Ελζνθ Μαροφδθ

Βάντςα
(Άνω Κώμθ)
Ιςτορικι αναηιτθςθ

μζςα από τθν επιτόπια ζρευνα

Κοηάνθ 2016
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

Περιεχόμενα
Ειςαγωγικά

Πεδίο ζρευνασ

Σοπωνφμια

Αρχαιολογικά ευριματα

Θ Βάντςα και θ προζλευςθ τθσ ονομαςίασ

Θ Βάντςα μζςα από τα οκωμανικά κατάςτιχα

΢υμπεράςματα

΢υντομογραφίεσ

Βιβλιογραφία

Φωτογραφικό παράρτθμα

2
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

Ιςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κώμθ)

Μαροφδθ Γρ. Ελζνθ
Ιςτορικόσ Δ.Π.Θ.

Πρακτικά θμερίδασ με τίτλο «Αιανι (Κάλιανθ) και περίχωρα - ιςτορία από τα κάτω»,
που οργάνωςε ςτθν Αιανι το ΢χολείο του Λαοφ τθν 26θ Απριλίου 2014.

Ειςαγωγικά

Σο παρόν πόνθμα εξετάηει τθν ιςτορία τθσ Άνω Κϊμθσ του Νομοφ Κοηάνθσ, με
κφριο ςτόχο τθν ανάδειξθ νζων ςτοιχείων που κα ςυμβάλλουν ςτθν περεταίρω
ζρευνα και μελζτθ του οικιςμοφ. Αφορμι για τθν επιλογι και ζρευνα του
ςυγκεκριμζνου κζματοσ υπιρξε θ γνωριμία μου με τουσ Κϊςτα Παυλό και
Καλλιανιϊτθ Κανάςθ. Θ ενδιαφζρουςα ςυηιτθςθ και παρότρυνςθ τουσ για τθν
αναηιτθςθ και ζρευνα τθσ τοπικισ ιςτορίασ, υπιρξαν ςτακμόσ για τθν πολφπλευρθ
ζρευνα και εναςχόλθςθ μου με τθν ιςτορία τθσ Άνω Κϊμθσ. Για τον λόγο αυτό τουσ
ευχαριςτϊ κερμά που με ϊκθςαν ςτον μαγευτικό κόςμο τθσ ερευνθτικισ
αναηιτθςθσ, μιασ αναηιτθςθσ που προςφζρει χαρά, αγωνία, πόκο και πάκοσ για
τθν ανακάλυψθ τθσ αλικειασ.
Θ αγάπθ για το γενζκλιο τόπο και ζπειτα το ενδιαφζρον για τθν προβολι και
τθν ανάδειξθ νζων δεδομζνων που κα φζρουν ςτο φωσ άγνωςτεσ πτυχζσ του
χωριοφ, υπιρξαν αδιαμφιςβιτθτα τα κίνθτρα που με ϊκθςαν ςτθν περάτωςθ τθσ
ςυγκεκριμζνθσ μελζτθσ.

Πεδίο ζρευνασ

Σο πεδίο ζρευνασ που μελετάται είναι θ Βάντςα, θ ςθμερινι Άνω Κϊμθ.

΢υγκεκριμζνα ερευνϊνται και μελετϊνται:
α) Τα τοπωνφμια
Θ επιλογι του ςυγκεκριμζνου πεδίου ζρευνασ ζχει ςτόχο τθν καταγραφι ςτοιχείων
που δεν υπάρχουν ςε γραπτζσ πθγζσ και διαςϊηονται προφορικά από γενιά ςε
γενιά.
β) Τα αρχαιολογικά ευριματα και οι αναςκαφικζσ ζρευνεσ
΢τόχοσ να παρουςιαςτοφν ςυγκεντρωτικά οι αρχαιολογικζσ ανακαλφψεισ, ϊςτε να
δοκεί μια πιο ολοκλθρωμζνθ εικόνα του αρχαιολογικοφ παρελκόντοσ του οικιςμοφ.
γ) Η προζλευςθ τθσ ονομαςίασ «Βάντςασ»
Θ άγνοια και θ αδιαφορία για τθν προζλευςθ τθσ ονομαςίασ «Βάντςασ», υπιρξαν
ωκθτικοί παράγοντεσ για τθν ανακάλυψθ και προςζγγιςθ νζων ςτοιχείων, που κα
φζρουν ζνα βιμα μπροςτά τθν ιςτορικι μελζτθ του οικιςμοφ.
δ) Η Βάντςα μζςα από οκωμανικά κατάςτιχα
Δε κα μποροφςα να παραλείψω τθν αναφορά μου ςτθν τελευταία μελζτθ που
δθμοςιεφτθκε για τθν πρϊιμθ οκωμανικι περίοδο τθσ περιοχισ μασ1. Μζςα από τα

1 ο
Καμπουρίδθσ Κ. – ΢αλακίδθσ Γ., Θ επαρχία των ΢ερβίων τον 16 αιϊνα μζςα από οκωμανικζσ πθγζσ,
Κες/νικθ 2013

3
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

φορολογικά οκωμανικά κατάςτιχα θ Βάντςα παρουςιάηει ιδιαίτερο ενδιαφζρον και

αποδεικνφει τθ βαρφνουςα ςθμαςία που είχε ο οικιςμόσ τθν περίοδο εκείνθ.

Ωσ προσ τθ μεκοδολογία, θ μελζτθ βαςίςτθκε κυρίωσ:

 ςτθν επιτόπια ζρευνα και ςτθν προφορικι παράδοςθ
 ςτα βιβλιογραφικά, αρχειακά και διαδικτυακά δεδομζνα.

Α. Τοπωνφμια
Σα τοπωνφμια αποτελοφν το
κλειδί για τθ γνωριμία με το
παρελκόν αλλά και το παρόν ενόσ
τόπου. Πρόκειται για ειδικά
ονόματα που δίνονται ςε διάφορα
μζρθ τθσ επιφάνειασ του χϊρου
που ηοφμε. Είναι ονόματα που
κρφβουν μζςα τουσ ιςτορικζσ,
κοινωνικζσ, κρθςκευτικζσ,
τοπογραφικζσ, γεωγραφικζσ,
εκνολογικζσ, λαογραφικζσ και άλλεσ
Εικόνα 1. Άνω Κώμθ - Χάρτθσ διανομισ του 1938
πλθροφορίεσ. Αποκτά επομζνωσ
ιδιαίτερθ ςθμαςία θ μελζτθ τουσ, τόςο
για τθν περιγραφι τθσ ιςτορικισ εικόνασ του χϊρου όςο και για τθν ερμθνεία και
κατανόθςθ του χωροχρόνου τθσ.
΢τόχοσ τθσ παροφςασ ζρευνασ ιταν αφενόσ θ ςυγκζντρωςθ των τοπωνυμίων
τθσ Άνω Κϊμθσ που παραδίδονται ςτισ μεταγενζςτερεσ, απ’ όςο γνωρίηουμε
γραπτζσ και άγραφεσ πθγζσ κι αφετζρου θ επιτόπια ζρευνα και καταγραφι τουσ.
Μια επίςκεψθ ςτθν ΑΝ.ΚΟ2 ιταν αφορμι προκειμζνου να βρεκεί ςτα χζρια μου ο
χάρτθσ διανομισ τθσ Άνω Κϊμθσ του 19383, ςτον οποίο αποτυπϊνονται αρκετά
τοπωνφμια τθσ ευρφτερθσ περιοχισ του οικιςμοφ.
Με κακοδθγό το χάρτθ του 1938 ξεκίνθςε θ πορεία τθσ ζρευνασ. ΢το χάρτθ
αυτό αναγράφονταν 43 τοπωνφμια, δίνοντασ μια πρϊτθ εικόνα για τον οικιςμό και
ςτθ ςυνζχεια ακολοφκθςε θ αναηιτθςθ τοπωνυμίων, που δεν αναγράφονταν ςτον
χάρτθ4.
Θ ςυλλογι του τοπωνυμικοφ υλικοφ ζγινε με τθ βοικεια μαγνθτοφϊνου και
προζρχεται από ανκρϊπουσ5 που ιταν ςε κζςθ να δϊςουν ακριβείσ πλθροφορίεσ
τόςο για τθ φωνθτικι των τοπωνυμίων και τθν περιγραφι των κζςεων, όςο για τθν
αιτία (ςε οριςμζνεσ περιπτϊςεισ) που προκάλεςε τθν ονομαςία των τοποκεςιϊν
αυτϊν.

2
Λδρφεται το 1985 ( Ν 1416/84 ) με τον τίτλο ΑΝΑΠΣΤΞΛΑΚΘ ΚΟΗΑΝΘ΢ (ΑΝ.ΚΟ.) Α.Ε. με ςτόχο τθν
ολοκλθρωμζνθ ανάπτυξθ του Νομοφ Κοηάνθσ και τθσ ευρφτερθσ περιοχισ.
3
Ευχαριςτϊ κερμά τον κ. Καρακανάςθ Ακανάςιο, που μου παραχϊρθςε τον χάρτθ διανομισ του
1938, ςτον οποίο καταγράφονται αρκετά τοπωνφμια τθσ Άνω Κϊμθσ.
4
Θ ςυμβολι τθσ προφορικισ ιςτορίασ υπιρξε πρόςφορθ ςτο ςθμείο αυτό τθσ ζρευνασ.
5
Θ τοπωνυμικι καταγραφι βαςίςτθκε ςτθν προφορικι ςυνζντευξθ με τουσ κατοίκουσ: Καρακϊτια
Ευάγγελο, Σςιρζκα ΢ωκράτθ, Σςιρζκα Μανϊλθ.

4
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

Θ επιτόπια ζρευνα6 που ακολοφκθςε, ςυνζβαλλε ςτθ ςυγκζντρωςθ και

καταγραφι του μικροτοπωνυμικοφ κυρίωσ υλικοφ κι από τθν άλλθ, ταυτίςτθκαν οι
ςυγκεκριμζνεσ αναγραφόμενεσ ςτο χάρτθ τοποκεςίεσ. Ζτςι γίνεται δυνατό να
εξαχκοφν αςφαλζςτερα ςυμπεράςματα για τθν οργάνωςθ του χϊρου και ν’
απαντθκοφν μια ςειρά ερωτθμάτων, κακϊσ τα τοπωνφμια μαρτυροφν μζςω των
ςθμαςιϊν τουσ ποικίλεσ φυςικζσ και ιςτορικζσ καταςτάςεισ και εξελίξεισ: αλλαγζσ
ςτο περιβάλλον, ςτο κλίμα, ςτο κακεςτϊσ των υδάτων, νζουσ εποικιςμοφσ,
κατακτιςεισ και ερθμϊςεισ οικιςμϊν, ανάκτθςθ εγκαταλελειμμζνων τόπων,
αλλαγζσ ςτο οικιςτικό ςφςτθμα και πολλά άλλα.
Σα τοπωνφμια είναι κυρίωσ ελλθνικά. Ωςτόςο υπάρχει ζνα μικρό ποςοςτό που
αποδίδεται κυρίωσ ςε ξζνα φφλλα ι λαοφσ που ςτθ διάρκεια τθσ ιςτορίασ,
εγκαταςτάκθκαν ςτθν περιοχι και αφομοιϊκθκαν από τουσ Ζλλθνεσ κατοίκουσ του.
΢τόχοσ εδϊ δεν είναι θ γλωςςολογικι προςζγγιςθ των τοπωνυμίων αυτϊν αλλά
κυρίωσ ο εντοπιςμόσ τουσ και θ καταγραφι τουσ, προετοιμάηοντασ ζτςι το ζδαφοσ
και δίνοντασ το ζναυςμα και ςε άλλα επιςτθμονικά πεδία για περαιτζρω μελζτθ.

ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΑΝΩ ΚΩΜΗΣ

1. Αγία Παραςκευι
2. Άγιοσ Ακανάςιοσ
3. Αϊμάρκοσ (επειδι υπιρχε εικονοςτάςι του Αγίου Μάρκου).
4. Αλαταριά . Tοποκεςία με πλάκεσ πάνω ςτισ οποίεσ οι βοςκοί βάηουν αλάτι για
τα αιγοπρόβατα τουσ.
5. Αλμπάνθσ
6. Αργφρθ Πζτρεσ (πιο κάτω από τθ κζςθ Ηίγρεσ)
7. Βακοφφικο. Xωράφια που ανικουν ςτθν εκκλθςία.
8. Βάντα (ςτθν παλαιοςλαβικι ςθμαίνει νερό).
9. Βίγλα
10. Βλφςτριεσ . Περιοχι με κιπουσ και υγρό χϊμα, από το νερό που αναβρφηει από
πολλζσ μικρζσ πθγζσ (ζβγαηε ηεςτό νερό, ζπλεαν πλάκεσ).
11. Βοφηιλουσ (βοφηιλα = μαφροι καρποί)
12. Βουργάρ’
13. Γιωργοβάνοσ (μπλε λουλοφδι)
14. Γκαμπράνθσ
15. Γκζκα (κοντά ςτον Αλμπάνθ)
16. Γκριποφλ’ πθγάδ’ (Γκριμποφλια = χωράφια κατθφορικά, μικρόσ γκρεμόσ μετά
τθν Αγία Κυριακι προσ τον λάκκο)
17. Γοφρνεσ . Σοποκεςία, όπου βρίςκονται μικρά χωράφια με κοιλϊματα.
18. Δζςθ . Σοποκεςία όπου καταλιγει ζνασ ξερόλακκοσ. Ονομαςία κζςθσ κοντά ςτο
ποτάμι όπου αρχίηει το αυλάκι του μφλου. Εκεί δθμιουργείται ζνα φράγμα και
ζτςι δζνεται, «πιάνεται» το νερό του ποταμοφ, που αλλάηοντασ πορεία,
οδθγείται με αυλάκι ςτο μφλο (άνοιγμα που ζγινε ςτο Ξυναφλακο μζχρι τον
μφλο του Ματιάκθ).
19. Ηίγρεσ (άγρια χόρτα με αγκάκια)
20. Λςιϊματα
21. Καλιανόςτρατα

6
΢τθν επιτόπια ζρευνα υποδείχκθκαν όλεσ οι παραπάνω κζςεισ από τον Μαροφδθ ΢. Γρθγόριο.

