ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ

ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΜΑΡΙΑ ΡΕΠΟΥΣΗ

ΟΜΑΔΑ:
ΤΖΕΛΕΠΗ ΙΩΑΝΝΑ ΑΕΜ: 6741
ΕΞΑΜΗΝΟ: Η’
ΚΑΠΛΑΝΙΔΟΥ ΕΙΡΗΝΗ ΑΕΜ:4396
ΕΞΑΜΗΝΟ: ΠΤΥΧΙΟ

ΘΕΜΑ:Η ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ

1
ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ:
 ΠΩΣ ΗΤΑΝ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ
ΣΠΑΡΤΗ;

ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑΤΑ:
 ΠΩΣ ΗΤΑΝ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΤΗΝ
ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ;
 ΠΟΙΕΣ ΗΤΑΝ ΟΙ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ, ΟΙ ΘΕΣΜΟΙ, ΤΑ ΕΘΙΜΑ
ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ
ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ ;
 ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ
ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ;

2
 Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΕΥΘΥΝΕΤΑΙ ΣΕ ΜΑΘΗΤΕΣ Ε’
ΤΑΞΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

ΟΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΩΡΕΣ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ

ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΕΚΤΙΜΟΥΝΤΑΙ
ΓΥΡΩ ΣΤΙΣ 12

3
 ΣΤΟΧΟΙ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΔΗΛΩΤΙΚΟΙ:
Να γνωρίσουν οι μαθητές αρχικά πότε και πού
αναφερόμαστε όταν μιλάμε για την Αρχαία
Σπάρτη.
Να μάθουν τι ακριβώς συνιστούσε τον
ιδιόρρυθμο τρόπο ζωής των Σπαρτιατών.
Να μάθουν γιατί οι Σπαρτιάτες-/ισσες
υιοθέτησαν αυτόν τον τρόπο ζωής.
Να γνωρίσουν, μέσα από τις πηγές ασφαλώς που
είναι τα ίχνη για τη διερεύνηση του παρελθόντος
πώς ήταν η ζωή στην αρχαία Σπάρτη.
ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΙ:
Οι μαθητές να κατανοήσουν τις έννοιες:
Σπαρτιατική Αγωγή
Ξενηλασία
 Λακωνισμός
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟΙ:
Να μάθουν οι μαθητές συγκρίνουν
πληροφορίες από διαφορετικές πηγές
Να είναι σε θέση να αξιολογούν κατά πόσο μια
πηγή είναι υποκειμενική ή αντικειμενική.
Να μάθουν να διαβάζουν κριτικά τις πηγές και
να τις ξεχωρίζουν σε πρωτογενείς και
δευτερογενείς.
Να μάθουν να αναγνωρίζουν το είδος και την
ταυτότητα μιας πηγής και να την εντάσσουν στο
ιστορικό της πλαίσιο.
ΜΕΤΑΓΝΩΣΤΙΚΟΙ:
Να εκτιμήσουν οι μαθητές τη σημασία και την
αξία της λιτότητας.
Να κατανοήσουν τη σημασία της ιστορικής
έρευνας και να καταλήξουν σε ορθά
συμπεράσματα.
4
 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
• Με την κάθοδο των Δωριέων, οι Δωριείς κατέλαβαν τη Λακωνία και
δημιούργησαν ένα ισχυρό κράτος. Η Αρχαία Σπάρτη, η πόλη που βρισκόταν
στο κεντρικό δάκτυλο της Πελοποννήσου, υπήρξε η μεγαλύτερη στρατιωτική
δύναμη της Ελλάδος και έπαιξε σημαντικό ρόλο στη ροή της ιστορία της. Τον
8ο και 7ο αιώνα οι Σπαρτιάτες ήρθαν σε σύγκρουση με τους Μεσσήνιους και
τους υπέταξαν ‘ύστερα από μακροχρόνιους πολέμους.Για πολλά χρόνια η ζωή
στη Σπάρτη συνεχίστηκε χωρίς αλλαγές και διαφοροποιήσεις .Ο ιδιόρρυθμος
τρόπος ζωής και τα ασυνήθιστα ήθη και έθιμα την έκαναν να διαφέρει από τις
άλλες πόλεις-κράτη.

Πηγή: www.wikipaideia.org
5
 1)ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ-ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ
ΣΠΑΡΤΗΣ
Π1: «Η Σπάρτη βρίσκεται σε μια
όμορφη περιοχή κοντά στο
κέντρο της Λακωνίας, δίπλα στις
όχθες του ποταμού Ευρώτα που
ξετυλίγεται αργοκυλώντας μέσα
στη χώρα. Η θάλασσα είναι
αρκετά μακριά στο νότο, στα
δυτικά όμως, αρκετά κοντά στη
Σπάρτη, υψώνεται η
μεγαλοπρεπής οροσειρά του
Ταΰγετου, και πέρα από αυτήν
απλώνεται η Μεσσηνία[…]»

Botsford&Robinson (1977), Αρχαί- α

Ελληνική Ιστορία Αναθεω- ρημένη
από τον καθηγητή Donald Kagan, Β’
Έκδοση, Αθήνα: 'ΜΙΕΤ, σελ 12.
Π2: www. sikyon .com./sparta/ sparta _gr.
html

6
Δραστηριότητες:
1.1) Εντοπίζω στην Π2 τη Σπάρτη
1.2) Παρατηρώ την οπτική πηγή Π2, μελετώ τη γραπτή πηγή Π1 και περι-
γράφω τη γεωγραφική θέση της Σπάρτης και τα φυσικά στοιχεία που την
περιβάλλουν.

………………………………………………………………..
………………………………………………………………..
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
……………………………………………………………………
………………………………………………………………….

7
2) Η ΚΑΘΟΔΟΣ ΤΩΝ ΔΩΡΙΕΩΝ ΚΑΙ Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ

Π3: «Η ίδρυση της Σπάρτης χάνεται στα βάθη της ιστορίας.[..] Νέα φύλλα
μετανάστευσαν από το βορρά στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν
εδώ και τον τοπικό πληθυσμό είτε τον εξεδίωξαν είτε τον υποδούλωσαν.
Μια τέτοια μεταναστευτική κίνηση συμπεριέλαβε και την Πελοπόννησο .
Χαρακτηρίζεται ως «Δωρική Κατάκτηση ».Οι έποικοι Δωριείς κατέρχονταν
σε μικρές ομάδες από τη Βόρεια Ελλάδα στην Πελοπόννησο και ίδρυαν
εκεί αποικίες. Μόλις κατά τη διάρκεια του 10 ου αιώνα π.Χ, οι Δωριείς
εγκαταστάθηκαν στις νότιες περιοχές της χερσονήσου στη Λακω-
νίας, όπου το 900 π.Χ συνένωσαν τέσσερα μικρά χωριά της κοιλάδας
του Ευρώτα συγκροτώντας μια πόλη, τη Σπάρτη, Και καταπίεσαν
τον ντόπιο πληθυσμό στην κοινωνική τάξη μη ελεύθερων, των ειλώτων».

Baltrusch Ernst (1998), Σπάρτη – Η ιστορία, η κοινωνία και ο πολιτισμός

της αρχαίας Λακωνικής πόλης, μτφ: Χρήστος
Π.Μπάλογλου Αθήνα: Δημ. Ν.Παπαδήμα, σελ 15.

8
Π4: «Όταν οι Δωριείς κατέλαβαν τη Λακωνία,
ανάγκασαν τους ντόπιους να γίνουν δουλο -
πάροικοι.Ο δυστυχισμένος αυτός λαός έγινε
γνωστός με το όνομα «είλωτες»[..] ‘Όσοι
από τους ντόπιους βρήκαν καταφύγιο
στα βουνά, μετά την εισβολή, οι Δωριείς τους
άφησαν να κατοικήσουν εκεί με κάποια
σχετική ανεξαρτησία, και αυτοί, μαζί με τους
Δωριείς που εγκαταστάθηκαν ανάμεσά τους,
έγιναν γνωστοί με το όνομα περίοικοι».

Bots ford & Robinson (1977),

Αρχαία Ελληνική Ιστορία , Αναθεωρημένη
από τον καθηγητή Donald Kagan, Π5: Ιστορία Δ’ Δημοτικού, Η
μτφ Σωτηρίου Τσιτσώνη, Βέκδοση κάθοδος των Δωριέων. σελ 7
Αθήνα: ΜΙΕΤ, σελ 21.

Γλωσσάριο:
Δουλοπάροικος: ακτήμονας καλλιεργη-
της γης
Είλωτες: οι δούλοι της Σπάρτης
Περίοικοι:αυτοί που
9 κατοικούσαν γύρω
από τη Σπάρτη.
Δραστηριότητες:

2.1) Μελετώ τις πηγές Π3, Π4, Π5 της ενότητας και καταγράφω το κοινό θέμα
που πραγματεύονται.

2.2) Παρατηρώ το χάρτη Π5 και σε συνδυασμό με τις γραπτές πηγές Π3, Π4,
περιγράφω τι ήταν «Δωρική κατάκτηση».

2.3) Χαράζω στον χάρτη Π5 την πορεία των Δωριέων.

2.4) Συλλέγω πληροφορίες από τις πηγές Π3, Π4 και περιγράψω πώς προέκυψαν
οι κοινωνικές τάξεις της αρχαίας Σπάρτης.

2.5) Συσχετίζω τις ιστορικές πληροφορίες που μου παρέχουν οι πηγές Π3, Π4,
Π5 για το θέμα.

10
 3) ΟΙ ΚΩΜΕΣ

Π6: «Η Σπάρτη δεν ήταν πόλη, ούτε με

τη μορφή των αρχαίων, ούτε με τη μορ-
φή των μεσαιωνικών και πολύ περισσό-
τερο των νεότερων πόλεων. Ήταν και
παρέμεινε ένας συνοικισμός, ένα άθροι-
σμα κωμών.Αρχικά οι κώμες αυτές
ήταν τέσσερις, η Κυνόσουρα, η Πιτά -
νη,η Μεσόα και οι Λίμνες και αργότερα,
με την προσθήκη των Αμυκλών, έγιναν
πέντε».
Π7: Καργάκος Σ. (2006), Ιστορία
Καργάκος Σ. (2006), Ιστορία της Αρχαίας της Αρχαίας Σπάρτης – Οικιστικοί
Σπάρτης, Τόμος Α’ Θεσσαλονίκη:Gutenberg χώροι Λακεδαίμονος. Τόμος Α’
σελ 189-190. Θεσσαλονίκη: Gutenberg
σελ. 189-190.

11
Δραστηριότητες:

3.1) Μελετώ τις πηγές Π6 και Π7. Συμφωνεί η γραπτή με την οπτική
πηγή; Αιτιολογώ την απάντησή μου.

3.2) Υπογραμμίζω στην οπτική πηγή Π7 τις θέσεις που ανα- φέρει η
γραπτή Π6.

Γλωσσάριο:
Κώμη: Χωριό
Συνοικισμός: η συνάθροιση πολλών
χωριών

12
 4) Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ
Οι Όμοιοι
Π8 «Ο πληθυσμός της Σπάρτης διακρινόταν σε τρία
μέρη. Το μικρότερο τμήμα του πληθυσμού ήταν οι
Σπαρτιάτες, που είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα.
[..]. Οι Σπαρτιάτες που είχαν γεννηθεί από
Σπαρτιάτες γονείς και που διατηρούσαν πλήρη
πολιτικά δικαιώματα ονομάζονταν «όμοιοι». Πολύ
ουσιαστικό στοι- χείο θεωρούνταν η συνεχής συνα-
ναστροφή των «ομοίων», μεταξύ τους, μέσα σε Δραστηριότητα :
πνεύμα ισότητας. […] Οι «όμοιοι» δεν
ασχολούνταν με οποιοδήποτε επάγγελμα, αλλά και 4.1) Συζητώ στην τάξη τη
τον καιρό της ειρήνης υποχρέωσή τους ήταν να σημασία που είχε για τους
γυμνάζονται και να είναι ετοιμοπόλεμοι. Τοπο- Σπαρτιάτες η έννοια της
θετούσαν την πόλη στο κέντρο της σκέψης και των πόλης-κράτους.
δραστηριοτήτων τους».

Baltrusch Ernst (1998), Σπάρτη – Η ιστορία, η κοινωνία

και ο πολιτισμός της αρχαίας λακωνικής πόλης-,
μτφρ.Χρήστος Π. Μπαλόγλου, Αθήνα:
Δημ.Ν.Παπαδήμα, σελ. 34

13
 Οι περίοικοι

Π9: Το δεύτερο σε πληθυσμό τμήμα ήταν οι

περίοικοι, οι οποίοι ήταν βέβαια ελεύθεροι δεν είχαν
όμως πλήρη πολιτικά δικαιώματα. Στη Λακεδαίμονα
ανήκαν και οι περιοχές εκείνες που βρίσκονταν στους
πρόποδες του Ταΰγετου και του Πάρνωνα ή ήταν Γλωσσάριο
παράλιες. Οι κάτοικοι των περιοχών αυτών
ονομάζονταν περίοικοι, δωρικής καταγωγής και κάπηλοι: ιδιοκτήτες
μιλούσαν τη δωρική διάλεκτο των Σπαρτιατών. Οι Ταβέρνας.
περίοικοι δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα στη Σπάρτη,
ζούσαν όμως σε αυτοδιοικούμενες κοινότητες.
Πλήρωναν τακτικές εισφορές στην πόλη και ήταν
υποχρεωμένοι όταν υπήρχε ανάγκη, να στρατεύονται
μαζί με τους Σπαρτιάτες. Καλλιεργούσαν τα λιγότερα
εύφορα εδάφη και ασχολούνταν με τα επαγγέλματα
που ήταν απαγορευμένα για τους Σπαρτιάτες:
έμποροι, κάπηλοι ή χειροτέχνες. 4.2) Που κατοικούσαν οι
Baltrusch Ernst (1998), Σπάρτη –Η ιστορία, η κοινωνία και
περίοικοι, σύμφωνα με την
ο πολιτισμός της αρχαίας λακωνικής πόλης-, μτφρ.Χρήστος πηγή Π9;
Π. Μπαλόγλου, Αθήνα: Δημ.Ν.Παπα- δήμα, σελ. 35-36

14
 Οι είλωτες
Π10: Τέλος το τρίτο και μεγαλύτερο τμήμα
του πληθυσμού ήταν οι είλωτες οι οποίοι δεν
ήταν ελεύθεροι, […]Οι είλωτες προήλθαν από
τον πληθυσμό της Μεσσηνίας που
κατακτήθηκε από τους Δωριείς. Ανήκαν στο
κράτος της Σπάρτης και ήταν δημόσιοι
δούλοι. Η χρησιμοποίηση τους συνδέονταν με
την καλλιέργεια του «κλήρου» της γης που
παραχωρήθηκε σε κάθε σπαρτιατική
οικογένεια. Ήταν δεμένοι με τον «κλήρο», το
κτήμα δηλ. που καλλιεργούσαν αυτοί και η
οικογένειά τους , και είχαν υποχρέωση να
δίνουν ένα μέρος της συγκομιδής τους στον
Σπαρτιάτη κύριο του κτήματος. Σε
περιορισμένο ποσοστό οι είλωτες
στρατεύονταν, κυρίως ως ελαφρά οπλισμένοι Π11: http://simplemanposts.blogspot.com
ή ως κωπηλάτες. Ως ανταμοιβή για την
υπηρεσία τους αυτή μπορούσαν να
ελευθερωθούν και να κατοικούν όπου αυτοί Δραστηριότητες:
επιθυμούν. 4.3) Ποιοι απεικονίζονται στην
οπτική πηγή και τι κάνουν;
Baltrusch Ernst (1998), Σπάρτη –Η ιστορία, η 4.4) Βρίσκω ομοιότητες ανάμεσα
κοινωνία και ο πολιτισμός της αρχαίας λακωνικής
πόλης-, μτφρ. Χρήστος Π. Μπαλόγλου, Αθήνα: στη γραπτή και την οπτική πηγή.
Δημ.Ν.Παπαδήμα, σελ.37
15
Δραστηριότητα:
4.5) Έχω ακούσει τη φράση: «Δουλεύει σαν είλωτας» ;
Πώς την αντιλαμβάνομαι, βασιζόμενος-η και στις ιστορικές
πληροφορίες της πηγής;

16
4.6) Συνθετική Δραστηριότητα: Διαβάζω προσεκτικά τις πηγές: Π8, Π9,
Π10 και συμπληρώνω τον παρακάτω πίνακα με τις κοινωνικές ομάδες και τα
αντίστοιχα χαρακτηριστικά τους.

