IMBURGSCHE

S P RE E K UII(I Í |RDE N
f Jl|.GEZEGDEN

VERZ AM ELD D OOR

WILLE M H . B OU R S
 D^ A';..-2r- ,V.2,t! ju 4-;'Á^4a. /'f?47-
r'
fu.lzbl ,aZa*.'a-c.X,c z7:
2r4. P A-.-f<, 42.*.-Z á *41. g tt, t3t - f-
)/.
LIMBURGSCHE
T4442 4-^*"- e zíJ^za gt-i4
n-á,
SPREEKWOORDEN
^ê24;,Gq ^4
EN GEZEGDEN
-.t
i.a-z a-4*e.-A

VERZAMELDIN BANHOLT EN OMSTREKEN

'ffi;#;,. g' aa^}.22, n't L'7'a' h'za'^ á4 DOOR
-t;^í*--l
l-*íL*l'tt)-
b+ fbzu4l.e4í/--4,/a'@ -Zi./íq
WILLEM H. BOURS
aa<^-J <r-eaC-.,.a ..za r''a*? .r4 ê'*JLr+e
-r-4
ffi*2.*rz:ffi;z:frr?
rt- 4.4-t.-..í&-T4à-z.a 4/,--44.r à lZL'uZ oza
2. d; trt a.-*.+1f --A''ht-€z-2+'z^a-<-a.í;
c<

ffi
Z-á' ;---'.-.r.';/ t- áF& 4t^ k;2" ea nn &*
/k--aa,a-.a.2-,LL @ "4'T';;
etn*Zto) ta.* 7 l^<z;.2'z
áa2^ a,^ *.Cq í * q Pz---c-U .-4a-2'4424--;
ê.zga 4-^.41 . ".e^- 2;1 è 4;t4 4.-t n Zl
à-/..i;^-.A 4*+?L*ê/-7. i

DRUKKERIJ
LIMBURGSCH
DAGBLAD,HEERLEN
 DN H: Ë BEZOEN

.i i-i :,;i';.::ii;;ii."lj,
i#
i. ,:i i *l',4 ":1
i."i_Í'; ,:,{ :j :,l''t,''
;'"i;i,,ii.' 'i -ij;'qi,,;L"i'*i

r 'qF.
rlt
'

Aan Gercrd Lemmens

ooor Uoe oriendschap
en aanspofing,

.,,,' ,t ; .tq,r..*i+i
,,..: .t :' iè !P,Íj
,:i., "*t
.l 'i ..1,,;t
 In spreuken en gezegden van het volk vinrlt
rren veel levenswijsheid, vaak duur gekocht door
onze voorouders of rnet schade en schande onder*
vonden, en ziet men de volkspsyche getoetst, on-
betaalbaar voor hen die er hun nut uittrekken
en het bestudeeren.
De spreuken en gezegden zijn vaak levensre-
gels geworden voor het volk.
We vinden in den aard van spreuk en gezegde
het klaarste bewjjs dat ons volk zich gaarne, en
méer wel dan elders buiten onze Limburgsche
gewesten, uitdrukt in beeldspraak, zijn taal zoo
geestig buigt en verbuigt naar de min of meer
intieme of eigenaardige biizonrlerheden, 't ge-
sprokene doorgaans kruidt met z'n stiel, folklore,
enz. En dit is voor geheel Limburg gemeen. Al
'beïnvloedde 't hier het Waalsch. elders het
Duitsch, het Brabantsch of het Hollandsch ziin
deel.
Voor den grooten oorlog noteerden we reeds
cen groot deel van onze verzameling nauwkeu-
rig en direct uit den volksmond te Banholt-
Mheer en omstreken. Doch dan bleef het liggen,
tot voor enkele jaren een bekend Limburgsche
folklorist ons ten zeerste aanraadde't werk eens
áf te maken. - Nu kwamen wij op eenige moei-
Ujkheden: het dialekt. Niet de schrijfwijze ervan;
maar in onzen hoek verschilde zich het dialeht
van voor-den-oorlog met het thans gesprokene.
En zelfs op de getypeerde spreuhen en gezegden
had het invloed gehad. - Door de ligging van
onzen hoek in het oud-Dalhem,mer]and, was het
van ouds nog als het ware samengegroeid met
het Belgisch gedeelte van dit land. 's Graven-
Voeren en andere dorpen over de Belgische gren-
zen spraken hetzelfde dialekt, en men had er
gemeenzaam zijn marktplaatsen en plaatsen van
uitgang te Dalhem en te Aubel. In den oorlogs-
tijd werd dit Gulpen en Maastricht. De grens-
belemmeringen en de pasp'oortenbeslommeringen
en vooral de douane waren ná den oorlog schuld,
dat dit zoo bleef : de oude marktplaatsen kwamen
in vergetelheid. Men was nu georiënteerd op
Maastricht en Gulpen.
De omgang met andere streekgenooten had
ziin invloed op taal en uitdrukkingen. Men nam

5
 Gulpener en Maastrichter ,,deelen" op. Pjàard
en pjàr'd. werd pèèrd; jarpele, aardappelen;
jaard, wèèrd; gàn, gen; enz. Waalsche wobrden
en op 't 'Waalschgeschoeidegezegdenraakten
half in vergetelheid; zoo gebruikt men zelden
rÍL meer: hèè es op rabot; men zegl nu: hèè es
spanzeere.
Men zal dit merken in onze verzameling.
l\{aar -Iaten wii de muziek, de humor, hel opti-
misme, het pessi,misme, de plastiek, en wat ei al
zit in onze Limburgse,hebeeldspraak aan rytme
en gedachtenbouw,hoog houden, en het bliiven
beoefenenI
L
ONTLEEND ÁAN GEBOREN.WORDEN,
LEEFTTJD, ENZ.
Dèè es oonder eine paumestroek oetgekrópe
('b.v.:in Bannet) : die werd geboren (te Ban-
holt). Men vertelt hier den kinderen meestaldat
men de kleine kindjes vindt onder een palmen-
struik.
Hèè heet de keende z'n
It: de
Ziene ouwe heet hum good deroonder gehoefd
: hti groeit goed.
Dèè is in gene bósch oetgebreuid - slecht
opgevoed.
Doe bes nog neet dreug aachter gen oere :
je komt pas kiiken.
Hèè es in der lange roezekràns : hii is ge-
trouwd. Getrouwd zijndebidtmenmeer ('savonds
het rozenhoedje beter en langer van duur daar-
door) dan als men jong of vrijgezel is.
Went de broed om den el
.Steefmêm makt steeÍbaa : 'n tweede huwe-
liik is vaah slecht voor de kinderen.
Avent of geine kavent, eech m,ot ein kavouw
hubbe : ik was graag getrouwd.
Eentrouw es oettrouw : introuwen duurt ge-
meenlijk niet lang.
(zèè) hat eine roop gehad.: is gevraagd
. - Hèè
ren rrouw.
Il de reup ï jn ondertrouw.
Eine ouwe bok en eïn-jong rnèt ès aljaors
get : spottend gezegd, wanneer een oudere man
met een jonge vrouw tr,ouwt.
Ein liok en ein broëd moote allebei et hoes
oet : introuwen deugt niet.
Der oethoot es an em : hti wor.dt weer jong.
Das evvel gei keenrl mie : die is outl genoeg.
Dèè kriegt nog baktan : hij wordt hoe ouder
hoe gekker.
Àl wat rnit de ouge toêw gebore iard. zièt
snachs : hou u in acht voor hen die kwazie
niets willen opmerken, die met de oogen opval-
lend neergeslagen loopen.
Dèè et langste laeft, mót de verke heuje :
die't langst leeft, heeft alles.
't Es geinen aezel dèè niks en kint, mê dèè
niks en liërt : nooit te oud om te leeren.
Dè es ram op (ratsekaal) : hii is heelemaal
versleten.
Dèè hat geine spuuj mie: beteekenis als voor-
gaand.
Zoe óód es zing hàn, mê neet es zing tàn :
ge behoeft den ouderdom niet te weten.
Yrowluuj van dertig jaor valle neet mië in der
smaak : 'n spotuitdrukking. Een vrouw moet
voor 'r dertigste jaar zijn getrouwd.
Dèè bang es veur óód te weerde, rnoot zich
jonk Iaote hange : heb respekt voor den ouder-
dom.
Dèè wèèrd óód wie Mettusalem : stokoud
worden.
Oonder en boove oet de brook, en zeet nog dr
€en : flink uit de kluiten gegroeid.
Hèè hat de veer (vief, enz.) veur genne kop
sloàn : is 40 (50. enz.) iaar oud.
Ziê hat der wagel opgeslaags : een voorspoe-
*.".-
disïïêÍáiliÈ,9;""' -' - ----'*"
Ziê hat de kar uemgebreujt : behalve het
coitrarfr-vàii*6óÍëístàdn-rre, -ook een voortijd-
sche.
Laot ze meister en ze schiete deech later op
genne kop - verwen uwe kinderen niet.
Dèè es joonk woore ee' Sint-Gittere : gebo-
ren in St. Geertruiden. (Ook gehoord met'n an-
dere plaatsnaam).
Aagetrouwd es aageplakt : schoonouders ge-
nieten doorgaans niet die achting enz, welke
men eigen ouders toedraagt.
Eeder weït wao hèè geboore es, mê neet wao
hèè stèrft : de toekomst is voor elkeen ver-
borgen.
Diej hat der biej gestoke : voor een aan-
staande moeder.
Der biei es an et zwerme - geboorte op komst.
Daa--eíïei-biei óefteïoge : een kind ter
wereld gekomen.
Veul geluk mit diëne neuje kreest : geluk-
wensch na het doopsel.
In tied va noëd mot eeder duipe : in tiid van
nond is veel geoorlo.ofd.
Hèè is duer zien haore en jaore eweg : be-
gint oud te worden.
8
't Es eine schoene (en schrauwen) ouwer -
heel oud.
Dec r,r'èt niks es van zien siëske : jonggezel-
len en l<inderlooze gehulvdcn weten niks over
de zorgen en het leed vaak in 't groot gezin.
Trówe es hówe : t huwellik is onvlrbreek_
baar.
Diej hange in de leuët (dop) : ztin veil; ook
meer spottenderwljze gezegd voor huwbare doch-
lers.
Zuekt dieng maàt wièt en dieng vrow nabiej :
'n,rouderwetsche" raad.
Familieblood vriejt zeech good, familietrów
es gei gelÈk : als men in de familie trouwt
brengt dit zelden geluk.
Ei joonk wief bie eine jonge kèël : jong bij
jong, oud bii oud.
binc aurvc l<eël en ei joong mèt, es al jaors
gèt : spottende op roorgaande spreuk.
Ein aut wief en eine joonge maan, kuemp niks
goods vaan : als voorgaande.
Dao es de bleik gestoole : blj 'n huweliik.
II.
ONTLEEND AAN STERVEN. ZIEI(TE ENZ.
Der doëd hat altied eng oerzaak : stereotiep
gezegd.
Went der doëd zeech dermet beemeujt, helpe
gein droeke mie : ongeneesliik verklaard; 't is
afgeloopen.
Eine joonge minschj hoon sterve, mê eine n'ówe
moót sterve : als stofrwoord gezegd; daaraan
doet men niets,
Et sterve'mië luuj oonder de zestig es der-
boove : 'n gezegde.
Der rejt weelt sterve moot rejt laote èrve :
rvees rechtvaartlig.
Novembef naat maakt vette kerkhuêf : ver-
hou er, als
ongunstige rnaand, de meesle menschen.
Dèè heeldt oetvaart : opruiming. Ook b.v. in
'n herberg, na sluitingsuur.
Dèè.heet de,lepel neergelasd :- die _is.gestor-
ven (ln de beteckcnrr van Das-gebeurd-ziin).
De piep ,gong um oet : -betàekenis aló hier-
boïêhl--
b ete ehe n is atrs hi erboven
. {S9-9!-dgl-bg!-l4t---
doch meer in den zin dat 't gauw gebeurd is.
Hèè es. bie Slevenier" : beÍeekeuis rl:, hier-
bovr-n;-froeh--frêêílèdoelende op'n braaf
iemand.