5
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

22. Κάμποσ . Πεδινι ζκταςθ

23. Καραγκουνάκκα (κοντά ςτθ κζςθ Μαγοφλα)
24. Καροποφλα
25. Κατάρια
26. Κατάρια (ςυνεχίηει από τισ ΢κριάπεσ λόγω ανωμαλίασ εδάφου, είχε κάρβουνο,
ςχιηόταν το ζδαφοσ).
27. Κατςαλζασ
28. Κιτρινζρι (ο λάκκοσ είχε γλυκό νερό, κειάφι που ζδειχνε να χρυςαφίηει)
29. Κλαδί
30. Κοφκουσ (Άγιοσ Χριςτόφοροσ)
31. Κουμζνουσ Νόχτουσ (κατθφόρα πάνω από το Κιτρινζρι)
32. Κουρί . Μικρό δάςοσ με βαλανιδιζσ και άλλα δζντρα(ςφνορα με τθν Κάτω Κϊμθ)
33. Κοφφιο Καραγάτςι
34. Λάκοσ Μθλιάκκουσ
35. Μάγγανοσ . Ονομαςία τοποκεςίασ, όπου υπάρχουν πολλά ρυάκια με λιγοςτό
νερό.
36. Μαγοφλα . Ονομαςία μικρϊν υψωμάτων. Σο τοπωνφμιο πρζπει να ςχετιςτεί με
το κοινό ΝΕ μαγοφλα, «ο λόφοσ», για τθν οποία υπάρχουν διαφορετικζσ
ερμθνείεσ.
37. Μαρμάργια (ζχει ςτθν κατθφόρα άςπρεσ πζτρεσ)
38. Μθτςάδικοσ μφλοσ (Χαϊντζ, Μπουμποφκουσ ο μφλοσ)
39. Μιςζσ ςτράτεσ (ζνασ δρόμοσ Καρυδίτςα – Κοηάνθ)
40. Μνθμοφρεσ (νθμόρια, νεκροταφείο)
41. Μουνουβιζσ
42. Μπάμπαςι (ι τοφβλα)
43. Μπνάρια - Μαγοφλασ
44. Νθμόρια
45. Ξυνάβλακο (Αγία Παραςκευι)
46. Ου Μφλουσ τ’ Βαμβακά . Περιοχι όπου βρίςκονται τα ερείπια ι τα κτιματα
παλιϊν νερόμυλων.
47. Ου μφλουσ τ’ Ματιάκ’
48. Παλιάμπελα. Σοποκεςία όπου υπιρχαν ςε παλιότερα χρόνια αμπελόκθποι.
49. Παλιόςπιτα. Σοποκεςία όπου υπιρχε παλιόσ ςυνοικιςμόσ (κοντά ςτον ιερό ναό
τθσ Αγίασ Σριάδασ).
50. Παλιοφρι . Σοποκεςία κατάφυτθ από παλιοφρι, είδοσ κάμνου.
51. Παναγιά
52. Πελεκάνοσ
53. Πθγάδια . Σοποκεςία όπου υπάρχει πθγι, πζτρεσ κοιλωμζνεσ που κρατοφν νερό
και πθγάδια.
54. Πλάκα . Σοποκεςίεσ που χαρακτθρίηονται από τθν φπαρξθ ι ενόσ επίπεδου
μεγάλου βράχου ι ιηθματογενϊν πετρωμάτων απ’ όπου οι κάτοικοι
προμθκεφονται πλάκεσ για το ςκζπαςμα των ςπιτιϊν τουσ.
55. Πλατάνια . Από τα πολλά πλατάνια που υπάρχουν ςτθν περιοχι.
56. Προβάτεσ (κοντά ςτα πθγάδια)
57. Προφιτθσ Θλίασ
58. Ράχθ . Ονομαςία μικρϊν υψωμάτων.
59. ΢άμια

6
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

60. ΢κριάπεσ (κατθφόρα, πολλζσ πλάκεσ)

61. ΢οφδα
62. ΢ταυρόσ . Θ διαςταφρωςθ δρόμων ι μονοπατιϊν (επειδι ιταν ςταυροδρόμι).
63. Σ’ Γκελ’ τ’ ΢οφδα
64. Σαρλάσ (ποτιςτικά χωράφια)
65. Σηθλιζσ
66. Σρεισ Μφλοι
67. Σςζροσ . Ονομαςία περιοχϊν από τθν φπαρξθ μεμονωμζνων τςζρων, είδοσ
βαλανιδιάσ.
68. Σςεςμζ (Σςαςμζ – κοντά ςτον μφλο τ’ Ματιάκθ)
69. Σςιαΐρια . Σοποκεςία με χορτολίβαδα ( λιβάδια, βοςκοτόπια)
70. Φάμπρικα
71. Φυτϊριο . Θ ονομαςία οφείλεται ςτθν φπαρξθ φυτωρίου (Αγία Παραςκευι –
Άγιοσ Ακανάςιοσ από κάτω μεριά)
72. Χαϊντζσ (βρίςκεται λίγο πιο κάτω από τον ςθμερινό ιερό ναό τθσ Αγίασ
Αικατερίνθσ).

7
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

Β. Αρχαιολογικά ευριματα

Εικόνα 2. Αρχαιολογικζσ κζςεισ Άνω Κώμθσ

Θ Άνω Κϊμθ είναι ζνα χωριό με ςθμαντικι παρουςία ςτο χϊρο και ςτον χρόνο.
Αυτό εξάλλου αποδεικνφουν και τα αρχαιολογικά ευριματα που ζχουν εντοπιςτεί
κατά διαςτιματα ςε διάφορεσ κζςεισ του οικιςμοφ. Σα αρχαιολογικά αυτά
ευριματα χρονολογοφνται από τα προϊςτορικά ακόμθ χρόνια, γεγονόσ που
αποδεικνφει τθν ιςτορικι ςυνζχεια7 του οικιςμοφ , ενϊ παράλλθλα ενιςχφει τθν
ελλθνικότθτα τθσ περιοχισ.
Οι κφριεσ κζςεισ ςτισ οποίεσ ζχουν εντοπιςτεί αρχαιολογικά ευριματα είναι οι
εξισ: Κάμποσ, Ηίγρεσ, Προφιτθσ Θλίασ, Κατςαλζασ, Μαγοφλα, Άγιοσ Χριςτόφοροσ
(οι κζςεισ αυτζσ εντοπίηονται βορειοανατολικά του ςθμερινοφ οικιςμοφ) και
΢ταυρόσ, Πλατάνια, Κουρί (οι κζςεισ αυτζσ εντοπίηονται νοτιοδυτικά του οικιςμοφ).
Πολλά από τα αρχαιολογικά ευριματα, ζχουν βρεκεί τυχαία ι μετά από
ςυςτθματικι αναςκαφι. Ο εντοπιςμόσ τουσ ξεκίνθςε επί Κεραμόπουλλου8
φζρνοντασ ςτο φωσ ευριματα που χρονολογοφνται από τα προϊςτορικά ωσ τα
βυηαντινά χρόνια.

Η θέςη «Σταυρόσ»

Αξιοςθμείωτθ είναι θ τελευταία αναςκαφι που πραγματοποιικθκε ςτο χωριό

και ςυγκεκριμζνα ςτθ κζςθ ΢ταυρόσ τα ζτθ 1997 και 1998. Θ αναςκαφι αυτι ζφερε
ςτο φωσ ζνα προϊςτορικό νεκροταφείο με ςυνολικά 29 9 ταφζσ, από τισ οποίεσ οι 26
ιταν προϊςτορικζσ και από τισ οποίεσ μόνο θ μία ιταν αςφλθτθ. Σα κτερίςματα που

7
Γεωργία Καραμιτρου – Μεντεςίδθ, Κοηάνθ, πόλθ Ελιμιϊτιδοσ, Αρχαιολογικόσ οδθγόσ, 1993
8
Α. Κεραμόπουλοσ, ΠΑΕ 1932, ςς.45-47. Σου ιδίου, ΑΕ 1933, ς.50. Α. Ανδρειωμζνου, ΑΔ23,1968
Χρον. Β2,ς.350. Λ. Σουράτςογλου, ΑΔ 30, 1975, Χρον. Β2,ς.260
9
Οι τρεισ ταφζσ, θ αναςκαφι των οποίων ζλαβε χϊρα το ζτοσ 1999, είναι μεταχριςτιανικζσ. Σο
αρχαιολογικό ζργο ςτθ Μακεδονία και Θράκθ 12, 1998, Κες/νικθ 2000, ς. 444

8
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

ζφεραν οι ταφζσ και διαςϊκθκαν είναι κυρίωσ αγγεία10. Από αυτά περιςυλλζχκθκαν
ςυνολικά 33, αλλά πριν τθ ςφλθςθ ο αρικμόσ τουσ για τισ 26 ταφζσ κα ιταν ςαφϊσ
μεγαλφτεροσ. Από τα 33 αγγεία τα τζςςερα ιταν μυκθναϊκά, ενϊ άλλα δφο αγγεία
ζχουν μυκθναϊκά πρότυπα. ΢τα υπόλοιπα 27 αγγεία αντιπροςωπεφονται ςυνικθ
ςχιματα χειροποίθτων αγγείων, που φζρουν ςτθν πλειοψθφία τουσ τθ ςυνικθ
επίςθσ γραπτι διακόςμθςθ τθσ κατθγορίασ τθσ αμαυρόχρωμθσ κεραμικισ. Οι
κάνκαροι υπερτεροφν ςε αρικμό με 17 δείγματα, ακολουκοφν οι 7 κφακοι και τα
τρία δίωτα κφπελλα.

Η θέςη «Πλατάνια»

Θ κζςθ αυτι που εντοπίηεται νοτιοδυτικά του οικιςμοφ, βρίςκεται ςε απόςταςθ

1 χλμ. και 500 μ. νοτιοδυτικά του ςφγχρονου οικιςμοφ. ΢τθ κζςθ αυτι μετά από
διάνοιξθ του δρόμου εντοπίςτθκε αρχαιολογικό ςτρϊμα με πλοφςια κεραμικι
νεότερθσ νεολικικισ και πρϊιμθσ εποχισ του χαλκοφ, ενϊ υπάρχουν ενδείξεισ για
φπαρξθ νεκροταφείου μεταγενζςτερων προϊςτορικϊν χρόνων11.

Η θέςη «Κουρί»

Θ κζςθ αυτι εντοπίηεται νοτιοδυτικά του ςφγχρονου οικιςμοφ, δίπλα από τθ

κζςθ Πλατάνια. Κατά τθν καλλιζργεια χζρςου κοινοτικοφ χϊρου ιρκε ςτο φωσ
χειροποίθτθ κεραμικι τθσ φςτερθσ εποχισ του χαλκοφ – πρϊιμθσ εποχισ του
ςιδιρου, κακϊσ και τροχιλατθ κεραμικι μεταγενζςτερων χρόνων12.

Η θέςη «Ζίγρεσ»

΢τθ κζςθ «Ηίγρεσ», κάτοικοσ13 τθσ Άνω Κϊμθσ ανζςκαψε (κατά τθ διάρκεια
γεωργικϊν εργαςιϊν) τζςςερα χάλκινα αντικείμενα λζβθτα14, υδρία15, φιάλθ16 και

10
Κφακοσ (ΑΚΑΚ 97/245), κάνκαροσ (ΑΚΑΚ 97/9), αγγεία (ΑΚΑΚ 97/6), κάνκαροσ (97/34), πιλινα
αγγεία και δφο χάλκινοι ςφθκωτιρεσ (ΑΚΑΚ 97/14), κάνκαροσ (ΑΚΑΚ 97/17), δίωτο κφπελλο (ΑΚΑΚ
97/18), αλάβαςτρο (ΑΚΑΚ 97/16), αλάβαςτρο (ΑΚΑΚ 97/15), κάνκαροσ ( ΑΚΑΚ 97/2), πιλινα αγγεία
(ΑΚΑΚ 97/21, ΑΚΑΚ 97/24, ΑΚΑΚ 97/20,22,23), κάνκαροσ (ΑΚΑΚ 97/3), αλάβαςτρο (ΑΚΑΚ 97/4), ΑΚΑΚ
97/5 Κάνκαροσ (΢χ), ΑΚΑΚ 97/30Κάνκαροσ (΢χ),ΑΚΑΚ97/9Κάνκαροσ (΢χ), ΑΚΑΚ 97/31 Αλάβαςτρο (΢χ),
ΑΚΑΚ 97/32 Κάνκαροσ (΢χ), ΑΚΑΚ 97/10Κφακοσ (΢χ) ΑΚΑΚ 97/33 Κφακοσ (΢χ) ΑΚΑΚ
98/230Μυκθναϊκόσ Κφακοσ (΢χ) ΑΚΑΚ 98/229Κφακοσ (΢χ) ΑΚΑΚ 98/232 Χάλκινο αδιάγνωςτο
αντικείμενο (΢χ) ΑΚΑΚ 98/442 Χάλκινθ περόνθ (΢χ) ΑΚΑΚ 98/233 Κάνκαροσ (΢χ) ΑΚΑΚ 98/234
Κάνκαροσ (΢χ) ΑΚΑΚ 98/236 Μικρι χάλκινθ αιχμι βζλουσ (΢χ) ΑΚΑΚ 98/235 Κάνκαροσ (΢χ) ΑΚΑΚ
98/237 Κφακοσ (΢χ) ΑΚΑΚ 98/238 Κάνκαροσ (΢χ) ΑΚΑΚ 98/239Κάνκαροσ (΢χ) ΑΚΑΚ 98/241 Δίωτο
κφπελλο (΢χ) ΑΚΑΚ 97/29 Χάλκινθ περόνθ (΢χ) ΑΚΑΚ 97/12Κάνκαροσ (΢χ) ΑΚΑΚ 97/11 Κάνκαροσ (΢χ)
Διάςπαρτα βρζκθκαν: ΑΚΑΚ 97/8 Κφακοσ (΢χ) ΑΚΑΚ 97/19 Δίωτο Κφπελλο (΢χ) ΑΚΑΚ 98/240 ΢τάμνοσ
– Πικαμφορίςκοσ (΢χ). Σο Αρχαιολογικό ζργο ςτθ Μακεδονία και Κράκθ 12, 1998, Κες/νικθ 2000,
ςελ.439-464
11
Σο Αρχαιολογικό ζργο ςτθ Μακεδονία και Θράκθ 12, 1998, Κες/νικθ 2000, ς.442
12
Γ. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ, ΑΔ 52, 1997, Χρον.Β2
13
Πρόκειται για τον κάτοικο τθσ Άνω Κϊμθσ Δζδε Λωάννθ, ο οποίοσ ςτθ ςυνζχεια ζκανε τθν υπόδειξθ
του τάφου

9
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

πρόχου17, τα οποία παρζδωςε ςτθν Αρχαιολογικι Τπθρεςία. Αμζςωσ ακολοφκθςε

ςωςτικι αναςκαφι18 διαπιςτϊνοντασ ότι τα ευριματα αυτά αποτελοφςαν
κτερίςματα ενόσ λακκοειδοφσ τάφου που χρονολογείται το β’ μιςό του 4ου αι. π.Χ..
Πρόκειται για ζναν γυναικείο τάφο που ζφερε χρυςά ςκουλαρίκια 19, χρυςό
περιδζραιο20, χρυςζσ πόρπεσ21 και χρυςό δαχτυλίδι22. Θ νεκρι φοροφςε κι άλλα
κοςμιματα από ευτελζςτερα υλικά , ενϊ ζνα ςτεφάνι από επιχρυςωμζνα χάλκινα
φφλλα και πιλινουσ επιχρυςωμζνουσ καρποφσ μυρτιάσ ςτόλιηε το κεφάλι τθσ.
Επίςθσ βρζκθκαν κι άλλα κτερίςματα όπωσ ζνα πιλινο λθκφκιο 23 με παράςταςθ
ανκεμίου, χάλκινο νόμιςμα Φιλίππου Βϋ, αςθμζνιο μυροδοχείο, πιλινο λυχνάρι και
προσ τα άκρα πόδια αςτράγαλοι, χάλκινθ κφλικα, ερυκρόμορφοσ αςκόσ, αςθμζνιοσ
κάλυκασ, πιλινο ςκυφίδιο24 και μελαμφαβζσ πιάτο. Θ ςυςτθματικι ζρευνα ζδειξε
ότι δεν υπάρχει άλλθ ταφι οδθγϊντασ ςτο ςυμπζραςμα ότι ο τόςο ςθμαντικόσ
αυτόσ τάφοσ ι ιταν μεμονωμζνοσ ι αν ανικε ςε νεκροταφείο οι υπόλοιποι τάφοι
παραςφρκθκαν από τα νερά του χειμάρρου.