……………………. …………………….. ……………………..

17
Π12: «Κάθε Σπαρτιάτης με πλήρη πολιτικά
δικαιώματα, κατείχε μια περιοχή
(κλήρος), που την καλλιεργούσαν οι
είλωτες.Επειδή δηλαδή οι Σπαρτιάτες
δεν είχαν το δικαίωμα να κάνουν καμιά
δουλειά, αλλά ήταν υποχρεωμένοι να Γλωσσάριο
ασχολούνται μόνο με τα πολεμικά,
έπρεπε άλλοι άνθρωποι να δουλεύουν Μέδιμνος: αρχαία μονάδα
τη γη. Κάθε Σπαρτιάτης έπαιρνε τα μέτρησης όγκου στερεών.
προϊόντα του κλήρου του σε είδος, Ένας μέδιμνος αντιστοιχεί
δηλαδή κάθε χρόνο εβδομήντα
σε περίπου 52 λίτρα ή κιλά.
μεδίμνους στάρι για τον εαυτό του και
δώδεκα για τη γυναίκα του»

Flaceliere R. (1957), Ο Δημόσιος και

ιδιωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων,
μτφ: Γερασ.Δ.Βανδώρου, Αθήνα:Δημ.Ν
Παπαδήμα, σελ 156.

18
Δραστηριότητες:

4.7) Βρίσκω το δημιουργό της ιστορικής πηγής Π12.

4.8) Συγκρίνω τις ιστορικές πληροφορίες της πηγής με εκείνες των

πηγών Π8, Π10, Π11

4.9) Υπολογίζω τη συνολική ποσότητα των προϊόντων του κλήρου που

έπαιρναν οι Σπαρτιάτες-όμοιοι σε σημερινά κιλά/λίτρα.

19
 5) ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ: Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΝΟΜΟΘΕΤΗΣ

Π14: «Πολλές αβεβαιότητες περιβάλ-

λουν το πρόσωπο του Λυκούρ-
γου, του νομοθέτη της Σπάρτης.
Πολλοί ιστορικοί τον θεωρούν
μυθικό πρόσωπο[...].
Η αποδιδόμενη στο Λυκούργο
νομοθεσία της Σπάρτης ρύθμιζε
όλους τους τομείς και τις εκδη-
λώσεις όχι μόνο της δημόσιας
αλλά και της ιδιωτικής ζωής.[..]
Επέβαλλε μέτρα λιτότητας και
ισονομίας και όρκισε σύμφωνα με
την παράδοση να μην τα αλλά-
ξουν ώσπου να επιστρέψει και
κατόπιν έφυγε για τους Δελφούς».

Ζούλα Ιωάννα (2003), Λυκούργος,ο

δημιουργός της σπαρτιατικής πολι-
τείας, εφημ “Το βήμα”στο site:
www.tovima.gr.
Π13: Προτομή του Λυκούργου, Εθνικό
Αρχαιολογικό Μουσείο, Νάπολι Ιταλίας,
20
 Δραστηριότητες:

5.1) Παρατηρώ προσεκτικά την οπτική πηγή (Π10).

5.2) Ποιος απεικονίζεται;
5.3) Περιγράφω την προτομή.
5.4) Τι ήταν ο Λυκούργος σύμφωνα με την γραπτή πηγή;
5.5) Ποιο το έργο του;
5.6) Σε ποια κατηγορία γραπτής πηγής ανήκει πηγή Π14;
5.7) Αναγνωρίζω το είδος της οπτικής πηγής Π13.

21
 Ο αναδασμός της γης.
Π15: «Ο Λυκούργος λοιπόν, για να
σταματήσει το φθόνο, την Γλωσσάριο:
αυθαιρεσία, την εγκληματικότητα, αναδασμός: το μοίρασμα της
την πολυτέλεια και τα πιο σοβαρά γης
νοσήματα της πολιτείας , τον φθόνος: η ζήλια
πλούτο και τη φτώχεια, έπεισε νόσημα: αρρώστια
τους πολίτες να βάλουν κάτω όλα
τα κτήματα και να τα μοιράσουν
από την αρχή, για να ζήσουν όλοι
μαζί με περιουσία ίσης αξίας και
να επιδιώκουν τα πρωτεία μόνο 5.8) Που αποσκοπούσε
με την αρετή» σύμφωνα με την πηγή Π15 το
μέτρο του Λυκούργου για
Πλούταρχου, Λυκούργος 8, αναδασμός της γης;
Μτφ: Γ.Α. Ράπτης (2003).
Θεσσαλονίκη:Ζήτρος.στο site:www.
greek -language. gr/
22
 6) ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ
Οι δύο βασιλιάδες
Π16: «Στη Σπάρτη, υπήρχαν ταυτόχρονα δύο
βασιλιάδες από τους οποίους ο ένας, τον οποίο
όριζαν οι έφοροι, συνόδευε ως αρχιστράτηγος το
στρατό κατά τις εκστρατείες του, και ο άλλος
έμενε στην πόλη, ώστε η Σπάρτη να μη μένει ποτέ
από βασιλιά. Γλωσσάριο
Οι βασιλιάδες της Σπάρτης ήταν αφενός οι αρχιερείς: οι ανώτατοι
αρχιερείς (του Δία) και αφετέρου οι αρχηγοί της θρησκευτικοί ιερείς
πολιτείας ή του κράτους και συγκεκριμένα είχαν
τα εξής καθήκοντα: τελούσαν τις θυσίες,
εκδίκαζαν τις οικογενειακού δικαίου δίκες,
οδηγούσαν το στρατό ως αρχιστράτηγοι,
προέδρευαν της Γερουσίας με δικαίωμα ψήφου,
προέδρευαν των μεγάλων αγώνων κ.α. Η βασιλεία
της Σπάρτης, όπως και στις άλλες πόλεις, είχε
κληρονομικό χαρακτήρα»

Κρασσανάκης Α (2007), Σπάρτη, Λακεδαιμονίων

πολιτεία, οι βασιλείς, σελ 37.
23
 Δραστηριότητες:

6.1) Διαβάζω προσεκτικά την πηγή Π5.

6.2) Βρίσκω τον δημιουργό της πηγής και εντοπίζω τον χρόνο δημιουργίας
της πηγής Π5.
6.3) Η πηγή είναι πρωτογενής ή δευτερογενής;
6.4) Αναζητώ πληροφορίες στο Διαδίκτυο για το θεσμό της βασιλείας
στη σημερινή εποχή. Αν ναι, σε ποιες χώρες. Συγκρίνω με την Αρχαία
Σπάρτη .

24
 Πρωτογενής λέγεται η πηγή που δημιουργήθηκε την
ίδια περίοδο με το θέμα/γεγονός στο οποίο αναφέρεται.

 Δευτερογενής λέγεται η πηγή που δημιουργήθηκε

υστερόχρονα από το θέμα/γεγονός στο οποίο
αναφέρεται.

25
 Η Γερουσία

Π17:«Η Γερουσία στη Σπάρτη αποτελού -

νταν από 28 μέλη και τους δύο βασιλιά-
δες[..].Τα μέλη της σπαρτιατικής Γερου -
σίας ήταν πολίτες άνω των 60 ετών, των
οποίων η εκλογή στο ισόβιο αυτό αξίωμα και 6.5) Από ποιους απαρ-
αποτελούσε είδος επιβράβευσης για το συ- τίζονταν η γερουσία
νολο του έργου και της προσφοράς τους. της Σπάρτης, σύμ-
Δηλαδή τα μέλη της Γερουσίας εκλέγονταν φωνα με την πηγή;
με κριτήριο την ηθική τους αρετή και την
προσφορά.Οι γερουσιαστές συνεδρίαζαν
στο βουλευτήριο.Η αρμοδιότητα τους ήταν
να επιλέγουν εκείνα τα θέματα τα οποία
θα συζητούσε η συνέλευση του λαού,
η Απέλλα.

Κρασσανάκης Α. (2007), Σπάρτη,

Λακεδαιμονίων πολιτεία,η Γερουσία,
26
σελ. 37
 Η Απέλλα

Π18: «Η Απέλλα αποτελούνταν

από όλους τους πολίτες άνω
των 30 ετών.Συνεδρίαζε κάθε
πανσέληνο στην ύπαιθρο.
Αποφάσιζαν περί πολέμου και
ειρήνης,σπονδών, εξωτερικής
πολιτικής και απελευθέρωσης
των ειλώτων. Όριζαν τον αρχη -
γό κάθε στρατιάς, εξέλεγαν τους
γέροντες,τους εφόρους, τους
παιδονόμους και ψήφιζαν νό -
μους»
6.6) Παρουσιάζει ομοιότητες
και διαφορές η Απέλλα της
Σπαρτης με την εκκλησία
του δήμου της Αρχαίας
Αθήνας;
Αναζητώ και συγκρίνω τις
πληροφορίες.

Κρασσανάκης Α.(2007), Σπάρτη,

Λακεδαιμονίων πολιτεία,η Απέλλα,
σελ 38.

27
 Οι πέντε έφοροι
Π19: «Οι Έφοροι ήσαν απλοί πολίτες που εκλέγονταν
στο αξίωμα αυτό για ένα χρόνο από την Απέλλα και
ο προϊστάμενος (άρχοντάς) τους ήταν και ο Δραστηριότητα:
"επώνυμος" της πόλεως πού έδινε το όνομά του
στο έτος. Δική τους αρμοδιότητα ήταν η εποπτεία
για την τήρηση των νόμων, την ομαλή λειτουργία 6.7) Η εξουσία των
της διοίκησης, την αγωγή των νέων, τη πέντε εφόρων φαίνε-
συμπεριφορά των πολιτών και αρχόντων, τη ται να χει ανοδική
διαχείριση του δημόσιου χρήματος. Σταδιακά ή καθοδική πορεία με
απέκτησαν μεγάλη δύναμη και κατά τους
κλασσικούς χρόνους ήταν ουσιαστικά οι ρυθμιστές την πάροδο των
του πολιτεύματος, του νομοθετικού έργου και της χρόνων σύμφωνα
εξωτερικής πολιτικής. Πιο απλά, οι έφοροι ήσαν με την πηγή;
άρχοντες ετήσιοι οι οποίοι εκλέγονταν από το Αιτιολογώ την απάντη-
σύνολο των πολιτών. Είχαν νομοθετικές και
δικαιοδότικές αρμοδιότητες, που με την πάροδο των σή, μου.
ετών ενισχύθηκαν, ώστε έκαναν έλεγχο ακόμη και
στους βασιλείς. Είχαν την ανώτατη εποπτεία της
αγοράς, όπου βρισκόταν το εφορείο. Ο πρώτος από
τους εφόρους ήταν ο επώνυμος άρχοντας τους
έτους».
Κρασσανάκης Α(2007), Σπάρτη, Λακεδαιμονίων
πολιτεία,οι πέντε έφοροι, σελ 38-39. 28
Π20: «Στην κορυφή βρισκόταν μια
κληρονομική βασιλεία, μοιρασμένη
ανάμεσα σε δύο βασιλιάδες, που
προέρχονταν από δύο διαφορετικά
γένη.Αρχηγοι του στρατού αυτοί οι
βασιλιάδες , που σε καιρό πολέμου
περιβάλλονταν με απόλυτη εξουσία,
στην πολιτική ζωή είχαν περιορισμένη
ισχύ. Πλάι σε αυτούς υπήρχε ένα
κυβερνητικό συμβούλιο που το
αποτελούσαν 28 γέροντες, από εξήντα
χρονών και πάνω, που εκλέγονταν από
τη συνέλευση των πολιτών, και που,
ύστερα από την εκλογή τους ήταν
αδύνατο να ανακληθούν και δεν ήταν
υποχρεωμένοι να δίνουν λόγο των
πράξεων τους. Στην πραγματικότητα,
αυτοί κυβερνούσαν την πόλη».
Μώρις Κρουαζέ (1987), ο πολιτισμός της
αρχαίας Ελλάδας, Οι συνέπειες της καθόδου
των Δωριέων στη Σπάρτη, Αθήνα: Γκοβόστη,
σελ. 94
Π21: Κατάλογος των βασιλέων της Σπάρτης,
Αρχαία Ελληνικά Α’ Λυκείου, ΟΕΒΔ
29
Δραστηριότητες:

6.8) Συσχετίζω και συγκρίνω τις πληροφορίες των πηγών Π16 και Π17
με Π20 και Π21. Βρίσκω ομοιότητες και διαφορές.

6.9) Ποιες επιπλέον πληροφορίες βρίσκω και στις πηγές;

6.10) Μελετώ τον πίνακα των βασιλέων της Σπάρτης.

30
6.11) Συνθετική Δραστηριότητα: Συμπληρώνω παρακάτω τα όργανα
της πολιτείας των Σπαρτιατών και τις αντίστοιχες αρμοδιότητές τους.

ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ
ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ

31
 Συνθετική Δραστηριότητα.

6.12) Γνωρίζω τι πολίτευμα υπάρχει στη χώρα μου σήμερα;

Αναζητώ πληροφορίες , συγκρίνω με την αρχαία Σπάρτη
και καταγράφω ομοιότητες και διαφορές.

32
 7) ΤΑ ΝΕΟΓΕΝΝΗΤΑ ΣΤΗ ΣΠΑΡΤΗ

Π22: «Οι Σπαρτιάτισσες δεν έπλεναν τα βρέφη

τους με νερό, αλλά με κρασί, για να Γλωσσάριο
δοκιμάσουν έτσι την κράση τους. Γιατί, κράση: ιδιοσυγκρασία, η
καθώς λένε, τα επιληπτικά και ασθενικά φυσική διάθεση του ατόμου
βρέφη δεν αντέχουν στο ανέρωτο κρασί και
πεθαίνουν." επιληπτικά: αυτά που
πάσχουν από επιληψία
Flaceliere R.(1957),Ο Δημόσιος και ιδιωτικός βίος
των αρχαίων Ελλήνων, μτφ: Γερασ.Δ.Βανδώρου,
Αθήνα: Δημ.Ν Παπαδήμα, σελ. 43

7.1) Με ποιο τρόπο διαπίστωναν οι Σπαρτιάτισσες αν τα

νεογέννητα ήταν υγιή, σύμφωνα με την πηγή;

33
 •
Π23: «Οι γέροντες εξέταζαν το
νεογέννητο και αν το έβρισκαν
καλοσχηματισμένο και ρωμαλέο,
επέτρεπαν στους γονείς του να το
αναθρέψουν. Αν όμως ήταν ασθενικό και
με κακή διάπλαση, το έστελναν στους
Αποθέτες, δηλαδή σε έναν τόπο
βαραθρώδη κοντά στον Ταΰγετο».
Πλούταρχος, Λυκούργος 12, Μτφ: Γ.Α.
Ράπτης (2003). Θεσσαλονίκη:Ζήτρος.στο
site:www. greek -language. gr/

Γλωσσάριο:
βαραθρώδης: με βαθιές χαράδρες
ρωμαλέο: δυνατό
Αποθέτες: μέρος όπου έριχναν τα καχεκτι-
κά (ασθενικά) παιδιά. Δεν πρέπει σύμφω-
να με τους ιστορικούς να συγχέεται με τον
Καιάδα
Π24: Baltrusch Ernst(1998), Σπάρτη – Η
ιστορία, η κοινωνία και ο πολιτισμός
της αρχαίας Λακωνικής πόλης, μτφ:
Χρήστος Π.Μπάλογλου Αθήνα: Δημ.
Ν.Παπαδήμα, σελ. 105
34
Δραστηριότητες:

7.2) Ποιοι απεικονίζονται στην οπτική πηγή και τι κάνουν;

7.3) Μελετώ τις δυο πηγές Π23 και Π24 και εντοπίζω ομοιότητες και
διαφορές.

