ΤΑ ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ 15ο ΑΙΩΝΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

 Αναγεννησιακή ζωγραφική (15ος αιώνας)

Φίλιππο Μπρουνελέσκι (1377-1446). Φλωρεντία. Αρχιτέκτονας του καθεδρικού
ναού της Φλωρεντίας. Δημιουργεί τον πρώτο μεγάλο θόλο. Αναγεννησιακή
αρχιτεκτονική. Ο Μπρουνελέσκι δίνει τη μαθηματική λύση του προβλήματος της
βράχυνσης και της ψευδαίσθησης του βάθους. Έδωσε την προοπτική. Οι ζωγράφοι
του κύκλου του δημιουργούν τα πρώτα έργα. Ο ιδιοφυής Μαζάτσιο (1401-1428)
δημιουργεί την πρώτη τοιχογραφία με προοπτική , παράλληλα εντυπωσιάζει με την
απλότητα και το μεγαλείο των μορφών που πλαισίωνε αυτή η νέα αρχιτεκτονική.
Ο μεγαλύτερος γλύπτης στον κύκλο του Μπρουνελέσκι είναι ο Ντονατέλο (1386-
1466). Ριζική ρήξη με το παρελθόν. Η όλη από μέρους του άποψη για τη γλυπτική
μαρτυρεί μια απόλυτα νέα αντίληψη τέχνης. Το άγαλμα του, Ο Άγιος Γεώργιος
,στην όψη του είναι όλο ενεργητικότητα και συγκέντρωση. Απόκτησε φήμη
μεγάλη σαν μια ασυναγώνιστη εικόνα νεανικής τόλμης και θάρρους. Οι
Φλωρεντινοί του κύκλου του Μπρουνελέσκι είχαν επεξεργαστεί μια μέθοδο με την
οποία η φύση μπορούσε να αποδοθεί με επιστημονική σχεδόν ακρίβεια.Ο Γιαν βαν
Άικ ( 1390-1441) στις Κάτω Χώρες (Βέλγιο) έφτασε στην ψευδαίσθηση της φύσης
προσθέτοντας υπομονετικά λεπτομέρεια στη λεπτομέρεια. Αποτυπώνει
ρεαλιστικότερα τον Αδάμ και την Εύα μετά την πτώση. Εφηύρε την ελαιογραφία
καθώς και με την αποτύπωση του στον πίνακα «Οι αρραβώνες των Αρνολφίνι»
1434, έναν νέο είδος ζωγραφικής που μπορεί να συγκριθεί με τη νομική χρήση της
φωτογραφίας, όταν την προσυπογράφει ένας μάρτυρας. Το πρόβλημα που θέτει η
Αναγεννησιακή ζωγραφική, έχοντας υιοθετήσει την αντίληψη που ήθελε την
εικόνα καθρέφτη της πραγματικότητας, είναι η διάταξη των μορφών. Να δοθεί
στην εικόνα και σωστό σχέδιο και αρμονική σύνθεση. Ο Σάντρο Μποτιτσέλι
(1446- 1510) δημιουργεί το 1485 «Τη γέννηση της Αφροδίτης» , μια απόλυτα
αρμονική σύνθεση θυσιάζοντας ωστόσο κάποια από τη στερεότητα των μορφών
που ήταν κεκτημένο της αναγεννησιακής ζωγραφικής μέχρι τότε. Η επίτευξη της
αρμονίας θα επιτευχθεί στις αρχές του 16ου αιώνα στην πιο ξακουστή περίοδο της
Ιταλικής τέχνης που ονομάζεται Ακμή της Αναγέννησης. Η περίοδος του Ντα
Βίντσι, του Μιχαήλ Άγγελου, του Ραφαήλ κ.α.
  Μανιερισμός (1520 - 1600)
Η περίοδος στην οποία επικρατούσε η τάση οι νέοι ζωγράφοι να μιμούνται τον
τρόπο (manierus) των έργων του Μιχαηλάγγελου. Χαρακτηρίζεται από την εμμονή
των νέων ζωγράφων να ξεπεράσουν τους κλασικούς δασκάλους της Αναγέννησης,
αν όχι στην απεικόνιση της ανθρώπινης μορφής τουλάχιστον σε κάποιο άλλο
τομέα. Η προσπάθεια στον τομέα της ευρηματικότητας οδήγησε σε δυσνόητες
εικόνες που μοιάζουν με σπαζοκεφαλιές. Άλλοι κάνοντας τα έργα τους λιγότερο
φυσικά, λιγότερο σαφή, λιγότερο απλά κι αρμονικά. Ο Μιχαηλάγγελος αρχικά είχε
δείξει περιφρόνηση για κάθε σύμβαση. Το παράδειγμά του ακολούθησαν αρκετοί
δίνοντας μερικές διασκεδαστικές συνθέσεις. Ουσιαστικά ο μανιερισμός ταράζει τη
«γαλήνη», εισάγει βίαιη αίσθηση, επιμήκυνση φιγούρων, την έκφραση ανησυχίας
στα χέρια και το πρόσωπο καθώς και την μετατόπιση του ενδιαφέροντος από το
κέντρο του πίνακα σε κάποιο άλλο σημείο. Αξιόλογοι εκπρόσωποι είναι ο Τιντορέτο
(1518- 1594), ο Ποντόρμο (1494-1556) αλλά και ο Ελ Γκρέκο (1541-1614)

Παρμιτζιανίνο (Francesco Mazzola, ο επονομαζόμενος Parmigianino, 1503–1540), Η Παναγία με το

μακρύ λαιμό (1535), λάδι σε ξύλο, Φλωρεντία, Ουφίτσι.

