GENETİK

MÜHENDİSLİĞİ VE
BİYOTEKNOLOJİ 2

Seda Hoca Biyoloji

GEN KLONLAMA
Hücre
Gen klonlaması Plazmit DNA çeperi
¾ hastalıkların tedavisinde aşı, antibiyotik ve
antikor üretmek için
¾ bitkilerin ürün verimini ve kalitesini
arttırmak için
¾ hayvanlarda et, süt verimini arttırmak için
kullanılır Ribozomlar Hücre
zarı
Günümüzde insülin ve büyüme hormonlarının sentezinden
sorumlu genler, insan DNA’larından izole edilerek çeşitli
bakterilere aktarılmaktadır.
Bu yöntemle insülin ve büyüme hormonu daha kolay ve ucuza
üretilebilmektedir. Klonlamada vektör olarak genellikle bakterinin
sitoplazmasında bulunan ve plazmit adı verilen DNA parçaları
kullanılır.

www.youtube.com/sedahocabiyoloji
 Genetik yapısı değiştirilmiş DNA’ya ………………… DNA denir.
İstenilen geni taşıyan hücre

Bakteri Plazmit
Bakteri plazmiti
ve istenilen geni
taşıyan DNA’nın
izole edilmesi

Kesilen genin DNA ligaz ile Plazmit ve istenilen geni

plazmite yapıştırılması taşıyan DNA’nın restriksiyon
enzimiyle kesilmesi

Elde edilen rekombinant

DNA’nın bakteriye
aktarılması

Rekombinant DNA içeren

bakterilerin çoğaltılması

Seda Hoca Biyoloji

Özellikle rekombinant DNA teknolojisi

¾ Bitkilerde ürün verimi ve kalitesi Bitkilere gen
aktarımı, ilk defa
artırılabilmektedir.
ateş böceğinden
¾ Bitkilerin soğuğa, kuraklığa, virüslere alınan lusiferaz
ve yabani ot mücadelesinde kullanılan enzimi geninin tütün
ilaçlara (herbisit) karşı dirençli olması bitkisine verilmesi ile
sağlanabilmektedir. gerçekleştirilmiştir.

¾ Özellikle kültür bitkilerinde tek bir doku

hücresinden olgun bitkiler oluşturulabilmektedir.
¾ Pirinç, buğday, soya fasulyesi ve yonca gibi bitkilere uygun genler
aktarılarak besin değerlerinin yüksek olması sağlanmıştır.
¾ İnsanlardan izole edilen büyüme hormonu geninin
fare embriyolarına aktarımı sonucu normale göre
daha iri fareler elde edilmiştir. (önemli ip uçları
sağlıyo)

www.youtube.com/sedahocabiyoloji
¾ Bir sığır ırkında fazla kas üretimine neden olan gen,
izole edilerek farklı ırktaki sığırlara hatta koyunlara
aktarılmış ve daha fazla et üreten transgenik canlılar
elde edilmiştir.
¾ Aynı yöntemle süt verimi yüksek
koyun, keçi, inek ve yumurta
verimi yüksek kümes hayvanları
üretilmiştir

Seda Hoca Biyoloji

Canlı Klonlama Klonlama

:
Bir canlın
ın
genetik ik
izinin
oluşturu
1. Kopyalanacak koyunun bir lması
meme hücresinin izole edilmesi
2. Hücrenin çekirdeğinin çıkarılması

5. Kopyalanacak koyunun hücre

çekirdeğinin çekirdeği çıkarılan
yumurta hücresi il kaynaştırılması

3. Başka bir dişi

koyundan yumurta 6. Zigot görevi üstlenen
4. Yumurtanın
elde edilmesi yeni hücrenin çoğaltılarak
çekirdeğinin
çıkartılıp atılması embriyoya dönüşmesi

8. Gebelik süresi sonunda 7. Embriyonun taşıyıcı koyuna

çekirdeği alınan koyunun transfer edilmesi
genetik kopyası olan
Dolly’nin dünyaya
gelmesi

www.youtube.com/sedahocabiyoloji
Canlı klonlama yöntemi ile kurbağa, semender gibi birçok canlı
kopyalanmıştır.
1996’da Dr. Ian Wilmut ve ekibi, ilk kez memeli bir hayvan olan
koyunu kopyalamışlardır. ( Kopya koyun Dolly )
¾ Bu yöntemle verimli hayvan ırklarının özellikleri korunarak
çoğaltılabilir.
¾ Özellikle nesli tükenme tehlikesi altında olan hayvanlar
kolaylıkla üretilebilir.

