UNIVERZITET U BIHAĆU

TEHNIČKI FAKULTET
Odsjek: Elektrotehnika
Smjer: Informatika

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA

OBRADA DIGITALNIH SIGNALA
Tema: Obrada signala u blokovima i obrada uzorak po uzorak

Predmetni nastavnik: red. prof. dr. Budimir Mijović Student: Amira Midžić

Predmetni asistent: mr. Amel Toroman, dipl. ing. el. Broj indeksa: 985

Akademska godina: 2017/2018.

Popis slika
Slika 2.1 Diskretni sistem................................................................................................................. 5
Slika 2.2: Teorema o dužini konvolucijske sume ............................................................................ 7
Slika 2.3: Konvolucijska tablica..................................................................................................... 10
Slika 2.4: Izgled danog primjera u komadnom prozoru MATLAB-a ............................................ 11

1
Sadržaj
1. Uvod .......................................................................................................................................... 3

2. Obrada signala u blokovima ..................................................................................................... 4

2.1 Konvolucijska sumacija ..................................................................................................... 5

2.2 Direktni oblik konvolucije ................................................................................................. 6

2.3 Matrični oblik .................................................................................................................... 9

2.4 Konvolucijska tablica ...................................................................................................... 10

2.5 Konvolucija u MATLAB-u ............................................................................................. 11

3. Obrada signala uzorak po uzorak ............................................................................................ 12

3.1 Obrada signala uzorak po uzorak – direktni oblik ........................................................... 12

4. Zaključak ................................................................................................................................. 13

5. Literatura ................................................................................................................................. 14

2
 1. Uvod

Ovaj seminarski rad objašnjava na koji način se vrši obrada signala. Obrada signala bavi se
predstavljanjem, transformacijom i manipulacijom signala, odnosno njihovih sastavnih dijelova -
informacija. Iz nekog signala može se izdvojiti jedna ili više komponenti po želji.
Signali mogu biti obrađeni u blokovima – odvojeni na blokove određene dužine, ili uzorak po
uzorak, odnosno, u realnom vremenu, jedan po jedan signal. Oba načina obrade signala bazirana
su na korištenju konvolucijske sumacije pobude – ulaznog signala, te sistema koji je obično
predstavljen funkcijom ili jednačinom.
Obrada signala u blokovima i obrada signala uzorak po uzorak imaju svoje prednosti i mane,
te svoju primjenu.
Seminarski rad prati pripadajuća prezentacija.

3
 2. Obrada signala u blokovima
Kod obrade signala u blokovima, svi podaci se skupljaju i obrađuju u blokovima. Neke
tipične primjene su kod sljedećih:
- FIR filtri signala konačnog trajanja konvolucijom
- brza konvolucija dugih signala koji se razdijele na kratke segmente
- izračuni u spektru Fourierove transformacije
- analiza i sinteza zvuka
- obrada slike
Što se tiče obrade signala kod FIR filtera (filtera s konačnim impulsnim odzivom – eng.
Finite Impulse Response) konačnog trajanja konvolucijom, primjenljiva je kod svakog oblika
konvolucije, odnosno kod:
- direktnog oblika konvolucije
- konvolucijske tablice
- matričnog oblika
- drugih oblika.
Konvolucija je proces preklapanja dva signala. Konvolucijom se dobija pun vektor ili matrica
veličine izvornog signala
Svaki od oblika konvolucije ima svoje prednosti i mane. Direktni oblik vodi do realizacija
filtera preko blok dijagrama i odgovarajućih obrada signala uzorak po uzorak. Konvolucijska
tablica je dobra za brze ručne izračune. Matrični oblik vektorski prikazuje operaciju filtriranja i
ima široku primjenu u obradi slike.

4
 2.1 Konvolucijska sumacija
Diskretni sistem moguće je opisati pomoću konvolucijske sumacije. Analogni ulazni signal se
uzorkuje i skupi se određen konačni broj uzoraka koji se označi sa 𝐿. Trajanje procesa
uzorkovanja označava se sa:
𝑇𝐿 = 𝐿𝑇
gdje je T vremenski interval uzorkovanja, povezan s brzinom uzorkovanja formulom:
1
𝑓𝑠 =
𝑇
Broj uzoraka L može se predstaviti formulom:
𝐿 = 𝑇𝑙 𝑓𝑠

u(n)
T

0 1 2 L-2 L-1 n
TL
Slika 2.1 Diskretni sistem

Odabrani uzorci mogu se posmatrati kao blok: 𝑥 = [𝑥0 , 𝑥1 , . . . , 𝑥𝐿−1 ] koji se dalje može
obrađivati digitalnim filtrom.
Formula koja opisuje jednačinu filtriranja LTI sistema (eng. Linear time invariant –
vremenski nepromjenjivi linearni sistemi) je:


