Instrumentele Analyse

2018-2019

1
Inhoud
HOOFDSTUK 1: Analytische doelstellingen ............................................................................................. 5
HOOFDSTUK 2: Basis handelingen en benodigdheden in analytische chemie ....................................... 6
HOOFDSTUK 3: Data verwerking ............................................................................................................. 6
3.1 Accuraatheid en precisie ............................................................................................................... 6
3.2 Bepaalde fouten ............................................................................................................................ 6
3.3 Onbepaalde fouten ....................................................................................................................... 7
3.4 Beduidende cijfers ......................................................................................................................... 7
3.6 Accuraatheid uitdrukken ............................................................................................................... 7
3.7 Standaardafwijking: de belangrijkste statistische grootheid ........................................................ 7
3.11 Confidentie limiet: hoe zeker ben je van het resultaat? ............................................................. 8
3.12 Significantietest – is er een verschil? .......................................................................................... 9
F-test................................................................................................................................................ 9
T-test.............................................................................................................................................. 10
3.13 Verwerpen van een resultaat .................................................................................................... 12
3.15 Methode van kleinste kwadraten: best passende rechte ......................................................... 13
3.16 Correlatie-en determinatie-coëfficiënt ..................................................................................... 13
3.17 Detectielimiet – er bestaat geen nulwaarde ............................................................................. 14
HOOFDSTUK 16: Spectrochemische methoden .................................................................................... 14
16.1 Interactie van elektromagnetische straling (EMS) met materie ............................................... 14
Het elektromagnetisch spectrum .................................................................................................. 14
Absorptie van EMS door materie (moleculen) .............................................................................. 15
16.2 Elektronische spectra en moleculaire structuur ....................................................................... 16
Soorten transities .......................................................................................................................... 16
Absorptie door geïsoleerde chromoforen..................................................................................... 18
Absorptie door geconjugeerde chromoforen ............................................................................... 18
Absorptie door aromatische verbindingen ................................................................................... 18
Wat als een molecuul geen straling absorbeert? .......................................................................... 19
Anorganische chelaten: waarom intense aborptie? ..................................................................... 19
16.3 Infrarood absorptie en moleculaire structuur .......................................................................... 19
Absorptie van infrarood straling ................................................................................................... 19
Infrarood spectra ........................................................................................................................... 20
16.4 Nabije IR spectrometrie voor niet destructieve testen ............................................................. 20
Overtonen en banden: de basis van NIR absorptie ....................................................................... 20
Korte en lange golflengte NIR........................................................................................................ 20
NIR voor niet-destructieve testen: hoe kalibreren? ...................................................................... 20

2
 16.6 Solventen voor spectrometrie................................................................................................... 21
16.6 Kwantitatieve berekeningen ..................................................................................................... 21
Wet Van Beer: verband tussen geabsorbeerde straling en concentratie ..................................... 21
Afwijkingen in lineariteit ............................................................................................................... 22
Mengsels van absorberende stoffen ............................................................................................. 22
16.8 Spectrometrische instrumentatie ............................................................................................. 23
BRONNEN ...................................................................................................................................... 23
MONOCHROMATORS .................................................................................................................... 23
MONSTERCELLEN .......................................................................................................................... 25
DETECTOREN ................................................................................................................................. 25
16.9 Instrumenttypes ........................................................................................................................ 29
Single-beam spectrometer ............................................................................................................ 29
Double-beam spectrometer .......................................................................................................... 29
16.10 Array spectrometers – het volledige spectrum in één keer .................................................... 29
16.11 Fourier transformatie infrarood spectrometers (FTIR) ........................................................... 30
Voordeel ........................................................................................................................................ 30
16.13 Spectrometrische fouten bij metingen ................................................................................... 31
16.15 Fluorimetrie ............................................................................................................................. 31
Principe .......................................................................................................................................... 31
Mogelijke fluorescentie transities ................................................................................................. 32
Fluorescentie en moleculaire structuur ........................................................................................ 33
Fluorescentie quenching ............................................................................................................... 33
Instrumentatie ............................................................................................................................... 33
HOOFDSTUK 17: Atomaire Spectrometrische methodes ...................................................................... 34
Inleiding ............................................................................................................................................. 34
Lijnverbreding: Doppler effect en botsingsverbreding ................................................................. 36
17.2 Vlam-emissie spectromterie (AES) ............................................................................................ 36
17.3 Atoom absorptie spectrometrie ................................................................................................ 36
Instrumentatie ............................................................................................................................... 36
Interferenties................................................................................................................................. 43
Interferenties vermijden ............................................................................................................... 47
HOOFDSTUK NMR: Nuclear Magnetic Resonance ................................................................................ 49
1. Theorie van Nucleaire Magnetische resonantie ........................................................................... 49
Kwantum omschrijving van NMR .................................................................................................. 49
Klassieke omschrijving van NMR ................................................................................................... 51
Omgevingseffecten op NMR spectra ................................................................................................ 53

3
 Shielding ........................................................................................................................................ 53
Chemical shift ................................................................................................................................ 55
Kwantificatie van kernen ............................................................................................................... 56
Spin-spin splitting .......................................................................................................................... 56
NMR spectrometers .......................................................................................................................... 61
Fourier transform NMR ..................................................................................................................... 61
Componenten van fourier transformatie NMR ................................................................................. 63
Koolstof-13 NMR ............................................................................................................................... 64
Toepassingen van NMR met andere kernen ..................................................................................... 65
Magnetische Resonantie Imaging (MRI) ........................................................................................... 67
HOOFDSTUK 18: Staalvoorbereiding: solvent en vaste-fase extractie.................................................. 68
Inleiding ............................................................................................................................................. 68
18.1 Distributiecoëfficiënt, KD ........................................................................................................... 68
18.2 Distributieverhouding, D ........................................................................................................... 68
18.3 Procentuele extractiehoeveelheid ............................................................................................ 69
18.4 Solventextractie van metalen.................................................................................................... 70
Vorming en extracite van ion-associatie complexen .................................................................... 70
Vorming en extractie van metaal chelaten ................................................................................... 70
18.6 Vaste-fase extractie (SPE).......................................................................................................... 71
18.7 Micro-extractie .......................................................................................................................... 72
Solid Phase Micro Extraction = SPME ............................................................................................ 72
Liquid Phase Micro-Extraction = LPME .......................................................................................... 72

4
HOOFDSTUK 1: Analytische doelstellingen
Analytische chemie houdt zich bezig met het onderzoeken en karakteriseren van stoffen en het
beantwoorden van twee belangrijke vragen: wat is het? (kwalitatieve analyse) & hoeveel is ervan?
(kwantitatieve analyse). Kwalitatieve analyse gaat over het identificeren van elementen, ionen of
stoffen aanwezig in stalen en kwantitatieve analyses vertellen ons meer over hoeveel er van bepaalde
componenten aanwezig is.

Bij kwantitatieve analyses is de typische samenstelling vaak op voorhand geweten (vb. bloed bevat
glucose), anders moet de onderzoeker een voorafgaande kwalitatieve test uitvoeren. Moderne
chemische meetsystemen omvatten vaak zowel kwalitatieve als kwantitatieve metingen. Een
voorbeeld zijn dopingcontroles, waar vb. urinestalen onderzocht worden ter detectie van bepaalde
verbande componenten. Er worden eerst kwalitatieve analyses uitgevoerd om te weten welke,
mogelijke illegale stoffen aanwezig zijn en achteraf soms een kwantitatieve analyse om ze te
onderscheiden van normale hoeveelheden aanwezig (afkomstig van bijvoorbeeld eten, medicatie,…).

Een analytisch proces opstellen is afhankelijk van enkele parameters zoals wat moet er geweten zijn
(analiet), welk materiaal is er aanwezig in het labo en van welk type staal wordt er vertrokken. Het
staal (gas, vloeibaar of vast) moet bijvoorbeeld nog een voorbehandeling krijgen om op te zuiveren tot
een staal dat kan geanalyseerd worden.

Een voorbeeld van weinig selectieve analysemethodes zijn gravimetrische en titrimetrische analyses:

Zuur-base titratie:

Een titratie is een methode om de concentratie van een oplossing of de hoeveelheid van een stof te
meten door deze in reactie te brengen met een tweede oplossing waarvan de concentratie gekend is.
Het equivalentiepunt (of stoechiometrisch punt) komt overeen met het volume van de tweede stof
dat werd toegevoegd om de te meten stof volledig te laten opreageren. De bepaling van het
equivalentiepunt laat toe de hoeveelheid van de eerste stof die in het oorspronkelijke mengsel
aanwezig was te kennen, op voorwaarde dat:

- de concentratie van de toegevoegde stof gekend is,

- de reactie tussen de twee stoffen gekend is,
- de reactie aflopend is.

Gravimetrie:

Bij gravimetrie wordt een bekende hoeveelheid van het te analyseren product samengevoegd met een
ander reagens. Bij de reactie die optreedt wordt een slecht oplosbare verbinding gevormd. Door het
gewicht te bepalen van de gevormde neerslag kan het aantal mol onbekend product berekend worden.
Samen met het nauwkeurig gekende startgewicht laat dit toe om de molaire massa van het te
analyseren product te berekenen. Hiermee kan dan afgeleid worden welk alkalimetaalcarbonaat
gebruikt werd. Tijdens dit experiment wordt een overmaat bariumchloride toegevoegd aan het
opgeloste alkalimetaalcarbonaatzout (M2CO3). De neerslag die hierbij ontstaat wordt afgefilterd,
gedroogd en tenslotte gewogen.

Andere, meer selectieve analyses die hier worden besproken zijn spectrofotometrie, fluorimetrie,
atomische spectrometrie en chromatografie.

5
HOOFDSTUK 2: Basis handelingen en benodigdheden in analytische
chemie
In het boek ‘analytical chemistry’ omvat dit hoofdstuk materialen aanwezig in het labo en hoe ermee
te werken. Dit werd niet aangehaald in de hoorcolleges, er werd slechts info gegeven over de labo’s
uitgevoerd: Atomaire Absorptie Spectrometrie (AAS), Fluorimetrie en High-Pressure Liquid
Chromatography (HPLC) of Gas-Chromatography (GC), die in latere hoofdstukken gedetailleerd
uitgelegd worden.

HOOFDSTUK 3: Data verwerking

3.1 Accuraatheid en precisie
Accuraatheid is de graad van hoeveel de gemeten
waarde overeenkomt met de aanvaarde echte
waarde (een absoluut correcte, echte waarde is
zelden geweten).

Precisie is de graad van repliceerbaarheid tussen

verschillende metingen. De precisie kan uitgedrukt
worden in standaardafwijking, de coëfficiënt van
variatie, range van data, confidence-interval (vb
95%- rond de gemiddelde waarde.

Bijvoorbeeld, een volumetrische pipet heeft een

vast volume, maar afwijkend van het gelabelde
volume. Dit heeft geen invloed op de precisie, wel
op de accuraatheid. Goede precisie hangt dus niet
vast aan goede accuraatheid. Het is bijna onmogelijk
om wel een accuraatheid te voldoen zonder goede
precisie, beide moeten optimaal zijn om de echte
waarde te vinden.

3.2 Bepaalde fouten

Bepaalde, oftewel systematische fouten zijn fouten die achterhaald en gecorrigeerd kunnen worden.
Deze fouten kunnen constant zijn zoals, bijvoorbeeld bij verkeerde kalibraties of volumewijzigingen in
glaswerk, alsook variabel, bijvoorbeeld de maatstrepen op een buret wijzigen meer naarmate een
groter volume. Veel voorkomende bepaalde fouten zijn:

- Instrumentele fouten: Foutief materiaal, vb. niet-gekalibreerd glaswerk

- Operatieve fouten: Persoonlijke fouten door handelingen en berekeningen. Deze worden
verminderd door ervaring of checklists te gebruiken.
- Fouten ven de gebruikte methode: Dit komt voor bij incomplete reacties, slechte
oplosbaarheid, onzuiverheden. Soms kunnen deze fouten vermeden worden door een blanco.
Een blanco is soms niet voldoende en mogelijk moet dan de gehele methode aangepast
worden.

Om systematische fouten te detecteren, wordt soms een gekende hoeveelheid van een standaard aan
een sample toegevoegd, om de hoeveelheid dan achteraf te bepalen: spike recovery.

6
3.3 Onbepaalde fouten
Onbepaalde fouten gebeuren door toevalligheid en kunnen niet voorspeld of ingeschat worden. Ze
weerspiegelen de experimentele onzekerheid van elk experiment. Deze fouten volgen een
Gaussiaanse curve of normaalverdeling, waardoor kan het meest waarschijnlijke resultaat bekomen
worden door mathematische berekeningen van de kansverdeling.

3.4 Beduidende cijfers

Het aantal beduidende cijfers is het aantal cijfers nodig om het resultaat van een meting consistent uit
te drukken overeenstemmend met de precisie van de meting. In een waarde zijn de beduidende cijfers,
de cijfers die gekend zijn, plus het eerste onzekere cijfer. Bijvoorbeeld 25,03 ml heeft 4 beduidende
cijfers, de onzekerheid ligt op het laatste cijfer 3 want het werkelijke getal ligt tussen 25,02 en 25,04
(+-0,01). De gradatie op de buret is dan tot 0,1ml. Het cijfer nul is niet altijd een beduidend cijfer, al de
nullen voor het getal zijn niet beduidend en dienen slechts voor het kommagetal. Getallen die eindigen
op nul zijn echter wel beduidend, zoals het getal 727,0 heeft 4 beduidende cijfers. Een bekomen
waarde van 532 mag daarom niet zomaar veranderd worden naar 532,0 (want dit legt zekerheid op de
2).

3.6 Accuraatheid uitdrukken

De absolute fout is het verschil tussen de werkelijke waarde en de gemeten waarde. Bijvoorbeeld als
een staal van 5,61 g wordt gemeten als 5,51g, is de absolute fout -0,10g. Als de gemeten waarde het
gemiddelde is van verschillende metingen, wordt dit de gemiddelde fout genoemd. De gemiddelde
fout kan ook berekend worden door het gemiddeld verschil (met inbegrip van het teken) van
individuele testresultaten ten op zichtte van werkelijke waarde te nemen.

De relatieve fout is de absolute of gemiddelde fout uitgedrukt als % van de werkelijke waarde.
Bijvoorbeeld, (-0,10/5,61) x 100 = -1,8%. De relatieve accuraatheid is de gemeten of gemiddelde
waarde uitgedrukt als percentage van de werkelijke waarde: (5,51/5,61) x 100 = 98,2%. Er moet wel
benadrukt worden dat de werkelijke waarde, aangenomen wordt als waar.

3.7 Standaardafwijking: de belangrijkste statistische grootheid

Elke set van analytische resultaten moeten weergegeven worden met een maat voor de precisie van
de analyse. De standaardafwijking σ is geldig voor een oneindige set van experimentele data en
wordt gegeven door:

Met µ: gemiddelde van oneindig aantal metingen (die de reële waarde voorstelt), N die oneindig is: ∞
en xi: een individuele meting.

In werkelijkheid is het aantal metingen beperkt en niet oneindig. Hiervoor wordt de

standaardafwijking s gebruikt en gegeven volgens volgende formule:

Met : gemiddelde van eindig aantal metingen (veronderstelde waarde) en N-1: aantal onafhankelijke
deviaties, het aantal vrijheidsgraden.

7
Als N groter wordt, neigt meer naar µ en wordt de spreiding kleiner. En de precisie van dit
gemiddelde is omgekeerd evenredig met de wortel van het aantal metingen. De standaarddeviatie van
het gemiddelde, oftewel standaardfout is:

Soms wordt de standaardafwijking uitgedrukt als relatieve standaardafwijking, wat de verhouding van
de standaardafwijking over het gemiddelde is:
𝑠𝑡𝑎𝑛𝑑𝑎𝑎𝑟𝑑𝑎𝑓𝑤𝑖𝑗𝑘𝑖𝑛𝑔
𝑅𝑒𝑙𝑎𝑡𝑖𝑒𝑣𝑒 𝑠𝑡𝑎𝑛𝑑𝑎𝑎𝑟𝑑𝑎𝑓𝑤𝑖𝑗𝑘𝑖𝑛𝑔 =
𝑔𝑒𝑚𝑖𝑑𝑑𝑒𝑙𝑑𝑒

De variatiecoëfficiënt is de relatieve standaardafwijking uitgedrukt als percentage (relatieve

standaardafwijking vermenigvuldigd met 100).

Voorbeeldoefening: verschillende massa’s afgewogen: 29,8 / 30,2 / 28,6 / 29,7 mg. Bereken de
standaarddeviatie en de standaarddeviatie van het gemiddelde (standaardfout). Druk de bekomen
getallen uit als absolute en relatieve waardes.