΢τθ κζςθ Ηίγρεσ κάτοικοσ25 τθσ Άνω Κϊμθσ, κατά τθν άροςθ του αγροφ του
δυτικά του γυναικείου τάφου που αναςκάφθκε, ζφερε ςτθν επιφάνεια μαρμάρινθ
ενεπίγραφθ επιτφμβια ςτιλθ, που χρονολογείται ςτο β’ μιςό του 3ου αι. π.Χ.26. Με
τομζσ που ζγιναν ςτο χϊρο δε διαπιςτϊκθκε φπαρξθ άλλων τάφων. ΢τθν ίδια κζςθ
άλλοσ κάτοικοσ27 εντόπιςε και παρζδωςε ςτθν Αρχαιολογικι υπθρεςία πιλινο
μυκθναϊκό ειδϊλιο.

Θέςη «Προφήτησ Ηλίασ»28

Θ κζςθ εντοπίηεται βορειοανατολικά του ςφγχρονου οικιςμοφ. Ο Α.

Κεραμόπουλλοσ αναφζρει τθ κζςθ ωσ χϊρο εντοπιςμοφ κερμϊν αλλά και λίκινων

14
Ο λζβθσ ιταν ζνα βακφ και ανοιχτό αγγείο, ςυνικωσ χωρίσ λαβζσ, με μεγάλθ καμπφλθ ςτουσ
ϊμουσ που ςτζνευε ςτο λαιμό, ο οποίοσ ιταν χαμθλόσ και είχε χείλθ που προεξείχαν
15
Θ υδρία ιταν ζνα αγγείο με τρεισ λαβζσ, δφο για τθ μεταφορά και μία για το ςερβίριςμα.
16
Θ φιάλθ ιταν ζνα ευρφ, αβακζσ αγγείο, με ι χωρίσ πόδι
17
Αγγείο που το χρθςιμοποιοφςαν οι αρχαίοι για να πλζνουν τα χζρια των φιλοξενουμζνων
18
Θ αναςκαφι πραγματοποιικθκε to 1983 από τθν επιμελιτρια τθσ ΛΗϋ Εφορείασ Προϊςτορικϊν
Κλαςςικϊν χρόνων κ. Γεωργία – Καραμιτρου Μεντεςίδθ
19
Από πενταπλό ρόδακα και κρεμαςτό πυραμιδωτό κόςμθμα (αρ. ΒΕ 1024α,β)
20
Από πλεχτι αλυςίδα και λεοντοκεφαλζσ ςτισ άκρεσ (αρ. ΒΕ 1023)
21
Σοξωτζσ πόρπεσ ςτον αριςτερό ϊμο (αρ. ΒΕ 1026,1027) και μια ςτο δεξιό ϊμο (αρ. ΒΕ 1025)
22
Με παράςταςθ ζρωτα ςτθν κυκλικι ςφενδόνθ (αρ. ΒΕ 1022)
23
Θ λικυκοσ (ι λθκφκιον) ιταν ζνα αγγείο με μία λαβι, ςτενό λαιμό, βακφ ςτόμιο και κυλινδρικό
ςυνικωσ ςϊμα
24
Πρόκειται για ζνα βακφ αγγείο με χαμθλό ι κακόλου ςτζλεχοσ και δφο λαβζσ
25
Πρόκειται για τον ΢π. Παπαϊωάννου. Γ. Καραμιτρου - Μεντεςίδθ, ΑΔ 38, 1983, Χρον. Β2,ς. 310
26
Επιτφμβιο του Λαάνδρου, γιου του Πατφλλου, τθσ κόρθσ του ΢ατφρασ, του Νικάνοροσ, γιου του
Αλεξάνδρου και του Αλεξάρχου, γιου του Λεωνίδου
27
Πρόκειται για τον Κεοδ.. Παπανικολάου ο οποίοσ παρζδωςε και άλλα αντικείμενα που βρζκθκαν
ςε άλλεσ κζςεισ. Γ. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ ΑΔ 39, 1984 Χρον. Β2,ς. 267
28
Πρόκειται για τεχνθτό λόφο. Α. Κεραμόπουλλοσ, ΠΑΕ 1932, ςς.45-46

10
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

προϊςτορικϊν εργαλείων29. Θ αναςκαφι που πραγματοποιικθκε το 1932

αποκάλυψε όςτρακα αγγείων (του 1ου π.Χ. αιϊνα), λείψανα πλινκόχτιςτου
χτίςματοσ με εμφανι ίχνθ πυρπόλθςθσ, λικόπλινκουσ μεγάλων διαςτάςεων και ςτο
νοτιοδυτικό άκρο του λόφου ερείπια (τμιμα από τον υπόκαυςτο) αςβεςτόχτιςτου
βαλανείου30. ΢τθν ίδια περιοχι υπιρξε πλοφςια ςυγκομιδι αρχαιολογικϊν
ευρθμάτων. Πρόκειται για μικρά μαρμάρινα αγάλματα, ορειχάλκινο αγγείο, πιλινα
αγγεία με διάφορεσ παραςτάςεισ, αρχιτεκτονικά μζλθ (ανάμεςα τουσ ζνα
μαρμάρινο αζτωμα από ναό), νομίςματα (ρωμαϊκά και βυηαντινά). Σα ευριματα
αυτά δείχνουν κακαρά ότι ςτθν κορυφι του Προφιτθ Θλία υπιρχε, κατά τθ
ρωμαϊκι εποχι, λαμπρόσ ναόσ. Σο 1831 βρζκθκε ανακθματικι επιγραφι ςτον κεό
Διόνυςο31. ΢τισ 5.11.1980 βρζκθκε ανακθματικι επιγραφι32 αφιερωμζνθ ςτον «
Υψιςτο Δία». Μια δεφτερθ ανακθματικι επιγραφι αφιερωμζνθ ςτο Κεό Διόνυςο
(148/149 μ.Χ.)33 βρζκθκε επίςθσ ςτθ κζςθ «Προφιτθσ Θλίασ», απ’ όπου
μεταφζρκθκε ςτο ναό του Αγίου Γεωργίου του ςθμερινοφ οικιςμοφ για να
χρθςιμοποιθκεί αρχικά ωσ κατϊφλι και ζπειτα να ενςωματωκεί ςτο νότιο τοίχο του
νάρκθκα, περίπου 3 μ. από το ζδαφοσ34 .

΢τον αρχαιολογικό χϊρο του Προφιτθ Θλία, ανατολικά του λόφου με τθν
εκκλθςία και ςε απόςταςθ λίγα μζτρα από αυτόν , θ Κοινότθτα ΢πάρτου ςτθν
προςπάκεια εκτζλεςθσ ζργου35 για διάνοιξθ εδάφουσ με ςτόχο τθ διζλευςθ αγωγοφ
φδρευςθσ, είχε αποτζλεςμα τθ διάλυςθ ςθμαντικϊν αρχαιοτιτων. ΢το ςθμείο αυτό
εντοπίςτθκαν τάφοι κιβωτιόςχθμοι με πλάκεσ, ςτουσ οποίουσ όμωσ δε υπιρχαν
κτερίςματα. Εντοπίςτθκαν επίςθσ τοίχοι από αργολικοδομι και πθλοςωλινεσ
αρχαίου αγωγοφ φδρευςθσ, ενϊ περιςυλλζγθςαν όςτρακα εποχισ Χαλκοφ, ΢ιδιρου
και ελλθνιςτικϊν χρόνων36.

Θέςη «Κατςαλέασ»

Κάτοικοσ37 τθσ Άνω Κϊμθσ εντόπιςε ςτθ κζςθ αυτι και παρζδωςε ςτθν
Αρχαιολογικι Τπθρεςία μια ςιδερζνια αιχμι βζλουσ μαηί με ελλθνιςτικά όςτρακα 38.

29
Θ αναςκαφι γφρω από το λόφο απζδωςε «ιμιςυν πζλεκυν μελανοτζφρου λίκου λελεαςμζνον»
30
΢αμςάρθσ Δθμιτρθσ Κ. , Ιςτορικι γεωγραφία τθσ ρωμαϊκισ επαρχίασ Μακεδονίασ: το τμιμα τθσ
ςθμερινισ Δυτικισ Μακεδονίασ, Κες/νικθ: Εταιρεία Μακεδονικϊν ΢πουδϊν , 1989, ςς.145-146
31
ΕΑΜ 028. Θ επιγραφι αυτι τοποκετικθκε ςτο νάρκθκα τθσ εκκλθςίασ του Αγίου Χριςτοφόρου
(ςτθ Μαγοφλα). Ακανάςιοσ Ριηάκθσ – Σουράτςογλου Γιάννθσ, Επιγραφζσ τθσ Άνω Μακεδονίασ.
Σόμοσ Αϋ : Κατάλογοσ επιγραφϊν, 1985
32
Θ επιγραφι αυτι βρίςκεται ςτο Αρχαιολογικό Μουςείο Κοηάνθσ αρ.942. Γιάννθσ Σουράτςογλου,
Επιγραφζσ Άνω Μακεδονίασ, Σομ. Αϋ: Κατάλογοσ επιγραφϊν, 1985
33
Λ. Σουράτςογλου, ΑΔ.30, 1975, Χρον. Β2, ς.260
34
Ακανάςιοσ Ριηάκθσ – Σουράτςογλου Γιάννθσ, Επιγραφζσ τθσ Άνω Μακεδονίασ. Σόμοσ Αϋ
:Κατάλογοσ επιγραφϊν, 1985
35
Θ προςπάκεια εκτζλεςθσ του ζργου πραγματοποιικθκε ςτισ 25 Οκτωβρίου 1992.
36
Γ. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ, ΑΔ47, 1992, ς. 456
37
Πρόκειται για τον Κεόδωρο Παπανικολάου
38
Γ. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ, ΑΔ 42, 1987, Χρον. Β2, ς.427, πιν.247γ

11
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

Από τον ίδιο κάτοικο παραδόκθκαν τμιμα χάλκινου ψελίου39 και δφο χάλκινα
ρωμαϊκά νομίςματα40. ΢ε αγροφσ ιδιοκτθςίασ άλλων κατοίκων41 περιςυλλζχτθκε
κεραμικι και ευριματα ελλθνιςτικισ και ρωμαϊκισ εποχισ.

Θέςη « Άγιοσ Δημήτριοσ»

Από τθ κζςθ αυτι παραδόκθκε από κάτοικο42 τθσ Άνω Κϊμθσ λίκινο
προϊςτορικό εργαλείο43.

Θέςη «Κάμποσ»

΢τθ κζςθ αυτι ζχουν εντοπιςτεί και παραδοκεί από κάτοικο44 ςτθν
Αρχαιολογικι Τπθρεςία, δφο χάλκινα ελλθνιςτικά νομίςματα. ΢ε αγρό ιδιοκτθςίασ
άλλου κατοίκου45 ζγινε περιςυλλογι οςτράκων ελλθνιςτικισ και ρωμαϊκισ εποχισ
κακϊσ και τμθμάτων κυκλικϊν πλίνκων από υπόκαυςτα λουτρϊν46.

Θέςη «Άγιοσ Χριςτόφοροσ»

΢τθ κζςθ αυτι και ςυγκεκριμζνα ςτο χϊρο τθσ εκκλθςίασ του Αγίου
Χριςτοφόρου εντοπίςτθκε και παραδόκθκε από κάτοικο47 τθσ Άνω Κϊμθσ χάλκινο
ρωμαϊκό νόμιςμα. Επίςθσ ςε αγροφσ48 εντοπίςτθκαν όςτρακα ελλθνιςτικισ και
ρωμαϊκισ εποχισ με πιλινθ αγνφκα49.

Θέςη «Μαγοφλα»

Θ κζςθ αυτι εντοπίηεται ανατολικότερα από τθ κζςθ του Αγίου Χριςτοφόρου.

Σα επιφανειακά ευριματα οδθγοφν και ςτα ιςτορικά και ςτα προϊςτορικά χρόνια
(νεολικικά χρόνια και εποχι του χαλκοφ). Από κάτοικο50 τθσ Άνω Κϊμθσ
παραδόκθκαν τζςςερα χάλκινα νομίςματα, τρία λίκινα προϊςτορικά εργαλεία και
δφο πιλινεσ αγνφκεσ51, ενϊ από κάτοικο52 του Κρόκου παραδόκθκε γυάλινο και

39
Κόςμθμα ςε ςχιμα κρίκου για τον βραχίονα ι για τον καρπό τοφ χεριοφ ι και για τα ςφυρά των
ποδιϊν, βραχιόλι
40
Γ. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ, ΑΔ 47, 1992, ς.456
41
Πρόκειται για τουσ αγροφσ ιδιοκτθςίασ των Ακ. Πουρνάρα και Λωαν.Θλ. Δζδε. Σο Αρχαιολογικό
ζργο ςτθ Μακεδονία και Θράκθ 12, 1998, Κες/νικθ 2000, ς.442
42
Πρόκειται για τον Κεόδωρο Παπανικολάου
43
Γ. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ ΑΔ 42, 1987, Χρον. Β2, ς.247
44
Πρόκειται για τον Κ. Παπανικολάου. Γ. Καραμιτρου Μεντεςίδθ, ΑΔ 47, 1992, ς. 456
45
Πρόκειται για τον αγρό ιδιοκτθςίασ του Ακ. Παλαμά. Σο Αρχαιολογικό ζργο ςτθ Μακεδονία και
Θράκθ 12, 1998, Κες/νικθ 2000, ς.442
46
Σο Αρχαιολογικό ζργο ςτθ Μακεδονία και Θράκθ 12, 1998, Κες/νικθ 2000, ς.442
47
Πρόκειται για τον Κ. Παπανικολάου. Γ. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ ΑΔ 47, 1992, ς.456
48
Πρόκειται για τουσ αγροφσ των Λωααν. Μθτςόπουλου και Αριςτ. Ναοφμ Γκοφγκουρα. Σο
Αρχαιολογικό ζργο ςτθ Μακεδονία και Θράκθ 12, 1998, Κες/νικθ 2000, ς.442
49
΢τθν αρχαιότθτα θ αγνφκα ιταν πιλινο βαράκι, εξάρτθμα των αργαλειϊν
50
Πρόκειται για τον Κεοδ. Παπανικολάου, Γ. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ, ΑΔ 39, 1984, Χρον. Β2, ς.267
51
Γ. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ ΑΔ 47, 1992, ς. 456

12
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

πιλινο αγγείο, προερχόμενα προφανϊσ από τάφο που καταςτράφθκε με βακιά

άροςθ. Θ περιςυλλογι που ακολοφκθςε από τθν Αρχαιολογικι Τπθρεςία ςτο χζρςο
χϊρο του υψϊματοσ τθσ Μαγοφλασ περιλαμβάνει εκτόσ τθσ τροχιλατθσ κεραμικισ
και κεραμικι χειροποίθτθ τθσ νεολικικισ εποχισ και τθσ εποχισ του χαλκοφ53.

