30 Aralık 2017, Sayı 3

1
 Bezelye Dergi 30 Aralık 2017, Sayı 3

Editör
İnci KADRİBEGİÇ

Editörden...
İmtiyaz Sahibi ve Sorumlu Yazı İşleri Müdürü
Erdoğan Oğuzhan AKYILDIZ
Kapak Hakkında
Dergi Sekreteri
Çisem ŞILAR

Yazı ve Araştırma Sorumlusu

İrfan Baki KILIÇ
B Hücreleri Değerli Okuyucularımız,
B hücreleri sıvısal (humoral), hücre dışı bağışıklıktan sorumludurlar. Pluripo- 2017 yılında öne çıkan bilimsel gelişmeler arasında; ilk kez bir
bakteri hücresinin DNA’sına hareketli görsel (kosan at) kaydedilip oynatıl-
Yazı ve Araştırma tent hematopoietik kök hücrelerden üretilirler. ması ile CRISPR-Cas9’un DNA’yı düzenleme mekanizması görüntülenmesi,
Berkin BİLGİN
Büşra ERGÜN B hücrelerinin fonksiyonu ilk olarak radyasyona uğramış tavuklarda ‘B’ hücre- insan deri hücrelerinin kök hücreye dönüştürmeden doğrudan motor
Canan AYVAT nöronların elde edilmesi, retina dokusunu taklit eden protez geliştirilmesi,
Eylül ERSÖZLÜ leri kavramının geldiği yer olan bursa Fabricius’un (kuşlarda B hücrelerinin birincil ola-
Gökcem ERDURUR bir sıçanın kafasının başka bir sıçana başarıyla nakledilmesi, insan vücu-
İpek Duygu TÜRKDEMİR rak geliştiği bölüm) cerrahi olarak çıkarılması sonucu antikor üretiminin tamamen dur- dunda mezanter/bağırsak askısı adı verilen ve işlevi henüz bilinmeyen yeni
Melisa GÜLER
Musa ÇELİK duğunu ortaya koyan Max Cooper tarafından 1960’lar da bulunmuştur. bir organın keşfi, ıspanak yaprağı üzerinde insane kalp dokusu ile ilk yapay
Nazlı ATASAYAN embriyonun petri kabında üretilmesi, sigaranın DNA’ya verdiği zararın ha-
Sabahattin ERİŞEN Gebeliğin erken evrelerinde insan fetal karaciğerinde, 14-17. haftalarda kemik
ritalandırılması, diyabet tedavisi için insülin salgılayan sentetik hücrelerin
Sariye Bercis İLİK
Sena ÜNVER iliğinde üretilirler.Kandaki lenfositlerin %25’i, dalaktakilerin %50’si B-lenfosittir. üretilmesi, canlı bakterilerden renk değiştiren dövmelerin basılması, siya-
Tuba ABACIOĞLU nobakterilerden kağıt güneş pili yapılması, üç etaplı radyoimmunoterapi
B hücreleri bir antijen ile karşılaştıklarında ve bir yardımcı T hücresinden ilave
tekniğiyle kolorektal kanser tedavisinde yüzde yüz başarı elde edilmesi, ışı-
Röportaj sinyal aldıklarında farklılaşıp iki gruba ayrılırlar: ğın sesolarak depolanması, dünya büyüklüğünde 7 yeni gezegenin ve birkaç
Gizem GENÇAY
1. Plazma B hücreleri, immünoglobulin (antikor) üretirler. B lenfositler sentezle- kez patlamasına rağmen yok olmayan bir yıldızın keşfedilmesi, ilk kez Gü-
neş Sistemi’nin dışından gelen bir göktaşının izlenmesi, altı bağ yapan karbon atomunun tespit edilmesi, yapay zeka go oyuncusu Alp-
Grafik Tasarım dikleri immünoglobulin moleküllerini hücre yüzeylerinde zarda taşırlar ve bu molekül
Berk GÜRDAMAR haGo’nun dünyanın bir numaralı go oyuncusu kabul edilen Ke Jie’yi üç maçta yenmesi, uzay aracı Cassini’nin veda öpücüğü, kendini
Berkay DİZMAN antijene karşı özgül reseptördür. Bu antikorlar antijenlerin yıkımına, yardımcı olurlar.Bu onarabilen cam geliştirilmesi, iki nötron yıldızının 130 milyon yıl önce çarpışmasıyla oluşan ve Einstein’ın İzafiyet Teorisi’nin bir par-
yardımı antijenlere bağlanarak ve böylece bağlandıkları antijenleri fagositler için daha çası olan yerçekimsel dalgaların ilk kez doğrudan keşfi yer alıyor.
İnternet ve Sosyal Medya
Aslıhan AKALINLI kolay hedefler haline getirerek yaparlar. Bir B lenfosit sadece tek bir çeşit antijene bağla- Şüphesiz 2017 yılının en önemli kişisi 12 yaşındaki EmilyWhitehead oldu. Çocukluk çağında sık görülen kanser olan Lenfob-
Aykut KABALAY
Egemen TEPELİ nabilen yüzey immünoglobulin reseptör taşır. Bu nedenle bağışıklık sisteminde, zaman lastik Lösemi hastalığına yakalanmış olan Emily, beş yıl önce dünyada CAR-T deneysel hücre tedavisi ilk gen terapisinin uygulandığı ilk
Ekin KÖNİ kişidir. Amerikan Gıda ve İlaç Yönetim Kurumu’nun (FDA) temmuz ayındaki toplantısında, emsalsiz bir cesaret örneği göstererek
içinde karşılaşma ihtimali olan on binlerce çeşit antijene karşı özgül reseptör taşıyan on
sağlığına kavuşmuş bir genç olarak yerini alan Emily, komitenin CAR-T tedavisini onaylamasında tarihi rol oynadı. Çok geçmeden bir
Görsel binlerce B-lenfosit çeşidi hazır halde bulunur. daha tarih yazıldı: Lenfosit Progenitörünün DNA’sındaki hasardan kaynaklanan, lenfositlerin kontrolsüzce aşırı çoğalmasıyla ortaya
Yasemin ALYANAK
çıkan Non-Hodgkin Lenfoma, CAR-T tedavisinin onaylandığı diğer kanser türü oldu. Devrim niteliğindeki bu tedavi ile hasta kişinin
bağışıklık sistemi hücreleri genetik yoldan yeniden programlanıyor ve kanser hücrelerine saldırmaları sağlanıyor.
Çeviri 2. Bellek B hücreleri uzun ömürlüdür. Aynı antijenle tekrar karşılaştıklarında hız-
Aslı KAYKAYOĞLU
Zeynep Naz OĞRAŞAN la çoğalarak daha hızlı ve güçlü antikor yanıtı oluştururlar. Siz değerli bilim severler için yeni yıl dileğim, Hypatia’nın dediği gibi, düşünme hakkınıza sahip çıkmanızdır çünkü yanlış
düşünmek bile hiç düşünmemekten daha iyidir.
Yayının Adı
Bezelye Popüler Genetik Bilimi Dergisi Sena ÜNVER - Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi
Ve Carl Edward Sagan’a kulak verelim; bir yerlerde muhteşem bir şey keşfedilmeyi bekliyor…
Moleküler Biyoloji ve Genetik

ISSN: 2587-0173 May the science be with you!

Yayına Başlama Tarihi 25 Nisan 2017

İnci KADRİBEGİÇ
Iletisim kadribegicinci@gmail.com
bilgi@bezelyedergi.com
bezelyedergi@gmail.com

Bezelye Popüler Genetik Bilimi Dergisi’nde yer alan tüm

içeriğin yayım hakkı saklı tutulmuştur. Yazıların hukuki so-
rumluluğu yazarlarına aittir. İzin alınmadan ve kaynak gö-
zetmeksizin yayımlamak basım kanunu gereğince hukuki ve
cezai yaptırıma tabidir.

2 1
Bezelye Dergi 30 Aralık 2017, Sayı 3

4
Zehirlerin Zehiri: Batrakotoksin
18
Fenilketonüri

5 20
Röportaj: Akdeniz Anemisi (Beta Talasemi)
Bir Başım Yeter Bana!

6 22
Son Dakika!
Bitkiler ile Çalışmak Niçin Caziptir?

23
8
Sağlıkta Dijital Dönüşüm
Annelerin Kurtarıcısı: Ignaz Semmelweis

24
10
Kitap Yorumu:
RNA Dünyasındaki Yaşam İçimizdeki Ata
Homozigot Parça Tanımlayıcı - HomSI

25
11
Teknobilim: Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PCR)
Film Yorumu: Splice (Deney)

26
12
2017 Nobel Ödülleri

Trepanasyon
27
Demek Mezun Oldunuz, ya Sonra? (İsviçre)