𝒙𝒊 (𝒙𝒊 − 𝒙) (𝒙𝒊 − 𝒙)²

29,8 0,2 0,04
30,2 0,6 0,36
28,6 1,0 1,00
29,7 0,1 0,01
Som = 118,3 Som = 1,9 Som = 1,41

118,3
𝑥= = 29, 6
4
1,41
Standaarddeviatie (s) = √4−1 = 0,69 mg (absoluut)

0,69
Variatiecoëfficiënt = 29,6
x 100% = 2,3%

0,69 0,34
𝑠𝑔𝑒𝑚𝑖𝑑𝑑𝑒𝑙𝑑𝑒 = = 0,34 mg (absoluut) en x 100% = 1,1% (relatief)
√4 29,6

3.11 Confidentie limiet: hoe zeker ben je van het resultaat?

De standaarddeviatie geeft aan hoe precies een analyse gebeurd is, maar niet hoe accuraat de
bekomen 𝑥 bij de werkelijke waarde µ komt. Een confidentie interval is een geschatte range
waarbinnen de reële waarde met een zekere waarschijnlijkheid (bepaald door het experimentele
gemiddelde en de standaardafwijking) gelegen is. De grenzen van deze range noemt men de
confidentielimieten.

Met t: statistische factor afhankelijk van aantal vrijheidsgraden en de gewenste confidentie

Met s/√𝑁= standaard afwijking gemiddelde

8
Voorbeeldoefening: Een onzuiver staal natriumcarbonaat wordt getitreerd met een standaard HCl
oplossing en geeft volgende resultaten: 93,50 / 93,58 / 93,43 wt% Na2CO3. In welke range ligt met 95%
confidentie de reële waarde?
93,50 + 93,58 + 93,43
Gemiddelde waarde: = 93,50wt%
3
Standaardafwijking (s) = 0,075wt% (absoluut)
Op 95% confidentie, met 2 vrijheidsgraden is t=4,303

Confidentielimiet: = 93,50  (4,303 x 0,075)/sqrt(3)

= 93,50 0,19%
Dus er kan met 95% confidentie gezegd worden dat de werkelijke waarde binnen 93,31 en 93,69% valt.
Voor oneindig aantal metingen zou de werkelijke waarde binnen de 2 standaardeviaties liggen. Met
ν=∞, wordt t=1,96 en confidentieliemiet is inderdaad ongeveer 2 maal de standaardafwijking.

3.12 Significantietest – is er een verschil?

Als men wil nagaan of een set data significant verschilt met een andere set, wordt er gebruik gemaakt
van statistische analyses. De vergelijking tussen twee sets is afhankelijk van het verschil van
gemiddelden en het aantal data beschikbaar. Twee statistische methoden zijnde F- en T-test, die
nagaan hoe groot een verschil moet zijn opdat het verschil niet toevallig is. De F-test gaat de spreiding
na tussen resultaten en de T-test kijkt naar verschillen tussen gemiddelden.

F-test
Dit is een test ontworpen om twee methoden te vergelijken, gebaseerd op de standaardafwijkingen.
F is gedefinieerd in termen van varianties, de standaarddeviaties tot de tweede macht:

s1 en s2 standaardafwijking van methode 1 en 2

s12 en s22 de varianties van methode 1 en 2
s12 > s22

Er zijn twee verschillende vrijheidsgraden v1 en v2, N-1 voor elk geval. Als de berekende waarde voor F
verschilt van onderstaande waarden in de tabel op een gekozen confidentie-interval, voor bepaalde
vrijheidsgraden, is er een significant verschil tussen de twee varianties van de methoden.

9
Voorbeeldoefening: Nieuwe methode ontwikkelt en deze vergelijken met een bestaande methode voor
het bepalen van glucose in bloed. Bepaal of de variantie van uw experiment significant verschillend is
van de standaard methode.

Eigen methode (mg/dl) Referentiemethode (mg/dl)

127 130
125 128
123 131
130 129
131 127
126 125
129
Gemid.(x1) 127 Gemid. (x2) 128
Eerst s berekenen van beide methoden, da varianties geven dan: s12 = 8,3 en s22 = 4,8
 F = (8,3/4,8) = 1,7

De waarde voor F in tabel met 1=6 en 2=5 bedraagt 4,95

De berekende waarde is kleiner dan 4,95 en er is dus geen significant verschil in de precisie van beide
methodes, de ontwikkelde methode is even goed als de referentiemethode.

T-test
De T-test wordt vaak gebruikt om twee verschillende procedures te vergelijken en te testen of ze
hetzelfde meten. Twee sets van herhaalde metingen met twee verschillende methodes worden met
elkaar vergeleken aan de hand van tabellen met t-waarden op een gevraagd confidentieniveau. Als de
berekende t-waarde de t-waarde uit de tabel overschrijdt, is er een significant verschil tussen de
resultaten van de twee methodes.

Voorbeeld: vergelijken van resultaten van zieke patiënten met controlegroep.

1. T-test wanneer aanvaardbare (van andere metingen) waarde gekend is

De formule van de confidentielimiet is een voorstelling van de werkelijke waarde µ:

Omgevormd:

Wanneer de berekende t groter is dan de waarde uit de tabel, dan is er met x%

waarschijnlijkheid dat verschil tussen waarden niet toevallig s.

Voorbeeldoefening (3.17): Nieuwe methode voor Cu-bepaling uitgevoerd op standaard

referentie materiaal met gecertifieerde waarde van 11,7 ppm. Vijf replicas werden gesampled
en geanalyseerd, met een gemiddelde waarde 10,8  0,7 ppm. Geeft de nieuwe methode
statistisch correcte resultaat met 95% confidentie?
√𝑁 √5
±𝑡 = (𝑥- μ) = (10,8 – 11,7) = 2,9 (opm: absolute waarde van (𝑥- μ) wordt genomen)
𝑠 0,7

5 metingen, dus 4 vrijheidsgraden  ttabel 95% confidentie = 2,776

ttabel < tberekend ⇒ methoden verschillen significant, er is een bepaalde fout in nieuwe methode.
Er is 95% kans dat het verschil tussen de referentie- en de gemeten waarde niet toevallig is. De
tabel op 99% confidentielimiet heeft t-waarde van 4,6 dus we zijn niet 99% zeker.

10
2. Vergelijking van gemiddelde van 2 datasets
Wanneer de t-test wordt uitgevoerd op twee sets van data, dan wordt µ in vorige formule (bij
1.) vervangen door het gemiddelde van de tweede set. De wortel van N over s wordt vervangen
door:
√ 𝑁1𝑁2
𝑁1 + 𝑁2⁄
𝑠
Dus:

Waar sp de pooled standaarddeviatie is van de individuele metingen van twee sets:

Bij het vergelijken van twee methoden, moeten ze dezelfde standaardafwijking, wat eerst
achterhaald moet worden door een F-test.

Voorbeeldoefening (3.18): Twee methodes voor de bepaling van Fe (III) moeten worden
vergeleken, met resultaten:

Test methode (%) Referentie methode (%)

20,10 18,89
20,50 19,20
18,65 19,00
19,25 19,70
19,40 19,40
19,99
Gemiddelde 𝑥 1 19,65 Gemiddelde 𝑥 2 19,24

Eerst F-test: Voor set 1 geeft de som van (𝒙𝟏 − 𝒙𝟏 )² = 2,262

Voor set 2 geeft de somt van (𝒙𝟐 − 𝒙𝟐 )² = 0,420

Dan is F = (2,262/5)/(0,420/4) = 4,31  Dit is minder dan de waarde in de F-tabel, dus de

twee methodes hebben een vergelijkbare standaardafwijking en de t-test mag worden
toegepast:

Uit bovenstaande vergelijking met sp = 0,546  t = 1,23

Voor 9 vrijheidsgraden (N1 + N2 – 2) in de tabel (95%) is de t-waarde 2,262, hieruit kan

besloten worden dat er geen statistisch verschil is, aangezien 1,23 kleiner is.

3. Gepaarde T-test
De gepaarde T-test wordt gebruikt voor resultaten afkomstig van een
nieuwe methode en een aanvaarde methode te vergelijken, maar met
verschillende stalen met (licht) variërende samenstelling.

Di: verschil van de 2 waarden voor staal i

̅ : gemiddelde van alle individuele verschillen
𝐷

11
 Voorbeeldoefening (3.19): nieuwe methode voor de bepaling van ureum in bloed. Deze wordt
vergeleken met een standaardmethode, die hetzelfde is in precisie (geen F-test meer
uitvoeren). Waardes in mg/ dL zijn weergegeven voor bepaalde stalen:

Nieuwe Standaard Di ̅
Di -𝑫 ̅ )2
(Di – 𝑫
methode methode
A 10,2 10,5 - 0,3 - 0,6 0,36
B 12,7 11,9 0,8 0,5 0,25
C 8,6 8,7 - 0,1 -0,4 0,16
D 17,5 16,9 0,6 0,3 0,09
E 11,2 10,9 0,3 0,0 0,00
F 11,5 11,1 0,4 0,1 0,01
 1,7  0,87
̅ = 0,28
𝑫
0,87
sd = √6 −1 = 0,42
0,28
t = 0,42 x √6 = 1,63
Tber < ttabel(2,571)  Geen verschil tussen methodes op confidentie interval van 95%.

3.13 Verwerpen van een resultaat

Bij analyses is het mogelijk om resultaten te vinden die uitschieten ten op zichtte van de rest en die de
statistiek negatief beïnvloeden. Op basis van gezond verstand of wanneer achterhaald kan worden of
deze waarde gebeurd is door een fout in het proces, mag deze worden weggelaten. Ook wanneer de
waarde niet binnen x ± 2s of x ± 2,5s valt. Ook zijn er testen ontwikkeld die een range stellen waar de
waardes binnen moeten vallen, zoals de Q-test.

De Q-test wordt uitgevoerd door alle waarden te rangschikken van

klein naar groot. De afstand tussen twee waardes (a) wordt
gedeeld door de volledige afstand (w), wat de ratio Q geeft. Deze
waarde wordt vergeleken met waardes in de Q-tabel op bepaalde
confidentie interval (x%). Als de waarde voor Q groter of gelijk is
aan de waarde in de tabel, mag de corresponderende waarde
weggelaten worden met x% zekerheid.

Voorbeeldoefening (3.20): Chloride analyse van serum: 103 / 106 / 107 / 114 meq/l. Is er een uitbijter
op 95% confidentie?
114 verschilt 7meq/l van dichtste ‘buur’. Range is (114-103) = 11
Q = 7/11 = 0,64 < Qtabel (0,829)  niet verwerpen, random fout

12
3.15 Methode van kleinste kwadraten: best passende rechte
Een rechte kan getrokken worden door het op zicht te doen, of door methode van ‘least squares’. De
beste rechte door een reeks van experimentele waarden is deze waarbij de som van de kwadraten van
de afwijkingen van de punten t.o.v. de rechte minimaal is.

Stel x: vaste variabele (bvb. concentratie)

y: meetwaarde (bvb. piekoppervlak)

De beste rechte wordt gevonden wanneer S minimaal is

met 𝑥̅ =gemiddelde van alle xi waarden

𝑦̅=gemiddelde van alle yi waarden

3.16 Correlatie-en determinatie-coëfficiënt

De correlatie-coëfficiënt wordt gebruikt als maat voor correlatie tussen twee variabelen. De Pearson
correlatie-coëfficiënt is de gemakkelijkst berekenbare correlatie-coëfficiënt door:

Met n= aantal waarnemingen

sx= standaard afwijking van x en sy= standaard afwijking van y
xi en yi = individuele waarden van x en y
𝑥̅ 𝑒𝑛 𝑦̅ gemiddelde waarden

De maximale waarde is 1: een exacte correlatie. Als de waarde 0 is, is er totaal geen verband. Bij een
waarde van -1, is het veronderstelde verband, het tegengestelde van de realiteit.
Determinatie-coëfficiënt (r2) : kwadraat van de correlatie-coëfficiënt.

13
3.17 Detectielimiet – er bestaat geen nulwaarde
De detectielimiet (Limit of detection, LOD) wordt gedefinieerd als de laagste concentratie, statistisch
verschillend van de blancowaarde, die kan bepaald worden. Algemeen : detectielimiet is ongeveer de
concentratie overeenkomend met een signaal gelijk aan 3 maal de standaardafwijking van het
achtergrondsignaal.

Voorbeeldoefening (3.24): Absorptiemetingen met spectrometer van blanco oplossingen:

0,002 0,000 0,008 0,006 0,003
Standaardoplossing van 1ppm aspirine geeft abs = 0,051
Wat is de detectielimiet?

SDblanco = 0,0032 gemiddelde absorptie blanco = 0,004

Detectieliemiet voor analiet komt overeen met 3 x SD = 0,0096
Standaardoplossing absnetto= 0,51 – 0,004 = 0,047
Detectielimiet = 1ppm(0,0096/0,047) = 0,2ppm
met abs = 0,0096 + 0,004 = 0,014

HOOFDSTUK 16: Spectrochemische methoden

16.1 Interactie van elektromagnetische straling (EMS) met materie

Het elektromagnetisch spectrum

In spectrometrische methoden wordt de hoeveelheid geabsorbeerd licht (niet noodzakelijk zichtbaar
licht) gemeten, wat gecorreleerd is aan de concentratie van het staal. Elektromagnetische radiatie of
straling (EMS), is elke vorm van energetische golvende straling, met bepaalde golflengte (λ in cm,
afstand van een volledige golf), frequentie (v in s-1 of Hz) aantal golven per tijdseenheid). Deze hangen
vast met de snelheid van licht c (3x1010 cm/s) in volgende formule:

EMS bevat een bepaalde hoeveelheid energie, die gegeven wordt door de kleinste, ondeelbare unit
van straling: de foton. Deze hangt vast aan de frequentie of golflengte via volgende formule:

E is de energie van een foton in ergs en h is Planck’s constante (6,63x10-34 Js). Uit deze formule kan men
zien dat hoe korter de golflengte of hoe groter de frequentie, hoe groter de energie is (daarom zorgen
UV stralen van de zon voor het verbranden van de huid).

Het elektromagnetisch spectrum is opgedeeld in regio’s afhankelijk van de golflengte. De ultraviolet

regio (UV) rijkt van 10 tot 380 nm, maar de meest analytisch bruikbare regio is de near-ultraviolet of
quartz UV regio, van 190 tot 380 nm. Onder 190 nm absorbeert zuurstof en wordt er gewerkt onder
vacuüm-toestanden, vandaar dat deze regio de vacuüm-ultraviolet regio wordt genoemd. Het
zichtbare licht (visible region, VIS regio) is slechts een heel klein deel van het EM spectrum en het
bevat straling die door het menselijke oog worden waargenomen als kleur, afhankelijk van de
golflengte. De VIS-regio rijkt van 380nm tot 780 nm. Aansluitend volgt de infrarood (IR) regio, van
0,78µm (780nm) tot 300µm. Deze regio heeft drie subdelen: nabije-infrarood regio (0,8µm – 2,5µm),
de mid-of NaCl-infrarood regio (2,5µm – 16µm) en ver-infrarood regio (16µm-300µm).

14
Absorptie van EMS door materie (moleculen)
Wanneer wit licht (polychromatisch licht, het gehele VIS spectrum), geprojecteerd wordt op bepaalde
objecten, gaan deze bepaalde golflengten absorberen. Diegene niet geabsorbeerd worden
gereflecteerd en wordt door de mens gezien als kleur.

Er zijn drie manieren waarop een molecule kan absorberen, in alle gevallen wordt het molecuul naar
een hogere interne energie gebracht waar de toename van energie evenveel is als de energie van het
geabsorbeerde foton (hv):

- ROTATIE TRANSITIE:
Een molecule kan rond verschillende assen draaien, waarvan de draaiing wordt gelimiteerd op
bepaalde eindige rotatie-energie levels. Het molecule kan naar een hogere rotatie-energie
level gebracht worden door straling te absorberen in een rotatie transitie.

- VIBRATIE TRANSITIE
Atomen of atoomgroepen binnen een molecule vibreren ten opzichte van elkaar, waarvan de
vibratie wordt gelimiteerd op bepaalde eindige vibratie-energie levels. Het atoom kan naar
een hogere vibratie-energie level gebracht worden door straling te absorberen in een vibratie
transitie. Elk vibratieniveau (V) heeft bovenop nog rotatieniveaus (R).

- ELEKTRONISCHE TRANSITIE
Elektronische transitie komt voor wanneer valentie-elektronen naar een hogere energie-staat
gebracht worden door absorptie van straling.

A: rotatie-veranderingen
B: rotatie-vibratie-veranderingen
C: rotatie-vibratie-elektronische-
veranderingen

E0 : elektronische grondtoestand
E1 : de eerste elektronische
geëxciteerde toestand

15
Al de transities zijn ten gevolgen van gekwantificeerde stappen overeenkomend met discrete
golflengten. Eén foton wordt geabsorbeerd door 1 molecule. Een foton moet dus een bepaalde energie
bevatten om een molecule tot een bepaalde toestand aan te slagen. Rotatie transities kunnen
plaatsvinden op lagere energie-hoeveelheden (lange golflengtes, ver-IR regio), terwijl vibratie transitie
plaatsvindt bij nabije, midden- en ver IR (IR spectrum). Zoals te zien in bovenstaande figuur komen
bovenop vibratieniveaus nog rotatieniveaus. Voor elektronische transities is zichtbaar licht of de UV
regio nodig, waarop ook nog rotatie-en vibratieniveaus liggen.

