Planet Dişli Tasarımı

T.
C
KONYA TEKNİK ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK VE DOĞA BİLİMLERİ FAKÜLTESİ
MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
MMU-1
PLANET DİŞLİ REDÜKTÖR TASARIMI
HAZIRLAYANLAR
ALİ ERGÜNER
141210012
ÖMER FARUK DEMİR
131210132
DANIŞMAN
DOÇ.DR. MEHMET BAĞCI
KONYA/2019
PROJE BİLDİRİMİ
Bu projedeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde

edildiğini ve proje yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada bana ait
olmayan her türlü ifade ve bilginin kaynağına eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm.
DECLARATION PAGE
I hereby declare that all information in this document has been obtained and
presented in accordance with academic rules and ethical conduct. I also declare that, as
required by these rules and conduct, I have fully cited and referenced all material and
results that are not original to this work.
İmza İmza
Öğrencinin Adı SOYADI: Öğrencinin Adı SOYADI:

Ali ERGÜNER Ömer Faruk DEMİR
Tarih: 03.01.2019
ÖZET
MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI I PROJESİ
PLANET DİŞLİ REDÜKTÖR TASARIMI
141210012 Ali ERGÜNER

131210132 Ömer Faruk DEMİR
KONYA TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK VE DOĞA BİLİMLERİ FAKÜLTESİ
MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
Proje Danışman: Doç. Dr. Mehmet BAĞCI
2019, 143 Sayfa

Proje çalışması kapsamında, giriş gücü 1 KW, çevrim oranı 1:500 planet dişli
redüktör tasarımı yapılmıştır. Bu özelliklere sahip bir redüktörü tahrik etmek için
ekonomik faktörler ve verimler göz önüne alınarak; çıkış gücü 1.1 KW ve çıkış devri
1440 dev/dk olan GAMAK marka AGM3E-90-S-4 numaralı yüksek verimli segmentte
yer alan 4 kutuplu alüminyum gövde alternatif akım (AC) elektrik motorunun
kullanılmasına karar verilmiştir.
Giriş gücü ve çevrim oranı göz önüne alınarak, tasarımı yapılacak planet dişli
kutusunun 3 kademeli olacağına karar verilmiştir. Projede planet dişli redüktörün giriş ve
çıkış milleri birbirine paraleldir ve düz dişli kullanılmıştır. Gerekli çevrim oranını elde
edebilmek için her kademedeki güneş dişlilerin diş sayıları seçilmiştir. Seçilen güneş dişli
diş sayıları kullanılarak planet dişli mekanizmalarda konstrüksiyon şartı verileri
sağlanmıştır. İstenen, uygun olan konstrüksiyon boyutları da hesaba alınıp dişlilerin
emniyetli bir biçimde çalışabilmeleri için uygun malzemeler seçilmiş, modül hesabı
yapılmıştır ve dişlilerin boyutları belirlendikten sonra rulman hesapları, taşıyıcı kol
hesapları, dişlilere ve yataklara gelen kuvvetler hesaplanmıştır. Bu kuvvetler
doğrultusunda; burulma momenti hesaplanıp, uygun mil malzemesi mil çaplarını
emniyetli bir biçimde çalıştıracak şekilde seçilmiştir. İstenilen ömrü elde edebilmek için
rulmanlı yatak hesaplamaları yapılmıştır.
Solidworks programını kullanarak dişliler çizilmiş, mil tasarımı yapılmış,

parçaların imalat resimleri hazırlanmış ve planet dişli redüktörün montajı yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Planet, Güneş, Redüktör, Dişli, Çember

ABSTRACT
MACHINE ENGINEERING APPLICATIONS I PROJECT
PLANET GEAR BOX DESIGN

141210012 Ali ERGÜNER
131210132 Ömer Faruk DEMİR
KONYA TECHNICAL UNIVERSITY
FACULTY OF ENGINEERING AND NATURAL SCIENCES
DEPARTMENT OF MECHANICAL ENGINEERING
Project Advisor: Assoc. Dr. Mehmet BAĞCI
2019, 143 Pages
Within the scope of the project operation, input power 1 KW, conversion ratio 1:
500 planetary gear reducer design has been made. Considering economic factors and
yields to drive a gear unit with these characteristics; It was decided to use 4-pole
aluminum body alternating-current (AC) electric motor in the high-efficiency segment of
GAMAK brand AGM3E-90-S-4 with an output power of 1.1 KW and output speed of
1440 rpm.
Considering the input power and conversion ratio, it was decided that the
planetary gear box to be designed will be in 3 stages. In the project, the input and output
shafts of the planetary gear reducer are parallel to each other and the spur gear is used.
To obtain the required conversion ratio, the number of teeth of the sun gears in each stage
is selected. Construction condition data are provided in planetary gear mechanisms by
using selected number of solar gear teeth. Appropriate materials were selected for the safe
operation of the gears and the module calculation was made and the dimensions of the
gears were calculated and the forces coming from the bearing calculations, bearing arm
calculations, gears and bearings were calculated. According to these forces; torsion torque
is calculated and the appropriate shaft material is selected to operate the shaft diameters
safely. Bearings have been calculated to obtain the desired life.
Using the Solidworks program, the gears are drawn, the shaft design is made, the
manufacturing drawings of the parts are prepared and the planetary gear unit is assembled.
Keywords: Planet, Sun gear, Reducer, Gear, Internal gear

İÇİNDEKİLER
ŞEKİL LİSTESİ……………………………………………………………...………… i
TABLO LİSTESİ……………………………………………………………………… ii
ÇİZELGE LİSTESİ…………………………………………………………………... iii
SEMBOLLLER……………………………………………………………………..... iv
ÖNSÖZ ............................................................................................................................ 0
1. GİRİŞ ........................................................................................................................... 1
1.1 Redüktör Tipleri .................................................................................................... 1
1.1.1.Gövde Yapılarına Göre Redüktör Tipleri .................................................... 1
1.1.2 Kullanım Alanlarına Göre Redüktör tipleri................................................. 2
1.2 Redüktörlerdeki Temel Kayıplar ......................................................................... 2
1.3 Dişli Çeşitleri .......................................................................................................... 2
1.3.1 Eksenleri Paralel Dişliler ................................................................................ 2
1.3.1.1 Düz Dişliler ................................................................................................ 2
1.3.1.2 Helisel Dişliler............................................................................................ 3
1.3.1.3 Çavuş dişliler ............................................................................................. 4
1.3.1.4 Bitişik Çavuş Dişliler ................................................................................ 4
1.3.2 Eksenleri Çakışan Dişliler .............................................................................. 5
1.3.2.1 Düz Konik Dişliler .................................................................................... 5
1.3.2.2 Spiral Konik Dişliler ................................................................................. 5
1.3.3 Eksenleri Paralel Olmayan Ve Eksenleri Çakışmayan Dişliler .................. 6
1.3.3.1 Sonsuz Vida Dişleri ................................................................................... 7
1.3.3.2 Hypoid Dişliler .......................................................................................... 7
1.3.3.3 Spiroid Dişliler .......................................................................................... 8
1.3.4 Planet Dişliler .................................................................................................. 8
1.4 Rulmanlar .............................................................................................................. 9

1.4.1 Bilyalı Rulmanlar ............................................................................................ 9
1.4.1.1 Doldurma Tip Bilyalı Rulmanlar .......................................................... 10
1.4.1.2 Çift Sıra Bilyalı Rulmanlar .................................................................... 10
1.4.1.3 Oynak Bilyalı Rulmanlar ....................................................................... 11
1.4.1.4 Eğik Bilyalı Rulmanlar ........................................................................... 11
1.4.1.5 Eksenel Bilyalı Rulmanlar ..................................................................... 12
1.4.2 Silindir Makaralı Rulmanlar ....................................................................... 13
1.4.2.1 Oynak Makaralı Rulmanlar .................................................................. 13
1.4.2.2 Konik Makaralı Rulmanlar ................................................................... 14
1.4.2.3 Eksenel Makaralı Rulmanlar ................................................................ 14
2. PLANET DİŞLİ MEKANİZMALARI ................................................................... 18
2.1 Dişli Çark Mekanizmaların Tanımı................................................................... 18
2.2 Planet Dişli Mekanizmaları Hakkında Yapılmış Tanımlar............................. 19
2.3 Planet Dişli Mekanizmaların Elemanları .......................................................... 19
2.4 Planet Dişli Mekanizmaların Avantajları ......................................................... 20
2.5 Planet Dişli Mekanizmaların Dezavantajları .................................................... 21
2.6 Planet Dişli Mekanizmaların Kullanıldığı Bazı Alanlar .................................. 22
2.6.1 Otomobil Diferansiyel Sistemlerinde Planet Dişli Kullanımı .................... 22
2.6.2 Hidrolik Transmisyonlarda Planet Dişlilerin Kullanımı........................... 24
2.6.3 Su Türbinlerinde Planet Dişli Uygulamaları .............................................. 25
3.PLANET DİŞLİ MEKANİZMALARIN KİNEMATİĞİ ...................................... 27
3.1 Basit Planet Mekanizmaların Kinematiği ......................................................... 27
3.2 Basit Planet Dişli Mekanizmalarının Çalışma Şekillerine Göre Kinematiği . 29
3.2.1 Planet Dizilişi ................................................................................................. 29
3.2.2 Güneş Dizilişi ................................................................................................. 30
3.2.3 Yıldız Dizilişi .................................................................................................. 31
4. PLANET DİŞLİ MEKANİZMASININ TASARIMI............................................. 33

4.1 Problemin Verileri ............................................................................................... 33
4.2 Planet Dişli Mekanizmaya Uygun Elektrik Motor Seçimi .............................. 33
4.3 Planet Dişlide Kademe Hesabı ........................................................................... 35
4.3.1 1. Kademe İçin Dişli Değerleri ..................................................................... 35
4.3.2 1.Kademe İçin 1. Konstrüksiyon Şartı ........................................................ 36
4.4 Planet Dişlide Modül Hesapları ......................................................................... 42
4.4.1 Modül Hesabı İçin Gerekli Formüller Ve Anlatımlar ............................... 42
4.4.2 Birinci Kademe İçin Modül Hesabı ............................................................. 51
4.4.3 1. Kademe İçin 2. Konstrüksiyon Şartı ....................................................... 55
4.4.4 İkinci Kademe İçin Modül Hesabı ............................................................... 57
4.4.6 Üçüncü Kademe İçin Modül Hesabı ............................................................ 62
4.5 Planet Dişlilerde Mil Boyutlandırma Hesabı .................................................... 68
4.5.1 Mil ve Aksların Hesabı ................................................................................. 69
4.5.1.1 Yüzey Katsayısı, 𝒌𝒂 ................................................................................ 70
4.5.1.2 Boyut Katsayısı 𝒌𝒃 .................................................................................. 70
4.5.1.3 Yük Katsayısı 𝒌𝒄 ..................................................................................... 71
4.5.1.4 Sıcaklık Katsayısı 𝒌𝒅 .............................................................................. 71
4.5.1.5 Güvenilirlik Katsayısı 𝒌𝒆 ....................................................................... 72
4.5.1.6 Çok Yönlü- Etki Katsayıları 𝒌𝒇 ............................................................ 72
4.5.1.7 Gerilim Yığılması ve Çentik Hassasiyeti .............................................. 72
4.5.1.8 Millerde Kritik Hızlar ........................................................................... 74

4.5.2 Birinci Kademedeki Mil Hesabı ................................................................... 75
4.5.2.1.1 Güneş Dişli için Kuvvet - Moment Diyagramı ............................... 76
4.5.2.1.2 Güneş Dişli İçin Hesaplamalar ........................................................ 76
4.5.2.2 Planet Dişli İçin Mil Hesabı ................................................................... 80
4.5.2.2.1 Planet dişliler için Kuvvet - Moment Diyagramları ...................... 80
4.5.2.2.2 Planet Dişliler İçin Hesaplamalar ................................................... 82
4.5.3 İkinci Kademedeki Mil Hesabı .................................................................... 84
4.5.3.2.2 Planet dişliler için Hesaplamalar .................................................... 89
4.5.4 Üçüncü Kademedeki Mil Hesabı ................................................................. 91
4.5.4.2.2 Planet dişliler için Hesaplamalar .................................................... 96
4.5.5 Çıkış Mili İçin Hesaplamalar ....................................................................... 98
4.6 Planet Dişlilerde Rulman Hesabı ..................................................................... 102
4.6.1. Yatak Ömrü ................................................................................................ 102
4.6.2. Birinci Kademe İçin Rulman Hesabı........................................................ 104
4.6.2.1 Güneş Dişli İçin Rulman Hesabı.......................................................... 104
4.6.2.2 Planet Dişliler İçin Rulman Hesabı ..................................................... 105
4.6.3. İkinci Kademe İçin Rulman Hesabı ......................................................... 106
4.6.4 Üçüncü Kademe İçin Rulman Hesabı ....................................................... 107

4.6.5 Çıkış Mili İçin Rulman Hesabı................................................................... 108
4.7 Kamaların Boyutlandırma Hesabı ................................................................... 109
4.7.1 Giriş Mili İçin Kama Boyutlandırması ..................................................... 111
4.7.2 İkinci Mil İçin Kama Boyutlandırması ..................................................... 113
4.7.3 Üçüncü Mil İçin Kama Boyutlandırması .................................................. 115
4.7.4 Çıkış Mili İçin Kama Boyutlandırması ..................................................... 117
4.8 Isı Kontrolünün Hesaplanması ........................................................................ 120
5. SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME ................................................................ 122
6. KAYNAKÇA ........................................................................................................... 123

ŞEKİL LİSTESİ
Sayfa
Şekil 1.1 3 Kademeli Dişli Kutusu 1
Şekil 1.2 4 Kademeli Planet Dişli Kutusu 1
Şekil 1.3.1.1 Düz Dişli Görünümü 3
Şekil 1.3.1.2-A Helisel Dişliler 4
Şekil 1.3.1.2-B Helisel Dişliler 4
Şekil 1.3.1.3 Çavuş Dişliler 5
Şekil 1.3.1.4 Bitişik Çavuş Dişliler 5
Şekil 1.3.2 Eksenleri Çakışan Dişliler 6
Şekil 1.3.2.1 Düz Konik Dişliler 6
Şekil 1.3.2.2 Spiral Konik Dişliler 7
Şekil 1.3.3 Eksenleri Paralel Olmayan Ve Eksenleri Çakışmayan Dişliler 8
Şekil 1.3.3.1 Sonsuz Vida Dişleri 8
Şekil 1.3.3.2 Hypoid Dişliler 9
Şekil 1.3.3.3 Spiroid Dişliler 9
Şekil 1.3.4 Planet Dişliler 10
Şekil 1.4.1 Bilyalı Rulmanlar 11
Şekil 1.4.1.1 Doldurma Tip Bilyalı Rulmanlar 12
Şekil 1.4.1.2 Çift Sıra Bilyalı Rulmanlar 12
Şekil 1.4.1.3 Oynak Bilyalı Rulmanlar 13
Şekil 1.4.1.4 Eğik Bilyalı Rulmanlar 13
Şekil 1.4.1.5 Eksenel Bilyalı Rulmanlar 14
Şekil 1.4.2 Silindir Makaralı Rulmanlar 15
Şekil 1.4.2.1 Oynak Makaralı Rulmanlar 15
Şekil 1.4.2.2 Konik Makaralı Rulmanlar 16

Şekil 1.4.2.3 Eksenel Makaralı Rulmanlar 17
Şekil 2.1 Örnek bir dişli çark grubu 20
Şekil 2.3 Basit planet dişli mekanizmasının ana kısımları 22
Şekil 2.4 Planet dişli ile normal redüktör katı model karşılaştırılması 23
Şekil 2.4.A 3 Kademeli planet dişlide çift çıkış 23
Şekil 2.6.1 Aracın virajı alışı 25
Şekil 2.6.1.A Diferansiyel sistemi 26
Şekil 2.6.3 Hidrolik santralden bir kesit 29
Şekil 3.1 Planet dişli mekanizmaların sabit elemana göre dizilişleri 30
Şekil 3.1.A Planet dişli mekanizmasının basitleştirilmiş hali 30
Şekil 3.2.1.a Çember dişli sabit, güneş dişli döndüren, kol döndürülen tertibi 32
Şekil 3.2.1.b Çember dişli sabit, kol döndüren, güneş dişli döndürülen tertibi 33
Şekil 3.2.2.a Güneş dişli sabit, çember dişli döndüren, kol döndürülen tertibi 33
Şekil 3.2.2.b Güneş dişli sabit, kol döndüren, çember dişli döndürülen tertibi 34
Şekil 3.2.3.a Kol sabit, güneş dişli döndüren, çember dişli döndürülen tertibi 35
Şekil 3.2.3.b Kol sabit, çember dişli döndüren, güneş dişli döndürülen tertibi 35
Şekil 4.1 GAMAK Elektrik Motor Kataloğu 37
Şekil 4.4.1 Emniyetli eğilme gerilmesi 46
Şekil 4.4.2 Emniyetli temas gerilmesi 47
Şekil 4.4.3 Düz dişli J şekil katsayıları 48
Şekil 4.4.4 Eğrisi 52
Şekil 4.4.6 Tekrarlı gerilme katsayısı 53
Şekil 4.4.6 Tekrarlı gerilme katsayısı 53
Şekil 4.4.7 Planet dişli mekanizmalarında konstrüksiyon şartı 59

Şekil 4.5.1 Çentik Hassasiyet Katsayısı 77
Şekil 4.5.2 Çentik Hassasiyet Katsayısı 78
Şekil 4.5.3 Giriş Mili Üzerindeki Burulma Momenti 80
Şekil 4.5.4 Birinci Kademedeki Planet Dişlilere Gelen Kuvvetler 84
Şekil 4.5.5 Birinci Kademedeki Planet Dişlilere X-Y Düzleminde Gelen Kuvvetler
84
Şekil 4.5.6 Birinci Kademedeki Planet Dişlilerin X-Y Düzleminde Kuvvet-Moment

Diyagramı 85
Şekil 4.5.7 Birinci Kademedeki Planet Dişlilere X-Z Düzleminde Gelen Kuvvetler
85
Şekil 4.5.8 Birinci Kademedeki Planet Dişlilerin X-Z Düzleminde Kuvvet-Moment

Diyagramı 86
Şekil 4.5.9 Birinci Taşıyıcı Kol ile İkinci Kademe Arasındaki Mil Üzerindeki Burulma
Momenti 88
Şekil 4.5.10 İkinci Kademedeki Planet Dişlilere Gelen Kuvvetler 91
Şekil 4.5.11 İkinci Kademedeki Planet Dişlilere X-Y Düzleminde Gelen Kuvvetler
91
Şekil 4.5.12 İkinci Kademedeki Planet Dişlilerin X-Y Düzleminde Kuvvet-Moment

Diyagramı 92
Şekil 4.5.13 İkinci Kademedeki Planet Dişlilere X-Z Düzleminde Gelen Kuvvetler
92
Şekil 4.5.14 İkinci Kademedeki Planet Dişlilerin X-Z Düzleminde Kuvvet-Moment

Diyagramı 93
Şekil 4.5.15 İkinci Taşıyıcı Kol ile Üçüncü Kademe Arasındaki Mil Üzerindeki
Burulma Momenti 95
Şekil 4.5.16 Üçüncü Kademedeki Planet Dişlilere Gelen Kuvvetler 98
Şekil 4.5.17 Üçüncü Kademedeki Planet Dişlilere X-Y Düzleminde Gelen Kuvvetler
98
Şekil 4.5.18 Üçüncü Kademedeki Planet Dişlilerin X-Y Düzleminde Kuvvet-Moment

Diyagramı 99
Şekil 4.5.19 Üçüncü Kademedeki Planet Dişlilere X-Z Düzleminde Gelen Kuvvetler
99
Şekil 4.5.20 Üçüncü Kademedeki Planet Dişlilerin X-Z Düzleminde Kuvvet-Moment

Diyagramı 100
Şekil 4.5.21 Üçüncü Kademedeki Taşıyıcı Kol ve Çıkış Milindeki Burulma Momenti
102
Şekil 4.7.1 DIN 6885 Kama Yuvası Açma Ölçüleri 114

TABLO LİSTESİ
Sayfa
Tablo 3.1 Elektrik Motorunun Özellikleri 37
Tablo 4.4.1 Lewis Katsayıları 45
Tablo 4.4.2 Çelik dişliler için 0.99 güvenilirlik le ve 107 tekrarda uygulanan eğilme
mukavemeti, 𝑆 46
Tablo 4.4.2 Çelik dişliler için 0.99 güvenilirlik le ve 107 tekrarda uygulanan temas
mukavemeti, 𝑆 47
Tablo 4.4.3 Elastisite katsayısı 49
Tablo 4.4.4 Aşırı Yük Katsayısı 50
Tablo 4.4.5 𝐶 A, B, C tablosu 52
Tablo 4.4.6 Güvenirlik Katsayısı 54
Tablo 4.4.7 Birinci kademe dişli verileri 58
Tablo 4.4.8 İkinci kademe dişli verileri 63
Tablo 4.4.9 Üçüncü kademe dişli verileri 68
Tablo 4.5.1 Yüzey Değişim Parametreleri 73
Tablo 4.5.2 𝑘 değerleri 74
Tablo 4.5.3 Çekme Mukavemetine Sıcaklığın Etkisi 74
Tablo 4.5.4 Dayanım Sınırındaki Güvenirlirlik Katsayıları 75
Tablo 4.5.5 𝐾 Gerilme Yığılma Katsayıları 77
Tablo 4.5.6 Malzeme Özellikleri (MatWeb) 78
Tablo 4.6.1 Farklı makinelere göre Yatak-Ömür önerileri 106
Tablo 4.6.2 𝑎 Yük-Uygulama Katsayısıları 107
Tablo 4.6.3 Seçilen Rulmanlara Ait Bilgiler 111
Tablo 4.7.1 AISI 1015 Malzemesinin Özellikleri 113
Tablo 4.7.2 Mil Çaplarına Göre Kama Boyutları 114
Tablo 4.7.3 Seçilen Kamalara Ait Bilgiler 122

ÇİZELGE LİSTESİ
Sayfa
Çizelge 4.1 Açısal temaslı bilyalı rulmanların karakteristikleri 17
Çizelge 4.2 Eksenel bilyalı rulmanların karakteristikleri 18
Çizelge 4.3 Silindirik makaralı rulman karakteristikleri 18
Çizelge 4.4 Küresel makaralı rulman karakteristikleri 19

SEMBOLLER
İ = 𝑇𝑒𝑚𝑒𝑙 Ç𝑒𝑣𝑟𝑖𝑚 𝑂𝑟𝑎𝑛𝚤
𝑛 = 𝐺ü𝑛𝑒ş 𝐷𝑖ş𝑙𝑖𝑛𝑖𝑛 𝐷𝑒𝑣𝑖𝑟 𝑆𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝑛ç = Ç𝑒𝑚𝑏𝑒𝑟 𝐷𝑖ş𝑙𝑖𝑛𝑖𝑛 𝐷𝑒𝑣𝑖𝑟 𝑆𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝜔 = İ𝑧𝑎𝑓𝑖 𝐻𝚤𝑧
𝑛 = 𝐷𝑒𝑣𝑖𝑟 𝑆𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝑍 = 𝐷𝑖ş 𝑆𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝑓 = 𝐾𝑜𝑛𝑠𝑡𝑟ü𝑘𝑠𝑖𝑦𝑜𝑛 Ş𝑎𝑟𝑡𝚤
𝐼 = 𝑌ü𝑧𝑒𝑦 𝑀𝑢𝑘𝑎𝑣𝑒𝑚𝑒𝑡 Ş𝑒𝑘𝑖𝑙 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝑌 = 𝐿𝑒𝑤𝑖𝑠 Ş𝑒𝑘𝑖𝑙 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝑆 = 𝐸𝑚𝑛𝑖𝑦𝑒𝑡𝑙𝑖 𝐸ğ𝑖𝑙𝑚𝑒 𝐺𝑒𝑟𝑖𝑙𝑚𝑒𝑠𝑖
𝑆 = 𝐸𝑚𝑛𝑖𝑦𝑒𝑡𝑙𝑖 𝑇𝑒𝑚𝑎𝑠 𝐺𝑒𝑟𝑖𝑙𝑚𝑒𝑠𝑖
𝐶 = 𝐸𝑙𝑎𝑠𝑡𝑖𝑠𝑖𝑡𝑒 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝐾 = 𝐷𝑖𝑛𝑎𝑚𝑖𝑘 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝐾 = 𝐴ş𝚤𝑟𝚤 𝑌ü𝑘 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝐶 = 𝑌ü𝑧𝑒𝑦 𝐷𝑢𝑟𝑢𝑚 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝐾 = 𝐵𝑜𝑦𝑢𝑡 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝐾 = 𝑌ü𝑘 𝐷𝑎ğ𝚤𝑙𝚤𝑚 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝐶 = 𝑆𝑒𝑟𝑡𝑙𝑖𝑘 𝑂𝑟𝑎𝑛𝚤 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝑌 , 𝑍 = 𝐺𝑒𝑟𝑖𝑙𝑚𝑒 Ç𝑒𝑣𝑟𝑖𝑚 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑙𝑎𝑟𝚤
𝐾 = 𝐺ü𝑣𝑒𝑛𝑖𝑟𝑙𝑖𝑘 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝐾 = 𝑆𝚤𝑐𝑎𝑘𝑙𝚤𝑘 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝑆 , 𝑆 = 𝐸𝑚𝑛𝑖𝑦𝑒𝑡 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑙𝑎𝑟𝚤
𝑚 = 𝑀𝑜𝑑ü𝑙
𝑉 = 𝑌𝑢𝑣𝑎𝑟𝑙𝑎𝑛𝑚𝑎 Ç𝑖𝑧𝑔𝑖𝑠𝑖 𝐻𝚤𝑧𝚤
𝑊 = İ𝑙𝑒𝑡𝑖𝑙𝑒𝑛 𝑌ü𝑘 𝑀𝑖𝑘𝑡𝑎𝑟𝚤
𝐻 = 𝑀𝑜𝑡𝑜𝑟 𝐺ü𝑐ü
𝑃𝑆 = 𝑃𝑙𝑎𝑛𝑒𝑡 𝑆𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝜎 = 𝐴𝐺𝑀𝐴 𝐺𝑒𝑟𝑖𝑙𝑚𝑒𝑠𝑖
𝑑 = 𝑀𝑖𝑙 Ç𝑎𝑝𝚤
𝑆 = 𝐺𝑒𝑜𝑚𝑒𝑡𝑟𝑖 𝑘𝑢𝑙𝑙𝑎𝑛𝚤𝑚 ş𝑎𝑟𝑡𝑙𝑎𝑟𝚤𝑛𝚤𝑛 𝑠𝑎ğ𝑙𝑎𝑛𝑑𝚤ğ𝚤 𝑚𝑎𝑘𝑖𝑛𝑒 𝑝𝑎𝑟ç𝑎𝑠𝚤𝑛𝚤𝑛
𝑘𝑟𝑖𝑡𝑖𝑘 𝑦𝑒𝑟𝑙𝑒ş𝑖𝑚 𝑛𝑜𝑘𝑡𝑎𝑠𝚤𝑛𝑑𝑎𝑘𝑖 𝑑𝑎𝑦𝑎𝑛𝚤𝑚 𝑠𝚤𝑛𝚤𝑟𝚤
𝑆 = 𝐷ö𝑛𝑒𝑟 − 𝑘𝑖𝑟𝑖ş 𝑛𝑢𝑚𝑢𝑛𝑒𝑠𝑖 𝑑𝑎𝑦𝑎𝑛𝚤𝑚 𝑠𝚤𝑛𝚤𝑟𝚤
𝑘 = 𝑌ü𝑧𝑒𝑦 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝑘 = 𝐵𝑜𝑦𝑢𝑡 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝑘 = 𝑌ü𝑘 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝑘 = 𝑆𝚤𝑐𝑎𝑘𝑙𝚤𝑘 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝑘 = 𝐺ü𝑣𝑒𝑛𝑖𝑙𝑖𝑟𝑙𝑖𝑘 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝑘 = Ç𝑜𝑘 𝑌ö𝑛𝑙ü − 𝐸𝑡𝑘𝑖 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑙𝑎𝑟𝚤
𝐾 = 𝐺𝑒𝑟𝑖𝑙𝑚𝑒 𝑌𝚤ğ𝚤𝑙𝑚𝑎 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝐾 = 𝐵𝑢𝑟𝑢𝑙𝑚𝑎 𝐷𝑢𝑟𝑢𝑚𝑢𝑛𝑑𝑎𝑘𝑖 Gerilme Yığılma Katsayısı
Ç𝑒𝑛𝑡𝑖𝑘𝑙𝑖 𝑛𝑢𝑚𝑢𝑛𝑒𝑑𝑒𝑘𝑖 max 𝑔𝑒𝑟𝑖𝑙𝑚𝑒

