ΑΕΦ 103 εξεταστικό δείγμα

ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ
Κύριο χαρακτηριστικό της φυσικής φιλοσοφίας του 5ου αιώνα π.Χ

μετά τον Παρμενίδη είναι η αποδοχή του ελεατικού κοσμολογικού
προτύπου.
Οι θεμελιώδεις οντότητες είναι πάντα και παντού.
Οι φυσικοί φιλόσοφοι μετά τον Παρμενίδη δέχονται ότι η γένεση
και η φθορά είναι φαινομενικές. Στην πραγματικότητα πρόκειται για
συνδυασμό και διάκριση άφθαρτων στοιχείων.
Μηχανιστές: Εμπεδοκλής, Αναξαγόρας, Λεύκιππος, Δημόκριτος.
Συμπεραίνουμε ότι από τις 4 κατηγορίες αιτιών, που επινόησε ο
Αριστοτέλης, στην θεωρία των προγενέστερων υπήρχαν μόνο τα δύο,
δηλαδή κινητικά και υλικά που υπέθεσαν ο Εμπεδοκλής, ο Αναξαγόρας,
ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος. ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΤΕΣ
ΘΕΩΡΟΥΣΑΝ ΟΝΤΑ, Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΤΑ ΚΑΤΕΤΑΣΣΕ ΣΤΑ ΥΛΙΚΑ.
Οι Μηχανιστές δεν έδωσαν ενδιαφέρον στη δομή, δεν τους ένοιαζαν οι
συνδυασμοί, τους ενδιέφερε το μέρος, όχι το όλον, αντίθετα από τον
Αριστοτέλη.
Ο Αριστοτέλης θεωρεί όλα τα όντα διαφορετικά μεταξύ τους, ενώ ο
Αναξαγόρας θεωρεί τα όντα και τις ουσίες αδιαφοροποίητα μεταξύ
τους.Τα παράγωγα των όντων δεν έχουν φύση, είναι σωρός. Αν ήταν
ον, θα ήταν αγέννητο και άφθαρτο. Η ΑΙΤΙΑ χωρισμού – διαχωρισμού –
συνδυασμού των όντων είναι και αυτή ένα όν, ένα κινητικό όν.
Ο Αναξαγόρας απο τις Κλαζομενές δέχεται ότι όλα τα άπειρα που
παρατηρουνται στον φυσικό κόσμο, δηλαδή όλες οι αισθητές ουσίες είναι
εξίσου θεμελιώδη.
Θεωρεί τα στοιχεία όντα. Ο Αναξαγόρας, σύγχρονος του Παρμενίδη,
θεωρούσε π.χ ότι το μήλο περιέχει ανάμεικτα συστατικά, όπως το
χρώμα, το βάρος, τη γεύση. ΤΑ ΘΕΩΡΟΥΣΕ ΟΥΣΙΕΣ. ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΕΙΝΑΙ
ΟΝΤΑ, σύμφωνα με αυτόν. Θεωρούσε ότι οτιδήποτε αποτελείται από
όντα είναι σωρός που δεν έχει κάποια ιδιαίτερη φύση. Οντα είναι η γη,
το νερό, ο σίδηρος, το βάρος, η σκληρότητα κλπ. Είναι ανάμεικτα, η μία
μάζα διαπερνά την άλλη. Οταν το μήλο γίνεται κόκκινο, το πράσινο
διαχέεται στο περιβάλλον ή στο εσωτερικό του μήλου και το κόκκινο
αναδύεται. “Κάθε τι που τρώμε περιέχει ποσότητα των σωματικών μας
στοιχείων. Πχ υπάρχει οστό, τρίχα, αίμα, τέλεια αναμεμειγμένα στην
τροφή και αφού φάμε αυτά τα στοιχεία κατευθύνονται στα αντίστοιχα.”
Τον ΝΟΥ τον αντιλαμβάνεται ως ένα χρήμα (πράγμα), είναι η λεπτότερη
από όλες τις ουσίες. Ολα τα χρήματα είναι ανάμεικτα, ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟ
ΝΟΥ, που είναι ξεχωριστός, όλα όμως τα χρήματα υπάρχουν στον νου. Ο
ΝΟΥΣ είναι η αιτία της νόησής μας. Υπάρχει διαφορά μεταξύ του νου
(ως μέρος της φυσικής πραγματικότητας που δεν αναμιγνύεται με
κανένα και οι διαστάσεις του είναι άπειρα μεγάλες) και του νου (ως
κινητικό αίτιο που δεν δρα βάσει σχεδίου και είναι το μόνο που έκανε
τη γέννηση του κόσμου). Νοήμονα όντα = αυτά που ενεργούν με
πρόθεση.
Αρχικά τα άπειρα (πολλά χρήματα) ήταν αναμεμειγμένα πλήρως με
ομοιόμορφο τρόπο παντού και όλο αυτό το μείγμα βρισκόταν στο νου. Ο
Νους μέχρι τη γέννεση του κόσμου ήταν αδρανής, μέχρι που ο ίδιος
αποφάσισε να περιστρέφεται ως φυγοκεντρικός. Ολες οι άλλες κινήσεις
οφείλονται στις αλληλεπιδράσεις. Η περιστροφή του νου συνεχίζεται
ατέρμονα. Ο Νους λειτουργεί ως παραγωγός ενέργειας.
Άτομο = άτομον ον (ουσιαστικοποιημένο επίθετο)
Οι προσωκρατικοί θεωρούσαν ότι για την παραγωγή μίας ουσίας
πρέπει πρώτα να πεθάνει μία άλλη. Αντίθετα για τον Αναξαγόρα το
μαύρο, το άσπρο, το μαλακό, το σκληρό είναι ουσίες.
Υποθέτει ένα άπειρο αριθμό ανάμεικτων στοιχείων παντού στο
σύμπαν, ένα μείγμα μαζών, όπου όλα τα συστατικά είναι παρόντα σε
όλες τις κλίμακες μεγέθους. Η φαινόμενη γένεση ουσιών, η φθορά
τους και οποιαδήποτε μεταβολή τους είναι στην πραγματικότητα η
ανακατανομή των στοιχείων σε διαφορετικής κλίμακας μεγέθους. Τα
στοιχεία αλλού αυξάνονται και τα αντιλαμβανόμαστε, αλλού μειώνονται
και δεν τα αντιλαμβανόμαστε. Η μάζα όμως του κάθε στοιχείου μένει
σταθερή, όμως ανακατανέμεται διαρκώς.
ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 34.
Διογένης Λαέρτιος: στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε τίποτε. Η αλήθεια
βρίσκεται κρυμμένη στην άβυσσο.
Ο Δημόκριτος επικρότησε τη θέση του Αναξαγόρα ότι με τις αισθήσεις
μπορούμε να δούμε ό,τι είναι αισθητηριακά άδηλο, τα άτομα και το κενό
μόνο νοητικά.
Οτι τα στοιχεία είναι συνεχή υιοθετήθηκε από τον Αριστοτέλη και τους
Στωικούς.
Η ταχύτατη περιδίνηση του σύμπαντος ευθύνεται για
την κυκλική κίνηση των ουράνιων σωμάτων στον κόσμο ΑΡΧΑΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
35 – 38.
Αντίθετα με τον Δημόκριτο, ο Αναξαγόρας θεωρεί ο,τιδήποτε
αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας πραγματικό. Το γλυκό ή το πικρό το
αντιλαμβάνονται διαφορετικοί άνθρωποι διαφορετικά ή ο ίδιος ο
άνθρωπος διαφορετικά σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, επειδή
υποθέτει ότι όλα τα περιεχόμενα της πραγματικότητας είναι ανάμεικτα σε
διάφορες και μεταβαλλόμενες αναλογίες παντού στο σύμπαν. Δύο
επιπλέον παραδοχές: α)τα όργανα της όρασης, αφής ή όσφρησης
“διεισδύουν” σε διαφορετικές κλίμακες της σύστασης των πραγμάτων και
β” οι αναλογίες της ανάμειξης των περιεχομένων του σύμπαντος
μεταβάλλονται.
Οι ιδιότητες γλυκό ή πικρό, ζεστό ή κρύο είναι για τον Αναξαγόρα
πράγματα όπως π.χ ο σίδηρος.
Με άλλα λόγια για τον Αναξαγόρα οι αντιφατικές κρίσεις των
αισθήσεων είναι αληθείς (πχ τραγικωμωδία), επειδή η μεταβαλλόμενη
πραγματικότητα δεν περιορίζεται στο βεληνεκές των αισθήσεων. Ολες
όμως οι αντιφατικές αντιλήψεις των αισθήσεων (πχ χαρμολύπη) είναι
ψευδείς για τον Δημόκριτο και αληθείς είναι μόνο οι κρίσεις του νου,
ακριβώς επειδή η πραγματικότητα αρχίζει πέρα από το βεληνεκές των
αισθήσεων.
Αιθήρ εδώ σημαίνει πυρ. (βλ. Αριστοτέλη Περί ουρανού). Θα είναι ένα
χρήμα (πράγμα) λεπτότερο από τον αέρα και επάνω από αυτόν, πέρα από
την ατμόσφαιρα όπως θα λέγαμε σήμερα και εκτείνεται άπειρα μακριά
από τη Γη, η οποία γη βρίσκεται στο σημείο εκκίνησης της κοσμογονικής
περιδίνησης.
Αντίθετα με τον Αναξαγόρα, ο Εμπεδοκλής υποθέτει την αιτία του
μείγματος (φυγοκέντρηση). Η δίνη αποτελεί μόνιμο χαρακτηριστικό του
εμπεδόκλειου σύμπαντος, αλλά όχι του αναξαγόρειου. Η δίνη του
Αναξαγόρα λειτουργεί αποκλειστικά ως φυγονεντρητής, αλλά του
Εμπεδοκλή ως “μίξερ” όταν κυριαρχεί η φιλότης και ως
φυγοκεντρητής όταν κυριαρχεί το νείκος.
“νους δέ έστιν άπειρον και αυτοκρατές και μέμεικται ουδενί χρήματι, άλλα
μόνος”
ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ
Ενας από τους πρώτους Ελληνες πεζογράφους (ίσως του πρώτου).
Υπάρχει μόνο ένας Θεός, ο οποίος είναι μέγιστος μεταξύ των θεών και
των ανθρώπων. Αυτός δονεί τον κόσμο με την σκέψη του. Αυτή η
δόνηση ίσως είναι η πηγή των μεταβολών των πραγμάτων.
Τον 6ο και τον 5ο αιώνα π.Χ Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης και
Ηράκλειτος προσπαθούσαν να βρουν μία καθολική ύλη.
Ο Αναξίμανδρος, ο Αναξιμένης, ο Ξενοφάνης και ο Ηράκλειτος δεν
υποστήριζαν αυτά που έλεγαν με επιχειρήματα.
Ο Αναξίμανδρος εισάγει για πρώτη φορά τον όρο ΑΠΕΙΡΟ. Το άπειρο
δεν είναι καθολική ύλη γι αυτόν.
Ο Αναξίμανδρος ανέπτυξε την παλαιότερη γνωστή κοσμογονία φυσικού
χαρακτήρα:
Από το αιώνιο, θείο και μυστηριώδες άπειρον, τόσο ποσοτικά, όσο
και ποιοτικά απροσδιόριστο, προήλθε κάτι σαν σπόρος που παρήγαγε
μία μάζα αέρα (το ψυχρόν) και γύρω της ένα σφαιρικό κέλυφος φωτιάς
(το θερμόν). Στο κέντρο του κελύφους, ο αέρας τράπηκε σε νερό και το
μεγαλύτερο μέρος του νερού σε γη που σχημάτισε έναν κύλινδρο, τη
Γη, με ύψος το 1/3 της διαμέτρου της βάσης του. Το πύρινο κέλυφος
διασπάστησε σε δακτυλίους που καλύφθηκαν από πυκνό αδιαφανή
αέρα, αλλά το περιεχόμενο του καθενός φαίνεται ως ουράνιο σώμα
από μία οπή του περιβλήματος. Θεωρεί το άπειρο θεϊκό.
Εξήγησε τις φάσεις της Σελήνης και τις εκλείψεις ως
αποτέλεσμα της περιοδικής απόφραξης των οπών της Σελήνης και του
Ήλιου. Υποστήριξε ότι η Γη δεν στηρίζεται από τίποτε, επειδή
ισορροπεί στο κέντρο των πάντων.
Τοποθέτησε τους δακτυλίους των απλανών, πρώτα στο δακτύλιο της
Σελήνης και μετά αυτόν του Ηλιου.
Πιθανώς ο Αναξίμανδρος ήξερε μόνο την ημερήσια περιφορά της
Σελήνης και του Ηλιου. Οπωσδήποτε υπέθεσε ανέμους ως αιτίες των
ουράνιων κινήσεων.
Είχε τονίσει την μεταβολή των συστατικών του κόσμου σε άλλο (το
ψυχρόν και το θερμόν) και παρουσίασε τις μεταβολές μεταφορικά ως
“αποζημίωση” του ενός που αυξήθηκε, προς το άλλο που μειώθηκε
και έτσι αδικήθηκε.
Στην κοσμογονία του Αναξίμανδρου τίποτα δεν είναι
προσωποποιημένο. Ολα είναι ουσίες και δεν γνωρίζουμε πως
εμφανίστηκαν τα έμβια όντα. Αλλά αναφέρει ότι τα πρώτα όντα ήταν
υδρόβια και βγήκαν στη στεριά και κατοίκησαν εκεί αργότερα.
ΑΝΑΞΙΜΕΝΗΣ
Είχε δεχτεί ότι η πλατειά βάση της επίπεδης γης επιπλέει στον
άπειρο αέρα. Ο αέρας είναι θεμελιώδες περιεχόμενο του σύμπαντος,
που διαφοροποιήθηκε κοσμογονικά σε άλλα δευτερευόντως θεμελιώδη
και αυτά τρέπονται σε αέρα, εξαιτίας πύκνωσης ή ψύξης και αραίωσης ή
θέρμανσης. Ο αέρας ήταν η ουσία που καταλάμβανε όλο το σύμπαν. Ο
Αναξιμένης ταυτίζει τον αέρα με την ανθρώπινη ψυχή – ζωή, δηλαδή δεν
είναι μόνο απεριόριστος, αλλά ζωντανός και έλλογος. Ο αέρας
αναμίχθηκε με άλλες ουσίες και έτσι δημιουργήθηκε ο κόσμος, δηλαδή
ο αέρας προκάλεσε τη μεταβολή του σε άλλες ουσίες.
Από τα θεμελιώδη περιεχόμενα του σύμπαντος, φωτιά, αέρα,
άνεμο, νέφη, νερό, γη, πετρώματα παρήγαγε όλα τα άλλα, ίσως με
ανάμειξη.
Ο Αναξιμένης (όπως και ο Αναξίμανδρος) δέχεται ότι η φύση των
πάντων είναι άπειρη ταυτίζοντάς την με τον αέρα. Ο αέρας
διαφοροποιείται εξ αιτίας της αραίωσης και της συμπύκνωσής της.
Οταν υφίσταται αραίωση, γίνεται φωτιά. Όταν υφίσταται
συμπύκνωση, γίνεται άνεμος, στη συνέχεια σύννοφο, κατόπιν όταν
αυξηθεί η πυκνότητά του, νερό, έπειτα χώμα, μετά πετρώματα και
τα υπόλοιπα παράγονται από αυτά.
Η ψύξη ή συμπύκνωση και η αραίωση ή θέρμανση του αέρα
αντιμετωπίστηκαν από τον Αναξιμένη με έναν εντελώς απλό τρόπο.
Ο αέρας για τον Αναξιμένη, ίσως και το νερό για τον Θαλή αντιστοιχεί
στην αριστοτελική ύλη, με την έννοια ότι είναι αυτό από το οποίο τα
πάντα παράγονται και στο οποίο τελικά καταλήγουν.
Ο Αναξιμένης δεχόταν ότι ο άπειρος και αεικίνητος αέρας είναι η
ψυχή μας με την ομηρική σημασία του όρου, “ζωή”, άρα ότι είναι κάτι
έλλογο. Επίσης τον χαρακτήρισε θεϊκό, όπως αρμόζει σε ό,τι προκάλεσε
την κοσμογονία και με την κίνηση προκαλούνται τα διάφορα φυσικά
φαινόμενα, πχ η κίνηση των ουράνιων σωμάτων.
AΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
Η πρώτη σωζόμενη ιστορία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας
περιέχεται στο πρώτο βιβλίο των Μετά τα φυσικά του Αριστοτέλη από
τα Στάγειρα της Χαλκιδικής (384 – 322 πΧ). Αντικείμενό της είναι η
πρώτη από τις περιόδους της ιστορίας της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας
(προσωκρατική από τον Θαλή, αρχές 6ου αιώνα, ως τα μέσα του 5ου
αιώνα, όταν άρχισε ο Σωκράτης (γεννήθηκε το 469 πΧ) και ο αθηναίος
Πλάτων ( 424 – 327 πΧ), ο παλαιότερος φιλόσοφος του οποίου όλο το
εκτενές έργο έχει σωθεί.
Διακρίνει τις δύο πρώτες περιόδους (την παραπάνω και την εποχή
του Σωκράτη, αλλά και των σοφιστών που τελειώνει με τον θάνατο του
Σωκράτη το 399 π.Χ.) στη ζωολογική πραγματεία του Περί ζώων μορίων.
Σοφία είναι η γνώση των έσχατων αιτιών (αίτιον στην αρχαιότητα
σήμαινε αρχή).
Κύρια πηγή για τους προσωκρατικούς φιλοσόφους είναι ο
Αριστοτέλης και ο Θεόφραστος, μαθητής του, που έγραψε το έργο
“Φυσικών δόξα” από όπου αντλεί κανείς πληροφορίες για τους
προσωκρατικούς.
Στο πρώτο βιβλίο του Μετά τα φυσικά θεωρεί αρχαιότερο
φιλοσοφήσαντα το Θαλή (αρχές 6ου αιώνα).
Πριν τον 4ο αιώνα το ρήμα φιλοσοφείν σήμαινε μίαγενική καλλιέργεια.
Η εξειδικευμένη χρήση έγινε για πρώτη φορά τον 4ο αιώνα π.Χ στα έργα
του Πλάτωνα.
Η φιλοσοφία ξεκίνησε στην Ιωνία της Μικράς Ασίας ως φυσική
φιλοσοφία, ένας από τους τρεις κλάδους στους οποίους διαιρέθηκε η
φιλοσοφία την ελληνιστική εποχή. Οι άλλοι δύο είναι η ηθική και η λογική.
Η βιολογία ξεκίνησε ως ζωολογία με τα έργα του Αριστοτέλη (γι
αυτό θεωρείται ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ), όπως το Περί ζώων μορίων και
Περί ζώων γενέσεως. Στο μαθητή του Αριστοτέλη, τον Θεόφραστο
οφείλουμε τις πρώτες πραγματείες βοτανικής.
Υπάρχει μόνο ένας Θεός, ο οποίος είναι μέγιστος μεταξύ των θεών και των
ανθρώπων. Αυτός δονεί τον κόσμο με την σκέψη του. Αυτή η δόνηση
ίσως είναι η πηγή των μεταβολών των πραγμάτων. Αυτό είναι ΤΟ
ΣΥΜΠΑΝ.
Τα δύο όντα του Παρμενίδη, το φως και το σκοτάδι, ήταν για τον
Αριστοτέλη η φωτιά και η γη αντίστοιχα.
ΣΥΜΠΛΙΚΙΟΣ (6ος αι. π.Χ) σχολιαστής των έργων του Αριστοτέλη: ΟΛΑ
ΣΤΗ ΦΥΣΗ ΡΥΘΜΙΖΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΟΜΟ.
Τα 4 εμπεδόκλεια στοιχεία ήταν καθοριστικής σημασίας για την
φυσική φιλοσοφία και κοσμολογία, επειδή τα υιοθέτησαν ο Πλάτων
και ο Αριστοτέλης, όχι βέβαια χωρίς τροποποιήσεις.Ο Αριστοτέλης μιλά
για την ύπαρξη 5 στοιχείων: γη, πυρ, αήρ, ύδωρ, αθήρ. Ο αθήρ
χρησιμοποιείται για την εξήγηση της ύπαρξης των ουράνιων σωμάτων.
ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΩΝ ΟΝΤΩΝ σύμφωνα με τον Αριστοτέλη:
1) Ουσίες (κύρια όντα, δεν προϋποθέτει τα υπόλοιπα,
2) Ιδιότητες ουσιών,
3) ποσότητες,
4) σχέσεις (πχ γονείς – παιδιά),
5) θέσεις στο χώρο,
6) χρονικό διάστημα (διάρκεια ζωής),
7) αυτά που κάνουν οι ουσίες,
8) αυτά που παθαίνουν,
9 ) κατοχή από τις ουσίες (πχ τα πουλιά κατέχουν
φτερά),
10 ) κατάσταση στην οποία βρίσκεται (πχ εγρήγορση)
Από τα 2 – 10 προϋποθέτουν το 1!!! Το 1 δεν προϋποθέτει τα υπόλοιπα!!
Η εξάρτηση των 9 περιεχομένων από το 1 και η ανεξαρτησία του 1
από τα 9. Ο Αριστοτέλης θεωρεί όλα τα όντα διαφορετικά μεταξύ
τους, ενώ ο Αναξαγόρας θεωρεί τα όντα και τις ουσίες
αδιαφοροποίητα μεταξύ τους.
ΙΩΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Η σοφία είναι γενική γνώση και δεν αφορά μεμονωμένες
περιπτώσεις, αλλά κάτι καθολικό. Είναι η ανώτερη μορφή γνώσης.
Αντικείμενό της είναι ο σκοπός για τον οποίο γίνονται όλα (τίνος ένεκεν
εστί πρακτέον εκάστου), δηλ. ό,τι είναι καλό για κάθε πράγμα (ταγαθόν
εκάστου) και γενικά το καλύτερο για όλη τη φύση (το άριστον εν τη
φύσει πάση). Η σοφία είναι γνώση των πρώτων αρχών και αιτίων.
Η φιλοσοφική γνώση λοιπόν είναι γνώση αιτίων. Ο κάτοχος αυτής
πρέπει να απαντήσει σε ερωτήματα “δια τι...?” Η μελέτη των φυσικών
πραγμάτων, της γένεσης, της φθοράς και των μεταβολών του υποθέτει την
ύπαρξη τεσσάρων κατηγοριών αιτίων:
– η ύλη (το εξ ού γίγνεται τι ενυπάρχοντος). Υλη είναι τα συστατικά του
πράγματος. Η λέξη αυτή εισάγεται για πρώτη φορά από τον
Αριστοτέλη.Η ύλη είναι η λέξη που για πρώτη φορά χρησιμοποιείται
στη φυσική φιλοσοφία από τον Αριστοτέλη, αλλά ως έννοια
εισάγεται από τον Πλάτωνα μαζί με την έννοια του χώρου.
– το είδος (ή μορφή ή η εξωτερική εμφάνιση ή το παράδειγμα). Είδος