Geabsorbeerde energie wordt niet lang behouden, maar de-activatie gebeurd door botsingen
waardoor energie verloren wordt onder vorm van warmte (amper detecteerbaar). Soms wordt er EMS
uitgezonden, wat gebeurt bij fluorescentie (lagere golflengte wordt uitgezonden).

16.2 Elektronische spectra en moleculaire structuur

Elektronische transities vinden plaats door absorptie van straling afkomstig van zichtbaar en UV-licht
door specifieke bindingen of functionele groepen in het molecule. De hoeveelheid energie nodig (van
een foton), hangt dus af van het molecule.

Soorten transities

Elektronen in een molecuul

1) Binnenste elektronen: deze zijn niet betrokken in bindingen en hebben zeer hoge excitatie
energieën en absorberen niet bij zichtbaar of UV licht.
2) Covalente elektronen: aanwezig in enkelvoudige bindingen (σ of sigma-elektronen) en hebben
ook een te hoge excitatie energie om deel te nemen aan absorptie van zichtbaar of UV licht.
Deze elektronen zitten tussen kernen en zouden naar een ander leeg orbitaal gebracht moeten
worden, wat veel energie vereist.
3) Vrije valentie-elektronenparen: deze zijn minder sterk gebonden dan sigma-elektronen,
waardoor excitatie mogelijk is door zichtbaar of UV licht.
4) Elektronen in de pi(π)-orbitalen (vb in dubbele of trippel bindingen): deze worden gemakkelijk
geëxciteerd door UV en VIS, aangezien ze verder van de kern zitten en zijn verantwoordelijk
voor de meeste UV en VIS absorptie.

Moleculaire orbitaaltheorie en absorptie van EMS

Elektronen zitten in orbitalen en een molecuul bevat ook orbitalen (moleculaire orbitalen ↔ atomaire
orbitalen) die normaal leeg zijn, ook wel antibinding orbitalen genoemd. Deze komen overeen met
geëxciteerde energieniveaus en zijn oftewel π* of σ*-orbitalen. De absorptie van straling resulteert in
elektronische transitie naar een antibinding orbitaal. De meest voorkomende transities, zijn zoals
hierboven vermeld afkomstig van valentie (n)- en pi (π)-orbitalen en worden geëxciteerd naar
antibinding π*-orbitalen, voorgesteld als n→π* of π →π* (waarbij * een geëxciteerde toestand
voorstelt). Het niet-gebonden valentie elektron n kan door zeer korte golflengtes geëxciteerd worden
naar een leeg sigma orbitaal: n→ σ *.

Moleculaire orbitalen zijn samengevat antibindend (lege orbitalen, π* of σ*) en bindend (π of σ),
waarvan het moleculair sigma-orbitaal niet exciteerbaar is (veel te veel energie voor nodig). De
bindende moleculaire orbitalen zijn lager energetisch dan het originele atomaire orbitaal. Opmerking:
niet te verwarren met atomaire orbitalen.

16
Een geëxciteerde toestand is in het algemeen wanneer het hoogst bezette moleculaire orbitaal
(Highest Occupied Molecular Orbital, HOMO) naar het laagst onbezette moleculaire orbitaal gaat
(Lowest Unoccupied Molecular Orbital, LUMO):

Merk op dat de spin van het elektron niet veranderd.

Op de grafiek rechts is te zien dat er meer energie nodig

is voor excitaties van π →π* (kortere golflengtes) dan
naar n →π*. Ook is de meer rechtse ‘piek’ breder
aangezien voor deze excitatie meerdere mogelijkheden
zijn (qua vibratie en rotatie).

Andere overgangen vallen buiten het zichtbare en UV

licht.

ε = molaire absorptiviteit: maatstaf voor intensiteit

absorptieband

17
Absorptie door geïsoleerde chromoforen

De absorberende groepen in een molecule worden chromoforen genoemd. Een molecule dat een
chromofoor bevat heet een chromogeen. Chromoforen absorberen fotonen van een bepaalde
golflengte. Een auxochroom is een groep die niet zelf absorbeert, maar indien aanwezig, kan deze de
absorptie bevorderen of de golflengte waarop een chromofoor absorbeert wijzigen.

- Bathochrome shift: Absorptiemaximum schuift naar langere golflengte

- Hypsochrome shift: Absorptiemaximum schuift naar kortere golflengte
- Hyperchromisme: Toename in molaire absorptiviteit (ε)
- Hyopchromisme: Afname in molaire absorptiviteit (ε)

Absorptie door geconjugeerde chromoforen

Afwisselend een dubbele of trippel binding met een enkelvoudige binding wordt geconjugeerd
genoemd. De pi-orbitalen overlappen wat zorgt ervoor dat HOMO en LUMO dichter bij elkaar komen
te liggen in een meer geconjugeerd systeem, totdat deze uiteindelijk absorbeert in het zichtbare licht
zoals bij kleurstoffen. Dit zorgt voor een bathochromische shift in het absorptiespectrum en een
stijging in intensiteit. Dus hoe meer geconjugeerd, hoe groter de shift. Opm.: dit verschijnsel is niet
lineair.

Absorptie door aromatische verbindingen

Aromatische verbindingen zijn ook vaak geconjugeerd, zoals benzeen, maar ze verschillen van
bovenstaande geconjugeerde chromoforen. Benzeen absorbeert niet in het zichtbaar licht. Twee
invloeden zorgen voor batochrome shift: substitutie, en aantal ringen. Hoe meer gesubstitueerd, hoe
meer deze gaat absorberen bij langere golflengte (bathochrome shift) en hoe meer intens. Meer
gesubstitueerde aromatische verbindingen vertonen ook een ‘gladder’ absorptiespectrum, door
meerder aanwezige vibrationele overgangen. Meerdere ringen of aromatische verbindingen, komt
overeen met meer conjugatie en absorbeert bijgevolg ook bij langere golflengtes, in het zichtbaar licht
(kleur).

Ook pH wijzigingen kunnen voor

veranderingen zorgen zoals bij indicatoren die
gebruikt worden bij zuur-base titraties en
redox reacties. Deze zijn geconjugeerde
systemen en absorberen in het zichtbaar licht.
Verlies of toevoeging van een proton of een
elektron verandert de elektronen-verdeling
waardoor kleur waarneembaar is. Links, HIn, zijn er 3 aparte geconjugeerde systemen, die niet
vasthangen via conjugatie. Rechts, In-, heeft een 1 groot geconjugeerd systeem aangezien er telkens
alternerend, een enkele en dubbele binding aanwezig is, wat voor batochrome shift zorgt.

18
Wat als een molecuul geen straling absorbeert?

Wanneer een component niet absorbeert in het UV of VIS, dan kan deze chemisch gewijzigd worden
voor het vormen van een gekleurd derivaat, door bijvoorbeeld chelaten (complexen rond ionen). Deze
geven vaak mooie, intense kleuren door veel absorptie. Vb. eiwitten met Cu(II) vormen gekleurd
complex.

Anorganische chelaten: waarom intense aborptie?

Een chelaat is een complexion waarbij de complexvormer meer dan één groep heeft die complexeert met een
metaalion.

Drie transities zijn mogelijk bij de absorptie bij metaalcomplexen:

1) Excitatie van metaalion in complexion: Dit heeft echter een zeer lage molaire absorptiviteit ɛ,
(d-orbitalen hebben niet allemaal dezelfde energie) en is niet bruikbaar voor kwantitatieve
analyse en is niet verantwoordelijk voor de intense kleur.
2) Excitatie van ligand: Meeste liganden zijn organische chelators en kunnen wel: π π* en
n  π*. De complexatie veroorzaakt echter slechts een kleine shift in golflengte.
3) Ladingstransfer transitie: de transfer van elektronen van metaalion naar ligand of vice versa
zorgt voor de intense kleur van metaalchelaten. Deze transities gaan van het π of σ-
level/orgbitaal in het ligand naar lege orbitalen van het metaalion. Of: promotie van σ-
gebonden elektronen van het metaalion naar lege π-orbitalen in het ligand.
 Bij deze transities gebeuren redoxreacties tussen metaal en ligand. Meestal wordt het
metaal gereduceerd en het ligand geoxideerd. De golflengte (energie) hangt af van het
gemak van redoxreactie. Voor het behoud van een intense kleur moet de redoxreactie
reversibel zijn. De intensiteit gemak van een ladingtransfer), neemt toe met een
toenemende conjugatie in het ligand.

16.3 Infrarood absorptie en moleculaire structuur

Absorptie van infrarood straling

Infrarood is een minder energetische stralingsregio en zorgt nooit voor elektronische excitaties, slechts
voor vibratie en rotatie transities bij absorptie. Niet alle moleculen absorberen in de IR regio.
Voorwaarden voor absorptie van IR, is dat er een netto verandering in het dipoolmoment (polariteit)
optreedt van het molecuul en dat de frequentie van infrarood overeen komt met de natuurlijke
vibratie van de binding.

Bij diatomische moleculen is er een permanent dipoolmoment

nodig voor de absorptie van IR. Zo kan N2 geen IR absorberen,
aangezien deze geen dipoolmoment heeft. Koolstofmonoxide
(CO) heeft wel een permanent dipoolmoment en absorbeert wel
in de IR regio. Bij grotere moleculen is een permanent
dipoolmoment niet noodzakelijk. Koolstofdioxide (CO2) heeft
geen permanent dipoolmoment (apolair), maar bij vibraties
(geïnduceerd dipoolmoment) kan deze wel absorberen, zoals op
de figuur.

19
Infrarood spectra

De exacte golflengte waarmee absorberende groepen in de IR regio absorberen hangt af van naburige
groepen. Pieken in absorptiespectra zijn bij IR veel scherper dan bij VIS of UV en leidt tot makkelijke
identificatie. Een absorptiespectrum in de IR regio kan gebruikt worden ter identificatie van het
molecule als ‘fingerprint’, door te vergelijken met spectra uit databanken. Het fingerprint-gebied is
tussen golflengte van 6 tot 15 µm, aangezien dit gebied heel afhankelijk is van de moleculaire
omgeving. Bij mengsels van stoffen lopen de absorptiespectra door elkaar, echter kunnen bepaalde
groepen geïdentificeerd worden afhankelijk van de piek bij bepaalde golflengte.

16.4 Nabije IR spectrometrie voor niet destructieve testen

Overtonen en banden: de basis van NIR absorptie

Absorptie banden in de NIR regio (0,75µm-2,5µm, juist voorbij VIS) zijn zwak, maar zijn wel handig in
niet-destructieve kwantitatieve testen, bijvoorbeeld voor vaste stalen. De absorptie in NIR gebeurt
door vibrationele overtonen en combinatiebanden. De absorptie in het NIR is voornamelijk door C-H,
O-H en N-H stretching en bending

- Overtoon absorptie treedt op als een molecule geëxciteerd wordt van zijn grondtoestand naar
een hoger vibrationele toestand (1ste vibratieniveau overgeslagen) waarbij het
kwantumnummer v ≥ 2. De eerste overtoon is van v=0 naar v=2, de tweede van v=0 naar v=3
enzovoort.
- Combinatie banden komt voor wanneer twee verschillende moleculaire vibraties simultaan
worden geëxciteerd.

Het NIR absorptie spectrum geeft weinig

kwalitatieve info, welk molecuul aanwezig is. Er
worden eerder groepen moleculen gemeten
zoals bijvoorbeeld in boter kunnen alle vetten
kwantitatief gemeten worden, maar niet welke
soorten vetten (kwalitatief). Ook is de
intensiteit laag bij hogere overtonen, dus is er
gevoelige apparatuur nodig.

Korte en lange golflengte NIR

NIR kan nog onderverdeeld worden in korte golflengte NIR (750-1100nm) en lange golflengte NIR
(1100-2500nm). Deze onderverdeling is ontstaan omdat voor beide subregio’s andere apparatuur
wordt gebruikt. Absorptie in het NIR is in het algemeen vrij zwak en 10 tot 1000x minder intens dan
mid-IR, waardoor de stalen vaak niet verdund worden.

NIR voor niet-destructieve testen: hoe kalibreren?

NIR heeft een lage absorptie, lage resolutie en het toewijzen van pieken aan individuele vibraties is
niet mogelijk waardoor visuele analyse van absorptiespectra niet mogelijk is.

Daardoor zijn zeer intense bronnen nodig met een hoog signaal-ruis verhouding (1000x groter dan
voor mid-IR) en een hoge straling doorgang, alsook gevoelige detectoren. Ook is het bij heel veel
analyses nodig om kalibratiecurves (nadeel) op te stellen voor goede kwantitatieve resultaten
(arbeidsintensief). Doordat NIR een hoge penetratie (voordeel) heeft in onverdunde stalen (voordeel)
en doordat er gebruik gemaakt wordt van lange weglengten is het mogelijk om niet-destructieve

20
testen uit te voeren. Spectra geven unieke reproducties van een substantie of een mengsel. Deze
techniek kan soms ook meer arbeidsintensieve en dure technieken (GC, HPLC, titrimetrie, …)
vervangen. Chemometrische technieken voor multicomponent analyses meten alles in één keer, wat
dit een snelle, niet destructieve analyse maakt van representatieve stalen.

Gebruikt voor analyse van:

- Vet-, suiker-, eiwit-, vocht-, … gehalte van voeding en voeders.
- Octaan getal, concentratie van aromatische verbindingen, … in petrochemie.
16.6 Solventen voor spectrometrie

Het gebruikte solvent mag niet absorberen in het gebruikte λ-gebied van de meting. Daarnaast
beïnvloedt het solvent soms het bekomen spectrum door solvent-opgeloste stof interactie.

VIS : Veel kleurloze solventen beschikbaar (zoals water voor anorganische stoffen)
UV: Water voor anorganische stoffen, maar in UV worden vaak meting uitgevoerd van organische
verbindingen, dus hiervoor moeten organische solventen gebruikt worden.
Mid IR: Moeilijk om solvent te vinden dat volledig transparant is in IR, aangezien water absorbeert in
de IR regio. Er wordt vaak gebruik gemaakt van koolstoftetrachloride (CCl4) of koolstofdisulfide
(CS2), die beide toxisch en vluchtig zijn. (CS2 is ondanks gelijkend aan CO2, maar absorbeert
minder intens)
NIR: Stalen worden onverdund gebruikt, geen solvent

16.6 Kwantitatieve berekeningen

Wet Van Beer: verband tussen geabsorbeerde straling en concentratie

De fractie geabsorbeerde straling door een oplossing van een absorberend analiet kan kwantitatief
gerelateerd worden aan de concentratie.

Stel: monochromatisch licht valt door een homogeen staal, met een weglengte b (in cm) en
concentratie c (in g/l). De transmissie T wordt dan weergegeven door de verhouding van de intensiteit
van de inkomende straling (P0) over de intensiteit van de doorgaande straling (P) met k’ als een
constante:

 Als concentratie stijgt, daalt de doorgelaten intensiteit exponentieel.

 Analoog is de weglengte: als de weglengte stijgt, daalt de doorgelaten intensiteit exponentieel.

21
Wanneer de formules gebaseerd op weglengte en concentratie gecombineerd worden, bekomt men:

Met a: absorptiviteit, gecombineerde constantes k en k’.

En A: absorbantie (proportioneel met de concentratie).
Indien concentratie c in mol staat (mol/l), dan is: ε = a x MM = molaire absorptiviteit: A = εbc
Afwijkingen in lineariteit

Reële afwijkingen: bij constante weglengte

- Ten gevolge van solute-solvent interacties, solute-solute interacties, H-bruggen
- voornamelijk bij hogere concentraties (brekingsindex oplossing ≠ brekingsindex
blanco)
Chemische afwijkingen:
- Ten gevolge van chemische reacties : pH wijzigingen, wijziging in concentratie van
complexvormers, dimerisatie enz.
- Chemisch evenwicht → verschoven bij verdunning (best werken in buffer, met grote
overmaat complexvormer, …)
Instrumentele afwijkingen: vooral bij hogere concentratie
- Ten gevolge van het niet 100 % monochromatisch zijn van lichtbundel, en ≠
absorptiviteit bij ≠ λ;
- Ten gevolge van strooilicht (contaminatie van monochromatorbundel met λ ver van
gekozen waarde) door reflectie aan oppervlak van monochromator en verstrooiing
door stofdeeltjes. Te vermijden door schotten te plaatsen, binnenopp. zwart maken,
vensters om stof te vermijden

Wanneer een interfererende verbinding (die ook absorbeert) aanwezig is in het staal kan er een
standaardadditie-methode gebruikt worden.

Mengsels van absorberende stoffen

Het is mogelijk om berekeningen uit te voeren wanneer twee absorberende stoffen aanwezig zijn in
het staal met overlappende spectra. De totale absorbantie is gelijk aan de som van beide
absorbanties.:

A = axbcx + aybcy met c = g/l

A = εxbcx + εybcy met c = mol/l

Er kan gebruikt gemaakt worden van twee

golflengtes, beide op maximale absorptie:

A1 = Ax1 + Ay1 = εx1bcx + εy1bcy

A2 = Ax2 + Ay2 = εx2bcx + εy2bcy

(oefening: zie 16.47 of ppt)

22
16.8 Spectrometrische instrumentatie
Een spectrometer of spectrofotometer is een toestel dat polychromatische straling selecteert op
verschillende golflengtes en die de lichtintensiteit meet op één of meerdere golflengtes. Er zijn 5
onderdelen te onderscheiden:

BRONNEN

Een bron moet een detecteerbare output van straling hebben over het werkingsgebied van de
spectrofotometer.

