis] naqoni
sofeli bocisjuari miiRo da CvenTvis saintereso sabuTSi moxseniebul `Tamas~-s Tamaz baraTaSvilTan
aigiveben (pirTa anotirebuli leqsikoni..., gv. 418).
3 k. kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli centri, qarTuli istoriuli dokumentebis
Qd koleqcia, dokumenti #871-1.
91
maSasadame, dgindeba, rom qaixosro da Tamaz baraTaSvil-abaSiSvilebis ojaxebis
gayras, erTi mxriv, rostomis mefobis dros, xolo, meore mxriv, 1634 wlis nasyidobis
wignis gacemis winare xanebSi anu 1633 wels hqonda adgili.
imave 1633 wlis 25 dekembers rostom mefe qaixosro baraTaSvil-abaSiSvils kidev
erT wyalobis sigels aZlevs. sabuTSi vkiTxulobT: `Cuven, mefeT-mefeman, patronman
rostom da Tanamecxedreman Cuenman, dedofliTa-dedofalman, patronman mariam, ese...
wyalobis wigni da sigeli SegiwyaleT da giboZeT Tquven... saxlTuxuces, baraTa-
Sv{i}ls qaixosros da SuilTa TquenTa: gugunasa, nikolozs da baraTasa, momavalTa
s{a}xlisa TquenisaTa yovelTave.
mas Jamsa, odes mogvidegiT karsa da mamulis wyalobas da guiajeniTa da Cuenca
vismineT aja da moxseneba Tqueni da mokiTxuli v<a>qeniT da sofeli naxSirisgoris
Ãev<a>Si, TaviTgan Tqueni samkuidro mamuli yofiliyo da merme Cueni memk<a>uidre yma,
iese erisTavi SemoguarigeT da Tquenis qarTuliT SekrifeT da misT muqafaT Segiwya-
leT da giboZeT verisÃevSi, sofeli naxSirisgori, qvemoTi ub{a}ni da zemoTi ubani...~ 1.
rogorc vxedavT, citirebuli wyalobis wignis mixedviT, qaixosro kvlavindeburad
atarebs saxlTuxucesis wodebas. ufro metic, igi mefis erTguli feodalia da misgan,
wyalobis saxiT, iRebs sofel naxSirisgors Tavisi zemo da qvemo ubnebiT. sagulis-
xmoa, rom sabuTSi pirdapir aris dasaxelebuli is damsaxureba, romlis sanacvlodac
qaixosros wyalobis wigni misces. sabuTis teqsti gvauwyebs, rom qaixosrom rostom me-
fe da qsnis erisTavi iese erTmaneTTan Seariga, riTac mefes Zalian didi samsaxuri
gauwia. aqve, aRvniSnav, rom sabuTSi wignSi qaixosros garda, misi vaJebi _ guguna, niko-
lozi da baraTac arian dasaxelebuli.
ganxilul 1633 wlis 25 dekembris wyalobis wigns aqvs Tavisi sparsuli variantic,
romelic vladimer fuTuriZes aqvs gamoqveynebuli da romelsac, mecnieri 1636 wliT
aTariRebs2. amasTan, Cans, rom mkvlevari aRniSnuli TariRis marTebulobaSi bolomde
ar aris darwmunebuli da TariRi kiTxvis niSnis qveS moaqvs. sabuTis sparsuli teqsti
qarTul variants, informaciuli TvalsazrisiT, mniSvnelovnad avsebs. swored spar-
suli variantidan vigebT, rom rostom mefis mier qaixosrosaTvis naboZebi sofeli nax-
Sirisgori adre qaixosros winaprebs ekuTvnodaT, mogvianebiT ki TurqistaniSvilebis
kuTvnileba gamxdara. sainteresoa isic, rom sabuTis sparsul teqstSi qaixosros gver-
diT, mxolod misi umcrosi vaJi _ baraTaa dasaxelebuli, danarCeni vaJebi _ guguna da
nikolozi ki teqstSi ar ixseniebian.
momdevno, 1634 wels mefe rostomma qaixosro baraTaSvil-abaSiSvils saxaso so-
fel enageTSi giorgi saduniSvili da misi Svilebi TavianTi mamulebiT uboZa. wyalo-
bis wignSi qaixosro kvlavindeburad saxlTuxucesad aris moxseniebuli. dokumentSi
gansakuTrebul yuradRebas ipyrobs is faqti, rom mis teqstSi, 1633 wlis 25 dekembris
orenovani sabuTis qarTuli variantisagan gansxvavebiT, qaixosros mxolod umcrosi va-
Ji _ baraTaa dasaxelebuli, ufrosi vaJebi _ guguna da nikolozi ki sabuTSi ar Canan.
im sakiTxis Sesaxeb, Tu ratom ar ixsenieba 1634 wlis wyalobis wignSi qaixosro
baraTaSvil-abaSiSvilis vaJi _ nikolozi, qvemoT sagangebod gveqneba msjeloba. rac
Seexeba imave dokumentSi qaixosros ufrosi vaJis _ gugunas mouxseneblobas, vfiqrobT,
rom sabuTis gacemis dros anu 1634 wlis 25 dekembers guguna ukve gardacvlili iyo.
rogorc Cans, swored am mizeziT aris ganpirobebuli is faqti, rom gugunas saxeli, misi
Zmis nikolozis saxelisagan gansxvavebiT, 1634 wlis Semdgomi periodis werilobiT wya-
roebSi saerTod aRar gvxdeba. samwuxarod, Sesabamisi masalis uqonlobis gamo, ar SegviZ-
lia, vTqvaT, Tu, konkretulad, ra gaxda gugunas gardacvalebis mizezi, Tumca ki, srule-
biT cxadia, rom am faqts 1633 wlis 25 dekembris orenovani sabuTis gacemis Semdeg da 1634
wlis wyalobis wignis Sedgenis winare xanebSi anu 1634 wels hqonda adgili.
qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis cxovreba-moRvaweobis Semdgomi periodis Sesa-
xeb cnobebs iranis Sahis sefi I-is (1629-1642 ww.) mier vinme qaixosro-begisaTvis micemu-
li 1635 wlis firmani gvawvdis 3. dokumentis Tanaxmad, qaixosro-begma `vaJkacoba, Tavda-

1 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 12, saqme #129.
2 vl. fuTuriZe, sparsuli istoriuli sabuTebi..., gv. 18-19.
3 m. xubua, saqarTvelos muzeumis sparsuli..., gv. 5-6. 1635 wlis sparsuli firmani gamoqveynebuli aqvs vla-
dimer fuTuriZes, romelic, wina sabuTis msgavsad, am dokumentis qronologiasac azustebs da firmans,
makar xubuas mier SemoTavazebuli TariRis _ 1635 wlis ivnis-ivlisis nacvlad, 1635 wlis 17 ivnisidan 16
ivlisamde periodiT gansazRvravs (vl. fuTuriZe, sparsuli istoriuli sabuTebi..., gv. 32).
92
deba da erTguleba~ gamoiCina maSin, roca rostom mefem Teimuraz I suramis midamoebSi
daamarcxa da gaaqcia.
firmanis gamomcemelma makar xubuam teqstSi naxsenebi qaixosro-begi, raime argu-
mentaciis motanis gareSe, qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilTan gaaigiva 1.
Cven makar xubuas am mosazrebas srulad viziarebT da vfiqrobT, rom sefi I-is
firmanSi naxsenebi qaixosro-begi swored qaixosro baraTaSvil-abaSiSvili unda iyos.
aRniSnulis gaTvaliswinebiT, logikurad daismis kiTxva: rostom mefesa da Teimuraz
I-s Soris momxdar, konkretulad, romel dapirispirebaSi gamoiCina qaixosro baraTaSvil-
abaSiSvilma firmanSi xazgasmiT aRniSnuli `vaJkacoba, Tavdadeba da erTguleba~?
Tu gaviTvaliswinebT, rom xsenebuli dapirispireba rostom mefesa da Teimuraz I-s
Soris 1635 wlis firmanis gacemis winare xanebSi suramis midamoebSi gaimarTa da Tei-
muraz I-is dasavleT saqarTveloSi gandevniT dasrulda, vfiqrobT, dasmul kiTxvisaT-
vis pasuxis gacema rTuli saqme ar unda iyos. marTlac, aRniSnuli realiebis gaTva-
liswinebiT, dabejiTebiT SeiZleba iTqvas, rom firmanSi igulisxmeba 1633 wels mom-
xdari istoriuli faqti, romelsac XVII saukunis qarTveli mematiane farsadan gorgi-
janiZe sakmaod detalurad gadmogvcems.
kerZod, farsadani mogviTxrobs, rom mas Semdeg, rac rostom mefe iranidan saqar-
Tvelosaken daiZra, qarTleli feodalebi, ioTam amilaxoris garda, Teimuraz I-Tan
aRar gamocxaddnen. amasobaSi, `rostom mefe yarabaRSi Semosuliyo. omi aRar moÃda,
diRvamiT aiyara (igulisxmeba Teimuraz I _ T. g.) da gors mivida. qarTlis laSqari aR-
arc iq Semoeyara da imereTiT moSvelebas elodnen. dadiani Camosdgomoda, veRarc isi-
ni moeSvelnen. amisTanazea naTqvami: visac bedi gauavdebiso, fafa kbilebs daamtvrevso.
gors anbavi mouvida, eranis laSqari aRjayalas Semovidao da baraTiani srul miu-
vidneso. batoni Teimuraz goriT aiyara da qviSxeTs mivida. rostom mefe eranis laS-
qriT qalaqSi Semovida da ufrosi erTni Tavadni moegebnen da batonis Teimurazis
ulaSqroba mefe rostoms moaxsenes. qalaqiT ori aTasi cxenkeTili kacni darCives da
qviSxeTs gauZaxes, rom batons Teimurazs daesxan. imaTac Seetyo da jalabni da bargi win
gaestumrebina da TviTan saxmaris kacebiT ukan asdevnodes da mdevarTac zogT cxenebic
davardnodaT. cota vinme wamosweodnen da oms daridebodnen, ukan dav(a)rdnilis kacisa
da bargisagan eSovnaT, gors mefes moarTves da batoni Teimuraz imereTs gardvida~ 2.
im faqts, rom rostom mefesa da Teimuraz I-s Soris 1632-1633 wlebSi momxdari da-
pirispirebis dros baraTaSvilebi, maT Soris ki, cxadia, qaixosro baraTaSvil-abaSiS-
vilic, rostom mefis mxareze idgnen da Teimuraz I-s Riad upirispirdebodnen, pirdapir
aRniSnavs XVIII saukunis qarTveli istorikosi beri egnataSvili: `maSin batonman Teimu-
raz, scna ra saqme ese (rostom mefis qarTlSi Semosvlis ambavi _ T. g.) Semoiyara spa-
ni TÂsni, mivida da dadga safurcles da mouwoda baraTianTa colSvilianad da moasxa
muxrans da iyvnen mun. da ra scnes baraTianTa mosvla rostom mefisa xunans, dauteves
colSvili da warviden rostom mefes Tana. da ra scna batonman Teimuraz wasvla bara-
TianTi, ganrisxna friad da ineba cxvir-piris daWra baraTianT colSvilisa, xolo xo-
reSan dedofalman aRar daaneba da verRara dadga batoni Teimuraz muxransa~ 3.
amgvarad, yovelive zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT, vfiqrobT, ar SevcdebiT, Tu-
ki davaskvniT, rom qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilma rostom mefis mimarT `vaJkacoba,
Tavdadeba da erTguleba~ swored 1633 wels qviSxeT-suramis midamoebSi gamarTuli da-
pirispirebisas gamoiCina da sefi I-mac mas swored am samsaxuris sanacvlod uboZa Tavi-
si 1635 wlis firmani.
Cvenamde moRweuli erT-erTi yvelaze gviandeli werilobiTi wyaro, romelSic
qaixosro baraTaSvil-abaSiSvili cocxladaa moxseniebuli, 1642 wliT TariRdeba. es
aris rostom mefis mier qaixosrosaTvis micemuli wyalobis wigni. am sabuTSi mefe qai-
xosros erTgulebasa da namsaxurobas kidev erTxel usvams xazs da mas, wyalobis sa-
xiT, uboZebs Tumins, misi kuTvnili yma-mamuliT: `Cven, mefeT mefeman, patronman rostom
da Tanamecxedrema Cvenma, dedofalT dedofalma, patronma mariam, ese... wyalobis wigni

1 m. xubua, saqarTvelos muzeumis sparsuli..., gv. 8.


2
farsadan gorgijaniZe, saqarTvelos istoria, sargis kakabaZis gamocema, saistorio moambe, t. II (Tbilisi,
1925). gv. 240.
3 beri egnataSvili, axali qarTlis cxovreba, pirveli teqsti, qarTlis cxovreba, teqsti dadgenili yvela
ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, t. II (Tbilisi, 1959), gv. 417.
93
da sigeli SegiwyaleT da giboZeT Tqven... baraTaSvils, saxlis uxucess, batons qaixos-
ros da Svilsa Tquensa baraTasa da momavalTa saxlisa TqvenisaTa yovelTave.
mas Jamsa, odes Tumin<i>{s} Tavisave nebiTa misi Tavi TquenTvis moebarebina.
Tquenca mogvideqiT karsa, Tuminisa mobarebisa da imisi mamulis: buJRulaSvilebisa da
srulad buJRulanisa da elfias _ manukaSvilis wyalobasa dagviajeniT. vismineT aja
da moxseneba Tqueni, Tum{i}nic Tqven mogabareT da misi mamuli: buJRulani da elfias _
manukaSvili...~ 1.
citirebul dokumentSi qaixosro Zveleburad saxlTuxucesis wodebiT aris moxsenie-
buli 2 da mis gverdiTac kvlavindeburad mxolod umcrosi vaJi _ baraTaa dasaxelebuli.
ganxiluli sabuTis Semdeg qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis Sesaxeb mxolod
erTi diplomatikuri Zegli gvawvdis cnobebs. es aris rostom mefis 1642 wlis wya-
lobis wigni qaixosros Zmiswulis _ xosia baraTaSvilisadmi. am dokumentiT mefem xo-
sias uwyaloba sofeli oZisi da iq mosaxle urunbexaSvilebi, romlebic xosias biZas _
qaixosros, sabuTis Tanaxmad, ZaliT hqonia mitacebuli 3.
qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis cxovreba-moRvaweobis mimoxilvisas gansakuTre-
bul yuradRebas farsadan gorgijaniZisa da vaxuSti batoniSvilis TxzulebebSi da-
culi cnobebi ipyrobs. am cnobebis Tanaxmad, qaixosro dakavSirebuli iyo cnobil is-
toriul movlenasTan _ nodar ciciSvilis mier rostom mefis winaaRmdeg mowyobil ga-
mosvlasTan, romlis damarcxebis Semdegac mefem qaixosro sikvdiliT dasaja. aRniSnu-
li gamosvlis TviTmxilveli farsadan gorgijaniZe xazgasmiT aRniSnavs im faqts, rom
qaixosros siZe _ baxuta huseinbegiSvili bagrationi iyo 4, qarTlis samefo taxtze ac-
xadebda pretenzias da, Sesabamisad, qaixosros nodar ciciSvilis gamosvlaSi monawi-
leobis miRebisas sakuTari interesebi amoZravebda.
qarTul istoriografiaSi qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis sikvdiliT dasjis
drosTan dakavSirebiT, bolo dromde ori mosazreba arsebobda: mkvlevarTa erTi nawi-
li (givi jamburia, daviT gvritiSvili), vaxuSti bagrationis cnobebze dayrdnobiT,
fiqrobda, rom qaixosro sikvdiliT 1636 wels dasajes, mecnierTa meore nawils (gul-
qan JorJoliani, daviT niniZe) ki, farsadan gorgijaniZis Txzulebis gaTvaliswinebiT,
miaCnda, rom qaixosros sikvdiliT dasjas 1637 wels hqonda adgili.
qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis sikvdiliT dasjis qronologiis sakiTxi sagan-
gebod SeviswavleT 2009 wels gamoqveynebul naSromSi `qarTlis dedoflis saxlTuxu-
cesis qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis (XVII s-is I nax.) sikvdiliT dasjis TariRisaT-
vis~ da gavarkvieT, rom qaixosro sikvdiliT 1642 wels dasajes 5. aRniSnuli mosazrebis

1 k. kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli centri, qarTuli istoriuli dokumentebis