είναι ο τρόπος συνδυασμού των συστατικών ή το σχήμα κάθε
συστατικού. (το τι ήν είναι = τι εστί). Είδος ενός πράγματος λέγεται
και η ουσία του πράγματος. Η ύλη είναι υποκείμενο στο είδος,
γιατί και να προστεθεί είδος στην ύλη, η ύλη παραμένει αμετάβλητη,
όσο και εάν το είδος μεταβληθεί.
– το κινήσαν (όθεν η αρχή της μεταβολής η πρώτη). Είναι οτιδήποτε
προκαλεί κίνηση στον χώρο ή οποιαδήποτε φυσική μεταβολή
(αύξηση, μείωση, αλλαγή ιδιοτήτων, αλλά και γένεση και φθορά.
Κινητικό αίτιο για τον Αριστοτέλη είναι η καρδιά και όχι ο εγκέφαλος.
Το ον “θεοί του έρωτα” του Παρμενίδη είναι το
κινητικό αίτιο του Αριστοτέλη.
– το τέλος (το ού ένεκα) είναι ο σκοπός για τον οποίο κάτι συμβαίνει ή
υπάρχει. Τελικό αίτιο των έμβιων όντων είναι α) η αυτοσυντήρηση
και β) η αναπαραγωγή. Ο άνθρωπος, σαν έμβιο όν,
αυτοσυντηρείται και αναπαράγεται, ζει στο περιβάλλον και
σκέφτεται.
ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΠΟΛΛΕΣ ΦΟΡΕΣ ΤΟ
ΤΕΛΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΚΙΝΗΤΙΚΟ ΑΙΤΙΟ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ.
Αναπαραγωγή: ύλη στην οποία δίνεται είδος. Αίμα της εμμήνου
ρύσεως φέρει πληροφορίες από την μητέρα. Κάτι αντίστοιχο
συμβαίνει με το σπέρμα του άντρα. Κινητικό αίτιο είναι οι γονείς αλλά
και ο ήλιος, γιατί χωρίς αυτόν δεν θα υπήρχε ζωή. Οι αρχαίοι είχαν
γεωμετρικό σύμπαν, ενώ εμείς ηλιοκεντρικό.
Τέχνη είναι ένα σύνολο οδηγιών – προδιαγραφών, που αν
εφαρμοσθούν, θα οδηγήσουν στη δημιουργία του προϊόντος της
τέχνης.
Ο σκοπός που εξυπηρετεί το ον ταυτίζεται άρρηκτα με το σχήμα του.
ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΥΠΙΚΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ επινοήθηκε από τον
Αριστοτέλη. Μέχρι τον 19ο αιώνα μάλιστα είναι και το μοναδικό.
Πρόκειται για λογική αλγεβρικού τύπου
Από το παραπάνω κείμενο φαίνεται ότι για τον Αριστοτέλη αν και
ως φυσικά πράγματα αντιδιαστέλλονται από τα τεχνητά, δεν διαφέρουν
από σημαντικές απόψεις. π.χ ο τεχνίτης που παίρνει υλικό και φτιάχνει
εργαλεία. Στην ερώτηση τι είναι το πριόνι, δεν λέμε για το υλικό του, αλλά
για την χρήση του.
Η ψυχή είναι ένα σύνολο λειτουργιών που επιτελούνται από ένα
έμβιο ον και δεν μπορεί να χωριστεί από αυτό.
Στο πρώτο επίπεδο μορφολογικά είναι οι ενώσεις στοιχείων που δεν έχουν
κάποιο βιολογικό ρόλο (ορυκτά. Το είδος τους είναι μόνο η αναλογία
των συστατικών τους.
Στο επόμενο μορφολογικά επίπεδο έχουμε τα μέρη των έμβιων όντων,
των ζώων και των φυτών. Διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: τα ομοιομερή
π.χ. μύες, οστά, νεύρα, ξύλο και σε ανομοιομερή όργανα και μέλη.
Στο τελικό, μορφολογικά ανώτατο επίπεδο έχουμε τα έμβια όντα, ζώα
και φυτά που έχουν οργανωθεί για την αυτοσυντήρηση και την
αναπαραγωγή, λειτουργίες που καθιστούν το έμβιο όν έμβιο.
Τα μέρη των έμβιων όντων και τα ίδια τα έμβια όντα είναι ΕΡΓΑΛΕΙΑ.
Συνίστανται από συγκεκριμένη ύλη που έχει συγκεκριμένο είδος. Σε όλη
τη φύση υπάρχει το καλύτερο (το άριστον εν τη φύσει πάση). Γιατί
φύσιν ο Αριστοτέλης ονομάζει κυρίως το είδος.
Οι ποσότητες των τεσσάρων στοιχείων υπάρχουν μέσα μας εν
δυνάμει, όχι εν ενεργεία.
Αν δεν ξέρουμε τι κάνει κάτι, το λέμε τύχη ή αυτόματο.
Δεν δέχεται ότι τα πάντα στον φυσικό κόσμο συμβαίνουν
για κάποιο σκοπό. Στα Μετά τα φυσικά υπονοείται καθαρά ότι δεν
υπάρχει κάποιος σκοπός του φαινομένου των εκλείψεων.
Κατά τον Αριστοτέλη οι πλανήτες κινούν τον εαυτό τους. Τέλη
2ου – αρχές 1ου αιώνα π.Χ τα έργα του Αριστοτέλη ήταν άγνωστα.
Ο όρος “μεταφυσική” προήλθε από τον Αριστοτέλη με το έργο
του “Μετά τα φυσικά”.
Ο Αριστοτέλης ξεκίνησε και την βιολογική ταξινόμηση, έθεσε τις
βάσεις του κλάδου της βιολογίας. Δέχεται ότι τα βιολογικά είδη
είναι αιώνια. Ο αριστοτελικός κόσμος ΔΕΝ δημιουργήθηκε ποτέ,
υπήρχε πάντα και θα υπάρχει πάντα.
Η θεωρία των τεσσάρων αιτίων υπάρχει και στην
κοσμολογική πραγματεία του Περί ουρανού, Μετεωρολογικά που
αφορούν και γεωλογικά, όπως και αστρονομικά.
Στα Φυσικά αναλύει έννοιες της φυσικής, όπως μεταβολή,
κίνηση, άπειρο, χρόνος, τόπος και διερευνά την πηγή της συνεχούς
κίνησης και μεταβολής στο αιώνιο σύμπαν.
Η συλλογιστική του στα Αναλυτικά πρότερα και η απόδειξη
στα Αναλυτικά ύστερα είναι μεγαλειώδες επίτευγμα και
ταυτιζόταν με τη λογική μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα.
Τα Ηθικά Νικομάχεια είναι η κύρια ηθική πραγματεία του
Αριστοτέλη ασχολείται με την δραστηριότητα του νου που
αποσκοπεί στη σοφία.
ΤΙ ΕΠΕΔΙΩΞΑΝ ΟΙ ΙΩΝΕΣ ΦΥΣΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ?
Ο Αριστοτέλης αναζητούσε τις πρώτες αρχές, ενώ οι πρώτοι
φιλόσοφοι την πρώτη ύλη. Οι αμέσως επόμενοι των πρώτων
φιλοσόφων αναζητούσαν το κινητικό αίτιο. Οι πρώτοι φιλόσοφοι δεν
ενδιαφέρθηκαν για το κινητικό αίτιο, γιατί πίστευαν στην
αυτομεταβολή. Για τον Αριστοτέλη κάτι τέτοιο είναι παράλογο,
δηλαδή ότι η ύλη μεταβάλλει τον εαυτό της.
Ο Αριστοτέλης δεν είχε σκοπό να δείξει την ιστορία της
φιλοσοφίας, αλλά καθώς είχε βρει 4 αίτια, ανέτρεξε στο παρελθόν,
μήπως υπάρχουν και άλλα. Οι προηγούμενοι από αυτός είχαν βρει 1
ή 2.
Οι πρώτοι φιλόσοφοι διαφώνησαν ως προς τον αριθμό και τη
φύση των αρχών. Τους απασχόλησε α) τι συνιστά τα πάντα και β)τι
είναι αυτό από το οποίο παράγονται όλα και στο οποίο τελικά όλα
καταλήγουν.
Για τον Αριστοτέλη η φιλοσοφία εγκαινιάστηκε από τον Θαλή,
που υπέθεσε μία αρχή των πάντων, ΤΟ ΝΕΡΟ, που πρότεινε ότι η Γη
επιπλέει στο νερό.
Οι πρώτοι ίωνες φιλόσοφοι δέχονταν ότι τίποτε δεν δημιουργείται,
ούτε χάνεται, επειδή η φύση πάντα διατηρείται. Υπάρχει μία ή
περισσότερες φύσεις, αλλά διαφωνούν ποια είναι η αρχική. Για
τον ΘΑΛΗ είναι το νερό, γιατί η τροφή των έμβιων όντων περιέχει
υγρασία και επειδή το σπέρμα όλων των ζώων είναι υγρό.
Ο ΘΑΛΗΣ χρονολογείται με ασφάλεια την 28-5-585 πΧ εξ αιτίας του
συσχετισμού του με την έκλειψη Ηλίου από τη Λυδία.
ΑΡΧΑΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ 4,5,6,7
Οι πρώτοι φυσικοί φιλόσοφοι είχαν συλλάβει συγκεχυμένα την έννοια
της ύλης και του κινητικού αιτίου. Ηθελαν να εντοπίσουν μία ουσία
μέσω τις οποίας προήλθαν όλες οι άλλες ουσίες. Η Ηράκλειτος έλεγε
π.χ ότι όταν πεθάνει ο αέρας δημιουργείται το νερό, ενώ ο
Αριστοτέλης θεωρούσε πως η ύπαρξη μιας ουσίας δεν ακυρώνει
την ύπαρξη της άλλης. Ο νεκρός δεν είναι η ύλη του ζωντανού,
αλλά αντικαταστάθηκε από αυτόν.
Ο αέρας για τον Αναξιμένη, ίσως και το νερό για τον Θαλή
αντιστοιχεί στην αριστοτελική ύλη, με την έννοια ότι είναι αυτό από
το οποίο τα πάντα παράγονται και στο οποίο τελικά καταλήγουν.
Ο Αριστοτέλης θεωρεί την φωτιά ηρακλείτεια ύλη των

πάντων, αντίστοιχη του νερού του Θαλή.
Εσφαλμένα θεωρεί τη φωτιά το ηρακλείτιο ανάλογο του
αναξιμένειου αέρα.
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο Λεύκιππος αρνήθηκε ότι τα
άτομα περιέχουν κενό. Γι αυτό ούτε δημιουργούνται, ούτε
καταστρέφονται. Μεταξύ τους όμως υπάρχουν διάκενα, γι αυτό
γεννώνται και εξαφανίζονται. Τα άτομα είναι πλήρη, δεν έχουν
μέσα τους κενό.
ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 28,29 και 30 Αριστοτέλης Περί
γενέσεως και φθοράς.
Ο Αριστοτέλης και οι Στωικοί δέχθηκαν τη θεώρηση των στοιχείων ως
συνεχών.
Η ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΑΡΜΕΝΙΔΕΙΑΣ ΦΥΣΙΚΗΣ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ο Αναξαγόρας, ο Εμπεδοκλής, ο
Λεύκιππος και το Δημόκριτος επιχείρησαν να εξηγήσουν τα πάντα
εντελώς μηχανιστικά ως αναγκαία αποτελέσματα μηχανικών αιτίων,
δηλαδή κινητικών και υλικών.
ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 45
Αν τα πάντα είναι αποτελέσματα μηχανικών αιτίων, τότε το
σχήμα π.χ των κοπτήρων ή των γομφίων δεν εξηγείται επειδή
εξυπηρετεί κάποιο σκοπό, δηλαδή από ένα τελικό αίτιο. Αυτός ο
σκοπός εξυπηρετείται εντελώς τυχαία, εξαιτίας της συγκεκριμένης
κατασκευής των κοπτήρων ή των γομφίων.
Εδώ ο Αριστοτέλης αναφέρεται στη ζωογονία του Εμπεδοκλή.
Τα 4 στοιχεία συνδυάστηκαν εντελώς ΤΥΧΑΙΑ με αποτέλεσμα να
προκύψουν έμβια όντα και κατόπιν οργανώθηκαν πάλι ΤΥΧΑΙΑ σε
μέρη και όργανα σωμάτων. Από την τυχαία αυτή οργάνωση
προέκυψαν όλα τα έμβια όντα, αλλά και μη βιώσιμα τέρατα που
εξαφανίστηκαν, όπως τα βουγενή ανδρόπρωρα.
ΑΡΧΑΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ 47, 48, 49 και 50
Η απόρριψη της επάρκειας των μηχανιστικών εξηγήσεων
πρωτοεμφανίζεται στον διάλογο Φαίδων του Πλάτωνα, όπου ο
Σωκράτης εξηγεί τη φιλοσοφική εξέλιξη.
Ο Σωκράτης βαθειά απογοητευμένος γιατί στο σύμπαν του
Αναξαγόρα υπεύθυνα για όλα είναι μόνο μηχανιστικά αίτια και όχι
τελικά αίτια. Ο νους δεν τα έφτιαξε όλα αποβλέποντας σε ό,τι είναι
καλύτερο, απλά προκάλεσε την κοσμογονία αφήνοντας τα άλλα
χρήματα (πράγματα) να αλληλεπιδράσουν ως αριστοτελικά υλικά
αίτια και από την κινητική τους δράση να προκύψει ο κόσμος.
Ο Αριστοτέλης θέλει τελεολογικές εξηγήσεις στη φυσική. Για τον
Αριστοτέλη η φυσική περιλαμβάνει τη μελέτη των έμβιων όντων.
Οι ιδιότητες των οργάνων ενός έμβιου όντος δεν εξηγούνται μόνο
μηχανιστικά, αλλά τελεολογικά. Εχει γι αυτόν σημασία το τελικό αίτιο,
όχι μηχανιστικά. Οι σημαντικότερες πλευρές του κόσμου εξηγούνται
τελεολογικά. Ο σκοπός επιβάλει το σχήμα, τα υλικά και τα μέσα. Ο
Αριστοτέλης διέκρινε ότι κάτι έλειπε από τους “Μηχανιστές”
(Εμπεδοκλής, Αναξαγόρας, Λεύκιππος και Δημόκριτος), δεν
αναγνώρισαν την ύπαρξη των ειδικών και των τελικών αιτίων π.χ το
δόντι έγινε έτσι επειδή η ύλη πήρε αυτό το σχήμα, επειδή τα
κινητικά αίτια που ασκήθηκαν ήταν αυτά και εκείνα.
Ο Αριστοτέλης πέρα από τον καθένα ξεχωριστά, τους πιάνει και
ομαδικά. Τον ενοχλεί που όλα στον κόσμο τα εξηγούν μηχανιστικά.
(ΜΗΧΑΝΙΣΤΕΣ: Εμπεδοκλής, Αναξαγόρας, Λεύκιππος, Δημόκριτος)
ΟΤΙΔΗΠΟΤΕ ΕΙΝΑΙ ΤΥΧΑΙΟ δεν συμβαίνει συστηματικά,
ενώ τα όργανα των έμβιων όντων έχουν ίδιες ιδιότητες. Αρα αυτές
δεν εξηγούνται ως αποτελέσματα μηχανικών αιτίων.
ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 52, 53
Με παραδείγματα τεχνητών αντικειμένων ο Αριστοτέλης
εξηγεί ότι στη φύση ποτέ η εξυπηρέτηση ενός σκοπού δεν
κατανοείται ως αναγκαίο αποτέλεσμα μηχανικών αιτίων. Αυτά
κατανοούνται ως αναγκαίες συνθήκες για την πραγμάτωση ενός
σκοπού.
Στο παραπάνω χωρίο το “ού ένεκα” είναι ο “ορισμός”.
Οι παλαιότεροι φυσικοί φιλόσοφοι δεν είχαν καταλάβει την
τελεολογική εξήγηση, επειδή δεν είχαν συλλάβει τι είναι ουσία και
πως ορίζεται (το τι ήν είναι και το ορίσασθαι την ουσίαν ουκ ήν).
Αυτά απέκτησαν σημασία με τον Σωκράτη.
Αριστοτέλης, στην θεωρία των προγενέστερων υπήρχαν μόνο τα
δύο, δηλαδή κινητικά και υλικά που υπέθεσαν ο Εμπεδοκλής, ο
Αναξαγόρας, ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος.
Ο όρος ουσία χρησιμοποιείται από τον Αριστοτέλη με πολλές
σημασίες. Κάθε μία από αυτές προϋποθέτει την προηγούμενη.
ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΟΥΣΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΠΟΥ

ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΑΛΛΩΝ. Τέτοια είναι τα
ΚΑΘ' ΕΚΑΣΤΑ, πράγματα που μπορούμε να τα δείξουμε σε έναν
χώρο λέγοντας για ένα από αυτά “αυτό εδώ”. Πρόκειται για μάζες
των τεσσάρων εμπεδόκλειων στοιχείων, που ονομάζονται από τον
Αριστοτέλη απλά σώματα (στοιχεία ύλης) και από τα οποία προκύπτει
οποιοδήποτε υλικό.
Επίσης όλα όσα συγκροτούνται από τα στοιχεία, όλοι οι ζωντανοί
οργανισμοί και τα μέρη τους είναι ΚΑΘΕΚΑΣΤΑ και ΟΥΣΙΕΣ.
ΟΥΣΙΑ ονομάζει και το κύριο συστατικό ενός πράγματος, που
είναι μόνο υποκείμενο άλλων πραγμάτων. π.χ. η ψυχή ενός ζώου ως
συστατικό του.
Και το ΤΙ ΗΝ ΕΙΝΑΙ θεωρείται ουσία από τον Αριστοτέλη και
μάλιστα ουσία με την κύρια σημασία της λέξης. Το τι ην είναι είναι η
μορφή και το είδος αυτού που είναι μόνο υποκείμενο άλλων
πραγμάτων.
ΚΑΤ΄ ΕΞΟΧΗΝ ΟΥΣΙΕΣ είναι μόνο τα έμβια οντα.
ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 56 ουσία είναι τα απλά σώματα,
δηλαδή τα στοιχεία της ύλης, όπως η γη και η φωτιά και το νερό.
Το αφηρημένο και το γενικό ως αντικείμενο ορισμού της μορφής ή
του είδους έμβιου όντος είναι τα ΚΑΘΟΛΟΥ, δηλαδή τα καθολικά και
αφηρημένα για το είδος. Τα ΚΑΘΟΛΟΥ δεν είναι ουσίες!!! Ούτε
υπάρχουν ανεξάρτητα από τα καθέκαστα και τον νού μας. Τα
καθόλου προκύπτουν επαγωγικά ως αποτέλεσμα εγγραφής
επαναλαμβανόμενων δεδομένων της αίσθησης στη
μνήμη και η ικανότητα επαγωγής είναι έμφυτη στον άνθρωπο.
Τα καθέκαστα ΕΙΝΑΙ ΟΥΣΙΕΣ για τον Αριστοτέλη, δεν είναι για τον
Πλάτωνα.
Τα καθόλου, οι Ιδέες ΕΙΝΑΙ ΟΥΣΙΕΣ για τον Πλάτωνα, δεν είναι για
τον Αριστοτέλη.
Ο Αριστοτέλης περιγράφει τις Ιδέες του Πλάτωνα ως καθόλου.
Στο παρακάτω χωρίο ο Αριστοτέλης αντιδιαστέλλει την φυσική
των ουράνιων αντικειμένων, αιώνιων και φυσικών ουσιών, με τη
ζωολογία και με τη βοτανική, κλάδους της φυσικής για τον
Αριστοτέλη που ασχολούνται με τις φθαρτές φυσικές ουσίες, τα ζώα
και τα φυτά.
Εκτός από τα εμπεδόκλεια στοιχεία, ο Αριστοτέλης δέχεται και
τον αέρα.
Απορρίπτει την υπόθεση της πύρινης σύστασης των ουράνιων
σωμάτων (το υιοθετεί αυτό ο Πλάτωνας στον Τίμαιο).
Ο αριστοτελικός κόσμος δεν δημιουργήθηκε ποτέ: υπήρχε
πάντα και θα υπάρχει πάντα, όπως είναι τώρα. Τα έμβια όντα “έχουν
κατασκευαστεί” για να εκτελούν συγκεκριμένες λειτουργίες για ό,τι
είναι καλύτερο από τη φύση του καθενός. Εδώ η φύση νοείται ως
“κώδικας” στο αναπαραγωγικό υλικό.
Ο Αριστοτέλης επιχειρηματολογεί κατά της θεωρίας των ατόμων,
που ανέπτυξαν ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος.
Η φύση για τον Αριστοτέλη είναι αυτή που σκέφτεται για τη

δημιουργία του πλάσματος.
Τι είναι αυτή η φύση του πλάσματος??? Πως το σχεδιάζει???
Το σχέδιο του πλάσματος είναι αντίστοιχο με αυτό του τεχνίτη. Είναι
μία σειρά οδηγιών, που βρίσκεται εκεί που διαμορφώνεται το πλάνο
π.χ στη μήτρα, στο αυγό, τα οποία περιέχουν την κατάλληλη ύλη.
Οταν συνδυαστούν πατέρας+μητέρα αρχίζουν αυτόματα, έτσι
διαμορφώνεται το έμβρυο, το οποίο έχει γενετικές πληροφορίες
και από τους δύο.
ΕΜΒΙΑ ΟΝΤΑ: μεταβολισμός, αναπαραγωγή, κίνηση στο χώρο,
αισθητηριακή αντίληψη.
ΑΝΘΡΩΠΟΣ:όλα τα παραπάνω + Νου στον ανώτατο βαθμό (Περί
ζώων γενέσεως). Οπως ο τεχνίτης χρησιμοποιεί την θερμότητα, έτσι
και στη διαμόρφωση ενός πλάσματος ασκούν επίδραση η θερμότητα
και η ψύξη, που ασκούνται σε διαφορετικά μέρη.
Ο Αριστοτέλης ήταν Ο ΠΡΩΤΟΣ ΠΟΥ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΕ ΟΤΙ ΣΤΗΝ
ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΥΜΒΑΛΛΕΙ ΚΑΙ Η ΓΥΝΑΙΚΑ. Αντίθετα οι
προγενέστεροι θεωρούσαν ότι ο πατέρας δίνει γενετικό υλικό και η
μητέρα απλώς κυοφορεί “Φύσις ουδέν μάτην ποιείν” = η φύση κάθε
όντος το σχεδιάζει έχοντας πάντα ένα στόχο.
ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΤΕΣ ΘΕΩΡΟΥΣΑΝ ΟΝΤΑ, Ο
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΤΑ ΚΑΤΕΤΑΣΣΕ ΣΤΑ ΥΛΙΚΑ. Για τον
Αριστοτέλη το όν δεν είναι ύλη, αλλά είδος (=τέλος). ΟΥΣΙΑ = το
κυρίως/θεμελιώδες όν. Ολοι μας και τα έμβια πλάσματα
ανεξάρτητα μεγέθους και το σύμπαν και η ύλη. ΚΥΡΙΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΤΑ
ΕΜΒΙΑ ΠΛΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ!!!
Οι Μηχανιστές δεν έδωσαν ενδιαφέρον στη δομή, δεν τους
ένοιαζαν οι συνδυασμοί, τους ενδιέφερε το μέρος, όχι το όλον,
αντίθετα από τον Αριστοτέλη.
Ο αριστοτελισμός κυριαρχούσε παντού στον μεσαίωνα.
Αργότερα πρότυπο ήταν το “Τίμαιος” του Πλάτωνα.
Ο Αριστοτέλης θεωρούσε ότι κάθε πράγμα έχει το δικό του

είδος, ενώ για τον Πλάτωνα το είδος κάθε πράγματος δεν ανήκε σε
αυτό.
ΠΛΑΤΩΝ – θεωρούσε ότι υπάρχει ένα είδος που είναι κοινό για
όλες τις μάζες νερού (νερό θάλασσας, μπουκαλιού κλπ)
ΣΩΚΡΑΤΗΣ – δεν έκανε καν διαχωρισμό, δεν διαχωρίζει τα καθόλου
από τα καθέκαστα.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ – ορίζει τα καθόλου και όχι τα καθέκαστα.
Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης δέχονται ότι η απόκτηση γνώσης

είναι δύσκολη, αλλά όχι αδύνατη.
ΟΙ ΚΥΡΙΕΣ ΠΗΓΕΣ ΜΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΩΚΡΑΤΗ είναι ο Πλάτων, ο Ξενοφών
και ο Αριστοτέλης. Γνωρίζουμε ό,τι γνωρίζουμε γι αυτόν
στηριζόμενοι σε αυτούς τους 3 , επειδή ήταν σχεδόν σύγχρονοί του.
Η εικόνα του Σωκράτη, όπως την παρουσιάζει ο Πλάτωνας είναι ίδια
με αυτή του Αριστοτέλη.
ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ
Κύριο χαρακτηριστικό της φυσικής φιλοσοφίας του 5ου αιώνα
π.Χ μετά τον Παρμενίδη είναι η αποδοχή του ελεατικού
κοσμολογικού προτύπου.
Οι θεμελιώδεις οντότητες είναι πάντα και παντού. Οι φυσικοί
φιλόσοφοι μετά τον Παρμενίδη δέχονται ότι η γένεση και η
φθορά είναι φαινομενικές. Στην πραγματικότητα πρόκειται για
συνδυασμό και διάκριση άφθαρτων στοιχείων. Μηχανιστές:
Εμπεδοκλής, Αναξαγόρας, Λεύκιππος, Δημόκριτος.
Αναξαγόρας, ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος. ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΟΙ
ΜΗΧΑΝΙΣΤΕΣ ΘΕΩΡΟΥΣΑΝ ΟΝΤΑ, Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΤΑ ΚΑΤΕΤΑΣΣΕ
ΣΤΑ ΥΛΙΚΑ.
Τα παράγωγα των όντων δεν έχουν φύση, είναι σωρός. Αν ήταν ον,
θα ήταν αγέννητο και άφθαρτο. Η ΑΙΤΙΑ χωρισμού – διαχωρισμού
– συνδυασμού των όντων είναι και αυτή ένα όν, ένα κινητικό όν.
Ο Δημόκριτος απο τα Αβδηρα (όπως και ο Λεύκιππος) υποθέτει
ως στοιχεία τα άτομα, δηλαδή αδιαίρετα σωματίδια, αέναα
κινούμενα σε ένα άπειρο κενό με μόνες ιδιότητες το σχήμα και το
μέγεθος. Είναι αδύνατον να τα αντιληφθούμε με τις αισθήσεις μας.
Επειδή τα εμπεδόκλεια στοιχεία και τα άτομα έχουν ελάχιστες
ιδιότητες εξηγείται η ποικιλομορφία στον κόσμο. Τα πάντα
παράγονται από την ανάμειξη των εμπεδόκλειων στοιχείων σε όλες
τις δυνατές αναλογίες. ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 28, 29,30 Περί γενέσεως
και φθοράς και 31 για ποικιλομορφία.
Ο Δημόκριτος και ο Λεύκιππος χρησιμοποίησαν ως παράδειγμα τα
γράμματα Ν και Α που μπορούν να συνδυστούν. Μάλλον από αυτή
την παρομοίωση προέκυψε ο όρος “στοιχεία” για τα “γράμματα της
αλφαβήτου”. π.χ. στοιχειοθεσία παλιά για να τυπώσουν ένα κείμενο
έπαιρναν ένα ένα γράμμα (στοιχείο) για να φτιάξουν λέξεις.
ΧΑΡΗ ΣΤΟΝ ΠΑΡΜΕΝΙΔΗ ΠΡΟΕΚΥΨΕ ΑΡΓΟΤΕΡΑ η
λέξη “στοιχεία” από τον Δημόκριτο ή τον Λεύκιππο.
Ο Δημόκριτος θεωρεί μη πραγματικό ο,τιδήποτε
αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις. Συμφωνούμε ότι κάτι είναι γλυκό ή
πικρό και θερμό ή ψυχρό, αλλά στην πραγματικότητα αποτελούν μόνο
τα άτομα και το κενό, που είναι αντιληπτά με την νόηση.
Ο Δημόκριτος επικρότησε τη θέση του Αναξαγόρα ότι με τις
αισθήσεις μπορούμε να δούμε ό,τι είναι αισθητηριακά άδηλο, τα
άτομα και το κενό μόνο νοητικά.
Ο Δημόκριτος όμως διαπίστωσε και ένα παράδοξο. Αν η νόηση
οδηγεί σε άδηλα και απορρίπτει ως ψευδή και μη πραγματικά όλα
όσα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας, καταρρίπτει την
αξιοπιστία των αισθήσεων. Παρουσίασε τις αισθήσεις να λένε
περιπαικτικά στον νου:
“Εξαθλιωμένε νου, παίρνεις από εμάς ο,τιδήποτε είναι αξιόπιστο
και προσπαθείς να μας βάλεις κάτω? Η πτώση μας θα είναι η
κατάρευσή σου!”
Με άλλα λόγια για τον Αναξαγόρα οι αντιφατικές κρίσεις των
αισθήσεων είναι αληθείς επειδή η μεταβαλλόμενη πραγματικότητα
δεν περιορίζεται στο βεληνεκές των αισθήσεων. Ολες όμως οι
αντιφατικές αντιλήψεις των αισθήσεων είναι ψευδείς για τον
Δημόκριτο και αληθείς είναι μόνο οι κρίσεις του νου, ακριβώς
επειδή η πραγματικότητα αρχίζει πέρα από το βεληνεκές των
αισθήσεων.
Τα ζώα συναναστρέφονται με άλλα του ίδιου είδους πχ τα
περιστέρια με τα περιστέρια
Πολύ μικρά άτομα αποβάλλονται από τη δίνη σαν να
κοσκινίζονται. Τα υπόλοιπα κινούνται σε τροχιές σαν μία σφαίρα.
Από την σφαίρα διακρίνεται μία μεμβράνη (υμένας) όπου υπάρχουν
πολύ μικρότερα άτομα.
Η ΑΤΟΜΙΚΗ ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ
Ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος ως μόνο αίτιο της ποικιλομορφίας
δέχθηκαν την κίνηση, την κρούση και την ανάκρουση των ατόμων.
Αυτές είναι οι μόνες αιτίες της γένεσης και της καταστροφής των
κόσμων. Η περιδίνηση είναι ένα φαινόμενο αυτο-οργάνωσης των
ατόμων και προκαλεί την κυκλική περιφορά των ουράνιων σωμάτων
του κόσμου.
Η σύγκρουση των ατόμων συνεπάγεται την αμοιβαία απώθηση
του ενός από το άλλο, όταν η μεταξύ τους απόσταση είναι
ελάχιστη. Αντίστοιχα η συσσώρευση των ατόμων συνεπάγεται
αμοιβαία έλξη όταν βρίσκονται σε πολύ μικρή απόσταση σαν
παζλ. Τα σωματίδια συνδέονται δυναμικά χωρίς να εφάπτονται,
αρκεί βέβαια να πλησιάσουν αρκετά το ένα το άλλο και η κίνησή
τους να μην υπερνικήσει τη μεταξύ τους έλξη. Κίνηση, κρούση και
ανάκρουση (αντιτυπία) ονομάζονται ανάγκη ως μηχανικά
αίτια.
ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 40 και 41. Συμπλίκιος “η δίνη προκύπτει από
ταυτομάτου και τύχης”.
Και η δίνη ονομάζεται ανάγκη, επειδή προκαλεί
κινήσεις και κρούσεις των ατόμων.
Από την σφαίρα διακρίνεται μία μεμβράνη (υμένας) όπου υπάρχουν
πολύ μικρότερα άτομα.
Τα ουράνια σώματα δημιουργούνται από άτομα που προσκρούουν
στη μεμβράνη. Ο κόσμος όμως όπως τον ξέρουμε δεν έχει
κεντρική θέση στην κοσμολογία των ατομικών φιλοσόφων.
Οποιοσδήποτε κόσμος υπάρχει στο άπειρο σύμπαν.
ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ
Κύριο χαρακτηριστικό της φυσικής φιλοσοφίας του 5ου αιώνα π.Χ
μετά τον Παρμενίδη είναι η αποδοχή του ελεατικού κοσμολογικού
προτύπου.
Οι θεμελιώδεις οντότητες είναι πάντα και παντού. Οι φυσικοί
φιλόσοφοι μετά τον Παρμενίδη δέχονται ότι η γένεση και η
φθορά είναι φαινομενικές. Στην πραγματικότητα πρόκειται για
συνδυασμό και διάκριση άφθαρτων στοιχείων.
Ο Εμπεδοκλής ακολούθησε τον Παρμενίδη και έγραψε διδακτικό
έπος.
Σύμφωνα με τον Εμπεδοκλή από τον Ακράγαντα θεμελιώδεις
οντότητες είναι τέσσερα στοιχεία: γη, νερό, φωτιά και αέρας.
Ο Εμπεδοκλής, όπως και ο Παρμενίδης και ο Αναξαγόρας και οι
ατομικοί φιλόσοφοι θεωρούν τα στοιχεία όντα.
ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 26 και 27. Επίσης 28, 29 και 30
Αριστοτέλης Περί γενέσεως και φθοράς.
παράγονται από την ανάμειξη των εμπεδόκλειων στοιχείων σε
όλες τις δυνατές αναλογίες. Η διαφορά του οστού και του δέρματος
έγκειται στο γεγονός ότι τα 4 στοιχεία του αναμείχθηκαν με
διαφορετικό τρόπο. Μέχρι τον 18ο αιώνα επικρατούσαν οι απόψεις
του Εμπεδοκλή για τα 4 στοιχεία.
γράμματα Ν και Α που μπορούν να συνδυστούν. Μάλλον από
αυτή την παρομοίωση προέκυψε ο όρος “στοιχεία” για τα
“γράμματα της αλφαβήτου”. π.χ. στοιχειοθεσία παλιά για να
τυπώσουν ένα κείμενο έπαιρναν ένα ένα γράμμα (στοιχείο) για να
φτιάξουν λέξεις. Ο Εμπεδοκλής ονόμασε τα στοιχεία ριζώματα,
“ρίζεις” των πραγμάτων.
Η ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΜΠΕΔΟΚΛΗ

Αναξαγόρας, ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος.ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΟΙ
ΣΤΑ ΥΛΙΚΑ.
Η ανάμειξη των τεσσάρων στοιχείων (γη, νερό, φωτιά και αέρας)

σε διαφορετικές αναλογίες και ο διαχωρισμός τους προκαλείται
από δύο όντα, τη φιλότητα και το νείκος. Είναι “πεδία δυνάμεων”
που δεν είναι στοιχεία, αλλά εκτείνονται στο χώρο και είναι
αυθύπαρκτα, δηλαδή δεν εξαρτώνται από κάποιο σώμα. Δρουν
μέσω μιας δίνης, διαχέονται στο χώρο και φεύγουν μετέωρα
μεταξύ υλικής και άυλης ύπαρξης. Το νείκος είναι η δύναμη που
κρατά τα ριζώματα μακριά το ένα από το άλλο, για να διατηρηθεί
η σύσταση του κόσμου (γη, θάλασσα, αέρας, πυρ).
Στο μικροσκόπιο υπάρχει η φιλότης, ενώ στο μακροσκόπιο το
νείκος.
Υποστηρίζει δηλαδή ότι η γένεση του κόσμου έγινε με διαχωρισμό ή
συμπύκνωση άφθαρτων συστατικών μέσω της “φυγοκέντρησης”.
Αντίθετα με τον Αναξαγόρα, ο Εμπεδοκλής υποθέτει την αιτία
του μείγματος. Στον αρχέγονο κόσμο κυριαρχούσε η φιλότης. Η
δίνη αποτελεί μόνιμο χαρακτηριστικό του εμπεδόκλειου
σύμπαντος, αλλά όχι του αναξαγόρειου. Η δίνη του Αναξαγόρα
λειτουργεί αποκλειστικά ως φυγονεντρητής, αλλά του Εμπεδοκλή
ως “μίξερ” όταν κυριαρχεί η φιλοτης και ως φυγοκεντρητής όταν
κυριαρχεί το νείκος.
Τελικά τα στοιχεία διαχωρίζονται πλήρως: η ολοκληρωτική
κυριαρχία του νείκους στο σύμπαν θα σηματοδοτήσεις μία εποχή
όπου δεν θα υπάρχουν έμβια όντα. Ξαφνικά όμως η φιλότης
διαχέεται από το κέντρο και αναμειγνύει τα στοιχεία μέσω
στροβίλου απωθώντας το νείκος προς την περιφέρεια. Η ζωή
εμφανίζεται ξάνα και πάλι από την αρχή. Ενας συνεχής
ανταγωνισμός μεταξύ νείκους και φιλότητος, σε έναν ατέμνονο
κύκλο αναγέννησης και θανάτου.
Ο Εμπεδοκλής δέχτηκε ό,τι ονομάζουμε “μετεμψύχωση” και
απέρριψε την ελληνική πρακτική των θυσιών. Η ψυχή δεν είναι
κάτι άυλο. Είναι η “ζωή”. Ανέπτυξε τη φυσική φιλοσοφία του σε
ένα διδακτικό έπος με τον τίτλο “Περί φύσεως”. Για την θέση του
ανθρώπου στο σύμπαν έγραψε σε ένα άλλο διδακτικό έπος
με τον τίτλο “Καθαρμοί”.
Στο κείμενο 46 ο Αριστοτέλης αναφέρεται στη ζωογονία του
Εμπεδοκλή. Τα 4 στοιχεία συνδυάστηκαν εντελώς ΤΥΧΑΙΑ με
αποτέλεσμα να προκύψουν έμβια όντα και κατόπιν οργανώθηκαν
πάλι ΤΥΧΑΙΑ σε μέρη και όργανα σωμάτων. Από την τυχαία αυτή
οργάνωση προέκυψαν όλα τα έμβια όντα, αλλά και μη βιώσιμα
τέρατα που εξαφανίστηκαν, όπως τα βουγενή ανδρόπρωρα.
Ο Πλάτωνας ασπάζεται την θεωρία του Εμπεδοκλή, αλλά και του

Ηράκλειτου. Θεωρεί ότι τα 4 συστατικά συγκροτούν τα όντα.
Διαφοροποιείται από τον Εμπεδοκλή στο γεγονός ότι ο δεύτερος
θεωρεί τα 4 στοιχεία αυτά καθ' εαυτά όντα, όχι ότι συγκροτούν τα
όντα.
ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ (σχολή Κήπος)