𝐾 =
Ç𝑒𝑛𝑡𝑖𝑘𝑠𝑖𝑧 𝑛𝑢𝑚𝑢𝑛𝑒𝑑𝑒𝑘𝑖 𝑔𝑒𝑟𝑖𝑙𝑚𝑒
𝑤 = 𝐾𝑟𝑖𝑡𝑖𝑘 𝐷ö𝑛𝑚𝑒 𝐻𝚤𝑧𝚤
𝐸 = 𝐸𝑙𝑎𝑠𝑡𝑖𝑠𝑖𝑡𝑒 𝑀𝑜𝑑ü𝑙ü
𝐴 = 𝑌ü𝑧𝑒𝑦 𝐴𝑙𝑎𝑛𝚤
𝐼 = 𝐴𝑡𝑎𝑙𝑒𝑡 𝑀𝑜𝑚𝑒𝑛𝑡𝑖
𝛾 = Ö𝑧𝑔ü𝑙 𝐴ğ𝚤𝑟𝑙𝚤𝑘
𝑙 = 𝑀𝑖𝑙 𝐵𝑜𝑦𝑢
𝑀 = 𝐺𝑒𝑟𝑖𝑙𝑖𝑚 𝑌𝚤ğ𝚤𝑙𝑚𝑎𝑠𝚤𝑛𝑑𝑎 𝐸ğ𝑖𝑙𝑚𝑒 𝑀𝑜𝑚𝑒𝑛𝑡𝑖
𝑀 = 𝑂𝑟𝑡𝑎𝑙𝑎𝑚𝑎 𝐺𝑒𝑟𝑖𝑙𝑚𝑒𝑑𝑒 𝐸ğ𝑖𝑙𝑚𝑒 𝑀𝑜𝑚𝑒𝑛𝑡𝑖

𝑇 = 𝑂𝑟𝑡𝑎𝑙𝑎𝑚𝑎 𝐺𝑒𝑟𝑖𝑙𝑚𝑒𝑑𝑒 𝐵𝑢𝑟𝑢𝑙𝑚𝑎 𝑀𝑜𝑚𝑒𝑛𝑡𝑖
𝑇 = 𝐺𝑒𝑟𝑖𝑙𝑖𝑚 𝑌𝚤ğ𝚤𝑙𝑚𝑎𝑠𝚤𝑛𝑑𝑎 𝐵𝑢𝑟𝑢𝑙𝑚𝑎 𝑀𝑜𝑚𝑒𝑛𝑡𝑖
𝐹 = 𝐸ş𝑑𝑒ğ𝑒𝑟 𝑟𝑎𝑑𝑦𝑎𝑙 𝑦ü𝑘
𝐹 = 𝑅𝑎𝑑𝑦𝑎𝑙 𝑦ü𝑘
𝐹 = 𝑇𝑒ğ𝑒𝑡𝑠𝑒𝑙 𝑦ü𝑘
𝐿 = 𝐷𝑒𝑣𝑖𝑟 𝑐𝑖𝑛𝑠𝑖𝑛𝑑𝑒𝑛 ö𝑚ü𝑟
𝐿 = 𝑆𝑎𝑎𝑡 𝑐𝑖𝑛𝑠𝑖𝑛𝑑𝑒𝑛 ö𝑚ü𝑟
𝐶 = 𝑇𝑒𝑚𝑒𝑙 𝑌ü𝑘 𝑆𝑒𝑣𝑖𝑦𝑒𝑠𝑖
𝑏 = 𝐾𝑎𝑚𝑎 𝑔𝑒𝑛𝑖ş𝑙𝑖ğ𝑖
𝑆 = 𝐾𝑒𝑠𝑚𝑒 𝑀𝑢𝑘𝑎𝑣𝑒𝑚𝑒𝑡𝑖
ÖNSÖZ
Makine Mühendisliği Uygulaması-1 dersi kapsamında 3 kademeli aktarma mil
pozisyonları birbirine paralel ve eş merkezli, dişli türü olarak her 3 kademe için düz dişli
kullanılarak planet dişli redüktör tasarımı projelendirilmiştir. Bu projede dişli kutusu
tasarımında boyutlar, mukavemet kontrolü, sıkılık toleransları, yüzey kalitesi faktörleri,
güvenlik kriterleri ve malzeme özellikleri dikkate alınarak üst seviyede bir tasarım
hedeflenmiştir. Bu projede 3 kademeli planet dişli redüktör tasarımında gerekli olan
dişlilerin, millerin, rulmanlı yatakların ve planet taşıyıcıların boyut ve mukavemet
hesaplarını ve standart olmayan parçaların üretimi için gerekli olan teknik resimleri içerir.
Bunlara ek olarak dişliler, rulmanlar, segmanlar, keçeler, sıkılık toleransları hakkında
bilgiler içermektedir.
Proje süresince gerekli teknik bilgi aktarımını sağlayan, projeye mühendislik

yaklaşımı kavramını öğreten ve uygulattıran tasarım süresince hiçbir desteğini
esirgemeyen danışman hocamız Doç. Dr.Mehmet BAĞCI’ ya teşekkürü borç biliriz.
OCAK 2019
ALİ ERGÜNER
ÖMER FARUK DEMİR

1. GİRİŞ
Redüktör diğer adıyla dişli kutusu güç ve devir ileten elemanlardan en çok kullanılan
dişli çark mekanizması olup, en az iki dişliden oluşan bir sistemdir. Peki ne işe yarar diye
düşünüldüğünde bunu bir örnekle açıklamak daha akılda kalıcı bir yaklaşım olur. Örnek
olarak DC motor örneğini inceleyelim. Redüktörler motora tork sağlar. Yani bir DC
motorun ucuna direkt olarak tekerlek takarsak aracımız hareket edemez. Çünkü motorun
direkt olarak onu hareket ettirmesine gücü yetmez. Motorun ivme kazanması gerekir. İşte
redütörler motora ivme kazandırır. Ve bu sayede DC motor yüksek torklu DC motor olur.
Redüktörler mekanik sistemlerde hızı ve torku değiştirmek için kullanılır. Bu
fonksiyonları yerine getirebilmesi için esas eleman olarak dişlilere, dişlileri taşıyacak
olan mile, mil ve dişli arasındaki tork aktarımını sağlayacak olan kamaya, milleri
yataklayacak ve mil üzerine gelen eksenel ve radyal yükleri karşılayacak olan rulmanlara
ihtiyaç duyulur.
Redüktörler sahip oldukları dişli tiplerine göre, gövde yapılarına göre, kullanım
alanlarına göre ayrılırlar.
Şekil 1.1 3 Kademeli Dişli Kutusu Şekil 1.2 4 Kademeli Planet Dişli Kutusu
1.1 Redüktör Tipleri

a) Helisel dişli redüktörler
b) Sonsuz dişli redüktörler
c) Konik dişli redüktörler
d) Planet dişli redüktörler
1.1.1. Gövde Yapılarına Göre Redüktör Tipleri

 Ayaklı helisel dişli redüktörler
 Flanşlı helisel dişli redüktörler
 Paralel milli helisel dişli redüktörler
 Yatık tip redüktörler vb.
1
1.1.2 Kullanım Alanlarına Göre Redüktör tipleri
 Vinç Redüktörleri
 Ekstruder Redüktörler
 Testere Redüktörleri
 Kovalı Elevatör Redüktörleri
 Karıştırıcı Redüktörleri
1.2 Redüktörlerdeki Temel Kayıplar

 Yağ Çalkantı Kaybı
 Dişli Kaybı
 Rulman kaybı ( Yuvarlanarak hareket ediyor)
 Keçe kaybı ( sürtünmeden dolayı, yağ filmi oluştuktan sonra kayıp ihmal edilir.)
 Bu dört kayıp tek kademede yaklaşık %2 verim kaybına neden olmaktadır.
1.3 Dişli Çeşitleri

Dişli çarklar makinalarda çok sık kullanılan aktarma elemanlarındandır. Dişli çarklar
bir milden diğer mile hareket, kuvvet, güç aktarımı amacıyla kullanılırlar. Bir dişli
çark sistemi en az iki dişli çarktan oluşur. Dişlilerin birbirini kavrayıp hareket etmelerini
sağlamak için üzerlerine diş açılır. İki dişliden oluşan bir dişli çark sisteminde
döndürülen(çark) dişli döndüren(pinyon) dişli tarafından döndürülür. Küçük olan dişli
pinyon büyük olan ise çarktır. Pinyonun diş sayısı çarktan daha azdır.
Dişliler her zaman çift olarak veya daha fazla sayıda birbirlerine tahrik aktaracak
şekilde çalışırlar. Birlikte çalışan dişlilerin dönme (şaft) eksenlerinin birbirlerine göre
konumu dişlinin sınıfını belirler. Buna göre dişliler dört ana gruba ayrılırlar. Bunlar;
1.3.1 Eksenleri Paralel Dişliler

Paralel eksenli dişliler de kendi arasında aşağıdaki tiplerde imal edilirler. Bunlar;
1.3.1.1 Düz Dişliler

En sık rastlanan dişli tipi silindirik, düz dişlilerdir. Bunlarda dişler şaft eksenine
paralel ve düzdür.
Bu dişlilerin avantajları imalat maliyetlerinin düşük olması, eksenel kuvvet
aktarmamaları ve bakımlarının kolay olmasıdır. Dezavantajları ise gürültülü çalışmaları
ve dişli gruplarında yüksek indirgeme oranı sağlanamamasıdır. Yüksek indirgeme oranı
2
sağlanması için bu dişli gruplarının birkaç kademeli olarak tahrik aktarımında
bulunmaları gerekir.
Şekil 1.3.1.1 Düz Dişli Görünümü
1.3.1.2 Helisel Dişliler
Bunlarda düz dişliler gibi silindirik geometriye sahip dişlilerdir. Düz dişliden
farkları dişlerin helisel olmasıdır. Bu dişlilerin en önemli avantajı aynı büyüklükteki düz
dişliye nazaran daha yüksek değerlerde yük taşıyabilmeleri, daha sessiz ve daha yüksek
hızlarda çalışabilmeleridir.
Helisel dişli çiftlerinde bir diş diğerinden ayrılmadan önce komşu diş diğer dişli ile temasa
geçtiği için daha hassas ve daha sessiz çalışırlar. Bir helisel diş çiftinde dişlilerin biri sağ
helis ise diğeri sol helis dişlidir. Bu dişlilerin en büyük dezavantajı ise şaft
ve yataklara eksenel yönde kuvvet iletmeleridir (Bkz. Şekil A)
Şekil 1.3.1.2-A Bir Kademeli Helisel Dişli Şekil 1.3.1.2-B İki Kademe Helisel Dişli
3
1.3.1.3 Çavuş dişliler
Çavuş dişiler aynı eksendeki iki helis dişlinin bütün olarak imal edilmiş halidir.
Bu dişlilerden birisi sağ helis ise diğeri sol helis olarak açılırlar. Böylece helis dişlilerin
en büyük dezavantajı olan eksenel kuvvetler birbirini dengeleyerek şaft ve yataklara
eksenel yönde kuvvet aktarımı ortadan kalkmış olur. Bu helis dişler ortada çakışık
olmayıp, aralarında küçük bir kanal bulunmaktadır.
Şekil 1.3.1.3 Çavuş Dişliler
1.3.1.4 Bitişik Çavuş Dişliler

Bunlar arada kanalı olmayan, çakışık çavuş dişlilerdir. Daha hassas çalışmalarına
rağmen dişlilerin imalatında özel çakılara ihtiyaç olduğundan imalat maliyetleri yüksek
olup bakımları sırasında özel ihtimam gösterilmesi gereken dişlilerdir.
Şekil 1.3.1.4 Bitişik Çavuş Dişliler
4
1.3.2 Eksenleri Çakışan Dişliler
Eksenleri birbiri ile çakışacak şekilde çalışan dişli gruplarıdır. Bunlarda kendi
aralarında aşağıda belirtilen tiplerde imal edilirler. (Bkz. Şekil B)
Şekil 1.3.2 Eksenleri Çakışan Dişliler
1.3.2.1 Düz Konik Dişliler
Bunlar eksenleri birbiri ile herhangi bir açıda çakışan düz konik dişlilerdir. En sık
karşılaşılan eksenler arası açısı 90 derece olan konik dişilerdir. Bu dişli çiftlerinin konik
açıları uzantısı aynı noktada buluşacak şekilde dizayn edilirler. Dişlilerden biri değişeceği
zaman mutlaka diğeri de değiştirilmelidir. Düz konik dişliler 1000 rpm den düşük
hızlarda, orta şiddette yüklerin olduğu, gürültünün fazla önemi olmadığı yerlerde
kullanılırlar.
Şekil 1.3.2.1 Düz Konik Dişliler
1.3.2.2 Spiral Konik Dişliler

Düz konik dişlilerden farkı dişlerin sprial formda olmasıdır. Sprial açısı dönme
eksenine göre herhangi bir açıda olabildiği için aynı anda 2 veya daha fazla diş aynı
zamanda birbirine dokunarak kuvveti iki veya daha fazla noktadan aktarabilir. Bunlar düz
koniklere göre çok daha büyük kuvvetleri çok daha yüksek hızlarda aktarabilmektedirler.
5
Eğer sprial konik ana dişlisi sağ helis diş ise piyonu sol helis diş olmalıdır. Sprial konik
dişli ekseni, ana dişli ekseninden geçecek şekilde konumlandırılır. Sprial konik dişliler
devri 1000 rpm in üzerinde olan, yüksek şiddette yüklerin aktarılacağı ve sessiz çalışması
gereken yerlerde kullanılır. Eğer bu dişlilerde çevresel hız 40 m/sn den büyük olacaksa
dişlerin mutlaka taşlanmış olmaları gerekmektedir. Otomobillerin difransiyelinde
bulunan ve Ayna-Mahruti olarak bilinen dişliler sprial konik dişlilerdir.
Şekil 1.3.2.2 Spiral Konik Dişliler
1.3.3 Eksenleri Paralel Olmayan Ve Eksenleri Çakışmayan Dişliler

Eksenleri farklı düzlemlerde olan dişlilerdir. Bunlar ana dişli ile çalışan pinyon
dişli eksenlerinin ana dişli üzerindeki konumlarına göre adlandırılırlar. (Bkz.Şekil 1.3.3).
Bunlardan en yaygın kullanılanlar aşağıdakilerdir.
Şekil 1.3.3 Eksenleri Paralel Olmayan Ve Eksenleri Çakışmayan Dişliler
6
1.3.3.1 Sonsuz Vida Dişleri
Eksenleri çakışmayan dişlilerden en fazla kullanılanı Sonsuz vida–dişlilerdir. Bu
dişliler titreşimsiz, sessiz, çok büyük indirgeme oranlarında ve çok yüksek hızlarda
çalışabildiğinden özellikle redüktörlerde kullanılan başlıca dişli çeşididir.Sonsuz vida-
Dişli çiftinde sonsuz vida ekseni dişliye teğet konumda bulunur(Bkz.Şekil C). Bu dişli
tipinin en büyük avantajlarından biri ise eğer adım açısı 50 den az ise bu dişlilerin
kendinden kilitlemeli (self-locking) olarak çalışabilmeleridir. Yani dönme hareketi
sonsuz vida üzerinden aktarılamayıp, fakat dişli üzerinden aktarılır ise sonsuz vida geri
dönmez. Böylece bazı uygulamalarda fren kullanma ihtiyacı kalmaz (örnek : Motor
çıkışında diş açısı 50 den az Sonsuz vida-dişli redüktörü bulunan ve yokuş yukarı tahrik
edilmekte olan bir tekerlekli araç, motor durduktan sonra fren olmasa bile geriye doğru
hareket etmez)
Şekil 1.3.3.1 Sonsuz Vida Dişleri
1.3.3.2 Hypoid Dişliler

Spiral konik dişlilere çok benzerler. Bunların Spiral konik dişliden farkı pinyon
dişli ekseninin ana dişli ekseninden X kadar mesafede olmasıdır. (Bkz. Şekil D) X
mesafesi arttıkça çalışma bölgesi hypoid dişli çalışma bölgesinden spiroid dişlilerin
çalışma bölgesine geçilmiş olur. BÜ dişliler spiral konik dişlilerden daha sessiz olup ve
dayanma süreleri daha uzundur.
Şekil 1.3.3.2 Bir Kademeli Hypoid Dişli Şekil D Hypoid Dişli Şekil Gösterimi
7
1.3.3.3 Spiroid Dişliler
Yüksek tork aktarılması ve birbirine dik açıda tahrik iletimi gereken yerlerde
Spiroid dişliler kullanılır. Bu dişliler sessiz çalışan ve aktardıkları torka nispeten büyük
hacimleri olmayan kompakt dişli gruplarıdır. Bir diğer avantajları ise kolay sökülüp
takılabilir olmalarıdır. Sağladıkları indirgeme oranları 1:3 den 1:400 e kadar çıkabilir.
Spiroid ve Hypoid dişlilerin, Sonsuz vida ve Konik spiral dişlere göre en büyük avantajı
eksenler arası mesafe (Bkz. Şekil D) nedeni ile tahrik aktarımı esnasında daha fazla dişin
birbiri ile temas halinde bulunması (Bkz. Şekil 1.3.3.3) ve böylece daha yüksek tork
iletiminin mümkün olmasıdır.
Şekil 1.3.3.3 Spiroid Dişliler
1.3.4 Planet Dişliler

Sabit bir çevre dişlisi ve bunun etrafında dönen pinyon dişlilerden çıkış şaftına
aktarılan düşük devir ve yüksek tork bu dişli grubunun temel çalışma prensibini oluşturur.
Planet dişli grubunda planet dişli sayısının fazla olması daha yüksek tork aktarımını
sağladığı gibi yük dağılımının da daha homojen olmasına imkân sağlar. Dezavantajları
ise yataklamalara gelen ağır yükler, dizaynlarının daha komplex olmaları ve bakımlarının
zor olmasıdır.
Şekil 1.3.4 Planet Dişliler
8
1.4 Rulmanlar
Rulmanlar genel olarak yuvarlanma yolu elemanı tipine göre iki ana başlıkta
bilyalı ve makaralı rulman olarak sınıflandırılabilir. Ayrıca bilyalı rulmanlar nokta
temaslı, makaralı rulmanlar çizgisel temaslı olarak yüklenirler. Bu yüzden, bilyalı
rulmanların makaralı rulmanlara göre daha az sürtünmeye maruz kalırlar. Bilyalı
rulmanlar bu avantajlarından dolayı yüksek hızlardaki sistemlerde daha az ısınmaya
sebep oldukları için tercih edilirler. Fakat yine bilyalı rulmanlar noktasal temasta yüksek
kontakt stresine sahip olduğundan dolayı makaralı rulmanlar ile karşılaştırıldığında düşük
yük taşıma kapasitesine sahiptirler. Literatürde ve üretici kataloglarında 50 civarı rulman
tipi listelenmiştir. Bu rulmanların her biri spesifik uygulamalar için tasarlanmış ve
bunların her biri farklı makro geometriye sahiptir. Aşağıda en yaygın tipleri
tanımlanmıştır.
1.4.1 Bilyalı Rulmanlar

Piyasadaki en ucuz, en yaygın kullanımı olan, en basit rulman tipidir. İç ve dış
bilezikteki bilya oyuğu derin olduğu için bir miktar eksenel yük alabilirler. Orta
büyüklükteki elektrik motorlarında bu tip rulmanlar kullanılır. Tek sıra bilyalı
rulmanlarda normalde bilya kafes içinde bulunur. Böylece bilyaların bir birlerine
sürtünmesi önlenerek ısınmanın azaltılması mümkün olur. Ancak kafes oyuk hacmini
azalttığı için daha az bilya sığdırılabilir ve bu nedenle yük taşıma kapasitesi azalır. Bu
rulmanların avantaj ve dezavantajlarını sıralayalım.
AVANTAJLARI
 Ucuzdurlar
 Daha az bakım gerektirirler
 Çok yüksek devirlerde çalışabilirler
 Sürtünme çok azdır
 Gürültüsüz çalışırlar
 Titreşim yapmazlar
 Çalışma hassasiyetleri yüksektir.
DEZAVANTAJLARI
 Yüksek radyal yükler alamazlar

 Eksenel yük taşıma kapasiteleri sınırlıdır
9
 Moment taşıyamazlar
 Eksen eğilmesine (açılanmasına) uygun değillerdir.
 Ayarların bozulması rulmanın da bozulmasına neden olur
 Boyuna eksen kaymalarına izin vermezler
Şekil 1.4.1 Bilyalı Rulmanlar
1.4.1.1 Doldurma Tip Bilyalı Rulmanlar

Tek sıra bilyalı rulmanların bir başka tipi ise dışarıdan bilya doldurulabilir olanlardır.
Bu tip bilyalı rulmanlarda kafes olmadığından iç ve dış bilezikler arasına daha fazla bilya
doldurulma imkânı ortaya çıkar. Böylece yük taşıma kapasitesi artmış olur. Ancak bu
durumda ise bilyaların birbirine sürtünmeleri nedeni ile ısınma artar ve yüksek hızlarda
çalışma imkânı azalır. Bu tip bilyalı rulmanların diğerlerine göre dezavantajı eksenel yük
taşıma kapasitelerinin daha az olmasıdır. Bu rulmanlarda bilya doldurma slotları hem iç
hem de dış bileziktedir.
Şekil 1.4.1.1 Doldurma Tip Bilyalı Rulmanlar
1.4.1.2 Çift Sıra Bilyalı Rulmanlar

Bu rulmanların tek sıralı olanlardan üstün tarafı daha büyük yükleri taşıyabilmeleridir.
Ancak tek sıra bilyalı rulmanlar kadar hızlı, sessiz, titreşimsiz çalışamazlar.
10
Şekil 1.4.1.2 Çift Sıra Bilyalı Rulmanlar
1.4.1.3 Oynak Bilyalı Rulmanlar

Bu rulmanlarda iki sıra bilya vardır. Bu rulmanların en önemli özelliği boyuna eksenel
açılanmalarına (eksen kaymasına) müsaade etmeleridir. Böylece şafttan gelen moment
rulmana taşınmamış olur ve rulman hasarı oluşmaz. Bu durum aynı zamanda montaj
hatalarından kaynaklanabilecek eksen kaymalarını da kompanse eder. Bu rulmanlarda
kompanse edilebilir eksenel açı sapmaları rulmanın tipine göre 1.50 ile 30 arasında değişir.
Şekil 1.4.1.3 Oynak Bilyalı Rulman
1.4.1.4 Eğik Bilyalı Rulmanlar

Bu rulmanlar diğer bilyalı rulmanlara göre daha fazla eksenel yük taşıyabilecek şekilde
iç ve dış bileziklerindeki bilya oyukları birbirlerine göre eksenel yönde simetrik olacak
şekilde dizayn edilmişlerdir. Eksenel yük taşıma kapasiteleri bu oyukların bilyalarla
temas açıları ile doğru orantılı olarak artmaktadır. Bu rulmanların diğer avantajı ise
yüksek çalışma hassasiyetleri olmasıdır. Dezavantajları ise moment taşıyamazlar, eksen
açılanmalarına uygun değildirler, eksenel kaymaları kompanse edemezler.
11
Şekil 1.4.1.4 Eğik Bilyalı Rulmanlar
1.4.1.5 Eksenel Bilyalı Rulmanlar

Bu rulmanlara Türkiye’de BÜTE de denilmektedir. Bunlar sadece Eksenel yük altında
dönmesi gereken makinalarda kullanılırlar. ÜTE’lerde iki tarafta yuva, arada ise bilyalar
ve kafes bulunur. Yuva ve bilyalar ayrılabilir olduğu için sökülüp takılmaları çok
kolaydır. BÜTE’lerin yuva alınları düz olduğu gibi bazı tiplerde küresel oynamalara
imkân verecek şekilde alın yarı küre şeklinde de üretilir. Büteler eksenel yükü sadece bir
yönde taşıyacak ise bir sıra bilyalı olan büteler kullanılabilir. Ancak eksenel yük her iki
yönde de etki ediyorsa çift sıra bilyalı büte kullanılması gerekir. Çift sıra bilyalı bütelerde
kafesleri ile birlikte iki sıra bilya, iki sıra arasında iki tarafı oyuk bir bilya yuvası ve
dışlarda iki adet birer tarafı oyuk bilya yuvası bulunur. Bunların da eksenel oynamalarına
imkân vermek için dış yuvaların alınları küresel olabilir.
Şekil 1.4.1.5 Eksenel Bilyalı Rulman Şekil 1.4.1.5 Konstrüksiyon Gösterimi
12
1.4.2 Silindir Makaralı Rulmanlar
Bu rulmanların iki önemli temel karakteristik özelliği vardır. Bunlar; çok yüksek radyal
yük taşımalarına karşın eksenel yük taşıyamazlar. Eksenel yönde kaymalara müsaade
ederler. Bu özellik termal genleşmelerden kaynaklanan şaft uzamasını kompanse etmek
açısından önemlidir. Diğer avantajları yüksek hızlarda dönebilirler, Çalışma
hassasiyetleri yüksektir, sessiz çalışırlar, sürtünme azdır, eksenel kaymalara imkân
verirler. Dezavantajları; eksenel yükleri alamazlar moment taşıyamazlar.
Şekil 1.4.2 Silindir Makaralı Rulmanlar
1.4.2.1 Oynak Makaralı Rulmanlar