Zichtbaar licht (VIS): range: 350-2500nm

Bruikbare bronnen zijn: wolfraam gloeilampen, wolfraam halogeenlampen of witte
ledlampen. Meest gebruikte is de QTH-lamp (quartz tungsten -halogeen lamp).

Ultraviolet (UV):
Voor de UV regio wordt vaak de lage-druk waterstof of deuterium ontladingslamp gebruikt.
De deuterium emissie heeft een range van 185 tot 370 nm, maar da lamp heeft een bruikbare
spectrale output tot 600 nm (gebruiksrange is dus 190 tot 600nm). Bronnen bij UV dienen
gemaakt te zijn uit quartz (kwartsraam), niet van glas aangezien dit niet transparant is voor UV
licht.
Infrarood gebied (IR):
Infraroodstraling is warmtestraling, waardoor gloeidraden, gloeilampen (NIR-gebied) of
gloeiende keramiek gebruikt wordt als bron. Een typische IR-bron is de Nernst glower, dit is
een staaf gemaakt van zeldzame aarde metaaloxides zoals ZrO2, Y2O3, Er2O3. Deze glower is niet
geleidend bij kamertemperatuur en moet verwarmd worden voor straling uit te zenden en
wordt dan wel geleidend. Maximale golflengte (λmax) is ±1,4 µm (7100 cm-1) bij 1500-2000°C.

Fluorimetrie (fluorescentie spectrometrie):

De intensiteit van de fluorescentie is proportioneel met de intensiteit van de stralingsbron.
Continue UV-VIS bronnen worden gebruikt voor fluorescentie, vb. hoge druk Xe boog lamp.
Alsook lasers (Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation) worden gebruikt als
intense stralingsbron. Lasers geven monochromatische straling met hoge intensiteit. De
meeste fluorescerende molecule absorberen UV over brede band van golflengtes. Enkel de
moleculen die ‘lasen’ zijn nuttig voor exciterende fluorescentie.

MONOCHROMATORS

Een monochromator onderscheidt bepaalde golflengtes van de polychromatische straling van de bron.
De doorgelaten straling wordt door spiegels of lenzen gefocust. Ongewilde straling wordt
weerhouden/beperkt door ingang- en uitgangspleten, waardoor ook de zuiverheid van de uitgezonde
straling onder controle wordt gehouden. Een dispersie element wordt gebruikt om golflengtes van de
polychromatische straling te scheiden, er zijn twee soorten: een prisma en een diffractierooster.

23
Prisma:
Wanneer EMS door een prisma beweegt, breekt de invallende straling, omdat de
brekingsindex van het prisma-materiaal verschillend is van die van lucht. Door
rotatie van het prisma kunnen verschillende golflengten geselecteerd worden
door ze door een uitgangspleet te sturen en doorheen het sample. De
brekingsindex hangt af van de golflengte, waardoor de graad van breking ook van
de golflengte afhangt = niet lineair dispersie. Kortere golflengtes worden meer
gebroken dan langere golflengtes (IR).

VIS: glazen prisma’s en lenzen

UV: kwarts of ‘fused silica’ prisma’s
IR: alkali en aardalkali halogeniden prisma’s

Diffractierooster:
Dit zijn gepolijste aluminium platen waarop zich enorm veel
parallelle groeven bevinden voor op VIS bevinden zich meer
groeven per afstand dan bij IR. Deze groeven zorgen voor
verstrooiing met een lineaire dispersie. Het scheidend vermogen
is proportioneel met het aantal groeven. Door deze eigenschap
worden diffractieroosters meer gebruikt dan prisma’s, ondanks
diffractieroosters duurder zijn. (Doordat ze duurder zijn, worden
soms replica gratings gebruikt door; het coaten van het originele
rooster met epoxyhars, waarna het epoxyhars eraf wordt gestript
en het oppervlak met aluminium wordt bedekt voor reflectie.)

Holografische roosters zijn diffractieroosters gemaakt met behulp van een fotoresist laag, waardoor er
een gladder lijn profiel (sinusoïdaal) wordt bekomen, wat verminderde lichtverstrooiing geeft. Dit kan
gemaakt worden op gebogen oppervlakten, waardoor spiegels en lenzen geëlimineerd kunnen
worden.

Diffracties gebeuren in ordes, de primaire orde is de hoogste orde, de tweede orde is twee maal de
golflengte van de eerste orde enzovoort. Hogere ordes zijn beter gebroken en hebben betere
resoluties. Niet gewilde golflengtes moeten weggefilterd worden door vb fiters.

Spleetbreedte

Het is onmogelijk om spectrale pure golflengten te bekomen van een monochromator. Een band van
golflengte verlaat de monochromator en de breedte van deze band hangt af van zowel dispersie door
de diffractierooster of prisma, als de spleetbreedte. Dispersie neemt toe wanneer de spleetbreedte
vergroot. De spleet bepaalt de bandrange van golflengtes die op het sample vallen.

De nominale golflengte is de ingestelde golflengte, met maximale

intensiteit. De spectrale bandbreedte (Bandpaas) is de breedte van
de band van golflengtes met I = (½)*I. De spectrale spleetbreedte is
2x de spectrale bandbreedte (uitgedrukt in golflengte-eenheid).
Wanneer de spleet-breedte vermindert, neemt de spectrale
zuiverheid toe. Opm. de spectrale spleetbreedte is niet dezelfde als
de mechanische spleetbreedte. De mechanische spleetbreedte is
enkele µm tot mm en is de effectieve opening van de spleet, de
spectrale spleetbreedte is de range van golflengtes, uitgedrukt in de
units van golflengte (nm of µm).

24
Scheidend vermogen
= resolutie, de mogelijkheid om twee dicht bij elkaar gelegen spectraallijnen te scheiden. Evenredig
met de roostergrootte en orde van de diffractie.

MONSTERCELLEN

De gebruikte cel moet transparant zijn in het golflengtegebied waarin gemeten wordt. Voor UV is dit
kwarts en voor VIS glas. Bij IR werden er vroeger NaCl cellen of KBr pellets gebruikt (bij vaste stoffen).
Tegenwoordig met het Fourier IR toestel is er weinig monstervoorbereiding nodig. Er wordt gebruik
gemaakt van vb. attenuated total reflection (ATR), waarbij het staal op een diamanten substraat
wordt gedrukt. De IR straling gaat doorheen het staal en wordt direct gereflecteerd en gemeten.

De uitgaande straling is echter minder aangezien het staal straling opneemt.

DETECTOREN

Vroeger werd er gedetecteerd met het menselijke oog of fotoplaten. Tegenwoordig wordt
stralingsenergie omgezet naar een elektrisch signaal : Stralingstransducers.

25
Een ideale transducer heeft:

- Een hoge gevoeligheid

- Een grote signaal-ruisverhouding
- Een constante repons over een groot golflengte gebied
- Snelle respons
- Recht evenredig met stralingsintensiteit

Dark current is de kleine constante respons in afwezigheid van straling. Er zijn twee types:

- respons t.o.v. fotonen (fotoëlektrisch effect (UV/VIS) en fotodiodes (UV/VIS en IR)

- respons t.o.v. warmte (IR)

UV/VIS detectoren:

Vacuüm fototubes
De detector bevat een fotokathode en een fotoanode waartussen een potentiaal heerst en werkt
volgens een foto-elektrisch effect. Wanneer een foton botst op de kathode, wordt een elektron
geëmitteerd wat aangetrokken wordt naar de anode. Dit zorgt voor een stroming die gemeten wordt.

- afhankelijk van stroom, deze is evenredig met de frequentie en intensiteit van de

binnenkomende fotonen
- In tegenstelling tot fotomultipliers wordt het signaal niet versterkt; µA.
- Oppervlaktemateriaal fotokathode: vaak bialkalitypes, gemaakt van K, Rb en Sb

Fotomultiplier
Deze detector is gevoeliger dan de fototube en lage stralingsintensiteit (nadeel voor hoge
intensiteiten, blootstelling aan daglicht vermijden) gemeten kunnen worden. Deze wordt vooral
gebruikt bij UV en de VIS-regio, waar een kleine spleetbreedte mogelijk is. De fotomultiplier bestaat
uit een fotokathode, waarop een foton botst en een serie van elektrodes (dynodes). Opeenvolgend
hebben deze dynodes een meer positief potentiaal. Het foto-elektrisch effect treedt op aan de kathode
en het elektron (primair elektron) beweegt naar de eerste dynode. Op de eerste dynode komen door
de impact (hoge kinetische energie) van het primaire elektron meerdere secundaire elektronen vijr die
versnellen naar de volgende dynode, waar hetzelfde gebeurt. Dit versterkt het oorspronkelijk signaal
106 keer. Uiteindelijk worden de elektronen opgevangen aan de anode.
- Snelle responstijden
- Redelijk veel dark current

26
Zowel bij fototubes als bij fotomultipliers worden verschillende fotokathodes gebruikt afhankelijk van
de golflengtes.

Silicium fotodiode transducer

Een fotodiode is een semiconductor diode, met een opening voor lichtinval en werkt volgens een
fotovoltaïsche werking:

Fotovoltaïsche werking: Bij invallende straling op de fotodiode, kloppen fotonen geen elektron los,
maar elektronen komen vrij en blijven zitten op de depletion laag (met een geleidbaarheid initieel
ongeveer nul. De elektronen worden doorheen het apparaat gestuurd en een elektronisch veld
ontstaat. De stroom is evenredig met vermogen van de invallende straling.

- Gevoeliger dan vacuum fototube, minder gevoelig dan fotomultipliers

- Spectrale range tussen 190 en 1100 nm

Basis schema van een silicium diode:

(a) zonder aangelegde spanning.
(b) met voorwaartse (positieve) bias op de
elektrodes.
(c) Met omgekeerde (negatieve) bias op
elektrodes (photoconductive mode)
(d) Stroom generatie na foton inval op
depletieregio

c en d :indien gebruikt als foton transducer

27
Meerkanaals foton transducer: fotodiode array
Een array spectrometers bestaat uit een reeks diodes
die slecteren op een bepaalde golflengte. Hier is er
geen uitgangsspleet, en het volledige spectrum wordt
in één keer, simultaan gemeten, dus alle golflengten
tegelijkertijd. Het staal kan ook meerdere
componenten bevatten (multicomponentenanalyse).
De resolutie is echter afhankelijk van de afstand tussen
diodes en dispersie van monochromator.

VOORDELEN van fotodiodes vergeleken met fotomultipliers

NADELEN van fotodiodes vergeleken met fotomultipliers

IR detectoren:

Thermische transducers
Infrarood is warmte waardoor detectoren warmte transformeren tot een elektrisch signaal.

- Thermokoppel: bestaat uit 2 draden van verschillende metalen of metaallegeringen

Uit het verschil in temperatuur tussen 2 meetpunten (T1 en T2) kan een
potentiaal verschil gemeten worden. Eén van de contactpunten wordt in de
lichtbundel geplaatst.

28
 - Thermopile: tot 6 thermokoppels in vacuüm (om warmte-verliezen door conductie tegen te
gaan) in serie geplaatst

- Bolometer en thermistors (gebruik van halfgeleider): materiaal waarvan weerstand

temperatuurs-afhankelijk van elektrische weerstand wordt gemeten met Wheatstone brug,
snellere respons, maar lagere gevoeligheid dan thermokoppel.

- Fotoconductieve detectors (fotodiode): gebruikt met FTIR, voor snelle metingen

werking gebaseerd op fotoconductiviteit (= materiaal wordt meer geleidbaar door absorptie
van fotonen) bvb. PbS (1-3,6 mm), PbSe (1,5-5,8 mm) of PbSnTe (3-14 mm)

16.9 Instrumenttypes

Single-beam spectrometer
De intensiteit van de EMS alsook de respons van de detector is evenredig met de golflengte. Deze kan
aangepast worden met de gain knop op de detector of spleetbreedte. Voor elke golflengte is er een
solvent- of blancometing nodig. (1 cuvet).

Double-beam spectrometer
In dit geval zijn er twee cuvetten, ééntje voor referentie-staal en ééntje voor het staal. Golflengte
variatie door een motor die de diffractierooster met een constante snelheid draait met een continue
aanpassing van de spleetbreedte zodat Ereferentiestaal constant is. De meting levert de absorbantie in
functie van golflengte. De output P/P0 is automatisch gecorrigeerd voor de blanco.

16.10 Array spectrometers – het volledige spectrum in één keer

- staal zit vóór polychromator ( monochromator)

Zie terug

29
16.11 Fourier transformatie infrarood spectrometers (FTIR)

Dispersieve IR spectrofotometers werden vervangen door Fourier Transformatie Infrarood

Spectrofotometers (FTIRs), aangezien ze een aantal voordelen bevatten. Bij FTIR’s wordt het spectrum
bekomen door een Michelson interferometer, en niet door een diffractierooster:

Straling van een IR bron wordt in twee gesplitst door een beam splitter. Eén pad gaat naar een vaste
spiegel (stationair), het andere stralingspad gaat naar een bewegende spiegel. Wanneer de stralen
worden gereflecteerd, is één verplaatst (out of phase), doordat deze een kortere of langere afstand
aflegt ten opzichte van de andere straal. Deze stralen komen terug samen en vormen een
interferentiepatroon (van al de golflengtes in de straal), voordat ze door het sample gaan. Het sample
ondergaat al de golflengtes en het interferentiepatroon wijzigt met de tijd. Het resultaat van de
absorptie door het staal is een spectrum in het tijdsdomein, wat een interferogram noemt: absorptie-
intensiteit in functie van het verschil in het optische pad tussen de stralen. Een fourier transformatie
(door een computer) vormt het interferogram in het tijdsdomein om tot een spectrum in functie van
de frequentie. Voor monitoring en kalibratie van de bewegende spiegel is er een aparte laserbron (niet
de stralingsbron).

Voordeel

Weinig optische elementen, geen spleten → 𝒈𝒆𝒆𝒏 𝒎𝒐𝒏𝒐𝒄𝒉𝒓𝒐𝒎𝒂𝒕𝒐𝒓 𝒏𝒐𝒅𝒊𝒈

- Stralingsvermogen op detector is veel groter  grotere signaal/ruis
- Extreem hoog scheidend vermogen en golflengte-reproduceerbaarheid
- Alle golflengten simultaan op detector, aangezien alle straling doorgaat; tijd opname
spectrum ≤ 1s (in tegenstelling wanneer een monochromator aanwezig is: golflengte per
golflengte: duurt lang)

Conventioneel: frequentie-domein spectroscopie  data in functie van frequentie of golflengte

FTIR: tijd-domein  verandering van stralingsvermogen in functie van de tijd (afstand bewegende
spiegel)

30
16.13 Spectrometrische fouten bij metingen

Kleine fouten in metingen van transmissie resulteren in relatief grote concentratiefouten door het
logaritmisch verband. Kleine absorptie van EMS: relatief grote fout bij aflezen van kleine daling van
transmissie Grote absorptie EMS: instrument moet zeer stabiel zijn om grote daling van transmissie
accuraat te meten. Werkingsgebied van instrumenten hangt af van gebruikte detectoren!

16.15 Fluorimetrie

Principe
Wanneer een molecule elektromagnetische energie absorbeert, komt de energie vaak vrij onder de
vorm van warmte, door botsingen. Bij sommige moleculen (ongeveer 5 tot 10% van alle moleculen),
komt een deel van de energie vrij onder de vorm van warmte en het ander deel komt vrij onder de
vorm van emissie van een foton (met lagere energie, Stokes shift) doordat het elektron van zijn
geëxciteerde toestand terug naar de grondtoestand valt, wat fluorescentie heet.

Een molecule op kamertemperatuur zit meestal in zijn grondtoestand,

de singlet state (S0), met alle elektronen gepaard. Al de elektronen in
een zelfde orbitaal moeten gepaard zijn, wat wil zeggen dat ze
tegenovergestelde spin moeten hebben. Bij eenzelfde spin, zijn de
elektronen ongepaard en verkeert het molecule in een triplet state. De
singlet of triplet state wordt de multipliciteit van het molecule genoemd. De emissie van een foton
start bij de absorptie van een foton door de fluorofoor, wat resulteert in een elektronische transitie
naar een hoger energetische niveau. In meeste organische moleculen is de transitie van één van de
vibrationele niveaus van de grondtoestand (S0) naar een vibrationeel niveau van het eerste of tweede
hogere energie-niveau met dezelfde multipliciteit (S1, S2). Wanneer de transitie rijkt tot een
vibrationeel niveau van een elektronisch niveau hoger dan S1 (vb. S2), gebeurt er interne conversie,
wat een ‘afzakking’, verlies van enerige is van het hoger elektronisch niveau S2, naar S1 door
intermoleculaire processen. Bij interne conversie is er geen stralingsemissie. Voordat interne conversie
optreedt, zal er mogelijk eerst vibrationele relaxatie zijn, wat een afzakking is van hogere vibrationele
niveaus naar lagere vibrationele niveaus, op één bepaald elektronisch niveau. Interne conversie gaat
van een laag vibrationeel niveau van S2 naar een hoog vibrationeel niveau van S1.