Με τον Επίκουρο αναβίωσε η ατομική φυσική φιλοσοφία την
ελληνιστική εποχή (από 322 που πέθανε ο Αριστοτέλης ως το 27 πΧ)
και δέχθηκε ως αληθινά όσα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις.
Στην ελληνιστική εποχή η ατομική θεωρία αναβιώνει με τον
Επίκουρο. Σύμφωνα με αυτόν η δημοκρίτεια αιτιοκρατία αποκλείει
την ελευθερία της βούλησης.
Υιοθέτησε την θεωρία του Λεύκιππου και του Δημόκριτου.
Ευδαιμονία = ηδονή.
Βέβαια η αταραξία της ψυχής δεν επηρεάζεται από τα
προβλήματα ου σώματος. Βασικός στόχος είναι η αποβολή του
φόβου του θανάτου. Τίποτα δεν ελέγχεται από τους θεούς.
De rerem natura = Λουκρήτιος
Διατροφή απλή, να ζεις με τα απαραίτητα, φιλία και
συζήτηση και φιλοσοφική γνώση = αταραξία.
Εργα του Επίκουρου σώζονται σε παπυρικούς κυλίνδρους μίας
πλούσιας βιβλιοθήκης σε ιταλική πόλη, που απανθρακώθηκαν μαζί
με την Πομπηία το 79 μΧ από την την έκρηξη του Βεζουβίου.
Σώθηκαν επίσης τρεις φιλοσοφικές επιστολές του Επίκουρου που
παραδίδονται απο τον Διογένη Λαέρτιο, συγγραφέα μιας συλλογής
βιογραφιών φιλοσόφων
(3ος αι. μΧ).
Βασική πηγή για την επικούρεια φιλοσοφία είναι το διδακτικό έπος
του Ρωμαίου ποιητή Λουκρητίου De rerum natura (1ος αι.πΧ), μια
ποιητική παρουσίαση της σκέψης του Επίκουρου. Βασικές πηγές για την
ελληνιστική φιλοσοφία γενικά είναι τα έργα του Κικέρωνα (1ος αι πΧ) και
οι πραγματείες του Σέξτου Εμπειρίκου.
ΕΥΔΗΜΟ
Σύμφωνα με τον Εύδημο, η ανακάλυψη των ζωδιακών αστερισμών
αποδιδόταν στον Οινοπίδη από τη Χίο, που χρονολογείται στα μέσα του
5ου αιώνα π.Χ.
ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ
Ο Ηράκλειτος γεννήθηκε γύρω στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ.
Ο Ηράκλειτος υποστήριζε ότι ο αέρας του Αναξιμένη, πιθανώς και
το νερό του Θαλή δεν διατηρούνται ως αριστοτελική ύλη, όταν δίνουν
κάτι παράγωγο, αλλά χάνονται και αντικαθίστανται από κάτι νέο.
Η Ηράκλειτος έλεγε π.χ ότι όταν πεθάνει ο αέρας δημιουργείται το
νερό, ενώ ο Αριστοτέλης θεωρούσε πως η ύπαρξη μιας ουσίας δεν
ακυρώνει την ύπαρξη της άλλης. Ο νεκρός δεν είναι η ύλη του
ζωντανού, αλλά αντικαταστάθηκε από αυτόν.
ΕΙΝΑΙ Ο ΠΡΩΤΟΣ που υπέθεσε την αιωνιότητα του σύμπαντος και
είπε ότι δεν υπάρχει λόγος να κατανοήσεις τον κόσμο μυθολογικά. Ο
Πλάτων θεωρεί τον κόσμο αιώνιο, όπως και ο Ηράκλειτος. ένι=υπάρχω
μέσα σε κάτι, βρίσκομαι μέσα σε κάτι. Ο κόσμος δεν κατασκευάστηκε ούτε
από θεό, ούτε από άνθρωπο (υποκειμενικά), αλλά είναι αντικειμενικός
και αιώνιος (και ο Πλάτων τον θεωρεί αιώνιο). Παύει να ψάχνει την
πρωταρχική ουσία και ενδιαφέρεται για την μεταβολή και την μετρική
νομοτέλεια που ελέγχει και καθορίζει την μεταβολή. Πχ το ποτάμι που
μεταβάλλεται διαρκώς, αλλά υπάρχουν κάποια πράγματα που
παραμένουν σταθερά. Το πυρ για τον Ηράκλειτο δεν είναι το ίδιο με
τα άλλα στοιχεία. Το χρησιμοποιεί για να εξηγήσει τη σταθερότητα στην
μεταβολή. Τονίζει τη σταθερότητα της μεταβολής, την ενότητα των
αντιθέσεων. “Μεταβαλλών αναπαύεται= μεταβαλλόμενο μένει
αμετάβλητο π.χ. η μεταβολή της γης σε αέρα είναι ο συνδετικός ιστός
που τα καθιστά ένα. Όταν μία ουσία μετατρέπεται σε άλλη ουσία και
αντίστροφα, δεν έχουμε στην πραγματικότητα δύο διαφορετικά
πράγματα, αλλά ένα. Η μεταβολή του Α σε Β καθισστά το Α και το Β
πλευρές του ίδιου νομίσματος. Εκεί που οι άλλοι έβλεπαν ασύμβατα
πράγματα, ο Ηράκλειτος έβλεπε ενότητα.
Η φωτιά ζει της γης τον θάνατο και ο αέρας ζει της φωτιάς τον
θάνατο, το νερό ζει του αέρα τον θάνατο, η γη του νερού.
Ο Αριστοτέλης θεωρεί την φωτιά ηρακλείτεια ύλη των
πάντων, αντίστοιχη του νερού του Θαλή.
Διαφωνώντας με τον Αναξίμανδρο, τον Αναξιμένη, τον Ξενοφάνη
και τον Θαλή ο Ηράκλητος αρνήθηκε τη γένεση του κόσμου και
υποστήριξε την αιωνιότητά της. ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 17.
Ο Ηράκλειτος απέρριψε την κοσμολογία του Αναξίμανδου και
του Αναξιμένη, και του Θαλή. Στράφηκε στη διαδικασία της
μεταβολής καθαυτή και τη στατική συμμετρία. Π.χ. κάπου το νερό
γίνεται γη και η γή γίνεται νερό, αλλά παντού διατηρείται η μάζα
τους.
Για τον Ηράκλειτο η αποκατάσταση της ισορροπίας (όπως
την εννοεί ο Αναξίμανδρος ως “αποζημίωση”) δεν είναι αυτόματη,
αλλά ανύπαρκτη. Η ισορροπία ενυπάρχει στη μεταβολή.
ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 19. Ο,τιδήποτε μεταβάλλον αναπαύεται.
(μεταβαλλόμενο μένει ακίνητο) με την έννοια ότι τα
χαρακτηριστικά του κόσμου παραμένουν αμετάβλητα στις
οποιεσδήποτε μεταβολές. Αμεταβλησία και μεταβολή είναι άρρηκτα
συνδεδεμένα στη σκέψη του Ηράκλειτου.
Η περίφημη ηρακλείτεια “ενότητα των αντιθέτων” σε κείμενο 22:
τα δύο άκρα της μεταβολής ταυτίζονται, αν και φαινομενικά
αντίθετα. (ο κυκεών, ένα ανάμεικτο ρόφημα, διαχωρίζεται, αν δεν
αναδεύεται).
Η φωτιά είναι θεμελιώδης ουσία, γιατί είναι η μόνη που
διατηρείται και μεταβάλλεται συνεχώς συντηρούμενη από
σταθερή ροή καυσίμου. Ο κόσμος για τον Ηράκλειτο είναι “μία
αιώνια ζωντανή φωτιά”, αέναη και αυτοσυντηρούμενη διαδικασία
(“ανάβει με μέτρα και σβήνει με μέτρα”).
Για τον Ηράκλειτο “τα πάντα κυβερνά ο κεραυνός”.
ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 22 αντίθετη από του Παρμενίδη (που έλεγε
ότι η μεταβολή είναι αδύνατη και παράλογη).
Ο Πλάτωνας ασπάζεται την θεωρία του Εμπεδοκλή, αλλά και του

Ηράκλειτου. Θεωρεί ότι τα 4 συστατικά συγκροτούν τα όντα.
Διαφοροποιείται από τον Εμπεδοκλή στο γεγονός ότι ο δεύτερος
θεωρεί τα 4 στοιχεία αυτά καθ' εαυτά όντα, όχι ότι συγκροτούν τα
όντα.
ΘΑΛΗΣ
Ο Θαλής χρονολογείται με ασφάλεια την 28-5-585 πΧ εξ αιτίας
του συσχετισμού του με την έκλειψη Ηλίου από τη Λυδία.
Οι πρώτοι ίωνες φιλόσοφοι δέχονταν ότι τίποτε δεν
δημιουργείται, ούτε χάνεται, επειδή η φύση πάντα διατηρείται.
Υπάρχει μία ή περισσότερες φύσεις, αλλά διαφωνούν ποια είναι η
αρχική. Για τον ΘΑΛΗ είναι το νερό, γιατί η τροφή των έμβιων όντων
περιέχει υγρασία και επειδή το σπέρμα όλων των ζώων είναι υγρό.
Τον 6ο και τον 5ο αιώνα π.Χ Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης
και Ηράκλειτος προσπαθούσαν να βρουν μία καθολική ύλη.
Ηταν ο πρώτος Ελληνας αστρονόμος, που συνέταξε ιστορίες
μαθηματικών και αστρονομομίας.
Ηταν μάλλον ο αρχαιότερος Ελληνας που διατύπωσε
γεωμετρικές προτάσεις.
Ισως εξήγησε τις μαγνητικές ιδιότητες του ορυκτού μαγνητίτη,
υποθέτοντας ότι το ορυκτό είναι έμψυχο. Δηλαδή θεώρησε την ψυχήν
με την ομηρική σημασία “ζωή”, αιτία και πηγή κίνησης. Θεώρησε
δηλαδή όλα τα άψυχα αντικείμενα ως έμψυχα και έτσι εξήγησε
τις ηλεκτρομαγνητικές ιδιότητες του κεχριμπαριού. Σύμφωνα με τον
Θαλή τα πάντα έχουν μέσα τους θεό, όλα τα συστατικά του
κόσμου είναι θεϊκά.
ΑΡΧΑΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ 4, 5, 6.
Ο Θαλής εξήγησε τους σεισμούς, ως αποτέλεσμα της κίνησης
του νερού, στο οποίο επιπλέει η Γή.
Ο αέρας για τον Αναξιμένη, ίσως και το νερό για τον Θαλή
αντιστοιχεί στην αριστοτελική ύλη, με την έννοια ότι είναι αυτό από
το οποίο τα πάντα παράγονται και στο οποίο τελικά καταλήγουν.
Ο Θαλής υπέθεσε την παρουσία θεών παντού και εννοούσε
ότι παντού υπάρχει ψυχή, μία εγγενής δυνατότητα του μαγνητίτη
και του ήλεκτρου, ίσως και του νερού που προκαλούν κίνηση και
τρέπονται το ένα στο άλλο.
ΘΕΟΦΡΑΣΤΟ
Μαθητής του Αριστοτέλη. Σε αυτόν οφείλουμε τις πρώτες
πραγματείες βοτανικής.
Εγραψε το έργο “Φυσικών δόξα” από όπου αντλεί κανείς
πληροφορίες για τους προσωκρατικούς.
Ανέφερε του εξής μετασχηματισμούς του αναξιμένειου αέρα:
προς τα αριστερά αραίωση ή θέρμανση, προς τα δεξιά πύκνωση ή
ψύξη. Φωτιά, αέρας, άνεμος, νέφη, νερό, γή, πετρώματα.
ΛΕΥΚΙΠΠΟΣ
Κύριο χαρακτηριστικό της φυσικής φιλοσοφίας του 5ου αιώνα
π.Χ μετά τον Παρμενίδη είναι η αποδοχή του ελεατικού
κοσμολογικού προτύπου. Οι θεμελιώδεις οντότητες είναι πάντα
και παντού.
Οι φυσικοί φιλόσοφοι μετά τον Παρμενίδη δέχονται ότι η
γένεση και η φθορά είναι φαινομενικές. Στην πραγματικότητα
πρόκειται για συνδυασμό και διάκριση άφθαρτων στοιχείων.
Αναξαγόρας, ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος. ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΟΙ
ΣΤΑ ΥΛΙΚΑ.
Ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος δέχονταν:
1) τα τρισδιάστατα σχήματα των ατόμων είναι άπειρα πολλά,
2) τα άτομα δεν διασπώνται,
3) άπειρα πολλά άτομα βρίσκονται μέσα στο άτομο,
4) το μέγεθος δεν το βλέπεις, είναι πολύ μικρό π.χ ο αέρας είναι
τεράστιο συνοθύλευμα πολλών ατόμων, διαφορετικών τύπων,
5) τα άτομα δεν εφάπτονται ποτέ, γιατί αν συνέβαινε αυτό θα
έχαναν την φύση τους. Οπως ακριβώς δεν διασπώνται, έτσι
δεν μπορούν να αποτελέσουν μέρος μεγαλύτερων δομών,
6) η φωτιά μεταδίδει στο νερό άτομα ανάμεσα σε αυτό.
Αναμειγνύονται και οδηγούν πολλά από αυτά μακρυά από το
νερό και έτσι δημιουργούνται οι υδρατμοί,
7) το σύμπαν είναι ένα άπειρο κενό, μέσα στο οποίο υπάρχουν
άπειρα άτομα, άπειρων τύπων χωρίς πυκνότητα, κινούμενα
αέναα. Η σύγκρουση ατόμων (όχι επαφή) μεγαλώνει την
πυκνότητά τους και έτσι σιγά σιγά δημιουργείται ο κόσμος.
ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΙΧΝΟΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗΣ ΕΝΔΕΙΞΗΣ ΓΙΑ
ΟΛΑ ΑΥΤΑ!! Μέχρι το 1905 διάσημοι χημικοί και
φυσικοί δεν είχαν ικανοποιητική εικόνα των ατόμων. Ο Αριστοτέλης
επιχειρηματολογεί κατά της θεωρίας των ατόμων.
Τα άτομα για τον Λεύκιππο και τον Δημόκριτο έχουν μάζα και
σχήμα. Δεν υπέθεσαν κάποιο ον που επιδρά στα υπόλοιπα. Τα
ίδια τα άτομα αλληλεπιδρούν το ένα με το άλλο. Η φιλότητα
ενώνει τα όντα, ενώ το νείκος τα διαχωρίζει.
Ο Λεύκιππος απο τα Αβδηρα της Θράκης (όπως και ο αβδηρίτης
Δημόκριτος) υποθέτει ως στοιχεία τα άτομα, δηλαδή αδιαίρετα
σωματίδια, αέναα κινούμενα σε ένα άπειρο κενό με μόνες ιδιότητες
το σχήμα και το μέγεθος. Είναι αδύντον να τα αντιληφθούμε με τις
αισθήσεις μας.
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο Λεύκιππος αρνήθηκε ότι τα άτομα
περιέχουν κενό. Γι αυτό ούτε δημιουργούνται, ούτε
καταστρέφονται. Μεταξύ τους όμως υπάρχουν διάκενα, γι αυτό
γεννώνται και εξαφανίζονται. Τα άτομα είναι πλήρη, δεν έχουν
μέσα τους κενό.
ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 28 Αριστοτέλης Περί γενέσεως και φθοράς για
Λεύκιππο
Και 29, 30, 31 για ποικιλομορφία.
παράγονται από την ανάμειξη των εμπεδόκλειων στοιχείων σε
όλες τις δυνατές αναλογίες.
γράμματα Ν και Α που μπορούν να συνδυστούν. ΝΑ και ΑΝ ή ως ΑΖ
και ΖΑ, αν περιστραφεί το Ν. Μάλλον από αυτή την παρομοίωση
προέκυψε ο όρος “στοιχεία” για τα “γράμματα της αλφαβήτου”.
π.χ. στοιχειοθεσία παλιά για να τυπώσουν ένα κείμενο έπαιρναν
ένα ένα γράμμα (στοιχείο) για να φτιάξουν λέξεις.
Η ΑΤΟΜΙΚΗ ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ
(Λεύκιππος και Δημόκριτος ατομικοί φιλόσοφοι)
Ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος ως μόνο αίτιο της
ποικιλομορφίας δέχθηκαν την κίνηση, την κρούση και την
ανάκρουση των ατόμων. Αυτές είναι οι μόνες αιτίες της γένεσης και
της καταστροφής των κόσμων. Η περιδίνηση είναι ένα φαινόμενο
αυτο-οργάνωσης των ατόμων και προκαλεί την κυκλική περιφορά
των ουράνιων σωμάτων του κόσμου.
Η σύγκρουση των ατόμων συνεπάγεται την αμοιβαία απώθηση
του ενός από το άλλο, όταν η μεταξύ τους απόσταση είναι
ελάχιστη. Αντίστοιχα η συσσώρευση των ατόμων συνεπάγεται
αμοιβαία έλξη όταν βρίσκονται σε πολύ μικρή απόσταση σαν παζλ.
Τα σωματίδια συνδέονται δυναμικά χωρίς να εφάπτονται, αρκεί
βέβαια να πλησιάσουν αρκετά το ένα το άλλο και η κίνησή τους να
μην υπερνικήσει τη μεταξύ τους έλξη.
Κίνηση, κρούση και ανάκρουση (αντιτυπία) ονομάζονται ανάγκη
ως μηχανικά αίτια.
ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 40 και 41. Συμπλίκιος “η δίνη προκύπτει από
ταυτομάτου και τύχης”.
Και η δίνη ονομάζεται ανάγκη, επειδή προκαλεί
κινήσεις και κρούσεις των ατόμων.

Από την σφαίρα διακρίνεται μία μεμβράνη (υμένας) όπου
υπάρχουν πολύ μικρότερα άτομα.
Τα ουράνια σώματα δημιουργούνται από άτομα που
προσκρούουν στη μεμβράνη. Ο κόσμος όμως όπως τον ξέρουμε
δεν έχει κεντρική θέση στην κοσμολογία των ατομικών
φιλοσόφων. Οποιοσδήποτε κόσμος υπάρχει στο άπειρο
σύμπαν.
Γιατί τα όντα των Αβδηριτών (άλλως “ατομικών φιλοσόφων”