,,Fini" zaag der Welse Pieiaer, mê doe laefde
hèè noe : het is 't einde.
He9.l'G!-9p-j!Uet-: is afselesd. (SchiÓf :
scnool. stfoo).
Euvér èèrd ligge : een liik tusschen over-
liiden (of beter: afleggen) en ter begrafenis-
vaart.
De groove beijen : te begrafenis vragen.
Hèè-es nao pieringelendsje: hri -is begraven.
Dëiles aérdvoel : reeds lang al begraven,
Hèè is ripsch : hii is dood (van: R.I.P.)
IÍëë eí piiïsAh : hij is dood (men gebruikt 't
meër voóTle-emànddie ie wel goed kent, maar
waar ie niet zoo zeer mec omgaat).
Hèè'geit de eèrd sef : hij sterft. (De gèrd is
'n bóoÍêfrstofiï;ls de boon tie gèrd afgaat, sterft
uttirt$l;làr
hat dèè vergaete: voor iemand die
stokoud is,
Niks es gauwer vergaetees eine doeie mins :
uit 't oog, uit 't hart.
Dat es-eine nagel an mien doëdskis : dat is
rnij een uitermate groot verdriet.
Hèè steit mit eine voot in et graf : hij is
Iiidende, of : gebrekhig.
Et beumke groët, et men'ke doët : dat belecf
it niet ineer.
Os gebore zal Ós sterve : voor 'n aartsdom-
merik.
Dèè it mer zoeveul wie ein kranke muschj -
minne appetijt.
Et zedt-in et hoÈt : 't is een erfelijke kt'aal'
Dèè gezoond wilt laeve, moot et gaat wirtd
gaeve : met kicskeurig te zijn in 't eten, harlt
men juist de ziekte op 't lijf. Ook in de woorde'
liikc als stopwoord.
"Hetbeteekenis scbruikt gen himmel :
zuut de ingclkes ien 't hind
heeft de stuipen; geze'gd,als men het kind daar-
bij opgeeft.
Hèè huurt der meische koekoek neet mle
fleute : voor cen borstlijder.
Zoë reijt wie ei snoor wat meech oet de tesj
heengt : voor een erg krom-gaand persoon
(ook in andere beteekenissen gebruikt).
: wie ein ood peerd : kort-a
wie eine doejè : erg bleek.
Niëmen steerf wienië hèè weelt : de dood
liomi onverwacht.
10
Eine piering steerft nog neet gáhn : iedereen
heeft een aangeborenvrees voor den dood.
Der doëd loort neet nao de tan' : (tanden)
de dood spaart niemand.
uI.
ONTLEEND AAN TÍJDBEFALING,
WEERSGESTELDHEID! ENZ.
Miërtsje zon en Apreelsje weend, es sleijt veur
et keend : 't weer in deze maanden is wispel-
turig.
Miërtsje leejt dougt neet : als boven.
Sint Teunis es eine iesmèèker of eine ies-
brèèher : 17 Januari meestal ijs.
Makt Sint Teunnis de Bruëk, sint Bastejaan
sleit ze stuëk : 17 Januari ijs: 20sie dooi.
Bs et Gooje Vriedag vruust, bevruust d'rnao
niks rnië : 'n hoerengezegde,
De weentervleederlres vleege : 't sneeuwt.
's Zoondes oonder de Vreumès ,gieft de hiëI
weèk mèst : regen oÍr Zondag,norgen, geeft de
heele week slecht weer.
De stoof brênt kreiie : Vorst op komst.
De Gooj Weèk hat nog noëts gedougd : ge-
meenlijk smerig weer in de Goede Week.
T'es wèèr van Esj-goonsdag - Ook: et wèèr
van Esj-goonsdag heelt de hiël Vaaste : den
meesten tud in de Vasten hebben we 't zelfde
weer geliik we 't hadden op Aschwoensdag.
T'es reejtige (ook: reegtige) biës : een kille
noorderwind. Ook: Kempdiivel voor de betee-
kenis meer van: schraal.
Dèè hat huuj weend en murrege biës : erg
wispelturig. Biës, noorderwind,
Das ter gaanse parapluu : de heele zaak; de
heele mikmak.
Wie duuster ee gen naajt wie korter a gen dag
: hoe later de nacht, hoe donkerder. Doch ook
te eerder bij het licht, of den morgen.
Et hat eine roeje baand an der Maaskaant
(Zuid-West) : Verandering van weer o'p komst.
Ook gehoord, met persoonlljke beteekenis.
Es et veur den einen rèègent, druept et veur
den aandere : Gods weer is voor elkeen.
De jaoren elf zuent drueg jaore : volgens 'n
oud volksgezegde zonden de jaren van elf of met
'n meervoudige er van felle droge jaren zijn.
1911en 1922spreken duidelijk ten gunste van dit
gezegde.'1933?...
ll
 T'es gei weëterke zoe klaor of et moijert al
ens : overal vait aI eens 'n twishvoordje.
Das et wèèr veur de sweitvuuj : regenwecr.
Das et wèèr veur de lnate kN'akkerle : rege-
nen zonder eind,
Half en eind Juni regent het vrak, en even-
eens vaak langeren tijd; men heeft boerenspreu-
ken die zeggen omtrent: Op sint Piëter en Pau-
lusdaag règent et gàn. Sint Jaan es ene regc-
maan. Règent et met sint Medaar da' règent et
\riertig daag; règent et met sint Viet da' règent
et altied.
Et wèèr geit aaf
- behalve de directe beteeke-
nis. ook: de zaak zal veranderen.
Het licht geit oet : 't wordt avond.
Ich moot de kouw in : slapen gaan.
Et sniejt dat et roukt : 't sneeuwt bar,
Et vroor dat de eil<ekràkte : strenge vorst.
Slevenier brityt (of: goeit) et sjótelwater oet
: wat regen,
Mit sint Meertens bronk es et good kuiil plan-
le : Zondags na Pinksteren regent 't gemakke-
riik.
Van soppesdaagbis's aovens : van den mor-
gen tot den avond. Eertijds gebruikte men 'n
soepsoort bij 't morgenbrood in plaats van de
nog onbekende koffie.
Dèè heet de koekkoeh heure flciite : is cle
Iente gewaar geworden.
Tusse et dort en et SFeunt - tu:;s'c.hcilíía.g
en avond; ook voor: stiekum.
Doe hóbs et auch neet laote waeie wie {)t
koóre bleujde : niet alles op z'n tijd gedaan.
Alles op ziene tied en bookeskook in de her-
refs : alles op ziin tijd.
T'es kermis in de hel : het regent en de zon
schijnt.
Der diivel sleit zien wief :
beteekenis als
hiervoren,
Sniêt et in genne sliel<,da' vrii:;t ei le,lierk :
komt bij nat lveer sneeuw, dan zal de vorst niet
uitblijven.
Daamp es de moór va' alle waer : mist kan
goed en slecht weer brengen. (Moór : moeder').
Eine murgesrègen en eine our,l'ewievesdaans
doóren neet lang : als de dag inzet met regen,
zal 't gauw 'genoeg onklaren,
Dee vluugioet iiit^de tile : die is steeds te
laat.
Heul euver treul : hals over hop, uiterst ge-
haast. Ook: hausbrekende nak (halsbrekende
nek, bedocld: halsbrehende haast),
Es de tile preiken : nooit.
12
Noe es et kien : nu is 't uit; gedaan.
Veer komme nao Nórbeek aan et vare :
droogte is op komst; in Mheer en Banholt cn
ornliggend moest men, bii aanhoudende droogte,
varende het lvater halen te Noorbeek aan (le
bekende Sint Brigitta (Sint Brieje) bron.
Sinte Bricje bron gift veiil : droogte is op
komst. Schijnbaar cen tegenstrijdigheid, docir
men berveert imrrer, dat de Sint Brigitta-blon,
wanneer cr droogte op kornst is, méer geeft.
De appele hiibbe de Ietste .wiejing : na 8
September is 't beste hiermee geweest. Ook bc-
doelt men: 8 September is voorbij.
In den doon ve.n.,,... (b,v, Miërt) : omstreeks
(Nlaart).
In enne rvaor et langs : in een vleug
"visch
was 't loorhij,
Das ci mari.ille \traer : warm en regenachti.g
weer in April.
Noe spreenge de mariille : voedzaam werjr;
mariille zlin eetbare champignons,
Sin,t Maties-bronk rèègent et gàhn : rrr weer-
gezegde,
't Es Lieve-Yroun'e hauf-vast (of : Slevrou'rve
haufvast) : 15 Nlaart.
Sint Gillis cs cnn,e b.clr.e kèêl : nret 1 Sep-
tember is de midclagrust voorbij.
Sint Meertens zomer vhlugt : 't is nazomer.
Apreel es eng op der steel en X{ei twië : mid-
dagrust voorheen 1 of ? uur.
Paosche in Miërt, es alles verkiërd als
Paschen in Maart .Mei valt gáat alles ,,r'erkeerd"..
Apreel' moot aore lievere : in dien tijtl
moet het gewas het doen,
Heul tres meul tres op et Bergerveld : wiud,
spotlende.gezegd.
Joonk lecjt; oód lcejt : eerste hwartier; laat-
ste kwartier (van de maan).
t Broonkt en kon neet an de geng komme :
bewolkt, doch zonder regen.
't Es mêr koej loojt : beteehenis als. voor-
gaande.
't Hat doonderkóp in gen loojt onweer-
voorteekens.
't Es ei weèr of et van de hón gemakt es -
een hondsweer.
't Es wèèr wi'e de luuj, die douge ooch neet :
gecn besl weer.
Et raegent oet eine schótels,plar)t : 't regent
gemakhelijk.
't Es ei schelmenwèèr : nacht of avond met
forsche wind en regenvlagen (waarin de ,,schel-
men" uittrekhen!)
l3
 It Druiigt nog geine hoond : erg nat in het
veld.
Hèè es verhageld : bedorven.
't Vruust tussche maan en vrow : 't wintert
flink.
't Es ei wèèr wie um de Keersmês : koud en
nat in den zomer,
Sleveniër bemeujt zich neet mië mit et wèèr
: gezegd bii een aanhoudend akelig of slecht
weer.
Es et steygood bleujt, es et altied speets ==
eind April is het altiid koud.
, Et wèèrd zwart a genne endepoel : in het
Zuid-Westen.
Zoë schrao es de naach (bti versterking zegt
men: nàcht) : erg guur.
Zoë klaor wie der móónd : heel klaar.
Zoê f.ao wie der bleeksem : er'g vàlsch.
Weend ee gen aovent es veurdeil, mê bies
neet (bies, Noorderwind) : aIIe wind is niel
goed.
_Went de zon op de keerse schient, moot de
schiëper de eurte bewaare : helder'bii Licht-
mis, deugt niet.
Slevrouw reÈpt de zwerbele en schjikt ze tertiG
= {o!d 25 Maart (O. L. Vrotrw Boodschap-
feest) komen de zwaluwen, en vertrekken rond
8 September (O. L. Vrouw Geboorte-feesl) weer.
Kumpt de bronk va Sint Merte ingeroës,che,
d'a kumpt die van Mhèèr ingebroëschó : is 'Í
oF den lsten Zondag na Pinksteren goed weer
(dan trekt de bronk van Sint Margtraten), dan
hebb'en we op den 2de Zondag na Pinksteren
(dan trekt die van Mheer) sleCb't weer.
Sint Lambert brlngt et zótkleed : dan be-
ginnen de boeren te zaaien.
Sint Bèrb geit mit ei wit kleid nao de bal :
op 4 Decemb,er hebben we meestal sneeuw,
Sint Lusief, de kórte daag op ziej : Sint
Lucia voorbii (13 Dec.) beginnen de dagen te
lengen.
Went de daag lengen, dan strengen ze : wan-
neer de dagen lengen, dan wintert het te feller.
Driekóninge ene, 't es geng; Leechmès twië,
't es mië: op 6 Januari zijn de dagen nog géén
uur gelengd, en op Lichtmis, 2 Febr., daaren-
tegen twee.
Wèè boëne wilt ête, màt Sint Joeb neet ver-
Báete : op 17 Maart de vro,egsteboonen pla,nten.
Keersmis i genae klië, es Paosche i genne
snieë - groene Kerstmis geeft witte Paschén.
Sint Katrieng deit de verkes pieng : rond Sint
Katarina (Novemb'er) is 't de beste slachttijd.
l4
Veur Sinrt Jàan huij, dernao rnèst : na 25
Juni krjjgen we meer regen dan mooi weer.
Es et Keerskeënsche es gebore, hubb,e de ap-
pelelder smaak verlore .- stopwoord , als men
zegt dat d,e appels niet lekker meer ziin (na
I(erstmis).
De appele hubbe gouwe stertÍes : d,e appe-
len wor'den raar, bedoelende dat de tiid er voor
weg is (met stertjes is bedoeld: staartjes).
Weend i gennen' aovend geeft ei good appel-
jaor : laat 't 's avonds maar wat waaie,n, zoo
slecht is dat niet (voor den appeloogst).
Met Sint Jakob of Sint An, 't kèrën i gen
schjuur of ban - bedoelende op de b,este maai-
tijd van 't koren.
Vriedags waer es Zondags waer : zooals het
w.eer op Vrijdag is, hebben we 't meestentlids
ook op Zond.ag.
Ich gaon, al raegent et ow wiever : ik ga'
Írots alles (trots 't slechte weer).
't Es zoir wèèr : smerig weer.
't Es hondsdaage waer : het kan (of wilt)
slecht r'egenen.
Nieëvel in gen daal, good waer euveraal :
als de nevel in 't dal hangt, is (of wordt) 't
goed weer.
Es et hommelt en raegent, es et waer gezae-
S€nt : gezegd in den zomertijd bii 'n frische,
korte hommelbui.
Et klèènt - et meult - et stubt - et vaegt
- et hèlt: v o o r : 't r ? g e n t n a a r g e l a n g d e a a r d
en de sterkte van det: regen.
Maria Siep rèègent viërtig daag : als 't op
2 Juli regent, dan r,egent het 40 dagen (Siep,
siip: goot).
Es et den iërsten Mei rèègent, voelle de keerse
:regen op 1 Mei op d,e kersenbloesem, is slecht
voor de vruchtafzettingen,
Keersmis op gen lèn, Paosche a gen brèn :
I(erstmis mild, is Paschen koud.
J a o , d o e w ! . . . . . . d o e w l a o g o u c h sn i e j : vo o r :
toentertiid (spottend ofwel niet-geloovend ge-
bruikt).
Der weend steit op en geit slaope mit de hoon-
dsl : 's morgens en 's avonds waait 't ge-
meenliik 't zelfde.
Eine raegenb,oog en driej daag good waer :
'm weervoorspelling,
Es d,e mugge daanse, kurnp good waer - mug-
gendans voorspelt mooi weer,
-
Der mónd speult kloekepi'ep : voor 'n wolk-
achtigen avondl de maan schuilt achter de
wolken.
l5
 . Miërt(s) hat eine kop of eine start - begin Luipste neet dan hulp dich God neet : zonder
óÍ einde Maart hebben we vuil weer. i moeite verkrijgt ge het niet.
Murreges-r.egen en ow wieverdaans dór,en neet Dao es God en ein,e pot -. daar gaat all€s
lang : als 't 's morgen.s regent heet 't de best.
grootst,e kans dat d,e regen met den dag gauw Hèè leit Gods water euver Gods leim loupe :
ophoudt. trekt er zich weinig van aan.
Dao slÈënt ze zich met drieje (veere, enz,) - Dèè heet ei leve wie God ien Vrankriek :
de klok slaat drie, vier, enz. een onbezorgd leventje.
D.e han' zweite micb" et kumt aander lila€r : Dèè heet neet miê verstaand es God um ge-
er is verandering op komst. gève hat die is onverstandig.
Ft Miërtsj graas vreet Apreel deur gen naas : -
ln Godsnaarn, dat es neet gevlookt - lang-
bii veel Noordenwind in April. zaam aan maar.
: in Dat es eine Gods-tramp'leer:'n ellendig lang-
-_Miërtsj keent mer neuge zomersj,e daag zame vent.
Maart meini'ge zonnige dagen.
Dèè hat tied te verkoupe : alttid tiid genoeg. Hèè steikt Slevenier nao de ouge : klaagt
Der rouk sl'eet aaf - er is regen op komst. zonder reden.
De stein druiige neet op: beteekenis als voor- Dao moote 'God en de ,goej luuj helpe : die
gaande. is aan z'n lot overgelaten.
Dat stong op der hoonderdjeirrige kalender : Dèè verneukt Go6 sn alle luuj - 't is 'n aarts-
dat is onmogeliik, althans de eerste 100 jaar niet. deugdniet, 'n geslepen iemand.
Volgens het boeren-biigeloof komt alle 100 jaar De God mil onsjes jeuke hum - het geld danst
hetzelfde weer op d,enzelfden dag. hem in de beurs.
Sint Tomas der korste daag eu langste naajt Sleven'ier steekt ziene staaf oet : daar be-
- op 22 December. moeit O. L. Heer zich mee.
Went Apreel zeech koëd makt es et der Dèè zow dich wies maake, dat Slevenier in ein
schrótste van all'e maond'e - gezegd als April paerbóm 2sef :'n aartsleugenaar.
z'n kuren Hèè es Slevenier mer eine doëd sehjullig :
",toont".
Apreelschje règen breenkt Meischje bloome: sterft maar eens.
regen in April is voordeel. Ach God en ach Hiër, noets ginne Pruus of
Wie mië snieë ee genne weenter, wie mië Fransman miër : 'n uitdrukking voor verwon-
weujten een genne n'oógst : een goede winter deringwekkend. Ook na een mislukking geuit.
bren.gt een goeden zomer. Slevenier burgÍ lang, mê sleil stran'g : Gods
Wat komme mot keurnpt toch, sjus wie règen molen maalt langzaam.
,ee genne weenter : rnaak u niet onno.odig on-
gerust; wat komt, dat komt. Slevenier kan deks strang slóón : groot leed
Der weenter vreet vreugjaor, zomer en herfs kan je teisteren.
oF : de winter kost veel, de verdienste van tt Ei kind hat twee Ingelbewaarders : 'n kind
jaar verteert zich 's winters. heeft steeds veel geluk.
Doe hubs ne gooje Ingelbewaarder - je hebt
(of had) veel geluk.
ry. Eine straot-Ingel en elne hoesduvel : 'n
veinzaard.
ONTLEEND AAN KERK, GODSDIENST, 't Es ein schjoenen Ingel in gen Him,mel
BIJBEL, ENZ. een gestorven kind. -
Dèè wor good veur eremiet op Loretto :
God zèègent dich mit ei hauf mieljoen, dau voor 'n somber braaf man.
diele veer - als ieman.dniest. Hèè wit wao Àbram de mosterd haolt - die
Hèè biit Sleveni.ervan et kruus aaf : doet weet bescheid; die weet imm,er 'n uitvlucht.
alle.moeite. Eeder heilige zienne was : ieder het zline.
Dèè heet Sleveni,erverraoj,e: vertrouwt die Das eine schjoene n' heilige: 'n ràre s.nuit€r.
maar niet te ver. Dat es ein heilig vaat : 'n kwezel.
Sjus wie et peerd van Slevenier, dat waor Dat es eine ermsielige Seebedejes : dat is 'n
ouch mê eine ezel - voor: dom. arme stumper.