Επιγραφέσ

Οι επιγραφζσ54 που βρζκθκαν ςε διάφορεσ κζςεισ ςτθν Άνω Κϊμθ είναι οι εξισ:

1. Ανακθματικι επιγραφι αφιερωμζνθ ςτον Διόνυςο. Βρζκθκε το 1858 ςτθν

Άνω Κϊμθ.
2. Ανακθματικι επιγραφι ςτον Διόνυςο. Βρζκθκε ςτθ κζςθ Προφιτθσ Θλίασ
Άνω Κϊμθσ το 1831 και τοποκετικθκε ςτο νάρκθκα τθσ εκκλθςίασ του Αγίου
Χριςτοφόρου τθσ Μαγοφλασ.
3. Επιτφμβιο του Λαάνδρου, γιου του Πατφλλου, τθσ κόρθσ του ΢ατφρασ, του
Νικάνοροσ, γιου του Αλεξάνδρου και του Αλεξάρχου, γιου του Λεωνίδου.
Πρόκειται για ςτιλθ από λευκό κρυςταλλικό μάρμαρο, που βρζκθκε ςτθ
κζςθ Ηίγρεσ τθσ κοινότθτασ Άνω Κϊμθσ.
4. Ανακθματικι επιγραφι ςτον Δία Υψιςτο. Βρζκθκε ςτθ κζςθ Προφιτθσ Θλίασ
τθσ Άνω Κϊμθσ ςτισ 5.11.1980.
5. Ανακθματικι επιγραφι ςτθν Ιρα, που βρζκθκε ςτθν Άνω Κϊμθ.
6. Επιγραφι αδιάγνωςτου περιεχομζνου περί τα μζςα του 2ου μ.Χ. αι.. Βρζκθκε
ςτθν Άνω Κϊμθ.
7. Ανακθματικι επιγραφι ςτον Διόνυςο (148/149 μ.Χ.). Βρζκθκε ςτα ερείπια
του ναοφ του Προφιτθ Θλία απ’ όπου μεταφζρκθκε ςτο ναό του Αγίου
Γεωργίου για να χρθςιμοποιθκεί ωσ κατϊφλι. Αργότερα ενςωματϊκθκε ςτο
νότιο τοίχο του νάρκθκα περίπου 3 μ. από το ζδαφοσ και εκεί εντοπίςτθκε
κατά τισ περιοδείεσ του 1981 και 1982.

Ευρήματα από άγνωςτεσ θέςεισ

Πολλά είναι τα αρχαιολογικά ευριματα που δεν γνωρίηουμε τθν ακριβι κζςθ
προζλευςθσ τουσ. Αυτό οφείλεται ςτο γεγονόσ ότι πολλοί κάτοικοι, αφοφ τα
εντόπιηαν ςε κάποια ςθμεία των αγρϊν τουσ (κατά τισ γεωργικζσ εργαςίεσ) τα
ςυνζλλεγαν ςτθ ςυνζχεια ςτον ιδιωτικό τουσ χϊρο. Πρόκειται για αγγεία μυκθναϊκά
και με αμαυρόχρωμθ διακόςμθςθ55 , δφο πιλινα κανκαρόςχθμα χειροποίθτα

52
Πρόκειται για τον Χριςτο Μθλιϊνθ. Γ. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ, ΑΔ 42, 1987, Χρον. Β2, ς.427
53
Σο Αρχαιολογικό ζργο ςτθ Μακεδονία και Θράκθ 12, 1998, Κες/νικθ 2000, ς.442
54
Ριηάκθσ Κανάςθσ – Σουράτςογλου Γ., Επιγραφζσ Άνω Μακεδονίασ: Ελίμεια, Εορδαία, Νότια
Λυγκθςτίσ, Ορεςτίσ: τόμοσ Αϋ κατάλογοσ επιγραφϊν, Σαμείο Αρχαιολογικϊν πόρων και
Απαλλοτριϊςεων, Ακινα 1985
55
Σο Αρχαιολογικό ζργο ςτθ Μακεδονία και Θράκθ 12, 1998, Κες/νικθ 2000, ς.440

13
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

αγγεία εποχισ ςιδιρου56, δφο πιλινα μυκθναϊκά αγγεία57 , λίγα όςτρακα και τρία
πιλινα αγγεία ελλθνιςτικϊν χρόνων58 .

Εξίςου πολλά είναι τα ευριματα που εντοπίηονται κατά καιροφσ από κατοίκουσ
ακόμθ και ςιμερα, είτε κατά τισ γεωργικζσ τουσ εργαςίεσ, είτε τυχαία και τα
ιδιωτικοποιοφνται χωρίσ να δθλϊνονται ςτθν Αρχαιολογικι Τπθρεςία. Αυτό ζχει ωσ
αποτζλεςμα ολοζνα και περιςςότερα ςτοιχεία που κα μποροφςαν να ενιςχφςουν το
ιςτορικό παρελκόν τθσ περιοχισ να πζφτουν ςε αφάνεια, δυςχεραίνοντασ με τον
τρόπο αυτό και τθ διεξοδικότερθ μελζτθ και ζρευνα του χϊρου.

΢υμπζραςμα

Σα αρχαιολογικά αυτά ευριματα, κάνουν λόγο για μια ςυνεχι και ςθμαντικι
ελλθνικι παρουςία ςτο χϊρο αυτό. Ωςτόςο πιςτεφω ότι ζνα πζπλο μυςτθρίου
ςκεπάηει όλθ τθν περιοχι, που κα αποκαλυφκεί μόνο με ςυςτθματικι ζρευνα
κακϊσ και με τθ ςυμβολι των ίδιων των κατοίκων. Ζτςι νζα ςτοιχεία, κα ενιςχφςουν
τθν τοπικι ιςτορία. Ασ μθν ξεχνάμε, ότι θ Άνω Κϊμθ προ του 1927 ιταν γνωςτι ωσ
Βάντςα (ονομαςία γνωςτι από τθν περίοδο τθσ τουρκοκρατίασ και λίγο νωρίτερα) .
Πριν τθν ονομαςία αυτι δεν ζχουν εμφανιςτεί κάποιεσ πθγζσ που να αναφζρουν
κάποιο άλλο όνομα, παρά μόνο κάποιεσ υποκζςεισ που δίνουν τθν ονομαςία
«Λουτρό». Σο αρχαίο παρελκόν του οικιςμοφ επομζνωσ είναι δυςπρόςιτο, αφοφ τα
ςχετικά ευριματα αλλά και οι δθμοςιεφςεισ αρχαιολόγων και άλλων ερευνθτϊν δεν
ζχουν μελετθκεί επαρκϊσ. Ασ ελπίςουμε επομζνωσ ςτο αρχαιολογικό παρελκόν του
χωριοφ να προςτεκοφν νζα ςτοιχεία που κα ςυμπλθρϊςουν το παηλ τθσ τοπικισ
ιςτορίασ.

56
Γ. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ ΑΔ 39, 1984, Χρον. Β2, ς.267
57
Γ. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ ΑΔ 42,1987, Χρον. Β2 ς.427
58
Σα αγγεία είναι πυξίδα, ςκυφίδιο και «αλατοδοχείο». Σα ευριματα αυτά παραδόκθκαν από τον
Χαράλαμπο Σςιρζκα, χωρίσ υπόδειξθ του χϊρου προζλευςθσ. Γ. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ ΑΔ. 47,
1992, ς. 456

14
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

Γ. Η Βάντςα και θ προζλευςθ τθσ ονομαςίασ

Θ προςπάκεια προςζγγιςθσ ενόσ τοπωνυμίου χριηει ιδιαίτερθσ προςοχισ,

ζρευνασ και μελζτθσ59. Θ περίπτωςθ τθσ Άνω Κϊμθσ κα μποροφςε να χαρακτθριςτεί
ιδιαίτερθ, γιατί μζχρι ςτιγμισ δεν ζχει παρουςιαςτεί κάτι τεκμθριωμζνα, με
αποτζλεςμα τα ερωτθματικά γφρω από το κζμα να αιωροφνται. Οι απόψεισ που
υφίςτανται ςτθ βιβλιογραφία είναι δφο. Θ πρϊτθ αναφζρει ωσ πικανι, τθ λατινικι
προζλευςθ τθσ ονομαςίασ, από το «Balneum» και θ δεφτερθ κάνει λόγο για ςλαβικι
προζλευςθ «Vanca-i».
Σο 1927 θ Άνω Βάντςα μεταβαπτίηεται ςε Άνω Κϊμθ60. ΢τθν προςπάκεια μου
να αναηθτιςω πλθροφορίεσ ςχετικά με τθν προθγοφμενθ ονομαςία τθσ Άνω Κϊμθσ,
ςυνάντθςα ςτθν τοπικι αλλά και γενικότερθ
βιβλιογραφία διάφορεσ αναφορζσ όπωσ Βάνιτςα,
Βάνιτηα, Μπάνιτςα, Βανίτηα, Βάντηα, Vanca-i (πότε
μόνο του και πότε ςυνοδευόμενο από τα επίκετα
Άνω, Μεγάλθ, Απάνου, Σρανι, - Büzürg, Golemo).
΢τόχοσ τθσ παροφςασ μελζτθσ είναι θ
προςζγγιςθ του πρότερου ονόματοσ του
ςθμερινοφ χωριοφ, μζςα από τθ ιδθ υπάρχουςα

Εικόνα 3. Προζλευςθ ονομαςίασ

βιβλιογραφία (πρωτογενείσ και δευτερογενείσ
πθγζσ) αλλά και μζςα από νεότερθ διεξοδικι
ζρευνα, ϊςτε να οδθγθκοφμε ςε πιο αςφαλι ςυμπεράςματα.
΢τθ ςυνζχεια αναφζρονται οι πθγζσ (άμεςεσ/ζμμεςεσ) ςτισ οποίεσ ςυναντάμε
τθν ονομαςία του οικιςμοφ και ςτθ ςυνζχεια ακολουκεί μια κριτικι προςζγγιςθ.
1. Ο Παναγιϊτθσ Λιοφφθσ ςτθν «Λςτορία τθσ Κοηάνθσ», αναφζρεται ςτο
Κατεπανίκειο61 Βανίτηθσ αποκαλϊντασ το χωριό Βάνιτςα62 και κάνοντασ λόγο
για πόλθ και όχι για χωριό, που υπιρχε εκείνα τα χρόνια και αποτελοφςε θ
ίδια Κατεπανίκειο ςτο κζμα των ΢ερβίων.

59
΢το ςθμείο αυτό κα ικελα να ευχαριςτιςω τον Κανάςθ Καλλιανιϊτθ για τθν πολφτιμθ ςτιριξθ του
ςτθν προςπάκεια διεξαγωγισ τθσ ζρευνασ. Οι ςωςτζσ υποδείξεισ του με βοικθςαν να τοποκετθκϊ
τεκμθριωμζνα
60
Άνω Κϊμθ (τ. Άνω Βάνιτςα). Ο ςυνοικιςμόσ και θ κοινότθτα Άνω Βάνιτςα μετονομάςτθκαν ςε
κοινότθτα Άνω Κϊμθσ Δ/μα 20-1-1927 (Φ.Ε.Κ. 27]1927). Αρχεία περί τθσ ςυςτάςεωσ και εξελίξεωσ
των Διμων και Κοινοτιτων 1836-1939 και τθσ διοικθτικισ διαιρζςεωσ του κράτουσ: (Σζωσ Διμοι,
Διμοι, Κοινότθτεσ, ΢φνδεςμοι Κοινοτιτων, ανοργάνωτοι Κοινότθτεσ, ΢υνοικιςμοί, Μοναί, κζςεισ –
αναγνωρίςεισ, προςαρτιςεισ, αποςπάςεισ, μετονομαςίαι, ςυγχωνεφςεισ). Αλεξ. Κ. Δρακάκθ, ΢τυλ. Λ.
Κοφνδουρου, Ακινα, «Γραφικαί Σζχναι», Μάρτιοσ 1940, Ά.Β., Ακινα 1939-1940, 943 ςελ., Σόμοσ
Β’,Νομόσ Κοηάνθσ (ςελ.510)
61
Κατεπανίκειο: από τθ βυηαντινι λζξθ «κατεπάνω» που ςθμαίνει διοικθτικισ περιοχισ (Μ.
Παπακωνςταντίνου, Μια βορειοελλθνικι πόλθ ςτθν τουρκοκρατία, Ιςτορία τθσ Κοηάνθσ (1400-1912)
ςελ.25
62
Ο Λιοφφθσ Π. ςτθν Λςτορία τθσ Κοηάνθσ αναφζρεται ςτθν πόλθ Βάνιτςα ςελ.27 και ςε ευριματα
Βανίτηθσ ςελ. 31-33. ΢φμφωνα με τον Λιοφφθ το χωριό πριν τθν ονομαςία Βάνιτςα ονομαηόταν
Λουτρόν. Μετά τθν εγκατάςταςθ όμωσ των ΢ζρβων – που εγκαταςτάκθκαν επί Θρακλείου ςτα
΢ζρβια και ςτα περίχωρα ονομάςτθκε Βάνιτςα. Μετά τθν εγκατάςταςθ των αποίκων οκωμανϊν θ
«πόλισ ερθμοφμενθ» διατθροφςε το όνομα τθσ ςε δφο διμουσ Άνω και Κάτω Βανίτςθσ. (ςελ.27,
Παναγιϊτθσ Ν. Λιοφφθσ, Ιςτορία τθσ Κοηάνθσ, Εν Ακιναισ 1924)

