PTV

Milan V.
Petrović
Milan B. Banjac
Parne
turbine
Uputstvo za vez̆be
Petrovic, Milan V.
Banjac, Milan B.
Parne turbine – Uputstvo za vez̆be
Laboratorija za toplotne turbomas̆ine
Mas̆inski fakultet, Univerzitet u Beogradu
Beograd, 2004.
c LTT

Glava 1
Parni blok –
opis rada i komponente
Parna turbina je pogonska mašina koja se koristi u energetici, za pogon brodova i podmornica
i za različite potrebe u industriji. U konvencionalnim termoelektranama, električni generator
pogoni upravo parna turbina. Da bi radila, turbina se mora snabdevati parom visokih parametara
koju daje proizvodač toplote - parni kotao ili nuklearni reaktor. Iz praktičnih razloga, uglavnom se
koristi vodena para osim kod nekih specifičnih industrijskih primena. Para koja prode kroz turbinu
ponovo se vraća u ciklus. Neiskorišćena toplota, koja u turbini nije prevedena u mehanički rad,
predaje se toplotnom ponoru i para se kondenzuje. Toplotni ponor je okolina - rashladna voda
koja se uzima iz reke ili hladi u rashladnim kulama. Dobijeni kondenzat se iznova šalje u kotao.
Postrojenje parne turbine, postrojenje proizvodača toplote i rashladni sistem zajedno čine parni
blok (sl. 1.1).
Parni blok
Turbopostrojenje
sveza para
Turboagregat
Parni
kotao
Turbina
~
Generator
Pumpa
Kond.
napojna voda glavni kondenzat
Sl. 1.1 - Osnovna toplotna šema parnog bloka
3
4 GLAVA 1. PARNI BLOK – OPIS RADA I KOMPONENTE
Sl. 1.2 - Princip rada parnog bloka na ugalj
Šematski prikaz funkcionisanja termoelektrane sa kotlom za sagorevanje u letu prikazana je na

slici 1.2.
Ugalj se u zavisnosti od blizine kopa, doprema na deponiju namenskom železnicom ili trakastim
transporterima. Sa deponije se trakastim transprtom šalje u bunkere za ugalj, a zatim na mlevenje
i sušenje. Smeša ugljenog praha i vazduha se kroz gorionike uduvava u ložište kotla i sagoreva.
Voda se u kotao, pod visokim pritiskom, dovodi napojnom pumpom. Tu se u izmenjivačima

toplote zagreva i isparava, a para se potom pregreva i vodi u turbinu. Iza turbine, u kondenzatoru,
vlada nizak pritisak koji se održava intenzivnim hladenjem pare cevima kroz koje struji rashladna
voda. Para iz kotla, koja je pod visokim pritiskom (180bar), prirodno se kreće ka ovoj zoni
niskog pritiska (0.05bar). Usput mora proći kroz turbinu u kojoj prestrujava preko lopatica radnih
kola i okreće rotor turbine, savladujući snagu otpora radne mašine - generatora. Rotor turbine
direktno je povezan na rotor električnog generatora u čijim se namotajima indukuje električna
struja. Električna energija se dalje preko transformatora distribuira u elektro-mrežu.
Iako se rashladna voda iz rashladnih kula iznova koristi za hladenje, jedan njen deo konstantno
isparava u kulama. Ovaj gubitak se mora nadoknadivati, kao i gubici vode i pare u različitim
sistemima u bloku. Dodatna voda se prečišćava i preraduje u postrojenju za hemijsku pripremu
vode.
Dimni gasovi se iz kotla vode na otprašivanje. Preostali leteći pepeo izdvaja se u elektrostatičkim
filterima, kako ne bi dospeo u atmosferu. Potom se tretira krečnjakom i vodom da se bi se vezali
oksidi sumpora. Nusprodukt ovog procesa je gips, koji se može koristiti u gradevinskoj industriji.
Prečišćeni dimni gasovi se kroz dimnjak izbacuju u atmosferu.
5
1 - Doprema uglja 11- Izdvajanje SOx

2 - Bunkeri za ugalj 12- Izduv dimnih gasova
3 - Mlinovi za ugalj
4 - Kotao
5 - Turbina
7z 6 - Kondenzator
7 - Rashladna kula
9 - Generator 4z
10 - Otprasivanje
}
12
1z
2z
}
10
}
11
8z 5z
3z
6z
9z
Sl. 1.3 - Izgled parnog bloka na ugalj, velike snage
Kod savremenijih postrojenja štetni gasovi mogu biti uklonjeni u toj meri, da je gradnja dimnjaka
nepotrebna. Takav je parni blok na slici 1.3. Kao jedina problematičana komponenta izduvnih
gasova ostaje ugljen-dioksid koji nije biološki otrovan, ali utiče na efekat globalnog zagrevanja.
Velika postrojenja rade po termodinamičkim ciklusim sa regeneracijom toplote i dogrevanjem radi

povećanja stepena korisnosti u odnosu na bazni Rankine-Klauziusov ciklus. Prikaz ciklusa u T,s
- dijagramu je dat na slici 1.4.
Za potrebe regeneracije, deo pare se iz turbine odvodi serijom oduzimanja. Oduzimanja i do-
grevanje se vide na toplotnoj šemi - slika 1.5 i liniji ekspanzije pare - slika 1.6. Regeneracija
se obavlja nizom površinskih i (najčešće) jednim mešnim razmenjivačem toplote - zagrejačima.
Mešni zagrejač radi na pritisku na kom je parovod oduzimanja, tako da blok mora imati dva ste-
pena pumpi. Prva - kondenzatna pumpa, savladuje napor od kondenzatora do mešnog zagrejača,
dok druga - napojna pumpa iza mešnog zagreječa podiže pritisak vode na onaj pri kom se u kotlu
dovodi toplota. Veći broj mešnih zagrejača zahteva i više stepena pumpi. Mešni zagrejač služi i
kao rezervoar koji pokriva nagle promene u potrošnji kotla i turbine.
Izgled turbopostrojenja, preseci turbina i izgled glavnog ventila koji je ispred turbine visokog
pritiska su dati na slikama 1.7, 1.8 i 1.9.
T
1 4
2
3
3s
9 5
9s 5s
8
8s
7 6s 6
s
Sl. 1.4 - T,s-dijagram procesa parnog bloka
Iz različitih konstruktivnih razloga, turbina je podeljena na deo visokog, srednjeg i niskog priti-
ska. Rotori ovih turbina (i rotor generatora) su spojeni u jedan, a para se medusobno sprovodi
parovodima.
Bez obzira na njeno termodinamičko stanje (vlažna, suvozasićena, pregrejana) para u glavnom
parovodu (od kotla do ulaza u turbinu) naziva se svežom parom. Voda dobijena kondenzacijom
pare iz turbine se naziva glavnim kondenzatom sve od kondenzator pa do ulaza u napojnu pumpu.
Od napojne pumpe do ulaza u kotao, koristi se termin: napojna voda.
PGn
Kontrolna granica parnog bloka
Psp
Kontrolna granica parnog turbopostrojenja
GV1 GV2 PGb

TSP TNP
TVP
PK
G
MZ3 E
Kond
ZVP1 ZVP2 ZNP4 ZNP5 ZNP6 ZNP7 HE KP

NP
PK Kotao TNP Turbina niskog pritiska HE Hladnjak ejektora PGb Snaga generatora bruto
GV1 Glavni ventil 1 Kond Kondenzator ZNP Zagrejac niskog pritisa PGn Snaga generatora neto
GV2 Glavni ventil 2 G Generator MZ Mesni zagrejac
TVP Turbina viskog pritiska KP Kondenzatna puma ZVP Zagrejac visokog pritiska Psp Sopstvena potrosnja
TSP Turbina srednjeg pritiska E Ejektor NP Napojna pumpa
Sl. 1.5 - Toplotna s̆ema parnog bloka sa dogrevanjem i sedam oduzimanja

7
2
GV
p
GV2=4 t GV2
h [kJ/kg]
1
GV
p
GV1=1
1 2 O2
∆ h iTSP
t GV
O2
∆h iTVP
p
∆ hsTSP
∆h sTVP
O3
3
O
p
3=O1 5=O4
3s
1
4
O
p
5s
O
p
O5
x=1
∆ h iTNP
O
p
∆ h sTNP O6
6
O
p
O7
p O7
x6
6
pC 6s
s [kJ/kgK]
Sl. 1.6 - Linija ekspanzije pare u turbini
1 - Turbina visokog pritiska 8 - Kondenzatna pumpa

2 - Turbina srednjeg pritiska 9 - Glavni parovodi
3 - Turbine niskog pritiska
4 - Generator
5 - Kondenzator
3z 4z
6 - Zagrejači niskog prit.
7 - Zagrejači visokog prit.
3z
2z
1z
5z
8z
6z
6z
6z
7z
7z
7z
9z
Sl. 1.7 - Izgled turbopostrojenja

Sl. 1.8 - Preseci parnih turbina
Brzozatvarajući ventil 18
1 - Pogonski mehanizam 1
2 - Prirubnica za ulaz svez̆e pare
3 - Zaptivni prsten
17
4 - Vreteno
5 - Navrtka vretena
16
6 - Zadnje sedis̆te
7 - Zatvarac̆ sa rasteretnim cilindrom
8 - Sedis̆te ventila i difuzor
Regulacioni ventil
9 - Regulacioni mehanizam
2
10 - Zaptivni prstenovi vretena Pogonski mehanizam (1)
3
11 - Zaptivni prsten 16 - Dovod ulja ispod klipa-pad pritiska
4
12 - Navrtka vretena na ovom vodu zatvara ventil
5
13 - Zadnje sedis̆te 17 - Povratni tok ulja
6
14 - Zatvarac̆ sa vretenom 18 - Vod za ulazak ulja u prostor iznad
7
15 - Sedis̆te ventila i difuzor klipa prilikom zatvaranja ventila
8
9 10 11 12 13 14 15
Sl. 1.9 - Glavni ventil svez̆e pare

9
2 5
2
3
3
4 7
4 6
a) 1 − Turbina b) 5 − Rashladni toranj

2 − Kondenzator 6 − Rezervoar rashladne vode
3 − Kondenzatna pumpa 7 − Pumpa dodatne vode
4 − Pumpa rashladne vode
Sl. 1.10 - Nac̆ini hladjenja kondenzatora

a – protoc̆no rec̆nom vodom, b – povratno pomoću rashladnih tornjeva
Kao što je rečeno, para sa izlaza iz turbine kondenzuje se zbog hladenja rashladnom vodom koja
se uzima iz reke ili cirkuliše kroz rashladne kule (Sl. 1.10). U rashladnim kulama, RV se hladi
atmosferskim vazduhom ( Sl. 1.11 ) prilikom čega jedan njen deo isparava.
1 1-Telo
2- Raspršivači vode
3- Ispuna
4-Rezervoar vode
5- Rashladni vazduh -ulaz
2 8 6-Rashladni vazduh - izlaz
7-Otvori za ulaz vazduha
11111111111
00000000000 8- Dovod rashl. vode iz kond.
00000000000
11111111111
00000000000
11111111111 9- Odvod rashl. vode ka kond.
00000000000
11111111111
3
00000000000
11111111111
00000000000
11111111111
00000000000
11111111111
00000000000
11111111111
7
5
9
4
Sl. 1.11 - S̆ematski prikaz rada rashladnog tornja sa prirodnom promajom

Sl. 1.12 - Presek kroz turbinu niskog pritiska i kondenzator
TNP i kondenzator su fizički zajedno smešteni (Sl. 1.12). U kondenzatoru se hladenjem preko
snopova cevi održava nizak pritisak (≈ 0.05bar,≈ 30o C). Snopovi cevi su tako postavljeni da
nema pada pritiska kod pare, te je i temperatura kondenzacije konstantna. Kondenzat se skuplja
na dnu i odvodi u kondenz. pumpu (slike 1.13 i 1.14). Usled nepotpune zaptivenosti, u kondenza-
tor koji je pod vakuumom ulazi spoljašnji vazduh. Negovo izvlačenje se vrši parnim ejektorom (sl.
1.15 i 1.16). Kako se sa vazduhom izvuče i deo vlažne pare, smeša se šalje u hladnjak ejektora
gde se para kondenzuje i izdvaja, dok se vazduh izbacuje u okolinu.
Para iz turbine Izlaz rashladne vode Para iz turbine
Izvlacenje Izvlacenje
vazduha vazduha
Kondenzat Ulaz rashladne vode Kondenzat
Sl. 1.13 - Princip rada jednog povrs̆inskog kondenzatora

11
11 12 10 9
1 2 3 4 5 6 7 8
1 - Komora rashl. vode - ulaz 5 - Paketi cevi 9 - Komora rashl. vode - izlaz
2 - Komora za paru 6 - Oslonci sa oprugama 10 - Komora za paru
3 - Sabirni kolektor kondenzata 7 - Vazdus̆na zona 11 - Obilzni parni vod
4 - Odvod kondenzata 8 - Noseće ploc̆e 12 - Obilzni vodovi oduzimanja
Sl. 1.14 - Izgled povrs̆inskog kondenzatora za elektrane velike snage
Para za pogon ejektora

(sa oduzimanja iz turbine)
Ulaz vazduha Izlaz vazduha Izvlačenje vazduha

zbog nepotpune
zaptivenosti u okolinu iz kondenzatora
Para za rad
ejektora
Ejektor
vazduh
Smesa vazduha
i vlazne pare
Hladnjak
ejektora Kond.
Glavni kond.
Kond. pare iz ejektora Izlaz glavnog Kondenzat pare

kondenzata iz ejektora
Ulaz glavnog kond.
Sl. 1.15 - Parni ejektor i hladnjak ejektora
1 - Usis smeše iz kondenzatora

2 - Mlaznik pogonske pare.
3 - Dovod pogonske pare.
4 - Mešna komora.
5 - Difuzor
Sl. 1.16 - Princip rada parnog ejektora
1 - Napojna voda ulaz

2 - Napojna voda izlaz
3 - Zid posude
4 - Komora napojne vode
5 - Pregrada
6 - Razdelna ploča
7 - Snopovi cevi
8 - Oslanjajuče ploče
9 - Hladnjak pregrejane pare
10 - Odzračivanje
11 - Ulaz pare duzimanja
12 - Kondenzat oduzimanja
Sl. 1.17 - Izgled zagrejac̆a visokog pritiska

13
1 - Glavni kondenzat ulaz 5 - Razdelna ploča 9 - Ulaz pare duzimanja

2 - Glavni kondenzat izlaz 6 - Snopovi cevi 10 - Kondenzat oduzimanja
3 - Zid posude 7 - Oslanjajuče ploče
4 - Komora glavnog kond. 8 - Odzračivanje
Sl. 1.18 - Izgled zagrejac̆a nisokog pritiska
Izgledi površinskih zagrejača su dati na slikama 1.17 i 1.19. Mešni zagrejač je prikazan na slici
1.19. Izdvajanje vazduha se vrši i u gornjem delu mešnog zagrejača: de-aeratoru. Donji deo je
rezervoar napojne vode.
Sl. 1.19 - Podužni presek kroz rezervoar napojene vode (mešni zagrejač i deaerator)
Sl. 1.20 - Izgled kondenzatne pumpe
Podužni preseci kondenzatne i napojne pumpe su dati na slikama 1.20 i 1.21.
Sl. 1.21 - Izgled napojne pumpe

Glava 2
Prorac̆un toplotne s̆eme parnog

bloka
2.1 Uvodne napomene
Za jedan parni blok poznato je : toplotna s̆ema, nominalna snaga generatora, pritisak i tempera-
tura svez̆e i dogrejane pare, pritisci oduzimanja pare iz turbine, pritisak u kondenzatoru i stepeni
korisnosti svih komponenata postrojenja. Potrebno je odrediti osnovne velic̆ine radnog fluida na
svim karakteristic̆nim mestima toplotne s̆eme, izrac̆unati jedinic̆na oduzimanja pare iz turbine,
odrediti glavne termodinamic̆ke parametre bloka i turbopostrojenja i uraditi bilans bloka po I i II
zakonu termodinamike.
Prorac̆un se vrs̆i pod sledećim uslovima :
1. Mes̆ni zagrejac̆ se nalazi na oduzimanju c̆iji je pritisak 6 ÷ 12 bar,
2. Oduzimanje pare na izlazu iz T SP i poc̆etak T NP je na pritisku 1 ÷ 6 bar ,
3. U glavnim parovodima od kotla do GV 1 i GV 2 usvojiti pad temperature 3 ÷ 5o C,
4. Pritisak pare na izlazu iz pregrejac̆a pare je : pP P i = 1.05 · pGV 1 ,
5. Zanemaruju se toplotni gubici u parovodima od turbine na mestima oduzimanja do za-

grejac̆a. Usvaja se pad pritiska u tim parovodima od 5%. Pa je, na primer:
hP O4 = hO4 i pP O4 = pKO4 = 0.95 pO4
gde je : hO4 – entalpija pare na mestu oduzimanja iz turbine, hP O4 – entalpija pare na

ulazu u zagrejac̆, pO4 – pritisak pare na mestu oduzimanja iz turbine, pP O4 – pritisak pare
na ulazu u zagrejac̆, pKO4 – pritisak kondenzata oduzimanja 4,
15
16 GLAVA 2. PRORAC̆UN TOPLOTNE S̆EME PARNOG BLOKA
6. Usvaja se toplotni gubitak u zagrejac̆ima visokog pritiska od 1% (ηZV P 1 = ηZV P 2 = 0.99),
7. Zanemaruje se rad kondenzatne pumpe. Pritisak na izlazu iz kondenzatne pumpe je dva

puta veći od pritiska u mes̆nom zagrejac̆u,
8. Usvaja se da je pritisak glavnog kondenzata od kondenzatne pumpe do mes̆nog zagrejac̆a

stalan,
9. Pritisak napojne vode na izlazu iz napojne pumpe je za 25% veći od pritiska ispred glavnog
ventila GV 1 : pN P i = 1.25pGV 1 .
Pritisak napojne vode se ne menja do kotla,
10. Pothladjivanje kondenzata u kondenzatoru je 0.1 ÷ 0.2o C,
11. Zanemaruje se maseni protok pare doveden za rad ejektora kao i toplotne promene u
hladnjaku ejektora,
12. Pad pritiska usled prigus̆ivanja u GV 1 je 5% tako da je pritisak ispred regulacionog stupnja
(stanje 2) jednak :
p2 = 0.95 · pGV 1
13. Zanemaruje se pad pritiska usled prigus̆ivanja u GV2.

