Professional Documents
Culture Documents
Σεφέρης - Μιά Σκηνοθεσία Για Την Κίχλη
Σεφέρης - Μιά Σκηνοθεσία Για Την Κίχλη
Nikos Bardakis
Κίρκη
Σεφέρης Κίχλη
https://www.erotas-thanatos.com/seferis-mia-skinothesia-gia-tin-kichli/ 1/18
1/3/2019 Σεφέρης: Μιά σκηνοθεσία για την Κίχλη
κάποιος. Τή δική μου θέαση θα την "σκηνοθετήσω" έστω και με μιά κακή σκηνοθεσία
στο τέλος.
https://www.erotas-thanatos.com/seferis-mia-skinothesia-gia-tin-kichli/ 2/18
1/3/2019 Σεφέρης: Μιά σκηνοθεσία για την Κίχλη
Μια ωραία "ελικοβλέφαρη" κοπέλλα, η Μαρώ Σεφέρη, κοντά στο Σεφέρη του 46, που μπορεί
να είναι ο Οδυσσέας « Ας φανταστούμε λοιπόν πως εκείνος που λέει "εγώ" στην "Κίχλη",
είναι ένας κάποιος Οδυσσέας» , κοντά στο σπίτι της "Γαλήνης", «Το σπίτι της Κίρκης είναι
το πρώτο σπίτι που βλέπει ο Οδυσσέας ύστερα από πολλά βάσανα», (ας μήν ξεχνάμε τις
ταλαιπωρίες του Σεφέρη μέσα στον πόλεμο), θά μπορούσε να είναι ένα η σύγχρονη Κίρκη της
σκηνοθεσίας.
«Τελειώνοντας το 1949 ο Γιώργος Κατσίμπαλης μου ζήτησε να του γράψω ένα γράμμα που θα
βοηθούσε το καλοπροαίρετο αναγνώστη να διαβάσει ευκολότερα την "Κίχλη". Η αλήθεια
είναι ότι το ποίημα φαινόταν απροσπέλαστο τότε. Με το κέφι που δίνει η γραφή σ᾿ ένα φίλο,
κάθησα και του έφτιαξα μια σκηνοθεσία· ήταν το πρωτοχρονιάτικο δώρο μου. «Έτσι» του
έλεγα «δεν είναι απίθανο να παιχτεί κάποτε η "Κίχλη" στον κινηματογράφο». Με άλλα λόγια:
υποδύθηκα - δεν γινότανε αλλιώς - το πρόσωπο του κοινού αναγνώστη, λιγότερο ή
περισσότερο επαρκή· το κύρος της ερμηνείας μου δεν μπορούσε να είναι βαρύτερο. Μερικοί
κατάλαβαν ποιο ήταν το πνεύμα μου· άλλοι βιάστηκαν επωφελήθηκαν για να μου αποδώσουν
προθέσεις ασύλληπτες για μένα· νόμισαν πως πήγαινα να δώσω μια αυθεντική ερμηνεία σ᾿ ένα
ποίημα ή σαφέστερα, να συμπληρώσω ένα ποίημά μου με πρόζα.
Η Δυσκολία του Αντρέα να ιδεί «τη γραμμή που κυβερνά το β΄ μέρος» της "Κίχλης", ίσως και
άλλα σημεία, μ᾿ έκαναν να κοιτάξω τώρα προσεχτικά το κ και το λ της Οδύσσειας· την
περικοπή που αρχίζει από το στίχο κ 133 και τελειώνει με την ομιλία της μάνας του Οδυσσέα
(λ 224): το επεισόδιο της Κίρκης και τη "Νεκυομαντεία" ή την πρώτη "Νέκυια".
https://www.erotas-thanatos.com/seferis-mia-skinothesia-gia-tin-kichli/ 3/18
1/3/2019 Σεφέρης: Μιά σκηνοθεσία για την Κίχλη
Στον Πόρο, το φθινόπωρο του 1946, δεν είχα μαζί μου την Οδύσσεια. Ξαναδιάβαζα τότε, τα
πρωινά, προτού πιάσω δουλειά, έτσι σαν άσκηση, λίγους στίχους από το τέλος της Ιλιάδας.
Ωστόσο, αφού μας χρειάζεται, αδιάφορο αν αξίζει τον κόπο, μια κλωστή της Αριάδνης,
βρίσκω πως δεν είναι κακή αυτή που μας δανείζει η περικοπή που σου έλεγα. Μας την
παρέχει, όσο μπορώ να ιδώ, εκ των υστέρων· όταν έγραφα την "Κίχλη", δεν είχα στη συνείδηση
μου τις λεπτομέρειες όπως θα τις σημειώσω τώρα. Αλλά, ποιος ξέρει μπορεί να υπήρχε και να
ενεργούσε αόρατος μέσα μου ο ειρμός αυτός, όταν καταπιάστηκα να συναρμολογήσω
εμπειρίες που είχα δοκιμάσει, και κάποτε σημειώσει από τον Οχτώβρη του 44, που γύρισα
στην Ελλάδα από τη μέση Ανατολή και την Ιταλία. Το βίωμα, καθώς λένε της "Κίχλης" αρχίζει
εκεί που τελειώνει το Ημερολόγιο Καταστρώματος Β΄, με τον "Τελευταίο Σταθμό"
Εξ άλλου, θα πρέπει να προσθέσω, στον Όμηρο δεν είναι ολωσδιόλου αυθαίρετη. Το ποίημα
παραπέμπει τον αναγνώστη αρκετά καθαρά, και στα "Ενί Κίρκης" με τον Ελπήνορα, και με
τους στίχους:
Ας φανταστούμε λοιπόν πως εκείνος που λέει "εγώ" στην "Κίχλη", είναι ένας κάποιος
Οδυσσέας. Ίσως αυτό να μας κάνει να στοχαστούμε πως οι άνθρωποι της αστάθειας, των
περιπλανήσεων και των πολέμων, μολονότι μπορεί να παραλλάζουν κατά το μεγαλείο και την
αξία (αυτά είναι θέματα που δεν αγγίζω), κινούνται πάντα ανάμεσα στα ίδια τέρατα και τις
ίδιες λαχτάρες».
Έτσι, κρατούμε τα σύμβολα και τα ονόματα που μας παρέδωσε ο μύθος, φτάνει να ξέρουμε
πως οι τυπικοί χαραχτήρες έχουνε μεταβληθεί σύμφωνα με το πέρασμα του χρόνου και τις
διαφορετικές συνθήκες του κόσμου μας - που δεν είναι άλλες από τις συνθήκες του καθενός
που αποζητά την έκφραση. Ο συγγραφέας δεν είναι, σ᾿ αυτό το σημείο, πολύ διαφορετικός
από τον αναγνώστη των παλαιών κειμένων· ίσως είναι κάποτε πιο συνειδητός ή πιο
προσηλωμένος - ίσως, κάποτε.