15
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

2. Ο ΢ιαμπανόπουλοσ Ευαγγ. Κωνςταντίνοσ ςτο ζργο του «Αιανι, Λςτορία –

Σοπογραφία – Αρχαιολογία» αναφζρει τθν Άνω Κϊμθ ωσ Άνω Μπάνιτςα 63,
αναφερόμενοσ επίςθσ ςτον Κεραμόπουλλο που αναφζρει ωσ παλαιό όνομα
του χωριοφ το «Βάνιτςα».
3. Ο Μιχάλθσ Παπακωνςταντίνου ςτο ζργο του « Μια βορειοελλθνικι πόλθ
ςτθν Σουρκοκρατία, Λςτορία τθσ Κοηάνθσ (1400-1912)», κάνει λόγο για τθ
μεγάλθ κωμόπολθ Βάνιτςα ι τισ δφο Βάνιτςεσ64.
4. Ο Λωάννθσ Δθμόπουλοσ ςτο ζργο του «Σα παρά τον Αλιάκμονα
εκκλθςιαςτικά» αναφζρεται ςε χρυςόβουλο του Ανδρόνικου Γ’ Παλαιολόγου
του 1336, όπου το χωριό καταγράφεται μεταξφ κτθμάτων τθσ Μονισ
Ολυμπιωτίςςθσ με τθν ονομαςία Βάνιτηα και μάλιςτα ωσ «Καπετανίκειον
Βανίτηθσ». Αναφερόμενοσ ςτθ ςυνζχεια ςε χρυςόβουλο του Ροδόλφου
Κατακουηθνοφ του 1730 που αφορά ςτα κτιματα τθσ ίδιασ Μονισ μεταξφ
άλλων περιλαμβάνεται και θ Βάνιτηα «…πλθςίον των ΢ερβίων τθν χϊραν
Βάνιτηαν μετά των νερομφλων». Ο οικιςμόσ αναφζρεται ωσ καπετανίκειον
και ωσ χϊρα που ςθμαίνει κάτι ευρφτερο από ζναν απλό οικιςμό (κάτι ςαν
επαρχιακό κζντρο). ΢τθ ςυνζχεια αναφζρει ότι μετά τθν άλωςθ του χωριοφ
από τουσ τοφρκουσ λίγο πριν ι λίγο μετά του 1400 και τθν εγκατάςταςθ των
Κονιάρων ςτθν περιοχι, για λόγουσ αςφαλείασ οι διάφοροι ςυνοικιςμοί
ςυμπτφχκθκαν ςε δυο χωριά με το όνομα Βάνιτςα και για διάκριςθ το ζνα με
το όνομα Άνω ι Μεγάλθ Βάνιτςα κα το άλλο Κάτω Βάνιτςα. Ο ςυγγραφζασ
ςυνζχιηει γράφοντασ ότι το 1892 ο Μθτροπολίτθσ Κωνςτάντιοσ επιχείρθςε
να δθμιουργιςει με ζδρα τθν Άνω Βάνιτςα, ζνα επαρχιακό ςχολείο με
επαρκζσ και κατάλλθλο προςωπικό, ενϊ κατακζτει τθν προςωπικι του
άποψθ ότι το όνομα Βάνιτςα είναι μάλλον ςλαβικό και το 1927
μετονομάςκθκε ςε Άνω Κϊμθ65.
5. Ο Κ. Γουναρόπουλοσ το 1872 αναφζρει ότι ςτθ Βάντςα, κατοικοφςαν 45
οικογζνειεσ Ελλινων χριςτιανϊν χωρίσ να αναφζρεται ςε δεφτερθ Βάντςα
και ότι επρόκειτο για πολυμελείσ οικογζνειεσ66.
6. Ο Γεϊργιοσ Σςότςοσ ςτο κατάςτιχο του 1528 που αναφζρεται ςτουσ
οικιςμοφσ τθσ περιοχισ Κοηάνθσ – ΢ερβίων, παρουςιάηει τθ ςθμερινι Άνω
Κϊμθ ωσ Άνω Βάνιτςα ι Μεγάλθ Βάνιτςα τονίηοντασ ότι πρόκειται για
μεγάλο οικιςμό με 222 χριςτιανικζσ εςτίεσ.67
7. Θ Μαρία Χριςτίνα Χατηθιωάννου ςτθν «Λςτορικι εξζλιξθ των οικιςμϊν ςτθν
περιοχι του Αλιάκμονα κατά τθν τουρκοκρατία» αναφζρει τον οικιςμό ωσ
Απάνου Βανίτηα68.
8. ΢το ζργο «Θ επαρχία ΢ερβίων τον 16ο αιϊνα μζςα από οκωμανικζσ πθγζσ»,
των Κϊςτα Καμπουρίδθ και Γιϊργου ΢αλακίδθ, το χωριό αναφζρεται ωσ

63
Κωνςταντίνου Ευαγγ. ΢ιαμπανόπουλου, Αιανι, Ιςτορία – Σοπογραφία – Αρχαιολογία, Κες/νικθ
1974, ςς.70, 207
64
Μια βορειοελλθνικι πόλθ ςτθν Σουρκοκρατία, Ιςτορία τθσ Κοηάνθσ (1400-1912), ς.23
65
Λωάννου Δθμόπουλου, Σα παρα τον Αλιάκμονα εκκλθςιαςτικά, Κεσ/νικθ 1994, ς.523
66
Γουναρόπουλου Κωνςταντίνου, Κοηανικά και περί ΢ερβίων και Βελβενδοφ (Πανδϊρα 22 (1872),
488-497
67
Σςότςοσ Γεϊργιοσ, Οι οικιςμοί τθσ περιοχισ Κοηάνθσ – ΢ερβίων ςε κατάςτιχο του 1528, Ελιμειακά
64 (Λοφν. 2010) ςς.67, 74, 76, 84, 90
68
Κϊδικασ αρ. 201 τθσ Μονισ Μεταμορφϊςεωσ του ΢ωτιροσ Ηάβορδασ, ς. 162 και χάρτθσ 1921 –
Βάντηα , ςυλλογι ΚΝΕ//ΕΛΕ, ς.241

16
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

Vanca-i Büzürg με 239 χριςτιανοφσ και 13.239 (αξία ςε άςπρα τθσ δεκάτθσ
επι τθσ αγροτικισ παραγωγισ) ςτα οκωμανικά κατάςτιχα ΣΣ986 (1498-1502),
ΣΣ70 (1519), ΣΣ424 (1527-1529), ΣΣ167 (1530), ΣΣ433 (1543), ΣΣ225 (1543),
ΣΣ479 (1569), ΣΣ 720 (1613).
9. Ο Max Vasmer ςτο “Die Slaven in Griechenland”, αναφζρει το χωριό ωσ
«Golemo Vanica»69.
10. Ο ΢υμεωνίδθσ Π. Χαράλαμποσ ςτο «Ετυμολογικό λεξικό των νεοελλθνικϊν
οικωνυμίων», αναφζρει αρχικά τον τφπο Βάνιςτα (Δωδϊνθσ Λωαννίνων 1919
κ.ε.) ςλαβ. Banjiste «τόποσ λουτροφ» (πβ. βουλγ. τοπων. Banjiste ςυχνά
βουλγ. Banic, ςερβκρ. Banjica κ.α. - πβ. Σοπωνφμιο ςτθ Χαλκιδικι Βάνιτηα ςε
ζγγραφο του 1315 “Actes d’Esphigmenou 18”). ΢υνεχίηει αναφερόμενοσ ςτον
τφπο Βάνιτςα που καταχωρίηουν οι Δρακάκθσ – Κοφνδουροσ, ενϊ ο
Οικονόμου (Λωανν.38) ετυμολογεί από τα αλβανικά Vane-a «αυλάκια/
κοίλωμα/ ςτόμιο» = αλβανικό περιεκτικό επίκθμα –ishta (,ςλαβ. –ista) χωρίσ
να προςδιορίηει ακριβζςτερθ ςθμαςία. ΢τθ ςελίδα 265 του αϋ τόμου του
βίβλίου του αναγράφει «Άνω Κϊμθ – Άνω Βάνιτςα λόγια μετονομαςία του
ςλαβ. Άνω Βάνιτςα (=Μπάνιτςα).
Μελετϊντασ κριτικά και προςεκτικά τθν παραπάνω βιβλιογραφία βλζπει κανείσ
τθν αναπαραγωγι του ονόματοσ ςτισ δευτερογενείσ πθγζσ, με λανκαςμζνο τρόπο
(τισ περιςςότερεσ φορζσ). Με μια πιο προςεκτικότερθ προςζγγιςθ μπορεί να
ςυμπεράνει κανείσ ότι θ Άνω Κϊμθ πριν το 1927 ιταν γνωςτι και προφερόταν ωσ
Βάντςα. Οι λόγοι που ενιςχφουν το ςυμπζραςμα αυτό είναι οι εξισ:
Πρϊτον: Σο κατάςτιχο του ΣΣ986 που χρονολογείται το 1498-1502 και κεωρείται
από τισ πιο παλιζσ πθγζσ τθσ τοπικισ ιςτορίασ, αναφζρει το χωριό με το όνομα
Vanca-i (Büzürg = δθλϊνει οκωμανικό επικετικό προςδιοριςμό).
Δεφτερον: Οι ονομαςίεσ που ςυχνά ςυναντάμε ςτα βιβλία Βάνιτηα, Βάνιτςα δεν
απζχουν κακόλου από τθ ςθμερινι προφορά. Σο τη και το τς χρθςιμοποιοφνται
κάποια εποχι εναλλακτικά ενϊ θ προςκικθ του (ι) είναι λογικι ςε μια προςπάκεια
«λόγιασ» εμφάνιςθσ του ονόματοσ ςτθ γραπτι του μορφι.
Σρίτον: Ο λαόσ μζχρι και ςιμερα χρθςιμοποιεί το όνομα Βάντςα70 (Βαντςιϊτθσ,
Βαντςιϊτςα, Βαντςιϊςτρατα – ποτζ όμωσ Βανιτςιϊτθσ ι Μπαντςιϊτθσ).

Προζλευςθ ονομαςίασ
Είναι δφςκολο να προςεγγίςει κανείσ τθν προζλευςθ ενόσ τοπωνυμίου όταν
εκλείπουν ιςχυρά αποδεικτικά ςτοιχεία. Θ προςπάκεια αναηιτθςθσ τθσ προζλευςθσ
τθσ πρότερθσ ονομαςίασ τθσ Άνω Κϊμθσ, τθσ Βάντςασ, ιταν για μζνα μια
ενδιαφζρουςα πρόκλθςθ. Αντλϊντασ λοιπόν όλα τα μζςα και αγγίηοντασ και άλλα
βοθκθτικά επιςτθμονικά πεδία προςπάκθςα να δϊςω τθ δικι μου εκδοχι.
Σο όνομα Βάντςα είναι πιο πικανό να είναι ςλαβονικισ προζλευςθσ και όχι
λατινικισ, όπωσ αναφζρεται ςτθν τοπικι βιβλιογραφία. Αν λάβουμε υπόψθ τον
τρόπο προφοράσ τθσ ονομαςίασ Βάντςασ φαίνεται να μθν ζχει ςχζςθ με τθ λατινικι
λζξθ Balneum – Balineum (που αποδίδει ο Κεραμόπουλοσ)71, γιατί το γράμμα «Β»

69
Vasmer Max, Die Slaven in Griechenland, Berlin, 1941
70
Θ ονομαςία του τόπου που δίνουν οι κάτοικοι κεωρείται πάντοτε θ ορκότερθ. Κανάςθσ
Καλλιανιϊτθσ, Παλαιοί και νζοι οικιςμοί τθσ Δυτικισ Μακεδονίασ: παρεμβάςεισ και προςκικεσ,
http://blogs.sch.gr/thankall/?p=698
71
Αντϊνθ Δ. Κεραμοποφλλου, ΠΑΕ 1932, ς.46

17
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

τθσ λατινικισ προφζρεται «Μπ» ςτθν ελλθνικι γλϊςςα. Άρα το «Balneum -

Μπάλνεουμ» απζχει πολφ από το «Βάντςα». Θ καρποφόρα ςυηιτθςθ με τουσ
Κανάςθ Καλλιανιϊτθ και Κϊςτα Παυλό72, θ αναηιτθςθ ςτο διαδίκτυο, ςε βιβλία,
αρχεία και ςε λεξικά με οδιγθςε ςτο εξισ ςυμπζραςμα: Βάντςε ι Βζντςε ςτθν
παλαιοςλαβικι είναι το υποκοριςτικό του Γιάννθσ (ςθμαίνει δθλαδι Γιαννάκθσ). ΢τθ
βουλγαρικι, ςτθ ρωςικι, ςτθ ςερβικι γλϊςςα ςιμερα ο Γιάννθσ αποκαλείται Λβάν
(Ivan)73. Χαρακτθριςτικό παράδειγμα αποτελεί ο Ivan Mihailov Gavrilov74
(Βοφλγαροσ θγζτθσ τθσ Εςωτερικισ Μακεδονικισ Επαναςτατικισ οργάνωςθσ
(ΕΜΕΟ) μετά το 1924, που μερικζσ φορζσ αποκαλοφνταν Vancho Mihailov – Βάντςο
Μιχαιλοφ.
«Βάντςεφ - Vanchev» ςτθ βουλγαρικι ςθμαίνει «γιοσ του Vancho» και Vancho
είναι ζνα υποκοριςτικό του Ivan75. Οι καταλιξεισ -cho, -che, -ca (-cha), οι οποίεσ
είναι κοινζσ ςτα βουλγαρικά ονόματα δθλϊνουν τα υποκοριςτικά 76 (Vancho,
Vanche, Vancha, κλπ.). Αξίηει να αναφερκεί ότι ςιμερα απαντάται ςτο χωριό το
επίκετο Γιαννάκθσ77, που κεωρϊ ότι ςυνδζεται αιτιωδϊσ με τθν παλαιά ονομαςία
τθσ Άνω Κϊμθσ.

Εκείνο που μου ζκανε ιδιαίτερθ εντφπωςθ κατά τθ διαδικτυακι μου αναηιτθςθ
ιταν θ ιςτοςελίδα μιασ εταιρείασ ειςαγωγισ και διανομισ ανταλλακτικϊν και
εξοπλιςμοφ για τον τομζα τθσ παραγωγισ ενζργειασ, που βρίςκεται ςτθ Βουλγαρία.
Ονομάηεται Vanca Tech78 (ВАНЦА ТЕХ79 - et Ivan Ivanov Vantsata) γεγονόσ που
δείχνει ίςωσ μια αιτιϊδθ ςχζςθ, που ενιςχφει τθν παραπάνω άποψθ.

Άρα το όνομα Βάντςα πικανότατα πρόκειται για ανκρωπωνφμιο80. Οι ΢λάβοι

που άρχιςαν να εμφανίηονται από τον 6ο π.Χ. αιϊνα, ιταν ςυγκροτθμζνοι ςε
φυλετικζσ ομάδεσ με χαλαρι ςφνδεςθ. ΢ε κάκε ομάδα οικογενειϊν, που ζμενε ςε
ζναν τόπο, υπιρχε ο αρχθγόσ τθσ ςπουδαιότερθσ οικογζνειασ, ο οποίοσ τουσ

72
Θ ςυηιτθςθ πραγματοποιικθκε ςε καφετζρια ςτισ 16/04/2014
73
http://www.behindthename.com/name/ivan
74
http://en.wikipedia.org/wiki/Ivan_Mihailov
75
Ο Καλογιάν ι Καλογιάννθσ ο Ρωμαιοκτόνοσ (βουλγάρικα: Калоян Ромеоубиец, 1168 - Οκτϊβριοσ
1207) γνωςτόσ και ωσ Λβάν Αϋ (Иван I ι Йоан I, Λωάννθσ Αϋ) ιταν αυτοκράτορασ (τςάροσ) τθσ
Βουλγαρίασ το διάςτθμα 1197-1207. Ζνα ακόμα από τα προςωνφμιά του ιταν Λωανίτςθσ (Йоаница,
Λωάνιτςα ι και Иваница, Λβάνιτςα), υποκοριςτικό του Λβάν ι Λωάν (Λωάννθσ ςτα Ελλθνικά).
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%AC%CE%BD_%C
F%84%CE%B7%CF%82_%CE%92%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%B3%CE%B1%CF%81%CE%AF%CE%B1
%CF%82
76
http://surnames.behindthename.com/glossary/view/diminutive
77
Βλ. ςθμερινό τθλεφωνικό κατάλογο Άνω Κϊμθσ. Επίςθσ πρβλ. https://www.11888.gr/list-
names?_wpType=name&_wpName=%CE%93%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%BD%CE%AC%CE%BA%CE
%97%CF%82&_wpWhere=%CE%86%CE%BD%CF%89+%CE%9A%CF%8E%CE%BC%CE%B7%2C+%CE%95
%CE%BB%CE%B9%CE%BC%CE%B5%CE%AF%CE%B1
78
http://www.vantsa.com/index.html
79
Για τθν προφορά του ονόματοσ ςτθ βουλγαρικι, ευχαριςτϊ τον Παςχάλθ Μοφςιο, φοιτθτι
Λατρικισ ςτθν Φιλιπποφπολθ – Πλόβντιβ τθσ Βουλγαρίασ και γνϊςτθ τθσ βουλγαρικισ γλϊςςασ.
80
Ο Κλεάνκθσ Νικολαΐδθσ, κακθγθτισ ςτο πανεπιςτιμιο τθσ Βιζννθσ, ςτο ςφγγραμμα του «Λςτορία
του Ελλθνιςμοφ με κζντρο και βάςιν τθν Μακεδονία» κατθγορεί τουσ Βυηαντινοφσ ότι «ζφκαναν
μζχρι του ςθμείου να χαρίηουν και ονόματα ςλαβικά εισ ωραίασ ελλθνικάσ πόλεισ, μόνον και μόνον
δια να τουσ προςθλυτίηουν, Νικολαίδθσ Κλεάνκθσ, Ιςτορία του Ελλθνιςμοφ με Κζντρον και Βάςιν τθν
Μακεδονίαν, 1928

18
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

εκπροςωποφςε και για τον λόγο αυτό ο οικιςμόσ ζφερε το όνομα του81. Ανάλογο
παράδειγμα αποτελεί και το διπλανό χωριό Μιλοτίνι, ςθμερινι Μθλζα από το
ανκρωπωνφμιο Milutin (π.χ. Milutin = Μιλοτίνι < υπάρχει πφργοσ του Μιλοφτιν ςτο
Άγιο όροσ)82.
Από τα παραπάνω γίνεται αντιλθπτό ότι θ φπαρξθ και επαφι των ΢λάβων
χωρικϊν με το εντόπιο ελλθνικό ςτοιχείο οδιγθςε ςτθν ελλθνοποίθςθ τουσ, αφοφ
και για εμπορικοφσ κυρίωσ λόγουσ οι ΢λάβοι είχαν υιοκετιςει τθν ελλθνικι γλϊςςα.
Ζτςι άφθςαν μεταγενζςτερα ςε ’μασ λζξεισ, τοπωνφμια, οικογενειακά επίκετα που
με τθ ςφγχρονθ μελζτθ και ςωςτι προςζγγιςθ μποροφμε να εμπλουτίςουμε το
μεςαιωνικό παρελκόν τθσ ευρφτερθσ περιοχισ.