l6 t7
 't Es en straof van der Man va' Hië-Boóve :
een straf Gods.
Das eine miserabele apdstel (erme apdstel) :
'n arme sukhelaar
Das eine Sjandark : een taaie (Jeanne d'Arc),
Es de himmel invalt blieve alle musse doet :
als dát gebeurt, nou dan gebeurt ook alles.
Es de vrow oet et hoes, dan es der himmel d'r
oes : zonder huismoeder loopt 't mis.
Dómit verdeenste dich eine stoól in gen him-
mel : dat blijft niet onbeloond.
Doe kriegs ein drekkige himmelvaart : wees
immer rechtvaardig, anders......
Men geit neet mit klompe der himmel ein :
als hierboven.
Mit diech hub ich et vagevuur op der welt :
die doet mij verdriet, enz.
Dèè trat eine kop of er de hel gebl,óze hat :
een roode kop.
Ich zal dich de hel werm stjooke : ik zal 't ie
warm maken.
Hèè es oet de hel gekroope wie der d,uvel
sleep : onhandelbaar iemand.
Stik in eine mèèlzak, dan geiste.gepoeje,rd.de
hel in : 'n verwensching.
Werk mer keend, dan plaogt dich der satart
neet : luiheid is des duivels oorkussen.
Lóp nao der duvel, dan luipste gein heilige
um : 'n verwensching.
Dèè es nog te lui (voel) veur tegen der duvel
te dansen' : uitermate lui.
Dèè deit dich der duvel zeen : die kan je 't
leven zuur maken.
Den eine mins es d'n ander ziene duvel : dc
een plaagt den ander.
Der duvcl schjiet op d'n groetsten houp :
een groot beest heeft ook nog alle geluk.
Hèè geit mit der duvel um : is tegen 't geloof.
Ooh: die lian wondere dingen doen.
Dèè es bie der duvel te beigte gewès : aan 't
verkeerde adres aangeklopt. (Voor beigte hoot't
men ook bèèjte).
Dem mooste ens beigte : dien moet je eens
onderhandcn nemen,
Hèè is wie eine dttvel van ein jaor : is levens-
lustig.
Doe ziës gennen duvel of ziel ee' gen straot
: erg eenzaam.
Der duvel i gen nak, en der foetel i genne
7.ak : een aartsbedrieger.
Der duvel in de prie hubbe = db smoor in
hebben,'n dwarsdrijver.
l8
Te stjom um tigge der duvel te dansen : uiter-
mate dom.
D'n eine duvel es den ander le schlum : de
eene bedrieger wordt door den ander bedrogen.
Ein spektakel of alle duvels oet gen hel ware
losgebróke : een verschrikkeliih lawaai.
Dao heit er d'er duvel an gezeen ': dit geviel
hem niet.
In tied van noëd vrit der duvel vleege : in
tijd van nood smaakt alles goed.
Dà sleit God der duvel mit ein kouw haand :
dat begriip ik niet.
't Es eine prèkhiër : voor 'n boterham, half
wit half zwart brood.
Te bèèvert goon (ook: bèèweeg) : te bede-
vaart gaan, oorspronkeliik in den zin van een
verpliclrte bedevaart, door b.v. penitentie, ge-
rechteliike straf eertijds.
Das gei hout wo pastuurs oetkóme : die is
niet bestemd voor den geestelijken stand.
Der pastoër deit gein twie mes,sen veur ei
Beld : pingel niet verder af; ik heb 't eenmaal
gezegd.
Pastoër zèègent zich et ie,rste : ieder zorgt
opslot't eerst voor zich zelven.
Dà vemekste mit et geitschje vá pastoër :
dat begrijp ik niet,
Het gelouf is veur den doomienee : ik geef
den moed niet op.
I{Qg_heet ziene ketel geschjoord : is te biecb-
l€ngewm
Hèè verwit diech dien zeve doëdziin : hti
zegt a den onwil.
Daoveur hoofste dieh neet vur le bijs : d61
komt wel terecht.
.Dèè moot zich laote doëdbiie : kan je niet
helpen.
Dèè kriegt et krenske op : voor iemand die
50 maal een bedevaart te voet deed.
Hèè kan zien tien gebóóje neet bie zich howe
: is diefachtig.
Dèè heurt de mes oonder de ling : hii staat
gedurende de diensten buiten aan de kerkdeur
(voor de meeste kerken stond rneestal overal
ir,r deze streken een (of meer) lindeboom(en)
voor de kerk).
gói waek duurt
. Si,us ejn.evangilie oet de - dat
te (erg, rang.
't Es neet alles evangilje wat hèè verkui,pt :
hli liegt nog al gauw en gemakkelijk.
je bent erg laat.
Eef Uoot es unged"aaq .
't=Es ei rement wie de wèël vesper : groot
lawaai. -
t9
 't Es mer ens Paosche op et jaor : eens volóp
is altiid geen armoe.
't Es (mich)- eite p!gglg!&!gl : hri zit mc
te veel in de kerk,
De kerk es geine kaas veur um : hli gaat niet
graag en daarom zoo weinig mogeliik ter kerke,
Ook wordt g€zegd: de kerk is geine haas veur um.
I{èè luipt de kerk neet um (of; hèè es bang dat
de kerk op um vilt) : hii gaat zelden ter kerke.
Als et valie wilt, zeikt eine hónd de kerk um
: als ge geluk hebt, komt allcs terecht.
Altied de kerk in et midde laote staon : eer-
lijk blijven.
Wie korter bie de kerk, wie slechter krist :
die dicht bij de kerk wonen en'2., zijn lang niet
altiid de besten of de braafsten.
Wat noe gezonge, zag de kuster, en toe stong
de kerk in b,rànd : voor een netelig-hèè geval,
Hèè geit nao kerk noch kloes (of : geluift
à God nroch Zien gebod) : slechte kristen, 'n
ongeloovige doch katholiek geboren.
Vreug i gen straot es laat i gen kerk : 't zlin
praatjes.
Slevrouw moot heur heumd druuge : Zaler-
dags is er altijd zonneschijn, zij het dan ook
maar 'n paar minuten.
Das eine zeeleverkuipe,r : een ki,nderenbe-
derver, Ook: pas voor hem op,
Dèè hingt mie an de vaan ts de ganse bronk
weerd es : hti maakt te veel drukte.
Dèè es in Roëme gewes, en hat de paus neet
gezeen : die weet niks.
Oos leeve n' Hiër moojt deech bewaare veur
veer hoezer, veur de herberg, veur der lom-
mert, veur et hospitaal en...... veur et prisong :
spotten_d gezegd, in de vorm van een vroom-ge-
zegde bidwensch.
Dat es der wiewaterspot van jan en alleman :
die houdt zich op z'n stuk.
Dèè hingt ziê lêid an et klokkezeel - die kan
niks verzwijgen.
Dat hoof neet an dikke klok gehange -
- behoeft niemand de
dat
te weten.
Icb, z9e amen, dèè van gister niks mie ireet
gehat, dèè ,n spotgebedje; ,n
.zal et prame -
srotvenduwrng.
Dèè nroot mit ei vaat erte nao Wittem gaon -
mo,et een beevaart houden naar Wittém (de
bedrevaartplaats v. d. H. Gerardus)
D.eè !ge_t ei pak of er nao Seherpenheuvel geit
- is flink geladen (naar Scherpènheuvel Èee-
vaarten is 'n verre beewec doen).
Geëft ós heede ons daa-gliks bioëd en Zcn-
20
dags ei kurske mik -'n spotgebedje, gezien van
de materiëele kant: ook: laat je rverknemer
iets meer yerdienen dau alleen z:n dageliiksch
brood. dat komt 'm toe
Der himmel es hoëg en toch mooste Cich
boëke um drin te koome - behalve de geestelijke
beteekenis vooral ook: langs een omweg zijn doel
bereiken.
In genne zoómer eine vloók in i genne win-
ter eine kook - een distel.
Hie hèlpt gei gebed. hie moot mès ziën -- 't
is luer 'n mager stuk land.
Ei kort gebèd en eine Iange wórst - alles
met maat.
Nao Briej veur eine kromme oppen ziej - (die
gaat) niet ter beevaart om de beevaart-zelve
doch om 'n vrijer te krijgen. Ook: n,ao Sint-Eriei,
Dat geit wie ei krist - dat marcheert goed.
Wordt ook gezegd: wie ei postpèèrd.
De lempkes van Slevenier zunt aan - de
sterren schijnen.
Laot Slevenier dao euver oordeilen - beruoei
u daar niet mee.
Wèe der kèetel sjart, kumpt neet i gen himmel
- spottend. voor: wees niet al te gulz,ig, doe 't
niet te verfijnd.
Went ich zoeveul plaats hub i gen himurel,
bin ich kontent - er is hier plaats genoeg.
Dèe kriegt eine smèer veur zien doupsel -
'n slag tegen z'n kop.
Doe.liriegs geine godseliike (ook: geine roeje,
geine gebenetliide) - le krllgt geen ,rrooied'cent.
Dèe hat Allerhèllige gemakt - voor iemand
die buitenstiids zijn dienst verlaat.
Dat hat met Heilige umgegange - is (mel te
braaf.
Dao jar-ste geinen Hiër aan - daar verdien je
niks aau.
't Es ei straof va Sleveniër ._ dat is 'n gods-
gericht.
Es Sleveniër der kn,oup neet makt, heëlt de
gerf neet -niets zondef Go'd.
Niemen es volmaakt es God aileng : elkeen
heeft ziin gebreken.
Es eech rnienne God ne,et onózaog. kreegstoe
eine gooje smèèr : ik zal me er niet loe l,aten
verleiden ont je 'n pak slaag te geven (of dergel.),
maar verddenen doe ie het.
Doe tleys ei looh i gen himm,el : d,ot:t al het
moge'lijke.
De liewrikke suent a gen himanel dr'eenke :
leeuwerikken vliegen zeer ho.og.
2l
 Sinte Bartelemejus es der patroen val de zieje
h6ze : sootten6 gezegd.
Wie pastoër zèègent antwoordt der keuster :
zoo meester zoo knecht.
Pastoër bronkt neet gáhr : trekt niet graag u,it
met de processie, o,rndat hli bang is voor 't w,eer.
Ook figuurlijk bedoeld.
Pastoër hólt dich een de kenh en brneerig,leuoh
dr'oet : bij doop en overlij,den komt elke rnensch
in de kerk en is de pries,ter noodig.
Dèè et korste bië et wiëwater es, zégent zeeg
et ierst : elk zoekt zlin voordeel.
Dèè geit de boóte bestelle : boods.ohap doen.
Boóte is een n,oveen voor tijdelijke geu,aden; hield
ieman'd deze voor een ander persoon, zo,ogewerd
den noveen-bidder (of -bids,ter) meestal een gift.
Geiste mit de kruiizer? de kruis,daÀen-
process,ie meemahen.
Dat woar ein per,sessie! : een menigte.
f ieds genoeg veur d,e mès van hauf neu,ge :
op 't nippertje.
Dèè heelt zing teen gebooje neet bie zich :
kan de handen niet thuis houden.
Gèf em eine op zien douqlsel : 'n s ag op
z'n kop.
Dèè geit es an et kluíkshe trektke : om raad
vra,gen.
Wèè wiër geit es zien,e klokkeklaank. es be-
drooge (,of weurt et) : 51i11bij uwe verírouwde
mensc,hen en in uw buurt.
Bine sleiit geduipte kreest es ouch juud :
vertrouw niemand.
Doe srtomrne (of: schoèwe) n' Antekrees! :
minachtend voor 'n vuile of geen ach,tin.g-ver-
dienende persoon.
Mit dèè rnrooste ens kristel-liëre : iets aan
zijn verstan;d bnengen.
't Es ene profeet dèè broed it : 6i1 is een heel
ge\À/oon mensch, althans geen,.buitengewone".
Dèè hat haore va Judas : een verrade,r, onrbe-
trouw,baar ie,mand,
Dèè hat noëts mirakelre gedoàn beteeken'is
als voorgaande. -
Dat s,tei,touch neet in de evangiljes : dat is
taal van de strraat.
Dèè es o'p sohoel geg,angein der tiod, va Mo,oses
: onge,lettend.
Dat zuent ter nog oet der tie.de va Mooses :
gansch ou,deru'etsche lieden, Men gtebruikt ook
wel eens andere blibelsche narn€n in dezen zin,
alsook bijvoorbeeld: zoe oód es MethusaleÍn, enz.
72
Et loot veel't altied op Jo,onas : eeri peobvogel.
Dèè es zoë sterk rvie de reus Gol'iat (of: wie
ejn,en duvel van ei jaor) : zeer sterk.
Dèè hat de zeeve plaoge van Egipte : alle
denkb,are tegenspoe.d.
Et veëlt gei manna mrië : niets zollder rnoeite;
het vette is er af. ieder m,oet zich maar weten
te helpen.
Mosp$ en de prqfiët,e : wordt wel eens gezegd
voóílEliil-
Das sjus de êrrek va' Nojee : s'pott'endgezegd
voor waar men veel rhuisdieren heeft, rvaaronrder
te rekenen valt: d'u,iven (d,oevemel&er), hoentders,
konijnen.
Hèè it met de lelsrjet va vader Ad,am : met
de handen eten,
Hèè luipt wie der' duvel veur et kru,us : met
grooten haast. O,ok h,oort men: krusifieks.
Et waor i gen hèl zaot : begin herÍs,t.
D.oe veëls tot op genne reuster ('of: op der
eude,rste boje,m der hèl) : verdoem,d; vaker ge-
bruikt b.v. in 'n afkeurensrrvaardtigeverwensching
of in de weet dat ieirnander r)aar leeft.
Zoë heet wie der le'bènrdige'* erg heet. Dik-
wiils z'egt m,en ooh voluit: zoë heet wie der le-
bèndi,ge duvel.
fao, zoë voëI, zoë zaat, zoë naat, zoë sjaën, zoë
rot, zoë kroomp, zoë erm, zoë gek, zoë bÓt, zoë
schrao, enz. - Even vaath,z'oo niet vaker als men
wat stenker wilt uit'drukken, keert men het om:
durvels s.terk, duvels zwàrt, dtrvels mager, duvels
hoeveerdig, dtuvels bót, enrz. - Bn wil rnen ie'ts
uitenmate erig ui,tdrukken, dan zegt men: driei
d u v e l s s t e r k . d r i e i d u v e l s z w à rt. d r i ci d u ve l s
z oër, d r i ei d rrv els--[*_è rï6 oEtl I cET]Ír I èn s. ï a o. en'2.
Das ooze Benjameen : ons vertroeteld (klein-
ste) kind, of beest.
Das eine Faro : 'n slccht tc toomen beest,
Doe moós mer vcur pastoër geliërd hubbe! .=
vrror iemand die njct graag wêrkt.
Das ouch eevel geinen aflaot gebeij6 : als
men vloekt of dubbelzinnig spreekt.
Awehaote leege, juden bedreege, mê der duvel
zal ze kreege! : 'n v'aarheid''r'o<rrJt-volh,
Sleveniër sjikt zieng schópkes wao hèè rvèt dat
et wol hàt : God besehikt alles ten goede.
Dat v/aor God wèt wat : iets heel bij,zsn6.tt.
Dat reupt wraak veur God en de luuj : een
snoode daad.
23
 Dat kwaakt zeech de ieuwigheid een : wan-
neer een kind veel huilt.
l)al zal deech eevel neet ee gen himmel breen-
ge : voor onrechtvaardigheid.
Es der himmel ee'velt, blieve veer allemaol
d'ronder : reddeloos verloren.
Wèè zien esc,hlqruuske met Paos€ nprg hat
kriegt va pastoer ei nuuj kleid : als men met
Paschen z'n aschkruisje (van Aschwoensdag)
nog heeft, enz.; bediedenrle: Ebn o'nmogelijk-
Ieid.
Der weeg es gcplaveid met gooj veurneemes :
goed.e voornemens is gees kunst, maar,..... ze
volbrengen wel.
. Wie Vaqster wie bèèter : spottend gezegd ln
de Vasten.
Es Paose op Pinkstere veelt : nimmer.
't Es der duvel mit zien moor - iets heel bij-
zonders.
Das ei profeetsje : 'n wispelturig ventje.
Doe bès nog neet in Abrahams schoêt : nog
lang niet gelukkig, of waar je zijn moet.
Das eine reègtige Pilatus : een huichelaar.
Das eine ouwe kanuen,ik : een taaie grijsaard
Das einen erme Lazarus : een erg gebrekhe-
lijke persoon.
Das vaader Jakob met 'zieng zÈën : de gan-
sche familie.
Doe moos alles geluive, ent veur hoêrheid aan-
der veur leiige : je moet (maar) alles gelooven.
Geluive duent ze ouch een en judekerk : als
voorgaan.de, doch met ecn streen onwaarachtig-
heid.
Dèè riet deech de ziël oet : hii is'n afzetter.
TV'crken is zalig zaajt de begieng, en brook
eine boenstèk een dartienen : spottend vo.or:
iemand die niet graag werkt.
Hèè mièngde in der zevende himmel te ziën
en es nog neet in der ierste =' zich te vroeg ver-
heugd.
Eineu himmel veur d'ougeul ein hèl veur de
ziël; ei vagevuur veur de buers : 't is 'n mooie
vrouï', 'n fraai iemand ('n publieke vrou'w).
Hèè s,meëkt Slevrouw van der troën aaf ,:
doet aIIe denkbare moeite.
Dao steit n'oe de kerk en geng luuJ ve,ur te
b ee je-n dro ev iggev al.
Geld ópent alle poo'te, eevel neet de himrnels-
poort : op aarde is alles te kriigen voor geld.
T'es de houten mès : de Goede"Vrij.dag.
dienst.
Dao es et deks gooje Vriedag : slatrDe kost,
21
Alles kuemp van Hië-Bóóve : O.L. Heer heeft
aller menschenlot in handen.
Das ei schrao vaage'vuur : 'n plaaggeest ('n
plaaggeesterij).
Diej hat heur miraakele gedaon : haar schoo-
ne dagen zijn voorbli.
v.
ONTLEDND ÁAN ETEN, DRINKEN, ZICH
rl AMUSËEREN, enz.
Das spek nao zienen bek : 't bevalt hem.
Dèe heet zien broëd neet druug gegèette - die
ziet er best uit.
Dèè verdeent et zoot neet op et broëd - ver-
dient bitter weinig.
Hèè hilt der schjummel oet et broëd - hii
vertecrt wat hii verdient.
Dèè es mit de han' in Cer doig kóóme - heeft
'n biivallertje gehad.
Dèè es te erm veur broëd te zeGGe : bittere
armoe.
Hèè hat nihs ien de melk te brokke - heeft
niets te vertellen. Als tegerrovergesteld zegt men
ook: hèè hat veul ien de melk te brokke.
Dèe heet el vet van de sóp aaf - heeft de
profijten.
Dao konste sóp van kcoke - dat is vies.
Dèe sprikt m,it de mon,d waó hèe pap mit it -
trekt partli voor dengene die hem spekt; ook:
lrekt partij van z'n voorcieel.
Dèè moot nog veul pap aete - die moet nog
veel leeren.
Dèè zet alles op Rèhel'- d,ie verdrinkt alles.
Richelle (Rekel), 'n dorp in 't grenzende Walen-
pays, waarvan het heet(te) dat men er flink
,,pruufde" en dronk.
Wo der browwer es, es der bekker euvertillig
- drank behoeft gee,n eeten.
Das ein browwerspeerd (dat kint de schildcn)
- die houdt halt (dus: gaat binnen) aan alle
herbergen.
Ein kral op ein oer - n stuk in z'n kraag.
Dèè heet de platen um - in de olie zjjni
smoordronken.
Hèè danst wie de pan mit vastaovend -
een heetje aangeschoten.
I'êè zuipt wie eine iirrhin,rst (ook: tegen het
knippen van de hii) - voor een dronkaard.
Hèè verzuipt kap en kógel - als boven. &Ieer
in de beteekenis dat hij daarbii een kerel is die
25
z'n verplichtingen niet nakomt; kap slaat op
monnikskleederen, kogel op icl. van de soldaten,
Hèè verzuipt ed lróoO iarr gen dusch - als
lroven. l\{eer in de beteekenis, dat bij hem thuis
door z'n drinken armoe wordl geleden.
Dèè er te zàt um de verkes in de vot te
vreutele : als boven.
Hèe lèt zich de ribbe aafzoepe - z'n geld af
(op) laten drinken.
Dèe mooste geluive, es hè zaat es - 'n onbe-
trouwbaar persoon.
Geef um der doem - hij lust geen borrel. Ge-
zegd ook voor 'n ,,slechte" drinker.
Doe m<los tich de lekkere taan'd laote oettrèkhc
- niet zoo drinken en smullen.
Dèè schjaamt zien gezondheed neet : die eet
en drinkt maar.
Dat es baarewien : drinkwater.
Get olie-op-tl6-Iaamp"jgbigqge : 'n verfris-
--'
sch'ïRkfe"'ïêffiën.'-
Leeverder bekkeres de dokter * voor: goed
gezond (willen) zijn.
Dat geit wie ein soekerfluët van eine sent :
heel gemakkelijk.
Dao liGGe de muskes doëd veur gen schjaap
: daar is armoe troef.
Dao es alles kook en ei : daar is het best
(vooral op gebied van eten en drinken).
Dao es ermooj in ein plekske - daar is hel
stille arr.noe.
Dan barst de baar, den oondersten stein kim
bóóve : barsten of buigen, 't moet.
Dèè zien prie spaart (of: hoet), spaart gein
douf noot - hou je gezondheid in eere.
Dèè zet de huussels op - die eet voor twee
man .
Dèè vrit wie cine schjeuredrescher : eet gul-
zig en vcel. Het dorschen in de schuur behoor-
de tot de zwaarste boerenarbeid.
Eine broor van nuÍrmer stief : eet geregeld
overmatig en gulzig.
. Diej vrèète dich naas en oeren aaf - die eten
Je arm.
Dèè priest de koók : die is niet beschaamd.
Dèè es neet van soeker - die is niet van van-
daag of morgen! Laat zich niet veel zeggen.
Dao es et penneke vet : daar is men vlot.
Dao es et gei klein beer - als boven,
Dèè es baeter in der mèst, dan ien der kóst :
voor: lui.
Das kervel van den iersten snit : hou die in
de gaten!
Went et peerd (ouderen zeggen: pjàrd) de
26
krub naogeit, dat dougt neet : een meisje mag
zich niet te gek aanslellen.