14
Mikroakışkan Teknolojisinin Hücre Temelli
Kanser Çalışmalarındaki Uygulamaları
30
Etkinlikler

16
1 Aralık Dünya AIDS Günü
31
Sponsorlarımız

2 3
Bezelye Dergi
Zehirlerin Zehiri: Batrakotoksin
Elif BERBER - Medipol Üniversitesi Eczacılık
Kolombiyalı zehirli ok kurbağası, Phyllobates terribilis
20,000’den fazla fareyi öldürmeye yetecek miktardaki batrakotok-
sin (BTX) maddesini derisinde taşır. Zehrinin 0,0001 gramı bir
insanı öldürebilir!
Nörotoksin, hücredeki iyon konsantrasyonlarını etkile-
yerek nöron iletişimlerini engellemesi ile etki eden, daha direkt
bir tabir ile sinir sistemini etkileyen kimyasallara verilen genel
isimdir. Batrakotoksin(BTX) steroidal alkoloidlerden batrakotok-
sin ailesinin bir üyesi, alkoloit zehirdir. Alkoloitler bitkisel köken-
li azotlu maddeler olarak adlandırılsa da nadir olarak hayvanlarda
da bulunmaktadır. Alkaloitlerin insan fizyolojisine etkileri çok
çeşitlidir. Sinir sistemine etki edip sanrılara yol açtıkları gibi kas-
ları da etkileyebilirler. Aynı zamanda önemli ilaçların hammadde-
lerinden birini oluşturdukları da belirtilmektedir. En çok bilinen
alkaloitler; morfin, nikotin, striknin, efedrin ile kinindir.
Batrakotoksin (C31H42N2O6) ilk kez zehirli ok kurba-
ğasının derisinden izole edilmiş olsa da Choresine böceklerinde-
de bulunuyor. Batrakotoksin ailesi;batrachotoxin, homobatracho-
toxin, batrachotoxinin A, seudobatrachotoxin’den oluşuyor.
Batrachotoxin ve batrachotoxina’nın bir pirol halkası dışında aynı
kimyasal yapıya sahip olduğunun keşfedilmesi bilim insanlarını-
şaşırtmıştır.
Batrakotoksin, kardiyotoksik-nörotoksik bir maddedir.
Etkisini hücrelere sodyum iyonlarının girip çıkmasını kontrol
eden sinir hücrelerine yapışıp, sodyum iyonlarının kaslarla ileti-
şim kurmasını engelleyerek gösterir. Daha sonra kalp gibi kas ya-
pısından zengin organların çalışmasını engellediğinden kalp rit-
mini bozup, kalp krizine ve ardından ölüme neden olmaktadır.
Maddenin yıkım gücünü şöyle anlayabiliriz; corore-
den(felç etme özelliğine sahip, kasların asetilkolin reseptörlerine
bağlanıp onları bloke eder) 15 kat daha zehirli, tetrodoksinden
(tetrodoksin, siyanürden 10 kat zehirli) ise 10 kat daha zehirlidir.
Bu kadar etkiden bahsettikten sonra, “Nasıl oluyor da bu zehir
hayvanın kendisini etkilemiyor?” dediğinizi duyar gibiyim. Soru-
nuzun yanıtı bir mutasyonda gizli! Zehirli ok kurbağası kendine
özgü sodyum kanal proteininin içindeki tek bir aminoasitte mey-
dana gelen nokta mutasyonu ile kendisini toksinden korumakta-
dır.
Geçtigimiz yıl, David Cannatella’nın Austin Teksas
Üniversitesi’ndeki laboratuvarindaki çalışmalar, bir düzineden
fazla zehirli ok kurbağasının BTX reseptörünü içerdiği bilinen
bölgeleri de dahil olmak üzere gen dizilerini ortaya koydu. Hesaba
dayalı çalışmalar sonucu kurbağaların zehire karşı dirençlerini
sağlamalarından sorumlu olabilecek 5 adet aminoasit mutasyonu
tanımladılar.
4 5
Ses getiren bu çalışmanın kahramanları, bu aminoasit-
lerin her birinin farklı roller oynadıklarını varsaymaktadır. Al-
bany’deki New York Eyalet Üniversitesi’nden Sho-Ya Wang konu
hakkında, “Yerine gelen her aminoasit orta düzeyde bir BTX di-
renci fenotipine sebep verdiğini düşünüyoruz.” ifadesini kullandı.
Wang ve ekibi fare kası sodyum kanallarında tespit edilen 5 ami-
noasidi ayrı ayrı ve kombine halde mutasyonlara uğrattı. Yalnızca
bir mutasyon (asparajin çökeltisinin treoninle değiştirilmesi) ka-
nalın geçiş özelliklerini değiştirmeksizin zehre karşı direnç kazan-
dırdı. Bu değişiklik kodlayıcı DNA zincirindeki tek bir baz çifti-
nin değiştirilmesiyle başarılabiliyor.
“Görünen o ki bu yerli asparajin kalıntısı BTX reseptö-
rünün önemli bir parçası ve bu da yeni nesil ağrı tedavileri için
potansiyel bir hedef bölge olabileceğini işaret ediyor.” diyor Wang.
Ayrıca asparajinden treonine geçişin BTX bağının böyle ani ve
beklenmedik bir şekilde değiştirdiğinin nedeninin belirsiz oldu-
ğunu sözlerine ekliyor. Cannatella’nın laboratuvarından evrimci
biyolog Rebecca Tarvin ise “Voltaj kapılı sodyum kanalları medi-
kal, halk sağlığı ve ziraat çalışmaları için büyük ilgi görüyor. Pro-
teinlerdeki genetik mutasyonlar birçok genetik hastalığa neden
oluyor. Hangi mutasyon tiplerinin kendiliğinden oluştuğunu ve
fizyolojik sonuçlarının ne olduğunun anlaşılmasına yönelik çalış-
malar hedeflenen ilaç tedavisini geliştirebilir.” ifadesini kullanıyor.
Stanford Üniversitesi’nden Corianne van den Akker la-
boratuvar ortamında batrakotoksin sentezledi böylece batrako-
toksinin sodyum kanallarıyla hangi mekanizmalarla etkileşerek
onları nasıl bloke ettiğini anlamamıza yönelik çalışmaların arta-
cağını, asıl kazanımın akıllı ilaçlar üretebilmek olduğunu ekleye-
rek yakın gelecekte spesifik anestezikler geliştirmeye, nöropatik
ağrı ve epilepsi tedavisine öncü olabileceğini söylüyor. Akker’in
şimdiki hedefi ise batrakotoksinin model membranlara etkisini
incelemek. İlk defa model membranlara dahil edilen iyon kanalla-
rının ultra-yüksek çözünürlük ile görüntülenebildiği ve aynı za-
manda elektriksel aktivitelerinin ölçüldüğü bir çip geliştirmiş,
imal ve test etmiştir.Bu çipi aynı anda nörotoksin bağlanmasını
gözlemlemek ve iyon kanalı aktivitesini ölçmek için kullanacağı-
nı, iyon kanallarının aktivasyon ve bloklama mekanizmalarını
toksinlerle arttıracağını söylüyor.
Çalışma mekanizmasının ve zehirin oluşumunun orta-
ya çıkarılması biyo-silah tehlikesi doğursa da batrakotoksinin ge-
lecekte lokal anestezi ve ağrı kesici merhem yapımında ya da kan-
ser gibi ağır seyirli hastalıklarda ağrı kesici aktif içerik olarak
kullanılabileceği düşünülüyor. Morfin benzeri diğer ağrı kesiciler
gibi bağımlılık yapma özelliğinin olmaması büyük bir avantaj gibi
kabul edilmektedir.
Bir Başım Yeter Bana!
(Tardigrad’larda Hox Genlerinin Akıbeti)
Harun İNCİ - İstanbul Üniversitesi Biyoloji
“Biyolog olmak: bir iş sahibi olmak değil, bir yaşam tarzı seçmek demektir.”
Ernst Mayr
Canlılığın muazzam çeşitliliğine hayran olmamak
mümkün değildir. Her geçen yıl ile birlikte bilimsel tekniklerin de
gelişmesiyle beraber daha evvel bilemediğimiz, göremediğimiz ve
ulaşamadığımız yeni bilgiler ortaya çıkıyor. Bununla da kalmayıp
yüzyıllardır bizimle beraber olmasına rağmen hakkında yeni şey-
ler öğrendiğimiz canlılar da söz konusudur. Bunların en güzelle-
rinden ve en sevimlilerinden biri de hiç şüphesiz Tardigrad’lar;
yani “Su Ayıcıkları”dır.
Başlı başına bir Filum olan Tardigradlar, modern ek-
lembacaklılar (Arthropoda) ve halkalı solucanlar (Annelida) ile
akrabadırlar. 4 çift bacağa sahiptirler ve mikroskobik canlılar sını-
fındadırlar.1 Aynı zamanda muazzam bir çeşitlilik gösterirler. Şim-
diye dek tanımlanmış 1300’den fazla türü vardır.2 Peki Tardig-
rad’ları yakın akrabalarından yahut diğer canlılardan ayıran
özellikler nelerdir? Hiç şüphesiz ekstrem koşullarda hayatta kala-
bilme yeteneğine sahip olabilmeleridir. Aşırı soğuk, aşırı sıcak,
asidik ve hatta radyasyonlu uzay koşullarında bile hayatta kalmayı
başaran ender canlılardandır su ayıcıkları! Örneğin, 30 yıldan faz-
la süre donmuş olarak kalan bir Tardigrad, ortam koşulları yeni-
den normale çevrildiğinde hayata dönebilmektedir.3
Nasıl olabiliyor da böylesine bir gücü kendisinde barın-
dırabiliyor? Tardigrad’lar salgıladıkları bazı proteinler sayesinde
ortam koşulları hayatta kalmalarını zorlaştırdığında hemen krip-
tobiyoz denilen bir evreye girerler. Adeta bir kıyamet sığınağı gibi
işlev gören bu evre, Tardigrad’ı ortam şartları normalleşene dek
onlarca yıl koruyabilir.4
Tardigrad’ları diğer canlılardan daha özel kılan unsu-
run olağanüstü koşullarda hayatta kalabilme becerisi olduğunu
söylemiştik lakin en az bunun kadar muhteşem nitelikte bir özel-
liği daha var!
Yıl 1893... Julius von Kennel, The Annalsand Magazine
of Natural History’de “Tardigradlar gerçek bir organ segmentas-
yonuna sahip değildir.”5 tespitinde bulunur. Maatteessüf bu tespit
yıllar boyunca ancak gözleme dayalı olan bir sonuçtan öteye gide-
mez. Ta ki moleküler çalışmalardaki gelişmelerle birlikte 2016 yı-
lında Frank W. Smith ve arkadaşlarının yayımladığı bir makale-
de,“Tardigrad’ların evrimiyle birlikte,thoraxlarının tamamını ve
abdomenlerinin büyük bir kısmını oluşturan Hox genlerini kay-
betmişlerdir.” tezini ortaya atana kadar.
“ Hox genleri: Omurgalılarda ve omurgasızlarda temel vücut planı-
nı, segmentasyonunu (eksen iskeletini) oluşturmaktan sorumlu
genlerdir. Örneğin eklembacaklılarda bu genler sırasıyla başı
(head), göğüsü (thorax) ve karnı (abdomen) oluşturur.”6
30 Aralık 2017, Sayı 3
Tablo 1: Hox Genleri’nin Tardigrad’larda Evrimi8
Smith ve arkadaşları Tardigrad’lar arasında en sık rast-
lanan türler olan Hypsibius dujardini, Paramacrobiotus richtersi
ve Milnesium tardigradum üzerinde araştırmalar yapmış, Tardig-
rad’ların, eklembacaklıların, halkalı solucanların ve kütük ayaklı-
ların oluşturduğu Panarthropoda süper filumu’ na ait atasal Labi-
al (lab), Hox3, Deformed (Dfd) , Fushi tarazu(ftz) ve 3
Abdominal-B, Proboscipedia (pb), Scr, Antennapedia (Antp),
Ultrabithorax (Ubx) ve Abdominal-A gibi tanımlanmış Hox gen
ailesi üyeleri üzerinde çalışmışlardır. Tardigrad’ların atalarında ve
hatta akrabalarında olmasına rağmen pb, Scr, Antp, Ubx ve Ab-
dominal-A Hox gen ailesi üyelerini kaybettiklerini gözlemlemiş-
lerdir.7 Acaba doğal türleşmeyi sağlayan unsurlardan biri olan
mutasyonun Tardigrad’ların yakın akrabalarından ayrılma süre-
cine de etki etmesi söz konusu olabilir mi?9 Bu da onları yalnızca
“kafadan” oluşan sevimli canlılar haline getirmiştir diyebilir mi-
yiz? Belki de... Çünkü bir “kafa” ve bu kafadan çıkan yine bacak
olarak tanımlayabileceğimiz 4 çift ekstremite bütün bir Tardigrad
vücudunu meydana getiren unsurlardır.Tardigrad’ların vücut
planlarını meydana getiren Hox genleri su ayıcıklarının akrabala-
rı olan eklembacaklılardaki yalnızca kafa (head) kısmını oluştu-
ran Hox genleri ile homologtur.
Evrimsel süreç içerisinde Tardigrad’ların yaşadığı bu
olay genetik çalışmalar sayesinde gün ışığına çıkmıştır. Thorax ve
abdomenlerini kaybetmiş olmalarının kriptobiyoz ile ilgili olup
olmadığı yahut bu Hox genlerinin ortadan kalkması Tardigrad’lar
için bir kayıp mı yoksa kazanım mı olduğu ise araştırılmaya de-
vam ediliyor. Genetik çalışmalar devam ettikçe yüzyıllardır bi-
zimle olup hakkında yeni şeyler öğreneceğimiz canlı sayısı da hiç
şüphesiz ki artacaktır.
Bu yazının ortaya çıkmasında büyük emeği olan İstanbul Üniver-
sitesi/Botanik Anabilim dalı Ar.Gör. Hande MORGİL hocama
sonsuz teşekkür ederim.
Bezelye Dergi
Bitkiler ile Çalışmak Niçin Caziptir?
Prof. Dr. Anne FRARY - İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Moleküler Biyoloji ve Genetik
Yrd. Doç. Dr. Ayşe Özgür UNCU - Necmettin Erbakan Üniversitesi Biyoteknoloji
Bitkilerin yerkürede yaşamın devamlılığı için gerekliliği hemen her-
kesçe bilinmekle birlikte, bitkiler ile gerçekleştirilen bilimsel çalışmaların gerçek
kapsamını daha iyi anlayabilmek için kilometre taşı niteliğindeki bazı çalışmala-
rı hatırlamakta fayda vardır. Böylesi bir motivasyon ile bilim tarihine baktığımız-
da,Gregor Mendel’in 1800’lerin ortalarında bezelye bitkisi üzerinde çalışarak
kalıtım yasalarını ortaya koyduğunu hatırlamak zor olmayacaktır. Ancak çoğu
durumda biyoloji, genetik ve moleküler biyoloji alanlarında çok sayıda önemli
keşfin bitkiler üzerinde gerçekleştirilen araştırmalara borçlu olunduğu göz
ardı edilmektedir. Bitkilerin bir deneysel sistem olarak benimsenmesi
esasen yüzyıllarca öncesine, 17. yüzyılda Robert Hooke tarafından
gerçekleştirilen çalışmalara dayanmaktadır. Bilim adamı olma-
sının yanı sıra bir doğa filozofu ve mimar olan Hooke, şişe
mantarı doku örneklerini mikroskop altında inceleyerek hüc-
reyi keşfetmiştir. Hooke’un bulguları Schleiden ve Schwann
tarafından 1839’da ortaya konan hücre teorisine öncülük etmiş-
tir. Yaşam ve canlıların gelişimini anlamak ve yanı sıra hastalıklar
ile mücadele etmek amacı ile bilim insanları halen yaşamın temel
birimi olan hücre ve bileşenleri üzerinde çalışmakta ve yeni bul-
gular elde etmektedir.
Hücre teorisinin ortaya konmasından kısa bir süre
sonra,1866’da, Gregor Mendel “Experiments with Plant Hybrids/
Bitki Melezleri Üstüne Denemeler” başlıklı eserini yayımlamıştır.
Mendel’in ortaya koyduğu kalıtım prensipleri ve 1900’de bu prensiplerin yine
bitki melezleri üzerinde çalışan DeVries, Corrensve Tschermak tarafından
yeniden keşfi genetik biliminin temellerini oluşturmuştur. Günümüzde bilim
insanları hastalıkların genetik kontrolü üzerinde araştırmalar yaparak kanser
başta olmak üzere pek çok hastalığın teşhisi, tedavisi ve önlenmesi yönünde
aşamalar katetmektedir. Genetik bilimi medikal bilimler içinde etkinlik alanı
ve katkısını arttırmanın yanı sıra hızla büyüyen dünya nüfusunun gıda gü-
venliğini sağlamak amacına hizmet etmekte, genetik bilimciler sürdürülebilir
tarım ve hayvancılığı garanti altına almak üzere çalışmaktadır.
Mendel genetik bilimine temel oluşturacak bitki melezleme deneyleri-
ni sürdürürken, Charles Darwin 1859’da “On the Origin of Species/Türlerin Kö-
keni” adlı kitabını yayımlamıştır. Kitap, Darwin’in gerek bitki gerekse hayvan
türlerindeki çeşitliliğe ilişkin gözlemlerini içermekte, adaptasyon ve doğal seçi-
lim sonucu bu çeşitliliğin yeni türlere yol açması teorisini açıklamaktadır. Dola-
yısı ile bitkiler üzerindeki araştırmaların Darwin’in evrim teorisine katkısı inkâr
edilemez boyuttadır. Darwin hayatının sonuna kadar bitkiler üzerinde gözlem ve
araştırmalarını sürdürmüş ve orkidelerde, karnivor bitkilerde, kültür bitkilerinde
çeşitlilik, çiçek morfolojisi ve bitkilerin hareketi konularında çalışmıştır. O gün-
lerde Darwin’i hayrete düşüren angiosperm çeşitliliği günümüzde genetik bilim-
cilerin üzerinde çalıştığı bir gizem olma niteliğini korumaktadır. Angiospermle-
rin pek çok ekosistemi tür çeşitliliği ve toplam biyokütle bakımından domine
etme başarısı halen araştırılmaktadır. Evrim teorisi ve yaşamın tüm birimlerinin
birbiri ile ilişkili oluşu, bugün model organizma kavramına temel oluşturmakta-
dır. Böylece bilim insanları insanlarda yaşlanma ve hastalık gelişimi konularını
anlamak üzere maya ve ev faresi gibi model organizmalar üzerinde çalışabilmek-
tedir.
19. yüzyılın sonunda ilk kez tütün mozaik virüsünün keşfedilmesi, vi-
roloji biliminin başlangıç noktasını oluşturur. O günden bu yana hepatit, HIV,
çocuk felci ve bazı kanser türleri dahil hayvan ve bitkilerde pek çok hastalığın
sebebinin virüsler olduğu keşfedilmiştir. Yeni canlı türlerinin keşfedilmesine yol
açmasının yanı sıra bitkiler, rekombinasyon gibi temel hücre süreçlerinin anlaşıl-
masında da model sistem olarak kullanılmaktadır. 1931 yılında Harriet Creigh-
ton ve Barbara McClintock adlı iki kadın bilim insanı mısır bitkisi ile gerçekleş-
tirdikleri çalışmalar sonucu mayoz bölünme sürecinde meydana gelen
krossing-over mekanizmasını tanımlamışlardır. Bu önemli bulgu, genetik bağ-
lantı haritalarının oluşturulmasına ve yepyeni bir disiplin olan genetik mühen-
disliğinin gelişimine temel oluşturmuştur. Genetik mühendisliği/biyoteknoloji
6 7
30 Aralık 2017, Sayı 3
yolu ile farklı organizmalara ait DNA’lar bir araya getirilebilir ve virüslere, bakte-
ri, mantar, bitki veya hayvan hücrelerine rekombinasyon yolu ile aktarılabilir.
Rekombinant DNA teknolojisinin temel bilimlere ve genlerin fonksiyonlarının
tanımlanmasına katkısı tartışılmaz boyuttadır ve pek çok hastalığın tedavisine
ilişkin metotlar, aşılar ve ilaçlar geliştirilmesine yol açmıştır. Günümüzde kulla-
nılan rekombinant teknolojilerin temelini oluşturan bilgileri ortaya koyan McC-
lintock, mısır bitkisi üzerinde çalışmayı sürdürerek sentromer ve telomerlerin
hücre bölünmesi ve kromozomların stabilitesindeki önemini gösteren bi-
lim insanı olmuştur. Ancak kendisine 1983 yılında Nobel Ödülünü ka-
zandıran çalışması, 1950’lerde mısır bitkisinde transposable ele-
mentleri yani yer değiştirebilen genetik elementleri keşfi
olmuştur. Transposable elementler genom üzerinde konum-
larını değiştirerek mutasyonlara sebep olurlar. Keşiflerini ta-
kiben, transposable elementlerin pek çok organizmanın geno-
munda protein kodlamayan sekansların büyük bölümünü
oluşturdukları bulunmuştur.Ayrıca genetik bilimciler transpozon-
ları kullanarak genlerde mutasyonlar oluşturmakta, gen etiketle-
me adı verilen bu yaklaşım ile genlerin fonksiyonlarını araştır-
maktadır.
Bitkilerde totipotensi kavramı ilk kez 1902’de Haberlandt ta-
rafından önerilmiştir. Haberlandt, doğru besin elementleri ve
koşullar sağlandığında tek bir bitki hücresinin bölünüp çoğala-
rak tüm bir bitkiyi meydana getirebileceği hipotezini ortaya koymuştur. Toti-
potensi hipotezi 1958’de havuç bitkisi köküne ait tek bir hücreden tüm bir
bitkinin rejenere edilebildiğinin Steward tarafından gösterilmesi ile kanıtlan-
mıştır. O günden bu yana pek çok bitki hücresinin meristem evresine geri
dönebildiği ve çeşitli hücre tiplerine farklılaşarak tüm bir organizmayı oluş-
turabildiği araştırmacılar tarafından gösterilmiştir.Bitki hücrelerinin göster-
diği bu fevkalade özellik bilim insanları tarafından hayvan hücrelerinde de
araştırılmış, “kök hücre” adı verilen hücrelerin hayvan dokularında tespit edil-
mesi, hücre farklılaşmasının anlaşılması ve hastalıkların tedavisi amaçlı terapile-
rin geliştirilmesi gibi çeşitli araştırma alanlarına kapı açmıştır.
İlk kez bitkilerde gösterilen ve diğer canlılar üzerinde çok çabuk uygu-
lama alanı bulan en güncel keşif herhalde RNA temelli gen susturulmasıdır. Na-
poli, Lemieux ve Jorgensen tarafından 1990 yılında bir süs bitkisi ve aynı zaman-
da da bir model organizma olan petunyada gözlemlendiği rapor edilen bu gen
susturma mekanizması RNA interferans (RNAi) olarak adlandırılmaktadır.
RNAi bugün gen fonksiyon tanımlama çalışmalarında yaygın olarak kullanıl-
makta, kanser ve viral enfeksiyonların tedavisi için vadettiği potansiyel de araştı-
rılmaktadır. Gen susturmada görev yapan küçük interferans RNA’nın (siRNA)
keşfi, gen ifadesini düzenlemede önemli roller üstlenen çok sayıda diğer küçük
RNA’nın keşfine yol açmış, bu durum gen regülasyonuna ilişkin bilgimizi ve ba-
kış açımızı değiştirip zenginleştirmiştir.
Bitkiler ile çalışan bilim insanları bugüne kadar biyoloji ve genetik ala-
nında kilometre taşı niteliğindeki pek çok keşfe imza atmıştır. Gelecekte de bitki
biliminin öncü bilimsel gelişmelere temel oluşturacağı muhakkaktır. Yerküremi-
zin ele alınması öncelikli sorunlarına çözüm de yine bitki bilimlerinde gibi gö-
rünmektedir. Bitki genetiği çalışan bilim insanları, biyolojik çeşitliliğe zarar ver-
meksizin artan dünya nüfusunu sürdürülebilir şekilde besleyebilmek hedefi