Λεύκιππου και Δημόκριτου) είναι άτομα???
Γι αυτούς τα όντα είναι διακριτές μάζες. Απλά μάζες, όχι
διαφόρων ουσιών λίγων πχ. Ριζωμάτων του Εμπεδοκλή ή όλων π.χ
χρημάτων του Αναξαγόρα. Όλες οι ουσίες του περιβάλλοντός μας,
όπως και ο,τιδήποτε συγκροτείται από αυτές είναι συναθροίσεις
πάρα πολλών όντων και κανένα δεν μοιάζει με άλλο. Εκτός από
μάζα, κάθε όν έχει μόνο τρισδιάστατο σχήμα και μέγεθος, τόσο
μικρό που είναι ανεπαίσθητο. Ως ον κάτι δεν μπορεί να μην είναι
ό,τι είναι σύμφωνα με τον Παρμενίδη. Η μάζα λοιπόν ως ον
κατανέμεται ομοιόμορφα, γιατί, αν αυτό που είναι μάζα, δεν είναι
Το όν λοιπόν για τον Λεύκιππο και τον Δημόκριτο είναι
“παμπλήρες”, “τελείως πλήρες”, “εντελώς γεμάτο” άρα είναι
αδύνατον να συμπιεστεί, μία συμπαγής μάζα χωρίς αρμούς, δεν
έχει μέρη άρα είναι αδιαίρετο.. Αν περιείχαν κενό, θα είχαν μέρη.
“α-τομο” αι άτομοι = φύσεις ή ουσίαι, αλλά άτομα=όντα.
Τα πλατωνικά άτομα είναι τελείως διαφορετικά από αυτά του
Λεύκιππου και του Δημόκριτου: όχι μόνο δεν είναι πλήρη, αλλά
ούτε αδιαίρετα, γιατί οι έδρες τους διαιρούνται σε τρίγωνα που
επιτρέπουν στο νερό, τον αέρα και τη φωτιά να
μεταστοιχειώνονται, αντίθετα με τα εμπεδόκλεια αντίστοιχά τους
που δεν μεταβάλλονται.
Ο Μέλισσος ισχυρίστηκε ότι προύπόθεση της κίνησης είναι
το κενό. Το κενό όμως δεν είναι ό,τι είναι και έτσι απέρριψε την
δυνατότητα κίνησης. Ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος όμως
αντέταξαν ότι το κενό, αν και δεν είναι σώμα και άρα δεν
μπορεί να υπάρχει ενός των όντων, οπωσδήποτε είναι κάτι. Είναι
αυτό που επιτρέπει την κίνηση.
Τα άτομα έχουν άπειρα τρισδιάστατα σχήματα και μεγέθη.
ΞΕΝΟΦΑΝΗΣ
Ο Ξενοφάνης δεν έγραψε σε πεζό λόγο, όπως οι Μιλήσιοι σύγχρονοί
του. Εγραψε ποίηση σε ιαμβικό τρίμετρο, ανάμικτο με δακτυλικό
εξάμετρο. Και ο Παρμενίδης γράφει ποιητικά σε δακτυλικό εξάμετρο.
ΜΕ ΤΟΝ ΞΕΝΟΦΑΝΗ ΕΧΟΥΜΕ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ
ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΥ = η άρνηση ή η αμφιβολία για την δυνατότητα του
ανθρώπου να αποκτήσει γνώση.
ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 11 ΚΑΙ 12.
Ως αρχή των πάντων υπέθεσε τη γη. Ολα τα έμβια όντα προέρχονται
όχι μόνο από τη γή, αλλά και από το νερό, που είναι παράγωγο της γής.
Ολα όσα γίνονται από τη γη και το νερό είναι γη και νερό.
Η γη είναι η πρώτη ουσία που αναμίχθηκε με τις άλλες ουσίες και έτσι
δημιουργήθηκε ο κόσμος. Η γη προκάλεσε τη μεταβολή σε άλλες ουσίες.
Ολη η γη είναι μία ομάδα ουσιών. Θεωρεί το θεό σύμπαν και όλες τις
ουσίες έλλογες.
Ο Ξενοφάνης είχε παρατηρήσει το φαινόμενο της σταγονορροής στο
εσωτερικό των σπηλαίων και το είχε εξηγήσει ως δημιουργία νερού από
τη γη (σταλακτίτες) και δημιουργία γης από το νερό (σταλαγμίτες).
Θεωρούσε το νερό της θάλασσας “πηγή” ανέμων, όπου ο άνεμος
νοείται ως ουσία.
Ο Ξενοφάνης ευχήθηκε απλά να προσεγγίσει την
αλήθεια.
Απέρριψε τους ανθρωπομορφικους θεούς και δέχθηκε ότι υπάρχει μόνο
ένας Θεός. Ως θείο το σύμπαν του Ξενοφάνη “δονείται” από την ίδια τη
σκέψη και ενέχουν την αιτία των μεταβολών και όλης της κίνησης που
υπάρχει στον κόσμο.
ΠΑΡΜΕΝΙΔΗ
Η κριτική της ιωνικής φυσικής φιλοσοφίας από τον
Παρμενίδη.
Η εισαγωγή της έννοιας των στοιχείων από τον
Παρμενίδη.
Τον 5ο αιώναπΧ πριν τα μέσα του, ένας νεότερος σύγχρονος του
Ηρακλείτου, ο Παρμενίδης από την Ελέα της ΚάτωΙταλίας υποστήριξε
ότι η μεταβολή συστατικού σε άλλο, που είναι ο ακρογωνιαίος
λίθος της φυσικής φιλοσοφίας, είναιΑΔΥΝΑΤΗ.
ΕΙΝΑΙ Ο ΠΡΩΤΟΣ που ανακάλυψε το παράλογο της μεταβολής.
Θεωρούσε πως κάθε πράγμα έχει την ταυτότητά του, αλλιώς, όπως
στο κείμενο 22, χάνεται ηλογική λέγοντας “αυτά είναι εκείνα
και εκείνα αυτά...” αν όμως απορρίψουμε αυτά, απορρίπτεται και η
μεταβολή. Ο Παρμενίδηςακολουθεί τον Ξενοφάνη και γράφει
ποιητικά σε δακτυλικό εξάμετρο. Καμιά φορά το “εστί” μεταφράζεται
είναι αλήθεια.
ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 22 η αντίθετη άποψη του
Ηράκλειτου.
Η μεταβολή της γης σε νερό είναι λοιπόν αδύνατη, επειδή είναι παράλογη.
Οπως και η κοσμογονία της Μιλήτου.
Επίσης το μυστηριώδες άπειρον του Αναξίμανδρου, δεν μπορεί να
περιλαμβάνεται στο σύμπαν.
Ο Παρμενίδης δεν εξέθεσε τις σκέψεις του σε πεζό λόγο, αλλά σε ένα
διδακτικό έπος (διδακτικό έπος έγραψε και ο Εμπεδοκλής). Μία θεά
αποκαλύπτει την αλήθεια.
Οι απλοί άνθρωποι θα συμφωνούσαν με την άποψη του Ηράκλειτου,
όπως τη δέχθηκαν και οι φυσικοί ίωνες φιλόσοφοι.
Με τον Παρμενίδη έχουμε ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ την έννοια του “ούτος” και
απορρίπτεται το “μη ον” ως τελείως ακατανόητο.
Συγκεκριμμένα υπάρχουν δύο δρόμοι έρευνας:
1) δεχόμαστε ότι κάτι είναι αυτό που είναι και δεν είναι τίποτε
άλλο. Αυτόν τον δρόμο ακολουθεί η αλήθεια και
2) δεχόμαστε ότι κάτι δεν είναι αυτό που είναι και δεν πρέπει να είναι.
Με το κατηγόρημα αυτό όμως στερείς τη φύση του υποκειμένου πχ.
Α εστί Β.
Ο Παρμενίδης δεν υποστηρίζει τη μεταβολή, θερωρούσε “το ον”
αμετάβλητο. ΕΤΣΙ ΓΚΡΕΜΙΖΕΤΑΙ ΤΟ ΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑ ΤΗΣ ΙΩΝΙΚΗΣ
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ.
Πως ομως θα εξηγήσουμε τη μεταβολή???
Μας προτείνει εναλλακτικό τρόπο -μοντέλο εξήγησης. Για τον
Παρμενίδη υπάρχουν πολλά όντα, καθένα από αυτά είναι
αμετάβλητο και συνδυάζεται με τα άλλα. Στον συνδυασμό αυτό
το κάθε στοιχείο κατά την ουσία του. Ο συνδυασμός μπορεί να
μεταβληθεί!! Τα κομμάτια όμως, ακόμη και αν αφαιρεθούν, θα
παραμείνουν σταθερά.
Ποια ήταν τα όντα που υπέθεσε ο Παρμενίδης??? Τα 2 όντα του

Παρμενίδη ήταν το φως και το σκοτάδι. Για τον Αριστοτέλη είναι η
γη και η φωτιά αντίστοιχα.
Ο Παρμενίδης θεωρεί την έννοια του “άπειρου” ακατανόητη. Δεν
προσπάθησε να ερμηνεύσει τον κόσμο, όπως οι προκάτοχοί του. Είχε
και φοβερά επιχειρήματα στην αστρονομία!!
ΤΟ ΕΛΕΑΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΤΥΠΟ.

Αντί του ιωνικού κοσμολογικού προτύπου ο Παρμενίδης πρότεινε
άνα άλλο αυστηρά λογικό. Κάθε ένα από τα οσαδήποτε και
οποιαδήποτε θεμελιώδη περιεχόμενα εκλαμβάνεται ως γνήσιο ον
και είναι λογικά αδύνατο να μην είναι ό,τι είναι.
Το κάθε ένα είναι αδημιούργητο και άφθαρτο, το ίδιο πάντα
και παντού και εντελώς ανεξάρτητο από τα υπόλοιπα. Ο,τι
προκύπτει από τον συνδυασμό τους δεν συνεπάγεται την απώλει
του χαρακτήρα τους και τη μετατροπή τους σε κάτι άλλο. Κάθε
ένα είναι πλήρως αυτόνομο, δεν προσδιορίζεται σε συσχετισμό
με κάτι άλλο, επομένως δεν το επιζητεί. Τον συνδυασμό τους τον
προκαλεί μία “δύναμη” (μία έννοια που εμφανίζεται εμβρυακά),
ένα ακόμη ον, που σε τελική ανάλυση ευθύνεται για όλες τις
φυσικές διαδικασίες.
ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ με τον Παρμενίδη εμφανίζεται η έννοια των
στοιχείων, εντελώς σταθερών, αιώνιων και αναλλοίωτων.
Μόνα στοιχεία της κοσμολογίας του είναι η φωτιά και η γη με
μία συνδυαστική δύναμη προσωποποιημένη ως θεά του έρωτα
στο διδακτικό του έπος, όπου εξέθεσε την ρηξικέλευθη σκέψη του.
Τα θεμελιώδη συστατικά του κόσμου στο ιωνικό
κοσμολογικό πρότυπο δεν μπορούν να θεωρηθούν όντα, επειδή
μεταβάλλονται συνεχώς.
Ο Παρμενίδης αντιμετώπισε την κοσμολογία του ως απλές
γνώμες. Η αναγωγή δύο αισθητών ουσιών σε όντα (φωτγιά και γη)
και η προσωποποίηση αυτού που προκαλεί τους συνδυασμούς ως
κινητικό αίτιο, συγκεκριμενοποιεί το κοσμολογικό πρότυπό του.
ΤΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΜΕΝΙΔΗ ΣΤΗΝ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ

Δεν ενδιαφερόταν μόνο για τα θεωρητικά θεμέλια της
κοσμολογίας, όπως εξηγεί ο Πλούταρχος.
Το βαθύ ενδιαφέρον του Παρμενίδη για την φυσική
πραγματικότητα φαίνεται από τις σημαντικές αστρονομικές
ανακαλύψεις του.
ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΕ ΠΡΩΤΟΣ ότι: α)η γη είναι σφαιρική, β)η Σελήνη δεν
είναι αυτόφωτο σώμα και ο Ηλιος αυτόφωτο σώμα. Το φως του
ήλιου πέφτει στη σκοτεινή επιφάνεια της Σελήνης. Η κίνηση της γης
δίνει την ψευδαίσθηση της μεταβολής της Σελήνης και γ)ο
Φώσφορος ή Εωος και ο Εσπερος δεν είναι δύο ουράνια σώματα,
αλλά ένα, ο πλανήτης που αργότερα ονομάστηκε Αφροδίτη. Οταν
έχουμε την Αφροδίτη πριν και μετά από τον Ηλιο δεν σημαίνει ότι
μεταβάλλεται, αλλά ότι κινείται. ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΗ
ΕΝΔΕΙΞΗ για την γνώση της ύπαρξης πλανητών στον ελληνικό
χώρο. ΗΤΑΝ Ο ΠΡΩΤΟΣ ΠΟΥ ΜΙΛΗΣΕ ΓΙΑ ΤΙΣ ΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ
ΣΕΛΗΝΗΣ.
Ο ΕΛΕΑΤΙΣΜΟΣ
Ηταν υποστηρικτής ενός ακραίου μονισμού, που ονομάζεται
“ελεατισμός”, δηλαδή της άποψης ότι μόνο ένα πράγμα αποτελεί
το σύμπαν, το ον, που είναι παντού και πάντα, συνεχές,
ομοιογενές, αιώνιο και αμετάβλητο.
Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε:

Τον 5ο αιώνα από τον Μέλλισσο τον Σάμιο, τον δεύτερο ελεάτη
μετά τον Παρμενίδη, που είχε νικήσει τον Περικλή σε ναυμαχία.
Από το έργο του σώζονται αρκετά εκτενή αποσπάσματα
γραμμένο σε πεζό λόγο και στην ιωνική διάλεκτο. Απέρριψε την
δυνατότητα κίνησης και δέχθηκε ότι ΤΟ ΟΝ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ. Ηταν
πρωτεργάτης του μονισμού!!! Ισως οδηγήθηκε στον μονισμό,
επειδή συμφώνησε με τον Ζήνωνα από την Ελέα ότι, όχι μόνο η
μεταβολή είναι αδύνατη, αλλά το ίδιο και η κίνηση. Προύπόθεση
της κίνησης είναι το κενό. Το κενό όμως δεν είναι ό,τι είναι και
έτσι απέρριψε την δυνατότητα κίνησης. Ο Λεύκιππος και ο
Δημόκριτος όμως αντέταξαν ότι το κενό, αν και δεν είναι σώμα
και άρα δεν μπορεί να υπάρχει ενός των όντων, οπωσδήποτε είναι
κάτι. Είναι αυτό που επιτρέπει την κίνηση.
Ο Μέλισσος όμως διαφοροποιείται σε καίρια σημεία από τον
Παρμενίδη.
Ο τρίτος Ελεάτης, ο Ζήνων (5ος αιώνας πΧ) καταγόταν από την
Ελέα, όπως ο Παρμενίδης και διαπίστωσε πρώτος την
παραδοξότητα της κίνησης.
Τέταρτος Ελεάτης πρέπει να καταταγεί ο Ευκλείδης από τα
Μέγαρα, γνωστός του Σωκράτη, που έγραψε σωκρατικούς
λόγους. Υποστήριξε ότι το αγαθό είναι ένα, το όν, όπως το εννοεί
ο Μέλισσος, αλλά ονομάζεται άλλες φορές γνώση, άλλες φορές
κατανόηση, άλλες φορές θεός και άλλες φορές αρετή και ότι
εκτός από αυτό δεν υπάρχει τίποτε άλλο, γιατί εάν υπάρχει θα
αποτελεί μη όν, δεν μπορούμε να το συλλάβουμε, γιατί δεν
υπάρχει.
Είχε “εριστική” επιχειρηματολογία και διατύπωνε λογικά παράδοξα.
Μία πλειάδα φιλοσόφων του 4ου και 3ου αι. π.Χ αναφέρονται
στις πηγές μας ως “Μεγαρικοί”, “Διαλεκτικοί”, ή “Εριστικοί”, αλλά
μάλλον αποκλείεται ο Ευκλείδης να ήταν ιδρυτής μία σχολής,
όπως η Ακαδημία του Πλάτωνα ή ο Περίπατος του Αριστοτέλη.
Ενας από αυτούς ο Ευβουλίδης από τη Μίλητο διατύπωσε πρώτος
λογικά παράδοξα που συζητήθηκαν στην Ακαδημία και στην Στοά.
Ο ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΘΕΩΡΟΥΝ
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΠΑΤΕΡΑ ΤΟΥ ΕΛΕΑΤΙΣΜΟΥ ΤΟΝ
ΞΕΝΟΦΑΝΗ, όμως δεν είχαν σχέσεις μεταξύ τους,
οπότε μάλλον δεν ισχύει.
Ο Παρμενίδης θεωρεί τα στοιχεία όντα.
Αναγκάσθηκε να εισάγει ένα ακόμη ον, που λειτουργεί ως
κινητήριο όν. Βέβαια στα έργα του δεν αναφέρεται ρητά σε αυτό το
ον. Το ονόμασε “θεοί του έρωτα” αυτό το κινητικό αίτιο κατά τον
Αριστοτέλη.
ΠΛΑΤΩΝ
Ο αθηναίος Πλάτων ( 424 – 327 πΧ), ο παλαιότερος φιλόσοφος
του οποίου όλο το εκτενές έργο έχει σωθεί.
Μεταξύ του Σωκράτη και του Αριστοτέλη μεσολαβεί ο Πλάτων
με ον οποίο τελειώνει η ιστορία της φιλοσοφίας στο πρώτο βιβλίο
των “Μετά τα φυσικά” του Αριστοτέλη.
Για τον Αριστοτέλη ο Πλάτων εισήγαγε ως αίτια τα είδη, που τα
ονόμαζε Ιδέες.
(ΙΩΝΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ – εισήγαγαν τα υλικά αίτια.
ΦΥΣΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ – εισήγαγαν τη διάκριση
κινητικών αιτίων από τα υλικά).
Εμμεσα η διάκριση των μερών των ζώων γίνεται από τον
Πλάτωνα και άμεσα απο τον Αριστοτέλη στο Περί ζώων μορίων.
Η έννοια της ύλης και της ποιότητας εμφανίζονται για πρώτη
φορά στον Πλάτωνα (Silva- ae= ύλη, αργότερα έγινε materia).
Πριν τον 4ο αιώνα το ρήμα φιλοσοφείν σήμαινε μία γενική
καλλιέργεια. Η εξειδικευμένη χρήση έγινε για πρώτη φορά τον 4ο
αιώνα π.Χ στα έργα του Πλάτωνα.
Ο Πλάτων θεωρεί τον κόσμο αιώνιο, όπως και ο Ηράκλειτος.
ένι=υπάρχω μέσα σε κάτι, βρίσκομαι μέσα σε κάτι.
Η απόρριψη της επάρκειας των μηχανιστικών εξηγήσεων
πρωτοεμφανίζεται στον διάλογο Φαίδων του Πλάτωνα, όπου ο
Σωκράτης εξηγεί τη φιλοσοφική εξέλιξη.
Ο Σωκράτης βαθειά απογοητευμένος γιατί στο σύμπαν του
Αναξαγόρα υπεύθυνα για όλα είναι μόνο μηχανιστικά αίτια και όχι
τελικά αίτια. Ο νους δεν τα έφτιαξε όλα αποβλέποντας σε ό,τι είναι
καλύτερο, απλά προκάλεσε την κοσμογονία αφήνοντας τα άλλα
χρήματα (πράγματα) να αλληλεπιδράσουν ως αριστοτελικά υλικά
αίτια και από την κινητική τους δράση να προκύψει ο κόσμος.
Την εποχή του Σωκράτη και στον ίδιο τον Σωκράτη η φυσική
φιλοσοφία σταμάτησε να μονοπωλεί το ενδιαφέρον και οι φιλόσοφοι
στράφηκαν στην αρετή και την πολιτική (το δε ζητείν τα περί
φύσεως έληξε) μας λέει ο Αριστοτέλης..
Ο Αριστοτέλης απορρίπτει την υπόθεση της πύρινης σύστασης
των ουράνιων σωμάτων, αλλά το υιοθετεί ο Πλάτωνας στον Τίμαιο.
Τα “καθόλου” και τα “καθέκαστα δεν είναι
πλατωνικοι όροι. Εισάγονται από τον Αριστοτέλη.
Τα καθέκαστα ΕΙΝΑΙ ΟΥΣΙΕΣ για τον Αριστοτέλη, δεν είναι για τον
Πλάτωνα.
Τα καθόλου, οι Ιδέες ΕΙΝΑΙ ΟΥΣΙΕΣ για τον Πλάτωνα, δεν είναι για
τον Αριστοτέλη.
Ο Αριστοτέλης περιγράφει τις Ιδέες του Πλάτωνα ως καθόλου.
Οι Ιδέες ονομάζονται είδη από τον Πλάτωνα, όμως διαφέρουν
ριζικά από τα αριστοτελικά είδη, γιατί, όπως λέει ο Αριστοτέλης,
γιατί το είδος οποιουδήποτε από τα αισθητά καθέκαστα είναι
“μέρος” του, αδιαχώριστο μόνο όταν ορίζεται, ενώ η πλατωνική
ιδέα δεν ανήκει σε κανένα από τα καθέκαστα, αλλά βρίσκεται μόνη
της, τελείως ανεξάρτητη από τα καθέκαστα.
Ως “διαφορετικές από τα αισθητά πράγματα”, οι Ιδέες είναι νοητές.
Αυτό δεν σημαίνει ότι εξαρτώνται από τον ανθρώπινο νου, όπως τα
αριστοτελικά καθόλου, αλλά ότι είναι αντιληπτές μόνο από αυτόν,
όχι από τις αισθήσεις. Τα αντικείμενα της φιλοσοφικής γνώσης
πρέπει να αντιμετωπιστούν ως εντελώς διαφορετικά από οτιδήποτε
αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας.
Ο Αλέξανδρος από τον Αφροδισέα (2ος – 3ος αιώνας μΧ), ένας από
τους σημαντικότερους σχολιαστές των έργων του Αριστοτέλη στην
αρχαιότητα διασώζει αρκετά επιχειρήματα της Ακαδημίας. Στην
αμεταβλησία των Ιδεών (κειμ. Παραπάνω 58) προσθέτει ο
Αλέξανδρος στα “Εις τα μετά τα φυσικά” την αιωνιότητά τους ως
άλλο χαρακτηριστικό που τις διαφοροποιεί από τα αισθητά.
Δεν υπάρχει αμφιβολία καμία ότι τις Ιδέες τις εισήγαγε ο Πλάτων
και όχι ο Σωκράτης (κείμενα 57 και 58) αλλά στους διαλόγους
αυτούς ο Σωκράτης δεν είναι ο ιστορικός Σωκράτης, αλλά προσωπείο
του ίδιου του Πλάτωνα.
Ο Πλάτων έγραψε σχεδόν αποκλειστικά διαλόγους. Σε πολλούς
διαλόγους κεντρικό ρόλο έχει ο Σωκράτης, του οποίου συζητήσεις
είχε παρακολουθήσει ο Πλάτων όταν ήταν νέος.
Το πλατωνικό κόρπους περιλαμβάνει 44 έργα, ένα από τα οποία είναι
μια συλλογή επιστολών του Πλάτωνα (η γνησιότητά τους
αμφισβητείται. Οκτώ έργα θεωρούνται ψευδεπίγραφα. Τα υπόλοιπα
36 συμπεριλαμβανομένης της συλλογής επιστολών παραδίδονται
καταταγμένα σε 9 τετραλογίες. Την κατάταξη οφείλεται μάλλον
στον Θράσυλλο τον Αλεξανδρέα (1ος αι. μΧ).
“Μήπως κανείς δεν συμφωνεί με τον άλλον, γιατί όλοι