[Ièè springt wie ein mirts veulen ien, gen wei
: is levenslustig,
De speulman zit (nog) op et daak : daar is
(nog) volop jool en pret, of feest.
De tant kumt ooch neet alledaag - eens vol-
op is altiid nog geen armoe. Neem 't nu maar
van!
Onger ien der zak liGt de raekening : 't eind
van alle vreugd is de last er van.
Das zoe rot wie baan (wie snoëf) : geheel
bedorven.
Dèè heet daor ziennen aangaank : komt er
veel in huis.
De ougen sunt groëter es der boek : erg be-
geerliik.
Dao móste vier han' en geine boek hubbe -
daar moet je hard werken bii slechte kost.
Diei hex bêkt mië waffele es eine vergale-
poert kriejt - gezegdvoor een boosaardtigwjjf.
Vergalopeert beteekent hier: b'innen krijgen.
Das leire(n)ties, leirelap, kèèlerieter - slech-
te vla.
Eoder gebeks en eeder gebrows zien neet aeve
good - alles deugt niet.
Et vet zweemt mer boove- geld speelt al te
vaak een rol.
De sop is de breuj neet jaard (waerd) - niet
de moeite waard.
Smurgens sóp, snoons sóp, doe waer sóp -
magerekost.
Dèè nog ein kiësbottram t'aete hat, deit dat
neet - voor iemand die een gewaagdeonderne-
ming begint. iets anders aanpakt om móéi. te
verdienen als hii reeds z'n botcrhe,rn heeft.
Struqjlèem en de f,les, ct ierste et lès - ge-
zegd voor: ik haó graag 'n borrel.
Doe moos tieh de priej laote blow verve -
dronkaard, die alles verzuipt en qp ,de zuip"
poft.
Zoë zaat wie en trn.- erg zat. Ook: zoë zaaí
wie*ëfr-kanóón ='ïtómdronken.
Zo'égpk wie en maandel- heel gek, verzot.
Hèè hat gein blamuuz,eremië - is slecht bij kas
om z'n uitgaan of feestvieren door te zètten
(blamuuzere is de naam yoor een oud gieldstuk).
Zoë hèl wie eine knook - zeer hard.
74ë tèi wie lèer - zeer taai.
Hèè hat zwitsj - honger.
Der brië (o! 4eer: briej) es aangebraand -
de zaak is mislukt.
Zoë muërig wie briej - heel gaar.
27
 Hèe moot van zien eige srnót lèeve - hij moet
zich zelve weten te helpen (srnót - srnout).
Dae vreets teech te stiëf : voor 'n wildzang.
Dat geit de gats aaf : de keel a,f. Gats. 'n nauw
straatje.
Vaa eine kielo vleis kookt mê beter. sop dan
van ei pón6 : h riike dient m,eer te geven da.n
'n arme.
't Es neet goojekouper op te Ínake es deur ene
piepestart': spottend. Ook voor een hartstoch-
teliiken rooker.
Vrèèt kop en doe wèèrsj kop : naar wat (je
eet, en) je doet, je ook liikt.
Dèè vrèèt ziene eigerr drek : een gierige kerel.
Déé rnooste et mit der laepel aafhóle - min
bespraal<t zijn. Mit der laepel eogèève - helpen.
Wat drèè oetvrit, vrit nog ge'inen hoond oet
- stiefmoe.drerlijkbehandeld; ook: die,,vreet"
alles, bedoelende geen nrin.der bes,t of rninder
goed zuiver gemaakt eten.
Dun va' lèer en dik va' smèer - goed vla
met veel ,,speíis" of beleg.
Zoë meeël wie slaaj - erg malsch.
Zoë zoër wie etsje - erg zuu,r,
Zoë weik wie eene kiës - zeer week of zacht,
Zoê vet wie spèk - erg ve.t. Veelal gezegd
!oor personen, die er minder proper uitzien.
Dae vreet zich nog ging geif stËf aah : 't is
de moeite niet waard.
Schoën es goed, mê rstief nui.idiger : eerst
zolgen voor een gooden ,,bik" waarna voor de
,,opschik".
Diej luipt met et zeyl um gen huën - is veil.
Voor een meisje dat alle feesten, kermissen, enz.
af- of na-gaat.
Das der hiêle beddel - d,e heele zaak (bed-
del-pak gebedeld brood).
.Ow wekke opho,ole - vergeten dingen (belee-
digingen en deigl.) opsommei (wek, Srood).
Beèter nao der oove es nao de molt - goed
gebakken brood het best.
Doe liërs de moel teege der wee,nd opspanne
- gebrek l{iden.
Koppieng ,es cetpieag : hoofdpfin is vaak 't
gevolg van flauwte, of honger.
Alles op zienne tied, en brommele êète es ze
riep zunt - alles op z'n tiid.
Honger jeegt der wouf oet genn.e busch -
nood breekt wet; houger (o,f: armoe) doet
iemarrd dingen doen, welke hij anders niel z^l
doen.
Eeinen hniën in der pot es mië es tien haaze
28
ee ge veld - e€n vogel in de hand rs beter dan
tien in de lucht. ,,Voor de grap" zegt een nieuw-
lichter (iemand door dien,st, -ot wàt ook, elders
is geweest en meer ,,hollèndse weiird" kan
Vreten: tien Vogele in de haand es mië er eine i
gen lócirt. Aldus ook: tien haze in de haanó es
rnië er cinen kiriën i ge Veld.
Dèè eet ouch ga'n es-eet twelf oore es - leve.n
en laten leven.
Héé es op ribot : ààfl de zwier. Ook: rabot,
en: spanzeere.
il, De pap di,ejt (dao kan me neet veul van èète)
- erg voodzaam (nrep krij,gt er niet veel van opt)
Sniej eine koók in zesse, dan suent de stuekjes
kleng : veel erfgenamen Ínaken het deel klein.
vI.
ONTLEENDÁAN GESCHIEDENtrS, FOT,I(LORE,
TIOPOGRAFIE ENZ.
. Dat es nog eine ouwe Gries : 'n oprechte
Bánholtenaar.
Ei gezich wie Herfsche kieës : bleek.
Heultres mer-rltres op ge Bergerveld : dcr
wind. Bergerveld is de streek tusschen Terhcrst-
Banholt en Bergenhuizen, en de wind heefl er.
'n vrije vlakte.
I-oup nao Griezegrubbe (nao Bommelskonte)
: pak je weg.
Dèè geit de hei op (dèè gait de noótskoele ein)
- die wer-kt zich achteruit (Noóskoele is 'n
vêrlaten hoek waar allerlei afval en puin gestorl
en gerilr'orpenwerd, te Banholt),
'Ondertusse koóke ze gaar
en rnoot nog veul
rvater de Maas aafloupe : vordt gezegd als iets
nog wel lang zal duren,
Dèè moos nao Godsdèl gaon : om raad vra-
gen. Godsdal of Valdieu, in Wallonië, \\'aar mr:n
vroeger bij het klooster aldaar drkwijls in onge-
Iegenheden om raad ging vragen.
Dèé rnoote zc ins in dcr (PIat-) koel sopoc :
rvat afl<oelen.
Zoe aot es der weeg nao Daelhem : heel oud.
Men wil hebben, det bedoelde tveg een Ronrcin-
sche heerbaan vas.
Zoe aot es de Daolestraot : een meer plaatse-
lijh-topografisch variant als't gezegde hierboven.
Es ein koo euvcr de Berwieng es, koome de
andere van .allein : alle begin is moeiliik. (Ber-
rvien:g : beekje; Berwinne evelleens 'n water-
Ioop in deze buurt),
Dèè kumt van Moelinge en es neet op gen naas
29
gevalle : die weet z'n woord. Moelin'gen (Mou-
land) lui stonden aldus bekend.
Zoe verstomd of hèè et ien Keule hoort donrlere
: stond paf.
Hèè zuut ein spang valle in Jerusalem : voor
'n gierigaard.
Dao es et ein aptiek wie ien Keule op gene
ówe mert : een óngeregelde boel.
Da kumt de Maas der berg op : dat is toch
onmogelijkt
Op moors veule : te voet.
Aan baan kriege : opgediept.
Dee hubbe z' oon.der het stadhoes gebrach (an
gen pèèrdstoehts gebonde) : vastgebonden. Áar1
'n paardenstaart binden was een strafmethode
eertijds.
Dèè heet der gooie koup gelaaje : die-meent
dat alles goedkoop is of moet zijn (b.v. op een
publieke verkooping, enz.)
Dao zette ze de baank veur de deur : daar
wordt alles verkocht.
Dèè es euver de paol : is 'm gesmeerd, de
Das nog eine ouwe raod van Tieske : dat is
nog eens een goeie ouderu'etsche raad. (Tieske
was 'n paarden- alias: wonder-dokter te Ban-
holt).
. Dèè luipt veur Hans Kasper : knapt zieh
niet op.
Dèè sult daomit wie Jan Petasch mit zien muts
: die doet alles op z'n gemak. (Jan Potas: Jean
Potàge),
Alles veur keizersbaard : dat helpt niks.
Dèè hat Spanjoole : betiteling voor onge-
wasschen persoon.
Hèè schljeet drin wie Paules ien de krinte :
praat in het honderd. Krinten komt van Corin-
the. Apostel Paulus schreef zooveel zaken in z,n
brieven aan de Corinthiërs, dat men ..der qein
kloekigheed mèr ien had".-Ookl dèè'ês in" de
boeëne : die zit (of is) in de boonen.
Nieme spiegelt zic! an de galg - spiegelt zich
aan andermans ongeluk.
Dèè teikent zich a gen galg : hii bedriegt
zich.
Wèè veqr de galg geboore es, zal neet ver-
zoepe : God beslist over 's menschen lot.
D-"è qr lo_emeleSjeang oet zien kar gespronge
: hij is slecht gekleed. De meeste vóddekriê-
mers of voddenophalers in deze streken komen
van Maastricht, en Sjèng zoo heeten zeer velí
Maastrichtenaars.
_Dèè geit get veur de borde bringe : iets
nieuws vertellen.
30
An der striekstok blieve hangen : iets achter
houden, b.v; de mulder van 'n zak te malen
graan. De strijhstok is de lat, waarmee men de
graanmaat afstreek.
Schrjief dich dat mèr oonder gen schoón : ie
krijgt niks.
Schrjief dat met kriet in gen schjouw : je
krijgt nooit niks; in de schouw wordt wat voor
schuld wordt opgeschreverr zu'art berookt, en
zoo dus onzichtbaar.
Dèè schjrief mit dobbele kriet : die is duur,
oneerlijk in z'n noteeren.
Dat steit op de lappen : op de pol.
Das ein klaant van de beuvenste plaank : 'n
r
mooi lid, 'n wanbetaler. Die schuld had en op
de plank rverd geschreven (in de herbergen
meestal), en steeds boven aan stond,
was daarom dan ook iemand die slecht betaalde
of zeer lang op z'n centen liet wachten.
Dèè kriegt der kriëmer getrooje : die kotnt
op de koffie.
Dao es gein kroet veur gewasse : daar helpt
niets meer.
Dèè heet de biel in de poort geslaage : die
heeft z'm gesmeerd.
Ich zal dich de keui.iu veurlèéze : ik zal ie je
onwil zeggen,
Hèè trekt de zêrel : gaat er stiekum tusschen
uit. (ZêrèI : zuring).
Hèè r'raogt nao der bekaande w€€g : v6s1'
hoort hem! Ook: wal 'n suffert. Of : laat je niet
voor den gek houden.
't Geit em aaf rvie én schuermeule : hij bazelt
in den honderd.
De bessem oetsohtaeke : lustig huis-houden
als de baas weg is.
Ein gooie stliek es baeter rvie ein slèchtc
sliep : in zake 't vertrouwen.
In de roesch verkoqpe (in der klót verkoupe)
: in massa verkoopen,
Wèè Keersdaag appele it kriegt zwèère :
biigeloof.
Dat hong op €enne dèn (meiboum) : dat is
verteld. In Banholt en Noorbeek plaatst men elk
jaar een hooge den of spar voor de kerk, met
$t folkloristische gebruiken. Aan de den of spar
heoht rnen diverse verkoopingen, vragen en be-
kendmakingen.
Í Hèè hat der Mei in : de oogst binnen. Eertijds
3 werd dit plechtig gevierd, o.a. werd de laatste
I
wagen opgesmukt met (een) den dennenstrui-
ken.
3l
 Dèè hob ich ien der kriet (nu ook: in de pen)
: die heb ik vast; die is bij mij ook schuldig.
Zoë bót wie ene Kater : erg bot.
Dat es dao ein katerjacht : ېn ongeregelde
boel. 'n Kat of 'n kater speelde een voorna,me
rol in 't volksgeloof.
Zoë naal wie en kat : erg nat.
Zoë vaals wie en kat : erg valsch.
Dèè es verduveld (of daoraan gehekst) : be-
halve de beteekenis: bedonderd, ook: kan hij
'n niet laten.
Et spókt boete : buiten is het niet pluis nu.
Deen ouwen weerwauf! : be,halve scheld-
naam voor 'n gierigaard; ook 'n uitdruhliing.
Pas op, der haukemaan kriegt dich : waar-
schuwing, vooral tegen,over kinderen opdat deze
zich niet te dicht bij 't water zouden begwen: de
,,haukeman" zat in 't water, en was dus een wa-
terspook.
Ich zeë mienne geist kroepe - ik geef den
moed op.
Dao blieft gein kat ien Hontem : geen mensch
,meer in 't dorp; van 'n toovenaarsage, Hontem
ligt tusschen Gronsveld en Margraten.
Dèè kan banne lèèze : die kan van alles (ban-
nen ziin to'overformules), Men zegt ook: dèè kan
mie es broët aete. Een andere beteekenis is: die
man moet je niet te veel vertrouwen.
Doe moós de krêêm zuuke : uitdrukking, om
de opgroeiende jongens en meisjes vrees aan te
jagen biialdien ze naar de stad willen gaan.
Dèè rent van Jut nao Jèn : in 't wilde rond;
hii gaat rond zonder omlijnd plan. Van Pontius
naar Pilatus.
Sjus eine wie der waandelende Jrid : altiid
in de weer.
Rok stok te naos : voor: slagen.
't Es maere zeik : slecht bier.
't Es kriëmerwelsch : wartaal.
't Es ene beheijkriëmer herrieschopper;
komt van 'n rondreizenden koopman die bij 't
aanbieden van z'n waar ,,beheij" sohopt.
Dao geit de kat de poopulèr op : dat moet ik
zien',
In dèè boum zal noets gin miejale fleute (of:
noets mie ein mèèrel fleute : dat is vergeten.
Heubste ei good pokke,breefke - ben je goed
bij kas?
Heij dèè mêr ei schuerket - flauwe kerel.
Schuerket, rok.
Hèè hat haor geblaoze - spottend gezegd, alí
32
iemand heeft misgeschoten (b.v. op'n koniin, of
'n schutterijvogel).
Es alle scheirt haas waore, da leep geine mië
- zondag-jagerii; ookl krachtige dingen doen
ook niet alles.
Doë bès sjus wie geradbraak - niets op zin
gemak. Radbraken is 'n middreleeuwsch folteren
om iemand tot een bekentenis te brengen.
Das ei gallingskeend - 'n aartsdeugniet.
Dèe bleuèst zeech op wie ene schroethaan -
boos om'n nietigheid.
Zoë asserant wie de straot - erg brutaal.
Zoë ercn wie de straot - zeer arm.
{ Gein hoedelke zoonder ein koedelke - handrel
drijven geeft gewin.
Der maondag es an n'em - een paard of
persoon die langzaam werkt.
ï 't Es ei sp,oiikenwèèr - donkere en winde-
rige nacht.
De u'eel' jach geit oet - als voor.gaande.
Dao ligt eene bessem een het versteëk : nim-
mer geen ,,leed" onder vee enz. Vroeger werd ln
vele stallen of huizingen een bezem in de fun-
damenten gemetseld om zoogenaamd gevrijwaard
te zijn tegen heksen en tegen kwade hanó.
Der bèèr es los - de zaak staat op stelten. El.
ders, o.a. hoorden we 't te Venray, voegt men
er nog bij: biend 'm mèr an In tówke.
Dèè veult ziene ranspoekel - hii heeft pijn
in z'n rug, Poekel beteekent rug; rans (soldatenl
ransel. Een zware ransel dragen veroorzaak
rugpiin.
't Es op genne vriettef - het is erg druk in
de Straat.
Dat zuut niëme dèè op de MaasbrÈk steit -
een kleine fout.
Dat es ene wie Zeekrva - een goochemert.
Zeekwa was een toovenaar die jaren geleden
de bevolking in het Daelhemmerland en in het
Luiksche verbaasd deed staan door zij,n genezin-
gen met muziek: Sequah.
't Es de bende va' Kaltoesj - verwaande herel.
Cartouche,'n frausch rooverhoofdman.
Miene leeve Andrees. d,at zal deech niks notse
- dat baat u niets.
il Wie der steër van Buesdèl - met schade.
Gaank foert, doe Uulespiegel - plaaggeest.
't Es sjus Berwing - erg krom. De Berwing
of Berrvinne is 'n beek met vele kronkels, tus-
schen Eijsden en Visè in de Maas uitmondende.
ï Das eine wie der bok va' Wolder - een ver-
waande ve,nt.
33
 Dao op riej ste nao Spaansje: spottendvoor:
botte messen of scharen.
Sint Gittere en Ekkeltler zirnt een ei lake ge-
schape - gezegd in den bloeitijd van kers€,n,,
enz. Beide plaatsen (St. Geertruiden en Ekkel.
rade) liggen vast bijeen, en beide hebben veel
fruitboomen.
Dèè komt va' Geverik mê neet va' Houthcm
- is gierig; trakteert niet bij ziln beurt. Geverik
en Houthem, twee plaatsnamenin midden-ooste.
lijk Z.-Limburg.
;D'áriejt der hólten ózel : stukgeslagen.
't Es eine hóóte sinterklaos - een stiif aard;
ook gezegdvoor een sufferig iernand.
Sinterklaosvoond de schow neet - als iemand
geen geschenkenheeft gekregenop 6 DeceÍnber.
Sinterklaos hat zeech verloupe in Spaansje-
beteekenis als voorgaande.
't Es gaapetegen ein osvesmoel--i vergeefsche
moeite.
Dat hoofste neet a gen deur te hange - be-
hoeft niet iedereen te weten.
't Es mêr meulestueb- kale hoovaarlij.
Es eine rieke veelt zeGtmen: 't es ein mallèeur;
mê went eine erme veelt, heët et: hèè wao zaat
- spottend gezegd.
Doè vlooks wie ene tempeleer - voor ientand
die veel vloekt.
Wèe schueld moót betaale mit Paosche,dèe
veelt de vaste kórt - spottend gezegd,.
Diej geit good op de stoëkling - die is goed
geleerd. (Stoëk-ling: vaarlijn). Men hoort ook:
Diej zuent arreigel geëksterd.
De(u) auwe van et jaor - een spook.
Eech zal deech de wette van de wou liëre -
ik zal je dat aan je verstand brengen,of: je mores
leeren. Kornt van den eigennaamVan de Wouw,
de drukker-uitgever van de wetten in d,en ,,hol-
landsr:hen"tijd. 17e en 18e eeuw.
Da's ein,e ziëleverkuipen - scheldnaam; 'n
ronselaar of werver uit den tijd dat het staan-
de leger werd gevormd uit vrijwilligers.
Het kruus (of: krusifieks) op den tóre tuinl
kleng van oondere : allcs is niet hl,ein wat zich
klein toont.
Dèè heet dao aangank - komt daar veel in
buis.
Dao maakb ze ei leedschje va' - drijft men
de spot mee,
Dèè kriegt get a zienne start geboonde- hii
is de dupe. Vreerndehorrden bond (bindt!) men
'n oude emmer of dergel. aan den staart om ze
bang te maken.
34
Zeech bie-een schmiete - zich vereenigen,
wanneer bijv. 2 dorpsvereenigingenzich coribi-
neefen.
Dèè moot bareer betaale - tol betalen. Ook
te verstaan in ruimeren zin. 'n Tolhuis eertijds
inoe,mdemen 't bareerh{iske.
Veur de bacheroenezitte - voor Piet Snot
zitten. 'n Bacheroen was 'n geldstukje met 'n
minierne waard,
Da's neet veul batze wèèrd - nie veel waard,
'n Bats was 'n geldstuk,ook wel bèts geheeten.
Das get wie et gereejt - een reuze bo-uwwerk,
Went dlle rveensje oetkiëme, weurten alle
schiëpere keuning - alle wenschen worden en
kunnen niet worden vervuld.
Dèè es te loes velrr op gen durp : die weet
alles (atliid) s'el weer beter. Spot[end gezegd.
Daag huuj, daag murrege - op z'n dooió ge-
maK.
Qp zie' spaans gemaakt : tfid genoeg,lang-
zaam.
_ Dèè hr.rhbeze in Suzaotelosgelaote: nergens
(jonkfer) - onbezorgdleven.-
_ Dèè hubbe ze in Suzaotelasgelaote: nengens
thuis.
Das et sjeeldva' Malta - voor iemands zitvlak.
't Es in et land va' Malta : steeds volop,
Dèè hat de weele Jaan oetgelaote: de ^bloe-
metjes buitengezet.
Iech zal dèë der Ties liëre : met'm afrekenen.
Kerremes es baeter veur de buul es veur de
lugi = voor de kermis worden dè huizen op-
geknapt.
Dèè hat de meej-pennning verdeend : dienst
rnet 8 dagen verlaten.
_ Betaale mit gesloote buujele (ook: toesch op
toesch) : ruilón.
Der Mei steit op et daak - de bouw is klaar.
.Dèèmos-te zoens bieje rnit eine deune : af-
ranselen. Deune - een doornenhoutenstok van
een stokvechter, die door bieje (in paarden-
mestwater) een rnooie bruine' ofwel - de ge-
n'enschte kleur kreeg.
_ Dè-èmoot de speetsroejloupe : moet voor de
(verloren of bedorven) zaakópkomen.
Doe kums ouch i ming jacht_l- je doet mii on-
noodige concurrentie aan.
jacht op? : groote drukte in ,n
..Ss h.uuj.de
srrrre slraat,
Zoë druug wie polver - ers drooe.
Zoë dik wie en foón : ers dïk.
Zoë smaal wie ene règel -.1 erg smal.
Zoë vaasl wie ene dên : erg"vast; ook uiter-
35