üzerinde çalışmaktadır. Gıda güvenliğinin yanı sıra enerji ihtiyacı ve ekolojik
dengenin korunması gibi öncelikli konularda çözüm yine bitkilerde aranmakta-
dır. Fotosentez mekanizmasına ilişkin bildiklerimizi güneş enerjisinden daha
yüksek verim ile faydalanmada, hatta yakıt üretiminde nasıl kullanabiliriz, at-
mosferik CO2 seviyesini karbon fiksasyonuna ilişkin bildiklerimiz ile nasıl kont-
rol altında tutabiliriz gibi sorular aynı zamanda heyecan verici güncel araştırma
alanlarını temsil etmektedir. Kısacası, yaşamın temel mekanizmalarını araştır-
mak ve anlamak konusunda hevesli iseniz, bitki bilimi dünyasına adım atmayı
kesinlikle düşünmelisiniz.
Bezelye Dergi
Sağlık sektörü, yönetmeliklere uyum sağlama ve uygu-
lamada oldukça kapsamlı bir alandır. Hasta güvenliğinin bir par-
çası olan bu yönetmelikler çoğu zaman sağlık hizmetlerindeki
hızın azalmasına neden oluyor. Ancak Endüstri 4.0 ile birlikte
yaşanan sağlıkta dijital dönüşüm, bu alanda önemli yenilikleri ge-
tirerek hizmetlerde hız, verimlilik ve tasarruf sağlıyor.
Dijital dönüşüm çağı hastalık teşhislerini daha hızlı ve
güvenilir hale getiriyor, hastaya özgü cihazların geliştirilmesini
sağlıyor ve tıbbi imalat alanında önemli avantajlar sunuyor. Dijital
dönüşüm ile gerek giyilebilir cihazlar gerekse gelişmiş bilgisayar
sistemleri, muayene sürecine inovatif bir yaklaşım getiriyor. Tıbbi
Tıbbi Alet Üretiminde Endüstri 4.0
Özelleştirme: Hastaya özel cihaz üretimi, her ürünün eşsiz olma-
sından dolayı yüksek kalite sunmaktadır. Bu aletlerin dijital üre-
tim maliyetleri şimdilik yüksek olsa da Endüstri 4.0 çözümleri ile
birkaç yıl içerisinde yaygın olarak kullanılacak.
BT Altyapısı: IT sistemlerinin benimsenmesi söz konusu oldu-
ğunda, tıbbi alet üretimi bu konuda gecikme yaşadı. Endüstri 4.0
ile tıbbi alet üreticileri, geçmiş üretim otomasyonunu ve tedarik
zinciri entegrasyonunu geride bırakabilir ve yeni paradigmalar
üzerinde bir BT altyapısı oluşturabilir.
Uygunluk: Uyum sağlanması ve uygulama karmaşıklığı birçok
yönetmelik nedeniyle sorun teşkil ediyor. Üreticiler, Endüstri 4.0
çözümleriyle bu sorunun üstesinden gelerek hizmet hızında artış-
yaşayacak.
Siber Fiziksel Sistemler: Tıbbi cihazlar “akıllı cihaz” olarak nite-
lendirebileceğimiz, sağlık izleme sistemleri ve uzaktaki hekimlerle
iletişim kurabilen, internete bağlanabilen cihazlar haline geliyor.
Örnek Vaka: Bir hastaya diz implantı takılması gereken bir vaka
ele alınsın. Günümüzde Endüstri 4.0’a geçiş yapmayan üretim
hatları düşünüldüğünde protezler bu üretim hatlarında standart
boyutlarda üretilir (6cm, 8cm, 10cm…). Kişinin 6.1cm’lik imp-
lanta ihtiyacı olduğu bir senaryo ele alınırsa bu kişiye ancak 6
cm’lik implant takılabilirdi. Ancak 3D tarama ve çizimin ardın-
dan toz titanyum ile baskı yapabilen bir 3D printer kullanılarak
kişi anatomisine uygun olacak şekilde üretim yapılabilir.
8 9
Sağlıkta Dijital Dönüşüm
Burak KESAYAK - Endüstri 4.0 Platformu Yayın Yönetmeni
aletlerin üretiminde ise ürünler ve yazılımla geliştirilmiş dona-
nımlar, kendi yönetimini ve üretim hattının optimizasyonunu
sağlamak için bilgi alışverişinde bulunabiliyor. Ürünler hangi iş-
lem adımlarından geçeceğini, makineler ise kendi durumunu, ka-
pasitesini ve yapılandırma seçeneklerini biliyor. Merkezi olmayan
bu üretim modeli ile operatör müdahalesine ihtiyaç duyulmadan
üretim kararları alınabiliyor. Bu üretim modeli sağlamlık, özerk-
lik, kendi kendini düzenleme, kişisel bakım, kişisel tamir ve öngö-
rülebilirlik sunuyor. Böylelikle hasta ihtiyaçları için tamamen ki-
şiselleştirilmiş ürünlerin otomatik olarak üretilmesi sadece pratik
olmakla kalmayıp aynı zamanda yüksek verimli ve ekonomik hale
geliyor.
30 Aralık 2017, Sayı 3
Yapay Zeka ile Hastalık Teşhisi Pistonlu Dolum Makineleri
Genellikle istihdam konusunda yaşatacağı etki ile tar- Robert Bosch GmbH’nın Bosch Ambalaj Teknolojisi,
tışmalara neden olan yapay zeka ve bilgisayar sistemleri sağlıkta ürünlerin izlenebilirliğine yönelik en iyi örneklerden biridir. Bos-
birçok yeniliği beraberinde getiriyor. Bu konuda son dönemdeki ch, öksürük şurubu gibi sıvı farmasötik maddeler için pistonlu
önemli örneklerden biri de Yokohama’daki Showa Üniversitesi’n- dolum makineleri üretiyor. Dijital bir ağın parçası olan modüler
den bir araştırma ekibi tarafından geliştirilen yapay zeka sistemi makine, bir insan-makine arabirimi aracılığıyla izleniyor. Kalite
oldu. Dr.Yuichi Mori liderliğinde yürütülen çalışmaya göre en- kontrolleri ve servis bakımı yapılabiliyor. Belirli bileşenlerin ma-
doskopik görüntüler kullanılarak kansere dönüşebilen tümör olan kine yakınında kullanılması durumunda derhal uyarı veriyor.
kolorektal adenomlar tespit edilebiliyor. Üstelik bu teşhisin 1 sani- Baskılı devre kartlarının imalatı gibi pistonlu dolum makineleri-
yeden kısa bir sürede ve %94 doğrulukla yapıldığı belirtiliyor. Bu nin imalatı da ağa bağlı üretim olup müşteri ihtiyaçlarına göre
tip yapay zekâ sistemlerinin özellikle doktor sıkıntısının yaşandığı daha küçük partilerin üretilmesini mümkün kılıyor.
yoksul bölgelerde kullanılması hedefleniyor.
Medikal Teknolojiler
ESCAD Medical GmbH, Endüstri 4.0’a başarılı bir şe-
kilde geçiş yapan şirketlerden biri. Endoskopide uzmanlaşan kü-
çük tıbbi cihaz şirketi, endoSTORE® adlı bir depolama sistemi
kullanıyor. Bu sistem, endoskopide uygun olmayan dezenfeksiyo-
nun önlenmesini sağlıyor. Endoskoplar bir barkod tarayıcı ile
kaydedilir ve bir güvenlik sorgusu özelliği ile, uygun olmayan şe-
kilde dezenfekte edilmiş endoskobun hastaya ulaşmasını önlüyor.
Şirket bu ve benzeri çağı yakalayan girişimleri ile “Baden-Würt-
temberg’de Endüstri için 100 Yer Listesi” yarışmasının kazananla-
rından biriydi.
İlaç Endüstrisinde Dijitalleşme
Üretilen büyük miktarda veri diğer parametrelerin yanı
sıra kalite güvencesi önlemleri için de kullanılabilecek birçok bil-
giyi barındırır. Verileri depolamak için kullanılan bulut hizmeti,
şirketlerin BT kaynaklarını çok daha kolay ve düşük maliyetli şe-
kilde ölçeklendirmelerini sağlar. Bununla birlikte olası veri gü-
venliği sorunlarını da içerir. PHARMA Yönetim Radar araştırma-
sı, nesnelerin internetinin sadece 15 yıl içinde farmasötik kimya
endüstrisinde önemli çalışma alanı olacağını vurguluyor. Yapılan
ankete katılanların yaklaşık yüzde 60’ı dijitalleşmenin esas olarak
lojistik ve tedarik zincirlerini kapsayacağına inanıyor. Belirtilen
başlıca engeller arasında yüksek yatırım gereksinimleri ve şirket-
lerin düşük otomasyon seviyesi gösteriliyor.
Her İlaç için Dijital Kod
Dijital kodlar, her öksürük şurubu için ambalajın belirli
bir kimliğinin olmasını sağlar. Böylece ilaç, şirketten ayrıldıktan
sonra açıkça tanınabilir durumda olur. Bu sayede tüm lojistik zin-
cirinde ilacın izlenebilirliği sağlanır ve sahte ilaçların önüne geçil-
mesini olanaklı hale getirir. 2019 yılından itibaren Avrupa Birli-
ği’nde ilaçlar yalnızca,ambalajında seri numarası olduğunda ve
hasar görmediğinde satılabilecek. Bu nedenle Endüstri 4.0, üreti-
min ötesine geçerek tüm değer zincirini kapsamaktadır.
Bezelye Dergi
Homozigot Parça Tanımlayıcı - HomSI
Musa ÇELİK - Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik
Akraba evliliklerinde ebeveyn-
ler aracılığı aynı genomik bölgeleri miras
almanın bir sonucu olarak, bireylerde bas-
kın (homozigot) olan genom uzantıları
bulunur. Bu durum aile üyeleri arasında
çekinik (resesif) hastalıkların görülme sık-
lığını artırmaktadır. ‘’Baskınlık Haritala-
ma’’ bu gözlem üzerine kurulmuştur ve
akraba evliliklerinde bu yöntem yardımıy-
la birçok resesif hastalık geni keşfedilmiş-
tir. Araştırmacılar genellikle baskın bölge-
leri belirlemek için tek nükleotid
polimorfizmini kullanıyorlar ve daha son-
ra hastalığın lokusundaki (bir genin kro-
mozomdaki yeri) genleri sıralayarak araş-
tırmaya devam ediyorlar. Yeni nesil
dizileme tekniğinin ortaya çıkması ile bir-
likte tek bir sıralama deneyinde ortaya çı-
kan verileri kullanarak homozigot verile-
rin eş zamanlı olarak saptanmasını ve
mutasyonların saptanmasına olanak sağlı-
yor. Bu bağlamda, derin dizi verilerini kul-
lanarak baskın bölgeleri tanımlayan yeni
bir araç geliştirildi. *.vcf (değişken arama
biçimi) dosyalarını bir girdi olarak kulla-
nan HomSI yazılımı, tek nükleotid poli-
Değişken arama biçimi (* .vcf)
dosyaları doğrudan HomSI için bir giriş
dosyası olarak kullanılabilir.Baskın alanla-
rı tanımlamak ve görselleştirmek için
HomSI her varyantı işler ve birkaç grafik
üretir. Grafikte x ekseni numuneleri, y ek-
seni ise genomik koordinatları gösterir.
İndeksin varyantları baskın durumlarda
mavi, çekinik durumlarda sarı renklidir.
Diğer bireyler için, baskın bir varyant
mavi ile gösterilse de kontrast oluşturan
baskın beyaz ile çekinik ise turuncu ile
temsil edilir. Tüm bireyler için gri renk
çağrı yapılmadığını sarı ise indeksli olgu
10
morfizm genotip (organizmasının genetik
bilgisi) verilerindeki baskın bölgelerin ço-
ğunu mikroarray(mikroskopla gözlemle-
nemeyecek kadar küçük olan eksilme ve
eklenmelerin tespiti için kullanılan yüksek
teknoloji) kullanarak tanımlamaya yar-
dımcı bir yöntemdir.
HomSI Neden Önemlidir?
Akraba evliliği oranının yüksek
olduğu topluluklarda çekinik genetik bir
bozukluğun teşhisi nadir hastalıkların ko-
numsal kopyalanması (klonlanması) için
eşsiz bir avantaj sunar. Bu şekilde izole
edilmiş yakın bir insan popülasyonunda
birkaç birey, bir atanın bir varyasyonunu
miras alabilir ve akraba evliliklerinden do-
ğan yavrular mutasyona uğramış kromo-
zomal bölgenin iki kopyasını devralabilir.
Dolayısıyla hastalığı taşıma ve hastalığın
ortaya çıkma ihtimaline sahip olabilir.Bu
açıdan Baskınlık Haritalama, potansiyel
hastalık lokuslarını belirlemede etkili bir-
yaklaşımdır.
HomSI Yöntemi Nasıl Kullanılır?
için çekinik olan bilgilendirici olmayan
SNP’leri belirtir. HomSI tarafsız bir yakla-
şımla başlar ve bütün genom için baskın-
lık haritaları üretir(Şekil a). Etkilenen bi-
reyler arasında paylaşılan kesintisiz mavi
çizgi ve etkilenmeyen kişiler arasında dal-
galı bir mavi çizgi tanınırsa, kullanıcı bu
bölgeyi kromozom tabanlı sunumda bü-
yütebilir (Şekil b). Yazılımda ROSH’ ların
tanımı için baskın ve çekinik varyantların
sayısı ayrı ayrı normalleşmiş ve ‘Hom ve
Het sinyalleri’ olarak yer alır. Etkilenen
(Şekil c) ve etkilenmemiş (Şekil d) bireyler
için bu sinyaller sunumda net bir şekilde
Resesif hastalık lokuslarının
(baskın bölgelerin) tanımlanması yukarı-
da bahsedilen SNP (tek nükleotid poli-
morfizmi) dizisine dayalı teknikler kulla-
nılarak gerçekleştirilsede patojenik dizi
varyantının saptanması için bir sonraki
adım sıralamadır. Yakın zamanda, bu lo-
kustaki aday genler sıralanmıştır. Fakat bu
hastalık yeri büyük bir aralık ise ya da bir-
kaç gen içeriyorsa Sanger dizileme ile has-
talığa neden olan mutasyonların belirlen-
mesi son derece önemli bir görev haline
gelir. Artık tek bir sıralama deneyinden
elde edilen veriler kullanılarak baskın böl-
geleri ve muhtemel zararlı dizi varyantları-
nı aynı anda tanımlamak mümkündür.
HomSI’ dan önce kullanılan programlar
varyantların genomik koordinatlar içinde-
ki dağılımlarını hesaba katmaz. HomSI,
genomu ayrıntılı olarak tanımlamanın
yanı sıra aday baskın bölgeleri de kolayca
algılama avantajını sunar. Bu tür bir ana-
liz, bilinen sinyal işleme tekniklerini kulla-
narak genotip bilgisini bir sinyale dönüş-
türmeyi mümkün kılar.
görülür. Şekil e’deki her bir kişi için çizilen
Hom ve Het sinyalleri arasındaki farkları
kullanarak, Şekil f ’de bir tahmin sinyali
yer alıyor. Bu son sinyal akraba evliliği
için ROSH’u gösterir.
Sonuç olarak HomSI kullanımı
basit olduğu, daha hızlı sonuç verdiği ve
sezgisel olduğu için daha fazla tercih edil-
mektedir. HomSI, NGS verilerini kullana-
rak homozigot bölgeleri saptamada da bu
yönleriyle daha fazla yardımcı olmaktadır.
Teknobilim:
Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PCR)
Sariye Bercis İLİK - Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi Tıp Mühendisliği
Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PCR), 1985 yılında Ce-
tus firmasının insan genetiği departmanında çalışan, araştırmacı
Kary Mullis tarafından bulunmuştur. Polimeraz zincir tepkimesi-
nin keşfinden ötürü 1993 yılında Michael Smith ile birlikte Nobel
Kimya Ödülü’ne layık görülmüştür.
PCR, bir deoksiribonükleik asit (DNA) zincirinin bili-
nen iki parçası arasında uzanan özel bir DNA bölümünün enzi-
matik olarak çoğaltıldığı in vitro(canlı dışında, tüpte) bir teknik-
tir. Yöntemin temeli çoğaltılmak istenen bölgenin iki ucuna özgü,
bu bölgedeki baz dizilerini tamamlayıcı bir çift sentetik oligonük-
leotit primer kullanılarak bu iki primerle sınırlandırılan genin
enzimatik olarak sentezlenmesine dayanır. PCR metodu teşhis,
epidemiyoloji ve DNA miktarı belirleme çalışmaları gibi birçok
amaç için kullanılmaktadır. PCR’ın kullanıldığı alanlarda meyda-
na gelen gelişmelerden, mikrobiyoloji alanı da önemli oranda pa-
yını alarak gelişmeye devam etmektedir. İnsan ve hayvan kaynak-
lı patojenik mikroorganizmalar için pek çok amaçla kullanılan
PCR aynı zamanda günümüzde kullanılan birçok moleküler me-
todun temelini oluşturmaktadır.
1976 yılında Cincinnati Üniversitesi’nden bir grup araş-
tırmacı kaplıca veya hidrotermal bacalarda yaşayan termofilik bir
bakteri olan Thermusaquaticus bakterisinde Taq polimeraz enzi-
mini keşfetti. Taq polimeraz enzimi PCR’da kullanılan, yüksek sı-
caklıklara (94 °C) dayanabilen bir enzimdir. 1983 yıllarında Nobel
ödüllü Kary Mullis, California’da Cetus Corporation’da oligonük-
leotit (kısa DNA parçaları) sentezi üzerinde çalışırken hücredeki
DNA sentezinin laboratuvar şartlarında teknik olarak gerçekleşe-
bileceğini gözlemler. Mullis, reaksiyonunda her adım da (erime,
bağlanma ve sentez) sıcaklıkların özenle kontrol edilmesini ve
buna ek olarak reaksiyonlarda DNA polimeraz kullanarak farklı
sıcaklıklardaki üç olayın çevrimler halinde tekrarının yapılması
gerektiğini bulur. 1986 yılında bilim insanları yöntemdeki hataları
azaltıp ısıya hassas olan DNA polimeraz yerine Taq polimeraz
kullanıldı. 1988 yılında ‘Thermus aquaticus’ bakterisinden saflaş-
tırılan, ısıya dayanıklı polimerazın (taq polimeraz) kullanımı ile
birlikte PCR için otomatize termal siklus cihazları geliştirilmeye
başlanmıştır.
PCR’ın sahneye ilk çıktığı yıllardan beri, yöntemde bir-
takım değişiklikler olmuştur. Örneğin, 1991 yılında Taq polime-
raz yerine hipertermofilik bakteri olan Pyrococcus furiosus (Pfu)
tanıtıldı. Taq polimerazın aksine, Pfu ekzonükleaz redaksiyon fa-
aliyeti hatalarını düzeltmek için imkân verdiği görülür. 1995 yı-
lında, PCR kullanıcıları için iki yeni gelişme daha tanıtıldı. İlk
yenilik olarak polimerazın aktif hale getirilmesini sağlayan ilk
95°C kısımda polimeraz aktivitesini inhibe eden bir immünglo-
bulinin kullanılmasıdır. İkinci yenilik ise moleküler biyoloji ve
PCR kullanarak önemli gelişmelere imza atılabilecek diğer alan-
lara PCR ’ın tanıtılmasıdır. Floresan ışıma tekniklerinin de kulla-
nıma girmesiyle kinetik revers transkriptaz-PCR (RT-PCR)’da bir
devrim yaşanmaktadır. Bu gelişme sayesinde artık gen kopya
ürünlerinin düzeylerini sayısal değerlere dönüştürerek ölçmek,
devam eden PCR reaksiyonunu ekranda izleyerek ‘real time’ (eş
zamanlı) olarak reaksiyonun gidişine müdahale etmek ve PCR
döngülerinin sayısıyla oynayabilmek de mümkündür.
Dijital PCR (dPCR)nükleik asitlerin tayini, miktarının
ölçülmesi ve analizi için geliştirilmiş yeni bir tekniktir. 2006 yılın-
30 Aralık 2017, Sayı 3
da çıkan ilk sistem ile doğrudan veya klonal olarak DNA, cDNA
ya da RNA da dahil olmak üzere nükleik asitleri amplifiye etmek
için kullanılabilir. dPCR ve geleneksel PCR arasındaki en önemli
fark eski PCR’a göre daha kesin bir yöntem olmasıdır. Nükleik
asitlerin miktar ölçümü için kullanılan yöntem hassasiyeti ve öz-
güllüğünü artırmaktadır. Geleneksel PCR’da tek numune başına
bir reaksiyonu yürümektedir. dPCR aynı zamanda bir numune
içinde tek bir reaksiyon yapar ancak numune bölümleri birçok
kısma ayrılır ve reaksiyon her bir bölme içinde gerçekleştirilir. Bu
ayırma daha güvenilir toplamayı ve nükleik asit miktarlarının
hassas ölçümünü sağlar. Bu tür PCR, kopya sayısı varyantları ve
nokta mutasyonları gibi gen sekanslarının varyasyonlarını çalış-
mak için yararlıdır ve rutin numunede klonal amplifikasyon için
kullanılan bir yöntem olmuştur.
DNA dizi analizi için büyük miktarlarda DNA örnekle-
rinin oluşturulmasında, bilinmeyen dizi tayininde, evrimin ay-
dınlatılmasında, in vitro fertilizasyon yapılan tek hücre çalışmala-
rında, implantasyon öncesi genetik testlerin yapılmasında,
DNA-protein interaksiyonunun araştırılmasında kullanılır.
PCR tekniği, çok az miktarda DNA ile çalışmaya olanak
sağlamaktadır. Bu teknik ile laboratuvar tanılarında çok büyük bir
hız ve kesinlik kazanılmış; birçok durumda radyoaktivite kullanı-
mını gereksiz hale getirmiştir.
Polimeraz zincir reaksiyonunda üç temel basamak var-
dır ve çoğaltılmış ürünün miktarı teorik olarak, bu üç adımın tek-
rarlanma sayısına bağlıdır.
1. Denatürasyon: DNA’nın iki zincirinin yüksek sıcaklıkta bir-
birinden ayrılmasıdır.(94C0-98Co)
2. Hibridizasyon (Annealing): Sentetik oligonükleotitlerin he-
def DNA’ya bağlanmasıdır (primer bağlanması). (37Co-
65Co)
3. Polimerizasyon (Extension): Zincirin uzaması ya da DNA
polimerazın primerleri uzatmasıdır.(72Co)
PCR Makineleri:
Temelde hava ısıtmalı ve blok ısıtmalı olmak üzere iki
çeşit PCR makinesi vardır. Bu iki sistem arasında önemli farklar
bulunmaktadır. Öncelikle hava bloğa göre çok daha hızlı ısınıp
soğuduğu için PCR zamanı minimuma inmektedir. Geleneksel
blok ısıtmalı PCR makinelerinde aksesuarların sıcaklık geçirgen-
liğinin az olması ve arzu edilen sıcaklığa uzun zamanlarda erişile-
bilmesi nedeniyle zamanın çoğunun denatürasyon, hibridizasyon
ve polimerizasyon basamaklarına geçişte harcanması, bu aletlerin
kullanımlarıyla ilgili büyük dezavantajlar getirmektedir. Günü-
müzde artık pek kullanılmayan blok ısıtmalı thermal cycler maki-
nelerinde PCR süresi 2-4 saat almaktadır.
Yeni kullanılan PCR makinelerinin hemen hepsi hava
ısıtmalı sistemlerdir. Bu sistemler sayesinde testlerin performansı
artmakta ve süresi azalmaktadır. Son zamanlarda PCR amplifi-
kasyonunu ve amplifiye olmuş ürünün (amplikon) kontrolünü
aynı kapalı sistemlerde gerçekleşebilmektedir.Amplikonun gö-
rüntülenmesine izin veren bu yeni sistemler gıdalardan, memeli
genomundan, genetik olarak geliştirilmiş organizmalardan, mik-
robiyoloji alanındaki birçok örnekten nükleik asitlerin aranma-
sında kullanılmaya başlanmıştır.
11
Bezelye Dergi 30 Aralık 2017, Sayı 3