Όπως θυμόμαστε, ο Οδυσσέας έρχεται στο νησί της Κίρκης, ύστερα από τον Κύκλωπα, ύστερα
από το άστατο, το κινούμενο, το πλωτό νησί των ανέμων: την Αιολία. Από παλιά με είχε
αγγίξει κάμποσο το μετατοπιζόμενο αυτό νησί.
https://www.erotas-thanatos.com/seferis-mia-skinothesia-gia-tin-kichli/ 4/18
1/3/2019 Σεφέρης: Μιά σκηνοθεσία για την Κίχλη
έγραφα στα χρόνια του "Ερωτικού Λόγου", όσο θυμούμαι απ᾿ εδώ, χωρίς τα χαρτιά μου. Το
ριμάρισμα αυτό το χρησιμοποίησα στη "Στέρνα". Το ποίημα δεν τέλειωσε, αλλά το
ξανασυλλογίζομαι καμιά φορά. Τούτο φαίνεται και στο "Στράτη Θαλασσινό ανάμεσα στους
αγάπανθους". Θα ᾿πρεπε να γράψω κάποτε μιαν Αιολία. Άλλη κουβέντα. Η εξαγορά μιας
γραφής σαν και τούτη εδώ, είναι που γράφεις σε φίλους κι έχεις την άδεια να σκιρτάς έξω
από το θέμα.
Λέγαμε, λοιπόν. Πως ο Οδυσσέας έρχεται στο νησί της Κίρκης, ύστερα από τους Κύκλωπες,
ύστερα από το πλεούμενο νησί του Αιόλου, ύστερα από τους Λαιστρυγόνες που καμάκωναν,
μέσα στη "λευκή γαλήνη" (κ 94) τους συντρόφους του σαν τα ψάρια.
μας λέει . Όμως ας μείνουν στο μούχρωμα οι συσχετισμοί που μπορεί να έχουν αυτές οι
περιπέτειες με τα προηγούμενα (Ημερολόγιο, Β΄) του όποιου Οδυσσέα της "Κίχλης". Πρέπει
να τελειώσω τούτο το γράμμα προτού κλείσει ο χρόνος.
«Το σπίτι της Κίρκης είναι το πρώτο σπίτι που βλέπει ο Οδυσσέας ύστερα από πολλά βάσανα
πολλά φονικά και ανοησίες (το φλασκί των ανέμων), ύστερα από τους Κύκλωπες, που του
στοίχησαν ακριβά· είναι η πρώτη χλιδή που βρίσκει: το πλούσιο τραπέζι, το αψηλό κρεβάτι
και το κορμί της ωραίας γυναίκας. Είναι μαλθακό αυτό το σπίτι· τους ανθρώπους που δε
χάθηκαν η Κίρκη τους κάνει γουρούνια. Ο Οδυσσέας χαίρεται αυτή την ηδονή, αλλά έχει στο
νου του και το δικό του σπίτι. Θα ήθελες να ονομάσουμε αυτό το δικό του σπίτι, το φως;»
«Το περιβάλλον του Πόρου, οι πρώτες μου εκείνες διακοπές ύστερα από οκτώ χρόνια, μου
έδωσαν διάφορα συναισθήματα. Ένα απ᾿ αυτά ήταν αυτό που έλεγα ὁ "Αννίβας στην Καπούη".
Αλλά και στα περασμένα, ο Πόρος ήταν για μένα ο πιο "ηδοπόναθος" (γράφω σκόπιμα αυτή τη
λέξη) τόπος της Ελλάδας που ξέρω: λεμονόδασα, κανάλια· κι εκείνη η αντικρινή μοραΐτικη
όχθη με την κάπως πνιγερή της λαγνεία. Συχνά με δυσανασχέτησε· έφτασα από αντίδραση, να
τον ονομάσω κρεβατοκάμαρα μεγάλης εταίρας· βλέπεις πόσο "αντιελπινορικός" γίνομαι
κάποτε. Εξ άλλου η "Γαλήνη" το Βικτοριανό εκείνο σπίτι, κόκκινο Πομπηίας, μου έδωσε
ύστερα από πολλά χρόνια, το αίσθημα του στερεού σπιτιού, όχι της κατασκήνωσης: αυτής
της πραμάτειας που πήρα τη συνήθεια να νομίζω ότι δεν κατασκευάζεται πια. Είχε κι ένα
μουσικό κανονάκι με πέντε - έξι σκοπούς της εποχής που οι παππούδες μας ήταν ώριμοι
άντρες· άμα το άνοιγες τραγουδούσε, πεισματικά και στερεότυπα, τους καιρούς που,
σύμφωνα με τους δείχτες των κρίσεων, ήταν οι πιο ευτυχισμένοι της Ευρώπης.
Έτσι ο Οδυσσέας, ύστερ᾿ από τις καταστροφές, και άλλες που νιώθει επικείμενες,
συλλογίζεται αυτό το αλλόκοτο πράγμα που ο κόσμος ονομάζει σπίτι. Καταλήγει να το βλέπει
https://www.erotas-thanatos.com/seferis-mia-skinothesia-gia-tin-kichli/ 5/18
1/3/2019 Σεφέρης: Μιά σκηνοθεσία για την Κίχλη
σα ζωντανό άνθρωπο ή φάσμα ανθρώπου: το είχε και άλλοτε αυτό το συναίσθημα σαν
τύχαινε να μπει σε ξένα αρχοντικά:
... το σπίτι
γεμάτο γρίλιες και δυσπιστία σαν το καλοκοιτάξεις
- παιδικές αναμνήσεις. Τέτοιες αναμνήσεις του έρχονται εδώ στο μέγαρο της Κίρκης.