KONUŞALIM
İnsan Hayatına Biyoteknolojinin Etkileri

aşı serum
antibiyotik hormon
interferon tedavi için virüs

Seda Hoca Biyoloji

Kök Hücre Kök Hücrelere Kaynakları

Embriyo
¾ Yenilenme gücü yüksek olan
¾ vücut içinde ve uygun koşullar sağlanırsa
Göbek kordonu
laboratuvar ortamında sürekli bölünebilen
¾ birçok hücre tipine dönüşebilen
Yetişkin birey
¾ farklılaşmamış hücrelerdir.

Embriyonik kök hücre Besi kültüründe çoğaltılan

kök hücreler
Bu tip hücrelerin ilerleyen
zamanlarda doku ve organ
üretiminde kullanılabileceği
öngörülmektedir.

Bir bireyden elde edilen kök

hücrelerle başka bireylerdeki
yıpranmış doku ve organların
onarımı veya bazı hastalıkların
tedavisi de sağlanabilmektedir.
Sinir Kan Karaciğer Kas
hücresi hücresi hücresi hücresi

www.youtube.com/sedahocabiyoloji
Embriyonik kök
hücreler
Kendilerini yenileme ve
diğer doku hücrelerine
dönüşme yetenekleri
çok yüksektir.
Embriyonun blastula
evresinde elde
edilirler, uygun kültür
ortamında geliştirilerek
farklı hücre tipleri
oluşturabilirler.
Kanser, omurilik
zedelenmeleri,
Alzheimer ve Parkinson
gibi hastalıkların
tedavileri için umut
olarak görülmektedir.
Göbek kordonundan
alınan kök hücreler
En kolay elde edilen kök
hücre çeşididir.
Elde edilen bu
kök hücreler;
özel yöntemlerle
dondurularak
saklanmakta,
gerektiğinde hasar
gören doku ve
organların tedavisinde
kullanılmaktadır.
Yetişkin birey kök
hücreler
Diğer doku hücrelerine
dönüşüm gücü
azdır. Kemik iliği, deri,
ve yağ dokuda bol
miktarda yetişkin
birey kök hücreleri
bulunmaktadır.

Seda Hoca Biyoloji

Günümüzde üzerinde en çok çalışılan konulardan

biri, kök hücre teknolojileriyle yapay doku ve organ
üretimidir.
Fizyolojik görevini tam olarak yerine getiremeyen
hayati organların yerine mekanik malzemelerden
tasarlanan, doku mühendisliği ile üretilen organlara
yapay organ denilmektedir.
Bu çalışmalar sonucunda 1997 yılında ilk kez yapay
olarak insan derisi üretilmiştir.

www.youtube.com/sedahocabiyoloji
 In Vitro Fertilizasyon (Tüp Bebek)

Geliştirilen çeşitli yöntemlerle ile yumurta ve

spermin dış ortamda birleşmesi sağlanmış ve
çiftlerin bebek sahibi olmaları kolaylaştırılmış

Yapay Rahim Biyomalzeme teknolojisi

Yapay rahim üretilebilirse Çok hızla gelişmekte ve her geçen gün

erken doğan bireylerin hayatta organ fizyolojisini daha iyi taklit edebilir
kalma şansı artacaktır. Çeşitli düzeye gelmektedir.
hayvanlarda yapay rahim ¾ Diyaliz makineleri, işitme güçlüğü
çalışmaları uygulanmaktadır. çekenlerde
Hamilelik sürecinde embriyo, kulanılan çeşitli
geliştirilen yeni teknonolojik cihazlar, kalp
çalışmalarla anne karnında pilleri
ameliyat edilerek sağlığına
kavuşturulmaktadır.