Trepanasyon
Trepanasyon, “basit cerrahi araçlar kulla-
narak kafatasına delik açmak” anlamına gelen bir
terim. Etimolojisi Yunanca’ya dek uzanıyor. Eski
Fransızca’ya Latince’den geçen trepan kelimesinin
kaynağı trypanon, Yunanca’da “kazıcı, oyucu” de-
mek. Tarih boyunca insanların olduğu hemen her
kültürde trepanasyon izine rastlıyoruz. Bulunmuş en Rudolf Virchow (1821-1902) tarafından çizilen hücreler. Firavun Zoser’in mezarı olan basamaklı piramidin mimarı
eski delinmiş kafatası Fransa’da bulunan Ensisheim Imhotep (MÖ 2650-2600) aynı zamanda tarihte bilinen
ilk doktordur.
neolitik gömü alanında ve 7000 yıllık.

Trepanasyon işleminin izlerini taşıyan de-

likli kafataslarının ilk bulunuşu 1685 yılına rastlıyor.
İlk delikli kafatası, Fransa Cocherel bölgesinde bu-
lunmuş. Ama üzeri delikli antik kafatasını bulan
Bernard de Monfauchon bu deliği önemsememiş,
kafatasının sahibinin başına aldığı bir darbe nedeni ile öldüğüne kanaat getirip konunun üzerine gitmemiş. 1816 ve 1839’da yeni
kafatasları bulunmuş. Bu defa bulanlar bu deliklerin aslında kaza sonucu oluşmadığını fark etmişler, deliklerin kenarlarındaki
muntazamanlığa bakarak insan eliyle yapıldığına kanaat getirmişler. Gene de o zamanlardaki genel kanı bunların ölüm döşeği
veya ölümden hemen sonra yapıldığı yönünde.

Down Sendromu / Trizomi 21 (21. kromozomun 3 tane Antibiyotik kelimesini ilk kullanan kişi
olması) genetik hastalığını 1862 yılında ilk kez mikrobiyolog Selman Waksman idi. Sene 1942.
John Langdon Down (1828-1896) tanımladı.

Eski Yunan’dan bir trepanasyon matkabı Azerbeycan Tarih Müzesinde, M.Ö. 5000 yılından kalan
trepanasyonlu kafatası

Darwin kendisini 1896 yılında gittiği St.Helena adasında bir çöp adam olarak çizmiş.
Trepanasyon sayfasındaki yazı ve görseller tıp doktoru Dr. Işıl Arıcan’ın izniyle paylaşılmıştır. Detaylı bilgilere;
https://medium.com/trepanasyon/trepanasyon-886b2ddaacd6,
https://twitter.com/trepanasyon,
https://twitter.com/isil_arican adreslerinden ulaşabilirsiniz.