Çok ağır yük altında çalışabilirler ve eksenel dönmelere imkân verdikleri için şaft
üzerinden moment almazlar. Bir şaftın iki ucunda bu rulman kullanılmışsa rulman iç
bileziği şafta ortadan binen yükün yarattığı sehime uyum sağlar. Avantajları; çok yüksek
radyal yükler alabilirler, Eksenel + Radyal yük bileşimine çok uygundurlar, eksen
eğilmesine (açılanmasına) uygundurlar, ayar bozukluklarını kompanse edebilirler.
Dezavantajları; tek başına eksenel yük alamazlar (Radyal yükle birlikte alabilirler),
moment taşıyamazlar, çok yüksek devirlere uygun değildirler, çalışma hassasiyetleri
yüksek değildir, gürültülüdürler, sürtünme fazladır. Boyuna eksen kaymalarına izin
vermezler. Oynak makaralı rulmanlarda iki sıra makara bulunur. Makaralar dış bilezikte
bulunan küresel oyukta küresel olarak dönerek yükün moment oluşturması engellenir. İç
bilezik ise şaftla birlikte küresel yönde döner. Dönme miktarı sınırlı olup bu açı 1.5º ila
3.5º arasında değişir. Bu açısal sapmaların en fazla ne kadar olabileceği ilgili
kataloglardan tespit edilebilir.
13
Şekil 1.4.2.1 Oynak Makaralı Rulman Şematik Gösterim
1.4.2.2 Konik Makaralı Rulmanlar

İç ve dış bileziklerindeki makara yuvaları konik olan rulmanlardır. Konik oyukların iç
ve dış bileziklerdeki çizgisel uzantıları rulman ekseninde birbirleri ile çakışacak şekilde
imal edilirler. Bu rulmanların en önemli özelliği hem çok büyük radyal yükler, hem de
çok büyük eksenel yükler taşıyabilme kapasitesine sahip olmalarıdır. Bu rulmanlarda
Şekil E de gösterilen konik açısı " α " arttıkça eksenel yük taşıma kapasitesi de artar. Bu
açının göstergesi rulman kataloglarında verilen e değeri ile belirtilir. “e” değeri ne kadar
büyükse, eksenel yük taşıma miktarı da o denli büyük olur. Bu rulmanlarda dış bilezik
genellikle ayrılabilir yapıdadır
Şekil 1.4.2.2 Konik Makaralı Rulman
1.4.2.3 Eksenel Makaralı Rulmanlar

Eksenel silindirik makaralı rulmanlar (Makaralı büte) çok büyük eksenel yükler söz
konusu olduğunda kullanılırlar. Bu rulmanlar aynı zamanda çok büyük eksenel şok
darbelerine dayanabilirler. Bu rulmanlar sadece bir yöndeki eksenel yükleri taşırlar. Eğer
eksenel yük her iki yönde de varsa ikinci bir büte kullanılması veya çift sıralı büte
kullanılması gerekir. Büteler de her iki taraftaki flanşlar ve kafes içindeki makaralar
birbirinden ayrılabilir yapıdadır. Bu rulmanların en büyük dezavantajı eksenel
açılanmalara müsait olmamaları ve radyal yük taşıyamamalarıdır.
14
Şekil 1.4.2.3 Eksenel Makaralı Rulmanlar Şekil 1.4.2.3 B
Bazı Rulman Çeşitlerinin Karakteristik Özellikleri;
Çizelge 4.1 Açısal temaslı bilyalı rulmanların karakteristikleri
15
Çizelge 4.2 Eksenel bilyalı rulmanların karakteristikleri
Çizelge 4.3 Silindirik makaralı rulman karakteristikleri
16
Çizelge 4.4 Küresel makaralı rulman karakteristikleri
17
2. PLANET DİŞLİ MEKANİZMALARI
2.1 Dişli Çark Mekanizmaların Tanımı

Dişli çarklar, eksenler arası mesafeleri birbirlerine yakın olan (kayışlı veya zincirli
sistemlere göre), aynı konumda veya birbirine göre açılı konumdaki miller arasında,
üzerindeki dişler vasıtası ile güç ve hareket iletimini sağlayan yüksek verimli silindirik
makine elemanlarıdır. İki veya daha fazla dişliden oluşan dişli çark sistemine de dişli çark
mekanizması denir. Dişli çark sistemlerinde, hareket ve güç kaynağına bağlı dişliye
çeviren dişli, çeviren dişliden dolayı hareket eden dişliye de çevrilen dişli denir. Dişli
çark mekanizmaları, bir milin dönüş hareketini diğer bir mile aktarmak için kullanır. Bu
dönüş hareketi ile beraber kuvvet ve moment iletimi de söz konusudur [Kazıhan ve ark.,
1996].
Şekil 2.1 Örnek bir dişli çark grubu
Planet dişli mekanizmalarının temel görevi de diğer dişli sistemleri gibi hareket
ve güç iletmektir. Planet dişli mekanizmaları gerek çalışma prensibi gerekse yapısı
açısından diğer dişli sistemlerinden oldukça farklıdır. Düz, helis, konik veya sonsuz vida
ve çarkı gibi temel dişlilerden oluşmasına rağmen, küçük hacimde yüksek oranda iletim
özelliği ile planet dişli grubunu özel bir alan olarak incelenir.
18
2.2 Planet Dişli Mekanizmaları Hakkında Yapılmış Tanımlar
Planet sözcüğü, ilk duyulduğu anda astronomi ile ilgili bir kavramı
çağrıştırmasına rağmen, planet dişli sistemleri sadece sekil itibari ile güneş sistemine
benzetilmesinden dolayı bu isimle anılır, kavram açısından astronomi ile bir ilgisi yoktur.
Literatüre baktığımızda Türkçe kaynaklarda “gezegensel dişli” ifadesi çok kısıtlı

yerde kullanılmakta, yine nadir olarak epiktik dişli ifadesine de rastlanabilmektedir.
Fransızca bir sözcük olan “Planet” kelimesinin gezegen anlamıyla Türkçe sözlüklerde yer
etmiş olmasından dolayı bu çalışmada “Planet” ifadesi kullanılacaktır [Sungur, 1995].
Normal çalışma durumlarında alın veya konik dişli çarkların çalışmalarının

düzlemsel etütlerinde dişli çark eksenlerinin ve bundan dolayı merkezlerinin de sabit
kaldığı görülür. Eğer bu iki dişli çark birbirleri ile çalışacak durumda bir “S” koluna
yaltaklanmış oldukları halde bunlardan bir tanesi kendi merkezi etrafında dönme hareketi
yaparken aynı zamanda diğer dişli çarkın merkezine göre dönme hareketi yaparsa bu
durumdaki dişli çark gruplarına Planet Dişli Çark Mekanizması adı verilir [Çakmak,
1992].
2.3 Planet Dişli Mekanizmaların Elemanları

Bir planet dişli sistemi; güneş dişlisi, planet dişli grubu, çember dişlisi ve planet
taşıyıcısı olan bir koldan oluşan bir sistemdir [Akkurt, 2000]. Bu özelliğiyle aynı anda
elemanlar birbirine bağlanarak üç ayrı dönüş hızı elde edilebilir [Kurttekin, 1974; Litvin,
2004].
19
Şekil 2.3 Basit planet dişli mekanizmasının ana kısımları
Basit bir planet dişli mekanizması şekil 2.3’de görülen dört temel elemandan
oluşur [Özen,2002]. Bunlar;
1-Güneş Dişli(Sun Gear)
2-Çember Dişli(Ring Gear)
3-Planet Dişliler(Planet Gears)
4-Taşıyıcı Kol(Planet Carrier Shaft)
Dönme hareketi sırasında planet dişlilerin her bir noktası episikloid eğrisi çizdiğinden bu
sistemlere episikloidal veya epsilik dişli mekanizmaları da denir [Akkurt, 2000].
2.4 Planet Dişli Mekanizmaların Avantajları

Basit dişli sistemlerinden farklı olan planet dişli mekanizmalarına, dişlilerin dizilisi ve
çalışma konumları değişik avantajlar kazandırmıştır. Bu avantajlar aşağıdaki gibidir
[Oktay, 1982].
 Yüksek iletim oranı ve moment artısı sağlar.

 Bazı sistemlere göre sessiz çalışırlar.
 Güç iletiminde meydana gelen teğetsel kuvvetler, planet dişlilere eşit şekilde
dağıtılacağından, aynı momentle çalışan klasik dişli sistemlerine göre dişli
modülleri daha küçük tutulabilmektedir.
 Eş eksenli millerde çalıştıkları için sistem montajda az yer kaplar.
 Hassas dönme sayıları elde edilebilir.
 Hareket giriş ve çıkısı için birden fazla alternatif vardır.
20
 Planet dişli mekanizmalarında çok yüksek verim elde edilir.
 Ağırlıkları ve boyutları normal mekanizmalara göre küçüktür. Genelde bu oran
normal mekanizmaların yarısı veya üçte biri kadardır.
Şekil 2.4 Planet dişli ile normal redüktör katı model karşılaştırılması
Şekil 2.4.A 3 Kademeli planet dişlide çift çıkış
2.5 Planet Dişli Mekanizmaların Dezavantajları

 İmalat Hassasiyetleri: Planet mekanizmasının iletileceği gücün, planet sayısı
kadar parçalara bölünmesi, ancak bütün planetlerin aynı miktarda yük taşıması ile
sağlanabilir. Yani planet dişleri, çember ve güneş dişlilerini her yerde aynı
mükemmellikte kavramalıdır. Bu ise, dişli imalatının aşırı derecede hassas
olmasını ve yataklamada özel tedbirler alınmasını gerektirmektedir.
21
 Santrifüj (merkezkaç) Kuvvetler: Planet eksenleri sabit olmadığından, özellikle
yüksek hızlarda planet dişlilerinin meydan getirdiği merkezkaç kuvvetler
yatakların kısa sürede bozulmasına neden olmaktadır. Bu durum tasarımcıları en
çok uğraştıran bir konudur. Bu dişlilerin iyice yataklanması ve hareketli olan bu
yatakların gerektiği şekilde yağlanması hayli sorun olmaktadır. Planet
mekanizmaların kronik arıza kaynağı bu yataklardır.
 Isı Yığılması: Küçük bir hacime büyük bir güç sıkıştırılmış olup sürtünmeden
dolayı oluşan ısının dışarı nakli, alın dişli mekanizmalarınkinden daha zordur.
Aynı zamanda soğumayı sağlayacak şekilde bol yağ ile yapılacak cebri yağlama
için ek tertibat gerekmektedir.
 Maliyet: Alınması gereken ek konstrüktif tedbirler maliyete tesir eder. Dişli

imalatının hassasiyetide buna eklenince, genellikle planet mekanizmalar, alın dişli
mekanizmalardan daha pahalıdır.
2.6 Planet Dişli Mekanizmaların Kullanıldığı Bazı Alanlar
2.6.1 Otomobil Diferansiyel Sistemlerinde Planet Dişli Kullanımı

Şekil 2.6.1’ de görüleceği üzere çoğu otomobil, kamyon ve otobüslerde viraj
alırken dışarıda bulunan teker içte bulunan tekere göre daha fazla mesafe kat edeceğinden,
içerde bulunan tekere göre daha hızlı dönecektir. Tahrik edilen teker aynı motor
tarafından tahrik edildiğinden eğer tek serbestlik dereceli bir mekanizma kullanılır ise,
her iki teker aynı miktar döndürüleceğinden dolayı, araç kayar. Bunu önlemek için
tekerlekler diferansiyel olarak adlandırılan iki serbestlik dereceli bir konik planet dişli
mekanizma ile tahrik edilirler (Şekil 2.6.1.A).
22
Şekil 2.6.1 Aracın virajı alışı
Şekil 2.6.1.A Diferansiyel sistemi
Dişli kutusundan çıkan milin çevirdiği giriş dişlisi planet dişli mekanizmanın
kolunu çevirmektedir. Kola döner mafsal ile planet dişli bağlıdır. (Genellikle 3 veya 4
Planet dişli bulunur). Sağ ve sol teker dişlileri sabit ve çakışan bir eksende dönmektedir.
Sistem görüldüğü şekilde iki serbestlik derecesine sahiptir.
23
Eğer iki tekere gelen yük eşit ise tüm sistem, kolun dönme açısı hızında birlikte
döner. Eğer tekerlerden birine etki eden yük diğer tekere gelen yüke göre çok fazla ise,
bir teker sabit durur ve diğer teker iki misli hız ile döner. Virajlarda iç teker dış tekere
göre daha fazla sürtünme kuvveti ile karşılaşacağından iç tekere dış tekere göre daha az
dönecektir.
Sistem iki serbestlik dereceli olduğundan uygulamada tekerleklerin dönme

miktarı etki eden dış kuvvetlere ve sistemin dinamiğine bağlı olacaktır.
2.6.2 Hidrolik Transmisyonlarda Planet Dişlilerin Kullanımı

Ağır hizmet tipi ve karayolu dışında kullanılan araçlarda, hafriyat makinelerinde
hidrolik transmisyonlar kullanılmaktadır. Hidrolik transmisyonlar otomatik
transmisyonlar ile adi vites kutuları arasında bir yapıya sahiptirler. Hidrolik
transmisyonlarda operatör, ya da şoför vites değiştirme noktalarını kendi kontrolünde
tutar. Viteslerin değiştirilmesi oldukça kolaydır. Bir parmak hareketi vitesin
değiştirilmesi için yeterlidir. Adi mekanik yapıdaki vites kutularında şoför vitesi
değiştirmek için debriyaj pedalına basar veya kavrama ayırma levyesini çalıştırır. Vites
değiştirme levyesi aracılığı ile dişlileri kaydırarak kavramalarını sağlar. Hidrolik
transmisyonlarda ise, operatörün veya şoförün çalıştırdığı vites değiştirme kolu bir subap
makarasına bağlıdır. Bu supabı bulunduğu yuvası içinde kaydırarak basınçlı yağın çok
diskli kavramalara gitmesini sağlar. Böylece vitesi gerçekleştirecek olan kavrama
kavraşır ve vites değiştirilmiş olur. Bütün ileri – geri vitesler bu şekilde değiştirilir ve
şüphesiz bir debriyaja ihtiyaç duyulmaz. Fakat vites kavramaları vardır ve bunlar çok
diskli yağlı kavramalardır. Hidrolik transmisyonların mekanik yapısını oluşturan dişliler
sürekli kavraşma halindedirler ve genellikle planet dişli sistemlidirler. Bu nedenle vites
değişikliği için dişlilerin kaydırılması veya çift debriyaj derdi yoktur. Sürekli kavrama
halinde çalışan dişliler sesiz çalışır. Aşınma hemen hemen söz konusu olmaz. Diğer bir
ifade ile dişli aşınmaları asgariye indirilmiştir. Şoför veya operatör çok az yorulmakta,
motora bindirilecek yüklerin darbe etkisi yumuşatıldığı için çalışması rahatlamakta ve
zamandan büyük ekonomi sağlamaktadır.
24
Diğer taraftan ileri gitmekte olan bir iş makinesini durdurmadan geri vitese atmak
veya geri manevra yaptırmak oldukça kolay bir şekilde gerçekleşmektedir. Hidrolik
transmisyon dört ana üniteden oluşmaktadır. Tork konventeri ve mekanik yapıdaki dişli
tertibatı, çok diskli kavramaları çalıştırarak viteslerin meydana gelmesini sağlayan,
basınçlı hidrolik devreyi oluşturan hidrolik transmisyonun ana çalışma parçalarıdır.
Mekanik yapıyı oluşturan dişli düzeni çoğunlukla planet dişli mekanizmasından meydana
gelir.
2.6.3 Su Türbinlerinde Planet Dişli Uygulamaları

1950‘ lerde Almanlar ile Fransızlar arasında yapılan bir anlaşma ile Mosel
nehrinin gemi işletmeye elverişli hale getirilmesi kararlaştırıldı. Almanya dâhilindeki
kısmında 240 Km’lik nehir yatağı üzerinde 10 baraj inşa edilecekti ve böylece tesis gücü
160000 kW olan 10 santralden yıllık 750 milyon kWh enerji kazancı sağlanacaktı. Ancak
yukarıda işaret ettiğimiz gibi bu santrallerin inşasında bazı özel şartların göz önünde
tutulması gerekiyordu.
Bunlardan birincisi; santral binası, su seviyesinden göze çarpacak kadar yüksekte

olamaz. Tesis, nehrin tabii manzarasına zarar vermeyecek derecede basık olması ve
dolayısıyla türbini ve ona bağlı dişli mekanizması ile jeneratörü takriben yatay olarak
derine yerleştirilmesi gerekmektedir.
İkincisi ise; birinci madde nedeni ile generatörün çok büyük olmaması için yüksek
devirli olması gerekiyor. Durum böyle olunca yavaş dönen türbin ile hızlı dönen
generatörün arasına bir dişli mekanizması kullanma gereği doğmuştur.
Üçüncüsü ise; suyun türbine giriş yolu üzerine yerleştirilecek olan bu generatör
ve dişli mekanizmasının, su cereyanını bozmaması, fazla yer işgal etmemesi ve aynı
zamanda sudan uzak kalması gerekmektedir. Bu sebepten bunların bir boru içerisine
yerleştirilmesi ve aynı eksen üzerinde koaksial olarak türbin ile birleştirilmesi en uygun
konstrüksiyon şeklidir. Dolaysıyla araya konacak dişli mekanizmasının bir planet
mekanizması olması gerekmektedir. Bu ve buna benzer diğer şartları gerçekleştiren ve
Şekil 2.6.3’ de bir kesiti görülen planet mekanizma ve türbin kullanılmıştır.
25
Boru türbinden elde edilen akım şartları, düşey yerleştirilmiş Kaplan Türbinden
daha elverişli olduğundan ve ileride tesisin pompa – türbin şeklinde kullanılarak,
sarfiyatın az olduğu saatlerde suyu daha yüksek kademelere pompalanarak enerji akümile
edilmesi avantajı kullanılan sistemin ek avantajları arasında yer alabilir.
Şekil 2.6.3 Hidrolik santralden bir kesit
Burada kullanılan Krupp – Stoeckicht Planet Mekanizmasının DSU 140 modeli olup
N = 6300 PS gücündedir. Türbinin dakikada 84,67 devrini jeneratörün 750 devrine
yükselmektedir. Yani İA/C = 750 / 84,67 dir. Yerinde yapılan ölçmelerin verdiği sonuca göre
bu planet mekanizmasının 2 / 8 yükte % 98,5 ve 8/8 yükte ise % 99,1 verimle çalıştığı
anlaşılmıştır.
26
3.PLANET DİŞLİ MEKANİZMALARIN KİNEMATİĞİ
Planet dişli mekanizmaları yapısına göre [Özen, 2002];
a- Basit Planet Mekanizmaları,
b- Birleşik Planet Mekanizmaları olmak üzere iki seklide incelenebilir.
Bu çalışmada basit planet dişli mekanizmalarının üzerinde durulacaktır.
3.1 Basit Planet Mekanizmaların Kinematiği

Basit planet mekanizmaları; güneş, planet, çember dişli ve bir taşıyıcı kol
elemanlarından oluşur. Çoğu zaman “basit” epiktik dişli veya “basit” planet dişli olarak
adlandırılması, sistemi daha karmaşık dizilişlerden ayırt etmek içindir [Fox, 1988].
Planet dişli sistemlerinde döndüren veya döndürülen olabilecek üç eleman vardır.

Bunlar güneş dişli (g), çember dişli (ç) ve taşıyıcı koldur (k). Planet dişli (p) ise kola bağlı
olarak hareket eder. Planet dişli sistemlerinin incelenebilmesi için elemanlardan birinin
sabit olması gerekir [Can, 2003].
Şekil 3.1 Planet dişli mekanizmaların sabit elemana göre dizilişleri
Sistemin dizilisi sabit elemana göre isimlendirilir. Eğer dış güneş(çember) dişli
sabit ise bu dizilişe Planet dizilisi, (iç) güneş dişli sabit ise Güneş dizilisi veya taşıyıcı
kol sabit ise Yıldız dizilisi olarak adlandırılır (Sekil 3.1). Bu durumlarda mekanizmada bir
elemanın hareketinin bilinmesi durumunda diğer elemanın hareketi tayin edilebilir. Fakat
taşıyıcı kolun sabit olması halinde mekanizma güneş dişli, planet dişli ve çember dişliden
oluşan basit bir dişli dizisi olur [Can, 2003]. Böyle bir dişli dizisinin temel çevrim
oranı(İ );
27
𝑛 𝑍ç 𝑟ç
İ = = = 3.1
𝑛ç 𝑍 𝑟
Şekil 3.1.A Planet dişli mekanizmasının basitleştirilmiş hali
Sekil 3.1.A’da gösterilen sistemde g dişlisi güneş dişli, p dişlisi planet dişli, ç dişlisi
çember dişli ve k da taşıyıcı kol olarak kabul edilirse, g dişlisinin k koluna göre izafi hızı
Willis Teoremi’nden;
𝜔 = 𝜔 − 𝜔 olarak yazılır. Aynı formül, 3.2
𝑛 =𝑛 −𝑛
şeklinde ifade edilebilir.
Bu eşitlikte “n” ilgili dişlinin devir sayısını (dev/dk), “𝜔” ise açısal hızıdır. ç dişlisinin k
koluna göre izafi hızı da;
𝜔ç = 𝜔ç − 𝜔 buradan aynı eşitlik 3.3
𝑛ç = 𝑛ç − 𝑛
şeklinde yazılır. Bağıl hızlar kola göre yazıldığından için, kolun hareketli olup olmaması
dikkate alınmaksızın bu iki denklemden;
𝜔ç 𝑛ç 𝑛ç − 𝑛 1
= = = 3.4
𝜔 𝑛 𝑛 −𝑛 İ
Denklemi yazılır. Bu eşitliklerde görüldüğü gibi bir dişlinin açışla hızı yerine dakikada
yaptığı devir sayısı (dev/dk) kullanılabilir. Basit ve bileşik planet dişli mekanizmaları için
güneş dişli ile çember dişli aynı yönde dönecek olursa İ pozitif işaretli, ters yönde
dönerse İ negatif işaretli olur. Yukarıdaki denklem +İ ve −İ için düzenlenecek olursa;
28
+İ 𝑖ç𝑖𝑛 𝑛 − İ × 𝑛ç = 𝑛 × (1 −İ ) 3.5
−İ 𝑖ç𝑖𝑛 𝑛 + İ × 𝑛ç = 𝑛 × (1 +İ ) 3.6
Şeklinde bir genel denklem yazılır.
3.2 Basit Planet Dişli Mekanizmalarının Çalışma Şekillerine Göre Kinematiği

Basit planet dişli mekanizmalarının çalışma şekilleri, her diziliş için döndüren ve
döndürülen dişlinin yer değiştirmesi suretiyle toplam altı şekilde olur. Basit planet
sistemlerinde çember dişli ve güneş dişli ters yönde döneceği için temel iletme oranı (İ )
negatif olur [Akkurt, 2000].
3.2.1 Planet Dizilişi

a-) Çember dişli sabit, güneş dişli döndüren, kol döndürülen olursa, çember dişli
dönmediği için 𝑛ç = 0 olur. Genel denklemde 𝑛ç yerine 0 yazılırsa devir sayıları ve
çevrim oranı;
𝑛 𝑛
𝑛 = 𝑛 × (1 +İ ) 𝑛 = İ = 3.7
1+İ 𝑛
olarak yazılır.
Şekil 3.2.1.a Çember dişli sabit, güneş dişli döndüren, kol döndürülen tertibi
b-) Çember dişli sabit, kol döndüren, güneş dişli döndürülen olursa, çember dişli
dönmediği için 𝑛ç = 0 olur. Genel denklemde 𝑛ç yerine 0 yazılırsa devir sayıları ve
çevrim oranı;
𝑛 𝑛
𝑛 = 𝑛 × (1 +İ ) 𝑛 = İ = 3.8
1+İ 𝑛
29
olarak yazılır.
Şekil 3.2.1.b Çember dişli sabit, kol döndüren, güneş dişli döndürülen tertibi
3.2.2 Güneş Dizilişi

a-) Güneş dişli sabit, çember dişli döndüren, kol döndürülen olursa, güneş dişli
dönmediği için 𝑛 = 0 olur. Genel denklemde 𝑛 yerine 0 yazılırsa devir sayıları ve
çevrim oranı;
1 +İ 𝑛ç
𝑛ç = 𝑛 × İç = 3.9
İ 𝑛
olarak ifade edilir.
Şekil 3.2.2.a Güneş dişli sabit, çember dişli döndüren, kol döndürülen tertibi
b-) Güneş dişli sabit, kol döndüren, çember dişli döndürülen olursa, güneş dişli
dönmediği için 𝑛 = 0 olur. Genel denklemde 𝑛 yerine 0 yazılırsa devir sayıları ve
çevrim oranı;
1 +İ 𝑛
𝑛ç = 𝑛 × İ ç = 3.10
İ 𝑛ç
olarak yazılır.
30
Şekil 3.2.2.b Güneş dişli sabit, kol döndüren, çember dişli döndürülen tertibi
3.2.3 Yıldız Dizilişi

a-) Taşıyıcı kol sabit, güneş dişli döndüren, çember dişli döndürülen olursa, kol
dönmediği için 𝑛 = 0 olur ve sistem basit bir dişli sistemi olur. Genel denklemde 𝑛
yerine 0 yazılırsa devir sayıları ve çevrim oranı;
𝑛 𝑛
𝑛 = 𝑛ç × İ 𝑛ç = İ = 3.11
İ 𝑛ç
Olarak yazılır.
Şekil 3.2.3.a Kol sabit, güneş dişli döndüren, çember dişli döndürülen tertibi
b-) Taşıyıcı kol sabit, çember dişli döndüren, güneş dişli döndürülen olursa, kol
dönmediği için 𝑛 = 0 olur ve sistem basit bir dişli sistemi olur. Genel denklemde 𝑛
yerine 0 yazılırsa devir sayıları ve çevrim oranı;
𝑛 𝑛ç
𝑛 = 𝑛ç × İ 𝑛ç = İç = 3.12
İ 𝑛
31
ifadeleri elde edilir. [Akkurt, 2000].
Şekil 3.2.3.b Kol sabit, çember dişli döndüren, güneş dişli döndürülen tertibi
32
4. PLANET DİŞLİ MEKANİZMASININ TASARIMI
Bu çalışmada mekanizma konstrüksiyon analizi M.Özen (2002-Y.L.T) ve
hesaplamalar ‘Shigley’in Makine Mühendisliği Tasarımı(2015)’ kullanılmıştır.
Hesaplamalarda (+) dönüş yönü saat ibresi yönünü, (-) dönüş yönü ise saat ibresi
dönüş yönünün tersini ifade etmektedir.
4.1 Problemin Verileri

Aşağıdaki veriler kullanılarak bir planet dişli mekanizmasının analizi yapılacaktır.
Çalışma şekli : Çember dişli sabit, güneş dişli döndüren, taşıyıcı kol döndürülen
Motor gücü :1.1 KW(1.475 HP)
Çevrim Oranı :1/500 olarak belirlenmiştir.
Dişli Malzemesi: 16MnCr5 (207 HB)
4.2 Planet Dişli Mekanizmaya Uygun Elektrik Motor Seçimi

