www.derscalisiyorum.

com
Üreme

Canlıların nesillerini devam ettirmek için kendilerine bezer bireyler oluşturmasına üreme denir. Üremede bir yandan
birey sayısının artırılmasın sağlanırken diğer yandan türlerin sahip olduğu genetik bilgiler kuşaktan kuşağa
aktarılması sağlanır. Canlılarda iki tip üreme görülür. Eşeyli ve Eşeysiz Üreme

A-Virüslerde üreme

Özel üreme şekilleri vardır.Mitoz,mayoz ve döllenme görülmez yeniden sentezlenme şeklinde (Sentrozom gibi) üreme
görülür. Bu olay DNA ve protein sentezi şeklinde gerçekleşir. Oluşan yeni virüsler ana virüsten kalıtsal materyal ve
yapısal eleman almazlar. Üreme için canlı hücre sitoplazmik ortamı gerekir. Virüslerde büyüme ve gelişmede
görülmez.

B-Bakterilerde üreme
a) Eşeysiz Üreme:

 Bakterilerin hepsi bölünerek çoğalır yani mitoz bölünmeyle ürerler.

b) Eşeyli Üreme:

Bazı bakteriler sahip oldukları genetik özellikleri konjugasyon ile diğer bakterilere aktarır.Konjugasyon bir üreme şekli
değildir.

C-Protistalar da Üreme

 Mitozla üreme:Amitoz şeklinde gerçekleşir

 Eşeyli üreme:Konjugasyon ile gerçekleşir

Parameciumda konjugasyon

 Farklı özellikteki iki parameciunm yan yana gelirler

 Aralarında sitoplazmik köprü (Plasmodezma) kurulur
 www.derscalisiyorum.com
 Makronucleus ortadan kalkar
 Mikronucleuslar mayoz geçirerek 4 tane haploid nucleus oluşturur
 4 nucleustan 3 tanesi ortadan kalkar
 Kalan tek haploid nucleus mitozla iki nucleus oluşturur
 Bu nucleuslardan biri kalıcı diğeri göçücü nucleustur
 İki hücrenin göçücü nucleusları karşılıklı değiştirilir
 Kalıcı nucleusla diğer hücreden gelen göçücü nukleuslar birleşerek diploid tek nucleus oluşur.
 Oluşan diploid nukleus ard arda 3 mitoz geçirerek 8 nucleus oluşturur
 Her bir hücre 2 sitokinez geçirerek 4 hücre oluşturur
 Oluşan hücrelere nucleuslar ikişer ikişer dağılır
 Konjugasyon yapan iki parameciumdan toplam 8 paramecium oluşur.

Eşeyli Üreme ve Çeşitleri

Eşeyli üremede canlının iki atası vardır. Eşeyli üreme mayoz bölünme ve döllenme olmak üzere iki temel olaya
dayanır.Mayoz bölünme: Bu bölünme eşeyli üreyen canlıların üreme organlarında görülür. Diploid (2n) Kromozomlu
üreme ana hücrelerinden mayoz bölünme sonucu haploid(n) kromozomlu gametler meydana gelir. Mayoz bölünme
konusunu daha detaylı görmek için Burayı Tıklayınız.

Eşeyli üremede
1-Gamet ve gametlerin oluşumu:Mayoz
2-Gametlerin birleşmesi:Döllenme
3-Döllenme ile oluşan hücre:Zigot
A-İzogami: Dişi ve erkek gamet arasında fark yoksa erkek ve dişi gametler yapı ve özelikleri bakımından
aynıdır.Örn:Ulotrix
B-Anizogami:Gamet cifti arasında cinsiyeti belirleyen fark varsa.Küçük hareketli sperm ve büyük hareketli yumurta
bulunur.Örn:eğrelti otu
C-Oogami:Gametler arasındaki fark ileri düzeyde ise.Gametler arasında büyüklük,hareket,sitoplazma içeriği
bakımından önemli derecede farklar bulunur.Örn:Hayvansal organizmalar
D-Partenogenez: Döllenme olmadan yumurtanın embriyonik gelişim evrelerini tamamlayarak yeni haploid
oluşturması şeklindeki üremedir
E-Konjugasyon : tek hücrelilerde görülen eşeyli üreme şeklidir.Yanyana gelen iki hücre arasında kurulan
sitoplazmik köprü aracılığı ile hücreler arasında gen veya nucleus alış verişi şeklinde gerçekleşir.Örn:Bakteri ve
paramecium
F-Hermafroditlik: Bazı canlılarda tür bireylerinde cins ayrımı yoktur. Tek bireyde dişi ve erkek üreme sistemleri
birlikte bulunur.Bu tür canlılara hermafrodit canlı denir. Endoparazitler hariç diğerleri kendi
kendini dölleyemez.Örnek: Hidra,Toprak solucanı,istiridye,tenya vb.

Eşeysiz Üreme ve Çeşitleri

Bir canlıdan döllenme olmaksızın yeni bireylerin oluşturmasına denir.Eşeysiz üremenin temelinde mitoz bölünmeye
dayanır.Eşeysiz üreyen canlılarda kalıtsal çeşitliliğe sebep olan tek etmen mutasyondur.