12 13
Bezelye Dergi
Mikroakışkan Teknolojisinin Hücre Temelli
Kanser Çalışmalarındaki Uygulamaları
Gizem Batı AYAZ,Ph.D. adayı - İzmir Yüksek Teknoloji Enstisüsü Biyomühendislik
Müge BİLGEN,M.Sc.adayı - İzmir Yüksek Teknoloji Enstisüsü Biyoteknoloji
İsmail TAHMAZ,M.Sc.adayı - İzmir Yüksek Teknoloji Enstisüsü Biyoteknoloji
Begüm GÖKÇE,M.Sc.adayı - İzmir Yüksek Teknoloji Enstisüsü Biyoteknoloji
Doç. Dr. Devrim Pesen OKVUR - İzmir Yüksek Teknoloji Enstisüsü Moleküler Biyoloji ve Genetik; İNİTİO Biyomedikal Mühendislik
Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti.
Şekil 1: Çeşitli lab-on-a-chip aygıtları.
(İnitio Biomedical Engineering Consulting Ind. Tra. Ltd. Co.)
Yaşadığımız dünyada, bedenimizde, yediğimiz gıdalar-
da hatta tüm canlılarda vücudun dengesini eski haline getirme
mekanizmasında bile(terleme,bitkilerde suyun köklerden gövde-
ye taşınımı vs. ) suyun önemli bir yeri olduğu herkes tarafından
bilinen bir gerçektir. Su kendi kimyasal ve fiziksel yapısı itibariyle
dinamiktir ve su gibi diğer sıvılar da bu dinamik hareketleriyle
doğada ve vücudumuzda farklı koşulları yaratabilmektedirler. İn-
san da bu koşulların neye, nasıl ve niçin sebebiyet verdiğini merak
etmekte ve araştırmaktadır. Araştırma laboratuvarlarında ve sa-
nayide büyük ölçekte suyun ve diğer sıvıların kullanım alanları
çeşitlilik göstermektedir. Kaynakların etkin ve tasarruflu kullanıl-
ması bakımından sıvıların belirli bir boyuta indirgenerek daha az
sarf ile istenilen amaca yönelik çalışmaların yapılması son dö-
nemde yükselen bir yaklaşım olmuştur. Düşük hacimli sıvıların
mikrometre ölçeğinde kontrol edilmesi mikroakışkan teknolojisi-
nin temelini oluşturmaktadır.
Şekil 2: Lab-on-a-chip içinde oluşturulmuş kan damarı (yeşil endotel hücreler) ve akış kanalından doku kanalına geçen kırmızı kanser
hücrelerinin farklı açılardan 3B görüntüleri. Kanser hücreleri endotel hücrelerinin doku tarafına geçtikleri için, akış tarafını gösteren b
panelinde görünmemektedirler.
14
Mikroakışkan teknolojisi multidisipliner bir alan olup
difüzyon, laminar akış, viskozite, basınç vb. gibi akışkanlara ait
fizik temellerini de esas alan birçok farklı alanda istenilen amaca
yönelik hassas sonuçlar vermektedir. Hatta birçok sektörde bu
teknoloji kullanılarak akıllı, ucuz ve anında sonuç veren cihazlar
tasarlanmaktadır. Buna en güzel örneklerin başında hepimiz tara-
fından bilinen Urine Human Chorionic Gonadotropin yani üre
ile test edilebilen hamilelik testidir.Yine mikroakışkan prensibi
kullanılarak insanda veya hayvanda bulunan patojen mikroorga-
nizmalar veya bunların sebep olduğu hastalıklar görüntülenmeye
çalışılmaktadır. Enerji sektöründe ise petrole ve petrol türevi ya-
kıtlara bağlılığı azaltma, çevreye zarar vermeyen enzimatik reak-
siyonlarla elektrik ve biyoyakıt üretebilen mikroakışkan destekli
aygıtların laboratuvar ortamında çalışmaları yapılmaktadır.
Şekil 3: IC (Invasion Chemotaxis) chip kullanılarak yapılan invaz-
yon deneyi basamakları.
Şekil 4: IC chip kullanılarak yapılan invazyon deneyi sonrası gün-
lere bağlı hücre göçü karşılaştırması. Şekil 3’de işaretlenen alan-
dan elde edilen veri.
Şekil 5: DDI (Distance Dependent Interactions) chip içinde di-
füzyon benzetimlerinin sonuçları. Üst sıra sağdaki kanaldan orta
kanala difüzyonu, alt sıra orta kanaldan sağdaki kanala difüzyonu
göstermektedir.
Mikroakışkan esasına dayalı deney temelleri, organ
veya doku taklit edilerek kanserin mekanizması ile ilgili yapılan
çalışmalarda da önemli yere sahiptir.Kanserin çoğunlukla ölümle
sonuçlanmasının nedeni olarak bilinen metastaz mikroakışkan
prensiplerine göre çalışılıp, mekanizması araştırılmaktadır.In
vivo veya ex vivo olarak yapılan çalışmalar fizyolojik olarak çok
yakınlık gösterse bile sonuçların ve aynı koşulların tekrarlanabi-
lirliği ve de hücreler arasındaki özellikli etkileşimleri inceleyebil-
mek mümkün olmamaktadır. Bu sebeple in vivo modeli en iyi
yansıtacak in vitro modeller geliştirilmektedir.Kanser çalışmala-
rında çoğunlukla kullanılan “wound healing” ve “Boyden cham-
ber” hücreler arası etkileşimleri iki boyutta mümkün kılmakta
ancak hücre ve matriks etkileşimleri gibi karmaşık mekanizmala-
rı göstermekte çoğunlukla yetersiz kalmaktadır.Özellikle ikinci
yöntem, görüntüleme imkanlarını, gerçek zamanlı ve tek hücre
30 Aralık 2017, Sayı 3
çözünürlüğünde veri toplanmasını ciddi şekilde sınırlandırmak-
tadır. Fakat mikroakışkan teknolojisiyle geliştirilen 3B lab-on-a-
chip aygıtları kanser metastazını, kanser hücrelerinin göçünü bi-
yokimyasal ve biyofiziksel koşullar altında yüksek çözünürlükte
görüntüleme imkanı ile birlikte fizyolojik değerlere yakın bir öl-
çüm sunmaktadır. Ayrıca hücrelerin davranışları iki boyuta göre
3B ortamda daha gerçekçi cevaplar vermektedir.
Bir projemizde 3B lab-on-a-chip aygıtında kan damarı-
nı taklit ederek, dolaşımdaki meme kanseri hücrelerinin ikinci bir
organa/dokuya ekstravazasyonunu çalışıyoruz. Burada öncelikle
bir metre küp havasında sadece 1000 parçacık bulunan temiz oda-
da, lab-on-a-chip(Lab-on-a-chip = Yonga üzeri laboratuvar, min-
yatür laboratuvar) üretimi için gerekli kalıpları UV litografi yön-
temi ile oluşturuyoruz. Işığa duyarlı malzeme, silikon wafer
üzerine yayılır istenilen deseni içeren maske, bu wafer üzerine
konulup UV ışığı uygulanarak desenin silikon wafer üzerine akta-
rımı sağlanmış olur. Çıkan bu kalıp bir sonraki işlem için esas ka-
lıp olacaktır. Esas kalıba şeffaf olan PDMS(polidimetilsiloksan)
silikon dökülerek polimerleşmesi sağlanır.Üzerinde esas kalıbın
negatifi oluşan PDMS istenilen ebatlarda kesilir ve giriş çıkış de-
likleri açılır.Bu işlemleri gören PDMS ve temiz bir lam birleştirile-
rek bir lab-on-a-chip oluşturulur. Lab-on-a-chip aygıtlarında kan
damarını taklit edebilmek için belli bir kanala endotel hücreleri
eklenir. Durgun veya akış koşullarında, epi veya eşodaklı (confo-
cal) mikroskop kullanılarak kanser hücrelerinin davranışları ger-
çek zamanlı ve tek hücre çözünürlüğünde incelenebilir. Yine bu
extravazasyon modeli çerçevesinde kişiye özel ilaç uygulamaları
çalışılabilir.
Kozmetik ve ilaç sektöründe ise uygulanacak etken
maddenin dozu mikroakışkan prensibine bağlı olarak geliştirilen
lab-on-a-chip aygıtları ile belirlenebilir. Yüksek çıktılı ilaç tarama-
sı (HTS), özellikle ilaç keşfinde kullanılan bir tekniktir. Yüksek
çıktılı ilaç tarama teknolojileri ilaç keşfinde potansiyel ve temel
bileşenlerin bulunmasında oldukça başarılıdır. Geleneksel ilaç ta-
rama çalışma yaklaşımları, taranan ilaç adaylarının %90’ından
fazlasının klinik denemelerden sonra başarısız olması sebebiyle
zaman alıcı ve maliyetlidir (www.fda.gov).Yüksek çıktılı ilaç tara-
ması gelecek vaat eden ve kapsamlı bir yaklaşımdır. Gereken ör-
nek hacmini önemli oranda azaltan mikroakışkan hücre kültürü
sistemleri aracılığıyla ilaç taraması, birçok analitik bileşenleri tek
bir lab-on-a-chip aygıtında birleştirebilmektedir.
Bunun dışında metastaza sebep olan kimyasal sinyaller,
bağışıklık, büyüme faktörleri vs. gibi faktörler de çalışılmaktadır.
Hücrelerin farklı uyaranlara verdiği tepkilerden biri olan göç ha-
reketi ve doku işgali 3B lab-on-a-chip aygıtları ile izlenebilmekte-
dir. Farklı ilaç veya büyüme faktörlerinin farklı dozlarda ve farklı
uzaklıklarda hücrelerin davranışını da tek bir aygıtta gözlemleme-
ye olanak sağlayan lab-on-a-chip aygıtlarıda mevcuttur.
Lab-on-a-chip aygıtları ile cevaplanabilecek sorular ha-
yal gücümüz ile sınırlıdır. Cevaplar meraklı ve kararlı genç bilim
insanları tarafından bulunmayı bekliyorlar!
15
Bezelye Dergi
Virüsler çok hızlı evrim geçirebilen, insanlarda ve hay-
vanlarda ciddi hastalıklara neden olan mikroorganizmalardır. Ya-
pılarında nükleik asit olarak DNA ya da RNA bulunduran virüs-
ler, sadece belirli hücrelere girme özelliğine sahiplerdir. Örneğin;
kuduz virüsü yalnızca beyin hücrelerini, uçuk virüsü ağız ve çev-
resindeki hücreleri, AIDS’e neden olan human immunodeficiency
virüs (HIV)ise akyuvarları hedef alır. Bu nedenle yok edilmeleri
oldukça zor mikroorganizmalardır.
Kaynaklara göre HIV ‘in insana ilk olarak 1910-1945
yılları arasında bulaştığı görülür. İlk bulaşmadan sonra cinsel yol-
la hızlı bir şekilde yayıldığı gözlenmiştir.
HIV & AIDS
Human Immunodeficiency Virus (HIV), akyuvar hüc-
relerini hedef alır. Akyuvarlar önce işlevlerini kaybeder daha son-
ra işlevsiz hale gelirler. Akyuvarların kaybı vücudun savunma
sisteminin çökmesine neden olur. Bu nedenle AIDS hastalarında
çok basit mikroplar tedavisi zor, ölümcül hastalıklar ortaya çıka-
rabilir.AIDS, HIV ‘in neden olduğu bir sendrom olarak karşımıza
çıkar.
HIV Nasıl Bulaşır?
HIV, oksijene temas ettiğinde etkinliğini yitirme özelli-
ğine sahiptir. Bu nedenle herhangi bir canlıya bulaşmadığında
uzun süre canlı kalamaz. Bu virüsün kişilere bulaşma yolu yara
yerleri ile temas, korunmasız cinsel ilişki, HIV pozitif olan birey-
den alınan kanın transferidir.
Tükürük, ter, gözyaşı, idrar, öpüşmek (yanaktan yanağa
olacak şekilde), tokalaşmak, ortak banyo kullanımı, sivrisinek
ısırması, hapşırmak, kıyafet veya havlu paylaşımı, mastürbasyon
ile HIV bulaşmaz.
HIV Belirtileri Nelerdir?
HIV, AIDS olarak karşımıza çıkmadan önce temelde 3 aşamadan
geçer.
1) Başlangıç Aşaması
Virüs vücuda girdikten 1 ay sonra grip gibi belirtiler
gösterebilir. Boğaz ve baş ağrısı, ateş görülür. Bunlara ek olarak
deride döküntü, güçlü kas ağrıları, lenf bezlerinde şişkinlik, ağız
ve cinsel bölgeler etrafında yaralar oluşabilir. Bu belirtiler AI-
DS’ten şüphelenmek için yeterlidir. Ancak daha detaylı testler ve
incelemelerin yapılması gerekir. Bu belirtiler 2 hafta içerisinde
yok olabilir. Belirtiler birçok hastalığın belirtisiyle çakıştığı için bu
aşamada kesin teşhis koymak oldukça zordur. Kişinin bulaştırıcı
olduğu en yüksek dönem bu dönemdir.
16
1 Aralık Dünya AIDS Günü
Ayşin DİNLER - Biyolog
2)Gizli Aşama
Bu evrede bireyde kilo kaybı, aralıklı olarak ateş ve sin-
dirim sorunları görülebilir. Bu belirtiler kısa süreli olduğu için
hastalığın teşhis edilmesi zordur. Her bireyin metabolizması fark-
lı olduğundan bu evre bazı hastalarda 2 yıl bazılarında ise çok
daha uzun süre varlığını korur. Hastalığın bu evresinde lenf dü-
ğümlerinde şişme meydana gelir. 3-6 ay arası süren bu şişkinlik
hastalığın teşhisinde kolaylık sağlar. Teşhis yapıldıktan sonra an-
tiretroviral ilaçlar ile tedaviye başlanır.
3) Son Aşama (AIDS)
Virüs belirtileri göstermediğinden kişilerin fark
etmesi zaman alır. HIV tedavisine başlanamadığı
için virüs AIDS sendromuna dönüşür.Bu evrede
savunma sistemi tamamen çökmüş durum-
dadır. Kilo ve kas kaybı hızlanır, yorgun-
luk hissi, kansere yakalanma riski artar,
akciğerler iflas etmeye başlar. Bu evre-
de birçok bakteri ve virüs vücudu ele
geçirmeye başlar. Savunma sistemi
çöktüğü için organlarda ve sis-
temlerde çökme meydana gelir.
Tedaviye başlanmadığı takdirde
hastalık ölümle sonuçlanır.
HIV ’den Korunma Yolları
1) Kan Yoluyla Bulaşmasın-
dan Korunma
HIV‘in kesin olarak
bulaşması kan yoluyla olur. Bu
durumun önüne geçilebilmesi için
pozitif olan hastaların kan nakli
‘onaylanmamalıdır’.
Dövme aletleri, akupunktur iğ-
neleri, tedavi veya kan alımı sırasında kullanı-
lan enjektörler mutlaka tek kullanımlık olmalı,
steril hale gelene kadar dezenfekte edilmelidir.
Acil ameliyata alınacak olan hastanın HIV pozitif ol-
ması durumunda cerrahi ekibinin önlemleri alması gerekir. Yapı-
lan ameliyattan sonra kullanılan cerrahi aletler imha edilmeli ya
da uygun koşullarda dezenfekte edilerek steril hale getirilmelidir.
2)Cinsel Yolla Bulaşmasından Korunma
Cinsel yol ile bulaşmasını engellemek için en güvenilir
yöntem ‘lateks kondom’ kullanmaktır. Kadınların ve erkeklerin
kullanabileceği kondomlar hastalığın bulaşma riskini neredeyse
% 0’a kadar indirmektedir.
3)Anneden/Babadan Bebeğe Bulaşmadan Korunma
HIV pozitif olan anne adaylarına hamilelik süreleri bo-
yunca tedavi uygulanır. Bu tedavi sayesinde virüsün anneden be-
beğe geçmesi engellenmiş olur. Doğum sırasında gerekli önlemler
alınması, doğumdan sonra annenin bebeği ‘emzirmemesi’ bebeği
koruyacaktır. HIV pozitif olan anne ve baba adaylarının çocukla-
rının da HIV pozitif olacağı kesin değildir.
Dünya üzerinde gerekli tedavilerin uygulanması ve ön-
lemlerin alınması sonucunda HIV taşıyan birçok anne/babanın
çocukları HIV negatif olarak dünyaya gelmiştir.
Hastalık Bulaşmış Olabilir Mi?
Temas gerçekleştikten sonra HIV in bulaştı-
ğından endişeleniyorsanız en iyi çözüm kan
testi yaptırmaktır. Ancak bu testin doğru
bir sonuç verebilmesi için temastan en
az 2 hafta sonra yapılması gerekir. Bu
test hastanelerde, özel klinik labora-
tuvarlarda yaptırılabilir. Kişinin
HIV pozitif olduğunun onaylan-
ması için ilk sonucun pozitif çık-
ması yeterli değildir. Teyit et-
mek amacıyla test tekrarlanır.
Test tekrarlandıktan sonra da
sonuç pozitif ise hastaya HIV
teşhisi konulabilir. Vücuda gir-
dikten 2 hafta sonra yapılan
testin negatif çıkması duru-
munda kesin sonuç elde edile-
bilmesi için kan testinin 90 güne
kadar aralıklı olarak tekrarlanma-
sı gerekir. Bunun sebebi virüsün
vücuda girdikten sonra en fazla 12
hafta içerisinde kan ile teyit edilebilir
duruma gelmesidir.
HIV Pozitif Birey Ne Yapmalı?
HIV için mevcut bir tedavi vardır. Erken tanı
oldukça önemlidir. Mevcut tedavi sayesinde virüsün AIDS
hastalığına yol açması engellenebilir.
Kişiye HIV pozitif teşhisi konduktan sonra tedavi için
güvenilir ve oldukça etkili olan antiretroviral ilaçlar doktor kont-
rolünde kullanılır. Bu ilaçlar HIV ‘in yok olmasını sağlamaz. Te-
mel olarak HIV ‘in çoğalmasını engeller ve virüs ile enfekte olan
hücreleri yok eder. Sağlıklı olan bağışıklık hücrelerinin varlığını
sürdürmesini ve yeni bağışıklık hücrelerinin oluşmasını sağlar.
30 Aralık 2017, Sayı 3
Tedaviye başlayan birey normal bir şekilde hayatına de-
vam edebilir. Uygulanan tedavinin kişiyi sosyal ve fiziksel anlam-
da olumsuz yönde etkileyecek bir yanı yoktur.Tedavinin süreklili-
ği ve faydalı olması için ilaçların doktor kontrolü dışında
kesinlikle bırakılmaması, kişinin duygusal olarak kendini motive
etmesi ve normal hayatına devam etmesi gerekir.İlaçlara bilinçsiz-
ce ara vermek veya bırakmak tedavinizi engellemekten başka bir
sonuç vermeyecektir.
Kök Hücre ile Tedavi
Kök hücre, vücudun herhangi bir dokusunu veya orga-
nını oluşturabilme potansiyeline ve ihtiyaç duyulan hücrelere dö-
nüşebilme özelliğine sahip, olgunlaşmamış, kendini yenileyebilen
ve çoğalabilen embriyonik veya erişkin dönemde elde edilebilen
hücrelerdir.
1995 yılında HIV pozitif olan ABD’li Timothy Ray
Brown(Berlin Patient)2006 yılında kan kanserine yakalandıktan
sonra yüksek dozda kemoterapi ve radyoterapi tedavisi görmeye
başladı. Sonraki aşamada HIV bulunmayan kök hücrelerin nakle-
dildiği hastanın test sonuçlarında HIV rastlanmadı. 2007 yılında
HIV tedavisi için uygulanan ilaçlar bırakıldı. Ancak Brown’ın lö-
semisi tekrar ortaya çıktı. Kanseri tedavi edebilmek için daha
önce uygulanan kök hücre tedavisi tekrar uygulandı. Bu aşamada
doktorlar donörün kök hücrelerinin doğuştan bir gen mutasyo-
nuna sahip olduğunu, HIV enfeksiyonuna karşı bir direnç kazan-
dığını fark ettiler. Tedaviyi gerçekleştiren doktorların tezine göre
Brown artık ne lösemi ne de HIV belirtisi vermeyecek. Brown’a
uygulanan kök hücre nakli HIV tedavisinde yeni bir umut olur-
ken bu şanslı durumun her hasta için geçerli olup olamayacağı
hala tartışma konusu çünkü virüsün her hastada kandan temizle-
nip temizlenemeyeceği, beyin ve akciğer hücrelerinde gizlenmiş
olabileceği ihtimaller arasında yer alıyor.
CRISPR Teknolojisi & HIV
Clustered Regularly Interspaced Palindromic Repeats
(CRISPR) bilim dünyasında heyecan yaratan, genetik bilimciler
başta olmak üzere farklı alanlarda pek çok bilim insanının kullan-
dığı gen düzenleme tekniğidir. Genomun seçilen kısımlarına ek-
leme, çıkarma veya DNA’nın diziliminde değişiklik yapılmasına
olanak tanır.
Bu tekniği HIV tedavisine uygulayan bilim insanları,
HIV-1 DNA parçasını hücreden çıkardıklarında virüsün kendini
kopyalamasını engellemeyi başardılar. Bu yöntemle farenin or-
ganlarındaki enfeksiyonun tümü ortadan kalkmış oldu. Şimdiye
kadar sadece fareler üzerine uygulanan bu teknik henüz kalıcı bir
çözüm değil ve bu konudaki çalışmalar hala sürüyor. Çalışmaların
başarıyla sonuçlanması ve insanlara uygulanabilmesi durumunda
HIV pozitif hastalar için yeni bir tedavi hayata geçmiş olacak.
17
Bezelye Dergi
Fenilketonüri
Selda KARAKAŞ ERGE - Biyolog
Phenyl Keton Uria (PKU) yani fenilketonüri gene-
tik otozomal çekinik) geçişli doğumsal metabolik bir hasta-
lıktır. Anne ve babanın her ikisinin taşıyıcı veya hasta olma-
sı durumu ile akraba evliliklerinin daha yüksek risk
oluşturmaktadir. Anne ve baba taşıyıcı olduğunda her çocu-
ğun fenilketonürili olma olasılığı %25 gibi yüksek değere
ulaşır.
Fenilketonüri ile doğan çocuklarda karaciğerde
bulunan fenilalanin hidroksilaz enziminin az ya da hic çalış-
maması, proteinli gıdalarda bulunan fenilalanin isimli ami-
no asiti metabolize edememelerine yol acar. Metabolize ede-
memeleri sebebiyle kanda ve diğer vücut sıvılarında artmış
olan fenilalanin, çocuğun gelişmekte olan beyninde hasara
ve ileri derecede zihinsel özürlü olmasına sebep olur. Ayrıca
sinir sistemini de yakından ilgilendiren daha birçok belirti-
nin ortaya çıkmasına neden olur.Bu sebeplerden dolayı fe-
nilketonürili çocuklar yaşamları boyunca fenilalaninden
kısıtlı bir diyete uymak zorundadırlar.
Fenilketonüri Nasıl Teşhis Edilir?
Fenilketonüri, her yeni doğan bebeğe “Yenidoğan
Tarama Testi” yapılarak varsa hastalık durumunda beyin ha-
sarı oluşmadan teşhis edilmelidir. Ülkemizde 1983-2007 yıl-
ları arasında Hacettepe Tıp Fakültesi tarafından başlatılan
ve Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi, İstanbul Üniversi-
tesi Tıp Fakültesi ve Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakülte-
si’nin katılması ile yürütülen tarama programı 2006 Aralık
ayından itibaren Sağlık Bakanlığına geçmiştir. Tarama prog-
ramında özel bir filtre kâğıdına, bebek doğumdan sonra 48
saat içinde ayak topuğundan birkaç damla kan alınmaktadır.
Tarama testi sonucunun doğru çıkması için bebeğin anne
sütü aldıktan sonra kan alınması şarttır.
18
Tarama İçin Kullanılan Guthrie Testi
Topuk kanı yani Guthrie testi adını Bakteriyolog
Robert Guthrie‘den alır.Yenidoğan döneminde kanda yük-
selmiş olabilecek fenilalanin(FA) düzeyini tespit edebilmek
amacı ile yapılan Guthrie testi bakteriyel inhibisyon esasına-
dayanır. İnceleme için birkaç damla kan yeterlidir. Guthrie-
testi ilk olarak 1960’lı yılların sonundan itibaren Kuzey
Amerika ve Avrupa’da yeni doğan bebeklerde uygulanmaya
başlanmıştır. Ülkemizde ise 1983-2007 yılları arasında uy-
gulanmıştır. Yenidoğana kısa sürede uygulanabilmesi, özel
bir cihaza gereksinim olmaması ve ekonomik olması nede-
niyle 1960’lı yıllardan beri yaygın olarak kullanılmaktadır.
Guthrie testinde yöntem, Bacillus subtilis sporları-
nın üremesi baskılayıcı bir madde olan beta-2-tienilalanin
ortamında, FA varlığında artmasıdır.Yenidoğanın topuğun-
dan bir damla kan özel filtre kağıdına emdirilir ve FA anto-
gonisti bir antimetabolit olan beta-2-tienilalanin içeren bir
ortama yerleştirilir. Kandaki yüksek FA düzeyi, besiyerdeki
beta-2-tienilalanin baskılanmasını ortadan kaldırarak bak-
terinin üremesini sağlar. Disk etrafında bakterinin ürediği
alan ile belirli miktarda FA içeren kontrol bir disk etrafında
bakterinin ürediği alan karşılaştırılır. Bebekten alınan kan-
daki FA miktarı ile ilintili olarak disk etrafındaki bakterinin
ürediği alan genişler. Test örneğinin özellikle yalancı negatif
sonuçlarını ortadan kaldırmak için proteinli beslenmeyi iz-
leyen, doğumdan 48 saatlik süre içerisinde alınması erken
tanı için önemlidir. Guthrie testi pozitif olduğu bebeklerde
ilk haftadan sonra plazma FA düzeyi kromatografik yöntem-
lerle fenilketonüri hastalığının varlığı doğrulanmalıdır. Fe-
nilketonüri, tanısı doğum öncesi konabilen bir hastalıktır.
Bunun için amnios mayi hücreleri ya da korionik villusta
DNA incelemeleri gerekir.
Avrupa FKÜ grubu Mart 2011’de Lizbon’da, FKÜ’de
yeni doğan taramasında tandem mass spektrometre kullanı-
mını ve hafif kan FA değeri yüksek yenidoğanlarda BH4 ye-
tersizliği taramasının yapılma gerekliliğini tartışmışlardır.
Kâğıda alınan kan örneklerinin, eşzamanlı olarak aminoa-
sitler (FA, tirozin), pterinler (neopterin ve biopterin) ve di-
hidropteridinredüktaz aktivitesini tek örnekte inceleyebil-
mek için daha yararlı olduğunu bildirmişlerdir. Tanı konur
konmaz, bireyin fenotipi, bireysel olarak tedaviyi tolere ede-
bilirliğinin değerlendirilmesi ve sadece kan FA düzeylerinin
değil, günlük diyet FA toleransı ile BH4’e (sapropterindihid-
roklorid) karşı olası yanıtının da belirlenmesi gerektiği vur-
gulanmıştır. Birkaç hafta içinde 20 mg/kg/gün BH4’ün 24-
48. saatte yanıtı ile değerlendirilen BH4 testinin yapılması
önerilmiştir.
Fenilketonüride Genetik Tanı
Prenatal tanı ve taşıyıcı tespiti, PAH geni ekstrage-
nik VNTR polimorfizmleri ile alel segregasyonu yapılarak
gerçekleştirilebildiği gibi, mutasyonların PAH genindeki
herhangi bir restriksiyon enzimi kesim bölgesini değiştir-
mesine bağlı olarak da yapılabilmektedir. Gebelikte prenatal
tanı uygulanması bakımından önemlidir. Bu amaçla daha
önceden genetik çalışmaları yapılmış ailelerde annenin yeni
gebeliğinde yaklaşık 10-12. haftalarda alınacak koryonvillus
örneğinde analizler yapılarak bebeğin hasta olup olmadığı
anlaşılabilir. Bebek hasta ise gebelik sonlandırılır.
Dünyada ve Ülkemizde Fenilketonüri Hastalığı Oranı
Dünyada kısaca PKU olarak bilinen Fenilketonüri
(Phenyl Keton Uria) çoğu ülkede var olan bir hastalıktır.
Hastalığın ülkemizdeki görülme sıklığı akraba evliliklerinin
yaygınlığından dolayı çok yüksektir. Anne ve babanın taşı-
yıcı olması halinde bu çiftin her çocuğunda hasta olma riski
%25, taşıyıcı olma ihtimali %50, tam sağlıklı olma olasılığı
%25’dir. Akraba evlilikleri hasta bireylerin doğmasına yo-
laçtığı gibi toplumda taşıyıcılık sıklığını da arttırmaktadır
Fenilketonüri; A.B.D’de 1/15.000, İngiltere’de
1/10.000, Japonya’da 1/60.000, Fransa’da 1/18.000 oranında
Türkiye’de ise her 4500 yenidoğanın birinde görülmektedir.
30 Aralık 2017, Sayı 3
Klinik Bulgular
Fenilketonüri hastalığı bulunan bebekler doğumda
klinik olarak normaldirler. En erken belirtilerden biri kus-
malardır. Diğer erken belirti idrarın ve terin fare ve/ veya
küf gibi kokmasıdır. Tedavi edilmeyen vakalarda 4 aylıktan
itibaren sinir sistemi belirtileri ortaya çıkmaya başlar ve za-
manla giderek artar. Çoğunda ağır zekâ ve nörolojik gelişim
geriliği saptanır. Hiperaktivite, artmış kas tonusu, tremor (el
titremesi) ve % 25’inde konvülsif nöbetler görülmektedir.
Hastaların çoğunun, melanin sentezindeki defekt nedeniyle
saç, cilt ve göz rengi açıktır.
Fenilketonüride Tedavi
Erken teşhis konulması halinde hastalığın tedavisi
mümkündür. Hastalığa ait bulgular meydana gelmeden te-
davisine başlanılan çocuklar tamamen yaşıtlarına uygun
sağlıklı bireyler olarak gelişimlerini tamamlarlar. Tedavi
edilmeyenlerde ise hastalığın şiddetine bağlı çok ağır zihin-
sel özür gelişir. Fenilketonüri hastalığında halen uygulanan
tek tedavi, yaşam boyu süren uygun gıdalarla beslenmedir.
Beslenmeyi düzenlerken amaç; bir taraftan beyin hasarını
önlemek veya minimuma indirmek, diğer taraftan diyetle
hiperfenilaleninemiye yol açmayacak, ancak büyüme ve ge-
lişme için yeterli fenilalanini sağlamaktır. Bunun için tanı
konulur konulmaz; fenilalanini düşük, diğer aminoasitleri
normal oranlarda içeren diyetler düzenlenir.Özellikle beyin
dokusunun hızlı geliştiği ilk 8-10 yıl süresince tedavinin çok
iyi şekilde uygulanması gerektir. Fenilaninden kısıtlanma
oranı, zamanla beyin gelişimi yavaşladığında azaltılır ancak
tedavi yaşam boyu devam eder. Fenilketonürili bir bebeğin
tedavisi; yaşam boyu sürer ve büyüme gelişme takibi, yaşına
ve ihtiyaçlarına göre diyetinin ayarlanması, bu konuda ye-
terli deneyim ve donanıma sahip merkezlerin takibinde ya-
pılmalıdır.
Ebeveynlerin erken teşhis konusunda daha cok bilinçlendi-
rilmesi ile feniketonürisiz nesillerin yetiştirilmesi dileğiy-
le…
19
Bezelye Dergi 30 Aralık 2017, Sayı 3