Wanneer het molecule zich uiteindelijk op het eerste geëxciteerde niveau bevindt, wordt een foton
geëmitteerd, zodat het molecule terug in zijn grondtoestand terecht komt (S0). Dit emissieproces is
fluorescentie. Externe conversie houdt in dat het molecule ook van de S1 toestand naar de S0 toestand
gaat, echter niet door emissie van een foton, maar door energieverlies door interactie met andere
moleculen. Aangezien fluorescentie altijd gebeurt van het eerste elektronisch niveau naar de
grondtoestand, is de geëmitteerde golflengte onafhankelijk van de golflengtes gebruikt voor
excitatie. De intensiteit van de geëmitteerde golflengte is echter wel afhankelijk van zowel de
intensiteit als de golflengte van de exciterende straling!

Als he molecule in een geëxciteerde toestand zit, is het mogelijk dat een elektron van spin verandert.
Hierdoor komt het molecule terecht in een minder energetische triplet state. Deze overgang heet
intersystem crossing. Door interne conversie en vibrationele relaxatie komt het molecule al snel
terecht in het laagst energetische triplet niveau (T1). Vanuit deze toestand wordt een foton
geëmitteerd waardoor het molecule terecht komt in zijn grondtoestand S0. Deze emissie is
fosforescentie. De transitie tussen toestanden van verschillende multipliciteit zijn “verboden”, wat
een traag proces is. Plus, T1 is van langere duur dan S1, waardoor er soms een afterglow wordt gemerkt,
na een meting.

31
Tijdschema: Absorptie foton: 10-15s
Internal conversion + vibrational relaxation naar S1, grondvib:  10-12s
Internal conversion van S1 grondvib (S0): traag
 competitie met energie-verlies via straling
 fluorescentie: 10-6 – 10-9s
Intersystem crossing > 10-4s
 competitie met stralingsloze processen
 fosforescentie

Opm.: fosforescentie gebeurt vaak bij vaste stoffen, en kan optreden na dat staal
wordt weggehaald van de stralingsbron.

Wanneer fluorescentie?

Als snelheid E-verlies via straling (fluorescentie) > snelheid E-verlies zonder straling (interne conversie)
Fluorescentiespectrum onafhankelijk van λinvallende straling

Resonantiepiek: transities tussen elektronische niveaus met laagste vibratie energie; λ’r en λr.
Resonantie wanneer excitatie precies tot S1 is (laagste vibratie energieniveau van S1)
en terugval naar grondtoestand.

Mogelijke fluorescentie transities

λexc > 250 nm, anders deactivatie door dissociatie

σ* → σ fluorescentie treedt zelden op, te hoog energetisch

π* → π en π* → n fluorescentie meest voorkomend

32
Fluorescentie en moleculaire structuur

Waarom wel en waarom niet fluoresceren?

Vooral bij aromatische systemen met kleine π* → π overgangen (grotere quantumopbrengst dan
π* → n)
Substituerende groepen die e- - donor zijn → fluorescentie verhoogt (vb. –OH, -NH2, -OCH3)
Substituerende groepen die e- - acceptor zijn → fluorescentie verlaagt (vb. –NO2, -COOH, -CH2COOH)
Of een molecule al dan niet fluoresceer kan pH-afhankelijk zijn vb. fenol fluoresceert, fenolaation
niet.
 λexc < λem

Bij vele relatieve grote moleculen zijn de

vibrationele afstanden van de geëxciteerde
toestand, vooral S1, gelijkaardig met de afstand op
de grondtoestand. Dus, er zijn gelijkaardige
verschillen tussen vibratie E-niveaus bij S1 en S0

 gelijkenis tussen excitatie- en emissiespectrum

Ook hebben emissiespectra vaak een bredere

band door de vibrationele overgangen.

Fluorescentie quenching

Een moeilijkheid bij fluorescentie die vaak voorkomt is fluorescentie quencing. Dit zijn moleculen die
concurreren voor de excitatie energie. Er gebeurt dus een energietransfer van een geëxciteerde
verbinding naar een ander molecuul. Dit verlaagt de efficiëntie van de omzetting van geabsorbeerde
straling naar fluorescente straling vb. jodide (I-) is een zeer effectieve quencher.

Wanneer een gekleurde verbinding of ander fluorofoormolecuul in de oplossing zit, kan deze een
deel van de fluorescentiestraling absorberen (zelfabsorptie), wat het inner-filter effect noemt.

Instrumentatie

De detector mag niet in het lichtpad liggen

van de stralingsbron, aangezien deze enkel
gefluoresceerd licht mag meten. Spiegels zijn
een belangrijk onderdeel aangezien deze
voor meer fluorescentiefotonen zorgen.

In een spectrofluometer zitten twee

monochromators, eentje voor de excitatie
golflengte te selecteren en een andere voor
de emissiegolflengte te selecteren.

De lichtbron is vaak een Xe ontladingslamp.

33
Invallende straling wordt door 2 elliptische spiegels gereflecteerd volgens zelfde weg om excitatie
efficiëntie te doen toenemen. De methode is niet destructief!

Diode array detector: volledig emissiespectrum kan opgenomen worden

Wanneer specifieke emissie golflengte wordt geselecteerd, kan excitatiespectrum opgenomen

worden door eerste rooster te programmeren

HOOFDSTUK 17: Atomaire Spectrometrische methodes

Inleiding

Hoofdstuk 16 omvatte de spectrometrie van moleculen, dit hoofdstuk gaat over de spectrometrie van
atomen. Atomen hebben geen verschillende vibratie of rotatie energie niveaus zoals moleculen,
daarom is er slechts elektronische excitatie beperktere energietransitie dan bij moleculen). Een
verschil met molecuul spectrometrie is dat bij atoom spectrometrie, de stalen in gasfase worden
gebracht. Ze geven geen banden, maar pieken: Lijnspectra!

 Atomaire absorptie spectrometrie (AAS)

 Atomaire emissie spectrometrie (AES)

34
Monochromators en detectors: zie terug, zelfde werkingsprincipe. Als detector wordt vaak een
fotomultiplier gebruikt. Geen fourier transformaties want er wordt gewerkt in het VIS en atomen
absorberen niet bij IR.

Atoom fluorescentie: treedt op na bestraling van atomen met lichtbron met hoge intensiteit. Veelal
resonantie fluorescentie, soms echter eerst thermische transitie naar lager E-niveau gevolgd door
foton emissie of fotonemissie naar E-niveau verschillend van grondniveau, dan thermische transitie
naar grondtoestand.

Elk atoom heeft een energieniveau diagram, bijvoorbeeld voor Natrium:

s→ 𝑠, p→ 𝑝, d→ 𝑑 = verboden stralingstransitie

Resonantie lijnen: transities tussen een geëxciteerde

toestand en grondtoestand

Spin-orbitaal opsplitsing: gevolg van combinatie van orbitaal magnetisch moment en magnetisch veld
van de spinnende elektronen.

 E-diagram van Mg

𝐸𝑠𝑖𝑛𝑔𝑙𝑒𝑡 > 𝐸𝑡𝑟𝑖𝑝𝑙𝑒𝑡

Opm. het energie level diagram van

een atoom is niet dezelfde als die
van hetzelfde atoom in ion-vorm.
Oppassen met ionen in het sample,
niet dezelfde emissie en worden
mogelijk niet gemeten!

Mg heeft 2 valentie-elektronen en
gaat meer golflengten uitzenden.

35
Lijnverbreding: Doppler effect en botsingsverbreding

Onzekerheidseffect: door eindige levensduur van E-toestanden van atoom (ΔEΔt ≥ h/4π) (10-6 nm)

Dopplereffect: een atoom bewegend naar de lamp, detector ‘ziet’ een hogere frequentie dan bij
atoom bewegend weg van de lamp (10-3 nm)

Botsingsverbreding: Botsingen tussen atomen resulteren in kleine veranderingen van de E-niveau’s

van de atomen.

Neemt toe bij temperatuur en druk (10-6 nm)

Aan het onzekerheidsprincipe en het dopplereffect valt niets aan te doen. Botsingsverbreding kan
verminderd worden door druk en temperatuur te laten dalen, zodat de interactie vermindert.

17.2 Vlam-emissie spectromterie (AES)

In deze techniek is de bron van excitatie-energie de vlam. De staal wordt in de vorm van een oplossing
in de vlam gebracht. De vlam zorgt dat moleculen in het staal in atoom vorm voorkomen. Een aantal
processen die optreden in de vlam:

Meer gebruikelijk is Atoom Absorptie Spectrometrie (AAS).

17.3 Atoom absorptie spectrometrie

De absorptie volgt de wet van Beer, de absorbantie is proportioneel met de weglengte in de vlam en
de concentratie. Bij AAS wordt holle kathode lamp gebruikt, die het analiet-element bevat. Een nadeel
is dat voor elk element een andere lamp nodig is.

Instrumentatie
Een voorstelling van een single-beam opstelling:

Double-beam atomisatie spectrometer, zie onderstaande figuur. Het referentiestaal zit niet in de vlam,
waardoor excellente prestaties van normale double-beam niet bereikt worden en dus niet op een
goede manier corrigeert.

36
BRONNEN

Continue bronnen voldoet niet. een monochromator selecteert de golflengteband en het atoom
absorbeert op één lijn hiervan. Het verschil in intensiteit van de straling voor en na het staal is te klein
om te meten en is heeft geen lineair verband. Daarom is er een lijnbron nodig, zoals de holle kathode
lamp of een elektrodenloze ontladingslamp, waarbij de breedte van de absorptielijn van het analiet
groter is dan die van de breedte van de emissielijn van een holle kathode lamp (wet van beer):

37
Holle kathode lamp (HCL)

Deze lamp bestaat uit een cilindrische holle kathode gemaakt van het element (of een legering ervan)
wat bepaald moet worden en een anode (vaak Wolfraam of Zr). In legeringen kunnen ook meerdere
elementen zitten: multi-element lamp.De lamp zit onder verminderde druk en is gevuld met een inert
gas, het filler gas (Neon of Argon):

De elektrodes staan onder hoge voltages, waardoor atomen van het inerte gas geïoniseerd worden
aan de anode. Deze positieve ionen bewegen naar de negatieve kathode, en door impact (sputtering),
komen er metaalatomen van het element los in gasvorm. Een deel van deze losgekomen metalen zijn
reeds geëxciteerd. Het ander deel van de metalen in gasfase is niet geëxciteerd, maar deze kunnen
worden geëxciteerd door de continue botsingen met zowel ionen van het inert gas, als de geëxciteerde
metaalatomen. Wanneer de elektronen terugvallen naar de grondtoestand, wordt de karakteristieke
lijn van het metaal geëmitteerd.

Elektrodenloze ontladingslamp (EDL)

De tweede soort van lijnbron is de elektrodenloze ontladingslamp (EDL). Deze lamp bestaat uit een
kleine hoeveelheid van het analiet, als element of als iodide-zout in een kwarts-bulb. De bulb is gevuld
met een inert gas, vaak ook Argon en zit onder lage druk. De lamp is omgeven door een radiofrequentie
draad (RF coil). Wanneer de coil elektriciteit stroomt door de coil, vormt er zich een intens magnetisch
veld. Het argon wordt door deze RF- of microgolf starling geïoniseerd. De Ar-ionen versnellen door het
hoog frequent veld, waarna de analietatomen in de lamp geëxciteerd worden. Dit levert de
karakteristieke lijn, die één tot twee grootteordes intenser is dan bij HCL (door het niet bevatten van
elektrodes).

38
ATOMISATIEMODULES: vlam, oven, plasma

Het doel van atomisatiemodules is het afbreken van het staal tot atomen. Er worden drie modules
onderscheiden, waarvan twee continue: vlam, plasma en één discontinue: oven.

Vlam

De vlam als atomisatiemodule wordt gebruikt in absorptie,

emissie en fluorescentie modus.

Het staal wordt verneveld (verdund), deze fijne nevel bevat nog
5% van het initiële staal en bereikt de vlam. De rest verlaat de
brander via de drain.

Het staal blijft slechts een fractie van een seconde in het
optische pad, waardoor een groot staalvolume nodig is
(minstens 10 ml).

Processen die optreden in de vlam zijn op onderstaande figuur

weergegeven. Gasmoleculen dissociëren in atomen, wat gewild
is. Echter treden er ook ongewilde processen op, zoals de
excitatie van moleculen, die moleculaire excitatie geeft en de
ionisatie van atomen, die ook een bepaalde excitatie levert.

Een vlam bestaat uit bepaalde zones:

Primaire zone: geen thermisch evenwicht, niet gebruikt

Interzonale regio: veel vrije atomen, veel gebruikt
Secundaire verbrandingszone: vorming stabiele oxides

Een juiste regeling van de ingangsspleet voor een bepaal element ten opzichte van de vlamregio is
belangrijk, zoals te zien op de vlamabsorptieprofielen van Mg, Cr en Ag:

39
 Ag (zilver) is een edelmetaal en gaat geen oxiden vormen, Mg wel.
De hoogte waarop best gemeten wordt hangt af van het metaal, wat
proefondervindelijk bepaalt moet worden.

Effecten van de vlamtemperatuur:

Hogere T :  aantal atomen stijgt (gevoeligheid neemt toe)

 aantal geïoniseerde atomen stijgt (verlaagd gevoeligheid)

De temperatuur bepaalt het aantal geëxciteerde atomen. Een temperatuurstijging van 10°C (rond
2500°C) zorgt ervoor dat 3% meer aangeslagen atomen zijn van Na. De temperatuur van de vlam is
een constante.

Voordelen:

- Reproduceerbaarheid van de vlam is zeer groot

- Snelle analyse
- Goedkoop (in vergelijking met andere atomisatiemethodes)
Nadelen:

Gevoeligheid ligt lager dan bij andere methodes, door het verlies van een groot deel staal door drain.
En korte verblijftijd in optisch pad van de vlam.

Grafietoven: elektrothermische atomisatie (GFAAS: Graphite Furnace AAS)

Aspiratie in een vlam is de gemakkelijkste en reproduceerbare

manier om atomisch gas te vormen, maar is niet de meest
efficiënte manier om al het analiet in de dampfase te krijgen
en het daar te houden voor een lange tijd voor absorptie te
meten. Elektrothermische atomisatie gebruikt een mini-oven
met een argon atmosfeer (voorkomt oxidatie) waarin een aliquot van het sample wordt ingebracht.
De oven is gemaakt van een elektrisch-geleidend materiaal. De oven wordt verwarmd tot hoge
temperaturen, waardoor atomische damp zich ontwikkeld. Elektrothremische atomisatie-ovens
hebben conversie-efficiënties van 100%, waardoor betere detectie mogelijk is ten opzichte van vlam.
Ze worden niet gebruikt bij AES. Schematische voorstelling van grafietbuisoven met L’vov platform1:

1
L’vov platform wordt gebruikt om atomisatie te vertragen zodat reproduceerbaarheid toeneemt.

40
Stappen in het temperatuurschema:

1. Drogen: verwijderen van solvent (100 tot 200°C)

2. Verassen: pyrolyse, matrix verdwijnt (500 tot 1400°C)
3. Atomisatie: (2100 tot 3000°C)

+ koelcyclys

Voordelen:

- Grotere gevoeligheid, minder staal nodig (volledige staal wordt geatomiseerd, lange
verblijftijd in optisch pad)  0,5-10 µl, L’vov platform (gebruikt om atomisatie te
vertragen zodat reproduceerbaarheid toeneemt)
- Lage detectielimiet: ongeveer 100 maal lager dan met vlam (10-10 tot 10-12 g)

Nadelen:

- Lage reproduceerbaarheid in vergelijking met andere atomisatiemethodes.

- Langdurige meting

Veelvuldig gebruik van matrixmodifiers: verdamping analiet vertragen, verdamping matrix versnellen.
Matrixeffect  standaardadditiemethode

Typische output voor de bepaling van lood met GFAAS

Deel solvent verdampt ook en absorbeert ook, zoals ook ‘ash’.

Hetgeen wat gewild is ‘Atomize’.

41
Plasma

Plasma is een elektrisch geleidend gasmengsel dat kationen en elektronen bevat en kan extreem hoge
temperaturen bereiken. Bij atomaire spectrometrie worden argonplasma’s gebruikt van 10 000 K.
Plasma’s geven stabiele temperaturen waardoor AES mogelijk is!

Inductive Coupled Plasma (ICP):

Argon stroomt doorheen buizen uit kwarts die omgeven zijn door een inductiespoel, die aangedreven
is door een radiofrequentie-generator).

Enkele mm boven tube: atoomspectrum van Ar bovenop continu

spectrum (tgv. ion-e- recombinatie en straling ontstaan door
afremmen en stoppen van geladen deeltjes)

10 – 20 mm boven kern van de toorts:

Geen continuum, optisch transparant
T 6000-8000K
Geschikt voor analyse
Veel lijnen afkomstig van ionen Ca+, Cd+, Cr+, Mn+, …

De toorts kan radiaal of axiaal staan

(toestellen waarin beide mogelijk is):

Radiaal heeft minder interferenties, maar axiaal heeft een

hogere sensitiviteit en laagste detectielimieten.