Hd koleqcia, dokumenti #14694.
2 zaza Waias azriT, qaixosro baraTaSvili-abaSiSvili 1642 wlisaTvis boqaulTuxucesobas flobda. am mo-
sazrebas ewinaaRmdegeba rostom mefis mier qaixosrosaTvis micemuli 1642 wlis wyalobis sigeli,
romelSic es ukanaskneli mxolod saxlTuxucesad ixsenieba. zaza Waiasave azriT, qaixosro baraTaSvil-
abaSiSvils saxlTuxucesis Tanamdeboba 1647 wlis CaTvliT ekava (z. Waia, qvemo qarTlis saTavadoebis...,
gv. 161). Cveni dakvirvebiT, arc es mosazrebaa marTebuli, vinaidan qaixosro, rogorc qvemoT vnaxavT amas,
sikvdiliT 1642 wels dasajes. vfiqrobT, rom zaza Waia, mocemul SemTxvevaSi, SecdomaSi Seiyvana rostom
mefis 1642 wlis wyalobis wignis piridan gadawerilma kidev erTma pirma, romelsac TariRad, SecdomiT,
qoronikoni tle (335) anu 1647 (335+1312) weli uzis.
3 k. kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli centri, qarTuli istoriuli dokumentebis
Ad koleqcia, dokumenti #1138.
4 uaxloes momavalSi dagegmili gvaqvs baxuta huseinbegiSvilisadmi miZRvnili naSromis momzadeba, romel-
Sic naratiul wyaroebsa da istoriul dokumentebze dayrdnobiT, misi sagvareulo kuTvnilebac gveqneba
garkveuli.
5 T. gogolaZe, qarTlis dedoflis saxlTuxucesis qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis (XVII s-is I nax.) sik-
vdiliT dasjis TariRisaTvis, istoriisa da eTnologiis institutis Sromebi, IX (Tbilisi, 2009), gv. 111-
116. istorikosi lado mirianaSvili mimoixilavs ra pirRebulis monastris interierSi arsebul saflavis
qvebs, iqve dasZens, rom `XVII saukuneSi es eklesia abaSiSvilTa (baraTaSvilTa gvaris erT-erTi ganSto-
ebis) sagvareulo saZvale gamxdara. pirveli micvalebuli pirRebulSi 1642 wels daukrZalavT. SegviZlia
moviyvanoT XVII saukuneSi warCinebul gvarTa warmomadgenelTaTvis monastris `sasaflaod~ gadacemis
magaliTi, romelic amave regions ukavSirdeba: 1643 wlis 24 agvistos rostom mefes (1632-1658) yofili sa-
mefo monasteri gudarexi erTguli da Tavdadebuli samsaxurisaTvis germanoz baraTaSvilisa da misi
SvilebisaTvis uboZebia `sasaflaod~. am gadawyvetilebis miRebaSi mniSvnelovani roli unda eTamaSa 1642
wels mefe rostomis winaaRmdeg mowyobili SeTqmulebis dros germanoz baraTaSvilTa mier mefis mxar-
damWerTa rigSi yofnas. rac Seexeba 1642 wels pirRebulis monastis mTavar taZarSi dakrZalul pirvel
abaSiSvils – qaixosro baraTaSvil-abaSiSvils, igi rostom mefis mowinaaRmdegeTa rigSi iyo, rasac em-
sxverpla kidec. amis Sesaxeb cnobebi daculia vaxuSti bagrationisa da farsadan gorgijaniZis Sromeb-
94
gamoTqmisas vemyarebodiT or werilobiT Zegls: 1. rostom mefis 1642 wlis wyalobis
sigels qaixosrosadmi, romelic zemoT ukve ganvixileT; da 2. pirRebulis monastris
mTavari taZris interierSi mikvleul qaixosros saflavis qvaze amokveTil epitafias,
romelic pirdapir gvauwyebs, rom qaixosro 1642 wels aResrula
movitanT qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis epitafiis teqsts: `w. ese ars s(a)mkvid-
|r{e}beli C(em)i, r(ameTu) m|Tn(a)vs. da am(a)s | S(i)na md(e)bare | ars gvami | d(i)dis ab(a)-
S(i)s|Sv(i)l(i)si, avT{a}nd|il(i)s Zis qÁi|xosrosi. | vinc aRmo|ik(i)TxevdeT, | Sendob(a)s |
ubZ(a)nebdeT. | q(roni)k(on)s tl (1312+330=1642 w.)~ 1.
rogorc vxedavT, qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis epitafiaSi pirdapir aris mi-
TiTebuli ara mxolod qaixosros mamis saxeli _ avTandili, aramed misi papis saxelic
_ abaSi, romelic teqstSi `did abaSad~ aris moxseniebuli da romelic, abaSiSvilTa
sagvareulos fuZemdebeli unda yofiliyo 2.
yovelive zemoTqmulis Semdeg daismis kiTxva _ ra bedi ewiaT qaixosro baraTaS-
vil-abaSiSvilis sikvdiliT dasjis Semdeg mis STamomavlebs?
dasmul kiTxvasTan dakavSirebiT, saintereso cnobebs gvawvdis rostom mefis 1649
wlis wyalobis wigni baraTa baraTaSvilisa da vinme `patroni manglelisadmi~: `...Cven,
mefeman, Ãelmwifeman, patronman rostom da Tanamecxedreman Cuenma, dedofalT dedo-
falman, patronma mariam, pirmSoma da sasurvelman Zeman Cuenma, patronma luarsab, es...
wyalobisa wigni da sigeli da niSani SegiwyaleT da giboZeT Tqven, CuenTa erdgulTa

Si. mogvyavs amonaridi farsadan gorgijaniZis `saqarTvelos cxovrebidan~, romelSic CvenTvis sainte-
reso ambavi vaxuStis cnobisgan gansxvavebiT damatebiTi detalebiTaa gamdidrebuli: `xovleTsa saja-
vaxianoSi ciciSvili nodar Tavis batons mefe rostoms Seeba da gaiqca... mefem gaimarjva. nodar veris
cixeSi Seixvewa da CxeiZeni daWrilni da darCenilni mefes win moasxes mÃarwakrulni da gamarjveba miu-
loces qaixosrov baraTasSvili, dedoflis saxlTuxucesi, daiWires da cixeSi aiyvanes da RamiT koS-
kidamen gardmoagdes da Tqves _ damTvrala da TviTon gardmovardnilao da amis Svilebi daaWirvines da
goris cixeSi daatyve[ve]s~. es cnoba TanxmobaSia qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis saflavis qvis epita-
fiaSi miTiTebul gardacvalebis welTan~ (l. mirianaSvili, pirRebulis monastris aRwera. yovladwminda
RmrTismSoblis taZari, misi xuroTmoZRvreba da ornamentuli dekori, wgn. n. baxtaZe, k. zenderi, n. kup-
raSvili, l. mirianaSvili, T. jojua, pirRebulis monasteri 1989 da 2002-2003 ww. kompleqsuri samecniero
eqspediciebis Sedegebi, (Tbilisi, 2005), gv. 79). rogorc vxedavT, istorikosma farsadan gorgijaniZis
TxzulebaSi moxseniebuli saxlTuxucesi qaixosro baraTaSvili savsebiT samarTlianad gaagiva pirRe-
bulis monastris 1642 wlis epitafiaSi moxseniebul qaixosro abaSiSvilTan. misive TqmiT, farsadan gor-
gijaniZis Txzulebis cnoba rostom mefis mier qaixosros sikvdiliT dasjis Sesaxeb srulad Seesabameba
qaixosro abaSiSvilis saflavis qvis warweris TariRs anu 1642 wels. farsadan gorgijaniZis Txzulebis
is qveTavi, sadac qaixosros sikvdiliT dasjis ambavia moTxrobili, 1637 wliT TariRdeba. swored am
mniSvnelovani garemoebis gaTvaliswinebiT, qarTvel istorikosTa nawili (gulqan JorJoliani, daviT ni-
niZe) misi sikvdiliT dasjis ambavs imave 1637 wliT aTariRebda. amgvarad, farsadanis cnoba ara Tu
SesabamisobaSi modis pirRebulis monastris 1642 wlis qaixosro abaSiSvilis saflavis qvis warwerasTan,
aramed, piriqiT, ewinaaRmdegeba aRniSnuli epitafiis warweris TariRs – 1642 wels. aqedan gamomdinare,
Cven ver daveTanxmebiT istorikosis mier gamoTqmul mosazrebas farsadan gorgijaniZis Txzulebisa da
pirRebulis monastris 1642 wlis epitafiis cnobebis qronologiuri Sesabamisobis Sesaxeb. ufro metic,
mecniers miaCnia, rom germanoz baraTaSvilsa da qaixosro baraTaSvils 1642 wels rostom mefis wina-
aRmdeg mowyobil SeTqmulebaSi sxvadasxva pozicia ekavaT. germanoz baraTaSvili mefis momxreTa dasis
warmomadgenels warmoadgenda. qaixosro baraTaSvili ki qarTlis mefis (igulisxmeba rostom mefe _ T.
g.) mowinaaRmdegeTa rigebSi iricxeboda. farsadan gorgijaniZis Txzulebisa da 1643 wlis 24 agvistos
rostom mefis wyalobis wignis cnobebis urTerTSejereba calsaxad aCvenebs, rom germanoz baraTaSvilma
1643 wlis qarTlis feodalTa mier dagegmil masStaburi SeTqmulebis dros gamoiCina qarTlis mefisadmi
erTguleba. qarTveli istorikosebi Cvenamde am faqts 1642 wliT aTariRebdnen. Cven farsadan gorgija-
niZiZis Txzulebisa da qarTl-sparsuli sabuTebis monacemebis urTierSejerebis Sedegad aRniSnuli mov-
lenis TariRi erTi wliT gadavaTariReT da am faqtis TariRi 1643 wliT ganvsazRvreT. (ufro dawvrile-
biT ix. T. gogolaZe, kidev erTxel nodar ciciSvilis..., gv. 108-141). farsadan gorgijaniZis Txzulebis,
1642 wlis rostom mefis wyalobis wignisa da pirRebulis monastris 1642 wlis saflavis qvis warweris
urTierTSejerebis safuZvelze gavarkvieT, rom qaixosro baraTaSvili (germanoz baraTaSvilisagan
gasxvavebiT _ T.g) pirdapir iyo dakavSirebuli nodar ciciSvilis gamosvlasTan, romelsac adgili hqon-
da qarTlis feodalTa masStabur SeTqmulebamde erTi wliT adre _ 1642 wels (ix. T. gogolaZe, qarTlis
dedoflis saxlTuxucesis..., gv 111-116), ufro konretulad, 1642 wlis gvian Semodgomaze (ix. T. gogolaZe,
kidev erTxel nodar ciciSvilis..., gv. 131).
1 T. jojua, pirRebulis monastris lapidaruli warwerebi, wgn. n. baxtaZe, k. zenderi, n. kupraSvili, l.
mirianaSvili, T. jojua, pirRebulis monasteri 1989 da 2002-2003 ww. kompleqsuri samecniero eqspedici-
ebis Sedegebi, (Tbilisi, 2005), gv. 195.
2 T. gogolaZe, abaSiSvilTa feodaluri saxlis istoria XVI-XVIII saukuneebSi, sadoqtoro naSromi Sesru-
lebulia doqtoris xarisxis mosapoveblad, (Tbilisi, 2012), gv. 9-25.
95
da wesis{a}ebriv TavdadebiT namsaxursa ymas{a}, baraTaSvils baraTasa, patrons mangle-
lsa, SvilTa da momavalTa saxlisa TqvenisaTa yovelTave.
mas Jamsa, odes mogvidegiT karsa da Tqvensav naymevs mazmanaSvils janiasa misis
mamuliT dagv{i}ajeniT. Cuenca vismineT aja da moxseneba Tqveni, SegiwyaleT da gibo-
ZeT, risac mamulisa mqone iyos uSev{a}ns da anu s<a>xuagan, mTiTa, bariTa, wyliTa, wis-
qviliTa, veliTa da venaÃiTa...~ 1.
rogorc sabuTidan Cans, rostom mefem Tavis `TavdadebiT namsaxurev ymebs~ _
baraTa baraTaSvilsa da `patron manglels~, romlebic erTi ojaxis wevrebi arian, wya-
lobis saxiT, jania mazmanaSvili da misi mamuli uboZa. wyalobis mimRebi saxlikacebi-
dan erT-erTi _ baraTa baraTaSvili qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis vaJia, romelic
zemoT ganxilul 1627-1642 wlebis istoriul dokumentebSi, mamisa da ojaxis sxva wev-
rebis gverdiT, araerTgzis aris moxseniebuli. rac Seexeba meore pirs _ `patron man-
glels~ anu vinme manglel episkoposs, mis vinaobas XVII saukunis II naxevriT daTariRe-
buli erTi sabuTi gvamcnobs. es aris zaal, beJan da papua liparitasSvilebis nasyi-
dobis wigni oTar baraTaSvilisadmi, romlis mowmeebadac sami piria dasaxelebuli:
mangleli mTavarepiskoposi nikolozi, sufraji baraTa da winamZRvari sadunaSvili 2.
Cveni dakvirvebiT, erTi mxriv, 1649 wlis wyalobis sigelSi moxseniebuli saxlika-
cebi _ baraTa baraTaSvili da `patroni mangleli~, xolo, meore mxriv, XVII saukunis
II naxevris nasyidobis wignSi gverdigverd dasaxelebuli sufraji baraTa da mangleli
mTavarepiskoposi nikolozi, erTi da igive pirebi arian 3.
Tu Cveni es dakvirveba sworia, maSin savsebiT naTelia isic, rom 1649 wlisa da
XVII saukunis II naxevris sabuTebSi moxseniebuli mangleli mTavarepiskoposi nikolo-
zi sxva aravin SeiZleba iyos, Tu ara qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis vaJi nikolozi,
romelic, rogorc ukve vnaxeT zemoT, mamasTan _ qaixosrosTan da ZmasTan _ baraTasTan
erTad, 1627-1633 wlebis araerT dokumentSia moxseniebuli.
sxvaTa Soris, am bolo daskvnidan cxadi xdeba isic, Tu ratom Sewyda 1633 wlidan
nikolozis moxsenieba qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilTan dakavSirebul istoriul do-
kumentebSi. rogorc Cans, 1633 wels nikolozi berad aRikveca, mamiseuli ojaxi datova,
jerjerobiT, daudgenel monastersa Tu eklesiaSi daemkvidra da sasuliero moRvaweobas
Seudga. 1649 wlis winare xanebSi nikolozma mangleli episkoposis kaTedra daikava, aq-
tiur asparezs daubrunda da misi saxelic kvlav gamoCnda istoriul dokumentebSi.
XVII saukunis manglel episkoposTa qronologiuri rigi dadgenili aqvs guram
jandiers, romelic manglel aTanase tatiSvilis (1618-1646 ww.) Semdeg manglel episko-
posad vinme nikolozs asaxelebs. amasTan, mkvlevari nikoloz manglelze saubrisas
xelnawerTa erovnul centrSi daculi 1652-1653 wlebis or dokuments emyareba. amaTgan,
pirveli sabuTi mangleli nikolozis mier roin javaxiSvilsaTvis micemuli 1652 wlis
gadawyvetilebis wignia, xolo meore dokumenti _ usufbeg asanbegiSvilis mier papuna
gostaSabiSvilisaTvis micemuli 1653 wlis nasyidobis wigni, romelSic `mowmed da Su-
amdgomlad~ mangleli nikolozia dasaxelebuli 4.