Röportaj:
Akdeniz Anemisi (Beta Talasemi)
Gizem GENÇAY - Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik

Akdeniz Anemisi ( Beta Talasemi ) yaklaşık olarak
200’den fazla gende meydana gelen mutasyonların sebep olduğu,
kalıtsal, doğum öncesi tanısı ve taraması olan bir kan hastalığıdır.
Akdeniz ülkeleri başta olmak üzere Türkiye’nin de içinde bulun-
duğu önemli bir sağlık sorunudur.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, hastalığın
dünyadaki taşıyıcılık oranı %5,1‘dir. Bu oran ülkelere ve ülkeler
içindeki farklı yerleşim yerlerine göre değişiklik göstermektedir.
[1]Ülkemizde genel taşıyıcılık oranı %2.1 olup doğum hızının
yüksek, akraba evliliklerinin sık olması, doğum öncesi tanı uygu-
lanan bebek sayısının az olması, bilgilendirme çalışmalarının ye-
terli olmaması gibi nedenleri ile talasemi olgulu doğumlar henüz
önlenememiştir.
Ebeveynlerin her ikisinin taşıyıcı olması halinde talase-
mi rahatsızlığına sahip bireyler dünyaya gelmektedir.Bu durumda
hasta bebek doğma olasılığı %25, taşıyıcı bebek doğma olasılığı
%50 ve sağlıklı bebek doğma olasılığı %25 dir ancak ebeveynler-
den yalnızca bir tanesi taşıyıcısı ise taşıyıcı bebek doğma olasılığı
%50, sağlıklı bebek doğma olasılığı %50 dir.
Beta Talasemi’nin üç klinik formu vardır.Bunlardan ilki
Talasemi Minör yani talasemi geninin taşınması durumudur. Ta-
lasemi taşıyıcısı olan kişide hatalı genin işlevini yapan bir de sağ-
lam gen bulunur bu yüzden hastalık belirtisi ortaya çıkmaz fakat
taşıyıcılar hastalık genini kendilerinden sonraki nesillere aktarır-
lar. İkinci formu ise hastalığın en ağır biçimi olan Talasemi Ma-
jör’dür. Bireyler yaşamın ilk bir yılında solukluk, karın şişliği se-
beplerinden hastaneye başvururlar. Bu bireyler ömür boyu 2-3
haftada bir uygulanan kan transfüzyonlarına ve yaklaşık 2-2,5
yaşında başlanan demir bağlayıcı tedaviye bağımlıdır. [1]Talasemi
hastalığının son formu ise hastalığın ara formu olan Talasemi İn-
termedia’dır. Talasemiye sahip ebeveynlerden gelen genlerinden
biri ağır diğeri daha hafif mutasyondur. Bu nedenle hastalık daha
hafif seyreder.
Klinik bulgular ve laboratuvar verileri ile talasemi tanısı
kolaylıkla konulabilir.Talasemi hastalığı için periferikkan yayma-
da mikrositoz, parçalanmış eritrositler ve eritroid öncüller, Hbe-
lektroforezinde HbF’nin yüksek, HbA2’nin normal, düşük ya da
yüksek, HbA’nın düşük ya da yok bulunması tanı koydurucudur.
[1] Ayrıca bir sonraki bebeğin doğum öncesi tanısında genetik
mutasyon araştırılması çok önemli bir yere sahiptir.
Demir bağlayıcı tedavi yöntemi olarak bilinen kan
transfüzyonu ve şelasyon homozigot talasemi tedavisinin temeli-
dir. Her iki tedavi yöntemindede komplikasyonların ertelenmesi
sağlanarak hastaya her durumdan normal bir yaşam sunmak
amaçlanmıştır. Hastalığı tamamen düzelten yöntemlerden bir ta-
nesi ise kemik iliği transplantasyonudur. Bu tedavi yönteminin
başarı oranı %58-91 arasında bilinmektedir. Kesin tedavi yöntemi
olan gen tedavisinin araştırmalarına ise halen devam edilmekte-
dir.
Hasta hakkında kısa bir bilgilendirme yapar mısınız?
Kızım Z.K 2007 yılında Sakarya’da doğdu. Kızımın Ak-
deniz Anemisi olduğu 1,5 yaşındayken fark edildi. Şuan 11 yaşın-
da, hayatını ufak tefek sorunlar dışında normal bir biçimde de-
vam ettiriyor.
Kızınızın hastalığını nasıl fark ettiniz? Ve tanısı nasıl koyuldu?
Kızımın kan sayımı değerleri düşük olduğundan zaten
sürekli doktor kontrolü altındaydı. Çocuk doktoruna gittiğimizde
gözleri mavi bir renk almaya başlamıştı ve cildi soluktu. Doktor
anemiden şüphelendiği için bir takım testler yaptı. Periferik kan
yayma testinden kızımın hasta olduğu anlaşıldı.
Talasemi hastalarında genellikle halsizlik, soluk cilt rengi, ne-
fes darlığı gibi belirtiler gözlemlenir. Kızınızda böyle belirtiler
gözlemlediniz mi?
Evet, söylediğin gibi halsizlik, yorgunluk, cildinde sol-
gunluk vardı fakat biz hasta olduğunu anlamadık.
Kızınıza nasıl bir tedavi uygulandı
ve şuan nasıl bir tedavi görüyor?
İlk teşhis edildiği za-
man kan damlası verilmişti. Son-
rasında biz kan damlasını bırak-
tık. Normalde o ilaç hastalığın
hangi ebeveynden geldiğini anla-
mak amacıyla yapılacak test için-
verildi fakat ben taşıyıcı olduğum
(annesi) ve hastalığı benden aldı-
ğını bildiğim için ilacı bıraktık.
Beslenme konusunda herhangi
bir problem yaşıyor mu?
Ebeveynlerden yalnızca bir tanesi Akdeniz Anemisi taşıyıcısı
olsa bile doğan çocukta hastalık durumu ortaya çıkabilir. Siz
veya eşiniz bu hastalığın taşıyıcısı mısınız?
Ben Akdeniz Anemisi taşıyıcısıyım. Eşimde ise herhan-
gi bir problem yok.
Siz taşıyıcı olduğunuzu ne zaman öğrendiniz?
16 – 17 yaşlarındayken doktora gittiğimde farkettim.
Benimde anne tarafımdan geliyor. Kendi annem ve dayım Akde-
niz Anemisine sahip.
Hangi testleri yaptırdınız?
O zamanlar küçük olduğum için hangi testler yapıldığı-
nı hatırlamıyorum. Ama birtakım testler yapıldı.
Siz nasıl bir tedavi görüyorsunuz?
Herhangi bir tedavi görmüyorum.
Ailenizde veya çevrenizde bu hastalığa sahip kişiler var mıydı?
Annem ve akrabaları tarafından kalıtsal olarak taşını-
yor. Teyzemde, dayımda, annemde bu hastalık var. Kızıma da
benden geçti.
Sizin hayatınızı bu hastalık nasıl etkiliyor?
Hızlı hareket ettiğimde kalp atışlarım hızlanıyor. Beni
olumsuz yönde etkiliyor. Birde astım hastası olduğum için
ikisi bir araya gelince benim için çok zor oluyor. Ken-
dimi sürekli halsiz,bitkin, yorgun hissediyorum.
Uyuşukluk hali mevcut.