 κλασικισμός
Σε αντίδραση στον Μανιερισμό την ίδια περίοδο δημιουργείται ο κλασικισμός.
Τελειότητα , αρμονία και ισορροπία τς κύρια χαρακτηριστικά του.
A Sagrada Família por Nicolas Poussin (1594-1665, France)

 Μπαρόκ
Είναι ο ρυθμός που θεωρητικά ακολούθησε την Αναγέννηση. Τον όρο μπαρόκ τον
χρησιμοποίησαν πρώτοι οι τεχνοκρίτες μιας νεότερης εποχής που αποδοκίμαζαν
τις τάσεις του 17ου αιώνα και ήθελαν να τις γελοιοποιήσουν. Σημαίνει παράδοξο ή
τερατώδες.
Την ίδια περίπου περίοδο δρα ο Καραβάτζιο (1573- 1610) ο οποίος εκμεταλλεύεται
έντονα το φως δημιουργώντας αντιθέσεις μέσα από φωτοσκιάσεις. Αναζητούσε την
αλήθεια όπως την έβλεπε και δεν είχε κανένα σεβασμό στην «ιδανική ομορφιά»

Σύγχρονοι του, όπως ο Καράτσι και ο Ρένι διαμόρφωσαν την έννοια της
εξιδανίκευσης , της ωραιοποίησης της φύσης με μέτρο τα κριτήρια που επέβαλλαν
τα κλασικά αγάλματα. Αυτή η τάση ονομάστηκε ακαδημαϊσμός. Ο Γάλλος, Νικολά
Πουσέν (1594-1665), ο Κλοντ Λορραίν (1600-1682) ο Πίτερ Ρούμπενς (1577-
1640) είναι οι σπουδαιότεροι εκφραστές. Νοσταλγική ομορφιά, ανυπέρβλητη
ομορφιά της φύσης, το θεατρικό ύφος , όγκος και υπερβολική λεπτομέρεια.
 Η Παναγία του Ροζαρίου, εικ. 2, 1607, Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης.

 Ροκοκό
Ο Αντουάν Βατό (1684-1721) αρχίζει να ζωγραφίζει τα δικά του οράματα μιας
ζωής χωρίς δυσκολίες και καθημερινές ανάγκες. Μιας ζωής ονειρικής που για
πολλούς καθρεφτίζει το γούστο της γαλλικής αριστοκρατίας, αυτό που λέγεται
ροκοκό. Απαλά χρώματα, λεπτή διακόσμηση ανάλαφρο ύφος.
Jean-Honoré Fragonard, The Swing, 1767, oil on canvas

 Νεοκλασικισμός
Γεννήθηκε ως αντίδραση στο μπαρόκ και το ροκοκό. Πρόκειται για υπεροχή του
σχήματος αντί του χρώματος, κλειστά περιγράμματα, ευδιάκριτο σχέδιο και
αποφυγή των βίαιων χρωματικών αντιθέσεων. Τα θέματα είναι παρμένα κυρίως
από την αρχαία Ρώμη και την Ελλάδα, με εξιδανίκευση του γυμνού ανθρώπινου
σώματος, κυρίως σε παγερές στάσεις. Είναι μια απόπειρα επιστροφής στην
αρχαιότητα.

Jean Auguste Dominique Ingres, Apotheosis of Homer, 1827

 Ρομαντισμός (18ος αιώνας)