Opstelling voorbeeld:

Een ICP-emissie instrument :

Toorts
Power supply
Monster introductie systeem
(vernevelaar en sproeikamer)
Monochromator
Detector (fotomultiplier)

42
Voordelen:

- Atomisatie- en excitatiegraad zeer hoog (hoge T)

- Minder interferentie dan bij vlam atomisatie  chemisch inerte omgeving bij zeer hoge T
- Ionisatie interferentie: klein, door hoge [e-] van Ar ionisatie
- Detectie van elementen die verbindingen vormen die zeer resistent zijn tegen thermische
decompositie bvb. Booroxides
- Ook detectie van niet-metalen zoals Cl, Br, I, S
- Meestal emissie: multi-element analyse is mogelijk

Nadelen
- Organische bestanddelen geven koolstofafzettingen
- Complexe emissiespectra: noodzaak van duurdere optische uitrusting
- Verbruik grote hoeveelheden Ar gas (5 à 20 l/min)

Vergelijking atomaire analysemethodes

Vlam AAS GFAAS Plasma emissie

Detectielimiet (ng/g) 10-1000 0,01-1 0,1-10
2 2 5
Lineair bereik 10 10 10
precisie 1-10% 1-10% 1-5%
Spectrale interferentie weinig weinig Veel
Chemische veel ‘Zeer veel’ Zeer weinig
interferentie
bepalingssnelheid 10-15s/element 3-4 min/element 6-60 elementen/min
kost 1 2 4-9

Interferenties

Spectrale interferenties

Atomische absorptielijnen zijn zeer smal en absorptielijnen van andere elementen overlappen
nagenoeg nooit. Een meer voorkomend probleem is moleculaire absorptie. Zulke absorptie komt voor
door vlam gassen/ontstekings-producten, niet-gedissocieerde moleculen van het sample. Deze
achtergrond absorptie leidt tot fouten die gecorrigeerd moeten worden.

Bij emissie: spectrale interferenties treden op indien een andere emissielijn of -band (meestal tgv.
molecules zoals oxides van andere elementen in het staal) niet kan afgescheiden worden door
monochromator.

Bij absorptie:

- Lijninterferentie  meestal niet van toepassing

- lichtverstrooiing aan vaste deeltjes (van verbrandingsproducten of staal)
 Positieve fout
Oplossing: absorptiemeting van blanco

- Brede band absorptie (door verbrandingsproducten of matrix)

 Niet specifieke achtergrond absorptie

43
 Oplossing:
- gebruik ‘radiation buffer’ (toevoeging zeer hoge dosis interfererend materiaal aan
standaard en staal), standaardadditie
- bij vlam: gebruik van andere vlam kan oplossing bieden
- bij GFAAS → 𝑎𝑐ℎ𝑡𝑒𝑟𝑔𝑟𝑜𝑛𝑑 𝑐𝑜𝑟𝑟𝑒𝑐𝑡𝑖𝑒𝑠𝑦𝑠𝑡𝑒𝑚𝑒𝑛

Achtergrondcorrectiesystemen

Correcties van het achtergrondsignaal worden bekomen door sequentieel de absorbantie van de
achtergrond te meten en de absorbantie van de absorbantie + staal. De meest gebruikte manier is om
een extra lamp toe te voegen.

Deuteriumlamp
Een deuteriumlamp (D2) is een lamp met een breed continu emissiespectrum die voor correctie van
achtergrondabsorptie wordt gebruikt. Wanneer een spiegel draait ‘rotating chopper’, kan de
deuteriumlamp de achtergrond absorptie van alle golflengtes die door de split monochromator gaan
(passband) meten (beam balance). De atomische absorptie lijn wordt verwaarloosd aangezien deze
zeer smal is ten opzichte van de gehele golflengte-regio. Plus, de HCL meet alle absorbantie op de
specifieke golflengte, waaronder ook achtergrondabsorptie op die golflengte. Het gebruik van
deuteriumlampen is geen perfecte manier van correctie, maar wel relatief goedkoop en makkelijk te
gebruiken.

Smith-Hieftje
Wanneer een hoge stroom door de HCL wordt gestuurd, verbreedt de emissielijn en daalt de
intensiteit. De hoge stroom zorgt voor een hogere beweeglijkheid van de atomen, waardoor meer
atomen in grondtoestand ‘losspringen’ in de HCL. Door zelf-absorptie wordt de straling van
aangeslagen atomen door de metaalatomen zelf geabsorbeerd door de vele atomen in grondtoestand.
Uiteindelijk zijn er minder metaalatomen geëxciteerd, waardoor de originele emissielijn ‘verdwijnt’
en er ontstaat nieuwe emissie aan beide zijde van de originele spectraallijn die geabsorbeerd wordt
door achtergrond absorptie.

- Lage stroom → 𝑚𝑒𝑡𝑖𝑛𝑔 𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙𝑒 𝑎𝑏𝑠𝑜𝑟𝑝𝑡𝑖𝑒

- Hoge stroom → 𝑚𝑒𝑡𝑖𝑛𝑔 𝑎𝑐ℎ𝑡𝑒𝑟𝑔𝑟𝑜𝑛𝑑𝑠𝑎𝑏𝑠𝑜𝑟𝑝𝑡𝑖𝑒

Het voordeel is dat er slechts één lichtbron nodig is, wat ook
goedkoop is. Echter is herstel na hoge stroom niet optimaal en
niet snel genoeg.
Absorptie analiet bij λ0

Zeeman

44
De Zeeman correctie methode is de meest gesofisticeerde methode, en de meest accurate manier
voor achtergrondcorrectie gebruikt in AAS. Het principe berust opdat de spectraallijn gesplitst wordt
in drie gepolariseerde componenten door een magnetisch veld (het zeeman effect). Het Zeeman effect
houdt dus in dat elektronenconfiguraties met dezelfde energie, een verschillende energie krijgen een
magnetisch veld. De pi-component blijft dichtbij de originele spectraallijn, corresponderend met de
atomische absorptielijn. Bij de twee andere sigma-componenten, bevindt er zich één op grotere
golflengte en één op kortere golflengte. De spreiding hangt af van de grootte van het elektrisch veld.
Het elektromagnetisch veld wordt aan en uitgeschakeld. Als aan: wordt de achtergrondabsorptie
gemeten door de twee sigma-componenten. De pi-component wordt weggenomen door een
polarizer. Als uit: wordt de absorbantie van het analiet + achtergrond gemeten.

De interactie van het magnetisch veld met de elektronen hangt af van de quantum getallen.
Vb. p-orbitalen splitsen op in 3 niveaus (met verschillende polarisatie)

Schema van GFAAS met Zeeman achtergrondscorrectie

De EMS wordt gepolariseerd parallel met extern veld : π component absorbeert (analietabsorptie +
achtergrond).

De EMS wordt gepolariseerd in ander vlak, loodrecht : geen analietabsorptie, enkel achtergrond-
absorptie.

45
Chemische interferenties

Ionisatie interferentie

Het gebruik van de vlam (hoge temperaturen) zorgt ervoor dat atomen ook in ion-vorm kunnen
voorkomen. Dit zorgt voor verminderde emissie en absorptie signalen en daling van gevoeligheid en
lineariteit. Bij pure substanties, ontstaat er atoom/ion verhouding, wat niet erg is. Maar een staal
bevat naast het analiet ook andere elementen, die geïoniseerd kunnen worden en die bijgevolg de
elektronenbezetting in de vlam opeisen, waardoor meer analiet in atoomvorm voorkomt. Wanneer
het staal dan vergeleken wordt met een ijklijn opgesteld aan de hand van pure substanties, is er een
positieve fout (positieve interferentie). (verschuiving tussen M ↔ M+ + e-). Dit kan opgelost worden
door het toevoegen van een gemakkelijk ioniseerbaar element (meer naar links en naar onder op de
tabel van Mendeljev zijn makkelijk ioniseerbaar) toe te voegen aan de stalen en de standaarden om
de hoeveelheid geioniseerd analiet te onderdrukken.

Dissociatie interferentie

Dissociatie- en associatiereacties die leiden tot vorming van metalen in atomaire toestand zijn
reversibel
MO ↔ M + O
M(OH)2 ↔ M + 2 OH
Indien M = aardalkalimetaal: MO is zeer stabiel
 Ontstaan van moleculaire absorptieband met grote Intensiteit
(achtergrondcorrectie lost dit probleem op)

Indien M = alkalimetaal: M2O en MOH zijn niet zo stabiel

Andere anionen en kationen kunnen ook verantwoordelijk zijn voor interferentie

- bvb. Cl bij bepaling van Na (vorming NaCl)
- Al en Ti bij bepaling van Vanadium

Vorming van warmtestabiele verbinding

Het staal bevat mogelijk ook componenten dat een hitte-stabiel molecuul vormt met het analiet.
Bijvoorbeeld bij de bepaling van Calcium: wanneer fosfaten aanwezig zijn vormen deze, met ca-ionen
mogelijk calciumpyrofosfaat (Ca2P2O7). Dit levert een negatieve fout, interferentie, doordat het
calcium wordt ‘weggenomen’ en calcium kan niet volledig geatomiseerd worden.

Oplossing: meestal chemisch eliminatie

- Toevoegen van releasing agent die preferentieel bindt met interferentie, met lagere
ionisatie-energie.
Lanthaannitraat of Strontiumchloride kan worden toegevoegd in geval van aanwezigheid van
fosfaten. La of Sr bindt preferentieel met de fosfaten in plaats van calcium.
- Toevoegen protective agent die een complexvormt met het analiet ter bescherming.
Wanneer deze in de vlam gebracht wordt, komen analiet-atomen vrij. bvb. EDTA is zo een
complexvormer om Ca-ionen te beschermen tegen interfererende reagentia.
- Hogere oven/vlam temperatuur

46
Fysische interferenties

Fysische interferenties zijn factoren die invloed hebben op:

- snelheid waarmee staal in brander wordt gebracht (bvb. gasflow- en viscositeits-
veranderingen)
- atomisatieëfficientie

(oppervlaktespanning verkleint druppels in nevel)

Interferenties vermijden

Standaardadditie

De standaarden, normaal gebruikt bij een ijklijn bevatten vaak niet de matrix waarin het analiet zit,
maar slechts de pure substantie op bepaalde concentratie. Deze matrix heeft echter wel effect op de
precisie door chemische of fysische interferenties (voorbeeld staal is viskeuzer dan
standaardoplossing, of staal bevat interfererende chemische componenten,…). Om de matrix-effecten
te minimaliseren, wordt er aan de standaardoplossing een constante hoeveelheid staal toegevoegd,
waardoor deze ook de matrix-effecten ondergaat. Dus, de standaard oplossingen worden bereid door
variërende hoeveelheden van het te analyseren element toe te voegen aan eenzelfde hoeveelheid
staal.

De relatieve toename van het signaal laat berekening toe van de originele hoeveelheid in het staal.

AAS ijklijn voor Sr toegevoegd aan gedistilleerd water en standaardadditie voor Sr toegevoegd aan aquariumwater

Problem: The chromium in a biological sample was determined by pipetting 10,0 ml of the sample into
five 50,0 ml volumetric flasks. Various volumes of a standard containing 12,2 ppm Cr were added to
the flasks, following which the solutions were diluted to volume. The absorbances of these solutions
were measured (table). Determine the concentration of Cr in the sample.

47
If y=0, then x= -0,2022/0,7221 = - 0,2800

In solution only containing sample,

0,2800 mg Cr is present
0,2800 𝑚𝑔 𝐶𝑟
⇒ or 28 ppm
10𝑚𝑙 𝑠𝑎𝑚𝑝𝑙𝑒

Inwendige standaard

Precisie in metingen kan worden vergroot door toevoeging van een interne standaard. Een gekende
hoeveelheid van een component, verschillend van het analiet wordt toegevoegd aan het staal en de
standaarden
(bvb. ter compensatie van o.a. opzuigsnelheid bij vlam AS, wordt ook gebruikt bij ICP-AES)

De inwendige standaard ondergaat gelijkaardige bewerkingen als het analiet en zou bij elke meting
hetzelfde resultaat moeten geven.

- Het signaal van het analiet wordt vergeleken met het signaal van de inwendige
standaard. De verhouding analiet over interne standaard, ontdoet interferenties.

- Kan ook gebruikt worden om matrixeffect te verminderen

IJklijn voor GFAAS bepaling van Pb in azijnoplossingen / Bi is IS

A: zonder IS en B: met IS

48
Problem: The sodium content of a sample was determined by Flame Emission Spectrometry (FES),
using lithium as an internal standard. A series of standards were prepared as shown in the table below.
To the sample the same amount of lithium was added (suppose no dilution of the sample); the
intensities for Na and Li were 0,48 and 87 respectively.
⇒ 0,005517 = 0,013𝑥 + 0,0002 ⇒ 𝑥 = 0, 41𝑝𝑝𝑚

HOOFDSTUK NMR: Nuclear Magnetic Resonance

1. Theorie van Nucleaire Magnetische resonantie

Wanneer een staal in een magnetisch veld geplaatst wordt en onderworpen wordt aan
radiofrequentie2 (RF) straling (energie) op de juiste frequentie, gaan de kernen in het staal energie
absorberen. Deze toepassing is karakteristiek voor het type kern (1H of 13C) en is afhankelijk van de
chemische omgeving van de kern. Omschrijving van NMR kan volgens een kwantum omschrijving of
een klassieke omschrijving.

Kwantum omschrijving van NMR

De kern van een atoom heeft een positieve lading en draait rond zijn
as, de nucleaire spin, met een impulsmoment p3. Elke bewegende
lading creëert een magnetisch veld B, alsook hier het geval rondom
de kern. De kern lijkt op een klein staafmagneetje, met twee polen
(dipool, met N en S), zie figuur. Magnetische velden gaan van de
Noord naar Zuid (S) kant. Op de as van de spin ligt het magnetisch
moment (µ), die dezelfde richting uitwijst als het dipool-magnetisch veld. Wanneer de kern in een
groter aangelegd magnetisch veld (B0) wordt geplaatst, gaat het magnetisch moment zich aligneren
met dit veld (met bepaalde precessie). Twee toestanden zijn mogelijk, namelijk een laag-energetische
toestand (de α-toestand), waarin het magnetisch moment in dezelfde richting wijst als het magnetisch
veld en een hoog-energetische toestand (de β-toestand), waarin het magnetisch moment tegenin het
magnetisch veld wijst. De spin tussen de twee toestanden is bijgevolg ook tegengesteld.
Figuur: Geladen nucleus met spin (1H), roterend met hoekfrequentie (angular frequentie, ω) waardoor
magnetisch veld, B, ontstaat.

2
Radiofrequentie hebben zeer grote golflengtes (10 3 m).
3
Impulsmoment is de “hoeveelheid draaiing” of de mate waarin het object rotatie rond een bepaalde as voort
zal zetten, zonder dat er een extern krachtmoment op wordt uitgeoefend.

49
Tussen deze twee toestanden zit een bepaalde hoeveelheid energie. Om de kern van de α-toestand
naar de β-toestand te krijgen is een bepaalde hoeveelheid energie nodig, in de vorm van een bepaalde
golflengte. Wanneer er in een magnetisch veld dus de juiste frequentie (RF) loodrecht wordt aangelegd
het magnetisch moment, absorbeert de kern in α-toestand de energie en gaat deze over naar de β-
toestand, wat resonantie heet met het aangelegde magnetisch veld (en de spin wijzigt). Hoe groter het
aangelegde magnetisch veld (B0), hoe groter de energie nodig voor een kern van α-toestand naar de
β-toestand te brengen. Door het terugvallen naar de α-toestand, wordt er een signaal gemeten die de
resonantiefrequentie geeft.

Kwantummechanische eigenschappen van atomische kernen

Atomen die in een magnetisch veld strikt in de α en β-toestanden kunnen voorkomen, en niets
daartussenin, hebben een nucleair spin kwantumnummer I gelijk aan ½. Kernen met andere nucleaire
spin kwantumnummer, hebben mogelijk meerdere toestanden waarin ze kunnen verkeren. Dit valt af
te leiden uit de formule: aantal discrete toestanden = 2*I+1. Voor kernen met I = ½ geeft dit 2*1/2 + 1
= 2, wat verwijst naar toestand α en β. Het magnetisch kwantumnummer m, volgt de formule I, I-1, I-
2, … tot –I. Voor twee discrete toestanden, zijn m = I = ½, m = I-1 = -½= -I.

De maximale waarde voor het impulsmoment p is I. Niet alle isotopen van bepaalde moleculen hebben
een nucleaire spin, zoals 12C, 14N en 16O. Atomen met een oneven aantal protonen of neutronen
hebben een permanent magnetisch moment en een gekwantiseerde spin, (1H, 13C, 19F, 31P).