2.1. UVODNE NAPOMENE
PGn
Kontrolna granica parnog bloka
Psp
Kontrolna granica parnog turbopostrojenja
GV1 GV2 PGb

TSP TNP
TVP
PK
G
MZ3 E
Kond
ZVP1 ZVP2 ZNP4 ZNP5 ZNP6 ZNP7 HE KP

NP
PK Kotao TNP Turbina niskog pritiska HE Hladnjak ejektora PGb Snaga generatora bruto
GV1 Glavni ventil 1 Kond Kondenzator ZNP Zagrejac niskog pritisa PGn Snaga generatora neto
GV2 Glavni ventil 2 G Generator MZ Mesni zagrejac
TVP Turbina viskog pritiska KP Kondenzatna puma ZVP Zagrejac visokog pritiska Psp Sopstvena potrosnja
TSP Turbina srednjeg pritiska E Ejektor NP Napojna pumpa
17
Sl. 2.1 – Toplotna s̆ema parnog bloka sa dogevanjem i sedam oduzmanja
Kao prvi korak potrebno je nacrtati osnovnu toplotnu s̆emu parnog bloka prema podacima (broj
oduzimanja i pritisci oduzimanja) datim u zadatku imajući u vidu oduzimanje na kome se nalazi
mes̆ni zagrejac̆ (uslov 1) i oduzimanje na izlazu iz T SP (uslov 2). Na slici 2.1 dat je primer
toplotne s̆eme za parni blok sa sedam oduzimanja pare.
2.2 Odredjivanje linije ekspanzije pare u turbini
Potrebno je odrediti osnovne velic̆ine stanja pare (p, t, h, s) na ulazu i izlazu T V P , T SP i T NP

i na mestima oduzimanja pare iz turbine. Uvek su poznate dve velic̆ine, potrebno je odrediti dve
nepoznate. Velic̆ine stanja se odredjuju iz tablica za vodu i vodenu paru.
Tac̆ka 1 :
poznato : p1 = pGV 1 , t1 = tGV 1 =⇒ h1 , s1
Tac̆ka 2 :
p2 = 0.95 · pGV 1 , h2 = h1 =⇒ t2 , s2
Tac̆ka 3s :
p3s = pO1 , s3s = s1 =⇒ t3s , h3s
Tac̆ka 3 :
Izentropski toplotni pad T V P : ∆hsT V P = h1 − h3s
Stvarni toplotni pad T V P : ∆hiT V P = ηiT V P ∆hsT V P
h3 = h1 − ∆hiT V P , p3 = pO1 =⇒ t3 , s3
Tac̆ka 4 :
poznato: p4 = pGV 2 , t4 = tGV 2 =⇒ h4 , s5
Tac̆ka 5s
p5s = pO4 , s5s = s4 =⇒ t5s , h5s
Tac̆ke na izlazu iz T SP i T NP se odredjuju na isti nac̆in kao kod T V P , izrac̆unavanjem izentrop-
skih (∆hsT SP i ∆hsT N P ) i stvarnih unutras̆njih toplotnih padova (∆hiT SP i ∆hiT N P ) pomoću
zadatih unutras̆njih stepena korisnosti ηiT SP i ηiT N P .
2.2. LINIJA EKSPANZIJE 19
2
GV
p
GV2=4 t GV2
h [kJ/kg]
1
GV
GV1=1 p
1 2 O2
∆ h iTSP
t GV
O2
∆h iTVP
p
∆ hsTSP
∆h sTVP
O3
3
O
p
3=O1 5=O4
3s
1
4
O
p
5s
O
p
O5
x=1
5
∆ h iTNP
O
p
∆ h sTNP
O6
6
O
p
O7
p O7
x6
6
pC 6s
s [kJ/kgK]
Sl. 2.2 – Linija ekspanzije pare u turbini

Velic̆ine stanja na mestima oduzimanja se odredjuju analognim postupkom. Za i-to oduzimanje,
odredi se stanje koje odgovara izentropskoj ekspanziji od ulaza u turbinu do zadatog pritiska
oduzimanja pOi. Zatim se, na osnovu unutras̆njeg stepena korisnosti turbine, odredi realno stanje
oduzimanja. Na primer, za oduzimanje O3:
sO3s = s4 , pO3s = pO3 =⇒ hO3s hO3 = h4 − ηiT SP (h4 − hO3s ) =⇒ tO3 , sO3
Kod TNP, pri odredjivanju stanja oduzimanja, treba polaziti od tac̆ke 5. Toplotna s̆ema sa 6
oduzimanja pare iz turbine ima 2 oduzimanja pare iz TNP. Voditi rac̆una da li tac̆ke padaju u
podruc̆je vlaz̆ne ili pregrejane pare. Za vlaz̆nu paru dati i stepen suvoće x.
Velic̆ine stanja oduzimanja mogu se pribliz̆no odrediti preko h, s– dijagrama za vodu i vodenu
paru. Linije ekspanzije pare u TSP i TNP se aproksimiraju pravim linijama, a zatim se nadju
presec̆ne tacke sa izobarama pritisaka oduzimanja.
Potrebno je prikazati liniju ekspanzije pare u turbini u h, s−dijagramu i tabelarno dati vrednosti
velic̆ina stanja u pojedinim tac̆kama prema priloz̆enom modelu. Na slici 2.2 prikazana je linija
ekspanzije u turbini sa sedam oduzimanja pare.
p t h s x
o
bar C kJ/kg kJ/kgK −
[2pt] 1
2
3s
3=O1
4
O2
O3
..
.
Napomena: Vrednosti temperature i entalpije dati sa dva decimalna mesta. Ukoliko je pritisak
veća od jednog bara, njegovu vrednost dati sa dva, a ukoliko je manji sa tri decimalna mesta.
Vrednosti entropije i stepena suvoće pisati sa tri decimalna mesta.
2.3 Odredjivanje velic̆ina stanja radnog tela u sistemu regenerativ-

nog zagrevanja napojne vode
Pri odredjivanju velic̆ina stanja u sistemu regenerativnog zagrevanja napojne vode polazi se od
kondenzatora pa se redom, poc̆ev od zagrejac̆a najniz̆eg pritiska (ZNP 7), izrac̆unavaju promene
velic̆ina stanja glavnog kondenzata, odnosno, napojne vode. Pri odredjivanju stanja u na primer
ZNP 7, stanje povratnog kondenzata KO6 nije poznato sve dok se ne odrede stanja za ZNP 6
i tako redom. Pri zavrs̆enom prorac̆unu, kada izrac̆unamo velic̆ine stanja napojne vode NV
na ulazu u kotao potrebno je na dijagramu na milimetarskom papiru predstaviti kompletan tok
porasta temperature glavnog kondenzata, odnosno, napojne vode (primer na slici 2.3).
2.3. VELIC̆INE STANJA U SISTEMU ZA ZAGREVANJA NAPOJNE VODE 21
Kondenzator − C
0.1−0.2 C
PC=6
o
KO7
tc =const=f(pc )
PC
K A,Q
KO7
(KO6)
PC K KO7
p
PC=6 − para na ulazu u kondenzator
t
K − glavni kondenzat na izlazu iz C h
KO7 − kondenzat oduzimanja 7 s
pK = pP C , tK = tc − (0.1 ÷ 0.2)o C =⇒ hK , sK
Razmenjena toplota u hladnjaku ejektora HE se zanemaruje, tako da je izlazno stanje iz konden-

zatora identic̆no stanju na ulazu u kondenzatnu pumpu. Pritisak iza kondenzatne pumpe je dva
puta veći u od pritiska u mes̆nom zagrejac̆u i moz̆e se uzeti da je pO3 ≈ 2 · pO3 . Rad kondenzatne
pumpe se zanemaruje s̆to je rec̆eno u uvodnim napomanama.
Kondenzatna pumpa − KP
KZ7u K KZ7u
(KZ6u) K p
1
t
2 h
s
pKZ7u = p2 = 2 · pO3
t2 ≈ t1 s2 ≈ s1 h2 ≈ h1
K – glavni kondenzat na izlazu iz C

KZ7u – glavni kondenzat na ulazu u zagrejac̆ 7
Povrs̆inski zagrejac̆i
Zagrejac niskog pritiska 7 − ZNP7

PO7
t
∆t 1
KO6
t C =const
∆t 2
PO7
KZ7i KZ7u
KZ7i KO7
KZ7u
KO6 KO7
A,Q
KZ7u KO7 KO6 PO7 KZ7i

p
t
h
s
KO6 – kondenzat oduzimanja 6 KZ7u – glavni kondenzat na ulazu u zagrejac̆ 7

KO7 – kondenzat oduzimanja 7 KZ7i – glavni kondenzat na izlazu iz zagrejac̆a 7
P O7 – para oduzimanja 7 na ulazu u zagrejac̆ 7
hP O7 = hO7 tKO7 = tKZ7u + ∆t2

pP O7 = 0.95 · pO7 ∆t1 = 2 ÷ 4o C – kod zagrejac̆a niskog pritiska
pKO7 = pP O7 ∆t1 = 2 ÷ 7o C – kod zagrejac̆a visokog pritiska
tc = tc ( pP O7 ) ∆t2 = 8 ÷ 12o C – za sve povrs̆inske zagrejac̆e
tKZ7i = tc − ∆t1
Dijagram razmene toplote za zagrejac sa pregrejanom parom na ulazu
hladjenje pregrejane pare oduzimanja
t kondenzacija pare oduzimanja

hladjenje kondenzata iz prethodnog zagrejaca
∆t1
hladjenje kondenzata oduzimanja

t C =const
∆t 2
A,Q
2.3. VELIC̆INE STANJA U SISTEMU ZA ZAGREVANJA NAPOJNE VODE 23
Mesni zagrejac − MZ3

PO3
t
PO3
KO2 KZ3u
KO2
KZ3i
KZ3u
KZ3i
Q
PO3 KZ3u KZ3i KO2

p
t
h
s
hP O3 = hO3 KO2 – kondenzat oduzimanja 2
pP O3 = 0.95 · pO3 P O3 – para oduzimanja 3 na ulazu u MZ3
hKZ3i = h0 (pP O3 ) KZ3u – glavni kondenzat na ulazu u MZ3
sKZ3i = s0 (pP O3) KZ3i – glavni kondenzat na izlazu iz MZ3
Napojna pumpa − NP 2 p
2s 2
h
NVZ2u KZ3i
2 1 p1
1
pN V Z2u = p2 = 1.25 · pGV 1
1
x=
h2s − h1
ηiP = , ηiP = 0.8
h2 − h1 s
s2s = s1 , p2s = p2 =⇒ h2s KZ3i NVZ2u

p
h2 = h1 + (h2s − h1 )/ηiP t
h
KZ3i – glavni kondenzat na izlazu iz zagrejac̆a 3 s
NV Z2u – napojna voda na ulazu u zagrejac̆ 2
Zagrejac visokog pritiska 1 − ZVP1
t
PO1 PO1
∆ t1
tC =const
∆t 2
NVZ1i NVZ1u
NVZ1i KO1
NVZ1u
KO1
A,Q
PO1 NVZ1i NVZ1u KO1
p
t
h
pP O1 = 0.95 · pO1 s
hP O1 = hO1
pKO1 = pP O1 PO1 – para oduzimanja 1 na ulazu u zagrejac̆ 1
tc = tc (pP O1) KO1 – kondenzat oduzimanja 1
tKO1 = tN V 1u + ∆t2 NVZ1u – napojna voda na ulazu u zagrejac̆ 1
tN V Z1i = tc − ∆t1 NVZ1i – napojna voda na izlazu iz zagrejac̆a 1
2.4 Odredjivanje jedinic̆nih oduzimanja pare iz turbine za regene-

rativno zagrevanje napojne vode
Jedinic̆na oduzimanja pare se izrac̆unavaju iz energetskog bilansa svakog zagrejac̆a. Polazi se od

ZV P 1 :
Zagrejac visokog pritiska 1 − ZVP1
mO1 PO1
ηZ1 = 0.99
NV=NVZ1i NVZ1u mO1 (hP O1 − hKO1)ηZ1 = 1 · (hN V Z1i − hN V Z1u )
1 1 mO1 =
KO1
mO1
2.4. ODREDJIVANJE JEDINIC̆NIH ODUZIMANJA PARE 25
Na isti nac̆in se odredjuje mO2 iz bilansa ZV P 2.
Mesni zagrejac − MZ3

mO3 PO3
3
mO1 + mO2 1−Σ mOi
1
KO2 KZ3u
KZ3i 1
3
X
mO3 hP O3 + (mO1 + mO2 ) hKO2 + (1 − mOi ) hKZ3u = 1 · hKZ3i
1
mO3 =
Kod zagrejac̆a niskog pritiska bilans se pravi na isti nac̆in kao kod zagrejac̆a visokog pritiska.
Toplotni gubici u zagrejac̆ima niskog pritiska se zanemaruju (ηZ = 1). Kao primer dat je ZNP 5.
Zagrejac niskog pritiska 5 − ZNP5
m O5 PO5
KZ5i KZ5u
3 3
1−Σ mOi 1−Σ mOi
1 1
KO4 KO5
m O4 m O4 +m O5
ηZ5 = 1
3
X
mO5 (hP O5 − hKO5) + mO4 (hKO4 − hKO5 ) = (1 − mOi )(hKZ5i − hKZ5u )
1
mO5 =
Napomena: Vrednosti jedinic̆nih oduzimanja dati sa tri decimalna mesta.
26
PO2
o
C
PO3
PO1
300
GLAVA 2. PRORAC̆UN TOPLOTNE S̆EME PARNOG BLOKA

PO4
t c1
NV=NVZ1i
KO1 KO1
t c2
NVZ1u=NVZ2i
200
KO2 KO2
NVZ2u
KZ3i
t c4 PO5
KZ3u=KZ4i
KO4
KO4 tc5
100 KZ4u=KZ5i PO6 KO5
KO5
KZ5u=KZ6i KO6 KO6
tc7
PO7
KZ6u=KZ7i
KO7
tc
KZ7u K PC
ZVP1 ZVP2 NP MZ3 ZNP4 ZNP5 ZNP6 ZNP7 KP C

0
Sl. 2.3 – Dijagram zagrevanja glavnog kondenzata i napojne vode

2.5. EKVIVALENTNII UNUTRAS̆NJI RAD 27
2.5 Odredjivanje specific̆nog ekvivalentnog unutras̆njeg rada tur-

bine
Prvo ćemo odrediti unutras̆nje toplotne padove u turbini izmedju svaka dva susedna oduzimanja
pare:
2
GV
p
GV2=4 t GV2
h [kJ/kg]
∆ h i2
1
GV
p
GV1=1
1 2 O2
t GV
∆ h i3
O2
p
∆ h i1
∆hi1 = h2 − h3
O3
∆hi2 = h4 − hO2
∆ h i4
3
O
p
∆hi3 = hO2 − hO3