1 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 12, saqme #99.
2 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 33, saqme #310.
3 guram jandieris Tanaxmad, XVII saukuneSi moRvaweobda saxeli nikolozis matarebeli ori mangleli
episkoposi: 1. 1652-1653 wlebSi manglelad moxseniebuli nikolozi, romlis sagvareulo kuTvnilebis sa-
kiTxi garkveuli ar aris; da 2. mangleli episkoposi nikoloz gostaSabiSvili, romelmac manglisis sa-
episkoposo kaTedra 1699 wels daikava (g. jandieri, XVII saukunis aRmosavleT saqarTvelos istoriuli
qronologiis sakiTxisaTvis (episkoposTa qronologiuri rigi), mravalTavi, filologiuri da istori-
uli Ziebani, t. I (Tbilisi, 1971), gv. 340, 342). Cveni dakvirvebiT, erTi mxriv, guram jandieris mier dasaxe-
lebuli meore nikoloz mangleli, romelic XVII saukunis miwurulsa da XVIII saukunis dasawyisSi moR-
vaweobda da gvarad gostaSabiSvili iyo, xolo, meore mxriv, CvenTvis saintereso 1649 wlisa da XVII sau-
kunis II naxevris sabuTebSi moxseniebuli mangleli episkoposi nikolozi, romelic baraTa baraTaSvilis
Tanadroulad moRvaweobda da misi saxlikaci iyo, sxvadasxva pirebi arian. am daskvnisaken, pirvel rigSi,
gvibiZgebs is garemoeba, rom mangleli nikoloz gostaSabiSvilis moRvaweobis periodis saqarTvelos
istoriidan saxeli _ baraTasa da gvari _ baraTaSvilis matarebeli piri saerTod ar aris cnobili. rac
Seexeba guram jandieris mier dasaxelebul pirvel nikoloz manglels, romelic manglisis episkoposis
wodebiT 1652-1653 wlebis dokumentebSia moxseniebuli da romlis sagvareulo kuTvnilebis Sesaxebac
aqamde araferi iyo cnobili, igi, rogorc qvemoT vnaxavT, swored CvenTvis saintereso mangleli niko-
loz baraTaSvilia.
4 g. jandieri, XVII saukunis aRmosavleT saqarTvelos..., gv. 340.
96
Cven sagangebod gavecaniT dasaxelebul or dokuments. gairkva, rom pirveli sabuTi
namdvilad nikoloz manglelis mier aris gacemuli, rasac, teqstis garda, adasturebs
dokumentisaTvis dasmuli oTxkuTxa formis beWedi, warweriT: `m{a}<n>g<n>{l}eli ni-
koloz~ 1. rac Seexeba meore sabuTs, aRmoCnda, rom aq mangleli nikolozi moxseniebuli
ar aris: rogorc Cans, guram jandieri SecdomaSi sabuTis saRvTismetyvelo nawilma,
romelSic, dokumentis gamcemis mier `mowmed da Suamdgomlad~ dasaxelebuli sxva
wmindanebis gverdiT, `mirologiis~ anu miron-lukiis mTavarepiskoposi nikolozic aris
moxseniebuli. safiqrebelia, rom mkvlevarma swored es `mirologieli~ nikolozi miiC-
nia manglel nikolozad.
samwuxarod, mangleli nikoloz baraTaSvilis cxovreba-moRvaweobis Sesaxeb, ze-
moT ganxiluli sami dokumentis garda, raime sxva cnoba ar mogvepoveba.
Cven zemoT ukve araerTgzis vaxseneT qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis vaJi bara-
Ta, romelic ufrosi Zmis _ gugunas gardacvalebisa da kidev erTi Zmis _ nikolozis
Semonazvnebis Semdeg anu 1633 wlis miwurulidan Tu 1634 wlidan moyolebuli, qaixos-
ros memkvidre da pirmSoobis wesis Tanaxmad, misi feodaluri saxlis momavali Tavkaci
iyo. garda amisa, Cven zemoT vnaxeT isic, rom baraTa, XVII saukunis II naxevriT daTari-
Rebuli nasyidobis wignis Tanaxmad, sufrajis saxelos flobda.
am bolo faqts, erTi mxriv, mTlianad adasturebs, xolo, meore mxriv, damatebiTi
cnobebiT avsebs `qaixosros Svilis~ _ qaixosro baraTaSvilis mier papuna gostaSabiS-
vilisaTvis micemuli 1680 wlis nasyidobis wigni: `ese... nasyidobisa wigni da sigeli
dagiwereT da mogeciT Cven, baraTasSvilman, qaixosros Svilman, qaixosrom, Zmiswulman
Cem(m)an, sufra<C>{j} baraTas Svilman, sufra<C>{j}ma qaixosrom, SvilTa da momavalTa
saxlisa CvenisaTa yovelTave. asre, rome dagveWira da Cvenis mondomiTa da wadiliTa
mogyideT Senisav mama-papaTa da Seni samkvidro mamuli da glexebi Tqven, baraTaSvils-
gostaSabiSvils papunasa, Svilsa Sensa gostaSabs, Tamazsa da bersa. asre, rome ro-
disac mamaSeni gostaSab urumT moekla da Sen<i> cota ymawvili darComiliyav, maSin
Seni samkuidro mamuli da glexebi mamaCems daeWira. mas ukan dagveWira Cvena da Seni
samkuidroc iyo da aras gemarTlebodiT, magra Ãelaxla mogyideT da aviReT Sengan
fasi sruli da unaklulo, riTac Cveni guli Ses<e>jerdeboda da Cveni Senze aRara
darCa-ra. mogviyidia: enageTs _ sadunaSvili paata, risac venaÃisa da mamulis mqonebe-
li iyos, Tavisis ymiTa, Tavisis kerZis mamuliTa, risac mqonebeli aris; misi ganayofi
samna, dRes risac mamulis mqonebeli aris imiTa; kidev, imisi ganayofi gurgena, dRes
risac mamulis mqonebeli aris; enageTs _ memSvildis Svili, risac mamulis mqonebeli
aris, imiTa; enageTs, rac Seni wili mamuli iyo da glexi da Cven gveWira, sul ukleb-
lad moguiyidia. sadunaSvilebi, sadac ay<a>rilni iyunen, moiyuano, Cven Ãeli ara
gvaqondes. tbis _ dolenjasSvilebi qitia da beruka, Tavisis ZmiTa. tbis rom xodabu-
nis naWeria, imas gardais, risac mamulis mqonebelni iyunen. eseebi yuela ukleblad
moguiyidia...~ 2.
rogorc vxedavT, citirebul sabuTSi aramxolod dokumenturad aris dadasture-
buli is faqti, rom baraTa baraTaSvili sufrajis saxelos flobda, aramed, damate-
biT, isic aris naTqvami, rom baraTas hyavda vaJi, papis mosaxele qaixosro, romelsac,
mamis msgavsad, agreTve, sufrajis Tanamdeboba ekava.
1680 wlis nasyidobis wignSi gansakuTrebul yuradRebas ipyrobs erTi uaRresad
mniSvnelovani garemoeba: sabuTis gamcemi _ qaixosro baraTaSvili sakuTar Tavs `qai-
xosros Svilad~ moixseniebs, baraTa baraTaSvils ki `Zmas~ uwodebs.
aRniSnuli garemoeba, vfiqrobT, calsaxad miuTiTebs im faqtze, rom 1680 wlis
dokumentis gamcemi qaixosro baraTaSvili qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis vaJi da
baraTa baraTaSvilis Zma iyo. Sesabamisad, irkveva isic, rom qaixosro baraTaSvil-aba-
SiSvils zemoT dasaxelebuli sami vaJis _ 1633 wels gardacvlili gugunas, mangleli
episkoposi nikolozisa da sufraji baraTas garda, kidev erTi vaJi, mamis mosaxele,
qaixosro hyavda.
Tu Cveni es daskvna sworia, maSin logikurad daismis kiTxva _ ratom ar aris mox-
seniebuli qaixosros saxeli qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilTan dakavSirebul arc

1 k. kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli centri, qarTuli istoriuli dokumentebis


Hd koleqcia, dokumenti #8584.
2 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1448, saqme #2942.
97
erT dokumentSi, pirvel rigSi ki, rostom mefis 1642 wlis wyalobis wignSi, romelic
qaixosros daRupvis wels aris Sedgenili da romelSic, am ukanasknelis gverdiT, misi
mxolod erTi vaJi _ baraTaa dasaxelebuli?
Cveni dakvirvebiT, dasmul kiTxvas erTaderTi pasuxi SeiZleba hqondes: 1642 wlis
dokumentis gacemis dros qaixosro an mcirewlovani iyo an kidev, saerTod ar iyo
dabadebuli. rogorc Cans, qaixosros saxeli swored am mizezis gamo ar aris Setanili
arc 1642 wlis wyalobis wignSi da arc sxva adreuli periodis dokumentebSi, romleb-
Sic, rogorc ukve vnaxeT zemoT, qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis sxva vaJebi arian
moxseniebulni.
aRniSnulis garda, 1680 wlis nasyidobis wignSi kidev erTi garemoeba ipyrobs yu-
radRebas: sabuTis Tanaxmad, papuna gostaSabiSvilma qaixosro baraTaSvilisagan iyida
is yma-mamuli, romelsac qaixosros mama _ qaixosro baraTaSvil-abaSiSvili maSin dae-
patrona, roca papunas mama _ gostaSab baraTaSvili `urumebma~ anu osmalebma mokles.
1680 wlis dokumentSi naxsenebi istoriuli faqtis _ osmalebis mier gostaSab
baraTaSvilis mokvlis Sesaxeb saintereso cnobebs gvawvdis rostom mefis 1635 wlis
wyalobis wigni papuna gostaSabiSvilisadmi, romelSic mefe aRniSnavs, rom man papunas
mama _ gostaSab baraTaSvili samcxeSi salaSqrod gagzavna. gostaSabs laSqrobisas
Tavi gamouCenia da vinme yara mahmadaSvili, `sxva kacebTan~ erTad, tyved Seupyria, Tum-
ca Semdeg osmalebTan brZolaSi daRupula 1.
aRniSnulis gaTvaliswinebiT, irkveva, 1680 wlis wyalobis wignSi dasaxelebul
ambavs _ qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis gostaSab baraTaSvilis kuTvnili yma-mamu-
lis dakavebas gostaSabis mokvlidan qaixosros daRupvamde periodSi anu 1635-1642
wlebSi hqonda adgili.
1680 wlis nasyidobis wignSi daculi cnobebis Seswavlis Semdeg cota ufro
vrclad mimovixilavT qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis umcrosi vaJis _ qaixosro
baraTaSvilis cxovreba-moRvaweobis ZiriTad sakiTxebs, romlebic dawvrilebiT Sevis-
wavleT 2012-2013 wlebSi gamoqveynebul erT-erT naSromSi.
rogorc irkveva, 1660-iani wlebis winare xanebSi qaixosro Semonazvnebuli iyo da
sasuliero moRvaweobas arsenis saxeliT eweoda. 1660-1664 wlebSi man sabero Coxa gai-
xada da saero cxovreba daiwyo. mogvianebiT qaixosro-yofili arseni sasuliero moR-
vaweobas daubrunda da mangleli episkoposi gaxda. igi manglisis saepiskoposo kaTed-
ras 1664/1667-1671 wlebSi ganagebda. 1671 wels qaixosro-yofilma arsenma manglisis epis-
koposoba datova, sasuliero cxovrebaze sabolood Tqva uari da saero moRvaweobas
Seudga. qaixosrom safuZveli Cauyara baraTaSvil-abaSiSvilTa feodaluri saxlis
axal ganStoebas, romelsac, misi damaarseblis biografiis mixedviT, namanglelaviS-
vilTa sagvareulo ewoda. qaixosros hyavda deda, romelic Tanamecxedris _ qaixosro
baraTaSvil-abaSiSvilis sikvdiliT dasjis Semdeg anu 1642 wlis Semdgom xanebSi, ele-
nes saxeliT Semonazvnda 2.
zemoxsenebul naSromSi qaixosro baraTaSvilis biografiaze muSaobisas, ZiriTa-
dad, vemyarebodiT manglisis taZris 1667 wlis saaRmSeneblo warwerasa da sam isto-
riul dokuments, romlebic 1669, 1670 da 1710-1720-iani wlebiT TariRdeba. winamdebare
naSromSi sagangebod ganvixilavT erT dokuments, romelic qaixosro baraTaSvilis Se-
saxeb saintereso cnobebs gvawvdis da romelic, am ukanasknelis biografiis Seswavlis
dros ar gamogviyenebia.
aRniSnuli dokumenti saqarTvelos erovnul arqivSia daculi. es aris Taya, asla-
maz, giorgi, aslan da ioseb asanbegiSvilebis mier raJam, goderZi, paata da oTar kala-
laSvilebisaTvis micemuli uTariRo nasyidobis wigni, romelSic, sxva mowmeebis gver-
diT, vinme mangleli mTavarepiskoposi arsenia dasaxelebuli: `q. nebiTa da SewevniTa
mRTisaTa... ese nasyidobis wigni da sigeli mogec me, asabegisaSvilman Tayaman da Zmaman
Cemman asla<n>maz da Zeman Cemman giorgim, aslan da ioseb, Tqven, kalalaSvilebs: raJam-
sa da goderZis da pa{a}tis da oTarsa. mogyide Cemi samkvidro mamuli miwa Svidisa
dRisa bezaraSvilis miwas qveiT, misis samarTlianis saqmiTa.. aris amisi mowame Tavad

1 qarTul-sparsuli istoriuli sabuTebi..., gv. 12-14.


2 T. gogolaZe, arsen manglelis 1667 wlis samSeneblo warwera manglisis taZridan da misi mniSvneloba
abaSiSvilTa feodaluri saxlis istoriisaTvis, istoriisa da eTnologiis institutis Sromebi, t. XII-
XIII (Tbilisi, 2012/2013), gv. 332-350.
98
RmerTi da merme yoelni m{i}sni wmindan{i}. aris kacTagan amisi mowame _ ma{n}glel
mTavarebiskoposi arsen. aris amisi mowame _ papu|na gostaSabisSvili. aris amisi mowame
_ paata germanozisSvili mejinibeT{u}xucesi...~ 1.
citirebul sabuTSi moxseniebuli arsen mangleli mkvlevarTa mier 1720-ian wleb-
Si moRvawe manglel episkopos arsen dolenjiSvilTan aris gaigivebuli da dokumentis
qronologiac osmalobamde periodiT anu 1724 wlis winare xanebiT aris gansazRvruli.
Cveni dakvirvebiT, aRniSnuli dokumentis 1724 wlis winare xanebiT daTariReba
marTebuli ar aris. daviwyoT imiT, rom sabuTis gamcemi Taya da aslamaz asanbegiSvi-
lebi ara XVIII saukunis I meoTxedis, aramed XVII saukunis moRvaweebi iyvnen: isini qar-
Tlis mefis rostomis diswulis _ asanbeg baraTaSvilis vaJebi arian da qarTul dip-
lomatikur ZeglebSic 1633-1647 wlebSi ixseniebian. XVII saukunis moRvawe iyo gansaxil-
vel sabuTSi mowmed dasaxelebuli mejinibeTuxucesi paata germanozisSvilic: es uka-
naskneli germanoziSvilTa feodaluri saxlis damaarseblis _ germanoz baraTaSvilis
vaJia da istoriul dokumentebSi mejinibeTuxucesis wodebiT 1646-1689 wlebSia moxse-
niebuli 2.
aRniSnulidan gamomdinare, vfiqrobT, savsebiT naTelia, rom Taya, aslamaz,
giorgi, aslan da ioseb asanbegisaSvilebis nasyidobis wignis 1724 wliT daTariReba
marTebuli ar aris da am sabuTis qronologia gacilebiT ufro adreuli periodiT _
XVII saukuniT unda ganisazRvros.
ufro metic, Cven SegviZlia, nasyidobis wignis qronologia kidev ufro davazus-
toT. am mxriv, pirvel rigSi, gasaTvaliswinebelia is garemoeba, rom sabuTSi moxsenie-
buli Taya asanbegiSvilis erT-erTi vaJis _ iosebis saxeli Cvenamde moRweul isto-
riul dokumentebSi ukanasknelad 1671 wls gvxvdeba, 1671 wlis Semdeg ki sabuTebidan
iosebis saxeli qreba da mis nacvlad, dokumentebSi ukve Tayas momdevno sami vaJis _
iases, saCinosa da zuas saxelebi Cndeba. garda amisa, gasaTvaliswinebelia isic, rom
nasyidobis wignSi Taya asanbegiSvilis vaJebs Soris dasaxelebuli ar aris Tayas kidev
erTi vaJi, papis sexnia _ asanbegi, romelic 1661 wlis erT-erT sabuTSi jer kidev coc-
xlad aris moxseniebuli da romelic, CvenTvis saintereso dokumentis gacemis dros,
rogorc Cans, ukve gardacvlili iyo.
maSasadame, irkveva, rom gansaxilveli nasyidobis wigni, erTi mxriv, Taya asan-
begiSvilis vaJis _ asanbegis gardacvalebis Semdeg, xolo, meore mxriv, Tayas kidev er-
Ti vaJis _ iosebis sicocxleSi anu 1661-1671 wlebSia Sedgenili.
mas Semdeg, rac asanbegiSvilebis mier kalalaSvilebisaTvis micemuli nasyidobis
wignis qronologia, samecniero literaturaSi miRebuli 1724 wlis winare xanebis
nacvlad, 1661-1671 wlebiT ganvsazRvreT, avtomaturad dgindeba, rom am dokumentSi mox-
seniebuli arsen mangleli veranairad ver gaigivdeba manglel episkopos arsen do-
lenjiSvilTan, romelic 1720-iani wlebis moRvawe iyo. garda amisa, sabolood irkveva
isic, rom am, 1661-1671 wlebis dokumentSi moxseniebuli arsen mangleli sxva aravin Se-
iZleba iyos, Tu ara qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis vaJi _ qaixosro-yofili arseni,
romelic mangleli episkoposis kaTedras, rogorc ukve vnaxeT zemoT, swored nasyido-
bis wignis gacemis periodSi anu 1664/1667-1671 wlebSi flobda.
nasyidobis wignSi moxseniebuli arsen manglelis identifakacia am sabuTis qrono-
logias kidev ufro metad azustebs: Cven ukve aRvniSneT zemoT, rom qaixosro-yofilma
arsenma mangleli episkoposis kaTedra 1664-1667 wlebSi daikava. Sesabamisad, cxadia
isic, rom nasyidobis wigni, romelSic erT-erT mowmed es arsen manglelia dasaxele-
buli, 1664-1667 wlebis Semdgom periodSia gacemuli da 1664/1667-1671 wlebiT TariRdeba.
dasasrul, yovelive zemoTqmulis gaTvaliswinebiT, SevexebiT qaixosro baraTa-
Svil-abaSiSvilis vaJis _ nikolozis manglel episkoposad yofnis qronologiis sa-
kiTxs. dReisaTvis dadgenilia, rom XVII saukunis I naxevarSi mangleli episkoposis ka-
Tedras aTanase tatiSvili ganagebda. samecniero literaturaSi damkvidrebuli mosaz-
rebis Tanaxmad, aTanase tatiSvilis Semdeg mangleli episkoposi gaxda nikolozi,
romelic am Tanamdebobas 1652-1653 wlebSi flobda. Cveni kvlevis Sedegad, gairkva, rom
es nikoloz mangleli qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis vaJi iyo da manglisis epar-
qias 1649 wlis winare xanebidan ganagebda. nikolozi manglel episkoposad moxseniebu-