Ονειροπολεί. Κι εδώ ψιθυρίζουν παλιές αρχόντισσες, ενώ παρουσιάζεται το φάντασμα του
νέου. Το στολίζουν σα γαμπρό και σα νεκρό:
Είναι αν θέλεις το είδωλο του νεκρού Ελπήνορα, που «πολλά αγόρευε» τη στιγμή που φάνηκε
η ψυχή της μάνας του Οδυσσέα (λ 83-84), ένας αντίλαλος του β΄ μέρους και των πρώτων
στίχων του γ΄ όπως θα δούμε προχωρώντας. Το πέρασμα της γυναίκας Κίρκης, τον
παραμερίζει:
"Καλλιπλόκαμος", "πολυφάρμακος" λέγεται από τον Όμηρο. Τα επίθετα αυτά δεν μου πέρασαν
από το νου τότε. Για την ιδέα μου, η Κίρκη δεν είναι θεά, μήτε καν μάγισσα, είναι ένα
σύμβολο της ηδονής, το ένστικτο και ο καημός του αισθησιασμού. Στο ποίημα δεν την
ονομάζω. Αλλά χρησιμοποίησα τα επίθετα μιας αντίστοιχης γλώσσας του Ησιόδου,
"ἑλικοβλέφαρη" "βαθύζωνη", που νομίζω πως αξίζει να μην τα παραπετάξει η σημερινή
χρήση της λαλιάς μας. Θαρρώ πως η ατμόσφαιρα που φέρνει η μεσημβρινή αυτή γυναίκα, με
τα αρώματα από καρπούς, βότανα και μεσογειακές πολιτείες, έχει αρκετή σαφήνεια. Δυο
λέξεις ακόμη, για τις πολιτείες που ονομάζω: Σμύρνη, γιατί εκεί έζησα παιδί· Συρακούσες,
γιατί εκτός από άλλους τόνους που προσθέτουν (μακρινός περίπλους, Μεγάλη Ελλάδα,
ηδονική ζωή κτλ.) είναι κοντά στα μέρη της Ομηρικής Κίρκης· όσο για τη Ρόδο, κοίταξε στο
"Στρατή Θαλασσινό περιγράφει έναν άνθρωπο" το κορίτσι στο πορνείο της Πόλης:
Εδώ θα έλεγα περισσότερα για τον ερωτισμό των δημοτικών τραγουδιών στα Δωδεκάνησα,
όπως και στην Κρήτη ή την Κύπρο, που δεν βρίσκω στα τραγούδια της Ηπειρωτικής Ελλάδας.
https://www.erotas-thanatos.com/seferis-mia-skinothesia-gia-tin-kichli/ 6/18
1/3/2019 Σεφέρης: Μιά σκηνοθεσία για την Κίχλη
Δε με παίρνει η ώρα. Κάτι σχετικό υπάρχει σε μια σημείωσή της μελέτης μου για τον
Ερωτόκριτο.
Μου φάνηκε πως δε χρειαζότανε παραπάνω για να γίνει ο σύνδεσμος με το διάλογο του
ηδονικού Ελπήνορα και της Κίρκης, που ακούμε στο β΄ μέρος. Αλλά τώρα ο Οδυσσέας
αντιδρά· η ηδονή που βλέπει να περνά μπροστά του, στοχάζεται πως είναι η άλλη όψη της
φθοράς· η Κίρκη
- σαν τους μεθυσμένους· χωρίς να βλέπει τους νεκρούς του. Η βολή αυτού του σπιτιού
αρχίζει να τον βαραίνει. Τελειώνει με μια μνήμη απογυμνωμένων, των πικραμένων, των
πεισματωμένων σπιτιών των. Όλα αυτά γίνονται με μια εύκολη ιχνογραφία, σε δυο
διαστάσεις. Η διάσταση του βάθους σημειώνεται σε λίγα σημεία, με ελαφρούς τόνους.
Αφού μιλά ο ηδονικός Ελπήνωρ «λίγο πριν πέσει να τσακιστεί», είμαστε, και στο β΄ μέρος,
στα λημέρια της Κίρκης. Όπως μας λέει η Οδύσσεια, ο Ελπήνωρ δεν ήξερε να κυβερνήσει τις
σαρκικές ορμές του και πως είχε περάσει, τις πρώτες μέρες, από την κατάσταση του
γουρουνιού - τον λέω έτσι όχι για να τον αποδοκιμάσω, αλλά για να κρατήσω τη φρασεολογία
του μύθου - γνώρισε δηλαδή, μαζί με άλλους συντρόφους, τους κόλπους της Κίρκης. Όταν
φανερώθηκε ο Οδυσσέας, και η Κίρκη ξέχασε κοντά του όλους αυτούς, αφήνοντας τους να
ξαναγίνουν άνθρωποι, ο Ελπήνωρ δεν μπόρεσε να ξεχάσει εκείνη τη λαγνεία. Ο δικός του
νόστος είναι για το γουρουνοστάσι. Μ᾿ αυτόν τον καημό της μιλά. Η Κίρκη όπως κάθε
αδιάφορη, δεν έχει νοημοσύνη γι᾿ αυτόν τον εραστή. Τα ένστικτά της κοιτάζουν αλλού: τον
Οδυσσέα. Δεν έχει καιρό, βιάζεται να ξεφορτωθεί τον Ελπήνορα για να πάει να βρει κάτω στο
γιαλό στο καφενεδάκι τον άντρα που θέλει, και που θα φύγει το άλλο πρωί. Ο Ελπήνωρ,
αισθησιακός και άτολμος, χωρίς επιτηδειότητα - είναι το αντίθετο του "πλανερού αζάπη" -
προσπαθεί με παρομοιώσεις και περιστροφές να της μιλήσει για των έρωτα των σωμάτων.
Ίσως να τη συνόδεψε στην Ακρόπολη ή στο Μουσείο, και κοιτάζοντας τα μάρμαρα να άρχισε
τους υπαινιγμούς του· η φράση:
δείχνει πως η κουβέντα τους έχει αρχίσει προτού παρουσιαστούν, ας πούμε, στη σκηνή.Εδώ
θα σταματήσω, για να προσθέσω λίγα πιο ειδικά:
Θα γινόμουν ίσως πιο σαφής, αν ο αναγνώστης είχε υπόψη του σημεία της προηγούμενης
εργασίας μου, όπου ο Ελπήνορας εμφανίζεται είτε σαν ατομικός είτε σαν ομαδικός
χαρακτήρας. 'Οσο μπορώ να θυμηθώ τώρα, θ' άρχιζα από τη Στροφή. Οι "ανίδεοι και
χορτάτοι" που φάγανε τα γελάδια του Ήλιου, είναι Ελπήνορες· το ίδιο θα έλεγα για τους
υπομονετικούς της "Άρνησης". Στο Μυθιστόρημα, οι "Αργοναύτες", υποταγμένοι και σιωπηλοί,
το ίδιο χωρίς αμφιβολία· το δηλώνουν οι στίχοι:
https://www.erotas-thanatos.com/seferis-mia-skinothesia-gia-tin-kichli/ 7/18
1/3/2019 Σεφέρης: Μιά σκηνοθεσία για την Κίχλη
Δες ακόμη:
Και στο λ 76, όπου ο Ελπήνωρ δείχνει πώς λογαριάζει την υστεροφημία:
και τέλος:
... Δικαιοσύνη.