mate. Trots de losse zandgrond staat de den
zeer vast: deze veriteit wordt door den volks-
mond ,,uitgebuit".
Zoë blow wie ene scholk - er,g blauw; de
eigenlijke kleur voor een (werk)schort voor-
heen, en nog meestentijds.
Zoë weet wie der wand : erg wit.
't Bs eine derde (of veerde) van schuppe boer
: een leuk ofrvel profijtelijk drie (of vier-)tal.
De mijalle es oetgevloge : 't is voorbij (mi-
jalle, merel).
Schjat en schjeeling betaale : belasting be-
talen.
Dat waor ein hoondskermes een tegen-
valler.
Dao kriegste rowkoup va' : 't zal je spijten.
In de klot (of: roesch) koupe : in de massa
koopen.
[Ièè hat ziene buerg al gebraand : zrjn doel
bereikt.
Hèè veend de poórt op sloot : komt te laat.
Ze loupe n'em de sti6len aaf : hij heeft veel
overlast,
Dao zeet niks goods in die stiële - de kwade
hand in het spel; 't gaat er niel goed.
Doew kaom der groëte .koupman : levere;t
aan de Regeering (o.a. in de laatste mobilisatie-
tijd); ook spottend gezegd voor: brand.
Dèè is good beschlaage : goed voorzien (mees-
tentiids gezegd voor geld).
Dèè hat et ,biel in paort gehourn'e : zijn
dienst neergelegd. Dit was vroeger het teeken,
dat men zonder den gebruikelijken termrin van
in te nemen, den dienst verliet.
-Dè-è geet acht
opzeggen
kizzel brèèke (of: blÈh) : kiezel of
steen delven.
Lemme heet et gezat (ook gehoord: gezègd) :
laten bij het oude. Veer zullc et laote wie Lem-
me et gezàt heet. Lemrne was (is) de volksnaam
voor Lambertus, en aan Sint Lamberlus werden
vele gebruiken toegeschreven.
Op der eoojen hunj besteit nog : de kwade hand
is nog nict gcheel de wereld uit,
Naó dat et Jans-evangelje komen es, es alle
spuus weg : thans zijn alle spokerijen de we-
reld uit.
Dèè hat zeech oet de riezer gehauwe : is
voorzichtig geweest; heeft zich uit de ijzers
(boeien) gehouden.
Dee kriegt de gaar ingehange : die komt op
de koffie. (Gaar of jaar : barrière).
Paajt en interes slaope neet : aan wat ge ̀
betalen'hebt, moet men steeds rekening houden'
36
Sjàt en sjilling betale : huur en belasting be-
talen.
Veul haskernaten mahe : veel vertier nralien.
Beste de trappe aafgelolle? : 't haar onge.
lijk (zelf) geknipt.
Drieruaol bageere es e,ne aafbranne : verhui-
zen brengt ongemak en onkosten mee.
Das ein reejtige weel jach : een uitgelaten
troep.
Dèè ziët spooke met klaoren daag erg in-
-
i;ebeeld.
,= zoeken naar paasch-
. De Paoschhoón raapc
ereren.
Zoë sjiek rn'ie eng pee'nksterbloóm heel
rieftig.
Dèè hat ei good touw getrokke : goed plan
gemaal<t. Eertijds werden paarderi, die niet goed
gezond waren, door den srnid ,,touwen getrok.
ken"; als dit goed uitviel, leverde het voorcleel
op.
Dèè es verlot an de kaart (ook: beduveld,
of behekst an de kaart) : voor een verwoede
haarter.
Geluek bie et speul es ongeluek an de vro\'-
luuj : voor iemard die vaak wint bij het haart-
spel, '1 Goed kaarter is 'n slechte vrijer!
Dcè veend ei slèjt stókske : een tegenvaller
hebben, gezegd ook buiten het spel.
B'ech speul de troo:f op : ik riskeer, ik help
iemand,
't Es patoet : alti.id verdiend. Patoeten is 'n
haartspel, drie gelijke kaarten is pato,et.
Dèè hat veer boere en cine viefde : het uiter-
ste. Bij het pandocrspel in deze streken is dit
rvel het hoogste wat gehaald kan worden.
Diej leupt nog met de falsje : ouderwetsch
gekleed.
Der keuning is doëd : a,ls ie'rnand z'n hoed
achterste.voor heeft opstaan.
Dèè hat et bed oethange : heeft de kleederen
stuk.
Dèè kuempt van Reimerstok en hat het huemd
lan,ger es de rok : spottend gezegd.
Dat stèng in de klappende ester : 't is 'n
vastenavondsgrap.
Das eine beul van ene kèël : een forsche
(ook wreede) kerel.
Das eine wie uulespeegel, dèè diëg ouch alles
op zieng maneer : 't is een (grappige) zonder
Iing.
Ei gezeèje of hèè eng ow kreem gezooken heij :
37
 Ein oetzeejt of hèè oppe schoof gelegen.heri --
schimpend, voor erg bleek zli,n.
als boven, doch minder schimpend gezegd. Op
een sohoo'f lei men het lijk.
Dèè es van de schoof opgestaande : die is
doodsbleek.
Dèè kuemp deech dees naajt de tan' telle :
spottend gezegd als iernand een kikvorsch doodt:
steunt op volksgeloof.
Das ouch einen van de zeeve steemrne : al te
slim; (zeven, 'n folkloristisch getal),
Hèè es noch rrset langs Smeeds Bakkes (ooh:
langs Lemmekesp,o,ort) -- nog niet heelernaal
veilig.
De eiervisse guent roond : de koster gaat
rond voor eieren.
De paoschhoon zeu-ke : paascheierenrapen,
door de kinderen.
De klokke zuent noa Roëme Paoscheieiehaole
: rffordt verteld aan de kinderen in de Goede
Week als de klokken nie't luiden.
De eier van Witten Donderdag verve neet :
'n volksgezegde.Ornd,atze nog te-versch zijn?
Keuj op Vriedag oetgelaote,breeke neet oet :
rolksgelooÍ.
Et hat zeech nog noets nierÍnen riok g€makt
met Zon'dagste weerke : 'n volksgezegdc.
Alle rvèrk op Maondag begoèst, misluekt :
als boven.
Bin speënes ruuzing :'n spin is ruzie; gezeg-
de, steunendeop volksgel'o,of,
Buekt en-ekster, das ru,rujs: wanneer 'n ek-
ster dat doet, b,eteekenthet nieuws; gezegde,
ste,unendeop volksgeloof.
Schale va Paosch'eiereverdrieve de kwaw-
vriissohe - gezegd,e, steuirende op volksgeloof.
Das mer allemaol superstiëse : geloof 't maar
niet (te gauw); 't is biigeloof.
Noëd jeegt der haas oet genne buesoh nood
breekt wet. - voltooid werk.
Der beste m'eister veend nog zie meister
de slimste wordt nog wel eens beet genomen.-
Blauw leët aal blauw en roëd aal roëd : in
de verkiezingsdagenbeloven alle partijen .r'eel.
Op venschiillende dorpen waren eertlids twee
partijen: vóór of tégen den burgemeester,blauw
en rood geheeten.Daar draaide 't heele bestuur
op en ,,regelde" de dorpspolitiek.
Dat kost einen houp napolejongs (weelleme)
: veel geld kosten.
Ei hoes es nudig, twië es ei te veul : 'n ge-
38
zegde! onze voorouders hadden 't idee dat huis"
verhuren geen winst opleverde.
Ein schan veur Flommerik zoe lang es het be-
stèet : gezegde, vindt z'n oorsprong in 't voor
rnalige,,stok-vechte,n", toen tusschen Hommerik
(Hombourg, B.) en Banholt v'erd gestreden om
de supprernatie van tien uren in den orntrek. De
Banholtenaren waren op één na reeds de ,,Koel"
ingejaagd of geslagen, toen de laatste zoo furieus
en ,,wild" wefd, dat hij alleen die van ,,gen Hom-
merih" de koel inj,oeg. Dat één man zoodoende
alle stokvechters van H. versloeg, op 't punt dat
H.'s zege zoo goed als zeker was, was 'n ,,sohan"
of scÈrandevoor H.
wI.
OTITLDEND AAN WERK.
BOER,ENBEDRIJF. l]NZ.
Hee neumt de koo rnet heure naam : hii weet
't sekuurl hij zegt 't maar;?trd als het is.
Dèè es niks gewend es keu en verke : 'n een-
voudige ,,ziel",
Mië leid es ei pjard gedraage kriegt : (ontzet-
tend) veel leed.
Ein krêngke kuemp te pjard en geit te voot
eweg - gauwer ziek dan gezond.
T' es verkesj (of biëst) kaod, schrao, onnuets,
wiët, druiig, oÍrz. : erg koud, vuil, ver, droog,
enz. In tegenstelling met b.v.: 't es duvels
schrao, enz, wordt de versterkende zin met
,,verkesj" alleen gebrr"rikt in landbouwter.mett
of terugslaande hierop.
Da bèste et Verkske : de dupe van de zaak.
Ook: da bèste de sigaar.
Es et verke stiëf es stuut er, der troog um :
ondankbaarheid is des rn'erelds loon.
Et mets in et verke laote stèèke : een on-
Ei stuk vleis in ei vet verke stèeke : iets ge"
ven aan iemand die het niet noodig heeft.
Hèè hat veul veur et mets : veel voor de
hand.
Hèè loert of er zieng hauver verloore hat :
kijkt bedeesd, beduusd.
Die hat der wauf in gen moel, neet ee genne
stafi : erg magere koe,
Das eine stórrnestuerkel : erg dom beest, ook
wel eens persoonlijk begfepen. Men hoort even-
eens wel eens: stuieltes.
39
 Eech bin waal ei good kauf : drink graag
melk.
Dat mets sniejt gleuje booter : een bot mes.
Dao geit ei verke mit eineD haam deur : los-
gebonden garve.
Dèè hat ouch leever der roóm es de boter-
melk : zorgt 't eerste voor zich zelven.
Dèè deit einen vaalsien eid veur ei kroezel :
'n onDetrouwoaar remand.
! fói';41.'-5
In et gaans duerp weest gei huii genoeg veur
dèè de moel te stoppe : voor 'n reuze kletser
of opsnijer.
Es der vogel d'roet es, es et tied de kouw te
sleète : als het kalf verdronken is, dempt men
de put.
Iers koelehóp ziën, veur hwakkert te weere :
alles moet men leeren 'door vooraf te besten-
digen. Wilt .men wat worden, dan moet ge u ook
door het minder aanlokkende begin slaan.
Hèè hat ein meule gemakt : 'n kar (met gra-
nen) omgeworpen.
Dêè stopt zeeoh get op zieng kar : die haalt
zich wat op z'n hals.
Httbste het getuug al meuj? : als men ont[i-
dig ('t werk nog niet af) naar huis kourt.
Das leejte kniensgroond : lichte leemgrond.
Das mer kajak - mager land.
Àlle poejakke heelp niks, es dèè van Hieboove
neet mèt weerkt : aan Gods zegen is alles ge-
legen.
Kooên ee genne stub en terf ee genne sliëk
- Ei wèèr wie ene erm (of: kloomp) :
tarwe is niet zo kieskeurig terwijl rogge met
droog weer gezaaid moet worden.
Terf op ter bloëte mê kooên op ei kusss :
tarwe moet op een zuivere schuurdeel gedorscht
worden, rogge niet.
Dèè et deersche hat oetvoonde moes gegeiselt
weere : met de vlegel dorschen is lastig werk.
Binne deerschen en boete maale : elnstig wer-
ken. Ook voor: kurieus wer*en.
Wat der boer neet keent, vreet er neet : hlj
laat zich niet zo maar iets aanleunen, of wijs-
'rnaken.
IIèè weelt der boer de kuenst aafliere : is
al te nieuwsgierig.
Vrowluujs road en reubzaod lirkke rner alle
zeve jaor : dus wat weet je, spottend gezegd
voor spraakzame en faadgevende vrouwtjes.
De deestel hat zeelver mê kattestart goud a
gen start : distels zijn moeilijk uit te roeien,
doch paardestaarten nog moeilijker.
,()
De blajer zuent veur de bleuj : kans op wei-
nig fruit.
Dèè es erg plat ee gen zieje : erg mager.
Neet zoe vet zaajt mager : spottend, als
hierboven.
Das allemaol eng karoot (ook: toetmèm) :
soort zoekt soort, of: 't is allemaal van't zelfde
laken.
Das mer klieje (ook: zeemele) : minderwaar-
dig goed.
Dao bleuje de eerpelle (of, jarpellel': hii
heeft gaten in de kousen.
Es de roeze bleuje es der beste tiëd veur bo-
ter te steeke : es et règent mieje, en es de zon
schient heuje : alles op z'n tijd.
Hèè veert altied op et beste pjaard : mis-
bruik maken van 'n bereidwillige vriend.
Laof zieje ter iere sint Magreet, dat eiderein
d'r và geneet : 'n oude boerenspreuk over ra-
pen.
Sint Pieter en Paules es breekwortel, da'riept
et kóón daag en naajl : 'n oude boerenspreuk
over den rijptijd van het koren.
Wat rast, dat mast : rustende dieren mesten
't best.
Dèè zwêft wie flat op ge water : doelloos.
Es et ierst graas aof es, verzieje de keuj :
jong gras't beste voor de koeien.
Veur ei sleijt jaor mooijt der ploog neet blieve
staon : niet al te gauw den moed verliezen.
zeet
mooi weer.
Dèè vie hat moot et vèl verwaachte : alles
kan mislukken.
\ilatte? Kooflatte op gen naas gebakke! : be-
moei je rnet je eigen.
Van alles es hoonderdrek : spotternii voor
mengsel.
Vrowluujhaand en pèèrdstaand kinnen geinen
stilstaand : deze zijn altoos in beweging.
Waajt euch veur et echterste va ein pèèrd en
veur et veurste va ein vrommes : 't paard slaat
(stampt) met z'n achterpooten, de vrouw (krabt)
met handen en armen \ilanneer ze kwaad is. Ook
in verdere nroreele beteekenis.
Eine minschj es geine jarpel en toch rolle ze
met em : men (de door de wet beschermden of
gemachtigden, alsook de wet-zelve) regeert de
mensch. Ook in algemeene beteekenis. (Jarpel
: aardappel).
Dat hat niks oonder gen schjoiin : mager land.
4l
 Woe het appele hat, hat et ouch prange :
zoek je geluk niet in den vreemde.
Of-ste roëze plukt of niêtele, um es um :
vreugde en leed gaat voorbÍj.
Der eine veent ei roëzeblad schjoen, ein au-
der eine kooflat : elk zijn zin.
Doe hubs diene lèste rnès gemakt : 't is gedaan
met je, in de beteekenis van: je bent versleten.
Das kauver leefde : kinderachtigheid.
Dèè heet ei dom pèèrd (of pjàrd) gereeje :
een domrne streek uitgehaald.
Dèè es neet erg haarn-vast : is vreesachtig,
Dèè zuut et graas wàsse : die is zuinig.
Sjus eine verkeskop: veul gezeug en aanders
niks : kale hoovaardii.
Zoë klook wie ei veike : spottend voor def-
tig.