7.4) Συνθετική Δραστηριότητα

Ποιες είναι οι αντιλήψεις της σπαρτιατικής κοινωνίας για τα « καχε-
κτικά » παιδιά σύμφωνα με τις πηγές Π22 και Π23;
……………………………………………………………………..
………………….......................................................................
……………..………………………………………………………
…………..…………………………………………………………
…………..…………………………………………………………

35
8) ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ
ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

36
 Τα σπαρτιατικά συσσίτια ή φειδίτια

Π25: «Στη Σπάρτη, σε αυτό το απόλυτα οργανωμένο

κράτος, το αγόρι έμενε σπίτι τους ως τα εφτά
του χρόνια .Οι γονείς, φρόντιζαν να παίρνουν μαζί
τους τα αρσενικά παιδιά στα φειδίτια ή φιλίτια, τις
κοινές τράπεζες των Σπαρτιατών.Τα αγόρια ήδη
εκπαιδεύονταν στον σπαρτιατικό τρόπο ζωής.
Στα φειδίτια οι γονείς ήταν υποχρεωμένοι να συ-
νεισφέρουν κάθε μήνα ένα μέδιμνο κριθάρι,
οκτώ χόες οίνου, πέντε μνές τυρί και μισή μνα
σύκα».
Αμαλία Ηλιάδη(2003),Η εκπαίδευση στην Αρχαία
Σπάρτη και την Κρήτη, Εκπαιδευτικά άρθρα στο site:
http://www. alfavita .gr

Γλωσσάριο:
Μέδιμνος: Αρχαία μονάδα μέτρησης όγκου. Ένας μέδιμνος αντιστοιχεί περίπου
σε σημερινά 52 λίτρα.
Μνά: Μονάδα μέτρησης μάζας.Μία μνά αντιστοιχεί περίπου σε σημερινά 0,4 κιλά.
37
Χόες: Μονάδα μέτρησης όγκου.Μία χόα αντιστοιχεί σε περίπου 3,3 λίτρα.
 Δραστηριότητες:

8.1) Βρίσκω το θέμα της πηγής.

8.2) Σε ποια κατηγορία γραπτής πηγής ανήκει η ιστορική πηγή;

8.3) Τι ήταν τα φειδίτια, σύμφωνα με τις πληροφορίες που μας δίνει η πηγή;

8.4) Αναζητώ σε εγκυκλοπαίδειες , βιβλία ή στο διαδίκτυο ελληνικές μονάδες

μέτρησης από την αρχαιότητα και αντιστοιχίες με την Ελλάδα σήμερα.

8.5) Με βάση τις αρχαίες μονάδες μέτρησης που αναφέρονται στην πηγή,
υπολογίζω την αντιστοιχία των δεδομένων που μας δίνονται στην πηγή με
σημερινές μονάδες μέτρησης.

38
Π26: «Τα συσσίτια των Σπαρτιατών από-
τελούνταν από το μέλανα ζωμό(που
Δεν ξέρουμε από τι ακριβώς τον έ-
φτιαχναν),βραστό χοιρινό,κρασί,πίτα Δραστηριότητες:
γλυκιά και ψωμί από βρώμη. 8.6) Τι είδους φαγητά
Ο Διονύσιος, ο τύρρανος των Συρα - περιλάμβαναν τα συσσίτια των
κουσων, αγόρασε ένα μάγειρα από Σπαρτιατών,σύμφωνα με την
την Σπάρτη,και του έδωσε εντολή να πηγή; Σου είναι κανένα από
του παρασκευάσει το μέλανα ζωμό,που
αυτά γνωστό;
τόσο αγαπούσαν οι Σπαρτιάτες.όμως
δεν κατάφερε να πιει ούτε την πρώτη Αναζητώ πληροφορίες για τα
γουλιά και την έφτυσε.Τότε ο μάγειρας προϊόντα που δεν γνωρίζω.
του είπε «Για να δοκιμάσεις αυτό το
φαγητό, πρέπει πρώτα να κάνεις σπαρ-
τιατική γυμναστική και να κολυμπήσεις
Στον Ευρώτα». Γλωσσάριο:
Συσσίτια:γεύματα των παιδιών
Πλούταρχος, Λυκούργος 10, στη Σπάρτη
Μτφ: Γ.Α. Ράπτης (2003)
Βρώμη: είδος δημητριακού
Θεσσαλονίκη:Ζήτρος.
στο site: www.greek -language. gr/
39
Π27:«Το αγόρι το άφηναν στην οικογένειά του
μέχρι τα εφτά του χρόνια.[.. ]Όταν συμπλή -
ρωνε τα εφτά του χρόνια, το σπαρτιατό -
πουλο το αναλάμβανε το κράτος στο ο-
ποίο δεν θα πάψει πια να ανήκει μέχρι το Γλωσσάριο:
θάνατό του. [...]
Από τα οκτώ τους μέχρι τα έντεκα τους αγέλες: ομάδες
χρόνια, τα παιδιά κατατάσσονταν σε ομά -
δες (αγέλες) που τις διοικούσαν οι πιο με είρενες: Οι νεαροί
γάλοι από τους είρενες και διαιρούνταν σε έφηβοι
λόχους που οδηγούσε το πιο συνετό από
τα αγόρια που τον αποτελούσαν,και τον
ονόμαζαν βουαγό.

Flaceliere R. (1957), Ο Δημόσιος και ιδιωτικός βίος

των αρχαίων Ελλήνων, μτφ: Γερασ.Δ.Βανδώρου,
Αθήνα: Δημ.Ν. Παπαδήμα, σελ 109-110.

40
 Δραστηριότητες:

8.8) Μελετώ προσεκτικά την πηγή Π27.

8.9) Σημειώνω το δημιουργό της πηγής.

8.10) Καταγράφω τον τίτλο του έργου στο οποίο περιέχεται το

συγκεκριμένο απόσπασμα.

8.11) Σημειώνω το χρόνο και τον τόπο έκδοσής του.

8.12) Σε ποιες πληροφορίες εστιάζει η συγκεκριμένη γραπτή πηγή;

Συνθέτω ένα σύντομο κείμενο για τις πληροφορίες που μου δίνει η πηγή
για την αγωγή των νεαρών Σπαρτιατών.

41
 Ο παιδονόμος

Π29 «Ο Λυκούργος όμως αντί να έχει ο

Π28: Ιστορία Δ’ Δημοτικού, Σπάρτη: η ζωή
στην πόλη, σελ 36.
κάθε νέος από ένα δούλο παιδαγωγό
χωριστά στο σπίτι του, καθόρισε για
όλους μαζί να επιβλέπει την αγωγή
τους ένας άνδρας, από κείνους που
ασκείται η ουσιαστικότερη εξουσία,
που ονομάζεται παιδονόμος, και αυτόν
τον έκανε υπεύθυνο και να
συγκεντρώνει τα παιδιά και να
φροντίζει, αν κάποιο απ' αυτά είναι
πονηρό ή ατίθασο, να τα τιμωρεί
αυστηρά. Του έδωσε επίσης και
μαστιγοφόρους για τους έφηβους, για
να τους χτυπούνε όποτε χρειαζόταν, με
αποτέλεσμα να υπάρχει στην αγωγή
μεγάλος σεβασμός και αυστηρή
πειθαρχία.

Γλωσσάριο Ξενοφώντος «Λακεδαιμονίων Πολιτεία»

Ατίθασο: Ζωηρό μετάφραση, Γ.Α. Ράπτης (2003).
Μαστιγοφόροι: Αυτοί που έχουν Θεσσαλονίκη: Ζήτρος στο site: www.
greek-language.gr/
μαστίγιο
42
Π30: «Από την ηλικία των έξι ετών και μετά τα αγόρια απομακρύνονταν από τη
φροντίδα των γονιών τους και υποβάλλονταν σε ένα σκληρό σύστημα κρατικής
εκπαίδευσης που ήταν γνωστό ως αγωγή. Σκοπός της αγωγής ήταν να κάνει τα
παιδιά υπάκουα και πειθαρχημένα. […] Τα παιδιά χωρίζονταν σε αγέλες κάτω
από τον έλεγχο ενός εκπαιδευτικού διευθυντή που ήταν γνωστός ως
παιδονόμος.[…].

Garland Robert (1998), Οι Αρχαίοι Έλληνες και η καθημερινή τους ζωή, μτφρ Δ. Γεδεών ,
Αθήνα: Βασδέκη, σελ 117.

Δραστηριότητες:
8.13) Τα στοιχεία της οπτικής πηγής Π28 συμφωνούν με όσα αναφέρονται στις
γραπτές πηγές Π29, Π30;
8.14) Διακρίνω τις γραπτές πηγές σε πρωτογενείς και δευτερογενείς και
αιτιολογώ την απάντησή μου.
8.15) Περιγράφω με λίγα λόγια τι ήταν ο παιδονόμος στην αρχαία Σπάρτη
σύμφωνα με τις πηγές.
8.16) Μελετώ τις 3 πηγές της ενότητας Π28, Π29, Π30 και συγκρίνω τις
πληροφορίες που μου δίνουν. Ποιες πληροφορίες υπάρχουν στις γραπτές πηγές
από την οπτική;

43
8.17) Γράφω λέξεις με το πρώτο και το δεύτερο συνθετικό της λέξης
«παιδονόμος».

Παιδονόμος

44
 Η σκληραγώγηση των νέων
Π31: «Γι’ αυτό και το φαγητό ήταν
λιγοστό, για να συνηθίζουν δηλαδή
να μην αισθάνονται ποτέ χορτάτοι
και να αντέχουν να πεινούν. Γιατί
έτσι, πίστευαν, ότι και στον πόλεμο
θα ήταν περισσότερο χρήσιμοι , αν
δηλαδή μπορούσαν να πολεμούν και
νηστικοί, και ότι θα ήταν πιο
εγκρατείς και ευκίνητοι, αν ζούσαν
τον περισσότερο καιρό λιτοδίαιτα.
Το να αντέχουν την πείνα και να
τρώνε το οποιοδήποτε φαγητό,
πίστευαν ότι κάνει τα σώματα τους
πιο υγιεινά και με περισσότερη
ευεξία λόγω της έλλειψης
τροφής[...] .
Πλούταρχος, Περί της Αλεξάνδρου τύχης
ή αρετής, - Λακωνικά Από -φθέγματα,
μτφρ: Γ.Α Ράπτης,
Θεσσαλονίκη: Ζήτρος,σελ 475.
Π32: «Όσο για το φαγητό, καθόρισε έτσι
να σιτίζονται, ώστε ποτέ να μην
αισθάνονται βαρυστομαχιά από την
πολυφαγία, και να είναι έτοιμοι να
αντέξουν στην πείνα, πιστεύοντας ότι
όσοι εκπαιδεύονται έτσι θα μπορούσαν
πολύ πιο εύκολα, αν χρειαζόταν, να
αντιμετωπίσουν την έλλειψη τροφής,
και πολύ περισσότερο, αν δινόταν
διαταγή, με την ίδια ποσότητα (μερίδα)
φαγητού θα περνούσαν περισσότερες
μέρες, και λιγότερο θα αισθάνονταν
την έλλειψη μαγειρεμένου φαγητού και
θα έτρωγαν οτιδήποτε και θα ζούσαν
και πιο υγιεινά.
Ξενοφώντας «Λακεδαιμονίων Πολιτεία»
μτφρ: Γ.Α. Ράπτης (2003).
Θεσσαλονίκη:Ζήτρος στο site:
www.greeklanguage.gr.
45
Δραστηριότητες:

8.18) Σημειώνω τους δημιουργούς των δύο πηγών Π31, Π32.

8.19) Ποιο θέμα πραγματεύονται οι πηγές;

8.20) Κάνω υποθέσεις για το σκοπό δημιουργίας των πηγών.

8.21) Συγκρίνω και συσχετίζω τις ιστορικές πληροφορίες που μου δίνει η
καθεμιά από τις πηγές.

8.22) Αναζητώ πληροφορίες στο διαδίκτυο ή στην εγκυκλοπαίδεια για τους

δημιουργούς των πηγών και συνθέτω την ταυτότητά τους.

46
Πλούταρχος Ξενοφώντας

Τόπος Τόπος
καταγωγής καταγωγής

Ημερομηνία Ημερομηνία
Γέννησης Γέννησης

Τόπος Τόπος
γέννησης γέννησης

Ιδιότητα Ιδιότητα

Ημερομηνία Ημερομηνία
Θανάτου Θανάτου

47
Π33: «Όσο προχωρούσε η ηλικία τους, τόσο εντατικότερη γινόταν η εξάσκησή τους. Τα
κούρευαν σύρριζα και τα συνήθιζαν να περπατούν ξυπόλητα και να παίζουν, συνήθως
γυμνά.Όταν. νέοι δεν φορούσαν χιτώνα , έχοντας ένα μόνο ιμάτιο το χρόνο,
σκληροτράχηλοι στο σώμα και χωρίς πολλά λουτρά και αρώματα.
Κοιμούνταν μάζα κατά ίλες και ομάδες πάνω σε στρώματα που τα έκαναν οι ίδιοι,
κόβοντας με τα χέρια τους, και όχι με μαχαίρια τις κορφές από τα καλάμια που φύτρωναν
κοντά στον ποταμό Ευρώτα.»

Πλούταρχος, ,Περί της Αλεξάνδρου τύχης ή αρετής,-Λακωνικά Αποφθέγματα, μτφρ: Γ.Α

Ράπτης, Θεσσαλονίκη: Ζήτρος, σελ. 471.

Π34: «Μάθαιναν τα απαραίτητα γράμματα.Άλλες μορφές μάθησης τις απαγόρευαν

και τους δασκάλους και τις θεωρίες τους .Εκπαίδευσή τους ήταν να άρχονται σωστά
και να υπομένουν τους κόπους, και κατά τις μάχες ή να νικούν ή να πεθαίνουν.

Πλούταρχος, Περί της Αλεξάνδρου τύχης ή αρετής-Λακωνικά Αποφθέγματα,

μτφρ: Γ.Α.Ράπτης, Θεσσαλονίκη: Ζήτρος, σελ. 471.

Γλωσσάριο
σκληροτράχηλος: αυτός που δεν κουράζεται εύκολα και έχει εξαιρετική αντοχή
ίλες: ομάδες ιμάτιο: ρούχο 48
 Δραστηριότητες:

8.23) Πως φρόντιζαν την εμφάνισή τους τα νεαρά Σπαρτιατόπουλα

σύμφωνα με τις πηγές; Τι φορούσαν και πώς ζούσαν;

8.24) Περιγράφω που αποσκοπούσε αυτού του είδους η σκληραγώγηση.

49
 Π35: www.sikyon.com

Δραστηριότητες:
8.25) Διακρίνω τον τύπο (είδος) της οπτικής πηγής Π35.
8.26) Ποιο είναι το θέμα της;
8.27) Ποιες ιστορικές πληροφορίες αντλώ από αυτήν;
8.28) Ποια αγωνίσματα βλέπω να απεικονίζονται; Ποια από αυτά τα
αγωνίσματα υπάρχουν σήμερα; Βρίσκω πληροφορίες για την ιστορική
εξέλιξή τους.

