ἐπιμέλεια π. Γεώργιος Ἰ. Θεοδωρίδης 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΟΣΙΟΥ ΣΑΒΒΑ ΤΟΥ ΕΝ ΚΑΛΥΜΝΩ, ΠΑΡΑΚΛΗΣΙΣ, 
ΒΙΟΣ, ΚΗΡΥΓΜΑΤΑ, ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ΚΑΛΥΜΝΟΣ 2019 
 
 
1
 2

Ο 
 ΑΓΙΟΣ ΣΑΒΒΑΣ Ο ΝΕΟΣ Ο ΕΝ ΚΑΛΥΜΝΩ 
ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ 
Του Οσίου και θεοφόρου Πατρός ημών 
Σάββα του Νέου. 
Ου το τίμιον λείψανον τεθησαύρισται άφθαρτον εν τη Ιερά  
Μονή Αγίων Πάντων Καλύμνου. 
Υπό 
Γερασίμου Μοναχού Μικραγιαννανίτου 
Υμνογράφου της μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. 
Μνήμη του Οσίου και θεοφόρου Πατρός ημών Σάββα του νέου, 
του εν Καλύμνω. Πατρός και προστάτου ταύτης της νήσου. 
 
ΕΝ ΤΩ ΜΕΓΑΛΩ ΕΣΠΕΡΙΝΩ. 
Μετά τον Προοιμιακόν, το Μακάριος ανήρ. Εις δε το 
Κύριε εκέκραξα ιστώμεν στίχους στ’. και ψάλλομεν τα εξής 
Προσόμοια του Οσίου. 
Ήχος δ’. Ως γενναίον εν Μάρτυσι. 
Ως  των  πάλαι  ομότροπος  Θεοφόρων  γενόμενος,  αρετών  λαμπρότητι 
Σάββα  Όσιε,  τούτων  ισότιμος  πέφηνας,  εν  δόξη  τη  κρείττονι,  και 
θαυμάτων  δωρεά,  και  ποικίλοις  χαρίσμασι,  θείου  Πνεύματος˙  δια 
τούτο  την  μνήμην  σου  την  θείαν,  χαρμοσύνως  εκτελούμεν, 
πνευματικώς αγαλλόμενοι.  
 
Το  της  Θράκης  εκβλάστημα,  και  Καλύμνου  το  καύχημα,  και  μεσίτην 
ένθεον  προς  τον  Κύριον,  της  εν  τω  Άθωνι  Σκήτεως,  Χριστού  της 
Προμήτορος,  γόνον  τον  πνευματικόν,  και  φυτόν  ευθαλέστατον, 
ευφημήσωμεν,  τον  θεόφρονα  Σάββα  επαξίως,  Μοναστών  το  νέον 
γέρας, και ιερέων το σέμνωμα. 
Εκ  νεότητος  Όσιε,  τω  Χριστώ  ηκολούθησας,  πολιτείαν  ένθεον 
βιωσάμενος,  πρώην  εν  Σκήτη  μεν  Άγιε,  Άννης  της  Προμήτορος,  είτα 
πόθω  δε  θερμώ,  ένθα  πόδες  επάτησαν,  του  Θεού  ημών,  εν  Καλύμνω 
δε  Πάτερ  καταπαύσας,  αγιάζεις  ταύτην  Σάββα,  τω  παναγίω  λειψάνω 
σου. 
 
Και  τω  βίω  θεόληπτος,  και  τω  τρόπω  μειλίχιος,  και  τω  λόγω  έμπλεως 
θείας  χάριτος,  ως  της  σοφίας  της  άνωθεν,  πλουτήσας την έλλαμψιν, τη 
3
αμέμπτω  σου  ζωή,  αληθώς  εχρημάτισας,  Σάββα  Όσιε,  εκπαιδεύων 
τους  πάντας  θεοφρόνως,  προς  μετάνοιαν  γνησίαν,  και  αρετών  την 
κατόρθωσιν. 
 
Ως  κατείδον  το  σώμά  σου,  αδιάφθορον  Όσιε,  φέρον  θείας  χάριτος  τα 
γνωρίσματα,  μετά  ταφήν  πολυχρόνιον,  μεγάλως  εξέστησαν,  και 
εδόξασαν Χριστόν, τον λαμπρώς σε δοξάσαντα, πλείστοις θαύμασι, και 
οσμή  ουρανίου  ευωδίας,  δι’  ής  δαίμονας  διώκεις,  και  θεραπεύεις  τους 
πάσχοντας. 
 
Ως  προστάτην  θερμότατον,  ανυμνεί  σε  η  Κάλυμνος,  και  πιστώς 
προστρέχουσα  τω  λειψάνω  σου,  μετά  δακρύων  κραυγάζει  σοι˙  Πάτερ 
συμπαθέστατε,  και  ποιμήν  ημών  καλέ,  μη  ελλείπης  ρυόμενος,  πάσης 
θλίψεως,  την  παρούσάν  σου  νήσον  ουρανόθεν,  και  Μονήν  σου  την 
αγίαν, σκέπε αεί και περίεπε. 
Δόξα. Ήχος πλ. β’.  
Σήμερον  ως  νεοφανής  αστήρ  ανέτειλεν,  ο  θεοφόρος  Σάββας,  ο  άρτι 
Θεόν  δοξάσας,  και  ταις  νοηταίς  αυτού  ακτίσι,  την  Εκκλησίαν 
καταλαμπρύνει˙  δεύτε  ούν,  την  μνήμην  αυτού  εορτάσωμεν,  τω  παρ’ 
αυτού  φωτί  λαμπόμενοι,  εν  αγαλλιάσει  βοώντες˙  χαίροις  ο  εν  τοις 
παρούσι  χαλεποίς  καιροίς,  την  τελείαν  αρετήν  κατορθώσας,  και 
τέλειος  και  δόκιμος  εν  πάσι,  Θεώ  αναφανείς˙  χαίροις  ο  των  Οσίων 
ομόζηλος,  και  των  απ’ αιώνος Αγίων, κοινωνός και ομόσκηνος˙ χαίροις 
την  νήσου  Καλύμνου  αρωγός,  της  Θράκης  βλαστός  ιερός,  και  του 
Αγιωνύμου  Όρους  κλέος,  Πρέσβευε  Χριστώ  τω  Θεώ  Όσιε,  Πάτερ 
ελεηθήναι τας ψυχάς ημών. 
Και νύν. Ο αυτός. 
Τις  μη  μακαρίσει  σε  Παναγία  Παρθένε,  τις  μη  ανυμνήσει  σου,  τον 
αλόχευτον  τόκον;  Ο  γαρ  αχρόνως  εκ  Πατρός  εκλάμψας  Υιός 
μονογενής,  ο  αυτός  εκ  σου  της  Αγνής  προήλθεν,  αφράστως 
σαρκωθείς,  φύσει  Θεός  υπάρχων,  και  φύσει  γενόμενος  άνθρωπος  δι’ 
ημάς,  ούκ  εις  δυάδα  προσώπων  τεμνόμενος,  άλλ’  εν  δυάδι  φύσεων, 
ασυγχύτως  γνωριζόμενος.  Αυτόν  ικέτευε,  σεμνή  Παμμακάριστε, 
ελεηθήναι τας ψυχάς ημών. 
Είσοδος. Φώς ιλαρόν, το Προκείμενον της ημέρας, και τα 
Αναγνώσματα. 
4
 (Κεφ. γ’. 1). 
Δικαίων  ψυχαί  εν  χειρί  Θεού,  και  ου  μη  άψηται  αυτών  βάσανος. 
Έξοδον  εν  οφθαλμοίς  αφρόνων  τεθνάναι,  και  ελογίσθη  κάκωσις  η 
έξοδος  αυτών,  και η αφ’ ημών πορεία σύντριμμα˙ οι δε εισίν εν ειρήνη. 
Και  γαρ  εν όψει ανθρώπων εάν κολασθώσιν, η ελπίς αυτών αθανασίας 
πλήρης.  Και  ολίγα  παιδευθέντες  μεγάλα  ευεργετηθήσονται˙  ότι ο Θεός 
επείρασεν  αυτούς,  και  εύρεν  αυτούς  αξίους  εαυτού.  Ως  χρυσόν  εν 
χωνευτηρίω,  εδοκίμασεν  αυτούς,  και  ως  ολοκάρπωμα  θυσίας 
προσεδέξατο  αυτούς.  Και  εν  καιρώ  επισκοπής  αυτών  αναλάμψουσι, 
και  ως  σπινθήρες  εν  καλάμη  διαδραμούνται.  Κρινούσιν  έθνη,  και 
κρατήσουσι  λαών,  και  βασιλεύσει  αυτών  Κύριος  εις  τους  αιώνας.  Οι 
πεποιθότες  επ΄  αυτόν,  συνήσουσιν  αλήθειαν,  και  οι  πιστοί  εν  αγάπη 
προσμενούσιν  αυτώ˙  ότι  χάρις  και  έλεος  εν  τοις  οσίοις  αυτού,  και 
επισκοπή εν τοις εκλεκτοίς αυτού. 
Σοφίας Σολομώντος το Ανάγνωσμα. 
(Κεφ. ε’. 15). 
Δίκαιοι εις τον αιώνα ζώσι, και εν Κυρίω ο μισθός αυτών, και η φροντίς 
αυτών παρά Υψίστω. Δια τούτο λήψονται το βασίλειον της ευπρεπείας, 
και  το  διάδημα  του  κάλλους  εκ  χειρός  Κυρίου˙  ότι  τη  δεξιά  αυτού 
σκεπάσει  αυτούς,  και  τω  βραχίονι  υπερασπιεί  αυτών.  Λήψεται 
πανοπλίαν,  τον  ζήλον  αυτού,  και  οπλοποιήσει  την  κτίσιν  εις  άμυναν 
εχθρών.  Ενδύσεται  θώρακα,  δικαιοσύνην˙  και  περιθήσεται  κόρυθα, 
κρίσιν  ανυπόκριτον.  Λήψεται  ασπίδα  ακαταμάχητον,  οσιότητα˙  οξυνεί 
δε  απότομον οργήν εις ρομφαίαν˙  συνεκπολεμήσει αυτώ ο κάσμος επί 
τους  παράφρονας.  Πορεύσονται  εύστοχοι  βολίδες  αστραπών˙  και  ως 
από  ευκύκλου  τόξου,  των  νεφών,  επί  σκοπόν  αλούνται˙  και  εκ 
πετροβόλου,  θυμού  πλήρεις  ριφήσονται  χάλαζα.  Αγανακτήσει  κατ’ 
αυτών  ύδωρ  θαλάσσης˙  ποταμοί  δε  συγκλύνουσιν  αποτόμως˙ 
αντιστήσεται  αυτοίς  πνεύμα  δυνάμεως,  και  ως  λαίλαψ  εκλικμήσει 
αυτούς˙  και  ερημώσει  πάσαν  την  γην  ανομία,  και  η  κακοπραγία 
περιτρέψει  θρόνους  δυναστών.  Ακούσατε  ούν  βασιλείς,  και  σύνετε˙ 
μάθετε  δικασταί  περάτων  γης˙  ενωτίσασθε  οι  κρατούντες  πλήθους, 
και  γεγαυρωμένοι  επί  όχλοις  εθνών.  Ότι  εδόθη  παρά  Κυρίου  η 
κράτησις υμίν, και η δυναστεία παρά Υψίστου. 
 
 
5
 Σοφίας Σολομώντος το Ανάγνωσμα. 
(Κεφ. δ’. 7). 
Δίκαιος,  εάν  φθάση  τελευτήσαι,  εν  αναπαύσει  έσται.  Γήρας  γαρ τίμιον, 
ου  το  πολυχρόνιον,  ουδέ  αριθμώ  ετών  μεμέτρηται.  Πολιά  δε  έστι 
φρόνησις  ανθρώποις,  και  ηλικία  γήρως,  βίος  ακηλίδωτος.  Ευάρεστος 
Θεώ  γενόμενος  ηγαπήθη˙  και  ζών  μεταξύ  αμαρτωλών,  μετετέθη. 
Ηρπάγη,  μη  κακία  αλλάξη  σύνεσιν  αυτού,  ή  δόλος  απατήση  ψυχήν 
αυτού.  Βασκανία  γαρ  φαυλότητος  αμαυροί  τα  καλά,  και  ρεμβασμός 
επιθυμίας  μεταλλεύει  νουν  άκακον.  Τελειωθείς  εν  ολίγω,  επλήρώσε 
χρόνους  μακρούς˙  αρεστή  γαρ  ήν  Κυρίω  η  ψυχή  αυτού  δια  τούτο 
έσπευσεν  εκ  μέσου  πονηρίας.  Οι  δε  λαοί  ιδόντες  και  μη  νοήσαντες, 
μηδέ  θέντες  εν  διανοία  το  τοιούτον˙  Ότι  χάρις  και  έλεος  εν  τοις  οσίοις 
αυτού, και επισκοπή εν τοις εκλεκτοίς αυτού. 
Εις την Λιτήν, Ιδιόμελα. 
Ήχος α’.  
Ευφραίνου  εν  Κυρίω,  η  νήσος  Καλύμνου,  Σάββαν  τον  Όσιον,  ως 
θησαυρόν  πλουτούσα˙  ως  αρετής  γαρ  πρακτικός  μυσταγωγός,  παρά 
Θεού  σοι  δέδοται,  περιών  μεν  τω  βίω,  οδηγός  σωτήριος,  και  αληθής 
διδάσκαλος,  εναρέτων  έργων˙  μεταστάς δε των τήδε, και ετοιμότατος, 
και  φύλαξ  και  έφορος,  εν  ευκαιρίαις  και  θλίψεσι˙  και  το  σεπτόν  αυτού 
σκήνος,  πίστει  και  πόθω  περικυκλούσι,  την  εξ  αυτού  αρωματίζουσαν 
χάριν, καρπώθητι κράζουσα. Κύριε δόξα σοι. 
Ήχος β’. 
Ακολουθήσας  Χριστώ  εκ  νεότητος,  εν  τω  θελήματι  αυτού  τα  σα 
διαβήματα,  κατεύθυνας  Πάτερ˙  ένθεν  εν  Όρει  του  Άθωνος, 
μοναστικώς  εγγυμνασάμενος,  εν  Παλαιστίνη  τη  αγία,  αγιωσύνης  τους 
καρπούς,  δαψιλώς  εγεώργησας˙  της  σαρκός  γαρ  το  φρόνημα,  όλον 
μετεστοιχείωσας,  προς  θείαν  αγάπησιν,  εν  φόβω  Κυρίου˙  και  εν 
Καλύμνω  γεγονώς,  εξ  ών  εταμιεύσω  αγαθών,  ταύτη  μετέδωκας  ως 
του Χριστού μιμητής˙ διο Σάββα. Όσιε, εορτάζομεν την μνήμην σου. 
Ήχος γ’.  
Της  εναρέτου  σου  ζωής,  ο  κεκρυμμένος  πλούτος,  και  η  εκ  Θεού 
δοθείσα  χάρις  σοι,  μετά τέλος ημίν έγνωσται, αναφανδόν Σάββα Όσιε˙ 
ώ  του  θαύματος!  οίας  δόξης  ηξίωσαι, δεδοξασμένε Πάτερ, εις αμοιβήν 
των  καμάτων  σου!  Το  γαρ  θείον  σώμά σου, χαριτωθέν θείω Πνεύματι, 
και  λαμπρυνθέν  της  αφθαρσίας  τη  δωρεά, σώον και άφθαρτον, εκ του 
6
τάφου  ανακεκόμισται˙  και  οσμήν  ζωής  αποπνέουν,  και  ευωδίαν  θείαν 
αρωματίζον, ποικίλα παρέχει ιάματα˙ ώ πίστει και δέει προσερχόμενοι, 
Αποστολικώς  κραυγάζομεν.  Ιησούς  Χριστός  χθές  και σήμερον, ο αυτός 
και εις τους αιώνας. 
Ήχος δ’. 
Πάσης  προσύλου  σχέσεως,  αποκαθάρας  τον  νουν,  τη  αενάω 
προσευχή,  και  της  σαρκός  τας  κινήσεις  νεκρώσας,  τη  επιδόσει  των 
κρειττόνων,  σκεύος  θείου  Πνεύματος,  πολύτιμον  ώφθης,  και  της 
αφθάρτου  ζωής,  εξήνεγκας  τα  άνθη˙  όθεν  ευφραίνεις  τοις λόγοις σου, 
των  πιστών  τας  καρδίας,  και  θερμαίνεις  τω  βίω  σου,  τας  θεοφιλείς 
ψυχάς,  προς  τελειοτέραν ανάβασιν˙ νεοφανής γαρ ανεφάνης φωστήρ, 
Σάββα  Πατήρ  ημών,  στηρίζων  και  φωτίζων  εν  Χριστώ,  τους  ευσεβώς 
βοώντας˙ Κύριε δόξα σοι. 
Δόξα. Ο αυτός. 
Τον  εν  Οσίοις  νεοφανή,  και  εν  ιερεύσιν  Όσιον,  Σάββαν  τον  θεόφρονα, 
ύμνοις  και  ωδαίς  πνευματικαίς  ευφημήσωμεν˙  των  γαρ  πάλαι  Οσίων, 
αναζωγραφήσας  την  αρετήν,  εν  εαυτώ  ημίν  υπέδειξε,  της  μελλούσης 
δόξης  τας  αμοιβάς˙  τούτων  γαρ  τας  απαρχάς,  εν  Καλύμνω 
στηλογραφεί,  εν  τη  πολυειδεί  εκφάνσει  της  θείας  χάριτος˙  και 
πρεσβεύει απαύστως, υπέρ των ψυχών ημών. 
Και νύν. Θεοτοκίον. 
Εκ παντοίων κινδύνων… 
Εις τον Στίχον Στιχηρά Προσόμοια. 
Ήχος πλ. α’. Χαίροις ασκητικών. 
Χαίροις  ο  εν  εσχάτοις  καιροίς,  ασκητικήν  επιδειξάμενος  άμιλλαν,  προς 
βίον  Πάτερ  τον  θείον,  εν  ολοτρόπω  σπουδή,  των  πάλαι  Οσίων  Σάββα 
Όσιε˙  εντεύθεν  διέπρεψας,  πολιτείας  λαμπρότητι,  και  απαθείας 
θησαυρός  εχρημάτισας,  νέμων  άπασι,  κατ’  αξίαν  τα  πρόσφορα,  λόγω 
μεν  διορθούμενος,  ψυχών  την  κατάστασιν,  έργω  δε  θείω  ρυθμίζων, 
προς  αρετών  τελειότητα,  τους  σοι  προσιόντας,  και  αιτούμενος  τοις 
πάσι, το θείον έλεος. 
Στίχ. Τίμιος εναντίον Κυρίου ο θάνατος… 
Νέος  της  Εκκλησίας  αστήρ,  άρτι  εφάνης  ευδοκία  τη  κρείττονι, 
λαμπόμενος  ταις  ακτίσι,  της  καθαράς  σου  ζωής,  και  του  Παρακλήτου 
ταις  ελλάμψεσι,  δι’  ών  την  διάνοιαν,  καταυγάζεις  εκάστοτε,  των 
Ορθοδόξων,  προς  αγάπησιν  ένθεον,  φαίνων  άπασιν,  αρετής  την 
7
αντίδοσιν,  Σάββα  αξιοθαύμαστε,  Αγίων  ομόσκηνε,  των  Καλυμνίων  το 
κλέος, Δωδεκανήσου αγλάϊσμα˙ Χριστόν εκδυσώπει, ταις ψυχαίς ημών 
δοθήναι, το μέγα έλεος. 
Στίχος. Μακάριος ανήρ ο φοβούμενος τον Κύριον… 
Ώφθη  μετά  χρονίαν  ταφήν,  δεδοξασμένον  αφθαρσίας  τη  χάριτι,  το 
σκύνός  σου  θεοφόρε,  αγιασμού  δωρεάς,  και  οσμήν  θαυμάτων 
παρεχόμενον˙  εντεύθεν  η  Κάλυμνος,  θησαυρόν  ως  ουράνιον,  τούτο 
πλουτούσα,  εγκαυχάται  τη  δόξη  σου,  και  προστρέχει  σοι,  εκ  μυχίων 
βοώσά  σοι˙  Σκέπε  και  διαφύλαττε,  την  νήσόν  σου  Άγιε,  την  προς  την 
σην  αφορώσαν,  συμπαθεστάτην  αντίληψιν,  και  δίδου  σοις  τεκνοις, 
ευλογίαν σου την θείαν, Σάββα Πατήρ ημών. 
Δόξα. Ήχος πλ. δ’. 
Εν  τω  νόμω  του  Θεού,  ημέρας  και  νυκτός  μελετήσας,  της  φθοράς  το 
κάλυμμα,  απεξεδύσω  Όσιε˙  Βαβαί  του  θαύματος!  πως  εν  τη  θνητή 
σαρκί  σου,  της  αθανασίας  την  εικόνα,  προτυποίς εμφανέστατα; Το γαρ 
θείον  σκήνός  σου, αφθαρτισθέν, θείω Πνεύματι, της αιωνίου ζωής, της 
αποκειμένης  της  Αγίοις,  μυροθήκη  πάσι  πρόκειται˙  ης  και  ημείς 
αξιωθείημεν, Σάββα μακάριε οι τιμώντες την μνήμην σου. 
Και νύν. Θεοτοκίον. 
Δέσποινα πρόσδεξαι… 
Νύν απολύεις το τρισάγιον, και το Απολυτίκιον. 
Ήχος πλ. α’. Τον συνάναρχον Λόγον. 
Της  Καλύμνου  το  κλέος  και  θείον  έφορον  και  των  πάλαι  Οσίων  και 
ισοστάσιον,  ευφημήσωμεν  πιστοί  Σάββα  τον  Όσιον˙  ότι  δεδόξασται 
λαμπρώς,  ως  θεράπων  του  Χριστού,  θαυμάτων  τη  ενεργεία,  και 
διανέμει τοις πάσι, παρά Θεού χάριν και έλεος. 
 