Δ. Η Βάντςα μζςα από τα οκωμανικά κατάςτιχα

Μια από τισ ςθμαντικότερεσ πθγζσ τθσ οκωμανικισ τοπικισ ιςτορίασ του 15 ου
και 16ου αιϊνα αποτελοφν τα οκωμανικά
φορολογικά κατάςτιχα (γνωςτά ωσ tapu tahrir
defterleri - TT). Σα κατάςτιχα αυτά δίνουν τθ
διοικθτικι, ςτρατιωτικι, κοινωνικι οικονομικι
και δθμογραφικι κατάςταςθ τθσ
απογραφόμενθσ περιοχισ. Θ ζκδοςθ και ο
ςχολιαςμόσ του παλαιότερου κατάςτιχου τθσ
περιοχισ των ΢ερβίων τθσ Δυτικισ
Μακεδονίασ, ο κϊδικασ ΣΣ986, που
χρονολογείται ςτα ζτθ 1498-150283 ενίςχυςε Εικόνα 4. Ιεράρχθςθ οικιςμών με βάςθ των
αρικμό εςτιών
πολλζσ πτυχζσ τθσ τοπικισ ιςτορίασ που μζχρι
τϊρα βρίςκονταν ςτθν αφάνεια, ενϊ
παράλλθλα δίνει το ζναυςμα για περαιτζρω ζρευνα και μελζτθ.
Θ (Μεγάλθ) Βάντςα ςφμφωνα με το κατάςτιχο ΣΣ986, εμφανίηεται ωσ ζνασ από
τουσ μεγαλφτερουσ πλθκυςμιακά οικιςμόσ του καηά ΢ερβίων. Πρόκειται όμωσ για
ζναν οικιςμό, ο οποίοσ παρζμεινε γεωργικόσ, κακ’ όλο το διάςτθμα τθσ
Σουρκοκρατίασ. Ο χάρτθσ εδϊ παρουςιάηει τθν Άνω Βάντςα ωσ ζναν οικιςμό αρκετά
μεγάλο μετά τθν Αιανι και το Βαλβεντό.
΢το κατάςτιχο ΣΣ 986 του 1498-150284 ςτθν Βάντςα καταγράφονται 239
χριςτιανικά νοικοκυριά (με 13.239 άςπρα/ποςό που αποφζρουν οι δεκάτεσ επί τθσ
αγροτικισ παραγωγισ85). ΢το κατάςτιχο του 152886 εμφανίηεται ωσ ταυτιςμζνοσ

81 οσ
Κανάςθσ Καλλιανιϊτθσ, ΢λάβοι ςτθν επαρχία Κοηάνθσ: 6 μ.Χ., http://blogs.sch.gr/thankall/?p=835
& http://sourdos.gr/content.php?article.311
82
http://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=milutin
83 ο
Καμπουρίδθσ Κ. – ΢αλακίδθσ Γ., Θ επαρχία ΢ερβίων τον 16 αιϊνα μζςα από οκωμανικζσ πθγζσ,
Κεςςαλονίκθ 2013
84
Οικιςμοί τθσ επαρχίασ ΢ερβίων με πάνω από 200 νοικοκυριά κατά τθν απογραφι του ΣΣ986/ 1498-
1502)
85 ο
Καμπουρίδθσ Κ. – ΢αλακίδθσ Γ., Θ επαρχία ΢ερβίων τον 16 αι. μζςα από οκωμανικζσ πθγζσ,
Κεςςαλονίκθ, 2013, ς. 57
8686
Ανζκδοτο χειρόγραφο οκωμανικό φορολογικό κατάςτιχο Mufassal tahrir defteri αρ.385, που
φυλάςςεται ςτθν Εκνικι Βιβλιοκικθ «Κφριλλοσ και Μεκόδιοσ» τθσ Βουλγαρίασ, ςτθ ΢όφια,
καταγράφονται τα φορολογικά ζςοδα ανά οικιςμό. Μζροσ του καταςτίχου παραχϊρθςε

19
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

χριςτιανικόσ οικιςμόσ με 222 ςπίτια και με πικανό πλθκυςμό 999 κατοίκουσ. Ακόμθ
και ςτον κϊδικα τθσ Ηάβορδασ περιόδου 1534-1692 εμφανίηει 156 αφιερωτζσ
κατατάςςοντασ τθ ςτθν Αϋ κατθγορία μετά τθ Λοηιανι, τθν Κάλλιανθ και τουσ
Λαηαράδεσ (κατά τον Σςότςο). Σα παραπάνω ζρχονται να καταρρίψουν τθ άποψθ
του Κάντςιεφ, που κάνει λόγο ςτο ζργο του «Μακεδονία. Εκνογραφία και
΢τατιςτικι» για τθν φπαρξθ 100 τοφρκων ςτο χωριό87.
΢τθ ςυνζχεια παρουςιάηεται θ φορολόγθςθ των κατοίκων μζςα από τα
οκωμανικά φορολογικά κατάςτιχα (ΣΣ986, ΣΣ424, ΣΣ433, ΣΣ479, ΣΣ720, ΣΣ70),
παρζχοντασ μασ πλοφςιεσ πλθροφορίεσ για τα είδθ καλλιζργειασ αλλά και για τθν
γενικότερθ κοινωνικοοικονομικι κατάςταςθ του οικιςμοφ.

Δεκάτθ δθμθτριακών και οςπρίων ςε φορτϊματα (himl=μζτρο βάρουσ) , ΣΣ986

Σοπωνφμιο ΢ιτάρι Κρικάρι ΢ίκαλθ Βίκοσ Κεχρί Βρϊμθ Φακι
Vanca-i Büzürg 376 163 34 29 7

Δεκάτθ αμπελιών
ΣΣ986 ΣΣ424 ΣΣ433 ΣΣ479 ΣΣ720
1498-1502 1527-1529 1543 1569 1613
Vanca-i Büzürg 1.692 283/1.698 800/5.600 850/5.950 850/5.950

Σζλοσ κραςιοφ (από τθν αξία του μοφςτου)

Οικιςμόσ ΣΣ986 ΣΣ424 ΣΣ433 ΣΣ479 ΣΣ720
Vanca-i Büzürg 145

Δεκάτθ υφαντουργικών προϊόντων ΣΣ986

Οικιςμόσ Kökül Kendir Penbe
Vanca-i Büzürg δεκάτθ Κάνναβθ Βαμβάκι
κουκουλιϊν
35 25 270

Είδοσ προςόδου ΣΣ986 ΣΣ70 ΣΣ424 ΣΣ433 ΣΣ479 ΣΣ720

Ηευγάρι, ζκταςθ που μπορεί να 66 66 66
οργωκεί με ζνα ηευγάρι βόδια
Φόροσ ο οποίοσ προχπιρχε τθσ 5.614 2.025 5.521 7.670 7.350
οκωμανικισ κατάκτθςθσ ςτα
Βαλκάνια και ενςωματϊκθκε
ςτο οκωμανικό φορολογικό
ςφςτθμα. Ανικε ςτθν
κατθγορία των εκιμικϊν
φόρων. Σον φόρο αυτό
πλιρωναν οι μθ μουςουλμάνοι
άρρενεσ επικεφαλισ των
νοικοκυριϊν, οι άγαμοι οι
οποίοι δεν είχαν αποκτιςει το
δικό τουσ νοικοκυριό και οι

μεταφραςμζνο ςτα ελλθνικά ο κακθγθτισ Βαςίλθσ Δθμθτριάδθσ. Γ. Σςοτςοσ, Οι οικιςμοί τθσ

περιοχισ Κοηάνθσ – ΢ερβίων ςε κατάςτιχο του 1528, Ελιμειακά, Λοφνιοσ 2010, τ.64, ς.60
87
http://www.promacedonia.org/vk/vk_2_47.htm

20
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

χιρεσ επικεφαλείσ
νοικοκυριϊν.
΢ιτάρι 9.400 1.687 3.929 4.500 4.500
Κρικάρι 1.956 225 3.675 1.800 3.300
΢ίκαλθ 408 75 1.360 1.260 1.260
Κεχρί - - 104 180 180
Βρϊμθ 70 - 196 182 182
Βίκοσ 725 50 800 600 600
Φόροσ χόρτου για τροφι ηϊων - 130 100 - -
Άχυρο-χόρτο - 80 600mah 600mah 600mah
Αμπζλια 1.692 1.698 5.600 5.950 5.950
Φόροσ κραςιοφ 145 - - - -
88
Δεκάτθ κουκουλιϊν 35 46 170 180 180
Λινάρι - - 100 142 140
Φφλλα μουριάσ - 25 150 140 140resm
Δεκάτθ βαμβακιοφ 270 - - - -
Κάνναβθ 25 120 810 1.000 1.000
Φόροσ καρποφ, φροφτου 30 - - - -
Φόροσ λαχανόκθπου 58 30 250 300 300
(resm)
Φόρουσ καρυδιοφ - 29 150 150 150
Φόροσ ςκόρδου - - 250 250 250
Μφλοσ - 30 - 270 270
Κυψζλθ μελιςςϊν 117 7 100 100 600
Φόροσ χοίρου 81 70 150 160 660
Φόροσ για ποινικά αδικιματα 365 185 500 500 322
και φόροσ νφφθσ
΢φνολο 21.057 24.984 6.512 25.055 26.000 28.000

Φορολογικά κατάςτιχα Κάτοχοι προςόδων Σφνολο

ΣΣ986 Ali Çelebi ve 13.057

Mustafa Çelebi ve
İsa Çelebi

Yeniçeri Hamza Perlepe 8.000

ΣΣ70 Kara Şüca 24.984

ΣΣ424 Cündi Hüseyn Beğ an 6.512
çavuşani dergâh-i ali

88
Θ καταβολι του 1/10 από όλα τα αγροτικά προϊόντα, θ οποία λαμβανόταν είτε ςε είδοσ είτε ςε
χριμα.

21
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

ΣΣ433 Mustafa Za ‘im ma, hisse-i 25.055

‘Osman b. Şüca‘

ΣΣ479 Mehmed çavuş-I dergah-i 26.000

‘ali
ΣΣ720 Padişah 28.000

΢το φορολογικό κατάςτιχο διαςϊηεται επίςθσ ζνα μεγάλο μζροσ ονομάτων και
τοπωνυμίων. Θ αποκρυπτογράφθςθ των χριςτιανικϊν ονομάτων δίνει το
πλεονζκτθμα να γνωρίηουμε πωσ οι κάτοικοι πρόφεραν τα ονόματα, ενϊ
παράλλθλα δίνει τθ δυνατότθτα να δοφμε ποια ονόματα επικρατοφν ακόμθ ςτισ
μζρεσ μασ.
Vanca-i Büzürg Από το ηιαμζτι των ΢ερβίων ςτθν κατοχι των
Ali Çelebi ve
Mustafa Çelebi ve
İsa Çelebi
Ανκρωπωνφμια Pulimen Sof, Istayko Niko, Yani Todo, Dimo Todo, Kosta
Yani, Miho Yani, Yorgi Yani,
Proyo Yorgo, Papas Mihal, Niko Papa,Yani Papa, Yorgo
Papa, Todor Papa, Istamo Papa,
Dimo Papa Dimitri,Yorgo Dimo, Yani Papa-I digger,
Dimo Niko, Yani Niko, Yorgo Istayo, Todor Istayo
Yorgo Harso, Kosta Harso, Kaludi Mano, Istano Kaluδi,
Yorgo Kuyo, Kara Kuyo, Istayo Kopana
Dimo Istamo, Dimo Lazar, Cyaro Dimo, Kosta Mano,
Lazar Yorgi, Istefo Lazar, Yorgo Mano
Mano Yorgo, Niko Yorgo, Kosta Kipura, Listo Kipura Yani
Mano, Kosta Kali, Yani Kosta
Dimo Kosta, Kosta Dimo, Yani Todor, Domo Haraka,
Mano Domo, Mano Haraka, Dimo Mano
Dimo Istamad, Yorgo Dimo, Mano Istamad, Yani Mano,
Mayko Yorgo, Yani Vasil, Todor Vasil
Bogdan Duka, Istas Bogdan, Peyo Bogdan, Lazar Caval,
Didya Caval, Dimo Miho, Istamo Mihal
Istamo damad-I Mihal, Niko Yorgo, Yorgo Niko, Misal
Niko, Istamo Yani, Yani Yani, Boyo Dobra
ς. 91 Dimo Dobra, Grozili Ikseno, Istamo Gunar, Niko Kaludi,
Didya Evdoki, Bogdo Didya, Miho Didya
Yani Kopana, Dimo Yani, Todor Barasa, Dimo Barasa,
Andrya Barasa, Nikola Miho, Todor Miho
Dimo Miho, Istayo Kalamara, Istamo Kalamara, Kosta
Kalamara, Yani Dimo, Yorgo Dimo, Yani Dimo
Kosta Dimo, Atanaw Aleksi, Gon Lazar, Yorgi Gon, Istan
Gon, Misal Istan, Dimo Istan
Mano Lazar, Istamo Mano, Misal Mano, Todor Brat,
Yorgo Todor, Kosta Todor, Yani Todor