Seda Hoca Biyoloji

Gen Terapisi

Canlılarda bulunan işlev ve yapıca bozuk genlerin tespit edilmesi,

değiştirilmesi ve onarılmasını sağlayan uygulamalar
Gen terapisi, erken embriyonik dönemde kusurlu genlerin tespit edilerek
değiştirilmesine ve çeşitli hastalıklara neden olabileceği tahmin edilen
genlerin onarılmasına olanak sağlar.

Genetik Danışmanlık

Kalıtsal hastalığı olan veya bu tür hastalıkları taşıma

riski bulunan bireylere uygulanması gereken testler,
hastalıkların olası sonuçları ve varsa tedavileri ile ilgili
bilgi verilmesidir.
Genetik danışmanlık, genetik uzmanları veya bu
konuda eğitim almış doktor ve biyologlar tarafından
verilmektedir.

Danışmanlık yapan kişi; asla yönlendirici olmamalı, son kararı ilgili

kişilere bırakmalıdır.

www.youtube.com/sedahocabiyoloji
 İnsan Genom Projesi
Genom Projesi ile
Bir canlının genomundaki tüm genlerin ilk yıllarda E.coli
yerlerini belirlemek ve haritalarını çıkarmak bakterilerinin, mayaların,
için yapılan çalışmalara Genom Projesi denir. meyve sineklerinin, çeşitli
tek hücreli canlıların ve
1990 yılında birçok ülkenin desteği ile insan
farelerin gen haritaları
genomunun tümünün haritalanması
çıkarılmıştır.
ve kromozomların nükleotit dizilerinin
belirlenebilmesi için İnsan Genom Projesi adı
verilen çalışma başlatılmıştır. Bu proje 2003 yılında tamamlanmıştır.
Bu projen tam olarak hedefine ulaşırsa
¾ şeker, kanser ve kalp damar hastalıklarının tedavisi ve erken tespiti
¾ kişiye özel ilaçlar üretilmesi
¾ istenmeyen özelliklere sahip genleri istenilen özellikteki genlerle
değiştirilmesi
¾ genetik hastalıkların ve kusurların önlemesi
¾ organ nakillerinde yaşanan doku reddinin ortadan kaldırılması
mümkün olacaktır.

Seda Hoca Biyoloji

DNA Parmak İzi

İnsan genomunda anlamlı ve anlamsız baz dizileri

bulunmaktadır.
Anlamsız diziler; herhangi bir proteini kodlamayan,
büyük çoğunluğu tekrar eden DNA dizilerinden
oluşmaktadır.
Bir canlıya ait hücredeki DNA baz diziliminde tekrar eden anlamsız baz dizilerinin
jel üzerinde oluşturdukları bantlı yapılara DNA parmak izi denir.
DNA parmak izi elde etmek için
¾ DNA, uygun restriksiyon enzimi ile kesilir.
¾ Tekrar eden anlamsız baz dizileri PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu)
yöntemiyle çoğaltılır.
¾ Elde edilen DNA’lar özel bir jele yüklenir.
DNA parmak izi; adli
¾ Elektroforez adı verilen bir yöntemle farklı vakalarda, babalık
uzunluktaki DNA parçaları birbirinden ayrılır. davalarında, bitki
¾ DNA parçaları jel üzerinde büyüklüklerine göre belirli ve hayvan ırklarının
uzaklıklarda bantlar oluşturur. belirlenmesinde
¾ Bu bantlı yapılar, bireylere özgüdür ve DNA parmak kullanılır.
izi olarak adlandırılır.

www.youtube.com/sedahocabiyoloji
 Biyogüvenlik

Transgenik ürünlerin olası risklerinin değerlendirilmesi ve kontrol altına alınması,

modern biyoteknolojinin insan sağlığı ve çevreye zarar vermeden uygulanmasını
sağlamak için alınması gereken politik ve işlevsel önlemlerin tümü
GDO’ların ve bunlara ait ürünlerin insan sağlığına ve çevreye ne gibi etkilerinin
olacağı tam olarak bilinememektedir.