y ( n)   u ( m) h ( n  m)
m  

5
 2.2 Direktni oblik konvolucije
Posmatra se kauzalni FIR filtar M-tog reda čiji je inpulsni odziv ℎ(𝑛), 𝑛 = 0, 1, . . . , 𝑀. On se
može predstaviti sljedećim blokom:
ℎ = [ℎ0 , ℎ1 , . . . . , ℎ𝑀 ]
Njegova dužina je:
𝐿ℎ = 𝑀 + 1
Koraci za određivanje direktnog oblika konvolucije ovakvog filtra su:
1. korak: odrediti dužinu konvolucijskog signala (teorema o dužini konvolucije)
2. korak: odrediti kako se kreće 𝑚 - područje vrijednosti 𝑚 za svaki 𝑛
3. korak: uvrstiti vrijednosti u formulu
Formula koja definira direktni oblik konvolucije ovakvog filtra je sljedeća:
min(𝑛,𝑀)

𝑦(𝑛) = ∑ ℎ(𝑛)𝑢(𝑛 − 𝑚)
max(0,𝑛−𝐿+1)

za 𝑛 = 0, 1, . . . 𝐿 + 𝑀 − 1
Teorema o dužini konvolucijske sume
Iz formule se vidi da indeks od h(m) mora biti u intervalu 0 ≤ 𝑚 ≤ 𝑀, a indeks od x(n-m)
mora biti u intervalu 0 ≤ 𝑛 − 𝑚 ≤ 𝐿 – 1.
Kad se doda m i lijevoj i desnoj strani dobije se:
𝑚 ≤ 𝑛 ≤ 𝐿 − 1 + 𝑚
Kad se to proširi sa prvom nejednakosti dobije se:
0 ≤ 𝑚 ≤ 𝑛 ≤ 𝐿 − 1 + 𝑚 ≤ 𝐿 − 1 + 𝑀
Iz toga slijedi:
0 ≤ 𝑛 ≤ 𝐿 − 1 + 𝑀
Dalje se zaključuje:
𝐿𝑦 = 𝐿 + 𝑀
Odnosno:
𝐿𝑦 = 𝐿𝑥 + 𝐿ℎ − 1
Dužina konvolucijske sume jednaka je zbiru dužina ulaznog signala i impulsnog odziva i
jedinice.

6
 Slika 2.2: Teorema o dužini konvolucijske sume

Područje vrijednosti 𝑚 određuje se iz formule:

0 ≤ 𝑛 − 𝑚 ≤ 𝐿 − 1
Kad se promijeni predznak dobije se:
−(𝐿 − 1) ≤ 𝑚 − 𝑛 ≤ 0
Kad se na obje strane doda n dobije se:
𝑛 − 𝐿 + 1 ≤ 𝑚 ≤ 𝑛
Iz toga slijedi da m mora zadovoljiti nejednakosti:
0 ≤ 𝑚 ≤ 𝑀
𝑛 − 𝐿 + 1 ≤ 𝑚 ≤ 𝑛

Primjer 2.1. Ako se uzme FIR filtra reda 3, ulazni signal od 5 uzoraka, odrediti izlazni blok.

Izlazni blok je dužine 5+3 (indeksi od 0 do 7)

ℎ = [ℎ0 , ℎ1 , ℎ2 , ℎ3 ]
𝑢 = [𝑢0 , 𝑢1 , 𝑢2 , 𝑢3 , 𝑢4 ]
𝑦 = [𝑦0 , 𝑦1 , 𝑦2 , 𝑦3 , 𝑦4 , 𝑦5 , 𝑦6 , 𝑦7 ]

On se računa sljedećom formulom:

min(𝑛,3)

𝑦(𝑛) = ∑ ℎ(𝑛)𝑢(𝑛 − 𝑚)
max(0,𝑛−4)

𝑛 = 0, 1, 2, … . ,7

7
Dobije se sljedeći oblik:

y0 = h0u0
y1 = h0u1 + h1u0
y2 = h0u2 + h1u1 + h2u0
y3 = h0u3 + h1u2 + h2u1 + h3u0
y4 = h0u4 + h1u3 + h2u2 + h3u1
y5 = h1u4 + h2u3 + h3u2
y6 = h2u4 + h3u3
y7 = h3u4

8
 2.3 Matrični oblik
Matrični oblik izraza za konvolucijsku sumaciju predstavlja se formulom:
𝑦 = 𝐻𝑢
- H je matrica sastavljena iz koeficijenata impulsnog odziva filtra
- ulazni vektor je dužine L (dužina od h)
- izlazni vektor je dužine L+M
- s obzirom na dimenzije ulaznog i izlaznog vektora, matrica H mora imati dimenzije
dimenzija (𝐿 + 𝑀)𝑥𝐿
- stupci u H su replike bloka impulsnog odziva h
To izgleda ovako:

 y 0   h0 0 0 0 0
 y  h h0 0 0 0 
 1  1 u 0 
 y 2   h2 h1 h0 0 
0  
     u1 
y h h2 h1 h0 0
y   3   3  u 2   H  u
 y4   0 h3 h2 h1 
h0  
    u
 y5   0 0 h3 h2 h1   3 
 u 4 
y   0 0 0 h3 h2 
 6  
 y 7   0 0 0 0 h3 

Koliko ima ulaznih uzoraka, toliko ima stupaca.

