Lišenje slobode kao kriminalno-politička mjera, koja se preduzimala

prema određenim licama, ima dugu historiju. Ova mjera se pojavljuje

još u vrijeme robovlasničkih država, ali tada ona nije imala karakter
krivične sankcije. Zadržavanje u antičkim zatvorima je više služilo kao
mjesto gde je osumnjičeno ili osuđeno lice iščekivalo telesnu kaznu,
pogubljenje, ili oslobođenje. Na preventivnu funkciju tadašnjih
zatvora ukazuje i poznati rimski pravnik Ulpijan, koji kaže da
„zatvori treba da se koriste samo za pritvaranje, a ne za kažnjavanje“.

U rimskom pravu zatvor se često koristio i kao prinudna mjera radi

naplate duga. Pored toga, kazne lišenja slobode su se sastojale
u deportaciji na određena ostrva i radu na javnim poslovima. U
srednjem vijeku zatvor još nije imao karakter samostalne krivične
sankcije.

Kazna lišenja slobode se pojavljuje prvi put u XIV veku, a pravnu

samostalnost dobija krajem XVIII vijeka uvođenjem u francuski Code
Penal iz 1791. godine, koji je pored toga ograničio primjenu smrtne i
tjelesne kazne, ukinuo kaznu lišenja slobode u doživotnom trajanju i
prihvatio sistem apsolutno određenih kazni. Što se tiče kazne zatvora
u našem pravnom sistemu, sve do početka XIV veka nema nikakvih
tragova o primenjivanju te vrste kazne.

Donošenjem Kriminalnog zakonika za Knjažestvo Srbiju iz 1860.

godine bile su prvi put precizno određene kazne lišenja slobode. To
su robija, zatočenje, strogi zatvor i zatvor. Robija se izdržavala s
okovom, koji može biti lak (dva kilograma i 560 grama) ili težak (pet
kilograma i 120 grama), ili bez okova, i, kao i zatočenje, povlačila za
sobom gubitak građanske časti.
Krivični zakonik Kraljevine Jugoslavije od 1929. godine zadržao je
četiri vrste kazne lišenja slobode. Robija je bila propisana za
zločinstva
Krajem XVIII i početkom XIX vijeka kazna lišenja slobode se javlja
kao posebna mjera u registru krivičnih sankcija, a sa njom i kazneni
zavodi kao ustanove za njeno izvršenje. Razlozi za pojavljivanje kazne
lišenja slobode su razni, a tradicionalno se navode sledeći:
Humanistička nastojanja da se nađe zamjena za brutalne smrtne i
tjelesne kazne

Promjene u skali društvenih vrijednosti (samo oduzimanje slobode se

smatra dovoljnom kaznom za većinu krivičnih djela) i
Promjena, od strane urbanizacije i industrijalizacije, odnosa prema
kažnjavanju koji je imao seoski čovjek: umjesto ubijanja ili sakaćenja,
traži se njegovo zatvaranje kako bi bio kontrolisan i disciplinovan.
Kazna lišenja slobode je poslednjih decenija pretrpila brojne
kritike i najrazličitija negiranja, koja polaze od njenog karaktera i
suštine ove mjere, pa sve do isticanja u prvi plan resocijalizacije kao
svrhe kažnjavanja.

Što se tiče strogog zatvora i zatvora, ove kazne bile su propisane za

prestupe, a po izrečenoj presudi trajale su od sedam dana do pet
godina. Poslije donošenja krivičnog zakonika iz 1951. godine ostalo je
samo dve vrste kazne lišenja slobode – strogi zatvor i zatvor. Strogi
zatvor je predstavljao težu kaznu, propisivanu za teža krivična dela, sa
mogućnošću izricanja u trajanju od jedne do petnaest godina. Kazna
zatvora se mogla izreći u trajanju od tri dana do tri godine i bila je
predviđena za veliki broj lakših krivičnih dela.

Lisenje slobode treba razlikovati od ograničenja slobode kretanja,

jesu ove radnje razlicite, kako po cilju i zakonskom osnovu tako i po
sadrzini. Sloboda kretanja je u uskoj vezi sa mogucnoscu raspolaganja
vlastitom licnoscu, te je kao takva neophodna pretpostavka za
ostvarivanje mnogih drugih sloboda i prava covjeka. Policijski
sluzbenici se prilikom izvrsavanja slubene radnje lisenja slobode
osumnjicene osobe, moraju strogo pridrzavati zakonom propisanih
uslova , jer svako lisenje slobode prestavlja ozbiljno zadiranje u
osnovna ustavna prava gradjanina.
Lisenje slobode u materijalnom smislu je svaka radnja ili postupak
koja je usmjerena na oduzimanje slobode odredjenom licu ili
odredjenoj grupi lica prinudnim putem, kada je radi efikasnog
sprovodjenja ove mjere moguce stavit i u izgled i upotrebu fizicke
snage .