Elektrik motorlarının devir sayıları standart olup piyasada 3000 dev/dk, 1500
dev/dk, 1000 dev/dk, ve 750 dev/dk.’ lık motorlar bulunmaktadır.
Redüktörlerde genelde 1000dev dak ve 1500dev dak’ lık motorlar tercih edilir,
3000 dev/dk ve 750 dev/dk’lık motorlar ise pek kullanılmazlar bunun nedeni; 3000
dev/dk’lık motorların sahip oldukları yüksek çevresel hız sebebiyle dişlide ki yağ filmini
çok inceltmesi ayrıca pinyon ve çarkın kısa sürede aşınmasına sebep olmasıdır. 750
dev/dk’ lık motorlar ise fiyat olarak 1500 dev/dk ve 1000 dev/dk’ lık motorlara göre
oldukça pahalı, boyutu büyük ve temini zordur. (M.AKKURT) Bu nedenlerden dolayı
1000 dev/dk ve 1500 dev/dk’ lık motorlar redüktör için uygundur. Bu 2 motordan
motordan istenilen devirdeki motor seçilebilir. Bu seçimler kademe sayısını
değiştirmemektedir. Ama piyasadaki motor fiyat ve verimlilik araştırmasına bakıldığında
1500 dev/dk’ lık motorların verimi daha yüksek ve 1000 dev/dk’ lık motorlara göre daha
ucuzdur. Bu sebeplerden dolayı 1500 dev/dk’ lık motor seçilmiştir.
GAMAK motor kataloğundan istediğimiz şartlara uygun elektrik motoru olarak

AGM3E-90-S-4 numaralı elektrik motoru seçildi.
33
Anma Devir Anma Gücü Moment
Sayısı (KW) Cinsi (Nm) Verim
(𝒅𝒆𝒗⁄𝒅𝒂𝒌)
1440 1.1 AGM3E-90-S-4 7.35 %84.1
Tablo 4.1 Elektrik Motorunun Özellikleri
Şekil 4.1 GAMAK Elektrik Motor Kataloğu
34
4.3 Planet Dişlide Kademe Hesabı
Planet dişlide basit bir çevrim max. 1/11 gerçekleşebilir.( Çember dişli sabit,
güneş dişli döndüren, taşıyıcı kol döndürülen)(Güven Kutay)
Planette 1. kademede 1/10 çevrim oranı, 2. kademede 1/10 çevrim oranı, 3.

kademede 1/10 çevrim oranı kabul edilip planetin genel çevrimi 1/500 olarak kabul
edilmiştir. Temel iletim oranı sırasıyla (-9);(-9);(-4) dir. Her kademe için 3 adet planet
dişli adedi kabul görülmüştür. Bu çevrimlerin sağlaması, diş sayılarının hesabı,
konstrüksiyon şartları aşağıda belirtilen işlemler ile yapılacaktır.3 kademe için güneş diş
sayısı dişliler arasında girişim olmaması güneş diş sayısı min 16 diş seçilmelidir.(20o
basınç açısı için)(Shigley/Syf:666/Denklem:13-11).Ama aşağıda belirtilen konstrüksiyon
şartları için 1. ve 2. kademe güneş diş sayısı 18 diş, 3. kademe güneş diş sayısı 36 diş
seçilmiştir.
4.3.1 1. Kademe İçin Dişli Değerleri
𝑛 = 1440 𝑑𝑒𝑣
𝑑𝑘
𝑍 = 18 (𝐺ü𝑛𝑒ş 𝑑𝑖ş 𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤)
İç = −9 (𝑇𝑒𝑚𝑒𝑙 ç𝑒𝑣𝑟𝑖𝑚 𝑜𝑟𝑎𝑛𝚤)
𝑍ç
İç = 4.3
𝑍
𝑍ç
9= → 𝑍ç = 162 (Ç𝑒𝑚𝑏𝑒𝑟 𝑑𝑖ş 𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤)
18
𝑍ç = 𝑍 +2×𝑍 4.3.1
𝑍ç = 18 + 2 × 𝑍 = 162 → 𝑍 = 72 (𝑃𝑙𝑎𝑛𝑒𝑡 𝑑𝑖ş 𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤)
𝑛
𝑛 = (𝑇𝑎ş𝚤𝑦𝚤𝑐𝚤 𝑘𝑜𝑙 𝑑𝑒𝑣𝑖𝑟 𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤) 4.3.2
1+İ
1440
𝑛 = = 144 𝑑𝑒𝑣 𝑑𝑘
1+9
𝑛ç _ =𝑛 = 144 𝑑𝑒𝑣 𝑑𝑘
35
Planet dişli devir sayısı, güneş dişliyle zıt yönde ve diş sayıları oranı katındadır. Buna
göre planet dişlilerin devir sayısı
𝑍
𝑛 = × 𝑛 −𝑛 (𝑃𝑙𝑎𝑛𝑒𝑡 𝑑𝑒𝑣𝑖𝑟 𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤) 4.3.3
𝑍
18 𝑑𝑒𝑣
𝑛 = × (144 − 1440) = −324 𝑑𝑘
72
4.3.2 1.Kademe İçin 1. Konstrüksiyon Şartı

Planet dişli mekanizmalarında planet dişliler, güneş dişli ve çember dişli arasında
çalışan ara dişlilerdir. Planet dişlilerin güneş dişli ve çember dişli ile aynı anda (diş ve diş
boşluğu açısından) uyum içerisinde çalışabilmesi için gerekli olan bir montaj şartı vardır
ve planet sayısına (PS) doğrudan bağlıdır.
𝑍ç + 𝑍
𝑓= 4.3.4
𝑃𝑆
Kuralına göre f değeri tam sayı olmalıdır. Buna göre f ‘in tam sayı olduğu PS değerleri
sistem açısından birinci yapı şartını sağlar ve kullanılabilir [Özen, 2002]. Burada f,
işlemin sonucunu simgeleyen bir değerdir.
 𝑃𝑆 = 2
162 + 18
𝑓= = 90
2
f = 90 tam sayı olduğu için 2 planet dişli, sistem için uygundur.
 𝑃𝑆 = 3
162 + 18
𝑓= = 60
3
 𝑃𝑆 = 4
162 + 18
𝑓= = 45
4
36
 𝑃𝑆 = 5
162 + 18
𝑓= = 36
5
 𝑃𝑆 = 6
162 + 18
𝑓= = 30
6
 𝑃𝑆 = 7
162 + 18
𝑓= = 25.71
7
f = 25.71 tam sayı olmadığı için 7 planet dişli, sistem için uygun değildir
Yapılan birinci konstrüksiyon incelemesine göre 2, 3, 4, 5, 6 adet planet dişli kullanılması

sistem için uygundur. Bu planet dişlilere göre yapılacak modül hesabından sonra, elde
edilecek modül değerlerinden yararlanarak ikinci bir konstrüksiyon incelemesi
yapılacaktır. Böylece güneş dişli etrafında çalışan planet dişlilerin birbirine temas edip
etmediği test edilecektir.
𝑛 = 𝑛ç _ = 144 𝑑𝑒𝑣 𝑑𝑘

𝑍ç
İç = 4.3
𝑍
𝑍ç
18
𝑍ç = 𝑍 +2×𝑍 4.3.1
37
𝑛
1+İ
144
𝑛 = = 14.4 𝑑𝑒𝑣 𝑑𝑘
1+9
𝑛ç _ =𝑛 = 14.4 𝑑𝑒𝑣 𝑑𝑘
𝑍
𝑍
18 𝑑𝑒𝑣
𝑛 = × (14.4 − 144) = −32.4 𝑑𝑘
72

𝑍ç + 𝑍
𝑓= 4.3.4
𝑃𝑆
 𝑃𝑆 = 2
162 + 18
𝑓= = 90
2
 𝑃𝑆 = 3
162 + 18
𝑓= = 60
3

38
 𝑃𝑆 = 4
162 + 18
𝑓= = 45
4
 𝑃𝑆 = 5
162 + 18
𝑓= = 36
5
 𝑃𝑆 = 6
162 + 18
𝑓= = 30
6
 𝑃𝑆 = 7
162 + 18
𝑓= = 25.71
7
f = 25.71 tam sayı olmadığı için 7 planet dişli, sistem için uygun değildir

𝑛 = 𝑛ç _ = 14.4 𝑑𝑒𝑣 𝑑𝑘

𝑍ç
İç = 4.3
𝑍
39
𝑍ç
36
𝑍ç = 𝑍 +2×𝑍 4.3.1
𝑛
1+İ
14.4
𝑛 = = 2.88 𝑑𝑒𝑣 𝑑𝑘
1+4
𝑛ç _ =𝑛 = 2.88 𝑑𝑒𝑣 𝑑𝑘
𝑍
𝑍
36 𝑑𝑒𝑣
𝑛 = × (2.88 − 14.4) = −7.68 𝑑𝑘
54

𝑍ç + 𝑍
𝑓= 4.3.4
𝑃𝑆
 𝑃𝑆 = 2
144 + 36
𝑓= = 90
2
40
 𝑃𝑆 = 3
144 + 36
𝑓= = 60
3
 𝑃𝑆 = 4
144 + 36
𝑓= = 45
4
 𝑃𝑆 = 5
144 + 36
𝑓= = 36
5
 𝑃𝑆 = 6
144 + 36
𝑓= = 30
6
 𝑃𝑆 = 7
144 + 36
𝑓= = 25.71
7
f = 25.71 tam sayı olmadığı için 7 planet dişli, sistem için uygun değildir.

41
4.4 Planet Dişlide Modül Hesapları
Proje için modül hesabı Shigley’in Makine Mühendisliği Tasarımı(2015)
kitabından yapılmıştır. Bu kısımdaki hesaplamalar Excel’de modül hesapları yapılarak
optimum ölçüler bulunmuştur ve bu bölüme direk olarak aktarılmıştır. Excel dosyası CD
ile birlikte proje dosyasında mevcuttur.
4.4.1 Modül Hesabı İçin Gerekli Formüller Ve Anlatımlar

A. Lewis Şekil Katsayısı
Tablo 4.4.1 Lewis Katsayıları
B. AGMA Mukavemet Denklemleri

Burada 𝑆 olarak tanımlanan dişli eğilme mukavemet değerleri Şekil 4.4.1 ve
Tablo 4.4.2 den alınır.
Şekil 4.4.1 𝑆 = Emniyetli eğilme gerilmesi
42
Tablo 4.4.2 Çelik dişliler için 0.99 güvenilirlik le ve 107 tekrarda uygulanan eğilme
mukavemeti, 𝑆
Burada 𝑆 olarak tanımlanan dişli temas gerilmesi değerleri Şekil 4.4.2 ve Tablo
4.4.3 den alınır.
Şekil 4.4.2 𝑆 = Emniyetli temas gerilmesi
43
Tablo 4.4.2 Çelik dişliler için 0.99 güvenilirlikle ve 107 tekrarda uygulanan temas
mukavemeti, 𝑆
C. Eğilme Mukavemeti Şekil Katsayısı J

AGMA J katsayısı, Lewis şekil katsayısı Y nin geliştirilmiş bir değeri olup
malzeme üzerindeki eğilme durumunda şekil katsayısı olarak alınır. J katsayısı aşağıda
verilen grafik üzerinde bir çeviren dişli ile beraber çalıştığı çevrilen diş sayılarına
bakılarak grafik üzerinden okunur.
Şekil 4.4.3 Düz dişli J şekil katsayıları

44
D. Yüzey Mukavemet Şekil Katsayısı I
I katsayısı AGMA tarafından karıncalanma direnci şekil katsayısı olarak da
adlandırılır. Düz düz ve helisel dişliler için I şekil katsayısı, 𝑚 yük paylaşımı oranı ve
𝑚 hız oranı etkisiyle değişmektedir. Burada alan dişliler için 𝑚 = 1 dir. Bunun sebebi
alın dişliler için 𝑚 = 1 olmasıdır. Yapılan tasarımda dişliler dıştan temaslı olduğundan
dış dişliler olarak kabul edilmektedir. I katsayısı aşağıda verilen formül ile
hesaplanmaktadır;
𝑐𝑜𝑠𝜙 𝑠𝑖𝑛𝜙 𝑚
⎧ (𝑑𝚤ş 𝑑𝑖ş𝑙𝑖𝑙𝑒𝑟)⎫
2 𝑚 +1
𝐼= 4.4.1
⎨ 𝑐𝑜𝑠𝜙 𝑠𝑖𝑛𝜙 𝑚 (𝑖ç 𝑑𝑖ş𝑙𝑖𝑙𝑒𝑟) ⎬
⎩ 2 𝑚 −1 ⎭
E. Elastisite katsayısı 𝑪𝒑
Dişlilerde temas gerilmelerden ötürü meydana gelecek aşınmalarda malzeme
özellikleri çok büyük bir öneme sahiptir. Eş çalışan dişliler malzemesine göre aşağıda
verilen 4.4.3 tabloda seçilerek 𝐶 elastisite katsayısı belirlenir.
Tablo 4.4.3 Elastisite katsayısı
F. Dinamik Katsayı 𝑲𝒗
Bir çift dişli orta veya yüksek hızda döndürüldüğü ve gürültü oluştuğu zaman; kesin
olarak dinamik etkilerin olduğundan söz edilir. Hızdan dolayı yüzdeki artışı açıklamak
için yapılan ilk denemelerden birkaçında aynı boyutlarda, malzeme bir faydalanılmıştır.
Dinamik katsayısı olan 𝐾 imalattaki ve dişli dişlerinin eş çalışmasındaki hataları hesaba
katmak için kullanılır.
45
Dinamik katsayısı 𝐾 malzemenin imal edilişine göre değiştiğinden yapılan
tasarımda kullanılacak olan imalat biçimi biçim kesici ile kesilmiş veya frezelenmiş profil
olarak kabul edilmiştir.
3,05 + √𝑉
𝐾 = (𝑑ö𝑘𝑚𝑒 𝑑𝑒𝑚𝑖𝑟, 𝑑ö𝑘𝑚𝑒 𝑝𝑟𝑜𝑓𝑖𝑙) 4.4.2
3,05
6,1 + √𝑉
𝐾 = (biçim kesici ile kesilmiş veya frezelenmiş profil) 4.4.3
6,1
3,56 + √𝑉
𝐾 = (𝑎𝑧𝑑𝚤𝑟𝑚𝑎𝑦𝑙𝑎 ü𝑟𝑒𝑡𝑖𝑙𝑚𝑖ş 𝑣𝑒𝑦𝑎 𝑝𝑙𝑎𝑛𝑦𝑎𝑙𝑎𝑛𝑚𝚤ş 𝑝𝑟𝑜𝑓𝑖𝑙) 4.4.4
3,56
5,56 + √𝑉
𝐾 = (𝑡𝚤𝑟𝑎ş𝑙𝑎𝑚𝚤ş 𝑣𝑒𝑦𝑎 𝑡𝑎ş𝑙𝑎𝑛𝑚𝚤ş 𝑝𝑟𝑜𝑓𝑖𝑙) 4.4.5
5,56
G. Aşırı Yük Katsayısı 𝑲𝟎

Aşırı yük katsayısı 𝐾 , belirli bir uygulamada nominal teğetsel yük 𝑊 den
uygulanan dış kuvvetlerin tamamını hesaba katmak için kullanılır. Tasarımımız güç
kaynağımız üniform olarak seçilip orta darbeli bir çalışma ortamına sahip olduğu kabul
edilerek 𝐾 değeri 1,25 olarak kabul edilmiştir.
Tablo 4.4.4 Aşırı Yük Katsayısı
H. Yüzey durum katsayısı 𝑪𝒇

Yüzey durum katsayısı 𝐶 , sadece karıncalanma direnci eşitliğinde kullanılır.
Bu katsayı;
 Kesme, tıraşlama, taşlama vb. işlemlerden yüzey kalitesine,
 Kalıntı gerilmelere
 Deformasyon sertleşmesine
bağlıdır. Dişli dişleri için standart yüzey koşulları henüz belirlenmemiştir. Bu yüzden 𝐶
değeri için 1 kabul edilmiştir.
46
I. Boyut Katsayısı 𝑲𝒔
Boyut katsayısı boyut nedeniyle malzeme özelliklerinin değişebilirliğini belirtir.
Bu katsayı;
 Diş boyutuna
 Parçanın çapına
 Diş genişliğine
 Kabuk derinliğinin diş boyutuna oranına
 Sertleştirilebilirliğine ve ısıl işleme
bağlıdır. AGMA boyut katsayısını aşağıda verilen formül ile hesaplanmaktadır. Burada
diş genişliği ve modül inç olarak hesaplanacaktır. Bunun sebebi AGMA standartları
metrik sisteme göre hesaplanmıştır.
,
𝐾 = 1,192 𝐹 × 𝑚 × √𝑌 4.4.6
J. Yük Dağılım Katsayısı 𝑲𝒎
Yük dağılım katsayısı, temas çizgisi boyunca bütün düzensiz dağılabileceğini
hesaba katmak için, gerilme eşikliklerini yeniden düzenlemiştir. Dişliyi iki yatak
arasında, yük uygulandığı zaman mil eğiminin sıfır olduğu yere yerleştirmek
idealdir. Ancak bu genellikle mümkün değildir. Bu durumda aşağıdaki işlemler
uygulanır;
 Net diş genişliğini pinyon bölüm dairesi çapına oranı; 𝐹 𝑑 ≤ 2 olduğu duruma
 Yataklar arası monte edilmiş dişlilere

 40 inç’e kadar diş genişliklerine
 Yükleme olduğu zaman, temasın en dar elemanın tüm genişliği boyunca olduğu
durumlarda
uygulanır. Bu koşullar altında yük dağılım katsayısı 𝐾 ile belirlenir;
𝐾 =1+𝐶 𝐶 𝐶 +𝐶 𝐶 4.4.7
şeklinde yazılır. Burada,

1 (𝑡𝑎ç𝑠𝚤𝑧 𝑑𝑖ş𝑙𝑖𝑙𝑒𝑟 𝑖ç𝑖𝑛)
𝐶 = 4.4.8
0,8 (𝑡𝑎ç𝑙𝚤 𝑑𝑖ş𝑙𝑖𝑙𝑒𝑟 𝑖ç𝑖𝑛)
47
𝐹
⎧ − 0,025 𝐹 ≤ 1 𝑖𝑛ç ⎫
⎪ 10𝑑 ⎪
𝐹
𝐶 = − 0,0375 + 0,0125𝐹 1 < 𝐹 ≤ 17 𝑖𝑛ç 4.4.9
⎨ 10𝑑 ⎬
⎪ 𝐹 ⎪
⎩10𝑑 − 0,1109 + 0,0207𝐹 − 0,000228𝐹 17 < 𝐹 ≤ 40 𝑖𝑛ç⎭
şeklindedir. 𝐹 ⁄(10𝑑) < 0,05 , 𝐹 ⁄(10𝑑) = 0,05 kullanılmıştır.
1 𝑆 ⁄𝑆 < 0,175 𝑜𝑙𝑎𝑛 𝑖𝑘𝑖 𝑡𝑎𝑟𝑎𝑓𝑙𝚤 𝑚𝑜𝑛𝑡𝑒 𝑒𝑑𝑖𝑙𝑚𝑖ş 𝑝𝑖𝑛𝑦𝑜𝑛 𝑖ç𝑖𝑛

𝐶 = 4.4.10
1,1 𝑆 ⁄𝑆 ≥ 0,175 𝑜𝑙𝑎𝑛 𝑖𝑘𝑖 𝑡𝑎𝑟𝑎𝑓𝑙𝚤 𝑚𝑜𝑛𝑡𝑒 𝑒𝑑𝑖𝑙𝑚𝑖ş 𝑝𝑖𝑛𝑦𝑜𝑛 𝑖ç𝑖𝑛
𝐶 = 𝐴 + 𝐵𝐹 + 𝐶𝐹 (A, B ve C değerleri için Tablo 4.4.5) 4.4.11
0,8 𝐷𝑖ş𝑙𝑖 𝑡𝑎𝑘𝚤𝑚𝚤 𝑚𝑜𝑛𝑡𝑎𝑗𝑑𝑎 𝑎𝑦𝑎𝑟𝑙𝑎𝑛𝚤𝑦𝑜𝑟𝑠𝑎 𝑣𝑒𝑦𝑎 𝑙𝑒𝑝𝑙𝑒𝑚𝑒𝑦𝑙𝑒

𝑢𝑦𝑢𝑚𝑙𝑢𝑙𝑢𝑘𝑠𝑎ğ𝑙𝚤𝑦𝑜𝑟𝑠𝑎 𝑣𝑒𝑦𝑎 ℎ𝑒𝑟 𝑖𝑘𝑖𝑠𝑖 𝑑𝑒 𝑢𝑦𝑔𝑢𝑙𝑎𝑛𝚤𝑦𝑜𝑟𝑠𝑎
𝐶 = 4.4.12
.
1 𝑑𝑖ğ𝑒𝑟 𝑡ü𝑚 𝑘𝑜ş𝑢𝑙𝑙𝑎𝑟 𝑖ç𝑖𝑛
Tablo 4.4.5 𝐶 A, B, C tablosu
Şekil 4.4.4 𝐶 Eğrisi
48
K. Sertlik Oranı Katsayısı 𝑪𝑯
Pinyon genellikle eş çalıştı dişliden daha az dişe sahiptir ve sonuç olarak daha
fazla tekrarlı temas gerilmelerine zorlanır. pinyon ve dişlinin Her ikisi de tamamen
sertleştirilirse pinyon dişliden daha sert olacağından, üniform bir yüzey mukavemeti elde
edilebilir. Yüzeyi sertleştirilmiş bir pinyon, tümü sertleştirilmiş bir dişli ile eş çalıştığında
da benzer bir etki elde edilir. Bu yüzden 𝐶 = 1 olarak kabul edilmiştir.
L. Gerilme Çevrim Katsayıları 𝒀𝑵 ve 𝒁𝑵

Malzemeler belirli bir yük tekrarında sonra yorulmaya uğramaktadır. Gerilme
çevrim katsayıları olan 𝑌 ve 𝑍 malzemenin ömür cinsinden çevrim katsayılarıdır. 10
çevrim oranından sonra malzemede yorulmalar göz ardı edilemeyecek olduğunda yapılan
hesaplamalara gerilme çevrim katsayıları etki edecektir.
Şekil 4.4.5 Tekrarlı gerilme katsayısı 𝑌
49
Şekil 4.4.6 Tekrarlı gerilme katsayısı 𝑍
M. Güvenirlik katsayısı 𝑲𝑹
Güvenirlik katsayısı malzeme yorulma bozulmalarının istatistiksel dağılımını
etkisini hesaba katmaktadır. Burada yük değişiminden bahsedilmemiştir. St ve Sc dişli
mukavemetleri %99 güvenilirlik için verildiğinden yapılan hesaplamalarda güvenirliliği
0,99 olarak belirlenerek verilen tablodaki 𝐾 değeri seçilmiştir.
Tablo 4.4.6 Güvenirlik Katsayısı
N. Sıcaklık katsayısı 𝑲𝑻
120°C ye kadar olan ya ve dişli taslağı sıcaklıkları için, 𝐾 = 1 kullanılır. Daha
yüksek sıcaklıklar için, bu katsayı 1’den büyük olmalıdır. Yağ sıcaklığını düşürerek,
çalışma sıcaklığının bu değerin oldukça altında olmasını sağlamak amacıyla ısı
değiştiriciler kullanılabilir.
50
O. Çember Kalınlık Katsayısı 𝑲𝑩
Dişli çemberi kalınlığı diş dibi için tam destek sağlamaya yeterli olmadığı zaman,
eğilme yorulması bozulmasının yeri diş kavisinden ziyade diş kenarı boyunca olabilir.
Böyle durumlarda gerilme Düzeltme katsayısı 𝐾 nin kullanılması önerilir. Yapılan
tasarımda dişli Çemberi kalınlığı diş dibi için tam destek sağlamaya yeterli olduğundan
𝐾 = 1 ve yeri kabul edilir.
P. Emniyet Katsayıları 𝑺𝑭 ve 𝑺𝑯
ANSI/AGMA 2001-D04 ve 2101-D04 standartları, eğilme yorulması
zorlamasına karşı önlem olan 𝑆 emniyet katsayısı ve karıncalanma bozulmasına karşı
önlem olan 𝑆 emniyet katsayılarına içerir.
𝑆 𝑌 ⁄(𝐾 𝐾 ) 𝑇𝑎𝑚 𝑑ü𝑧𝑒𝑙𝑡𝑖𝑙𝑚𝑖ş 𝑒ğ𝑖𝑙𝑚𝑒 𝑚𝑢𝑘𝑎𝑣𝑒𝑚𝑒𝑡𝑖
𝑆 = = 4.4.13
𝜎 𝐸ğ𝑖𝑙𝑚𝑒 𝑔𝑒𝑟𝑖𝑙𝑚𝑒𝑠𝑖
şeklindedir. Bu katsayı mukavemetin gerilmeye oranıdır ve burada iletilen yük lineerdir.
𝑆 𝑍 𝐶 ⁄(𝐾 𝐾 ) 𝑇𝑎𝑚 𝑑ü𝑧𝑒𝑙𝑡𝑖𝑙𝑚𝑖ş 𝑡𝑒𝑚𝑎𝑠 𝑚𝑢𝑘𝑎𝑣𝑒𝑚𝑒𝑡𝑖

𝑆 = = 4.4.14
𝜎 𝑇𝑒𝑚𝑎𝑠 𝑔𝑒𝑟𝑖𝑙𝑚𝑒𝑠𝑖
olarak yazılır. Burada da mukavemetin gerilmeye oranıdır. Ancak bu sefere gerilmeyle
iletilen yük 𝑊 lineer değildir.
𝑆 ’nın böyle tanımlanması esasen tanımlanma amacına uygundur. Ancak, Fonksiyon

kaybı tehlikesinin niteliğini ve şiddetini belirlemek için yapılan analizde 𝑆 ve 𝑆 ’nın
karşılaştırılmasında dikkatli olunması gerekir. İletilen yükü doğrusal yapmak için, 𝑆 ;
𝑇𝑎𝑚 𝑑ü𝑧𝑒𝑙𝑡𝑖𝑙𝑚𝑖ş 𝑡𝑒𝑚𝑎𝑠 𝑚𝑢𝑘𝑎𝑣𝑒𝑚𝑒𝑡𝑖

𝑆 = 4.4.15
𝑇𝑒𝑚𝑎𝑠 𝑔𝑒𝑟𝑖𝑙𝑚𝑒𝑠𝑖
verilmiştir. Burada lineer temaslar için üs 2 veya eksen kaydırmalı dişler için 3 alınır.
İşlev kaybını güvenli bir şekilde önlemek için 𝑆 ve 𝑆 ‘yi karşılaştırılır.
4.4.2 Birinci Kademe İçin Modül Hesabı

Düz dişlilerde eğilme ANSI/AGMA 2001-D04 standardı esas alınarak
hesaplamalar yapılacaktır.
1 kademe için modül(m) 2 mm(0.0787 inç) ve diş genişliği (F) 23 mm(0.9055 inç)
kabul edilerek hesaplamalar yapılmıştır.
51
Proje hassas kapalı ünite olarak kabul edilmiş olunup hesaplamalar bu yönde
yapılmıştır.
𝑑 =𝑚×𝑍 4.4.16
 𝑑 : 1. 𝑘𝑎𝑑𝑒𝑚𝑒𝑑𝑒𝑘𝑖 𝑔ü𝑛𝑒ş 𝑑𝑖ş𝑙𝑖𝑠𝑖𝑛𝑖𝑛 𝑏ö𝑙ü𝑚 𝑑𝑎𝑖𝑟𝑒𝑠𝑖 ç𝑎𝑝𝚤