Zoë voel wie ei verke : erg lui.
Das eine flattentreiier : langzaam persoon.
Dèè heet et vet van binne wie de geite : die
is mager.
Das ei koët fret, koeie knien, koeie kriebel :
boosaardig kind.
Dèè luugt nog hèlder es et pèèrd lupt : 'tr
groote
- leugenaar.
Dèè hat mit der haan geproeëdeerd : dat is
'n malle.
Ein moel wie en schjeurpoort en ein hart wie
ein hin : veel lawaai maar weinig courage of
daad.
Dèè deed de pèèrd afsloón : laat je nilts ver-
dienen.
Dèè springt wie ein bok op ein haverkist :
handelt onverslandig,
Zoë sterk wie ein pèèrd : zeer sterk.
Dèè verklapt kar en pèèrd : kan niet zwiigen.
Men moot vaare mit 4s pèèrd die me op staàI
hat : men moet zich met eigen middelen (of
de dienstbare) redden of x'eten te behelpeu.
Dèè es de vier hoofiezers van eine hond nog
neet weerd : die is te lui, deugt niet.
Das eine hoèsteiigel : gehecht aan z'n eigen
huis of heim.
Dèè es met geine stèk de deur oet te sloón :
zit steeds thuis, tot vervelends toe vaak.
Ien heksel howwe : kort en klein slaan.
Es me de koo neet kinde, wist me neet wao et
kauf heèm waor : als men ,t niet (tastbaar of
logisch denkbaar) kon nagaan, wist men 't niet.
Ook persoonlijk gebruiht, b.v.: als men de moe-
der niet kende, wist men 't kind niet thuis ie
wijzen. Men zegt ooh: Es rne de keu neet kinde'
wit me neet wao de haover vandaan kiëme.
42
De koo steit op gene zolder : zonder melk.
Ow mussche v.eengtmê neet mit kaaf : praatjes
vulren geen gaatjes.
Zo dom es boeënesehtruu : erg dom.
Es drek mist jard, mot er gevaare wêrre
me-n wordt wijs als het te laat is (jard : wordt).-
Zet um eine meuntel op : geeft hem z'n mond
vol. Meuntel komt van: varkens meuntelen. d.i.
iets in de neus hechten of zetten om het wroeten
tegen te gaan.
Zet dèè de praam ens op (dèè kriegt de Draarn
9p) : tnaak die(n) eens kalm. Een praam is 'n
ijzer waar men een kwaad paard meó stil houdt.
Diej waor good veur wèl : voor 'n dik vrouw-
mensch. Een wel is een houten rol om het lancl
vast te rollen.
Diej deed de eerpelle opslaon (ook: jarpele)
: voor'n dih (vrouw)mensch van wie men kan
aannemen dat ze danig wat naar binnen zal slik-
ken.
Die heet ziene kapbóóm bloet : dat beest is
ma'ger.
Ei stjuk spek in ei vel verke schtjèèke
ieurand die 't reeds goed heeft nog wat erbli
geven.
Es et verke slief es, bruujt et der troóg uèm :
ondank is werelds loon.
Dat es et geld van de koo : afgemaakts zaak.
Het kauf dour de koo geschtole : omgekocht.
Gein koo heet blum zonder vlekske : daar is
niks van aan, in de beteekenis van: aan iets is
altijd wat fouts.
Diej (of: dat) hat Beloot : 'n oude koe of
paard.
-
Loes honder legge ooch al ins in gen niëtele:
iedereen vergist zich wel eens.
Dee pakt de l<oo bie de heuën : die durft.
pakt aan.
Eeder moot zien eigen stoeëtskar vaare : ieder
voor zich.
Dèè es ezel es geboore, sturft neet es neerd
: ieder vergaat 't naar z'n kennen en kuirnen,
Es de broen et mer. getrokke kriegt : als ,t
zoo maar blijft duren; als 't maar gaal.
Ich zal dich ei peerd veurzette : ik zal ie ,n
-
handje helpen.
Et blieft altiëd nog ei eppelke hange - ook
bij ,goed oppassen, mislukt nog wel eens wat,
Déé schjeurt de schjaop en dè àndere de verke
- maakt goede zaken (tcgenover de konkurrent
briv.)
Es de krib et pèèrd moot naoloupe. liulrl et
sohjeif (dan doogt et neet) - voof:'verkierd.
43
Als 't zóó moet gaan komt ,t verkeerd uit.
Riek invaare en erm dèrsche - veel stro,o doch
rveinig korrel.
Ei pèèrcl va Loretter krachenmert - een knol,
Op ein krom vaor w!,sse de meiste vrucrhte -
zoo ,,gauw" (of precies) niet. Ook: laat 'm maar
Ioopen, hij weet wat hij doet (oÍ: hli kan 't wel).
Dèè schjuurt der rein - zoekt het uiterste.
Rein is de grenssteen, b.v. tusschen twee stukken
Irouwla'n'd,
Das jarpelle vlaaj (jarpel-aardappel) - voor
dikke boerenvla.
Eederein plaant et ziengt - elk t zij,ne, elkeen
plant 't zijne.
Dèè es bie der bak 'bij de hand (bak
- -
voerbak).
Der weenterknop es .delzoomernel : goed
weer in' den winter geeft veel boter in d'en
zomerl
lIèè ruukt ziene zweit neet lgàu : maakt zich
niet giraag moe.
Hèè is liever voël es meu'j : 'n luie vent.
Dat deit eine met ein haand op gen ruëk ge-
boóre : gemakkeUjk werk.
Es de èsj zich neet sjaamte veur zjen vru:t'd
dan brón heè wao heè sltunt : essche,nhout
b'randt graag.
Dan barst de baar. den understen stein boove
kÈmt - barsten of buige,n.
Dèè es bare bringe : een langdurig gesprek.
voeren; steenen inmaakpotten o,f baren bin'den
was (is) een langdrurig werk.
Dat waor ein (baar) van drie roeze - een tè
lan'g gesprek.
SÍep éns en spuuj ens in de han' - allo. pak
aan. Begin,
Heè ei bang dat heè neet roond kump -1- be-
halve de gewone treteekenis, ook: 2'n dienst ver-
laten buiten zijn tiid, als z'n tii,d nog niet om is.
lVlen weurd ierd'er euvereeje van ein mèskaar
es van eine koetsj - gauwer belasterd als ge-
prezen.
-
Dèè mo'ot zich ei stuk zieie - voor een dienst,
waar rien zwaar moet v'erkeu.
Dèè hat veul kluuëtedrek - vtlor 'n rijke boer.
Dèè had ve'ul seh{ruën i gen veld - als voor'
gaande.
-
Dat lieht geine boer in gen venster en geine
pastoër i gen deur - dat hincltert niemand.
Er zunt lánger pjaard es luui - spaar uw
eigen.
-Aafgelaote melk ontroomd.
-
DaJvaere-vie - spottend voor meisies.
:.44
Zoë Íaam rpie een doof - erg moe. Ook wel
eens b.edoeld: getemd.
Zoë gries wie ein douf "- erg grij,s.
Zoë gluuje wie de aomer --gloeiend heet.
Zoë scherp wie ein vleem .- zeer scherp.
íoë schjeef-wie êne platiël - erg scheef.
Loër ens of ze geine start hat -j ,n ko,opman
zonder verstand.
, Dèè (of : dat) sliëpt al Ieng - voor iets wat
koudr is, of koud heeft.
Déé vie heelt, kon et vei verwaajte - 'n onge-
-luk is gauw gekomen.
Ein koo schjit mië es tiën nruësie - een srool
is meer waard dan tien kleintjei. Groot -geeft
doorslag .
Vrêm kuuj lekken gein vrem kauver - '11flryss.
tle huwelijk is slecht voor de kinderen uit het
eerste huwelijk.
Diej hat veul schraome op geen heurs - 'n
oude koe.
Deé pakt de koo bie de heuën - die ilurft. die
pakt aan.
Hèè kiekt of er zien keu verloore hat - is
verlegen, kijkt of ie geen weg me,er weet.
Der-rvieje rileeg makt der enne maan - lastlge
arbeid verrnoeit.
Zoë naaks wie en piering - naakt.
Ze,zint deeoh gescheekt-- gezegd als iemantl
in 't land, wie.,rrr:i
of tuin veel last van moller of
rn'izen 1rau11.
Doe moos der lake bruel op doón - goed op-
passeu (lake brue,l: orn de bden af te doèrn of àf
te houden).
Digi hat p'aans n,og dèrm - een mager koebeest
't F^s ein,e reijgel - als vo,orgaandè.
Dèè moos peen hauwe - thuis bliiven.
'1 $s mer bloesj : veel slroo en weinig kor-
rel, Gezegd,als er bloesem is dooh weinig vrucht-
afzetting.
Deè haolt et oet de koodèm : 't is een hslk-
boer.
't Is mer ein oetgeblaoze n' ei - niet v_eel
waar.d,
rbo liGGe reijnstèng - dat is een hinderpaal.
Zoë dom wie struuë - ers dom.
Zoë kroomp wie ein siekkef : erg krom,
Zoë kort wie ein moós : erg koit.
D,oe moos ze ens get dumpef eegèève : spot-
tend gezegd, wanneer een h,uisdier niet wil wen-
nen.
Dèè mit einerr hoond veert, es hoond mêt :
lastig werk.
45
 Zoë stóm wie eine n'os : erg stom; hli zegt
(of kent) geen woord (zeggen).
Zoë roond wie ein huuf : mooi rond.
Ein koo es eine zak hoe beter het voer, des
- 'Das gei werrek veur eine die n,eet bië es :
te beter de melk.
Op deen tied heij en koo gekaufd : voor:
maak s.v.p. voort,
Et verke es deur de hoo gestoóke zaalc
- de
is omgekocht.
't Es braoke tied : voor: als er weinig werh
Diej vrèète et wèrk oF : te veel personeel.
Dèè geit de gats aaf : werkt (,gaat, of boert)
zich achteruit.
Dèè moot de knuii aaf:toëe : 't lastige werk
doen.
Gèèf em ziene paasch : zend hem weg.
Dèè melkt geine schoëm : 't is half werk
maar.
Das (mêr get) veur gen vot Sehauwe : als
voorgaande beteekenis.
Hèè breëkt zeech der kniëp : doet 't op z'n
gemak,
Zoë schjeef wie ene platiêl : erg seheef.
Zoë laank wie ein geerd : erg lang.
Forseer deech, dat deech loong en lèëver oet-
: gebruik geweld.
-/- kump
Bt graas es eine veenger laank gewaasse :
het heeft flink gedauwd.
. 't Es allemaol 'graas en klië wat veelt : koele
y Mei-regen.
Zoë gelps wie klië : erg voedzaam.
Dèè es geschoeffeld : gezakt op examen, oí
dergel.
Zemp wiest van alleng : onkruid Sedtjt altiid.
Zemp of herik draagt zaad, dat tien jaar kiem-
krachtig blijft in den grond.
Dat es ein sleijte schaor : een miswas van
granen.
Diej mooste mit ein smeek biej een drieve :
beteekenis als voorgaande.
Zoë greun wie kervel : erg groen.
Wen der reubzaod good lukt, gieft et ei good
koónjaor : teeken voor een goed korenjaar.
Et ztnt mêr hómmelvótjes : graan m,et dun
stroo en kleine halrnen.
Duvelsdrek, da hoddelwerk, en d'r aagter de
flotsbrook : spottend voor: ploeger,
Hèè ziët oet of er driej daag aagter genne
ploóg geloupe heij : voor: erg vuil.
Met Sint Jaans-onthoofding moot me deestele
steëke, da steërft et hart drtet : de beste tr,id
voor het distel-onkruid te vernietigen.
Es der heulentèr bleujt, es et nog zes weèke
46
veur der ougst : 'n tijdbepaling v.h. boerenbe-
drijf. (Heulentèr : vlier).
Dat zuent ruebe bie et schaopevleis : boter
bij de visch.
meer haast gebruiken.
Das eine sabel; eine stuerkel : 'n oud paard.
Eine n'ezel weit ierst wat ziene start weerd
es, es hèè em kwiet es : ten tijde van ziekte
$'eet en begrijpt men wat gezondheid beteekent.
Wao et peere hat, hat et ouch prange die
-
zoekt die vindt, in beteekenis ook rvaar't goed
is
vindt men ook 't tegenovergestelde.
Ei veule moógste mer twië oore aanspanne :
lan'gzaam dient men te werken met jeugdige
paarden,
Veer zuent in de zaod : in den zaaitiid.
Zweiite of stuëp vreete : bij natte zomer;
schimmel in stroo en graan.
Went me neet zwèt an de zeejt, do,ugt et neet
: natte zomer is nadeel; aan de zicht moet men
zweete! dàn is het weer gunstig. (Men vervormt
neet ook tot neejt, terwille van de rijm).
De zon sjient ee gen stoppele : 'n rnooie na-
zomer.
(Et zuent) appele nao Paosche : niet veel
bijzonders meer. Ook hoort men: reube nao
keersmis.
Dit jaor wist fruit in abendang : 'n zeer goed
fruitjaar.
De knap verdeene : de kost verdienen.
vilI.
ONTLEENDAAN TROTS,
ONVRIENDELTJKIIE.ID,
PESSIMISTISCIIE WÁARHEIDSLIEFDE ENZ.
Hèè miengt eene henien gevànge te hubbe en
noe es et der st:rrt :, 'n reuze tegenvaller,
Sjus of hèè eene kenien ct vel aafstreupt :
erg ruw.
Lange neeks met rrne korte start : heele-
maal niks.
Dèè moot gepizzeld wèère, dat et vel an der
stek blief hange : eens flink doorgetrokken
krijgen. - Gepizzeld (van pizzelen), beteekent
geslagen worden; men zegt ook: gezwenst, ge-
goerst, geloesjt, aafgepizzeld, geclekseld, losge-
makt, gemeunteld,
Da kriegste eine tusschen haus en nak : 'n
flinke slag.
47
 Dat deeg de tán gen haus aaframmêle - 'n
geduchte slag aan 't hoofd.
Zoe geliek lekste deech ein : dadelijk ontvang
je 'n oorveeg (waarschuwing); soms wordt toe-
gevoegd (ook apart gezegd): da hagelt et in
Terneije. Ternaaien, 'n Belgisch dorp in de buurt.
was bekend om de vele ruzies.
Dán es et batsendaver, dao haveer eech deech
v€ur : slagen en stompen, gezegd in waar-
schuwing.
Das allemaol van d'eigeste lap : allsmtal van
't zelfde soort (gepak).
Hèè moot de stouf tussche gen bein houwe :
hii is lui.
Dao bevruust der pot oonder ge bed : een
erge koude woning.
Hèè schtrdt drupkes zoonder vergunning :
druppel aan de neus,
Diej hat et in de koef : erg hoovaardig.
Dat breengt deech niks ee gen tesj : weiniÍI
voordeel.
Zoe astraant wie straotedrèk : zeer brutaal.
Das ein gitsj : een buitengewoon lang smal
rneisje. 0ok: eine lange gaar.
Das eine gaarpos't : een buiten'gewoon dik
meisje.
Das niks es snoets, onnuet en vluuj : totaal
vervuild huishouden. Ook algemeen anders ge'
zegd.
Der onnuet vreet em oP : totaal vervuild
persoon. Ook gezegd voor een vuil persoon.
- neegel, of: sjus en moes in de kneepval) : op
Dèè likt dao an et smoeze : heimelijk vleien'
Dèè heengt in eine reem : hij hinkt.
Das hauf laank : ongepermitèerd.
Hè es baasterd gemaakt : onterfd.
Das bie-j-ein gebeddeld : 't is niet veel bij-
zonders.