Και είναι σωστό να μην τους θυμάται κανείς: δεν είναι ήρωες, είναι Ελπήνορες.
Ίσως ρωτήσεις γιατί γράφω με συμπάθεια γι᾿ αυτούς. Μα γιατί οι άνθρωποι που ανήκουν σ᾿
αυτή την κατηγορία, ανάμεσα στους ήρωες (ομηρική έννοια, όχι, για όνομα του θεού,
καρλαϊλική) και στους Θερσίτες, είναι οι πιο συμπαθητικοί. Ακόμη και ο ομηρικός Οδυσσέας,
όταν βλέπει τον Ελπήνορα πρώτον ανάμεσα στους νεκρούς, τον λυπάται και δακρύζει (λ 55).
Δε λέω: αγαπητοί ή αξιοθαύμαστοι. λέω: συμπαθητικοί, αισθηματικοί, μέσοι και σπαταλημένοι:
Έπειτα, στο Ημερολόγιο Καταστρώματος Α', ο άνθρωπος που "πηγαίνει κλαίγοντας" είναι ένα
σκίτσο grotesco του Ελπήνορα. ίσως μάλιστα να είναι αυτός ο πιο συγγενικός με τον
ομώνυμο της "Κίχλης". Αφήνω τη ρητή επίκληση, στο Ημερολόγιο Β΄
που έρχεται σε αντίθεση με τις σκιές των ηρώων που δηλώνει η ράχη των Ψαρών.
στην καθημερινή μας ομιλία "ο κακομοίρης" . Ωστόσο, ας μην ξεχνούμε πως οι άκακοι αυτοί
άνθρωποι, επειδή ακριβώς είναι εύκολοι, είναι συχνά οι καλύτεροι φορείς του κακού που έχει
αλλού την πηγή του.
Έχω ακόμα την εντύπωση πως μερικοί αφήνουνται να πιστέψουν πως ο Ελπήνορας είμαι εγώ.
Πάνω σε τούτο θα σου θυμίσω τη σημείωση που έβαλα στην κεφαλή του Μυθιστορήματος: και
ο Ελπήνορας αντιπροσωπεύει «μια κατάσταση τόσο ανεξάρτητη από μένα όσο τα πρόσωπα
ενός μυθιστορήματος». Δεν την έγραψα, καθώς βλέπεις, αυτή τη σημείωση για να
δικαιολογήσω ένα καλαμπούρι. Κι αν θέλεις να τα κάνουμε ακόμη πιο λιανά, αφού σήμερα
πήραμε τον κόπανο και τα λιανίζουμε όλα, ο Ελπήνορας είμαι εγώ, όπως ο Bouvard ή ο
Pecuchet είναι ο Flaubert. Μετέχω σ᾿ αυτόν το χαραχτήρα, όπως κάθε άνθρωπος μετέχει στα
πλάσματά του ή καλύτερα, για να θυμηθώ το λόγο του Κήτς, που αξίζει τον κόπο πολύ να τον
στοχαστούμε, ο Ελπήνωρ μου ανήκει όσο το χρώμα που δείχνει, ανήκει στον χαμαιλέοντα.
Κάποτε έχω συμπόνια για δαύτον, όπως έλεγα, όμως πιο συχνά έχω μεγάλη αντιδικία για τα
μαλακά πράγματα που αντιπροσωπεύει και που νιώθουμε γύρω μας σαν τα στεκάμενα νερά.
https://www.erotas-thanatos.com/seferis-mia-skinothesia-gia-tin-kichli/ 9/18
1/3/2019 Σεφέρης: Μιά σκηνοθεσία για την Κίχλη
Τώρα συνεχίζω το σενάριο που φτιάχνουμε Έτσι δεν είναι απίθανο να παιχτεί κάποτε η "Κίχλη"
στον κινηματογράφο.
Ο Ελπήνορας, στην κατάσταση " αναστολής" που βρίσκεται, καθώς θα ᾿λεγαν οι ψυχίατροι,
πάει και ψαρεύει αυτή την τραγελαφική υπεκφυγή των αγαλμάτων. Αν έλεγε ας πούμε, σαν
τον Καβάφη: "Στο φεγγάρι τα ηδονικά κορμιά ..." , θα είχε την ελπίδα να γίνει κάπως νοητός.
Τούτο μου δίνει, βέβαια την ευκαιρία να ξαναπιάσω την εικόνα του αγάλματος στο γ΄ μέρος (
ο δωρικός χιτώνας κλπ.), αλλά δυστυχώς δίνει και στην Κίρκη την ευκαιρία να τον στείλει στο
διάβολο, όπως και εμένα οι αναγνώστες που με βρίσκουν ερμητικό.
Στην πρώτη απάντηση της Κίρκης, ο Ελπήνορας αισθάνεται την ταπείνωση, αντιδρά και τα
θαλασσώνει περισσότερο. Τα λόγια του που ακολουθούν, δεν είναι πια μια πρόσκληση στον
έρωτα, αλλά κοίταγμα του σκουληκιού που είναι μέσα στον καρπό της ηδονής.
Θα παρατηρήσεις, αν θέλεις, πως σ᾿ αυτό το σημείο γίνεται μια μνεία, σκόπιμη πρέπει να
προσθέσω, του Καβάφη, που είναι για μένα ο ποιητής που κοίταξε την ηδονή από το
παράθυρο της φθοράς και του τάφου:
Εδώ, η Κίρκη αρχίζει ίσως να καταλαβαίνει, αλλά επειδή καταλαβαίνει και τα θλιβερά
πράγματα που έχει μέσα της, εκνευρίζεται ακόμη περισσότερο. Δεν αντέχει άλλο· Αυτός ο
Ελπήνορας είναι ανυπόφορα πληκτικός. Τον διακόπτει στεγνά και βιαστικά, και του γυρίζει
την πλάτη».
https://www.erotas-thanatos.com/seferis-mia-skinothesia-gia-tin-kichli/ 10/18
1/3/2019 Σεφέρης: Μιά σκηνοθεσία για την Κίχλη
Εδώ χωρίστηκαν ο Ελπήνορας και η Κίρκη. Την άλλη αυγή, για να ξαναπιάσουμε την κλωστή
του Ομήρου, ο Οδυσσέας θα ξεκινήσει για τη χώρα των νεκρών, όπου θα τον προλάβει η
ψυχή του Ελπήνορα που ξυπνώντας γκρεμίζεται από την ταράτσα. Στην "Κίχλη" δεν ξέρω τι
έγινε· μπορεί να τον έκοψε, σε τέτοια χάλια που ήταν, το κίτρινο μπούσι που πάει στο Έντεν.