 𝑚: 𝑀𝑜𝑑ü𝑙 (𝑚𝑚),
 𝑍 : 1. 𝑘𝑎𝑑𝑒𝑚𝑒𝑑𝑒𝑘𝑖 𝑔ü𝑛𝑒ş dişlisinin diş sayısı
𝑑 = 2 × 18 = 36 𝑚𝑚
𝜋×𝑑 ×𝑛
𝑉 = 4.4.17
60
 𝑉 : 𝑌𝑢𝑣𝑎𝑟𝑙𝑎𝑛𝑚𝑎 ç𝑖𝑧𝑔𝑖𝑠𝑖 ℎ𝚤𝑧𝚤 (𝑚/𝑠)

 𝑛 : 1. 𝑘𝑎𝑑𝑒𝑚𝑒 𝑔ü𝑛𝑒ş 𝑑𝑖ş𝑙𝑖 𝑑𝑒𝑣𝑟𝑖 (𝑑𝑒𝑣/𝑑𝑘)
𝜋 × 36 × 1440
𝑉 = = 2.714 𝑚/𝑠
60
60000 × 𝐻
𝑊 = 4.4.18
𝜋×𝑑 ×𝑛
 𝑊 : 1. 𝑘𝑎𝑑𝑒𝑚𝑒𝑑𝑒𝑘𝑖 𝑖𝑙𝑒𝑡𝑖𝑙𝑒𝑛 𝑦ü𝑘 𝑚𝑖𝑘𝑡𝑎𝑟𝚤 (𝑁)

 𝐻: 𝑀𝑜𝑡𝑜𝑟 𝑔ü𝑐ü (𝑊)
60000 × 1100
𝑊 = = 405.25 𝑁
𝜋 × 36 × 1440
𝐾 𝐾
𝜎 =𝑊 𝐾 𝐾 𝐾 4.4.19
𝐹×𝑚×𝐽
 𝐹: 𝐷𝑖ş 𝐺𝑒𝑛𝑖ş𝑙𝑖ğ𝑖 (𝑚𝑚)

 𝐾 : 1.25 (𝑇𝑎𝑏𝑙𝑜 4.4.4 𝑡𝑒𝑛 Ü𝑛𝑖𝑓𝑜𝑟𝑚 𝑜𝑟𝑡𝑎 𝑑𝑎𝑟𝑏𝑒𝑙𝑖)
. . √ .
 𝐾 = .
= .
= 1.445 4.4.3′𝑑𝑒𝑛
,
 𝐾 = 1,192 𝐹 × 𝑚 × √𝑌 𝐷𝑒ğ𝑒𝑟𝑙𝑒𝑟 𝑖𝑛ç ü𝑧𝑒𝑟𝑖𝑛𝑑𝑒𝑛 𝑦𝑎𝑝𝚤𝑙𝑎𝑐𝑎𝑘𝑡𝚤𝑟 4.4.6
 𝑌: 𝑇𝑎𝑏𝑙𝑜 4.4.1 𝑑𝑒𝑛 18 𝑑𝑖ş 𝑖ç𝑖𝑛
,
 𝐾 = 1,192 0.9055 × 0.0787 × √0.309 = 1.0029
 𝐾 = 1+𝐶 𝐶 𝐶 +𝐶 𝐶 4.4.7
52
 𝐶 =1 (𝑡𝑎ç𝑠𝚤𝑧 𝑑𝑖ş𝑙𝑖𝑙𝑒𝑟 𝑖ç𝑖𝑛) 4.4.8
 𝐶 = − 0,025 𝐹 ≤ 1 𝑖𝑛ç 4.4.9

 𝐶 = 0.05 − 0,025 = 0.025
 𝐶 =1 4.4.10
 𝐶 = 𝐴 + 𝐵𝐹 + 𝐶𝐹 (A, B ve C değerleri için Tablo 4.4.5) 4.4.11
o 𝐴 = 0.0675
o 𝐵 = 0.0128
o 𝐶 = −0.926 × 10
o 𝐶 = 0.079
 𝐶 =1 4.4.12
 𝐾 = 1 + 1(0.0377 × 1 + 0.079 × 1) = 1.1167
 𝐾 = 1 𝐵ö𝑙ü𝑚 4.4.1 − 𝑁 𝑑𝑒𝑛
 𝐽 = 0.315 Ş𝑒𝑘𝑖𝑙 4.4.3 𝑑𝑒𝑛
1.1167 × 1
𝜎 = 405.25 × 1.25 × 1.445 × 1 × = 56.57 𝑀𝑃𝑎
23 × 2 × 0.315
𝑆 𝑌 /𝐾 𝐾
𝑆 = 4.4.20
𝜎
 𝑆 = 0.533 × 𝐻𝐵 + 88.3 Ş𝑒𝑘𝑖𝑙 4.4.1 𝑑𝑒𝑛

 𝑆 = 0.533 × 207 + 88.3 = 198.63 𝑀𝑃𝑎
 𝑌 = 1.3558 × 𝑁 .
Ş𝑒𝑘𝑖𝑙 4.4.5 𝑑𝑒𝑛 10 Ç𝑒𝑣𝑟𝑖𝑚 𝑖ç𝑖𝑛
 𝑌 = 1.3558 × (10 ) .
= 1.017
 𝐾 = 1 𝐵ö𝑙ü𝑚 4.4.1 − 𝑀 𝑑𝑒𝑛
 𝐾 = 1 𝑇𝑎𝑏𝑙𝑜 4.4.6 𝐵ö𝑙ü𝑚 4.4.1 − 𝐿 𝑑𝑒𝑛
198.63 × 1.017/1 × 1
𝑆 = = 3.57
56.57
Düz dişlilerde aşınma ANSI/AGMA 2001-D04 standardı esas alınarak

53
/
𝐾 ×𝐶
𝜎 =𝐶 𝑊 𝐾𝐾𝐾 4.4.21
𝑑 ×𝐹×𝐼
𝐶 = 191 𝑀𝑃𝑎 𝑇𝑎𝑏𝑙𝑜 4.4.3 𝑡𝑒𝑛 ç𝑒𝑙𝑖𝑘 − ç𝑒𝑙𝑖𝑘 ç𝑎𝑙𝚤ş𝑎𝑛 𝑚𝑎𝑙𝑧𝑒𝑚𝑒𝑙𝑒𝑟 𝑖ç𝑖𝑛 𝑠𝑒ç𝑖𝑙𝑚𝑖ş𝑡𝑖𝑟.
𝐶 = 1 𝐵ö𝑙ü𝑚 4.4.1 − 𝐻
𝐼= (𝑑𝚤ş 𝑑𝑖ş𝑙𝑖𝑙𝑒𝑟) 4.4.1
2 𝑚 +1
𝑍
𝑚 = (ℎ𝚤𝑧 𝑜𝑟𝑎𝑛𝚤) 4.4.22
𝑍
72
𝑚 = =4
18
𝑐𝑜𝑠20𝑠𝑖𝑛20 4
𝐼= = 0.128
2 4+1
/
1.1167 × 1
𝜎 = 191 405.25 × 1.25 × 1.445 × 1.0029 = 530.06 𝑀𝑃𝑎
36 × 23 × 0.128
𝑆 𝑍 𝐶 /𝐾 𝐾
𝑆 = 4.4.23
𝜎
 𝑆 = 2.22 × 𝐻𝐵 + 200 Ş𝑒𝑘𝑖𝑙 4.4.2 𝑑𝑒𝑛

 𝑆 = 2.22 × 207 + 200 = 659.54 𝑀𝑃𝑎
 𝑍 = 1.4488 × 𝑁 .
 𝑍 = 1.4488 × (10 ) .
=1
 𝐾 = 1 𝐵ö𝑙ü𝑚 4.4.1 − 𝑀 𝑑𝑒𝑛
 𝐶 = 1 𝐵ö𝑙ü𝑚 4.4.1 − 𝐾 𝑑𝑎𝑛
1
659.54 × 1 × 1 × 1
𝑆 = = 1.244
530.06
54
Eğilme veya aşınmanın tehlike fonksiyonu olup olmadığına karar verilirken 𝑆 ile
𝑆 değerleri karşılaştırılır. Güneş için 𝑆 ve 𝑆 ifadelerini karşılaştırırsak 3.57 ile
1.548 değerlerine göre tehlikenin güneş dişlideki eğilme olduğunu görülür. Birinci
kademe için tasarım parametresi olarak başta belirlenen emniyet katsayı 𝑛 = 1.5 değeri
ile kıyaslandığında seçilen modül ve diş genişliği optimum seviyede uygundur.
Güneş Dişli Planet Dişliler Çember Dişli
Modül (mm) 2 2 2
Diş Sayısı 18 72 162
Bölüm Dairesi Çapı (mm) 36 144 324
Diş Genişliği (mm) 23 23 23
Tablo 4.4.7 Birinci kademe dişli verileri
4.4.3 1. Kademe İçin 2. Konstrüksiyon Şartı

Planet dişli mekanizmalarında, planet dişlilerin güneş dişli etrafında dönme
hareketi yaparken birbirlerine temas etmemesi gerekir, bu sebeple kullanılacak planet
dişli sayısının kontrol edilmesi gerekir. Bu konstrüksiyon şartını kontrol etmek için su
bağıntı kullanılır [Özen, 2002].
𝜋 𝑚+𝑟
𝑠𝑖𝑛 > 4.4.24
𝑃𝑆 𝑟
Burada 𝑟 planet dişlinin güneş dişli etrafındaki yörünge ekseninin yarıçapı (kol
yarıçapı), 𝑟 güneş dişli bölüm dairesinin yarıçapı ve 𝑟 planet dişli bölüm dairesinin
yarıçap değeridir. Ayrıca PS planet dişli sayısını
m ise mekanizmanın modülünü simgeler.
Şekil 4.4.7 Planet dişli mekanizmalarında

konstrüksiyon şartı
55
Öncelikle gerekli yarıçap değerleri bulunmalıdır.
𝑚×𝑍
𝑟 = 4.4.25
2
2 × 18
𝑟 = = 18 𝑚𝑚
2
𝑚×𝑍
𝑟 = 4.4.26
2
2 × 72
𝑟 = = 72 𝑚𝑚
2
𝑟 =𝑟 +𝑟 4.4.27
𝑟 = 72 + 18 = 90 𝑚𝑚
𝜋 𝑚+𝑟
𝑠𝑖𝑛 > 4.4.28
𝑃𝑆 𝑟
𝜋 2 + 72
𝑠𝑖𝑛 >
𝑃𝑆 90
𝑃𝑆 < 3.25
Sonucuna ulaşılır. Birinci konstrüksiyon şartını da sağlayan bu mekanizmada

(m=2) için 3 adete kadar planet dişli kullanılabilir. Fakat birinci konstrüksiyon şartı gereği
2, 3, 4, 5, 6 adet planet kullanılabilir sonucuna ulaşılmıştı. Buna göre iki şartı da sağlayan
planet dişli adedi 2 veya 3 olur. Proje başlangıcında 3 planet dişli kabulü yapıldığından
buraya kadar yapılan tüm kabuller geçerdir ve doğrudur.
56
4.4.4 İkinci Kademe İçin Modül Hesabı
2. kademe için modül(m) 3,5 mm(0.1378 inç) ve diş genişliği (F) 60 mm(2.3622
inç) kabul edilerek hesaplamalar yapılmıştır.
yapılmıştır.
𝑑 =𝑚×𝑍 4.4.16

𝑑 = 3.5 × 18 = 63 𝑚𝑚
𝜋×𝑑 ×𝑛
𝑉 = 4.4.17
60

𝜋 × 63 × 144
𝑉 = = 0.475 𝑚/𝑠
60
60000 × 𝐻
𝑊 = 4.4.18
𝜋×𝑑 ×𝑛

60000 × 1025
𝑊 = = 2157.86 𝑁
𝜋 × 63 × 144
𝐾 𝐾
𝜎 =𝑊 𝐾 𝐾 𝐾 4.4.19
𝐹×𝑚×𝐽

57
. . √ .
 𝐾 = .
= .
= 1.078 4.4.3′𝑑𝑒𝑛
,
,
 𝐾 = 1,192 2.3622 × 0.1378 × √0.309 = 1.087
 𝐾 = 1+𝐶 𝐶 𝐶 +𝐶 𝐶 4.4.7

 𝐶 = − 0,0375 + 0,0125𝐹 1 < 𝐹 ≤ 17 𝑖𝑛ç 4.4.9

 𝐶 = 0.05 − 0,0375 + 0.0125 × 2.3622 = 0.087
 𝐶 =1 4.4.10
o 𝐴 = 0.0675
o 𝐵 = 0.0128
o 𝐶 = −0.926 × 10
o 𝐶 = 0.097
 𝐶 =1 4.4.12
 𝐾 = 1 + 1(0.087 × 1 + 0.097 × 1) = 1.1844
 𝐾 = 1 𝐵ö𝑙ü𝑚 4.4.1 − 𝑁 𝑑𝑒𝑛
 𝐽 = 0.315 Ş𝑒𝑘𝑖𝑙 4.4.3 𝑑𝑒𝑛
1.1844 × 1
𝜎 = 2157.86 × 1.25 × 1.078 × 1.087 × = 55.746 𝑀𝑃𝑎
60 × 3.5 × 0.315
𝑆 = 4.4.20
𝜎
 𝑆 = 0.533 × 𝐻𝐵 + 88.3 Ş𝑒𝑘𝑖𝑙 4.4.1 𝑑𝑒𝑛

 𝑆 = 0.533 × 207 + 88.3 = 198.63 𝑀𝑃𝑎
 𝑌 = 1.3558 × 𝑁 .
 𝑌 = 1.3558 × (10 ) .
= 1.017
 𝐾 = 1 𝐵ö𝑙ü𝑚 4.4.1 − 𝑀 𝑑𝑒𝑛
58
198.63 × 1.017/1 × 1
𝑆 = = 3.626
55.746

/
𝐾 ×𝐶
𝜎 =𝐶 𝑊 𝐾𝐾𝐾 4.4.21
𝑑 ×𝐹×𝐼
𝐶 = 1 𝐵ö𝑙ü𝑚 4.4.1 − 𝐻
2 𝑚 +1
𝑍
𝑍
72
𝑚 = =4
18
𝑐𝑜𝑠20𝑠𝑖𝑛20 4
𝐼= = 0.128
2 4+1
/
1.1844 × 1
𝜎 = 191 2157.86 × 1.25 × 1.078 × 1.087 = 530.31 𝑀𝑃𝑎
60 × 63 × 0.128
𝑆 = 4.4.23
𝜎
 𝑆 = 2.22 × 𝐻𝐵 + 200 Ş𝑒𝑘𝑖𝑙 4.4.2 𝑑𝑒𝑛

 𝑆 = 2.22 × 207 + 200 = 659.54 𝑀𝑃𝑎
 𝑍 = 1.4488 × 𝑁 .
 𝑍 = 1.4488 × (10 ) .
=1
 𝐾 = 1 𝐵ö𝑙ü𝑚 4.4.1 − 𝑀 𝑑𝑒𝑛
 𝐶 = 1 𝐵ö𝑙ü𝑚 4.4.1 − 𝐾 𝑑𝑎𝑛
59
659.54 × 1 × 1/(1 × 1)
𝑆 = = 1.2437
530.31
kademe için tasarım parametresi olarak başta belirlenen emniyet katsayı 𝑛 = 1.5 değeri
ile kıyaslandığında seçilen modül ve diş genişliği optimum seviyede uygundur.
Modül (mm) 3.5 3.5 3.5
Tablo 4.4.8 İkinci kademe dişli verileri

𝜋 𝑚+𝑟
𝑠𝑖𝑛 > 4.4.24
𝑃𝑆 𝑟
Burada 𝑟 planet dişlinin güneş dişli etrafındaki
yörünge ekseninin yarıçapı (kol yarıçapı), 𝑟
güneş dişli bölüm dairesinin yarıçapı ve 𝑟
planet dişli bölüm dairesinin yarıçap değeridir.
Ayrıca PS planet dişli sayısını m ise
mekanizmanın modülünü simgeler.
Şekil 4.4.8 Planet dişli mekanizmalarında

konstrüksiyon şartı
60
𝑚×𝑍
𝑟 = 4.4.25
2
3.5 × 18
𝑟 = = 31.5 𝑚𝑚
2
𝑚×𝑍
𝑟 = 4.4.26
2
3.5 × 72
𝑟 = = 126 𝑚𝑚
2
𝑟 =𝑟 +𝑟 4.4.27
𝑟 = 31.5 + 126 = 157.5 𝑚𝑚
𝜋 𝑚+𝑟
𝑠𝑖𝑛 > 4.4.28
𝑃𝑆 𝑟
𝜋 3.5 + 126
𝑠𝑖𝑛 >
𝑃𝑆 157.5
𝑃𝑆 < 3.25
Sonucuna ulaşılır. İkinci konstrüksiyon şartını da sağlayan bu mekanizmada

(m=3.5) için 3 adete kadar planet dişli kullanılabilir. Fakat birinci konstrüksiyon şartı
gereği 2, 3, 4, 5, 6 adet planet kullanılabilir sonucuna ulaşılmıştı. Buna göre iki şartı da
sağlayan planet dişli adedi 2 veya 3 olur. Proje başlangıcında 3 planet dişli kabulü
yapıldığından buraya kadar yapılan tüm kabuller geçerdir ve doğrudur.
61
4.4.6 Üçüncü Kademe İçin Modül Hesabı
3. kademe için modül(m) 4,5 mm(0.177 inç) ve diş genişliği (F) 90 mm(3.543 inç)
kabul edilerek hesaplamalar yapılmıştır.
yapılmıştır.
𝑑 =𝑚×𝑍 4.4.16

𝑑 = 4.5 × 36 = 162 𝑚𝑚
𝜋×𝑑 ×𝑛
𝑉 = 4.4.17
60

𝜋 × 162 × 14
𝑉 = = 0.122 𝑚/𝑠
60
60000 × 𝐻
𝑊 = 4.4.18
𝜋×𝑑 ×𝑛

60000 × 955
𝑊 = = 7819.53 𝑁
𝜋 × 162 × 14
𝐾 𝐾
𝜎 =𝑊 𝐾 𝐾 𝐾 4.4.19
𝐹×𝑚×𝐽

62
. . √ .
 𝐾 = .
= .
= 1.02 4.4.3′𝑑𝑒𝑛
,
,
 𝐾 = 1,192 3.543 × 0.177 × √0.3775 = 1.133
 𝐾 = 1+𝐶 𝐶 𝐶 +𝐶 𝐶 4.4.7

 𝐶 = − 0,0375 + 0,0125𝐹 1 < 𝐹 ≤ 17 𝑖𝑛ç 4.4.9

 𝐶 = 0.05 − 0,0375 + 0.0125 × 3.543 = 0.062
 𝐶 =1 4.4.10
o 𝐴 = 0.0675
o 𝐵 = 0.0128
o 𝐶 = −0.926 × 10
o 𝐶 = 0.111
 𝐶 =1 4.4.12
 𝐾 = 1 + 1(0.062 × 1 + 0.111 × 1) = 1.174
 𝐾 = 1 𝐵ö𝑙ü𝑚 4.4.1 − 𝑁 𝑑𝑒𝑛
 𝐽 = 0.4 Ş𝑒𝑘𝑖𝑙 4.4.3 𝑑𝑒𝑛
1.174 × 1
𝜎 = 7819.53 × 1.25 × 1.02 × 1.133 × = 81.85𝑀𝑃𝑎
90 × 4.5 × 0.4
𝑆 = 4.4.20
𝜎
 𝑆 = 0.533 × 𝐻𝐵 + 88.3 Ş𝑒𝑘𝑖𝑙 4.4.1 𝑑𝑒𝑛

 𝑆 = 0.533 × 207 + 88.3 = 198.63 𝑀𝑃𝑎
 𝑌 = 1.3558 × 𝑁 .
 𝑌 = 1.3558 × (10 ) .
= 1.017
 𝐾 = 1 𝐵ö𝑙ü𝑚 4.4.1 − 𝑀 𝑑𝑒𝑛
63
198.63 × 1.017/1 × 1
𝑆 = = 2.47
81.85

/
𝐾 ×𝐶
𝜎 =𝐶 𝑊 𝐾𝐾𝐾 4.4.21
𝑑 ×𝐹×𝐼
𝐶 = 1 𝐵ö𝑙ü𝑚 4.4.1 − 𝐻
2 𝑚 +1
𝑍
𝑍
54
𝑚 = = 1.5
36
𝑐𝑜𝑠20𝑠𝑖𝑛20 1.5
𝐼= = 0.096
2 1.5 + 1
/
1.174 × 1
𝜎 = 191 7819.53 × 1.25 × 1.02 × 1.133 = 586.59 𝑀𝑃𝑎
90 × 162 × 0.096
𝑆 = 4.4.23
𝜎
 𝑆 = 2.22 × 𝐻𝐵 + 200 Ş𝑒𝑘𝑖𝑙 4.4.2 𝑑𝑒𝑛

 𝑆 = 2.22 × 207 + 200 = 659.54 𝑀𝑃𝑎
 𝑍 = 1.4488 × 𝑁 .
 𝑍 = 1.4488 × (10 ) .
=1
 𝐾 = 1 𝐵ö𝑙ü𝑚 4.4.1 − 𝑀 𝑑𝑒𝑛
 𝐶 = 1 𝐵ö𝑙ü𝑚 4.4.1 − 𝐾 𝑑𝑎𝑛
64
659.54 × 1 × 1/(1 × 1)
𝑆 = = 1.1244
586.59
kademe için tasarım parametresi olarak başta belirlenen emniyet katsayı 𝑛 = 1.25
değeri ile kıyaslandığında seçilen modül ve diş genişliği optimum seviyede uygundur.
Modül (mm) 4.5 4.5 4.5
Tablo 4.4.9 Üçüncü kademe dişli verileri

𝜋 𝑚+𝑟
𝑠𝑖𝑛 > 4.4.24
𝑃𝑆 𝑟
Burada 𝑟 planet dişlinin güneş dişli etrafındaki yörünge ekseninin yarıçapı (kol yarıçapı),
𝑟 güneş dişli bölüm dairesinin yarıçapı ve 𝑟 planet dişli bölüm dairesinin yarıçap
değeridir. Ayrıca PS planet dişli sayısını m ise mekanizmanın modülünü simgeler.
65
Şekil 4.4.9 Planet dişli mekanizmalarında konstrüksiyon şartı
𝑚×𝑍
𝑟 = 4.4.25
2
4.5 × 36
𝑟 = = 81 𝑚𝑚
2
𝑚×𝑍
𝑟 = 4.4.26
2
4.5 × 54
𝑟 = = 121.5 𝑚𝑚
2
𝑟 =𝑟 +𝑟 4.4.27
𝑟 = 81 + 121.5 = 202.5 𝑚𝑚
𝜋 𝑚+𝑟
𝑠𝑖𝑛 > 4.4.28
𝑃𝑆 𝑟
𝜋 4.5 + 121.5
𝑠𝑖𝑛 >
𝑃𝑆 202.5
𝑃𝑆 < 4.68
66
Sonucuna ulaşılır. Üçüncü konstrüksiyon şartını da sağlayan bu mekanizmada
(m=4.5) için 4 adete kadar planet dişli kullanılabilir. Fakat birinci konstrüksiyon şartı
gereği 2, 3, 4, 5, 6 adet planet kullanılabilir sonucuna ulaşılmıştı. Buna göre iki şartı da
sağlayan planet dişli adedi 2, 3 veya 4 olur. Proje başlangıcında 3 planet dişli kabulü
yapıldığından buraya kadar yapılan tüm kabuller geçerdir ve doğrudur.
67
4.5 Planet Dişlilerde Mil Boyutlandırma Hesabı
Miller dişli çark, kayış kasnağı, zincir dişlisi, kavrama gövdesi veya göbeği,
volan, rotor vb. elemanları taşıyan genellikle dairesel kesitli olarak imal edilen ve
taşıdıkları elemanlarla birlikte dönerek moment ve hareket ileten makine elemanlarıdır.
Bu elemanlar, boyu çapına göre daha uzun olan kuvvet ve momentlerin iletilmesine
yarayan genellikle iki yerinden yataklanmış silindirik elemanlardır. Millerin üzerinde
taşıdıkları makine parçalarının montaj ve bağlanmalarını kolaylaştırmak için, delikler,
çevresel kanallar, kama yuvaları, konik geçme yüzeyleri, ani çap değişimlere, faturalar
vb. bulunabilir.
Bütün miller taşıdıkları elemanlarla (kütlelerle) birlikte döndükleri için bu
elemanlardan gelen yükler statik olsa bile dinamik değil mi gerilmelerine maruzdur.
Millerin güç veya moment iletirken maruz kalacakları burulma gerilmeleri genellikle
statik kabul edilmekle birlikte kısmen değişen olabilir. Genellikle miller ana zorlama
olarak burulmaya ve taşıyıcı olduklarından eğilmeye maruzdur. Buna ek olarak eksenel
kuvvetler varsa çekme ve basmaya da maruz kalabilirler. Miller taşıdıkları elemanlarla
birlikte dönen, titreşen, kayan veya genel ifadesi ile hareket eden elemanlar olduğu için
makine gövdesini yataklanmaları gerekmektedir.
Eksenel kuvvetlerde akslar ve miller çekmeye veya basmaya zorlanabilirler. Her
iki eleman da içi dolu veya boş imal edilebilirler. Akslar genel olarak düz elemanlardır.
Kasnak, tekerlek, çark, makara gibi elemanları taşımakta ve bu nedenle esas olarak
eğilmeye zorlanmaktadırlar. Miller ise düz veya dirsekli( krank mili) olabilirler. Aynı
elemanlar için taşıyıcı olmakla beraber esas olarak güç ileten elemanlar. Bundan dolayı
ana zorlama olarak burulmaya taşıyıcı eleman olduklarından da eğilmeye
çalışmaktadırlar. Akslar statik veya değişken zorlamanın etkisi altında kalmaktadır dönen
atlar her zaman değişken zorlama altında iken sabit akslar zorlama şekli dış kuvvetin
zamana göre değişkenliğine bağlıdır. Miller ise dönen eleman olduklarından daima
değişken zorlamalara maruz kalmaktadır. Aksların millerden en önemli farkları
döndürme momenti veya enerji iletmemelerinden dolayı burulmayan zorlanmamalarıdır.
Bu nedenle aks, burulma momenti iletmeyen bir mildir şeklinde de tanımlanabilir. Akslar
genel olarak halat makinaları, taşıt tekerleri, konveyör destek makinaları ve tamburları,
zincir dişlileri ve dişli çarkların taşırlar. Aksın taşıdığı eleman sabit veya döner
olabileceği gibi kendisi de sabit veya döner olabilir.
68
4.5.1 Mil ve Aksların Hesabı
Aks ve milin boyutlandırılmasında aşağıda belirtilen 3 husus dikkate alınmalıdır
1. Üzerine etki eden yükleri emniyetle taşıyabilmelidir.
2. Yeterliliğe sahip olmalıdır. Yani, taşıdıkları elemanlardan dolayı meydana gelen
eğilme ve çökme belirle sınırlarda kalmalıdır.
3. Millerde ise açısal hız veya dönme hızı rezonans oluşturmayacak şekilde
belirlenmelidir.
Mukavemet hesabında aşağıda belirtilen yol takip edilir;
1. Serbest cisim diyagramı çizilir.
2. Oluşan eğilme momentleri çizilir ve hesaplanır.
3. Burulma diyagramı çizilir ve hesaplanır.
4. Burulmanın ve eğilmenin maksimum olduğu kritik kesit seçilir.
5. Uygun bir kırılma hipotezi seçilir ve gerekli boyutlar bulunur.
16𝑛 1 /
𝑑= 4 𝐾𝑀 +3 𝐾 𝑇
𝜋 𝑆
/
1 /
+ 4 𝐾𝑀 +3 𝐾 𝑇 (4.5.1)
𝑆
𝑆 =𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑆 (4.5.2)
 𝑘 = 𝑌ü𝑧𝑒𝑦 ş𝑎𝑟𝑡𝚤 𝑑𝑒ğ𝑖ş𝑖𝑚 𝑘𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤

 𝑘 = 𝐵𝑜𝑦𝑢𝑡 𝑑𝑒ğ𝑖ş𝑖𝑚 𝑘𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
 𝑘 = 𝑌ü𝑘 𝑑𝑒ğ𝑖ş𝑖𝑚 𝑘𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
 𝑘 = 𝑆𝚤𝑐𝑎𝑘𝑙𝚤𝑘 𝑘𝑎𝑦𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
 𝑘 = 𝐺ü𝑣𝑒𝑛𝑖𝑟𝑙𝑖𝑙𝑖𝑘 𝑘𝑎𝑦𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
 𝑘 = Ç𝑜𝑘 𝑦ö𝑛𝑙ü − 𝑑𝑒ğ𝑖ş𝑖𝑚 𝑘𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
 𝑆 = 𝐺𝑒𝑜𝑚𝑒𝑡𝑟𝑖 𝑘𝑢𝑙𝑙𝑎𝑛𝚤𝑚 ş𝑎𝑟𝑡𝑙𝑎𝑟𝚤𝑛𝚤𝑛 𝑠𝑎ğ𝑙𝑎𝑛𝑑𝚤ğ𝚤 𝑚𝑎𝑘𝑖𝑛𝑒 𝑝𝑎𝑟ç𝑎𝑠𝚤𝑛𝚤𝑛
𝑘𝑟𝑖𝑡𝑖𝑘 𝑦𝑒𝑟𝑙𝑒ş𝑖𝑚 𝑛𝑜𝑘𝑡𝑎𝑠𝚤𝑛𝑑𝑎𝑘𝑖 𝑑𝑎𝑦𝑎𝑛𝚤𝑚 𝑠𝚤𝑛𝚤𝑟𝚤
 𝑆 = 𝐷ö𝑛𝑒𝑟 − 𝑘𝑖𝑟𝑖ş 𝑛𝑢𝑚𝑢𝑛𝑒𝑠𝑖 𝑑𝑎𝑦𝑎𝑛𝚤𝑚 𝑠𝚤𝑛𝚤𝑟𝚤
69
4.5.1.1 Yüzey Katsayısı, 𝒌𝒂
Çevresel çiziklerin yok edilebilmesi için, eksenel yönde, son bir cilalama daha yapılarak,
döner- kireçli bir numunenin yüzeyi iyice parlatılır. Yüzey değişim katsayısı, temizlenmiş
gerçek parçanın yüzey kalitesine ve parça malzemesinin çekme mukavemetine bağlıdır.
Makine parçasının (taşlanmış, iş su, sıcak haddelenmiş ve dövülmüş) son işlemleri için
ortak sayısal ifadelerin hesaplanmasında Lipson’la Noll’un bir araya getirdi ve
Horger tarafından yeniden oluşturulan, en yüksek çekme mukavemetine karşılık gelen
dayanım sınırı değerlerini gösterdiği grafik üzerindeki, veri noktalarının koordinatları
yeniden belirlenir. 𝑆 minimum çekme mukavemeti olmak üzere yeniden belirlenen
veriler, aşağıdaki denklem yardımıyla açıklanabilir.
𝑘 = 𝑎𝑆 (4.5.2)
Buradaki a ve b değerleri, Tablo 4.5.1 alınmıştır.
Tablo 4.5.1 Yüzey Değişim Parametreleri

Bizim sistemimizde Miller işlenmiş veya soğuk çekilmiş olarak üretileceğinden yüzey
katsayısı olarak 𝒂 = 𝟒, 𝟓𝟏 ve 𝒃 = −𝟎, 𝟐𝟔𝟓 olarak seçilmiştir.
4.5.1.2 Boyut Katsayısı 𝒌𝒃

Eğilme etkisindeki dairesel bir çubuğun dönmedi ya da dairesel olmayan enine kesiti
kullanıldığı durumlarda ortaya çıkan problemlerden birisi de boyut katsayısıdır. Boyut
katsayısı eğilme ve burulma sonuçları dikkate alınarak aşağıdaki gibi ifade edilmiştir;
,
𝑑
𝑘 = 2,79 ≤ 𝑑 ≤ 51 𝑚𝑚 (4.5.3)
7,62
,
1,51𝑑 51 < 𝑑 ≤ 254 𝑚𝑚
70
4.5.1.3 Yük Katsayısı 𝒌𝒄
Dönen eğilme, eksenel ve burulma yüklemesi ile yoruma testleri yapılır. Buradaki
dayanım sınırları 𝑆 kadar değişiklik gösterir. Bizim sistemimizde mil üzerine sadece
eğilme kuvvetlerinin etkisi olduğunda hesaplanan verilerde 𝑘 = 1 değeri alınmıştır.
Tablo 4.5.2 𝑘 değerleri
4.5.1.4 Sıcaklık Katsayısı 𝒌𝒅

Çalışma sıcaklıkları, ortam sıcak altında ise, yüksek olasılıkla kırılgan yorulma meydana
gelir ve öncelikle ele alınmalıdır. Çalışma sıcaklıkları, oda sıcaklığının üstünde ise, ilk
önce akma incelenmelidir Çünkü akma mukavemeti sıcaklıkla çok hızlı düşer. Herhangi
bir gerilme, yüksek sıcaklıklarda çalışan bir malzemede kaymaya neden olacağından,
sıcaklık etkisi de ele alınmalıdır. Aşağıda verilen tabloda sadece çekme- mukavemet
eğrileri kullanılarak oluşturulmuştur 21 tane farklı karbonlu ve alaşımlı çeliğe ait test
verileri tabloda verilmiştir. Tasarımımızı ortalama çalışma sıcaklığı 30-50 derece olarak
öngörülmüştür bu yüzden tablodan 𝑆 /𝑆 = 1 değeri seçilmiştir.
Tablo 4.5.3 Çekme Mukavemetine Sıcaklığın Etkisi
71
4.5.1.5 Güvenilirlik Katsayısı 𝒌𝒆
Dayanım mukavemetini ilişkin birçok yeri, genellikle ortalama değerler şeklinde ifade
edilir. Haugen ve Wirching tarafından sunulan veriler de, dayanım mukavemetlerindeki
standart sapmanın %8’in altında olduğu gösterilmiştir. Böylece güvenilirlik değişim
katsayısı;
𝑘 = 1 − 0,08𝑧 (4.5.3)
yazılabilir. Buradaki 𝑧 değer, aşağıda verilen tablodan güvenilirliğe göre seçilerek
güvenirlik katsayısı bulunur.
Tablo 4.5.4 Dayanım Sınırındaki Güvenirlirlik Katsayıları
4.5.1.6 Çok Yönlü- Etki Katsayıları 𝒌𝒇

Diğer tüm etkilerin sebep olduğu, dayanım sınırındaki azalmayı ifade etmek için
𝑘 katsayısı kullanılmasına rağmen, asıl amaç, bu etkilerin tamamını açıklamaktır.
Çünkü gerçek 𝑘 değeri, her zaman mevcut değildir.
Artık gerilmeler, dayanım sınırını geliştirebilir ya da ters yönde
etkileyebilir. Genellikle, parça üzerindeki artık gerisini, baskı şeklinde ise, dayanım
sınırı artar. Yorulmanın sebep olduğu hasarlar, çekme hasarları gibi görünebilir Veya en
azından çekme gerilmesi nedeniyle oluştuğu düşünülebilir. Tasarımda çok yönlü etki
katsayısı olan 𝑘 tam olarak belirlenemeyeceğinden 1 olarak kabul edilmiştir.
4.5.1.7 Gerilim Yığılması ve Çentik Hassasiyeti

Bir parça üzerinde, yivler veya çentikler ile oluşan düzensizlik ya da süreksizlikler
gerilim yığılması oluşturur. Bu oluşumlar, süreksizlik bölgesinin hemen yakınında teorik
gerilmeleri belirgin olarak arttırmaktadır. Düzensizlik ya da hata nedeniyle ortaya çıkan
maksimum gerilme elde etmek için, nominal gerilmeyle birlikte kullanılan gerilme
yığılma katsayısı 𝑲𝒕 denklem (4.5.4) tanımlanmıştır.
72
Çentik oluşumuna karşı tamamen hassas olmayan bazı malzemeler için 𝐾
katsayısının değeri azaltılarak kullanılabilir. 𝐾 nin azaltılmış değeri 𝐾 ve nominal
gerilme 𝜎 olmak üzere;
𝜎 = 𝐾𝜎 (4.5.3)
Bu tür malzemeler için, maksimum gerilme denklemleri verilmiştir. 𝐾 sayısının
ortak adı, yorulma gerilme- yığılma katsayısıdır.
Ç
𝐾 = (4.5.4)
Ç 𝑛𝑢𝑚𝑢𝑛𝑒𝑑𝑒𝑘𝑖
Genellikle sıfırla bir arasında değer alan q, çentik hassasiyeti;
𝐾 = 1 + 𝑞(𝐾 − 1) (4.5.5)
𝐾 = 1+𝑞 (𝐾 − 1) (4.5.6)
şeklinde verilmiştir. Malzemenin çentik hassasiyeti katsayısı olan q, aşağıda verilen
grafikler yardımıyla bulunur.
Şekil 4.5.1 𝑞 Çentik Hassasiyet Katsayısı
73
Şekil 4.5.2 𝑞 Çentik Hassasiyet Katsayısı
Tasarımımızda planet dişlilerde segman kanalı açıldığından çentik hassasiyet
olarak kesici takım ucun etkisiyle çentik yarıçapı olarak 0,2 mm olarak alınmıştır.
Seçilen malzemenin çekme durumundaki kopma mukavemetine göre q kat sayısı 0,4
olarak alınmıştır. Güneş dişliler için ise kama ile bağlantı olacağından, kamanın olduğu
yerlerde gerilme yığılması fazla olur. Tasarımızda bu yığılma göz önüne alınarak çentik
yarıçapları hesaplanarak verilen grafikten değerler alınmıştır.
Tablo 4.5.5 𝐾 Gerilme Yığılma Katsayıları
4.5.1.8 Millerde Kritik Hızlar

Milin dönmesi sırasında oluşan eksen kaçıklığı, milin bükülmezlik sabiti EI
değerleri ile direnç gösteren merkezkaç kuvvetinin yön değiştirmesine neden
olur. Bükülme küçük olduğu sürece hasar söz konusu değildir. Karşılaşılan bir diğer
problem ise, üst sınır değeri belirlenemeyen bükülmeleri artış gösterdiği, kritik hızlar
diye bilinen, milin dengesinin bozulduğu hızlandır. Dinamik bükülmenin şekli
bilinmiyor ise, statik bükülme eğrisi kullanılarak, pratik hızın en az değeri, en az hata ile
74
tahmin edilir bu tip bir evren, diferansiyel denklemin sınır şartlarını sağlar ve
milin enerjisi, özellikle bükülme eğrisinin şeklinden etkilenmez.
Kütlesinden dolayı, kritik hıza sahip olan mil üzerindeki elemanların kritik hızı,
milin gerçek kritik hızından daha düşüktür. Bu kritik hızları ve harmonikleri
hesaplanmak tasarımcının görevidir. Geometri basit, mil üniform çaplı basitçe
yataklanmış ise, aşağıda verilen şekilde milin kritik hızı hesaplanır;
𝜋 𝑔𝐸𝐼
𝑤 = (4.5.7)
𝑙 𝐴𝛾
 𝐸 = 𝐸𝑙𝑎𝑠𝑡𝑖𝑠𝑖𝑡𝑒 𝑀𝑜𝑑ü𝑙ü
 𝐴 = 𝑌ü𝑧𝑒𝑦 𝐴𝑙𝑎𝑛𝚤
 𝐼 = 𝐴𝑡𝑎𝑙𝑒𝑡 𝑀𝑜𝑚𝑒𝑛𝑡𝑖
 𝛾 = Ö𝑧𝑔ü𝑙 𝐴ğ𝚤𝑟𝑙𝚤𝑘
 𝑙 = 𝑀𝑖𝑙 𝐵𝑜𝑦𝑢
4.5.2 Birinci Kademedeki Mil Hesabı

Tasarımda mil malzemesi olarak UNS G10350(AISI 1035) çelik kullanılmıştır. Bu
malzemenin kullanılma sebebi kopma mukavemeti ve akma mukavemet değerlerinin
yüksek olmasıdır. Malzemeye ait bilgiler;
Tablo 4.5.6 Malzeme Özellikleri (MatWeb)
75
4.5.2.1.1 Güneş Dişli için Kuvvet - Moment Diyagramı
Şekil 4.5.3 Giriş Mili Üzerindeki Burulma Momenti
4.5.2.1.2 Güneş Dişli İçin Hesaplamalar

Planet dişli mekanizmasında giriş miline motor bağlandığından mil üzerinde
sadece burulma kuvvetlerinin etkisi olur. Mil üzerine gelen teğetsel kuvvet mili
döndüreceğinden yapılan hesaplamalar bu temel üzerine yapılmıştır. Bu yüzden;
𝑀 = 0 (𝑀𝑖𝑙 𝑠𝑎𝑑𝑒𝑐𝑒 𝑏𝑢𝑟𝑢𝑙𝑚𝑎 𝑒𝑡𝑘𝑖𝑠𝑖𝑛𝑑𝑒)
𝑇 =𝐹 ×𝑑 = 7,3 𝑁𝑚
𝑇 = 0 (𝐷𝑒ğ𝑖ş𝑘𝑒𝑛 𝑦ü𝑘𝑙𝑒𝑚𝑒 𝑜𝑙𝑑𝑢ğ𝑢𝑛𝑑𝑎𝑛)
𝑀 = 0 (𝐷𝑒ğ𝑖ş𝑘𝑒𝑛 𝑦ü𝑘𝑙𝑒𝑚𝑒 𝑜𝑙𝑑𝑢ğ𝑢𝑛𝑑𝑎𝑛)
/
16𝑛 1 / 1 /
𝑑= 4 𝐾𝑀 + 3 𝐾 𝑇 (4.5.9)
𝜋 𝑆 𝑆
Denklem (4.5.1) bu hale dönüşür. Mil üzerinde segman kanalı ve kama yuvası
olacağından milin emniyet katsayısını her iki parametreye göre hesaplanıp mil çapı
belirlenecektir. İlk olarak mildeki segman yuvası için mil çapı belirlenecektir.
𝐾 = 5 𝑎𝑙𝚤𝑛𝑑𝚤 (𝑇𝑎𝑏𝑙𝑜 4.5.4 𝑑𝑒𝑛 𝑺𝒆𝒈𝒎𝒂𝒏 𝒌𝒂𝒏𝒂𝒍𝚤 𝒊ç𝒊𝒏)
𝐾 = 𝐾 ve 𝐾 = 𝐾 ilk olarak ifadeler eşit alınıp işlem kolaylaştırılmıştır.
𝑆 = 495 𝑀𝑃𝑎 olmak üzere ucuz 1035 HR çeliği seçilmiştir. 𝑆 için;
,
𝑘 = 𝑎𝑆 = 4,51(495) = 0,87,
76
𝑘 = 0,9 olarak alındı daha sonra iterasyon ile düzeltilecektir.
𝑘 = 1 Tablo (4.5.2)’den,
𝑘 = 1,005 Tablo (4.5.3)’den 𝑆 /𝑆 = 1değeri için,
𝑘 = 0,814 Tablo (4.5.4)’den %99 güvenirlilik için,
𝑆 = 0,5 × 𝑆 = 247,5 𝑀𝑃𝑎
𝑆 = 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑆 = 0,91 × 1 × 1,005 × 0,814 × 247,5 = 168 𝑀𝑃𝑎
16 × 2 1
𝑑= [3(3 × 7,3) ]
𝜋 495 𝑀𝑃𝑎
𝑑 = 0,0097 𝑚 = 9,7 𝑚𝑚
olarak bulunur. Standart mil boylarından ve emniyet katsayısını arttırmak için 12 mm

olarak seçilmiştir. 𝑘 , 𝐾 , 𝐾 , 𝑞 ve 𝑞 hesaplanacak olursa;
, ,
𝑘 = ,
= ,
= 0,9525 ;
Şekil 4.5.2 den çentik hassasiyeti, çentik yarıçapı kesici takımın ucunun 𝑟 = 0,4 değeri
için 𝒒𝒌𝒆𝒔𝒎𝒆 = 𝟎, 𝟓𝟖 seçilmiştir.
Bulunan 𝑟 değerine göre mil üzerinde sadece burulma olacağından Şekil 4.5.1’den 𝑞
değerinin “0” olarak alınması gerekmektedir. Bu yüzden Şekil 4.5.2’den ise 𝑞
çentik katsayıları okunarak 𝐾 𝑣𝑒 𝐾 değerleri hesaplanır.
𝐾 = 1 + 0(5 − 1) = 1
𝐾 = 1 + 0,58(3 − 1) = 2,16 bulunan verilere göre 𝑑 mil çapı tekrar hesaplanacak

olursa;
16 × 2 1
𝑑= [3(2,16 × 7,3) ]
𝑑 = 0,0087 𝑚 = 𝟖, 𝟕 𝒎𝒎 olarak bulunur.
𝑆 = 168 𝑀𝑃𝑎 ve 𝑑 = 12 𝑚𝑚 olur ve seçilen mil boyutu uygundur. Kama yuvası için
milin kritik çapı hesaplanacak olursa;
77
𝐾 = 2,2 𝑎𝑙𝚤𝑛𝑑𝚤 (𝑇𝑎𝑏𝑙𝑜 4.5.4 𝑑𝑒𝑛 𝑲𝒂𝒎𝒂 𝒚𝒖𝒗𝒂𝒔𝚤 𝒊ç𝒊𝒏)
𝐾 = 3 𝑎𝑙𝚤𝑛𝑑𝚤 (𝑇𝑎𝑏𝑙𝑜 4.5.4 𝑑𝑒𝑛 𝑲𝒂𝒎𝒂 𝒚𝒖𝒗𝒂𝒔𝚤 𝒊ç𝒊𝒏)
,
𝑘 = 𝑎𝑆 = 4,51(495) = 0,87,
𝑘 = 1 Tablo (4.5.2)’den,
𝑆 = 0,5 × 𝑆 = 247,5 𝑀𝑃𝑎
𝑆 = 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑆 = 0,87 × 1 × 1,005 × 0,814 × 247,5 = 168 𝑀𝑃𝑎
16 × 2 1
𝑑= [3(3 × 7,3) ]
𝑑 = 0,0097 𝑚 = 9,7 𝑚𝑚

, ,
𝑘 = ,
= ,
= 0,9525 ;
Tablo 4.5.5’ den parmak freze ile kesilmiş kama yuvasına göre 𝑟 𝑑 = 0,02;
𝑟 = 0,02𝑑 = 0,24 𝑚𝑚 olur.
78
𝐾 = 1 + 0(2,2 − 1) = 1 ve 𝐾 = 1 + 0,75(3 − 1) = 2,5 bulunan verilere göre 𝑑
mil çapı tekrar hesaplanacak olursa;
16 × 2 1
𝑑= [3(2,5 × 7,3) ]
𝑑 = 0,0091 𝑚 = 𝟗, 𝟏 𝒎𝒎 olarak bulunur.
𝑆 = 168 𝑀𝑃𝑎 ve 𝑑 = 12 𝑚𝑚 olur ve seçilen mil boyutu her iki durum için de
uygundur. Hesaplanan verilere göre milin kritik çap değeri kama yuvasının olduğu yer
olarak belirlenmiştir. Burada milin kritik hızını hesaplayıp milin rezonans durumu
incelenecek olursa;
𝜋 𝑔𝐸𝐼
𝑤 = (4.5.7)
𝑙 𝐴𝛾
𝑙 = 200 𝑚𝑚
𝐸 = 196000 𝑁/ 𝑚𝑚 Tablo 4.5.6 ‘dan
𝜋 ∗ 12
𝐼= = 10179 𝑚𝑚
64
𝜋 ∗ 12
𝐴= = 113,1 𝑚𝑚
4
𝛾 = 7,72 × 10
𝜋 9810 × 196000 × 10179

𝑤 = = 359 𝑟𝑎𝑑/𝑠 𝑣𝑒𝑦𝑎 3436,4 𝑑𝑒𝑣/𝑑𝑘
200 𝑚𝑚 113,1 × 7,72 × 10
79
4.5.2.2 Planet Dişli İçin Mil Hesabı
4.5.2.2.1 Planet dişliler için Kuvvet - Moment Diyagramları
Şekil 4.5.4 Birinci Kademedeki Planet Dişlilere Gelen Kuvvetler
Şekil 4.5.5 Birinci Kademedeki Planet Dişlilere X-Y Düzleminde Gelen Kuvvetler
80
Şekil 4.5.6 Birinci Kademedeki Planet Dişlilerin X-Y Düzleminde Kuvvet-Moment
Diyagramı
Şekil 4.5.7 Birinci Kademedeki Planet Dişlilere X-Z Düzleminde Gelen Kuvvetler
81
Şekil 4.5.8 Birinci Kademedeki Planet Dişlilerin X-Z Düzleminde Kuvvet-Moment
Diyagramı
4.5.2.2.2 Planet Dişliler İçin Hesaplamalar
𝑀 = 𝑀 +𝑀 = 2161 + 3850 = 4415 𝑁𝑚𝑚 = 4,415 𝑁𝑚
𝑇 = 0 (𝑀𝑖𝑙 ü𝑧𝑒𝑟𝑖𝑛𝑑𝑒 𝑏𝑢𝑟𝑢𝑙𝑚𝑎 𝑚𝑜𝑚𝑒𝑛𝑡𝑖 𝑜𝑙𝑚𝑎𝑑𝚤ğ𝚤𝑛𝑑𝑎𝑛)
/
16𝑛 1 /
𝑑= 4 𝐾𝑀 (4.5.8)
𝜋 𝑆
Denklem (4.5.1) bu hale dönüşür.
𝐾 = 5 𝑎𝑙𝚤𝑛𝑑𝚤 (𝑇𝑎𝑏𝑙𝑜 4.5.4 𝑑𝑒𝑛)
𝐾 = 1 + 0,4(5 − 1) = 2,6
,
𝑘 = 𝑎𝑆 = 4,51(495) = 0,87,
82
𝑘 = 1 Tablo (4.5.2)’den,
𝑆 = 0,5 × 𝑆 = 247,5 𝑀𝑃𝑎
𝑆 = 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑆 = 0,87 × 1 × 1,005 × 0,814 × 210 = 168 𝑀𝑃𝑎
/
16 × 2 1 /
𝑑= [4(2,6 × 4,415 𝑁𝑚) ] = 0,0118 𝑚 = 11,8 𝑚𝑚
olarak bulunur. Standart mil boylarından 12 mm olarak seçilmiştir. 𝑘 tekrar

hesaplanacak olursa;
, ,
𝑘 = ,
= ,
= 0,9525 ise;
𝑆 = 168𝑀𝑃𝑎 ve 𝑑 = 11,62 𝑚𝑚 olur ve seçilen mil boyutu uygundur. Burada milin

kritik hızını hesaplayıp milin rezonans durumu incelenecek olursa;
𝜋 𝑔𝐸𝐼
𝑤 = (4.5.7)
𝑙 𝐴𝛾
𝑙 = 60 𝑚𝑚
𝐸 = 196000 𝑁/ 𝑚𝑚 Tablo 4.5.6 ‘dan
𝜋 ∗ 12
𝐼= = 1017,87 𝑚𝑚
64
𝜋 ∗ 12
𝐴= = 103,1 𝑚𝑚
4
𝛾 = 7,72 × 10
𝜋 9810 × 196000 × 1017,87

𝑤 = = 3998 𝑟𝑎𝑑/𝑠 𝑣𝑒𝑦𝑎 38182 𝑑𝑒𝑣/𝑑𝑘
60 𝑚𝑚 103,1 × 7,72 × 10
83
4.5.3 İkinci Kademedeki Mil Hesabı
Şekil 4.5.9 Birinci Taşıyıcı Kol ile İkinci Kademe Arasındaki Mil Üzerindeki Burulma
Momenti

Planet dişli mekanizmasında birinci ara mil birinci ara kol ile ikinci kademe güneş
dişli arasında bağlandığından mil üzerinde sadece burulma kuvvetlerinin etkisi olur. Mil
üzerine gelen teğetsel kuvvet mil üzerinde burulma etkisi yaratacağından yapılan
hesaplamalar sadece burulma üzerine olacaktır.. Bu yüzden;
𝑇 =𝐹 ×𝑑 = 67,98 𝑁𝑚
/
16𝑛 1 / 1 /
𝑑= 4 𝐾𝑀 + 3 𝐾 𝑇 (4.5.9)
𝜋 𝑆 𝑆
Denklem (4.5.1) bu hale dönüşür. Mil üzerinde fatura ve kama yuvası olacağından milin
emniyet katsayısını her iki parametreye göre hesaplanıp mil çapı belirlenecektir. İlk
olarak mildeki fatura için mil çapı belirlenecektir.
𝐾 = 2,7 𝑎𝑙𝚤𝑛𝑑𝚤 (𝑇𝑎𝑏𝑙𝑜 4.5.4 𝑑𝑒𝑛 𝑲𝒆𝒔𝒌𝒊𝒏 𝒌öş𝒆𝒍𝒊 𝒇𝒂𝒕𝒖𝒓𝒂 𝒊ç𝒊𝒏)
84
𝑆 = 495 𝑀𝑃𝑎 olmak üzere ucuz 1035 HR çeliği seçilmiştir.
16 × 2 1
𝑑= [3(2,2 × 67,98) ]
𝑑 = 0,01845 𝑚 = 18,45 𝑚𝑚

olarak seçilmiştir. 𝐾 , ve 𝑞 hesaplanacak olursa;
Tablo 4.5.5’ den keskin köşeli faturaya göre 𝑟 𝑑 = 0,02;
𝑟 = 0,02𝑑 = 0,4 𝑚𝑚 olur.
𝐾 = 1 + 0(2,7 − 1) = 1
𝐾 = 1 + 0,9(2,2 − 1) = 2,08 bulunan verilere göre 𝑑 mil çapı tekrar hesaplanacak

olursa;
16 × 2 1
𝑑= [3(2,08 × 67,98) ]
𝑑 = 0,0181 𝑚 = 𝟏𝟖, 𝟏 𝒎𝒎 olarak bulunur.
𝑑 = 20 𝑚𝑚 olur ve seçilen mil boyutu fatura için uygundur. Kama yuvası için milin
kritik çapı hesaplanacak olursa;
85
16 × 2 1
𝑑= [3(3 × 67,98) ]
𝑑 = 0,0205 𝑚 = 20,5 𝑚𝑚

olarak seçilmiştir. 𝐾 , 𝐾 , 𝑞 ve 𝑞 hesaplanacak olursa;
𝑟 = 0,02𝑑 = 0,44 𝑚𝑚 olur.
𝐾 = 1 + 0(2,2 − 1) = 1 ve 𝐾 = 1 + 0,92(3 − 1) = 2,84 𝑏𝑢𝑙𝑢𝑛𝑎𝑛 verilere göre 𝑑