Met de bein.in gen locht (ook: euver gene
koP) : 'n mislukking.
Hèè gieft der gooje raod weg en heelt der
sleiite :'n bediller.
Dèè lèèft los li,ber d'rop aan of hèè hië kues
blieve : 'n losbol.
Dao zuelste ouch noëts geinen avekaot va
Ínaake : 'n domme vent.
Wat der kop vergit moote de puuj rnisgelle :
(puuj, beenen) vergeetachtigheid bezorgt moeite.
Dèè zien bed verbrandkón op et strue slaope:
te voorrbarig zijn.
Waajt teech veur de (van God) geteikende :
de zwakste zijn heel vaak de sluwste.
/A
. Das eine schrao slaag : een groot (onherstel-
baar) verlies; het wordt óók spottend gezegd
voor'n niets beduidend verlies of tegenslag.
Da kriegste twiëmaol niks : ondank.
Doe kons meech der bout hakkele : naar de
maan loopen.
Dèè geil aal aafmoeze alles grondig onder-
-
zoeken.
Hèè zeet diep der een : veel schuld hebben.
Hèè kan zeech neet mië der deur riel.e (of:
sloón) : te veel schuld hebben.
Doe kons meech veerkentig geklauwd jaare :
,,op den rug blazen", ik zou je lekker danken.
't Es ei knookespeiil 'n uiterst mager
rnensch of dier. Ook: dèè steekste in ein sliep-
bus.
Dèè es nog te luij veur ziene eige knooke na
te sleijpe : aartsluiaard.
Dèè zet de hiële betiek op stelte : 'n herrie-
schopper.
Dèè hat de bleik oethange : is deftig. Dit ge-
zegde stamt van: Vroeger droegen de boeren
slechts den blauwen kiel. en als dan iemand
passeerde met boord en overhemd, hoordg-nren
het.
't Es ene kloommel veur en kloommel nao :
voor onhandigheid; ook: 'n onhandig of slecht
werktuig.
Kroep em op zie'kerreke : geef'm wat erop
(slaag).
Dèè zeet in de peetsj (wie 'n vloo tusse twie
z'n ongemak: in de rats zitten.
Dèè hat veul weend op gen Friej : 'n op-
schepper.
Went dèè eine be:s6rn 6119.r haw. kèèrde
hèè de hiëI straot : voor een verwaand per-
soon.
't Es mer kale joeeh jach : trots, ópschep-
perij, is 't niks.
Hèè es zoe hoeveerdig wie poepestroont :
voor iemand die grootendeels ten onpas hoo-
vaardig is.
Veul um gen erm en meen i gen derm : kale
opschik, waaronder de maag lijdt.
Dèè heet veul doeven oi) zien daak : die is
verwaand.
Hèè waor op zien elf en dartigst : heel def-
tig doen (ook: langzaam).
Dèè stinkt zèëve oere tèëgen der weend ep :
die is zeer hoovaardig.
Wied is altied riek mit de naam : verafwo-
49
nende, kun ie best opscheppend doorgaán voor
rlik.
Hoevaart moot pienj lieje : hoovaardij kost
duiten (ook deit, in plaats van: moot).
Sparen oet der moond veur an gen priej te
hange : slecht eten om maar den dikke uit te
hangen.
Zóë deftig es en peenksterblom : heel deftig.
Veul kaal in eine zak en leeg beend-ste 'tn
toe : dat is 'n praatje.
Dèè zeengt de ierste partiej : die voert het
hoogste woord.
Dèè makt ein beheij veur doezend ÍDên : eeÍl
reuze-opschepper.
Dèè heet zienen aelter geseerd (schjoen ge-
seerd) : deftig uitgedost, Ook: aejter.
Dèè moot zien priej laotte blow verve : maakt
alles op.
Wèè zich zelver priest heet slechte naobers
= eigen roem stinkt.
Hèè springt wiër es ziene stek reikt : hli
neemt te veel hooi op zijn vork.
Gaef um ziene kontsjee - meld 'm af (congé)'
Men zegt ook: Eine et bonsjoer zegge.
!Ièè makt te veul bansjoer : te veel ophef
maken. enz.
Dèè gunt diech nog neet et lich in gen ooge :
gunt u niets.
-
Dèè zette ze et mets op de stroÓt : verlan'gen
't uiterste van 'm.
Dèè moot klinke schjoore :-die mssl (gaan)
bedelen.
Dèè loert met de linkse aug nao de reische ka-
mezooltès in : voor 'n scheel-ziende mensch.
Zoë scheel wie ein rueb : erg scheel.
Zoë dóóf wie ein pot : voor 'n doove mensch.
Zoë zwart wie de schów : erg mager.
Dèè es noets recht nao hoes koóme : voor'n
krom-gaande mensch.
Dèè es kaalwiei : praat z'n mond voorbii.
Als veer slachte, kriegs-toe de moel : zegt
men, om opvallend onvriendelijk te zijn tegenover
een zeker iemand.
Ich bin dich zoe meug wie kow pap : je ver-
veelt me geweldig.
Doe hoofs gein kattepoekkele te make : hou
je gemak maar.
Dat bekt um neet : dat bevalt (of smaakt) 'm
niet.
Dè heet de knuip aaf : verarmd of arm ge-
worden. Ook wel eens: is weggejaagd geworden.
Dèè meinde ein doef te vange, en noe es et nog
gein muësj : hee:ft zich danig vergist.
50
Dèè zet zich op'n destel neer : vergist zich.
Dèè kriegt de-koepong geknipt : die komt op
de koffie.
Dèë zuut oet wie ein gevilde moes : die heb-
ben ze er tusschen gehad.
Ein gezicht wie eine avekaat die gek is :hii zegt
geen stom woord.
Dèè moot op de iezere goon : hard werkbn.
Hèè es tand-aaf : hti kan niet meer biiten
(vanwege de tanden).
Dèè kerel es vriejriks : nergens thuis.
Das eine roewe schjutter : die durft alles.
Dèè es neet meister van zien moelwerk :
praat te veel en daardoor zich-zelÍ voorbij.
Ein moondwerk wie ein schaaf. wat d'ron es
moot d'raaf : als voorgaande Éeteekenis.-
Dèè heurt de pieringe neeste : een gierigaard.
Es ich onger dich an et stoóke kaom, dan hub-
Ëte van de neut : dan kom je op de koffie.
Dèè es noets wíër sewès dan zien mooder unr
mit d'n dook naobriiite : niet ver geweest;
tegen iemand die nog al opsniidt dat hij al veel
van de wereld heeft gezien.
Voor hum ei beschjuutsje : neem hem eens
onder handen.
Sjus zoeveul es ing vleeg in eine browskèètel
(ook: sjeet in gen fles) : de moeite niet waard.
't Es eine breuj (ook: tutmêm) : een pot-nat,
allemaal eender.
\trèè het iërste ruukt, hàt zeech misbruukt :
'n boer gelaten.
l)èè lu'ugt nog hèIder es wie einen hoond luipt
: liegt dat het barst.
De reische (rechtse) oer toet mich : ik word
?eracht (in tegenstelling met: de leenkse oer toet
mich : ik word geprezen).
Wie rèihter (rèchter) wie slèihter (slèchter),
wie leenker, wie fleenkor : goed of kwaad, er
wordt over mij gesproken.
Dèè moos aafgezóld waere : slaag verdiend
hebben.
Dèè lleent fluite wie e,n mueschj bitter
-
wein,ig.
Hèè zaot wie en kat in eine kroesjelstroek :
op z'n ongemak,
Ze geit em wie ei doëd kuuke de vot : heeft
angM.
Dat ruetsie neet : ging niet gemakkelijk.
Hèè lui,pt wie einen hoond wat nao de kèrmês
geit : wantrouwend, langs 'n omweg.
Hèè kiekt wie eine hoond van de kèrmès keurnt
: eng beteuterd.
Dèè ezel geboore es, zal neet e.s pj,àrd sterve
5l
 : is aartsdo,Ín, 'R Dommerik leert geen wiize
dingen.
D'èè ha,t eine rernrnel te mr:eën : n,iet wel bijr
hoof'd.
Dao konste deech veur vrerme (of : bren,ne) :
dat vergeef ik je niet.
Hèè hat ei kraujenrn,eesteen ein oer : niet
gewasschen en verzorgde ooren,
Hèè beluurgt zien eige hujel : liegt over den
rnarktprij's.
Das scrhrjeëlewauwel (of: bazel) : flauwe
praat.
.
Das ein ow tesrj : 'n, vervelende prater. Ook
w,ordt gezegd: ein ow zeëg, baar, zeij,k, reub.
't Es eine n,uusjeler (of : drèës'jer) : 'n druiler,
'n langzame vent,
't Es eine wie kl,oëterzee,ve : een zonderliirrg.
Doe tra,mpels of st,e ein eii heijs : je bent
lan'gzaam.
Hèè hai (of: hat) et hoëg in der giëvel : is
verwaanrd. Ook: h-èè haj et hoêg in de kruun.
Hèè keent ging kleën luuj 'n ingebeeild
iemand. Ook: der hoëgm,ood es em een der kop
gescrhoote.Men gebruikt 't ook wel een,s voor
opschieten'drebieten of wortelen.
't Es eine vieze narni : een slord,ige ve,n,t,'n
viezerik. Ook gezegd: eine onnutte kèèêI.
Doe kriegs knuij (ook: knuuëp) : slag€n.
Dèè geit met de knuii (of : knuuëp) : die on,t-
vangt 't hoofdaan'deel sla'gen.
Es de nagtegaal zien jonge ge,zeenhat, fluit er
n'eet mië : alles duurt zij,n tijd.
Dèè ziët oet of er deur genne prats geslèpt
wiër : erg vuil.
Al.lveer ei stekske rniëj veur op teech te ver-
branne : geze'gd bij 'n minder groote overtre-
ding, enz,
Me weit wao men es,,mê neet wao me kuemp
-- de toekoms,t is on,zeker
't Es eumer ouw troof : altfid 't zeilfde, íot
vervelends toe. Ook gezegd,,als im'mer .'t zelfde
weer is.
Et veelt niks op genne groon.d : loontje komt
o'm z'n boontje.
Stuerb blieft stueb aI vluugt hèè tot a gen
wotike : kale hoovaardij.
Dèè et iërste bië het vuur es, zèt zi,ch et kórste
der bië : elk zorgt voor zich ,het eerst.
Das eine meiier : kwajongen.
. Hót dieng ow s'chj'oon veur et lerpke : spot
met je zelf.
Dèè nao vaar noch nao rrlroor loestert, loester
52
nao et trom,rnelvel : die niet naar z'n ouders
luistert, wordt allerhanrds sleohts ingeblazen.
Diej li,G,Ge allem'aol onger ein dekke : die
verhl,aprpen zich niet,
Hót dich gedèk, eech been oucih erm gewès :
horr ie gemak maar, spottend gezegal.
Dèè konste baeter leeje es drieve : hï ruikt
onpasseiijk.
Veer zunt kort bij ein durp : als vo,orgaande
beteekenis.
Dèè m,oos-te ens aafdrutigs : geef 'm eens de
mond vol.
Doe hubs tich dao laotte aafv'oo2s : iii kwam
daar ook op de koffie!
Ze lekke het hum oonder gene lrop : gierig
persoon.
Ze gaeve het hum n,eet es hèè aaflekt - alts
voorg:aanrdebeteekenis,
Hèè es te plat veur gen vol == als voorgaande
beteeken,is.
Das eine sLoebendoetsj(Sloëster) : smeerpoes.
Komt van sloebere (vuile) duits of duts.
't Es eine hauf gehan,gene(ook: êveveul) :
sl,ordige vent.
't Es eine schjinn'aos (li,em,strenger, straanik)
: 'n rare, 'n vlegel.
Das ein sohrao serpent : boosaardig meisde
(vrouw).
Das ein'e onnÈtte troog : vuil persoon.
Zoë onnàts wie ein tang : erg vuil.
Das ein struiimàan : die heeft niks te ver-
tellen.
Das ein meule van ein vroomes : groot (dom)
,,vrouw-menseh".
Das ein floes van ein vroornes : ontrou.w
meisrje.
Dat deit teeeh leventig de eerd eekroepe :
doet je doedergeren. 'J"'d ,",4"'.0'o'-
IIIèè luept zeech de klauwen oonder gene zak
oet (ook: hèè luept zeech de kn.ooken aaf) :
doet alle moeite.
IIèè moot der leste maan cler zák óphelps :
altiid de laatste.
D,as eine klutehlaos : niet-op,p,assendep'er-
soon; ook: 'n vreemd,e suliligere ieimand,
Das eine zevesliëper : 'n rare veÍlt.
Das êine toeletanter : eigenzinnige vrouw.
Das ein baansfóttel : dom wijf.
Das eine kwetsrbugel : iem,and, waaraan gauw
iets mairkeert, 'n zwak kind.
Das ein voel plaat : vuil vrourwsrpersioon(ookt
vèg, troffel).
5Ít
 Dèè kerrnt dicth de haore, dèè es,neet katsgrauw
: eerr kwade.
Hak zeukt gep,ak : s'oort zoekt soorl.
In et kamme,zaoltèskespuje -- 'n on,aardigheid
on'der iemands neus wrij,ven.
Et poeppert urn : heeft angst.
Zieh de riezer slaon (howe) : zic}r eruit slaan,
zicih niet bloot geven.
Das eine schtrup : 'n krvajongen, die je last
a an do et.
Dèè hu,b eeoh i gen tesch'j : die(n) heb ik in
de gaten, heb ik door.
D,èè es re,bellig, d.e brets stèèkt em : uitge-
laten, wlld.
Ein,e voot op genne boek : 't mes op de keel.
Hèè zeet op gen deuk : zit op zwart zaad; is
zonder werk.
Hèè makt de ow schjoon zelf : spotuitidruk-
king.
Dèè moot der zak lappe : noet voor de zaak
opkomen'
Hei stoe mer bie de baron in de weëg gelèège
: voor 'n luiaard.
Eet makey d,a' lierste goo'd f'leute : s,Ilottend
gezegd om de kinderen boter en kaas te. doen
of. Ieeren eten.
Die bóter it, stut der deur : daar zit goede
kracht in (in de onmtandi.Eheden gezegd als
voorgaande).
Dèè sliëpt alleng : heeft 't koud.
Dèè troervt zien.eige nog n.eet : is wan,tro.uwig.
Me moot nieme wiejer troewe'n es m,e hum
zíët : steeds voorzicrhtig zijn.
Zoë p'oekkel, zoe króf; zoë króf, zoe poekkel
: zoo lnan zoo vFouw,
Eerst puun en lek, dan kn,uppel en stek :
eerst overmatig en dan niks; de in 't oog vallende
of op 't oo,g gestelde liefde is niet lan,g van duur.
Einen driët es z\rrrart : 'n kinderpraatje.
Doe moos mer floeze aanvanrge drat berou*'t
je nog. -
,Dat aunt geng floeze dat zrjn geer grappen.
- Dèè moot de knabbe aafstoëtc :
L)oe zorrrs heuën a gene kop kriege : dat be-
grijrp ik niet.
Doe kriegs get op gen heuën stoks'laagl
krijgen.
Dèè zulle veer de wacht es aan'zgcrce: ',n
waarschuwing geve'n.
Hèè hat floep : heeft an,gst.
Hèè es pruetsi : op de teenen getrapt.
Zoê eevel'di,gwie ei keeud : kinderachtig.
Zoë lhager wie ein krak : erg mager.
51
Zoë p:lat wie eine sen,t : plat'zak, of brood-
mager.
Zoë roew wie eine bèèr : erg ruw. 'n Rurve
s,chutter.
Zoë kapot wie einen hoond : erg afgem'at.
Zoë rol wie snoef : geheel verrot of ver.gaan,
erg rot of ,,kort" g,eworden.
't Es de gazet van et duerp : iernand d,ie op
't d,orp stee.ds het nieuws, al of niet waar of
overdreven, r'ondv€rtelt.
Dèè beijt op druiig water : voor 'n ong€wàs.