σφάλλουν?”
Για τον Πλάτωνα το λάθος τους ήταν ότι παρατηρούσαν τον
δικό μας κόσμο με όρους αισθητηριακούς. Ο Λεύκιππος και ο
Δημόκριτος ήταν πονηροί, καθώς βασίστηκαν σε αυτά που δεν
φαίνονται.
Γνωρίζουμε πράγματα που είναι τελείως αμετάβλητα και δεν
τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις. Η αναζήτηση των όντων
οδηγεί σύμφωνα με τον Πλάτωνα πέρα από τον κόσμο των αισθήσεων.
ΟΙ ΙΔΕΕΣ ΣΤΟΝ ΤΙΜΑΙΟ

ΤΙΜΑΙΟΣ: ευρύ έργο του Πλάτωνα, που αφορά τη φυσική
φιλοσοφία. Τίμαιος αφηγητής της ιστορίας της Ατλαντίδας, που
μάλλον είναι επινόηση του Πλάτωνα. Μετά την Ατλαντίδα
αρχίζει τον μονόλογό του για τη φυσική φιλοσοφία. Ο Πλάτωνας
ασπάζεται την θεωρία του Εμπεδοκλή, αλλά και του Ηράκλειτου.
Θεωρεί ότι τα 4 συστατικά συγκροτούν τα όντα. Διαφοροποιείται
από τον Εμπεδοκλή στο γεγονός ότι o δεύτερος θεωρεί τα 4
στοιχεία αυτά καθ' εαυτά όντα, όχι ότι συγκροτούν τα όντα.
Η δημιουργία του κόσμου στον Τίμαιο ήταν αντίστοιχο της
μαθηματικής κατασκευής. Μεταξύ των άλλων Ιδεών υπάρχει μία
ύψιστη ιδέα, η Ιδέα του καλού αγαθού. Ισως ο Τίμαιος να είναι μια
αλληγορία για την ιδέα του αγαθού.
Η φυσική πραγματικότητα για τον Πλάτωνα χαρακτηρίζεται
από αγαθότητα και κάλλος.
Τα 4 εμπεδόκλεια στοιχεία ήταν καθοριστικής σημασίας για την
φυσική φιλοσοφία και κοσμολογία, επειδή τα υιοθέτησαν ο Πλάτων
και ο Αριστοτέλης, όχι βέβαια χωρίς τροποποιήσεις.
Αν και δέχεται ο Πλάτων ότι τα πάντα στον φυσικό κόσμο, όπως
και ο ίδιος ο κόσμος συγκροτούνται από γη, νερό, αέρα και φωτιά
(υιοθετεί δηλαδή την παλιά ιωνική άποψη) αρνείται ότι αποτελούν
παρμενίδεια όντα. Καμμία από αυτές δεν είναι αιώνια, αγέννητη,
άφθαρτη.
Ο Πλάτων αρνείται ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να αποκτήσει
γνώση και υποθέτει την ύπαρξη, όχι αισθητών αντικειμένων, αλλά
νοητών. Αυτά είναι οι Ιδέες ή τα είδη. Οι Ιδέες είναι νοητές, όχι
γιατί κατασκευάζονται από το νου, αλλά γιατί μόνο ο νους μπορεί να
τις αντιληφθεί, όχι οι αισθήσεις μας. Οι Ιδέες είναι αιώνιες και
αμετάβλητες. Κυριολεκτικά Είδος και Ιδέα σημαίνουν “εξωτερική
εμφάνιση” δηλαδή κάτι οπτικά αντιληπτό. Ο Πλάτων όμως
χρησιμοποιεί τις λέξεις με μία εντελώς νέα σημασία, για ό,τι μη
υλικό που δεν υπάρχει κάπου στο χώρο, ούτε είναι αισθητηριακά
αντιληπτό. π.χ. το νερό στην πραγματικότητα είναι μια νοητή Ιδέα και
ό,τι φαίνεται ως νερό είναι τέτοιο αποκλειστικά εξ αιτίας της Ιδέας.
Διαλογική μορφή έχειμόνο η εισαγωγή του Τιμαίου,
στην οποία εμφανίζεται ο Σωκράτηςως συνομιλητής. Το
κύριο σώμα του έργου είναι μία διάλεξη του Τιμαίου, ενός
φανταστικού φυσικού φιλοσόφου από την Κάτω Ιταλία
που εκθέτει τη φυσική και την κοσμολογία του Πλάτωνα
Αντικείμενα γνώμης =τα μεταβαλλόμενα αισθητά,
Αντικείμενα γνώσης = τα αμετάβλητα νοητά είδη
ΚΑΙ εισάγει την ένοια του χώρα (χώρας). ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 61
Μία Ιδέα “ούτε δέχεται κάτι άλλο από αλλού,
ούτε εισέρχεται σε κάτι άλλο αλλού” Ο χώρος “δεν μπορεί να
θεωρηθεί αντικείμενο της γνώμης”, γιατί τα αντικείμενα της
γνώμης είναι μόνο τα αισθητά πράγματα, ενώ ο χώρος δεν είναι
αισθητός. Είναι νοητός, όχι σαν τις Ιδέες που είναι νοητές, γιατί ο
χώρος αλλάζει συνεχώς κινούμενος από τις Ιδέες που εισέρχονται στο
χώρο και του δίνουν τοπικά τη μορφή του. Εξ αιτίας αυτής της
διαφοράς ο χώρος “μπορεί να γίνει αντιληπτός από μία κατά
κάποιον τρόπο νόθη νόηση”, η γνήσια νόηση προσεγγίζει τις Ιδέες.
Αντίθετα με το κενό του Λεύκιππου και του Δημόκριτου, ο
πλατωνικός χώρος δεν είναι απουσία οποιουδήποτε σώματος, αλλά
μία δυναμική οντότητα. Η ύλη είναι η λέξη που για πρώτη φορά
χρησιμοποιείται στη φυσική φιλοσοφία από τον Αριστοτέλη, αλλά
ως έννοια εισάγεται από τον Πλάτωνα μαζί με την έννοια του
χώρου. Ο χώρος παρομοιάζεται από τον Πλάτωνα με μαλακό
χρυσό που αποκτά διάφορα σχήματα.
Είναι λοιπόν προφανές ότι οι Ιδέες είναι αντιληπτές ΜΟΝΟ νοητικά.
Δεν είναι σώματα, υλικά αντικείμενα, αλλά ούτε εξαρτώνται από αυτά.
Στο παρακάτω αρχαίο κείμενο ο Σοφιστής εξηγεί στον Θεαίτητο,

σημαντικό μαθηματικό των αρχών του 4ου αι. πΧ, δύο αντίθετες
θεωρήσεις της ουσίας: την υλιστική/μηχανιστική/προσωκρατική και
την πλατωνική, καθιστώντας σαφή την εξίσωση των Ιδεών με τις
ουσίες.
Ο Αριστοτέλης δεν δέχεται ότι τα στοιχεία υπόκεινται σε
υλομορφική ανάλυση, ούτε ότι τα μαθηματικά αντικείμενα υπάρχουν
καθαυτά. Η θεώρηση των μαθηματικών αντικειμένων που εισάγεται
από τον Πλάτωνα, δηλ. Ως μη υλικών, αιώνιων οντοτήτων που
υπάρχουν εκτός χώρου, μόνο νοητικά και αμετάβλητα.
Στον Τίμαιο οι Ιδέες της γης, του νερού, του αέρα και της φωτιάς είναι
ιδέες κάποιων μαθηματικών αντικειμένων, των τεσσάρων από τα
πέντε ευκλείδεια κανονικά στερεά: του κύβου, του 20εδρου, του
8εδρου και του 4εδρου.
Στον τρισδιάστατο ευκλείδειο χώρο υπάρχουν μόνο πέντε
κανονικά πολύεδρα: το 5ο είναι το δωδεκάεδρο, στο οποίο ο
Πλάτων φαίνεται να αποδίδει κάποια κοσμολογική σημασία. Τα 5
κανονικά στερεά μελετήθηκαν απο τον Θεαίτητο, προς τιμήν του
οποίου ο Πλάτων ονόμασε τον ομώνυμο διάλογό του. Ο Θεαίτητος
σκοτώθησε σε μάχη το 391 πΧ.
Τα πλατωνικά άτομα είναι τελείως διαφορετικά από αυτά του

Λεύκιππου και του Δημόκριτου: όχι μόνο δεν είναι πλήρη, αλλά ούτε
αδιαίρετα, γιατί οι έδρες τους διαιρούνται σε τρίγωνα που
επιτρέπουν στο νερό, τον αέρα και τη φωτιά να μεταστοιχειώνονται,
αντίθετα με τα εμπεδόκλεια αντίστοιχά τους που δεν μεταβάλλονται.
Η ύλη τους σύμπαντος αναδύεται από τη γεωμετρία του
χώρου, καθώς στο χώρο “επιδρούν” μαθηματικά αντικείμενα
θεωρούμενα ως Ιδέες.
Οι γραμμές στη γεωμετρία, είχε παρατηρήσει ο Πρωταγόρας,
δεν είναι σαν εκείνες που αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας.
ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ, ΟΙ ΦΙΛΟΘΕΑΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΕΕΣ ΣΤΗΝ

ΠΟΛΙΤΕΙΑ
Η Πολιτεία, ίσως το σημαντικότερο έργο του Πλάτωνα περιέχει
σπουδαία ερωτήματα.
Ξεκινά ο διάλογος με τον Σωκράτη που ρωτά αν ωφελεί τον
άνθρωπο να είναι δίκαιο και ακολουθουν ερωτήματα για τη
δικαιοσύνη και γενικά για τις αρετές του ατόμου και της κοινωνίας.
Κατάλληλοι κυβερνήτες μόνο οι φιλόσοφοι με κατάλληλη
προπαιδεία συμπεριλαμβανομένης και της αστρονομίας.
ΖΩΗ ΤΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ – ΒΑΣΙΛΕΩΝ ΣΤΗΝ ΙΔΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ.
– 10 χρόνια μαθηματικά. Τα μαθηματικά οξύνουν τον νου
και μαθαίνουν στον άνθρωπο να αντιμετωπίζει δύσκολα
προβλήματα.
– 5 χρόνια φιλοσοφία, ώστε να εξηγηθεί η φυση των
Ιδεών.
– 15 χρόνια πρακτικής άσκησης ξεκινώντας από τα κατώτερα
στρώματα προς τα ανώτερα.
1η τάξη: άνθρωποι που εργάζονται για οικονομικό όφελος

(γεωργοί, κτηνοτρόφοι, έμποροι). Δεν έχουν δικαίωμα συμμετοχής
στα κοινά, υπάρχει διάκριση μεταξύ ανδρών και γυναικών.
2η τάξη: στρατωτική τάξη. Ζουν χωρίς κανένα ίχνος εξουσίας, άνδρες
και γυναίκες είναι ισότιμοι παντού, συμμετέχουν ίσα παντού, δεν
τους ανήκει τίποτα, ούτε καν οικογένεια (σύζυγος, παιδί, κτήμα).
3η τάξη: από την προηγούμενη τάξη επιλέγονται μερικοί που έχουν
τα προσόντα για να γίνουν κυβερνήτες. Αυτοί ζουν κοινοβιακά. Ο
Πλάτων θεωρεί καλή τη ζωή των τελευταίων, γιατί αυτός που δεν
κατέχει κάτι και δεν επιθυμεί τίποτα είναι κατάλληλος για
διακυβέρνηση, καθώς δεν έχει κάποιο συμφέρον και έτσι δεν
διαφθείρεται.
Κάθε κοινωνία επιδιώκει το αγαθό. Οι φιλόσοφοι ήξεραν το
αγαθό, γι αυτό μόνο αυτοί είναι ικανοί να κυβερνήσουν. Πως θα
αφήσουμε κάποιον που δεν ξέρει το είναι το αγαθό να κυβερνήσει?
Στην Πολιτεία εισάγονται νέες Ιδέες, διαφορετικές από αυτές
του Τιμαίου.
Στο 64 οι Ιδέες λέγονται με μία ασθενή καταχρηστική σημασία
του όρου, γιατί είναι απουσίες σχέσης με το δίκαιο, το αγαθό κλπ.
Όμως ο Πλάτων δεν δεχόταν τις Ιδέες των αρνήσεων.
Οι πραγματικοί φιλόσοφοι αγαπούν την αλήθεια. Εχουν γνώση,
αντίθετα με τους μη φιλόσοφους που έχουν γνώση, η οποία
μεταβάλλεται.
Είναι προφανές ότι η γνώση των φιλοσόφων αφορά τις Ιδέες ή τα
είδη, πχ. Το ίδιο το κάλλος, αυτό το καλόν. Οι μη φιλόσοφοι δεν
δέχονται την ύπαρξη των Ιδεών και επομένως περιορίζονται στη
γνώμη, δηλαδή στην ύπαρξη ωραίων ήχων, χρωμάτων ή σχημάτων
δηλ. Υλικά αντικείμενα.
Ο,τι είναι ωραίο οφείλει την καλλονή του στη σχέση του με
το ίδιο το κάλλον, όχι στο χρώμα του ή στο σχήμα του ή σε
ο,τιδήποτε αισθητό, δηλώνεται ρητά στον διάλογο του Πλάτωνα
Φαίδων.
ΑΡΧΑΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ 65 και 66.
Η γνώση είναι αληθής γνώμη θεμελιωμένη στη δυνατότητα
αιτιολόγησης.
Τι είναι το ίδιο το κάλλος?? Η Ιδέα, η ουσία: το αφηρημένο ουσιαστικό
του ρήματος “είναι ή ον” και καμία από τις αισθητές ιδιότητες ενός
πράγματος, γιατί το πράγμα μπορεί να υποστεί μεταβολή, όμως το
ίδιο το κάλλος δεν μεταβάλλεται.
Αισθητά = μεταβαλλόμενα νοητά =
αμετάβλητα.
ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 67 και 68
Στο παρακάτω αντιδιαστέλλει το καλό προς τα πολλά καλά
Στον Τίμαιο εισάγει ιδέες μαθηματικών αντικειμένων, ενώ στην
Πολιτεία εισάγει Ιδέες όπως αυτό το καλόν, αυτό το δίκαιον, αυτό το
άδικον, αυτό το αγαθόν, αυτό το κακόν.
Ο Πλάτων δεχόταν ότι οι Ιδέες είναι τόσες όσα είναι τα
χαρακτηριστικά της πραγματικότητας.
Το εύρος των Ιδεών τίθεται από τον Πλάτωνα στον διάλογο

“Παρμενίδης”, όπου ο ο γηραιός και έμπειρος φιλόσοφος
Παρμενίδης το επισημαίνει στον νεαρό και άπειρο Σωκράτη,
προσωπείο και εδώ του Πλάτωνα. Εμφανίζεται ο Σωκράτης να
δέχεται την ύπαρξη Ιδεών, όπως αυτό το καλόν, αυτό το δίκαιον,
αυτό το αγαθόν κλπ αλλά διστάζει να δεχθεί την ύπαρξη ιδεών του
νερού και της φωτιάς. ΣΤΟΝ ΠΑΡΜΕΝΙΔΗ ΙΣΩΣ ΑΠΟΤΥΠΩΝΕΤΑΙ ΜΙΑ
ΠΡΩΙΜΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ. Ισως δεν είχε
καταλήξει για το εύρος των Ιδεών. Ισως δεχόταν μόνες
Ιδέες αυτές των μαθηματικών αντικειμένων.
Η δικαιοσύνη θεωρείται αγαθό από τον Πλάτωνα, άρα δεν
χρειαζόμαστε δύο ιδέες, αυτό το δίκαιον και αυτό το αγαθόν, αλλά
μία, αυτό το αγαθόν, που ονομάζεται αυτό το δίκαιον.
Στο 6ο και 7ο βιβλίο της Πολιτείας ο Πλάτων δέχεται ως
ανώτατο ατνικείμενο της φιλοσοφικής γνώσης την Ιδέα του αγαθού
(του καλού), αλλά παρουσιάζει τον Σωκράτη να αρνείται ότι ξέρει
την φύση του αγαθού.
Η συστηματική μελέτη των μαθηματικών βοηθά στην
κατανόηση του αγαθού καθαυτού και του κάλλους καθαυτού.
Στην Πολιτεία ο Πλάτων παρουσιάζει τα μαθηματικά της

εποχής του υπανάπτυκτα και τονίζει ότι η ανάπτυξή τους προϋποθέτει
την κατανόηση του αγαθού καθαυτού και του κάλλους καθαυτού.
Η ευδαιμονία είναι ανέφικτη, αν δεν την κυβερνούν οι
φιλόσοφοι. Η ευδαιμονία συνίσταται σε ό,τι είναι καλό για τον
άνθρωπο και είναι ο στόχος της διακυβέρνησης του κράτους. Όμως
οι μη φιλόσοφοι δεν δέχονται καν την ύπαρξή του. Πως να
αναγνωρίζουν συστηματικά τι είναι καλό, αν δεν κατανοούν, έστω
αμυδρά, γιατί κάτι καλό είναι τέτοιο?? Πως μπορούν να κυβερνούν
χωρίς να κρίνουν τι είναι καλό με γνώμονα μόνο προσωπικά ή ταξικά
συμφέροντα βλάπτοντας κάποιους ή και όλους, χρησιμοποιώντας τον
κρατικό μηχανισμό για την καταπίεσή τους, αντί να τους ωφελούν??
Το παρακάτω χωρίο: η φιλοσοφική γνώση αποκτάται πολύ
δύσκολα και επίπονα, κάτι που εξηγεί γιατί οι πραγματικοί φιλόσοφοι
σπανίζουν.
Για τον Πλάτωνα το κατεξοχήν ανθρώπινο αγαθό είναι η αρετή
της δικαιοσύνης, η κατάσταση της ενότητας της ψυχής του
ατόμου, του ορθού λόγου, των συναισθημάτων και των επιθυμιών.
Από την δικαιοσύνη απορρέουν όλα τα άλλα αγαθά για το
άτομο και το σύνολο και χωρίς αυτή δεν συνιστούν αγαθά.
Ο ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ

Ο Αριστοτέλης αποδίδει στον Πλάτωνα την διαίρεση της
ανθρώπινης ψυχής σε ένα έλλογο και ένα άλογο “τμήμα”, θέστη
που στην Πολιτεία υποστηρίζεται από τον Σωκράτη.
ΑΡΧΑΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ 73 και 74
Στη Πολιτεία, στο Φαίδων, στο Συμπόσιο και ο Παρμενίδης ο
Σωκράτης είναι προσωπείο του Πλάτωνα, δεν είναι ο ιστορικός
Σωκράτης, όπου οι Ιδέες έχουν κεντρική θέση.
Σε άλλους διαλόγους που είναι εκτενείς και περίπλοκοι, είναι
πράγματι ο Σωκράτης διότι ελέγχει απόψεις των συνομιλητών του
ανάσκευάζοντάς τες πεισματικά και συστηματικά, χωρίς να
συμβάλλει ο ίδιος θετικά στη συζήτηση και χωρίς να προτείνει
απαντήσεις στα ερωτήματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις αρνείται ότι
ξέρει οτιδήποτε. Σε αυτήν την δεύτερη κατηγορία ανήκει η
Απολογία, ο λόγος που εκφωνήθηκε από τον Σωκράτη ενώπιον του
αθηναϊκού δικαστηρίου που τον καταδίκασε για ασέβεια και
διαφθορά των νέων. Το έργο δεν είναι διάλογος.
Από τα υπόλοιπα έργα του Πλάτωνα, τα μόνο που επίσης δεν
έχουν διαλογική μορφή είναι ο Μενέξενος (με εξαίρεση την
εισαγωγή και τον επίλογο), ένας επικήδειος λόγος που
υποτίθεται ότι εκφωνήθηκε από την Ασπασία, τη σύντροφο του
Περικλή, ο Τίμαιος και ο ημιτελής Κριτίας (με εξαίρεση τις εισαγωγές
τους). Η “σωκρατική αρνησιγνωσία” είναι χαρακτηριστικό της
φιλοσοφικής πρακτικής του ιστορικού Σωκράτη.
Οι υπόλοιπο πλατωνικοί διάλογοι ανήκουν σε μία τρίτη κατηγορία,

όπου ο Σωκράτης δεν έχει κεντρικό ρόλο ή δεν εμφανίζεται και ο
Πλάτωνας ασχολείται με τη φυσική φιλοσοφία και την κοσμολογία.
Οταν πέθανε ο Πλάτων επεξεργαζόταν το εκτενέστερο έργο της 3ης
κατηγορίας, τους Νόμους, όπου ο Σωκράτης δεν εμφανίζεται.
“Πρώιμοι” ή “σωκρατικοί” ή “ελεγκτικοί” διάλογοι: όταν ο
Σωκράτης ο ίδιος φιλοσοφεί. ( Α π ο λ ο γ ί α , Γ ο ρ γ ί α ς , Ι π π ί α ς , Ι ω ν ,
Πρωταγόρας, Μενέξενος κλπ)
“Μέσοι” διάλογοι: οι διαλόγοι, όπου ο Σωκράτης είναι
προσωπείο του Πλάτωνα (Πολιτεία, Φαίδων, Φαίδρος, Συμπόσιο,
Παρμενίδης, Θεαίτητος)
“Ύστεροι” διάλογοι: αυτοί που συντέθηκαν την