1 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1449, saqme #1922.
2 pirTa anotirebuli leqsikoni..., gv. 432.
99
lia 1649 da 1652 wlebis dokumentebSi, romlebic zemoT ukve gvqonda ganxiluli. garda
amisa, nikolozi manglelad aris dasaxelebuli zaal, beJan da papua liparitasSvi-
lebis mier oTar baraTaSvilisaTvis micemul, zemoT ganxilul nasyidobis wignSic,
romelSic igi ZmasTan _ sufraj baraTa baraTaSvilTan erTad ixsenieba. marTalia, am
nasyidobis wigns TariRi ar uzis, magram dabejiTebiT SeiZleba iTqvas, rom is 1661
wlis Sedgom periodSia Sedgenili, vinaidan mis teqstSi sufrajad moxseniebuli bara-
Ta baraTaSvili istoriul dokumentebSi sufrajis wodebiT swored 1661 wlidan
gvxvdeba. xsenebuli sami dokumentidan irkveva, rom nikolozi mangleli episkoposis ka-
Tedras, aramxolod 1640-iani wlebis miwurulsa da 1650-iani wlebis dasawyisSi, aramed
gacilebiT ufro mogvianebiT, 1661 wlis Semdgom periodSic flobda. meore mxriv, Cven
ukve vaCveneT zemoT, rom 1664-1667 wlebSi manglisis saepiskoposo kaTedras ara niko-
lozi, aramed misi umcrosi Zma _ qaixosro-yofili arseni ganagebda. Sesabamisad, niko-
lozis manglel episkoposad yofnis zeda qronologiuri zRvari 1664-1667 wlebiT unda
ganisazRvros.
amgvarad, dgindeba, rom qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis vaJi _ nikolozi man-
gleli episkoposis Tanamdebobas ara 1652-1653 wlebSi, aramed 1649 wlis winare xanebi-
dan 1664-1667 wlebamde flobda, 1664-1667 wlebSi ki igi am Tanamdebobaze misma umcrosma
Zmam _ qaixosro-yofilma arsenma Secvala, romelic, Tavis mxriv, manglisis saepiskopo-
so kaTedras 1671 wlamde ganagebda.
amrigad, qarTuli naratiuli wyaroebisa da diplomatikuri Zeglebis, qarTul-
sparsuli saistorio sabuTebis, sparsuli firmanebisa da pirRebulis monastris 1642
wlis epitafiis detaluri Seswavlis safuZvelze, samecniero sazogadoebas vTavazobT
cnobili istoriuli piris _ qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis cxovreba-moRvaweobasa
da zogadad, XVII saukunis saqarTvelos istoriasTan dakavSirebuli Semdeg ZiriTad
daskvnebs:
1. qaixosro baraTaSvils misi kuTvnili sofeli savaneTi da varxunaSi mcxovrebi
glexi Sermazan areSiSvili mefe bagrat VII-em uboZa, xolo ana dedofalma, Tavis
mxriv, aRniSnuli wyalobis wigni ganaaxla.
2. mefe simon II-is gankarguleba qarTul istoriografiaSi dRemde miRebuli 1626-
1631 wlebis nacvlad, 1619-1626 wlebiT unda gadaTariRdes.
3. jahanbanu dedoflis mier saxlTuxuces qaixosrosaTvis micemul 1627 wlis way-
lobis wignSi moxseniebuli aRaTangi XVII saukunis I naxevris cnobili politikuri
moRvawe _ aRaTang xerxeuliZea.
4. qaixosro baraTaSvilisa da misi Zmis Tamazis ojaxebis gayras adgili hqonda
1633 wels.
5. 1635-1642 wlebSi qaixosro baraTaSvils goStaSab baraTaSvilis mamulebis miu-
tacebia.
6. dadginda qaixosro abaSiSvilis meuRlis monazonobis saxeli. misi Tanamecxed-
re 1642 wlis Semdeg anu rostom mefis mier qaixosros sikvdiliT dasjis Semdeg ele-
nes saxeliT Semonazvnebula.
7. pirRebulis monastris 1642 wlis qaixosro abaSiSvilis saflavis qvis epitafi-
aze dayrdnobiT, davadgineT qaixosros mamis _ avTandilis da papis _ abaSis saxelebi.
8. qaixosro baraTaSvil-abaSiSvils vaJi nikolozi 1633 wlis Semdeg sasuliero
piri gaxldaT. ufro metic, igi manglisis eparqiis mwyemsTavaric gamxdara. mas mangle-
lis samwyso Caubarebia misi winamorbedis aTanase tatiSvilis Semdeg da ganagebda man-
glisis sawysos 1646-1649-1652-1667 wlebSi, romelic Semdeg mis umcrosma Zmam arsenma
Secvala, romelic moxseniebulia manglisis cnobil 1667 wlis samSeneblo warweraSi.
9. kidev erTi sabuTi davukavSireT qaixosro abaSiSvilis vaJis _ arsen manglels
da misi qronologia 1664-1667-1671 wlebiT ganvsazRvreT.

100
bibliografia

1. beri egnataSvili, axali qarTlis cxovreba, pirveli teqsti, qarTlis cxovreba, teq-
sti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, t. II (Tbi-
lisi, 1959), gv. 417.
2. v. gabaSvili, qarTuli feodaluri wyobileba XVI-XVII saukuneebSi (Tbilisi, 1958).
3. d. gvritiSvili, feodaluri saqarTvelos socialuri urTierTobebis istoriidan,
(Tbilisi, 1955)
4. T. gogolaZe, qarTlis dedoflis saxlTuxucesis qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis
(XVII s-is I nax.) sikvdiliT dasjis TariRisaTvis, istoriisa da eTnologiis insti-
tutis Sromebi, IX (Tbilisi, 2009).
5. T. gogolaZe, kidev erTxel nodar ciciSvilis gamosvlisa da qarTlis feodalTa
SeTqmulebebis Sesaxeb, istoriisa da eTnologiis institutis Sromebi, t. X-XI
(Tbilisi, 2010/2011).
6. T. gogolaZe, abaS baraTaSvil-abaSiSvilis feodaluri saxlis istoriidan, axal-
gazrda istorikosTa Sromebi, t. I, Tbilisi 2012 weli
7. T. gogolaZe, abaSiSvilTa feodaluri saxlis istoria XVI-XVIII saukuneebSi, sadoq-
toro naSromi Sesrulebulia doqtoris xarisxis mosapoveblad, (Tbilisi, 2012).
8. T. gogolaZe, arsen manglelis 1667 wlis samSeneblo warwera manglisis taZridan da
misi mniSvneloba abaSiSvilTa feodaluri saxlis istoriisaTvis, istoriisa da eT-
nologiis institutis Sromebi, t. XII-XIII (Tbilisi, 2012/2013).
9. vaxuSti batoniSvili, aRwera samefosa saqarTvelosa, qarTlis cxovreba, t. IV, teqsti
dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier (Tbilisi, 1973).
10. ioseb Tbileli, didmouraviani, g. leoniZis redaqciiT (Tbilisi, 1939).
11. k. kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli centri, qarTuli isto-
riuli dokumentebis Ad koleqcia, dokumenti #1138.
12. k. kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli centri, qarTuli isto-
riuli dokumentebis Hd koleqcia, dokumenti #2115.
13. k. kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli centri, qarTuli isto-
riuli dokumentebis Hd koleqcia, dokumenti #2895.
14. k. kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli centri, qarTuli isto-
riuli dokumentebis Hd koleqcia, dokumenti #8584.
15. k. kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli centri, qarTuli isto-
riuli dokumentebis Hd koleqcia, dokumenti #10233.
16. k. kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli centri, qarTuli isto-
riuli dokumentebis Hd koleqcia, dokumenti #14448.
17. k. kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli centri, qarTuli isto-
riuli dokumentebis Hd koleqcia, dokumenti #14694.
18. k. kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli centri, qarTuli isto-
riuli dokumentebis Qd koleqcia, dokumenti #871-1.
19. S. mesxia, saistorio Ziebani, t. II (Tbilisi, 1983).
20. l. mirianaSvili, pirRebulis monastris aRwera, yovladwminda RmrTismSoblis taZa-
ri, misi xuroTmoZRvreba da ornamentuli dekori, wgn. baxtaZe n., zenderi k., kup-
raSvili n., mirianaSvili l., jojua T., pirRebulis monasteri 1989 da 2002-2003 ww.
kompleqsuri samecniero eqspediciebis Sedegebi, mecnierebis fondi `udabno~, Tbi-
lisi 2005 weli.
21. pirTa anotirebuli leqsikoni (XI-XVII ss. qarTuli istoriuli sabuTebis mixedviT),
t. I, gamosacemad moamzades d kldiaSvilma, m. surgulaZem, e. cagareiSvilma, g. jan-
dierma (Tbilisi, 1991).
22. saqarTvelos istoria, leqsikoni, a-v, wgn. 1, Semdgeneli r. metreveli (Tbilisi, 1979).
23. saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1448, saqme #598.
24. saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1448, saqme #2318.
25. saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1448, saqme #2942.
26. saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1449, saqme #1922.
27.saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari
11, saqme #59.

101
28.saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 12,
saqme #99.
29. saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 12,
saqme #106.
30. saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 12,
saqme #107.
31. saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 12,
saqme #110.
32.saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 12,
saqme #113.
33. saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 12,
saqme #129.
34.saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 12,
saqme #132.
35.saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 20,
saqme #63.
36. saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 26,
saqme #69.
37. saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 26,
saqme #96.
38.saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 32,
dokumenti #341.
39. saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 32,
saqme #351.
40. saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, davTari 33,
saqme #310.
41. sulxan-saba orbeliani, leqsikoni qarTuli, t. I, avtografiuli nusxebis mixedviT
moamzada, gamokvleva da ganmartebaTa leqsikis saZiebeli daurTo ilia abulaZem
(Tbilisi 1991).
42. farsadan gorgijaniZe, saqarTvelos istoria, sargis kakabaZis gamocema, saistorio
moambe, t. II (Tbilisi, 1925).
43. vl. fuTuriZe, sparsuli istoriuli sabuTebi saqarTvelos wignsacavebSi, wgn. I, nakv.
I (Tbilisi, 1961).
44. vl. fuTuriZe, iranis spasalari rostom-xan saakaZe, kavkasiis xalxTa istoriis sa-
kiTxebi (Tbilisi, 1966).
45. qarTul-sparsuli istoriuli sabuTebi, teqsti daadgina, Targmna da SeniSvnebi da-
urTo v. fuTuriZem (Tbilisi, 1955).
46. z. Waia, qvemo qarTlis saTavadoebis istoria (germanoziSvili, iaraliSvili, saamiS-
vili) (Tbilisi, 2013).
47. g. jamburia, qarTuli feodaluri urTierTobebis istoriidan (somxiT-sabaraTianos
saTavadoebi) (Tbilisi, 1955).
48. g. jandieri, XVII saukunis aRmosavleT saqarTvelos istoriuli qronologiis sakiT-
xisaTvis (episkoposTa qronologiuri rigi), mravalTavi, filologiur-istoriuli
Ziebani, t. I (Tbilisi, 1971).
49. m. xubua, saqarTvelos muzeumis sparsuli firmanebi da hoqmebi (Tbilisi, 1949).
50. T. jojua, pirRebulis monastris lapidaruli warwerebi, n. baxtaZe, k. zenderi, n.
kupraSvili, l. mirianaSvili, T. jojua, pirRebulis monasteri, 1989 da 2002-2003 wle-
bis kompleqsuri samecniero eqspediciebis Sedegebi [gamomcemloba miTiTebuli ar
aris] (Tbilisi, 2005).

102
TAMAZ GOGOLADZE
Korneli Kekelidze Georgian National Center of Manuscripts

MATERIALS FOR HISTORY OF FEUDAL FAMILY OF


KAIKHOSRO BARATASHVIL-ABASHISHVILI

The paper presents a history of representative of the Royal Court of Kartli Kingdom Kaikhosro Baratashvil-
Abashishvili and his feudal house (the first half of the 17th c.). The Georgian narrative sources, historical docu-
ments, Georgian-Persian historical acts, Persian documents and 1642 year’s epitaph of Pirgebuli Monastety are stu-
died in details. According to the comparative study of above-mentioned sources we came into important con-
clusions that were previously unknown about Kaikhosro Baratashvil-Abashishvili and his feudal family. Those
conclusions are: The date of separation of property between Kaikhosro Baratashvili and his brother Tamaz (1633),
monastic name of Kaikhosro Baratashvili’s wife. She was tonsured as Elene after the execution of her husband in
1642 by king Rostom. We have established the names of father – Avtandil and grandfather – Abash of Kaikhosro
and, also, clarified the fact that Kaikhosro Baratashvil-Abashishvili’s son Nikoloz was a member of clergy after
1633. Moreover, he became the bishop of Manglisi Eparchy following his predecessor Atanase Tatishvili and ruled
over this eparchy in 1646-1649-1652-1667. After that he was succeeded by his junior brother Arsen, who is
mentioned in well-known Manglisi ktetorial inscription of 1667.

d a n a r T i

istoriuli dokumentebi qaixosro


baraTaSvil-abaSiSvilis (1609-1642 ww.) Sesaxeb

qaixosro baraTaSvil-abaSiSvilis Sesaxeb dReisaTvis cnobili sul 25 diplomati-


kuri Zegli gvawvdis cnobebs. amaTgan 2 dokumenti sparsul firmans warmoadgens, 7 do-
kumenti orenovani, qarTul-sparsuli sabuTia, danarCeni 16 dokumenti ki qarTuli sa-
buTebis rigs miekuTvneba.

1. 1609 w. wyalobis wigni luarsad mefisa qaixosro baraTaSvilisadmi

d e d a n i: dakargulia.
p i r i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi 1450,
davTari 12, #113. sabuTma qarTul sasamarTlo sistemaSi registracia gaiara 1812 wlis
12 aprils.
beWedi: sabuTs boloSi uzis luarsab mefis oTxkuTxa formis beWedi: `luarsab~.

`[q]. nebiTa da SewevniTa R(mr)TisaTa.


Cuen, R(mr)Tiv-gvirgvinosanman mefeT mefeman, patronman luarsab es wyalobis wigni
da niSani SegiwyaleT da giboZeT Tqven, Cvensa erdgulsa da TavdadebiT namsaxursa yma-
sa, baraTaSvilsa, patronsa qaixosros, Sensa Zmasa, patronsa Tamazs, Svilsa da moma-
valTa saxlisa TqvenisaTa yovelTave.
mas Jamsa, odes mogvidegiT karsa da mamulis wyalobas gviajeniT, vismineT aja da
moxseneba Tqveni da SegiwyaleT da giboZeT mkvidrad da samamuleT qveSisÃevSi, sofe-
li krkoni, risac batoniSvili vaxtang mqonebeli yofiliyos, TqvenTÂs gviboZebia misis
samarTlianis saqmiTa da samZRvriTa, mTiTa da bariTa, wyaliTa, wisqviliTa, veliTa,
venaÃiTa. yovlis misis samZRvriTa TqvenTÂs gviboZebia.
gqondes da gibednieros R(mer)T(ma)n Cvensa erdgulad samsaxurSi da awe, gibrZa-
nebT karisa Cvenisa veqil-vezirno, mdivanno da sxvano mosaqmeno, vin ginda vin iy<a>v-
neT da anu dReis waRma iqnebodeT, merme, Tqvenca asre gauTaveT, rarigadac ama Cuengan
n{a}wyalobevs farvanaSi eweros, Tvinier Tanadgomisa da Sewevnisagan.
daiwera niSani da brZaneba ese q(oroni)k(on)s sJz, ÃeliTa karisa Cvenisa mwigno-
brisa revisSvilis qumsisiTa [adgili beWdisa] `luarsab~.

103
2. 1619.VIII.01. wyalobis wigni dedofali anasi boqaulTuxuces qaixosro
baraTaSvilisadmi.

d e d a n i: dakargulia.
p i r i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi 1450,
davTari 12, #110. sabuTma qarTul sasamarTlo sistemaSi registracia gaiara 1812 wlis
12 aprils.
m i n a w e r e b i: minaweri fanqriT sabuTis reqto-ze: `1619-1629~. sabuTis verso-ze:
`svimon mefis micemuli~.
b e W e d i : sabuTs boloSi uzis ana dedoflisa da svimon mefis oTxkuTxa formis
beWdebi: `anaman~, `suimon~.

`[q]. nebiTa da SewevniTa R(mr)TisaTa.


Cuen, dedofalman, patronman anaman da Svilman Cuenman, patronman suimon ese wya-
lobis wigni da niSani SegiwyaleT da giboZeT Tqven, Cuens erdgulsa ymasa, baraTa-
Svils, boqaulTuxuces qaixosros da Tqvensa Zmasa, Tamazs, Tqvensa Svilsa, gugunasa
da mamavalTa saxlisa Tqven{i}saTa.
mas Jams, odes mogvidegiT karsa da mamulisa wyalobasa dagueajeniT, mokiTxuli
vqeniT da bedniers batonsaca TqvenTuis wyaloba eqna, Cuenc vismineT aja da moxseneba
Tqveni, SegiwyaleT da giboZeT samkvidrod da samamuled qveSisÃevSi, sofeli sava-
neT{i} da varxunas Tqveniv samkvidro yma, areSisSvili Sermazana, esebi maTis samar-
Tlianis samZRuriTa da saqmiTa, mTiTa, bariTa, wyliTa, wisqviliTa, venaÃiTa, saÃnav-
saTibariTa da sanadiroTa, SesavliTa da gamosavliTa, yovliTur TqvenTvis gviboZebia,
gqondes da gibednieros R(mer)Tman Cuensa erdgulad samsaxurs{a} Siga{n}.
awe, gibrZanebT karisa Cuenisa veqil-vazirno da sxuan{o} mosaqmeno, vin ginda vin
iqnebodeT merme Tquenc asre gauTaveT, rarigadc ama Cuengan nawyalobevs sigelSi eweros.
daiwera niSani da b(rZane)<b>ba ese q(oroni)k(on)s tz, mariamobis Tvesa, ÃeliTa
karisa Cuenisa mwignobris Tuman(i)sSvilis nasrisiTa, [anaman] [suimon]~.

3. 1619-1626 ww. brZanebis wigni svimon mefisa.

d e d a n i: korneli kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli


centri, Hd-2115; Ria nacrisferi qaRaldi; 1 furceli; zoma: 19X15 sm.; Savi feris melani;
mxedruli; gankveTilobis niSnebi: orwertili an sami wertili yoveli sityvis Semdeg;
sabuTis xilvadoba mkafioa da Tavidan bolomde kargad ikiTxeba.
p i r i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi 1461,
davTari 14, #26.
T a r i R i: sabuTs TariRi ar uzis.
x e l r T v a: sabuTs boloSi uzis simon mefis xelrTva.

`q. mefe suimon uze<e>ST{a}esTa mogaxsenebT da uq|ued{a}esTa g(i)b(rZane)bT, vingin-


davin b(rZane)bisa Cuenisa mor|Cilni iyuneT, merme, amilaxorma anduyafar | bednieris
yaenis raRami mogvitan{a} Tavisi sa|mkuidro mamulebi uboZebia, awe, boqau|lTuxucesi
qaixosrov gamoguigzavnia da visca amisi mamuli gqondes mouravis mo|sulamdis yuelam
daanebeT da ra mouravi | mobZandebis, rarigadac sjobs, isre viq(m)T | da rac an
qalaqs an diRuams da an als sa|cilobeli aris, isic mouravma unda garda|swyvitos~.

