Klasni koflikt

Prvi slajd
Klase i klasni sukobi predstavljaju suštnski sporne pojmove u klasičnoj i savremenoj
društvenoj teoriji. Mnoštvo teorijskih promišljanja o tm pojmovima neposredno je ili
posredno vezana za Marksovo ukazivanje na ključni značaj društvenih klasa u istoriji ljudskog
društva. To je razumljivo ukoliko se zna da su klasici marksizma ( Marks i Engels) tvrdili da
klasni sukobi predstavljaju pojavni oblik unutrašnje protvrečnost između proizvodnih
odnosa i proizvodnih snaga , te da u tom kontekstu predstavljaju pokretačku snagu razvoja
društva. U teoriji su zastupljena i mišljenja da klasična teorija klasa izvodi klasnu strukturu i
odnose iz načina proizvodnje, i svodi klasne odnose na sukobe između ekonomski vladajućih i
ekonomski eksploatatorskih klasa. Ostale sukobe u društvu ona vidi kao sporadične ili
izvedene iz klasnog sukoba.

Drugi slajd

Teorijska razmatranja o klasama i klasnim sukobima tokom druge polovine XX vijeka polaze
od evolucije u razvoju industrijskog društva. Prema tm shvatanjima ljudsko društvo 60- ih
godina XX vijeka evoluira po svojoj tehničko- tehnološkoj i socio- ekonomskoj suštni u
industrijsko društvo. To je društvo čiji razvoj vodi opštem napredku, u kojem dolazi do
promjena u klasnoj strukturi u smislu jačanja srednjih slojeva i postepenog iščezavanja
klasnih sukoba koji su karakterisali predhodne epohe.Od 70-ih godina kao poseban vid
evolucije industrijskog društva nastaje postndustrijsko društvo. Njega karakteriše radikalna
izmjena socijalne strukture usljed evolucije privatne svojine u vidu obezvlašćivanja mase
sitnih vlasnika u korist malog broja akcionara i usljed reorganizacije upravljanja. Razdvajanje
vlasništva i operatvnog upravljanja radnim procesom i ljudskim resursima vodi imjeni
socijalne strukture i nestanku istorijskog polariteta : buržoazija- radnička klasa. Kao novi
društveni slojevi javljaju se : menadzeri , politčko- vojna elita, novi srednji slojevi, nova
radnička klasa i inteligencija. U skladu sa evolucionistčkim pristupom, u postndustrijskom
društvu socijalna struktura se usložnjava, dolazi do veće fragmentacije i stratfikacije, javlja se
veća socijalna pokretljivost i životni standard. Radnička klasa više nema revolucionarni naboj ,
jer su njeni zahtjevi za socijalnom sigurnošću u velikoj mjeri zadovoljeni u „ državi
blagostanja“.

Treći slajd

Preovladavajuće obeležje posmodernog društva XXI vijeka svakako je globalizacija, koja je

protvrečan, ali i zakonomeran istorijski proces ujedinjavanja čovječanstva , odnosno proces
univerzalizacije sveta. Po prirodi stvari, globalizacija kao objektvan i nužan proces utče i na
promjene društvene strukture, kako najrazvijenijih , tako i ostalih društava. Otuda se
savremene promjene klasa , klasne strukture i klasnih odnosa ne odražavaju toliko na
pojmovno određenje klasa koliko na shvatanje o klasnoj strukturi, klasnim odnosima i
sukobima.

U skladu sa društvenim promjenama istraživači razvoja globalnog društva u nastajanju

smatraju da su danas društvene nejednakost i sukobi na osnovu njih po svojoj prirodi sve
više lišeni klasnog porijekla, te da je moderni kaptalizam- kapitalizam bez klasa.Klase se više
ne doživljavaju kao klase , već pre kao različitost mogućnost, ograničenja i izgleda u čijem
formiranju ključnu ulogu ima globalizacija.

