ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο

Σύντομη Ιστορία της Λογικής

3. Περί Ερμηνείας

Όπως προαναφέραμε, στο έργο αυτό ο Αριστοτέλης ασχολείται με το ερώτημα: Πότε

είναι μια πρόταση άρνηση μιας άλλης; Το ερώτημα αυτό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον
για συνομιλητές που επιχειρηματολογούν υποστηρίζοντας αντίθετες θέσεις.

Οι προτάσεις που θεωρούνται είναι της μορφής υποκείμενο-κατηγόρημα και

διακρίνονται από τον Αριστοτέλη σε τρία είδη: ατομικές, καθολικές και μερικές.

Ατομική είναι μια πρόταση, αν υποκείμενο της είναι το όνομα κάποιου ατόμου, για
παράδειγμα, η πρόταση «Ο Καλλίας είναι ενάρετος». Μια (γενική) πρόταση, δηλαδή
μια πρόταση που έχει ως υποκείμενο το όνομα ενός είδους, είναι καθολική , αν
αφορά όλα τα άτομα του είδους, για παράδειγμα, η πρόταση «Κάθε άνθρωπος είναι
λευκός». Μια γενική πρόταση είναι μερική, αν αφορά μερικά άτομα του είδους, όπως
η πρόταση «Μερικοί άνθρωποι είναι λευκοί». Το μεγαλύτερο μέρος της θεωρίας του
Αριστοτέλη αφορά στην αντίθεση καθολικών και μερικών προτάσεων.

Αφού σε κάθε γενική πρόταση υπάρχει δυνατότητα αναφοράς στο υποκείμενο με

καθολικό ή μερικό τρόπο, με καταφατική ή αποφατική (δηλαδή, αρνητική) έννοια,
υπάρχουν τέσσερις περιπτώσεις γενικής πρότασης: καθολική καταφατική,
καθολική αποφατική, μερική καταφατική και μερική αποφατική. Οι αντιθέσεις
που υπάρχουν για τέτοιες προτάσεις φαίνονται στο ακόλουθο «τετράγωνο
αντίθεσης», όπου τα παραδείγματα προέρχονται από τον Αριστοτέλη. Το σχήμα αυτό
δεν υπάρχει στο Όργανον, αλλά χρησιμοποιείται για ευκολία. Τα γράμματα, α, ε, ι και
ο εισήχθησαν στο Μεσαίωνα, για να είναι ευκολότερη η αναφορά στους τέσσερις
αυτούς τύπους προτάσεων:

Καθολική καταφατική (α) (ε) Καθολική αποφατική

Κάθε άνθρωπος Κανένας άνθρωπος
είναι λευκός. δεν είναι λευκός
Μερική καταφατική (ι) (ο) Μερική αποφατική
Μερικοί άνθρωποι Μερικοί άνθρωποι
είναι λευκοί δεν είναι λευκοί
Τα γράμματα α,ε,ι,ο αποσπάσθηκαν αντίστοιχα από τους όρους:
πάντες (α), ουδείς (ε), τινές (ι), ου πας (ο).

Οι σχέσεις που αναφέρει ρητά ο Αριστοτέλης, ότι υπάρχουν στο τετράγωνο αντίθεσης,
είναι οι εξής:

(α) Οι προτάσεις α,ο, αφενός και ε, ι, αφετέρου είναι «αντιφατικές» μεταξύ τους,
δηλαδή δεν είναι δυνατό να είναι ταυτόχρονα αληθείς ούτε ταυτόχρονα ψευδείς.
Πράγματι, δεν είναι δυνατόν η «Κάθε άνθρωπος είναι λευκός» να αληθεύει ταυτόχρονα
με την «Κανένας άνθρωπος δεν είναι λευκός», ούτε είναι δυνατόν οι προτάσεις αυτές
να είναι ταυτόχρονα ψευδείς,
(β) Οι προτάσεις α, ε είναι «ενάντιες», δηλαδή δεν είναι δυνατό να είναι ταυτόχρονα
αληθείς, αλλά είναι δυνατό να είναι ταυτόχρονα ψευδείς. Πράγματι, δεν είναι δυνατό
ταυτόχρονα να αληθεύει η «Κάθε άνθρωπος είναι λευκός» και η «Κανένας άνθρωπος
δεν είναι λευκός», είναι όμως δυνατό να μην αληθεύει η «Κάθε άνθρωπος είναι
λευκός» και ταυτόχρονα να μην αληθεύει η «Κανένας άνθρωπος δεν είναι λευκός»,
δηλαδή να αληθεύει η «Μερικοί άνθρωποι δεν είναι λευκοί» και ταυτόχρονα να
αληθεύει η «Μερικοί άνθρωποι είναι λευκοί».

Επίσης ο Αριστοτέλης υποθέτει και τα εξής:

(γ) Οι προτάσεις ι, ο είναι «υποενάντιες» (μεταγενέστερος όρος), δηλαδή δεν είναι

δυνατό να είναι ταυτόχρονα ψευδείς, αλλά είναι δυνατό να είναι ταυτόχρονα αληθείς.
Αυτό είναι συνέπεια του γεγονότος, ότι η ι είναι αντιφατική της ε, η ο είναι αντιφατική
της α και οι α, ε είναι ενάντιες,

(δ) Η πρόταση ι είναι «υπάλληλη» της α και η πρόταση ο είναι «υπάλληλη» της ε,
δηλαδή η πρόταση α συνεπάγεται την ι και η πρόταση ε συνεπάγεται την ο.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο H Προτασιακή Λογική

8. Διπλή Συνεπαγωγή ή
Ισοδυναμία

Συχνά σε διαπραγματεύσεις ζητημάτων που αφορούν στα Μαθηματικά, στη λογική

κτλ. χρησιμοποιούμε το σύνδεσμο «...όταν και μόνον όταν...». Η λειτουργία του
έγκειται στο ότι, αν συμπληρώσουμε τα κενά του με δύο προτάσεις προκύπτει μια
πρόταση, η οποία περιγράφει την εξής κατάσταση:

Οι δύο καταστάσεις που περιγράφουν οι συνδεόμενες προτάσεις είναι τέτοιες,

ώστε δεν είναι δυνατόν ή μια να υφίσταται και η άλλη να μην υφίσταται. Δηλαδή,
η πρόταση αυτή είναι αληθής, στην περίπτωση, και μόνο σε αυτή, που και οι δύο
προτάσεις έχουν την ίδια αληθοτιμή. Το σύνδεσμο αυτό τον συμβολίζουμε με και
τον ονομάζουμε διπλή συνεπαγωγή ή ισοδυναμία. Μια πρόταση που παράγεται από
αυτόν το σύνδεσμο ονομάζεται επίσης διπλή συνεπαγωγή και η συμβολική έκφραση
που αντιστοιχεί σε αυτήν είναι η Π Ρ. (Αυτή η έκφραση ονομάζεται επίσης διπλή
συνεπαγωγή

Ισχύει λοιπόν ο ακόλουθος κανόνας.

Η διπλή συνεπαγωγή είναι αληθής στην περίπτωση στην οποίαν οι δύο συνδεόμενες
προτάσεις έχουν την ίδια αληθοτιμή και μόνο σε αυτή.