4. 1623.VI.20. wyalobis wigni svimon mefisa boqaulTuxuces qaixosro baraTa-


Svilisadmi.

d e d a n i: dakargulia.
p i r i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi 1450,
davTari 12, #106. sabuTma qarTul sasamarTlo sistemaSi registracia gaiara 1812 wlis
12 aprils.

104
`[q]. nebiTa da SewevniTa R(mr)TisaTa.
Cuen, mefeman, patronman suimon ese wyalobis wigni da niSani SegiwyaleT da gibo-
ZeT Tquen, Cuensa erdgulsa da TavdadebiT namsaxursa ymasa, boqaulTuxuces, baraTaS-
vils qaixosros.
mas Jam<a>sa, odes baraTaSvili baraTa bedniers yaensa da Cuen ymobidan waguivida
da bednieris yaenis <e>{o}rguli 1 Seiqna, mogiyvaneT Cuens karzeda da srulad sabara-
TiSvilos sardroba da mekobrismZebneloba giboZeT da quemo bolnis baraTas zuaric
TqvenTuis gviboZebia da srul sabaraTiSvilos avi da kargi Tqven gekiTxodes da Cuens
erdgulobazed Tqveni morCilni iyvnen, gqondes da gibednieros R(mer)Tman bednieris
yaenis da Cvens erdgulad samsaxurs Sigan.
awe, uzeSTesTa mogaxsenebT erTobilno baraTiano da sabaraTiSvilno, didno da
mcireno, merme, Tqvenad sardrad da ufrosad boqaulTuxucesi qaixosrov dagviyenebia
Cuens erdgulobazed, amisni morCilni iyveniT da guerdc miudegiT da Cuens samsaxurs
mali mi<u>eciT.
daiwera niSani da brZaneba ese q(oroni)k(on)s tia, TibaTves k [svimonis xelrTva]
q. es brZaneba asre unda gaTavdes. [adgili beWdisa]~.

5. 1626.VI.15. wyalobis wigni svimon mefis boqaulTuxuces qaixosro baraTaS-


vilisadmi.

d e d a n i: dakargulia.
p i r i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi 1450,
davTari 32, #341.

`[q]. nebiTa da SewevniTa R(mr)TisaTa da Sah-{a}baz<a> yeenisaTa.


Cven, mefeman, patronma si~vmon ese wyalobis wigni da sigeli SegiwyaleT da gi-
boZeT ase-re da ama pirsa zeda, rome mourav bedniers y{a}ens wamouvida da uRalata da
Tqveni Tavi da qarTli ukuyena da merme Tqven kidev bedniers y{a}enisa da Cveni irCiveT
da S{ah}isevani SeiqeniT, amisada jildod giboZeT qalaqis mouravoba Tqven, boqaul-
Tuxuces qaixosros da Tqvens Zmas, Tamazs, gqondes da gibednieros R(mer)T(ma)n Cvensa
erdg<i>{u}lad<s> samsaxursa Siga{n}.
[awe,] gibrZanebT karisa Cvenisa vezir-veqilno da qalaqis uf<a>rosno da karisa
Cvenisa mdgomelno, rarigadac ama Cvens nawyalobevs farvanaCiga eweros, Tqvenc asre
gauTaveT.
daiwera wigni ese Tu{i}niera Tanadgomisa da Sewevnisagan kide q(oroni)k(on)s tid,
TibaTuves TxuTmets, karis Cvenis muSribis, yorRanaSvil{i}s ba{a}tas ÃeliTa. [Car-
Tuli] [adgili beWdisa]~.

6. 1626.IX.22-1926.X.21. Sah abasis firmani qaixosro-begisadmi.

g a m o c e m e b i:
1. vl. fuTuriZe, sparsuli istoriuli sabuTebi..., gv. 18-19.
2.m. xubua, saqarTvelos muzeumis firmanebi..., gv. 2.

sparsuli teqstis qarTuli Targmani:


`is, RmerTi! dideba mas!
meufeba RvTisa!
o, mohamed! o, ali!
gamoqveynda uavgustoesi firmani masze, rom amJamad simaRlisa da rwmunebulis
safarvelis, momwesrigebeli qaixosro-begisadmi xelmwifuri wyalobisa da keTilgan-
wyobilebis mipyrobisa da xsenebulis mier keTilsaimedoobis, patiosnebis, simarTlisa

1 samarTlianad aRniSnavs givi jamburia, rom am adgilas sityva `erguli~-s nacvlad unda iyos sityva `or-
guli~, am yovelives mecnieri sabuTis damweris uneblie Secdomad miiCnevs (g. jamburia, qarTuli feoda-
luri urTierTobebis..., gv. 25).

105
da saqmis codnis gamomJRavnebis gamo, Cven vuwyalobeT da vuboZeT mas saTno, pativ-
cemuli, keTilSobili dedoflebis rwmunebulebis maRalRirsebiani Tanamdeboba, raTa sa-
Tanadod iRvawos am samsaxurSi da wuTic ar gaacdinos. xsenebulma saTno mandilosnebma
aRniSnuli rwmunebulobisa da sidiadis safarveli (qaixosro-begi) unda icnon Tavis
sruluflebian rwmunebulad, mis kuTvnilebad miiCnion yvelaferi, rac rwmunebulobis
saqmisaTvis aris saWiro im wesis mixedviT, romelic maTSi aris miRebuli da cnobili da
`misi xeli xsenebul samsaxurSi Zlierad da damoukidebelad aRiaron~.
dedoflebis qveSevrdomni dawerilis Tanaxmad unda moiqcnen, araviTar Sem-
TxvevaSi ar unda gadauxvion mis (qaixosro-begis) sityvas da gonier rCevas, romelsac
is maTi saqmianobisa da sarqris saqmeTa mowesrigebis Sesaxeb ityvis da sruli mowiwe-
ba, pativiscema da morCileba unda gamoiCinon misadmi. xsenebuli rwmunebulobis safar-
velisaTvis cnobisa da Setyobinebis gareSe isini nu Caerevian maT saqmianobaSi da rac
rwmunebulobis Sesaxebi saqme iqneba, mis kuTvnilebad aRiaron. amis Sesaxeb [gamocemu-
li] brZaneba icodnen, yovel weliwads axal brZanebulebas nu moiTxoven da roca far-
vana keTilSobili beWdiT daibeWdeba, erwmunon. daiwera 1036 w. moharemis Tves~ 1.

7. 1627.01.18. wyalobis wigni jahanbanu dedoflisa saxlisuxuces qaixosro


baraTaSvilisadmi

d e d a n i: dakargulia.
p i r i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi 1450,
davTari 32, #351.

`[q]. nebiTa R(mr)TisaTa.


Cuen, dedofalman, patronman j{a}hanbanu{m} ese wyalobis wigni da niSani Segi<u>w-
yaleT da giboZeT Tquen, Cuensa erdgulsa da TavdadebiT namsaxurs ymas, saxlisuxu-
ces, batons qaixosros da Svilsa Tqvens{a}, gugunsa da baraTasa da SvilTa da moma-
valsa saxlisa TqvenisaTa yovelTave.
mas<a> Jamsa, rodes mogidegiT karsa, saxlisa wyalobas guiajen{iT}, vismineTa aja
da moxseneba Tqveni, giboZeT sabaraTiSvilo <C>{S}iga sofeli Rueubani aRaTagis naqo-
ni, soloRaSvilis elizbaris kerZi, dRes, risac mamul{i}s mqonebeli iyvnen misiTa mar-
Tlis samarTlianis saqmiTa da samZRvriTa mTiTa, bariTa, vel{i}Ta da venaxiT{a}, saxna-
v{i}Ta da saTibiT<i>{a} da saZebriTa da uZebriT, nasyidiTa da usyidiTa, SeniTa da
oxeriTa sasaxliTa da Wur-marniTa, yovl<a>iTura TqvenTvis samkuidrod da samamuled
guiboZebia<T> y<a>{o}vlis kacis ucileblad, gqondes da gibednieros R(mer)Tm(a)n Cu-
ens erdgulsa samsaxursa Sigan.
[awe,] gibrZanebT karisa Cvenis veqilno da vezirno da s<a>xuano mosaqmeno merme,
rarigad{a}c ama Cuvens nawyalobevs farvanaCiga eweros, Tqvenc asre gauTaveT da nu
mouSliT da nu SeecilebiT.
daiwera niSani da brZaneba q(oroni)k(on)s tie, ianvris iÀ, ÃeliTa karisa Cvenis
mwignobris, yorRanaSvilis ba{a}tasaTa. [xelCarTuli]~.

8. 1627.V.23. wyalobis wigni svimon mefisa saxlisuxuces qaixosro baraTaSvilisadmi.

d e d a n i: dakargulia.
p i r e b i:
1. korneli kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli centri, Hd-
10234.
2. saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi 1450,
davTari 12, #109; lurji feris qaRaldi; 1 furceli; sabuTi gadawerilia 1818 wlis 12
dekembers mRvdeli maxarebel qurxulis mier. sabuTs boloSi, rogorc Cans, dasmuli
hqonda mefe svimonis xelrTva, romelic maxarebel qurxuls gadmouxatavs.
m i n a w e r e b i: sabuTis Tavze fanqriT Sesrulebuli minaweri: `1627, maisis 23,
wyalobis wigni mefe svimonisa. am wignisa Cven marto piri gvaqvs xelSi 1818 wels gada-

1 vl. fuTuriZe, sparsuli istoriuli sabuTebi..., gv. 18-19. Sdr.: m. xubua, saqarTvelos muzeumis firmanebi...,
gv. 2.
106
werili mRvdlis maxarebel quruxulis mier~. sabuTis reqto-ze melniT Sesrulebuli
XIX saukunis minaweri: `amisi asli vnaxe me, mRvdelman maxarebelman quruxulma da sis-
woriT gardavswere, welsa CyiÀ-sa, dekenbris ia-sa, q(oroni)k(on)s fv~.3. sabuTis verso-ze
Sesrulebuli, araugvianes XIX saukunis minaweri: `tbisis wyalobis wigni~.
g a m o c e m e b i:
1. e. TayaiSvili, saqarTvelos siZveleni, tomi I, ..., #413.
2.vl. fuTuriZe, sparsuli istoriuli sabuTebi..., gv. 66-68.

qarTuli teqsti:
`q. nebiTa da SewevniTa R(mr)TisaTa.
Cven, mefeman, patronman sÂmon ese wyalobis wigni giboZeT Tqven, Cvens erTgulsa
da mravalferad TavdadebiT namsaxursa, batonis ded<u>{o}flis saxlisuxucess, ba-
tons qaixosros, TqvenTa Svilsa, gugunasa da baraTasa.
mas Jamsa, odes mogvidegiT karsa da tbiss yafar-begis naqonis mamulis wyalobas
dagveajeniT, Cven vismineT aja da moxseneba Tqveni SegiwyaleT da giboZeT tbiss, risac
mamulis mqonebeli yofiliyos misis samarTlianis saqmiTa da samZRvriTa, gqondes da
gibednieros R(mer)T(ma)n Cvens erTgulad samsaxursa Sina.
awe, uzeSTaesTa mogaxseneb{T} da uqvedesTa gibZanebT karisa Cvenisa v<a>{e}qil-
vazirno da sxvano mosaqmeno, vin ginda vin iyvneT da nu vin ginda vin iqmnebodeT,
Tqvenc ase gauTaveT, rarigadac am Cvengan nawyalobevs farvanSi eweros da nuraodes
nu SeuSliT da SeecilebiT Tanadgomisa da Sewevnisagan kide.
daiwera brZaneba da niSani ese q(oroni)k(on)s tie, maisis kg, ÃeliTa karisa Cveni-
sa mdivan-mwignobris, oqruaSvilis SermazanisaTa [svimon mefis xelrTva]~.

sparsuli teqstis qarTuli Targmani:


`gamovida maRali brZaneba, rom, radganac sabaraTianos soflis [mcxovrebma] abe-
lis Svilma yafar-begma pirSavoba gamoiCina [da] msaxurebis farTo gzas gadauxvia, ami-
tom misi Tiulidan erTi nakveTi venaxi, imasTan erTad, rac mas sofel tbisSi ekuT-
vnoda, sidiadis TavSesafars, Zlierebis rwmunebulebas qaixosro-beg baraTaSvils, go-
gia-begs, nikolozs da baraTas da mis Svilebs vuwyalobeT da vuboZeT. am adgilebis
qeTxudam da glexebma xsenebuli [piri] unda icnon Tavis Tiuldarad [da] TavianTi
malujaTi da [sxva] gadasaxadebi mas unda gadascen da gadauxadon, Tanaxmad saqar-
Tvelos dasturlamalisa. roca [es brZaneba] mzisebr maRali beWdiT damSvendeba da
daibeWdeba, erwmunon [mas da] yovel weliwads axal brZanebulebas nu moiTxoven. dai-
wera ramazanis Tves, 1036 w.~ 1.

9. 1627.VI.24. wyalobis wigni svimon mefisa qaixosro baraTaSvilisadmi.

d e d a n i: korneli kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli


centri, Hd-14448; orad gakecili Ria yavisferi laqebiani qaRaldi; 1 furceli; zoma:
37,8X19,9 sm.; Savi feris melani; mxedruli; gankveTilobis niSani: orwertili, sami wer-
tili an oTxi wertili yoveli sityvis Semdeg; xilvadoba mkafioa, teqsti Tavidan
bolomde kargad ikiTxeba.
p i r i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi 1450,
davTari 32, #324.
S e n i S v n a: sabuTs boloSi uzis mefe svimonis xelrTva, romlis qveda nawili
aRar Cans.
m i n a w e r i: sabuTis verso-ze vertikalurad miwerilia: `q. ese brZaneba asre
unda gaTavdes [sparsuli ovaluri formis beWedi]~.

g a m o c e m e b i:
1. e. TayaiSvili, saqarTvelos siZveleni, tomi II, ..., #334.
2. vl. fuTuriZe, sparsuli istoriuli sabuTebi..., gv. 68-70.

1 vl. fuTuriZe, sparsuli istoriuli sabuTebi..., gv. 67-68)


107
qarTuli teqsti:
`q. nebiTa SewevniTa R(mr)TisaTa.
Cuen, mefeman, pat|ronman suimon ese wyalobisa wigni da niSani gibo|ZeT Tqven, Cuen-
sa erdgulsa da mravalferad Tavda|debiT namsaxursa baraTaSvils, patrons qaixos-
ro|s, TqvenTa Svilsa, gugunasa, baraTasa da nikolozs.
ma|s Jamsa, odes moguidegiT karsa da aznauris Svili|s wyalobasa dagueajeniT,
Cuen vismineT aja da mo|xseneba Tqveni, SegiwyaleT da giboZeT saakaZe S|ermazan, mokiT-
xuli vqeniT amaswinaT Tqvenive samkui|dro yofiliyo da axla Cuenca Tqven giboZeT,
risac | mamulis mqonebeli yofiliyos yovlis misis samarTlianis | saqmiTa da sam-
ZRuriTa, gqondes da gibednieros | R(mer)T(ma)n Cuensa erdgulad samsaxursa Sigan.
awe, u|zeSTesTa mogaxsenebT da uqvedesTa g(i)b(rZane)bT karisa | Cuenisa veqil-
vazirno da sxuano mosaqmeno, vin ginda | vin iyvneT da anu vingindavin iqnebodeT, Tqven-
ca | asre gauTaeT, rarigadca ama Cuengan nawyalo|bevs farvanaSia eweros da nuraodes
nu SeuS|liT da SeecilebiT Tanadgomisa da Sewevnisag|an Kkide.
daiwera brZaneba da niSani ese q(oroni)k(on)sa tie, | TibaTues kd, ÃeliTa karisa
Cuenisa mdivan-mwig|nobrisa, oqruasSvilis SermazanisaTa. [simon mefis xelrTva]~.

sparsuli teqstis qarTuli Targmani:


`is (e. i. RmerTi).
gamovida maRali brZaneba, rom, radganac Sermazan saakaZe da misi winaprebi Zveli
droidanve ekuTvnodnen sidiadis TavSesafars qaixosro-beg baraTaSvilis, amitom 1036
wlis Savalis _ [saqmis] keTilad da bednierad dasrulebis Tvis 20-dan dawyebuli,
kurdRlis weliwads, xsenebuli Sermazan saakaZe ganawesisamebr misTvis gviwyalobebia,
raTa laSqrobasa da nadirobaSi mis samsaxurSi iyos. araviTar SemTxvevaSi maRali
karis veqilebma mas ar mosTxovon [gamosaRebebi] da ar daabrkolon da laSqrobisa da
nadirobis movaleoba...~ 1.

10. 1628.II.19. ymobis pirobis wigni giorgi qaixosro baraTaSvilisadmi

d e d a n i: dakargulia.
p i r i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi 1450,
davTari 12, #117.
S e n i S v n a: sabuTs boloSi, rogorc Cans, dasmuli hqonda sami jvari,
romlebic sabuTis piris gadamwers gadmouxatavs.
g a m o c e m e b i:
1. n. berZeniSvili, dokumentebi saqarTvelos socialuri istoriidan, t. I, ..., #25.
2. i. doliZe, qarTuli samarTlis Zeglebi, VIII, ..., #848, gv. 839-840.