50
 Η αγωγή των κοριτσιών
Π36: Οι κοπέλες της Σπάρτης γυμνάζονταν δημόσια στα διάφορα
αθλήματα, ακριβώς όπως και τα αγόρια. Πάλευαν, έριχναν το δίσκο
και το ακόντιο, που είναι όπλο πολεμικό. Φρόντιζαν για την ευγονία,
να ετοιμάζουν μητέρες ρωμαλέες και δυνατές και γυναίκες
προικισμένες με αντρικές αρετές. Ο Λυκούργος, καθώς μας λέει ο
Πλούταρχος, «για να αποφεύγουν την μαλθακότητα μιας σπιτικής
εκπαίδευσης χωρίς σκληραγωγία(όπως των κοριτσιών της Αθήνας)
έπρεπε να εμφανίζονται στις λιτανείες γυμνά τα κορίτσια, όπως και τα
αγόρια, να χορεύουν και να τραγουδούν στις θρησκευτικές τελετές,
μπροστά στα μάτια των αντρών. Έτσι ετοίμαζαν γάμους πολύ
αρμονικούς που θα δώσουν στη Σπάρτη παιδιά ρωμαλέα[….].

Flaceliere R. .(1957), Ο Δημόσιος και ιδιωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων,

μτφ: Γερασ. Δ. Βανδώρου, Αθήνα: Δημ.Ν Παπαδήμα σελ. 109

8.29) Σε ποια αθλήματα γυμνάζονταν οι γυναίκες της

Σπάρτης,σύμφωνα με την πηγή και γιατί;
51
Π37: Αν και η σπιτική ζωή των
Σπαρτιατών ήταν εξαιρετικά Δραστηριότητες:
περιορισμένη οι γυναίκες στην
πραγματικότητα απολάμβαναν 8.30) Η ιστορική πηγή
μεγαλύτερη ελευθερία από ό,τι οι αναφέρεται στο ίδιο θέμα
γυναίκες σε πολλά άλλα μέρη του
ελληνικού κόσμου. Τα κορίτσια και δίνει τις ίδιες ιστορικές
επιτρέπονταν να ανακατεύονται και πληροφορίες με την πηγή.
να κάνουν ελεύθερα παρέα με τα
αγόρια. Ακολουθούσαν επίσης ένα 8.31) Διαφοροποιούνται σε
εντατικό πρόγραμμα σωματικής κάποιες πληροφορίες οι δύο
εκπαίδευσης που περιλάμβανε πηγές Π36, Π37;
δισκοβολία, ακοντισμό και πάλη.
Σκοπός αυτού του εκπαιδευτικού 8.32) Συγκρίνω την αγωγή
προγράμματος ήταν το να των αγοριών με των
εξασφαλιστεί ότι θα γεννούσαν και θα
κορίτσιων.
ανέτρεφαν εύρωστα παιδιά.[…]
8.33) Βρίσκω την ταυτότητά
Garland Robert, (1998) «Οι Αρχαίοι
Έλληνες και η καθημερινή τους ζωή»- της ιστορικής πηγής.
μτφρ. Δ. Γεδεών, Αθήνα: Βασδέκης,
σελ. 118
52
Ποιος είναι ο δημιουργός της
πηγής;

Πότε δημιουργήθηκε;

Ποιος είναι ο σκοπός της

δημιουργίας της;

Ποιο είναι το είδος της πηγής;

53
 Δραστηριότητες:

8.34) Παρατηρώ και περιγράφω την

εικόνα Π38.Τι θα μπορούσα να πω για τη
θέση της γυναίκας στη Σπάρτη εκείνης
της εποχής; Απαντώ συνδυαστικά με τις
ιστορικές πληροφορίες που αντλώ από τις
πηγές

8.35) Ποιο είναι το είδος της οπτικής

πηγής;

Π38: Χάλκινο αγαλματίδιο Σπαρτιάτισσας να τρέχει.

Η κόρη τρέχει σε αγώνα δρόμου των Ηραίων,
αφήνοντας τα μαλλιά της ελεύθερα κάτω, ενώ το
ένδυμα της φθάνει λίγο επάνω από το γόνατο και
ο εμπρόσθιος δεξιός της ώμος είναι γυμνός, έως
το στήθος της. Σπαρτιατικό έργο, γύρω στα
520-500 π.Χ. Βρετανικό Μουσείο
54
 Δραστηριότητα:

8.36) Παρατηρώ και

περιγράφω την εικόνα.
Ποιο θέμα αποτυπώ-
νεται στην πηγή;

8.37) Ποιες ιστορικές

πληροφορίες αντλώ από
την οπτική πηγή;

Π39: Αγόρια και κορίτσια της Σπάρτης καθώς ασκούνται,

Baltrusch Ernst (1998), Σπάρτη –Η ιστορία, η κοινωνία και
ο πολιτισμός της αρχαίας λακωνικής πόλης-, μτφρ.Χρήστος
Π. Μπαλόγλου, Αθήνα: Δημ. Ν. Παπαδήμα, σελ. 98

55
 Οι φαινομηρίδες

8.38) Τι ήταν οι
Π40: «Οι νέες Σπαρτιάτισσες φορού – φαινομηρίδες σύμφωνα
σαν κοντούς χιτώνες, τα πέπλα, με την πηγή Π40;
που δεν ήταν ραμμένα προς τα
κάτω, μισάνοιγαν όταν βάδιζαν,
και φαίνονταν οι μηροί τους. Γι’
αυτό και τις είπαν «φαινομηρίδες»
(αυτές που φαίνονται οι μηροί τους)».

Flaceliere R. .(1957),Ο Δημόσιος και

ιδιωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων,
μτφ: Γερασ.Δ.Βανδώρου, Αθήνα: Δημ. Ν
Παπαδήμα σελ. 76

56
Π41:«Ούτε και αν ακόμη το ήθελε
θα γινόταν συνετή μια
Σπαρτιατοπούλα.
Παρατάνε εκείνες τα σπίτια τους
και με ξέσκεπα τα μηριά τους
και με τα πέπλα ανεμίζοντας
γυμνάζονται στα στάδια
και τις παλαίστρες
μαζί με τα αγόρια.
Ευριπίδης, Ανδρομάχη στιχ.
597-598
στο site:
www.greeklanguage.gr
• Εκπαιδευτικό Υλικό
Ο Ευριπίδης (480 π.Χ. - 406 π.Χ.),
υπήρξε τραγικός ποιητής και ένας
από τους τρεις μεγάλους
διδάσκαλους του αττικού δράματος
στο αρχαίο ελληνικό θέατρο
.Καταγόταν από την Αθήνα.Έζησε
σε μια εποχή όπου και τον
πελοπονησ πόλεμο κι ίσως είναι
επηρεασμένος και από αυτό. Η
Ανδρομάχη, κατά πάσα πιθανότητα,
γράφτηκε στα πρώτα χρόνια του
Πελοποννησιακού Πολέμου.

8.39) Βρίσκω το δημιουργό της πηγής Π41.

8.40) Υπογραμμίζω τα στοιχεία που μαρτυρούν την ταυτότητα του
δημιουργού της πηγής.
8.41) Συσχετίζω το περιεχόμενο των στίχων με την ταυτότητα του
δημιουργού της.
8.42) Καταγράφω την οπτική γωνία του δημιουργού ως προς το
57 μου.
θέμα.Είναι υποκειμενική η γνώμη; Αιτιολογώ την απάντησή
 Το παγκράτιο - πολεμικό άθλημα
Π42: «Το παγκράτιο άθλημα είναι
συνδυασμός πάλης και
πυγμής.Οι νέοι στη Σπάρτη
εκπαιδεύονταν στο παγκράτιο για
να μπορούν να κατανικούν τους
εχθρούς στους πολέμους αλλά
και σε τυχόν συμπλοκή με άγρια
ζώα.Ο ιστορικός Φιλόστρατος
αναφέρει το παγκράτιο σαν «το
πιο άξιο άθλημα των
Ολυμπιάδων και τη
σπουδαιότερη προετοιμασία των
πολεμιστών ».Η ονομασία του
προέρχεται από το συνδυασμό
των αρχαιοελληνικών λέξεων παν Π43 : www. sikyon. com
και κράτος».

Γιαννάκης Θωμάς Β. (2009), Το

αρχαίο ελληνικό παγκράτιο άθλημα,
Εκάτη, στο site: www. ekati
-e.blogspot.com/. 58
 Δραστηριότητες:

8.43) Παρατηρώ την οπτική πηγή Π43. Ποιο είναι το είδος της;

8.44) Πώς ονομάζεται ως προς το χρώμα των μορφών που απεικο -

νίζονται;

8.45) Γιατί, σύμφωνα με τη γραπτή πηγή, το παγκράτιο ήταν

σημαντικό άθλημα στην αγωγή των Σπαρτιατών;

8.46) Διεξάγεται το παγκράτιο στους σύγχρονους Ολυμπιακούς

Αγώνες; Αναζητώ πληροφορίες.

59
 Παιχνίδια:
Η κρυπτίνδα ή αποδιδρασκίνδα

Π44: «Στην αρχαία Σπάρτη

η κρυπτίνδα ήταν ένα από τα Δραστηριότητες:
γυμνάσματα των αγοριών
Στην κρυπτίνδα, ένας παί - 8.47) Με ποιο σημερινό παιχνίδι
κτης κλείνει τα μάτια του μοιάζει η «κρυπτίνδα»;
Και οι άλλοι τρέχουν να
Κρυφτούν σε ορισμένο
Χρόνο. Ο παίκτης 8.48) Ποια είναι η ονομασία του;
Ανοίγει τα μάτια του και
Ψάχνει να τους βρει.Κάθε 8.49) Παίζεται με τους ίδιους
φορά που βρίσκει έναν, όρους ή έχει διαφοροποιηθεί;
πρέπει να προλάβει να τρέ -
ξει πρώτος στη θέση του,
αλλιώς χάνει.»

Κροντήρα Λ. (2002), «Ελάτε να

παίξουμε μέσα στο χρόνο»,
Αθήνα:Φυτράκη,σελ 65. 60
 Η διελκυστίνδα
Π45: «Οι παίκτες καρφώνουν στο χώμα ένα δοκάρι που στο μέσο του έχει
μια τρύπα από όπου περνούν ένα σκοινί. Στις δύο άκρες του, δένεται από
ένας παίκτης, έτσι ώστε ο ένας να μην κοιτά τον άλλο, και προσπαθούν
τραβώντας με δύναμη, να φέρουν ο ένας τον άλλον κοντά στη δοκό. Το
παιχνίδι αυτό παίζεται και με ισάριθμους σε κάθε πλευρά παίκτες..»

Κροντήρα Λ. (2002), «Ελάτε να παίξουμε μέσα στο χρόνο», Αθήνα: Φυτράκη, σελ. 66

Π46: «Η Διελκυστίνδα» Κροντήρα Λ. (2002), «Ελάτε να παίξουμε μέσα στο χρόνο»,

Αθήνα: Φυτράκη, σελ. 66 61
Δραστηριότητες:

8.50) Περιγράφω με βάση την γραπτή και την οπτική πηγή πως
έπαιζαν τη διελκυστίνδα τα αγόρια στην αρχαία Σπάρτη.

8.51) Παίζεται η διελκυστίνδα στις μέρες;

8.52) Μοιάζει με κανένα άλλο παιχνίδι που παίζουν τα παιδιά σήμερα;

62
 Το κάλαμον περιβαίνειν
Π47: «Ένα από τα παιχνίδια που έπαιζαν τα
μικρά αγόρια στην αρχαιότητα ήταν το
«κάλαμον περιβαίνειν». Το έπαιζαν τα
μικρά αγόρια. Έπαιρναν ένα καλάμι, ένα
λιοντάρι ή ένα απλό ξύλο, φαντάζονταν
πως ήταν ένα περήφανο άλογο, το
καβαλίκευαν και έτρεχαν μ αυτό σαν
γενναίοι καβαλάρηδες. Έτσι τα παιδιά με
τη φαντασία τους, μετέφεραν τον κόσμο
των μεγάλων στο δικό τους κόσμο. Όπως
πολλές φορές και οι μεγάλοι ήθελαν να
βρεθούν στον κόσμο των μικρών. Ο
βασιλιάς της Σπάρτης Αγησίλαος [...],
όταν έβλεπε τα εγγόνια του να παίζουν
αυτό το παιχνίδι, δεν κρατιόταν.
Καβαλίκευε και αυτός ένα καλάμι και
μοιραζόταν τη χαρά του παιχνιδιού μαζί
τους.»
Π48: Μελανόμορφος Χούς,
Κροντήρα Λ. (2002), «Ελάτε να παίξουμε μέσα
στο χρόνο», Αθήνα: Φυτράκη, σελ. 42 απεικονίζεται το «καλαμον περιβαινειν»
Κροντήρα Λ. (2002), «Ελάτε να
παίξουμε μέσα στο χρόνο», Αθήνα:
Φυτράκη, σελ. 42
• 63
 Δραστηριότητες:

8.53) Ποιο είναι το είδος της οπτικής πηγής Π48;

8.54) Πώς ονομάζεται ως προς το χρώμα των μορφών που

απεικονίζονται;

8.55) Με βάση τις πηγές Π47 και Π48, περιγράφω πώς παιζόταν
το «κάλαμον περιβαίνειν»;

8.56) Γνωρίζεις κάποιο σημερινό παιχνίδι που να μοιάζει με το

«κάλαμον περιβαίνειν» ;

64
Συνθετικές Ομαδικές Δραστηριότητες (για τις πηγές Π44 έως Π48 )

8.57) Συζητούμε μεταξύ μας και συγκρίνουμε τα παιχνίδια των παιδιών της
αρχαίας Σπάρτης με παιχνίδια που παίζουν τα παιδιά σήμερα. Ασχολούνται
μόνο με παιχνίδια φυσικής δραστηριότητας;

8.58) Βγαίνουμε στην αυλή και οργανώνουμε τα παιχνίδια και τα αθλήματα

με τα οποία ασχολούνταν οι αρχαίοι Σπαρτιάτες, με τη βοήθεια του δασκάλου
φυσικής αγωγής. Σχεδιάζουμε και κατασκευάζουμε τα δικά μας μεταλλεία.

65
Συνθετικές Δραστηριότητες (Π25 έως Π48)
8.59) Με βάση τις πηγές για την αγωγή των νέων και περιγράφω στη σελίδα του
ημερολογίου μία ημέρα από την καθημερινές ασχολίες ενός αγοριού ή κοριτσιού
στην αρχαία Σπάρτη.

…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
………………………………………………………………..
………………………………………………………………..
………………………………………………………………...
………………………………………………………………...

66
 8.60) Κατηγοριοποιώ τις πηγές της ενότητας σε γραπτές και οπτικές.

Είδος
Πηγής Πηγές

Γραπτές

Οπτικές

67
8.61α) Συμπληρώνω το διάγραμμα με λέξεις και φράσεις σχετικές με την
αγωγή

ΑΓΩΓΗ

8.61β) Δίνω μια ερμηνεία του όρου «αγωγή» στην αρχαία Σπάρτη με
βάση όσα έχω μάθει.
68
 Συνθετικές-Ομαδικές Δραστηριότητες (Π25 έως Π48)

8.62) Βρίσκουμε παράγωγες λέξεις από την λέξη «αγωγή».

8.63) Συζητάμε μεταξύ μας και συγκρίνουμε τη σπαρτιατική εκπαίδευση με

την εκπαίδευση στα σχολεία σήμερα. Καταγράφουμε ομοιότητες και
διαφορές.

8.64) Κατασκευάζουμε ανά ομάδες από ένα αγγείο (κήλικα,αμφορέα κλπ )

από πηλό με παραστάσεις από την καθημερινή ζωή των Σπαρτιατών.

8.65) Δημιουργούμε και σκηνοθετούμε , με τη βοήθεια της δασκάλας

θεατρικής αγωγής ή του δασκάλου της τάξης, ένα μικρό θεατρικό έργο που
να σχετίζεται με την αγωγή των νέων στην αρχαία Σπάρτη.