3=O1 5=O4 ∆hi4 = hO3 − hO4
∆ hi5
3s
1
4
O
p
5s
O
∆hi5 = hO4 − hO5

p
O5 ∆hi6 = hO5 − hO6

x=1
∆ h i6
5
∆hi7 = hO6 − hO7

O
p
O6 ∆hi8 = hO7 − h6
∆ h i7
6
O
p
O7
∆h i8
p O7
x6
6
pC
6s s [kJ/kgK]
Sl. 2.4 - Oznake za odredjivanje LiT eq
Specific̆ni ekvivalentni unutras̆nji rad turbine :

2
X 3
X
LiT eq = 1 · ∆hi1 + (1 − mO1 )∆hi2 + (1 − mOi )∆hi3 + (1 − mOi )∆hi4 +
4 5 1 6 1 7
X X X X
+(1 − mOi )∆hi5 + (1 − mOi )∆hi6 + (1 − mOi )∆hi7 + (1 − mOi )∆hi8
1 1 1 1
2.6 Glavni termodinamic̆ki parametri parnog bloka i turbopostroje-

nja
Glavni termodinamic̆ki parametri parnog bloka i turbopostrojenja pokazuju kvalitet postrojenja u

pogledu dobijanja rada, odnosno, el. energije iz toplote. U glavne termodinamic̆ke parametre se
ubrajaju: specific̆ni rad generatora bruto, specific̆na potros̆nja toplote bloka, odnosno, turbopo-
strojenja bruto, stepen korisnosti bloka, odnosno, turbopostrojenja bruto i specific̆na potros̆nja
pare turbopostrojenja.
Specific̆ni rad generatora bruto :

LGb = LiT eq ηmT ηG
Maseni protok kroz glavni ventil 1 :
PGb
MGV 1 =
LGb
Maseni protok kroz glavni ventil 2 :
MGV 2 = (1 − mO1 )MGV 1
Stepen korisnosti bloka bruto:

" #
PGb ηK PGb kJ
ηBb = =
QB MGV 1 (hP P i − hN V ) + MGV 2 (hDP i − hDP u ) kWs
gde je: hP P i – entalpija svez̆e pare na izlazu iz pregrejac̆a,

hN V = hN V Z1i – entalpija napojne vode (ulaz u kotao),
hDP i – entalpija dogrejane pare na izlazu iz dogrejac̆a,
hDP u = h3 – entalpija pare na ulazu u dogrejac̆.
Odredjivanje entalpije hP P i :
Temperatura pare na izlazu iz pregrejac̆a :
tP P i = tGV 1 + (3 ÷ 5)o C
Pritisak na izlazu iz pregrejac̆a :
pP P i = 1.05 pGV 1 =⇒ hP P i
Odredjivanje entalpije hDP i :
Temperatura pare na izlazu iz dogrejac̆a :
tDP i = tGV 2 + (3 ÷ 5)o C

2.7. BILANS PARNOG BLOKA PO I ZAKONU TERMODINAMIKE 29
Pritisak pare na izlazu iz dogrejac̆a :

1
pDP i = pGV 2 + (pO1 − pGV 2 ) =⇒ hDP i
2
Specific̆na potros̆nja toplote bloka bruto :

1
qBb =
ηBb
Stepen korisnosti turbopostrojenja bruto :
" #
PGb kJ
ηT P b =
MGV 1 (hGV 1 − hN V ) + MGV 2 (hGV 2 − h3 ) kWs
Specific̆na potros̆nja toplote turbopostrojenja bruto :

1
qT P b =
ηT P b
Specific̆na potros̆nja pare turbopostrojenja bruto :
" # " #
MGV 1 kg kg
mT P b = i
PGb kWs kWh
2.7 Bilans parnog bloka po I zakonu termodinamike

1. Dovedena energija parnom bloku :
a) toplota dovedena u kotlu gorivom :
(hP P i − hN V Z1i ) + (1 − mO1 )(hDP i − h3 )

A=
ηK
b) rad napojne pumpe :

B = hN V Z2u − hKZ3i
2. Gubici energije :
c) gubici u kotlu :
1
C = [(hP P i − hN V Z1i ) + (1 − mO1 )(hDP i − h3 )]( − 1)
ηK
d) gubici u glavnim parovodima :
D = (hP P i − hGV 1 ) + (hDP i − hGV 2 )(1 − mO1 )

e) mehanic̆ki gubitak u turbini :
E = LiT eq − Lef T = LiT eq − ηmT LiT eq = LiT eq (1 − ηmT )
f) gubitak u generatoru :
F = Lef T − LGb = LiT eq ηmT (1 − ηG )
g) odvedena toplota iz kondenzatora :

7
1−ΣmOi PC
1
7
X 7
X 3
X
G = (1 − mOi )hP C + ( mOi )hKO7 − (1 − mOi )hK
1 4 1
K
7
1−Σ mOi
3 KO7 Σ m Oi
4
1
h) gubitak u zagrejac̆u visokog pritiska 1 :
H = mO1 (hP O1 − hKO1)(1 − ηZ1 )
i) gubitak u zagrejac̆u visokog pritiska 2 :
I = [mO2 (hP O2 − hKO2 ) + mO1 (hKO1 − hKO2)](1 − ηZ2 )
Toplotni gubici u zagrejac̆ima niskog pritiska, mes̆nom zagrejac̆u, prarovodima oduzimanja i tur-
bini se zanemaruju pa su gubici po I zakonu termodinamike u ovim komponentama jednaki 0.
3. Koristan rad :
R = LGb = LiT eq ηmT ηG
Bilans izgleda ovako :
Dovedena energija = Gubici + Koristan rad
A+B =C +D+E+F +G+H +I +R

Gres̆aka rac̆unanja :
|(A + B) − (C + D + E + F + G + H + I + R)|
∆= 100 % ≤ 1 %
A+B
2.8. BILANS PARNOG BLOKA PO II ZAKONU TERMODINAMIKE 31
2.8 Bilans parnog bloka po II zakonu termodinamike

1. Dovedena radna sposobnost parnom bloku :
a) radna sposobnost dovedena gorivom u kotlu:
(hP P i − hN V Z1i ) + (1 − mO1 )(hDP i − h3 )

A=
ηK
b) rad napojne pumpe:
B = LiN P = hN V Z2u − hKZ3i

2. Gubici radne sposobnosti
c) gubici r.s. u kotlu se nalaze iz bilansa:
A = eP P i − eN V + (1 − mO1 )(eDP i − e3 ) + eζK
pa je gubitak r.s. jednak:
( )
h i h i
C = eζK = A− (hP P i−hN V )−To (sP P i −sN V ) +(1−mO1) (hDP i −h3 )−To (sDP i −s3 )
d) gubici r.s. u glavnim parovodima:
D = (hP P i − To sP P i) − (hGV 1 − To sGV 1 ) + (1 − mO1 )[(hDP i − To sDP i) − (hGV 2 − To sGV 2 )]
e) mehanic̆ki gubitak u turbini:
E = LiT eq (1 − ηmT )
f) gubitak u generatoru:
F = LiT eq ηmT (1 − ηG )
g) gubitak r.s. u kondenzatoru:
7
X 7
X 3
X
G = (1 − mOi )(hP C − To sP C ) + ( mOi (hKO7 − To sKO7) − (1 − mOi )(hK − To sK )
1 4 1
h) gubitak r.s. u zagrejac̆u visokog pritiska 1:
mO1 eP O1 + 1eN V z1u = mO1 eKO1 + 1eN V Z1i + eζZV P 1

H = eζZV P 1 = mO1 [(hP O1 − To sP O1) − (hKO1 − TO sKO1)] + 1[(hN V z1u − To sN V z1u )−
(hN V Z1i − To sN V Z1i )]
i) gubici r.s. I,J,K,L,M,N u zagrejac̆ima 2–7 odredjuju se na isti nac̆in kao i gubitak r.s. u
zagrejac̆u 1.
j) gubitak r.s. u turbini:
7
X 7
X
eGV 1 + (1 − mO1 )eGV 2 = (1 − mO1 )e3 + (1 − mOi )eP C + mOi eOi + LiT eq + eζT
1 1
O = eζT = (hGV 1 − To sGV 1 ) + (1 − mO1 )(hGV 2 − To sGV 2 ) − (1 − mO1 )(h3 − To s3 ) −

7
X 7
X
−(1 − mOi )(hP C − To sP C ) − mOi (hOi − To sOi ) − LiT eq
1 1
k) gubitak r.s. u napojnoj pumpi:
P = LiN P + (hKZ3i − TO sKZ3i) − (hN V Z2u − TO sN V Z2u )
l) gubitak r.s. u parovodima oduzimanja:
7
X
Q = To mOi (sP Oi − sOi )
1
3. Koristan rad:
R = LGb
Bilansiranje i izrac̆unavanje gres̆ke bilansiranja po II zakonu izvodi se kao i pri bilansiranju

po I zakonu termodinamike.
2.8. BILANS PARNOG BLOKA PO II ZAKONU TERMODINAMIKE 33
Tabela za predstavljanje rezultata bilansiranja parnog bloka po I i II zakonu termodinamike
I zakon II zakon
kJ/kg % kJ/kg %
1. Dovedena energija, odnosno,
radna sposobnost parnom bloku
A – dovedi se gorivom u kotlu
B – rad napojne pumpe
Ukupno dovedeno
2. Gubici energije, odnosno, r. s.
C – gubici u kotlu
D – gubici u glavnim parovodima
E – mehanic̆ki gubitak u turbini
F – gubitak u generatoru
G – gubitak u kondenzatoru
H – gubitak u zagrejac̆u visokog pritiska 1
I – gubitak u zagrejac̆u visokog pritiska 2
J – gubitak u mes̆nom zagrejac̆u 3
K – gubitak u zagrejac̆u niskog pritiska 4
L – gubitak u zagrejac̆u niskog pritiska 5
M – gubitak u zagrejac̆u niskog pritiska 6
N – gubitak u zagrejac̆u niskog pritiska 7
O – gubitak u turbini
P – gubitak u napojnoj pumpi
Q – gubitak u parovodima oduzimanja
Ukupni gubici
3. Koristan rad LGb
Suma gubitaka + Koristan rad
Glava 3
Prorac̆un parne turbine

2. zadatak
35
36 GLAVA 3. PRORAC̆UN PARNE TURBINE
3.1 Uvod
3.1.1 Zadati podaci
Prorac̆un parne turbine se sprovodi za turbinu koja odgovara toplotnoj s̆emi prorac̆unatoj u prvom
zadatku.
Za prorac̆un turbine zadaju se sledeći parametri, zasebno za stupanj TVP, TSP i TNP:
• stepen reaktivnosti stupnja r,
• apsolutni ugao struje na izlazu iz pretkola α1
• relativni ugao struje na izlazu iz radnog kola β2
Za poslednji, z-ti stupanj TNP, zadate su glavne dimenzije stupnja:
• srednji prec̆nik stupnja Dz
• visina lopatica lz .
Broj obrtaja rotora turbine je: n = 3000 min−1.

3.1. UVOD 37
3.1.2 Stupanj aksijalne turbine
Stupanj aksijalne turbine sadrži pretkolo - seriju mlaznika koji ubrzavaju struju pare prema radnom
kolu (slika 3.U1). Ovakva struja pare velike kinetičke energije, vrši mehanički rad pokretanjem
lopatice radnog kola koje su vezane za vratilo turbine.
c0 lo
tko
pre lo
ko
no
rad
w1
w2
o c2
h
h
p c1
Sl. 3.U1 - Princip rada aksijalnog stupnja
Ubrzavanjem pare u pretkolu i daljim dobijanjem rada u radnom kolu, ostvaruje se pad statičke
entalpije i pritiska kroz stupanj. Ukupna - totalna entalpija pare, opada samo u radnom kolu
pošto u kod nepokretnog pretkola ne postoji razmenu rada izmedju fluida i lopatica.
Kod višestupnih turbina, preradivanje mehaničkog rada iz energije pare, vrši se sukcesivno u više
stupnjeva kao što je prikazano na slici 3.U2.
kuciste
odvod
pare
dovod
pare
vratilo
zaptivke zaptivke
Sl. 3.U2 - Skica preseka višestupne aksijalne turbine

3.2 Izbor značice izentropskog rada
Bira se značica izentropskog rada ψs = ∆hsS sa kojom će se postići najveca vrednost stepena
korisnosti stupnja ηu za zadate vrednosti stepena reaktivnosti r i izlazne uglove iz rotora i statora
α1 i β2 . Uraditi redom za TVP, TSP i TNP.
3.2.1 Stepen korisnosti stupnja na obimu u funkciji parametara res̆etke i stupnja
Navešćemo opšti izraz za stepen korisnosti stupnja na obimu ηu = f (η 0 , α1 , η 00 , β2 , ψs , r, R2 /R1 )

.
√ √
( " #)
2 q 0 R2 q 00 1 R2
ηu = √ η cos α1 1 − r + η cos β2 K − √
ψs R1 ψs R1
!2
q √ 1 1 R2
0
K = η (1 − r) − 2 η 0 cos α1 1 − r√ + r +
ψs ψs R1
Dalje se ograničavamo na aksijalne stupnjeve: R1 ≈ R2 . Da bi smo mogli varirati značicu ψs i
posmatrati promenu ηu , potrebno je proceniti stepene korisnosti rešetki η 0 i η 00 . Ostali podaci su
poznati.
3.2.2 Preliminarna procena stepena korisnosti rešetki stupnja
Stepeni korisnosti rešetki statora η 0 i rotora η 00 nisu poznati i moraju se proceniti koristeći dijagram
na slici 3.1. Kod pretkola se koriste ubrzne rešetke. Za radna kola koristimo skretne rešetke za
akcione stupnjeve r ≤ 0.25 i ubrzne rešetke kod reakcionih stupnjeva r > 0.25.
0.97
ubrzna
0.96 s skretna
TNP s/l=0.3
stepen korisnosti resetke η’ ( η’’) [-]
0.95
l c0
0.94 α0
TSP s/l=0.6
0.93
0.92
TVP s/l=0.9 α1
0.91
c1 w1
0.9 β1
0.89 TNP s/l=0.2
0.88
TSP s/l=0.4
0.87 β2
w2
0.86
TVP s/l=0.6 t/s=(t/s)opt
0.85
10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30
izlazni ugao struje α1 (β2) [o]
Sl. 3.1 - Procena stepena korisnosti res̆etke

3.2. IZBOR ZNAČICE IZENTROPSKOG RADA 39
3.2.3 Odredjivanje stepena korisnosti stupnja na obimu pomoću bezdimenzijskih

trouglova brzina
Stepen korisnosti na obimu može se odrediti izrazom datim u 3.2.1 ili sledećim postupkom: iz
bilansa energije za izentropsko strujanje u statoru:
c21s c2 q q
= ∆h0s + o = ∆hsS (1 − r) , c1 = η 0 c1s = 2η 0 ∆hsS (1 − r)
2 2
c1 q 0 w1 q 2
c1 = = η (1 − r)ψs , w1 = = c1 + 1 − 2c1 cos α1
u u
Iz bilansa energije za izentropsko relativno strujanje u rotoru (u1 = u2 = u):
w12 w2 2
w2s w2
h1 + = h2s + 2s , = ∆h00s + 1 , ∆h00s = r∆hsS
2 2 2 2
q q
w2 = η 00 w2s = η 00 (w12 + 2r∆hsS )
w2 q 00 2
w2 = = η (w1 + rψs ) , ∆cu = c1 cos α1 + w2 cos β2 − 1
u
Stepen korisnosti na obimu stupnja je:
∆hu u1 c1u − u2 c2u u∆cu 2u 2∆cu
ηu = ηutt = = = =
∆hsS ∆hsS ∆hsS 2u ψs
o
h h
p
0o 1o
0
0o
c 20 /2
0
p
0
0
p 0
c 21 /2
∆hu
∆h’s
∆hsS
∆hsS
1
1
1s o
1s
2 2o
p
1
p
1
c 22 /2
∆h’’s
2 2
2s 2s
2s’
p
2
p
2
s s
Sl. 3.2 - Ekspanzija u stupnju - izentropski i unutras̆nji toplotni pad

Apsolutna brzina i uglovi na izlazu iz stupnja je:
q
c2 = w 22 + 1 − 2w2 cos β2
!
c1 cos α1 − 1 w2 cos β2 − 1

β1 = arccos , α2 = arccos
w1 c2
Ako posmatramo stupanj u grupi, izlazna brzina ne pretstavlja gubitak i koristimo značicu i stepen
korisnosti - totalno prema totalnom:
∆hosS ∆hsS − c22 /2 2∆cu
ψso = = = ψs − c22 , ηutt =
u2 /2 u2 /2 ψso
Varirati značicu izentropskog rada ψs od 2.0 do 5.0 i izračunati redom c1 , w1 ,c2 , w2 i ∆cu , dok su
ostali izrazi dati radi izvodjenja. i uzeti optimalnu vrednost prema maksimumu stepena korisnosti
ηuts .
Primer:
r = 0.20, α1 = 16o, η 0 = 0.959, β2 = 19o , η 00 = 0.945
psis c1 w1 c2 w2 beta1 alfa2 dcu etauts etautt psistt