`[q]. saxeliTa R(mr)TisaiTa mamisa da Zisa da sulisa wmindisaTa, meoxebiTa


yovlad w<a>mindis dedof<a>lis{a} Rm(mr)TismSobelisa [da] qalwulis mariamisaT{a},
TavsmdebobiTa da mindobiTa da SuadmgomlobiTa da zecisa ZalTa da qveyanaTa a{n}ge-
loz<a>Ta, amaTis mowmobiTa da SuamdgomlobiT ese uTuo da uTomcao, drom{o}u-
debeli da mizez<a>SemouRebeli, yovlis Cxubisa da ileTisagan gamosuli, JamTa gasa-
Tavebeli fici da piroba migeciT Cven, varamaSvilma giorgima da mamaCem{m}a wamalama
da Zmama Cem{m}a iremama da Cem{m}a ganayofma nadirama da mamukama da qitiama da gogiama
da SvilTa da mamavalTa saxlisa CvenisaTa yovelTave Tqven, saxlisuxuces, batons
qaixosros da Svils Tqvens, gugunas da nikolozs da baraTas da Svils da mamavalTa
saxlisa TqvenisaTa yovelTave.
mas<a> Jamsa, rodes dagueWira da siRaribema da SimSilma miguaWirva da veRara
v<a>rCebodiT da movediT da Tqven geymev{i}T, Tqven daivalev{i}T da Cven mogueciT da
purtkbiloba <C>{S}iga{n} Segvi{na}xeT da Cveni Tavi da Svilebi asre gaymev{i}T, rom
erTis R(mr)Tis meti Cvens Tavs arakaci ar gecilebodes, mogvicemia amisad gasaTa-
veblad pirvelad RmerTi da yovelni misni wmindani, zecisani da qveyanisani.

1 vl. fuTuriZe, sparsuli istoriuli sabuTebi..., gv. 70..


108
vinca da ramac kacma esa mogiSalos, uriasamc rjulzeda Seicvalebis da Ãorci
misi jojoxeTidam nu daixsnebis.
me, yorRanaSvils pa{a}tas damiweria da mowameca var<a> am<a> saq<a>misa.
daiwera niSani [ese] qoronikons tiv, Tebervals iT † † †~.

11. 1628. II. 21. wyalobis wigni jahanbanu dedofalisa saxlTuxuces qaixosro bara-
TaSvilisadmi.

d e d a n i: dakargulia.
p i r i: korneli kekeliZis saxelobis xelnawerTa erovnuli centri, Hd-10233; p i -
r i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi 1450, dav-
Tari 12, #105.
S e n i S v n a: sabuTs boloSi, rogorc Cans, dasmuli hqonda jahanbanu
dedoflis xelrTva, romlebic sabuTis piris gadamwers gadmouxatavs.
m i n a w e r e b i: sabuTis reqto-ze, sigelis Tavze fanqriT Sesrulebilia Semdegi
Sinaarsis minaweri: `1628, Tebervlis 21, wyalobis wigni dedoflis jahanbanumisa. am
wignisa Cven piri gvaqvs marto xelSi~; sabuTis verso-ze moTavsebuli Semdegi minaweri:
`ese asre unda gaTavdes, adgili beWdisa □ ~, amis Semdeg gadmoxatuli aqvs agreTve
beWdis forma; sabuTis verso-ze moTavsebuli gadamweris mier Sesrulebuli minaweri:
`amisi asli vnaxe me mRvdelman maxarebelman quruxulma da simarTliT gardavswere,
welsa CyiÀ –sa, dekenbris i-sa dResa~; sabuTis verso-ze garda zemoTCamoTvlili
minawerebisa aris kidev erTi minaweri: `tbisis wyalobis wigni Cvenis saxlis k{a}cisa~.

g a m o c e m e b i:
1. e. TayaiSvili, saqarTvelos siZveleni, t. I, ..., #414.

q. nebiTa da SewevniTa R(mr)TisaTa.


Cven, dedofalman jah{a}nbanu ese wyalobis wigni SegiwyaleT da giboZeT Tqven,
Cvens erTgulsa da TavdadebiT namsaxurs ymasa, saxlisuxucess, batons qaixosros da
Tqvens Svils, gugunasa da nikolozs da baraTasa da SvilTa da momavalTa saxlisa
TqvenisaTa yovelTave.
mas Jamsa, rodes mogvidegiT karsa da Tqvens naqonsa da samkvidros gveajeniT da
mokiuTxuli vqeniT da pirvelTac Tqvenis mama-papisa yofiliyo da awe, wigniT amiT
gagiaxleT da giboZeT tbis, Senis biZaSvilis, giorgis kerZi, risac mamulis mqonebeli
yofiliyos misis samarTlianis sasaxliTa da Wur-marniTa da zvriTa da saglexoTa da
glexebiT, wyliT da wisqviliT, veliTa da venaxiTa, saxnaviTa da saTibiTa, saZebriTa
da uZebriTa, SeniTa da oxriTa, SesavliTa da gamosavliTa, nasyidiTa da usyidiTa,
yovliTurT TqvenTvis samkvidrod da samamuled gviboZebia, gibednieros R(mer)T(ma)n
Cvens erTgulad samsaxursa Sina.
awe, uzesTaesTa mogaxsenebT da uqvedaesTaesTa gibrZanebT karisa Cvenisa veqilno
da vezirno da sxvano mosaqmeno, mere rarigadac am Cvengan nawyalobevs farvanSigan
eweros, Tqvenc ase gauTaveT da nu mouSliT da Seecilebi{T}, TÂnier Tanadgomisa da
Sewevnisa kide.
daiwera niSani dabrZaneba ese q(oroni)k(on)s tiv, Tebervals ka, ÃeliTa karisa
Cuenisa mdivan-mwignobris yorRanaSvilis paatasiTa [jahanbanu dedoflis gadmoxatuli
xelrTva]

109
12. 1628. II. 27. wyalobis wigni jahanbanu dedoflisa saxlTxuces qaixosro bara-
TaSvilisadmi.

d e d a n i: dakargulia.
p i r i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi 1450,
davTari 20, #63. sabuTma qarTul sasamarTlo sistemaSi registracia gaiara 1812 wlis
12 aprils.

[q]. nebiTa da SewevniTa R(mr)TisaTa.


Cven, dedofalma{n}, j{a}hanbanu{m} ese wyalobis wigni da niSani SegiwyaleT da gi-
boZeT Tqven, Cvensa erTgulsa da TavdadebiT namsaxurs ymas, saxlisuxuces, patrons qa-
ixosros, Tqvensa Svilsa _ gugunasa da nikolaozs da baraTasa da SvilTa da momaval-
Ta saxlisa TqvenisaTa yovelTave.
mas<a> Jamsa, rodes mogvidegi{T} kars da qalaqs sasaxles gviajeniT, Cven vismineT
aja da moxseneba Tqveni da giboZeT, rasac alagi sasaxlisa da qulbaqis mqonebeli
yofiliyos saTbilelos samZRvaris SigniT, mRebaras bainduras samZRvramdisin misis
sasaxliTa da Wur-marniTa da SesavliTa da gamosavliTa gzamdis, gibednieros R(mer)T-
(ma)n Cvens erdgulad samsaxursa Sigan.
awe, uJesTaesTa mogaxseneb{T} da uquedesaTa gibZanebT karisa Cvenis veqilno da
vezirno da sxvano mosaqmeno da qalaqis taruRav da meliqo da mamasaxliso, merme, ra-
rigaTac ama Cvengan nawyalobevs farvanSiga eweros, Tqvenc asre gauTaveT da nu Seici-
lebiT Tanadgomasa da Sewevnisagan kide.
daiwera niSani da brZaneba q(oroni)k(on)s tiv, Tebervals kz [jahanbanu dedof-
lis gadmoxatuli xelrTva].

13. 1628.III.12. wyalobis wigni jahanbanu dedofalisa saxlTxuces qaixosro


baraTaSvilisadmi.

d e d a n i: korneli kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli


centri, Sd-525; orad gakecili Ria yavisferi laqebiani qaRaldi; 1 furceli; zoma:
37,7X15 sm.; Savi feris melani; mxedruli; gankveTilobis niSani: orwertili, sami wer-
tili yoveli sityvis Semdeg; xilvadoba mkafioa, teqsti Tavidan bolomde kargad ikiT-
xeba.
p i r i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi 1450,
davTari 32, #324.
S e n i S v n a: sabuTs boloSi uzis jahanbanu dedoflis xelrTva.
m i n a w e r i: sabuTis verso-ze: `abulaSenis wyalobisa~.
g a m o c e m e b i:
1. e. TayaiSvili, saqarTvelos siZveleni, tomi II, ..., #95.

q. nebiTa da SewevniTa R(mr)Tisa(Á)Ta.


Cven, dedofa|lman, hatronma{n} jahanbanu[m] ese wyalobis wign|i da niSani Segi-
wyaleT da giboZeT Tqven, | Cvensa erdgulsa da TavdadebiT namsaxurs ym|as, saxlisuxu-
ces, patrons qaixosros da T|qvensa Svilsa, gugunasa da nikolozs da baraTa|<a>s da
SvilTa da momavalsa saxlsa TqvenisaTa | yovelTave.
mas<a> Jams, rodes moguidegiTa ka|<a>rsa da abulaSenis naoxr­as, nasofalar{i}s
w|yalobas da gviajeniT da Cven vismineTa aja | da moxseneba Tqveni da SegiwyaleT da
g|iboZeT nasoflari abulaSeni misis marT|lis samarTlianisa samZRuriTa da saq<a>mi-
Ta, m|TiTa da saxnav{i}Ta da saTibiTa, saZebriTa da u|ZebriTa, SesavliTa da gamosav-
liTa yovli|TurT TqvenTvin samkvidrod da samamuled guibo|ZebiaT yovlis kacisagan
ucileblad da | SemousarCleblad, gqondes da gibedni|eros R(mer)T(ma)n Cvens erdgu-
lad samsaxursa S|(i)gan.
awe, uJes<a>Tes<a>Ta mogaxsenebT da uq|udesaTa<i> g(i)b(rZane)bT karisa Cvenis ve-
qilno da vezirno | da s<a>xuano mosaq<a>meno, merme, rarigad{a}c ama Cvenga|n nawyalo-
bevs farvanaSiga eweros, Tqven|c asre gauTave da nu mouSliT da Se|{e}cilebiT Tanad-
gomas{a} da Sewevanisagan kide.
110
[daiwera] n|iSani da brZaneba q(oroni)k(on)s tiv, marts ib [jahanbanu dedoflis
xelrTva]~.

14. 1628 w. xodabunis davis wigni qaixosro baraTaSvilsa saam saginaSvils Soris.

d e d a n i: dakargulia.
p i r i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi 1450,
davTari 26, #69. sabuTma qarTul sasamarTlo sistemaSi registracia gaiara 1812 wlis
12 aprils.

[q]. saxeliTa saxierisa, arseba dausabamisa R(mr)Tisa mamisa, Zisa da sulisa wmin-
disa, meoxebiTa yovladwmindisa R(mr)TismSobelisaTa, maradis qalwulis mariamisaTa,
ZlierebiTa cxovelsmyofelisa patiosnisa juarisaTa, wmindaTa zecisa ZalTa mTavar-
angelozTa miqail da gabrielisaTa, wmindisa winaswarmetyvelisa winamorbedisa naT-
lismcemelisa iovanesiTa da iovane qalwuli maxarobelisaTa da yovelTa wmindaTa
R(mr)TisaTa ese sabolood gasaTavebeli niSani mogec me, baraTaSvilma qaixosrom da
CemTa Zmama, Tamazs da Cem{m}a Svilma, nikoloz da baraTama Tqven, saginaSvilTa samson,
durm(iSxa)ns, zalias, Tamazasa, iorams, sexniasa, zubitasa, revazas da rostoms.
asre, rom golTeTs wyarosTan, rom gza gardmova iq Tquen xodabuns SemomesarCle-
niT, gavsinjeT da aras memarTlebodiT, Zvelidgan Tqveni yofiliyo da davanebT, rom
aras Cvens saxlis kacs xeli ara hqondes Telas queSeni.
gqondes da gibednieros R(mer)T(ma)n, rarigadac gindodes, ragvaraTac sxua Seni
samkuidro mamuli gaqus R(mer)T(ma)n asre es gaxmaros, arian am<a>{i}sni damxdomni: giorgi
baraTaSvili, falavanxosro baraTaSvili, avTandil baraTaSvili da Cveni ymani:
kotoraSvili xaxana, TanRriaSvili elisbara da srula Cemni ymani, q(oroni)k(on)s tiv.
(adgili beWdis) (CarTuli)

15. 1629.IV.4. wyalobis wigni Teimuraz mefisa qaixosro baraTaSvilisadmi.


d e d a n i: dakargulia.
p i r i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi 1450,
davTari 11, #59. sabuTma qarTul sasamarTlo sistemaSi registracia gaiara 1812 wlis
12 aprils.

Cven<s>, mefesa, patronsa Teimurazs da dedofalsa da patronsa xvaraSans da sa-


survelsa Zesa Cvensa, patrons daviTs sofeli oZisi misis samarTlianis samzRvriTa da
saqmiTa da urunbexaSvili misis mamuliTa samkvidroT da samamuloT da sajil-
d<o>{a}od baraTaSvilis qaixosrosaTvis gviboZebia da nura kaci nu ecilebiT, q(oro-
ni)k(on)s tiz, aprili{s} d . [Teimuraz] [xoreSan]

16. 1630.I.27. wyalobis wigni svimon mefisa qaixosro baraTaSvilisadmi.

d e d a n i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi


1448, 598, nacrisferi feris laqebiani qaRaldi, etyoba Tavdapirveli gadanakecebi; 1
furceli; zoma: 24,4×21,5; Savi feris melani; mxedruli; gankveTilobis niSani: orwerti-
li yoveli sityvis Semdeg; sabuTi Tavnaklulia, aklia dasawyisi nawilis ramodenime
striqoni; gadarCenili teqstis pirveli striqoni dasawyisi odnav gadaxeulia, sigels
marjvena kide Zlier dazianebuli aqvs, aklia sityvebi an asoebi; wyalobis sigeli ore-
novan sabuTTa rigs miekuTvneba da gaaCnia rogorc qarTuli, aseve sparsuli versia.
S e n i S v n a: sabuTs boloSi uzis mefe svimonis xelrTva, romlis didi nawili
samwuxarod gadaSlilia. sabuTis verso-ze moTavsebuli aRniSnuli dokumentis spar-
suli varianti.

g a m o c e m e b i:
1. vl. fuTuriZe, sparsuli istoriuli sabuTebi..., gv. 80-81
111
qarTuli teqsti.

...sa
mas Jamsa, rodisac moguidegiT karsa da mamulis wyaloba[sa] [dague]|ajeniT, Cven
vismineT aja da moxse[neba Tqueni, SegiwyaleT da gib]|oZeT didi maxraRaji zemoTis
saxnaviTa da naoxriTa misis [bari]|riTa, veliTa, venaÃiTa, saxnaviTa, uxnaviTa, wyliTa,
wisquili[Ta], [saZebriTa da uZe|briTa da yovlis misis samarTlianis samZRuriTa, rogo-
ra[dac amila]|xors hqonebodes maxraRaji uklebliT TquenTuis guiboZebia, | mogces da
gibednieros R(mer)T(ma)n Cuensa erdgulad samsaxursa [Sina.
aw]|e, uzeSTesTa mogaxsenebT da uquedesTa gibrZanebT karis Cue|nisa v<a>{e}q-
il-vazirno da somxiTis taruRav da meliqo da sx[uano]| mosaqmeno, Tquenca asre gauTa-
veT da daubedniereT, rarigadac a[ma Cu]|engan nawyalobevs farvanaSigan eweros, nuravin
Ãels nu SeuSli|T Tanadgomisa da Sewevnisagan kide.
daiwera ese mtkice da uq[c]|eveli farvana q(oroni)k(on)s tiÀ, ianvarsa kz, karisa
Cuenisa mdivan-mw]|ignobris yanduraliSuilis firalis ÃeliTa.
vin icis, amilaxor[i]| movides da imisi mamuli imasve mivsceT, Tqven unaculo ar
[ga]|giSuaT.

sparsuli teqsti.

[`is (e. i. RmerTi].

gamovida maRali brZaneba, rom amJamad qaixosro-beg baraTaSvilisadmi maRali way-


lobis [mipyrobis] gamo, Cven CavabareT da vuwyalobeT mas samudamo Tiulad, qvemoT
[aRniSnuli] TariRidan, qarTlis gurjistans damokidebuli somxiTis sanaxebis [sofel
...is] malujaTi da [sxva] gamosaRebebi. aRniSnuli soflis glexebma unda icnon xse-
nebuli [qaixosro-begi] Tavis srul-uflebian Tiuldarad da Tavisi malujaTi, gamo-
saRebebi da saxelmwifos gadasaxadi, ra wesiTac ar iqneba [es], Tanaxmad saqarTvelos
dasturlamalisa, xsenebuli Tiuldaris kuTvnilebad icnon, wliTi-wlamde ukleblad
gadascen da gadauxadon mas da araferi daaklon da dauzianon. [sasamarTlos] saqmeebi,
garda [sisixlis samarTlis] saqmeebisa, mas miandon, raTa samarTlianad gamoiZios. xse-
nebuli Tiuldaris movaleoba is aris, rom glexebs sindisierad da patiosnad moep-
yras da ise moiqces, rom mas aqebdnen. da roca [es brZaneba] maRali beWdiT Seimkoba _
erwmunon. daiwera jomadi II Tves, [1]039 w.~

17. 1630.IV.22. wyalobis wigni svimon mefisa qaixosro baraTaSvilisadmi

d e d a n i: dakargulia.
p i r i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi 1450,
davTari 12, #107. sabuTma qarTul sasamarTlo sistemaSi registracia gaiara 1812 wlis
12 aprils.
g a m o c e m e b i:
1. vl. fuTuriZe, sparsuli istoriuli sabuTebi..., gv. 81-82.

qarTuli teqsti.

[q]. nebiTa da SewevniTa R(mr)TisaTa.