Četvrti slajd

Klasična marksistčka teorija , kao i teorija stratfikacije , ne omogućavaju cjelovito

razumjevanje složenost klasnih odnosa, klasnih interesa, klasnih nejednakost i sukoba na
osnovu th nejednakost, koji proizlaze iz širine promjena socijalne fizionomije osnovnih klasa
globalnog društva u nastajanju. Donekle je prihvatljiv stav da je u društvima modernog
kapitalizma teško ustanovit linije tradicionalnih klasnih podjela ,a da su neke druge podjele
( rasne, vjerske, politčke) važnije od klasnih.

Pojam klasa suštnski je vezan za klasične ekonomske kategorije , u prvom redu za pojmove
najamnog rada , profita i eksploatacije. Ako ne postoje takav rad , profit i ekspoatacija – onda
nema ni klasa , bar ne u smislu koji im pridaje Marks. Teško bi se moglo dokazat da je u XXI
vijeku , kao i u minulim epohama iščezlo prisvajanje viška vrijednost na tgemelju privatne
svojine i unajmljivanja radne snage u visokorazvijenom kapitalizmu. Svakako, važnost
tradicionalne eksploatacije opada sa porastom značaja tehnologije.Profitna stopa je osnovni
motv eksploatacije i na nacionalnom planu ali mogućnost slobodne migracije kapitala u
neoliberalnoj globalizaciji ide na ruku preduzetničkoj klasi , u prvom redu zbog zaobilaženja
obaveza nametnuth od srane socijalne države u dometu socijalnog i radnog zakonodavstva.

Peti slajd

Upotrebljivost marksistčkog tumačenja klasa i klasnih konflikata

Posmatrano iz marksistčke perspektve , klase su društvene grupe čiji članovi imaju ist odnos
prema sredstvima za proizvodnju . Odatle klasni sukobi proistču iz suprotnih interesa,
vrijednost, potreba i ciljeva osnovnih društvenih klasa i prestavlaju najznačajniji vid socijalne
dinamike svih istorijskih, a posebno industrijskih društava. Iako je osnov klasne borbe u
ekonomskoj sveri, odnosno u društvenoj podjeli rada i vlasništvu nad sredstvima za
proizvodnju, ona se nikada tu ne zadržava; ona se sopstvenom logikom neizostavno ispoljava
na svim poljima društvenog života u raznovrsnim oblicima, a prije svega na ideološko-
politčkom polju kao borba za vlast. Ne može postojat društvo bez klasa , osim kada se
proizvodnja i potrošnja podudaraju neposredno i potpuno. Klasni odnosi su puni sukoba
između klasa koji se bore za upravljanje akcijom koje društvo vrši na samom sebi, i zatvoreni
zbog dominacije vlast koja se služi ideologijom i državnim aparatom da bi održala
uspostavljeni red i dominaciju.
Sesti slajd

Oblici, intenzitet i posljedice klasnih sukoba različit su i manifestuju se od pasivnog otpora u

procesu rada, preko štrajkova i javnog i masovnog demostriranja socijalnog nezadovoljstva,
do socijalnih revolucija, kao najvećih, najdubljih i najznačajnijih oblika klasnih sukoba. U
siromašnim industrijskim društvima danas, kao i u društvima tejloristčkog tpa iz perioda
liberalnog kapitalizma , klasne borbe se iskazuju kao osnovni vid socijalnog sukoba i
društvene dinamike uopšte.Ti sukobi se javljaju na svim poljima društvenog života i rada,
poprimaju različite oblike i imaju izrazitu oštrinu i intenzitet. Između subjekata klasnih sukoba
postoji značajna i oštra socijalna distancija, koja se formira na osnovama vlasništva, bogastva
i moći, ali koja za razliku od XIX i ranijeg XX vijeka ne sadrži revolucionarni naboj.