2.00 1.24 0.39 0.39 0.72 60.8 143.4 0.87 0.8742 0.9479 1.84
2.20 1.30 0.44 0.37 0.77 55.2 137.1 0.98 0.8895 0.9482 2.06
2.40 1.36 0.48 0.35 0.82 50.9 130.0 1.08 0.9002 0.9482 2.28
2.60 1.41 0.53 0.33 0.87 47.4 122.2 1.18 0.9073 0.9481 2.49
2.80 1.47 0.57 0.33 0.92 44.7 114.0 1.28 0.9116 0.9477 2.69
3.00 1.52 0.62 0.33 0.96 42.4 105.6 1.37 0.9137 0.9473 2.89
3.20 1.57 0.67 0.33 1.01 40.5 97.5 1.46 0.9141 0.9468 3.09
3.40 1.62 0.71 0.34 1.06 38.9 90.0 1.55 0.9132 0.9462 3.28
3.60 1.66 0.75 0.36 1.10 37.5 83.2 1.64 0.9112 0.9456 3.47
3.80 1.71 0.80 0.38 1.15 36.3 77.2 1.73 0.9084 0.9449 3.65
4.00 1.75 0.84 0.41 1.19 35.2 72.0 1.81 0.9050 0.9442 3.83
4.20 1.80 0.88 0.43 1.23 34.3 67.5 1.89 0.9011 0.9436 4.01
4.40 1.84 0.92 0.46 1.28 33.5 63.6 1.97 0.8967 0.9429 4.18
4.60 1.88 0.96 0.49 1.32 32.7 60.2 2.05 0.8921 0.9422 4.36
4.80 1.92 1.00 0.53 1.36 32.1 57.2 2.13 0.8872 0.9414 4.52
5.00 1.96 1.03 0.56 1.40 31.4 54.7 2.21 0.8821 0.9407 4.69
5
0.96
ηutt 4.5
Stepen korisnosti na obimu ηu [-]
0.94
4
Znacica ψ s [-]
0.92
o
ηuts 3.5
o
0.9 ψ s,opt = 3.09
3
0.88
2.5
ψs,opt=3.2 ψs,opt=3.2
0.86
2
2 2.5 3 3.5 4 4.5 5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5
Znacica ψs [-] Znacica ψs [-]
Sl. 3.3 - Odredjivanje optimalne znac̆ice izentropskog rada

3.2. IZBOR ZNAČICE IZENTROPSKOG RADA 41
c0
0
α1 β2
c2
w1 w2
w1 1 c1
c1
u=1 u=1
u
∆c u
c2 w2 2
Sl. 3.4 - Bezdimenzijski trouglovi brzina
Za opseg u kome je varirana znac̆ica izantropskog rada nacrtati bezdimenzijske trouglove brzina
za najmanju, izabranu i najveću vrednost znac̆ice.
0.2
0.4
0.6
0.8
2 1.5 1 0.5 0 -0.5 -1 -1.5
0
∆ hSs = 2
-
0.2
0.4 ∆ cu=0.87
-
0.6
0.8
2 1.5 1 0.5 0 -0.5 -1 -1.5
0
∆ hSs = 3.2
-
0.2
0.4
∆ cu=1.46
-
0.6
0.8
2 1.5 1 0.5 0 -0.5 -1 -1.5
0
∆ hSs = 5
-
0.2
0.4
0.6 ∆ cu=2.21
-
0.8
2 1.5 1 0.5 0 -0.5 -1 -1.5
Sl. 3.5 - Promena trouglova brzina sa porastom znac̆ice izentropskog rada

3.3 Odredjivanje koeficijenta gubitaka res̆etki TVP, TSP i TNP
Na osnovu zadatih uglova na izlazu i uglova na ulazu, odredjenih izborom znac̆ice izentropskog
rada, potrebno je izrac̆unati korisnosti res̆etki pretkola i radnih kola TVP, TSP i TNP. Strujanja
u svim res̆etkama smatrati podzvuc̆nim (uglavnom se samo u poslednjim stupnjevima javljaju
okolozvuc̆na i nadzvuc̆na strujanja).
3.3.1 Oznac̆avanje geometriskih parametara profila i res̆etke (sl. 3.1)
s – duz̆ina tetive skeletnice,

t – korak res̆etke, a1 , a2 – izlazna s̆irina kanala (grlo mlaznika),
b – aksijalna s̆irina lopatice, δ – debljina izlazne ivice,
l – radijalna duz̆ina lopatice, D – srednji prec̆nik (kruz̆ne) res̆etke,
αy , βy – ugao postavljanja profila, t = t/s – relativni korak,
α0S , β1S – ugao skeletnice na ulazu l = l/s – relativna duz̆ina lopatice
α1S , β2S – ugao skeletnice na izlazu
c0
α0S α0
y
s
a1
αy
α 1S α1
δ ii
x
t
c1
w1
β1 β1S
a y
s
b
βy
a2
β2 β2S
x
w2 t
Sl. 3.6 - Geometrijski parametri res̆etke

3.3. ODREDJIVANJE KOEFICIJENTA GUBITAKA 43
3.3.2 Prorac̆un koeficijenta gubitaka energije u res̆etkama
Koeficijent gubitaka kinetic̆ke energije u res̆eci pretkola, odnosno radnog kola, definis̆e se kao:
c21s /2 − c21 /2 2
w2s /2 − w22/2
ζ0 = , ζ 00 =
c21s /2 2
w2s /2
3.3.2.1 Strujni uglovi
Za izabranu vrednost znac̆ice ψs poznati su ulazni i izlazni uglovi iz kola β1 (α0 ) i β2 (α1 ) . Kod
pretkola, ulazni ugao struje je zapravo izlazni ugao iz prethodnog stupnja. Za grupu ponavljajućih
stupnjeva je onda α0 = α2 . Skretljivost res̆etke je:
∆β = 180o − (β1 + β2 )
1
o
α1 , β2 = 40
0.95
α 1 β2
t α0 β 1 s
0.9
o
35
0.85
o
30
t/s [ - ]
0.8 25
o
o
20
0.75
o
15
o
10
0.7
0.65
0.6
20 40 60 80 100 120
o
αο,β1[ ]
Sl. 3.7 - Izbor relativnog koraka
3.3.2.2 Optimalni relativni korak
Optimalni relativni korak topt = topt /s se odreduje kao: Relativni korak rešetke koji za zadato
skretanje dati dati najmanje gubitke je:
β 2 (β1 − 40) (β1 − 40)2
" #
topt = 0.69 + 2 1+ β1 , β2 [ o ]
434782 7667
0.08
0.07
0.06
0.05
o
α1 , β2 = 10
ζ po [ - ]
0.04
o
15
0.03
o
20
o
25
0.02 o
30
o
35
o
0.01 45
0
20 40 60 80 100 120
o
αο,β1[ ]
Sl. 3.8 - Osnovni profilni gubici
3.3.2.3 Osnovni profilni gubici
Koeficijent osnovnih profilnih gubitaka se odreduje sledećim izrazom:

0.1784 + 1.4657
β1
ζP 0 = 0.1239 · β2 − 0.06542 · ln β2
3.3.2.4 Korigovanje osnovnih profilnih gubitaka
Usvajamo da je t = topt . Ukoliko se iz nekog razloga usvoji druga vrednost, osnovni profilni gubici
su: 
 0.14 ; t ≥ topt
ζt = A · (topt − t)2 , A=
0.06 + 0.0025 (∆β − 50) ; t < topt
3.3.2.5 Rejnoldsov broj i hrapavost povrs̆ine
Strujanja u već ini toplotnih turbina su takva da je Re > 2 · 105 . U toj oblasti gubici zavise od
hrapavosti povrs̆ine aeroprofila, a ne i od same vrednosti Rejnoldsovog broja Re = w2 · s/ν.
!1.5
kS 4 kS
χRe = 0.0654 10 − 1.0 + 0.9346, 10−4 < < 10−3 Re > 2 · 105
s s
3.3. ODREDJIVANJE KOEFICIJENTA GUBITAKA 45
Ako je k visina neravnina na povrs̆ini lopatica, ona se svodi na ekvivalentnu hrapavost povrs̆ine sa
pes̆c̆anim zrnima kS = k/2.56. Hrapavost lopatica zavisi od vrste i kvaliteta tehnologije njihove
izrade. Za preliminarni prorac̆un uzeti da je kS /s = 2 · 10−4 .
k=2.56kS
kS
Sl.3.9 - Hrapavost pes̆c̆anih zrna i hrapavost povrs̆ine profila sa istim hidraulic̆kim efektom
3.3.2.6 Mahov broj:
Pos̆to je strujanje podzvuc̆no:

χM a = 1 , Ma ≤ 1
3.3.2.7 Debljina izlazne ivice
Gubici usled konac̆ne debljine izlazne ivice:
∆ii (δii /s)

ζii = A ∆ii =
20 t sin β2
Za profile koje ćemo koristiti, odnos debljine izlazne ivice je (δii /s) = 0.02.

∆ii  0.7 + 1.0 B ; B ≤ 3.3
B= A=
χM a χRe ζP 0  3.1 + 0.27 B ; B > 3.3
3.3.2.8 Ukupni profilni gubici
Računaju se prema izrazu:

ζP = χRe χM a ( ζP 0 + ζt ) + ζii
3.3.2.9 Sekundarni gubici
Sekundarni gubici se računaju prema obrascima:
ζP t w1 (4.754 + 0.125 · ∆β)

ζsek = F , F = ·
ζP 0 l w2 100
0.2
w1/w2 = 1.0
0.15 0.8
0.6
F [-]
0.1
0.4
0.05
0.2
0
20 40 60 80 100 120 140
o
∆β [ ]
Sl. 3.10 - Faktor F za odredjivanje sekundarnih gubitaka
Odnos brzina je poznati iz izbora znac̆ice w1 /w 2 , (c0 /c1 ). Odnos koraka i visine lopatica t/l
odrediti kao:
t s
=t·
l l
s/l akcioni PK akcioni RK reakc. PK i RK

r ≤ 0.25 r ≤ 0.25 r > 0.25
TVP 1.2 0.7 0.9
TSP 0.8 0.4 0.4
TNP 0.3 0.2 0.2
Sl. 3.11 - Osnovni profilni, gubici usled debljine izlazne ivice i sekundarni gubici
3.3.2.10 Stepen korisnosti res̆etke
Stepen korisnisti res̆etke je:

ηR = 1 − ( ζP + ζsek )
I oznac̆ava se sa η 0 za pretkola i η 00 za radna kola.
3.4. PRORAC̆UN REGULACIONOG STUPNJA 47
3.4 Prorac̆un regulacionog stupnja
Promena snage kod turbina sa mlaznic̆kim regulisanjem vrs̆i se preko regulacionog stupnja. Nje-
gova svrha je i da preradi s̆to veći toplotni pad i poveća što više zapreminski protok kroz naredne
stupnjeva. Ovo povećanje zahteva i veću potrebnu visinu lopatica narednih stupnjeva te smanjuje
odnos visine procepa i duz̆ine lopatica, a time i gubitke kroz procep. Regulacioni stupanj se uvek
gradi kao akcioni i sa većim prec̆nikom u odnosu na ostale stupnjeve TVP radi povećanja obimne
brzine, a sve u cilju povećanja unutras̆njeg rada stupnja. Pos̆to je po redu prvi stupanj, kon-
strukcijski moz̆e izvesti bez procepa kod pretkola, a potrebna visina lopatica samog regulacionog
stupnja se postiže uvodenjem parcijalnog punjenja.
o
RSu=0
0 1 2
0 1 2 ∆ hiRS
∆ hsRS c 1 /2
2
∆ hsRS
o
2=RSi
1
c 22 /2
∆ h’d
1s 2 ∆ h"d
ka zaptivkama
2s
Sl. 3.12 – Regulacioni stupanj
3.4.1 Proračaun veličina stanja
Regulacioni stupanj nećemo detaljno proračunavati već samo definisati glavne dimenzije. Proračun
polazi od usvojenog toplotnog pada, pa se na osnovu toga odreduje odgovarajuća kombinacija
značice izentropskog rada i potrebne obimne brzine (prečnika stupnja).
∆hsRS = 80 ÷ 120 kJ/kg
Stanje iza glavnog ventila (stanje 2 iz prvog zadatka) je zapravo totalno stanje stanje na ulazu u
regulacioni stupanj (0o = RSu). Potrebno je odrediti totalno stanje na izlazu: 2o = RSi.
3.4.2 Odredivanje velic̆ina stanja i glavnih dimenzija RS u ravni 1–1
Obimna brzina se izrac̆unava tako s̆to se prvo usvoji zac̆ica izentropskog rada RS:
ψsRS = 4 ÷ 5
pa je: s
∆hsRS 2∆hsRS
ψsRS = ∆hsRS = 2 =⇒ u1 =
u1 /2 ψsRS
Srednji prec̆nik radnog kola u ravni 1–1:

60u1
D1 = n = 3000 ob/min
πn
Maseni protok kroz radno kolo se smanjuje:
Ṁ1 = C ṀGV 1 (CpGV 1 =60bar = 0.99 i CpGV1 =250bar ) = 0.97)
Stupanj je akcioni, usvajamo stepen reaktivnosti i ugao struje na izlazu iz pretkola:
r = 0.10 ÷ 0.15 α1 = 10 ÷ 14o
Uzeti okvirno da su gubici u rešeci pretkola ζ 0 = 0.10 ÷ 0.12 zbog niske vrednosti odnosa s/l.
Pošto kod pretkola nema procepa, imamo: ζP0 = 0.
Izentropski toplotni pad u pretkolu i brzina na kraju ekspanzije:
q
∆h0s = (1 − r)∆hsRs c1s = 2 2∆h0s
Veličine stanja u tački 1s:
h1s = ho0 − ∆h0s , s1s = s0 =⇒ p1s
Ukupni gubici u pretkolu i realne veličine stanja u ravni 1–1:
c21s
(∆h0d + ∆h0P ) = (ζ 0 + ζP0 ) , h1 = h1s + (∆h0d + ∆h0P ), p1 = p1s =⇒ v1
2
Brzine na izlazu iz pretkola:
q q
c1 = 2(h0 − h1 ) w1 = c21 + u21 − 2c1 u1 sin α1
Visina stupnja u preseku 1-1 je:
Ṁ1 v1
l1 =
εD1 πc1 sin α1
Velic̆ina ε ≤ 1 – koeficijent punjenja radnog kola po obimu i predstavlja odnos izmedu dela obima
po kome se radnom kolu dovodi para i ukupnog obima kola. Uzeti da je punjenje stupnja po
celom obimu (ε = 1), a ukoliko se dobije l1 < 20mm, smanjiti vrednost ε tako da bude ispunjeno
l1 ≥ 20mm (Smernica: ε < 1 za turbine snage ispod 200MW).
ε<1 ε=1
Sl. 3.13 – Punjenje regulacionog stupnja

3.4. PRORAC̆UN REGULACIONOG STUPNJA 49
3.4.3 Odredivanje velic̆ina stanja na izlazu iz stupnja
Izentropski toplotni pad i brzina iza radnog kola:

q
∆h00s = r∆hsRS , w2s = w12 + 2∆h00s
Veličine stanja iza radnog kola pri izentropskoj ekspanziji:
h2s = h1 − ∆h00s , s2s = s1 =⇒ p2s
Time je odreden pritisak koji vlada u komori iza regulacionog stupnja.
Koeficijent gubitaka u rešetki radnog kola uzeti kao ζ 00 = 0.12 ÷ 0.14.
Ostali unutrašnji gubici vezani za radno kolo su:
• gubitak gubitak kroz procep - uzeti da je: ζP00 = 0.025.