Het magnetisch moment (µ) is afhangend van de gyromagnetische

verhouding (γ), en wordt gegeven als: µ = γp. De gyromagnetische
verhouding is afhankelijk van de nucleus van een atoom:

De energie van de kern in een magnetisch veld wordt gegeven door volgende formule:
𝛾𝑚ℎ
𝐸𝑛𝑢𝑐𝑙𝑒𝑢𝑠 = - 2𝜋
𝐵0
𝛾ℎ
ΔE = hv0 = 𝐵
2𝜋 0
𝛾
𝑣0 = 2𝜋 𝐵0

(v = frequentie)

50
Voorbeeldoefening: Vele proton NMR toestellen hebben een magneet die een veldsterkte van 4,69 T
opleggen. Op welke frequentie gaat een waterstofkern absorberen in dit veld?
𝛾ℎ
ΔE = 𝐵
2𝜋 0
ΔE = ℎ𝑣0
𝛾 (267,513 × 106 𝑇 −1 𝑠 −1 )(4,69𝑇)
𝑣0 = 𝐵0 = = 2,00 × 108 𝑠 −1 = 200𝑀𝐻𝑧
2𝜋 2𝜋

Verdeling tussen magnetische kwantum-toestanden

Zoals gezegd, aligneren de kernen zich met het magnetisch veld. Deze kernen worden voorgesteld als
staafjes met twee polen. Echter, niet al de kernen bevinden zich een de laagst-energetische toestand.

𝑁𝑗 −∆𝐸
𝑁0
= exp ( 𝑘𝑇 ) 𝑁𝑗 : aantal protonen met hogere energie
𝑁0 : aantal protonen met lagere energie
𝑁𝑗 −𝛾ℎ𝐵0
= exp ( ) k: Bolzmann constante
𝑁0 2𝜋𝑘𝑇
T: absolute temperatuur

 Magnetische veldsterkte is afhankelijk van het relatieve aantal overige laag-energetische kernen
𝒍𝒐𝒘 𝒆𝒏𝒆𝒓𝒈𝒚 𝒏𝒖𝒄𝒍𝒆𝒊
Als de magnetische veldsterkte (B0) stijgt de verhouding : 𝒉𝒊𝒈𝒉 𝒆𝒏𝒆𝒓𝒈𝒚 𝒏𝒖𝒄𝒍𝒆𝒊
↗

Voorbeeldoefening: bereken de relatieve hoeveelheid protonen in de hoger en lager magnetische

toestanden wanneer een staal in een magnetisch veld wordt geplaatst van 4,69T op 20°C.
𝑁𝑗 −𝛾ℎ𝐵 𝑁0
𝑁0
= exp ( 2𝜋𝑘𝑇0 ) = 0,999967 of 𝑁𝑗
= 1,000033

Klassieke omschrijving van NMR

Om een NMR signaal te bekomen, moet er een extern magnetisch veld, B0 aangelegd worden. Dit leidt
tot twee oriëntaties: een parallelle en een anti-parallelle oriëntatie. De µ-vector roteert rond de z-
𝛾𝐵0
richting: en met Larmor frequentie ω= .
2𝜋

51
Relaxatie-effect in NMR

Relaxatie is het proces waarbij een nucleair spin systeem terug naar zijn thermisch evenwicht valt, na
absorptie van RF energie. Wanneer RF energie wordt opgelegd op de resonantiefrequentie, is de kans
dat een kern naar hogere energie toestand gaat, even groot als dat een kern van hoge naar een lagere
toestand terugvalt (relaxeert). Wanneer kernen in gelijke hoeveelheden zouden voorkomen zouden er
netto dus geen transities gebeuren. Maar ,uit bovenstaand voorbeeld ziet men dat de hoeveelheden
lage en hoge energie kernen dicht bij elkaar ligt (rond 1), maar met een kleine overmaat aan lage
energie-atomen. Door deze kleine overmaat aan lage energie atomen (in thermisch evenwicht) zal er
netto een grotere transitie zijn van lage naar hogere energietoestanden (geen evenwicht tussen de
twee).

Een verzadigd spin-systeem kan voorkomen, wat wil zeggen dat de hoeveelheid hoge energetische
kernen gelijk wordt aan de lage energetische kernen, door het absorptieproces, met netto 0 transities.
Dit kan vermeden worden als de relaxatie snelheid van een geëxciteerde kern groter of gelijk is aan de
snelheid van de EMS absorptie.

Als de levensduur van de geëxciteerd toestand:

- Klein is: saturatie is verminderd
- Te klein is: verbreding van absorptielijn
- Optimaal: 0.1-10s

Relaxatie van kernen kan gebeuren op drie manieren:

- Door emissie van straling:

Te kleine waarschijnlijkheid in radiofrequentie regio
- Relaxatie rooster ontspanning
Geen emissie of absorptie, maar is de vorming van een equilibrium van het spin systeem,
waardoor de kernen verdeeld worden over hoge en lage energie-toestanden wanneer een
magnetisch veld wordt aangelegd. Deze relaxatie wordt ook de spin-rooster relaxatie
genoemd aangezien de opgeslagen energiequanta aan de omgeving, het rooster, worden
afgegeven. Het proces kan beschreven worden als een exponentiële functie. De snelheid
waarmee dit herstel gebeurt wordt uitgedrukt door middel van de tijdsconstante T1.
Onderstaand figuur toont de spin-rooster relaxatie van 2000128 waterstof moleculen in
een magnetisch veld, na verzadiging van het spin systeem. Er zijn 128 kernen in lage
energetische toestand.

52
 - Spin-spin relaxation
Interactie tussen magnetische velden van naburige kernen van dezelfde soort, maar
met andere magnetische kwantum toestanden.
- De toestanden worden gewisseld
- Geen netto verandering van de relatieve spin populatie, geen daling in saturatie
- Lijnverbreding door de vermindering van de levensduur van de kern

Omgevingseffecten op NMR spectra

Shielding

Doordat een extern magnetisch veld is aangelegd, draaien de elektronen rond de kern. Zoals gezegd,
creëren bewegende ladingen een geïnduceerd magnetisch veld wat ook gebeurt door de bewegende
elektronen. De richting van het geïnduceerde magnetische veld is in tegengestelde richting dan het
externe magnetisch veld. Hierdoor wordt door de kern niet het volledige externe volledige veld
waargenomen, maar een deel wordt gecompenseerd door het geïnduceerde magnetische veld van de
elektronen. Dit heet ‘shielden’ van de kern. Wanneer de elektronendichtheid rond de kern groter is, is
de kern meer ‘geshield’. Onder hetzelfde externe magnetisch veld zal H+ de volledige invloed
ondergaan van het extern aangelegde veld, terwijl waterstof in een molecule dit niet doet door de
aanwezigheid van elektronen rondom. Een verminderd waargenomen magnetisch veld zorgt ervoor
dat er minder energie (lagere golflengte/frequentie) nodig is om van lage naar hoger energetische
toestand te gaan, waardoor moleculen en atomen verschillen op welke frequentie ze absorberen.

Op de rechtse figuur is te zien dat het extern aangelegde magnetisch veld tegenovergesteld is met het
magnetisch veld aangelegd door de bewegende elektronen (groene pijlen). Het waterstofatoom
aanliggend aan het koolstofatoom is meer omgeven door elektronen (grotere blauwe bol), het
waterstofatoom aanliggend aan zuurstof. Dit komt omdat zuurstof elektronen onttrekt van waterstof,
waardoor de elektronendensiteit rond dit waterstofatoom kleiner is en dus een kleiner magnetisch
veld heeft (minder ‘geshield’). Het minder geshielde waterstofatoom zal op hogere
resonantiefrequentie absorberen.

Op de linkse figuur wordt ‘downfield’ gebruikt omdat een lagere veldsterkte gebruikt zou moeten
worden voor dezelfde frequentie. ‘Upfield’ verwijst naar dat een hogere veldsterkte gebruikt zou
moeten worden om tegen ‘shielding electrons’ tegenin te gaan en dezelfde frequentie te halen.

53
Eenzelfde atoom in één molecule geeft door ‘shielding’ bijgevolg niet dezelfde piek in een NMR-
spectrum. In CH4 verkeren de H-atomen in dezelfde omgeving (zijn equivalent) en geven één signaal,
piek op een NMR spectrum, maar dit is niet het geval bij propaan C3H8, die twee signalen oplevert:

Zuurstof is een elektronen-trekker, en zal in butanol 4 signalen

veroorzaken door verschillende elektronen-densiteiten rond de H-
atomen:

In 2-butanol ligt het zuurstofatoom niet in hetzelfde vlak als het C-atoom en zorgt ervoor dat de twee
H-atomen op het aanliggende C-atoom een verschillende elektronen-omgeving hebben en bijgevolg
een verschillende shielding en een verschillend signaal opleveren. In totaal zijn er 6 verschillende
signalen.

Een truck om signalen te onderscheiden is het vervangen van H’s door een ander atoom, vb F. Als er
slechts 1 naam mogelijk is voor het molecule, geven de H-kernen hetzelfde signaal, anders niet. Dit
gaat dan over een enantiomeer, wanneer spiegelbeelden gelijk zijn. Bij een diastereomeer is het
spiegelbeeld van het molecule niet dezelfde als het originele molecule. Bijvoorbeeld:

54
Chemical shift

Chemische shift is de afwijking op een absolute schaal, onafhankelijk van spectrometer, aangezien bij
spectrometers met verschillende veldsterkte, de frequenties niet overeen komen.

De chemische shift wordt berekend, afhankelijk van TMS, met volgende formule:

𝑆ℎ𝑖𝑓𝑡 𝑑𝑜𝑤𝑛𝑓𝑖𝑒𝑙𝑑 𝑣𝑎𝑛 𝑇𝑀𝑆 (𝑖𝑛 𝐻𝑧)

𝐶ℎ𝑒𝑚𝑖𝑠𝑐ℎ𝑒 𝑠ℎ𝑖𝑓𝑡 𝛿, 𝑝𝑝𝑚 =
𝑆𝑝𝑒𝑐𝑡𝑟𝑜𝑚𝑒𝑡𝑒𝑟 𝑓𝑟𝑒𝑞𝑢𝑒𝑛𝑡𝑖𝑒 (𝑖𝑛 𝑀𝐻𝑧)

Tetramethylsilaan (TMS) wordt gebruikt als referentiepunt “0 ppm” op de schaal

aangezien deze 4 methylgroepen heeft en wordt gezien als het molecule waar de
waterstofatomen absorberen op de laagst mogelijke frequentie.

Waar een kern zich bevindt op de schaal van

chemische shift, hangt af van de elektronennegativiteit van andere atomen in het moleculen. Enkele
karakteristieke verbindingen met hun chemische shift worden op onderstaande tabel gegeven:

De chemische shift bij meerdere bindingen heeft een speciale karakteristiek.

55
Voor een aromatische ring, zoals benzeen in onderstaand voorbeeld, nemen de kernen een versterkt
magnetisch veld waar. Dit komt doordat de elektronen in de aromatische ring, bij een extern
magnetisch veld gaan circuleren, wat een geïnduceerd magnetisch veld creëert (groene pijlen). De
kernen ondervinden nu het extern magnetisch veld met daarbovenop het geïnduceerde magnetisch
veld van de elektronen in de ring. Hierdoor bevinden aromatische structuren zich op hoge chemische
shift (rond 6,5-8,5 ppm).

Bij een ring waarin zich kernen bevinden, gaat het tegenovergestelde effect gebeuren, zoals
bijvoorbeeld in de rechtse figuur.

Bij triple bonds, zoals bij ethyn, ontstaat er ook een stroom van elektronen bij aangelegd extern
magnetisch veld. Dit zorgt voor een geïnduceerd magnetisch veld (groene pijlen) en vermindert het
waargenomen magnetisch veld van de kern van waterstof. Hierdoor bevinden kernen van waterstof in
triple bonds zich rond 1,5-3 ppm.

Kwantificatie van kernen

Het aantal kernen te weten komen bij een bepaalde piek gebeurt door integratie. De computer levert
voor elke piek de oppervlakte eronder. Elke waarde wordt gedeeld door de kleinste waarde (van de
kleinste piek). Hier zitten vaak waardes bij die geen integer zijn. Daarom moet men dus de waardes
vermenigvuldigen tot al de waarden een rond getal uitkomen.

Spin-spin splitting

Van het molecule op onderstaande foto zou men volgens theorie het eerste NMR spectrum
verwachten. Echter treedt er een fenomeen ‘spin-spin splitting’ op, waardoor de piek wordt
opgedeeld.

56
Een kern heeft een magnetisch moment gealigneerd in twee mogelijke oriëntaties (alpha en beta). Dit
wil zeggen dat de magnetische velden van de kernen ook in twee richtingen werken. Bijvoorbeeld de
kern van het blauwe waterstofatoom, in alpha toestand, vergroot het magnetisch veld waargenomen
door het rode waterstofatoom. Daarom wordt de rode piek opgesplitst met een piek waar hogere
frequentie nodig is. Dit geldt ook voor een blauwe waterstof kern met omgekeerd magnetisch veld
(beta-toestand), die het waargenomen magnetisch veld van het rode waterstofatoom verkleint,
waardoor deze piek zich meer naar rechts bevindt. Dit werkt ook omgekeerd, het rode waterstofatoom
werkt ook in op het blauwe waterstofatoom. Dit fenomeen heet spin-spin splitting, wat ook koppeling
genoemd wordt. Samengevat, beïnvloedt de richting van het magnetisch veld van de ene kern het
signaal van de andere kern.

Wanneer een koppel meerdere waterstofatomen bevat, zijn er meerdere spins mogelijk en zijn er meer
mogelijkheden voor shifts. Op onderstaand voorbeeld geeft het molecule twee signaal-groepen. Het
effect van de groene H is dezelfde als reeds uitgelegd, door twee mogelijke spins: twee verschillende
invloeden op de rode waterstofatomen. De rode waterstofkernen hebben echter meerdere mogelijke
spin-invloeden door verschillende magnetische momenten, namelijk: ↑↑ ↑↓ ↓↑ 𝑒𝑛 ↓↓

De twee mogelijke spins, waar de spin tegenovergesteld is, heffen elkaar op. Daarom is er geen invloed
van het koppel en wordt er een piek verwacht slechts afhankelijk van het extern magnetisch moment.
Dit signaal is meer intens omdat de kans groter is dat dit voorkomt. Het waterstofatoom verdeeld over
drie pieken heet een triplet.

Op de onderstaande figuur is nog een voorbeeld gegeven, waar de drie protonen van de drie waterstof
atomen vier mogelijke magnetische veld invloeden hebben op de methyleen-groep, vandaar de
methyleen quartet-groep.
↑↑↑ ↑↑↓ ↑↓↓ ↓↓↓
↑↓↑ ↓↑↓
↓↑↑ ↓↓↑
Spin orïentatie van methyl
B0 protons
 methyleen piek gesplitst in quartet,
1:3:3:1

↑↑ ↑↓ ↓↓
↓↑
Spin orïentatie van methyleen
B0 protons

 methyl piek gesplitst in triplet, 1:2:1

57
De afstand tussen pieken door spin-spin splitting in een koppel is een constante: de
koppelingsconstante J, in Hz, onafhankelijk van de veldsterkte. In een eerste-orde spectra is J kleiner
dan de chemische shift.

Regels voor de interpretatie van Eerste-orde spectra

1. De multipliciteit van een multiplet wordt bepaald door het aantal equivalente protonen in
naburige atomen plus één, d.w.z. de n + 1 regel
2. Equivalente kernen werken niet in op elkaar. De 3 methyl protonen in ethanol zorgen voor
het splitsen van de nabijgelegen methyleen protonen
3. De koppelingsconstante J is niet afhankelijk van het aangelegde veld. Multiplets kunnen
gemakkelijk worden onderscheiden van dicht gelegen chemische verschuivingspieken
4. Koppelingsconstanten verminderen sterk met de scheiding van de groepen, en de koppeling
wordt zelden vastgesteld op een afstand groter dan de 5 bindingslengten
5. Protonen op B worden beïnvloed door protonen op A en C de multipliciteit van B =
(nA+1)(nC +1)
Andere voorbeelden:

58
59
Welk molecule? Waarom? (C4H8O2)

Welk van onderstaande moleculen?

Antwoord: E

60
NMR spectrometers

Blokdiagram van een typisch continue golf spectrometer (Continuous Wave, CW):

CW NMR:

- Trage scan van radiofrequentie, constant magnetisch veld

- Trage scan van magnetisch veld, constante radiofrequentie

Fourier transform NMR

Pulsed Fourier Transform NMR spectrometer:

Voorziet een RF puls:

- Kort, intense burst

- Breed genoeg voor het spectrum te
dekken voor een bepaald type kern
- Al de kernen zijn geëxciteerd in één keer
- Al de kernen relaxeren naar de
grondtoestand na de puls

Deze neemt een tijdsdomein-signaal op, het

emissie signaal (FID: Free Induction Decay
signal)

- Fourier transformatie naar het

frequentie-domein spectrum

61
Free Induction Decay (FID):

Free: of the influence of the radiofrequency field

Induced: in the coil
Decay: back to equilibrium due to relaxation processes.