Η ρήξη με την παράδοση οδήγησε τους καλλιτέχνες στο να γίνουν ποιητές της
εικόνας, να επιδιώξουν συγκινητικές και δραματικές εντυπώσεις. Αυτή η
ελευθερία, σε συνδυασμό με τα γεμάτα κίνηση και ενέργεια θέματα, προκαλούν
στον θεατή όμορφα συναισθήματα και του διεγείρουν τη φαντασία. Οι ζωγράφοι
αντλούν τα θέματά τους από τη σύγχρονη εποχή και το περιβάλλον με μια
ιδιαίτερη αγάπη για τα εξωτικά θέματα και για τους αγώνες των λαών για την
ελευθερία. Στον ρομαντισμό, κυρίαρχο στοιχείο είναι το συναίσθημα αντί της
λογικής. Πρόκειται ουσιαστικά για μια στάση ζωής που ανταποκρίνεται στις
φιλελεύθερες εθνικές εξεγέρσεις και στην έξαρση του ατόμου που ακολούθησε την
άνοδο της αστικής τάξης. εκφράζει (και καλλιεργεί) μια μελαγχολία χωρίς
συγκεκριμένο αντικείμενο αναφοράς και μια απαισιοδοξία χωρίς πραγματικό
υπόβαθρο συνήθως. Αυτό το τελευταίο έδωσε στο ρομαντισμό το χαρακτηρισμό
«αρρώστια του αιώνα» (mal du siècle).
Αναλυτικά τα χαρακτηριστικά του ρομαντισμού
Ο ρομαντισμός χαρακτηρίζεται κυρίως από
-την άρνηση του ορθολογικού πνεύματος του διαφωτισμού και την αμφισβήτηση
της τυποποίησης του κλασικισμού,
– τη στροφή προς την αδέσμευτη, μερικές φορές αχαλίνωτη, φαντασία και το
συναίσθημα,
-το απόλυτο, το συγκινησιακό, το ιδανικό και το υπερβολικό ελκύουν τον
ρομαντικό καλλιτέχνη.
-την επιστροφή στη φύση και το παρελθόν,
-από διάθεση απαισιοδοξίας και μελαγχολίας καθώς και νοσταλγία για τα
περασμένα,
– την τάση για το παράδοξο, το υπερφυσικό και το εξωτικό, το μυστηριώδες, το
όνειρο, το ασαφές και το συγκεχυμένο.
Ως προς τη μορφή και τα εκφραστικά μέσα, τα ρομαντικά κείμενα
χαρακτηρίζονται από
– ελευθερία στη μορφή, ποικίλα εκφραστικά μέσα και κυρίως δυνατές εικόνες,
- από έντονο ρυθμό,
-συνήθως έχουν στροφές, μέτρο και ομοιοκαταληξία.
Ως προς τη θεματογραφία, οι ρομαντικοί δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση
-στην έκφραση προσωπικών συναισθημάτων του «εγώ» του ήρωα ή του
δημιουργού,
-στην προσωπική εμπειρία της φύσης,
– στο θεό και τη θρησκευτικότητα,
-στις περιπέτειες, στον ηρωισμό και στους αγώνες για την ελευθερία,
-στον έρωτα που συνήθως παρουσιάζεται εξιδανικευμένος, μελαγχολικός,
ανολοκλήρωτος και καταδικασμένος,
-στο θάνατο και το πένθος.
Κάσπαρ Φρίντριχ (Gaspar David Friedrich, 1774-1840)
Φρανσουά Ρυντ (Francois Rude, 1784 - 1855)
Ε. Ντελακρουά (Ε. Delacroix, 1718-1863)
  Ρεαλισμός
Διαμορφώθηκε το 1848 στη Γαλλία από το ζωγράφο Γκιστάβ Κουρμπέ και
πραγματοποίησε στη δεύτερη πεντηκονταετία του αιώνα μια βαθιά επανάσταση
στους εκφραστικούς τρόπους και στις αντιλήψεις για την τέχνη.
Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα όλα τα πολιτικά (προώθηση σοσιαλισμού, το
Κομμουνιστικό Μανιφέστο) κοινωνικά (τεχνολογική ανάπτυξη, αύξηση
πληθυσμού, μεταναστευτικό ρεύμα), οικονομικά γεγονότα οδήγησαν τους
καλλιτέχνες να συνδεθούν άμεσα με τις καθημερινές απλές όψεις της ζωής, να
απομακρυνθούν από τον υποκειμενισμό του ρομαντισμού και να δουν τη
ζωγραφική ως μέσο καταγραφής της πραγματικότητας. Ο Ρεαλισμός στάθηκε
απέναντι στην πραγματικότητα, για να τη δει όπως είναι, χωρίς
συναισθηματισμούς. Ο Ρεαλισμός έφερε μια πραγματική επανάσταση στο χώρο
της τέχνης. Διάλεξε θέματα που δεν ήταν ούτε ιστορικά ούτε μυθολογικά ή
αλληγορικά. Δεν επεδίωξε να αναδείξει εντυπωσιακές ή ρητορικές χειρονομίες
ηρώων. Ο ήρωας στο ρεαλισμό είναι ο συνηθισμένος άνθρωπος, του μόχθου, ο
εργάτης, ο αγρότης, σε σκηνές της καθημερινής ζωής. Ο Ρεαλισμός συνοδεύει
μόνιμα την επικράτηση του τρόπου που αισθάνεται και σκέπτεται η αστική τάξη
στον μοντέρνο πολιτισμό. Κύριοι εκφραστές: Gustave Courbet, Edouard Manet,
Edgar Degas.
  Νατουραλισμός
Από το 1863, όταν έγινε η έκθεση των «Απορριφθέντων», στην οποία έλαβαν
μέρος ο Εντουάρ Μανέ, ο Τζαίημς Άμποτ Χουίσλερ, ο Ανρί Φαντέν Λατούρ, η
πολιτικοκοινωνική έμπνευση του ρεαλισμού ατονεί, για να δώσει τη θέση της σε
μια νέα αντίληψη περισσότερο πεσιμιστική, που ο Καστανιαρύ και αργότερα ο
Ζολά χαρακτήρισαν με τον όρο νατουραλισμός, ο οποίος αποτέλεσε και το
υπόβαθρο της ιμπρεσιονιστικής ζωγραφικής.