• Gubitak zbog trenja: generalno mali i usvojiti da je ξf = 0.002
• Gubitak zbog ventilacije - javlja se kod stupnjeva sa parcijalnim punjenjem ε < 1:
l1 1 − ε 1
ξv = [0.4 + 0.52 ]
D1 ε φψs
Značica protoka je φ = c1a /u1 = c1 sin α1 /u1.
• Gubitak zbog ubrzanja je:
zP 1 t
ξub = 0.3
ε φψs D
Veličina zP je broj sektora parcijalnog punjenja ( zP = 4, odnosno, zP = 0 ako nema
parcijalnog punjenja). Uzeti da je korak rešetke t = 20 ÷ 30mm.
Ukupni gubici u radnom kolu (gubici na obimu + ostali unutrašnji):

c21s
(∆h00d + ∆h00P + ∆hub + ∆hv + ∆hf ) = (ζ 00 + ζP00 ) + (ξub + ξv + ξf )∆hsRS
2
Statičko stanje na izlazu iz regulacionog stupnja:
h2 = h2s + (∆h00d + ∆h00P + ∆hub + ∆hv + ∆hf ) , p2 = p2s =⇒ s2
Apsolutna brzina na izlazu iz stupnja:
q
c2 = w22 + u22 − 2w2 u2 sin β2 , (u2 = u1 )
Totalno stanje na izlazu iz stupnja:
c22
hRSi = ho2 = h2 + , sRSi = so2 = s2
2
Unutrašnji stepeni korisnosti stupnja (totalno prema statičkom i totalno prema totalnom):
ts ho0 − ho2 tt ho0 − ho2
ηiS = , ηiS = .
∆hsRS ∆hsRS − c22 /2
3.5 Prorac̆un grupe stupnjeva TVP (GSTVP)
3.5.1 Linija ekspanzije grupe stupnjeva TVP
Regulacioni stupanj obavlja jedan deo ukupne ekspanzije u TVP, dok se dalje dobijanje rada vrši
u grupi stupnjeva turbine visokog pritiska - GSTVP (Sl. 3.14). Stanja na ulazu i izlazu iz GSTVP
ćemo sada označavati sa 1 i 2 (i to su zapravo totalna stanja ispred prvog i iza poslednjeg stupnja
GSTVP). Stanje 1 je totalno stanje iza regulacionog stupnja 1 = RSi, dok je izlazno stanje 2,
tačka 3=O1 iz proračuna linije ekspanzije. Pronaći stanje 2s.
∆hsGST V P = h1 − h2s
Unutras̆nji toplotni pad GSTVP jednak je:

∆hiGST V P = ∆hiT V P − ∆hiRS
Unutras̆nji stepen korisnosti GSTVP je:

∆hiGST V P
ηiGST V P =
∆hsGST V P
Da bi se odredile glavne dimenzije i broj stupnjeva GSTVP, mora se poći od neke predpostavljene
vrednosti broja stupnjeva. Usvojićemo:
z = 8 ÷ 12 za akcione, z = 12 ÷ 18 za reakcione turbine.
Uzeti da je turbina akciona za stepen reaktivnosti stupnja r ≤ 0.25. Za r > 0.25 uzeti da je
turbina gradena kao reakciona.
h GV1
RSu
1=RSi
∆hiRS
∆ hiGSTVP
∆hsGSTVP
∆ hsTVP
GV1 − glavni ventil 1

RSu − ulaz u reg. stupanj
RSi − izlaz iz reg. stupnja
1 − ulaz u GSTVP
2 − izlaz iz GSTVP
2
2s
Sl. 3.14 - Linija ekspanzije u TVP

3.5. PRORAC̆UN GRUPE STUPNJEVA TVP 51
Sl. 3.15 - Presek TVP
3.5.2 Povećanje rada grupe stupnjeva TVP
Pos̆to se izobare s̆ire idući udesno u h − s dijagramu, suma izentropskih toplotnih padova stup-
njeva pojedinac̆no veća je nego ukupan izentropski pad grupe stupnjeva.
z
X
∆hsS = µ · ∆hsGST V P
1 ∆hsGS
µ – koeficijent povećanja rada ∆hsGS
∆hsS
o
usled zagrevanja gasa (µ > 1)
∆hsGS<Σ∆hsS
2s o
Koeficijent povećanja rada usled zagrevanja za zamis̆ljeni politropski proces sa beskonacnim bro-
jem stupnjeva je:
A∆122s (T1 − T2s )(s2 − s2s )
µ∞ = 1 + a∞ , a∞ = = ,
∆hsGST V P 2∆hsGST V P
gde je sa A∆122s oznac̆ena povrs̆ina trougla 122s u T − s dijagramu A∆122s = 1/2 ∆T ∆s. Za
sluc̆aj sa konac̆nih, z stupnjeva imamo:
1

µ = 1 + a, a = a∞ 1−
z
l1z D Vz
l1I
DVI
D1z
D1I
DKI =D KI =D K
0I 1I 2I 0z 1z 2z
Sl. 3.16 – Glavne dimenzije TVP
3.5.2.1 Procena prec̆nika GSTVP
Svi stupnjevi u GSTVP imaju istu značicu ψso ( i ψs ) i sa istim prečnicima (i obimnim brzinama)
davali bi i iste toplotne padove. Vrlo jednostavno se dobije izraz za potreban prečnik grupe od z
stupnjeva sa istim prečnikom i značicom ψso :
s
u2 Dm πn 60 2µ∆hsGST V P
ψso m z = µ∆hsGST V P , um = ⇒ Dm =
2 60 πn zψso
U našem slučaju, prečnik stupnjeva blago raste od prvog do poslednjeg stupnja, ali ne drastično
i vrednost Dm pretstavlja dobru referencu za dalji proračun.
3.5.3 Prorac̆un glavnih dimenzija prvog stupnja GSTVP
Prvi stupanj u turbini se oznac̆ava rimskim brojem jedan I, a poslednji (z-ti) sa z. Za prorac̆un
glavnih dimenzija potrebni su sledeći podaci:
r, α1I – zadati stepen reaktivnosti i ugao na izlazu iz pretkola za stupanj TVP,
ψs – izabrana znac̆ica izentropskog rada za stupanj TVP (tac̆ka 3.2),
η 0
– izrac̆unati stepen korisnosti res̆etke pretkola stupnja TVP (tac̆ka 3.3).
Izves̆ćemo izraz za odredivanje prec̆nika stupnja. Zapreminski protok u ravni 1–1 prvog stupnja:
V̇1I = Ṁ1I v1I = π D1I l1I c1I sin α1I
, Brzina u ravni 1 prvog stupnja:
q q ∆hsS D1I πn
c1I = η 0 cs1I = 2η 0 (1 − r)∆hsS , ψs = i u1I = .
u21I /2 60
Sledi izraz za izrac̆unavanje potrebne visine lopatica prvog stupnja u ravni 1-1:
60Ṁ1I v1I
l1I = q .
2
η 0 (1 − r)ψs D1I sin α1I π 2 n
3.5. PRORAC̆UN GRUPE STUPNJEVA TVP 53
Maseni protok u ravni 1–1 manji je od protoka kroz GV1 zbog gubitaka pare kroz zaptivke. To
je isti protok pare koji prolazi kroz radno kolo regulacionog stupnja:
Ṁ1I = (0.97 ÷ 0.99)ṀGV 1 = M1,RS
Zapreminu iza pretkola prvog stupnja v1I procenićemo kao:
s1I ≈ s1 , h1I = h1 − (1 − r)∆hiGST V P /z =⇒ v1I .
Prec̆nik stupnja D1I se usvaja i uzeti nešto nižu vrednost od procenjenog prečnika Dm . Izbor
veće vrednosti prec̆nika daje veću obimnu brzinu i toplotni pad po stupnju ∆hsS = ψs · u21I /2.
Sa druge strane, povećanje prečnika smanjuje potrebnu visinu lopatica da bi se dobio potreban
protočni presek D1I πl1I . Povećanje D1l dakle smanjuje potreban broj stupnjeva ali povećava
gubitke kroz procepe zbog povećanja odnosa visine procepa i duz̆ine lopatica.
Prilikom odabira prec̆nika voditi se velic̆inom Dm iz prethodne sekcije - uzeti nešto nižu vrednost.
Izabrati vrednost D1I tako da se dobije:
• D1I /D1RS = 0.70 ÷ 0.85
• l1I > 25mm
• broj stupnjeva z na kraju prorac̆una TVP u skladu sa preporukom.
3.5.4 Prorac̆un glavnih dimenzija poslednjeg stupnja GSTVP
α1z = α1I – isto kao i za prvi stupanj TVP

r, ψs , η 0 – isto kao i za prvi stupanj TVP
Kvadrat srednjeg prec̆nika poslednjeg stupnja u ravni 1–1, D1z jednak je:
2 60Ṁ1z v1z
D1z =q .
η 0 (1 − r)ψs l1z sin α1z π 2 n
Usvaja se res̆enje da je prec̆nik u korenu GSTVP konstantan:
DKz = DKi = DK = D1I − l1I
Zamenom u prethodnu jednac̆inu dobijamo:
2 60Ṁ1z v1z
D1z l1z = (DK + l1z )2 l1z = q
η 0 (1 − r)ψs sin α1z π 2 n
Jednac̆ina l1z = C/(DK + l1z )2 se rešava iterativnim putem, a u prvoj iteraciji se pretpostavi
vrednost l1z . Pos̆to nema oduzimanja u protoc̆nom delu TVP imamo da je maseni protok;
Ṁ1z = Ṁ1I .
Specific̆nu zapreminu u ravni 1–1, v1z procenjujemo kao:
s1z ≈ s2 , h1z = h2 + r∆hiGST V P /z =⇒ v1z
3.5.5 Odredivanje broja stupnjeva TVP
Na osnovu prethodno pretpostavljog broja stupnjeva i usvojene visine lopatica prvog stupnja,
moz̆emo izrac̆unati novu vrednost broja stupnjeva.
∆hsGST V P
zizracunato = µ
ψso u2m /2
gde je um – srednja geometrijska vrednost obimne brzine prvog i poslednjeg stupnja:

D1I πn D1z πn
u2m = u1I · u1z , u1I = , u1z =
60 60
Za novi broj stupnjeva, usvaja se najbliz̆a celobrojna vrednost zcelobrojno . Zbog toga se vrednost
znac̆ice izentropskog rada mora korigovati kako bi ukupan izentropski toplotni pad turbine ostao
isti.
zizracunato o
ψso = (ψ )staro
zcelobrojno s
Za novu vrednost značice izentropskog rada ψso (totalno prema totalnom stanju), očitati sa
dijagrama 3.3 vrednost značice ψs (totalno prema statičkom stanju).
3.6. PRORAC̆UN STUPNJA TVP 55
3.6 Prorac̆un stupnja TVP
Izvrs̆iti prorac̆un prvog stupnja GSTVP. Regulacioni stupanj je projektovan tako da je kod njega
izlazna brzina potpuno aksijalna. Sledi da brzina na ulazu u prvi stupanj GSTVP nema obimnu
komponentu.
3.6.1 Tip stupnja
Stupnjevi sa malim stepenom reaktivnosti konstrukciono se izvode kao akcioni stupnjevi, sa di-
skovima i dijafragmama.
r ≤ 0.25 - akcioni stupanj r > 0.25 - reakcioni stupanj
Akcioni stupanj Reakcioni stupanj
S R
S R
RV
RK
Sl. 3.17 - Konstrukcija stupnja TVP

Uzećemo da je stupanj graden sa bandaz̆ama i kod pretkola i kod radnog kola.
3.6.2 Ostali unutras̆nji gubici
Pored gubitaka u res̆etkama statorskih i radnih kola, u stupnju se javljaju gubici zbog procepa i
gubici na trenje (kod konstrukcije sa dijafragmama i diskovima).
3.6.2.1 Gubici zbog procepa
Uzeti da su visina lopatica i prec̆nik stupnja konstantni: l2 ≈ l1 = l1I i D2 ≈ D1 = D1I . Prec̆nici

stupnja u korenu i vrhu su:
DK = D1I − l1I DV = D1I − l1I
Kod akcionog stupnja, procep pretkola je na manjem prec̆niku od prec̆nika u korenu.
DP0 = (0.7 ÷ 0.8)DK DP00 = DV

Kod reakcionog stupnja, prec̆nici procepa su isti kao prec̆nici u korenu i vrhu (debljina bandaz̆a
je mala).
DP0 = DK DP00 = DV
Visina procepa se usvaja prema tehnologiji proizvodnje delova turbine i odgovarajućih tolerancija
izrade. Za konvencionalne mas̆ine se moz̆e proceniti:
D1 [mm]
δ 0 = δ 00 = + 0.25[mm] (zaokruziti na dve decimale)
1000
Pri odredivanju broja stupnjeva, vrednost znac̆ice ψs se promeni veoma malo. Zato uglove α1 ,α2 ,
β1 , β2 i odnos brzina (w1 /w2 ) uzeti iz tac̆ke 3.2. Stupanj će biti projektovan tako da je aksijalna
brzina pre i posle pretkola ista pa je: (c0 /c1 ) = sin α1 / sin α0 . Kako je rec̆eno da je izlaz iz
regulacionog stupnja aksijalan, ulazni ugao u pretkolo je α0 = 90o.
o
0 1o 0
o
1o
0 0
δ
0 1* 1 1
DP 0
1
1* 1
1s 1s
Sl. 3.18 - Gubici zbog procepa

Gubici za slobodne lopatice
Koeficijenti gubitaka za slobodne lopatice pretkola i radna kola, rac̆unaju se prema izrazima:
δ 0 DK δ 00 DV
ζP0 = Kδ0 ζP00 = Kδ00
l1 D1 l2 D2
√ ∆cu √ ∆wu

Kδ0 = 20x + (2.8 − 7.7 x) (0.65 + sin α1 ) Kδ00 = 20x + (2.8 − 7.7 x) (0.65 + sin β2 )
c1a w2a
∆cu cos α1 − (c0 /c1 ) cos α0 ∆wu cos β2 + (w1 /w2) cos β1
= =
c1a sin α1 w2a sin β2
x = δ/s − 0.002.
Dužina skeletnice s nije poznata i definiše proračunom čvstoće. Orjentaciono uzeti: x = 0.03.
Gubici za lopatice sa bandaz̆om
Koeficijenti gubitaka za pretkolo i radno kolo su:
! !
tgα1 tgβ2
ζP0 = 2µ 0
1− cos2 α1 ζP00 = 2µ 00
1− cos2 β2
tgα0 tgβ1
Velic̆ina µ je odnos masenog protoka kroz procep i ukupnog masenog protoka µ = ṀP /Ṁ.
s s
0.6 δ 0 DP0
0 1 1 0.6 δ 00 DP00
00 1 1
µ =√ 2 − 2 µ =√ 2 − 2
nz l1 D1 sin α1 tg αo nz l2 D2 sin β2 tg β1
Broj zaptivki u procepu kod bandaz̆a je: nz = 3.
3.6.2.2 Gubici na trenje
To su gubici koji se javljaju usled trenja pri strujanju pare u prostoru izmedu nepokretnih dija-
fragmi i rotirajućih diskova. Ovi gubici su generalno mali i javljaju se kod akcionih stupnjeva sa
dijafragmama:
ξf ≈ 0.002 − akcioni stupanj ξf = 0 − reakcioni stupanj
3.6.3 Prorac̆un velic̆ina stanja u pojedinim tac̆kama procesa
Prorac̆un se sprovodi sa već poznatim vrednostima α1 , β2 , r i D1 = D1I . Uzima se korigovana

vrednost znac̆ice ∆hsS . Obimna brzina i izentropski toplotni pad prvog stupnja su:
D1 πn u21
u1 = , ∆hsS = ψs
60 2
Tac̆ka 0o
Totalne velic̆ine stanja po0 , to0 , ho0 , so0 , v0o jednake su velic̆inama stanja iza regulacionog stupnja
RSi. Brzina zvuka se odreduje:
po0 v0o q
κ = κ(po0 , T0o ), R= , cozv,0 = κRT0o .
T0o
Static̆ke velic̆ine stanja u tac̆ki 0 se razlikuju u odnosu na totalne zbog kinetic̆ke energije. Stanje
0 ćemo odrediti tek na kraju prorac̆una stupnja.
Tac̆ka 1s Static̆ka entalpija je:
h1s = ho0 − (1 − r)∆hsS
Velic̆ine stanja:
s1s = s0 , h1s =⇒ p1s , t1s , v1s , R1s , czv,1s
Brzina i mahov broj su:
q c1s
c1s = 2(ho0 − h1s ), Mac1s =
czv,1s
Tac̆ka 1
Koeficijent gubitaka res̆etke se izrac̆unava kao ζ 0 = 1 − η 0 . Gubici u res̆eci i gubici usled pocepa
kod pretkola su:
2 2
0 0 c1s 0 0 c1s
∆hd = ζ , ∆hP = ζP
2 2
Entalpija u ravni 1-1:
h1 = h1s + ∆h0d + ∆h0P ho1 = ho0
Brzina u ravni 1 − 1 je: q
c1 = 2 (ho1 − h1 )
Velic̆ine stanja:
p1 = p1s =⇒ t1 , s1 , v1 , R1 , czv,1 , Mac1 .
Trougao brzina u ravni 1-1
Aksijalna i obimna komponenta apsolutne brzine u ravni 1–1 su:
c1a = c1 sin α1 , c1u = c1 cos α1
Obimna brzina u ravni 1 je već poznata:

D1 πn
u1 =
60
Komponente relativne brzine su:
w1a = c1a , w1u = c1u − u1 .

w1a
β1 = arctg
w1u
Intenzitet relativne brzine i relativni Mahov broj ravni 1-1 su:
q
2 2 w1
w1 = w1a + w1u , Maw1 =
czv,1
Tac̆ka 2s
Kako je stupanj aksijalni, da bi izbegli iterativni prorac̆un uzećemo D2 ≈ D1 , odnosno u2 ≈ u1.