Θεοτοκίον. 
Χαίρε πύλη Κυρίου… 
Α π ό λ υ σ ι ς . 
Εις τον όρθρον.  
Μετά την α’. Στιχολογίαν, Κάθισμα. 
Ήχος α’. Τον τάφον σου Σωτήρ. 
Νεόφωτος  αστήρ,  τη  Χριστού  Εκκλησία,  εδείχθης  αληθώς,  προμηθεία 
αρρήτω,  λαμπρύνων  ταις  σαις  χάρισι,  και  θαυμάτων  λαμπρότητι, 

8
Σάββα  Όσιε,  των  ευσεβών  τας  καρδίας˙  όθεν  σήμερον,  την 
φωτοφόρον σου μνήμην, πιστώς εορτάζομεν. 
Θεοτοκίον. 
Τον  πάντων  Ποιητήν,  εν  μορφή  τη  βροτεία, δι’ έλεος πολύ, απορρήτως 
τεκούσα,  εκαίνισας  τα  φύραμα,  των  ανθρώπων  τω  τόκω  σου. 
Απειρόγαμε,  Ευλογημένη  Μαρία˙  όθεν  άπαντες,  των  μεγαλείων  σου 
Κόρη, υμνούμεν το μέγεθος. 
Μετά την β’. Στιχολογίαν. Κάθισμα. 
Ήχος δ’. Ταχύ προκατάλαβε. 
Η  Κάλυμνος  τέρπεται,  ως  θησαυρόν,  αληθή,  το  θείόν  σου  λείψανον, 
χαριτωθέν  εκ  Θεού,  πλουτήσασα  Όσιε˙  όθεν  σε  και  προστάτην, 
ευμενή  κεκτημένη,  μνήμην  σου  την  αγίαν,  εορτάζει  βοώσα˙  Μη  παύση 
μου προστατεύειν, Σάββα Πατήρ ημών. 
Θεοτοκίον. 
Τεχθείς  εξ  αιμάτων  σου,  ο  των  απάντων  Θεός,  σαρκί  ως  ηυδόκησεν, 
άνευ  τροπής  και  φυρμού,  Παρθένε  Πανάμωμε,  πάντων  σε  ποιημάτων, 
ανωτέραν  δεικνύει,  κόσμου  δε  προστασίαν,  και  προσφύγιον  μέγα˙  τη 
ση γαρ Θεοτόκε, πρεσβεία σωζόμεθα. 
Μετά τον Πολυέλεον, Κάθισμα. 
Ήχος πλ. δ’. Την Σοφίαν και Λόγον. 
Η  του  Πνεύματος  χάρις  του  παντουργού,  τω  τιμίω  λειψάνω  σου  και 
σεπτώ,  σκηνώσασα Όσιε, τούτο άφθαρτον έδειξεν, αρωματίζον πάσιν, 
οσμήν  την  ουράνιον,  και  των  πιστών  ευφραίνον,  αεί  την  διάνοιαν˙ 
όθεν  και  θαυμάτων,  αναβλύζον  τα  ρείθρα,  ιάται  τους  πάσχοντας,  και 
διώκει  τους  δαίμονας,  Σάββα  Πάτερ  μακάριε.  Πρέσβευε  Χριστώ  τω 
Θεώ,  των  πταισμάτων  άφεσιν  δωρήσασθαι,  τοις  εορτάζουσι  πόθω, 
την αγίαν μνήμην σου. 
Θεοτοκίον. 
Φωτοφόρε  λυχνία  και  χρυσαυγής,  ηλιόμορφε  θρόνε  και  λογικέ, 
Χριστού  του  Παντάνακτος,  την  ψυχήν  μου  καταύγασον,  εσκοτισμένην 
ούσαν,  παθών  αμαυρότησι,  τη  φωτοφόρω  λάμψει,  της  σης 
αγαθότητος˙  όλη  γαρ  καρδία,  τη  ση  σκέπη  προστρέχω,  τυχείν 
εξαιτούμενος,  της  πλουσίας  ευνοίας  σου,  Θεοτόκε  κραυγάζων  σοι˙ 
Πρέσβευε  τω  σω  Υιώ  και  Θεώ,  των  πταισμάτων  δούναί  μοι  την 
άφεσιν, και φωτός του αΰλου, ακτίνα ουράνιον. 
Το α’. αντίφωνον του δ’. ήχου και το Προκείμενον. 
9
 Τίμιος εναντίον Κυρίου ο θάνατος του Οσίου αυτού. 
Στίχος. Μακάριος ο ανήρ ο φοβούμενος τον Κύριον… 
Ευαγγέλιον του Αγίου Αντωνίου.  
Ο Ν’. Δόξα. Ταις του σου Οσίου… 
Και νύν. Ταις της Θεοτόκου… 
Ιδιόμελον. Ήχος πλ. β’. 
Στίχ. Ελέησόν με ο Θεός κατά το μέγα έλεός σου… 
Την  πνευματικήν  υπελθών  πολιτείαν,  των  κατ’  αυτήν  επιδόσεων, 
υποτύπωσις  ώφθης˙  και  των  εν  αυτή  καλών,  την  μετουσίαν 
υπεμφαίνων,  εν  ταπεινοφροσύνη  και  πραότητι,  και  απλάστοις  ήθεσι, 
την  ζωήν  εκόσμησας˙  διο  εν  Αγίοις  ο  κλήρός  σου  γέγονε,  και  της  ζωής 
τω  ξύλω  αποκατέστης˙  ου  και  ημάς  αξίωσον,  ταις  προς  Θεόν 
πρεσβείαις σου, Σάββα αξιάγαστε. 
Σώσον ο Θεός τον λαόν σου… 
Είτα οι κανόνες, της Θεοτόκου και του Αγίου. 
Κανών του Αγίου ου η ακροστιχία. 
«Κάλυμνος χαίρει εν σοι ώ Σάββα Γερασίμου». 
Ωδή α’. Ήχος δ’. Ανοίξω το στόμα μου. 
Καταύγασον  Κύριε,  την  σκοτισθείσαν  καρδίαν  μου,  τη  ση  αγαθότητι, 
ως  αν  υμνήσω  φαιδρώς,  τον  σον  Όσιον  Σάββαν  τον  θεοφόρον,  τον 
άρτι το θέλημα, το σον τελέσαντα. 
  
Αγίων  τοις  ίχνεσιν,  από  νεότητος  Όσιε,  αμέμπτως  εβάδισας,  εν 
ταπεινώσει  πολλή  όθεν  μέτοχος,  αυτών  της  ευκληρίας,  και  δόξης 
ισότιμος, Σάββα γεγένησαι. 
 
Λαμπτήρ  ως  νεόφωτος,  τη  Εκκλησία  ανέτειλας,  ακτίσι  του  βίου  σου, 
των  ευσεβών  τας  ψυχάς,  Σάββα  Όσιε,  θερμαίνων  και  εγείρων, ζηλούν 
τα χαρίσματα, Πάτερ τα κρείττονα. 
Θεοτοκίον. 
Υμνούντα  την  δόξαν  σου, την υπερμύμνητον Δέσποινα, παθών αδοξίας 
με,  και  τυραννίδος  πικράς,  απολύτρωσαι,  και  φόβω  του  Υιού  σου,  τον 
νούν μου καθήλωσον, τη ση χρηστότητι. 
Ωδή γ’. Τους σους υμνολόγους. 

10
Μακρύνων  οικείων  και  πατρίδος,  τον  Άθω  κατέλαβες  σπουδή,  και  εν 
τη  Σκήτη  Όσιε,  της  Άννης  της  Προμήτορος,  μοναστικώς  εσκήνωσας, 
ασκητικώς γυμναζόμενος. 
 
Νοός  σου  απάσας  τας  κινήσεις,  ιθύνας  τω  νόμω  του  Θεού,  το  της 
σαρκός  σου  φρόνημα,  ενέκρωσας  μακάριε,  και  της  ζωής  τω  πνεύματι, 
όλον σαυτόν καθυπέταξας. 
 
Οσίων  ο  νέος  θιασώτης,  το  σκεύος  των  θείων  αρετών,  αγάπης,  το 
θησαύρισμα,  υμνείσθω  θείοις  άσμασι,  Σάββας  ο  θεοδόξαστος,  των 
Καλυμνίων το καύχημα. 
 
Θεοτοκίον. 
Σκηνή  του  Θεού  Αγνή  του  ζώντος,  υπέρτιμος  ώφθης  και  λαμπρά,  του 
προελθόντος  Άχραντε,  εκ  των  αγίων  αιμάτων  σου˙  διο  των  ουρανίων 
με, σκηνών αξίωσον δέομαι. 
Κάθισμα. Ήχος δ’. Ο υψωθείς εν τω Σταυρώ. 
Την  κεκρυμμένην  σου  ζωήν  και  αγίαν,  ο  μεγαλόδωρος  Σωτήρ  μετά 
τέλος,  τοις  ευσεβέσι  Πάτερ  εφανέρωσεν˙άφθαρτον  γαρ  έδειξεν, 
ευωδίαν  εκπνέον,  το  σεπτόν  σου  λείψανον,  και  ιάσεις  παρέχον,  ώ 
προσιόντες Σάββα ευλαβώς ανευφημούμεν τα σα προτερήματα. 
Θεοτοκίον. 
Θεοχαρίτωτε  Αγνή  Θεοτόκε,  αμαρτανόντων  καταφύγιον  μέγα,  και 
τεθλιμμένων  αληθής  παράκλησις,  πλήσον  την  καρδίαν  μου,  αληθούς 
ευφροσύνης,  εξ  αυτής  διώκουσα,  αθυμίας  τα  νέφη,  και  τω  φωτί  των 
θείων εντολών, τας του νοός μου, κινήσεις κατεύθυνον. 
Ωδή δ’. Ο καθήμενος εν δόξη. 
Χαίρων  έδραμες  θεόφρον,  ως  διψώσά  τις  έλαφος,  ένθα  του Σωτήρος, 
έστησαν  οι  πόδες  οι  άγιοι,  και  των  ναμάτων  της  χάριτος  ετρύφησας, 
Σάββα Όσιε, οσιωθείς την καρδίαν σου. 
 
Ακακία  διαπρέπων,  και  απλάστοις  εν  ήθεσι,  της  ιερωσύνης,  Πάτερ  την 
στολήν  περιβέβλησαι,  και  ιερεύς  του  Σωτήρος  ώφθης  ένθεος,  ω  και 
έκραζες˙ δόξα Χριστέ τη δυνάμει σου. 
 

11
Ρήσεις  σου  τας  γλυκυτάτας,  ενθυμούμεναι  Όσιε,  και  τω  σω  λειψάνω, 
πίστει  και  χαρά  παριστάμεναι,  αι  σαι  Μονάστριαι  πόθω  εκβοώσί  σοι˙ 
Σκέπε Άγιε, ημάς τα τέκνα σου πάντοτε. 
Θεοτοκίον. 
Εκ  γαστρός σου της αχράντου, σαρκοφόρος ανέτειλε, της δικαιοσύνης, 
Κόρη  ο  ανέσπερος  Ήλιος,  ού  ταις  ακτίσι  τον  νούν  μου  φωταγώγησον, 
ίνα κράζω σοι˙ δόξα Παρθένε τη δόξη σου. 
Ωδή ε’. Εξέστη τα σύμπαντα. 
Ιέρευσας  Όσιε,  εν  πάση  οσιότητα,  και  εν  ευθυτάτη  διανοία,  τω  Θεώ 
Λόγω  Σάββα,  μακάριε,  και  ώσπερ  θυσίαν  καθαράν,  τούτω 
προσενήνοχας, τους οσίους καμάτους σου. 
 
Εξέστησαν  άπαντες,  ηνίκα  σου  το  λείψανον,  άφθαρτον  και  πλήρες 
ευωδίας,  από  του  μνήματος  ανεκόμισαν,  και  της  σης  αγίας  βιοτής, 
Πάτερ εμυήθησαν, εξ αυτού την λαμπρότητα. 
 
Νοσούσι  την  ίασιν,  τοις  πίστει  καταφεύγουσι,  Πάτερ  τη  ση  λάρνακα 
παρέχεις,  και  θεραπεύεις  δυσηκοΐαν  δεινήν,  των  την  σην  αντίληψιν 
θερμώς, αιτουμένων Άγιε, ως θεράπων του Κτίσαντος. 
Θεοτοκίον. 
Σαρκός  ομοιώματι,  εκ  σου  φανείς  ο  άκτιστος,  κτίζεται  ατρέπτως  υπέρ 
λόγον,  και  ανακτίζει  την  σαθρωθείσαν  ημών,  φύσιν  παραβάσει  του 
Αδάμ, μόνη Παντευλόγητε, Θεοτόκε Πανύμνητε. 
Ωδή στ’. Την θείαν ταύτην. 
Ο  της  Καλύμνου  υπέρμαχος,  και  Θράκης  το  εξαίρετον  βλάστημα, 
Σάββας  ο  Όσιος,  μεγαλυνέσθω  τοις  άσμασι,  το  της  Ορθοδοξίας,  νέον 
εντρύφημα. 
 
Ιερωσύνη  κοσμούμενος,  αμέμπτως  τω  Θεώ  ιεράτευσας,  Σάββα  Πατήρ 
ημών, και συν Αγίοις δεδόξασαι, αγίως σου τον βίον, τελέσας Άγιε. 
 
Ως  μυροθήκη  του  Πνεύματος,  οσμήν  αθανασίας  μυρίπνοον,  πνέει 
εκάστοτε,  το  ιερόν  Πάτερ  σκήνός  σου,  παθών  την  δυσωδίαν,  διώκον 
Όσιε. 
Θεοτοκίον. 

12
Σαρκί  τεκούσα  τον  άσαρκον,  και  μείνασα  Παρθένε  αμόλυντος,  μετά 
την  κύησιν,  σαρκός  μου  Κόρη  το  σύντριμμα,  και  της  ψυχής  την  νόσον, 
ίασαι Άχραντε. 
Κοντάκιον. Ήχος γ’. Η Παρθένος σήμερον. 
Εορτάζει  σήμερον,  των  Καλυμνίων  η  νήσος,  την  αγίαν  μνήμην  σου, 
αγγαλομένη  καρδία˙  έσχε  γαρ,  ως  θεοδώρητον  όντως  πλούτον, 
σκήνός  σου,  το  θεοδόξαστον  Πάτερ  Σάββα,  ώ  προστρέχουσα  εν 
πίστει, ρώσιν λαμβάνει, ψυχής και σώματος. 
Ο Οίκος. 
Αγγαλιάται  εν  χαρά,  Χριστού  η  Εκκλησία,  ορώσά  σου  την  εκ  Θεού, 
τιμήν  και  δόξαν  την  πολλήν,  και  εύκλειαν  την  θαυμαστήν,  ηγλαϊσμένε 
Πάτερ  Σάββα˙  συ γαρ εν τοις χαλεποίς τούτοις καιροίς, εν μέσω γενεάς 
σκολιάς  και  διεστραμμένης,  άμπεμπτος,  αληθινός,  ακέραιος,  άκακος 
και  όσιος  ευρέθης,  αμέμπτως  εν  τοις  δικαιώμασι  του  Κυρίου 
πορευόμενος,  και  των  πάλαι  Αγίων,  την  αγίαν  εχαρακτήρισας  ζωήν˙ 
διο  Κάλυμνος  η  νήσος,  των  θεοσδότων  του  καλών  πλουσίως 
απολαύουσα,  το  ιερόν  σου  λείψανον,  ως  κιβωτόν  αγιασμού 
εθησαύρισεν˙  ώ  πανευλαβώς  σπεύδουσα,  πάσαν  καρπούται  εξ  αυτού 
ωφέλειαν,  και  αεί  λαμβάνει  τα  αιτήματα,  και  ρώσιν  ψυχής  και 
σώματος. 
Συναξάριον. 
η
Τη  7​  του  αυτού  μηνός  Απριλίου  Μνήμη  του  Οσίου  και  θεοφόρου 
Πατρός  ημών  Σάββα,  του  νέου,  προστάτου  και  πολιούχου  της  νήσου 
Καλύμνου, ένθα και το ιερόν αυτού λείψανον σώζεται. 
Στίχ. Σάββα τοις πάλαι αμιλληθείς Αγίοις. 
Συν τούτοις δεδόξασαι θαύμασι πλείστοις. 
Ταις αυτού πρεσβείαις Χριστέ ο Θεός, ελέησον και σώσον ημάς. Αμήν. 
Ωδή ζ’. Ούκ ελάτρευσαν.  
Ακηλίδωτον,  ζωήν  πολιτευσάμενος,  Σάββα  μακάριε,  κηλίδων  και 
μολυσμών,  ψυχάς  απεκάθηρας,  πολλάς  τω  λόγω  σου,  των  εκ πίστεως, 
θερμής προσπελαζόντων σοι, ως θεράποντι Κυρίου. 
 
Βοά  Όσιε,  ευφήμως  σου  τα  θαύματα,  η  νήσος  Κάλυμνος,  ά  ενεργεί 
θαυμαστώς,  το  θείόν  σου  λείψανον˙  όθεν  και  σπεύδουσι,  τούτω 
πάντοτε, εκ πάσης νήσου χαίροντες, και καρπούνται τας αιτήσεις. 
 
13
Βίον  ένθεον,  εβίωσας  μεν  πρότερον,  εν  Σκήτη  Άγιε,  της  Άννης  της 
ευκλεούς,  εν  πόλει  αγία  δε,  Σιών  διέπρεψας,  ως  θεόληπτος,  και  εκ 
Καλύμνου έδραμες, προς σκηνάς τας ουρανίους. 
Θεοτοκίον. 
Ανερμήνευτος,  ο  τόκος  σου  και  άφραστος,  πέλει  Πανάχραντε˙  τον γαρ 
των  όλων  Θεόν,  εν  σοι  σωματούμενον,  αρρήτως  έσχηκας,  και 
εκύησας, αυτόν ώσπερ ηθέλησε, σώζοντα τους σε υμνούντας. 
Ωδή η’. Παίδες ευαγείς. 
Γνώσει  της  ζωής  της  μακαρίας,  και  ταύτης  των  εναρέτων  επιδόσεων, 
διαλάμπων  Όσιε,  οία  πρακτικώτατος,  εργάτης  θείων  πράξεων  ένθους 
υπούργησας,  εν  Μάνδρα  Νεκταρίου  του  θείου,  μεθ΄  ού  Πάτερ  Σάββα, 
της άνω τρυφάς δόξης. 
 
Ένδυμα  το  της  ιερωσύνης,  ό  Πάτερ  αξίως  περιβέβλησαι,  ιεροίς 
καμάτοις  σου,  και  σεπτοίς  ιδρώσί  σου,  λαμπρότερον  ανέδειξας  και 
ιερώτερον,  μαθ’  ού  και  ανελήλυθας  Σάββα,  εις  ναόν  τον  άνω,  της 
δόξης του Κυρίου. 
 