16 × 2 1
𝑑= [3(2,84 × 67,98) ]
𝑑 = 0,0201 𝑚 = 𝟐𝟎, 𝟏 𝒎𝒎 olarak bulunur.
𝑑 = 22 𝑚𝑚 olur ve seçilen mil boyutu her iki durum için de uygundur. Burada milin
𝜋 𝑔𝐸𝐼
𝑤 = (4.5.7)
𝑙 𝐴𝛾
𝑙 = 125 𝑚𝑚
𝐸 = 196000 𝑁/ 𝑚𝑚 Tablo 4.5.6 ‘dan
𝜋 ∗ 22
𝐼= = 11499 𝑚𝑚
64
𝜋 ∗ 22
𝐴= = 380,1 𝑚𝑚
4
86
𝛾 = 7,72 × 10
𝜋 9810 × 196000 × 11499

125 𝑚𝑚 380,1 × 7,72 × 10
Şekil 4.5.10 İkinci Kademedeki Planet Dişlilere Gelen Kuvvetler
Şekil 4.5.11 İkinci Kademedeki Planet Dişlilere X-Y Düzleminde Gelen Kuvvetler
87
Şekil 4.5.12 İkinci Kademedeki Planet Dişlilerin X-Y Düzleminde Kuvvet-Moment
Diyagramı
Şekil 4.5.13 İkinci Kademedeki Planet Dişlilere X-Z Düzleminde Gelen Kuvvetler
88
Şekil 4.5.14 İkinci Kademedeki Planet Dişlilerin X-Z Düzleminde Kuvvet-Moment
Diyagramı
4.5.3.2.2 Planet dişliler için Hesaplamalar
𝑀 = 𝑀 +𝑀 = 26884 + 39560 = 47,833 𝑁𝑚
/
16𝑛 1 /
𝑑= 4 𝐾𝑀 (4.5.8)
𝜋 𝑆
𝐾 = 1 + 0,4(5 − 1) = 2,6
,
𝑘 = 𝑎𝑆 = 4,51(495) = 0,87,
89
𝑘 = 1 Tablo (4.5.2)’den,
𝑆 = 0,5 × 𝑆 = 247,5 𝑀𝑃𝑎
𝑆 = 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑆 = 0,87 × 1 × 1,005 × 0,814 × 247,5 = 168 𝑀𝑃𝑎
/
16 × 2 1 /
𝑑= [4(2,6 × 47,833 𝑁𝑚) ] = 0,0262 𝑚 = 26,2 𝑚𝑚

, ,
𝑘 = ,
= ,
= 0,87 ise;
𝑆 = 168 𝑀𝑃𝑎 ve 𝑑 = 26,5 𝑚𝑚 olur ve seçilen mil boyutu uygundur. Burada milin
𝜋 𝑔𝐸𝐼
𝑤 = (4.5.7)
𝑙 𝐴𝛾
𝑙 = 112 𝑚𝑚
𝐸 = 196000 𝑁/ 𝑚𝑚 Tablo 4.5.6 ‘dan
𝜋 ∗ 28
𝐼= = 30371,86 𝑚𝑚
64
𝜋 ∗ 28
𝐴= = 615,75 𝑚𝑚
4
𝛾 = 7,72 × 10
𝜋 9810 × 196000 × 30371,86

𝑤 = = 2677,5 𝑟𝑎𝑑/𝑠 𝑣𝑒𝑦𝑎 25568 𝑑𝑒𝑣/𝑑𝑘
112 𝑚𝑚 615,75 × 7,72 × 10
90
4.5.4 Üçüncü Kademedeki Mil Hesabı
Şekil 4.5.15 İkinci Taşıyıcı Kol ile Üçüncü Kademe Arasındaki Mil Üzerindeki
Burulma Momenti

Planet dişli mekanizmasında ikinci ara mil, ikinci ara kol ile üçüncü kademe güneş
dişli arasında bağlandığından mil üzerinde sadece burulma kuvvetlerinin etkisi olur. Mil
üzerine gelen teğetsel kuvvet mil üzerinde burulma etkisi yaratacağından yapılan
hesaplamalar sadece burulma üzerine olacaktır.. Bu yüzden;
𝑇 =𝐹 ×𝑑 = 634 𝑁𝑚
/
16𝑛 1 / 1 /
𝑑= 4 𝐾𝑀 + 3 𝐾 𝑇 (4.5.9)
𝜋 𝑆 𝑆
Denklem (4.5.1) bu hale dönüşür. Mil üzerinde fatura ve kama yuvası olacağından milin
emniyet katsayısını her iki parametreye göre hesaplanıp mil çapı belirlenecektir. İlk
olarak mildeki fatura için mil çapı belirlenecektir.
91
16 × 2 1
𝑑= [3(2,2 × 634) ]
𝑑 = 0,0388 𝑚 = 38,8 𝑚𝑚

olarak seçilmiştir. 𝐾 , ve 𝑞 hesaplanacak olursa;
Tablo 4.5.5’ den keskin köşeli faturaya göre 𝑟 𝑑 = 0,02;
𝑟 = 0,02𝑑 = 0,8 𝑚𝑚 olur.
𝐾 = 1 + 0(2,7 − 1) = 1 ve 𝐾 = 1 + 0,95(2,2 − 1) = 2,14 bulunan verilere göre

𝑑 mil çapı tekrar hesaplanacak olursa;
16 × 2 1
𝑑= [3(2,14 × 634) ]
𝑑 = 0,0385 𝑚 = 𝟑𝟖, 𝟓 𝒎𝒎 olarak bulunur.
𝑑 = 40 𝑚𝑚 olur ve seçilen mil boyutu fatura için uygundur. Kama yuvası için milin
kritik çapı hesaplanacak olursa;
92
16 × 2 1
𝑑= [3(3 × 634) ]
𝑑 = 0,043 𝑚 = 43 𝑚𝑚

olarak seçilmiştir. 𝐾 , 𝐾 , 𝑞 ve 𝑞 hesaplanacak olursa;
𝑟 = 0,02𝑑 = 0,88 𝑚𝑚 olur.
𝐾 = 1 + 0(2,2 − 1) = 1 ve 𝐾 = 1 + 0,96(3 − 1) = 2,92 𝑏𝑢𝑙𝑢𝑛𝑎𝑛 verilere göre 𝑑

16 × 2 1
𝑑= [3(2,92 × 634) ]
𝑑 = 0,04267 𝑚 = 𝟒𝟐, 𝟔𝟕 𝒎𝒎 olarak bulunur.
𝑑 = 44 𝑚𝑚 olur ve seçilen mil boyutu her iki durum için de uygundur. Hesaplanan
verilere göre milin kritik çap değeri kama yuvasının olduğu yer olarak belirlenmiştir.
Burada milin kritik hızını hesaplayıp milin rezonans durumu incelenecek olursa;
𝜋 𝑔𝐸𝐼
𝑤 = (4.5.7)
𝑙 𝐴𝛾
𝑙 = 200 𝑚𝑚
𝐸 = 196000 𝑁/ 𝑚𝑚 Tablo 4.5.6 ‘dan
𝜋 ∗ 44
𝐼= = 125667 𝑚𝑚
64
𝜋 ∗ 44
𝐴= = 1256,6 𝑚𝑚
4
93
𝛾 = 7,72 × 10
𝜋 9810 × 196000 × 125667

200 𝑚𝑚 1256,6 × 7,72 × 10
Şekil 4.5.16 Üçüncü Kademedeki Planet Dişlilere Gelen Kuvvetler
Şekil 4.5.17 Üçüncü Kademedeki Planet Dişlilere X-Y Düzleminde Gelen Kuvvetler
94
Şekil 4.5.18 Üçüncü Kademedeki Planet Dişlilerin X-Y Düzleminde Kuvvet-Moment
Diyagramı
Şekil 4.5.19 Üçüncü Kademedeki Planet Dişlilere X-Z Düzleminde Gelen Kuvvetler
95
Şekil 4.5.20 Üçüncü Kademedeki Planet Dişlilerin X-Z Düzleminde Kuvvet-Moment
Diyagramı
4.5.4.2.2 Planet dişliler için Hesaplamalar

𝑀 = 𝑀 +𝑀 = 97998,4 + 1264495 = 224,52 𝑁𝑚
/
16𝑛 1 /
𝑑= 4 𝐾𝑀 (4.5.8)
𝜋 𝑆
𝐾 = 1 + 0,4(5 − 1) = 2,6
,
𝑘 = 𝑎𝑆 = 4,51(495) = 0,87,
𝑘 = 1 Tablo (4.5.2)’den,
96
𝑆 = 0,5 × 𝑆 = 210 𝑀𝑃𝑎
𝑆 = 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑆 = 0,87 × 1 × 1,005 × 0,814 × 247,5 = 168 𝑀𝑃𝑎
/
16 × 2 1 /
𝑑= [4(2,6 × 47,833 𝑁𝑚) ] = 0,0439 𝑚 = 43,9 𝑚𝑚

, ,
𝑘 = ,
= ,
= 0,825 ise;
𝑆 = 168 𝑀𝑃𝑎 ve 𝑑 = 45,17 𝑚𝑚 olur ve seçilen mil boyutu uygundur. Burada milin
𝜋 𝑔𝐸𝐼
𝑤 = (4.5.7)
𝑙 𝐴𝛾
𝑙 = 157 𝑚𝑚
𝐸 = 196000 𝑁/ 𝑚𝑚 Tablo 4.5.6 ‘dan
𝜋 ∗ 46
𝐼= = 219786,6 𝑚𝑚
64
𝜋 ∗ 46
𝐴= = 1661,9 𝑚𝑚
4
𝛾 = 7,72 × 10
𝜋 9810 × 196000 × 219786,6

𝑤 = = 2238,5 𝑟𝑎𝑑/𝑠 𝑣𝑒𝑦𝑎 21376 𝑑𝑒𝑣/𝑑𝑘
157 𝑚𝑚 1661,9 × 7,72 × 10
97
4.5.5 Çıkış Mili İçin Hesaplamalar
Şekil 4.5.21 Üçüncü Kademedeki Taşıyıcı Kol ve Çıkış Milindeki Burulma Momenti
Planet dişli mekanizmasında çıkış miline üçüncü kademenin taşıyıcı kolu

bağlandığından mil üzerinde sadece burulma kuvvetlerinin etkisi olur. Mil üzerine gelen
teğetsel kuvvet mili döndüreceğinden yapılan hesaplamalar bu temel üzerine yapılmıştır.
Bu yüzden;
𝑇 = 3169 𝑁𝑚
/
16𝑛 1 /
𝑑= 3 𝐾 𝑇 (4.5.9)
𝜋 𝑆
Denklem (4.5.1) bu hale dönüşür. Mil üzerinde segman kanalı ve kama yuvası
olacağından milin emniyet katsayısını her iki parametreye göre hesaplanıp mil çapı
belirlenecektir. İlk olarak mildeki segman yuvası için mil çapı belirlenecektir.
98
,
𝑘 = 𝑎𝑆 = 4,51(495) = 0,87,
𝑘 = 1 Tablo (4.5.2)’den,
𝑆 = 0,5 × 𝑆 = 247,5 𝑀𝑃𝑎
𝑆 = 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑆 = 0,91 × 1 × 1,005 × 0,814 × 247,5 = 168 𝑀𝑃𝑎
16 × 2 1
𝑑= [3(3 × 3169) ]
𝑑 = 0,07364 𝑚 = 73,64 𝑚𝑚

, ,
𝑘 = ,
= ,
= 0,782 ;
Şekil 4.5.2 den çentik hassasiyeti, çentik yarıçapı kesici takımın ucunun 𝑟 = 0,4 değeri
için 𝒒𝒌𝒆𝒔𝒎𝒆 = 𝟎, 𝟓𝟖 seçilmiştir.
𝐾 = 1 + 0(5 − 1) = 1

olursa;
16 × 2 1
𝑑= [3(2,16 × 3169) ]
𝑑 = 0,066 𝑚 = 𝟔𝟔 𝒎𝒎 olarak bulunur.
99
𝑆 = 168 𝑀𝑃𝑎 ve 𝑑 = 68 𝑚𝑚 olur ve seçilen mil boyutu uygundur. Kama yuvası için
milin kritik çapı hesaplanacak olursa;
,
𝑘 = 𝑎𝑆 = 4,51(495) = 0,87,
𝑘 = 1 Tablo (4.5.2)’den,
𝑆 = 0,5 × 𝑆 = 210 𝑀𝑃𝑎
𝑆 = 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑘 𝑆 = 0,91 × 1 × 1,005 × 0,814 × 210 = 140,69 𝑀𝑃𝑎
16 × 2 1
𝑑= [3(3 × 3169) ]
𝑑 = 0,07364 𝑚 = 73,64 𝑚𝑚

, ,
𝑘 = ,
= ,
= 0,783 ;
𝑟 = 0,02𝑑 = 1,5 𝑚𝑚 olur.
100
𝐾 = 1 + 0(2,2 − 1) = 1

olursa;
16 × 2 1
𝑑= [3(2,98 × 3169) ]
𝑑 = 0,0735 𝑚 = 𝟕𝟑, 𝟓 𝒎𝒎 olarak bulunur.
𝑆 = 168 𝑀𝑃𝑎 ve 𝑑 = 75 𝑚𝑚 olur ve seçilen mil boyutu her iki durum için de
uygundur. Hesaplanan verilere göre milin kritik çap değeri kama yuvasının olduğu yer
olarak belirlenmiştir. Burada milin kritik hızını hesaplayıp milin rezonans durumu
incelenecek olursa;
𝜋 𝑔𝐸𝐼
𝑤 = (4.5.7)
𝑙 𝐴𝛾
𝑙 = 200 𝑚𝑚
𝐸 = 196000 𝑁/ 𝑚𝑚 Tablo 4.5.6 ‘dan
𝜋 ∗ 75
𝐼= = 1553156 𝑚𝑚
64
𝜋 ∗ 12
𝐴= = 4417,9 𝑚𝑚
4
𝛾 = 7,72 × 10
𝜋 9810 × 196000 × 1553156

𝑤 = = 225 𝑟𝑎𝑑/𝑠 𝑣𝑒𝑦𝑎 2147,8 𝑑𝑒𝑣/𝑑𝑘
200 𝑚𝑚 4417,9 × 7,72 × 10
101
4.6 Planet Dişlilerde Rulman Hesabı
Rulmanlı yataktaki başlangıç sürtünmesi, çalışma sürtünmesinin 2 katı kadardır.
Ancak kaymalı yatağın başlangıç sürtünmesine göre, ihmal edilebilir. Yük, hız ve
yağlayıcının çalışma viskozitesi rulman yatağı sürtünme karakteristiklerini etkiler.
Rulmanlı yatakların, genellikle endüstride “sürtünmesiz” yatak olarak tanımlanması
büyük olasılıkla bir hatadır. Yeterli bir çalışma ömrüne sahip olacak şekilde, uygun
şartlarda tasarlanmış rulman seçilmelidir. Bu nedenle yorulmaz yüklemesi, sürtünmesi,
ısı, korozyon direnci, kinematik problemler, malzeme özellikleri dikkate alınmalıdır.
Yatak tipleri seçilirken yatak ömrünün belirleyicisi olan Weibullian sabiti kullanılır. Yük
ve ömür arasındaki ilişki, emniyetli bir kararlılık içerisinde açıklayan bu denklemler
kullanılmıştır
Rulmanlı yataklar eksenel yüke karşı direnç gösterirler her bir devir sayısına
karşılık gelen eksenel birim yük, radyal birim yükten daha farklı hasar oluşturur. Bu
nedenle, radyal ve eksenel yüklerin oluşturduğu hasara eşdeğer, teorik radyal yük
hesaplanmalıdır. Daha sonra aşamalı ve sürekli değişken yük bulunur ve böylece, aynı
hasarı yaratan eşdeğer teorik radyal yük miktarı belirlenmiş olur.
𝐹 = 𝐹 +𝐹 4.6.1
𝐹 = 𝐸ş𝑑𝑒ğ𝑒𝑟 𝑟𝑎𝑑𝑦𝑎𝑙 𝑦ü𝑘

𝐹 = 𝑅𝑎𝑑𝑦𝑎𝑙 𝑦ü𝑘
𝐹 = 𝑇𝑒ğ𝑒𝑡𝑠𝑒𝑙 𝑦ü𝑘
4.6.1. Yatak Ömrü

Bilyalı veya kayar teması yataklardaki rulmanların yuvarlanması sırasında, iç
bilezikte, yuvarlanan elemanda ve dış bilezikte temas gerilmeleri oluşur radyal
gerilmelerden farklı olarak, eksenel yöndeki temas elemanlarının eğriliği nedeniyle,
meydana gelen bu gerilmeler için hesaplamalar farklıdır. Yatak temiz ve düzenli olarak
yağlanıyor, giriş kısmındaki toz ve kire karşı korunmalı olarak monte edilmiş,
contalanmış olup, bu durumu devam ettirebiliyor ve uygun sıcaklıklarda çalışabiliyor ise,
yataktaki oluşacak arızanın tek sebebi, sadece metalin yorulmasıdır.
Yatak ömrü hesaplanırken uygulama tiplerine göre değişmektedir. Aşağıda
verilen uygulama tiplerine göre yatak ömrü 10000h olarak seçilmiştir.
102
Tablo 4.6.1 Farklı makinelere göre Yatak-Ömür önerileri
Burada yatak ömrü saat cinsinden olup devir cinsinden ömre dönüştürülmelidir;
𝐿 = 60 × 𝑛 × 𝐿 4.6.2
𝐿 = 𝐷𝑒𝑣𝑖𝑟 𝑐𝑖𝑛𝑠𝑖𝑛𝑑𝑒𝑛 ö𝑚ü𝑟
𝑑𝑒𝑣
𝑛 = 𝑑𝑒𝑣𝑖𝑟 𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤
𝑑𝑘
𝐿 = 𝑠𝑎𝑎𝑡 𝑐𝑖𝑛𝑠𝑖𝑛𝑑𝑒𝑛 ö𝑚ü𝑟
Yatak yükünü emniyetli nominal ömrü hesaplanırken;
𝒂 = 𝟑 küresel elemanlı yataklar için
𝒂 = 𝟏𝟎/𝟑 rulmanlı yataklar için (silindirik ve yatak göbeği rulmanlar)
kabul edilir. Minimum Ömür L10 ömrü bir yatak imalatçısı, 106 dönüşlük (Timken
firmasındaki 90(106) dönüş sayısına karşılık) bir ömür çevrimi veya bunun dışındaki her
imalatçı kataloğunda verilen temel yük seviyesine karşılık gelen, yatak ömür
seviyesi seçebilir. Katalog seviyesi olarak bilinen ve sayısal olarak C10 ile gösterilen bu
değer katalogda belirlenen bir yatak için ömür seviyesinin %10 olduğunu göstermektedir.
Yük, Ömür ve emniyet ilişkisini içeren katalog yük seviyesini
hesaplarken Weibull parametreleri de kullanılmaktadır. Katalog yük seviyesi C10;
𝑥 /
𝐶 =𝐹 /
4.6.3
𝑥 + (𝜃 − 𝑥 )(1 − 𝑅 )
şeklinde hesaplanmaktadır. Yükler, genellikle kararsız olduğu için, istenen (ideal) yük,
uygulama katsayısı af ile çarpılır. Kararlı 𝑎 𝐹 yükü, yuvarlanan yüzeylerdeki değişken
𝐹 yüküyle aynı hatayı oluşturacaktır. Bundan dolayı 𝐶 denklemi düzenlenerek;
𝑥 /
𝐶 =𝑎 𝐹 /
4.6.4
𝑥 + (𝜃 − 𝑥 )(1 − 𝑅 )
103
şeklinde olur.
Tablo 4.6.2 𝑎 Yük-Uygulama Katsayısıları
4.6.2. Birinci Kademe İçin Rulman Hesabı
4.6.2.1 Güneş Dişli İçin Rulman Hesabı

𝐿 = 60 × 𝑛 × 𝐿 = 60 × 1440 × 10000 = 864 × 10
𝐿 minimum ömür değeri 106 değeri olarak alınmıştır.
𝐿 864 × 10
𝑥 = = = 684
𝐿 10
𝒂𝒇 değeri “Ticari dişli takımı” olarak 1,1 olarak alınmıştır.
𝑹𝑫 sistemimiz 0,99 güvenirlilik olarak alındığından;
𝑅 = 0,99
Weibull parametleri;
𝒙𝟎 = 0,02 𝜽 = 4,459
𝐹 = 𝐹 +𝐹 = 141,46 + 405,255 = 429,235 𝑁
/
864
𝐶 = 1,1 × 429,235 / ,
= 6902,7 𝑁
0,02 + (4,459 − 0,02)(1 − 0,9966)
Hesaplanan 𝐶 değerine göre SKF rulman kataloğundan mil çapını baz alınarak W6001
rulmanı seçilmiştir. Seçilen rulmanın 𝐶 = 4,23 𝑘𝑁 olduğundan tasarımda kullanılması
uygundur.
104
4.6.2.2 Planet Dişliler İçin Rulman Hesabı
𝐿 = 60 × 𝑛 × 𝐿 = 60 × 324 × 10000 = 194 × 10
𝐿 194 × 10
𝑥 = = = 194
𝐿 10
𝑹𝑫 sistemimiz 0,99 güvenirlilik olarak alındığından ve sistemde 3 rulman olduğundan;
𝑅 = 0,99 = 0,9966
Weibull parametleri (SHİGLEY’ den alınmıştır.);
𝒙𝟎 = 0,02 𝜽 = 4,459
Her bir planete gelen 𝐹 kuvveti güneş dişliye gelen kuvvetin planet sayısına oranı ile
bulunur.
𝐹 = 𝐹 /3 = 47,15 𝑁
bulunur.
𝐹 = 𝐹 /3 = 135,08 𝑁
𝐹 = 𝐹 +𝐹 = 47,15 + 135,08 = 143,07 𝑁
/
194
𝐶 = 1,1 × 143,07 / ,
= 1874,6 𝑁
0,02 + (4,459 − 0,02)(1 − 0,9966)
uygundur.
105
4.6.3. İkinci Kademe İçin Rulman Hesabı

𝐿 = 60 × 𝑛 × 𝐿 = 60 × 32 × 10000 = 19,2 × 10
𝐿 19,2 × 10
𝑥 = = = 19,2
𝐿 10
𝑅 = 0,99 = 0,9966
𝒙𝟎 = 0,02 𝜽 = 4,459
bulunur.
𝐹 = 𝐹 /3 = 251,1 𝑁
bulunur.
𝐹 = 𝐹 /3 = 719,3 𝑁
𝐹 = 𝐹 +𝐹 = 251,1 + 719,3 = 761,85 𝑁
/
19,2
𝐶 = 1,1 × 761,85 / ,
= 3723,4 𝑁
0,02 + (4,459 − 0,02)(1 − 0,9966)
uygundur.
106
4.6.4 Üçüncü Kademe İçin Rulman Hesabı

𝐿 = 60 × 𝑛 × 𝐿 = 60 × 7,68 × 10000 = 460,8 × 10
𝐿 460,8 × 10
𝑥 = = = 4,608
𝐿 10
𝑅 = 0,99 = 0,9966
𝒙𝟎 = 0,02 𝜽 = 4,459
bulunur.
𝐹 = 𝐹 /3 = 909,85 𝑁
bulunur.
𝐹 = 𝐹 /3 = 2606,5 𝑁
𝐹 = 𝐹 +𝐹 = 909,85 + 2606,5 = 2760,75 𝑁
/
4,608
𝐶 = 1,1 × 2760,75 / ,
= 8385 𝑁
0,02 + (4,459 − 0,02)(1 − 0,9966)
uygundur.
107
4.6.5 Çıkış Mili İçin Rulman Hesabı
𝐿 = 60 × 𝑛 × 𝐿 = 60 × 2,8 × 10000 = 168 × 10
𝐿 460,8 × 10
𝑥 = = = 1,68
𝐿 10
𝑹𝑫 sistemimiz 0,99 güvenirlilik olarak alınmıştır.
𝒙𝟎 = 0,02 𝜽 = 4,459
Çıkış milinde sadece burulma momenti olacağından rulman sadece yataklama görevi
görmektedir. Buradaki burulma momenti ise teğetsel kuvvet ile sağlanmaktadır.
𝐹 = 𝐹 = 24376,9 𝑁
/
1,68
𝐶 = 1,1 × 24376,9 / ,
= 52891 𝑁
0,02 + (4,459 − 0,02)(1 − 0,99)
uygundur.
𝐶 𝐶 Tanımı
Giriş Mili Rulmanı 4,23 kN 2,28 kN W6001
Birinci Kademe Planet

4,23 kN 2,28 kN W6001
Dişli Rulmanı
İkinci Kademe Planet

11,1 kN 8 kN W6006
Dişli Rulmanı
Üçüncü Kademe Planet

18,2 kN 16 kN W6010
Dişli Rulmanı
Çıkış Mili 41,6 kN 33,5 kN W6015
Tablo 4.6.3 Seçilen Rulmanlara Ait Bilgiler
108
4.7 Kamaların Boyutlandırma Hesabı
Kamalar; dişliler, kasnaklar gibi her tip döner elemanı bile bağlamak için
kullanılır. Kamalar mildeki momentin, milin taşıdığı elamana iletimini kolaylaştırır.
Burulma, itme kuvveti ve temel yüklemenin kesme şeklinde olduğu durumlarda,
kamalardan yararlanılır. Pimler ise, moment veya itme kuvveti ya da her ikisinin
iletimini sağlamak ve eksenel konumunu ayarlamak için kullanılır. Konik pimler büyük
uçtaki çapa göre boyutlandırılır.
Kamaların standart ölçüleri ve birlikte çalışacakları mil çapları, Tablo 4.7.1
verilmiştir. Standart mil çapları ile genişlik, yükseklik ve kama derinliği belirlenir.
Tasarlanacak olan sistemde mil üzerindeki burulma yükünü taşıyacak şekilde kama
boyutu seçilir. Kama boyutlandırmasında SHİGLEY göz önüne alınarak hesaplanmıştır.
Kama da oluşacak sorunlar doğrudan kesme veya yatak gerilmesinden kaynaklanır.
Malzemesi genellikle düşük karbonlu soğuk çekilmiş olan kama, normal
boyutunu aşmayacak şekilde imal edilir. Bunun için kama yuvalarının açılmasında
standart çakı kullanılır. Göbeği, eksen üzerinde tutmak, kaymasını engellemek ve milin
her iki dönüş yönünde oluşan boşluğu azaltmak için kama ile birlikte setskur kullanılır.
Kamaları boyutlandırılırken kesme gerilmesine maruz kalan yüzey ve eğilmeye zorlanan
yüzey temel alınarak kamanın boyutu belirlenir.
Kama malzemesi olarak sık olarak kullanılan karbon çeliklerinden AISI 1015
soğuk çekilmiş çeliği seçilmiştir. Bu malzemenin seçilme sebebi kopma mukavemetinin
milin mukavemetinden düşük olması ve maliyet olarak ucuz olmasıdır.
Kama malzemesinin mukavemeti milin malzemesinin mukavemetinden düşük
olmaması durumunda mil üzerindeki zorlamalarda kama kopmayıp mili deformasyona
uğratır. Bu yüzden kama malzemesinin kopma mukavemeti milin kopma
mukavemetinden düşük olmalıdır.
109
Tablo 4.7.1 AISI 1015 Malzemesinin Özellikleri
Şekil 4.7.1 DIN 6885 Kama Yuvası Açma Ölçüleri
110
Tablo 4.7.2 Mil Çaplarına Göre Kama Boyutları
4.7.1 Giriş Mili İçin Kama Boyutlandırması

