Professional Documents
Culture Documents
Δημήτρης Σταθακόπουλος
I. H Αραβική Λογοτεχνία
H αραβική ποιητική λογοτεχνία είναι από τις πλουσιότερες και αρχαιότερες
λογοτεχνίες του κόσμου.
Ανάμεσα στους νομάδες δε γίνονταν πόλεμοι μόνο με όπλα, αλλά και με
ποιήματα και από τη «διαμάχη» αυτή προέκυψε η σάτιρα (hiciv).
Στην παλιά προισλαμική αραβική ποίηση, εκτός από τη σάτιρα, θέμα των ποιημάτων
αποτελούσε και η εξύμνηση των γυναικών, ο έρωτας, ο πόθος, - και μετά την επαφή
με την περσική λογοτεχνία -, και το κρασί.
Το μειονέκτημα της αραβικής ποίησης, έγκειται στο ότι οι ποιητές δεν έψαχναν για
καινοτομίες, αλλά επαναπαύονταν στα υπάρχοντα, αρκούμενοι στον πλούτο, την
ομορφιά και τις μεταφορικές έννοιες της γλώσσας.
Αλλά και η παρουσία των Ελλήνων στα μεγάλα κέντρα της Ανατολής ήταν
σημαντική και εκεί πρέπει να αποδοθεί η πραγματική διάσταση της επιρροής των
Βυζαντινών στην Ανατολή, δεδομένου ότι μέχρι την επικράτηση του islam αλλά και
έναν αιώνα ακόμη μετά, η παρουσία των Ελληνικών γραμμάτων στο χώρο ήταν
αξιοσημείωτη.
Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι η ελληνική γλώσσα σαν διάλεκτος, συνέχισε να
υπερισχύει επί ένα σχεδόν αιώνα μετά την πτώση της Αλεξάνδρειας το 642, στη νέα
αραβική διοίκηση.
Όσον αφορά την Συρία και την Παλαιστίνη, καθώς και την "αντίσταση" των
Ελληνικών γραμμάτων μέσα στο Ισλάμ, μεγάλο ρόλο έπαιξαν τα μοναστήρια που
είχαν ιδρυθεί από τον 4ο αιώνα από τον Άγιο Ευθύμιο και τον Άγιο Σάββα.
Όσον αφορά την μουσική αυτή καθ' εαυτή, η επιρροή των Ελλήνων ήταν αισθητή
όχι μόνο στην κεντρική Βόρεια Αίγυπτο (π.χ. πάπυροι Οξυρύγχου) αλλά στην
Έδεσσα και την Αντιόχεια, όπου οι Βεδουίνοι γνώριζαν την ελληνική μουσική !
Ακόμα και στη Hedjaz της Αραβίας ο μουσικός πολιτισμός στηριζόταν σε χριστια-
νικές (ελληνικές) κυρίως επιδράσεις. ( Βλ. Simon Jargu, Musique populaire du
proche-orient. Encyclopedie de la Pleiade, 550-551 ).
Παρά την ακραία "προσπάθεια" διαφόρων δυτικών μουσικολόγων του 19ου και
20ού αιώνα, να διαιρέσουν το εν πολλοίς "ενιαίον της ανατολικής μουσικής", η
αρχαιοελληνική θεωρία της διαστηματικής που θεμελιώθηκε από τους Πυθαγόρειους,
στέγασε και στεγάζει τις κλίμακες και τα γένη που ποικίλουν στην ανατολική
μουσική, όπως εύστοχα παρατηρεί ο Γ. Λυκούρας στο βιβλίο του Πυθαγορική
μουσική και Ανατολή.
Πολλοί Ευρωπαίοι μουσικοί μάλιστα, εισήγαγαν στα έργα τους "κλίμακες" της
αρχαιοελληνικής μουσικής -όπως ο "υποδώριος" του Μ. Gounod, καθώς αναφέρει ο
R. Yekta-bey στο La musique Turk του Lavignac-, αγνοώντας διαστήματα και νόμους
Al Farabi
Ο Al Farabi (872-950) έγραψε το "Μέγα βιβλίο περί μουσικής" -Κίtab al musiqi -
το μεγαλύτερο βιβλίο περί μουσικής που γράφτηκε ποτέ. Μέγας φιλόσοφος αλλά και
μέγας μουσικός ο ίδιος, κινήθηκε στη φιλοσοφία ανάμεσα στον Αριστοτελισμό και
τον Πλατωνισμό και στη μουσική ανάμεσα στην Πυθαγορική σχολή, τον Αριστόξενο
και τον Πτολεμαίο. Ο τρόπος της ζωής του, δεν ήταν παρά μια προετοιμασία για τις
"μυστικές αδελφότητες των Σουφιστών» που ξεπήδησαν ίσως πριν τον 11ο αιώνα.