Ρώσιν  και  ταχείαν  θεραπείαν,  η  χείρ  η  εξηραμμένη  και  παράλυτος,  εκ 
του  θείου σκήνους σου, γυναικός της σώφρονος, ευρούσα Σάββα Όσιε 
πάντας  εξέπληξεν ευθύς γαρ υγιής καθωράθη, και των σων θαυμάτων, 
εκήρυττε την χάριν. 
 
Θεοτοκίον. 
Άχραντε  Παρθένε  Θεοτόκε,  η  μόνη  τον  Θεόν  Λόγον  σωματώσασα, 
πάντας  επανάγοντα,  προς  την  πρώτην  εύκλειαν,  εξ  η  πάλαι 
πεπτώκαμεν  φθόνω  του  όφεως,  εκ  πάσης  γεηράς  προσπαθείας, 
ύψωσον τον νουν μου, προς έρωτα τον θείον. 
Ωδή θ’. Άπας γηγενής. 
Στέφος  ευπρεπές,  και  δόξαν  αΐδιον  Πάτερ  ευράμενος,  ως  καλώς 
τελέσας  σου,  τον  της  ασκήσεως  δρόμον  Όσιε,  οράς  Αγγέλων  τάγματα 
και  φως  το  άδυτον,  και  Αγίων,  τάξεσιν  ηρίθμησαι,  ως  αυτών  μιμητής 
και ομότροπος. 
 
Ίασαι  ημών,  ψυχών  τα  νοσήματα  Σάββα  μακαριε,  και  σωμάτων 
κούφισον,  άπαντα  πόνον  τη  επισκέψει  σου˙  σε  γαρ  προστάτην  έχομεν 
14
και  αντιλήπτορα,  και  τη  θεία,  σκέπη  σου  προστρέχομεν,  ίνα  λάβωμεν 
χάριν και έλεος. 
 
Μέγαν  αρωγόν,  η  Κάλυμνος  έσχε  σε  Σάββα  μακάριε,  προμηθεία 
κρείττονι˙  διο  και  πίστει  ανακραυγάζει  σοι˙  Αεί  σκέπε  με  Άγιε  και 
Χριστώ  πρέσβευε,  συν  τω  θείω  Χριστουδούλω  σώζεσθαι. 
Δωδεκάνησον πάσαν εκ θλίψεων. 
 
Όρμημα  παθών,  θλιβόντων  με  Άγιε,  και  τυραννούντων  με,  στήσον  τη 
ση  χάριτι,  και εκ του πλούτου των χαρισμάτων σου, μετάδος τη καρδία 
μου  προς  γνώσιν  κρείττονα  και  τον  ύμνον,  τον  παρόντα  δέξαι  μου, 
Πάτερ Σάββα ως δώρον ευπρόσδεκτον. 
Θεοτοκίον. 
  Ύψιστον  Θεόν,  σαρκί  ομιλήσαντα  εκ  των  αιμάτων  σου,  πλούτω 
αγαθότητος,  κυοφορήσασα  υπέρ  έννοιαν,  Ευλογημένη  Πάναγνε  τον 
νούν  μου  ύψωσον,  χαμαιζήλων,  εννοιών  και  λόγων  τε,  προς  υψώσεις 
αγάπης του Κτίσαντος.  
Εξαποστειλάριον. Γυναίκες ακουτίσθητε. 
Αγάλλου  νήσος  Κάλυμνος,  εν  κόλποις  σου  κατέχουσα,  το 
χαριτόβρυτον  σκήνος,  Σάββα  του  θεοφόρου,  του  άρτι  αναλάμψαντος, 
ασκητικοίς χαρίσμασι, και σοι αεί βραβεύοντος, τας δαψιλείς χορηγίας, 
της εαυτού ευλογίας. 
Θεοτοκίον. 
Αγγέλων  αγαλλίαμα,  και  των  ανθρώπων  στήριγμα,  και  προστασία  του 
κόσμου,  οι  άπερ  Μήτηρ  Κυρίου,  υπάρχεις  Παναμώμητε,  Κυρία  μου  και 
Δέσποινα˙  διο καμέ απάλλαξον, της των παθών δυναστείας, και σώσόν 
με παρ’ ελπίδα. 
Εις τους Αίνους. 
Ιστώμεν στίχους δ’. και ψάλλομεν τα εξής Προσόμοια. 
Ήχος πλ. δ’. Ώ του παραδόξου θαύματος! 
Σάββα  θεοφόρε  Όσιε,  της  εναρέτου  ζωής,  εραστής  ενθεώτατος, 
ώφθης  εκ  νεότητος,  ανενδότω  φρονήματι˙  όθεν  Κυρίω 
κατηκολούθησας,  πάντα  τον  κόσμον  απαρνησάμενος˙  ώ  οία  χάριτος, 
αληθώς ηξίωσαι, παρά Θεού! Ως βίον ουράνιον, πολιτευσάμενος. 
 

15
Σάββα  θεόφρον  Πατήρ  ημών,  νεοφανής  ως  αστήρ,  τοις  πιστοίς 
ανατέταλκας,  και  αυγάζεις  Άγιε,  ταις  ακτίσι  του  βίου  σου  της 
Εκκλησίας,  άπαν  το  πλήρωμα,  Ορθοδοξίας  φαίνων  την  έλλαμψιν˙  ώ 
των  χαρίτων  σου!  Δι’  ών  την  σκοτόμαιναν,  την  χαλεπήν,  λύεις  των 
αιρέσεων, και νέφη θλίψεων. 
 
Σάββα  Καλύμνου  το  καύχημα,  σε  παιδευτήν  ιερόν,  και  διδάσκαλον 
ένθεον,  ζώντα  επλουτήσαμεν,  λόγοις  άμα  και  πράξεσι,  και  μετά  τέλος 
προστάτην  μέγιστον,  και  προς  τον  Κτίστην  πρέσβυν θερμότατον. Όθεν 
το  σκήνος  σου,  πίστει  προσπτυσσόμενοι,  το  ιερόν,  καθαγιαζόμεθα, 
ψυχάς και σώματα. 
 
Ώ  του  παραδόξου  θαύματος!  μετά  ταφήν  ιεράν,  και  χρονίαν 
κατάθεσιν,  εν  τω  τάφω  Άγιε,  αδιάφθορον  δέδοται,  τοις  ευσεβέσι  το 
θείον  σώμά  σου,  ευωδιάζον  και  πλήρες  χάριτος˙  ώ  της  μεγίστης  σου, 
δωρεάς  ής  έτυχες,  παρά  Θεού!  Εξ  ής  και  τοις  τέκνοις  σου,  μετάδος 
Όσιε. 
Δόξα. Ήχος πλ. α’.  
Όσιε  Πάτερ,  των  αρετών  την  τρίβον,  ακλινώς  βαδίσας,  το  βραβείον 
της  άνω  κλήσεως,  εκ  χειρός  Κυρίου  εδέξω˙  πάντα  γαρ  τα  σα  αναθείς 
τω  Σωτήρι,  και  τω  θείω  φόβω  την  ψυχήν  ρυθμίσας,  των  γεηρών 
υπερίπτασο,  ως  εν  ασύλω  θησαυρώ  τον  νούν  τηρήσας  εκ  των  εν 
κόσμω  ηδέων,  και  των  σκανδάλων του όφεως˙ και εν αληθεί οσιότητι, 
θεοειδής  γενόμενος,  των  απ΄  αιώνος  Αγίων,  της  στάσεως  ηξίωσαι. 
Μεθ’  ών  Χριστόν  ικέτευε,  Σάββα  παμμακάριστε,  ελεηθήναι  τας  ψυχάς 
ημών. 
Και νύν. Θεοτοκίον. 
Μακαρίζομέν σε Θεοτόκε Παρθένε… 
 
ΔΟΞΟΛΟΓΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΚΑΙ ΑΠΟΛΥΣΙΣ 
Εις την Λειτουργίαν. 
Τα τυπικά, οι Μακαρισμοί, και εκ του κανόνος του Οσίου η γ’. και στ’. 
ωδή.  
Απόστολον της ε’. Δεκεμβρίου, Ευαγγέλιον της ιζ’. Ιανουαρίου. 
Κοινωνικόν. Εις μνημόσυνον αιώνιον… 
Μ ε γ α λ υ ν ά ρ ι ο ν.  
16
Χαίροις  της  Καλύμνου  ο  αρωγός,  και  Δωδεκανήσου,  λαμπαδούχος 
νεοφανής˙  χαίροις  ο  παρέχων,  τοις  πάσχουσι  την  ρώσιν,  ώ  Σάββα 
θεοφόρε, Οσίων σύσκηνε. 
Έτερον. 
Φύλαττε  και  σκέπε  την  σην  Μονήν,  την  πιστώς  τιμώσαν,  το  σον 
λείψανον  το  σεπτόν, και ναυτιλλομένοις, και πάσι Καλυμνίοις, ώ Σάββα 
θεοφόρε, βοήθει πάντοτε. 
Δίστιχον.  
Φως μοι θείον έλλαμψον Όσιε Σάββα 
Γερασίμω μέλψαντι τους δε σοι ύμνους. 
ΚΑΝΩΝ ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΟΣ 
Εις τον Όσιον Πατέρα ημών Σάββαν τον Νέον 
τον εν Καλύμνω. 
Ποίημα Γερασίμου Μοναχού Μικραγιαννανίτου. 
Ευλογήσαντος του ιερέως, το Κύριε εισάκουσον, μεθ’ ό 
το Θεός Κύριος ως συνήθως και το εξής: 
Ήχος δ’. Ο υψωθείς εν τω Σταυρώ. 
Ως  κοινωνός  των  απ’  αιώνος  Οσίων,  και  του  Σωτήρος  θεοφόρος 
θεράπων,  και  Καλυμνίων  μέγα  καταφύγιον,  δίδου  τα  αιτήματα,  τοις 
πιστώς  προσιούσι,  Σάββα  Πάτερ  Όσιε,  τω  σεπτώ  σου  λειψάνω,  και 
των πταισμάτων άφεσιν ημίν, παρά Κυρίου, εξαίτει εκάστοτε. 
Δόξα. Το αυτό. Και νύν. Θεοτοκίον. 
Ου  σιωπήσομέν  ποτέ  Θεοτόκε,  τας  δυναστείας  σου  λαλείν  οι  ανάξιοι. 
Ειμή  γαρ  συ  προΐστασο  πρεσβεύουσα,  τίς  ημάς  ερρύσατο,  εκ 
τοσούτων  κινδύνων;  τίς  δε  διεφύλαξεν,  έως  νύν  ελευθέρους˙  ούκ 
αποστώμεν  Δέσποινα  εκ  σου˙  σους  γαρ  δούλους  σώζεις  αεί,  εκ 
παντοίων δεινών. 
Ο Ν’. και ο κανών ου η ακροστιχίς. 
«Δίδου ώ Σάββα ημίν σήν χάριν. Γερασίμου». 
Ωδή α’. Ήχος πλ. δ΄. Υγράν διοδεύσας. 
Δοχείον  του  Πνεύματος  ιερόν,  Σάββα,  θεοφόρε,  τας  δεήσεις  των 
ευσεβών,  δέχου  πατρική  σου συμπαθεία, και πάσι δίδου την χάριν σου 
Όσιε. 
 

17
Ιδού  σοι  προσήλθομεν  ευλαβώς,  και  των  σων  λειψάνων 
προσπτυσσόμεθα  την  σορόν,  ως  αν  κομισώμεθα  εκ  ταύτης,  αγιασμόν 
και παθών απολύτρωσιν. 
 
 
Δυνάμεις  θαυμάτων  ως  ενεργών,  θαυμάστωσον  Πάτερ,  την  σην  χάριν 
και  εν  εμοί,  και  παύσον  ψυχής  μου  την  οδύνην,  ως  του  Χριστού 
μιμητής Σάββα Όσιε. 
Θεοτοκίον. 
Ολόφωτον  σκήνωμα  του  Θεού,  Κεχαριτωμένη,  Αειπάρθενε  Μαριάμ, 
φωτί  της  θερμής  σου  προστασίας,  τα  των  παθών  ημών  νέφη 
διάλυσον. 
Ωδή γ’. Ουρανίας αψίδος. 
Υπό  πλήθους  πταισμάτων,  καταβληθείς  γέγονα,  δούλος  των  παθών 
θεοφόρε, νοΐ αγνώμονι, άλλ’ η πρεσβεία σου, εξαγαγέτω με Πάτερ, της 
παρούσης θλίψεως καθικετεύω σε. 
 
Ως  θερμόν  σε προστάτην, και βοηθόν έτοιμον, έχει σε προνοία Κυρίου, 
η  νήσος  Κάλυμνος,  διο  και  κράζει  σοι.  Εκ  πειρασμών  και  κινδύνων, 
ασινή με φύλαττε, Σάββα μακάριε. 
 
Στηριγμός  κλουνουμένων,  ως  αληθώς  πέφηνας,  Πάτερ  εν  εσχάτοις 
τοις  χρόνοις,  εν  θείω  Πνεύματι˙  διο  κλονούμενον,  καμέ  εχθρού 
επηρείας, εν τω φόβω στήριξον, Σάββα του Κτίσαντος. 
Θεοτοκίον. 
Απειράνδρως  τεκούσα,  τον  του  παντός  αίτιον,  και  μετά  τον  τόκον 
Παρθένος  άφθορος  μείνασα,  Θεοχαρίτωτε,  φθοροποιών  νοημάτων, 
την ψυχήν μου λύτρωσαι, τη ση χρηστότητι. 
 
Διάσωσον  τους  προσιόντας  τη  θήκη  του  σου  λειψάνου,  πάσης  βλάβης 
και συμφοράς Σάββα Όσιε, ως δεδεγμένος την χάριν παρά Κυρίου. 
Επίβλεψον εν ευμενεία… 
Αίτησις και το Κάθισμα. 
Ήχος β’. πρεσβεία θερμή. 
Προστάτης  θερμός,  και  αντιλήπτωρ  μέγιστος,  και  σκέπη  στερρά,  των 
Καλυμνίων  πέφηνας˙  διο  την  σην  βοήθειαν,  καθ’  εκάστην  αιτούμεν 
18
βοώντές  σοι.  Μη  παύση  διέπειν  και  φρουρείν,  ώ  Σάββα  ημάς  τους  σε 
γεραίροντας. 
Ωδή δ’. Εισακήκοα Κύριε. 
Βοηθός  εν  ταις  θλίψεσι,  και  εν  τοις  κινδύνοις  ρύστης  οξύτατος,  Πάτερ 
Σάββα, έσο πάντοτε, τοις ειλικρινώς σε μακαρίζουσι. 
 
Βρύει  χάριν  αέναον,  η  του  σου  λειψάνου  θήκη  μυρίπνοος,  και  ιάται 
Σάββα, Όσιε, τα δυσώδη πάθη θείω Πνεύματι. 
 
Ασθενούσι  την  ίασιν,  δίδου  Πάτερ  Σάββα  ως  συμπαθέστατος,  και 
κυβέρνα ασφαλέστατα, τους ναυτιλλομένους τη ση χάριτι. 
Θεοτοκίον. 
Ηλιόμορφε  Δέσποινα,  την  εσκοτισμένην  ψυχήν  μου  πάθεσι,  τη 
πρεσβεία σου καταύγασον, και τω θείω φόβω με συνέτισον. 
Ωδή ε’. Φώτισον ημάς. 
Μέγας  αρωγός,  Καλυμνίων  ώφθης  Άγιε˙  δια  τούτο  αποδίωκε  αεί,  αφ΄ 
ημών τα του εχθρού πικρά σκάνδαλα. 
 
Ίασαι  δεινάς,  ασθενείας  Σάββα  Όσιε,  των  σπευδόντων  τη  αγία  σου 
σορώ, και αιτούντων την ταχείάν σου αντίληψιν. 
 
Νόσων  χαλεπών,  ψυχής  άμα  και του σώματος, και παντοίων θλιβερών 
επιφορών, Πάτερ Σάββα αβλαβείς ημάς διάσωζε. 
 
 
Θεοτοκίον. 
Σκέπη  ασφαλής,  των  ανθρώπων  και  διάσωσμα,  των  ποικίλων  του 
εχθρού επιβουλών, σκέπασόν με Θεοτόκε τον ικέτην σου. 
Ωδή στ’. Την δέησιν. 
Ηγίασεν  εν  εσχάτοις  σε  χρόνοις,  όν  εδόξασας  Θεόν  τω σω βίω, Σάββα 
θεόφρον˙  διο  αγιάζεις,  αγιασμώ  του  αγίου  λειψάνου  σου,  τους 
τρυχομένους χαλεπώς, εναγέσι παθήμασιν Άγιε. 
 
Ναμάτων,  πεπληρωμένος  αΰλων,  θεοδόξαστε  Πατήρ  ημών  Σάββα, 
καθάπερ  ύδωρ  ζωής  αναβλύζεις,  τον  γλυκασμόν  της  δοθείσης  σοι 
χάριτος, και την πικρίαν των δεινών, εξ ημών απελαύνεις εκάστοτε. 
19
 
Χειρί  σου,  τη  πατρική  θεοφόρε,  ασφαλώς  τους  εν  θαλάσση  κυβέρνα 
και  δίδου  εύπλοιαν  τούτοις  παμμάκαρ,  τρικυμιών  και  κινδύνων 
ρυόμενος, και έσο Σάββα νοερώς, κυβερνήσης αυτοίς ασφαλέστατος. 
Θεοτοκίον. 
Αφράστως,  τον  Ποιητήν  τετοκυία,  εκλυτρούμενον  ημάς  της  κατάρας, 
Ευλογημένη  Θεοτόκε  Κόρη,  αμαρτανόντων  θερμόν  ιλαστήριον, 
αμαρτιών μου των πολλών, ιλασμόν και την άφεσιν αίτησαι. 
 
Διάσωσον  τους  προσιόντας  τη  θήκη  του  σου  λειψάνου,  πάσης  βλάβης 
και συμφοράς Σάββα, Όσιε, ως δεδεγμένος την χάριν παρά Κυρίου. 
Άχραντε η δια λόγου… 
Αίτησις και το Κοντάκιον. 
Ήχος β’. Τοις των αιμάτων σου. 
 
Των  Καλυμνίων  θερμώς  προϊστάμενος,  ως  δοξασθείς  τη  του 
Πνεύματος  χάριτι,  παρέχεις  τοις  χρήζουσι  πάντοτε,  την  σην  ταχείαν  εν 
πάσι βοήθειαν˙ διο σε υμνούμεν Σάββα Όσιε. 
Προκείμενον. 
Τίμιος εναντίον Κυρίου ο θάνατος του οσίου αυτού. 
Στίχ. Μακάριος ανήρ ο φοβούμενος τον Κύριον… 
Ευαγγέλιον. Εκ του κατά Ματθαίον. 
Είπεν  ο  Κύριος  τοις  εαυτού  Μαθηταίς.  Πάντα  μοι  παρεδόθη  υπό  του 
Πατρός  μου˙  και  ουδείς  επιγινώσκει  τον  Υιόν  ειμή  ο  Πατήρ,  ουδέ  τον 
Πατέρα  τις  επιγινώσκει  ειμή  ο  Υιός  και  ώ  εάν  βούληται  ο  Υιός 
αποκαλύψαι.  Δεύτε  προς  με  πάντες,  οι  κοπιώντες  και  πεφορτισμένοι, 
καγώ  αναπαύσω  υμάς.  Άρατε  τον  ζυγόν  μου  εφ’  υμάς  και  μάθετε  απ’ 
εμού,  ότι  πράος  ειμί  και  ταπεινός  τη  καρδία,  και  ευρήσετε  ανάπαυσιν 
ταις  ψυχαίς  υμών˙  ο  γαρ  ζυγός  μου  χρηστός  και  το  φορτίον  μου 
ελαφρόν εστίν. 
Δόξα. Ταις του σου Οσίου… 
Και νύν. Ταις της Θεοτόκου… 
Προσόμοιον. 
Ήχος πλ. β’. Όλην αποθέμενοι. 
Στίχ. Ελέησόν με ο Θεός κατά το μέγα έλεός σου… 

20
Άστρον  ως  νεόφωτον,  τη  του  Χριστού  Εκκλησία,  εν  εσχάτοις  έτεσι, 
βίου  καθαρότητι  Πάτερ  έλαμψας,  και φωτί Όσιε, των σων θαυμασίων, 
απελαύνεις  την  σκοτόμαιναν,  παθών  και  θλίψεων,  των 
προσπελαζόντων  τη  σκέπη  σου,  και  νέμεις  τοις  αιτούσί  σε,  χάριν  και 
υγείαν  και  έλεος˙  διο  σοι  βοώμεν.  Μη  παύση  ικετεύων  τον  Χριστόν, 
Σάββα θεόφρον μακάριε, υπέρ των τιμώντων σε. 
Σώσον ο Θεός τον λαόν σου… 
Ωδή ζ’. Οι εκ της Ιουδαίας. 
Ρέει  άφθονος  χάρις,  εκ του θείου λειψάνου σου Σάββα Όσιε, και παύει 
τας  οδύνας,  και  λύει  αρρωστίας,  και  παρέχει  εκάστοτε,  τοις  προσιούσι 
πιστώς, χαράν και ευφροσύνην. 
 