Posmatrano iz ugla „ klasnog pristupa“ u visokorazvijenim društvima danas su dominantna

dva tpa klasnih sukoba. Jedan vid borbe , koji vodi podčinjena klasa protv vladajućih klasa,
odvija se u proizvodnoj i politčkoj sveri; a drugi između sebe vode vladajuće klase za
preraspodjelu društvenog bogatstva, vlast i moći. U uslovima teške društvene – ekonomske
krize dominantan vid klasnog sukoba nije između buržoazije i najamnih radnika, već onaj koje
vode podčinjene , eksploatsane klase unutar sebe.Ovaj vid klasne borbe ne odvija se po
zakonima revolucionarne dijalektke, nit u sebi sadrži elemente klasne svijest u smislu
prevazilaženja dath društvenih odnosa. To je zapravo sukob za opstanak i egzistencijalno
preživljavanje u kojem se suprostavljaju socijalno najugroženiji delovi društva. Moderna
kapitalistčka društva karakteriše složenost socijalne strukture , relatvno smanjenje
imovinskih razlika i veća društvena pokretljivost pripadnika nižih klasa i slojeva.

Sedmi slajd

Problem čovjeka i klase u visokorazvijenim društvima više nije u siromaštvu, postojanju ili
odsustvu revolucionarne , utopijske ili neke druge ideologije, već kako navodi Turen u
„ nepredvidivost budućnost i manipulacijama od strane vladajuće klase , odnosno onih koji
upravljaju spoznajom i čuvaju informacije. Veliki broj autora danas u podpunost odbacuje
naučni značaj i aktuelnost Marksove teorije eksploatacije i na njoj zasnovane klasne borbe u
modernim kapitalistčkim društvima. U teoriji je sve više zastuljem drugačiji model klasne
podjele, pri čemu se zanemaruju vlasništvo kao kriterijum klasne pripadnost, a podjela
društvenog rada na manuelni i intelektualni uzima se kao opredeljujući i gotovo jedini
kriterijum. Tako dvije suprostavljene klase modernih društava više nisu proleterijat i
kapitalistčka klasa, već nemanuelni radnici kao vladajuća, i manuelni radnici kao radnička
klasa.Ignorišući klasne suprotnost na osnovima vlasništva, eksploatacije i prisvajanja,
teorijske analize se krću, znalački, ka premiještanju klasnog sukoba na polje interpersonalnih
ili u najboljem slučaju interprupnih mikrosukoba, čime se nastoji prikrit postojanje
eksploatacije i društvene marginalizacije nevlasnika kapitala. U svojoj teoriji klasne strukture
industrijskih društava Derendorf je privatnu svojinu, kao glavni faktor koji vodi do klasne
pocepanost zamenio fenomenom društvene moći. Sa druge strane, pokušava se dokazat da
su klasne borbe izčezle u modernim društvima. Kao dokaz se uzima činjenica smanjivanja
socijalnih razlika između klasa, već su ustupala mesto nematerijalnim resursima- znanju,
kulturi, stvaralačkom radu i sličnom.

Osmi slajd

U visoko razvijenim zemljama eksploatacija najamnog rada može se najbolje vidit ukoliko se
identfikuje udio nadnica u novostvorenom višku vrijednost, što potvrđuje osnovno
Marksovo stanovište da se razvojem apitalizma raste i eksploatacija. Suprotnost i sukobi koji
su ranije razdirali zapadna društva na klasnoj osnovi ublaženi su najvećim dijelom tako što su
prenijet na relaciju između razvijenog i tzv. trećeg svijeta- pljačkom i nehumanom
eksploatacijom kolonijaa, a danas posredstvom mondijalizma ili neoimperijalizma.

Iako ekspoatacija radne snage u nerazvijenim zemljama gubi značaj u smislu stcanja viška
vrijednost, njen udio u svjetskim razmjerama stalno raste. Produbljivanje razlika između
bogath i siromašnih naroda i država nužan je uslov i rezultat svetske reprodukcije kapitala.
Jeftine sirovine i još jeftinija radna snaga, pomešane sa dužničkim i tehnološkim ropstvom,
jesu bitna, mada ne i jedina predpostavka svjetske reprodukcije kapitala.