Στο έργο του, τα γένη χρωματικό, διατονικό και εναρμόνιο, παρέμειναν
αναλλοίωτα, αλλάζοντας μόνον οι ελληνικές ονομασίες τους:
Επί παραδείγματι το "σύντονον" χρώμα του Πτολεμαίου είναι το γένος "Lawni".
Το χρώμα 6/5, 20/19, 19/18 του Ερατοσθένη, είναι το "Mulawwan - μαλακό", το
εναρμόνιο του Διδύμου λέγεται "dhim - μαλακό." κ.ο.κ. Μόνον δύο διαιρέσεις
φαίνεται να μην είναι Ελληνικές.
Ο ταμπουράς της Βαγδάτης ( tanbur), έγχορδο όργανο αποδεδειγμένα της
προϊσλαμικής παγανιστικής εποχής (Djahiliya), χωρίζει την απόσταση από την αρχή
του βραχίονα μέχρι τον καβαλάρη σε 40 τμήματα. Έτσι δημιουργούνται οι
διαστηματικοί λόγοι 40/39, 40/38, 40/37 κ.ο.κ. Έτσι π.χ. ο λόγος 40/35 είναι το 1/8
του μήκους ήτοι το διάστημα 8/7. Ο Farabi μελέτησε τα παλαιά διαστήματα και
κατάφερε να αντιστοιχίσει τις σχέσεις, ίσα διαστήματα -άνισοι λόγοι, σε άνισα
διαστήματα- ίσοι λόγοι. Μ' αυτόν τον τρόπο θεωρητικοποίησε τετράχορδα που
υπήρχαν στην πράξη.
Πιστεύεται πως σε γενικές γραμμές, ο ταμπουράς της Βαγδάτης είναι ο απόγονος
του πυθαγορικού μονοχόρδου και ασφαλώς συνδέει την ελληνιστική με τη ισλαμική
εποχή. Ο Farabi επίσης αναφέρεται και στον ταμπουρά του Horasan με τις μετρήσεις
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
*Την περίοδο αυτή τα ΜΑΚΑΜ, είχαν άμεση σχέση με τους επτά κυρίους
"τόνους/αρμονίες" που περιόρισε ο Πτολεμαίος (βλ. σχετικά Εγκυκλοπαίδεια αρχαίας
Ελληνικής μουσικής Σόλωνα Μιχαηλίδη, εκδόσ. ΜΙΕΤ.)
Ακολουθώντας οι παραπάνω Άραβες φιλόσοφοι την αρχαία Ελληνική πρακτική,
αφιέρωναν τους "τρόπους-ήχους" τους, ή ΜΑΚΑΜ στους επτά πλανήτες όπως και οι
αρχαίοι Έλληνες, έτσι λοιπόν:
Βασική βιβλιογραφία:
Curt Sachs, the Greek heritage in the music of islam,
Steven Runsiman, Byzantine Civilization, μετ. Δέσπ. Δετζώρτζη, Γαλαξίας, Αθήνα, 1969
Jean Gascou, Η Βυζαντινή Αίγυπτος, "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους", Εκδοτική Αθηνών,
1978, Ζ 473.
Simon Jargu, Musique populaire du proche-orient. Encyclopedie de la Pleiade, 550-551.
GE. Grunebaum, Ο Μωαμεθανικός πολιτισμός της Αββασιδικής περιόδου, the Cambridge
medieval history .. "ΜΕΛΙΣΣΑ", Αθήνα 1979
Georges Tata, Η βυζαντινή Συρία, "Ιστορία του Ελληνικού έθνους", ό.π., 461.
Alexis Chottin, La musique Arabe, "Encyclopedie de la pleiade", 530-531.
Γ. Λυκούρας: "Ο Φιλόλαος και η διχοτόμηση του τόνου" και "Πυθαγορική Μουσική και
Ανατολή" (1994)
Μ. Μαυροειδή, Οι μουσικοί τρόποι στην Ανατολική Μεσόγειο, εκδ. Fagotto
Π. Κηλτζανίδου, Μεθοδική διδασκαλία Ελλ. Μουσικής,
Μ. Φούγια, "Το Ελληνικό υπόβαθρο του Ισλαμισμού", εκδ. Λιβάνη
Δημ. Σταθακόπουλος : Ιστορικές και κοινωνικές δομές του μουσικού θεάματος και ακροάματος
στην οθωμανική αυτοκρατορία – η συμβολή των ρωμιών. Πάντειο.