69
8.66) Παρακολουθώ προσεκτικά την Πηγή και καταγράφω ομοιότητες
και διαφορές με τις πηγές της ενότητας

Π49: Απόσπασμα από την ταινία «Οι 300»,του Zack

Snyder για την αγωγή των παιδιων

70
 9) Η ΝΙΚΗ ΣΤΗ ΜΑΧΗ-ΑΞΙΑ ΠΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΗ
ΖΩΗ

Π50: «Οι Σπαρτιάτες έδιναν τέτοια

ανατροφή στις γυναίκες ώστε να
είναι δυνατές στο σώμα και
γενναίες στην ψυχή. Άξιες γυναίκες
και μάνες πολεμιστών, οι οποίες
παρακινούσαν τους άνδρες να
δείξουν ανδρεία στην μάχη. Η
Σπαρτιάτισσα μητέρα, όταν έδινε
την ασπίδα στον γιό της έλεγε ‘η
ταν η επι τας’ που σημαίνει ‘ή να
την φέρεις πίσω νικητής ή να σε
φέρουν πάνω σε αυτήν νεκρό»
Π51: www. spartans .gr,
Πλούταρχος, Περί της Αλεξάνδρου τύχης
ή αρετής,-Λακωνικά Αποφθέγματα,
μτφρ: Γ.Α Ράπτης, Θεσσαλονίκη:
Ζήτρος, σελ. 505

71
 Δραστηριότητες:

9.1) Βρίσκω το θέμα της γραπτής ιστορικής πηγής Π50.

9.2) Συσχετίζω και αιτιολογώ το περιεχόμενο της γραπτής πηγής Π50 με

την οπτική πηγή Π51.

9.3) Βρίσκω το δημιουργό της γραπτής πηγής. Είναι πρωτογενής ή

δευτερογενής;

9.4) Ποια αντίληψη της αρχαίας Σπάρτης προβάλλεται σε αυτές τις

πηγές;

72
Π52: «Μια μητέρα, όταν ξεπροβόδιζε τα
παιδιά της, πέντε συνολικά, που βγήκαν να
πολεμήσουν, κάθισε στα προάστια,
περιμένοντας ποια εξέλιξη θα είχε η μάχη.
Και όταν γύρισε κάποιος και εκείνη τον
ρώτησε να μάθει, εκείνος της απάντησε
ότι έχουν σκοτωθεί όλα της τα παιδιά, του
είπε ‘δεν σε ρώτησα αυτό, δειλό
ανδράποδο, αλλά τι κάνει η πατρίδα’. Και
όταν εκείνος της απάντησε ότι νικά, του
είπε: Με ευχαρίστηση λοιπόν δέχομαι και
τον θάνατο των παιδιών μου».

Πλούταρχος, Περί της Αλεξάνδρου τύχης ή

αρετής,-Λακωνικά Αποφθέγματα,
μτφρ: Γ.Α Ράπτης, Θεσσαλονίκη: Ζήτρος, σελ.
501
Π53: Σπαρτιάτισσα που ξεπροβοδίζει τον
άντρα στην μάχη.
www.thermopilai.org/.../e-tan-e-epi-tas , Π40

73
 Δραστηριότητες:

9.5) Συσχετίζω τις πληροφορίες των πηγών Π52 και Π53 και αιτιολογώ
την απάντησή μου. Εντοπίζω ομοιότητες και διαφορές.

9.6) Παρατηρώ την οπτικές πηγές της ενότητας και αναγνωρίζω το είδος
του καθεμιάς (πίνακας, φωτογραφία κ.ο.κ)

9.7) Συγκρίνω τα δύο οπτικά ντοκουμέντα Π51 και Π53 ως προς το

θέμα. Καταγράφω ομοιότητες και διαφορές.

74
Π54: « Η επίδειξη δειλίας στη μάχη
αποτελούσε τη χείριστη ατιμωτική Δραστηριότητες:
πράξη. Οι «ριψασπίδες»
αποκλείονταν από τη Λακωνική 9.8) Εντοπίζω το θέμα της πηγής
Πολιτεία, στερούμενοι παράλληλα του
δικαιώματος να διεκδικήσουν κάποιο
αξίωμα, ενώ όπως μαρτυρεί ο 9.9) Σε ποια κατηγορία γραπτής πηγής
Πλούταρχος (Αγησίλαος, 30, 3-4), ανήκει η συγκεκριμένη ιστορική πηγή;
κανένας δεν παραχωρούσε την κόρη
του για γάμο σε έναν ατιμασμένο».
Ωστόσο, ακόμη και γι' αυτούς, η 9.10) Ποια αντίληψη προβάλλεται σε
Πολιτεία είχε προνοήσει, αυτήν;
παρέχοντας τους μία ευκαιρία για
εξιλέωση. Η αποκάθαρσή τους
μπορούσε να συντελεσθεί, εφ' όσον 9.11) Σε ποιες πληροφορίες εστιάζει η
επιδείκνυαν σε κάποια συγκεκριμένη γραπτή πηγή; Σε τι
μεταγενέστερη πολεμική σύρραξη διαφέρει από τις πηγές Π52 και Π53;
γενναιότητα και στρατιωτικό ήθος». Σε τι μοιάζει ;

Χαραλαμπόπουλος Ι. (1998), Σπαρτιατι- κά

Έθιμα και Παραδόσεις, Απολλώνειο Φως,
στο site: www.spartans. gr.
75
Π55:«Για την πατρίδα στην πρώτη γραμμή
πολεμώντας να πέσει σαν παληκάρι
κανείς είναι μεγάλη τιμή.[...]
Τυρταίος ,Θάνατος για την Πατρίδα
α’, μτφρ: Θρ.Σταύρου
Εμπρός παιδιά πατέρων πολιτών της
ηρωικής Σπάρτης, προβάλλετε την
ασπίδα με το αριστερό χέρι, κρατή -
στε το δόρυ θαραλλέα, χωρίς να
υπολογίζεται τη ζωή σας .Αυτό
είναι πατροπαράδοτο στη Σπάρτη»
Τυρταίος, Έτοιμοι για τη μάχη,
μτφρ: Διον. Μπιτζελάκη.
στο site: http://culture.ana.gr/
Π56: «Την αψεγάδιαστη ασπίδα μου,
που άθελα πλάι στο θάμνο πέ -
ταξα κάποιος εχθρός Σάιος
τώρα τη χαίρεται .Γλίτωσα
εγώ τη ζωή μου;Για την
ασπίδα λοιπόν δε με νοιάζει.
Ας πάει στο καλό, θα βρω
καλύτερη εγώ».
Αρχίλοχος, Η πεταμένη
Ασπίδα, α, Μτφρ
Θρ.Σταύρου
στο site:
http://www.scribd.com/
76
 Εκπαιδευτικό υλικό
:Τυρταίος, ελεγειακός ποιητής,
καταγόταν μάλλον από τις
Αφιδνές της Λακεδαίμονος και
έζησε τον 7ο αιώνα. Με τις
ελεγείες και τους παιάνες του
τόνιζε τη στρατιωτική τιμή και
την αγάπη προς την πατρίδα.
• Εκπαιδευτικό υλικό
:Αρχίλοχος ήταν αρχαίος λυρικός
ποιητής. Καταγόταν από την Πάρο
και έζησε τον 7ο αιώνα π.Χ.
Θεωρείται ο δημιουργός του λόγιου
ιάμβου και της χρήσης του με
σκοπό τη σάτιρα.

Δραστηριότητες
9.12) Ποιο ιδανικό της Αρχαίας Σπάρτης προβάλλεται και εξυμνείται στα
απόσπάσματα από τα ποιήματα του Τυρταίου;
9.13) Ποια άποψη προβάλλεται στο ποίημα του ποιητή Αρχίλοχου για το πέταγμα
της ασπίδας; Είναι αντίθετες μεταξύ τους ; Είναι υποκειμενικές ή αντικειμενικές;
Συνθετική Δραστηριότητα
9.14) Με ποια από τις δύο απόψεις που προβάλλονται συμφωνείται;
Χωριστείτε σε ομάδες, καταγράψτε και αντιπαραθέστε τα επιχειρήματά σας, υπέρ
της μίας ή της άλλης θέσης.

77
 10) Ο ΣΤΡΑΤΟΣ
Π57: «Οι Σπαρτιάτες οπλίτες φορούσαν
πάντα κόκκινο μανδύα γιατί κάλυπτε
το αίμα εάν πληγώνονταν και επίσης,
τρόμαζε κατά κάποιο τρόπο τον
αντίπαλο.Στις μάχες οι Σπαρτιάτες
οπλίτες δεν φορούσαν σανδάλια, αλλά
πήγαιναν ξυπόλυτοι[..]Επίσης είναι
χαρακτηριστικό ότι άφηναν μακριά
μαλλιά και χτενίζονταν πριν τις
μάχες».
Flaceliere R. (1957),Ο Δημόσιος και
ιδιωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων,
μτφ: Γερασ. Δ.Βανδώρου, Αθήνα: Π58: www. spartans. gr.
Δημ.Ν. Παπαδήμα, σελ 300.

10.1) Συμφωνεί το περιεχόμενο της οπτικής

. πηγής με το κείμενο; Αιτιολογώ την
απάντησή μου.
Γλωσσάριο
Μανδύας: ένδυμα/πανωφόρι των
στρατιωτών και των βασιλιάδων 78
Π59: Σε καιρό πολέμου οι Σπαρτιάτες χαλάρωναν τις πιο τραχείς πλευρές τις
εκπαίδευσής τους και δεν εμπόδιζαν τους νέους άντρες να στολίζουν τα
μαλλιά τους, τον οπλισμό και την ενδυμασία τους. Χαίρονταν να τους
βλέπουν σαν άλογα που σηκώνονται στα πίσω πόδια τους και χλιμιντρίζουν
πριν τους αγώνες. Για το λόγω αυτό οι άντρες άφηναν μακριά μαλλιά από
την εφηβεία και μετά. Ειδικά σε καιρό κινδύνου φρόντιζαν να φαίνονται
γυαλιστερά και καλά χτενισμένα, γιατί θυμόντουσαν κάποια ρήση που είχε
πει ο Λυκούργος σχετικά με τα μαλλιά, ότι δηλαδή κάνουν τον όμορφο άντρα
να φαίνεται ωραιότερος και τον άσχημο να φαίνεται πιο τρομακτικός.

Βίος Λυκούργου 22.1 από Garland Robert (1998), Οι Αρχαίοι Έλληνες και η καθημερινή
τους ζωή, μτφρ Δ. Γεδεών, Αθήνα: Βασδέκη, σελ. 131

Γλωσσάριο
ρήση: λόγος , ομιλία, ρητό,
γνωμικό

Δραστηριότητα
10.2) Βρίσκω φωτογραφίες από βιβλία ή διαδίκτυο που να
απεικονίζουν πως έφτιαχναν τα μαλλιά τους σε άλλες πόλεις της
αρχαιότητας και συγκρίνω μεταξύ τους και με την σημερινή εποχή.
79
 Π61: http://www.sikyon.com/ sparta/
Π60: www.sikyon.com/ sparta/
history_ gr. html
history_ gr. html

Δραστηριότητα:

10.3) Παρατηρώ τις οπτικές πηγές και περιγράφω τους πολεμιστές. Ποια είναι τα όπλα τους;

80
10.4) Ζωγραφίζω έναν Σπαρτιάτη πολεμιστή στο παρακάτω αγγείο με
βάση τις ιστορικές πληροφορίες των πηγών Π57 έως Π61

81
 Ο Πυρρίχιος χορός ή Πυρρίχη

Π62:«Ο ρυθμός του χορού αυτού βασιζόταν

πάνω στον πυρρίχιο πόδα, μουσικό μέτρο
σύντομο (γρήγορο) γι' αυτό και σαν ρυθμός
ήταν έντονος και ζωηρός. Οι Σπαρτιάτες, ήταν οι
πρώτοι που πριν αναχωρήσουν για τον πόλεμο
ή λίγο πριν την μάχη, αλλά και κατά την
διάρκεια των πολεμικών αναμετρήσεων, Π63: Αρχαία αναπαράσταση του
ασκούνταν και μάθαιναν να χορεύουν τον χορό Πυρρίχιου χορού
αυτό με όπλα, τόξα, ασπίδες και δόρατα για να
μπορούν να είναι νικητές στη μάχη. Οι
χορευτές-πολεμιστές που έφεραν πολεμική
εξάρτυση ήταν χωρισμένοι και κατανεμημένοι σε
δύο συμπλέγματα, τους επιτιθέμενους και τους
αμυνόμενους και μιμούνταν τις κινήσεις των
πολεμιστών την ώρα της μάχης. Σύμφωνα με
περιγραφή του Πλάτωνα χορευόταν από
πολλούς χορευτές στην σειρά,
καθοδηγούμενους από τον αρχηγό της ομάδας.
[…]Στην Σπάρτη ήταν υποχρεωτικός χορός σε
όλους από πέντε ετών και πάνω. Στην Λακωνία
ήταν κατ' εξοχήν πολεμικός χορός, χορευόταν
όμως και σε θρησκευτικές γιορτές και στις Π64: Γλυπτό με γυμνούς άνδρες που χορεύ-
γυμνοπαιδιές». ουν τον πυρρίχιο

Αθανασιάδης Δ, (1998) «Πυρρίχιος Χορός», Αθήνα: 82

Αφοι Κυριακίδη, σελ 35.
 ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΕΣ ΜΟΡΕΣ

Οι Σπαρτιατικές Μόρες είναι ένας

πολιτιστικός σύλλογος, που έχει ως σκοπό τη
δημιουργία ενός αρχαιοπρεπούς αγήματος
αποδόσεως τιμών, που φέρει αρχαιοελληνική
αμφίεση και εξάρτυση και λαμβάνει μέρος σε
εκδηλώσεις και εορτές, κατόπιν
προσκλήσεως για την αναβίωση και διάδοση
Αρχαίων Σπαρτιατικών Ιδεωδών. Το
απόσπασμα είναι από το «5ο Οδοιπορικό
στην Ελληνική Παράδοση», που
διοργανώθηκε στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας,
για την UNESCO Πειραιώς και Νήσων, υπό
την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, του
Δήμου Πειραιωτών και της Παγκόσμιας Π65: Πυρίχιος στο ΣΕΦ
Ομοσπονδίας Ομίλων, Συλλόγων και ( Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας)
Κέντρων Unesco. http://www.youtube. com/watch?
v=3zo35C_1q9g
www.spartasmores.gr

83
Δραστηριότητες

10.5) Μελετώ τις πηγές Π62, Π63, Π64, Π65 και εντοπίζω
ομοιότητες και διαφορές.

10.6) Γιατί χόρευαν τον Πυρρίχιο πριν τον πόλεμο οι Σπαρτιάτες;

10.7) Συγκρίνω τις στολές των Σπαρτιατών στις πηγές Π63, Π64.

84
 Σπαρτιατική Φάλαγγα

Π66: «Στην Σπαρτιατική φάλαγγα οπλιτών μετείχαν κατά το μεγαλύτερο

διάστημα της αρχαιότητας μόνο Σπαρτιάτες απόφοιτοι της Αγωγής με
κλήρο γης. Την απόλυτη αρχηγία της Σπαρτιατικής φάλαγγας κατά την
εκστρατεία αναλάμβανε ένας εκ των δύο βασιλέων της Πόλης, καθένας εκ
των οποίων εκστράτευε και πολεμούσε μέσα στις τάξεις της φάλαγγας.. Η
Σπαρτιατική φάλαγγα, σε αντίθεση με άλλες οπλιτικές φάλαγγες στην
Ελλάδα δεν ήταν μόνο ένας στρατιωτικός σχηματισμός, αλλά αποτελούσε
και μια αστυνομική δύναμη πίσω στην Σπάρτη. Ποτέ δεν εκστράτευσε
μακριά από την Σπάρτη το σύνολο της Σπαρτιατικής φάλαγγας. Πάντοτε
ένα τμήμα της έμενε πίσω, ως αστυνομική δύναμη, ενώ για τον ίδιο λόγο
απαγορευόταν να εκστρατεύσουν ταυτόχρονα εκτός συνόρων και οι δύο
βασιλείς».