τελευταία περίοδο της ζωής. (Τίμαιος, Νόμοι, Κριτίας)
Ο Πλάτων, όπως και ο Ξενοφών, σύγχρονος του Πλάτωνα
υπεράσπιζαν τη μνήμη του Σωκράτη ως του καλύτερου και
δικαιότερου ανθρώπου της εποχής τους. Εργα του Ξενοφώντα
Απολογία, Απομνημονεύματα, Οικονομικός, Συμπόσιο. Ο Ξενοφών
ισχυρίζεται ότι καταγράφει συζητήσεις του Σωκράτη, τις οποίες
παρακολούθησε ο ίδιος.
Και άλλοι έγραψαν για τον Σωκράτη, αλλά τα έργα τους
χάθηκαν, όπως οι αθηναίοι Αντισθένης και Αισχίνης, ο Αρίστιππος από
την Κυρήνη, ο Φαίδων από την Ήλιδα, ο Ευκλείδης από τα Μέγαρα.
Εκτός από τον Αισχίνη και τον Ξενοφώντα, οι άλλοι ήταν
φιλόσοφοι. Οι σωκρατικοί λόγοι του Ξενοφώντα δεν παρουσιάζουν
ιδιαίτερο φιλοσοφικό ενδιαφέρον.
Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ο Σωκράτης αναζητούσε
ορισμούς αρετών, πχ της δικαιοσύνης, της γενναιότητας, επειδή
θεωρούσε ότι αν κάποιος ξέρει τι είναι δικαιοσύνη ή γενναιότητα,
είναι δίκαιος ή γενναίος, όπως κάποιος είναι γεωμέτρης ή
οικοδόμος, αν ξέρει τη γεωμετρία ή την οικοδομική. Για τον
Σωκράτη η γνώση αυτών των ορισμών συνιστά το τέλος, “τον
απώτερο σκοπό”.
Ο απώτερος αυτός σκοπός είναι ο απώτερος στόχος όλων των
πράξεών μας, όλης της ανθρώπινης ζωής. Το καλύτερο, το ύψιστο
αγαθό
Αν επιτευχθεί ο απώτερος σκοπός, τότε έχει κατακτηθεί το ευ
πράττειν, η ευδαιμονία. Η ευδαιμονία είναι η κατοχή αγαθών.
Αλλά όπως εξηγεί ο σωκράτης στον πρώιμο διάλογο του
Πλάτωνα Ευθύδημος, αγαθά θεωρούνται πολλά πράγματα, όπως η
υγεία και τα πλούτη, η ομορφιά και η ευγενική καταγωγή, τα αξιώματα
και η γνώση, η ηδονή.
Η ταυτόχρονη απόκτηση πολλών αγαθών είναι επιθυμητή. Οι
άνθρωποι ιεραρθούν τα διάφορα αγαθά υποκειμενικά και ανάλογα
με τις περιστάσεις, αλλά επιβάλλεται μία αντικειμενική ιεράρχηση.
Το παρακάτω χωρίο από την Απολογία του Πλάτωνα υποδεικνύει ότι
ο Σωκράτης θεώρησε τις αρετές κατεξοχήν αγαθό και κύριο
συστατικό της ευδαιμονίας.
Το μόνο αγαθό είναι η γνώση των ορισμών των
αρετών.
Ο ορισμός μιας αρετής θα μας αποκαλύψει τι είναι κοινό σε όλες
τις αρετές.
Αυτό που είναι κοινό σε όλες τις αρετές ονομάζεται από τον
Πλάτωνα είδος ή Ιδέα.
Το είδος ή η Ιδέα που αναζητείται από τον Σωκράτη
ονομάζεται και ουσία. Δεν είναι όμως ένα πλατωνικό είδος, ιδέα ή
ουσία με την γνωστή πλατωνική σημασία αυτών των λέξεων. Το
κείμενο 58 του Αριστοτέλη το επιβεβαιώνει αυτό. Ο Σωκράτης δεν
χώρισε τα καθόλου από τα καθέκαστα, που περιγράφει το χωρίο
82. Η άποψη αυτή αναφέρεται έμμεσα από τον Πλάτωνα στο
κείμενο 65, αλλά την είχε υποστηρίξει ο Εύδοξος από την Κνίδο,
σημαντικός μαθηματικός και αστρονόμος, σύγχρονος και γνωστός του
Πλάτωνα. Τίποτε στους πρώιμους διαλόγους του Πλάτωνα ή στις
μαρτυρίες του Αριστοτέλη σχετικά με τον Σωκράτη δεν υποδεικνύει
ότι ο τελευταίος διερωτήθηκε ποια είναι η φύση των πραγμάτων στα
οποία αναφέρονται οι ορισμοί που τον ενδιέφεραν.
Ο Πλάτων παρουσιάζει τον Σωκράτη να αναζητεί τους ορισμούς
των αρετών διαλεκτικά στο πλαίσιο συζήτησης. Στον Ευθύφρονα
πχ ο συνομιλητής του Σωκράτη καλείται να απαντήσει στο ερώτημα
τι είναι ευσέβεια. Στο τέλος ο Σωκράτης απορρίπτει την απάντηση. Ο
ίδιος ο Σωκράτης ποτέ δεν προτίνει έναν ορισμό. Αντίθετα στα έργα
του Ξενοφώντα προτείνει ορισμούς.
ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 84 Ξενοφών απομνημονεύματα
Την αρνησιγνωσία του ο Σωκράτης την παρουσίασε και ενώπιον
του αθηναϊκού δικαστηρίου που τον καταδίκασε σε θάνατο.
Στον Γοργία ο Πλάτων παρουσιάζει μία εξωφρενική άποψη του
Σωκράτη: αν κάποιος σε βλάψει με τον χειρότερο τρόπο, βρίσκεται
σε πολύ χειρότερη θέση από την δική σου και σε ακόμη
χειρότερη εάν δεν τιμωρηθεί για τις πράξεις του!
Στην Απολογία ο Σωκράτης υποστηρίζει ότι φιλοσοφία ήταν ο

συνεχής έλεγχος των άλλων και του εαυτού του, “επειδή η ανεξέταστη
ζωή δεν είναι ζωή άξια για τον άνθρωπο”.
Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ

Ο Σωκράτης λοιπόν απέτυχε να βρει τους ορισμούς των αρετών.
Ο Πλάτων σκέφτηκε ότι απέτυχε, διότι αναζητούσε τα αντικείμενα
των ορισμών που τον ενδιέφεραν μεταξύ των αισθητών. Αν υπάρχει
γνώση και ορισμός πρέπει να δεχτούμε ότι το αντικείμενο της γνώσης
και του ορισμού είναι νοητό, η πλατωνική Ιδέα. Η υπόθεση των
Ιδεών θα επέτρεπε την έξοδο από το επιστημολογικό αδιέξοδο
ελέγχου, στο οποίο ο Σωκράτης είχε παγιδευτεί. Πλατωνικά η
νοούμενη γνώση είναι αδύνατον να αναζητηθεί μεταξύ των
περιορισμένων στα αισθητά, όπως απαισιόδοξα αλλά απλοϊκά
αναζητούσε ο Σωκράτης. Στα κεφάλαια 61 και 64 εμφανίζεται ο
απαισιόδοξος επιστημολογικός ελιτισμός του Πλάτωνα.
Ο Αντισθένης απέρριψε ρητά την ύπαρξη πλατωνικών ιδεών
και τους ορισμούς των ιδεών.
Διατήρησε την σωκρατική ταύτιση της αρετής με την γνώση και της
αρετής ως μοναδικού συστατικού της ευδαιμονίας. Τα πυρά του
Αντισθένη στρέφονταν με πάθος κατά της ηδονής.
Από τον Αντισθένη επηρεάστηκε, αν και δεν ήταν μαθητής του στην
Αθήνα, ο Διογένης από τη Σινώνη, ο πρώτος κυνικός (μετά τον
Αντισθένη)
ΚΥΝΙΣΜΟΣ: κύων = σκύλος, του οποίου η απρέπει και αναίδεια στην
ικανοποίηση βιολογικών αναγκών υιοθέτησαν οι κυνικοί. Ο Διογένης
ζούσε χωρίς συμβατικές ανέσεις, υπέβαλλε τον εαυτό του σε
κακουχίες, αυνανιζόταν δημόσια, ενώ στην Πολιτεία του προκάλεσε
την ηθική επαινώντας την αιμομιξία και τον κανιβαλισμό.
Νεότερος από τον Διογένη ήταν ο Κράτης από τη Θήβα, αρχικά
πλούσιος γαιοκτήμονας που εγκατέλειψε την περιουσία του και μαζί
με τη σύζυγό του Ιππαρχία από τη Μαρώνεια έγιναν κυνικοί.
Ο Κράτης διέδωσε το ηθικό δίδαγμα του κυνισμού με τη
σατιρική ποίησή του και επέδρασε στην ελληνιστική φιλοσοφία ως
δάσκαλος του Ζήνωνα από το Κίτιο της Κύπρου, ιδρυτή της Στοάς,
του οποίου η Πολιτεία είχε έντονα κυνικό χαρακτήρα. Ο ΚΥΝΙΣΜΟΣ
ΠΑΡΗΚΜΑΣΕ ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΤΟΥ 3ου αι. πΧ ΓΙΑ
ΝΑ ΕΠΙΣΤΡΕΨΕΙ ΔΥΝΑΜΙΚΑ ΑΠΟ ΤΟΝ 1ο αι. μΧ και μετά.
Ο Αρίστιππος ο Κυρηναίος είδε τον Σωκράτη να επιδίδεται στις

ηδονές χωρίς να ελέγχεται από αυτές, ούτε να τις επιζητεί και
ταύτισε την ευδαιμονία με την ικανότητα απόλαυσης της ηδονής
χωρίς απώλεια της έλλογης αυτονομίας. Η ταύτιση της ηδονής με
την ευδαιμονία είχε υποστηριχθεί και από τον Εύδοξο, που μάλλον
αντιμετώπισε την ηδονή βιολογικά, ενώ για τον Πλάτωνα η
πραγματική ηδονή είναι η γνώση και ο λόγος.
Ο εγγονός του Αρίστιππου, ο νεότερος Αρίστιππος, γνωστός ως
“μητροδίδακτος”, επειδή είχε μυηθεί από την μητέρα του Αρήτη,
ταύτισε το τέλος της ανθ΄ρωπινης ζωής με τη σωματική απόλαυση της
στιγμής.
Ο ΗΔΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ
ΑΡΙΣΤΙΠΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΓΝΩΣΤΟΣ ΩΣ “ΚΥΡΗΝΑΪΚΟΣ ΗΔΟΝΙΣΜΟΣ”
λόγω της καταγωγής τους.
Ο αθηναίος Επίκουρος (341-270), ιδρυτής του κήπου τέλη 4ου αι.

πΧ ταύτισε το τέλος με την ηδονή, την οποία όρισε ως απουσία
σωματικού πόνου και ταραχή ψυχής. Για τον Επίκουρο οι αρετές
είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την ηδονική ζωή και η ηδονική ζωή
με τις αρετές. Δεν ήταν κυνικός, αλλά υποστήριζε την απλή ζωή,
χωρίς πολυτέλειες. Ο ηδονισμός του Επίκουρου θεμελιώνεται και
αυτός σε μία αισθησιοκρατική επιστημολογία.
ΧΩΡΙΣ ΑΡΙΘΜΗΣΗ ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ επιστολή
προς Μενοικέα από τον ίδιο τον Επίκουρο.
Ο κυρηναϊκός ηδονισμός μάλλον προηγείται χρονολογικά από
του επικούρειου και ίσως επηρέασε τη διαμόρφωσή του.
Ο κυρηναϊκός ηδονισμός συνεχίστηκε από τρεις Κυρηναίου, τον
Ηγησία, τον Αννίκερι και τον Θεόδωρο και τελικά εξαφανίστηκε. Ο
όρος “σχολή” για του κυρηναϊκούς και τους κυνικούς
χρησιμοποιείται καταχρηστικά στη βιβλιογραφία.
Ο απώτερος στόχος της ανθρώπινης ζωής και της
ευδαιμονίας για του Στωικούς είναι το ως κατ' αρετήν ζην και το
ομολογουμένως ζην, “λόγος συνεπής, βέβαιος και αδιάσειστος”, η
ανθρώπινη ψυχή ως εξ ολοκλήρου έλλογης επηρεασμένοι από τον
Σωκράτη.
Και ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια θεωρεί την ευδαιμονία
παράγωγο της γνώσης και της σκέψης κι αυτός επηρεασμένος από τις
σωκρατικές αρετές του χαρακτήρα, όχι του νου. Οι αρετές του
χαρακτήρα προάγουν τον άνθρωπο στο κοινωνικό πλαίσιο. Ομως ο
Αριστοτέλης ακολουθώντας τον Πλάτωνα έχει μία ευρύτερη θεώρηση
της γνώσης από τον Σωκράτη. Η ευδαιμονία απαιτεί και άλλα
“εργαλεία” εκτός από τις αρετές. Απαιτεί την γνώση.
Μετά τον θάνατο του Πλάτωνα η Ακαδημία στράφηκε στον
σκεπτικισμό, την αμφισβήτηση ή και απόρριψη της δυνατότητας του
ανθρώπου να αποκτήσει γνώση. Ο πέμπτος διάδοχος του Πλάτωνα
στη διεύθυνση της Ακαδημίας, ο Αρκεσίλαος από την Πιτάνη, που
ανέλαβε τα ηνία κάποια στιγμή μεταξύ 268 και 264 πΧ, ήταν Ο
ΠΡΩΤΟΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΣ ΣΚΕΠΤΙΚΟΣ. Συνήθιζε όπως ο Σωκράτης να
επιχειρητολογεί εναντίον της θέσης του συνομιλητή του χωρίς να
αποκαλύπτει τη δική του και προέβαλε την απουσία βεβαιότητας ως
το σημαντικότερο δίδαγμα των έργων του Πλάτωνα και των
σωκρατικών λόγων.
ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 87 λατινικό Κικέρων
Ο Αρκεσίλαος απέρριψε τη δυνατότητα απόκτησης γνώσης και στην
αρνησιγνωσία του Σωκράτη προέκυψε ο σκεπτικισμός του. Δεν
έγραψε τίποτα προφανώς μιμούμενος τον Σωκράτη. Επειδή η γνώση
Ο Αρκεσίλαος απέρριψε τη δυνατότητα απόκτησης γνώσης και στην
αρνησιγνωσία του Σωκράτη προέκυψε ο σκεπτικισμός του. Δεν έγραψε
τίποτα προφανώς μιμούμενος τον Σωκράτη. Επειδή η γνώση είναι
αδύνατη δεν δέχτηκε καμία θέση ως σληθή και χρησιμοποίησε τη
σωκρατική διαλεκτική.
ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 88 λατινικό Κικέρων.
Ο Αρκεσίλαος απέρριπτε ακόμη και την ελάχιστη γνώση του Σωκράτη,
δηλαδή τη γνώση ότι δεν έχει γνώση. Ο Σωκράτης δεν ήταν σκεπτικός,
ούτε οδηγήθηκε στον σκεπτικισμό από τον Σωκράτη.
Ο Πύρρων από την Ηλεία (περίπου 360 – περίπου 270 πΧ συμπέρανε
ότι ούτε οι αισθήσεις, ούτε η νόηση μας δείχνει κάτι αληθές ή ψευδές,
άρα χρειάζεται αφασία, δηλαδή άρνηση οποιασδήποτε άποψης ως
προς το πως έχουν τα πράγματα για να διασφαλίζεται η αταραξία μας. Ο
Πύρρων, όπως και ο Αρκεσίλαος δεν έγραψε τίποτα. Για τις θέσεις του
έγραψε ο μαθητής του ο Τίμωνας από τον Φλειούντα (περίπου 325 –
περίπου 235 μΧ.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΟΝΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ???

Η ιδέα/το είδος του αέρα, του νερού, της γης, της φωτιάς.
Κανένα από αυτά δεν είναι πράγματα που βλέπουμε, γιατί το ένα
μετατρέπεται στο άλλο συνεχώς. Δεν είναι η γη, ο αέρας, η φωτιά, το
νερό που βλέπουμε γύρω μας. Τι είναι λοιπόν? Μαθηματικά
αντικείμενα.
Η ιδέα της γης είναι ο κύβος,
η ιδέα του νερού είναι το 20εδρο,
η ιδέα του αέρα είανι το 8εδρο,
η ιδέα του πυρός είναι το 4εδρο.
Αυτά τα 4 πολύεδρα είναι τα 4 από τα 5 στερεά που ονομάζονται
ΠΛΑΤΩΝΙΚΑ. Ονομάζονται και κανονικά στερεά, καθώς κάθε πλευρά
τους είναι ίση με τις άλλες. Με την μελέτη αυτών των στερεών κλείνει
και η μελέτη του Ευκλείδη!!
Το 5ο τι το έκανε?? Αυτό σχετίζεται με τη δομή του κόσμου στο
μακροσκοπικό επίπεδο. Τα παραπάνω 4 είναι στο μικροσκοπικό.
ΚΑΘΕ ΟΝ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ. Ως μαθηματικά
αντικείμενα είναι αγέννητα και άφθαρτα.
Ο Πλάτωνας εισάγει την έννοια της ΥΛΗΣ και του ΧΩΡΟΥ. Εκτός
απο τα 4 αντικείμενα υπάρχει και ο χώρος. Κάποιες ιδέες προβάλλονται
στο χώρο και τον μορφοποιούν.
Για τον Πλάτωνα η ύλη και ο χώρος δεν διαφοροποιούνται, γιατί η
ύλη είναι χώρος. Οι Ιδέες δίνουν τρισδιάστατα σχήματα στο χώρο. Η
Ιδέα της γης μορφοποιεί τον χώρο παράγοντας το σχήμα της. Οι
προβολές της Ιδέας της γης στο χώρο είναι εικόνες της Ιδέας.
Ο αριστοτελισμός κυριαρχούσε παντού στον μεσαίωνα. Αργότερα
πρότυπο ήταν το “Τίμαιος” του Πλάτωνα. Οι άνθρωποι που μίλησαν για
τα φυσικά φαινόμενα με μαθηματικά ήταν ακόλουθοι του Πλάτωνα.
ΠΩΣ ΦΑΝΤΑΖΕΤΑΙ Ο ΠΛΑΤΩΝΑΣ ΤΟΝ ΚΥΒΟ???
Τα είδη/όντα βρίσκονται εκτός του χώρου, η ουσία αφανής και
ασχημάτιστη. Για ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΕΧΟΥΝ ΕΝΑΝ ΣΤΟΧΑΣΤΗ ΠΟΥ ΕΙΣΑΓΕΙ
ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΕΙΨΗΣ ΤΗΣ ΥΛΗΣ. Οι Ιδέες του Πλάτωνα δεν
έχουν καμία σχέση με αυτό που ονομάζουμε ιδέα.
ΠΩΣ ΗΞΕΡΕ Ο ΠΛΑΤΩΝ ΟΤΙ Η ΙΔΕΑ ΤΗΣ ΓΗΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΥΒΟΣ ΚΑΙ
ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ ΟΛΑ ΤΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ???
Απάντηση στο ερώτημα δίνει το κείμενο 63. Οι Ιδέες είναι τα θεμέλια
της ανθρώπινης γνώσης. Ελεγε συνεχώς ότι δεν είναι βέβαιος. Οσα και
όποια είναι τα στοιχεία της φυσικής πραγματικότητας, θα πρέπει να
υπάρχουν τόσα είδη.
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ ΠΛΑΤΩΝΙΣΜΟΣ: τα πράγματα για τα οποία μας μιλούν
τα μαθηματικά τα αντιλαμβανόμαστε με το νου μας. Τα μαθηματικά
αντικείμενα ως Ιδέες φαίνεται να σχετίζονται με την πραγματικότητα.
ΠΕΡΙ ΘΕΩΝ: τα ουράνια αντικείμενα, όλα τα ουράνια σώματα μαζί με
τον δημιουργό είναι θεοί.
ΘΕΕΤΙΤΟΣ: (νεαρός μαθηματικός που πέθανε στα 22). Είναι ο
μεγαλύτερος πλατωνικός διάλογος γιατί
α) έχει πληρότητα, περιλαμβάνει τα πάντα και
β) κάθε ένα μέλος της οικογένειας συνδέεται με τα άλλα (ένα για όλα
και όλα για ένα).
Η Ιδέα της φωτιάς ή του αέρα κάνει την περιοχή ενός χώρου να
συμπεριφέρεται με συγκεκριμένο τρόπο, της δίνει συγκεκριμένες
ιδιότητες. Η Ιδέα βρίσκεται πέρα από αυτήν την περιοχή, το είδος
βρίσκεται εκτός χώρου, δεν υπάρχει στο χώρο. Ο Πλάτων εισάγει