 Ιμπρεσιονισμός
Ο Ιμπρεσιονισμός είναι το κίνημα που σημάδεψε την οριστική στροφή στην
ιστορία της ζωγραφικής από την τέχνη της εποχής της Αναγέννησης. Το κίνημα
δημιούργησαν ζωγράφοι (μια γενιά καλλιτεχνών που γεννήθηκαν ανάμεσα στο
1830 και στο 1853), οι οποίοι συγκέντρωσαν την προσοχή τους στην προσπάθεια
να μεταδώσουν στο θεατή των έργων τους τις εντυπώσεις που οι ίδιοι είχαν
μπροστά στην πραγματικότητα. Μοιράζονταν τον ίδιο ενθουσιασμό της νιότης, το
ίδιο ενδιαφέρον για τη ζωγραφική του Κουρμπέ και των ζωγράφων της
Μπαρμπιζόν και την ίδια αντιπάθεια προς την ακαδημαϊκή ζωγραφική. Στον
Εντουάρντ Μανέ έβλεπαν τον πρωτεργάτη, που είχε προχωρήσει ακόμα παραπέρα
το Ρεαλισμό. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν ο Σεζάν, ο Μονέ, ο Ρενουάρ, ο Ντεγκά και
άλλοι. Τυπικά το κίνημα εμφανίστηκε το 1874, όταν ο Ντεγκά οργάνωσε στο
στούντιο του φωτογράφου Ναντάρ την πρώτη έκθεση των Ιμπρεσιονιστών με έργα
που είχαν απορριφθεί από το επίσημο Σαλόν. Οι μορφές στα ιμπρεσιονιστικά έργα
πλάθονται με το φως και το χρώμα. Η εντύπωση του φωτός, έτσι όπως πέφτει
πάνω στα πράγματα, μελετάται επί τόπου, έξω στη φύση, στο άπλετο φως ή, όπως
έλεγαν οι υπαιθριστές της Μπαρμπιζόν, "en plein air" (στο ύπαιθρο). Τα
πράγματα φαίνονται μέσα από το τρεμόπαιγμα της ατμόσφαιρας. Αέρας, νερό, φως
μοιάζουν να συντίθενται μόνο από χρώματα. Ακόμα και οι σκιές είναι χρωματιστές,
και όλα δονούνται από ένα ρυθμό που συλλαμβάνεται εκεί, επί τόπου, στην
προσπάθεια να αιχμαλωτιστεί το εφήμερο, το φευγαλέο, το στιγμιαίο.
  Μετά – ιμπρεσιονισμός
Μέσα από τον Ιμπρεσιονισμό καλλιτέχνες όπως ο Ζορζ Σερά, ο Πωλ Γκωγκέν, ο
Βαν Γκογκ, ο Πωλ Σεζάν, ο Τουλούζ Λοτρέκ έστρεψαν την εικαστική τους
αναζήτηση σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Αυτοί οι καλλιτέχνες ονομάστηκαν
Μετα-ιμπρεσιονιστές και οδήγησαν την τέχνη στις πρωτοπορίες του 20ου αιώνα
όταν, ο καθένας με τη σειρά του, απέρριψαν το κυριότερο χαρακτηριστικό του
Ιμπρεσιονισμού, που ήταν η άμεση καταγραφή της οπτικής εντύπωσης, αρνήθηκαν
να δεχτούν την "εντύπωση" της στιγμής ως πρωταρχικό στοιχείο του έργου και
στράφηκαν προς το μόνιμο των πραγμάτων και, κυρίως, στις δομές των
στοιχείων που το συνθέτουν.

 Ντιβιζιονισμός ή Πουαντιλισμός (1885, Γαλλία)

Μικρές κουκκίδες καθαρού χρώματος, που αναμειγνύονται για να δώσουν την
εντύπωση ενός άλλου (πχ. κουκκίδες κίτρινου και μπλε δίνουν την εντύπωση
πράσινου). Εκπρόσωποι: Georges Seurat, Paul Signac.
  Συμβολισμός
Ως επίσημος όρος, εμφανίστηκε αρχικά στη λογοτεχνία, με το μανιφέστο που
διατύπωσε ο ελληνικής καταγωγής Jean Moreas στην εφημερίδα «Le Figarο»
(18.9.1886). Το έδαφος, όμως, είχαν ήδη προετοιμάσει οι θεωρίες του
Schopenhauer, του Nietzsche, τα ποιήματα του Baudelaire. Στόχος των
Συμβολιστών ήταν η εξωτερίκευση των ιδεών και η προσπάθεια «να ντύσουν το
ιδεατό σε μια αντιληπτή μορφή». Σύμφωνα με αυτό ένα έργο πρέπει να είναι
α)ιδεαλιστικό, με μοναδικό στόχο του την έκφραση της ιδέας, β)συμβολιστικό,
αφού αυτή την ιδέα την αισθητοποιεί με μορφές, γ)συνθετικό, γιατί εκφράζει
αυτές τις μορφές και τα σημεία με έναν τρόπο γενικά καταληπτό, δ)υποκειμενικό,
αφού το αντικείμενο θα πρέπει να θεωρείται ως ένδειξη μιας ιδέας που έχει
συλλάβει το υποκείμενο, ε)διακοσμητικό, καθώς η διακοσμητική ζωγραφική είναι
μία τέχνη ταυτόχρονα συνθετική, συμβολιστική και ιδεαλιστική. Εκφραστές:
Gustave Moreau, Gustave Klimt, Giorgio De Chirico.
Οντιλόν Ρεντόν (Odilon Redon) 1840-1916 /Η αράχνη (1881)