sohen persoon. Ook: dèè es ban,g zeech naat te
maake.
Bt b,lood weurt em roëd ee ge' lief : hii sehrok
er'g. Hii bekomt ervan.
Bië de ierste veur nao heim te goon : k,omt
steeds te laat. en is de eerste lveer weg.
Das proej (of: krapult, pÈëpel) - '1 mindere,
lagere volk; 't gepeupeite.
Ei look make veur ein ander te stoppe - lee-
nen Yoor 'n schuld te betalen, enz.
Dat steit wie ein tang op ein verreke : dat
misstaat 'm.
Dèè es geschjo,ore zonder sjqars (schaars) :
dal iir'm mislukt.
Schjeere zoonder zeip : atzetten,
Dèè deit dat veur eine plets daank te begoon
: voor goed in de Fas te komen.
Dèè kan schjoen et lint strieke - mooi veinaen.
Dèè heet eine allegazie van belank: die heeft
lawaai en eigen dunk genoeg bij zich.
Dao es et vuur in gen dak - daar is het ruzie.
Dèè heet de kat vreete die moet 't misgelden.
Doe zows haarrveellig -waere : 't is om misse-
lijk van te wbffi.-*'
Doe verliëst dich op ein voel ei : dat komt
mis (verkeerd) uit.
Van et bed op et struii: niks verder.
Daorveur gaon ich nog neet mit ein haand bis
an mien batsch : steek ik nog Seen hand voor
uit.
het lastige
werk doen.
Van den einen broor an den anderen broor -
altijd.
Went et iezer goojkoup jard, dan es et slechte
tied -als het izer goedkoop wordt, komt er
slechte tijd.
Dèè es met geine stek de deur oet te sloon
(of : das eine hoesteuCel) -- gehechtheid aan zijn
huis. Je kriigt 'm de deur niet uit.
Dèè hoott noëts mie onger mien grazie te ko-
55
men : met die rvil ik niks meer wat te maken
hebben.
Dèè slèpt der blok : hli veinst.
Dèè heit gein iraorspier op zien priej wat dougt
: die is een deugniet. Ook: die zit vol listige
streken.
Doe hubs gein haor op d'n kruun dat doug:
beteekenis als voorgaande.
Das eine loërhaan : 'n beunhaas,
Das eine meuteganger - 'n luiaard. Meute is
bedoelt 'n ge- of verborgen hoeveelheid etens-
waar, appelen of dergelijke, waarop dan de niets-
doener op af kornt.
Das hauf laanl< : niet in den haak
Hèè spuujt vurlr : is zeer nijdig.
Dèè hat ein schrao hoving : de kwade muts
op ('n schrale tuin).
Hèè hat zich neet kunne kure : is niidig; had
niemand kunneh plagen, daardoor tot 'n meer
innerlijke voldoening komende.
Veur deech hat et geschjeld : nou is 't jouw
beurt (kwade bejegening).
Dèè hat ei gezeecht wie driej daag schrow
waer hij kiiht misstroostig.
- gaat herm goed, in afgunstigen zin gespro:k,en.
Hèè hat ei wuglmpke i genne kop : koppig.
Fds eine loës ( niëtekrienieil' ;-"eèf ïitrë" [éfë1.
Das eine koëtskriiirner : iemanrd met steeds
'n vuile neu,s,
Dèè laoh't mit zien gaan,s ge.zicrhen de naas
apaart : al te vriendelij'k.
Dèè leet micth der owwe ze,en : die plaagt m,ij,
Dèè kriegt zien,ne poekkel geschjoord : die
krjjrgt 't zij,ne gerzergdlook: slaag krij,gen.
Dèè heurt de vluii votse : in afrbourwenrdezin,
ook voor gie,rig.
Dèè es n€et weerid dat um de hèllige zon, be-
sdi'ent : d,at |s 'n luiaand.
De ketel verwiet der p,ot getbrande vot : de
e,ene be,delaar kaÍl niet zien d,at de andere aan
de deur staat.
Das ein vuegelke veur de kat : die is verloren.
Dèè deit mich et vel aa'f == die pes,t rne; die
plukt me.
Dèè veelt
fft*- -
eine taand oet : valt 'm {+-.È
tesen.
IJee KUmt eln iles veur Zlen O$e : Deteefi€nlS
als voorgaanrde.
Hèè lèt slart noch s'toonap aohter : n,eem't
alles mee.
Dao geif ich gein piep toobak ve,ur : dat is
mii d,e Ínoeite niet waard; ,ilat is nrilj geen prijs
waard.
56
Daó z,ow-ste tich mit de tiëne zèègene : 'n
ongeregeilde zaak.
Das eine ,gtooisuk, ein,esop-sieme (eine diuhbe)
: 'n goed,aard,ig iemandt; deze betiteling is in
d,en zin van 'n s,cheld,naarm.
(taperaer) : 'n anm.
. Drrs eine keuke pieter
zretrge perso,on.
Wat dèè weg goeit, stintl<t: van hem valt niks
af; 'n gieri,gaand,
Eine de deur oet tlesseme : d,e deur uitwiizen,
't Es mi'oh zoene snieder : zoo'n trala ieman'd:
&rij is niet veel.
Hèè zet de lap neeve et look : beteekenis als
voorgaand.
Zoë veu,l verstaan,d es eine snieder van ow
s'ohjoon : beteekenis als hierhoven,.
Zoë sóief wie ein prang : erg stiitf.
Dao wiesche ze de veut an aaf : dat is Íe wei-
nig in tel.
Nog m,eender geteld es d,e lappen onrde,r gen
schioon : betee,kenis als voorgaan.d.
't Gift gaar ni,ks al steis-te op diene kop :
't baat ie niks.
De koorste s,teeke rhrum,hèè es bredsirg : het
Ft huën,eke kriegt vlruii in der start : 't loopt
mrs.
Hèè ]èèft op zien eige vet : beÍhelpt zicl. zelf,
Dèè steekt um het kukske : Iaat he,m eens
wat zien.
D'èè m,ooste in ei glaze kèske zette : voor-
zichti,g behanrdelen, voor ielman,d die gauw aan-
gehrand is,
Dèè sliëpt op eine Feën : die is steeds vroeg
warkker, ge,ze.gid in nen uiet-opmonterenden zin.
't Es zoeve,ul neudig es et viefde rad in ene
wagel - beslist onnoodig.
Tusse n'et han,ge en et wurge - op't kantje af,
't Es kapot en et sctrjiet nog - dáar begriip ik
nu niks van.
Het kumpt van der bindel of van der zatrr- om
't even vanwaar.
,Of ste van de kat of van der kater gebeete
bès, het kon mer jeuke : beteekenis als voor-
gaande.
De aap es gevleuid - klaar.
Flot vingt men vluii - kalmte kan je realden
(of : ho ho maar).
Doe hubs good ka1le, doe hubs eine maan *
jij bent gered.
D,aomit hub ich niks a gen ruk - kan me niks
sctreelen.
5?
 Aac,hter mienne ruk vergeit de welt - betee-
kenis als voorgaane.
Ictr hub spas an mien eige, en schjiet an der
welt - ik heb maling aan alles.
Umrner koekkoek eine zaank - steeds 'tzelfde.
Moote es dwaank. kriësche keenderzaank -
'n stolrwoord.
Dèè weet van tuut noch blaos (ook: van hot
noch haar) - weet van niks.
Dèè heet gein pin in der kop - dis is dom.
Dèè es oet de locht gevallen - begriipt niets.
Dèè lupt de lamp um : die vergist zich.
Dèè sleet zien eirge roete in - handelt tot z'n
eigen nadeel.
Dèè zuut gein look droel - weet zich n'iet
(eruit) te hehren.
Dèè deit zich d,e schtrup um gen haiis - bena-
nadeelt ziah zelf. zeer.
Dèè deit de schioen oet iër hee slaope geit -
vergist zich deerliik.
Dèè heet zich in de vingers gesnééie (ook:
zien fikke ver'braand) -heeft zioh vergist.
Dèè es boete der schraorn gegange - verkeerd
cehandeld.
- hebt een goede Ieermeester gehad.
Zoë zak zoë ?aod, zoë peek zoë draod - zoo
man, zoo vrouw; enz.
Zoë kaàl wie ein loës - erg kaal, Seheel kaal.
Veur den tuteman - is verloren.
Ein verlaote kèèrel 'n karakterlooze,
sctraamtelooze vent.
Dao waor ic&r mit belnrmp aaohter koorne -
dat vernam ik op slinksche wiize.
Dèè kriegt der wa'uf in der start - dat loopt
nnis.
De lebendige zit in de huuf - valt alles tegen.
Zoë gevange, 7oë gdtrange - zoo verdietld.
zoo verteerd,
Dèm (of: dat) ur6s 'ch ins oetsohpikkeleêre -
ik moet die(n) of dat eens nagaan.
Da's enne heggen-avekaat -'n raadgever in
allerhan de (Írie--e'ftfTfra-déJ zaken.
Da's enne lastige pottentaat - 'n lastig heer-
schap.
Dao zuuste meeoh en kroekeschèrf - daar zie
ie 'n klein misvormd persoou.
Dat zuent fieng neiit es ze gekrakt zuent -
'n. moeilii'k geval.
Hèè ei zoé stom wie eenne koekoek (ook: en
uul) - zijn spraak verraadt hem.
Dèè es beruuzingd veur en schiët - ontroodig
bezorgd.
58
Í{èè geit miech aan wie eenne hànd - aan-
snauwen.
Doe kriegsze veur de brits - op de broek
kriigen.
Hèè luipt met et heulsje en kón et stekske neet
veende - niet wel bii het hoof'd.
Dèè howste ee gen naas - dieO had je onder
den duim. :
IL
ONTLEEND AÁN VRIENDELIJKIIEID,
VERGOEIIJJKINC,
EN OPTIMISTISCIIE BESCHOUWING.
Hèè es deur et loók : uit de miserie.
Get blieft altied : 'n vergoeiliikende uitdruk-
king voor: er hapert altijd iets.
Das eine n' oetgetiuterde, geweeksde 'Íl
slimmerik,'n uitgeslapen ie,mand.
Das èèvel eine loeze gek :
'n slimmerik, die
zich dom houdt.
Dèè hat deech et geld neet aafgestoole : ge
Dao konste neet bie slaope : geld brengt
altiid nog geen geluk.
Hèè zeet good der een : is welvarend.
T'es neet al verdeend, wat verdeend heisj, mê
watste een de tesj htibs: stopwoord: schijn
bedriegt. Ook voor't stereotiepe: o zoo!
Dèè hauw ein good oerviej kreegge : 'n
mooie bijval.
Dao kriejt noets geinen haan nao : dat is
vergeten.
Het es get veur oozen tied gewest en blieft
ouch dernao : optimistisch voor: de wereld is
nooit volmaakt.
Bi keend moot reure of treure : is speelsch of
ziek.
Das boets veur wederboets : dienst geeft we-
derdienst. Ook als de eene minder nette streelt
wordt vergolden met 'n andere dito.
Das oppe naold : piekfijn.
Der keuning sleit al daag nuij geld : zonder
zorgen.
Dee hat noëts nieme veur eiir spàng o,nrech
gedaon -'n eerliike goeierd.
Mè mo'ot alle luuj veur braaf aa ziën - humo-
ristisch gezegd vo'or: wees voorzichtig.
Braaf hat de naas aaf, en eidereen hat ze nog
- wees voorzichtig.
59
handel in de buurt welke ge kent, en riskeer
niet in 't vreemde.
Niemes hat zichzellef gemàk : elkeen heefl
z'n gebreken.
Dèè heet kneuk an der zak : ferm gebouwde
gebouwde kerel.
Zoë vieÍ wie ein wessel : erg vlug.
Dèè weerd roëd op gene kaamp : hf wo.rdt
bii de hand.
Hèè lèt zich neet iegen nak kroepe : hii laat
zich geen kat in den zak verkoopen.
Dat es de maan die de waage riejl : dat is je
man.
Dèè hat eine gooje steunstekdie hum iegen nak
spriugt : hii heeft ziidelingsche hulp.
Minsch zien en minsch bliëve : steeds uw
fatsoen houdeu.
Puiincn es kaaf, bis-te et meug dan wisch-ste
het aaf : de liefde is niet bestendigvan duur.
Eeder puunt zien vrouw op zien meneer :
elkeen handelt tenslotte naar eigen zin en idee.
't Es get in der welt; de ein hat der biigel, der
ander et geld : een gelaten verzuchting.
Laank en srnaal, steit te kaal; kort en dik,
steit ongeschjik; meddelmaotseert de straot :
gezegdvan de menschelijhe gestalte.
Niks rvat presseertnoch brènt: rloe het maar
kalm af.
Dèè deit of et hum mit kar en wagel naokiëm
: hii doet al te royaal.
Van den einen broor an der andere : zonder
tw[ifel billiik. Voor spotgoedkoopregt men: toe-
priej, of: sjanekoup.
Dèè mooste ens wanne : rvaarschuwen.
Dèè eine hauve neet estimeert es eine gaanse
nit jaard : past op de kleintjes.
Wo rouk €s, es vuur naobië : altiid iets van
waar.
Zoë reijt wie ei snoor (gespanne snoor) :
mooi recht.
't Es mêr eine greuzel (ook: greumel) : een
nietigheid, verdoezelend.
Eine stuuver oonreijt niemt reejte met wèg :
onrechtvaardiggoed gedlit niet. Men hoort ook:
eine stuuver onreijt niemt ein relite neet êweg.
Zoë zuuver wie eng oug : 2ss1helder.
Zoë stèl wie ei muuske : erg stil.
Zoë vlot wie ein biej : h,eelgauw. Ook voor:
zeer nuverzaam.
Zoê loès wie ein veenk : ern slim.
Wie dikker vot wie groeter bro-ot : hoe rijker
hoe meer zorgen.
62
Dèè hat stól a gen priej : hii kan ergens tegen.
Ook: an de priej.
Et mus ens en'sjoor geld valle : in een slecb-
ten tijd of in slechte omstandigheden verzucht.
HÈb mêr de koeraasj (jongererr zeggen: ris-
keer deech mêr ens) : heb den moed ertoe,
waag het maar eens.
Hèè es op rabot (iongeren zeggen: hiè geit
spanzeere) : hii knapt de boel op. ook: hii gaat
er op uit.
Spierke veur spierke boewt der vogel zien
neest : past voor de kleintjes.
De stouëf en de wieve behuure heim te blieve
: de goede huisvrouw bliift bii den haard.
'ch vettr : bliif ik borg voor.
Dao k-q1'-e-qf
Laot te-6-oel mêr schjiebbele : laat 't maar
gaan.
-
De gezoondheid es ene spaaxpot:
-: mê keent
ierst dé weerde es ze weg es síot niet met ie
sezondheid.
-
Eeder mêm veendt heur keend et fleenkst :
iedereen trekt partij voor 't z[ine.
.Eech wil dao gein allegaasche veur !êbbe :
ik wil er geen twist of s'oorden om hebben.
De foek is d'roet : krachtig opgewekt.
Dat is geinen onèève minsch : met die(n)
kunt gegoed opschieten. Men zegt ook:-'n schar-
mante minsch, b.v.: dat mèèdie kriegt eine schar-
mante minsch: dat meisje kriigt 'n goeden (of:
oppassenden) man.
Dat floept em : dat lukt hem.
Dao kan geine n' an tippe : steekt boven an-
deren (alles) uit.
Met lief en zièl verkoojt : ergens aan gehecht.
Men kón zeech baeter drieie op ei lake es op
eine scholk : ieder zoekt z'n gemak, en neemt
eine scholk : ieder zoekt z'n gemak, en neeÍnt 't.
Et meitsje es broed, ,en et leedsje oet : einde.
Amen en de deur toew : slot, of €endeg
geweest.
63