Giriş mili üzerinde iki adet kama yuvası bulunmaktadır. Bunlar motora
bağlanacak olan kama yuvası ve güneş dişliye bağlantı noktasındaki kama yuvalarıdır.
Her iki kama yuvası için de burulma momenti eşit olduğundan sadece mil çapları
değişmektedir. Bunun için her iki durum için de hesaplama yapılacaktır.
𝐹 = 𝑇/𝑟 (4.7.1)
𝑇 = 7,3 𝑁𝑚 ve 𝑟 = 17 𝑚𝑚
𝐹 = 𝑇/𝑟 = 7,3 𝑁𝑚/0,017 = 857,64 𝑁
𝑆 = 385 𝑀𝑃𝑎 Tablo 4.7.1 ‘den
𝑏 = 5 𝑚𝑚 , 𝑡 = 3 𝑚𝑚 𝑣𝑒 𝑡 = 2,3 𝑚𝑚 seçilmiştir. Tablo 4.7.2 ‘den
Çarpılma enerji teorisiyle, kesme mukavemeti;
𝑆 = 0,577 × 385 𝑀𝑃𝑎 = 222,145 𝑀𝑃𝑎
111
 Kesmeye karşı kama boyutu;
𝑆 𝐹
= (4.7.2)
𝑛 𝑏𝑙
222,145 𝑀𝑃𝑎 857,64 𝑁

= »»» 𝑙 = 2,31 𝑚𝑚
3 5 𝑚𝑚 × 𝑙
 Mil ezilmesine karşı kama boyutu;
𝑆 𝐹
= (4.7.3)
𝑛 𝑡 𝑙
385 𝑀𝑃𝑎 857,64 𝑁

= »»» 𝑙 = 2,23 𝑚𝑚
3 3 𝑚𝑚 × 𝑙
 Göbek ezilmesine karşı kama boyutu;
𝑆 𝐹
= (4.7.4)
𝑛 𝑡 𝑙
385 𝑀𝑃𝑎 857,64 𝑁

= »»» 𝑙 = 2,9 𝑚𝑚
3 2,3 𝑚𝑚 × 𝑙
bulunur. Tasarımda kama boyutu parmak frezenin çalışma şartlarını kolaylaştırmak için
giriş kısmında 𝑙 = 10 𝑚𝑚 seçilmiştir. Güneş dişli için tekrar hesaplanırsa;
𝐹 = 𝑇/𝑟 (4.7.1)
𝑇 = 7,3 𝑁𝑚 ve 𝑟 = 14 𝑚𝑚
𝐹 = 𝑇/𝑟 = 7,3 𝑁𝑚/0,014 = 1041,43 𝑁
𝑆 = 0,577 × 385 𝑀𝑃𝑎 = 222,145 𝑀𝑃𝑎
𝑆 𝐹
= (4.7.2)
𝑛 𝑏𝑙
112
222,145 𝑀𝑃𝑎 1041,43 𝑁
= »»» 𝑙 = 2,81 𝑚𝑚
3 5 𝑚𝑚 × 𝑙
𝑆 𝐹
= (4.7.3)
𝑛 𝑡 𝑙
385 𝑀𝑃𝑎 1041,43 𝑁

= »»» 𝑙 = 2,7 𝑚𝑚
3 3 𝑚𝑚 × 𝑙
𝑆 𝐹
= (4.7.4)
𝑛 𝑡 𝑙
385 𝑀𝑃𝑎 1041,43 𝑁

= »»» 𝑙 = 3,53 𝑚𝑚
3 2,3 𝑚𝑚 × 𝑙
bulunur. Birinci kademedeki güneş dişlide kama boyunu standartlar doğrultusunda 𝑙 =

10 𝑚𝑚 olarak seçilmiştir.
4.7.2 İkinci Mil İçin Kama Boyutlandırması

İkinci mil birinci kademedeki taşıyıcı kol ile ikinci kademedeki güneş dişli
arasında burulma momenti taşımaktadır ve mil çapları değişmektedir. Bunun için her iki
durum için de hesaplama yapılacaktır.
𝐹 = 𝑇/𝑟 (4.7.1)
𝑇 = 68 𝑁𝑚 ve 𝑟 = 25 𝑚𝑚
𝐹 = 𝑇/𝑟 = 68 𝑁𝑚/0,025 = 5440 𝑁
𝑆 = 0,577 × 385 𝑀𝑃𝑎 = 222,145 𝑀𝑃𝑎
113
𝑆 𝐹
= (4.7.2)
𝑛 𝑏𝑙
222,145 𝑀𝑃𝑎 5440 𝑁

= »»» 𝑙 = 6,12 𝑚𝑚
2 8 𝑚𝑚 × 𝑙
𝑆 𝐹
= (4.7.3)
𝑛 𝑡 𝑙
385 𝑀𝑃𝑎 5440 𝑁

= »»» 𝑙 = 7,06 𝑚𝑚
2 4 𝑚𝑚 × 𝑙
𝑆 𝐹
= (4.7.4)
𝑛 𝑡 𝑙
385 𝑀𝑃𝑎 5440 𝑁

= »»» 𝑙 = 7,56 𝑚𝑚
2 3,3 𝑚𝑚 × 𝑙
bulunur. Tasarımda kama boyutu taşıyıcı kol için taşıyıcı kol genişliği göz ününde
bulundurularak 𝑙 = 8 𝑚𝑚 kama boyutu uygundur. Güneş dişlideki kama boyutu ise
tekrar hesaplanacak olursa;
𝐹 = 𝑇/𝑟 (4.7.1)
𝑇 = 68 𝑁𝑚 ve 𝑟 = 30 𝑚𝑚
𝐹 = 𝑇/𝑟 = 68 𝑁𝑚/0,030 = 4553,33 𝑁
𝑏 = 8 𝑚𝑚 , 𝑡 = 4 𝑚𝑚 𝑣𝑒 𝑡 = 3,3 𝑚𝑚 seçilmiştir.Tablo 4.7.2 ‘den
𝑆 = 0,577 × 385 𝑀𝑃𝑎 = 222,145 𝑀𝑃𝑎
𝑆 𝐹
= (4.7.2)
𝑛 𝑏𝑙
114
222,145 𝑀𝑃𝑎 4553,33 𝑁
= »»» 𝑙 = 7,65 𝑚𝑚
3 8 𝑚𝑚 × 𝑙
𝑆 𝐹
= (4.7.3)
𝑛 𝑡 𝑙
385 𝑀𝑃𝑎 4553,33 𝑁

= »»» 𝑙 = 8,83 𝑚𝑚
3 4 𝑚𝑚 × 𝑙
𝑆 𝐹
= (4.7.4)
𝑛 𝑡 𝑙
385 𝑀𝑃𝑎 4553,33 𝑁

= »»» 𝑙 = 10,7 𝑚𝑚
3 3,3 𝑚𝑚 × 𝑙
bulunur. İkinci kademe güneş dişlide bulunan kamanın boyutu 𝑙 = 15 𝑚𝑚 seçilmiştir.
4.7.2 Üçüncü Mil İçin Kama Boyutlandırması

Üçüncü mil ikinci kademedeki taşıyıcı kol ile üçüncü kademedeki güneş dişli
arasında burulma momenti taşımaktadır. Mil üzerinde iki adet kama yuvası
bulunduğundan her iki duruma göre de hesaplamalar yapılacaktır.
𝐹 = 𝑇/𝑟 (4.7.1)
𝑇 = 68 𝑁𝑚 ve 𝑟 = 30 𝑚𝑚
𝐹 = 𝑇/𝑟 = 68 𝑁𝑚/0,030 = 4553,33 𝑁
𝑆 = 0,577 × 385 𝑀𝑃𝑎 = 222,145 𝑀𝑃𝑎
𝑆 𝐹
= (4.7.2)
𝑛 𝑏𝑙
115
222,145 𝑀𝑃𝑎 28177,8 𝑁
= »»» 𝑙 = 27,18 𝑚𝑚
3 14 𝑚𝑚 × 𝑙
𝑆 𝐹
= (4.7.3)
𝑛 𝑡 𝑙
385 𝑀𝑃𝑎 28177,8 𝑁

= »»» 𝑙 = 39,92𝑚𝑚
3 5,5 𝑚𝑚 × 𝑙
𝑆 𝐹
= (4.7.4)
𝑛 𝑡 𝑙
385 𝑀𝑃𝑎 28177,8 𝑁

= »»» 𝑙 = 57,78 𝑚𝑚
3 3,8 𝑚𝑚 × 𝑙
bulunur. Tasarımda kama boyutu taşıyıcı kol için taşıyıcı kol genişliğine uygun olacak
seçilmiştir. Bu yüzden 𝑙 = 20 𝑚𝑚 kama boyutu uygun değildir. Tasarımda mil üzerine 3
kama yuvası açılmasıyla her bir kama üzerine gelen kuvvetler azalacağından seçilen
kama boyutu uygun olur. Her bir kama için tekrar hesaplanacak olursa;
𝐹 28177,8
𝐹 = = = 9392,6 𝑁
𝑘𝑎𝑚𝑎 𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤 3
𝑆 𝐹
= (4.7.2)
𝑛 𝑏𝑙
222,145 𝑀𝑃𝑎 9392,6 𝑁

= »»» 𝑙 = 9,06 𝑚𝑚
3 14 𝑚𝑚 × 𝑙
𝑆 𝐹
= (4.7.3)
𝑛 𝑡 𝑙
385 𝑀𝑃𝑎 9392,6 𝑁

= »»» 𝑙 = 13,3 𝑚𝑚
3 5,5 𝑚𝑚 × 𝑙
116
𝑆 𝐹
= (4.7.4)
𝑛 𝑡 𝑙
385 𝑀𝑃𝑎 9392,6 𝑁

= »»» 𝑙 = 19,26 𝑚𝑚
3 3,8 𝑚𝑚 × 𝑙
Görüleceği üzere kama sayısını arttırınca kama üzerine kuvvetler azalacağından seçilen
kama boyutu uygun olmaktadır. Güneş dişlideki kama boyutu ise diş genişliği kadar
seçileceğinden, 𝑙 = 60 𝑚𝑚 kama genişliği için 1 adet yuvası açılması uygun olacaktır.
4.7.3 Çıkış Mili İçin Kama Boyutlandırması

Çıkış mili, üçüncü kademedeki taşıyıcı kola bağlı olduğundan burulma momenti
taşımaktadır. Mil üzerindeki kama yuvası taşıyıcı kola açılacağından kama boyutu ona
göre hesaplanacaktır.
𝐹 = 𝑇/𝑟 (4.7.1)
𝑇 = 3169 𝑁𝑚 ve 𝑟ç = 80 𝑚𝑚
𝐹 = 𝑇/𝑟 = 3169 𝑁𝑚/0,080 = 79225 𝑁
𝑏 = 20 𝑚𝑚 , 𝑡 = 7,5 𝑚𝑚 𝑣𝑒 𝑡 = 4,9 𝑚𝑚 seçilmiştir. Tablo 4.7.2 ‘den
𝑆 = 0,577 × 385 𝑀𝑃𝑎 = 222,145 𝑀𝑃𝑎
𝑆 𝐹
= (4.7.2)
𝑛 𝑏𝑙
222,145 𝑀𝑃𝑎 79225 𝑁

= »»» 𝑙 = 44,57 𝑚𝑚
2,5 20 𝑚𝑚 × 𝑙
𝑆 𝐹
= (4.7.3)
𝑛 𝑡 𝑙
117
385 𝑀𝑃𝑎 79225 𝑁
= »»» 𝑙 = 68,59 𝑚𝑚
2,5 7,5 𝑚𝑚 × 𝑙
𝑆 𝐹
= (4.7.4)
𝑛 𝑡 𝑙
385 𝑀𝑃𝑎 79225 𝑁

= »»» 𝑙 = 104,98 𝑚𝑚
2,5 4,9 𝑚𝑚 × 𝑙
bulunur. Tasarımda kama boyutu taşıyıcı kol için taşıyıcı kol genişliğine uygun olacak
şekilde seçilmiştir. Bu yüzden 𝑙 = 30 𝑚𝑚 kama boyutu uygun değildir. Tasarımda mil
üzerine 4 kama yuvası açılmasıyla her bir kama üzerine gelen kuvvetler azalacağından
seçilen kama boyutu uygun olur. Her bir kama için tekrar hesaplanacak olursa;
𝐹 84506,7
𝐹 = = = 19806,25 𝑁
𝑘𝑎𝑚𝑎 𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤 4
𝑆 𝐹
= (4.7.2)
𝑛 𝑏𝑙
222,145 𝑀𝑃𝑎 19806,25𝑁

= »»» 𝑙 = 11,14 𝑚𝑚
3 20 𝑚𝑚 × 𝑙
𝑆 𝐹
= (4.7.3)
𝑛 𝑡 𝑙
385 𝑀𝑃𝑎 19806,25 𝑁

= »»» 𝑙 = 17,15 𝑚𝑚
2,5 7,5 𝑚𝑚 × 𝑙
𝑆 𝐹
= (4.7.4)
𝑛 𝑡 𝑙
385 𝑀𝑃𝑎 19806,25 𝑁

= »»» 𝑙 = 26,25 𝑚𝑚
2,5 4,9 𝑚𝑚 × 𝑙
118
Görüleceği üzere kama sayısını arttırınca kama üzerine kuvvetler azalacağından seçilen
kama boyutu uygun olmaktadır.
Kamanın Bulunduğu Yer Kama Uzunluğu Kama Sayısı
Giriş Mili Motor Ucu 10 1
Birinci Kademe Güneş

10 1
Dişlisi
Birinci Kademe Taşıyıcı

8 1
Kol
İkinci Kademe Güneş

15 1
Dişlisi
İkinci Kademe Taşıyıcı Kol 20 3
Üçüncü Kademe Güneş

60 1
Dişlisi
Üçüncü Kademe Taşıyıcı

30 4
Kol
Tablo 4.7.3 Seçilen Kamalara Ait Bilgiler
119
4.8 Isı Kontrolünün Hesaplanması
Her redüktörün çalışması esnasında dişlilerde, rulmanlarda, keçelerdeki
sürtünmelerden dolayı ve yağ çalkantılarından kayıplar meydana gelir. Bu kayıp enerjinin
tamamı ısı enerjisine dönüşür. Redüktör gövdesi üzerinden ortama bu ısının bir miktarı
atılır, geri kalan ısı enerjisi ise gövde üzerinden atılamadığı için redüktörün ısınmasına
yol açar. Isı enerjisi belli bir değerin üzerinde olursa yağın aşırı(izin verilen çalışma
sıcaklığının üzerinde) ısınmasına yol açar ve yağ karbonlaşarak yağlama görevini yerine
getiremez hale gelir. Bundan dolayı redüktör üzerinde oluşacak ısının kontrol altında
tutulması gerekir. Sonsuz redüktörler gibi sürtünme esaslı çalışan(düşük verimli)
redüktörlerde, yüksek torklara sahip endüstri tipi redüktörlerde veya birim hacimde
yüksek torklar taşıyabilen planet tipi redüktörlerde termal kontrollerin yapılması gerekir.
Bu kontrolleri üretici firmaların kataloglarındaki termal yönden müsaade edilen motor
güç değerlerine bakarak yapmak mümkündür. Kontrolde dikkat edilmesi gereken nokta
bu değerlerin belli kabuller altında verilmiş olmasıdır.
Sürtünmelerden dolayı ortaya çıkan ısı atılan ısıdan daha küçük olması
gerekmektedir.
860 × 𝑃 × (1 − ɳ) ≤ 𝑘 × 𝐴 × (𝑡 − 𝑡 ) (4.8.1)
 𝑃 = 𝐺üç (𝑊)
 ɳ = 𝑃𝑙𝑎𝑛𝑒𝑡 𝐷𝑖ş𝑙𝑖𝑛𝑖𝑛 𝑉𝑒𝑟𝑖𝑚𝑖
 𝑘 = 𝐼𝑠𝚤 İ𝑙𝑒𝑡𝑖𝑚 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤 (𝑊/𝑐𝑚 𝐶)
 𝐴 = 𝑃𝑙𝑎𝑛𝑒𝑡 𝐷𝑖ş𝑙𝑖𝑛𝑖𝑛 İç 𝑌ü𝑧𝑒𝑦 𝐴𝑙𝑎𝑛𝚤 (𝑐𝑚 )
 𝑡 = 𝐷𝑖ş𝑙𝑖 𝐾𝑢𝑡𝑢𝑠𝑢𝑛𝑢𝑛 𝑆𝚤𝑐𝑎𝑘𝑙𝚤ğ𝚤 ( 𝐶 )
 𝑡 = Ç𝑒𝑣𝑟𝑒 𝑆𝚤𝑐𝑎𝑘𝑙𝚤ğ𝚤 ( 𝐶 )
Tasarımımız için sıcaklık kontrolü yapılacak olursa;
860 × 𝑃 × (1 − ɳ)
𝑡= +𝑡 (4.8.2)
𝑘×𝐴
Planet dişli kutusunun verimi sistemdeki tüm elemanların verimi çarpılarak ve

yaygın olarak bulunan verimler göz önünde bulundurularak ɳ = 𝟎, 𝟗𝟒 olarak
belirlenmiştir.
120
Sıcaklık hesabında kullanılan alan ifadesi sistemdeki ısı transfer yüzey alanı
olarak belirtilmiş olup temas halindeki alanlar çıkartılarak elde edilir. Solidworks
programından çizilen tasarımdaki yüzey alanı ifadeleri bulunarak ısı transfer yüzey alanı
bulunmuştur.
𝐴 = 14308,8 𝑐𝑚
Çevre sıcaklığı 20oC olarak seçilmiş olup hesaplamalar buna göre yapılacaktır.
Tasarımımızın imalatında kabuğunu küresel grafitli dökme demir olarak seçilmiş olup
malzeme özellikleri Tablo 4.8 ‘de verilmiştir. Isı iletim katsayısı 𝑘 = 0,25 𝑊/𝑐𝑚 𝐶
olarak belirlenmiştir.
Tablo 4.8 Küresel Grafitli Dökme Demir Malzeme Özellikleri

860 × 1100 × (1 − 0,94)
𝑡= + 20 = 35,87 𝐶
0,25 × 1,431
𝑡 = 35,87 𝐶 , 𝑡 değerinin izin verilen sıcaklık değerleri 60 𝐶 veya 70 𝐶

aralığından olduğundan bulunan t değerini için sistem emniyetlidir ve dişli kutusu kendi
kendini soğutabilmektedir.
121
5. SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME
Bu tasarımın temel amacı yüksek çevrim oranlarına sahip dişli kutularının daha
küçük boyutlarda konstrüksiyonu oluşturmak, yüksek mukavemet, yüksek aşınma
dayanımı ve tasarımın uzun ömürlü olmasını sağlamaktır. Bu amaç göz önünde alınarak
tasarım ve mukavemet analizi yapılmıştır.
Tasarımını yaptığımız planet dişli kutusu çalışma ortamına ve uzun süre çalışma
prensibine dayandırılarak tasarlanmıştır. Endüstriyel ortamda gürültüyü minimum
seviyede tutmak için gresle yağlama kullanılmıştır. Ayrıca kuvvet analizi
yapılarak, konstrüksiyona gelen radyal ve teğetsel kuvvetler sonucunda tasarıma uygun
yataklamalar seçilmiştir. radyal ve teğetsel kuvvetler sonucunda genel olarak kullanılan
rulmanlarla yataklama işlemi yapılmıştır. Ağır şartlarda çalışması göz önüne alınarak
işlemleri yaparken güvenirlilik katsayısı yüksek seçilmiş ve çalışma ömrü uzun olarak
tasarlanmıştır. Böylece sürekli maliyet durumu ortadan kalkmıştır. Tasarım
hesaplamalarında bulunan değerler minimum olarak bulunup çalışma durumunda
herhangi bir hasarın olmaması için tasarımın çiziminde ve üretiminde göz önüne alınarak
bazı boyut değişiklikleri yapılmıştır bunlar teknik resimlerde mevcut olup hesaplamaları
tekrardan yapılmamıştır.
Sonuç olarak; bir tasarımın tasarım aşamalarını ve ekip halinde çalışmanın
incelikleri kavramıştır. Standart malzemelerin optimum şekilde kullanımı, piyasa
araştırmasının önemi ve tecrübeli mühendis adaylarıyla yardımlaşmanın gerekliliği
benimsenmiştir.
122
6. KAYNAKÇA
[1] Fatih C. BABALIK- Kadir Çavdar, Makine Elemanları ve Konstrüksiyon

Örnekleri, Dora Yayıncılık 6. Baskı, 2013
[2] Doç. Dr. Mehmet BAĞCI Makine Elemanları 1-2 Ders Notları 2002
[3] G.KUTAY Dişli Çarklar Konu Anlatım Notları, 2015
[4] M.ÖZEN Planet Dişli Hesaplamaları, 2002
[5] SHİGLEY ’den Makine Mühendisliğinde Tasarım Kitabı, Literatür Yayıncılık,

8.Metrik Baskı, 2008
[6] Odak Kama Standart Kama Ölçüleri
[7] SKF Rulman Kataloğu
[8] GAMAK Motor Kataloğu
[9] MatWeb Malzeme Özellikleri
[10] Prof. Dr. Atilla BOZACI – Dr. İlknur KOÇAŞ – Arş. Gör. Özgen Ü. ÇOLAK
Makine Elemanlarının Projelendirilmesi, Çağlayan Kitapevi 2. Baskı, 2001
[11] Prof. Dr. Nejat Kıraç Makine Meslek Resmi ve Teknik Resim, Dora Yayınevi,
2011
[12] Kemal Türkdemir Teknik Resim Kuralları, 2008
123

Planet Dişli Tasarımı

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Planet Dişli Tasarımı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.

PLANET DİŞLİ REDÜKTÖR TASARIMI

Bu projedeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde

Öğrencinin Adı SOYADI: Öğrencinin Adı SOYADI:

PLANET DİŞLİ REDÜKTÖR TASARIMI

141210012 Ali ERGÜNER

KONYA TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

Proje Danışman: Doç. Dr. Mehmet BAĞCI

2019, 143 Sayfa

Solidworks programını kullanarak dişliler çizilmiş, mil tasarımı yapılmış,

Anahtar Kelimeler: Planet, Güneş, Redüktör, Dişli, Çember

MACHINE ENGINEERING APPLICATIONS I PROJECT

PLANET GEAR BOX DESIGN

Keywords: Planet, Sun gear, Reducer, Gear, Internal gear

ÇİZELGE LİSTESİ…………………………………………………………………... iii

1.1 Redüktör Tipleri .................................................................................................... 1

1.1.1.Gövde Yapılarına Göre Redüktör Tipleri .................................................... 1

1.1.2 Kullanım Alanlarına Göre Redüktör tipleri................................................. 2

1.2 Redüktörlerdeki Temel Kayıplar ......................................................................... 2

1.3 Dişli Çeşitleri .......................................................................................................... 2

1.3.1 Eksenleri Paralel Dişliler ................................................................................ 2

1.3.1.1 Düz Dişliler ................................................................................................ 2

1.3.1.2 Helisel Dişliler............................................................................................ 3

1.3.1.3 Çavuş dişliler ............................................................................................. 4

1.3.1.4 Bitişik Çavuş Dişliler ................................................................................ 4

1.3.2 Eksenleri Çakışan Dişliler .............................................................................. 5

1.3.2.1 Düz Konik Dişliler .................................................................................... 5

1.3.2.2 Spiral Konik Dişliler ................................................................................. 5

1.3.3 Eksenleri Paralel Olmayan Ve Eksenleri Çakışmayan Dişliler .................. 6

1.3.3.1 Sonsuz Vida Dişleri ................................................................................... 7

1.3.3.2 Hypoid Dişliler .......................................................................................... 7

1.3.3.3 Spiroid Dişliler .......................................................................................... 8

1.3.4 Planet Dişliler .................................................................................................. 8

1.4 Rulmanlar .............................................................................................................. 9

1.4.1.1 Doldurma Tip Bilyalı Rulmanlar .......................................................... 10

1.4.1.2 Çift Sıra Bilyalı Rulmanlar .................................................................... 10

1.4.1.3 Oynak Bilyalı Rulmanlar ....................................................................... 11

1.4.1.4 Eğik Bilyalı Rulmanlar ........................................................................... 11

1.4.1.5 Eksenel Bilyalı Rulmanlar ..................................................................... 12

1.4.2 Silindir Makaralı Rulmanlar ....................................................................... 13

1.4.2.1 Oynak Makaralı Rulmanlar .................................................................. 13

1.4.2.2 Konik Makaralı Rulmanlar ................................................................... 14

1.4.2.3 Eksenel Makaralı Rulmanlar ................................................................ 14

2. PLANET DİŞLİ MEKANİZMALARI ................................................................... 18

2.1 Dişli Çark Mekanizmaların Tanımı................................................................... 18

2.2 Planet Dişli Mekanizmaları Hakkında Yapılmış Tanımlar............................. 19

2.3 Planet Dişli Mekanizmaların Elemanları .......................................................... 19

2.4 Planet Dişli Mekanizmaların Avantajları ......................................................... 20

2.5 Planet Dişli Mekanizmaların Dezavantajları .................................................... 21

2.6 Planet Dişli Mekanizmaların Kullanıldığı Bazı Alanlar .................................. 22

2.6.1 Otomobil Diferansiyel Sistemlerinde Planet Dişli Kullanımı .................... 22

2.6.2 Hidrolik Transmisyonlarda Planet Dişlilerin Kullanımı........................... 24

2.6.3 Su Türbinlerinde Planet Dişli Uygulamaları .............................................. 25

3.PLANET DİŞLİ MEKANİZMALARIN KİNEMATİĞİ ...................................... 27

3.1 Basit Planet Mekanizmaların Kinematiği ......................................................... 27

3.2 Basit Planet Dişli Mekanizmalarının Çalışma Şekillerine Göre Kinematiği . 29

3.2.1 Planet Dizilişi ................................................................................................. 29

3.2.2 Güneş Dizilişi ................................................................................................. 30

3.2.3 Yıldız Dizilişi .................................................................................................. 31

4. PLANET DİŞLİ MEKANİZMASININ TASARIMI............................................. 33

4.2 Planet Dişli Mekanizmaya Uygun Elektrik Motor Seçimi .............................. 33

4.3 Planet Dişlide Kademe Hesabı ........................................................................... 35

4.3.1 1. Kademe İçin Dişli Değerleri ..................................................................... 35

4.3.2 1.Kademe İçin 1. Konstrüksiyon Şartı ........................................................ 36