Kazna lisenja slobode (zatvor) u svim savremenim krivicnim

sistemima zauzima centralno mjesto. Ona je najcesca mjera ne samo
medju kaznama vec i medju krivicnim sankcijama uopste.
U naucnim radovima ustaljena je navika da se pravi razlika izmedju
kazni ogranicenja slobode i kazne lisenja slobode. Prve kao sto su
prognanstvo- protjerivanje politickih ucinilaca krivicnih djela sa
teritorije drzave i zabrana boravka ( nedopustanje osudjenom da se
vrati u neko mjesto u kojem bi bio u mogucnosti da ucini novo
krivicno djelo) svuda su u nazadovanju, Naprotiv kazna lisenja
slobode je izuzetno znacajna, ona uprkos napadima koji se protiv nje
vode od kraja 19 vj, opstaje kao kazna najcesce predvidjena u
krivicnim zakonicima

Za najteza krivicna djela lisenje slobode je dosljedno predvidjeno u

svim zakonodavstvima, jer jedino ona dozvoljava da se omoguci
neutralizacija zlocinaca
Lisenje slobode kako je vec navedeno predstavlja mjeru oduzimanja
fizicke slobode, odnosno onemogucavanje slobode daljeg kretanja.

Prema odredjenju Zakona o krivicnom postupku , pod lisenjem

slobode podrazumijevamo:
1.lisenje slobode nakon izricanja presude
2.lisenje slobode nakon odredjivanja pritvora
3. lisenje slobode i zadrzavanje od strane policijskih organa
4.lisenje slobode stranaca
Pod ogranicenjem slobode mozemo podrazumijevati: prinudno
dovodjenje osumnjicenog ili optuzenog, prinudno dovodjenje
svjedoka, zadrzavanje lica zatecenih na mjestu izvrsenja krivicnog
djela, te zadrzavanje lica na izvrsenju krivicnog djela.

Zakonski osnov /regulativa lisenja slobode

Policijski sluzbenici prilikom lisenja slobode lica moraju postupati u

skladu s nacelom zakonitosti, to nacelo nalaze da se lice moze lisiti
slobode samo u skladu s vazecim zakonima , u slkadu sa Zakonom o
krivicnom postupku.

Prilikom lisenja slobode policijski slubenici su duzni da lice koje se

lisava slobode upoznaju sa pravima koje imaju u skladu s clanom 5.
Zakon o krivicnom postupku BiH , a to su :
-lice liseno slobode mora se na maternjem jeziku ili jeziku koji
razumije odmah obavjestiti o razlozima lisenja slobode i istovremeno
prije prvog ispitivanja obznaniti da nije duzno dati iskaz, da ima pravo
uzeti branioca kojeg moze sam birati
-licu koje je liseno slobode postavice se branilac ako prema svom
imovinskom stanju ne moze snositi troskove odrbarane.
Ukoliko lice koje je liseno slobode ne bude sprovedeno tuziocu u roku
od 24h , pustice se na slobodu.

Kazne lišenja slobode je najpre uveo francuski Krivični zakonik iz

1791. godine. U XIX veku postojao je veliki broj ovih kazni, dok su one
danas svedene na manji broj i postoji stalna tendencija ka njihovom
daljem smanjivanju.
OPŠTI PRINCIPI IZVRŠENJA

Prilikom izvršenja kazne lišenja slobode moraju se poštovati neki od

osnovnih principa kao su: princip humanosti, zakonitosti,
individalizacije i skupnog izdržavanja.

Princip humanosti zahteva da se sa osuđenim licima postupa u smislu

poštovanja njihove ličnosti, njihovog ljudskog dostojanstva, da se
vodi računa o čuvanju njihovog telesnog i duhovnog zdravlja. Treba
znati da je osuđenički život težak, da lišavanje slobode mora teško
padati svakom osuđeniku, jer im se oduzima osnovno ljudsko pravo –
pravo slobode a sa njima i druga prava, pa stoga ne treba povećavati
njihove patnje niti pogoršavati tu njihovu životnu situaciju.

Princip zakonistosti zahtjeva, da se sa osuđenicima postupa na bazi

poštovanja rešenja u normativnim aktimi – u zakonima o izvrsenju
krivičnih sankcija, podzakonskim propisima i posebno u pravilniku o
kućnom redu, da se poštuju njihova prava koja su im data tim aktima,
i da se insistira na njihovim dužnostima i obavezama u smislu
normativnih rešenja.

Princip individualizacije zahteva, da se prema osuđenicima

primenjuju metodi i trtmani, koji odgovaraju njihovoj ličnosti, te koji
će postići najviše uspeha u njihovom prevaspitanju. Ovaj Princip ima
za cilj da u njima budi irazvija osećaj odgovornosti za svoje ponašanje,
da ih oslobodi negativnih uticaja i podstiče na prihvatanje pozitivnih
vrednosti, da razvija u njima smisao za stvaralačku inicijativu, da ih
podstiče da sopstvenim naporima doprinose svome prevaspitanju,
što se postiže mehanizmom pogodnosti koje se mogu davati
osuđenicima, ako ih zasluže svojim radom i ponašanjem.

važan cilj kazne lišenja slobode bilo je i fizičko sprečavanje

zatvorenika da vrši kaznena djela tijekom razdoblja lišenja slobode.
Daljnja novina u razvoju kazne lišenja slobode bilo je uvjerenje da je
moguće postići popravljanje zatvorenika dužim odgojnim utjecajem
tijekom inkarceracije, a posebice ispaštanjem i pokajanjem za
počinjena djela, te tako očekivanim prihvaćanjem osnovnih
društvenih vrijednosti.