9
 2.4 Konvolucijska tablica
Svaki uzorak yn je suma svih mogućih produkata hi i uj za koje vrijedi 𝑖 + 𝑗 = 𝑛. Ovo
direktno vodi do stvaranja konvolucijske tablice koja izgleda ovako:

Slika 2.3: Konvolucijska tablica

U n-tom redu tablice množi se x uzoraka odgovarajućeg uzorka pobude ℎ𝑛 za taj red.
Nakon toga tablica se „savija“ po svojim dodatnim linijama. U 𝑖𝑗-oblasti, uslov 𝑖 + 𝑗 = 𝑛
predstavlja 𝑛-tu dodatnu ravnu liniju. Svi signali po dijagonalnoj liniji se sabiraju da se dobije
izlazni signal.

10
 2.5 Konvolucija u MATLAB-u
U programskom paketu i jeziku MATLAB (eng. matrix laboratory), naredba za konvoluciju
je conv(). Primjer upotrebe te naredbe je:
subplot(221)
stem(nx1,x1);
title('Signal x1');
subplot(222)
stem(nx2,x2);
title('Signal x2');
subplot(2,2,[3,4])
stem(ny,y);
title('Konvolucija signala x1 i x2')
x1= [4 3 -6 8 -4]; x2= [1 1 -1 2 -4];
nx1=(0:length(x1)-1);
nx2=(0:length(x2)-1);
ny=0:length(x1)+length(x2)-1-1;
y=conv(x1,x2);

Slika 2.4: Izgled danog primjera u komadnom prozoru MATLAB-a

11
 3. Obrada signala uzorak po uzorak
Osim po blokovima, signali se mogu obrađivati uzorak po uzorak. Tad se svi podaci obrađuju
jedan po jedan. Svaki ulazni signal obradi algoritam za digitalnu obradu (DSP algoritam – eng.
Digital Signal Processing) i transformira ga na izlaz
Ovakav način obrade signala našao je upotrebu u sljedećim oblastima:
- real-time aplikacije
- obrada efekata na digitalnom zvuku
- digitalni kontrolni sistemi
- adaptivna obrada signala

3.1 Obrada signala uzorak po uzorak – direktni oblik

Realizacija ovog oblika obrade signala slijedi direktno iz konvolucijske sumacije za
𝑀 < ∞, 𝐿 = ∞
𝑀

𝑦(𝑛) = ∑ ℎ[𝑚]𝑢[𝑛 − 𝑚]
0

U ovom slučau uvode se varijable stanja w0(n), w1(n), w2(n), ..., wM(n)
Uvrštavanjem u formulu dobije se:
w0(n) = u(n)
w1(n) = u(n-1) = w0(n-1)
w2(n) = u(n-2) = w1(n-1)
w3(n) = u(n-3) = w2(n-1)
...
wM(n) = u(n-M) = wM-1(n-1)
Novi zapis konvolucije izgleda ovako:
𝑀

𝑦(𝑛) = ∑ ℎ(𝑚)𝑤𝑀 (𝑛)

0

Prednosti ovakvog načina traženja konvolucijske sume su sljedeće:

- svi članovi sumacije odnose se na isti 𝑛
- svi su dostupni za obradu u jednom koraku 𝑛.
w0(n) predstavlja trenutni ulazni uzorak, a wi(n), i = 1, ..., M su trenutni iznosi elemenata za
kašnjenje.
12
 4. Zaključak
Postoje dva načina obrade signala. Prvi način obrade signala je u blokovima. Signali se
uzorkuju i razvrstaju u blokove određene dužine. Na taj način se brže i lakše na njih primijeni
formula za konvolucijsku sumu i vrši se njihova obrada,
Drugi način obrade signala je uzorak po uzorak – jedan po jedan signal. Ovaj način je
tehnički teže izvodiv, ali ima veliku primjenu u sistemima u realnom vremenu.

13
5. Literatura
1. dos.zesoi.fer.hr/predavanja.html, Digitalna obrada signala, predavanja, Fakultet
elektrotehnike i računarstva, Zagreb
2. Sophocles J. Orfanidis: Introduction to Signal Processing (poglavlje 4: FIR Filtering and
Convolution)

14