 Αρτ Νουβό
O όρος Αρτ Νουβό (Art Nouveau) σημαίνει Νέα Τέχνη (γνωστή και ως Jugendstil
και Liberty) και ανθεί στα χρόνια 1895-1910. Δημιουργήθηκε ως αντίδραση προς
τα ιστορικά στιλ του παρελθόντος, και στόχος της ήταν να δημιουργήσει έργα
υψηλής αισθητικής και καλλιτεχνικής ποιότητας σε αντίθεση με τα άσχημα
προϊόντα της μαζικής βιομηχανικής παραγωγής, που είχαν κατακλύσει την αγορά.
Οι καλλιτέχνες της Αρτ Νουβό αποδέχονται εν μέρει τις δυνατότης της
βιομηχανικής παραγωγής και προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τις ιδιότητες των
νέων υλικών. Αναζήτησαν, λοιπόν, καινούριους τρόπους έκφρασης. Πολλοί
καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από τη γιαπωνέζικη τέχνη και ιδιαίτερα από την
κινητικότητα των μορφών της. Οι αρχές της Αρτ Νουβό εξαπλώθηκαν σε όλη την
Ευρώπη και επηρέασαν όλες τις μορφές της τέχνης. Οι μεγάλες πολιτιστικές
αναζητήσεις της εποχής όπως και η οικονομική άνθηση της αστικής τάξης
αποτελούν μερικές από τις αιτίες της γρήγορης εξάπλωσης του κινήματος αυτού. Η
Αρτ Νουβό μεταφέρει τη διάθεση για χαρά, για διακόσμηση και την αναζήτηση
μιας εφήμερης ξεγνοιασιάς, που ήταν έντονα στοιχεία της αστικής τάξης του
τέλους του 19ου αιώνα. Η οφιοειδής κίνηση, ή η χαρακτηριστική κίνηση του
μαστιγίου που κτυπά τον αέρα, είναι μια βασική μορφή την οποία μιμούνται στα
έργα τους οι καλλιτέχνες της Αρτ Νουβό και τη μεταφέρουν πάνω στα διάφορα
υλικά. -Γκούσταβ Κλιμτ (Gustav Klimt, 1862-1918)-
Τα αντικείμενα της Αρτ Νουβό είχαν υψηλό κόστος κατασκευής και διακρίνονται
για τη λεπτή και επιμελημένη φόρμα τους. Ακόμα και σήμερα είναι περιζήτητα.
  Μοντερνισμός
 Φωβισμός
Στην Έκθεση του Παρισιού, το Φθινόπωρο του 1905, σε μια από τις αίθουσες
εκθέτει μια ομάδα πρωτοεμφανιζόμενων ζωγράφων. Ανάμεσά τους εί ναι ο Ματίς
(Α. Μαΐίεεβ), o Ντεραίν (A.Derain) και άλλοι. Τα έργα τους είναι ένα χρωματικό
πυροτέχνημα και όλα μαζί μοιάζουν με μια λαμπερή πρόκληση απέναντι σε ό,τι
ήταν ακόμη κατεστημένο στην τέχνη.
Στην ίδια αίθουσα, ένα κλασικού ύφους γλυπτό, με μια ευαισθησία που θύμιζε το
γλύπτη της Αναγέννησης Ντονατέλλο, κάνει τον κριτικό Λ. Βωξέλ να αναφωνήσει
"ο Ντονατέλο ανάμεσα στα θηρία (fauves=θηρία)". Έτσι επικράτησε ο όρος
"Φωβισμός".