Ιατρεύσας  την  χείρα,  την  ξηράν  του  γυναίου  του  προσελθόντος  σοι, 
ιάτρευσον  παμμάκαρ,  καμού  του  σου  ικέτου,  της  ψυχής  τα 
συντρίμματα, και καχεξίας δεινάς, πικρώς με τυραννούσας. 
 
Νοσημάτων  παντοίων,  θεραπεύεις  τους  πίστει σοι καταφεύγοντας, και 
λύεις  Πάτερ  Σάββα,  δεινήν  δυσηκοΐαν,  και  ψυχών  την  κατήφειαν,  των 
εκβοώντων θερμώς, το θείον όνομά σου. 
Θεοτοκίον. 
Γνώρισόν  μοι  την  τρίβον, την σωτήριον Κόρη εν ή πορεύσομαι˙ δεινώς 
γαρ  επλανήθην,  των  θείων  ενταλμάτων,  αλλά  συ  με  ανθέλκυσον,  και 
προς οδόν ασφαλή ίθυνον την ζωήν μου. 
Ωδή η’. Τον Βασιλέα. 
Εκ  πάσης  νήσου,  τους καταφεύγοντας Πάτερ, τω λειψάνω σου ευλόγει 
ουρανόθεν, και χορήγει τούτοις, ώ Σάββα τας αιτήσεις. 
 
Ρώσιν  ευρίσκει,  πας  προσιών  τη  ση  θήκη,  Σάββα  Όσιε  και  οίκοι 
επιστρέφει, πλήρης ευφροσύνης, κηρύττων σου την χάριν. 
 
Άνωθεν  σκέπε,  την  σην  Μονήν  θεοφόρε,  και  την  Κάλυμνον  σύμπασαν 
την σην νήσον, ήν παρά Κυρίου, ως σχοίνισμα εκτήσω. 
Θεοτοκίον. 
Σαρκί  τεκούσα,  τον  Υπερούσιον  Λόγον,  Αειπάρθενε  Μαρία  Θεοτόκε, 
τούτον εκδησώπει, ειρήνην δούναι κόσμω. 
Ωδή θ’. Κυρίως Θεοτόκον. 
21
Ισχύς  η  προϊούσα,  εκ  του  σου λειψάνου, τας ασθενείας ιάται εκάστοτε, 
των προσιόντων σοι Σάββα θερμής εκ πίστεως. 
 
Μη  παύση  προστατεύων,  ταύτης  σου  της  νήσου,  της  πλουτησάσης  το 
θείον σου λείψανον, και κεκτημένης σε Σάββα μέγα προσφύγιον. 
 
Ο  μέγας  της  Καλύμνου,  ρύστης  και  προστάτης,  τους  Καλυμνίους  τα 
τέκνα σου Όσιε, οία πατήρ πάση ώρα σκέπε φιλόστοργος. 
Θεοτοκίον. 
Υπέραγνε  Μαρία,  Κεχαριτωμένη,  του  Ποιητού  και  κτισμάτων 
μεθόριον, της αιωνίου με δόξης μέτοχον ποίησον. 
Το Άξιόν εστί και τα μεγαλυνάρια. 
Χαίροις  Εκκλησίας  νέος  αστήρ,  της  Θράκης  ο  γόνος,  και  Καλύμνου  η 
καλλονή, Σάββα θεοφόρε, Αγγέλων συμπολίτα, και πάντων των Αγίων, 
ο ισοστάσιος. 
 
Όλη  τη  καρδία  και  τη  ψυχή,  Χριστόν  αγαπήσας,  ώφθης  ένθους  τη 
αρετή,  και  σαυτόν  καθάρας,  προσύλου  προσπαθείας,  του  Πνεύματος 
εγένου, σκεύος πολύτιμον. 
 
Βρύει  των  λειψάνων  σου  η  σορός,  χάριν  ιαμάτων,  χορηγία  τη  θεϊκή˙ 
όθεν  Πάτερ  Σάββα,  οι  ταύτη  προσιόντες,  κομίζονται  υγείαν,  ψυχής  και 
σώματος. 
 
Χαίροις  της Καλύμνου θείος πυρσός, και Δωδεκανήσου, εγκαλλώπισμα 
ιερόν,  και  της  εν  τω  Άθω,  Σκήτης  Αγίας  Άννης,  βλαστός  ο  θεοφόρος, 
Σάββα πανόσιε. 
 
Χαίρει  η  Μονή  σου  η  ιερά,  έχουσα  εν  κόλποις,  του  λειψάνου  σου  την 
σορόν,  Σάββα  θεοφόρε,  και  ευλαβώς  βοά  σοι.  Οδήγει  και  νύν  Πάτερ, 
ημάς προς Κύριον. 
 
Τους  ναυτιλλομένους  και  εν  μακρά  πλέοντας  θαλάσση,  διαφύλαττε 
αβλαβείς,  και  τοις  θλιβομένοις,  και  πάσχουσι  ποικίλως, δίδου ώ Πάτερ 
Σάββα, την σην βοήθειαν. 
Πάσαι των Αγγέλων… 
22
 Το τρισάγιον, τα συνήθη τροπάρια, εκτενής και απόλυσις, μεθ’ ήν το 
εξής: 
Ήχος β’. Ότε εκ του ξύλου. 
Πάντας  τους  προστρέχοντας  πιστώς,  Πάτερ  τω  σεπτώ  σου  λειψάνω, 
σκέπε  και  φύλαττε,  πάσης  περιστάσεως,  και  πειρασμών  χαλεπών, τοις 
εν  βίω  δε  κάμνουσι,  και  πάσχουσι  μάκαρ,  δίδου  την  εκλύτρωσιν,  ως 
συμπαθέστατος,  πάντας  δε  τους  πλέοντας  σκέπε,  των  εν  τη  θαλάσση 
κινδύνων, θεοφόρε Σάββα τη πρεσβεία σου. 
Δέσποινα πρόσδεξαι… 
Την πάσαν ελπίδα μου… 
 
 
Δ ί σ τ ι χ ο ν  
Δέξαι και την δε παράκλησιν ώ Σάββα 
Ήν ευλαβώς σοι Γεράσιμος προσάγει. 
 
 
Ο  ΟΣΙΟΣ   ΠΑΤΗΡ   ΗΜΩΝ   ΣΑΒΒΑΣ  Ο  ΕΝ  ΚΑΛΥΜΝΩ  ΑΣΚΗΣΑΣ  (Του 
Σεβ. Μητροπολίτου Λέρου, Καλύμνου & Αστυπαλαίας κ.κ. Παϊσίου) 
Οι   κώδωνες  της  Ιεράς   Μονής   των  Αγίων   Πάντων,  πλησιάζοντας 
το  τέλος  της   Αγίας   και  Μεγάλης  Τεσσαρακοστής,  κτυπούν  σήμερα 
χαρμόσυνα,  δια  να  αναγγείλουν  την  εορτή  της   μνήμης  του  Οσίου  και  
Θεοφόρου  Πατρός  ημών  Σάββα,  του  αγίου,  του  προστάτου  και 
εφόρου  του  Νησιού  μας,  και  μας  καλούν  με  πίστη,  ευλάβεια  και  
σεβασμό,  να  προσέλθουμε  στην  χάρη  Του  και  να  κλίνουμε  γόνυ 
ευλαβείας και σεβασμού. 
Ο  ταπεινός  και  πράος  στην  καρδιά  άνθρωπος  -  όταν  παραδοθεί 
ανεπιφύλακτα  στο  Θεό  και  αφήσει  τις  επιθυμίες  του  και  αφοσιωθεί 
ολοκληρωτικά,  ψυχή  τε  και  σώματι,  στο  θέλημα  του  Θεού-  θα 
πλημμυρίσει  την  καρδία  του  ειρήνη,  χαρά  και  ευλογία και η ένωσή του 
με τον Πανάγαθο Θεό θα είναι πραγματικότητα. 
Αυτή  την  ταπείνωση,  αυτή  την  πραότητα,  αυτή  την  αυταπάρνηση 
στα  του  κόσμου  τούτου  πράγματα,  αυτή  την  αφοσίωση  επέδειξε  κατά 
την  επι  γής  ζωή  του  και  ο  Όσιος  και  Θεοφόρος  Πατήρ ημών Σάββας, ο 
της Νήσου Καλύμνου θείος φρουρός και Δωδεκανήσου απροσμάχητος 
βοηθός. 
23
 Οι  λόγοι  του  Σωτήρα  Χριστού  προς  τους  μαθητές  Του  Ιάκωβο  και 
Ιωάννη,  «ουκ  οίδατε  τι  αιτείσθε»,  ήταν  πάντοτε  φλογεροί  και  πάντοτε 
νωποί  στην ταπεινή καρδιά του μοναχού Σάββα. 
Πράος  και  ταπεινός,  σώφρων  και  αγάπης  έμπλεος,  δεν  ζήτησε 
θέσεις  και  πρωτοκαθεδρίες,  αξιώματα  και  υστεροφημίες,  αλλά,  αφού 
εγκατέλειψε  άπαντα  τα  του  βίου τερπνά και πρόσκαιρα, στους ισχνούς 
ώμους  του  σήκωσε  τον  δικό  του  σταυρό  και  ζήτησε  να  βρει,  «ως  η 
διψώσα  έλαφος  παρά  τας  διεξόδους  των  υδάτων»,  τον 
φραγγελωμένο, σταυρωμένο και αναστημένο Χριστό. 
Το  Άγιον  Όρος,  οι  Άγιοι  Τόποι,  η  Παλαιστίνη,  η  Αθήνα,  η  Αίγινα,  η 
Πάτμος,  τόποι  περισυλλογής   και  προσευχής,  και  τέλος  η  μυροβόλος 
Κάλυμνος,  με  την  χάρη  του  Τριαδικού  Θεού,  έγινε  τόπος  
εγκαταβίωσης  και  ανάπαυσης  της  ψυχής  του  πράου  και  ταπεινού  στη 
καρδία αγίου ανδρός. 
Ο  Όσιος  Σάββας,  της  Θράκης  ο  θεόδοτος  βλαστός,  και  της 
Καλύμνου  ο  πολύτιμος  θησαυρός,  όλη  του  την  καρδία  την  έδωσε  σε 
Εκείνον,  ο  Οποίος  σήμερα  ανεβαίνει  προς  τα  Ιεροσόλυμα  και  προλέγει 
τα μέλλοντα σ’ Αυτόν συμβαίνειν. 
Ο  Όσιος  και  Θεοφόρος  Πατήρ  ημών  Σάββας  της  Καλύμνου,  ο 
Μέγας  Ασκητής,  όλα  τα  συναισθήματά  του  τα  κατάθεσε  κάτω  από  τον 
Σταυρό  Εκείνου,  ο οποίος εμπαιγμούς και εμπτυσμούς και μάστιγας και 
κολαφισμούς  και  θάνατο  υπέμεινε  δια  την  σωτηρία  του  ανθρωπίνου 
γένους. 
Ο  Όσιος  και  Θεοφόρος  Πατήρ  ημών  Σάββας,  των  Ιερέων  το 
καύχημα,  των  Μοναζόντων  το  κλέος,  της  μετανοίας  ο  διδάσκαλος, 
έμπλεος  αγάπης  προς  πάντα  άνθρωπο,  αγάπησε  τον  Νυμφίο  της 
Εκκλησίας  Χριστό  και  έτυχε  παρ’  Αυτού  δόξης  αφθάρτου  και  έγινε 
κρουνός θείων θαυμάτων ανεξάντλητος. 
Το  Άγιο  Λείψανο  του  Οσίου  και  Θεοφόρου  Πατρός  ημών  Σάββα, 
άφθορο,  αναλλοίωτο,  ευωδιάζων  και  θαυματουργών,  είναι  άξιον 
σεβασμού, είναι ιερό, είναι πηγή χαρισμάτων και θεραπειών, και τούτο 
διότι  το έχει δοξάσει ο Πανάγιος Θεός. 
«Τους δοξάσαντάς με αντιδοξάσω», λέγει Κύριος. 
Είναι  νεκρό  για  τον  άνθρωπο  της  κάθε   εποχής  εντός  της  αγίας 
λάρνακός  του,  όμως  ζεί  δια  της  χάριτος  και  ενεργείας  του  Παναγίου 
Πνεύματος.  Και  μάλιστα,  όχι  μόνον  αυτό  το  μακάριο,  άγιο, 
24
πανσεβάσμιο  και  πανευβλαβές  σκήνος  του  Οσίου  Πατρός  ημών,  αλλά 
και  αυτή  ακόμη  η  θήκη  –  λειψανοθήκη  του  Αγίου  είναι  γεμάτη   από 
πνευματική  χάρη,  καθώς  λέγει  ο  Ιερός   Χρυσόστομος,  ότι  «αι  θήκαι 
–λειψανοθήκες – των αγίων είναι γεμάτες από πνευματική χάρη. 
Τούτο  βεβαιώνουν  εξ’  ιδίας  πείρας,  εκτός  από  τον  Ιερό 
Χρυσόστομο  και  άλλοι  μεγάλοι  πατέρες  της  Εκκλησίας  μας,  όπως  ο 
άγιος  Αμβρόσιος  των  Μεδιολάνων,  ο  Ιερός  Αυγουστίνος,  ο  Μέγας 
Βασίλειος  και  ο  άγιος  Γρηγόριος  ο  Θεολόγος,  οποίος  όλως  ιδιαιτέρως 
ομιλεί  για  θαύματα  που  έκανε  «η  κόνις»  -  σκόνη,  τέφρα  –  των 
λειψάνων  του  αγίου  Κυπριανού  σε  όσους  προσήλθαν  ευλαβικά  με 
πίστη να ασπασθούν. 
Ο  ίδιος,  επίσης,  ο  θεολόγος  άγιος  Γρηγόριος,  Πατριάρχης 
Κωνσταντινουπόλεως,  ομιλεί  και  γράφει  για  παρόμοια  θαύματα,  πού 
έκαμαν  «μόνο  ρανίδες αίματος και μικρά σύμβολα πάθους» των  αγίων 
μαρτύρων του Χριστού. 
Όποιος,  λοιπόν,  προστρέχει  στην  χάρη,  και  την  ευσπλαχνία  και  με 
δάκρυα  επικαλείται  την  ευσπλαχνία  του  και  αγγίζει  με  πίστη  την  θήκη 
που περιέχει το χαριτόβρυτο σκήνωμα του Γέροντος, της  αριστοτόκου 
νήσου  των  Καλυμνίων,  Οσίου  Πατρός  ημών  Σάββα  του  εν  Καλύμνω 
ασκήσαντος, αντλεί από εκεί πολλή δύναμη, χάρη και ευλογία. 
Αυτή  την  χάρη,  την  πολλή  δύναμη,  αυτή  την  ευλογία  αντλουμε  και 
εμείς,  οι  κυκλούντες  σήμερα  κατά  την  πανεύσημον  αυτού  μνήμη,  την 
αγία  λάρνακα  του  Οσίου  Πατρός   ημών  Σάββα,  και  μαζί  μας  οι  όπου 
γης  Καλύμνιοι,  Δωδεκανήσιοι  και  σύμπας  ο  ευσεβής  του  Κυρίου  λαός, 
επικαλούμενοι  την  μεσιτεία  του  πράου,  ταπεινού  αγίου   μας,  του 
οποίου  ενώ  το  σώμα  είναι  νεκρό, εν  τούτοις το πανάγιο σκήνος τρέπει 
σε   άτακτο  φυγή,  «τις  αόρατες  δυνάμεις  του  πονηρού  Δαίμονος  και ως 
τείχος  και  οχύρωμα  αρραγές  περιφρουρεί  την  Νήσο  μας  της  οποίας 
είναι προστάτης, φρουρός και πρόμαχος». 
Αυτήν  την  Αγία  Μορφή,  τον  ταπεινό  και  πράο  εργάτη  του 
αμπελώνα  του  Κυρίου,  φιλέορτοι  Πατέρες  και  αδελφοί,  εορτάζει 
σήμερα των Καλυμνίων η Νήσος και μετ’ αυτής σύμπασα η Ορθοδοξία. 
Αυτόν  τον  επί  γης  ισάγγελο  και  θαυματουργό  Άγιο,  με  ύμνους  και 
ωδές  πνευματικές  τον  παρακαλούμε  και  τον  ικετεύουμε,  από  την 
χαριτόβρυτο  λάρνακά  του  να  περιφρουρεί  και  να  σώζει  από  πάσης 
επιβουλής  εναντίας  την  νεολαία  μας  και  μετά  του  ψαλμωδού  ας 
25
ψελλίσουμε  και  εμείς:  «Ευχαρίστοις  άσμασι,  των  Καλυμνίων  η  νήσος, 
προσκαλείται  σήμερον  των  Ορθοδόξων  τα  πλήθη,  μέγιστον 
νεοφανέντα  εγκωμιάσαι,  καύχημα  Ορθοδοξίας  αναφανέντα,  Σάββα 
τον θείον, τον ρύστην ταύτης ομού και πρόμαχον».  
 