22
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

Yorgo Dobra, Niko Papa Duka, Yorgo Niko, Dobra

Domo, Yani Dimitri, Yorgo Yani, Dimo Yani
Dimo Biro, Istayo Boro, Yani Biro, Kosta Boyko, Yani
Boyko, Yani Ral, Andron Ral
Dobra Dimtri, Yorgo Dobra, Miho Nanaso, Yani Nanaso,
Istanmir Boyko, Broto Marak, Kiryako Istal
Istal Kiryako, Vasil Kiryako, Yorgo Dimo, Miho Mano,
Yani Iskal, Mano Yorgo, Yorgo Mano
Yorgo Gorko, bive Kalo-I Miho, bive Kalo-I Anifandi, bive
Kalo-I Dimo, bive Kalo-I Todor, bive Kalo-I Niko, bive
Kogo-I Kosta
Bive (=χιρα) Soko-I Dimo, bive Kalo-I Metaksa, bive
Arhomit-I Caval, ciftlik-I Yunus Silahdar 1
Vanca-i Büzürg Από το ηιαμζτι των ΢ερβίων ςτθν κατοχι του
γενίτςαρου Hamza Perlepe
Ανκρωπωνφμια Dimo Nikola, Mihal Dimo, Yani Dimo, Nikola Dimo,
Dimitri Duka, Istamo Dimitri, Miliyo Duka
Manol Ahin, Istamo Belo, Leka Istoyo, Todor Istoyo,
Kosta Haraka, Miho Kosta, Ivlayko Mladin
Niko Izlayko, Papas Koyno, Kosta Ivlaho, Dimo Kosta,
Kiryako Kosta, Dimo Istayo, Niko Ahin
Istamo Niko, Mano Sirmerd, Dimo Κoma, Niko
Karamiho, Istamo Gunar, Kosta Ikseno, Dimo Kosta,
Vaso Kosta, Duka Kosta, Miho Kosta, Dimo Yorgo, Miho
Dimo, Yorgi Haraka, Dimo Nikoc
Yorgo Manos, Yani Yorgo, Niko Yorgo, Mano Kalokat,
Yani Mano, Proyo Miho, Istoyo Miho
Yani Nikola, Istamo Yani, Yorgo Yani, Dimo Yani, Istefo
Mihal, Niko Gligo, Yani Niko
ς.119 Dimo Yorgo, Dimo Yani, Nikola Dimo, Istamo Dimitri,,
Kiryako Ivlaho, Yani Yalazar, Istenko Yani
Miho Ivlaho, Vaso Mavromat, Niko Vaso, Dimo
Mavromat, Niko Dimo, Niko Mavromat, Dimo Niko
Istamo Raft, Ivlayko Kalokat, Kosta Ivlayko, Todor
Malanos, Didya Todor, Miho Gunar, Kosta Yani,
Istoyo Purnar, Todor Dimitri, Dimo Vaso, Miho Vaso,
Niko Vaso, Dayo Izgarla, Niko Rogur
Istamo Niko, Nikola Servo, Peyo Servo, Vitomir Haraka,
Yorgo Vitomir, Hristo Vitomir, Radoslav Servo
Bastina-I Kiryako der yed-I (ςτθν κατοχι τθσ) Dobra-I,
bastina-I Istamo Koloka der yed-I Istatira, bive Mara-I
Yorgo, bive Maro-i Rogul, bive Kali-i , bive Maro-i Istefo,
bive Papadya-i Manol
Bive Dobra-i Nikola, bive Maro-i Sirmerd, bive Maro-i
Gunar, bive Yano Ikseno, bive Belo-i Burka, ciftlik-i Oruc

23
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

Πίνακασ Δθμογραφίασ89
Hane Mucerred Bive Yekun Fi el-asl
Νοικοκυριά Άγαμοι Χιρεσ ΢φνολο Αρχικά
νοικοκυριϊν νοικοκυριά
ΣΣ986 189 31 19 239 66
ΣΣ70 188 64 26 278
ΣΣ424 65 16 - 81

Συμπεράςματα
Θ ιςτορία τθσ Βάντςασ, όπωσ αποδεικνφεται μζςα από τισ πθγζσ άμεςεσ και
ζμμεςεσ, υπιρξε μακραίωνθ. Ωςτόςο πολλζσ πτυχζσ δεν ζχουν ερευνθκεί επαρκϊσ,
αφινοντασ ζτςι πολλά ερωτθματικά που διαιωνίηονται. Χρζοσ των ερευνθτϊν,
επομζνωσ, είναι να προςεγγίηουν κριτικά το παρελκόν, ϊςτε να διαρκρϊνουν ορκά
το μζλλον. Ειδικότερα θ μελζτθ τθσ τοπικισ ιςτορίασ χριηει ιδιαίτερθσ προςοχισ
ιδιαίτερα από τουσ νζουσ, οι οποίοι ςτα πλαίςια τθσ ςθμερινισ παγκοςμιοποίθςθσ,
οφείλουν να διακζτουν τα απαραίτθτα εφόδια και να ενιςχφουν διαρκϊσ τθ
φαρζτρα τουσ.
Μαροφδθ Γρ. Ελζνθ
Λςτορικόσ Δ.Π.Κ.
lenamaroudi.pblogs.gr

89 ο
Καμπουρίδθσ Κ. – ΢αλακίδθσ Γ., Θ επαρχία των ΢ερβίων τον 16 αιϊνα μζςα από οκωμανικζσ
πθγζσ, Κες/νικθ 2013, ς. 673

24
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

Συντομογραφίεσ
ΑΔ : Αρχαιολογικά Δελτία

ΑΚΑΚ: Αρικμόσ Καταχϊρθςθσ Άνω Κϊμθσ

ΑΝ.ΚΟ : Αναπτυξιακι Κοηάνθσ

Δ.Π.Κ. : Δθμοκρίτειο Πανεπιςτιμιο Κράκθσ

ΕΑΜ : Επιγραφι Άνω Κϊμθσ

ΚΝΕ/ΕΛΕ : Κζντρο Νεοελλθνικϊν ΢πουδϊν / Εκνικό Μδρυμα Ερευνϊν

ΠΑΕ : Πρακτικά τθσ εν Ακιναισ Αρχαιολογικισ Εταιρείασ

Χρον. : Χρονικά

25
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

Βιβλιογραφία

Βιβλία ζντυπα

1. D. M. Brancoff, La Macedoine et sa population chretienne. Avec deux cartes

ethnographiques. Paris: Librairie Plon, 1905
2. Vasmer Max, Die Slaven in Griechenland, Berlin, 1941, &
http://macedonia.kroraina.com/en/mv/index.html
3. Βζρρου Λ. Κϊμθ, Σοπωνφμια και διοικθτικι κατανομι οικιςμϊν τθσ
Μακεδονίασ: μεταβολζσ ςτον 20 αιϊνα, Κες/νικθ 2008
4. Δθμόπουλοσ Λ.Δ., Σα παρά τον Αλιάκμονα εκκλθςιαςτικά, Κεςςαλονίκθ 1994
5. Δρακάκθσ Α. – Κοφνδουροσ ΢., (1940): Αρχεία περί τθσ ςυςτάςεωσ και
εξελίξεωσ των διμων και κοινοτιτων 1836-1936 και τθσ διοικθτικισ
διαιρζςεωσ του κράτουσ, τόμοι 1-2, Ακινα 1939-1940
6. Ηακυκθνόσ Δ., Οι ΢λάβοι εν Ελλάδι. ΢υμβολαί εισ τθν ιςτορίαν του
μεςαιωνικοφ ελλθνιςμοφ, Ακινα 1962
7. Κωμόπουλοσ Λωάννθσ, Σα τοπωνφμια μασ, θ αξία τουσ και τα προβλιματα
τουσ, Κες/νικθ 1958
8. Ιςτορία και πολιτιςμόσ, Πολιτιςτικόσ ΢φλλογοσ Άνω Κϊμθσ, Διμου Ελίμειασ
Κοηάνθσ
9. Καραμιρου – Μεντεςίδθ Γεωργία, Αρχαιολογικοί χϊροι και μουςείο,
αρχαιολογικόσ οδθγόσ, Αρχαιολογικό Μουςείο Αιανισ, 2008
10. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ Γεωργία, Αιανι Κοηάνθσ, αρχαιολογικόσ οδθγόσ,
Ε.Κ.Β.Ε., Κεςςαλονίκθ 1989
11. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ Γεωργία, Κοηάνθ, πόλθ Ελιμειϊτιδοσ,
Αρχαιολογικόσ Οδθγόσ, 1993
12. Κεραμόπουλοσ Αντϊνιοσ Δ. Λίκινα εργαλεία μακεδονικά επιτοπίου
καταςκευισ, 1870-1961, Ακαδθμία Ακθνϊν 19
13. Κεραμόπουλοσ Αντϊνιοσ Δ., 1870-1961, Μαρμάρινοσ ςαρκοφάγοσ εν Δυτικι
Μακεδονία, Ακιναι 1939
14. Κεραμόπουλοσ Αντϊνιοσ Δ., Αναςκαφαί και ζρευναι εν Μακεδονία, 1870-
1961, Εν Ακιναισ: Αρχαιολογικι Εταιρεία Ακθνϊν, 1938, 1937,1936
15. Κεραμόπουλοσ Αντϊνιοσ Δ., Ζρευναι εν Δυτικι Μακεδονία, 1870-1961,
Αρχαιολογικι Εταιρεία Ακθνϊν, 1939
16. Κυριακίδθσ ΢τίλπων Π., Βοφλγαροι και ΢λάβοι εισ τθν ελλθνικισ ιςτορίαν,
1887-1964, Κες/νικθ, Εταιρεία Μακεδονικϊν ΢πουδϊν, 1946
17. Κυριακίδθσ ΢τίλπων Π.: Οδθγίαι δια τθν μετονομαςίαν κοινοτιτων ι
ςυνοικιςμϊν εχουςϊν τουρκικόν ι ςλαβικόν όνομα, Ακινα 1926
18. Λιοφφθσ Π.Ν. , Ιςτορία τθσ Κοηάνθσ, Ακινα 1924
19. Μαδίκασ Δθμιτριοσ, Θ ιςτορία τθσ Μθλζασ Κοηάνθσ (Μυλωτίνθσ) και
λαογραφικά ςτοιχεία τθσ, Πολιτιςτικόσ και Ακλθτικόσ ΢φλλογοσ Μθλζασ,
Κοηάνθ 2005
20. Μπζλλασ Λωάννθσ, Ιερά και λατρείεσ του Διόσ ςτθ Μακεδονία,
Μεταπτυχιακι διατριβι, Κες/νικθ 2007
21. Νεράτηθ – Βαρμάηθ Βαςιλικι, «Ο Δυτικομακεδονικόσ χϊροσ τον 11ο, 12ο και
13ο αιϊνα». Θ Κοηάνθ και θ περιοχι τθσ, Διμοσ Κοηάνθ 1997

26
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

22. Νυςταηοποφλου – Πελεκίδου Μαρία, ΢λαβικζσ εγκατάςταςεισ ςτθ

μεςαιωνικι Ελλάδα, Ακινα 1995
23. Παπαδόπουλοσ Παναγιϊτθσ, Καιςαρειά, ζνασ ιςτορικόσ οικιςμόσ τθσ Δυτικισ
Μακεδονίασ, Νομαρχιακι Αυτοδιοίκθςθ, Κοηάνθ 2002
24. Παπακωνςταντίνου Μιχάλθσ, Μια βορειοελλθνικι πόλθ ςτθν Σουρκοκρατία,
ιςτορία τθσ Κοηάνθσ 1400-1912, εκδ.Βϋ, Εςτία, Ακινα 1998
25. Πατρινζλθ Γ. Χρίςτου, Πρϊιμεσ ιςτορικζσ μαρτυρίεσ για τθν Κοηάνθ, τθ
΢ιάτιςτα και άλλεσ κοινότθτεσ Δυτικισ Μακεδονίασ (1660), Ακινα 1996
26. Πολίτθσ Ν.Γ., Γνωμοδοτιςεισ περι μετονομαςίασ ςυνοικιςμϊν και κοινοτιτων
εκδιδόμεναι αποφάςει του Τπουργείου Εςωτερικϊν, Ακινα 1920
27. ΢αλακίδθσ Γεϊργιοσ, Σα ςουλτανικά ζγγραφα τθσ δθμοτικισ βιβλιοκικθσ τθσ
Κοηάνθσ, 1721-1909, Κοηάνθ 2004
28. ΢αμςάρθσ Δθμιτρθσ Κ., Ιςτορικι γεωγραφία τθσ ρωμαϊισ επαρχίασ
Μακεδονίασ: το τμιμα τθσ ςθμερινισ δυτικισ Μακεδονίασ, Κες/νικθ,
Εταιρεία Μακεδονικϊν ΢πουδϊν, 1989
29. ΢ιαμπανόπουλοσ Κ.Ε., Αιανι. Ιςτορία-Σοπογραφία-Αρχαιολογία,
Κεςςαλονίκθ 2009
30. ΢ιαμπανόπουλοσ Κ.Ε., Ο νομόσ Κοηάνθσ ςτο χϊρο και ςτο χρόνο: φφςθ,
ιςτορία, παράδοςθ, μζςα από τα εκκζματα του ιςτορικοφ , λαογραφικοφ
μουςείου Κοηάνθσ, Κοηάνθ 1993
31. Σςότςοσ Γ. , Οι οικιςμοί τθσ περιοχισ Κοηάνθσ ΢ερβίων ςε κατάςτιχο του
1528, Κες/νικθ 2010
32. Σςότςοσ Γεϊργιοσ, Σα ορεονφμια τθσ Δυτικισ Μακεδονίασ ςτουσ χάρτεσ και
ςτα γεωγραφικά ζργα του 19ου αι., Κες/νικθ 2002

Άρκρα ςε τόμουσ/ ςε περιοδικά/ ςε ςυλλογικοφσ τόμουσ

1. Ανδρειωμζνου Α., ΑΔ 23, 1968 Χρον. Β2, 350
2. Γουναρόπουλοσ Α. Κωνςταντίνοσ, «Κοηανικά, Κεφάλαιον Αϋ. Περί Κοηάνθσ»
Πανδϊρα 22, Ακινα (1872)
3. Καλλιανιϊτθσ Κανάςθσ, Παλαιοί και νζοι οικιςμοί τθσ Δυτικισ Μακεδονίασ:
παρεμβάςεισ και προςκικεσ, Ελιμειακά 51 (Λοφνιοσ 2004) 12-34
4. Καλλιανιϊτθσ Κανάςθσ, ΢λάβοι ςτθν επαρχία Κοηάνθσ, Παρζμβαςθ 94
(Καλοκαίρι ϋ96) 13-14, Μακεδονικι Ηωι 9 (Φεβρ. 1967) 19
5. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ Γεωργία, ΑΔ 39, 1984 Χρον. Β2 , ς. 267
6. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ Γεωργία, Δφο ενεπίγραφεσ ςτιλεσ από τον Νομό
Κοηάνθσ, ΑΕ 1986, ςς.147-150
7. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ Γεωργία, Μακεδονία, από τον Φίλιππο Βϋ ωσ τθ
ρωμαϊκι κατάκτθςθ 1993, ςς.24-25
8. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ Γεωργία, ΑΔ 38 1983, Χρον. Β2, ςς.308,310
9. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ Γεωργία, ΑΔ 42, 1987, Χρον. Β2 ς.427, πιν.247γ
10. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ Γεωργία, ΑΔ 47, 1992,ς. 456
11. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ Γεωργία, Αρχαία Μακεδονία, Μουςείο Βικτωρίασ,
Μελβοφρνθσ 1989 (Ακινα 1988) 135 αρ. 35, 136 αρ36
12. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ Γεωργία, Ελλθνικόσ πολιτιςμόσ, Σο βαςίλειο του
Μεγάλου Αλεξάνδρου (1993), 118, 120 αρ. 63, 121 αρ.71
13. Καραμιτρου – Μεντεςίδθ Γεωργία, Σο Αρχαιολογικό ζργο ςτθ Μακεδονία και
Θράκθ 12, 1998, Κες/νικθ 2000, ς. 442