Οπωσδήποτε, θα ξανακούσουμε για τελευταία φορά τη φωνή του, πιο γενναία απέριττη
νομίζω (ο θάνατος απλουστεύει και τα μαρμαρώνει όλα), στους πρώτους στίχους του γ΄
μέρους που μας εισάγουν στη Νεκυομαντεία και μας συνδέουν με τα προηγούμενα.
Στο μεταξύ, ακούγεται το τραγούδι του ραδιοφώνου, που δεν είναι ξεκάρφωτο όσο θέλουν να
πουν. Αντανακλά με τρόπο αλαφρύ και παιχνιδιάρικο τις ιδέες της διάβασης του χρόνου, της
τυραννίας της μνήμης και της φθοράς, που είπε ο Ελπήνορας· θα μπορούσε να ήταν το:
Μπορούμε εύκολα να φανταστούμε πως η Κίρκη που ολοένα τραγουδά («λιγ᾿ ἄειδεν...» κ 254),
τραγουδούσε στον αργαλειό, ύστερα από το ξεκίνημα του Οδυσσέα, αυτό το ίδιο τραγούδι
για να γελάσει τον καημό της.
Μα για να εξηγήσω με συντομία ποιος είναι ο τόνος αυτού του τραγουδιού και για να δείξω
πως οι άνθρωποι που συγκινούνται μ᾿ αυτή την καλλυντική λεπτομέρεια δεν υπάρχει λόγος
να ξαφνιαστούν και να μη συγκινηθούν με τα μικρά αυτά μοτίβα που συγκινούν το ύπαιθρο.
Όπως το α΄ μέρος τελειώνει μ᾿ εκείνους που κοιμήθηκαν κάτω από τη σκάλα και με τα
γυμνωμένα σπίτια, έτσι και τούτο: με τον απρόσωπο αντίλαλο του δέους και της ραγδαίας
καταστροφής στο δελτίο ειδήσεων που έρχεται να συγκρουστεί και να μπερδευτεί με την
τελευταία στροφή του τραγουδιού.
Την τελική λέξη την κόβει απότομα το μέρος τούτο, όπως γυρίζει κανείς το διακόπτη του
ραδιοφώνου -
ΨΥΧΑΜΟΙΒΟΣ
Μπορεί να την πει, στη σκηνοθεσία μας, ο ποιητής ή ο χορός. Η λέξη παραπέμπει, βέβαια,
στην καταπληκτική εικόνα του Αισχύλου: ο πόλεμος που παίρνει τα παλικάρια για να δώσει
https://www.erotas-thanatos.com/seferis-mia-skinothesia-gia-tin-kichli/ 11/18
1/3/2019 Σεφέρης: Μιά σκηνοθεσία για την Κίχλη
Φοβούμαι πως το σύντομο γράμμα μου στον Levesque παράσυρε κάπως τον Αντρέα: Στα δύο
πρώτα μέρη της "Κίχλης" δεν υπάρχει "αντιδικία φωτός και σκοτεινής πραγματικότητας της
ζωής". Υπάρχουν μερικές όψεις της πραγματικότητας της ζωής, ίσως βασικές για το
συγγραφέα· υπάρχει μια σιγανή πορεία προς τη Νέκυια: μνήμη, νοσταλγία, ερωτισμός, φθορά,
πόλεμος, καταστροφή· το υλικό που ζούμε. Στην αρχή τα σπίτια παίζουν με τον ήλιο σαν τα
μωρά, σαν τα μωρά της σουσουράδας· έπειτα πολλοί φωτισμοί κλειστού χώρου, κλειστών
ανθρώπων. Τ᾿ ανοιχτά παράθυρα και το φοβερό χείμαρρο του φωτός, θα τα βρούμε στους
τελευταίους στίχους του ποιήματος. Ωστόσο, οι κλειστοί αυτοί φωτισμοί έχουν αντιθέσεις
και αντιστοιχίες που παραπέμπουν στο γ΄ μέρος. Λ. χ. πρβλ. :
Δεν χρειάζεται να προσθέσω πως το χαμήλωμα, η κάθοδος αυτή, γίνεται, στο μέρος που
αρχίζει τώρα, προοδευτικό δυνάμωμα και ανάδυση.
Ορμηνεμένος από την Κίρκη, ο Οδυσσέας πάει να ρωτήσει τους νεκρούς για να βρει το δρόμο
του γυρισμού. Κάποτε αυτά τα παλιά κείμενα κρύβουν ατόφια γνώση. Για κοίταξε: η Κίρκη, οι
αισθήσεις του κορμιού, [η ηδονή μας στέλνει στον άλλο κόσμο, στους νεκρούς, για να μας
δείξουν το νόστο]. Και πραγματικά αυτό που λέμε "ερωτισμό" βαραίνει πολύ, καθώς το
δείχνουν πολλά παραδείγματα, στη νοσταλγία και την προσπάθεια του ανθρώπου [για μια
τελική λύτρωση, που άλλοι την ονομάζουν επιστροφή σ᾿ ένα χαμένο παράδεισο και
άλλοι ένωση με το θεό] Τώρα που ξανακοίταξα το αρχαίο ποίημα, ένιωσα μια κρυφή χαρά
[που και η δική μου αλληλουχία με οδήγησε από τον ηδονικό Ελπήνορα στη Νέκυια]·
https://www.erotas-thanatos.com/seferis-mia-skinothesia-gia-tin-kichli/ 12/18
1/3/2019 Σεφέρης: Μιά σκηνοθεσία για την Κίχλη
πολλές φορές χαίρομαι όταν κάτι που πιστεύω υψηλό, έρχεται να μου δείξει πως δεν είμαι
πρωτότυπος. Η πρωτοτυπία είναι μια νεανική διασκέδαση που πρέπει κάποτε να μείνει πίσω.
Αρχίζοντας, ονόμασα το σπίτι, το δικό του σπίτι, όπου θέλει να γυρίσει ο Οδυσσέας, το φως.
Ίσως οι λίγες παραπάνω γραμμές δείξουν πως δεν ήμουν τόσο αυθαίρετος όσο φάνηκα τότε.