Πηγή: «Η Σπαρτιατική φάλαγγα» από το site:

http://polioxni.wordpress.com

85
Δραστηριότητες

10.8 ) Μελετώ προσεκτικά την πηγή (Π66) .

10.9) Ποια ήταν η αποστολή της Σπαρτιατικής Φάλαγγας;

10.10) Υπήρχαν σε άλλες πόλεις της αρχαιότητας Φάλαγγες;

Βρίσκω πληροφορίες και τις συγκρίνω με την Σπαρτιατική Φάλαγγα.

86
 11) Η ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΗ ΛΙΤΟΤΗΤΑ

11.1) Αναζητώ
Π67«Τα Σπαρτιατόπουλα,
πληροφορίες πως
μετά τα δώδεκά
ντυνόταν σε άλλες
τους χρόνια,δε φορούσαν πια
πόλεις στην
χιτώνα παρά μόνο ιμάτιο, το ίδιο,
αρχαία Ελλάδα.
χειμώνα καλοκαίρι.
Το ιμάτιον ήταν ένα ορθογώνιο ύφασμα,
μονοκόμματο,που το τύλιγαν γύρω 11.2) Ψάχνω και
στο σώμα τους χωρίς να το βρίσκω φωτο-
σταθερά πουθενά. γραφίες από
ιμάτια.
Flaceliere R. (1957), Ο Δημόσιος και
ιδιωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων,
μτφ: Γερασ. Δ. Βανδώρου,
Αθήνα: Δημ.Ν Παπαδήμα σελ. 190-191.

87
• Π68: «Οι Λάκωνες ήταν λιτοί και
στον θάνατο. Οι νεκροί θάβονταν
τυλιγμένοι σε κόκκινο μανδύα, με
λίγα φύλλα ελιάς, δίχως άλλα
αντικείμενα, ενώ η επίδειξη
υπέρμετρης λύπης και θρήνων, δεν
ήταν επιτρεπτή. Μοναδική εξαίρεση
γινόταν για τους βασιλείς, οι οποίοι
κηδεύονταν με τιμές ηρώων, εν
μέσω υπερβολικού πένθους».
Κρασσανάκης Α. (2007), Σπάρτη,
Λακεδαιμονίων Πολιτεία, η λιτότητα,
σελ 42.
Π69:«Στη Σπάρτη οι πολεμιστές
που σκοτώνονταν στη μάχη,
θάβονταν μέσα σε ένα μανδύα
πορφυρό, που τους χρησίμευε
για σάβανο, και σκεπασμένοι με
κλαδιά ελιάς.
Οι τάφοι τους είχαν επάνω το
όνομά τους, ενώ οι τάφοι όλων
των άλλων Λακεδαιμονίων
έμεναν ανώνυμοι»
Καργάκος Σ. (2006), Ιστορία της
Αρχαίας Σπάρτης, Τόμος Α’
Θεσσαλονίκη:Gutenberg, σελ. 326
88
11.1) Μελετώ τις πηγές Π68, Π69, εντοπίζω και καταγράφω τις
ομοιότητες και τις διαφορές των ιστορικών πηγών ως προς το
περιεχόμενο/θέμα.

Ομοιότητες Διαφορές

89
Δραστηριότητες:

11.2) Τι πιστεύεις ότι συμβολίζει το κλαδί ελιάς;

11.3) Γνωρίζεις άλλες περιπτώσεις που χρησιμοποιείται το κλαδί ελιάς;

Τι συμβολίζει;

90
 Π70: «Όλα στη ζωή των Σπαρτιατών ήταν λιτά, όμοια λιτό ήταν και το φαγητό
ή το ποτό τους.Τα συνήθη εδέσματα που προσφέρονταν στα φειδίτια ήταν
τα τραγήματα (ξερά φρούτα, όπως τα σύκα), ελιές, τυρί και ο απαραίτητος
άρτος.Το κυριότερο όμως φαγητό που άφησε όνομα μέσα στους αιώνες
Ήταν ο γνωστός ως μέλας ζωμός, προερχόταν κατά πάσα πιθανότητα
από χοιρινό κρέας»
Καργάκος Σ. (2006), Ιστορία της Αρχαίας Σπάρτης,Τόμος Α’
Θεσσαλονίκη:Gutenberg σελ 510

Δραστηριότητες:

11.4) Ποια από τα τρόφιμα των αρχαίων Σπαρτιατών τρώγονται σήμερα;

11.5) Τι γνωρίζω για τη θρεπτική τους αξία; Συζητώ στην τάξη για την
ωφέλεια τους.
91
 Π71: «Εκείνο πάντως που προσδίδει
ιδιαιτερότητα στον τρόπο ζωής
των Σπαρτιατών είναι η απλότητα
και η λιτότητα που υπήρχε στη
ζωή τους.Η έλλειψη πολυτέλειας
στην ένδυση, στο φαγητό και γενικά
Σε όλο τον τρόπο ζωής των
Σπαρτιατών δεν ευνοούσε την ανάπτυ -
ξη της οικονομίας σε καταναλωτική
βάση, όπως την αντιλαμβανόμαστε
σήμερα»
Καργάκος Σ. (2006),
Ιστορία της Αρχαίας Σπάρτης, Τόμος Α’
Θεσσαλονίκη: Gutenberg, σελ. 475
Δραστηριότητα
11.6) Με αφορμή την Π71
γράφω ένα άρθρο στην
εφημερίδα του σχολείου
σχετικά με τη λιτότητα
ζωής στην αρχαία
Σπάρτη συγκριτικά με τη
σύγχρονη καταναλωτική
κοινωνία.
92
 12) Ο ΛΑΚΩΝΙΣΜΟΣ

Π72: «Οι Σπαρτιάτες μάθαιναν τα παιδιά τους να αποφεύγουν τη

φλυαρία και να μιλούν σύντομα και περιεκτικά .Η διατύπωση μιας
φράσης με λίγες λέξεις και έξυπνο περιεχόμενο ονομάστηκε
λακωνισμός.[….]»

Πλούταρχος, Λυκούργος, 19, Μτφρ: Γ.Α. Ράπτης (2003).

Θεσσαλονίκη:Ζήτρος.στο site:www. greek -language. gr/

Π73: «[..]Οι νέοι οδηγούνταν να κρίνουν ορθά και να εκφράζονται με

σαφήνεια και συντομία -το περίφημο «λακωνίζειν»- ακόμη με
ετοιμότητα και πνεύμα.»

Ιστορία του ελληνικού έθνους, Αρχαϊκός Ελληνισμός, Αρχαϊκή εποχή, Η ακμή

του αρχαϊκού κόσμου, Εκδοτική Αθηνών, σελ. 263

93
 Δραστηριότητες:

12.1) Διακρίνω τις πηγές Π72 και Π73 σε πρωτογενείς και δευτερογενείς.

12.2) Συσχετίζω τις πληροφορίες που μου δίνει η κάθε πηγή, διαπιστώνω αν
είναι ίδιες και αιτιολογώ την απάντησή μου.

12.3) Δίνω τον ορισμό του «λακωνισμού» από τις πληροφορίες που συλλέγω.

12.4) Αναζητώ σε βιβλία, εγκυκλοπαίδειες ή στο διαδίκτυο σπαρτιατικές

λακωνικές εκφράσεις και τη σημασία τους

94
 13) Ο ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΣΤΟΥΣ ΓΕΡΟΝΤΕΣ .
Π74: «Ένας ηλικιωμένος πάει στην Ολυμπία να
παρακολουθήσει τους Ολυμπιακούς αγώνες. Μόλις
μπαίνει στο στάδιο κοιτάζει να βρει άδειο κάθισμα
να καθίσει, όμως δεν βλέπει πουθενά. Μετά πάει
εκεί που κάθονται τα παιδιά μήπως φιλοτιμηθεί και
σηκωθεί κάποιο και καθίσει. Περνά από τα
Αθηναιόπουλα, τίποτε. Περνά από άλλα τίποτε….
Στο τέλος φτάνει στα Σπαρτιατόπουλα, τα οποία
μόλις τον βλέπουν σηκώνονται όλα με μιας, για να
καθίσει. Ο γέρος μπρος σ’ αυτό και ενώ τα
Αθηναιόπουλα χειροκροτούσαν για την καλή πράξη
των Σπαρτιατόπουλων, ο ηλικιωμένος αναφωνεί:
“Μόνο στη Σπάρτη ωφελεί κάποιος να γερνάει.
Αλίμονο, τι συμφορά. Όλοι οι Έλληνες ξέρουν το
καλό όμως μόνο οι Λακεδαιμόνιοι το εφαρμόζουν.”

Πλούταρχος, Περί της Αλεξάνδρου τύχης ή αρετής,-

Λακωνικά Αποφθέγματα, μτφρ: Γ.Α Ράπτης,
Θεσσαλονίκη: Ζήτρος, σελ. 459

95
Π75: «Μια από τις κύριες υποχρεώσεις του νεαρού Σπαρτιάτη ήταν ο
απόλυτος σεβασμός προς τους γέροντες.Σηκωνόταν για να
παραχωρήσει τη θέση του και υπολόγιζε τη συμβουλή των ηλικιωμένων
τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια ζωή»

Ιστορία του ελληνικού έθνους, Ιστορία του ελληνικού έθνους, Αρχαϊκός

Ελληνισμός, Αρχαϊκή εποχή ο ιδιωτικός βίος των Ελλήνων, Εκδοτική
Αθηνών, σελ 450.

Δραστηριότητες

13.1) Συσχετίζω τις πληροφορίες των ιστορικών πηγών Π74, Π75.

13.2) Διακρίνω τις πηγές σε πρωτογενείς και δευτερογενείς.

13.3) Συναντούμε στις μέρες μας παρόμοιες εκδηλώσεις συμπεριφοράς;

96
 14) Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ

Π76: «Ο γάμος στην αρχαία Σπάρτη ήταν θεσμός Γλωσσάριο

διακεκριμένος:
υποχρεωτικός για όλο τον ελεύθερο και υγιή
ξεχωριστός
πληθυσμό,καθώς η αποστολή της οικογένειας
στην Σπάρτη ήταν η γένεση υγιών παιδιών. [..].
Η τελετή του όμως φαίνεται πως δεν αποτελούσε
δημόσιο γεγονός.Οι νόμοι προέβλεπαν την τιμωρία
Όσων παντρεύονταν σε μεγάλη ηλικία.
Χαρακτηριστική των αντιλήψεων που επικρατούσαν 14.1) Ποιες ιστορικές
πληροφορίες αντλώ
στην Σπάρτη περί των αγάμων, είναι η περίπτωση
από την πηγή για
του στρατηγού Δερκυλίδα. Ο Δερκυλίδας το θεσμού του γάμου
αν και διακεκριμένος στο πεδίο της μάχης, στην αρχαία Σπάρτη;
αντιμετωπιζόταν αρνητικά ως άγαμος, Περιγράφω πώς
γεγονός το οποίο δικαιολογούσε την επίδειξη είναι οι τελετές
μειωμένου σεβασμού προς το πρόσωπό του. των γάμων στις μέρες
μας.
Flaceliere R. (1957), Ο Δημόσιος και
ιδιωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων,
μτφ: Γερασ.Δ.Βανδώρου, Αθήνα: Δημ.Ν
Παπαδήμα, σελ. 78 97
 15) Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΞΕΝΗΛΑΣΙΑΣ

Π77: «Στους Σπαρτιάτες απαγορευόταν να

Γλωσσάριο
ξενιτεύονται για να μην αλλοτριωθούν από
ξενηλασία: η εκδίω-
ξενικές συνήθειες και ανάγωγους τρόπους
ξη των ξένων από
ζωής.Θέσπισε ο Λυκούργος και τον νόμο
την Αρχαία Σπάρτη
της εκδίωξης των ξένων (ξενηλασία) από τη
αγύρτης: απατεώνας
Σπάρτη, για να μη γίνουν οι επισκέπτες
αλλοτριωθούν:
δάσκαλοι κάποιου κακού στους πολίτες.
αποξενωθούν
Αποφάσισε να εμποδίζει ξένες επιρροές
Σοφιστές: ευρυμα-
για όλα τα περιττά, γι’ αυτό δεν έμπαινε στη
θείς δάσκαλοι της
Σπάρτη ούτε έμπορος, ούτε σοφιστής,ούτε
εποχής, που πρό-
μάντης, ούτε αγύρτης, ούτε τεχνίτης
σφεραν επί πληρω-
άλλων κατασκευών»
μής τις γνώσεις τους.
Πλούταρχος Περί της Αλεξάνδρου Τύχης ή Αρε-
της, Λακωνικά Αποφθέγματα, μτφρ: Γ. Ράπτης
Θεσσαλονίκη: Ζήτρος σελ. 481
98
Π78: «Στους θεσμούς του οικογενειακού βίου πρέπει να συμπεριλάβουμε και
τη φιλοξενία. Οι αρχαίοι τη θεωρούσαν ύψιστη αρετή και την είχαν
θεοποιήσει. Ο ξένος προστατευόταν από τον Ξένιο Δία και την Αθηνά
Ξενία και η κακή υποδοχή και η μη περιποίησή του αποτελούσε αμάρτημα
που προκαλούσε την οργή του πατρός των θεών[…] Πολλοί είχαν στα
σπίτια τους ιδιαίτερους ξενώνες για να προσφέρουν στους ξένους τους
ζεστασιά και στέγη. Στην ώρα του αποχωρισμού, συνήθιζαν να
ανταλλάσσουν δώρα, τα ξένια, σύμβολά της φιλίας που αναπτύχθηκε
ανάμεσα στον οικοδεσπότη και τον ξένο του»

Ιστορία του ελληνικού έθνους, Αρχαϊκός Ελληνισμός, Αρχαϊκή εποχή ο ιδιωτικός

βίος των Ελλήνων, Εκδοτική Αθηνών, σελ 450

99
 Δραστηριότητες:

15.1) Διακρίνω τις πηγές Π77, Π78 σε πρωτογενείς και δευτερογενείς.

15.2) Μελετώ τα παραθέματα και από τις πληροφορίες που αντλώ περιγράφω
με λίγα λόγια τι ήταν η ξενηλασία στην αρχαία Σπάρτη.

15.3) Τι ακριβώς επιδίωκαν να προστατεύσουν με την ύπαρξη

αυτού του θεσμού;

15.4) Συζητώ στην τάξη για τις διαφορές που εντοπίζω στον τρόπο με τον
οποίο αντιμετώπιζαν οι Σπαρτιάτες τους ξένους σε σχέση με τους υπόλοιπους
Έλληνες.