Normalde beslenme ko- Peki diğer çocuğunuzda herhangi

nusunda herhangi bir sıkıntısı yok bir problem var mı?
fakat kan değerleri çok düştüğünde iş-
tahsızlık gibi sorunları oluyor. Hayır, oğlum-
da herhangi bir
Solunumda herhangi bir problem yaşıyor problem yok. Ge-
mu? Nefes darlığı oluyor mu? rekli testleri oğ-
lum için yaptırdık
Solunumda konusunda bazı problemler yaşıyor. onda herhangi bir
Kızım ayrıca astım hastası. Astımdan mı yoksa anemiden mi bu problem çıkmadı.
problemi yaşadığını tam olarak bilmiyoruz. İki hastalıkta etkili
oluyor kızımda. Bu hastalık hakkında sizin bahsetmek istediğiniz bir şey var
mı?
Akdeniz anemisi, kızınız Z.K ‘nın hayatını nasıl etkiliyor?
Bu hastalığa sahip kişiler genellikle cerrahi bir operas-
Her yaptığı işten çabuk yoruluyor. Çok kısa bir mesafe yon geçirmeden önce dışarıdan kan alırlar. Ben de kızımın ve oğ-
yürüse bile yoruluyor, yürümek istemiyor. Sürekli halsiz ve yor- lumun doğumundan önce operasyon sırasında sorun yaşamamak
gun hissediyor kendini. Uyuma isteğide çok fazla. için kan aldım.

20 21
Bezelye Dergi
Son Dakika!
İpek Duygu TÜRKDEMİR - Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik
Filleri Koruyan Zombi Gen
Fillerin ve diğer büyük hayvanların istatistiksel olarak kansere
beklenenden daha az yakalanmaları, bu hayvanların kansere karşı
kendilerini korumak üzere evrimleştiğini akla getiriyor. Yeni bir ça-
lışma fillerin kanserden nasıl korunduğunu gösteriyor: Filler hücre-
nin potansiyel DNA hatalarını daha hassas kontrol edip, potansiyel
kanser hücrelerini imha eden ama fonksiyonel olmayan eski bir geni
“gen çöplüğünden” geri dönüştürmüş. Fillerin kanser ile ilgili düşük
istatistiğe sahip olması onların iyi bir kanser önleyici mekanizmaya
sahip olduğunu gösteriyor. 2015’te Utah Tıp Fakültesi ve Arizona
Üniversitesi’nden araştırmacılar fillerin p53(tümör önleyici gen) ge-
ninden normalden 20 tane daha fazla kopya olduğunu gösterdiler.
Araştırmacılar ekstra p53 genlerinin fillerin güçlü kanser önleme
mekanizmasında görev aldıklarını düşünüyorlar.
Üç Ebeveynli Bebek
Amerika’da bir tüp bebek kliniği geçtiğimiz yıl 3 insa-
nın DNA’larını kontrollü bir teknikle birleştirerek erkek bebek
yarattıklarını açıkladılar. Bilim adamlarını endişelendiren bu
durum etik ve bilimsel açıdan pek çok eleştiri aldı. Aylarca süren
tartışmalardan sonra klinik çalışanları,Reproductive Biomedici-
ne Online’da yayınlanan makalelerinde calismalarinidetaylı ola-
rak anlattılar.
Fakat hala cevaplanması gereken soruların başında doğacak ço-
cuğun uzun dönem sağlığı gelmektedir.
Bu tekniğin amacı ise anne adaylarının hasarlı mito-
kondriden kaynaklanan metabolik rahatsızlıkları doğacak bebe-
ğe geçirmeden bebek sahibi olması.
DNA’yı Manipüle Ederek Mona Lisa Yaratmak
Kalifornia Üniversitesi’ndeki araştırmacılar ucuz ve basit bir yöntemle
kendi kendine toplanabilen ve özelleştirilebilir desenleri olan DNA origami
parçaları ürettiler ve bu parçalardan Leonardo da Vinci’nin ünlü eseri Mona
Lisa yı yarattılar. Bu çalışma ilk defa DNA’nın origami parçaları gibi davrana-
bilen büyük yapılar olarak kullanılmasına olanak sağladı. DNA ‘nın origami
gibi kullanılması tekniği ilk olarak 2006 yılında bulundu. Bu teknik, DNA nın
uzun ve kısa ipliklerinin birleştirilip önceden planlanmış bir şekle sokulması-
dır. Oluşan bu parçalara “fayans” denir ve bu fayansların birleştirilmesiyle
mozaik gibi büyük yapılar oluşturulabilir. Daha önce araştırmacılar polimer
protein ve nanoparçacıkları vb. DNA ya eklemeyi de başardılar.
22
Annelerin Kurtarıcısı:
Ignaz Semmelweis
Sabahattin ERİŞEN - Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi Tıp Fakültesi
Dr. Ignaz SEMMELWEİS 19.yüzyılın başlarında Bu-
da’da (Budapeşte) doğdu. 1837’de Viyana Üniversitesi’nde hukuk
okumaya başladı ancak bir yıl sonra bilinmeyen sebeplerle Tıp
Fakültesi’ne geçiş yaptı. 1846’da mezun olduktan sonra iç hastalık-
ları konusunda uzmanlaşmak istedi fakat reddedildi. Bunun üze-
rine ‘Kadın Hastalıkları Ve Doğum’ alanında uzmanlaşmaya karar
verdi. Bu zamana kadar sıradan bir hayat geçiren Semmelweis,
kendisini özel kılacak yıllarını henüz yaşamamıştı.
Semmelweis, o zamanlar Avrupa’nın en büyük hastane-
si olan Viyana Hastanesi’nde doğum koğuşunda çalışmaya başla-
dı. O yıllar Avrupa korkunç bir durum ile karşı karşıyaydı. Hasta-
nelerde doğum yapmak son derece riskliydi, doğum sonrası ölüm
oranları hayret verici ölçüde yüksekti, kadınlar ‘ölüme açılan kapı’
olarak gördükleri hastaneler yerine evlerinde ve hatta sokaklarda
doğurmayı tercih ediyorlardı. Lohusalık humması (Childbed Fe-
ver) olarak bilinen bu hastalığa o zamanlar bir lanet gözüyle bakı-
lıyor ve önlem alınmaya çalışılmıyordu.
Durum Semmelweis’ın koğuşunda da farklı değildi fa-
kat ortada ilginç bir veri vardı. Hastanedeki ilk doğum koğuşunda
tıp fakültesi öğrencileri ve doktorlar görev alırken iki numaralı
doğum koğuşunda ebeler çalışıyordu. Bu iki koğuşun ölüm oran-
larına bakıldığında arada uçurum olarak nitelendirilebilecek bir
fark vardı. İlk koğuşta lohusalık hummasından ölüm oranı %20’ye
yakın iken, ebelerin çalıştığı koğuşta bu oran sadece %3’tü. Sem-
melweis bu durum üzerine kafa yormaya başladı bu yüzden ekip-
manları, yemekleri, havalandırmaları değiştirmeyi denedi fakat
sonuç alamadı.
Semmelweis bu konu üzerine çalıştığı sıralarda Adli Tıp
uzmanı bir arkadaşının otopsi sırasında eline iğne batar ve gelişen
akut enfeksiyon sonucu hayatını kaybeder. Arkadaşının ölüm ra-
porlarını inceleyen Semmelweis bulguların lohusalık hummasın-
dan ölen kadınların bulgularına çok benzediğini fark eder ve böy-
lece ilk şimşekler kafasında çakar. Bundan sonra yaptığı
gözlemlerde Tıp Fakültesi öğrencilerinin otopsiye girdikten sonra
doğumlara girdiklerini fakat ebelerin otopsiye girmediklerini an-
lar. Görünen odur ki otopsi sırasında ölü bedenlerdeki hastalıklar
hamile kadınlara taşınmaktadır.
30 Aralık 2017, Sayı 3
Semmelweis hızlı bir şekilde doktorların doğum koğu-
şuna girmeden ellerini koku kalmayana kadar özel sıvılarda yıka-
maları için hastanede kurallar koyar. Aldığı önlemler sonucunda
koğuştaki doğum sonrası ölüm oranı ikinci koğuşun bile altına
inerek %1 seviyesine gelmişti. Yöntem işe yarıyordu, Semmelweis
sadece el yıkamayla binlerce insanın hayatının kurtulabileceğini
göstermişti. Ancak aldığı karşılık umduğu gibi olmadı. Doktorlar
bu durumu kendilerine hakaret ve onur kırıcı olarak değerlendir-
diler. Asli görevi hastalarına şifa vermek olan doktorlar onların
ölümlerinden sorumlulardı. Bu yüzden Semmelweis bir anda bü-
yük bir dışlanmaya ve alaya maruz kaldı. Kendinden genç doktor-
ları bile el yıkamaya ikna edemedi, kısa süre sonra da hastaneden
kovuldu.
Bunun üzerine Macaristan’a dönen Semmelweis, Peş-
te’de bulunan St. Rochus Hastanesi’nde kadın doğum servisinin
başına getirildi. Burada kendi antiseptik yöntemlerini uygulaya-
rak ölüm oranını %1’in altına indirmeyi başardı. 1847’de elde etti-
ği bulguları baskı ortamı bulunmaması yüzünden ancak 1861’de
bir monografi şeklinde yayımlayabilmiştir.
“The Cause, Concept and Prophylaxis of Childbed Fe-
ver” (Lohusalık Hummasının Nedenleri, Anlaşılması ve Korunma
Yolları) adlı kitap Semmelweis’ın en önemli eseridir. Bu kitabı ya-
yımlamasının ardından dahi bilim çevrelerince alaya alınmaya
devam etti ve yaşadığı psikolojik bunalım sonucunda bir akıl has-
tanesine kapatıldı. Buraya yerleştirildikten iki hafta sonra yediği
dayaklar sonucu açılan yarasının enfeksiyon kapması sonucu ha-
yata gözlerini yummuştur. Yani hayatını onu önlemeye adadığı
sepsis, kaderin bir cilvesi olarak onun ölümüne de sebep olmuş-
tur.
Semmelweis’ın haklılığının kabul edilmesi için dünya
maalesef yıllarca beklemek zorunda kaldı. Bu sürede binlerce can
kaybedildi. Semmelweis, cehalete ve önyargıya karşı olan savaşını
geç olsa da kazandı, bugün kullandığımız antiseptik prosedürlerin
babası oldu ve sayısız anneyi kurtardı. Çalışmaları mikropların
varlığı ve hastalıkların görünmeyen canlılarla bulaşabileceği fikri-
ne katkı sağladı. Aynı zamanda modern tıbbın kilometre taşı sayı-
lan germ teorisi (hastalık yapıcı mikrop teorisi)ile de ismi anıl-
maktadır. Ölümünün 100. Yılına ithafen 1965 yılı UNESCO
tarafından Semmelweis Yılı olarak kabul edildi. Bizler de bu bü-
yük bilim insanını saygıyla anıyor ve minnetlerimizi sunuyoruz.
23
Bezelye Dergi 30 Aralık 2017, Sayı 3

Kitap Yorumu:

RNA Dünyasındaki
Yaşam İçimizdeki Ata
Nazlı ATASAYAN - Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar
Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik

“Primatlarla ortak bir atamız var ve daha geriye gidersek en basit mik-
roba kadar tüm canlılarla da ortak bir atamız var. Şu an muhalefetsiz
kabul edilen Darwin’in teorisi modern biyolojinin temel taşıdır. En
basit mikrobik yaşamla olan bağlantımız neredeyse tamamen kanıt-
lanmıştır.”
Fred Hoyle ve ChandraWickramasinghe, Lifecloud

RNA, atalarımız ve evrim… RNA Dünyasında kaybolan atalarımız ve

onların uzak geçmişi…

Profesör Emeritus Michael Yarus, American Academy of Science

üyesidir ve 170’den fazla makalesi ve araştırma yazısı bulunmaktadır.
‘’RNA Dünyasında Yaşam’’ ilk kitabıdır ve bu kitap 20 bölümden oluş-
maktadır. Kitap bilim meraklıları için yazılan bir kitap değil, daha çok
ilgi alanına yönelik yani bilim severler için yazılan bir kitaptır. Bilim-
sel dil ile ele alınan konular somut bir şekilde örneklendirildiğinden
anlatım kolaylaşmıştır. Bilimsel terminolojiyi hatırlamayanlar için
kısa özetler geçerek anlatılmıştır. Ayrıca merak edenler ve konular
hakkında daha fazla bilgi edinmek isteyenler için bölümlerin sonuna
okuma listesi eklenmiştir.Farklılaşma, evrim gibi kavramlar kitabın
ana konularındandır. RNA‘nın kökeni, gelişimi ve geleceği teması
üzerine kurulu kitapta soyut olmasını beklediğimiz çoğu bilgiyi, çorba gibi somut nesnelere dönüştürerek anlatılmıştır. RNA replikas-
yonu, duplikasyonu matematiğiyle birlikte açıklayıcı bir dille anlatmaktadır.

RNA, ribonükleikasittir ve tek zincirden oluşmakta olup kendini eşleyebilme özelliğine sahiptir. Genler tarafından sentezlenir
ve protein sentezlemede görev almaktadır. Protein ise her hücremizde bulunması zorunlu olan bir makromoleküldür. Bu yüzden ilkel Film Yorumu:
hücreler dahil her hücrede RNA bulunur. Kökenimizdeki RNA ilk canlıdan itibaren evrimleşmiştir. Burada devreye Darwincilik gir-
mektedir. Darwincilik görüşü, en ilkel canlıdan en karmaşık canlıya evrimleşmeyi içerir. Evrimleşme sürecinde DNA ve RNA mutas-
yonlara uğramıştır. Nesilden nesile aktarılan genetik yazılım sırasında üstün olan yani kendini daha çok çoğaltabilen canlının hayatta
kalma şansı daha yüksek olmaktadır. Buna ise doğal seçilim adı verilir.
Splice (Deney)
Sitoteknolog Tuba ABACIOĞLU - Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi
Moleküler Biyoloji ve Genetik
“Evrim, değişimin, biyolojinin raslantısal bir parçasından daha fazlası olduğunu söyler. Canlıların, ani fayda sağlayan özelliklerin peşin-
de kör, uzun ve sonsuz bir arayışın sonucu oluştuğunu anlatır.” Yönetmenliğini Vincento Natali’nin ne karşı gelirler ve çalıştıkları laboratuvarın
yaptığı, başrollerinde Adrien Brody (Clive Ni- şartları değiştirirler. Clive ve Elsa projeyi gizli-
Okuyacağınız bu kitabın kuşkusuz en güzel tarafı konuların bilimsel yönlerinin somutlaştırılıp net bir şekilde ifade edilmiş coli), Sarah Polley (Elsa Kast) ve Delphine ce yürütmeye karar verirler. İnsan DNA’sını
olmasıdır. RNA ile evrim keşfedilmeyi bekleyen gizemli bir kuyu ve bu kitap ile kuyunun derinliklerini keşfetmeye başlayabilirsiniz! Chaneac ’ın (Dren) oynadığı, 2009 yapımı bi- eşleştirerek yeni bir tür melez yaratık yani
lim kurgu-korku filmidir. DNA’nın geliştirilip Dren’in yapay yollar ile doğumunu gerçekleşti-
çeşitli hayvan genleriyle birleştirilmesi sonu- rirler.
cunda istenilen proteinlerin sentezlenmesi için
yapılan çalışmaları konu alan filmdir. Dren, gelişimini normal bebekler-
den çok daha hızlı gerçekleştirmektedir. Sade-
Clive ve Elsa, dünyanın merakla ta- ce ilk gelişimini izleyip yaşamını sonlandırma
kip ettiği iki genç bilim insanıdır. Uzmanlık planları yapan genç bilim insanları aralarında
alanları DNA kopyalayıp farklı yaşam türleri- oluşan duygusal bağdan dolayı Dren’in yaşa-
nin DNA’larını birleştirerek ‘hibrit yaratıklar’ masına karar verirler ve birkaç ay içinde Dren
yaratmaktır. yetişkin hale gelir.