Različita ideološka opravdanja u vezi sa izčezavanjem klasnog položaja, eksploatacijom i

sukobom u najrazvijenijim kapitalistčkim društvima, svoje utemeljenje nalazi u većem učešću
nivoa radničke potrošnje u ukupnom dohodku. Međutm, samo povećanje udjela radnika u
potrošnji ne dovodi po sebe do automatskog prevazilaženja klasnog položaja, marginalizacije
u epohi ljudskih prava i demokratje, nit do izčezavanja klasnog antagonizma. Kako istču
istraživači, na osnovama informatčkih tehnologija, procesa integracije i globalizacije,
dinamičkog socio-ekonomskog razvoja i opšteg rasta blagostanja, javljaju se i novi oblici
socijalnog raslojavanja i „ novo“ siromaštvo. To ukazuje da je Marksova teorija eksploatacije i
klasne borbe primjenjiva ne samo za liberalni kapitalizam XIX vijeka, već svoje pokriće ima u
socijalnom položaju i egzistencije većeg dijela stanovništva savremenog svijeta. Međutm, u
informatčkim društvima klasna borba nije usmjerena na rušenje postojećeg sistema i
uspostavljenih odnosa eksploatacije , jer su t odnosi pravno i posredstvom sindikata
regulisani i insttucionalizovani , dok je životni standard naJmnih radnika u stalnom usponu. U
savremenim kapitalistčkim društvima od klasnih sukoba se ne mogu očekivat radikalne i
revolucionarne izmjene odnosa proizvodnje najamnih odnosa i eksploatacije na jednoj i
razvijena gradjanska demokratja na drugoj strani.

Deveti slajd

Klasni konflikt u zemljama u tranziciji

Kada je riječ o društvenim sukobima nakon sloma realsocijalizma kao njihovo temeljno
obilježje javlja se promjena njihovog pravca. To je sasvim logično, s obzirom na formiranje i
legitmaciju klasnog poretka, odnosno stvaranja kapitalistčkog društvenog uređenja, tj.
eksploatacije, tržišta, profita, najamnog rada i ostalih ekonomskih kategorija društvenog
sistema. Krupne promjene globalnog pravca i težišta društvenih sukoba u zemljama u
tranzicijimogu se najopštje izrazit na sledeći način: „ od politčke egzaltacije, revolucijama, iz
1989-1990 god, do masovne rezignacije i socijalne provalije:od te rezingnacije i provalije do
moguće socijalno-politčke eksplozije, usljed iznevjerenih očekivanja i razočaranja novim
stanjem, prvobitnom akomulacijom kapitala i tržišnom privredom“. U novim državama-
nacijama, nastale raspadom socijalistčkih federacija brzo je došlo do osvešćivanja masa u
pogledu vrijednost posebnih nacionalnih država i nacionalizma. Za razliku od višenacionalnih
i multkonfesionalnih država, u kojima je nacionalizam proizveo involutvne društvene,
politčke i privredne tokove u ostalim istočnoevropskim i balkanskim zemljama krah državnog
socijalizma označio je ne samo epohu novih neizvjesnost i novih dubokih kriza vezanih za
kapitalizam evropske periferije. Početkom transformacije zemalja državnog socijalizma došlo
je do stvaranja klasno raslojenog društva na osnovama vlasništva nad sredstvima za
proizvodnju i bogatstva; dok je klasna diferencijacija na temeljima moći, odnosno vlast,
nastavila kontnuitet iz predhodnog sistema, ali sada u znatno produbljenijem vidu.