 
Ε΄ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΝΗΣΤΕΙΩΝ​ . "Τους δοξάσαντάς με (αντι)δοξάσω" 
Αγαπητοί μου αδελφοί, 
Κυριακή  Ε΄  των  Νηστειών  σήμερα  και  ο  Ευαγγελιστής  Μάρκος  με  την 
σημερινή  ευαγγελική  περικοπή,  που  ακούσαμε,  μας  προετοιμάζει  δια 
την  Αγία  και  Μεγάλη  Εβδομάδα  των  Αγίων  Παθών  του  Εσφαγμένου 
Αρνίου της Αποκαλύψεως. 
Ο  Μονογενής  Υιός  και  Λόγος  του  Θεού,  ο  οποίος  έγινε  άνθρωπος  δια 
να  σώσει  τον  άνθρωπο  από  την αμαρτία και να τον οδηγήσει στην ζωή 
την  αληθινή,  ακολουθούμενος  από  τους  μαθητές  Του  ανηφορίζει  τον 
δρόμο προς την Ιερουσαλήμ.  
Και  ενώ  βαδίζει  μετά  των  μαθητών  Του  τον  δρόμο  προς  την 
Ιερουσαλήμ,  ο  απαθείς  την  θεότητα,  ο  Νυμφίος, ο κάλλει ωραίος παρά 
πάντας ανθρώπους τους λέγει «τα μέλλοντα αυτώ συμβαίνειν». 
  Ο  Πράος  και  Γλυκύς,  Μέγας  Διδάσκαλος  λέγει  στους  μαθητές  του 
εκείνα  τα  παράδοξα  που  θα  συμβούν  μετά  από  λίγες  μέρες  στο 
πρόσωπό  Του,  ότι  «ανεβαίνουμε  στα  Ιεροσόλυμα  και  ο  Υιός  του 
ανθρώπου  θα παραδοθεί στους Αρχιερείς και στους Γραμματείς και θα 
τον  καταδικάσουν  σε  θάνατο  και  θα  τον παραδώσουν στους εθνικούς, 
θα  τον  εμπαίξουν,  θα  τον  φτύσουν  και  θα  τον  θανατώσουν  και  την 
τρίτη ημέρα θα αναστηθεί». 
Ο  των  όλων  Κύριος  ομιλεί  για  τρίτη φορά περί του θανάτου Του στους 
μαθητές  Του  και  αυτοί  δεν  κατανοούν  τα  θεία  λόγια  Του.  Δεν  
αντιλαμβάνονται  το  υψηλό  και  σωτήριο  έργο  Του.  Δεν  κατανοούν 
πλήρως  την  παρουσία  Του  στο  κόσμο  και  ιδιαιτέρως  την  θεία 
αποστολή Του. 
Οι  αυτάδελφοι  Ιάκωβος  και  Ιωάννης,  τα  παιδιά  του  Ζεβεδαίου, 
σκέπτονται  ανθρώπινα  και  επιθυμούν  τιμές  και  δόξες,  ζητούν 
πρωτοκαθεδρίες,  ζητούν  θέσεις  και  οφίκια:  «διδάσκαλε,  θέλουμε 
εκείνο  που  θα  σου  ζητήσουμε  να  μας  το  κάνεις`  να  καθίσουμε  ο  ένας 
στα δεξιά σου και ο άλλος στα αριστερά σου εν τη δόξη σου». 
26
Και  ο  τα  βάθη  της  καρδιάς  των  ανθρώπων  γνωρίζων  Κύριος  τους 
λέγει:  «ουκ  οίδατε  τί  αιτείσθε»,  δεν  ξέρετε  τί  ζητάτε.  Αυτό  που  ζητάτε 
δεν  είναι  δικαίωμά  μου  να  το  δώσω,  «ουκ  έστιν  εμόν  δούναι,  αλλ΄οις 
ητοίμασται». 
Λόγια  τα  οποία  μένουν  ανεξίτηλα  χαραγμένα  διαχρονικά  στις  ψυχές 
των  ταπεινών  ανθρώπων,  εκείνων  των  ανθρώπων  που  επιζητούν  το 
έλεος και την ευσπλαχνία του πανοικτίρμονα Θεού. 
Η  χάρη  και  η  ευλογία  του  Πανάγαθου  Θεού  έρχονται  στους  ταπεινούς 
στην  καρδιά  ανθρώπους,  έρχονται  σε  εκείνους  τους  ανθρώπους  που 
απαρνούνται  τον  εαυτό  τους  και  δεν  υψηλοφρονούν,  διότι  «ο  Θεός 
υπερηφάνοις αντιτάσσεται ταπεινοίς δε δίδωσι χάριν». 
Ο  ταπεινός  και  πράος  στην  καρδιά  άνθρωπος,  όταν  παραδοθεί 
ανεπιφύλακτα  στον  Θεό  και  αφήσει  τις  επιθυμίες  του  και  αφοσιωθεί 
ολοκληρωτικά,  ψυχή  τε  και  σώματι,  στο  θέλημα  του  Θεού,  τότε  θα 
πλημμυρίσει  την  καρδία  του  ειρήνη,  χαρά  και  ευλογία και η ένωσή του 
με τον Πανάγαθο Θεό θα είναι πραγματικότητα. 
Αυτή  την  ταπείνωση,  αυτή  την  πραότητα,  αυτήν  την  αυταπάρνηση  στα 
του  κόσμου  τούτου  πράγματα,  αυτή  την  αφοσίωση  επέδειξε  στην  επι 
γής  ζωή  του  και  ο  Όσιος  και  Θεοφόρος  Πατήρ  ημών  Σάββας,  ο  της 
Νήσου  Καλύμνου  θείος  φρουρός  και  Δωδεκανήσου  απροσμάχητος 
βοηθός.  
Οι  λόγοι  του  Σωτήρα  Χριστού  προς  τους  μαθητές  Του,  Ιάκωβο  και 
Ιωάννη,  «ουκ  οίδατε  τι  αιτείσθε»,  ήταν  πάντοτε   φλογεροί  και  πάντοτε 
νωποί  στην ταπεινή καρδιά του μοναχού Σάββα.  
Πράος  και  ταπεινός,  σώφρων  και  αγάπης  έμπλεος  δεν  ζήτησε  θέσεις 
και  πρωτοκαθεδρίες,  αξιώματα  και  υστεροφημίες  αλλά,  αφού 
εγκατέλειψε  άπαντα  τα  του  βίου τερπνά και πρόσκαιρα, στους ισχνούς 
ώμους  του  σήκωσε  τον  δικό  του  σταυρό  και  ζήτησε  να  βρεί,  «ως  η 
διψώσα  έλαφος  παρά  τας  διεξόδους  των  υδάτων»,  τον 
φραγγελωμένο, σταυρωμένο και αναστημένο Χριστό. 
Το  Άγιον  Όρος,  οι  Άγιοι  Τόποι,  η  Παλαιστίνη,  η  Αθήνα,  η  Αίγινα,  η 
Πάτμος,  τόποι  περισυλλογής   και  προσευχής,  και  τέλος  η  μυροβόλος 
Κάλυμνος,  με  την  χάρη  του  Τριαδικού  Θεού,  έγινε  τόπος  
εγκαταβίωσης  και  ανάπαυσης  της  ψυχής  του  πράου  και  ταπεινού  στη 
καρδία αγίου ανδρός. 

27
Ο  Όσιος  Σάββας,  της  Θράκης  ο  θεόδοτος  βλαστός  και  της  Καλύμνου  ο 
πολύτιμος  θησαυρός  όλη  του  την  καρδία  την  έδωσε  σε  Εκείνον,  ο 
Οποίος  σήμερα  ανεβαίνει  προς  τα  Ιεροσόλυμα  και  προλέγει  τα 
μέλλοντα σ’ Αυτόν συμβαίνειν.  
Ο  Όσιος  και  Θεοφόρος  Πατήρ  ημών  Σάββας  της  Καλύμνου,  ο  Μέγας 
Ασκητής,  όλα  τα συναισθήματά του τα κατάθεσε κάτω από τον Σταυρό 
Εκείνου,  ο  οποίος  εμπαιγμούς  και  εμπτυσμούς  και  μάστιγας  και 
κολαφισμούς  και  θάνατο  υπέμεινε  δια  την  σωτηρία  του  ανθρωπίνου 
γένους.  
Ο  Όσιος  και  Θεοφόρος  Πατήρ  ημών  Σάββας,  των  Ιερέων  το  καύχημα, 
των  Μοναζόντων  το  κλέος,  της  μετανοίας  ο  διδάσκαλος,  έμπλεος 
αγάπης  προς  πάντα  άνθρωπο,  αγάπησε  τον  Νυμφίο  της  Εκκλησίας 
Χριστό  και  έτυχε παρ’ Αυτού δόξης αφθάρτου και έγινε κρουνός θείων 
θαυμάτων ανεξάντλητος. 
Αυτήν  την  Αγία  Μορφή,  τον  ταπεινό  και  πράο  εργάτη  του  αμπελώνα 
του  Κυρίου,  φιλέορτοι  Πατέρες  και  αδελφοί,  εορτάζει  σήμερα  των 
Καλυμνίων η Νήσος και μετ’ αυτής σύμπασα η Ορθοδοξία.  
Αυτόν  τον  επί  γης ισάγγελο και θαυματουργό Άγιο με  ύμνους και ωδές 
πνευματικές  τον  παρακαλούμε  και  τον  ικετεύουμε  από  την 
χαριτόβρυτο  λάρνακά  του  να  περιφρουρεί  και  να  σώζει  από  πάσης 
επιβουλής  εναντίας  την  νεολαία  μας  και  μετά  του  ψαλμωδού  ας 
ψελλίσουμε και εμείς:  
«Ευχαρίστοις  άσμασι,  των  Καλυμνίων  η  νήσος,  προσκαλείται  σήμερον 
των  Ορθοδόξων  τα  πλήθη,  μέγιστον  νεοφανέντα  εγκωμιάσαι, 
καύχημα  ορθοδοξίας  αναφανέντα,  Σάββα  τον  θείον,  τον  ρύστην 
ταύτης ομού και πρόμαχον». ΑΜΗΝ.  Ο Λ.Κ.Α. Παΐσιος 
 
Ε΄ΚΥΡΙΑΚΗ  ΤΩΝ  ΝΗΣΤΕΙΩΝ  (ΚΑΙ  7-4),  Ο  ΑΓΙΟΣ  ΣΑΒΒΑΣ  Ο  ΝΕΟΣ  Ο 
ΕΝ ΚΑΛΥΜΝΩ 
Ένας  ακόμη  άγιος,  ο  οποίος  έζησε  στις  ημέρες  μας  και  μάλιστα, 
θαυματουργός είναι ο όσιος Σάββας ο νέος, ο εν Καλύμνω. 
Ο  άγιος  Σάββας  υπήρξε  συνασκητής  και  διακονητής  -επί  2ετίαν 
περίπου  στην  Αίγινα-  του  μεγάλου  αγίου  του  αιώνα  μας  Νεκταρίου, 
Επισκόπου  Πενταπόλεως,  τον  οποίον  και  εκήδευσε.  Ο  Άγιος  Σάββας 
(1862-1948)  διετέλεσε  εφημέριος  της  Γυναικείας  Ιεράς  Μονής  Αγίων 
Πάντων  Καλύμνου,  και  πνευματικός  πατέρας  επί  22  έτη  των 
28
Καλυμνίων,  με  πανθομολογούμενη  ανεπίληπτη  και  θεάρεστη  βιοτή. 
Αναδείχθηκε  θαυμαστά  μέγας  νηστευτής,  εργάτης  της  νοεράς 
προσευχής  και  προστάτης  των  πτωχών  και  αδυνάτων. Διέπρεψε δε σε 
οσιότητα και αγιότητα βίου. 
Ο  σιωπηλός,  ενάρετος,  καθαρός  και  ταπεινός  στην  καρδιά 
ασκητής  πατήρ  Σάββας μετέστη προς Κύριον, την 7η Απριλίου 1948, σε 
ηλικία  86  ετών.  Οι  Καλύμνιοι  με  μεγάλη,  ανέκφραστη  λύπη  κήδευσαν 
τον  πνευματικό  τους  πατέρα,  αλλ'  αγάλλονταν,  διότι  πίστευαν  ότι  είναι 
άγιος  και  θα  ήταν  έκτοτε  ο  προστάτης  τους  και  μεσίτης  τους  στον 
Χριστό 
Ο ΑΓΙΟΣ ΣΑΒΒΑΣ ΔΙΗΓΕΙΤΑΙ 
Εγώ  κατάγομαι  από  ένα  χωριό  της  Πόλης  Γάνου.  η  περιφέρεια 
ελέγετο  Αβδίμ​.  Ήμουν  16  ετών.  Μοναχογυιός  είμαι.  Η  μάνα  μου  με 
πήγε  στα  γράμματα.  Κατόπιν,  δεν  μπορούσαμε  να  συνεχίσω  το 
γυμνάσιο.  Άνοιξε ένα μικρό μαγαζάκι και μ' έβαλε μέσα. Εγώ όμως από 
μικρό  παιδί  είχα  μία  αγάπη  προς  τη  μοναχική  ζωή.  έλεγα  της  μάνας: 
«Μάνα  δεν  θα  μείνω  για  πάντα  εδώ  στο  μαγαζί.  Μ'  αρέσει  η  μοναχική 
ζωή θ' αποτραβηχτώ». Λέει: «Γυιέ μου, αν το κάνεις αυτό θα πεθάνω». 
Μια  μέρα  βρήκε  μοναξιά.  Έκλεισε  το  μαγαζί,  έβαλε  από  κάτω  από το 
κατώφλι  το  κλειδί  του  μαγαζιού,  παίρνει  ένα  οδοιπορικό  σάκκο, 
κατεβαίνει από την πόλη και πηγαίνει στην παραλία να μπαρκάρη. Πεντάρα 
δεν είχε. 
«Ε,  να,  να,  ο  Κύριος  ήταν  η  ελπίδα  μου»,  (διηγειται).  Κατέβηκα 
κάτω  στο  λιμάνι.  Βρίσκω  ένα  ανδρόγυνο.  Φαινότανε  ευκατάστατοι 
άνθρωποι.  τους  λέω:  «Για  που  είσθε;». «Για τα Ιεροσόλυμα, παιδί μου». 
«Αχ,  θέλω  και  εγώ.  Γι'  αυτό  το  σκοπό  κατέβηκα  από  το  χωριό  μου  και 
δεν  έχω  να...».  «Α,  ημείς,  ημείς,  ημείς  θα  σε  πάρωμε».  «μ'  επήραν, 
λοιπόν,  μαζί  τους.  Επήγαμε  εις  τα  Ιεροσόλυμα  εξ  ιδίων  εξόδων  τους. 
Φθάσαμε  στα  Ιεροσόλυμα  και  εκεί  πια  εγώ,  αφού  προσκύνησα  τον 
Πανάγιο  Τάφο  και  όλα  τα προσκυνήματα, πήγα στο (ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ) 
Χοζεβά». 
«ένας  χείμαρρος  είναι  στην  πλευρά  εκεί,  έχει  σπηλιές,  έχει 
σπηλιές.  Βρήκα  μία  σπηλιά  και  έμεινα  μέσα.  Εκεί,  στη  σπηλιά  με 
πολλούς. ειχε πολλά πρόσωπα, πολλούς καλογήρους».  

29
 «Ζωγράφιζα.  Έκανα  14  χρόνια  εκεί  στου  Χοζεβά».«τρώγαμε 
σιτάρι  βρεγμένο.  Σιτάρι.  Μια  κουταλιά μας έδιδε ο ηγούμενος». «Νερό, 
από το ποτάμι που έτρεχε.  
Έκανα  14  χρόνια.  Κατόπιν  ήρθαν  οι  Άραβες.  Μας  λήστεψαν. 
Ήθελαν  να  μας  σκοτώσουν.  Φύγαμε. Διεσκορπισθήκαμε. Έφυγα. Πήγα 
στο Άγιον Όρος.  
Από  το  Άγιον  Όρος  ήλθα  μια  μέρα  στην  Αθήνα  δια  να 
προμηθευτώ  μπογιές  για  την  ζωγραφικήν  μου.  Στο  δρόμο  με  βρίσκει 
ένας γνωστός μου, υποτακτικός του (ΑΓΙΟΥ) Νεκταρίου. Μου λέει:  
-Το ξέρεις ότι ο άγιος Πενταπόλεως είναι στην Αίγινα;  
-Ναι τό μαθα.  
-Τον ήκουσα που είπε «ο π. Σάββας πρέπει να ρθή εδώ».  
-Ε, να πάω, να πάω.  
Σηκώθηκα,  λοιπόν,  πήγα  εκεί.  Έμεινα  μαζί  του  χρόνια.  τον 
περιποιήθηκα.  του  μαγείρευα.  ερχόμουν  σε  επαφή  με  τον  άγιον 
Πενταπόλεως.  Εγνώρισα  την  αρετήν  του,  εγνώρισα  την  μαρτυρικήν 
ζωήν  του.  Τις  συκοφαντίες,  (ΤΟΥΣ)  κατατρεγμούς.  Τον  θάνατό  του, 
που  μύρισε  το  δωμάτιο  του  Νοσοκομείου.  Που  έτρεξε  από  το  μέτωπό 
του  μύρον  και  έτρεχαν  οι  νοσοκόμες  να  πάρουν.  Τα  θαύματά  του.  Ε, 
κατόπιν  πέθανε.  Ερχόταν  κόσμος,  όχλος.  Δεν  μπορούσα  να  κάνω. 
Σηκώθηκα,  πήρα  τον  οδοιπορικό  σάκκο,  ήρθα  στην  Αθήνα...  και  με  τη 
βοήθεια τού Θεού, εδώ, στην Κάλυμνο». 
ΤΑΙΣ  ΑΥΤΟΥ  ΑΓΙΑΙΣ  ΠΡΕΣΒΕΙΑΙΣ,  ΧΡΙΣΤΕ  Ο  ΘΕΟΣ,  ΕΛΕΗΣΟΝ 
ΗΜΑΣ. 
http://www.impantokratoros.gr/125E49E5.el.aspx 

 
 
