Proračun zavarenih spojeva

 Zavareni spojevi ostvaruju kontinuitet materijala na mestu

spajanja. Za razliku od zakovanih konstrukcija, uticaji koji se
prenose na spoju sa jednog dela na drugi ne idu skokovito,
već tok linija sila na širem ili sasvim širokom frontu prelazi iz
jednog dela u drugi. Očigledno je, s obzirom na osetljivost
naponskog polja prema skretanju linija sila, da je ovaj način
spajanja povoljniji od onog koji je po prirodi svojoj skokovit.
To, međutim, ne znači da je tok linija sila u zavarenih spojeva
ravnomeran i bez koncentracija napona. I kod ovih spojeva
postoje poremećaji toka linija sila, pa prema tome i
koncentracije napona. Koncentracije napona nastupaju,
dakle, uvek kada tok linija sila trpi skretanje, a to će se desiti
bilo da se kontura napregnutog tela menja, bilo da se u
unutrašnjosti tog tela javljaju neki diskontinuiteti; pojava
koncentracije napona usled ovih uzroka naziva se efekat
zareza.
 Odnos najvećeg napona pri idealno elastičnom položaju i
srednjeg računskog napona sračunatog prema elementarnoj
otpornosti materijala, nazivamo koeficijentom koncentracije
napona i obeležavamo ga obično sa  k tada je:
  i m ax
k 
o
  i m ax - idealni naponi pri idealno elastičnom položaju
 o - srednji računski naponi
 Ove koncentracije napona nisu toliko nepovoljne pri statički
opterećenim konstrukcijama, u kojih se ti naponski vrhovi
nastajanjem tečenja zatupljuju i na kraju, pri prelasku celog
preseka u stanje plastičnog tečenja izravnavaju sa srednjim
naponom u preseku. Kod dinamičkim napregnutim
konstrukcijama materijal nema mogućnosti da izvrši
adaptaciju i da putem tečenja smanji (izravna) naponske
vrhove, već na mestima koncentracije napona gde postoje
naponski vrhovi, dolazi do početka loma. Zato se kaže da su
dinamički napregnute konstrukcije osetljivije prema dejstvu
zareza.
 Slika pokazuje aksijalno napregnut sučeoni spoj sa
provarenim korenom, ali sa znatnim nadvišenjem. Na
mestima početaka tih nadvišenja, gde se kontura više ili
manje naglo menja, nastaju veće ili manje koncentracije; u
sredini šava, na mestu povećanja preseka, naponi su na
konturama znatno manji. Koeficijent koncentracije napona
može, dakle, da se spusti na jedinicu ako se površine šava
obrade i nadvišenje skine; tako se za slučaj dinamički
napregnutih konstrukcija i postupa.
 Na slici prikazane su merene vrednosti napona jednog
zategnutog štapa sa dubokim zarezom (jedna trećina širine);
ucrtane su i vrednosti sračunate na osnovu elementarne
otpornosti materijala. Q M
 m ax   daN / cm 2
Fo W

 Raspored napona u preseku sa zarezom nije pravolinijski kao

što se to obično pretpostavlja, već se oni u blizini dna zareza
naglo penju. Koeficijent koncentracije napona raste sa
porastom dubine zareza i sa smanjenjem poluprečnika
krivine u dnu zareza.
 Na slici prikazane su vrednosti merenih napona zategnutog
štapa sa unutrašnjim zarezom.

 Raspored napona u zategnutom štapu sa unutrašnjim

zarezom
 Na slici prikazano je naponsko stanje dobiveno na modelu
koji predstavlja krstasti spoj sa čeonim ugaonim šavovima. Iz
podataka ovog ispitivanja se vidi da su naponski vrhovi u
korenu šava.

