U N I V E R Z I T E T. U.

S A R A J E V U

FILOZOFSKI FAKULTET

Odsjek za Historiju

Ciljevi nosilaca pokreta:

Dragoslav M. Pavlović: Pokret u Bosni i u Albaniji protivu

reforama Mahmuda II, SRPSKA KRALJEVSKA AKADEMIJA,
Beograd, 1913.

(Esej, po arhivskoj građi)

Mentor:

Almin Ibrišimović prof.dr. Edin Radušić

1
Sarajevo, 2018

2
 Pokret za autonomiju Bosne je dio političke historije. Da bi se u ovom radu moglo
govoriti o samom pokretu potrebno je ukazati na neke od uzroka koji su doveli do pokreta za
autonomiju, šta je uticalo na to da se formiraju određeni ciljevi kojim će biti vođen sam pokret.
Za prikaz tih uzroka ovaj rad će imati potpuni oslonac na djelo Dragoslava Pavlovića, Pokret
u Bosni i u Albaniji, autor se koristio izvorima koji su u to vrijeme nastali, dakle autor iznosi
arhivsku građu kako domaćih tako i stranih izvora.

Kada se govori o Bosni, govori se o posebnoj provinciji koju su pređašnji sultani tako
smatrali. Stanje se mijenja nakon što državni aparat više nije mogao da funkcioniše jer je bio
zastario a i korupcija je cvjetala u velikoj mjeri te su bile potrebne promjene koje će zahvatiti i
Bosnu. U tom slučaju Bosna je imala svoje kapetane koji su bili u rangu sa onim ajanima u
drugim pokrajinama po moći i uticaju, s druge strane ona elita na koju su kapetani računali bili
su janjičari. Koliki je bio iticaj kapetana i janičara u Bosni govori nam činjenica da u vrijeme
srpskog ustanka ni Bećir paša ni Mustafa paša ni Hozrev paša ni Ibrahim-Hilmi paša nisu mogli
zadovoljiti silne kapetane i janjičare. Porta je morala popuštati Bosanci su bili potrebni za srpski
ustanak međutim tim popuštanjem padao je i državni autoritet. Na osnovu toga se zaključuje da
je srpski ustanak imao koristi za kapetane u narednom periodu jer je to uticalo na njihovu svijest
o formiranju sličnih interesa kakve je i Srbija imala.

Da li je Porta mogla predosjetiti formiranje takve svijesti, obzirom da su već neko

vrijeme postavljali određene ljude da smanje korupciju i da umanje uticaj onih koji su bili
nasilni koruptivni i sl. Iz kaznene ekspedicije od strane Ali Đelaledin paše za vrijeme njegovog
režima Bosna je bila zemlja potpupne lične i imovinske sigurnosti. A kaznena se vezala za
određenije ljude, skinuto je oko tri stotine prvaka bosanskih a među njima je bilo i najuglednijih
porodica bosanskih, ističući Krupa kapetana, Osman kapetana iz Gradačca i drugih. Da li je
postojala neka vrsta osvete Husein kapetan Gradaščevica budući da je njegov otac stradao u
ovoj ekspediciji, izvori nam ne daju bilo kakvu poruku oko toga, da li su bili neki skriveni
motivi koji su uticali da Husein stvori sebi za cilj da bude nezavisni predstavnik Bosne, ne bi li
to išlo na štetu Porte.

Kao što sam naslov nosi ciljevi nosilaca pokreta, u obzir se može uzeti i ona pokretnica
koja će uticati da se stvori u početnoj fazi jedna vrsta zajednice. Međutim kao što će se primjetiti
u toku samog pokreta, jeste to je bila zajednica ali obzirom na razilaženje može se reći da je to
bila zajednica bez zajedničkih interesa. Izuzetak čini početna faza pokreta, u ovom slučaju spor
braće Vidajića gdje nam autor ističe koji su razlozi bili za formiranje velikih tabora samo zbog

3
dvojice braće koji su bili u sukobu. Dakle, spor je vođen oko Zvorničke kapetanije, na strani
Ali paše bila je Porta a na strani Mehmed paše ostali kapetani koji su kao protivnici reforama
bojali se fermana da se i njima mogu oduzeti kapetanije. Ferman je bio problem i razlog
ovakvog djelovanja dakle zajednica za zajednički interes. Ono što još očituje karakter takve
zajednice jeste buna za saznanje dolaska komesara Ali Namik paši koji je trebao da pomogne
veziru da uvede reforme, kao odgovor na to kapetani su napravili sporazum o zajedničkom
otporu u Tuzli. Vijećanje je trajalo 15 dana od 20 januara do 5 februara vijećanje je bilo o
položaju Bosne prema reformama i prema Srbiji. Odluke tog sporazuma su bile da se odupru
svim silama uvođenju nove vojske, nove poreze i ustupanju Srbiji podrinskih nahija i da traže
nezavisnost Bosne. Za sefa svih kapetana odabran je Husein kapetan iz Gradačca. Znali su da
tim reformama gube na svojim pozicijama, da im se ukida nasljedstvo koje su već nekoliko
godina u okviru onih kapetanija imale određene porodice pa se iz toga vidi želja za očuvanjem
tih pozicija makar se odmetnuli od sultana jer su sebi za cilj stavili i nezavisnost Bosne. Kada
se uzmu u obzir nahije koje im je Porta odugovlačila da će im dati da imaju pravo na korištenje
a ranije se već nalazile u Bosni. Međutim Hatišerifom, koji su oni očekivali, njima se dodjeljuje
tih sešt nahija koje se oduzimaju Bosni, dakle cilj je bio da očuvaju svoju teritoriju i da samo
oni imaju pravo na korištenje i ubiranje poreza bez učesća trećih strana.