 
Ε΄ΚΥΡΙΑΚΗ  ΤΩΝ  ΝΗΣΤΕΙΩΝ  (ΚΑΙ  7-4),  Ο  ΟΣΙΟΣ  ΣΑΒΒΑΣ  Ο  ΕΝ 
ΚΑΛΥΜΝΩ 
  ΚΑΤΑΓΩΓΗ  –  ΜΟΡΦΩΣΗ  –  ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ.  Ο  θεόφρων  πατήρ  ημων 
Σάββας  ο  νέος  ο  εν  Καλύμνω,  γεννήθηκε  το  έτος  1862  στην 
Ηρακλείτσα  (ένα  από  τα  Γανόχωρα)  της  Ανατολικης  Θράκης,  από 
πτωχούς  γονεις,  τον  Κωνσταντινο,  που  ασκουσε  το  επάγγελμα  του 
μικροπωλητου  και  τη  Σμαραγδή.  Ηταν  μοναχοπαίδι  και  κατά  το 
βάπτισμα  έλαβε  το  όνομα  Βασίλειος.  Από  μικρας  ηλικίας  ηταν  πιστος 
και  ευσεβής,  αλλά  και  ένθερμος  εραστής  της  αγγελικης  μοναχικης 
30
ζωης. Αφου τελείωσε τα εγκύκλια μαθήματα και φύλαξε τον εαυτό του 
καθαρό  από  κάθε  μολυσμό,  δεν  συνέχισε  τις  σπουδές  του  στο 
γυμνάσιο,  είτε  διότι  δεν  ειχε  τη  δύναμη  ο  πατέρας  του,  ειτε  διότι  ο 
ίδιος  ο  Βασίλειος  δεν  ειχε  διάθεση  περαιτέρω  μορφώσεως.  Κατόπιν 
τούτου,  οι  γονεις  του  του  άνοιξαν  ένα  μικρό  κατάστημα.  Ο  Βασίλειος 
διαπίστωνε  καθημερινά,  ότι  το  επάγγελμα  που  ασκουσε  δεν  ηταν  στη 
φύση  του.  Ήθελε  να ζήσει για τον Χριστό και μόνο. ​ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΤΑ 
ΕΓΚΟΣΜΙΑ​.  Η  έλξη  του  Θεου  είναι  ισχυρότατη,  όπως  και  η  κλίση  του. 
Το  «φύγε  και  σώζου»  κυριάρχησε  και,  έτσι,  μία  ημέρα  έβαλε  το  κλειδί 
του  καταστήματος  κάτω  από  μία  πέτρα  και  κατέβηκε  στο  λιμάνι για να 
πραγματοποιήσει  την  απόφασή  του.  Ως  ελάφι,  τώρα,  κατευθύνεται 
προς  το  ευωδες  περιβόλι  της  Παναγίας,  το  Άγιον  Όρος.  Εκει, 
εγκαταβιώνει  στη  Σκήτη  της  Αγίας  Άννης,  όπου  και  απολαμβάνει  τους 
πρώτους  καρπούς  των  ιερων  πόθων  του.  Στη  Σκήτη  αυτή  δέχθηκε  το 
βάρος  της  μοναστικης  δοκιμασίας  και  ασκήθηκε  στο  έργο  της 
αγιογραφίας  και  της  βυζαντινης  μουσικης.  ​ ΜΕΤΑΒΑΙΝΕΙ  ΣΤΑ 
ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΑ​.  Μετά  από  προσευχή  παίρνει  την  απόφαση  να πάει στα 
Ιεροσόλυμα.  Διέρχεται  πρωτα  από  την  γενέτειρά  του  επισκεπτόμενος 
τους  γονεις  του  και  με  την  βοήθεια  πλουσίου  ανδρογύνου  πηγαίνει 
στους  Αγίους  Τόπους.  Ως  χρόνος  αφίξεώς  του  στα  Ιεροσόλυμα 
αναφέρεται  το  έτος  1887  σε  έγγραφο  του  Αρχιγραμματέως  του 
ομωνύμου  Πατριαρχείου.  Αφου  προσκύνησε  με  δέος  και  ευλάβεια 
τους  Αγίους  Τόπους,  εισέρχεται  στην  ιστορική  Μονή  του  Χοτζεβα  και 
γίνεται  αδελφός  αυτης​.  ΓΙΝΕΤΑΙ  ΜΟΝΑΧΟΣ  ΚΑΙ  ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ​ . 
Μετά  τριετή  ενάρετο  και  οσιακό  βίο  στη  Μονή  αυτή  κείρεται  το  έτος 
1890  Μοναχός.  Οπλισμένος  με  την  αγιαστική  χάρη  και  θωρακισμένος 
με  την  αήττητη  πανοπλία  του  αγγελικου  σχήματος  το  1894 
αποστέλλεται  από  τον  Καθηγούμενο  της  Μονης  στο  Άγιον  Όρος  για  να 
ασκηθει  στην  Ιερά  Σκήτη  της  Αγίας  Άννης,  υπό  την  καθοδήγηση  του 
αειμνήστου Αρχιμανδρίτου Ανθίμου, εις την αγιογραφία, προφανως να 
ειδικευθει  στην  τέχνη.  Επανέρχεται  μετά  3ετίαν  στην  Ι.  Μ.  Χοτζεβα  και 
το  1902  προχειρίζεται  σε  διάκονο  και το επόμενο έτος σε πρεσβύτερο. 
Διατελει  επί  ένα  έτος  (1906)  εφημέριος  της  Θεολογικης  Σχολης  του 
Τιμίου  Σταυρου,  όπου  γνωρίζεται  με  τον  Χρυσόστομο  Παπαδόπουλο, 
τον  μετέπειτα  καθηγητή  του  Πανεπιστημίου  και Αρχιεπίσκοπο Αθηνων 
και  πάσης  Ελλάδος. Ο Χρυσόστομος Παπαδόπουλος ως Αρχιεπίσκοπος 
31
Αθηνων,  αποφαινομενος  περί  του  Αγίου  Σάββα,  πριν  ακόμα  κοιμηθει 
και  αναγνωρισθει  η  αγιότητά  του,  έλεγε  στον  Καλύμνιο  φίλο  του 
Γεράσιμο  Ζερβό:  «Να  ξέρεις,  Γεράσιμε,  ότι  ο  πατήρ Σάββας είναι άγιος 
άνθρωπος».  Το  1907  επανέρχεται  στην  Ιερά  Μονή  Χοτζεβα  και 
ασχολειται,  παράλληλα  προς  την  έντονη  πνευματική  ενάσκησή  του,  με 
το  ευλογημένο  εργόχειρο  της  αγιογραφίας.  ​ ΕΠΣΤΡΕΦΕΙ  ΣΤΗΝ 
ΕΛΛΑΔΑ​ .  Το  1916  επέστρεψε  στην  Ελλάδα.  Έφυγε  από  την έρημο του 
Ιορδάνου,  όπου  ζουσε  «ως  υψιπέτης  αετός»  τρεφόμενος  ως  πτηνό  με 
μια  κουταλιά  βρεγμένο  σιτάρι  την  ημέρα.  Πηγαίνει  στο  Άγιον  Όρος, 
απ΄όπου  κατέρχεται  στην  Αθήνα  για  να  αγοράσει  υλικά  αγιογραφίας. 
Στην  Αθήνα  συναντα  υποτακτικό  του  Αγίου  Νεκταρίου,  ο  οποιος  τον 
πληροφορει  ότι  τον αναζητει. Απ΄αυτό συνάγεται ότι οι δύο άγιοι ειχαν 
προηγούμενη  γνωριμία.  Από  την  Αθήνα,  λοιπόν,  πηγαίνει  στην  Αίγινα, 
όπου  διακονει  τον  άγιο  Νεκτάριο  μέχρι  την  κοίμησή  του.  Η  μετά  του 
αγίου  Νεκταρίου  συγκαταβίωσή  του  συνέβαλε  πολύ  στην  περαιτέρω 
πνευματική  πρόοδο  του  Οσίου.  Εγνώρισε  την  αυστηρά  άσκηση  του 
αγίου  Νεκταρίου,  τους  πολέμους  των  μικρων  ανθρώπων,  αλλά και την 
αναμφισβήτητη  αρετή  του,  την  παροιμιώδη  ταπείνωση  και  απλότητά 
του.  Ειδε  τη  θεία  κοίμησή  του,  η  οποια  εβεβαίωσε  την  ευαρέσκεια 
προς  αυτόν  του  Παναγάθου  Θεου  με  τα  έκδηλα  σημεια  του  αγίου 
μύρου  και  της  ευωδίας,  και  τα  θαύματά  του.  Εις  την  Αίγινα  παραμένει 
μέχρι  το  έτος  1926.  Αναχωρει  για  την  Αθήνα,  διότι  στη  Μονή 
προσέρχεται  πολύς  κόσμος  και  ο  θόρυβος  τον  κουράζει.  Στην  Αθήνα 
συναντα  τον  Γεράσιμο  Ζερβό,  ο  οποιος  τον φιλοξενει στο σπίτι του και 
τον  πείθει  τελικά  να  μεταβει  στην  Κάλυμνο.  ​ ΜΕΤΑΒΑΙΝΕΙ  ΣΤΗΝ 
ΚΑΛΥΜΝΟ​.  Το  ίδιο  έτος  (1926)  φθάνει  στην  Κάλυμνο,  όπου  μετά  από 
κάποια  έρευνα-περιπλάνηση  εγκαταβιώνει  οριστικά  στην  Ιερά  Μονή 
Αγίων  Πάντων.  Σ΄αυτή  τη  Μονή,  της  οποίας  τυγχάνει  κτίτορας,  ειχε 
ασκητεύσει  και  ο  ενάρετος  και  διορατικός  Ιερομόναχος  π.  Ιερόθεος 
Κουρούνης.  Ο  θεσπέσιος  αυτός  λειτουργός  του  Υψίστου,  προ  της 
κοιμήσεώς  του,  παρηγορώντας  τις  λυπημένες  αδελφές  ειπεν: 
«μετ΄ολίγον  θα  έλθη  εδώ  ανώτερός  μου».  Και  πράγματι 
επαληθεύθηκαν  τα  λόγια  του.  Ο  π.  Σάββας,  ευθύς  μετά  την 
εγκατάστασή  του  στην  Ιερά  Μονή  των  Αγίων  Πάντων,  κτίζει  με  τη 
βοήθεια  του  Γεράσιμου  Ζερβου  τα  επάνω  κελλιά  και  αρχίζει  μία 
έντονη  πνευματική  ζωή.  Αγιογραφει,  τελει  τα  θεια  Μυστήρια  και  τις 
32
ιερές  Ακολουθίες,  εξομολογει,  διδάσκει  με  το  στόμα  και  το 
παράδειγμά  του  και  βοηθει  χηρες,  ορφανά  και  φτωχούς.  Ζει  με 
ταπείνωση,  άσκηση  και  προσφορά,  ώστε  το  αγγελικό  παράδειγμά  του 
να  ενθυμουνται  με  δάκρυα  και  συγκίνηση  όσοι  τον  εγνώρισαν. 
Πάντοτε  δε  θα  επικαλουνται  με  πίστη  τη  χάρη  του  στις  ποικίλες 
δοκιμασίες  της  ζωης  τους.  Πρόθυμος  όταν  ζουσε,  προθυμότατος  μετά 
την  κοίμησή  του.  ​ΟΙ  ΑΡΕΤΕΣ  ΤΟΥ  ΑΓΙΟΥ​ .  Ηταν  επιεικής  και 
εύσπλαγχνος  στις  αμαρτίες  των  άλλων,  δεν  ανεχόταν  τη  βλασφημία 
και  την  κατάκριση.  Αυτά  τα  δύο  πολύ  τον  ετάρασσαν.  Η  σκληρά 
άσκησή  του  του  χάρισε  την  ευωδία  του  σώματός  του,  αλλά  και  την 
ασθένεια.  Το  πέρασμά  του  ηταν ευωδες. Αυτή η ευωδία θα εξέλθει και 
από  το  μνημα  του  κατά  την  εκταφή  του.  Όπως  σ΄όλους  τους 
ανθρώπους  του  Θεου,  έτσι  και  από  τον  π.  Σάββα  δεν  έλλειψε  «ο 
σκόλοψ  τη  σαρκί».  Υπέφερε  από  προστάτη  και  σοβαρά  κοιλιακή 
πάθηση.  Για  τον  προστάτη  έκανε  εγχείρηση  και  θεραπεύτηκε.  Όταν 
του  έλεγαν  να  πάει  στην  Αθήνα  να  θεραπευθει  και  για  το  κοιλιακό 
νόσημα,  απαντουσε:  «Αυτό,  παιδί  μου,  θα  μας  σώση,  τίποτε  άλλο  δεν 
κάναμε.  Αυτό  είναι  το  καλό  που  θα  μας  πάει  στον  Παράδεισο.  Ο  Θεός 
είναι  μεγάλος».  Ο  π.  Σάββας  αγαπουσε  όλους  τους  ανθρώπους  και 
κατέβαλλε  προσπάθεια  για  τη  μετάνοιά  τους  και  επιστροφή  τους  στον 
Χριστό.  Η  αγάπη  του  ηταν  ειλικρινής  και  πηγαία.  Ηταν  δε 
αφιλοχρήματος.  Ουδέποτε  κρατουσε  χρήματα.  Από  την  αγιογραφία 
και  τα  μυστήρια  ό,τι  ελάμβανε  τα  έδινε  στους  πτωχούς,  στις  χηρες  και 
τα  ορφανά.  Η  ζωή  του  ηταν  μία  συνεχής  κατάσταση  αγίας  υπακοης.  Ο 
μακάριος,  για  κάθε  πνευματικό  πρόβλημα  ελάμβανε  άνωθεν  την 
πληροφορία  και  έτσι  βάδιζε  επί  του  ασφαλους.  Ειχε  πολλούς 
πειρασμούς  και  χάλασε  πολλές  παγίδες  του  διαβόλου.  Ηταν 
χαριτωμένος  και  ευλογημένος  από  τον  Κύριο.  Πραος,  ανεξίκακος, 
άδολος,  υπάκουος  και  πονετικός.  ​ ΤΟ  ΟΣΙΑΚΟ  ΤΕΛΟΣ  ΤΟΥ​ .  Την  7η 
Απριλίου  1948  παρέδωκε  την  αγία  του ψυχή στον Κύριο. Περί το τέλος 
της  ζωης  του  ευρίσκεται  σε  άκρα  περισυλλογή  και  ιερά  κατάνυξη.  Επί 
τρεις  ημέρες  δεν  εδέχθη  ουδένα.  Έδωκε  τις  τελευταιες  συμβουλές  και 
εζήτησε  την  εν  Χριστω  αγάπη  και  υπακοή.  Όταν  ο  επιθανάτιος  ρόγχος 
τον  κατέλαβε  και  επί  μακρόν  συνεχίζετο,  ξαφνικά  λαμβάνει  δυνάμεις, 
ενώνει  τα  ευλογημένα  χέρια  του  και  χειροκροτει  επανειλημμένα,  ενώ 
από  τα  χείλη  του  εξέρχονται  οι  τελευταιες  ιερές  φράσεις:  «Ο  Κύριος, ο 
33
Κύριος,  ο  Κύριος».  Την  ώρα  εκείνη  ολίγες  μόνον  μοναχές  περιέβαλαν 
μία  αγία  μορφή,  έναν  θαυμάσιο  αγωνιστή  της  πίστεως  και  της 
ευσεβείας,  έναν  οικιστή  του  Παραδείσου.  Έτσι,  η  γη  εχάρισε  στον 
ουρανό  τον  άγιο  αυτό  βλαστό  της  και  ο  ουρανός  αποδέχθηκε  την  ιερά 
αυτή  προσφορά.  Είθε  και  εμεις  -  μιμούμενοι  κατά  το  δυνατόν  τις 
αρετές  του  Αγίου  Σάββα  του  νέου,  του  θαυματουργου,  αλλά  και  με  τις 
πρεσβειες του - να αξιωθουμε της Ουρανίου Βασιλείας. Αμήν.  
 
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 
ΓΑΝΟΧΩΡΑ.  ​Στην  περιοχή  του  Ιερού  όρους βρίσκονται  τα  Γανόχωρα, 
που  είναι  άθροισμα  χωριών  και  κωμοπόλεων με  ελληνικό  πληθυσμό 
πριν  το  1922.  Οι  κάτοικοί  τους  ήταν  ξακουστοί  στους  Έλληνες  της 
Ανατολής  για  τη  μόρφωσή  τους,  τη  θρησκευτικότητα  τους,  και  την 
εργατικότητά  τους.  Τα  αργιλλοαμμώδη  χώματα  της  περιοχής 
ευνοούσαν  την  καλλιέργεια  της  αμπέλου  και  την  παραγωγή  καλού 
κρασιού  Παράλληλα  σε  όλη  την  περιοχή  υπήρχε  εκτεταμένη 
κτηνοτροφία, σηροτροφία, κεραμική και αγγειοπλαστική. 

 
Τα  ​
Γανόχωρα  αποτελούνταν  από  τις  κωμοπόλεις  ​ Γάνο​ ,  ​
Χώρα​
, 
Μυριόφυτο,  Περίσταση,  Σχολάριο,  και  τα  χωριά  Ναιπκιόι,  Κούμβαο, 
Νεοχώρι,  Μερμέρ,  Τσανακτσί,  Ειρηνοχώρι,  Σιμιτλι,  Ιντζέκιόι,  ​
Αυδήμιο​, 
Μηλιό,  Καστάμπολη,  Σεντούκιο,  Παλαμούτι,  Νεοχώρι,  Γιάγιατς, 
Κερασιά,  Πλάτανος,  Γκιολτζίκι,  Στέρνα  Καλαμίτσι,  Λούπιδα,  και 
Ηρακλείτσα​.  Συνολικά  27  χωριά με  60.000.-  ψυχές.  Ενώ  ο  τουρκικός 
πληθυσμός ήταν ελάχιστος. 
Η  Ονομασία  Γανόχωρα  δόθηκε  από  τις  δύο  γειτονεύουσες 
κωμοπόλεις.  Στα  Γανόχωρα  υπήρχαν  δύο  μητροπόλεις  η  «  Γάνου  και 
Χώρας» και η «Μυριοφύτου και Περιστάσεως» 
Τα  Γανόχωρα  δοκιμάστηκαν  κατεπανάληψη  από  μεγάλους  σεισμούς, 
όπως  το  1063,  το  1343  και  ιδίως  το  1354  που  διευκόλυνε  τους 
τούρκους  για  την  κατάληψη  τους,,  ο  σεισμός  του  1766  και  ειδικά  ο 
καταστροφικότατος σεισμός  του  1912  ενώ  οι  μουσουλμάνοι  έποικοι 
της  Ανατολικής  Ρωμυλίας  και  της  Βοσνίας  στα  Βόρεια του Ιερού όρους 
34
με  επιστέγασμα  τους  γενοκτονικούς  διωγμούς  των  Νεότουρκων  το 
1914 – 1915. Στα ορεινά χωριά του Ιερού όρους οι κάτοικοι πρόβαλλαν 
ισχυρή ένοπλη αντίσταση χωρίς επιτυχία. 
http://www.poths1991.gr/thrace/27-east-thrace/125-2012-04-08-11-50-39 

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ 

ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΓΑΝΟΥ ΚΑΙ ΧΩΡΑΣ 

    Γάνος:​
 (η  Γάνος,  ο  Γάνος  και  αργότερα  το  Γάνος,  τουρκ.  Gaziköy). 
Πόλη  της  Ανατολικής  Θράκης  στις  ακτές  της  Προποντίδας. 
Μαρτυρείται  από  τον  5ο  αιώνα  π.Χ.  ως  αποικία  των  Μεγαρέων. 
Σύμφωνα  με  την  παράδοση  οι  Μεγαρείς  είδαν  από  το  πλοίο  τους  μια 
λάμψη  στο  βουνό  γύρω  από  την  πόλη.  Κατέβηκαν  τότε  από  το  πλοίο 
και  έχτισαν  την  πόλη,  την  οποία  ονόμασαν  Γάνο  (=λάμψη).  Πάνω  από 
την  πόλη  βρίσκεται  και  το  ομώνυμο  όρος.  Ανήκε  στο  Βασίλειο  των 
Οδρυσών.  Το  341  π.Χ.  περιήλθε  στην  εξουσία  του  Φιλίππου  Β΄  της 
Μακεδονίας.  Στον  "Συνέκδημο  του  Ιεροκλέους"  (6ος  μ.Χ.  αιώνα)  η 
πόλη  αναφέρεται  ως  7η  μεταξύ  των  14  πόλεων  της  Επαρχίας  Θράκης 
Ευρώπης.  Πριν  την  ανταλλαγή  των  πληθυσμών  είχε  περίπου  2.000 
Έλληνες κατοίκους. Σήμερα είναι χωριό με 600 περίπου κατοίκους. 

    ​
Χώρα: ​
(τουρκ.  Hoşköy).  Πολίχνη  της  Ανατολικής  Θράκης  στα 
παράλια  της  Προποντίδας.  Πιθανότατα  χτίστηκε  κατά  την  ύστερη 
Βυζαντινή  περίοδο  από  τον  αυτοκράτορα  Ιωάννη  Γ΄  τον  Βατάτζη 
(1222-1254  μ.Χ.).  Πριν  την  ανταλλαγή  των  πληθυσμών  αριθμούσε 
περίπου 4.500 κατοίκους. Σήμερα έχει περίπου 2.000 κατοίκους. 

    ​
Γάνου  και  Χώρας  μητρόπολη:​  Η  περιοχή  της  Γάνου  υπάγονταν 
εκκλησιαστικώς  μέχρι  τον  14ο  αιώνα  στην  Επισκοπή  Πανίου  της 
Μητροπόλεως  Ηρακλείας.  Το  1324  μ.Χ.  αναφέρεται  για  πρώτη  φορά 
ως  Αρχιεπισκοπή.  Την  ίδια  χρονιά  δόθηκε  στον  Μητροπολίτη  Πηγών 
και  Παρίου  και λίγο αργότερα στον Μητροπολίτη Κυζίκου. Από το 1347 
αναφέρεται  ως  Μητρόπολη  Γάνου  και  κατέχει  την  48η  θέση  μεταξύ 
των  Μητροπόλεων  του  Οικουμενικού  Θρόνου.  Αργότερα 
υποβιβάζεται  στην  62η  θέση  ενώ  τον  18ο  αιώνα  αναβιβάζεται  στην 
51η.  Μέχρι  τον  16ο  αιώνα  η  Μητρόπολη  τιτλοφορείται  μόνο  Γάνου​. 
35
Από  τον  16ο  αιώνα  και  μετά  τιτλοφορείται  Γάνου  και  Χώρας  και  η 
έδρα της μεταφέρεται στη Χώρα. 

    Στις αρχές του 20ου αιώνα η Μητρόπολη Γάνου και Χώρας 
περιλάμβανε τους κατωτέρω οικισμούς: 
α) Χώρα (σημερινό Hoşköy) 
β) Γάνος (σημερινό Gaziköy) 
γ) Αυδήμι (σημερινό Uçmakdere)  
δ) Μηλιό (σημερινό Güzelköy)  
ε) Κερασιά (Kirazlı)  
στ) Παλαμούτι (Palamut) από τη σημερινή Επαρχία Şarköy 
(Περιστάσεως) 
ζ) Καστάμπολις (σημερινό Ormanlı) 
η) Ιντζέ Κιοΐ (σημερινό Yenice)  
θ) Ειρηνοχώρι (σημερινό Araphacı)  
ι) Νεοχώρι (Yeniköy) από τη σημερινή Επαρχία Tekirdağ (Ραιδεστού) 
ια) Σανδικλή ή Σεντούκι (σημερινό Esendik) από τη σημερινή Επαρχία 
Malkara (Μαλγάρων). 

   

    Αναγραφές στα Τακτικά. ​ (Jean Darrouzès, A.A. ​Notitiae 

Episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae, Texte Critique, 
Introduction et Notes, ​Institut Français d' Études Byzantines, Paris 
1981). 