 Εξπρεσιονισμός
Την ίδια χρονιά που οι Φωβ εμφανίστηκαν στο Παρίσι, το 1905, στη Δρέσδη μια
μικρή ομάδα ζω γράφων και σπουδαστών της Αρχιτεκτονικής ίδρυσε το κίνημα "Η
Γέφυρα", (Die Brucke). Το ονόμασαν έτσι, γιατί ήθελαν να λειτουργήσει ως
γέφυρα που θα ένωνε όλα τα "επαναστατικά και ανήσυχα στοιχεία", τα οποία θα
μοιράζονταν μαζί τους την εναντίωσή τους στον "επιφανειακό Ιμπρεσιονισμό",
όπως χαρακτηριστικά τον ονόμαζαν. Εμφανίστηκε λοιπόν η ομάδα ως ανατροπή
του Ιμπρεσιονισμού και με την τέχνη της αναζήτησε όχι την εξωτερική αλήθεια
των πραγμάτων αλλά την εσωτερική. Αυτό που επιδίωξαν οι ζωγράφοι του
Εξπρεσιονισμού ήταν η άμεση και αυθόρμητη έκφραση του εσωτερικού
βιώματος. Γι' αυτό, έλεγαν, έπρεπε να επιστρέψουν στη γένεση της καλλιτεχνικής
δημιουργίας με μια γραφή πρωτόγονη, σαν να μην είχαν ποτέ ξανά σχεδιάσει. Η
αδρότητα της γραφής βρήκε στην ξυλογραφία την καλύτερη έκφρασή της. Στη
ζωγραφική εκφράστηκε με έντονα χρώματα και τονισμένα περιγράμματα, που δια
στρεβλώνουν πολλές φορές τη μορφή και φτάνουν μέχρι την παραμόρφωση.
Εκπρόσωποι: Edward Munch, Georges Rouault, Egon Schiele.
  Κυβισμός
O Κυβισμός γεννήθηκε με το έργο του Πικάσο "Δεσποινίδες της Αβινιόν", που
ζωγράφισε ανάμεσα στο 1906 και στο 1907. Αναζητώντας καινούριες σχέσεις
ανάμεσα στην πραγματικότητα και στην ψευδαισθητική της αναπαράστασης, οι
κυβιστές ζωγράφοι αρνούνται να "εξαπατήσουν" το μάτι (trompe I'oeil) και να
παρουσιάσουν τα πράγματα "σαν πραγματικά". Αφού η ζωγραφική επιφάνεια
είναι δισδιάστατη, κάθε ψευδαισθητική παράσταση του βάθους είναι ψευδής.
Ψευδής όμως ή ελλιπής είναι και η παρουσίαση ενός αντικειμένου μόνο από τη μία
του όψη. Το αντικείμενο έχει ταυτόχρονα μπρος, πίσω, μέσα και έξω. Γι' αυτό, το
αντικείμενο στον Κυβισμό παρουσιάζεται από τις περισσότερο χαρακτηριστικές
οπτικές γωνίες του και αντιμετωπίζεται από διαφορετικές πλευρές "συγχρόνως".
Ο θεατής έχει την εντύπωση ότι το βλέπει την ίδια στιγμή από πολλές διαφορετικές
όψεις. Στην κυβιστική πρακτική το αντικείμενο, διαλυμένο στο επίπεδο του πίνακα
και αναλυμένο σε μικρά λεπτότατα κομμάτια όμοια με θραύσματα κρυστάλλου,
(Αναλυτικός Κυβισμός, 1910-12) επιδιώκεται να εμφανιστεί όπως είναι στην
πραγματικότητα και όχι όπως φαίνεται.
Ο Κυβισμός είχε δημιουργήσει παράλληλες αναζητήσεις στην Ιταλία, τη Ρωσία, την
Ολλανδία. Στην Ολλανδία, το 1917, εκδόθηκε το περιοδικό De Stijl (To Στιλ) απο
τους Π. Μοντριάν (Piet Mondrian) και Τέο Βαν Ντέσμπουργκ (Theo van Doesburg,
1883-1931), το οποίο έδωσε το όνομα στην ομάδα, η τέχνη της οποίας άσκησε
μακροχρόνια επιρροή στην αρχιτεκτονική και στο βιομηχανικό σχεδια σμό. Η
τέχνη έπρεπε να βασίζεται στα καθαρά ορθογώνια σχήματα (κύβοι, ευθείες
κάθετες και οριζόντιες γραμμές) και στο καθαρό χρώμα. Το 1920 ο Μοντριάν
αφιέρωσε το φυλλάδιο "Le Neo-plasti-cisme" (ο Νεοπλαστικισμός) στο
"μελλοντικό άνθρωπο", του οποίου οι πνευματικές αξίες θα εκφράζονταν καλύτερα
με την τέχνη της απόλυτης καθαρότητας των καθαρών γεωμετρικών μορφών και
χρωμάτων.