100
 Εκπαιδευτικό Υλικό:
Π79 «Υπερέχουμε από τους αντιπάλους
κατά τα εξής :την πόλη μας
την παρέχουμε ανοιχτή, και ποτέ δεν
αποκλείουμε κανέναν διώχνοντας τους
ξένους από οποιοδήποτε μάθημα ή θέαμα,
από το οποίο, αν δεν το κρατήσουμε μυστικό
και το δει κανείς από τους εχθρούς μας,
είναι δυνατόν να ωφεληθεί,
Γιατί πιστεύουμε όχι τόσο στις προετοιμασίες
και τα στρατηγήματα όσο
στην έμφυτη γενναιότητά μας στα έργα».
Θουκυδίδης,Περικλέους Επιτάφιος (39) ,
αρχαίο κείμενο και παράλληλη
μετάφραση του στο site:
http://users.sch.gr/symfo/sholio/
arhea./epitafios_mtfr.htm
Ο Περικλέους Επιτάφιος είναι
το απόσπασμα από το έργο του
αρχαίου Αθηναίου ιστορικού
Θουκυδίδη στο οποίο παρατίθεται
ο λόγος που ο Περικλής,
επιφανής Αθηναίος πολιτικός,
εκφώνησε το 430 π.Χ. για τους
πρώτους νεκρούς του
Πελοποννησιακού πολέμου,
εμφύλιο πόλεμο ανάμεσα στους
Αθηναίους και τους Σπαρτιάτες.
Στο έργο ο Περικλής συνεχώς
υμνεί το μεγαλείο της Αθήνας σε
σύγκριση με τη Σπάρτη.
Η πατρότητα του Επιταφίου
αμφισβητείται, καθώς μεγάλο
μέρος της ιστορικής κοινότητας
θεωρεί ότι είναι δημιούργημα
του Θουκυδίδη και όχι του
Περικλή.
101
 Δραστηριότητες
15.5) Συσχετίζω το περιεχόμενο της ιστορικής πηγής με την
ταυτότητα αυτού που εκφωνεί το λόγο.
Είναι υποκειμενική ή αντικειμενική;
15.6) Βρίσκω την ταυτότητα της ιστορικής πηγής

Ταυτότητα της πηγής

Ποιος είναι ο δημιουργός

της
πηγής;
Πότε δημιουργήθηκε;

Πού δημιουργήθηκε;

Ποιος είναι ο σκοπός της

δημιουργίας της;
Σε ποιόν απευθύνεται;

Ποιο είναι το είδος της 102

πηγής;
 16) Η ΚΡΥΠΤΕΙΑ
Π80: «[…]Ο θεσμός της λεγόμενης
κρύπτείας προέβλεπε να Δραστηριότητες:
παρακολουθούνται κρυφά οι είλωτες και
οι περίοικοι είτε για τυχόν εξεγέρσεις
είτε για τυχόν κατασκοπία και προδοσία
στρατιωτικών μυστικών στους εχθρούς. 16.1) Τι ήταν σύμφωνα με την πηγή
Όποιος από τους είλωτες ή τους η κρυπτεία;
περίοικους κρίνονταν ότι κατασκόπευε ή
μπορούσε να προδώσει στρατιωτικά 16.2) Βρίσκω παράγωγες λέξεις από
μυστικά στους εχθρούς, τη λέξη «κρυπτεία».
θανατωνόταν[...]».

Κρασσανάκης Α. (2007) Σπάρτη,

Λακεδαιμονίων Πολιτεία, Η κρυπτεία
σελ 41.

103
 17) ΤΑ ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ

Π81:«Ο Λυκούργος αντικατάστησε τα χρυσά και αργυρά νομίσματα με σιδερένια.

Αυτά ήταν μεγάλα και βαριά και είχαν μικρή αξία..Έτσι, για να φυλάξει κά-
ποιος σπαρτιατικά νομίσματα αξίας δέκα μνων, έπρεπε να χει αποθήκη
και ένα ζευγάρι άλογα για να τα μεταφέρει.
Με το μέτρο αυτό του Λυκούργου πολλές αδικίες, εξαφανίστηκαν από
τη Σπάρτη. Γιατί ποιος θα έκλεβε ή θα δεχόταν χρήματα παράνομα
όταν δε μπορούσε ούτε να τα κρύψει;»

Πλούταρχος, Λυκούργος,
Μτφ: Γ.Α. Ράπτης (2003), Θεσσαλονίκη: Ζήτρος.
στο site:www. greek -language. gr/

Γλωσσάριο
Μνες :1)νόμισμα των αρχαίων Ελλήνων
2)Μονάδα μέτρησης της μάζας 104
 Νομίσματα της Σπάρτης

Π82 :Διόσκουροι αριστερά και δύο αμφορείς δεξιά με τα γράμματα "ΛΑ", "ΝΙ", 2ος αι. π.Χ.
www. sikyon. com/sparta/ sparta _gr. html

Π83: Κεφαλή του Δία αριστερά με κλειδί στα δεξιά, 2ος αιώνας π.Χ.
www. sikyon. com/sparta/ sparta _gr. html
105
 Νομίσματα της Σπάρτης

Π84: Προτομή του Λυκούργου αριστερά και κηρύκειο δεξιά, 2ος - 1ος αιώνας π.Χ.
www. sikyon. com/sparta/ sparta _gr. html

Π85: Προτομή ήρωα αριστερά και αετός να στέκεται δεξιά, με τα

γράμματα "ΛΟ" και "A" στην κάθε πλευρά του, 2ος αιώνας π.Χ. 106
www. sikyon. com/sparta/ sparta _gr. html
.

Δραστηριότητες:
17.1) Γιατί τα νομίσματα της Σπάρτης κατασκευάζονταν σιδερένια,
σύμφωνα με τη γραπτή πηγή;

17.2) Παρατηρώ προσεκτικά τα νομίσματα και μελετώ τι απεικονίζεται

στο καθένα.

17.3) Αναζητώ ποιοι απεικονίζονται στα σημερινά νομίσματα.

17.4) Αν μία μνα ισοτιμεί με περίπου 30 σεντς του ευρώ, πόσο είναι οι δέκα
μνες;

Ομαδική δραστηριότητα
17.5) Χωριζόμαστε σε ομάδες και φτιάχνουμε ένα κολλάζ με νομίσματα
παλιά ελληνικά αλλά και σημερινά και ξένα και σημειώνουμε κάτω από
κάθε νόμισμα τα χαρακτηριστικά τους

107
 18) ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ

Π86: «Σε πρώτη θέση στην Αρχαία Σπάρτη

βρίσκονται οι θεοί του Ολύμπου, στη
συνέχεια ακολουθούσαν οι
συγκεκριμένοι τοπικοί θεοί, οι θεοί του
Κάτω Κόσμου, οι ήρωες και οι θεότητες
προστάτιδες των οικογενειών. [...]Ο Δίας
λατρευόταν ως ολύμπιος θεός και
πατέρας του Ηρακλή και από αυτούς
πήραν την εξουσία οι βασιλείς. [...]Προς
τιμήν της Αρτέμιδας Ορθίας
διοργανώνονταν στην Σπάρτη τελετουργίες,
αγώνες, κατά τους οποίους οι νέοι έπρεπε
να κλέβουν τυρί. Γνωστή τελετουργία ήταν
και η μαστίγωση των νέων που προσέλκυε
για αιώνες αργότερα πολλούς ξένους στη
Σπάρτη».
Π87: Αναπαράσταση της θεάς σε
ελεφαντόδοντο ανάθημα.
(Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Baltrusch Ernst (1998), Σπάρτη – Η ιστορία, η Αθήνας),
κοινωνία και ο πολιτισμός της αρχαίας λακωνικής
πόλης-, μτφρ. Χρήστος Π. Μπαλόγλου, Αθήνα: Γλωσσάριο
Δημ.Ν.Παπαδήμα, σελ.95-96
108
ανάθημα: αφιέρωμα, τάμα
 Δραστηριότητες:

18.1) Που βρίσκεται ο Όλυμπος;

18.2) Τι γνωρίζω από την περυσινή ιστορία για τι δωδεκάθεο; Γνωρίζω

ότι υπάρχουν πλανήτες στο ηλιακό μας σύστημα που φέρουν ονόματα
θεών του Ολύμπου; Αναζητώ πληροφορίες.

18.3) Σύμφωνα με την πηγή Π86, ποιους άλλους θεούς τιμούσαν οι

Σπαρτιάτες;

109
 Π89: «Τα μικρά παιδιά στην
Σπάρτη, που τα χτυπούν με
μαστίγια μια ολόκληρη μέρα
στο βωμό της Όρθιας Άρτεμης
μέχρι θανάτου πολλές φορές, το
άντεχαν χαρούμενοι και ζωηροί,
συναγωνιζόμενοι μεταξύ τους
για τη νίκη, δηλαδή ποιος από
αυτούς θα αντέξει περισσότερο
και με μεγαλύτερη υπομονή τη
μαστίγωση. Και ο νικητής
Π88: Ελεφαντόδοντα αναθήματα της θεάς Αρτέμιδος Ορθίας αποκτά πολύ μεγάλη δόξα.
(Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας) Αυτός ο συναγωνισμός λέγεται
διαμαστίγωση και γίνεται κάθε
18.4) Μελετώ προσεκτικά τις οπτικές πηγές Π87, χρόνο».
Π88 και εντοπίζω ομοιότητες και διαφορές στις
αναπαραστάσεις.
Πλούταρχος Περί της Αλεξάνδρου
18.5) Γιατί η θεά ονομάστηκε «Αρτέμιδα
Τύχης ή Αρετης, Λακωνικά
Ορθία»;
Αποφθέγματα, Μτφρ: Γ. Ράπτης
18.6) Σύμφωνα με την πηγή Π89, πως τιμούσαν
την «Αρτέμιδα Ορθία»; Θεσσαλονίκη: Ζήτρος.σελ 487.

110
 Ο Απόλλωνας
Π90: «Ο αδερφός της Αρτέμιδος, ο Απόλλωνας
λατρεύτηκε ως ο θεός του φωτός, ο οποίος
μπορεί να διαλύσει το σκότος, όπως επίσης
και ως θεός της θεραπευτικής και της
μουσικής. Ως θεός των Δελφών, […]
αναγνωριζόταν ως η πηγή του σπαρτιατικού
πολιτεύματος και των ρυθμίσεων του. Ακόμα
και η ρήτρα του Λυκούργου είχε προέλευση
από τον θεό Απόλλωνα. Για τον λόγο αυτό η
Σπάρτη προσπαθούσε να έχει την εύνοια των
Δελφών και επιρροή στο ιερό».

Baltrusch Ernst (1998), Σπάρτη –Η ιστορία, η

κοινωνία και ο πολιτισμός της αρχαίας λακωνικής
πόλης-, μτφρ.Χρήστος Π. Μπαλόγλου, Αθήνα:
Δημ.Ν.Παπαδήμα, σελ.97-98

Π91: Άγαλμα του Απόλλωνα σε

πάρκο στην Ευρώπη
el.wikipedia.org/wiki/Απόλλων

Γλωσσάριο:
σκότος: σκοτάδι
111
Δραστηριότητες:

18.7) Πόσο σημαντική ήταν η θέση του Απόλλωνα στη θρησκεία της
αρχαίας Σπάρτης, σύμφωνα με την γραπτή πηγή Π90 και γιατί;

18.8) Ποια στοιχεία της γραπτής πηγής Π90 αποτυπώνονται στην

οπτική Π91; Παρατηρώ προσεκτικά και περιγράφω.

112
Συνθετικές Ομαδικές Δραστηριότητες:

18.9) Αναζητούμε πληροφορίες σε βιβλία ή στο διαδίκτυο σχετικά με θρη-

σκείες που λατρεύονται σήμερα και συγκρίνω με την αρχαία Σπάρτη.

18.10) Δημιουργούμε ανά ομάδες ένα ψηφιδωτό το οποίο να σχετίζεται με

την θρησκεία των αρχαίων Σπαρτιατών.

113
 19) ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ
Τα Υακίνθεια
Π92:Τα Υακίνθεια ήταν γιορτή προς τιμή του Απόλλωνα. Η γιορτή αυτή
τελούνταν κάθε χρόνο -τέλη Μαΐου αρχές Ιουνίου-, διαρκούσε τρεις
ημέρες και αποτελούσε ανάμνηση για τον τραγικό θάνατο του όμορφου
αγοριού Υακίνθου που θανατώθηκε με τραγικό τρόπο».

Baltrusch Ernst (1998), Σπάρτη –Η ιστορία, η κοινωνία και ο πολιτισμός

της αρχαίας λακωνικής πόλης-, μτφρ.Χρήστος Π. Μπαλόγλου, Αθήνα:
Δημ.Ν.Παπαδήμα, σελ.98

19.1) Αναζητώ πληροφορίες για τον μύθο του Υάκινθου και

τον παρουσιάζω στην τάξη. Τι σχέση έχει με το λουλούδι
«υάκινθος»;

114
 Τα Κάρνεια
Π93: «Τα Κάρνεια ήταν η δεύτερη
μεγάλη λακωνική γιορτή που
διαρκούσε στη Σπάρτη εννέα μέρες
Γλωσσάριο
του τοπικού μήνα Κάρνειου
Άυγουστου.[..]Στην αρχή η γιορτή κερασοφόρος: που έχει κέρατα
ήταν αφιερωμένη σε έναν τοπικό συγκερασμός: ανάμειξη, συνδυ- ασμός
θεό, τον Κάρνο, που ήταν
προστάτης της γονιμότητας και της
συγκομιδής των καρπών
.Αργότερα τον θεό Κάρνο τον
ταύτισαν με τον Απόλλωνα. Τα
19.2) Προς τιμή ποιού θεού
Κάρνεια τελούνταν στο τέρμα κάθε
τελούνταν τα Κάρνεια ;
τετραετίας.

Λουριδάς Γ. (2000), Σπαρτιατικές

Εορτές-Τα Κάρνεια, Απολλώνειο
Φως στο site: www.spartans.gr
115
 Οι Γυμνοπαιδίες
Π94 «Πρόκειται για αγώνες γυμνών
νέων[..] Ήταν ετήσια γιορτή διάρκειας
δέκα ίσως ημερών που γινόταν προς
τιμή του Απόλλωνα.Περιλαμβανε Γλωσσάριο:
κυρίως όρχηση γυμνών παιδιών που
τελούνταν στην αγορά της πόλης, γύρω όρχηση: ο χορός
από τα αγάλματα του Απόλλωνα και της Λητώ:μητέρα του Απόλλωνα
Λητούς. και της Άρτεμης
Στη γιορτή μετείχαν γυμνοί νέοι, οι
οποίοι με ευπρεπείς και ρυθμικές
κινήσεις αναπαρίσταναν σκηνές πάλης
και παγκρατίου και έψαλλαν ωδές.
19.3) Τι είδους δραστηριότη-
Οι γυμνοπαιδειές ήταν μια γιορτή που
είχε σκοπό, πέρα από την ανάμνηση τες γινόταν κατά τη διάρκεια
της νίκης, να προβάλλει την ισχύ της διεξαγωγής της γιορτής των
πόλης. γυμνοπαιδιών, σύμφωνα με την
Καργάκος Σ. (2006), Ιστορία της Αρχαίας πηγή;
Σπάρτης,Τόμος Α’
Θεσσαλονίκη: Gutenberg, σελ. 579
116
Συνθετική Δραστηριότητα

19.4) Αναφέρω τις κυριότερες σημερινές θρησκευτικές γιορτές και

συγκρίνω με τις γιορτές της αρχαίας Σπάρτης.

117
 20) ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΑ ΑΓΓΕΙΑ

Π95: Αγγεία- Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης

Εκπαιδευτικό Υλικό:
σαλτσιέρα: μικρό πήλινο αγγείο για σάλτσες
κάνθαρος: πήλινο αγγείο πόσης με δύο ψηλές, κάθετες λαβές
αλάβαστρο: μικρό, επίμηκες πήλινο αγγείο για αρωματικά έλαια,
για τον γυναικείο κυρίως καλλωπισμό. 118
 Δραστηριότητες

20.1) Παρατηρώ την οπτική πηγή Π95 και συγκρίνω τα αγγεία.

20.2) Από τι υλικό είναι φτιαγμένα και από πότε χρονολογούνται;

20.3) Η κατασκευή των αγγείων βοηθά στη χρήση τους;

20.4) Αναζητώ εικόνες με σημερινά σκεύη και τα συγκρίνω με αυτά

της πηγής ως προς το υλικό κατασκευής, τη μορφή και τη χρήση.