Eşeysiz üreyen canlıların çoğunda zaman zaman eşeyli üremede görülür.eşeysiz üreme, bölünme,
tomurcuklanma,sporlu üreme ve vejatatif üreme gibi çeşitlere ayrılır.

A-Bölünerek üreme

 Tek hücrelilerde görülür(Bakteriler ve protistalar)

 www.derscalisiyorum.com
 Belirli bir büyüklüğe ulaşınca bölünür.
 Mitoz meydana gelir
 Birey sayısı 2,4,6…. Gibi geometrik bir artış gösterir.
 Çok hızlı gerçekleşir

 Örn:Parmecium,amip,euglena vb.

B-Tomurcuklanarak üreme

 Ana canlının bir kısmında hücre bölünmesi ile tomurcuk şeklinde bir çıkıntı oluşur. Bu çıkıtı zamanla
gelişerek yeni birey oluşur.
 Bazen yeni birey canlıdan ayrılmaz o zaman da kolonin halinde yaşamlarını sürdürürler.
 Bire mayası,süngerler,sölentereler,Gözyaşı bitkisi gibi canlılarda görülür
 Oluşan yeni canlı biri süre sonra ana canlıdan ayrılıp bağımsız canlı olabilir
 Örn:Sünger,hidra,Gözyaşı bitkisi vb.

C-Sporla üreme

 Spor adı verilen özel üreme hücreleri ile gerçekleşir

 Olumsuz koşullara dayanıklı özel üreme hücreleridir
 Sporlar sporozooalar,mantarlar ve çiçeksiz bitkilerde görülür
 Sporlar haploid canlılarda(alglerde vb.)mitozla, diploid canlılarda bitkilerde mayozla oluşur.
 Sporlar döllenmeden gelişerek yeni canlılar oluşturur
 Üç değişik özellikte spor vardır
o Endospor:Bakterilerde
o Ekzospor:Mantarlarda
o Zoospor:Alglerde

Not:Endospor üremede rol almaz.

D-Vegetatif üreme

 Ana canlının vücudundan ayrılan bir parçanın eksiklerini tamamlayarak yeri bir canlı haline gelmesi şeklinde
görülür
 Planaria,deniz yıldızları vb. omurgasızlarla,çiçekli bitkilerde görülür
 Rejenarasyon yeteneği yüksek canlılarda görülür.Vegetatif üremenin tercih edilme nedenleri
o Hızlı üreme şeklidir
o Karakterlerin korunmasını sağlar
o Tohumla üreme yeteneği olmayan bitkilerde üremeyi sağlar.

Plasmodium malariada döl almaşı

Sporozooalardan Plasmodium malarıada hayat devri

 Qanofel sokması ile sporozoitler (n) insan kanına geçer

 Alyuvarlar içine geçerek şizonta dönüşürler
 Şizont çoğa bölünerek (Şizogoni) merezoitleri(n) oluşturur
 Alyuvarların parçalanması ile merezoitler ve toksinleri kana karışır.(Sıtma nöbetleri bu esnada görülür)
 Merezoitler ya yeni alyuvarlara girer, yada gametositlere dönüşür
 Anofelin bu insanın kanını emmesi ile gametositler anofelin barsağına geçer
 Gametositler(n) burada ovumu(n) ve mitoz geçirerek 4-8 sperm(n) haline gelirler
 Oluşan spermler ovumu barsak boşluğunda döller ve zigot(2n) meydana gelir
 www.derscalisiyorum.com
 Ameboid hareket eden zigot barsak epitelini delerek barsak kaslarına yerleşir
 Zigot burada mayoz geçirir ve ardından çoğa bölünerek (Sporogoni) sporozoitleri (n) oluşturur
 Sporozoitler dolaşım sıvısı ile tükürük bezlerine taşınır ve döngü tamamlanır.

 Not: Plasmodium malariada baskın döl haploidtir.Diploid aşama sadece zigot evresine indirgenmiştir.

Hayvanlarda Üreme

Bu ders notumuzda hayvanlarda üreme konusunu göreceğiz. Konumuzun içinde hayvanlardaki üreme çeşitleri, ve
üreme sistemlerindeki yapıların görevlerini ve daha fazlasını bulabilirsiniz.

a-Spermatogenez :
Erkek bireylerde testislerde spermlerin meydana gelmesidir.
Özellikleri:

 Testiste seminifer tüplerinde gerçekleşir

 Ergenlik dönemine kadar sadece sperm ana hücreleri (Spermatogoniumlar) mitozla çoğalır
 Ergenlikle beraber mitozla çoğalırken mayozla spermler meydana gelir
 Mayoza başlayacak hücreye 1.spermatosit (2n) denir
 Mayoz II geçirecek hücreye 2. spermatosit (n) denir
 Mayoz sonu oluşan hücrelere spermatid (n) denir
 Oluşan spermatidler dölleme yeteneği kazanmak için farklılaşırlar. Bu olaya spermiyohistogenez denir.
 Farklılaşma epididimiste gerçekleşir
 Her sperm ana hücresinden kalıtsal olarak farklı 4 aktif sperm oluşur