Cuen, mefeman, patronman suimon ese wyalobis wigni giboZeT Tqven, Cuensa erdgulsa
ymasa, baraTaSuils, batons qaixosro<v>s da SvilTa TquenTa _ gugunasa da baraTasa.
mas Jamsa, rodisac moguidegiT karsa da mamulis wyalobas daguiajeniT, vismineT
moxseneba Tqveni da SegiwyaleT da giboZeT ena<T>{g}eTs, memSuildis Suiliseuli mamu-
li da sakuamlo mTiTa, veliTa, venaxiTa, wyliTa, wisquiliTa, saxnaviTa da uÃnaviTa,
yovlis misis samarTlianis samZRuriTa erTi sakuamlo TquenTuis guiboZebia, gqondes
da gibednieros R(mer)T(ma)n.

112
awe, mogaxsenebT enageTs mouravo, merme Tqvenca asre gauTaveT, rarigadac ama
Cuengan nawyalobevs sigelSigan eweros, nuravin Ãels nu SeuSliT Sewevnisagan kide.
daiwera ese wigni q(oroni)k(on)s tiÀ, aprilisa kb, karisa Cuenisa mdivan-mwignob-
ris ÃeliTa firaliTa [svimon mefis gadmoxatuli xelrTva]

sparsuli teqsti.

gamovida maRali brZaneba masze, sofel enageTis qeTxudebma da glexebma icodnen,


rom, radganac memSvildis vaJi gardaicvala, rac mamuli, venaxi da saxli xsenebuls
hqonda, sidiadis safarvels, didebul qaixosro-begs vuwyalobeT. aravin xeli ar Se-
uSalos [da] xsenebul didebuls da sidiadis TavSesafars [qaixosro-begs] daanebon (es
qoneba). amis Sesaxeb brZaneba savaldebulod icnon da pasuxismgebloba [misi Sesru-
lebisaTvis] ikisron. daiwera kurTxeuli ramazanis Tves, 1[03]9 w.~

18. 1630 w. wyalobis ganaxlebis wigni svimon mefisa qaixosro baraTaSvilisadmi.

d e d a n i: dakargulia.
p i r i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi 1450,
davTari 12, #132. sabuTma qarTul sasamarTlo sistemaSi registracia gaiara 1812 wlis
12 aprils.

[q]. nebiTa da SewevniTa Rm(r)TisaTa.


Cven, mefeman, patronman suimon ese ukunisamde JamTa gasaTavebeli, mtkice da
ucvalebeli wyalobis wigni da sigeli SegiwyaleT da giboZeT Tqven, CuenTa erdgulTa
da TavdadebiT mravalferad namsaxurTa y<a>maTa, baraTaSvils qaixosros da TqvenTa
ZmaTa, Tamazs da SvilTa TqvenTa _ gugunasa, baraTasa da SvilTa da mamaval<i>Ta sax-
lisa TqvenisaTa yovelTave.
mas Jamsa, odes mogvidegiT karsa darbazisasa da Tquenisav samkvidros mamulis
waylobas gviajeniT da Cvenca mokiTxuli vqeniT da SegiwyaleT da giboZeT enageTs,
rac aliyulibegs mamuli aqvs, imas gardais da agreve, rac yorRanaSvilebi, risac mamulis
mqonebelni iyunen, imas gardaisaT Tavad Tqveni samkvidro i<a>yo da merme rom maxraRaji,
rom gamogarTuiT imis samuqfod giboZeT enageTi aliyulibegis mamulisa da yorRanTaT
gardaisaT, mTiTa, bariTa, wyliTa, wisquliTa, veliTa, venaxiTa, saÃnaviTa da uÃnaviTa,
SesavliTa da gamosavliTa yovli<i>Turi marTlis samarTlianis saqmiTa da samZRuriTa
TqvenTÂn da TqvenTa SvilTaTÂs samkvidrod da sabolood gviboZebia da agreve kideve
Tqveniv samkvidro aznaurisSvili _ reviSvili Saverda da revi maTis samarTlianis
mamuliTa, risac mqonebelni iyunen yovliTurT da iqve enageTs amas winaT, rome
memSvldiSvilis mamuli giboZeT, esebi yovliTur samkvidrod da saboloT gviboZebia
yovlis kacisagan ucilebrad, gqondes da gibednieros R(mer)T(ma)n Cvensa erdgulad
samsaxursa Sina da ara odes ar mogeSalos ara Cvengan da ara sxuaTa mepatroneTagan.
awe, gib(r)Z(aneb)T karisa Cuenisa veqil-vezirno da sxuano mosaqmeno, vin ginda vin
iyvneT da anu dReis waR<a>ma iqneb{o}deT, Tqven{c} da asre gauTaveT da nuras mouS-
liT Tu{i}nier Tanadgomisa da Sewevnisagan.
daiwera b(rZane)ba da niSani ese q(oroni)k(on)sa tiÀ, ÃeliTa karisa Cvenisa mdivan-
mwignobris _ TumaniSvilis birTuelisaTa [svimon] q. ese bZaneba asre unda gauTavdes
[adgili beWdisa].

113
19. 1633 w. wyalobi wigni rostom mefisa saxlTxuces qaixosro baraTaSvilisadmi

d e d a n i: korneli kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli


centri, Hd-14651; Ria yavisferi laqebiani qaRaldi; 1 furceli; zoma: 39,2X19 sm.; Savi fe-
ris melani; mxedruli; gankveTilobis niSani: orwertili, sami wertili yoveli sityvis
Semdeg; xilvadoba mkafioa, teqsti Tavidan bolomde kargad ikiTxeba. wyalobis sigeli
orenovan sabuTTa rigs miekuTvneba da gaaCnia rogorc qarTuli, aseve sparsuli versia.
p i r i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi 1450,
davTari 32, #348.
S e n i S v n a: sabuTis qarTul versias aranairi xelrTva an beWedi ar uzis, rac
Seexeba sparsul versias uzis oTkuTxedis formis sparsuli beWedi.
m i n a w e r i : sabuTis verso-ze: `CaCikasSvilis wyalobis wigni~.
g a m o c e m e b i:
1. e. TayaiSvili, saqarTvelos siZveleni, tomi I, ..., #415.
2.vl. fuTuriZe, sparsuli istoriuli sabuTebi..., gv. 100-102

sabuTis verso-ze moTavsebuli aRniSnuli dokumentis sparsuli varianti.

qarTuli teqsti.

q. nebiTa da Sewev<a>niTa R(mr)TisaTa.


Cuen, mefeman, hatronman | rostom ese wyalobisa wigni da niSani SegiwyaleT da gi-
bo|ZeT Tquen, Cuensa erdgulsa da ma­rvalferad Tav<a>dad|ebiT namsaxursa ymasa, bara-
TaSuils, saxlTuxuces qaixo|sros, SuilTa TquenTa, gugunasa da baraTasa, momavalTa |
saxlisa TquenisaTa yovelTave.
mas Jamsa, odes moguidegi|T karsa da aliyulibegis naqons, azn{a}uriSuils, Ca|Ci-
kaSuils asit{a}s guiajeniT, Cuenca vismineT aja da | moxseneba Tqueni da SegiwyaleT
da giboZeT dRes CaCi|k<a>aSuili asita da misni Zmani, ris{a}c mamulis mqon|ebelni
iyunen, uk<a>lebriva wyaliTa, wisquiliTa, veli|Ta da venaÃ<a>iT, maTis sof<a>lebiTa,
saZebriTa da uZebriTa, nas|yidiTa da usyidiTa, yov<a>lis misis samarTlianis mamuli-
Ta | da samZRuriTa TquenTuis da TquenTa SuilTa|Tuis guiboZebia.
awe,LuzedesTa mogaxsenebT da uqvedesTa | g(i)b(rZane)bT karisa Cuenis veqil-vezir-
no dRes, vin ginda vin iy<a>|v<a>neT da anu dReis waRma, vingindavin iqnebodeT, merme, |
ese Cuengan nawyalobevi sigeli Tquenca asre gauTave|T, rome rarigad{a}c ama Cuengan
nawyalobev<a>s farvan{a}Si ewe|ros, nuodes nu SeuSliT da Se{e}cilebiT Tandad|go-
misa da Sewev<a>nisgan kide.
daiwera b<a>rZaneba da niSani ese | q(oroni)k(on)s tka, ÃeliTa. yorRanaSuilis
mer{a}bis{a}Ta.

sparsuli teqsti.
[is (e. i. RmerTi]

`gamovida maRali brZanebuleba masze, rom sidiadis TavSesafaris qaixosro-beg


baraTaSvilis mimarT maRali yuradRebis [mipyrobis] gamo, Cven davumtkiceT Tiulad
xsenebul sidiadis safarvels, qaTmis weliwadis eqvsTveobis dasawyisidan, aslamaz da
papuna CaCikaSvilebi. icnoben ra xsenebul sidiadis safarvels Tavis sruluflebian
Tiuldarad, [isini] qarTlis gurjistanis dasturlamalis mixedviT gadascemen mas
Tvis malujaTs, gamosaRebebs da saxelmwifo gadasaxads da ar dauWeren wesis wina-
aRmdeg. maRali karis mustofi, [Caswers] ra am brZanebulebas, yovelwliv nu moiTxovs
axal brZanebulebas. amis Sesaxeb [gamocemuli] brZaneba icodnen, winaaRmdegoba ar gas-
wion da rodesac [es] sigeli aRWurvili iqneba maRali beWdiT, erwmunon mas. daiwera 28
rabi’ I Tves, welsa 1043~.

114
20. 1633.XII.25. wyalobis wigni rostom mefisa saxlTxuces qaixosro baraTa-
Svilisadmi.

d e d a n i: dakargulia.
p i r i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi 1450,
davTari 12, #129. sabuTma qarTul sasamarTlo sistemaSi registracia gaiara 1812 wlis
12 aprils.
g a m o c e m e b i:
1. vl. fuTuriZe, sparsuli istoriuli sabuTebi..., gv. 106-108.

qarTuli teqsti.

[q. nebiTa d]a SewevniTa R(mr)TisaTa.


Cuven, mefeT-mefeman, patronman rostom da Tanamecxedreman Cuenman, dedofliTa-
dedofalman, patronman mariam ese amieriT ukunisamde JamTa da xanTa samkÂdroT da
[sa]bolovoT gas{a}T{a}vebeli wyalobis wigni da sigeli SegiwyaleT da giboZeT Tquven,
Cuensa erdgulsa da mravalferad erdgulebiT da TavdadebiT nam<e>s{a}xursa ymasa,
saxlTuxuces, baraTaSv{i}ls qaixosros da SuilTa TquenTa _ gugunasa, nikolozs da
baraTasa, momavalTa s{a}xlisa TquenisaTa yovelTave.
mas Jamsa, odes mogvidegiT karsa da mamulis wyalobas da guiajeniTa da Cuenca
vismineT aja da moxseneba Tqueni da mokiTxuli v<a>qeniT da sofeli naxSirisgoris
Ãev<a>Si, TaviTgan Tqueni samkuidro mamuli yofiliyo da merme Cueni memk<a>uidre yma,
iese erisTavi SemoguarigeT da Tquenis qarTuliT SekrifeT da misT muqafaT Segiw-
yaleT da giboZeT verisÃevSi, sofeli naxSirisgori qvemoTi ub{a}ni da zemoTi ubani,
vidre mTiT bar{a}mdes unakluloT wyaliTa, wisquliTa, veliTa da venaxiTa, s{a}x-
naviTa da uxn{a}viTa SeniTa da oÃriTa da usyidiTa, yovlis misis samarTlianis sqemi-
Ta da samzRuriTa unk-aluloT, gqondes da gibednieros R(mer)Tman Cuensa erdgulaT
samsaxursa Sigan, arodes ar mogeSalos, ara Cuengan da arca SemdgomaTa saxuaTa
mefeTa da mepatroneTagana.
awe, mogaxsenebT karisa Cvenisa veqil-vezirno da mdivano da vingindavin iyoT da
anu dRevis waRma vin ginda vin iqnebodeT, merme ese Cvengan n{a}boZebi mamulis sigeli
Tqvenca asre daumkvidreT da daumtkiceT, rome <a>rarigadc ama Cuengan n{a}wyalobevas
farvanSi eweros, nu odes nu mouSliT da SecilebiT TÂn{i}er Tanad<a>gomisa da
Se[we]vnisagan kide.
daiwera brZaneba da niSani ese q(oroni)k(on)sa tka, qarisSobis Tuvesa ocdaxuTsa,
Ãelisa mdivan-mwignobrisa yorRan{a}Svilis merabisaTa. [rostom] [mariam]

sparsuli teqsti

`gamovida maRali brZanebuleba masze, rom didebuli qaixosro-beg baraTaSvilisa


da misi Svilis baraTasadmi maRali yuradRebis gamo, Cven davumtkiceT Tiulad
xsenebul sidiadis safarvels, qaTmis weliwadis wesisamebr davumtkiceT xsenebuli si-
diadis TvSesafars [qaixosro-begs] da mis Svils baraTas, Roris wlis samTveobis da-
sawyisidan, sofeli naxSirgora..., romelic winaT xsenebulis [qaixosro-begis] winapre-
bis iyo da erT xans agreTve... TurqistaniSvilis mflobelobaSi iyo. xsenebuli sof-
lis glexebma, dawerilis Tanaxmad damtkicebulad icnon [es da] malujaTi da sa-
xelmwifo gadasaxadi [Tvisi], saqarTvelos dasturlamalis Tanaxmad [mas, qaixosro-
begs] gadascen da gadauxadon amis Sesaxeb [gamocemuli] brZaneba icodnen da saval-
debulod aRiaron [misi Sesruleba]. daiwera didebuli Sa’banis Tves 1[0]45 w~.

115
21. 1634 w. wyalobis wigni rostom mefisa saxlTxuces qaixosro baraTaSvilisadmi.

d e d a n i: dakargulia.
p i r i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi 1450,
davTari 12, #119. sabuTma qarTul sasamarTlo sistemaSi registracia gaiara 1812 wlis
12 aprils.

[q.] nebiTa da SewevniTa R(mr)TisaTa.


Cuen, mefeman, patronman rostom da Tanamecxedreman Cuen, dedofalman mariam ese
wyalobisa wigni da niSani SegiwyaleT da giboZeT Tqven, Cuensa erdgulsa da Tavdade-
biT namsaxursa ymasa, saxlTuxucesa qaixosros da SvilTa TquenTa baraTasa da mama-
valTa saxlisa TquenisaTa yovelTave.
mas Jamsa, odes moguidegiT karsa da mamulis wyalobas guiajeniT, Cuenca vismineT
aja da moxseneba Tqueni da SegiwyaleT da giboZeT Cuens saxasos sofelSi, en{a}geTs
s{a}dunaSuilis giorgis Suilebi erTobiT, ris{a}c mamulis mqonebelni arian wyaliTa,
wisquiliTa, veliTa, venaÃiTa, saxn{a}viTa da uxnaviTa SeniTa da oÃariTa, nasyidiTa da
usyidiTa, s{a}ZebriTa da uZebriTa, yov<a>lis misis samarTlianis saqmiTa da samZRu-
riTa, mTiT baramdis unk-aluloT samk<a>u{i}droT da sabolov<a>{o}T, g<a>qondes da
gibednieros RmerTman Cuensa erTgulaT samsaxursa Sigan.
awe, g(i)b(rZane)bT karisa Cuenis veqil-vezirno da sxuano mosaqmeno dRes, vin ginda
vin iy<a>v<a>neT da anu dRevis waR<a>ma vin ginda vin iqnebodeT, merme Cveni ese naw-
yalobev[i] wyalobisa wigni Tquen<a>{i} asre gauTaveT, rome rarig{a}d{a}c ama Cuvengan
n{a}boZebs farv{a}nSi eweros da <i>nuodes nu SeuSliT da SecilebiT Tanadgomisa da
Sewev<a>nisagan kide.
daiwera brZaneba da niSani ese q(oroni)k(on)s tkb, ÃeliTa mwignobrisa yorRa-
n{a}Sui{li}s merabisaTa. [rostom] [mariam].

22. 1635.VI.17 _ 1635.VII.16. firmani Sah-sefi I-sa qaixosro begisadmi (baraTaSvili-


sadmi).

winamdebare sabuTs gTavazobT vladimer fuTuriZis publikaciaze dayrdnobiT.


g a m o c e m e b i:
1. m. xubua, saqarTvelos muzeumis firmanebi ..., gv. 4.
2.vl. fuTuriZe, sparsuli istoriuli sabuTebi saqarTvelos wignsacavebSi, ..., gv.
32-33.

meufeba RvTisa!

gamoqveynda uavgustoesi firmani masze, rom sidiadisa da aRmatebulebis safar-


velma, momwesrigebelma qaixosro-begma, xelmwifuri wyalobiT gaamayebulma da gandi-
debulma, uwyodes, rom mmarTvelobis, xelmwifobis da brwyinvalebis safarvelma, si-
diadisa da Zlierebis Zalam, maRaladgilovanma, didebuli xelmwifeebis STamomavalma,
qvelma xelmwifem, didebulma da bednierma Cemma Zmam rostom-xanma, saqarTvelos valim,
mogvaxsena im sidiadis safarvelis vaJkacobis, Tavdadebisa da erTgulebis Sesaxeb.
amJamad, roca Teimurazi damarcxebuli iqna suramis sanaxebSi da gaiqca. es iyo mizezi
im sidiadis safarvelis mimarT xelmwifisagan wyalobis momatebisa.
im sidiadis safarvelisa da saqarTvelos mTeli xalxisaTvis cxadia, rom
xsenebuli Teimurazi iyo da aris saqarTvelos aoxrebis mizezida misi mavneblobis
ukugdeba saqarTvelos mTeli xalxisaTvis aris saWiro. saWiroa, rom winandelze ufro
metad iRvawon erTgulad da gulwrfelad xsenebuli maRaladgilovanis, mmarTvelo-
bisa da xelmwifobis safarvelobis samsaxurSi [da] Tu [Teimurazma] amis Semdeg [kidev]
ganizraxa saqarTveloSi mosvla, [maSin] qarTlis aznaurebTan da mTel xalxTan erTad,
erTgulad da erTsulovnad moindomeben ra mis ukugdebasa da mospobas, moiqcevian ise,
rom saqarTvelos xalxma moisvenos misi janyis borotebisagan. da Tu vinme aRmoCndeba

116
CvenTvis arakeTilismsurveli, amis Sesaxeb WeSmariteba acnobon xsenebul mmarTvelo-
bisa da xelmwifobis safarvels, raTa rogorc sasargeblod dainaxavs dRiTidRe
mzardi [Cveni] saxelmwifosaTvis, ise gadawyvitos moqmedeba. is, rac saWiro iqneba
simamacisa da TavdadebisaTvis, Sesrulebuli unda iqnes, rom TiToeulis mamacobisa da
Tavdadebis WeSmariteba xsenebulma xelmwifobis safarvelma momaxsenos, [da] mas
gavxdiT usazvro xelmwifuri wyalobis sagnad. amis Sesaxeb gamocemuli brZaneba ico-
dnen [da] Tavis movaleobad aRiaron [misi Sesruleba]. daiwera 1045 wlis kurTxeuli
moharemis Tves.