Sentezledikleri proteinlerle belli bir Deney ürünü olan Dren’i herkesten

başarı noktasına ulaşan bilim insanları çalış-
malarında daha da ileriye gitmek istemektedir-
ler. İnsan DNA’sını alıp farklı bir tür DNA ile
birleştirip çalışmalarını daha ileri boyuta taşı-
mak isterler. Projenin finansörleri bu istekleri-
saklamaya çalışırlarken olayların gelişimi yap-
tıkları planları tamamen değiştirir. Zaman geç-
tikçe Dren kontrolden çıkar ve artık genç bilim
insanları tamamen Dren’in kontrolünde hare-
ket etmeye başlarlar.

24 25
Bezelye Dergi
2017 Nobel Ödülleri
Gökcem ERDURUR - Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik
Geçtiğimiz sonbahar aylarının
ilk günlerinde, günün en beklenmedik sa-
atlerinde -belki gece yarısı belki sabaha
karşı- yabancı bir numaradan gelen bir
aramayla 11 kişi ve 1 organizasyon bir ger-
çekle yüzleştiler: Artık birer Nobel ödülü
sahibiydiler! Uzun yıllar verdikleri uğraş-
lar, yaptıkları hatalar, tekrar ve tekrar aynı
şeyleri yılmadan deneme azimleri, uyku-
suz geceleri karşılığını bulmuştu. Artık
tescilli olarak insanlığa yarar sağlayacak
yeni ve farklı bir başarıları vardı.
Yüz yıldan fazladır verilen bir
ödül olmasına rağmen kazanmak için
belirlenmiş yazılı kuralları yoktur
ancak kazanan bilim insanlarının
ortak yönlerinden yapılması
gereken bir çıkarım varsa
hepsinin genel kültür sevi-
yesi ortalamanın bir hayli
üstünde olan bireyler ol-
duğudur. Bir diğer yan-
dan Nobel Ödülünün
verilmesi için yapılan
buluş, çalışma, keşif
yada ortaya çıkan eser
insanlığa katkı sağla-
yacak nitelikte olmalı-
dır. Kişilerin kendileri-
ni tümüyle çalışmalarına
adamış olması gerekmek-
tedir. İnsanlarla iyi iletişim
kurma ve bir takım sosyal
becerilerin gelişmiş olması
da etkenlerden bir tanesidir.
1901 yılından bu yana 585
Nobel ödülü 923 kişi ve organizasyona
verilmiştir. Bu yıl düzenlenen Nobel Ödül
törenlerine gelinecek olursa ödüller: kim-
ya alanında Jacques Dubochet, Joachim
Frank ve Richard Henderson; tıp alanında
Jeffrey C. Hall, Michael Rosbash ve Mic-
hael W. Young; edebiyat alanında Kazuo
Ishiguro; fizik alanında bir yarısı Rainer
Weiss diğer yarısı Barry C. Barish ve Kip
S.; barış alanında Nükleer Silahların Ta-
mamen Ortadan Kaldırılması için Ulusla-
rarası Kampanya (ICAN, International
Campaign to Abolish Nuclear Weapons);
ekonomi alanında Richard H. Thaler tara-
fından alınmıştır.
Nobel Kazanmanın Yolunu Açan
Çalışmalar
Yaklaşık yüz yıl kadar önce Al-
bert Einstein evrende kütle çekim dalgala-
rı olması gerektiğini öngörmüştü. Bu dal-
galar ilk kez 14 Eylül 2015 yılında
26
gözlemlendi. O tarihten itibaren LIGO
dedektöründe çalışmalar devam etti. Ni-
hayetinde Rainer Weiss ,Barry C. Barish
ve Kip S. önderliğindeki ekibin yılmadan
devam eden uğraşları ile proje tamamlan-
dı ve kütleçekim dalgaları gözlemlenebil-
di. Einstein bir kez daha haklı çıktı ve bu
öngörüsünü ispatlamanın peşinden koşan
3 değerli bilim insanına ödül kazandırma-
nın yolunu açtı.
Kimya alanında ödül ise cryo
-elektron mikroskopunun icadı sayesinde
Jacques Dubochet, Joachim Frank ve Ric-
hard Henderson’a verildi. Cryo-elektron
mikroskobu sayesinde çözeltilerin içinde
bulunan proteinlere elektronları ışınlar
şeklinde göndererek biyomolekül yapıları-
nı gözlemleme imkânı elde edilebiliyor.
Bu mikroskop uzun yıllardır bilim insan-
larının yapılmasına ihtimal vermedikleri
ve sadece hayalini kurdukları bir icattı.
Bütün canlıların kendilerine has
biyolojik saatleri olduğunu bilimle yada
yaşamla ilgilenen herkes az da olsa duy-
muştur. Evrenin hareketleriyle senkronize
olmuş bir ritimde yaşamaya kendimizi za-
man içerisinde adapte etmiş olduğumuz
gözlemlenmiştir. Jeffrey C. Hall, Michael
Rosbash ve Michael W. Young bu gözlem-
lerimizi daha ileri bir boyutu taşıyarak bi-
yolojik saatimizin çalışma mekanizmasını
Drosophila melanogaster üstünden ince-
leyerek biyolojik saati kontrol eden bir
geni izole edip buradaki moleküler meka-
nizmaların yirmi dört saatlik ritmimizi
kontrol ettiğini keşfetmişlerdir. Bu keşifle-
ri onlara tıp/fizyoloji alanındaki Nobel
Ödülünü kazandırmıştır.
Bir kitap yazmak belki bazıları
için kolay bir iş olabilir ama insanların ço-
ğunu derinden etkileyecek, herkeste bir iz
bırakacak ve çıkarılacak derin anlamlar
barındıracak bir kitap yazmak o kadar da
kolay değildir. 2017 Nobel Edebiyat
Ödülüne layık görülen 63 yaşında-
ki Japon asıllı İngiliz yazar Ka-
zuo Ishiguro yazdığı Günden
Kalanlar adlı eseriyle Nobel
Edebiyat Ödülünün sahibi
oldu. Kurum tarafından
yapılan yorumlarda Ishi-
guro’nun tarzının JaneA-
usten ve Franz Kafka’nın
harmanlanış hali oldu-
ğunu ama içine biraz da
Marcel Proust eklenmiş
olarak karşımıza çıktığı
söylendi.
Nobel Barış Ödülü ise
‘Nükleer Silahların Tama-
men Ortadan Kaldırılması
için Uluslararası Kampanya’
(ICAN;International Campaign
to Abolish Nuclear Weapons) adlı
organizasyona, nükleer silahların kul-
lanımı sonucunda insanlığa gelen afet bo-
yutundaki yıkıcı sonuçları ortaya koymak
adına gösterdikleri yüksek çabaya ve ulaş-
tıkları sonuçlar adına verilmiştir.
Nobel ödülleri listesine son ka-
tılan kategori olan ekonomik bilimler ala-
nındaki ödül ise bu yıl Richard H. Thaler’a
verilmiştir. Thaler’ın ekonomi alanındaki
karar verme üstünde yaptığı gerçekçi ana-
lizleri, sınırlı rasyonalizm, sosyal tercihler
ve kişinin kendine hakim olmadaki mah-
rumiyetinin piyasa üstündeki etkilerini
gösterme başarısı Nobel Ekonomi Ödülü
ile taçlandırılmıştır.
Demek Mezun Oldunuz, ya
İpek Duygu TÜRKDEMİR - Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik
Moleküler Biyoloji ve Genetik bölümünü bitirdiniz ve
yurt dışında master yapmak istiyorsunuz. Amerika uzak, İngiltere
pahalı geldi. Avrupa’da eğitim ücretleri nispeten uygun bir ülke
var: İsviçre! Avrupa’nın önde gelen üniversitelerine ev sahipliği
yapan, yaşam kalitesi oldukça yüksek bir ülke olan İsviçre’de orta-
lama maaş 4,192.24€ iken Türkiye ‘de ise ortalama maaş 473,31€
dur. İsviçre’de bir öğrencinin bir senede harcayacağı ortalama üc-
ret 16,000-24,000 İsviçre Frangı, yani 64,000 ile 96,000 TL arasın-
dadır.
İsviçre’de üniversite okumak için bilmeniz gereken dil-
ler Almanca ve İngilizce’dir. Okulların genel eğitim ücretleri 625
İsviçre Frangı’dır.Bazı üniversiteler ile bölümlerin eğitim dili ta-
mamen İngilizce olsa da en iyi üniversitelerin pek çoğu için 2 dili
de bilmeniz koşulu aranmaktadır. Dünyada biyolojik eğitim ko-
nusunda ilk 10 da olan Zürih Federal Teknoloji Enstitüsü (ETH
Zürih) de bu koşulu arayan üniversitelerdendir.
Farklı alanlarda master imkanının bulunduğu ETH,İn-
gilizce dil yeterlilik belgesinin (IELTS veya TOEFL) yanısıra baş-
vuracak kişiye ait trankript, CV, diploma ve pasaport ile başvuru
formunu doldurup 150 İsviçre Frang’ı(600TL) başvuru ücretini
yatırdıktan sonra başvurabilirsiniz. Bazı master programları için-
se GRE testi sonucunuz aranmaktadır.Başvurabileceğiniz başlıca-
master programları biyoloji, biyoenformatik ve biyotekniktir.
ETH, iki yıl süresince verilen master öğrenci bursu imkânı da
sunmaktadır.
Avrupa’da mezuniyet sonrası en çok öğrenci kabul eden
üniversitelerden biri olan Zürih Üniversitesi’nde master programı
olarak başvurabileceğiniz üç bölüm var: biyoloji, biyokimya ve
tıbbi biyoloji. Bu programlara başvurunun büyük bir kısmı, öğ-
renci giriş ücreti kabul edilen 25 İsviçre Frang’ı yatırılarak kolayca
internetten yapılabiliyor. Program kabullerinde İsviçre vatandaşı
veya İsviçre’de okuyan öğrencilere öncelik veriyor.
Lozan Federal Teknik Üniversitesi de Fransızca ve İngi-
lizce eğitim veren, Avrupa’nın elit üniversitelerinden birisidir. Bu-
rada master yapabilmek için yüksek bir not ortalamanızın olması
gerekiyor. Master başvurusunda yüksek not ortalaması şartının
dışında diğer üniversitelerden farklı olarak başvuran kişinin aka-
demik çalışmalarının amaçlarının, gelecek hedeflerinin kaleme
alındığı “niyet mektubu” ile üç adet akademik referans istenmek-
30 Aralık 2017, Sayı 3
Sonra? (İsviçre)
tedir. Başvuru ücreti 150 İsviçre Frangı’dır. Başvurabileceğiniz
master programlarından bazıları biyoloji, teknoloji ve biyotekno-
lojidir.
Master için başvuran yabancı öğrenciler onur öğrencisi
ya da çok başarılı bir akademik geçmişe sahipse “İsviçre Mükem-
meliyet Bursu” adında bir burs ile desteklenmektedirler. Ayrıca
İsviçre devlet bursu, master ve doktora öğrencilerineaylık 1,350-
3,500 İsviçre Frangı vermektedir.
Üniversiteden alacağınız kabul belgesiyle İsviçre öğren-
ci vizesine başvurabilirsiniz. Uzun süreli bir kalış olacağı için
oturma iznine de başvurmalısınız. Öncelikle Shengen vizesine
başvuru yapmanız gerekiyor. Başvurunun kontrol edilebilmesi
için 60 Euro gibi bir ücret talep edilmektedir. Başvurunuzun kont-
rolünün ardından öğrenci vizesine başvuruda özgeçmiş(3 fotoko-
pi), masraflarınızın karşılanabileceğine dair belge (İsviçre’de sizin
veya garantörünüzün banka hesabı olması gerekiyor.), okul ücre-
tinin ilk yılının ödendiğine dair belge, pasaport (3 fotokopi), aldı-
ğınız bütün diplomalar, öğreniminiz bittikten hemen sonra ülkeyi
terk edeceğinize garantileyen imzalı geri dönüş taahhütnamesi
gibi pek çok belge istenmektedir. Bu belgelerin hepsi İsviçre’nin
resmi dillerinden(Almanca, Fransızca, İtalyanca, Romanşça) biri
ile yazılmak zorundadır. Başvurunuzun sonucu 8-10 haftalık bir
sürede belirlenirken, İngiltere’de aynı vize başvurularında bu süre
3 haftadır.
İsviçre öğrenci vizesi ile herhangi bir işte çalışabilmeni-
zin ilk koşulu ülkede 6 ay geçirmenizdir. Bu koşulu sağladıktan
sonra tatillerde tam zamanlı olmak üzere haftada 15 saate kadar
yarı zamanlı çalışabilirsiniz. Master dereceniz varsa 6 ay bekleme
süresi aranmamaktadır.
Avrupa’nın en iyi sanayilerden birine sahip olmasına
karşın İsviçre’de moleküler biyoloji ve genetik mezunlarının üni-
versitelerde araştırma görevlisi olarak çalışmayı tercih ettiği gö-
rülmektedir. 1997-2007 verilerine göre dünyada moleküler biyo-
loji ve genetik alanında ortalama olarak en çok atıfta bulunulan
makaleleri İsviçre’deki bilim insanlarınındır(ortalama atıf sayıları
33.75!). En çok atıfta bulunulan Amerika’daki çalışmaların ortala-
ma atıf sayısı ise 33,49dur. Türkiye ise ortalama atıf sayılarında ilk
20 ülke arasında değildir.
27
Bezelye Dergi

10.02.2018 Cumartesi günü ulusal ve uluslararası

akademisyenlerin katılımı ile gerçekleştirecek olduğumuz
“ACUGEN 1. Yaşam Bilimleri Kongresi”nin
katılım bilgilerine sosyal medya hesaplarımızdan
ulaşabilirsiniz.

28
Bezelye Dergi 30 Aralık 2017, Sayı 3

Etkinlikler Sponsorlarımız
TÜRKİYE’DEKİ ETKİNLİKLER TARİH YER

ACUGEN 1. Yaşam Bilimleri Kongresi 10 Şubat 2018 İstanbul

12.Aykut Kence Evrim Konferansı 10 Şubat 2018 Ankara

3. Hematolojik Genetik Sempozyumu 21-23 Şubat 2018 İzmir

3. Yaşam Bilimleri Kongresi 23-24 Şubat 2018 Kayseri

5. Nadir Tümörler Sempozyumu 23-25 Şubat 2018 İzmir

YURTDIŞINDAKİ ETKİNLİKLER TARİH YER

Gordon Research Conference-Origins of Life

EMBO Workshop- Modelling Infections Diseases In The

14-19 Ocak 2018 Galveston, ABD
Destek
21-23 Ocak 2018 Singapore, Singapur
Cell and Host

EMB12 –Essential Molceular Biology – Hands- On

22 Ocak- 09 Şubat 2018 Porto, Portekiz
Laboratory Course- 12 th Edition

ICCB-2018 –The Dynamic Cell: From Molecules and

27- 31 Ocak 2018 Hyderabad, Hindistan
Networks to Form and Function

Keystone Symposia: Translational Systems Immunology 28 Ocak- 01 Şubat 2018 Snowbird, ABD

4th EACR Conference On A Matter 01-03 Şubat 2018 Amsterdam, Hollanda

EMBO Practical Course - Metabolomics Bioinformatics for

05-09 Şubat 2018 Cambridge, İngiltere
Life Scientists
Acıbadem Üniversitesi akademisyenlerine ve yöneticilerine dergi çalışmalarımız
Viruses 2018 - Breakthroughs in Viral Replication 07-09 Şubat 2018 Barcelona, İspanya için gösterdikleri hassasiyet ve çalışma ortamının sağlanmasındaki desteklerinden
Gordon Research Seminar -Chemistry and Biology of
dolayı teşekkürü borç biliriz.
10-11 Şubat 2018 Ventura,ABD
Peptides

Fusion Conferences-Neuroepigenetics and

24-27 Şubat 2018 Cancun, Meksika

Teşekkür
Neuroepitranscriptomics

Proteomics in Cell Biology and Disease Mechanism 28 Şubat-02 Mart 2018 Cambridge, İngiltere

Gordon Research Conference – Sleep Regulation and Fuction 18-23 Mart 2018 Galveston, ABD
Gün geçtikçe daha profesyonel hale taşıdığımız dergimizin logo tasarımını yapan dergi
Gordon Research Conferences - DNA Damage 25-30 Mart 2018 Ventura, ABD
tasarımcımız Berk GÜRDAMAR’a teşekkür ederiz.

Genomic Medicine 2018 Edinburgh Conferences 18-19 Nisan 2018 Edinburgh, İngiltere

30 31
Bezelye Dergi

32