Izentropski toplotni radnog pad kola je:
∆h00s = r∆hsS , h2s = h1 − ∆h00s

q
w2s = w12 + 2∆h00s
s2s = s1 =⇒ p2s , t2s , v2s , R2s , czv,2s
Relativni Mahov broj za stanje 2s:
w2s
Maw2s = .
czv,2s
Tac̆ka 2
Koeficijent gubitaka u res̆eci je ζ 00 = 1 − η 00 . Gubici u res̆eci, zbog procepa i usled trenja su:
2 2
w2s w2s
∆h00d = ζ 00 ∆h00P = ζP00 ∆hf = ξf · ∆hsS
2 2
Entalpija struje pare u ravni 2-2:
h2 = h2s + ∆h00d + ∆h00P + ∆hf
Brzina u ravni 2 − 2: q
w2 = w12 + 2(h1 − h2 )
Velic̆ine stanja:
p2 = p2s =⇒ t2 , s2 , v2 , R2 , czv,2
Trougao brzina u ravni 2-2
Prec̆nik radnog kola i obimna brzina: D2 = D1 i u2 = u1
w2a = w2 sin β2 , w2u = w2 cos β2 ,
c2a = w2a , c2u = w2u − u2 .

q c2a
c2 = c22a + c22u , α2 = arctg
c2u
Apsolutni i relativni Mahov broj:
w2 c2
Maw2 = , Mac2 =
czv,2 czv,2
Tac̆ka 2o
Totalno stanje na izlazu iz stupnja je:
c22
ho2 = h2 + , so2 = s2 =⇒ po , to2 , v2o , R2o , cozv,2
2
Tac̆ka 0
Tek na kraju ćemo odrediti stanje 0. Projektovaćemo stupanj tako da se aksijalna brzina ne
menja ispred i iza pretkola.
c0 = c0a = c1a
c20
h0 = ho0 − , s0 = so0 =⇒ t0 , p0 , v0 , R0 , c0 , Mac0
2
Izentropski toplotni pad u pretkolu je:
∆h0s = h0 − h1s
3.6.4 Glavne dimenzije stupnja
Zanemarićemo kolic̆inu pare koja ide preko bandaz̆a (ṀP << Ṁ ). Uzimamo da je protok u svim
ravnima stupnja isti i jednak protoku na izlazu iz regulacionog stupnja:
Ṁ0 = Ṁ1 = Ṁ2 = Ṁ1I
Da bi izbegli iterativni tok prorac̆una, uzeli smo istu vrednost prec̆nika u svim ravnima stupnja.
D0 = D1 = D2
Potrebne visine lopatica u ravnima 0, 1 i 2 su:
Ṁ0 v0 Ṁ1 v1 Ṁ2 v2

l0 = , l1 = , l2 =
πD0 c0a D1 πc1a πD2 c2a
3.6.5 Pregled prorac̆una stupnja
Dati pregled velic̆ina stanja, nacrtati liniju ekspanzije u stupnju i prikazati trouglove brzina.
ψs r ∆hsS u1 Ṁ D1 l0 l1 l2
Sl . 3.19 - Forma tabele za prikaz glavnih karakteristika i dimenzija stupnja
c α w β u Mac Maw
0−0 - - - -
1−1
2−2
c1u w2u
u1 w1u c2u u2
α1 β2
c1a β1 α2 c2a
∆c u
Sl. 3.20 - Tabela i grafic̆ki prikaz za trouglove brzina
p t h s v czv
o
0
0
1s
1
2s
2
2o
Sl. 3.21 - Forma tabele za prikaz velic̆ina stanja u stupnju
h o
0
c 20/2
c 21 /2
∆hs’
∆hu
∆hsS
1
1* ∆hP’
1s ∆h d’
o
2
c22 /2
∆hs"
2
∆hP’’+ ∆hf
2* ∆hd’’
2s
2s’
s
Sl. 3.22 - Linija ekspanzije u stupnju
PK RK
∆h0s ∆h0d ∆h0P c1s c1 ∆h00s ∆h00d ∆h00P ∆hf ∆hc2 w2s w2
Sl. 3.23 - Forma tabele za prikaz gubitaka u stupnju
3.6.6 Odredivanje unutras̆njeg stepena korisnosti stupnja

Unutras̆nji stepen korisnosti stupnja ηiS se razlikuje od stepena korisnosti na obimu ηuS zato s̆to
uzima u obzir i gubitke zbog procepa i na trenje izmedu diskova, a ne samo profilne i sekundarne
gubitke u res̆etkama. Unutras̆nji rad stupnja je:
LiS = ∆hoiS = ho0 − ho2
Unutras̆nji stepen korisnosti stupnja:

ts LiS
ηiS =
∆hsS
Ovakva definicija stepena korisnosti izlaznu kinetic̆ku energiju tretira kao gubitak s̆to je ispravno
za usamljeni, odnosno, poslednji stupanj. Static̆ka entalpija je odredena izlaznim pritiskom, dok
kinetic̆ka energija predstavlja neizbez̆ni gubitak.
c22 /2
∆hc2 =
∆hsS
Kod stupnjeva u nizu, izlazna kineticka energija struje predstavlja samo deo totalne entalpije na
ulazu u naredni stupanj. Kako se ona moz̆e iskoristiti u narednim stupnjevima, imamo drugac̆iju
definiciju stepena korisnosti:
tt LiS
ηiS =
∆hsS − c22 /2
3.6. PRORAC̆UN STUPNJA TVP
63
Sl. 3.23 - Skica meridijanskog preseka protočnog dela TVP
3.7 Prorac̆un turbine srednjeg pritiska
3.7.1 Linija ekspanzije grupe stupnjeva TSP
Turbina srednjeg pritiska nema regulacioni stupanj, tako da je proces u grupi stupnjeva ujedno i
proces u turbini. Ulazno stanje kod grupe stupnjeva je stanje 1 = GV 2, dok je izlazno stanje -
stanje 5 iz prorac̆una linije ekspanzije. Unutras̆nji stepen korisnosti grupe stupnjeva TSP, poznat
je iz prorac̆una toplotne s̆eme:
h GV2=1
∆ h iTSP
∆hiT SP
∆ h sTSP
GV2 − glavni ventil 2
ηiT SP = 1 − ulaz u TSP
∆hsT SP 2 − izlaz iz TSP
2s
s
Polazi se od pretpostavljene vrednosti broja stupnjeva, usvojenoj prema istoj preporuci kao i za
broj stupnjeva TVP:
z = 8 ÷ 12 za akcione, z = 12 ÷ 18 za reakcione turbine.
3.7.2 Poveć anje rada grupe stupnjeva TSP
Za kontinualnu politropsku ekspanziju od 1 do 2, koeficijent povećanja rada je:
(T1 − T2s )(s2 − s2s )

µ∞ = 1 + a∞ , a∞ = .
2∆hsGST V P
Za sluc̆aj sa konac̆nih z stupnjeva imamo:
1

µ = 1 + a, a = a∞ 1− .
z
3.7. PRORAC̆UN TURBINE SREDNJEG PRITISKA 65
3.7.3 Procena prec̆nika grupe stupnjeva TSP
Iz uslova istih toplotnih padova, dobija se orijentaciona srednja vrednost prec̆nika grupe stupnjeva.
s
60 2µ∆hsT SP
Dm =
πn zψso
3.7.4 Prorac̆un glavnih dimenzija prvog stupnja TSP
Prorac̆un glavnih dimenzija prvog stupnja TSP vrs̆i se na isti nac̆in kao i kod GSTVP.
r, α1I – stepen reaktivnosti i ugao struje na izlazu iz pretkola stupnja TSP
ψs – izabrana znac̆ica izentropskog rada za stupanj TSP (tac̆ka 3.2)
η0 – stepeni korisnosti res̆etke PK stupnja TSP (tac̆ka 3.3)
60Ṁ1I v1I
l1I = q .
2
η 0 (1 − r)ψs D1I sin α1I π 2 n
Deo pare se gubi kroz zaptivke, tako da je protok:
Ṁ1I = 0.99ṀGV 2
Zapremina na izlazu iz pretkola prvog stupnja se odreduje koristeći stepen reaktivnosti r i deleći
toplotni pad TSP prema usvojenom broju stupnjeva.
s1I ≈ s1 , h1I = h1 − (1 − r)∆hiGST SP /z =⇒ v1I .
Prec̆nik stupnja D1I usvojiti tako da bude za 10 do 30 procenata veći od prec̆nika prvog stupnja
TVP. Uzeti nesto niz̆u vrednost nego kod osrednjenog prec̆nika Dm iz prethodne sekcije.
D1I,T SP = (1.1 ÷ 1.3) D1I,T V P
3.7.5 Prorac̆un glavnih dimenzija poslednjeg stupnja TSP
Prorac̆un se sprovodi na isti nac̆in kao kod GSTVP. Prec̆nik u korenu je DK = DKI = DKz .
r, α1z , η 0 – isto kao i kod prvog stupnja TSP
.
60Ṁ1z v1z
(DK + l1z )2 l1z = q
η 0 (1 − r)ψs sin α1z π 2 n
Maseni protok kroz poslednji stupanj je:
n
X
Ṁ1z = Ṁ1I − MGV 1 mOi ,
2
gde je n – redni broj poslednjeg oduzimanja iz protoc̆nog dela TSP (n = 4). Specific̆nu zapreminu
proceniti:
s1z ≈ s2 , h1z = h2 + r∆hiGST SP /z =⇒ v1z
Duz̆ina lopatica poslednjeg stupnja TSP je ogranicena:
l1z ≤ 400 mm
U sluc̆aju da se dobije veća duz̆ina lopatica, s̆to je sluc̆aj kod turbina velike snage, ide se na
dvoprotoc̆nu TSP. Uzeti da su protoci kroz prvi i poslednji stupanj duplo manji nego u sluc̆aju
jednoprotoc̆ne turbine.
3.7.6 Odredivanje broja stupnjeva TSP
Broj stupnjeva TSP se odreduje na isti nac̆in kao kod grupe stupnjeva TVP. Izvrs̆iti korekciju
znac̆ica ψs i ψso za novu celobrojnu vrednost broja stupnjeva.
3.7.7 Prorac̆un stupnja TSP
Izvrs̆iti prorac̆un prvog stupnja TSP. Ulaz pare u stupanj je aksijalan.
3.7.8 Tip stupnja
Isto kao i kod TVP, stupnjevi sa r ≤ 0.25 se grade kao reakcioni.

Akcioni stupanj Reakcioni stupanj
S R S R
Sl. 3.24 - Konstrukcija stupnja TSP

Kola stupnjeva TSP će biti gradena bez bandaz̆a. Ovo ne vaz̆i za pretkolo akcionog stupnja koje
mora imati dijafragmu.
3.7. PRORAC̆UN TURBINE SREDNJEG PRITISKA 67
3.7.8.1 Gubici zbog procepa
Prec̆nici stupnja u korenu i vrhu su:
DK = D1I − l1I DV = D1I + l1I
Prec̆nici procepa za akcioni stupanj su:
DP0 = (0.7 ÷ 0.8)DK DP00 = DV
Za reakcioni stupanj:
DP0 = DK DP00 = DV
Visina procepa kod pretkola i radnog kola je ista i procenjuje se izrazom:
D1 [mm]
δ 0 = 0−vidi sliku 4.2) δ 00 = + 0.25[mm]
1000
Prvi stupanj je izveden tako da ne postoji procep kod pretkola. Uglove α1 ,α2 , β1 , β2 i odnos
brzina (w1 /w2 ) uzeti iz tac̆ke 3.2. Stupanj će biti projektovan tako da je aksijalna brzina pre i
posle pretkola ista pa je: (c0 /c1 ) = sin α1 / sin α0 . Para ulazi u stupanj pod uglom α0 = 90o .
Akcioni stupanj: za pretkolo, gubitak kroz procep prorac̆unati za lopatice sa bandaz̆em; lopatice
radnog kola su sa slobodnim krajem.
Reakcioni stupanj: lopatice i statora i rotora su slobodne - gubitke zbog procepa prorac̆unati u
skladu sa tim.
3.7.8.2 Gubici na trenje
Koefiicjenti gubitaka na trenje su:
ξf ≈ 0.002 − akcioni stupanj ξf = 0 − reakcioni stupanj
3.7.9 Prorac̆un velic̆ina stanja u pojedinim tac̆kama procesa
Prorac̆un velic̆ina stanja uraditi kao i za prvi stupanj TVP
3.7.10 Glavne dimenzije stupnja
Odrediti kao i kod prvog stupnja GSTVP

Uraditi isto kao i za prorac̆una stupnja TVP. Postoji razlika u grafic̆kom prikazivanju linije ek-
spanzije, pos̆to su neka kola sa slobodnim lopaticama bez bandaz̆a.
h a) h b)
o o
0 0
c 02 /2 c 20 /2
c 21 /2 c 21 /2
∆hs’
∆hs’
∆hu
∆hu
∆hsS
∆hsS
1 1
1* ∆hP’ ∆h d’+∆hP’
1s ∆h d’ 1s
o o
2 2
c 22 /2 c 22 /2
∆hs"
2
∆hs"
2
∆hf +
∆hd’’+∆hP’’
∆hd’’+∆hP’’
2s 2s
2s’ 2s’
s s
Sl. 3.25 - Linija ekspanzije: a) stupanj sa dijafragmom i slobodnim

lopaticama RK; b) stupanj sa slobodnim lopaticama i PK i RK
3.7.12 Odredivanje unutras̆njeg stepena korisnosti stupnja
Unutras̆nji rad stupnja je:

Unutras̆nji stepen korisnosti stupnja - totalno prema static̆kom stanju:
ts LiS
ηiS =
∆hsS
Gubitak sa izlaznom brzinom:
c22 /2
∆hc2 =
∆hsS
Stepen korisnosti stupnja - totalno prema totalnom stanju:
tt LiS
ηiS =
∆hsS − c22 /2
3.7. PRORAC̆UN TURBINE SREDNJEG PRITISKA
69
Sl. 4.2 - Presek TSP reakcionog tipa sa objas̆njenjima
3.8 Prorac̆un turbine niskog pritiska
Unutrašnji stepen korisnosti TNP iz prvog zadatka, uzima u obzir i gubitak sa izlaznom brzinom.
Stanje na izlazu iz TNP iz prvog zadatka (stanje 6 = P C) ne predstavlja pravo statičko izlazno
stanje. Moramo pronaći odgovarajuću brzinu na izlazu iz poslednjeg stupnja TNP. Maseni protok
na izlazu iz poslednjeg stupnja je:
n
X 1
Ṁ2z = 0.99 · ṀGV 2 1 − mOi
2 zM
n – broj oduzimanja iz cele turbine

zM – broj protoka TNP
Uzeti da je broj protoka zM = 2 za turbine snage do 350MW i zM = 4 za veće snage. Poslednji
stupanj se projektuje tako da je izlazni ugao strujanja pare α2z = 90o (sin α2z = 1) kako bi se
smanjili gubici sa izlaznom brzinom. Pretpostavimo da je v2z = v6 .
Ṁ2z v2z
c2z =
D2z πl2z sin α2z
Preko izlazne brzine odredjujemo statičku zapreminu na izlazu iz poslednjeg stupnja:
c22z
h2z = h2z − , h2z = h6, p2z = p6 =⇒ v2z
2
Na osnovu ove vrednosti ponovo izračunavamo izlaznu brzinu c2z , a zatim v2z iterativno pona-
vljamo postupak dok se ne zadovolji zahtevani nivo tačnosti.
h 5
∆ h iTNP
5 − ulaz TNP
∆ h sTNP
2z − izlaz iz
poslednjeg stupnja
o
2z
6 2
c 2z/2
2z
6s
s
Sl. 3.26 - Linija ekspanzije u TNP
Dimenzije poslednjeg stupnja treba da su zadate tako da:

3.8. PRORAC̆UN TURBINE NISKOG PRITISKA 71
• obimna brzina na srednjem prec̆niku ne bude veća od dozvoljene:
m
u2z,doz = 600 , D2z < 3820 mm.
s
• koeficijent gubitaka usled izlazne brzine, ζc2,z , bude u granicama:
1.5% < ζc2z < 3%,
• odnos dužine lopatice i prečnika bude:
l2z
θ= < 0.42
D2z
Ukupti izentropski toplotni pad cele turbine ∆hsT iznosi:
∆hsT = ∆hsT V P + ∆hsT SP + ∆hsT N P ,
Koeficijent gubitaka cele turbine usled izlazne brzine je:
∆hc2z c2 /2
ζc2z = = 2z
∆hsT ∆hsT
Ukoliko ova veličina nije u dozvoljenim granicama, povećati broj protoka zM TNP.
3.8.1 Proračun poslednjeg stupnja
Proračun poslednjeg radimo obrnutim redosledom u smislu da se polazi od izlazne ravni 2 − 2.