Δεν ξέρω να πω περισσότερα· δεν είμαι φιλόσοφος. Η δουλειά μου δεν είναι οι αφηρημένες
ιδέες, αλλά ν᾿ ακούω τι μου λένε τα πράγματα του κόσμου, να κοιτάζω πως συμπλέκονται με
την ψυχή μου και με το σώμα μου, και να τα εκφράζω. Ήταν καλή η μνεία από τον Αντρέα, της
περικοπής όπου ο Παλαμάς αναφέρει τον Γκαίτε. Στην Αλεξάνδρεια ύστερ᾿ από τη συμφορά
της Κρήτης, στα 41, βρήκα στο βιβλίο ενός φίλου και τα σημείωσα, τούτα τα πολύ
αξιοπρόσεκτα λόγια στον Έκερμαν: «Μπορείτε να είστε βέβαιος πως το ανθρώπινο πνεύμα,
μόλις πάψει να ασχολείται με τον εξωτερικό κόσμο, υποχωρεί ή διαλύεται ... Οι καιροί μας
είναι καιροί παρακμής· αποστρέφουνται τα πράγματα· γίνουνται όλο και πιο
υποκειμενικοί...». Θα ήθελα, αν είχα την άδεια, να επιμείνω και να παρακινήσω τους νέους
ποιητές που πνίγουνται μέσα στα σύννεφα, να στοχαστούν αυτά τα λόγια.
Όπως και αν είναι, όταν η Κίρκη συμβούλεψε τον Οδυσσέα να πάει στον κάτω κόσμο και να
ρωτήσει τον Τειρεσία, αυτός της είπε:
- Και ποιός πιλότος θα μου δείξει το δρόμο; Ποτέ κανείς δεν έφτασε στον Άδη με το μαύρο
καράβι...
Κι εκείνη:
- Μη νοιάζεσαι για πιλότο, θα σε πάει το φύσημα του αέρα... (Κ 501 κἑ.).
Ας πούμε πως το μαύρο καράβι είναι η "Κίχλη":
... τα κατάρτιασπασμένα, κυματίζανε λοξά στο βάθος, σαν πλοκάμιαή μνήμη ονείρων, δείχνοντας το
σκαρί τουστόμα θαμπό κάποιου μεγάλου κήτους νεκρούσβησμένο στο νερό....
Βλέπω τα κατάρτια σαν τα βέλη, που ζωγραφίζουν σε πινακίδες για να δείξουν το δρόμο· το
δρόμο για το "δήμο ονείρων". Εδώ γίνεται η νεκυομαντεία. Πρώτη ακούγεται η φωνή του
Ελπήνορα:
Το ξύλο αυτό που δρόσιζε το μέτωπό μουτις ώρες που το μεσημέρι πύρωνε τις φλέβεςσε ξένα χέρια
θέλει ανθίσει. Πάρ᾿ το, σου το χαρίζω·δες, είναι ξύλο λεμονιάς...
Έπειτα κι άλλες φωνές, της μητέρας, των φίλων· γνώριμες φωνές. Ο Οδυσσέας τις διώχνει·
πρέπει να ακούσει πρώτα το γέρο Τειρεσία:Κι ήρθε η φωνή του γέρου...
Ἦλθε δ᾿ ἐπί ψυχή Θηβαίου Τειρεσίαο (λ 90)- Γυρεύεις το γυρισμό που είναι πιο γλυκός από το
μέλι, Οδυσσέα· θα είναι τραχύς έτσι το θέλει ο θεός.
Και του μιλά ο Τειρεσίας για το φως· τον ήλιο· τα γελάδια του ήλιου: αν τα σεβαστείτε, θα
γυρίσετε· αν τα πειράξετε, όλα τα δεινά σας περιμένουν. [Καθώς κι εγώ νομίζω, όλο το
ζήτημα είναι πώς θα σεβαστεί κανείς τα γελάδια του ήλιου, πως θα σεβαστεί την κάθε
μέρα που του δίνει ο θεός]. Οι σύντροφοι δεν τα σεβάστηκαν, τα ᾿φαγαν, οι νήπιοι και
χάθηκαν. Τώρα μένουν "ανίδεοι και χορτάτοι" στο αιώνα· χωρίς γυρισμό:
https://www.erotas-thanatos.com/seferis-mia-skinothesia-gia-tin-kichli/ 13/18
1/3/2019 Σεφέρης: Μιά σκηνοθεσία για την Κίχλη
Χώρες του ήλιου και δεν μπορείτε ν᾿ αντικρίσετε τον ήλιο.Χώρες του ανθρώπου και δεν μπορείτε ν᾿
αντικρίσετε τον άνθρωπο
Θα μπορούσα όπως βλέπεις, ακολουθώντας και από πιο κοντά τη γραμμή της Οδύσσειας , να
καταλήξω σ᾿ αυτούς τους στίχους. Προτίμησα ένα άλλο τόνο που μου φάνηκε πιο πιστός στη
δική μου φωνή. Στην "Κίχλη", ο ερμηνευτής του νόστου δεν είναι ο Τειρεσίας, είναι ένα
πρόσωπο που αισθάνομαι πιο ανθρώπινο· ο δίκαιος. Τούτο το υποδηλώνω με όλη τη την
αναγκαία σαφήνεια, αφού μεταφράζω σχεδόν κατά λέξη φράσεις της Απολογίας.
Συλλογίζομαι τώρα πως η ιδέα της νεκυομαντείας και του σοφού ήταν κι αυτή παλιά· δες στο
Μυθιστόρημα (ΚΔ΄):ας μη μας ξεχάσουν, τις αδύναμες ψυχές μέσα στ' ασφοδίλια,
ας γυρίσουν προς το έρεβος τα κεφάλια των θυμάτων:
[Έτσι ο Σωκράτης δεν έχει τίποτα άλλο να πει παρά τα λόγια που απολογήθηκε στους
κριτές του. Δείχνει το νόστο, μνημονεύοντας τον ίδιο του το θάνατο, το θάνατο του
ανθρώπου που προτιμά να αδικηθεί παρά να αδικήσει] .