23. 1642 w. wyalobis wigni rostom mefisa saxlTxuces qaixosro baraTaSvilisadmi.

p i r i: korneli kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli centri,


Hd-14694; p i r i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi
1450, davTari 12, #103. sabuTma qarTul sasamarTlo sistemaSi registracia gaiara 1812
wlis 12 aprils.
m i n a w e r e b i: sabuTis reqto-ze, sigelis Tavze fanqriTa Sesrulebuli Semdegi
minaweri: `wyalobis wigni mefe rostomisa. am wignisa Cven marto piri gvaqvs xelSi~;
sabuTis verso-ze aris melniT Sesrulebuli Semdegi minawerebi: a) `amisi asli vnaxe me,
mRvdelma, quruxulovma maxarebelma da sisworiT gardmovswere welsa CyiÀ-sa,
dekenbris iT-sa dResa~. b) `buJRuleTis da elfias~.
g a m o c e m e b i:
1. e. TayaiSvili, saqarTvelos siZveleni, tomi I, ..., #417.

q. nebiTa da SewevniTa R(mr)TisaTa.


Cven, mefeT mefeman, patronman rostom da Tanamecxedrema Cvenma, dedofalT
dedofalma, patronma mariam ese sabolood gasaTaebeli mtkice da Seucvalebeli way-
lobis wigni da sigeli SegiwyaleT da giboZeT Tqven, CvenTa erTgulTa da mravalfe-
rad TavdadebiT namsaxursa ymaTa: baraTaSvils, saxlis uxucess, batons qaixosros da
Svilsa Tquensa baraTasa da momavalTa saxlisa TqvenisaTa yovelTave.
mas Jamsa, odes Tumin<i>{s} Tavisave nebiTa misi Tavi TquenTvis moebarebina,
Tquenca mogvideqiT karsa, Tuminisa mobarebisa da imisi mamulis: buJRulaSvilebisa da
srulad buJRulanisa da elfias _ manukaSvilis wyalobasa dagviajeniT. vismineT aja
da moxseneba Tqueni, Tum{i}nic Tqven mogabareT da misi mamuli: buJRulani da elfias _
manukaSvili, SegiwyaleT da giboZeT misiTa mTiTa, bariTa, wisqviliTa, veliTa, venaxi-
Ta, WaliTa, saTibiTa, eklesiiTa, sasaflaoTi, tyiTa, sanadiroTa, yovlisa misis samar-
Tlianis SesavliTa da gasavliTa, samZRvriTa da fu<z>{Z}iTa, TqvenTvis da TqvenTa
SvilTaTvis samkvidroT da samamulod gviboZebia, yovlis kacisagan ucileblad, asre
da ama wesiTa: sadamdi Tumin<o>{i} cocxali iyos, egec Tqueni gauyreli aris, da ra
sofelma misi begara ar daivalos da Tum{i}ni mis meufes miebaros, rogorca Tqvens
sikeTesa marTebdes, sulis saqme im rigaT kargaT gaurigeT da mamuli samkvidrod da
sabolood TqvenTvis dagvimkvidrebia, gqondes da gibednieros R(mer)Tman, Cvensa
erTgulad samsaxursa Sigan, ara odes ar mogeSalos, ara Cuengan da arca Semdgomad
sxvaTa mepatroneTagan.
awe, uzedaesTa mogaxsenebT da uqvedaesTa gibZanebT, karisa Cvenisa veqil-vezirno,
mdivano da sxva mosaqmeno, vin gind vin iyvneT da anu dReis waRma vin gind vin
iqnebodeT, bZaneba da niSani ese Tquenca asre gauTaveT da daumkvidreT, ra rigadac ama
Cuengan boZebuls sigelsa Sigan eweros, nuras SeuSliT da SeecilebiT, Tvinier Ta-
nadgomisa da Sewevnisagan kide.
daiwera bZaneba da sigeli ese q(oroni)k(on)s tl, ÃeliTa karisa Cvenisa mdivan-
mwignobrisa martiruzaSvili SalvasiTa. rostom. mariam

117
24. 1642 w. wyalobis wigni rostom mefisa xosia baraTaSvilisadmi.

d e d a n i: korneli kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli


centri, Ad-1138; muqi yavisferi feris qaRaldi, orad gakecili; 1 furceli; zoma:
52,3×19,3; Savi feris melani; mxedruli; gankveTilobis niSani: orwertili an samwertili
yoveli sityvis Semdeg; teqstis xilvadoba mkafio, Tu mxedvelobaSi ar miviRebT im
faqts, rom sabuTis me-10, me-12 da me-17 striqonebze amoSlil sityvebsa Tu asoebs;
wyalobis sigeli orenovan sabuTTa rigs miekuTvneba da gaaCnia rogorc qarTuli,
aseve sparsuli versia; sigelis sparsuli versia moTavsebulia dokumentis reqto-ze.
S e n i S v n a: sabuTs uzis TariRi qoronikoni tl (1642 w.). sabuTs qarTul
versias uzis rostom mefis msxlisebri formis beWedi: `q. yaenis feჴTa mtueri, rostom
mefe vamtkiceb~, rac Seexeba sparsul versias uzis oTxkuTxedis formis sparsuli
beWedi. garda amisa, sabuTis reqto-ze, me-23 striqonze aris moTavsebuli oTxkuTxedis
formis sparsuli beWedi.

g a m o c e m e b i:
1. vl. fuTuriZe, sparsuli istoriuli sabuTebi..., gv. 226-229.

q. nebiTa da SewevniTa R(mr)TisaTa.


Cuen, mefeT mefeman, | patronman rostom ese ukunisamdi JamTa da xanTa gas{a}Tave-
beli wyalobisa wigni da niSani SegiwyaleT da g|iboZeT Tqven, CuenTa erdgulTa da we-
sisaebriv mravalf|erad TavdadebiT namsaxursa ymaTa, baraTaSvils xosiasa, Svi|lTa
SenTa, oTars, sa{a}ms, berukasa da momavalTa saxlis|a SenisaTa yovelTave.
mas Jamsa, odes moguidegiT karsa da | mamulis wyalobas guiajeniT, vismineT aja
da moxseneba Tqveni, | SegiwyaleT da mokiTxuli giyavT da nostis oZisi Tavad ama|s wi-
naT Tqveni saxliskaci javaxiSvils e[pyra] da sanaxSi|<e>red dadebuli gqonebia da mas
ukan kidev, y{a}enis uRurzed cixe | ageRo da kacni dagrComia da axla kidevac nodar
da aragvis eris|Tavi ukuguidgnes, imerelni darbaiselni guerc axldes, mouÃediT | qa-
laqidame da Tqven mowinaved mogviZeRiT da Cuens uRurzed Tavi a|r daiwyalobeT, gaaq-
cieT da mravali saxeli hqeniT, aw, amisad sa|muqfod da sajildaod, rac naZaladevad
biZaTqvens, qaixos|ros oZisa hqonda ulumbexaSvilianad ese{e}bi isrev Tq|uen Segiwya-
leT da giboZeT mTiT baramdisin, risac mqonebeli o|Zisi yofiliyos, yovliTurT
TqvenTuis da TqvenTa SvilTaTvis gui|boZebia samkvidrod da sabolood, gqondes da
gibednieros R|(mer)T(ma)n Cuensa erdgulad samsaxursa Sina da araodes ar mog|eSalos,
ara Cuengan da ara sxuaTa mepatroneTagan.
awe, gi|bZanebT karisa Cuenisa veqil-vezirno da sxuano mosaqmeno, vin|ca vin iyvneT
da anu dReis waRma iqnebodeT, Tqvenca | asre daumtkiceT da nuraodes nu mouSliT da
Se{e}cilebi|T, Tuinier Sewevnisa da Tanadgomisagan kide.
daiwera b(rZane)ba da niSani ese q(oroni)k(on)sa tl, ÃeliTa karisa Cuenisa mdivan-
mwignobaris, TumaniSvilis birTuelisiT{a}. rostom mefis msxlisebri formis beWedi:
`q. yaenis feჴTa mtueri, rostom mefe vamtkiceb~.

sparsuli teqsti.

`gamovida maRali brZanebuleba, rom sidiadis safarvelis xosia baraTaSvilis mi-


marT maRali wyalobis gamo [da] im safuZvelze, romelic qvemoT qarTulad aris aRniS-
nuli, Cven davumtkiceT da vuwyalobeT mas Tiulad, cxenis wlis samTveobis dasaw-
yisidan, qarTls damokidebuli sofeli oZisi. maRali karis mistofim, Caswers ra [am
brZanebas] davTarSi, gadasxvaferebisa da Secvlis mankisagan daculad icnos is da ro-
ca maRali beWdiT iqneba aRWurvili _ erwmunon mas, Tavis movaleobad aRiaron [misi
Sesruleba] da yovel weliwads axal brZanebas nu moiTxoven. daiwera 1052 w. ramazanis
Tvis 10~.
(qarTul-sparsuli istoriuli sabuTebi, teqsti daadgina, Targmani da SeniSvnebi
daurTo v. fuTuriZem, gamomcemloba `saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis gamom-
cemloba~, Tbilisi 1955, gv. 229).

118
25. 1680 w. nasyidobis wigni qaixosro baraTaSvilisa papuna gostaSabiSvilisadmi.

d e d a n i: saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fondi


1448, 2942: p i r i: korneli kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli
centri, Hd-4152 (p), korneli kekeliZis saxelobis saqarTvelos xelnawerTa erovnuli
centri, Hd-8764 (p), saqarTvelos erovnuli arqivis saistorio centraluri arqivi, fon-
di 1448, 589; Ria yavisferi qaRaldi samad gakecili; 1 furceli; zoma: 53,5×23,5; Savi fe-
ris melani; mxedruli; gankveTilobis niSani: orwertili an samwertili yoveli sityvis
Semdeg; teqstis xilvadoba mkafioa; restavrirebuli, sabuTis me3 striqonze sityva
~Zlierisa~ amokiTxvisas pirveli aso ~Z~ ar ikiTxeba.
S e n i S v n a: TariRi: sabuTs uzis TariRi qoronikoni tniÀ (1680). sabuTs bolo-
Si uzis qaixosro (qaixosroSvilis) baraTaSvilis ovaluri formis sparsuli beWedi
`qaixosro~; mRvdel-monazon ieses damtkiceba jvari: †. sabuTis veqto-ze moTavsebuli
qarTuli minaweri, romelsac misi simkrTalis gamo ver vkiTxulobT.

g a m o c e m e b i:
1. e. TayaiSvili, saqarTvelos siZveleni, tomi I, ..., #358.
2.n. berZeniSvili, dokumentebi saqarTvelos socialuri istoriidan, t. I, ..., #95.

[q.] saxeliTa saxierisa, arseba dausabamosa dausrulebelisa, uxilavisa, ukvdavisa,


usul|osa, urabamosa yovelTa dambadebelisa, gare Semouwerelisa zRvaTa, ÃmelTa dam-
sxmelisa, | [Z]lierisa da uZlevelisa, R(mr)Tisa mamisa, R(mr)Tisa Zisa da R(mr)Tisa su-
lisa cxovelisa sameb|isa da erTarsebisa, meoxebiTa y(ovla)d wmidisa uxrwnelisa, uf-
rosad kurxeulisa, dedoflisa Cve|[n]isa R(mr)TismSobelisa, maradis qalwulisa maria-
misaTa, ZlierebiTa cxovelsmyofelisa pa|tiosnisa jvarisaTa, wmidaTa mTavrangelozTa
miqael da gabrielisaTa, wmidisa winaswarm|etyuelisa, winamorbedisa naTlismcemelisa
iovanesiTa da iovane qalwul maxarebelisaTa, wm|idaTa TavTa mociqulTa: petresiTa da
pavlesiTa, wmidaTa mTavarmowameTa: giorgi, Tevdore, | dimitri da evstatisiTa, wmidaTa
mR{v}delT-moZRvarTa: basili, grigoli, aTanasi, kir|ile da iovane oqropirisaTa, wmi-
daTa dedaTa qalwul mowameTa: Tekle, ekaterine, irine da | marinesiTa, wmidisa sveti-
sacxovelisa mironisa, wmidisa da yovelTa wmidaTa R(mr)TisaTa, amaT|iTa mindobiTa da
SuamdgomelobiTa ese uTuo da uTumcao drodaudebeli da mizez-| SemouRebeli yovlis
xlaTisa da ilaTisagan gamosuli mouSleli, damtkicebuli | nasyidobisa wigni da
sigeli dagiwereT da mogeciT Cven, baraTasSvilman, qaixosro|s Svilman, qaixosrom,
Zmiswulman Cem(m)an, sufra<C>{j}<s> baraTas Svilman, sufra<C>{j}ma qaixosrom, | SvilTa
da momavalTa saxlisa CvenisaTa yovelTave.
asre, rome dagveWira da Cvenis mondom|iTa da wadiliTa mogyideT Senisav mama-papa-
Ta da Seni samkvidro mamuli da glexebi Tqven, ba|raTaSvils, gostaSabiSvils papunasa,
Svilsa Sensa gostaSabs, Tamazsa da bersa.
asre | rome, rodisac mamaSeni gostaSab urumT moekla da Seni cota ymawvili dar-
Comili|yav, maSin Seni samkuidro mamuli da glexebi mamaCems daeWira, mas ukan dagve-
Wira Cvena | da Seni samkuidroc iyo da aras gemarTlebodiT, magra Ãelaxla mogyideT
da aviReT Se|ngan fasi sruli da unaklulo, riTac Cveni guli Sesjerdeboda da Cveni
Senze aRa<a>|ra darCa-ra, mogviyidia enageTs sadunaSvili paata, risac venaÃisa da ma-
mulis mqoneb|eli iyos, Tavisis ymiTa, Tavisis kerZis mamuliTa, risac mqonebeli aris,
misi ga|nayofi sam{a}na dRes, risac mamulis mqonebeli aris imiTa kidev, imisi ganayofi
gur|gena dRes, risac mamulis mqonebeli aris, enageTs memSvildis Svili, risac
mam|ulis mqonebeli aris imiTa, enageTs, rac Seni wili mamuli iyo da glexi da Cven |
gveWira sul ukleblad moguiyidia sadunaSvilebi, sadac ayril<i>ni iyunen da
moiyuano, | Cven Ãeli ara gvaqondes, tbis dolenjasSvilebi qitia da beruka, Tavisis
ZmiTa, tb|is, rom xodabunis naWeria imas gardais, risac mamulis mqonebelni iyunen,
eseebi yuela | ukleblad moguiyidia.
Tu, vinme im Cvens mosyiduls mamuls Semogecilos da wamogedavos, pir|isa da
pasuxis gamcemni Cven viyuneT. arian amisni mowameni da damxdomni: Tbilel efis||kopozi
ioseb baraTaSvili, mejinibeTuxucesi paata, misi Zma, oTara da varaza, boq|aulT-
uxucesi saam, mejinibeTuxucesi sexnia, boqaulTuxucesi SioS, qavTari|sSvili ionaTam

119
da manuCar, saginaSvili qaixosro, saginaSvili zaal, yorRanaSvili lama|za, reviSvili
Salva, revisSvili adam, blorZeli otia da zurab, saraji, jimSita. |
vinca da ramanca kacman es Cvengan mosyiduli glexebi da mamuli mogeSalos, ris-
xa|vsmca dausabamo R(mer)Ti, mama, Ze da suliwmida da yovelni wmidani R(mr)Tisani,
Ãorciel|ni da uÃorconi, nura raTamca sinanuliTa nu iqmnebis Ãsna sulisa misisa,
masm|ca miecemis keTri gezisa, SiSTuili iudasi, cocxliv danTqma daTan da abironisa,
| SeCveneba safirasi da colisa misisa, yovelimc misi keTilad gagebuli borotad
moe<a>qc|evis, xolo damamtkicebelni amisni R(mer)Tm(a)n akurTxnes.
daiwera wigni da sigeli ese q(oroni)k(on)sa tniÀ, ÃeliTa mRdel-mon<o>{a}z-
v<a>nis elisesiTa [qaixosro (qaixosroSvilis) baraTaSvilis ovaluri formis spar-
suli beWedi: [`qaixosro~], mRvdel-monazon elises damtkiceba jvari: †.

120

You might also like