desiti slajd

Socijalna struktura- u smislu cjeline stabilnih i trajnih, vertkalnih i horizontalnih odnosa

među oblastma i oblicima društvenog života, kao i među društvenim grupama koje se
razlikuju po svom društvenom položaju, funkcijama i načinu konsttuisanja- u zemljama u
tranziciji još nije jasno iskristalisana, mada se mogu uočit njene osnovne konture, koje idu
linijom vlasništva moći i moći vlasništva , s jedne, i najamnog rada , eksploatsanost i nemoći
sa druge strane. Tako se stvara dihotomna podjela na veliki broj siromašnih i politčki malo
moćnih „ izvršilaca“ u procesu rada , proletera i nezaposlenih, dok se na drugom polu stvara
koalicija posednika politčke moći i novih bogataša kao vladajuće klase. Podaci jasno ukazuju
da su zemlje u tranziciji u pogledu raspodjele društvenog bogatstva izuzetno nepravedne , pri
čemu ogromna nejednakost uslova života ima blokirajuće efekte na razvoj proizvodnih snaga i
modernizacijske procese uopšte. Osnova i kriterijum klasno slojne diferencijacije u
istočnoevropskim zemljama nakon 1989. godine postaje krupna privatna svojina koja
preuzima primat politčkoj moći iz predhodnog sistema. Istovremeno krupna privatna svojina
teži da pribavi i neposrednu politčku moć.Novonastala kapitalistčka klasa u zemljama u
tranziciji po porijeklu je heterogena. Nju sačinjavaju raniji sitni sopstvenici uspješni
rukovodioci ranije društveno/ državnih , a sada privatzovanih preduzeća, znatan dio visokih
državnih i partjskih funkcionera iz perioda realsocijalizma, ali i mafijaške grupacije koje su
često u čvrstm poslovnim odnosima sa ovim predhodnim. Kada je riječ o politčkoj birokratji
kao dijelu vladajuće klase u zemljama u tranziciji, ona stvara savez i sa novonastalom
kapitalistčkom klasom i sa limpenburžoazijom- novim bogatašima koji su imovinu stekli
naglo, na kriminalizovani način: švercom, finansijskim mahinacijama , pljačkom državne /
društvene imovine , trgovinom strateškom robom, oružjem, narkotcima i slično.

Jedanaesti slajd

U zemljama u tranziciji na pomolu su specifični klasni sukobi koji imaju drugačije subjekte od
„ klasnih“ sukoba na relaciji radnici- kapitalist. Kao nosioci savremenih , postsocijalistčkih
klasnih sukoba javljaju se velike heterogene skupine sirotnjena jednoj , i bogataške ,
privilegovane i mafijaške klase na drugoj strani. Osnovna karakteristka subproleterijata kao
klase određuje njen položaj u radu, već položaj bez rada , odsustvo bilo kakve stalne zarade,
nemaštna i beda. To je njeno glavno strukturalno i egzistencijalno određenje. Ovu društvenu
grupaciju sačinjavaju uglavnom obrazovani , mladi i stručni ljudi, a vjerovatno će u skoroj
budućnost doći i do nekog njenog ozbiljnijeg politčkog organizovanja. Proces izgradnje
kapitalizma u bivšim realsocijalistčkim društvima proizveli su ne samo oštru polarizaciju klasa
po liniji vlasništva i bogatstva , več i degeneraciju radničke klase. Klasna degeneracija
radništva ne ide samo u pravcu da se ono jedva reprodukuje kao klasa po sebi , nego tendira i
razvoju radništva u klasu protv sebe same, te zato i u neku vrstu predklasnog stanja , jer
beda više razara nego što ujedinjava radnike. Kao osnovni oblik klasnih sukoba u zemljama u
tranziciji, sa stanovišta uslova života , interesa i politčke prakse proizvodnih i drugih najamnih
radnika, jesu : štrajk, javne i masovne demonstracije socijalnog nezadovoljstva, borba za
očuvanje radnih prava , organizovanje strukovnih sindikata i slične akcije,