Κάθε εξήγηση ποιήματος είναι, μου φαίνεται, εξωφρενική. Το ξέρει αυτό όποιος έχει μια
μικρή ιδέα, τού πως δουλεύει ο καλλιτέχνης. Μπορεί να έχει ζήσει πολύ, να έχει μάθει πολλά,
να έχει ασκηθεί σαν ακροβάτης. Όταν έρθει όμως η στιγμή που φτιάχνει κάτι, η
πετροκαλαμήθρα που τον κυβερνά είναι ένα ένστικτο που ξέρει, πριν από όλα, να φέρει στο
φως και να βυθίζει στο μούχρωμα της συνείδησης τα πράγματα, τους τόνους, θα έλεγα
καλύτερα, που χρειάζονται που δε χρειάζονται, ή που χρειάζονται τόσο μόνο, για να γίνει
αυτό το κάτι - ποίημα. Δεν τα σκέφτεται πια αυτά τα υλικά· τα ψηλαφεί, τα ζυγιάζει, αγγίζει το
σφυγμό τους. Όταν αυτό το ένστικτο δεν είναι ώριμο να δείξει το δρόμο, το φλογερότερο
αίσθημα μπορεί να γίνει καταστρεπτικό και ανώφελο, όπως ο παγωμένος στοχασμός· ν᾿
αποδώσει τραυλίσματα. Την ποίηση, από την τεχνική άποψη, θα την έλεγα: ο "αρμονικός
λόγος", τονίζοντας όσο μπορώ τη λέξη αρμονικός, με την έννοια του σύνδεσμου, του ειρμού,
της αντιστοιχίας, της αντίθεσης της μιας ιδέας με την άλλη, του ενός και του άλλου ήχου, της
μιας και της άλλης εικόνας, της μιας και της άλλης συγκίνησης. Κάποτε μίλησα για ποιητικό
αυτί· εννοούσα: το αυτί που μπορεί να ξεχωρίζει τέτοια πράγματα.
Μου φαίνεται πως, έτσι που την προσδιορίζω, η ακοή στην Ελλάδα βρίσκεται, μιλώντας
γενικά, σε χαμηλότερο επίπεδο και από το μέσον όρο λ.χ. των Επτανησίων στο καιρό του
Σολωμού, και από το μέσον όρο της σημερινής Ευρώπης· ίσως από έλλειψη φροντίδας, ίσως
από τη γλωσσική αναρχία μας, ίσως γιατί η εξέλιξη της ποίησης ήταν υπερβολικά γοργή και
δεν μπόρεσε να την παρακολουθήσει. Κατά γενικό κανόνα, στην Ελλάδα ακούμε λιγότερα από
ό,τι θα περίμενε κανείς από ένα ασκημένο ακροατή ποιημάτων. Σ᾿ αυτό, νομίζω, πρέπει ν᾿
αποδοθούν, πριν από όλα, τα πολύ χοντρά παραστρατήματα που βλέπουμε κάθε τόσο στις
ποιητικές κρίσεις. Όπως κι αν είναι, χρειάζεται αυτί για ν᾿ ακούσουμε τα ποιήματα· τα άλλα
είναι χριστουγεννιάτικες κουβέντες σαν αυτές που κάνω τώρα .
Τα συλλογίζομαι αυτά καθώς προσπαθώ τώρα να καταλάβω γιατί έγινε στην "Κίχλη" αυτή η
αντικατάσταση του Τειρεσία από τον Σωκράτη. Η πρώτη μου απάντηση είναι: γιατί έβλεπα
https://www.erotas-thanatos.com/seferis-mia-skinothesia-gia-tin-kichli/ 14/18
1/3/2019 Σεφέρης: Μιά σκηνοθεσία για την Κίχλη
αλλού τους τόνους που χρειαζότανε το σύνολο που γύρευα να τελειώσω. Έπειτα -
αυτοβιογραφικά - γιατί η Απολογία είναι από τα κείμενα που με επηρέασαν περισσότερο στη
ζωή μου· ίσως επειδή η γενιά μου μεγάλωσε κι έζησε στον καιρό της αδικίας. [Τρίτο, γιατί
έχω ένα πολύ οργανικό συναίσθημα που ταυτίζει την ανθρωπιά με την Ελληνική
φύση»].
Θα πηγαίναμε μακριά· Θα σταματήσω· φτάσαμε στο Φως. Και το φως δεν το εξηγεί κανείς, το
βλέπει. Το υπόλοιπο αυτής της σκηνοθεσίας ας το κάνει ο αναγνώστης - κάτι πρέπει να κάνει
κι αυτός - αφού πρώτα θυμηθεί τα λόγια της Αντίκλειας στο γιο της (λ 222-224)
Κάτι τέτοιο μου είπε κι εμένα το βουλιαγμένο καραβάκι που έκανε στους καλούς καιρούς τα
θελήματα του Προγυμναστηρίου του Πόρου.
Ελπίζω όλα αυτά να σου έδειξαν πως είμαι ένας μονότονος και πεισματάρης άνθρωπος, που
είκοσι χρόνια, ως το 46, δεν έπαψε να ξαναλέει τα ίδια πράγματα που δεν είναι καν δικά του.
https://www.erotas-thanatos.com/seferis-mia-skinothesia-gia-tin-kichli/ 15/18
1/3/2019 Σεφέρης: Μιά σκηνοθεσία για την Κίχλη
Αυτό, νομίζω, λέγεται νεοελληνιστί, στερεότυπα από τα χρόνια του μακαρίτη του Ζαμπέλιου
(Πόθεν η λέξις τραγουδώ; ) :"εγκεφαλισμός"
Τώρα επειδή το ξεχάσαμε ολωσδιόλου, κάνε μου τη χάρη να διαβάσεις, για τα κάλαντα, το
ποίημα που λέγεται "Κίχλη". Χρόνια πολλά
ΣΕΦΕΡΗΣ
Άγκυρα 27 Δεκεμβρίου 1949
Κάποιες Σκέψεις πάνω στη " Μιά σκηνοθεσία για την Κίχλη" του Σεφέρη
και λίγο πιο έξω , αλλά όχι μακρυά.
Έχω βάλλει μέσα σε αγκύλες με bold γράμματα, κάποιες σκέψεις του Σεφέρη που με
"ερέθησαν" για να τις σχολιάσω.
1. [η ηδονή μας στέλνει στον άλλο κόσμο, στους νεκρούς, για να μας δείξουν το νόστο]
[για μια τελική λύτρωση, που άλλοι την ονομάζουν επιστροφή σ᾿ ένα χαμένο
παράδεισο και άλλοι ένωση με το θεό] [που και η δική μου αλληλουχία με οδήγησε
από τον ηδονικό Ελπήνορα στη Νέκυια]
Πόσο αντέχει σήμερα και πάντα ότι η ηδονή μας στέλνει στούς νεκρούς για να μας δείξουν
την επιστροφή, το δρόμο, ή τη γνώση. Μπορεί να ισχύει ότι η ερωτική πράξη είναι κάθε
φορά, ένας "μικρός θάνατος" αλλά πόσο αντέχει στους καιρούς μας, η φώτιση της Νέκυια.