 Φουτουρισμός
Ο Φουτουρισμός είναι ένα κίνημα του οποίου οι αρχές διατυπώνονται στο Μιλάνο
το 1908 από τον ποιητή Μαρινέτι (F. Τ. Marinetti,1876-1944), ενώ το
Φουτουριστικό Μανιφέστο δημοσιεύεται το 1909 στο Παρίσι. Στις εξαγγελίες του ο
Μαρινέτι κήρυξε το τέλος της τέχνης του παρελθόντος (Le Passisme) και τη
γέννηση μιας τέχνης του μέλλοντος (Le Futurisme). Επιδίωξη των Ιταλών
καλλιτεχνών είναι η δέσμευση της κίνησης πάνω στον πίνακα. Όπως ο Κυβισμός
"κατακερμάτιζε" το αντικείμενο, για να το αποδώσει από όλες τις όψεις του, ο
Φουτουρισμός κατατεμάχισε την κίνηση, παρουσιάζοντας στην εικονιστική
επιφάνεια τις διάφορες φάσεις της. Η κίνηση για τους Φουτουριστές σήμαινε την
έκφραση μια νέας ευαισθησίας, μιας νέας εποχής, της εποχής της μηχανής, της
τρελής ταχύτητας και του δυναμισμού. Στόχος του κινήματος ήταν μία "αληθινή
επανάσταση της ευαισθησίας", η ρήξη με οτιδήποτε παλαιό, οτιδήποτε
παραδοσιακό στην τέχνη. Τα αντικείμενα δεν υπάρχουν μεμονωμένα, όπως τίποτε
δεν υπάρχει μεμονωμένο στην πραγματική ζωή. Τα αντικείμενα αλληλοτέμνονται
και τέμνουν ταυτόχρονα το χώρο. Οι καλλιτέχνες του Φουτουρισμού χρησιμοποιούν
τον όρο "Συγχρονικότητα" για να υποδηλώσουν την αλληλοδιείσδυση των
επιπέδων, του χώρου και του χρόνου, της μορφής και της ατμόσφαιρας.
  Σουπρεματισμός
Πρόκειται για το πρώτο κίνημα καθαρής γεωμετρικής αφαίρεσης στη
ζωγραφική. Γεννήθηκε στη Ρωσία από το ζωγράφο Καζιμίρ Μάλεβιτς. Το πρώτο
σουπρεματιστικό έργο του χρονολογείται από το 1913, και περιέχει ήδη τα στοιχεία
που χαρακτήρισαν αργότερα το έργο του, ένα μαύρο τετράγωνο πάνω σε λευκό
φόντο. Υποστήριζε ότι η οικεία όψη των πραγμάτων δεν έπρεπε να είναι το
ζητούμενο στην αναπαράσταση, η οποία έπρεπε να δίνει τη μεγαλύτερη
δυνατότητα έκφρασης του συναισθήματος (την υπεροχή (=supremacy) του
καθαρού αισθήματος). Τα σουπρεματιστικά στοιχεία των έργων του ήταν απλές
γεωμετρικές φόρμες όπως τετράγωνα, κύκλοι και σταυροί, ενώ τα χρώματά του
ήταν το μαύρο, το άσπρο, το κόκκινο, το πράσινο και το μπλε.

 Κονστρουκτιβισμός
Ο προβληματισμός γύρω από τη σχέση της τέχνης και της πολιτικής άρχισε στη
Σοβιετική Ένωση αμέσως μετά την επανάσταση του 1917 και
εντατικοποιήθηκε μέχρι το 1922, όταν έγινε δυνατή η πρώτη ανασύνταξη του νέου
κράτους. Την εποχή της Επανάστασης η κυριότερη καλλιτεχνική τάση
αντιπροσωπεύτηκε από το σοβιετικό Κονστρουκτιβισμό. Η ομάδα του Βλαντιμίρ
Τάτλιν υποστήριξε την κατάργηση της τέχνης, ενός ξεπερασμένου αισθητισμού
που ανήκε στην παιδεία της καπιταλιστικής κοινωνίας, και ζητούσε από τους
καλλιτέχνες που έκαναν κατασκευές στο χώρο να αφήσουν αυτή την "ασχολία" και
να αρχίσουν να φτιάχνουν πράγματα χρήσιμα για τον άνθρωπο, δηλαδή καρέκλες
και τραπέζια, να κτίζουν φούρνους, σπίτια κτλ. Η τέχνη, σύμφωνα με τους
κονστρουκτιβιστές και τον Τάτλιν, έπρεπε να καλύπτει κοινωνικές ανάγκες, να
είναι ωφελιμιστική και λειτουργική. Σκοπός του καλλιτέχνη ήταν να βελτιώσει
την πνευματική κατάσταση της κοινωνίας μέσα στην οποία ζει. Αυτό που προείχε,
λοιπόν, ήταν η κατασκευή (=construction) της νέας κοινωνίας αλλά και της νέας
μορφής της τέχνης, ενώ ο καλλιτέχνης δεν ήταν τίποτα άλλο από ένα μηχανικό,
ένα μελετητή της δομής της κατασκευής.