Nisu svi bili složni oko formiranja takve politike i postavljanja Huseina na tu poziciju
najviše se to osjetilo kod porodica onih starijih Čengić i Rizvanbegovića. Ako bi se analizirala
njihova pozicija vidi se da su oni bili iz Hercegovine, ona je bila siromašnija od Bosne onda
Mostar ranije nije imao ulogu vezirskog grada to se može uzeti kao tadašnji motiv za tu neslogu
između bosanskih i hercegovačkih plemića, međutim iz kasnijeg vremena se vidi da je i sam
predstavnik te opozicije Ali aga Rizvanbegović želio istu poziciju kao i Husein. Od sultana je
tražio i dobio položaj mutesafirluka u Hercegovini, i Hercegovina je odvojena bila od Bosne
dakle bio je žedan položaja.

Obzirom da samo bosanski prvaci nisu bili jedni od nezadovoljnika, bio je tu i Albanski
dio na čelu sa Mehmed Škodra pašom, a obzirom na njegovu borbu sa velikim vezirom Mehmed
Rešid pašom Bosanci su zajedno sa drugim odlukama donijeli i odluku da zaključe savez s
Mustafa Škodra pašom o zajedničkim akcijama, usput je riješeno da raščiste i s vezirem u
Travniku. Dakle eliminacija struje koja je predstavljala sultanovu stranku, u to vrijeme je bio
Ali Namik paša. Budući da se je Ali Namik paša pridružio ustanicima, međutim razlog je da Commented [i1]:

sačuva svoj život. U takvom tajnovitom položaju on je primio pet zahtjeva od ustanika i da će
se Bosna umiriti ako se oni ispune pa u tim zahtjevima stoji da Porta opozove privilegije date

4
knezu Milošu, da opozove vojnr reforme da ukine vezirstvo u Bosni da se da Bosancima pravo
da sami sebi biraju šefa zemlje i da se Porta odriče svake kontrole i miješanja u unutrašnje
poslove bosanskog vilajeta. Za sve ustupke Porta bi dobijala godišnji tribut od četiri hiljade
kesa odnosno dva miliona groša. Dakle ovdje su željeli da imaju nezavisnost izuzev toga da su
se željeli obavezati na plaćanje godišnjeg danka što nam govori da su htjeli vazalni odnos.
Većina ovih zahtjeva nam pokazuju da su po ugledu na Srbiju htjeli za sebe isti položaj dakle
položaj Srbije je stvorio motiv za izlaganje zahtjeva Porti.

U daljnjem toku ustanka Husein je saznao za poraz saveznika, bez obzira na takve
okolnosti Bosanci nisu klonuli duhom ali su se sporo skupljali. Bez obzira na sporu mobilizaciju
vojska velikog vezira je potučena do nogu. U ovom dijelu autor ističe da Husein nije znao
iskoristiti situaciju jer unutar bosanskog plemstva je nedostajala je svijest o zajednici staleških
interesa a kamoli plemenska ili nacionalna.

Poslije bitke na Kosovu, Husein se je suočio sa nezadovoljnicima nakon što je uzeo

titulu vezira zapravo su ga proglasili. Hasan aga Pečanac i Mehmed paša Vidajić su bili na listi
nezadovoljnika, te su se zajedno sa svojim odredima povukli iz Huseinove blizine u svoje tabore
gdje će do kraja pokreta biti neutralni što je odgovaralo Porti. Međutim razlog nezadovoljstva
se može posmatrati kao i to da su i oni htjeli da budu veziri što potvrđuje činjenica kada je
Hasan efendija bio kod Hasan age Pečanca ovaj tražio da bude postavljen za pašu sa dva tuga,
dakle položaj je bio bitan i privilegije koje nosi određena titula, a tu istu titulu je imao i Husein.

Husein kapetan se nakon povratka fokusirao na borbu protiv sultanove stranke ali u
unutrašnjosti. Namik paša je imao u početku dobru taktiku u Hercegovini Nevesinje i Mostar
su prešli na njegovu stranu a od strane Huseina Resulbegovića bi zauzeto Trebinje. Time je
oslabljena pozicija Gradaščevica na području Hercegovine pa je on istakao Ahmeda
Resulbegovića iz Ljubuškog i postavio ga za komandanta Trebinja vraćen je i Mostar time su
zauzeti centri odakle će se drugi ciljevi provoditi u djelo a glavni cilj je bio tada da se zauzme
Stolac što je uspješno branio do kraja Ali aga Rizvanbegović.

Ono što je posebno prikazuje autonomiju i želja za nezavisnost jeste vrijeme kada je
Husein sazvao zbor kapetana u Travnik svi su se odazvali pa i nezadovoljnici. Tu im je Husein
raspisao kupljenje harača po Bosni dajući teskeru isprave svojim haračlijama. Dakle nezavisni
gospodar, potreba za finansijama to je bio jedan od ciljeva za daljnju borbu protiv sultanovih
stranaka, jer željelo se skupiti što veća vojska da se popiše najmanje oko 60 hiljada ljudi.

5
Sumirajući navode autora u radu se može konstantirati da je bilo više ciljeva kojim su vođeni
bili Bosanci ličnih i zajedničkih, u radu su navedeni oni osnovni i glavni.