24 Mayıs 2000 tarihinde Türkiye de dâhil

Herhangi bir transgenik
olmak üzere 130 ülke, genetiği değiştirilmiş
canlının veya ürününün
organizmalı ürünleri riskli kabul eden
kullanıma sunulmadan
“Biyogüvenlik Protokolü’nü” imzalamışlardır.
önce olası risklerinin
değerlendirilmesi ve
Türkiye’de biyogüvenlik, 5977 sayılı yasada diğer ülkelere ihraç
“İnsan hayvan ve bitki sağlığı ile çevre ve edilmeden önce ithalatçı
biyolojik çeşitliliği korumak için genetiği ülkelerin onayının
değiştirilmiş organizma ve ürünleri ile ilgili alınması zorunludur.
faaliyetlerin güvenli bir şekilde yapılması”
olarak tanımlanmıştır.

Seda Hoca Biyoloji

Biyogüvenlik
İnsan Genom
Biyoloji ve tıp alanındaki gelişmelerin meydana getirdiği Projesi’nin etik
tartışmalı ve etik konuları inceleyen özel bir disiplin açıdan bazı
Klonlama, kök hücre tedavileri, yapay döllenme insanlar sorunlara da
üzerinde yapılan deneyler ve genetiği değiştirilmiş neden olabileceği
düşünülmektedir.
organizma üretimi gibi konular; biyoetiğin inceleme
alanındadır.
Biyoetik çalışmalar; hukuk, felsefe, tıp, ilahiyat, genetik ve biyoloji gibi bilim
dalları ile sürekli bilgi alışverişi yapmaktadır.
DİKKAT
Toplumlardaki kültürel, hukuksal ve felsefi yaklaşımlar farklıdır

1997 yılında UNESCO’nun İnsan Genomu ve İnsan klo

nlama
İnsan Hakları Bildirgesi’nde üreme amaçlı biyogüve
nlik
klonlama insan onuruna aykırı bulunduğu için açısından
tehlikeli,
yasaklanmıştır. biyoetik a
çıdan
yasaktır.

www.youtube.com/sedahocabiyoloji
 Avrupa Konseyi İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesine göre canlı veya
ölü insanların kopyalarının oluşturulması yasaklanmıştır.
(Türkiye’ de imzaladı.)

Bilimsel çalışmalarda embriyonik kök hücre kullanımı ülkelerin iç hukuk

düzenlemelerine bırakıldı. Ülkemizde araştırma amaçlı insan embriyosu
oluşturmak ve embriyoyu araştırmalarda kullanmak yasak.

Genetiği değiştirilmiş organizmaların insanlarda birçok alerjik

reaksiyona sebep olduğu görülmüştür. Brezilya fındığından alınan
bir gen, soya fasulyesine aktarılmıştır. Ancak bu
genin sentezlediği proteinin Brezilya fındığındaki
alerjik proteinlerden biri olduğu ortaya çıkmış ve
transgenik soya fasulyesi geliştirilmesine son
verilmiştir.

Seda Hoca Biyoloji

¾ Transgenik bitki üretiminde kullanılan genlerin doğaya

yayılması durumunda ekolojik dengeleri bozacağı
düşünülmektedir.
¾ Genetik yapısı değiştirilmiş besinlerin toksik olabileceği,
bağışıklık sistemi bozuklukları ile virütik enfeksiyonlara
yatkınlık oluşturabileceği belirtilmiştir.
¾ Zararlı böceklere karşı dirençli mısırlarla beslenen
sıçanlar üzerinde yapılan çalışmalar sonucunda akyuvar
sayılarında, böbrek ağırlıklarında ve albümin/ globülin
oranlarında önemli değişmelerin olduğu görülmüştür.
Bu sebeplerden dolayı biyoteknolojik
ürünlerin üretiminin ve tüketiminin
kontrollü bir şekilde yapılması biyolojik
açıdan oluşabilecek birçok sorunu
önleme bakımından oldukça önemlidir.

www.youtube.com/sedahocabiyoloji
 SEN ÇÖZ
Kök hücreleri ile ilgili,

l. Embriyonik kök hücreler embriyonun blastula evresindeki

hücrelerden elde edilir.

ll. Kök hücrelerden oluşan tüm farklılaşmış hücreler, farklı doku

hücrelerine dönüşebilir.

lll. Farklı kültür ortamında çoğaltılan kök hücrelerin kromozom

sayısı farklı olur.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız l B)Yalnız ll C) Yalnız lll
D) l ve lll E) l, ll ve lll

Seda Hoca Biyoloji

www.youtube.com/sedahocabiyoloji