 Ντανταϊσμός
Για τον Ντανταϊσμό η κατάλληλη λέξη είναι "αυτοματισμός.
Η λέξη Νταντά (όνομα που βρέθηκε τυχαία "ενώ ξεφύλλιζαν με μια
οδοντογλυφίδα" το λεξικό Λαρούς, που στη γλώσσα των νηπίων σημαίνει αλογάκι)
είναι μια λέξη χωρίς νόημα. Επιλέχτηκε, όπως εξήγησαν οι εισηγητές του
κινήματος, μηδενιστικά, αναρχικά, ανατρεπτικά, για να δηλώσει το τέλος της
τέχνης.
Οι ντανταϊστές ήταν ζωγράφοι, αλλά και ποιητές όπως ο Τριστάν Τζαρά (T.
Tzara,1896-1963) και ο Ούγκο Μπαλ (H. Ball,1886-1927). Στο καμπαρέ, που ήταν
μαζί και γκαλερί, θέατρο, αίθουσα χορού και πειραματικό εργαστήριο, σε μια
μικρή σκηνή, στήνονταν θεατρικά σκετς και αυτοσχέδιες παραστάσεις.
Εξέφραζε το φανταστικό, το παράλογο, με πηγές έμπνευσης ανθρώπινες
φιγούρες και μηχανές. Μεικτή τεχνική και προσπάθεια έκφρασης αντιπολεμικών
ιδεών (λόγω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου). Εκφραστές: Francis Picabia, Marcel
Duchamp, Gerhard Richter.
  Υπερρεαλισμός ή Σουρεαλισμός
Ο σουρεαλισμός άντλησε τα θέματά του από το Τυχαίο και τον Αυτοματισμό. Ο
σουρεαλισμός θέλησε να καταγράψει τις ψυχικές διαδικασίες έτσι όπως έρχονται,
αυτόματα, χωρίς τον έλεγχο της λογικής. ο Αντρέ Μπρετόν (A.Breton,1896-1966),
ο θεωρητικός του κινήματος, δημοσίευσε το "Σουρεαλιστικό Μανιφέστο" και
διακήρυξε ότι δεν υπάρχει αντίθεση ανάμεσα στο όνειρο και στην πραγματικότητα.
Έτσι, η συγχώνευση συνειδητού και υποσυνείδητου, η φανταστική
πραγματικότητα με "σάρκα και οστά", παρουσιάστηκε στα έργα της Μέρετ
Οπενχάϊμ, του Μαν Ρέι, αλλά και στη ζωγραφική των Μαγκρίτ, Σαλβατόρ Νταλί
κ.ά.
Οι Σουρεαλιστές, που ήθελαν να είναι σουρεαλιστική όχι μόνο η τέχνη τους αλλά
και η ίδια η ζωή τους, βούτηξαν στα βάθη του ασυνειδήτου, για να ανασύρουν
εικόνες χωρίς τη λογοκρισία της λογικής, και κατέγραψαν το αλλόκοτο, το
παράδοξο ή το αδύνατο, με μια φωτογραφικά ρεαλιστική ζωγραφική που δε
χωράει παρερμηνείες, ενώ ταυτόχρονα κάνει ορατό ό,τι είναι πέρα και έξω από το
πραγματικό.
  Μπάουχαουζ
H Σχολή του Μπαουχάους ιδρύθηκε το 1919 στη Βαϊμάρη από τον αρχιτέκτονα
Βάλτερ Γκρόπιους, μέσα σε ένα κλίμα γενικής οικονομικής ανασυγκρότησης και
εντατικοποίησης της βιομηχανικής παραγωγής στη Γερμανία. Ήταν μια Σχολή
εφαρμοσμένων τεχνών που ήθελε να ενώσει τις εικαστικές τέχνες με την
αρχιτεκτονική και τους άλλους επιμέρους κλάδους της καλλιτεχνικής δημιουργίας
και να τους συνδέσει με την κατασκευή. Στόχος δηλαδή της Σχολής ήταν η άρση
της διάκρισης ανάμεσα σε "ελεύθερη" και "εφαρμοσμένη" τέχνη και η γόνιμη
αλληλεπίδραση των δύο τομέων. Ο καλλιτέχνης έπρεπε να αισθανθεί συνειδητά
την κοινωνική του ευθύνη απέναντι στο σύνολο. Το αποτέλεσμα της εργασίας του,
το καλλιτεχνικό προϊόν, έπρεπε να είναι άρτιο τόσο τεχνικά όσο και αισθητικά. Το
Μπαουχάους ήταν μια απάντηση στο ερώτημα: πώς πρέπει να έχει εκπαιδευτεί ο
καλλιτέχνης για να μπορεί να πάρει τη θέση του μέσα στην εποχή των μηχανών.
  Αφηρημένος εξπρεσιονισμός
Ο όρος "αφηρημένος εξπρεσιονισμός" χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1919,
για να περιγραφούν κάποια έργα του Καντίνσκυ. Η άλλη ονομασία που
χρησιμοποιείται για να περιγράψει τους καλλιτέχνες που έδρασαν ανάμεσα στις
δεκαετίες του '50 και του '60 είναι "Σχολή της Νέας Υόρκης". Δύο εκθέσεις που
οργάνωσε το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, η πρώτη το 1951 με τίτλο "Αφηρημένη
ζωγραφική και γλυπτική στην Αμερική" και η δεύτερη "Η νέα αμερικανική
ζωγραφική", περιόδευαν (1957-58) σε οκτώ ευρωπαϊκές χώρες καθιερώνοντας
αλλά και αποθεώνοντας διεθνώς το νέο στιλ.
Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά στις δημιουργίες των Αμερικανών καλλιτεχνών
είναι τα μεγάλα μεγέθη των πινάκων, που περιβάλλουν σχεδόν ολοκληρωτικά τον
παρατηρητή και τον εγκλωβίζουν μέσα στον κόσμο του έργου. Η σύνθεση είναι
κυρίαρχη (over- all), καθώς το έργο υπερβαίνει σχεδόν τα όρια του πίνακα, και
δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο σημείο εστίασης. Απόλυτη ελευθερία στο χρώμα,
στις μορφές και στα σχήματα. Βασικότεροι εκφραστές: Jackson Pollock, Mark
Rothko, Willem De Kooning.
  Ποπ αρτ
Αντίδραση στον αφηρημένο εξπρεσιονισμό. Καθαρά χρώματα, σαφή
περιγράμματα, θεματολογία από κόμικς και διαφημίσεις, αυθορμητισμός και
ανάλαφρη διάθεση. Κύριοι εκφραστές: Andy Warhol, Roy Lichtenstein.