Izlazno stanje 2z je poznato.
Kako već imamo zadate dimenzije stupnja i to D1z = D2z , l1z = l2z , broj obrtaja i obimnu
brzinu u1z = u2z , maseni protok Ṁ2z i izlazni ugao struje α2 = 90o izbor ostalih parametara
nije u potpunosti slobodan. Najjednostavniji pristup je da se tokom proračuna usvoji izentropski
toplotni pad u radnom kolu ∆h00S i da se kao rezultat proračuna dobije potreban izentropski
toplotni pad u pretkolu ∆h0s , značica ψS i stepen reaktivnosti r,
l2
S R
D2
Sl. 3.28 - Meridijanski presek poslednjeg stupnja

Lopatice pretkola imaju bandaž sa četiri zaptivke, dok su lopatice radnog kola slobodne.
3.8.1.1 Odredjivanje procesa u radnom kolu

Validnost jednodimenzijskog prorac̆una poslednjeg stupnja na srednjem prec̆niku, treba posmatrati
samo u kontekstu preliminarnog prorac̆una.
Tac̆ka 2
Izlazno iz rotora je već delimično odredjeno 2 = 2z. Potrebne su i veličine:
p2 v2 q
κ = κ(p2 , T2 ), R= , czv,2 = κRT2 .
T2
Trougao brzina u ravni 2–2

Poznavanjem izlaznog protočnog preseka D2 πl2 , zapremine pare na izlazu v2 ranije je već izračunato:
Ṁ v2
c2a =
πD2 l2
Komponente ove brzine su:
c2a
c2 = , c2u = c2 cos α2
sin α2
gde smo rekli da je usvojeno α2 = 90o , odnosno c2 = c2a Obimna brzina u ravni 2 je:
D2 πn
u2 =
60
Relativna brzina u odnosu na radno kolo:
q
2 2
w2a = c2a , w2u = c2u + u2 , w2 = w2a + w2u
Relativni strujni ugao je:

w2a
β2 = arctg
w2u
Mahovi brojevi su:
c2 w2
Mac2 = , Maw2 =
czv,2 czv,2
3.8.1.2 Procena gubitaka u rotoru
Profilni i sekundarni gubici

Kako u preliminarnom proračunu još nemamo strujne uglove, uzećemo gubitke u rotoru:
ζ” = χRe χM a ( ζP 0 + ζt ) + ζii − isto kao za ostale stupnjeve TNP
Ukoliko je Maw2 > 1, uzeti da je koeficijent: χM a = 1 + 5(Maw2 − 1)2 umesto
χM a = 1
Gubici zbog procepa

Prečnik procepa kod rotora je jednak prečniku pri vrhu:
DP00 = DV = D2 + l2
Visinu procepa kod rotora poslednjeg stupnja usvajamo prema izrazu:
δ 00 = (0.006 ÷ 0.008) l2 [mm]
Gubici zbog procepa su:
δ 00 DP00
ζP00 = Kδ00 uzeti : Kδ = 2.4
l2 D2
Gubici na trenje
Zbog male debljine diska odnosno bandaz̆a, ovi gubici se zanemaruju: ξf ≈ 0.
Gubitak zbog vlažnosti pare

Uzec̆emo u obzir samo gubitak u rotoru. Jedan od modela za ovaj gubitak je:
2 ∆h00x ∆h00x
∆h00x = (1 − x2 )u , ζx00 = 2 ≈ 2
w2s /2 w2 /2
x2 – stepen suvoće pare na izlazu iz radnog kola.

Tac̆ka 2s
Ukupan stepen korisnosti radnog kola je:
ηRK = 1 − ζ 00 − ζP00 − ζx00, ζRK = 1 − ηRK
Izlazna brzina i entalpija za izentropsku ekspanziju u radnom kolu su:

2
√ w2s
w2s = w2 / ηRK , h2s = h2 − ζRK
2
Pritisak i entropija su:
p2s = p2 , h2s =⇒ s2s
3.8.2 Odredjivanje procesa u radnom kolu
Tac̆ka 1
Izentropski toplotni pad u radnom kolu ćemo usvojiti prema:
∆h00s = 80 ÷ 130 −akciona turbina ∆h00s = 100 ÷ 160 −reakciona turbina
Veličine stanja u tački 1 su:
h1 = h2s + ∆h00s , s1 = s2s =⇒ p1 , v1 , t1 , czv,1
Bilans energije za pokretni referentni sistem:
w12 u21 w 2 u2
h1 + − = h2 + 2 − 2
2 2 2 2
Pošto stupanj projektujemo sa D1 = D2 , sledi u1 = u2
q
w1 = 2(h2 − h1 ) + w22
Pošto znamo dimenzije l1 = l2 i D1 = D2 , iz uslova masenog protoka nalazimo aksijalnu brzinu

u ravni 1:
Ṁ1 v1
w1a = c1a =
D1 πl1
Uzećemo da je Ṁ1 = Ṁ2 . Maseni protok unutar stupnja može da se menja ukoliko postoji
izdvajanje vlage.
Trougao brzina u ravni 1–1

Relativni ugao struje i obimna komponenta su:
w1a
β1 = arcsin , w1u = w1 cos β1
w1
Komponente apsolutne brzine su:
c1a = w1a , c1u = w1u + u1
Ukupna brzina i ugao apsolutne struje:

q c1a
c1 = c21a + c21u , α1 = arctg
c1u
Ugao α1z se uglavnom kreće u granicama 20 −35o ali moža da bude i van ovog područja. Mahovi
brojevi su:
c1 w1
Mac1 = , Maw1 =
czv,1 czv,1
3.8.3 Procena gubitaka u sprovodnom kolu
Profilni i sekundarni gubici

Stepen korisnosti rešetke statorskog kola uzimamo kao:
η0 − isto kao za ostale stupnjeve TNP
Ako je Mahov broj Mac1 > 1 uzeti da je: χM a = 1 + 5(Mac1 − 1)2 .
Gubici zbog procepa

Prečnik procepa kod pretkola je jednak prečniku u korenu:
DP0 = DK = D2 − l2
Visinu procepa odredjujemo izrazom:

D2 [mm]
δ0 = + 0.25[mm] (zaokruziti na 2 decimale)
1000
Koeficijent gubitaka kroz procep u radnom kolu je:
s
0.6 δ 0 DP0 1
ζP0 = 2µ , 0 0
µ =√
nz l1 D1 sin2 α1
Izrazi su aproksimacija za α0 ≈ 90o . Broj zaptivki na bandažu je nz = 4.
Tac̆ka 1s
Apsolutna brzina u tački 1s i izentropski toplotni pad u pretkolu:
√
c1s = c1 / ηP K , ∆h0s = c21s /2
Velic̆ine stanja u tac̆ki 1s:

c21s
h1s = h1 − ζP K , p1s = p1 =⇒ v1s , t1s czv,1s
2
Tac̆ka 0o
Velic̆ine totalnog stanja 0o :
c21s
ho0 = h1s + , so0 = s1s =⇒ v0o , to0 cozv,0
2
Tac̆ka 0
Ovo stanje zavisi od brzine na ulazu u stupanj c0 koja zavisi od površine prodočnog preseka
A1 = D1 πl1 . Dimenzije u ovoj ravni se definišu proračunom predzadnjeg stupnja i za sada nisu
poznate, tako da statičko stanje u ravni 0 nećemo odredivati.
3.8.4 Izentropski toplotni pad i stepen reaktivnosti
Izentropski toplotni pad stupnja i stepen reaktivnosti su:
∆hsS = ∆h0s + ∆h00s r = ∆h00s /∆hsS
Preporuka za izentropski toplotni pad poslednjeg stupnja je:
kJ
∆hsS = 180 ÷ 220 ,
kg
dok ja za stepen raktivnosti
r = 0.5 ÷ 0.6 −za akcionu turbinu r = 0.6 ÷ 0.8 −za reakcionu turbinu
Ove preporuke su orjentacionog karaktera, konačan sud o toplotnom padu se dobija iz proračuna
naprezanja lopatica. Značica izentropskog rada je:
∆hsS
ψs =
u21 /2
Dati pregled velic̆ina stanja, nacrtati liniju ekspanzije u stupnju i prikazati trouglove brzina.
ψs r ∆hsS u1 Ṁ D1 l1 = l2
Sl. 3.29 - Forma tabele za prikaz glavnih karakteristika i dimenzija stupnja

c α w β u Mac Maw
1−1
2−2
c1u w2u
u1 w1u u2
α1
β β2
c1a 1 α2 c2a
∆c u
Sl. 3.30 - Tabela i grafic̆ki prikaz za trouglove brzina

p t h s v czv
o
0
1s
1
2s
2
Sl. 3.31 - Forma tabele za prikaz velic̆ina stanja u poslednjem stupnju
h 0o
∆hs’+c20 /2
c21 /2
∆hu
1
∆hP’
1s ∆hd’
∆hsS
1*
o
2
c22 /2
∆hs"
2 ∆hP’’+ ∆hx’’
∆hd’’
2s
2s’
s
Sl. 3.32 - Linija ekspanzije u stupnju
PK RK
∆h0s ∆h0d ∆h0P c1s c1 ∆h00s ∆h00d ∆h00P ∆h00x ∆hc2 w2s w2
Sl.3.32 - tabele za prikaz gubitaka u stupnju
3.8.6 Odredjivanje unutras̆njeg stepena korisnosti stupnja

Unutras̆nji rad stupnja je:
Unutras̆nji stepen korisnosti stupnja:
ts LiS
ηiS =
∆hsS
Gubitak sa izlaznom brzinom je:
c22 /2
∆hc2 =
∆hsS
Stepen korisnosti stupnja za izentropski toplotni pad definisan prema razlici totalnih entalpija je:
tt LiS
ηiS =
∆hsS − c22 /2
3.8.7 Definisanje stupnja na svim prečnicima
Definišimo na osnovu neke jednodimenzijske metode trouglove brzina za koren, srednji prečnik
i vrh stupnja odvojeno. Ako na osnovu tako definisanih trouglova projektujemo profile lopatica
za koren, vrh i srednji prečnik i izradimo stupanj, on se po puštanju u rad neće ponašati kako je
predvideno proračunom. Proizvoljna raspodela obimne komponente brzine cu (R) dovešće do neke
raspodele pritiska po visini lopatica. Ovo će opet dovesti do preraspodele aksijalne i povratno
uticati na trouglove brzina koji će se bitno razlikovati od onih, definisanih proračunom.
Iza pretkola, fluidni delić se kreće nekom obimnom brzinom cu po kružnici prečnika R, a nastala
inercijalna sila, mora se uravnotežiti porastom pritiska po visini stupnja. Raspodela pritiska,
gustine i aksijalne brzine, direktne zavise od raspodele obimne brzine .
Značica ψs i trouglovi brzina, mogu se optimizovati samo za srednji prečnik. Za ostale prečnike
se dobijaju na osnovu usvojene raspodele cu = cu (R).
Usvojićemo raspodelu obimne komponente brzine R · cu (R) = const. Lako se da pokazati da

ako strujanja ovakvog tipa (R · cu (R) = const) ostvarimo sa konstantnom aksijalnom brzinom
ca (R) = const dobijamo i raspodelu totalne entalpije ho (R) = const. Ako i pre i posle radnog
kola imamo ovakvo strujanja, imamo i isti rad na obimu
∆ho (R) = Lu = const
na svim prečnicima.
Dakle na osnovu već definisanog strujanja na srednjem prečniku, potrebno je definisati trouglove
brzina za koren i vrh stupnja.
c1a,K = c1a,V = c1a,sr
Komponente obimnih brzina izračunavamo preko one na srednjem prečniku:
D1,sr Dsr
c1u,K = c1u,sr , c1u,V = c1u,sr
DK DV
Rekli smo da su prečnici u korenu i vrhu konstantni za radno kolo D1K = D2K = DK i D1v =
D2v = Dv . Uglovi na izlazu iz pretkola su:
c1a,K c1a,V
α1,K = arctg , α1,V = arctg
c1u,K c1u,V
Na izlazu iz radnog kola imamo da je c2a (R) = const i Rcu (R) = const = 0 zbog cu = 0.
Relativne obimne brzine su:
D2,K πn
|w2u,K | = |uK |, uK = , w2u,V = ...
60
Relativni glovi na izlazu iz radnog kola su:
w2a,K
β2,K = arctg β2,V = ..
w2u,K
Stepeni reaktivnosti stupnja se za Rcu = const i ca = const menja po zakonu:

2 !2
r R1

2
= (1 + tg α1,sr ) + tg2 α1,sr
rsr R1,sr
Dati tabelaran pregled sledećih podataka:
D r α1 β1
Vrh
Srednji
Koren
3.8.8 Prorac̆un grupe stupnjeva TNP
Poslednji stupanj se izdvaja od ostalih stupnjeva u TNP po vrednosti znac̆ice ψs , i stepenu reak-
tivnosti. Kako je toplotni pad poslednjeg stupnja odreden, grupu stupnjeva TNP proračunavamo
bez poslednjeg, z-og stupnja. Ulazna tac̆ka 1 je stanje na ulazu u TNP, dok je tac̆ka 2 ulaz u
poslednji stupanj ( tac̆ka 0o iz prorac̆una poslednjeg stupnja).
h 1
Preporuka za broj stupnjeva TNP:
∆ hiGSTNP
∆ hsGSTNP
z =4÷6
Broj stupnjeva u grupi stupnjeva je: 2 1 − ulaz u TNP
2 − ulaz u poslednji
∆ hsS,z
stupanj
q =z−1 2s 3 − izlaz iz TNP
3.8.9 Povećanje rada grupe stupnjeva TNP
Za kontinualnu politropsku ekspanziju od 1 do 2, koeficijent povećanja rada je:

(T1 − T2s )(s2 − s2s )
µ∞ = 1 + a∞ , a∞ = .
2∆hsGST V P
Za sluc̆aj sa konac̆nih q stupnjeva imamo:
!
1
µ = 1 + a, a = a∞ 1− .
q
3.8.10 Odredjivanje glavnih dimenzija prvog stupnja GSTNP
Kako je D2z i l2z zadato a prec̆nik u korenu TNP konstantan, sledi:
DK = DKI = DKz = D2z − l2z
Visina prvog stupnja je: l1I = D1I − DKI
2 60Ṁ1I v1I
D1I l1I = (DK + l1I )2 l1I = q
η 0 (1 − r)ψs sin α1 π 2 n
odakle se izrac̆unava l1I i, dalje, D1I . Maseni protok je:
4
X 1
Ṁ1z−1 = 0.99 · ṀGV 2 1 − mOi
2 zM
Specifičnu zapreminu procenjujemo na isti način kao kod proračuna TVP i TSP.
3.8.11 Odredjivanje glavnih dimenzija poslednjeg stupnja GSTNP
Duz̆ina lopatice stupnja je: l1q = D1q − DK
60Ṁ1q v1q
(DK + l1q )2 l1q = q
η 0 (1 − r)ψs sin α1 π 2 n
Ukoliko postoji, sedmo oduzimanje je izmedju predposlednjeg i poslednjeg stupnja. Sledi da je
maseni protok:
6
X 1
Ṁ1q = 0.99 · ṀGV 2 1 − mOi
2 zM
Voditi rac̆una da visina lopatica l1q ne bude veća od dobijene visine poslednjeg stupnja l1z .
3.8.12 Odredjivanje broja stupnjeva TNP
Izrac̆unati broj stupnjeva grupe stupnjeva TNP je:

∆hsGST N P
qizracunato = µ , u2m = u1I · u1q
ψs u2m /2
Posle usvajanja celobrojne vrednosti broja stupnjeva grupe stupnjeva qcelobrojno koriguje se znac̆ica:
qizracunato o
ψso = (ψ )staro
qcelobrojno s
Izvršiti korekciju značice ψs (totalno prema statičkom stanju).
Ukupan broj stupnjeva TNP je:

z =q+1
3.8. PRORAC̆UN TURBINE NISKOG PRITISKA
83
Sl. 3.34 - Skica protočnog dela TNP (jednog protoka)
3.9 Konstruisanje profila i rešetki
Konstruisati rešetke pretkola i radnih kola za stupnjeve TVP, TSP i TNP za koje je uraden
detaljan proračun i precizno definisani trouglovi brzina.
3.9.1 Uglovi skeletnice
Za svaku rešetku, potrebno je definisati geometriju koja će dati zahtevano skretanje struje od
ugla β1 do β2 (α0 , α1 ). Relativni korak rešetke t = t/s je već poznat.
Koristićemo dve vrste aeroprofila, NACA A3 K7 za ubrzne rešetke statora i rotore reakcionih
stupnjeva i NACA B1 E1 I1 za skretne rešetke rotora akcionih stupnjeva.
Optimalni napadni ugao je u okolini vrednosti i ≈ 0o Usvojićemo da ugao skeletnice na ulazu
bude isti kao i ugao nastrujavanja pare:
β1S = β1 (α0S = α0 )
Za poznat relativni korak i izlazni ugao struje α1 (β2 ), potrebna širina grla mlaznika rešetke je.
a = t · sin β2 (a = t · sin α1 )
gde je a = a/s relativna širina grla mlaznika u odnosu na dužinu tetive skeletnice.
Kod rotora, za ulazni ugao skeletnice β1s < 50o koristiti profile B1 E1 I1 bez obzira na reaktivnost
stupnja. Za poznati ulazni ugao skeletnice i potrebnu širinu grla mlaznika nalazimo izlazni ugao
skeletnice α1s , (β2s ). To radimo koristeći date relacije:
A3 K7 B1 E1 I1
A+a A+a
β2s = 100 · + Dt β2s = 100 · + Dt
B+Ct B + C t2
β1s A B C D
50o 0.1797 0.5324 0.5290 -38.76 β1s A B C D
70o 0.1848 0.5442 0.4749 -39.63 30o 0.10 0.6718 0.7062 -16.99
90o 0.1690 0.5139 0.5720 -30.47 40o 0.178 0.7464 0.3963 -33.61
110o 0.1520 0.4728 0.7095 -21.14 50o 0.22 0.7478 0.2725 -44.93
130o 0.1320 0.4016 0.8686 -13.38
Izračunate vrednosti se mogu proveriti preko dijagrama na slikama 3.33 i 3.34. Ugao krivine
skeletnice je:
θs = 180o − (β1s + β2s )
3.9. KONSTRUISANJE PROFILA I REŠETKI 85
o o o
A3 K7, β1s=50 A3 K7, β1s=70 A3 K7, β1s=90
0.7 o 0.7 0.7
β2s = 45 o
o β2 s = 45 o
40 o β2s = 45
0.6 o
0.6 40 0.6 o
35 o 40
o 35 o
0.5 30 0.5 o
0.5 35
o 30
25 o o
25 30
o o
0.4 20 0.4 o
0.4 25
o 20
15 o
a/s
a/s
a/s
o 15o 20
10 o
0.3 o
0.3 10o 0.3 15
5 o
5o 10
0.2 0.2 0.2 5o
0.1 0.1 0.1
0 0 0
0.6 0.65 0.7 0.75 0.8 0.85 0.9 0.95 1 0.6 0.65 0.7 0.75 0.8 0.85 0.9 0.95 1 0.6 0.65 0.7 0.75 0.8 0.85 0.9 0.95 1
t/s t/s t/s
A3 K7, β1s=110o A3 K7, β1s=130o
0.7 0.7
0.6 β2S = 45o 0.6 β2S = 45o

40o
40o
0.5 35o 0.5
35o
30o
0.4 0.4 30o
25o
a/s
a/s
25o
0.3 20o 0.3
20o
15o
0.2 10o 0.2 15o
5o 10o
0.1 0.1 5o
0 0
0.6 0.65 0.7 0.75 0.8 0.85 0.9 0.95 1 0.6 0.65 0.7 0.75 0.8 0.85 0.9 0.95 1
t/s t/s
Sl. 3.33 - Zavisnost relativnog koraka i relativne širine mlaznika za rešetku

sa aeroprofilima A3 K7 relativne debljine 20%
B1 E1 I1, β1s=30o B1 E1 I1, β1s =40o B1 E1 I1, β1s =50o
0.7 0.7 0.7
o
β2s = 40 β2s =40 o
0.6 0.6 0.6 β2s =40o
o
35 35o 35o
0.5 30o 0.5 30o 0.5 30
o
25o 25o 25o

0.4 0.4 o 0.4 o
o 20 20
20
a/s
a/s
a/s
o 15o 15o
0.3 15 0.3 0.3 o
10o 10
10o
0.2 0.2 0.2
0.1 0.1 0.1
0 0 0
0.6 0.65 0.7 0.75 0.8 0.85 0.9 0.95 1 0.6 0.65 0.7 0.75 0.8 0.85 0.9 0.95 1 0.6 0.65 0.7 0.75 0.8 0.85 0.9 0.95 1
t/s t/s t/s
Sl. 3.34 - Zavisnost relativnog koraka i relativne širine mlaznika za rešetku

sa aeroprofilima B1 E1 I1 relativne debljine 26%
3.9.2 Aeroprofili
Dati aeroprofili su razvijeni namenski, za rešetke aksijalnih turbina. Raspodela debljine i osnovni
oblik skeletnice prikazani su na slici 3.35.
A3 K7 B1 E1 I1
0.1 0.10
y/s [-]
y/s [-]
0.05 0.05
0 0.00
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
x/s [-] x/s [-]
0.10 0.10
0.05 0.05
y/s [-]
y/s [-]
0.00 0.00
-0.05 -0.05
-0.10 -0.10
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
x/s [-]
x/s [-]
Sl. 3.35 - Oblik skeletnice i raspodela debljine korišćenih profila
Ovi profilii imaju definisan osnovni oblik skeletnice čiji su uglovi u odnosu na tetivu definisani
izvodima krive skeletnice na 0.5% i 95% dužine tetive skeletnice.
! !
dy dy
tgλ1 = tgλ2 = −
dx 0.005
dx 0.95
Ako se udaljenost tačaka skeletnice od linije tetive skalira množenjem sa nekom konstantom b,
izvodi krive se menjaju proporcionalno:
tgλ1 = b · tgλ1o tgλ2 = b · tgλ2o
θs
θso
y(x) b y(x)
λ 1o λ 2o λ1 λ2
Sl. 3.36 - Skaliranje relativne strele profila
Ugao krivine kanala se menja u zavisnosti od b kao:
θs (b) = λ1 + λ2 = arctg(b · tg λ1o ) + arctg(b · tgλ2o )
Jednačina se ne može eksplicitno rešiti po b, ali se može odrediti iterativno ili približnim izrazom.
3.9. KONSTRUISANJE PROFILA I REŠETKI 87
3.9.3 Definisanje skeletnice
Pošto je θs poznato, vrednost b se može odrediti približnim izrazima:

θs [o ] θs [o ]
! !
A3 K7 : b = 2.177 tg B1 E1 I1 : b = 2.857 tg
1.653 1.930
Ugao postavljanja profila je:
βt = β2s + λ2 = β2s + arctg(b · tgλ2o )
A3 K7 : tgλ2o = 0.1493 B1 E1 I1 : tgλ2o = 0.1962
3.9.4 Konstruisanje profila
Prvo se konstruiše skeletnica, tako što se osnovna raspodela y(x) množi sa izračunatim faktorom
b. Zatim se oko skeletnice nanosi debljina kao što je to prikazano na slici.
yd
b y(x)
x x
θs
a
βt
Sl. 3.37 - Konstruisanje profila i rešetke
Tab. 3.3 - Oblik skeletnice i raspodela poludebljine profila

A3 K7
x [%] 0 2.5 5 10 20 30 40 50 60 70 75 80 85 90 95 100
y [%] 0.00 1.43 2.36 3.69 5.22 5.85 5.90 5.52 4.81 3.87 3.33 2.75 2.13 1.49 0.80 0.00
y d [%] 0.00 4.97 6.92 9.01 10.00 9.61 8.59 7.15 5.50 3.85 3.09 2.41 1.83 1.39 1.10 0.00
Rel. debljina 20%; Poluprečnik ulazne ivice: 4.407% ; izlazna ivica 1.0%
B1 E1 I1
x [%] 0 1.25 2.5 5 10 15 25 40 55 65 75 80 85 90 95 100
y [%] 0.00 0.72 1.25 2.13 3.48 4.51 5.86 6.64 6.34 5.55 4.33 3.68 2.82 1.95 0.95 0.00
y d [%] 0.00 3.36 4.27 5.25 6.51 7.74 10.48 13.00 10.42 7.60 5.61 4.71 3.82 2.92 2.03 0.00
Rel. debljina 26%; Poluprečnik ulazne ivice: 5.577% ; izlazna ivica 1.69%
Dužina tetive s se definiše proračunom čvrstoće i analizom vibracija. Vrednost s treba uzeti tako
da strujanje ne bude u oblasti premalog Rejnoldsovog broja: Res < 2 · 105 .
3.9.5 Primeri konstruisanja profila i rešetke
Pretkolo, profil: A3 K7 Radno kolo, profil: B1 E1 I1

o o
Poznato : t = 0.716 α0 = 100 α1 = 13 Poznato : t = 0.681 β1 = 30o β2 = 20o
usvojeno : α0s = α0 = 100o usvojeno :β1s = β1 = 30o
a = 0.716 · sin 13o = 0.161 a = 0.681 · sin 20o = 0.233
Interpolacijom za α0 = 100o : Iz tabele za β1 = 30o :
A = 0.1605 B = 0.4933 C = 0.6407 D = −25.805 A = 0.10 B = 0.6718 C = 0.7062 D = −16.99
0.1605 + 0.161 0.11 + 0.233
α1s = 100 − 25.805 · 0.716 β2s = 100 − 16.99 · 0.681
0.4933 + 0.6407 · 0.716 0.6718 + 0.7062 · 0.6812
α1s = 15.29o β2s = 21.75o
θs = 180o − (100o + 15.29o) = 64.71o θs = 180o − (30o + 21.75o) = 128.25o
64.71o 128.25o

b = 2.177 · tg = 1.772 b = 2.875 · tg = 6.596
1.653 1.930
αt = 15.29 + arctg(1.772 · 0.1493) = 30.11o βt = 21.75 + arctg(6.596 · 0.1962) = 74.06o
Sl. 3.38 - Primeri konstruisanja profila i rešetke
Ukoliko se grlo mlaznika a znatno razlikuje od potrebne vrednosti, korigovati korak t tako da se
dobije zahtevana skretljivost sin α1 = a/t (sin β2 = a/t).
Napomena: ukoliko je skeletnica profila duža od linije tetive za više od 20%, raspodelu debljine
treba nanositi po dužini skeletnice umesto u odnosu na tetivu. Medutim, ovo pravilo nećemo
primeniti radi jednostavnosti projektnog zadatka.
Glava 4
Konstrukcija parnih turbina
89
90
GLAVA 4. KONSTRUKCIJA PARNIH TURBINA
Sl. 4.1 - Presek TVP reakcionog tipa sa objas̆njenjima
91
Sl. 4.2 - Presek TSP reakcionog tipa sa objas̆njenjima
92
GLAVA 4. KONSTRUKCIJA PARNIH TURBINA
Sl. 4.3 - Presek TNP reakcionog tipa sa objas̆njenjima
93
Sl. 4.4 - Presek TVP akcionog tipa bez regulacionog stupnja
94 GLAVA 4. KONSTRUKCIJA PARNIH TURBINA
Sl. 4.5 - Presek TSP akcionog tipa

95
Sl. 4.5 - Presek TNP akcionog tipa
96 GLAVA 4. KONSTRUKCIJA PARNIH TURBINA
Glava 5
Oznake za toplotne s̆eme
97
98 GLAVA 5. OZNAKE ZA TOPLOTNE S̆EME
Vodena para
Vodeni ejektor
Voda
Ugalj Parni ejektor
Produkti sagorevanja
M Elektro motor
Vazduh
Radna, gonjena
masina uopste
Sljaka, pepeo
Ulje
G El. generator
Nepovezani vodovi
Ventil uopste
Povezani vodovi
Rucni ventil
Povrsinski zagrejac M
vod prikazan izlomljenom
je zagrevan Motorni ventil
Povrsinski zagrejac Turbina

zagrevan parom
Industrijski, komunalni rezervoar vode

potrosac toplote i mesni zagrejac
Povrsinski
Ventilator,
kondenzator
turbokompresor
Parni kotao Pregrejac,

dogrejac pare
Sl. 5.1 - Oznake za toplotne s̆eme

PTV

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PTV

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Milan V.

Sl. 1.1 - Osnovna toplotna šema parnog bloka

Sl. 1.2 - Princip rada parnog bloka na ugalj

Šematski prikaz funkcionisanja termoelektrane sa kotlom za sagorevanje u letu prikazana je na

Voda se u kotao, pod visokim pritiskom, dovodi napojnom pumpom. Tu se u izmenjivačima

1 - Doprema uglja 11- Izdvajanje SOx

Sl. 1.3 - Izgled parnog bloka na ugalj, velike snage

Velika postrojenja rade po termodinamičkim ciklusim sa regeneracijom toplote i dogrevanjem radi

GV1 GV2 PGb

ZVP1 ZVP2 ZNP4 ZNP5 ZNP6 ZNP7 HE KP

Sl. 1.5 - Toplotna s̆ema parnog bloka sa dogrevanjem i sedam oduzimanja

Sl. 1.6 - Linija ekspanzije pare u turbini

1 - Turbina visokog pritiska 8 - Kondenzatna pumpa

Sl. 1.7 - Izgled turbopostrojenja

Sl. 1.8 - Preseci parnih turbina

Sl. 1.9 - Glavni ventil svez̆e pare

a) 1 − Turbina b) 5 − Rashladni toranj

Sl. 1.10 - Nac̆ini hladjenja kondenzatora

Sl. 1.11 - S̆ematski prikaz rada rashladnog tornja sa prirodnom promajom

Sl. 1.12 - Presek kroz turbinu niskog pritiska i kondenzator

Para iz turbine Izlaz rashladne vode Para iz turbine

Kondenzat Ulaz rashladne vode Kondenzat

Sl. 1.13 - Princip rada jednog povrs̆inskog kondenzatora

Para za pogon ejektora

Ulaz vazduha Izlaz vazduha Izvlačenje vazduha

Kond. pare iz ejektora Izlaz glavnog Kondenzat pare

1 - Usis smeše iz kondenzatora

Sl. 1.16 - Princip rada parnog ejektora

1 - Napojna voda ulaz

Sl. 1.17 - Izgled zagrejac̆a visokog pritiska

1 - Glavni kondenzat ulaz 5 - Razdelna ploča 9 - Ulaz pare duzimanja

Sl. 1.18 - Izgled zagrejac̆a nisokog pritiska

Sl. 1.20 - Izgled kondenzatne pumpe

Podužni preseci kondenzatne i napojne pumpe su dati na slikama 1.20 i 1.21.

Sl. 1.21 - Izgled napojne pumpe

Prorac̆un toplotne s̆eme parnog

2.1 Uvodne napomene

Prorac̆un se vrs̆i pod sledećim uslovima :

1. Mes̆ni zagrejac̆ se nalazi na oduzimanju c̆iji je pritisak 6 ÷ 12 bar,

2. Oduzimanje pare na izlazu iz T SP i poc̆etak T NP je na pritisku 1 ÷ 6 bar ,

3. U glavnim parovodima od kotla do GV 1 i GV 2 usvojiti pad temperature 3 ÷ 5o C,

4. Pritisak pare na izlazu iz pregrejac̆a pare je : pP P i = 1.05 · pGV 1 ,

5. Zanemaruju se toplotni gubici u parovodima od turbine na mestima oduzimanja do za-

hP O4 = hO4 i pP O4 = pKO4 = 0.95 pO4

gde je : hO4 – entalpija pare na mestu oduzimanja iz turbine, hP O4 – entalpija pare na

6. Usvaja se toplotni gubitak u zagrejac̆ima visokog pritiska od 1% (ηZV P 1 = ηZV P 2 = 0.99),

7. Zanemaruje se rad kondenzatne pumpe. Pritisak na izlazu iz kondenzatne pumpe je dva

8. Usvaja se da je pritisak glavnog kondenzata od kondenzatne pumpe do mes̆nog zagrejac̆a

10. Pothladjivanje kondenzata u kondenzatoru je 0.1 ÷ 0.2o C,

13. Zanemaruje se pad pritiska usled prigus̆ivanja u GV2.

GV1 GV2 PGb

ZVP1 ZVP2 ZNP4 ZNP5 ZNP6 ZNP7 HE KP

2.2 Odredjivanje linije ekspanzije pare u turbini

Potrebno je odrediti osnovne velic̆ine stanja pare (p, t, h, s) na ulazu i izlazu T V P , T SP i T NP

Sl. 2.2 – Linija ekspanzije pare u turbini

2.3 Odredjivanje velic̆ina stanja radnog tela u sistemu regenerativ-

Razmenjena toplota u hladnjaku ejektora HE se zanemaruje, tako da je izlazno stanje iz konden-

K – glavni kondenzat na izlazu iz C

Zagrejac niskog pritiska 7 − ZNP7

KZ7u KO7 KO6 PO7 KZ7i

KO6 – kondenzat oduzimanja 6 KZ7u – glavni kondenzat na ulazu u zagrejac̆ 7

hP O7 = hO7 tKO7 = tKZ7u + ∆t2

Dijagram razmene toplote za zagrejac sa pregrejanom parom na ulazu