119
 20.5) Πού και πότε κατασκευάστηκε το
αγγείο της οπτικής πηγής Π96;
20.6) Εντοπίζω ομοιότητες και διαφορές
με τον κάνθαρο της οπτικής πηγής Π95.

Π96: Πήλινος Αττικός Κάνθαρος, 480-470 π.Χ.

Βρέθηκε στην Ακρόπολη της Ακάνθου, Αρχαιο-
γικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

120
Π97: Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης
Αγγείο
Οινοχόη β' τέταρτο 6ου αιώνα π.Χ.
στο site:http ://collections.culture.gr
Π98: Αρχαιολογικό Μουσείο
Σπάρτης Αγγείο Αμφορέας β' μισό
8ου αιώνα π.Χ.στο site:
:http://collections.culture.gr
121
Δραστηριότητα:

20.7) Αναζητώ πληροφορίες στο διαδίκτυο για την χρηστική αξία των
αγγείων στις πηγές και γενικά για τα χαρακτηριστικά τους.

Συνθετική Δραστηριότητα

20.8) Οργανώνουμε επίσκεψη με τη βοήθεια του διευθυντή και του

δασκάλου στην πόλη και στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σπάρτης για να
δούμε από κοντά τα ίχνη του παρελθόντος της.

122
 ΓΕΝΙΚΕΣ ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Α. Συμπληρώνω το παρακάτω διάγραμμα με λέξεις ή έννοιες που μου έχουν
μείνει από τη «γνωριμία μου» με τη ζωή στην αρχαία Σπάρτη.

Αρχαία
Σπάρτη

123
Β. Γράφω μια παράγραφο με βάση τις πηγές που μελετήσαμε για τη σημασία
των ιστορικών πηγών και της ιστορικής έρευνας στην διερεύνηση του
παρελθόντος ώστε να καταλήξουμε σε ορθά ιστορικά συμπεράσματα.

………………………………………………………..
…………………………………………………………..
……………………………………………………………
……………………………………………………………
……………………………………………………………..
……………………………………………………………..

124
 Γ. Γράφω τι άλλο θα ήθελα να μάθω για την αρχαία Σπάρτη

….........................................................................................
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………….
…………………………………………………………………….
……………………………………………………………………….
………………………………………………………………………
..................................................................................................

125
Δ. Υπάρχουν ίχνη-οπτικές πηγές στο σχολείο μου που να αντανακλούν και
να μαρτυρούν ιστορικά στοιχεία από την αρχαία Σπάρτη. Αν ναι,
περιγράφω το είδος τους και τις ιστορικές πληροφορίες που παρέχουν.

………………………………………………………
………………………………………………………
……………………………………………………….
………………………………………………………
.............................................................................
……………………………………………………….
………………………………………………………..

126
Ε. Αντιστοιχίζω τα πρόσωπα που αναφέρονται με την αντίστοιχη ιδιότητά τους.

Ευριπίδης, Λυκούργος , Περικλής, Ξενοφών, Τυρταίος,Απόλλωνας

Νομοθέτης της Αρχαίας Σπάρτης

Αθηναίος πολιτικός
Αθηναίος τραγικός ποιητής
Ιστορικός
Ολύμπιος Θεός
Ποιητής Σπαρτιάτης

127
 ΔΗΛΩΤΙΚΟΙ
ΣΤΟΧΟΙ ΠΗΓΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣ
Η
Να γνωρίσουν οι Π1,Π2,Π3,Π4,Π5,Π6, 1.1, 1.2, 2.1, 2.2, 2.3, 2.4,
μαθητές αρχικά πότε και Π7, 3.2.
πού αναφερόμαστε όταν
μιλάμε για την Αρχαία
Σπάρτη.

Να μάθουν τι Π15, Π21, Π20, Π22,. 5.8, 6.10, 7.1, 7.2, 7.4, 8.3,
ακριβώς συνιστούσε τον Π23, Π24, Π25, Π26, 8.6, 8.13, 8.15, 8.19, 8.23,
ιδιόρρυθμο τρόπο ζωής Π27, Π28, Π29, Π30, 8.24, 8.29, 8.32, 8.35,
των Σπαρτιατών Π31, Π33, Π34, Π36 8.36, 8.37, 8.38, 8.45

Να μάθουν γιατί οι Π22, Π23,Π24, Π25, 7.1, 7.2, 7.4, 8.6, 8.12,
Σπαρτιάτες-/ισσες Π26, Π27,Π30, Π31 8.24, 8.29, 8.45, 9.10,
υιοθέτησαν αυτόν τον Π33, Π34, Π36, Π42, 15.3, 17.1,
τρόπο ζωής. Π43,
Να γνωρίσουν, μέσα Π8, Π9, Π10, Π11, 4.1, 4.2, 4.3, 4.5, 4.6, 5.1,
από τις πηγές ασφαλώς Π12, Π13, Π14, Π16, 5.2, 5.3, 5.4, 5.5, 6.5, 6.7,
που είναι τα ίχνη για τη Π17, Π19, Π20, Π21, 6.11, 7.1, 7.2, 7.4, 8.1, 8.3,
διερεύνηση του Π22, Π23, Π24, Π25, 8.6, 8.12, 8.15, 8.19, 8.23,
παρελθόντος πώς ήταν Π26, Π27, Π28, 8.24, 8.26, 8.29, 8.32,
η ζωή στην αρχαία Π29,Π30, Π32, Π33, 8.35, 8.36, 8.37, 8.38,
Σπάρτη. Π34, Π35, Π36, Π38, 8.45, 8.47, 8.48, 8.49, 128
8.50, 8.55, 8.56, 8.59, 8.64
 ΔΗΛΩΤΙΚΟΙ
ΣΤΟΧΟΙ ΠΗΓΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗ- ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
ΤΕΣ
Να μάθουν τι Π38, Π39, Π40, Π42, 8.59, 9.4, 9.1, 9.8,
ακριβώς συνιστούσε τον Π43, Π50, Π51, Π54, 9.10, 9.12, 10.9, 11.1,
ιδιόρρυθμο τρόπο ζωής Π55, Π56, Π66, Π67, 11.2, 13.3, 14.1, 15.3,
των Σπαρτιατών Π68, Π69, Π76, Π77, 16.1, 17.5, 19.3, Α
Π78, Π80, Π81, Π82,
Π83, Π84, Π85, Π94.

Να μάθουν γιατί οι Π50, Π51, Π52, Π53, 18.7, 19.1, Α

Σπαρτιάτες-/ισσες Π54, Π77, Π78, Π81,
υιοθέτησαν αυτόν τον Π82, Π83, Π84, Π85,
τρόπο ζωής. Π90, Π91, Π92

Να γνωρίσουν, μέσα Π39, Π40, Π42, Π43, 8.65, 9.4, 9.8, 9.10,
από τις πηγές ασφαλώς Π44, Π45, Π46, Π47, 9.12, 10.3, 10.4, 10.6,
που είναι τα ίχνη για τη Π48, Π50, Π51 ,Π54, 10.9, 11.1, 11.4, 15.4,
διερεύνηση του Π55,Π56, Π60, Π61, 18.3, 18.5, 18.6,
παρελθόντος πώς ήταν Π62, Π65, Π66, Π67, 18.10, 19.2, 20.7, Α
η ζωή στην αρχαία Π70, Π77, Π78, Π86,
Σπάρτη. Π87, Π88, Π89, Π90,
Π91, Π93, Π97, Π98.
129
 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟΙ

ΣΤΟΧΟΙ ΠΗΓΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗ- ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

ΤΕΣ
Να μάθουν οι Π3, Π4, Π5, Π8, Π10, 2.5, 3.1, 4.4, 4.8,6.4
μαθητές συγκρίνουν Π11, Π16, Π17, Π18, 6.6, 6.8, 6.9, 6.12,7.3,
πληροφορίες από Π20, Π21, Π23, Π24, 8.13, 8.16, 8.21, 8.30,
διαφορετικές πηγές Π28, Π29, Π30, Π31, 8.31, 8.66, 9.2, 9.5,
Π32, Π36, Π37, Π49. 9.7, 9.11, 10.1, 10.2,

Να είναι σε θέση να Π41, Π55, Π56, Π79 8.40, 8.41, 8.42, 9.13,
αξιολογούν κατά πόσο 9.14, 15.5.
μια πηγή είναι
υποκειμενική ή
αντικειμενική

Να μάθουν να Π16, Π29, Π30, Π50, 6.3, 8.14, 9.3, 12.1.
διαβάζουν κριτικά τις Π72, Π73, Π74, Π75, 13.2, 15.1
πηγές και να τις Π77, Π78,
ξεχωρίζουν σε
πρωτογενείς και
δευτερογενείς.

Να μάθουν να Π12, Π14, Π13, Π16, 4.7, 5.6, 5.7, 6.2, 8.2,
αναγνωρίζουν το είδος Π25, Π27, Π31, Π32, 8.8, 8.9, 8.10, 8.11,
και την ταυτότητα μιας Π33, Π37, Π38, Π41, 8.18, 8.19, 8.20, 8.25,
πηγής και να την Π42, Π43, Π47, Π48, 8.26, 8.33, 8.35, 8.39,
εντάσσουν στο ιστορικό Π50, Π52 8.40, 8.43, 8.53, 8.60,
130
πλαίσιο. 9.3, 9.6
 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟΙ
ΣΤΟΧΟΙ ΠΗΓΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗ- ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
ΤΕΣ

Να μάθουν οι Π50, Π51, Π52, Π53, 10.5, 10.7, 10.10, 11.1,
μαθητές συγκρίνουν Π54, Π57, Π58, Π59, 12.2, 13.1, 18.4, 18.8,
πληροφορίες από Π62, Π63, Π64, Π65, 20.6
διαφορετικές πηγές Π66, Π68, Π69, Π72,
Π73, Π74, Π75, Π88,
Π87, Π90, Π91, Π95,
Π96.

Να μάθουν να Π52, Π53, Π54, Π79, 9.9, 15.6, 20.5

αναγνωρίζουν το είδος Π96
και την ταυτότητα μιας
πηγής και να την
εντάσσουν στο ιστορικό
της πλαίσιο.

131
 ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΙ

ΣΤΟΧΟΙ ΠΗΓΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗ- ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

ΤΕΣ
Οι μαθητές να Από Π25 έως Π49 8.61 α και 8.61β
κατανοήσουν την
έννοια:
Σπαρτιατική Αγωγή

Οι μαθητές να Π77 και Π78 15.2, και 15.4

κατανοήσουν την
έννοια:
Ξενηλασία

Οι μαθητές να Π72 και Π73 12.3 και 12.4

κατανοήσουν την
έννοια:
Λακωνισμός.

132
 ΜΕΤΑΓΝΩΣΤΙΚΟΙ
ΣΤΟΧΟΙ ΠΗΓΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗ- ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
ΤΕΣ

Να εκτιμήσουν οι Π67, Π68, Π69, Π70, 11.4 και 11.6

μαθητές τη σημασία Π71
και την αξία της
λιτότητας.

Να κατανοήσουν τη Όλες οι πηγές (από Π1 Το σύνολο των

σημασία της ιστορικής έως Π98) δραστηριοτήτων της
έρευνας και να εργασίας (από 1.1
καταλήξουν σε ορθά έως και 20.7)και
συμπεράσματα Α, Β, Γ, Δ, Ε

133
 Εμπλεκόμενα Θεματικά Πεδία

Γεωγραφία
Γλώσσα
Καλλιτεχνικά

Φυσική
Αγωγή Μαθηματικά
Ιστορία

Κοινωνική
Και
Θρησκευτικά Πολιτική
Θεατρική Αγωγή
Αγωγή
134
Γλώσσα 8.17, 8.59, 8.61β, 8.62, 11.6,
12.3, 15.2, 16.1, 16.2.

Μαθηματικά 4.9, 8.5, 17.4

Γεωγραφία 1.1, 1.2, 3.2, 18.1, 18.2.

Κοινωνική και πολιτική 6.4, 6.12

αγωγή
Ζωγραφική 8.44, 8.64

Θεατρική Αγωγή 8.65, 9.14.

Φυσική Αγωγή 8.58

Θρησκευτικά 19.4

135
 ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΗΚΑΜΕ:

 Ρεπούση Μαρία, Ανδρεάδου Χαρά, Πουταχίδης Αριστείδης, Τσιβάς

Αρμόδιος (2008), Ιστορία ΣΤ’ Δημοτικού, στα νεότερα και σύγχρονα
χρόνια, Αθήνα: Βιβλιόραμα.

 Ρεπούση Μαρία, Ανδρεάδου Χαρά, Ποταχίδης Αριστείδης, Τσιβάς

Αρμόδιος (2008),Ι στορία ΣΤ’Δημοτικού, στα νεότερα και σύγχρονα
χρόνια, Τετράδιο εργασιών, Αθήνα: Βιβλιόραμα.

 Ρεπούση Μαρία, Τσιβάς Αρμόδιος, Αναγνώστου Γεωργία, Ανδρεάδου

Χαρά, Γκόγκολας Στράτος, Παπανικολάου Ελένη, Πουταχίδης Άρης
(2011). Από τα ίχνη στις μαρτυρίες, η επεξεργασία των ιστορικών πηγών
στο μάθημα της ιστορίας, Θεσσαλονίκη: Γράφημα.

 Ρεπούση Μαρία (2004), Μαθήματα Ιστορίας ,από την ιστορία στην

ιστορική εκπαίδευση, Αθήνα: Καστανιώτης.
136
 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αρχαίοι Συγγραφείς, Πλούταρχος, Περί της Αλεξάνδρου Τύχης ή
αρετής-Λακωνικά Αποφθέγματα, Αθήνα: Ζήτρος.

Καργάκος Σαράντος (2006), Ιστορία της Αρχαίας Σπάρτης, Τόμος Α’,

Από την Προ-δωρική Σπάρτη έως τον Ελληνοπερσικό πόλεμο,
Θεσσαλονίκη: Gutenberg.

Κρασσανάκης Αδαμάντιος (2007), Σπάρτη, Λακεδαιμονίων Πολιτεία,

Κροντήρα Λήδα (2002), Ελάτε να παίξουμε μέσα στο χρόνο,

Αθήνα: Φυτράκη.

Ιστορία του ελληνικού Έθνους, Αρχαικός Ελληνισμός, Εκδοτική

Αθηνών.

137
 ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Baltrusch Ernst (1998), Σπάρτη, η ιστορία, η κοινωνία και ο πολιτισμός της
αρχαίας ελληνικής πόλης, μτφρ: Χρήστος Π. Μπαλόγλου, Αθήνα:
Δημ.Ν.Παπαδήμα.

Bots ford & Robinson (1977), Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Αναθεωρημένη από
τον καθηγητή Donald Kagan, μτφρ Σωτηρίου Τσιτσώνη, Β έκδοση, Αθήνα:
ΜΙΕΤ.

Flaceliere Robert (1959), Ο Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος των Αρχαίων

Ελλήνων, μτφρ: Γερ. Δ. Βανδώρου Αθήνα: Παπαδήμα.

Garland Robert (1998), Οι Αρχαίοι Έλληνες-Η καθημερινή τους ζωή

μτφρ: Γ.Β. Βασδέκης Αθηνα: Βασδέκης.

Μώρις Κρουαζέ (1987), Ο πολιτισμός της αρχαίας Ελλάδος, Αθήνα:

Γκοβόστη

138
 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

 www .greeklanguage.gr
 www. alfavita .gr
 www.spartans. gr
 www.sikyon.com.
 www. ekati -e.blogspot.com
 www. tovima. gr.
 www. scribd .com /doc /5602130/.
 www .thermopilai .org/.../e-tan-e-epi-ta
 culture.ana.gr view5.php?id=1352&pid.
 www.spartasmores.gr
 users.sch.gr/symfo/sholio/arhea./ epitafios_ mtfr. hm.
 www.youtube.com/ watch ?v=3zo35C_1q9g
 collections. culture.gr

139