27
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

14. Καρανάςιοσ Χαρίτων, Ονόματα αφιερωτϊν εκ Δυτικισ Μακεδονίασ τθσ μονισ

Αγίου ΢τεφάνου Μετεϊρων, Κες/νικθ, Ελιμειακά (52), 2004
15. Καρανάςιοσ Χαρίτων, ΢λαβικά τοπωνφμια Δυτικισ Μακεδονίασ κατά τον Max
Vasmer, Κες/νικθ, Ελιμειακά (50) 2003
16. Κεραμόπουλλοσ Α., ΑΕ 1933, (50)
17. Κεραμόπουλλοσ Α., ΠΑΕ 1932 (45-47)
18. Κουντουράσ Αργφριοσ Μεν., Κες/νικι, Ελιμειακά (47) 2001
19. Κουντουράσ Αργφριοσ Μεν., Ονομαςίεσ των χωριϊν και πόλεων του νομοφ
Κοηάνθσ (άρκρο), Κεσ/νικθ, Ελιμειακά (46), 2001
20. Νικολαίδθσ Κλεάνκθσ : Λςτορία του Ελλθνιςμοφ με Κζντρον και Βάςιν τθν
Μακεδονίαν, 1928
21. Πολίτθσ Ν.Γ., (1915-1918) : «Σοπωνυμικά», Λαογρ. 5-6 (1915-1918)
22. Ριηάκθσ Κανάςθσ – Σουράτςογλου Γ., Σρεισ μελζτεσ για τθν Άνω Μακεδονία:
μια άλλθ άποψθ, Αρχαιογνωςία τ. 3, τεφχθ 1-2, Ακινα 1987, 9-27
23. ΢πυριδωνίδθσ Θλίασ, Πόλεισ – κάςτρα τθσ περιοχισ τθσ Κοηάνθσ μζςα από τθ
«Χρονικι ςυγγραφι» του Γεωργίου Ακροπολίτθ, 13οσ αι., Κες/νικθ, Ελιμειακά
(57), 2006
24. Σουράτςογλου Λ., ΑΔ 30, 1975, Χρον. Β2, ς. 260
25. Σςότςοσ Γ., Θ ιςτορικι ςυνζχεια του μακεδονικοφ ελλθνιςμοφ ςτο νομό
Κοηάνθσ, Ελιμειακά (31), Κες/νικθ 1993

Λεξικά
1. Αργυριάδου Δ., Λεξικόν Γεωγραφικόν, Κες/νικθ 1868, ς.136
2. Ντίνασ, Κ. Σο γλωςςικό ιδίωμα τθσ Κοηάνθσ. Φωνθτικι-Φωνολογία,
Μορφολογία, ΢φνταξθ, Λεξιλόγιο, τ. Βϋ, ΛΝΒΑ, Κοηάνθ 2005
3. ΢υμεωνίδθσ Χ.Π. , Ετυμολογικό λεξικό των νεοελλθνικϊν οικωνυμίων. 2
τόμοι, Κεςςαλονίκθ, 2010
4. Χριςτοδοφλου Χριςτόδουλοσ, Σα κουηιανιϊτ’ κα (λεξικό του Κοηανίτικου
ιδιϊματοσ), Νομαρχιακι Αυτοδιοίκθςθ, Κοηάνθ 2003

Εκδοκζντα αρχεία

1. Καλινδζρθσ Μ.Α., Γραπτά μνθμεία από τθ Δυτ. Μακεδονία χρόνων

Σουρκοκρατίασ, Επαρχιακι φωνι, Πτολεμαΐσ, 1940
2. Καμπουρίδθσ Κ. – ΢αλακίδθσ Γ. , Θ επαρχία ΢ερβίων τον 16ο αιϊνα μζςα από
οκωμανικζσ πθγζσ, Κεςςαλονίκθ, 2013
3. Ριηάκθσ Κανάςθσ – Σουράτςογλου Γ., Επιγραφζσ Άνω Μακεδονίασ: Ελίμεια,
Εορδαία, Νότια Λυγκθςτίσ, Ορεςτίσ: τόμοσ Αϋ κατάλογοσ επιγραφϊν, Σαμείο
Αρχαιολογικϊν πόρων και Απαλλοτριϊςεων, Ακινα 1985
4. Σςότςοσ Γ. Π. , Ιςτορικι Γεωγραφία τθσ δυτικισ Μακεδονίασ: Σο οικιςτικό
δίκτυο, 14οσ – 17οσ αιϊνασ, ΢ταμοφλθσ, Κεςςαλονίκθ, 2012
5. Χατηθιωάννου Μ.Χ., Θ ιςτορικι εξζλιξθ των οικιςμϊν ςτθν περιοχι του
Αλιάκμονα κατά τθν Σουρκοκρατία. Ο κϊδικασ αρ.201 τθσ Μονισ
Μεταμορφϊςεωσ του ΢ωτιροσ Ηάβορδασ, Ακινα, 2000

28
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

΢υλλογζσ
Λ΢ΜΕ – Μαροφδθ Ελζνθ, Ιδιωτικι ςυλλογι (τοπογραφικόσ χάρτθσ Άνω Κϊμθσ –
Διανομι 1938. Φωτοτυπθμζνθ προςφορά Καρακανάςθ Ακαναςίου)

΢υνεντεφξεισ – Πλθροφορίεσ – Αυτοψίεσ – Παρατιρθςθ

ΟΝΟΜΑΣΕΠΩΝΤΜΟ ΘΜ. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΘΜΕΡΟΜΘΝΛΑ
ΓΕΝΝΘ΢Θ΢ ΢ΤΝΕΝΣΕΤΞΘ΢
Σςιρζκασ ΢ωκράτθσ 1928 Αγρότθσ Σετάρτθ 29
Σςιρζκασ Μανϊλθσ 1968 Τπάλλθλοσ ΔΕΘ Λανουαρίου
2014
Καρακανάςθσ Ακανάςιοσ 55 χρ. Τπάλλθλοσ ΑΝΚΟ Σετάρτθ 12
Μαρτίου 2014
Μοφςιοσ Νικόλαοσ 44χρ. Ελεφκεροσ Δευτζρα 20
επαγγελματίασ Λανουαρίου
2014
Κωτοφλασ Νικόλαοσ Αγρότθσ Κυριακι 8
Λουνίου 2014
Καρακϊτιασ Ευάγγελοσ Αγρότθσ Δευτζρα 10
Μαρτίου 2014
Μαροφδθσ Γρθγόριοσ 1955 Οικοδόμοσ Σρίτθ 15
Απριλίου 2014
Καλλιανιϊτθσ Κανάςθσ 1960 Δρ. Λςτορίασ Σετάρτθ 16
Παυλόσ Κϊςτασ 1984 Λςτορικόσ Απριλίου 2014

Διαδίκτυο (άρκρα, λεξικά, διατριβζσ κλπ.)

Διεφκυνςθ Θζμα - Σίτλοσ ΢υγγραφζασ –
Οργανιςμόσ
κλπ.
http://blogs.sch.gr/thankall/?p=835 ΢λάβοι ςτθν επαρχία Καλλιανιϊτθσ
& Κοηάνθσ: 6οσ μ.Χ. Κανάςθσ
http://sourdos.gr/content.php?article.3
11
http://blogs.sch.gr/thankall/?p=1075 Θ ςυνοίκιςθ τθσ Καλλιανιϊτθσ
Κάλιανθσ (Αιανισ) Κανάςθσ
http://blogs.sch.gr/thankall/?p=941 Θ βυηαντινι κι Καλλιανιϊτθσ
οκωμανικι Κεραςιά Κανάςθσ
http://blogs.sch.gr/thankall/?p=851 Φτιλιά: ζνασ αρχαίοσ, Καλλιανιϊτθσ
μεςαιωνικόσ και Κανάςθσ
νεότεροσ οικιςμόσ τθσ
Αιανισ. Μζροσ Αϋ: οι
περιπζτειεσ του
ονόματοσ
http://blogs.sch.gr/thankall/?p=857 Φτιλιά: ζνασ αρχαίοσ Καλλιανιϊτθσ
οικιςμόσ… Μζροσ Βϋ: Κανάςθσ
τοπωνυμικι ιςτορία

29
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

http://blogs.sch.gr/thankall/?p=698 Παλαιοί και νζοι Καλλιανιϊτθσ

οικιςμοί τθσ Δυτικισ Κανάςθσ
Μακεδονίασ:
παρεμβάςεισ και
προςκικεσ
http://blogs.sch.gr/thankall/?p=865 Θ Κεραςιά (Κφραςα) Καλλιανιϊτθσ
και θ ςφνκεςθ των Κανάςθσ
κατοίκων τθσ: 1760 -
1900
http://kozanitologio.blogspot.gr/2014 Χριςτοδοφλου
/09/blog-post.html Δυτικομακεδόνικοι Χριςτόδουλοσ
ςλαβιςμοί

http://kozanitologio.blogspot.gr/2014 Χριςτοδοφλου
/08/1.html Δυτικομακεδόνικοι Χριςτόδουλοσ
ςλαβιςμοί (1ο μζροσ)

Χριςτοδοφλου
http://kozanitologio.blogspot.gr/2014 Δυτικομακεδόνικοι Χριςτόδουλοσ
/10/2.html ςλαβιςμοί (2ο μζροσ)

Παυλόσ Κϊςτασ
http://kopavlos.blogspot.gr/2013/02/10 Οι οικιςμοί τθσ Κοηάνθσ
0-4-2012-1430.html κατά τθν πρϊιμθ
περίοδό τθσ

http://kopavlos.blogspot.gr/2013/09/blo Παυλόσ Κϊςτασ

g-post_1580.html ΢ιάκα: ζνασ άγνωςτοσ
και μυςτθριϊδθσ
μεςαιωνικόσ οικιςμόσ

http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id Οικονόμου Ευ.

/0252#page/1/mode/2up Σοπωνυμικό Ηαγορίου Κωνςταντίνου
Διδακτορικι διατριβι

http://pandektis.ekt.gr/pandektis/handle Πανδζκτθσ
/10442/4968 Μετονομαςίεσ των
οικιςμϊν τθσ Ελλάδασ
http://pandektis.ekt.gr/pandektis/handle Πανδζκτθσ
/10442/326 Αρχαίεσ Ελλθνικζσ και
Λατινικζσ Επιγραφζσ
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Poli Σα είδθ των αγγείων Ελλθνικόσ
tismos/AR/ar.ag/aggeia.htm#%CE%9B%C πολιτιςμόσ
E%AD%CE%B2%CE%B7%CF%82%20%CE
%AE%20%CE%B4%CE%AF%CE%BD%CE%
BF%CF%82

30
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

http://www.anko.gr/ Αναπτυξιακι
Αναπτυξιακι Δυτικισ Δυτικισ
Μακεδονίασ Α.Ε Μακεδονίασ Α.Ε

https://translate.google.gr/ Μετάφραςθ Μετάφραςθ

Google

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE
%B1%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%
CE%AC%CE%BD_%CF%84%CE%B7%CF%8 Καλογιάν τθσ Βικιπαίδεια,
2_%CE%92%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE Βουλγαρίασ θλεκτρονικι
%B3%CE%B1%CF%81%CE%AF%CE%B1% εγκυκλοπαίδεια
CF%82
http://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D
0%BD%D0%BE_%D0%9A%D0%BE%D0%B
C%D0%B8_%28%D0%B4%D0%B5%D0%B Ано Коми (дем Wikipedia-
C_%D0%9A%D0%BE%D0%B6%D0%B0%D Кожани) Θλεκτρονικι
0%BD%D0%B8%29 Άνω Κϊμθ εγκυκλοπαίδεια

http://www.promacedonia.org/vk/vk_2_ Χάρτθσ В. Кѫнчовъ

47.htm
Македония. Κάντςεφ
Етнография и
Статистика -
Μακεδονία.
Εκνογραφία και
΢τατιςτικά
http://macedonia.kroraina.com/en/mv/i Die Slaven in Max Vasmer
ndex.html Griechenland
Μαξ Βάςμερ
Οι ΢λάβοι ςτθν Ελλάδα
http://surnames.behindthename.com/na
me/vanchev Vanchev - Βάντςεφ Behind the
name - Πίςω
από το όνομα
http://surnames.behindthename.com/glossa
ry/view/diminutive Behind the
Diminutive - name – Πίςω
Τποκοριςτικά από το όνομα

http://www.behindthename.com/name/
ivan Ivan –Ιβάν Behind the
name – Πίςω
από το όνομα

31
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

http://en.wikipedia.org/wiki/Ivan_Mihail
ov
Ivan Mihailov – Ιβάν Wikipedia-
Μιχαιλωφ Θλεκτρονικι
εγκυκλοπαίδεια

https://www.11888.gr/list-
names?_wpType=name&_wpName=%CE Σθλεφωνικόσ
%93%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%BD% Επίκετο Γιαννάκθσ Κατάλογοσ -
CE%AC%CE%BA%CE%97%CF%82&_wpW ΟΣΕ 11888
here=%CE%86%CE%BD%CF%89+%CE%9
A%CF%8E%CE%BC%CE%B7%2C+%CE%95
%CE%BB%CE%B9%CE%BC%CE%B5%CE%
AF%CE%B1

http://www.kastra.eu/castlegr.php?kastr
o=milutin
Πφργοσ του Μιλοφτιν Καςτρολόγοσ
Κάςτρα τθσ Ελλ
άδασ
http://www.vantsa.com/index.html

ВАНЦА - Vantsa - ВАНЦА ТЕХ

Βάντσα Vantsa Tech
http://www.ethelontiki-
kastoria.gr/?p=881
Κωνςταντίνοσ Ντίνασ- Κωςταντίνοσ
Όψεισ τθσ Ετερότθτασ, Ντίνασ
εκδόςεισ Gutenberg,
2005
http://zaliosparadosi.blogspot.gr/2012/1
2/blog-post.html Ελλθνικι παράδοςθ - Σοπωνφμια ςτθν
Μακεδονία Ελλάδα
http://www.tamos.gr/documents/Toponi
mika.pdf Σα τοπωνφμια ωσ πθγι ΢τζριοσ Λαΐτςοσ
τθσ μεςαιωνικισ
ιςτορίασ
http://www.agiaparaskevikozanis.gr/top
onumia.php Σα τοπωνφμια του Αγία
χωριοφ μασ Παραςκευι
Κοηάνθσ
http://www.mouseioaianis.gr/index.php
?option=com_content&view=article&id= Αρχαιολογικό
86&Itemid=56#myGallery1- ΑΙΘΟΤ΢Α A: Θ ιςτορικι Μουςείο Αιανισ
picture%282%29 ταυτότθτα τθσ Άνω
Μακεδονίασ, τθσ
Ελιμιϊτιδασ και τθσ
Αιανισ

32
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

Προγράμματα
1. Google Inc, Google earth. Version 7.1.1.1888, 2014

33
 Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

ΦΩΣΟΓΡΑΦΛΚΟ ΠΑΡΑΡΣΘΜΑ

34
Ελζνθ Γρ. Μαροφδθ, Λςτορικι αναηιτθςθ τθσ Βάντςασ (ςθμ. Άνω Κϊμθ)

35