ΤΑΚΤΙΚΟ  ΘΕΣΗ 
Τακτικό 15 
Τάξις των Μητροπόλεων  ο Γάνου 
ΙΒ΄ αιών 
Τακτικό 17  και το Γάνος, 
Η έκθεσις αύτη των υποκειμένων  αρχιεπισκοπή 
μητροπόλεων τω αποστολικώ και  πρότερον τιμηθέν, 
πατριαρχικώ θρόνω της θεοφυλάκτου  είτα γέγονε 
Κωνσταντινουπόλεως εξετέθη επί της  μητρόπολις 
βασιλείας του αοιδίμου βασιλέως κυρού 
36
 Ανδρονίκου Παλαιολόγου του γέροντος 
ΙΔ΄ αιών 
Ύστερον 
ετιμήθησαν εις 
Τακτικό 18 
μητροπόλεις 
Έκθεσις των υποκειμένων τω πατριαρχικώ 
ο Βρύσεως, ο 
θρόνω της βασιλίδος των πόλεων εκτεθείσα 
Γάνου (και αύται 
επί της βασιλείας του αοιδίμου βασιλέως 
γεγόνασιν 
κυρού Ανδρονίκου Παλαιολόγου του 
αρχιεπισκοπαί επί 
γέροντος 
του κυρού 
ΙΔ΄ αιών 
Ανδρονίκου του 
νέου) 
Τακτικό 21 
Τάξις προκαθεδρίας των οσιωτάτων 
πατριαρχών και αι μητροπόλεις και 
αρχιεπισκοπαί, αι οποίαι ευρίσκονται την  ξβ΄ η Γάνος 
σήμερον και είναι υποκείμεναι τη βασιλίδι 
Κωνσταντινουπόλει 
ΙΣΤ΄ αιών 
    Αναγραφές στα Συνταγμάτια 

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΟ  ΘΕΣΗ 
Χρυσάνθου 
55 ο Γάνου και Χώρας Υπέρτιμος 
Ιεροσολύμων (1715) 
ΝΒ΄ ο Γάνου και Χώρας, υπέρτιμος και 
Συνταγμάτιο 1855 
έξαρχος Θράκης παραλίας Κ. Χρύσανθος 
ΜΔ΄ Ο Γάνου και Χώρας (Διονύσιος) 
Συνταγμάτιο1896 
υπέρτιμος και έξαρχος Θράκης παραλίας 
ΜΔ΄ Ο Γάνου και Χώρας (Κωνσταντίνος) 
Συνταγμάτιο 1901 
υπέρτιμος και έξαρχος Θράκης παραλίας 
 

37
 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ 
ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΜΥΡΙΟΦΥΤΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΤΑΣΕΩΣ 
     Μυριόφυτο:​ (τουρκ.  Mürefte).  Πολίχνη  της  Ανατολικής  Θράκης  στα 
παράλια  της  Προποντίδας.  Αποικίστηκε  από  τους  αρχαίοιυς  Έλληνες 
τον  7ο  π.Χ.  αιώνα.  Ο  σημερινός  οικισμός  είναι  πιθανότατα  κτισμένος 
στα  ερείπια  της  αρχαίας  Μυρτήνου.  Στις  πηγές  αναφέρεται  για  πρώτη 
φορά  το  1063  μ.Χ.  οπότε  καταστράφηκε  από  ισχυρό  σεισμό.  Ο 
ελληνικός  πληθυσμός  πριν  την  ανταλλαγή  ξεπερνούσε  τις  4.000. 
Σήμερα  ο  πληθυσμός  του  Μυριοφύτου  ανέρχεται  περίπου  στις  3.000 
κατοίκους. 
    ​
Περίσταση: ​(τουρκ.  Şarköy).  Πόλη  της  Ανατολικής  Θράκης  στα 
παράλια  της  Προποντίδας.  Πρόκειται  για  την  αρχαία  πόλη  των  Σαμίων 
Τυρίστασις  ή  Τιρίστασις  ή  Τυρόδιζα.  Οι  Έλληνες  κάτοικοι  της 
Περίστασης  πριν  την  ανταλλαγή  ανέρχονταν  στις  3.000  περίπου. 
Σήμερα  η  πόλη  είναι  έδρα  Επαρχίας  στο  Νομό  Ραιδεστού  και  αριθμεί 
περίπου 15.000 κατοίκους. 
    ​
Μυριοφύτου  και  Περιστάσεως  μητρόπολη:​  Εκκλησιαστικώς  η 
περιοχή  ανήκε  στη  Μητρόπολη  Ηρακλείας.  Για  πρώτη  φορά 
αναφέρεται  η  Επισκοπή  Περιστάσεως  κατά  τον  11ο  με  12ο  μ.Χ. 
αιώνες,  υποκειμένη  στη  Μητρόπολη  Ηρακλείας.  Κατείχε  την  5η  και 
έπειτα  την  15η  θέση  μεταξύ  των  Επισκοπών  της  Μητροπόλεως 
Ηρακλείας.  Στη  συνέχεια  όμως  (πιθανόν  τον  15ο  αιώνα)  η  Επισκοπή 
Περιστάσεως  εξέλιπε.  Κατά  την  Οθωμανική  περίοδο  οι  δύο  πόλεις 
συνενώθηκαν σε μία Επισκοπή υποκειμένη στη Μητρόπολη Ηρακλείας. 
Αρχικώς  έφερε  τον  τίτλο  "Περιστάσεως  και  Μυριοφύτου"  και 
αργότερα  από  τον  18ο  αιώνα  και  εξής  "Μυριοφύτου  και 
Περιστάσεως".  Τον  Ιανουάριο  του  1909  η  Επισκοπή  Μυριοφύτου  και 
Περιστάσεως ανυψώθηκε σε Μητρόπολη. Έδρα το Μυριόφυτο. 
    Στις αρχές του 20ου αιώνα η Μητρόπολη Μυριοφύτου και 
Περιστάσεως περιλάμβανε τους κατωτέρω οικισμούς: 
α) Μυριόφυτο (Mürefte) 
β) Περίσταση (σημερινό Şarköy) 

38
γ) Ηρακλείτσα (Eriklice)  
δ) Πλάτανος (σημερινό Çınarlı)  
ε) Στέρνα ή Στέρνη (σημερινό Tepeköy) 
στ) Καλαμίτσι (σημερινό Yukarıkalamış) 
ζ) Λούπουδα ή Λούπιδα (σημερινό İğdebağları) 
η) Γιολτζίκ ή Γιολτζίκι ή Λιμνίσκη (σημερινό Gölcük) 
θ) Νεοχώρι (Yeniköy) 
ι) Γιαγάτς ή Καλόδενδρο (Yayaağaç) από τη σημερινή Επαρχία Şarköy 
(Περιστάσεως). 
  

 
 
    ​
Επισκοπικός κατάλογος από το 1960. 
 
 
http://neoxoriperistasis.blogspot.gr/2014/02/blog-post_19.html 

 
ΧΩΡΑ 

Διοικητικά  υπαγόταν  στο  Βιλαέτι  Αδριανουπόλεως,  Σαντζάκι 

Καλλιπόλεως,  στον  Καζά  Μυριόφυτου.  Εκκλησιαστικά  υπάγονταν  στη 
Μητρόπολη  Γάνου  και  Χώρας  και  ήταν  έδρα  της  Μητρόπολης  από  το 
1912  όπου  μετά  από  σεισμό  μεταφέρθηκε  από  το  Γάνο.  Δεύτερη  σε 
μέγεθος  και  σπουδαιότητα  κωμόπολη  της  εκκλησιαστικής 
περιφέρειας,  κτισμένη  στα  πεδινά  παράλια  της  θάλασσας  του 
Μαρμαρά.  Σύμφωνα  με  τον  Πατριαρχικό  κώδικα  του  1859  υπήρχαν 
9.000  Έλληνες.  Το  1893  υπήρχαν  3.500  Έλληνες.  Λειτουργούσε 

39
Ελληνική  Σχολή  με  23  μαθητές,  ένα  δάσκαλο,  Δημοτικό  με 97 μαθητές, 
ένα  δάσκαλο,  Νηπιαγωγείο  με  204  μαθητές,  ένα  δάσκαλο  και 
Παρθεναγωγείο  με  305 μαθήτριες και δύο δασκάλες. Το 1907 υπήρχαν 
4.500  Έλληνες  και  ένα  Δημοτικό  με  300  μαθητές  και  4  δασκάλους  και 
Παρθεναγωγείο  με  250  μαθήτριες  και  3  δασκάλους.  Οι  κάτοικοι 
ασχολούνταν  με  την  γεωργία,  την  αμπελουργία,  την  ποτοποιεία,  την 
σηροτροφία,  την  κεραμοποιεία,  την  αγγειοπλαστική  και  την  ναυτιλία. 
Στη  Χώρα  υπήρχαν  επτά  εκκλησίες:  της  Κοιμήσεως  Θεοτόκου  ή  Αγίου 
Νικολάου  που  ήταν  και  ο  Μητροπολιτικός  ναός  της  Χώρας,  του  Αγ. 
Χαραλάμπους,  του  Αγ.  Δημητρίου,  του  Αγ.  Ευστρατίου,  των  Αγ. 
Θεοδώρων  και  του  Αγ. Νικολάου. Η εκκλησία της μητροπόλεως ήταν η 
μόνη  που  διασώθηκε  από  το  σεισμό  του  1912.  Υπήρχαν  έξι 
παρεκκλήσια:  της  Παναγιάς  της  Ευαγγελίστριας,  του  Αγ.  Προκοπίου, 
της  μεταμορφώσεως  του  Σωτήρος,  της  Παναγιάς  της  Θαλασσινής,  του 
Χριστού  και  του  Αγ.  Νικολάου.  Υπήρχαν  επίσης  τα  Αγιάσματα  της  Αγ. 
Παρασκευής και του Αγ. Κηρύκου. 
http://database.emthrace.org/entities/view.cfm?areaid=1&Artid=4d192c73-e0c3-c767-f046-9f3ff5b5f3a5&NSPid=3 

 
 
 
ΑΥΔΗΜΙ (ΟΥΤΣΜΑΝ ΝΤΕΡΕΚΙΟΪ) 

Κτισμένο  στα  στενά  του  Γάνου,  3-4  χλμ  βορειοδυτικά  του.  Διοικητικά 
υπαγόταν  στο  Βιλαέτι  Αδριανουπόλεως,  στο  Σαντζάκι  Καλλιπόλεως, 
στον  Καζά  Περιστάσεως.  Εκκλησιαστικά  υπάγονταν  στη  Μητρόπολη 
Μυριόφυτου  και  Περιστάσεως  (ως το 1910 στη Μητρόπολη Ηρακλείας 
και  Ραιδεστού).  Το  Αυδήμι  χωριζόταν  από  δυο  ρέματα  σε  τρεις 
συνοικίες.  Στον  Πάνω  Μαχαλά,  στον  Κάτω  Μαχαλά  και  στον  Πέρα 
Μαχαλά.  Ζούσαν  στις  αρχές  του  20ου  αιώνα  1.800-2000  άτομα.  Η 
περιοχή  του  Αυδημίου  ήταν  ορεινή  και  βραχώδης  γεγονός  που 
εξανάγκαζε  τους  Αυδημιώτες  να  επιδίδονται  στο  εμπόριο  είτε  ως 
πλανόδιοι  έμποροι,  είτε  ως  καταστηματάρχες  στη  Χαριούπολη,  στην 
Ραιδεστό,  στην  Αρκαδιούπολη,  στο  Μπαμπά-Εσκή,  στις  Σαράντα 
40
Εκκλησιές,  στην  Αδριανούπολη,  στον  Στενήμαχο,  στην  Αγχίαλο  κ.α. 
Επίσης,  ασχολούνταν  με  την  αμπελουργία  και  την  σηροτροφία  (ιδίως 
στα  τέλη  του  19ου  αιώνα),  το  εμπόριο  υπήρχαν  όμως  και  πολλοί 
κτίστες  και καλφάδες.. Μετά το 1886 ιδρύθηκε στο Αυδήμι εργοστάσιο 
κατεργασίας  κουκουλιών  και  παραγωγής  μεταξόσπορου.  Πολλοί 
Αυδημιώτες  φοιτούσαν  στην  Αυτοκρατορική  Σηροτροφική  Σχολή  της 
Προύσας.  Στο  Αυδήμι  υπήρχαν  και  πολλοί  νερόμυλοι  Υπήρχαν  τρεις 
εκκλησίες:  η  εκκλησία  της  Μεταμορφώσεως  του  Σωτήρος  στον  Κάτω 
Μαχαλά,  η  εκκλησία  του  Αγ.  Ιωάννου  στον  Πέρα  Μαχαλά  και  αυτή  της 
Παναγίας  στον  Πάνω  Μαχαλά  (κάηκε  το  1889).  Υπήρχε  επίσης  το 
μοναστήρι  του  Αγ.  Γεωργίου  σε  απόσταση  2  χλμ.  από  τον  οικισμό. 
Υπήρχαν  πολλά  παρεκκλήσια  και  ξωκλήσια:  του  Αγ.  Αθανασίου,  των 
Αγ.  Θεοδώρων,  της  Αγ.  Κυριακής,  των  Αγίων  Κωνσταντίνου  και 
Ελένης,  του  Αγ.  Παντελεήμονος,  του  Προφήτη  Ηλία,  του  Αγ.  Κήρυκου, 
της  Αγίας  Τριάδος,  του  Αγ.  Ιωάννου,  του  Αγ.  Νικολάου,  της  Αγίας 
Μαρίνας,  Το  πρώτο  σχολείο  κτίστηκε  γύρω  στα  1840-1850.  Στα  τέλη 
του  19ου  ιδρύθηκε  ο  γυναικείος  σύλλογος  «Άμιλλα»  ο  οποίος  σε 
συνεργασία  με τις κοινοτικές αρχές έκτισε Παρθεναγωγείο στα ερείπια 
της  καμμένης  εκκλησίας  της  Παναγίας  και  έτσι  το  Μικτό  Δημοτικό 
σχολείο  έγινε  μόνο  Αρρένων.  Με  την  ανταλλαγή  των  πληθυσμών 
αρχικά  οι  κάτοικοι  μεταφέρθηκαν  στην  Αιδηψό  της  Εύβοιας.  Κάποιοι 
παρέμειναν  εκεί  ενώ  άλλοι  εγκαταστάθηκαν  στη  Θεσσαλονίκη, 
Καβάλα, Δράμα, Βέροια, Κατερίνη και στη Νέα Μηχανιώνα Χαλκιδικής. 
http://database.emthrace.org/entities/view.cfm?areaid=1&Artid=4d1d594a-e0c3-c767-f326-3ac89deb237a&NSPid=3 

Κατά την ανταλαγή των πληθυσμών (1922-1924 )εγκαταστάθηκαν στο 

χωριό ​
Τσαλτζιλάρ​ (Φιλώτας ) ξεριζωμένοι από τα : 

● Αυδήμι​ ( Ανατολικής Θράκης ) 

● Σούρμενα​ , Οφις ( Πόντος ) 
● Μπογιάζκιοι ​( Ανατολικής Θράκης ) 
● Φλογητά Ικονίου Μικράς Ασίας ​ ( Κόνιαληληδες ) 
● Γιολτζίκ​ ( Ανατολικής Θράκης ). 
http://gym-filot.flo.sch.gr/library/KATIKOI.htm 

41
Οδός Αυδημίου. 

Το Αυδήμι ήταν χωριό της περιφέρειας Γανοχώρων της Θράκης. Πριν 

από την ανταλλαγή των πληθυσμών είχε 2000 Έλληνες. Από το Αυδήμι 
ήρθαν στη Νέα Μηχανιώνα 52 οικογένειες προσφύγων. 
http://2dim-n-michan.thess.sch.gr/odoi%20kai%20plateies1.htm 

 
 
ΛΙΓΑ  ΣΠΑΡΑΓΜΑΤΑ  ΑΠΟ  ΤΗΝ  ΙΣΤΟΡΙΑ  ΚΑΙ  ΤΟΝ  ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ  ΤΗΣ 
ΗΡΑΚΛΕΙΤΣΑΣ  ΤΗΣ  ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ  ΘΡΑΚΗΣ  (ΤΟΥ  ΔΙΚΗΓΟΡΟΥ 
ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΛΥΜΠΕΡΑΚΗ) 
Στην  Ανατολική  Θράκη,  την  πανάρχαια  γη  των  προγόνων  μας, 
περίοπτη  θέση  καταλάμβαναν,  ήδη  κατά  την  απώτερη  αρχαιότητα,  οι 
πόλεις  και  οι  οχυρές  θέσεις  των θρακικών παραλίων της Προποντίδας. 
Ειδικά  στην  περιοχή  του  Ιερού  Όρους,  υπήρχαν  οι  αρχαίες  πόλεις 
Τειρίστασις  (ή  Περίστασις),  Ηράκλεια  (η  μετέπειτα  Ηρακλείτσα),  η 
Γάνος  (αργότερα  ο  Γάνος),  αι  Γανίαι  και  το  Νέο  τείχος,  κτισμένες  σε 
επίλεκτα  σημεία της θρακικής παραλίας, είτε από γηγενείς Θράκες, είτε 
από  Έλληνες  αποίκους,  (όπως  λ.χ.  η Γάνος, την οποία ίδρυσε ο οικιστής 
του Βυζαντίου, Βύζας ο Μεγαρεύς). 
Το  Ιερό  Όρος  αποτελεί  εκτεταμένη,  χαμηλή  σχετικά  οροσειρά, η οποία 
ξεκινά  από  το  ύψος  περίπου  των  χωριών  Σιμιτλή  και  Κουμβάου  και 
φθάνει  μέχρι  τη  χερσόνησο  της  Καλλιπόλεως,  καλύπτοντας  το 
αντίστοιχο  τμήμα  της  θρακικής  παραλίας  της  Προποντίδας.  Είναι  πολύ 
δασωμένο  και  στ’  απέραντα  δάση  του  ευδοκιμούν  ποικιλίες  δένδρων 
οικοδομήσιμης και καύσιμης ξυλείας… 
Στη  βυζαντινή  περιοδο η περιοχή των Γανοχώρων παρουσίασε μεγάλη 
ακμή,  γιατί  βρισκόταν  πολύ  κοντά  στην  πρωτεύουσα  της 
αυτοκρατορίας,  την  Κωνσταντινούπολη,  ενώ  ιδιαίτερα  γνωστή  έγινε 
όταν  στις  δασωμένες  πλαγιές  του  Ιερού  Όρους,  ιδιαίτερα πάνω από το 
ο​
Γάνο,  ιδρύθηκε,  κατά  τον  11​  αιώνα,  ονομαστό,  μοναστικό  κέντρο,  με 
πλήθος  μοναστηριών,  όπου  μόνασαν  σπουδαίες  μορφές  της 
εκκλησιαστικής  μας  ιστορίας,  όπως  ο  ιδρυτής  της  Μονής  Μεγίστης 
Λαύρας του Αγίου Όρους, Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης. 