Γιατί η Κίρκη έπρεπε να στείλει τον Οδυσσέα " να κατέβει στον Άδη" για να πάρει
πληροφορίες για το Νόστο με τις παρακάτω συστάσεις;
«Όταν, γενναίε μου, χωθείς εκεί, όσο μπορείς πιο μέσα,
καθώς σου παραγγέλλω,
σκάψε ένα λάκκο ώς ένα πήχη, απ᾽ όλες τις μεριές,
και γύρω-γύρω τις χοές σου πρόσφερε σ᾽ όλους τους πεθαμένους·
μέλι και γάλα πρώτα, μετά γλυκό κρασί, τέλος νερό· και πάνω εκεί 520
πασπάλισε λευκό κριθάλευρο.
Δεήσου τότε στα αδύναμα κεφάλια των νεκρών πως,
όταν φτάσεις στην Ιθάκη, μιαν αγελάδα στείρα, την καλύτερη,
θα θυσιάσεις στο παλάτι, ρίχνοντας στην πυρά
πάμπολλα δώρα και λαμπρά·
στον Τειρεσία, χωριστά, κατάμαυρο κριάρι πως θα προσφέρεις,
μόνο σ᾽ αυτόν, να ξεχωρίζει ανάμεσα στα πρόβατά σου. 525
Κι όταν με τις ευχές σου λιτανεύσεις το σμάρι των διάσημων νεκρών,
σφάξε κριάρι αρσενικό και προβατίνα μαύρη, προσέχοντας
να βλέπει το κεφάλι τους στο Έρεβος· ο ίδιος όμως, το μάτι σου από κει
αποστρέφοντας, κοίταζε τις ροές του ποταμού.
https://www.erotas-thanatos.com/seferis-mia-skinothesia-gia-tin-kichli/ 16/18
1/3/2019 Σεφέρης: Μιά σκηνοθεσία για την Κίχλη
2. Εδώ μιλά ο ίδιος ο Σεφέρης: [Καθώς κι εγώ νομίζω, όλο το ζήτημα είναι πώς θα
σεβαστεί κανείς τα γελάδια του ήλιου, πως θα σεβαστεί την κάθε μέρα που του δίνει ο
θεός].
Σχόλιο δικό μου: Είμαι σίγουρος πως κανένας θεός δεν μας δίδει μέρες, γιατί απλώς θεοί
δεν υπάρχουν. Εδώ βέβαια περνάμε στην καρδιά της Αθεΐας, πολύ μακρινή αντίληψη για την
Ομηρική εποχή, αλλά όχι για την εποχή του Σεφέρη τη δική μας, γιατί είχαν προηγηθεί οι
"θεοκτόνοι" του 19ου αιώνα.
3. [Έτσι ο Σωκράτης δεν έχει τίποτα άλλο να πει παρά τα λόγια που απολογήθηκε στους
κριτές του. Δείχνει το νόστο, μνημονεύοντας τον ίδιο του το θάνατο, το θάνατο του
ανθρώπου που προτιμά να αδικηθεί παρά να αδικήσει] .
Σχόλιο: Νομίζω ότι παρά την εκφρασμένη συμπάθεια του Σεφέρη προς τον Σωκράτη που
είναι και δική μου, η αντικατάσταση του Τειρεσία από τον Σωκράτη είναι "προβληματική" ,
γιατί όπως γράφει ο ίδιος ο Σεφέρης, ό Σωκράτης μνημονεύει τον ίδιο του το θάνατο, χωρίς
να υποδεικνύει τίποτα στον Οδυσσέα, εκτός αν του υποδείχνει και αυτού, το θάνατο.
« πού να πηγαίνω γυρίζοντας σε ξένους τόπους, ένα στρογγυλό λιθάρι. Το θάνατο τον
προτιμώ» ∙
4. [Τρίτο, γιατί έχω ένα πολύ οργανικό συναίσθημα που ταυτίζει την ανθρωπιά με την
Ελληνική φύση»].
Σχόλιο: Αυτό είναι ιδεολόγημα κατά την γνώμη μου. Λυπάμαι αν ισχύει που η Ελληνική φύση
μάλλον δεν επιτελεί με αποτελεσματικότητα τό έργο της.
5. [«Πιστεύω πως υπάρχει μια λειτουργία ενανθρωπισμού στο Ελληνικό φως»] [αυτή
την εναλλαγή της Ύβρεως και της Άτης, που δεν ξέρεις αν είναι μόνο ηθικός, αν δεν είναι και
φυσικός νόμος].
Σχόλιο: Εδώ πιά είμαστε βαθιά στο χώρο της Μεταφυσικής. Η φύση είναι "αδιάφορη" για τα
καμώματα του ανθρώπου, είναι πέραν "καλού" και " κακού".
6. [«Οι Ερινύες θα κυνηγήσουν τον ήλιο, καθώς κυνήγησαν τον Ορέστη· για σκέψου
αυτούς τους λώρους που δένουν τους ανθρώπους με τα στοιχεία της φύσης· αυτή την
τραγωδία που είναι συνάμα φυσική και ανθρώπινη, αυτή την οικειότητα. Αν το φως
γινότανε ξαφνικά Ορέστης; Είναι τόσο εύκολο, για σκέψου: αν το φως της μέρας και το
https://www.erotas-thanatos.com/seferis-mia-skinothesia-gia-tin-kichli/ 17/18
1/3/2019 Σεφέρης: Μιά σκηνοθεσία για την Κίχλη
αίμα του ανθρώπου ήταν το ίδιο πράγμα; Ως που μπορεί να αισθανθεί κανείς αυτό;
Άνθρωπομορφισμός, λένε και διαβαίνουν. Δε μου είναι τόσο απλό αυτό το φαινόμενο.
Αν ο ενανθρωπισμός που έλεγα γέννησε την Οδύσσεια, ως που μπορούμε να δούμε την
Οδύσσεια;»]
Σχόλιο: Πολλά μαζί που αν σου λείπει το μεταφυσικό δέος σηκώνεις τα χέρια ψηλά. Κι εκείνο
το « αν το φως της μέρας και το αίμα του ανθρώπου ήταν το ίδιο πράγμα» , είναι και επί
πλέον πολύ σκοτεινό, και θα χρειαζόταν μια δεύτερη Σκηνοθεσία από τον αγαπημένο ποιητή,
για το αίμα και το φως, Πολλές μεγάλες αγάπες καμιά φορά στηρίζονται και σε παρεξηγήσεις.
https://www.erotas-thanatos.com/seferis-mia-skinothesia-gia-tin-kichli/ 18/18