τον χώρο ως υπόστρωμα στο οποίο ενεργούν τα είδη. Ο
χώρος από τον Πλάτωνα εισάγεται ταυτόχρονα και ως
ΥΛΗ. ΘΕΩΡΕΙ ΥΛΗ ΚΑΙ ΧΩΡΟ ΤΟ ΙΔΙΟ ΠΡΑΓΜΑ. Η ύλη
εισάγεται σε ξεκάθαρη διάκριση από το ΕΙΔΟΣ.
Ο Αριστοτέλης θεωρούσε ότι κάθε πράγμα έχει το δικό του είδος,
ενώ για τον Πλάτωνα το είδος κάθε πράγματος δεν ανήκε σε αυτό.
ΠΛΑΤΩΝ – θεωρούσε ότι υπάρχει ένα είδος που είναι κοινό για όλες τις
μάζες νερού (νερό θάλασσας, μπουκαλιού κλπ) Μία πλατωνική Ιδέα
είναι εν επί πολλοίς.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ – δεν έκανε καν διαχωρισμό, δεν διαχωρίζει τα καθόλου από
τα καθέκαστα.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ – ορίζει τα καθόλου και όχι τα καθέκαστα.
Σύμφωνα με τον Πλάτωνα εάν αποκτήσεις τη γνώση του γενικού,
αποκτάς και τη γνώση του επιμέρους. Αν όλα γύρω μας μεταβάλλονται
δεν μπορούμε να έχουμε γνώση γι αυτό, παρά μονάχα γνώμη και έτσι
εγείρεται το παρακάτω ερώτημα
ΕΙΜΑΣΤΕ ΣΕ ΘΕΣΗ ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ???
Ο Πλάτων θεωρεί δεδομένο ότι ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει
γνώση. Τα μη αισθητά πράγματα (Ιδέες) μπορούν ν' αποτελέσουν πηγή
γνώσης.
Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης δέχονται ότι η απόκτηση γνώσης είναι
δύσκολη, αλλά όχι αδύνατη.
Η αλληγορία του σπηλαίου αποδεικνύει ότι οι ιδέες είναι
μαθηματικά αντικείμενα. Ο μαθηματικός δεν βλέπει τα μαθηματικά,
αλλά την εφαρμογή τους στη γεωμετρία.
Αριθμοί στην αρχαιότητα θεωρούνταν μόνο οι φυσικοί αριθμοί,
εκτός απο το 0 (μηδέν) και το 1 (κάποιες φορές).
ΝΟΜΟΙ – είναι η πρόταση του Πλάτωνα για διοίκηση βάσει ενός

φιλοσοφικού τρόπου, όπως
– ισότητα γυναικών και ανδρών,
– παιδεία επικεντρωμένη στα μαθηματικά,
– προετοιμασία του ανθρώπου για προσωπική και συλλογική
ευδαιμονία,
– τα πράγματα να είναι ισορροπημένα.
Ο ΗΛΙΟΣ (ύψιστη ιδέα του αγαθού) είναι αυτός που επιτρέπει σε

ό,τι υπάρχει να υπάρχει. Ο Πλάτων θεωρεί ότι κάτι είναι καλό, επειδή
ταιριάζει με άλλα πράγματα. Ολες οι Ιδέες συνδέονται σε ένα ενιαίο
σύστημα. Η ανθρώπινη ευδαιμονία χαρακτηρίζεται από την ενότητα των
ατόμων. Μεγιστοποίηση της ενότητας = αποφυγή οικονομικών
ανισοτήτων.
Εχουμε επίσης την ενότητα της ψυχής του ανθρώπου.
Λογικόν – επιθυμητικόν – θυμοειδές.
Νους – επιθυμίες – συναισθήματα.
Ο κάτοχος της γνώσης πρέπει να κυριαρχεί και όχι όλα τα άλλα να
υφαρπάσουν την εξουσία. Η Ιδέα του αγαθού δεν είναι μόνο μία ιδέα,
είναι η σύνδεση όλων των άλλων.
Πέρα από τις διάφορες τέχνες, υπάρχει και η τέχνη της
διακυβέρνησης ενός κράτους.
Κάθε τι ωραίο γύρω μας είναι όμορφο, γιατί σχετίζεται με το
μοναδικό ένα, το είδος του κάλλους.
Ο φιλόσοφος δν κάνει αυτό που κάνει ως επάγγελμα, υπάρχει και
το προσωπικό συναίσθημα.
Μη φιλόσοφος δεν μπορεί να διακρίνει τις αισθητές περιπτώσεις
ομορφιάς από την Ιδέα του κάλλους. Νομίζει ότι τα αισθητά
χαρακτηριστικά του κάλλους ταυτίζονται με την Ιδέα της ομορφιάς. Κάτι
το οποίο είναι όμορφο, δεν ταυτίζεται με την Ιδέα του κάλλους.
Ο μη φιλόσοφος έχει μόνο γνώμες, οι οποίες αλλάζουν συνεχώς.
Τα καλά πράγματα γίνονται καλά εξ αιτίας της Ιδέας του καλού.
Στην περίπτωση της ασχήμειας λέμε ότι απουσιάζει η Ιδέα της
ασχήμιας.
Η Ιδέα του κάλλους χωρίζει το αντικείμενο που είναι όμορφο από
τα άσχημα.
Ο Πλάτων δεν δέχεται την ύπαρξη αρνητικών Ιδεών. Δεν μπορείς
να ταυτίσεις το αισθητό χαρακτηριστικό με το κάλλος καθ' εαυτό, γιατί
το ίδιο το χαρακτηριστικό μπορεί να εμφανίζεται σε κάτι άσχημο. Αρα το
άσχημο είναι ωραίο.
Η καλύτερη περιγραφή της δικαιοσύνης βρίσκεται στο κείμενο 72,
δηλαδή είτε αναφερθούμε στην Ιδέα της δικαιοσύνης, είτε στην Ιδέα
του αγαθού, αναφερόμαστε στο ίδιο πράγμα.
ΠΩΣ ΦΑΝΤΑΖΟΤΑΝ Ο ΠΛΑΤΩΝΑΣ ΤΗΝ ΙΔΕΑ ΤΟΥ ΑΓΑΘΟΥ???

Ως ενοποιητική συσχέτιση της Ιδέας του αγαθού. Τα ίδια ισχύουν και για
την ιδέα του κάλλους.
ΤΡΙΜΕΡΗΣ ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ:

– Σωκρατικοί διάλογοι: διάλογοι πρώτης φάσης πλατωνικής
δραστηριότητας,
– Τίμαιος – Νόμοι: διάλογοι ύστερης φάσης πλατωνικής
δραστηριότητας,
– Μέση περίοδος: ο Σωκράτης μιλά για τις Ιδέες.
ΝΟΜΟΙ: προχειρογραμμένοι. Πολλοί φιλόλογοι διαπίστωσαν πως αυτό

το έργο είχε πολλά κοινά με άλλα έργα του.
Και ο Ξενοφών (που δεν ήταν φιλόσοφος) παρουσιάζει τον
Σωκράτη σε έργα του, αλλά εμείς θεωρούμε ότι ο Σωκράτης ήταν έτσι
όπως τον περιγράφει ο Πλάτωνας.
ΟΙ ΚΥΡΙΕΣ ΠΗΓΕΣ ΜΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΩΚΡΑΤΗ είναι ο Πλάτων, ο
Ξενοφών και ο Αριστοτέλης. Γνωρίζουμε ό,τι γνωρίζουμε γι αυτόν
στηριζόμενοι σε αυτούς τους 3 , επειδή ήταν σχεδόν σύγχρονοί του. Η
εικόνα του Σωκράτη, όπως την παρουσιάζει ο Πλάτωνας είναι ίδια με
αυτή του Αριστοτέλη.
Στους άλλους αιώνες ο Σωκράτης εμφανίζεται λανθασμένα. Του
τοποθετούν λόγια του Πλάτωνα π.χ. Ιδέες, διαίρεση της ψυχής,
πράγματα που ο Αριστοτέλης προσδίδει στον Πλάτωνα.
Δεν πιστεύουμε ότι το περιεχόμενο της Πολιτείας είναι άποψη του
Σωκράτη. Μόνο οι πρώιμοι διάλογοι του Πλάτωνα είναι πιθανό να
ανήκον στις απόψεις του Σωκράτη.
Ο Ξενοφών, καθώς ήταν μεταγενέστερος του Σωκράτη, δεν μπορεί
να κάνει καταγραφή συζητήσεων.
Ο Σωκράτης θεώρησε ότι ο έσχατος στόχος της ζωής είναι η
ευδαιμονία. Η ευδαιμονία συνίσταται στις αρετές, απώτερος στόχος της
ζωής του ανθρώπου είανι οι αρετές.
ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΑΡΕΤΕΣ???
Δικαιοσύνη, γενναιότητα, σοφία, ευσέβεια.
ΑΠΟ ΤΙ ΣΥΝΙΣΤΑΝΤΑΙ ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΑΡΕΤΕΣ??
Από τη γνώση των ορισμών της. Εχω τη γνώση των ορισμών των αρετών,
άρα είμαι ενάρετος, έχω αυτό που συνιστά την ευδαιμονία. Ο στόχος
της ζωής είναι η γνώση των ορισμών της αρετής, το να είσαι ενάρετος.
Αν κατέχεις τις αρετές, μόνο τότε αξίζει η ζωή. Αν κατέχεις τις
αρετές, μόνο τότε τα πλούτη, η ομορφιά αξίζουν. Ακόμη και εάν είσαι
άσχημος, αλλά κατέχεις την αρετή, είσαι ευδαίμων.
Στον Γοργία ο Πλάτων λέει ότι αν κάποιος σε αδικήσει πολύ με τον
χειρότερο δυνατό τρόπο, αυτός που βλάπτεται δεν είσαι εσύ, αλλά
αυτός που σε βλάπτει και σε αδικεί ακόμη περισσότερο, εάν δεν
τιμωρηθεί. Μετά είπε ο Σωκράτης “δεν ξέρω εάν όλα αυτά που λέω
ισχύουν”.
Ο Σωκράτης φαίνεται να αγνοεί τους ορισμούς των αρετών, παρά
την τόση σημασία που δείχνει σε αυτές. Αναζητά να βρει τους ορισμούς,
αλλά δεν τα κατάφερνε.
ΠΩΣ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΣΕ Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΝΑ ΒΡΕΙ ΤΟΥΣ ΟΡΙΣΜΟΥΣ ΤΩΝ

ΑΡΕΤΩΝ???
Συζητούσε με συμπολίτες προσπαθώντας να μάθει από αυτούς τους
ορισμούς που τον ενδιέφεραν. Παρά τις προσπάθειες δεκαετιών και τις
τόσες συζητήσεις δεν κατόρθωσε ποτέ να μάθει τι είναι αρετές.
Στη διάρκεια των συζητήσεων ανακαλυπτόταν κάθε φορά ότι ο
συνομιλητής του Σωκράτη υποστήριζε απόψεις που είναι ασυμβίβαστες
με τις αρχικές του απόψεις. Αυτό που έκανε ο Σωκράτης είναι να
υποδεικνύει στον συνομιλητή του τα λάθη που έκανε, με αποτέλεσμα ο
συνομιλητής του να τροποποιεί την αρχική του άποψη, ώστε να
ταιριάζει με το ασυμβίβαστο και μετά προέκυπτε κάτι άλλο.
Στον Ξενοφώντα ο Σωκράτης παρουσιάζεται να έχει γνώση των
ορισμών των αρετών και να τους παρουσιάζει αργότερα στους
συνομιλητές του.
Ο Σωκράτης έζησε τη διάρκεια του πελοποννησιακου πολέμου και
είχε πολεμήσει 3 φορές (Ποτίδαια, Αμφίπολη, Δηλείου)
Το 406 πΧ ο Σωκράτης ήταν επιστάτης των πρυτάνεων για μία
ημέρα και στην καταδίκη 8 στρατιωτών.
Για τον Σωκράτη όλη η ανθρώπινη ψυχή είναι ο Νους, δεν έχει
καμία θέση στις επιθυμίες και στα συναισθήματα του ανθρώπου.
Για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη είναι δυνατόν να έχεις γνώση
των συναισθημάτων, όμως να μην σε αφήσουν να τα εφαρμόσεις.
Ο Σωκράτης αναζητούσε το καθολικό, αλλά δεν χώρισε το
καθολικό από τις επιμέρους περιπτώσεις, ενώ ο Πλάτωνας το χώρισε
επινοώντας τις Ιδέες. Ο Σωκράτης βρισκόταν σε μία κατάσταση
μεταφυσικής ακεραιότητας. Δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι η έννοια της
δικαιοσύνης βρίσκεται σε διαφορετικό επίπεδο από τις επιμέρους
περιπτώσεις.
Ο Σωκράτης ήλεγχε συνεχώς και τον εαυτό του. “Μια ζωή που δεν
έχει εξετάση, δεν αξίζει να είναι ζωή” αν και αρνείται την κατοχή
γνώσης.
“Η αρετή είναι αγαθό”, “Η γνώση της αρετής είναι αγαθό”. Δέχεται
αυτές τις θέσεις χωρίς να ξέρει ότι πραγματικά ισχύουν.
ΜΕ ΤΟΝ ΣΩΚΡΑΤΗ ΑΡΧΙΖΕΙ Η ΗΘΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ. Πολλοί
εντυπωσιάστηκαν από τον Σωκράτη (Αισχύνης, Φαίδων, Ευκλείδης,
Ξενοφών).
Ο Πλάτων δεν ήταν ο πρώτος που έγραφε έργα με πρωταγωνιστή
τον Σωκράτη.
Ο Αντισθένης, Ο ΠΡΩΤΟΣ ΚΥΝΙΚΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ, απέρριψε την
ύπαρξη Ιδεών. Οι κυνικοί χρησιμοποιούσαν την εικόνα του σκυλιού για
να δείξουν αυτό που έχει σημασία. Οι κυνικοί όριζαν την αρετή τελείως
πρακτικά. Οπως οι σκύλοι δεν ενδιαφέρονται αν αφοδεύουν ή
συνουσιάζονται μπροστά σου, έτσι κι εσύ πρέπει να είσαι τελείως
αδιάφορος στις κοινωνικές συμβάσεις. Ενας Θηβαίος εγκατέλειψε τα
πάντα για να γίνει κυνικός και τον ακολούθησε η γυναίκα του Επαρχεία
(η πρώτη αναφορά σε γυναίκα φιλόσοφο).
Ο κυνικός ειρωνεύεται αυτό που συμβαίνει, γιατί αντιλαμβάνεται
ότι είναι υποκρισία. “Να υποτάξεις το σώμα στο πνεύμα”, “ να μάθεις
να ζεις ξυπόλυτος, αν αντέχεις στο κρύο και στη ζέστη”. Η περιφρόνηση
των συμβατικών αγαθών δεν είναι κάτι θεωρητικό, τότε γινόταν πράξη.
Στον Πλάτωνα το δαιμόνιο είναι ουσιαστικοποιημένο.
Μία φωνή που σε διάφορες φάσεις άκουγε ο Σωκράτης και του
έλεγε μόνο “μην κάνεις αυτό που σκέφτεσαι”. Εψαχνε να βρει τους
λόγους που η φωνή τον απέτρεπε. Η φωνή είχε πάντα δίκαιο.
Ο Πλάτωνας παρουσιάζει τον Σωκράτη να συμπεριφέρεται λίγο
περίεργα, όχι αρρωστημένα όμως.
Ο Σωκράτης απολάμβανε ηδονές που όμως δεν τον επηρέαζαν.
Ο ΑΡΙΣΤΙΠΠΟΣ ΕΙΝΑΙ ΙΔΡΥΤΗΣ ΤΟΥ ΚΥΡΗΝΙΚΟΥ ΗΔΟΝΙΣΜΟΥ.
“τόνισε την ηδονή της στιγμής, χωρίς να σε επηρεάζει”.
ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΣ: αμφιβολία για την δυνατότητα του ανθρώπου να
αποκτήσει γνώση. Ακραία μορφή αυτής της δυνατότητας είναι η
άρνηση. Αναπτύσσεται μέσα στην Ακαδημία του Πλάτωνα.
Ο ΑΡΧΕΣΥΛΑΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΡΩΤΟΣ ΠΟΥ ΕΣΤΡΕΨΕ ΤΗΝ ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΕΚΕΙ.
Μετά τον θάνατο του Πλάτωνα η Ακαδημία στράφηκε στον σκεπτικισμό
και παρέμεινε σκεπτική μέχρι το τέλος της, τον 1ο αιω. πΧ σε μία εποχή
δογματισμού στη φιλοσοφία.

ΑΕΦ 103 εξεταστικό δείγμα

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΑΕΦ 103 εξεταστικό δείγμα

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ

Κύριο χαρακτηριστικό της φυσικής φιλοσοφίας του 5ου αιώνα π.Χ

– το είδος (ή μορφή ή η εξωτερική εμφάνιση ή το παράδειγμα). Είδος

Ο Αριστοτέλης θεωρεί την φωτιά ηρακλείτεια ύλη των

Η ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΑΡΜΕΝΙΔΕΙΑΣ ΦΥΣΙΚΗΣ

ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΟΥΣΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΠΟΥ

Η φύση για τον Αριστοτέλη είναι αυτή που σκέφτεται για τη

Ο Αριστοτέλης θεωρούσε ότι κάθε πράγμα έχει το δικό του

Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης δέχονται ότι η απόκτηση γνώσης

Η ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΜΠΕΔΟΚΛΗ

Η ανάμειξη των τεσσάρων στοιχείων (γη, νερό, φωτιά και αέρας)

Ο Πλάτωνας ασπάζεται την θεωρία του Εμπεδοκλή, αλλά και του

ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ (σχολή Κήπος)

Ο Πλάτωνας ασπάζεται την θεωρία του Εμπεδοκλή, αλλά και του

ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 43.

Γιατί τα όντα των Αβδηριτών (άλλως “ατομικών φιλοσόφων”

Ποια ήταν τα όντα που υπέθεσε ο Παρμενίδης??? Τα 2 όντα του

ΤΟ ΕΛΕΑΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΤΥΠΟ.

ΤΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΜΕΝΙΔΗ ΣΤΗΝ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ

Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε:

“Μήπως κανείς δεν συμφωνεί με τον άλλον, γιατί όλοι

ΟΙ ΙΔΕΕΣ ΣΤΟΝ ΤΙΜΑΙΟ

Στο παρακάτω αρχαίο κείμενο ο Σοφιστής εξηγεί στον Θεαίτητο,

Τα πλατωνικά άτομα είναι τελείως διαφορετικά από αυτά του

ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ, ΟΙ ΦΙΛΟΘΕΑΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΕΕΣ ΣΤΗΝ

ΖΩΗ ΤΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ – ΒΑΣΙΛΕΩΝ ΣΤΗΝ ΙΔΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ

1η τάξη: άνθρωποι που εργάζονται για οικονομικό όφελος

Το εύρος των Ιδεών τίθεται από τον Πλάτωνα στον διάλογο

Στην Πολιτεία ο Πλάτων παρουσιάζει τα μαθηματικά της

Ο ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ

Οι υπόλοιπο πλατωνικοί διάλογοι ανήκουν σε μία τρίτη κατηγορία,

“Ύστεροι” διάλογοι: αυτοί που συντέθηκαν την

Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ

Στην Απολογία ο Σωκράτης υποστηρίζει ότι φιλοσοφία ήταν ο

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ

Ο Αρίστιππος ο Κυρηναίος είδε τον Σωκράτη να επιδίδεται στις

Ο αθηναίος Επίκουρος (341-270), ιδρυτής του κήπου τέλη 4ου αι.

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΟΝΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ???

βρίσκεται εκτός χώρου, δεν υπάρχει στο χώρο. Ο Πλάτων εισάγει

ΝΟΜΟΙ – είναι η πρόταση του Πλάτωνα για διοίκηση βάσει ενός

Ο ΗΛΙΟΣ (ύψιστη ιδέα του αγαθού) είναι αυτός που επιτρέπει σε

ΠΩΣ ΦΑΝΤΑΖΟΤΑΝ Ο ΠΛΑΤΩΝΑΣ ΤΗΝ ΙΔΕΑ ΤΟΥ ΑΓΑΘΟΥ???

ΤΡΙΜΕΡΗΣ ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ:

ΝΟΜΟΙ: προχειρογραμμένοι. Πολλοί φιλόλογοι διαπίστωσαν πως αυτό

ΠΩΣ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΣΕ Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΝΑ ΒΡΕΙ ΤΟΥΣ ΟΡΙΣΜΟΥΣ ΤΩΝ

You might also like