42
Αυτή  η  ευμάρεια  των  Γανοχώρων  δεν  σήμαινε,  όμως,  ότι  ήταν 
απαλλαγμένα  από  συμφορές.  Οι  για  αιώνες  επιδρομές  διαφόρων, 
βαρβαρικών  λαών,  που  κατέβαιναν  από  τη  βόρεια  Βαλκανική  και 
ιδιαίτερα  οι  συνεχείς  επιθέσεις  και  λεηλασίες  της  Θράκης  από  τους 
Βουλγάρους  δεν  άφηναν  άθικτα  τα  Γανόχωρα.  Η  χαριστική  βολή, 
όμως,  ήλθε  όταν  το  έτος  1354  καταλήφθηκε  από  το  Σουλεϋμάν,  γιο 
του  οθωμανού  σουλτάνου  Ορχάν,  η  Καλλίπολη,  την  κατάληψη  της 
οποίας  ακολούθησαν  τα  γειτονικά  Γανόχωρα,  τα  οποία,  έτσι,  είχαν την 
ατυχία να είναι τα πρώτα εδάφη της Ευρώπης, τα οποία περιήλθαν υπό 
την οθωμανική κυριαρχία. 
Η  κατάληψη  της  Θράκης  γενικότερα  και  των  Γανοχώρων  ειδικότερα, 
με  τις  σφαγές  και  την  υποδούλωση των κατοίκων, τις λεηλασίες και τις 
αναγκαστικές  μετοικεσίες,  κύρια  δε  τον  βίαιο  εξισλαμισμό  των 
Χριστιανών  κατοίκων,  οδήγησε  στην  ερήμωση  της  Θράκης,  καθώς και 
των  ευρισκόμενων  στην  θρακική  παραλία  της  Προποντίδας 
βυζαντινών  φρουρίων.  Μετά  όμως  την  κατάκτηση,  αργά  –  αργά  το 
Ιερό  Όρος  και  τα  παράλιά  του  εποικίστηκαν  και  πάλι  από  Έλληνες 
Θρακιώτες,  που  ίδρυσαν,  αρχίζοντας  από  το  δυτικό  Ιερό  Όρος,  μια 
σειρά  κωμοπόλεων  και  χωριών,  με  αμιγώς  ελληνική  σύσταση  και 
χαρακτήρα,  τα  οποία  αργότερα  ονομάστηκαν  Γανόχωρα,  από  τα 
ονόματα  των  δύο  αρχαιοτέρων  και  σημαντικοτέρων  απ’  αυτά,  του 
Γάνου  και  της  Χώρας.  Οι  δύο  μάλιστα  αυτοί  γεωγραφικοί  όροι  έγιναν 
τόσο  αλληλένδετοι  μεταξύ  τους,  ώστε  να  μη  νοείται  ό  ένας  διάφορος 
από  τον  άλλον.  Στην  πράξη,  Γανόχωρα  σήμαινε  Ιερό  Όρος  και  Ιερό 
Όρος σήμαινε Γανόχωρα. 
Στα  τέλη  του  19​ου​ αιώνα  τα  Γανόχωρα  αποτελούσαν  ένα  σύνολο  21 
ακραιφνώς  ελληνικών  κωμοπόλεων  και  χωριών,  με  συνολικό 
πληθυσμό  32.000  περίπου  ψυχών,  από  τα  όποια  τα  πέντε  κυριώτερα, 
Γάνος,  Χώρα,  Μυριόφυτο,  Περίσταση  και  Στέρνα,  ήταν  πραγματικές 
κωμοπόλεις,  με  πληθυσμό  ο οποίος, πριν από τους διωγμούς του 1914, 
έφθανε,  κατά  τα  τότε  στοιχεία  του  Οικουμενικού  Πατριαρχείου,  τις 
4000,  4500,  5000,  5000  και  3000,  αντίστοιχα.  Αποτελούσαν  δύο 
εκκλησιαστικές  επαρχίες,  τη  Μητρόπολη  Γάνου  και  Χώρας,  που 
περιλάμβανε  τις  κοινότητες,  Γάνου,  Χώρας,  Αυδημίου,  Νεοχωρίου, 
Μηλιού,  Κερασιάς,  Ιντζέκιοΐ,  Κασταμπόλεως,  Σεντουκίου  και 
Παλαμουτίου  και  την  Μητρόπολη  Μυριοφύτου  και  Περιστάσεως,  που 
43
ιδρύθηκε  το  έτος  1909  και  περιλάμβανε  τις  Κοινότητες  Μυριοφύτου, 
Περιστάσεως,  Ηρακλείτσας,  Πλατάνου,  Στέρνας,  Λούπιδας, 
Καλαμιτσίου, Καλοδένδρου, Λιμνίσκης και Νεοχωρίου… 
Ο  πληθυσμός  των  κωμοπόλεων  και  χωριών  αυτών,  γνησιώτατα 
ελληνικός,  (από  τις  32.000  κατοίκους  των  αρχών  του  20ού  αιώνα,  οι 
30.500  ήταν  Έλληνες),  με  σιδερένια,  εθνική  συνείδηση  και  ακμαία 
σχολεία,  ζούσε  σχεδόν  ελεύθερος  ως το 1913, οπότε άρχισε ο φρικτός 
εκείνος  διωγμός  των  Ελλήνων  της  Ανατ.  Θράκης,  που  κράτησε  ως  την 
κήρυξη  του  Α'  παγκοσμίου  πολέμου  και  συνεχίσθηκε  σ'  όλη  σχεδόν 
την  διάρκειά  του.  Ήταν  ένας  πληθυσμός  με  πλήρη  επίγνωση  των 
εθνικών  του  υποχρεώσεων,  εμφορούμενος  από  το  όραμα  της  εθνικής 
αποκατάστασής  του.  Ήταν  τόσο  έντονη  η  υπεροχή  του  ελληνικού 
στοιχείου  στις  δύο  εκείνες  εκκλησιαστικές  επαρχίες,  ώστε  μετά  την 
κήρυξη  του  τουρκικού  Συντάγματος  του  1908,  Καϊμακάμηδες 
(Έπαρχοι) διορίζονταν Έλληνες. 
Μια  από  τις  ακμαίες,  ελληνικές  κοινότητες  των  Γανοχώρων  της 
Προποντίδας  ήταν  και  η  Ηρακλείτσα,  για  την  οποία  ο  Ευστράτιος 
Δράκος,  …αναφέρει,  με  την  γλώσσα  εκείνης  της  εποχής,  τα  εξής: 
«Πάνυ  ευάερος  και  χαρίεσσα  νυν  είναι  η  παραθαλασσία  Ηρακλείτσα, 
κειμένη νοτίως πως και ώραν μακράν του Μυριοφύτου..» 
Στη  θέση  της  Ηρακλείτσας  υπήρχε  κατά  την  αρχαιότητα  μια  ισχυρή, 
παράλια κώμη, η Ηράκλεια… 
Σ΄ένα  Μηναίο,  που  εξέδωσε  κάποιος  Ανδρέας  Σπινέλλος,  «μονετάριος 
της  εκλαμπρωτάτης  αρχής  των  Ενετών»,  με  αφορμή  την  περιγραφή 
κάποιας  κατακλυσμιαίας  βροχής  που  έπληξε  το  Μυριόφυτο,  την 
η​
Περίσταση  και  την  Ηρακλείτσα  την  7​  Οκτωβρίου  του  1684, 
αναφερόταν ότι τότε η Ηρακλείτσα «πόλις ην μεγάλη». 
Οι  Έλληνες  κάτοικοι  της  Ηρακλείτσας  ανέρχονταν  κατά  το  έτος  1873 
σε  1.500,  σύμφωνα  με  την  Επετηρίδα  του  Θρακικού, 
Φιλεκπαιδευτικού  Συλλόγου,  το  1890  αριθμούσαν  περί  τις  250 
οικογένειες  και,  σύμφωνα  με  τον  Ευστράτιο  Δράκο,  περί  τα  1.850 
άτομα  κι  ασχολούνταν  με  τη  γεωργία,  την  αμπελουργία  και  την 
σηροτροφία,  ενώ  πολλοί  είχαν  ξενιτευτεί, στην Κωνσταντινούπολη και 
το εξωτερικό, όπου απέκτησαν οικονομική επιφάνεια αλλά κι εκεί ποτέ 
δεν  λησμόνησαν  την  πατρίδα  τους,  την  οποία  συνεχώς  και 
παντοιοτρόπως  βοηθούσαν.  Στην  Ηρακλείτσα  λειτουργούσε  μεγάλο 
44
εργοστάσιο  επεξεργασίας  μεταξιού,  της  εμπορικής  επιχείρησης  των 
αδελφών Πασχαλίδη, που είχε την έδρα της στην Προύσα. Τα προϊόντα 
της  ήταν  ξακουστά  σ'  όλη  την  Ανατολή  κι  εξάγονταν  έως  την  Περσία 
και το Τουρκιστάν. 
Μετά  τα  μέσα  του  19​ου​ αιώνα  στην  Ηρακλείτσα  δεν  υπήρχαν  Τούρκοι, 
εκτός  από  έναν υπάλληλο  που  εισέπραττε  τους  φόρους.  Η  κοινότητα 
ήταν  πλήρως  αυτοδιοικούμενη,  μια  και  τη  διοίκησή  της  ασκούσε  η 
δημογεροντία,  μ’  εκτελεστικό  όργανο  τον  λεγόμενο  Δήμαρχο  ή 
Μουχτάρη  ή  Τσορμπατζή,  ο  οποίος  και  προέδρευε  στις  συνεδριάσεις 
της. 
Οι  Ηρακλειτσιανοί  διέθεταν  Κώδικα,  που  φυλασσόταν  στην  εκκλησία 
κι  ήταν  θεωρημένος  από  την  Μητρόπολη,  του  οποίου  το  κύρος 
αναγνώριζαν  και  τα  οθωμανικά  Δικαστήρια.  Σ’  αυτόν  καταχωρούνταν 
οι  κάθε  είδους  δικαιοπραξίες  κι  επίσημες  πράξεις,  όπως  διαθήκες, 
προικοσύμφωνα, δωρεές, πωλητήρια κλπ… 
Στις  αρχές  του  20ού  αιώνα  η  Ηρακλείτσα  παρουσίαζε  μεγάλη  πρόοδο, 
αφού  η  οικονομία  της  ήταν  ανθηρή,  όλη  όμως  αυτή  η 
ης​
πρόοδος σταμάτησε  τα  ξημερώματα  της  27​  Ιουλίου  του  1912  (με  το 
παλιό  ημερολόγιο),  οπότε  ένας  ισχυρότατος  σεισμός,  έντασης  7,6 
ρίχτερ,  προερχόμενος  από  το  διερχόμενο  από  την  Προποντίδα  ρήγμα 
της  Ανατολίας  και  τον  οποίο  ακολούθησαν,  μετά  από  8  ώρες  ένας 
μετασεισμός  των  6,2  ρίχτερ  και  μετά  ένα  μήνα  ένας  ακόμη  των  6,7 
ρίχτερ,  σώριασαν  σ’  ερείπια  τα  όμορφα  Γανόχωρα  κι  έσπειραν  το 
θάνατο, την καταστροφή και τη δυστυχία σ’ αυτά. 
…Τον  Ιούνιο  του  1920  ο  ελληνικός  στρατός,  έχοντας  επικεφαλής  τον 
Επαμεινώνδα  Ζυμβρακάκη,  απελευθέρωσε  τη  Δυτική  Θράκη  και 
κατευθύνθηκε προς την Ανατολική,… 
Λίγο,  όμως,  πολύ  λίγο  χάρηκαν  κι  οι  Ηρακλειτσιανοί,  όπως  και  οι 
υπόλοιποι  Ανατολικοθρακιώτες,  την  ελευθερία  τους  και  την 
ενσωμάτωσή  τους  στον  εθνικό  κορμό.  Όλες  οι  προσπάθειές  τους  γι’ 
ανασυγκρότηση  του  χωριού  τους  έμειναν  ημιτελείς,  αφού  ήλθε 
αναπάντεχα  ο  χαλασμός  του  Αυγούστου  του  1922  στη  Μικρά  Ασία, 
που  παρέσυρε  στο  χαμό  και  την  καταστροφή  και  την  Ανατολική 
Θράκη… 
 
 
45
+Όσιος Σάββας ο εν Καλύμνω (1862-1948) 
Γεννήθηκε  στην  Ηρακλείτσα  της  Ανατολικής  Θράκης  το  1862  από 
γονείς  φτωχούς.  Δωδεκάχρονος  έρχεται  στό  Άγιον  Όρος,  στη  σκήτη 
της  Αγίας  Άννης,  στην  Καλύβη  της  Κοιμήσεως  της  Θεοτόκου. 
Δοκιμάζεται  επί  μία  δωδεκαετία,  μαθαίνει  την  αγιογραφία  καί  τή 
βυζαντινή  μουσική  καί  μεταβαίνει  στα  Ιεροσόλυμα,  στη  μονή  τού 
Χοζεβά,  στον  Άθωνα  για  τρία  χρόνια  (1894-97)  καί  ξαναγυρίζει  στα 
Ιεροσόλυμα,  όπου  μένει  μέχρι  το  1916,  ασκητεύοντας  κυρίως  στις 
όχθες  τού  Ιορδάνη  καί,  για  ένα  μικρό  διάστημα,  στη  μονή  τού  Αγίου 
Σάββα  τού  Ηγιασμένου.  Στη  συνέχεια  ζει  δύο  χρόνια  στην  Πάτμο,  για 
λίγο  πάλι  στό  Άγιον  Όρος  καί  πηγαίνει  στην  Αίγινα,  κοντά  στον  άγιο 
Νεκτάριο.  Ασκείται  μαζί  του  καί  μετά  την  κοίμηση  τού  αγίου  μένει 
σαράντα  ημέρες  κλεισμένος  στό  κελλί  του.  Με  νηστεία  καί  προσευχή 
αγιογραφεί  την  πρώτη  εικόνα  τού  θεοφόρου  Νεκταρίου  καί  την 
παραδίδει στό ναό για προσκύνηση. 
Το  έτος  1926  ή  1928  μεταβαίνει  στην  Κάλυμνο  καί  ζει  με 
αξιοθαύμαστη  άσκηση  καί  νήψη  στη  μονή  των  Αγίων  Πάντων  μέχρι 
την  οσιακή  κοίμηση  του  το  1948.  Γίνεται  ο  φιλόστοργος  πατέρας  τών 
εκεί  μοναζουσών,  αλλά  καί  όλων  των  κατοίκων  του  νησιού  με  τον 
ελεήμονα  λόγο  του,  τον  παραμυθητικό,  τον  ειλικρινή,  τον  βιωματικό, 
τον  θεόσδοτο.  Ό  αυστηρός  βίος  του,  η  συνεχής  προσευχή  του,  η 
διάκριση, η φιλανθρωπία του έλκουν τα πλήθη πλησίον του. 
Στις  7  Απριλίου  1957  έγινε  η  ανακομιδή  του  αγίου  λειψάνου  του, 
από  τον  μητροπολίτη  Καλύμνου  Ισίδωρο,  το  όποιο  βρέθηκε  σώο, 
αδιάφθορο,  να  εκπέμπει  άρρητη  ευωδία  καί  να  επιτελεί  πολλά 
θαύματα.  Ό  όσιος  Σάββας  θεωρείται  πολιούχος  της  Καλύμνου.  Είναι 
«το  γέννημα  της  Γανοχώρας,  το  βλάστημα  του  Αγίου  Όρους,  το 
ανάστημα  του  Οσίου  Πατρός  Νεκταρίου,  το  καύχημα  της  ενδόξου 
Καλύμνου,  ο  έφορος  της  παλαιφάτου  Μονής  τών  Αγίων  Πάντων,  της 
άκρας  ταπεινώσεως  ο  εργάτης,  της  νοεράς  προσευχής  ο  ανύστακτος 
υπηρέτης,  ο  άφθαστος  νηστευτής,  ο  ανυπέρβλητος  της  μοναχικής 
πολιτείας  αγωνιστής,  ο  ακαταμάχητος  της  Εκκλησίας  υπερασπιστής, 
των  ασθενούντων  ο  ιατρός  καί  πάντων  τών  εν  κινδύνοις 
απροσμάχητος  βοηθός,  κατετάγη  εις  στεφανηφόρον  χορείαν  τών  εν 
ασκήσει  λαμψάντων.  Ό  άσημος  εδοξάσθη,  ο  δενδρολιβανοβίωτος 
κατέστη  συνδαιτημών  θεϊκής  τραπέζης,  ο  έχων  μόνην  κτίσιν  σκούφον 
46
καί  κομβοσχοίνιον,  ράβδον  καί  ταγάριον,  κατά  το  αγιορειτικόν  έθος, 
ανυψώθη  εις  την  φωτιστικήν  τάξιν  τών  φίλων  τού  πανοικτίρμονος 
Θεού». 
Ακολουθίες  πρός  τιμή  του  έγραψαν  ο  μητροπολίτης  Καλύμνου 
Ισίδωρος  καί  ο  υμνογράφος  μοναχός  Γεράσιμος  Μικραγιαννανίτης. 
Αυτές,  μαζί  με  βιογραφικά  στοιχεία,  προφορικές  καί  γραπτές 
μαρτυρίες  για  την  πολιτεία  τού  αγίου,  θαύματα,  φωτογραφίες  καί 
εικόνες  του,  εξέδωσε  ο  θεολόγος  Βασίλειος  Παπανικολάου  το  1975. 
Χαιρετισμούς  συνέθεσε  ο  Υμνογράφος,  Καθηγητής  Χαραλάμπης  Μ. 
Μπούσιας.  Η  επίσημη  αναγνώριση  της  αγιότητας  του  έγινε  διά 
Πράξεως τού Οικουμενικού Πατριαρχείου της 19 Φεβρουαρίου 1992 
http://agossavvasigiasmenosandkalymnoy.blogspot.gr/2014/04/1862-1948_7.html 

 
ΤΟ  ΧΩΡΙΟ  ΤΟΥ  ΟΣΙΟΥ  ΣΑΒΒΑ  ΤΟΥ  ΕΝ  ΚΑΛΥΜΝΩ  ΗΤΑΝ  Η 
ΗΡΑΚΛΕΙΤΣΑ  ΤΗΣ  ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ  ΘΡΑΚΗΣ,  ΕΝΑ  ΧΩΡΙΟ  ΑΠΟ  ΤΑ  27 
ΓΑΝΟΧΩΡΑ 
ΓΑΝΟΧΩΡΑ.  ​Στην  περιοχή  του  Ιερού  όρους βρίσκονται  τα 
Γανόχωρα,  που  είναι  άθροισμα  χωριών  και  κωμοπόλεων με  ελληνικό 
πληθυσμό  πριν  το  1922.  Οι  κάτοικοί  τους  ήταν  ξακουστοί  στους 
Έλληνες της Ανατολής για τη μόρφωσή τους, τη θρησκευτικότητα τους, 
και  την  εργατικότητά  τους.  Τα  αργιλλοαμμώδη  χώματα  της  περιοχής 
ευνοούσαν  την  καλλιέργεια  της  αμπέλου  και  την  παραγωγή  καλού 
κρασιού.  Παράλληλα  σε  όλη  την  περιοχή  υπήρχε  εκτεταμένη 
κτηνοτροφία, σηροτροφία, κεραμική και αγγειοπλαστική. 
Τα  ​
Γανόχωρα  αποτελούνταν  από  τις  κωμοπόλεις  ​ Γάνο​,  ​
Χώρα​, 
Μυριόφυτο,  Περίσταση,  Σχολάριο,  και  τα  χωριά  Ναιπκιόι,  Κούμβαο, 
Νεοχώρι,  Μερμέρ,  Τσανακτσί,  Ειρηνοχώρι,  Σιμιτλι,  Ιντζέκιόι,  ​
Αυδήμιο​
, 
Μηλιό,  Καστάμπολη,  Σεντούκιο,  Παλαμούτι,  Νεοχώρι,  Γιάγιατς, 
Κερασιά,  Πλάτανος,  Γκιολτζίκι,  Στέρνα  Καλαμίτσι,  Λούπιδα,  και 
Ηρακλείτσα​.  
Συνολικά  27  χωριά με  60.000.-  ψυχές.  Ενώ  ο  τουρκικός 
πληθυσμός  ήταν  ελάχιστος.  ​ Η  Ονομασία  Γανόχωρα  δόθηκε  από  τις 
δύο  γειτονεύουσες  κωμοπόλεις.  Στα  Γανόχωρα  υπήρχαν  δύο 
μητροπόλεις  η  «Γάνου  και  Χώρας»  και  η  «Μυριοφύτου  και 
Περιστάσεως». 
 
Αφήγηση της Μαρίας Μπιζάνη. Ο ΑΓΙΟΣ Αφηγείται τη ζωή του: 
47
«Εγώ  κατάγομαι  από  ένα  χωριό  της  (Π)πόλης  Γάνου,  αλλά  η 
περιφέρεια ελέγετο Αβδίμ...».  
http://www.egolpion.com/savas_kalimnou.el.aspx 
Από  τα  παραπάνω  μπορουμε  να  υποθέσουμε  ότι  ο  Όσιος  Σάββας  ο  εν 
Καλύμνω  ασκήσας  ίσως  ειχε  καταγωγή  και  από  το  χωριό  ​ Αβδίμ  ἢ 
Αυδήμιο  ἢ  Αυδήμι  (σημερινό  Uçmakdere)​ .  Το  χωριό  ​
Αβδήμ ηταν ένα 
από  τα  27  ​Γανόχωρα  και  υπαγόταν  στην Μητρόπολι Γάνου και Χώρας. 
Δεν  υπάρχει  περιφέρεια  Αβδίμ  αλλά  χωριό.  Μαλλον  κάποιο  λάθος  θα 
έγινε  στην  καταγραφή  της  αφήγηση  του  Οσίου  Σάββα  και  αντί  να 
γραφτη  «χωριό»  γράφτηκε  «περιφέρεια.  Σε  τηλεφωνική  επικοινωνία 
με ανηψιά του Αγίου, μου ειπε πως καταγόταν από την Χώρα. 
π.ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ 
ΑΥΔΗΜΙ  (ΟΥΤΣΜΑΝ  ΝΤΕΡΕΚΙΟΪ)  Κτισμένο  στα  στενά  του  Γάνου,  3-4 
χλμ  βορειοδυτικά  του.  Διοικητικά  υπάγονταν  στο  Βιλαέτι 
Αδριανουπόλεως,  στο  Σαντζάκι  Καλλιπόλεως,  στον  Καζά 
Περιστάσεως.  Εκκλησιαστικά  υπάγονταν στη Μητρόπολη Μυριόφυτου 
και  Περιστάσεως  (ως  το  1910  στη  Μητρόπολη  Ηρακλείας  και 
Ραιδεστού). 
http://www.poths1991.gr/thrace/27-east-thrace/125-2012-04-08-11-50-39 
http://neoxoriperistasis.blogspot.gr/2014/02/blog-post_19.html 
http://database.emthrace.org/entities/view.cfm?areaid=1&Artid=4d1d594a-
e0c3-c767-f326-3ac89deb237a&NSPid=3 
 

https://www.youtube.com/user/KERMENI 
 

48