62
 Niet al de kernen worden naar de alpha toestand gebracht, slechts de overmaat, zie terug.

Componenten van fourier transformatie NMR

Magneet

De permanente magneet is zeer

temperatuursafhankelijk, en niet
gebruikt in FT NMR. Alsook een
conventionele elektro-magneet wordt
niet gebruikt in FT NMR.

Wel: een solenoïde (spoel), (23T, proton

frequentie van 1GHz, hoge stabiliteit,
lage werkingskost, klein.

Sample probe

Bevat: sample op vaste positie,

luchtturbine om sample doen
ronddraaien, draden om NMR signaal te
detecteren en exciteren, glazen tube.

Detector en data-verwerkend systeem

Omzetting van hoge frequentie radiosignalen naar audio frequentie signaal door aftrekking van
dragen frequentie signaal. Digitaliseren van sinusoidaal audio signaal.

63
Koolstof-13 NMR

Hoe groter de gyromagnetische verhouding, hoe groter het verschil in energietoestand tussen
verschillende niveaus. Hoe groter deze waarde hoe beter. Die van C13 NMR is niet zo groot. Deze
techniek wordt heel veel gebruikt, nu nog meer dan vroeger omdat de magneten sterker zijn en de
apparatuur gevoeliger is.

Vergelijking 1H NMR en 13C NMR:

1 13
H NMR C NMR
Zeer gevoelig 6000 keer minder gevoelig dan proton NMR!
Geeft info over de periferen van het molecule Geeft info over de backbone van moleculen
Chemische shift tot 10 a 15 ppm Chemische shift tot 200 ppm  minder
spectrale overlap
Spin Spin koppeling Geen homonucleaire spin-spin koppeling (kans
op twee 13C atomen is heel klein)
Geen heteronucleaire spinkoppeling tussen 13C
en 12C omdat 12C een spin kwantum nummer
van 0 heeft.
Proton koppeling geeft gecompliceerde NMR
spectra

Proton ontkoppeling (‘decoupling’)

Breedband ontkoppeling: Heteronucleaire ontkoppeling waar spin-spin splitsing van de C13 lijnen
door H kernen is vermeden (door toepassen van een continu tweede radiofrequentie signaal met
brede frequentie range, die alle H kernen exciteert en die de koppeling-patronen teniet doet door
interactie van H met 13C).

Proton gekoppelde C 13 NMR spectrum:

De piek gaat gesplitst worden door
waterstoffen op dezelfde naburige
koolstof.

Het BB-ontkoppelde C13 NMR spectrum:

Elke koolstof geeft een signaal:
Makkelijker spectrum
Verlies van informatie, multipliciteit
verdwijnt.

Voordeel: simpelere spectra

Nadeel: verlies van info

Off-resonance coupling: De enkele C-H binding koppelingen worden behouden zodat het signaal voor
een bepaalde koolstof wordt gegeven door een aantal van de aangehechte H in overeenstemming met
de n+1 regel
Primary C-atom →𝑞𝑢𝑎𝑟𝑡𝑒𝑡 (q)
Secondary C-atom →𝑡𝑟𝑖𝑝𝑙𝑒𝑡 (t)
Tertiary C-atom → 𝑑𝑜𝑢𝑏𝑙𝑒𝑡 (d)

64
 




Toepassingen van NMR met andere kernen

Chemische shift van de verschillende koolstoffen ten gevolge van de componenten waarmee ze
verbonden zijn.

65
66
There are 4 alcohols with the molecular formula C4H10O. Which one produced this 13C NMR
spectrum?

Phosforus-31:

spectrum of diethyl phosphonate

showing one-bond and three-bond
coupling to 1H

31
P-NMR spectrum of diethyl
phosphonate with 1H decoupling

Magnetische Resonantie Imaging (MRI)

• Niet invasief
• Gebruik van RF
• 1H worden gedetecteerd
• Bij scan van het lichaam gebruikt men proton NMR

67
HOOFDSTUK 18: Staalvoorbereiding: solvent en vaste-fase extractie
Inleiding

Bij chromatografische technieken, worden complexe stalen, met meerdere analieten gescheiden op
een kolom en gedetecteerd bij het uitlopen. Maar, voorafgaand dient er vaak een extractie uitgevoerd
te worden om het staal op te zuiveren. Door solvent en vaste-fase extractie kunnen meerdere
analieten opgezuiverd worden uit hun matrix. Solvent extractie wordt ook gebruikt voorafgaand een
spectrofotometrische techniek.

Solvent extractie is de verdeling van een stof tussen twee onmengbare vloeibare fasen.
Vaste-fase extractie is een techniek waarbij hydrofobe functionele groepen gebonden zijn aan vaste
oppervlaktes van partikels. Deze groepen doen dienst als de extractie-fase.

18.1 Distributiecoëfficiënt, KD

Een opgeloste stof S gaat zich verdelen tussen twee fasen (na schudden en het toelaten dat
twee fasen ontstaan). De verhouding waarin de stof zich verdeelt over de twee fasen is
een constante, de distributiecoëfficiënt KD.

[S]1 is de concentratie van de opgeloste stof in solvent 1, bijvoorbeeld een organisch solvent
[S]2 is de concentratie van de opgeloste stof in solvent 2, bijvoorbeeld water
Bij een grote distributiefactor, gaat de opgeloste stof zich dus over het algemeen vooral oplossen in
solvent 1. Extractie wordt uitgevoerd in een scheitrechter, zie figuur.

Vele stoffen worden deels geïoniseerd in de waterige laag als zwakke zuren. De extractie is nu
afhankelijk van de pH van de oplossing. Bijvoorbeeld bij de extractie van benzoëzuur (HBz) van een
waterige oplossing in ether. Benzoëzuur is een zwak zuur met een ionisatie-constante Ka. De
distributiecoëfficiënt is:

[𝐻𝑏𝑧]𝑒
𝐾𝐷 =
[𝐻𝑏𝑧]𝑤
Maar, een deel van het benzoëzuur zal in de waterige fase blijven als ion-vorm, Bz-, die niet overgaat
naar de ether-fase. Deze hoeveelheid ionen in de waterige laag hangt af van Ka en van de pH van de
waterige laag. Een voldoende kwantitatieve scheiding gaat dus mogelijk niet gebeuren als een deel
achterblijft in de andere fase.

18.2 Distributieverhouding, D

Handiger is het gebruik van de distributieverhouding D, wat de verhouding is van de concentraties van
alle deeltjes van de stof in elke fase. Extractie van benzoëzuur (C6H5COOH) in een waterige oplossing
met ether (C6H5COOH ↔ C6H5COO- + H+ ).
 ether-fase
 water-fase

68
Hieruit afgeleid volgt dat D:

𝐾𝐷
𝐷=
𝐾𝑎
1+
[𝐻 + ]𝑤

Als [H+] >> Ka : D is ongeveer gelijk aan KD en als de KD groot is, wordt de stof in de organische laag
geëxtraheerd.

Als [H+] << Ka : benzoëzuur voornamelijk in de waterfase.

In een alkalische oplossing zal het benzoëzuur ioniseren en kan het niet geëxtraheerd worden. In een
zure omgeving gaat dit wel lukken. Indien de pH verandert, verandert de extractie efficiëntie D. Door
dissociatie van benzoëzuur wijzigt [H+] en wijzigt D (tenzij er in een buffer gewerkt wordt). De extractie-
efficiëntie is onafhankelijk van de concentratie van de opgeloste stof (concentratie is niet aanwezig in
de formule voor D). Dit is een aantrekkelijke eigenschap, die voor zowel micro als macro technieken
kan gebruikt worden.

18.3 Procentuele extractiehoeveelheid

De distributieverhouding is een constante, onafhankelijk van volumeverhoudingen. Echter is de fractie

die geëxtraheerd wordt wel afhankelijk van de volumeverhoudingen van de twee solventen.

(⫲𝑚𝑜𝑙 𝑜𝑝𝑔𝑒𝑙𝑜𝑠𝑡𝑒 𝑠𝑡𝑜𝑓)𝑜𝑟𝑔𝑎𝑛𝑖𝑠𝑐ℎ𝑒 𝑙𝑎𝑎𝑔

%E = x 100
𝑡𝑜𝑡𝑎𝑎𝑙 ⫲𝑚𝑜𝑙 𝑜𝑝𝑔𝑒𝑙𝑜𝑠𝑡𝑒 𝑠𝑡𝑜𝑓

100 D
[ S ]o Vo 
 x100 V
D ( w )
Subscript O staat voor organische laag, w voor
[ S ]o Vo  [ S ]wVw Vo water. V is het volume en [S] molariteit.

Als de twee fasen gelijk zijn in volume:

en dus als D=1000 ⇒ 99,9% extractie

Voorbeeldoefening (18.2): Twenty ml of an aqueous solution of 0,10M butyric acid is shaken with 10
ml ether. After the layers have separated, it is determined by titration that 0,5 mmol butyric acid
remains in the aqueous layer. What is the distribution ratio, and what is the percent extracted?

Antwoord: D = 6,0 en %E = 75%

Voorbeeldoefening (18.2). Assume that in extraction from water into toluene, analyte A has the
distribution rationD=10. A 20 ml portion of aqueous solution of A is extracted with toluene. Which of
the following procedures will result in the most efficient removal of A from the aqueous phase into
toluene?

(a) One extraction with 40 ml of toluene

a) 95% van A geëxtraheerd
(b) Two extractions with 20 ml of toluene each
b) 99,2% van A geëxtraheerd
(c) Four exatractions with 10 ml of toluene each c) 99,92% van A geëxtraheerd

69
18.4 Solventextractie van metalen

Solvent extractie heeft een belangrijke toepassing in de scheiding van metaal-kationen. Bij deze
solventextractie, lost het metaalion op in de organische fase (die onmengbaar is met de waterife fase).
Deze techniek wordt bij metalen gebruikt om ze uit een matrix te krijgen of voor selectiviteit:
selecteren van bepaalde metaalionen in een groep van metaalionen.

Ionen lossen liever op in de anorganische, waterige laag. Metaalionen lossen bijgevolg niet geweldig
goed op in de organische laag. Daarom dient de lading geneutraliseerd te worden. Daarnaast moet er
ook een component toegevoegd worden zodat de metaalionen ‘organisch-achtig’ worden. Twee
methoden voor dit te realiseren worden onderscheiden:

Vorming en extracite van ion-associatie complexen

In deze methode, wordt het metaalion geïntegreerd in een groter molecule, waarna de lading wordt
gecompenseerd met een ander, tegengesteld ion, ter vorming van een ionen paar.

Bijvoorbeeld bij: {(C2H5)2O:H+,FeCl4[(C2H5)2O]2-} : De extractie van Fe(III) uit een hydrochloorzuur

medium in diethyl ether.

Vorming en extractie van metaal chelaten

Bij deze methode gebeurt extractie door toevoeging van een chelerend reagens. Hierdoor is er de
vorming van metaalchelaten, die vaak onoplosbaar zijn in water (neerslag). Doch, zijn ze meestal wel
oplosbaar in organische solventen, zoals methyleen chloride. Bij deze methode ontstaat vaak een
gekleurde oplossing, waardoor spectroscopische bepalingen kunnen uitgevoerd worden.

Het chelerend reagens is meestal een zwak zuur dat ioniseert in water. Het ioniseerbare, zure H+ van
het chelerende reagens wordt vervangen door het metaal-kation. De lading van het organische deel
geneutraliseerd de lading van het metaalion.

Het chelerend reagens, HR, wordt toegevoegd aan de organische fase, waarna het zich verdeelt over
de twee fasen. In de waterige fase dissocieert HR als een zwak zuur. Het metaalion M2+, reageert met
nR- zodat het chelaat MRn gevormd wordt. Dit chelaat gaat over naar de organische fase met
distributieverhouding:

Met K = constante omvattend 𝐾𝑎,𝐻𝑅 , 𝐾𝐷,𝐻𝑅 𝑒𝑛 𝑀𝑅𝑛 en 𝐾𝑓,𝑀𝑅𝑛

Merk op dat de verdeling onafhankelijk is van de concentratie van het metaalion [Mn+]. Vaak wordt er
een overmaat aan HR toegevoegd, zodat deze als constant aanschouwd kan worden. De efficiëntie kan
enkel gewijzigd worden door aanpassingen aan de pH.

70
18.6 Vaste-fase extractie (SPE)

In vaste-fase extractie (Solid Phase Extraction, SPE), is een organische functionele groep gebonden op
een vast oppervlak, zoals verpoederd silica. Een veelvoorkomend voorbeeld is de binding van C18-
ketens op silica, met een partikelgrootte van 40µm. De C18 creëert een vloeibare fase op de silica
partikels, waarin hydrofobe organische analieten afkomstig van de waterige fase in geëxtraheerd
kunnen worden door van der Waals krachten. Veel verschillende fases zijn mogelijk beschikbaar,
dezelfde worden gebruikt bij vloeibare chromatografie, maar met grotere partikels.

Het staal wordt via een spuit door de poederfase geduwd (of door centrifugeren of onder vacuüm),
waardoor de organische moleculen in het staal geëxtraheerd worden en binden op de partikels. Daarna
wordt een solvent, zoals methanol door de kolom gehaald, voor elutie van de organische moleculen.
Het solvent kan mogelijk verdampt worden achteraf.

Het analiet kan op drie bepaalde manieren interageren met de hydrofobe fase op het partikel: van der
Waals krachten, waterstofbinding en elektrostatische aantrekking:

Principe van een vaste fase extractie

Conditioning is het doorstromen van een solvent (vb. methanol) door de kolom, zodat de hydrofobe
fase op partikels kan interageren met de waterige fase (staal). Het solvent penetreert de hydrofobe
laag en laat toe om watermoleculen en analietmoleculen te diffunderen in deze fase. Achteraf wordt
de kolom gespoeld met water om de overtollige hoeveelheid solvent weg te spoelen. Dit zorgt ook
voor een hogere reproduceerbaarheid.

71
Materialen:

SPE pipet tips: kleine volumes en uitgerust met sorptiebed

93-Well SPE plates: Voor grote aantallen stalen in geautomatiseerde

toestellen. Elke well bevat een sorptiebed

Sorptiemiddelen zijn beschikbaar in lange ketens, (C20, C30) voor isolatie van hydrofobe moleculen.
Ook werden universele sorptiemiddelen ontwikkeld die een groep gelijkende moleculen adsorberen.
Sommige universele sorptiemiddelen zijn zo ontwikkeld dat ze een hydrofiele kant hebben (voor
bevochtiging) en een hydrofobe kant (voor analiet retentie). Sommige zijn zo ontwikkeld dat ze
solventextractie en ionuitwisselings eigenschappen hebben waardoor een grote range van zure,
neutrale en basische componenten weerhouden worden.

18.7 Micro-extractie

Micro-extractie is een extractie, waarbij zo min mogelijk solvent wordt gebruikt. ‘Micro’ slaat op dat
extractie media slechts gebruikt wordt in hoeveelheden van 1µl of minder. Bij micro-extractie gebeurt
staalextractie, aanrijking en zuivering in maar één stap. Twee methodes worden onderscheiden:

Solid Phase Micro Extraction = SPME

SPME is een solventvrije extractie techniek en wordt gebruikt voor

analietcollectie voor gaschromatografie (GC) of soms vloeistof-
chromatografie (LC). Het unieke aan deze techniek is de SPME vezel die in
de naald van een spuit zit. Een typische SPME vezel bestaat meestal uit
gesmolten silica met daarop een dunne laag (7-100µm) vast absorbens of
geïmmobiliseerd polymeer. Zowel vaste, vloeibare of gasvormige matrices
kunnen bemonsterd worden. De vezel wordt blootgesteld aan het monster
voor een bepaalde tijd en bij bepaalde temperatuur. Na deze extractie,
wordt de vezel teruggetrokken in de spuit en direct overgebracht naar de
GC-injector poort, waar het analiet thermisch gedorbeerd wordt. Bij LC is er
mogelijk een speciale kamer met solvent dat het analiet desorbeerd.

Liquid Phase Micro-Extraction = LPME

LPME is een miniatuur vorm van vloeistof-vloeistof extractie, waar meestal

minder dan 10µl solvent wordt gebruikt. In tegenstelling tot vl-vl-extractie,
wordt er slechts een kleine representatieve fractie van de analieten
geëxtraheerd uit de staal matrix. De techniek is niet steeds reproduceerbaar.
Er zijn wel speciale vereisten nodig voor de organische fase zoals:

- Niet mengbaar met water

- Voldoende viskeus
- Niet verdampen tijdens extractie
- Compatibel met eventueel daaropvolgende scheidingstechniek
- …
- Vb. tolueen, hexaan, 1-octanol, decaan

72
(a) stirring of the solution
(b) location of an organic solvent lighter than water in the vortex
(c) extraction of the target analytes
(d) recovery of the organic drop for its subsequent analysis.

Dispersive Liquid-Liquid Phase Micro Extraction (DLLPME)

Drie fasen LPME

bvb. Verbindingen met zure groep
- pH sample oplossing <<<pKa ⇒zuur o.v.v. HA en oplosbaar in organische fase
- pH acceptor fase >>>pKa ⇒zuur o.v.v. A- en hoge oplosbaarheid in acceptor waterige fase

73
 -

Hollow Fiber Liquid Phase Micro Extraction (HFLPME)

74