 Raspored napona na modelu krsastog spoja sa čeonim

ugaonim šavovima.
 Na slici prikazana je raspodele napona u preklopnom spoju,
sa bočnim ugaonim šavovima. Ovde se vidi neravnomernost
raspodele napona duž šava. Najveći naponi su na krajevima
šavova, a najmanji u sredini. Slika prikazuje spoj sa kraćom i
dužom podvezicom; vidi se da i dužina bočnog šava igra
ulogu u raspodeli napona. Iz slike se dalje vidi da je i
naprezanje podvezice neravnomerno: bliže ivici naponi su
znatno veći nego u osovini štapa.
 Proračun šavova sučeonih spojeva
 Proračun sučeonih spojeva vrši se na isti način kao i proračun
delova koji se spajaju. To znači da se sučeoni spoj vrlo retko
računa, jer su njegove dimenzije date dimenzijama delova
koje treba spojiti, pa su i sve statičke veličine iste. Postavlja se
jedino pitanje dozvoljenih napona takvog spoja, odnosno
njegove moći nošenja ili, kako je to uobičajeno u proračunu
zavarenih spojeva, pitanje veličine koeficijenta k. Koeficijent
k je odnos jačine materijala šava prema jačini osnovnog
materijala:
 sava
lamele
k  lam   rac   sdop  k dop
 osn.mat
 za statički napregnute sučeone spojeve i u zategnutim i u
pritisnutim delovima usvoji k = l, tj. da se usvoji jednakost
vrednosti materijala šava i osnovnog materijala.
 Vrednost k = l može se usvojiti i za dinamički opterećene
spojeve pod uslovom da su provarivanjem korena i obradom
lica i naličja šava uklonjeni svi zarezi i da je prozračivanjem
na celoj dužini dokazano da nema grešaka ni u unutrašnjosti
spoja.
 Prema uslovima izrade šavova i stepenu izvršene kontrole,
šavove delimo na tri kvalitetne klase: specijalni kvalitet,
kvalitet I i kvalitet II)
 Šavovi specijalnog kvaliteta moraju biti:
 1. jedri bez naprslina i grešaka uvarivanja u korenu
 2. bez grešaka na početku i kraju šavova
 3. sa korenom koji je (dletom, brušenjem ili žlebljenjem
gorionikom) očišćen i ponovo zavaren;
 4. bez zareza i nadvišenja bilo na licu ili naličju šava. Ukoliko
ovih ima, moraju se obradom (u pravcu toka linija sila)
odstraniti
 Vrednost k
Kvalitet šava Vrsta naprezanja Č0360, Č0460, Č0560, Č0561
Č0461 i Č0462 i Č0562
Zatezanje ili 1,0 1,0
Savijanje
Specijalni kvalitet Pritisak 1,0 1,0
Smicanje 0,6 0,6
Zatezanje ili 0,8 0,8
Savijanje
Kvilitet I Pritisak 1,0 1,0
Smicanje 0,6 0,6
Zatezanje ili 0,72 0,65
Savijanje
Kvalitet II Pritisak 1,0 0,8
Smicanje 0l55 0,50
 Proračun ugaonih šavova
 Proračun preklopnih i T-spojeva za koje se primenjuju
ugaoni šavovi, razlikuje se od načina proračuna sučeonih
spojeva.

 Na slici je prikazano upoređenje debljine ugaonog šava pri

ručnom zavarivanju i zavarivanju sa dubokim provarom.
 Kod ovih spojeva možemo u širokim granicama da menjamo
debljinu šava i njegovu dužinu, tako da zadovoljimo uslov da
moć nošenja veze bude jednaka moći nošenja dela koji se
spaja ili pak sili koja na vezu deluje.
 Raspored sila duž bočnih ugaonih
šavova
 Karakteristično je za ove veze da su specifična
izduženja Δ l/l za svaki presek različita, jer se sile stalno
menjaju, pa se tim i specifična izduženja, jer je Δ l/l =
S/EF. Uz to je izduživanje donjeg elementa različito od
izduživanja gornjeg elementa, jer dok u jednom sila
raste pa se on izdužuje, u drugom sila opada, pa se
on skraćuje. Ako posmatramo elemenat dužine dx: u
donjem elementu ova dužina postaje dx  d dx i
izdužuje se udesno; u gornjem elementu, pošto sila
opada, on će se »negativno izduživati«, tj. umesto da se
»deformiše ulevo« on će se »deformisati u pravcu
udesno«.
 To je isto kao kada bismo pretpostavili da u preseku x = 0
deluje puna sila S, a udesno sa porastom x deluje promenljiva
pritiskujuća sila koja rasterećuje gornji elemenat sve dok na
g
S
desnom kraju ne postane l = 0.

 Na slici je prikazana promena sile u delovima spojenim

bočnim ugaonim šavovima i deformacije duž šava
 Ako obeležimo:
 Fg = površina gornjeg dela;
 Fd = površina donjeg dela;
 S = sila koja deluje;
 S xg = sila u gornjem delu na mestu x opada sa porastom x
 S 0g  S ; S lg  0
d
 x = sila u donjem delu na mestu x; S 0d  0; S ld  0
S
 Element šava dx na udaljenosti x od izabranog koordinatnog
početka deformisaće se:
g
s
 Gornji deo: g dx  x dx   xg  dx
EFg
d
 Donji deo: s
d dx  x dx   xd  dx
EFd
 Razlika ovih deformacija
 s xg 
 
d
s
g
  xd dx    x dx   x dx
x  EF EF 
 g d 
 Kad se izravna klizanje sa debljinom šava na dužini dx onda
je: 
 x dx  a  y  a
Kb
 gde je Kb kojeficijent smicanja bočnog ugaonog šava
Primeri proračuna zavarenih elemenata u
različitim oblastima primene