Farklılaşma:

 Golgiden akrozom gelişir

 Sitoplazmanın önemli kısmı atılır
 Nucleus yoğunlaşır
 Kuyruk gelişir

Spermin özellikleri:

 Az sitoplazmalı ,küçüktür
 Kamçılı ve aktif hareketlidir
 Besin maddesi içermez
 Uç kısmında ovum zarını eritecek enzim içeren akrozom bulunur
 Fertilizin maddeye pozitif taksi gösterir
 Zigotun kromozom kaynağıdır
 Zigotun sentrozom kaynağıdır
 Dişi üreme sisteminde 2-3 gün canlı kalabilir
 Ömür boyu üretilir

b-Oogenez :
Dişi bireyin ovaryumunda gerçekleşir.
Özellikleri:

 Ovaryumda folikül içerisinde gerçekleşir

 Embriyonik evrede 3. aydan itibaren ovum ana hücreleri gelişir
 www.derscalisiyorum.com
 Embriyonik dönemde mayoza başlayan 1. oositler ergenlik dönemine kadar profaz-1 evresinde kalırlar
 Ovaryumda gelişecek ovum sayısı bellidir
 Ergenlikle beraber periyodik olarak ortalama 28 günde bir ovum gelişir

Not: Bazı hayvanlarda ovum yılda bir topluca, bazılarında birkaç kez gruplar halinde bırakılır

 Bir oogoniumdan 1 ovum 3 kutup hücresi oluşur

 Oogniunun sitoplazmasının büyük kısmı ovumda kalır
 Ortalama 45-50 yaşına kadar devam eder

Ovumun özellik ve görevleri:

 Bol sitoplazmalı ve büyüktür

 Hareketsizdir
 Türe göre değişik orende besin içereir
 Zigotun kromozom kaynağıdır
 Zigotun mitokondri kaynağıdır
 -Döllenmeden sonra zigota dönüşür

Döllenme
Ovum ile spermin birleşmesi olayıdır.
Döllenme gerçekleştiği ortam
A-Dış Döllenme :

 Sadece suda yaşayanlarda gözlenir.

 Döllenme olasılığını arttırmak için fazla sayıda üreme hücresi oluşturulur.
 Döllenen yumurtadaki embriyo gelişimini suda tamamlar.
 Genellikle yumurta ve spermler suya bırakıldığından çiftleşme organlarına rastlanmaz.

B-İç Döllenme :

 Kara ortamında nem , sıcaklık ve radyasyon gibi faktörlere karşı üreme hücrelerini korumak için döllenme
dişi bireyin üreme sisteminde gerçekleşir.
 Genelde karada yaşayanlarda görülür.
 Üreme hücreleri dişi bireyin üreme sistemi içinde birleştiğinden döllenme olasılığı fazlalaşmıştır.
 Döllenmiş yumurtadaki embriyo gelişimini dişi bireyin içinde veya dışarıda tamamlayabilir.
 Çiftleşme organları kullanıldığından üreme hücresi sayısı azdır.

Döllenme ve gelişme şekline göre üçe ayrılır

A-Dış döllenme ve dış gelişme:

 Suda yaşayan canlılarda (Balık ve kurbağalarda) görülür

 Yumurta ve sperm vücud dışına su ortamına bırakılır
 Döllenme garantisi yoktur
 Yumurtanın etrafında kabuk oluşumu yoktur
 Döllenmeden sonra gelişen embriyoda kabuk,korion,amnion ve allantois gibi zarlar yoktur.Sadece vitellüs
kesesi vardır.
 Embriyo su ve O2 ihtiyacını sudan karşılar
 Embriyo metabolik artıkları bulunduğu su ortamına difüzyonla verir
 www.derscalisiyorum.com
 Yumurtada yeterli besin olmadığı için başkalaşım veya embriyonal gelişim tamamlanmadan beslenme
davranışları görülür
 Yumurta sayısı fazla döllenme garantili değildir

B-İç döllenme dış gelişme:

 Karada yaşayan sürüngen ve kuşlarda görülür

 Döllenme dişi bireyin vücudu içinde müller kanalında gerçekleşir
 Döllenmeden sonra yumurta etrafında kabuk oluşumu gerçekleşir
 Yumurta vücudun dışında gelişimini tamamlar
 Gelişen embriyonun etrafında kabuk,korion,amnion zarları ayrıca yedek besin deposu vitellüs kesesi ve
metabolik artıkları depolayan allantois kesesi bulunur
 Embriyo ile dış ortam arasında sadece gaz alış verişi vardır
 Yumurta sayısı az döllenme garantilidir
 Yumurtada embriyonik gelişimi tamamlatacak kadar yeterli besin bulunur
 Dişilerde müller kanalı oluşan yumurtanın döllendiği,vitellüsün vekabuğun oluştuğu yerdir.

C-İç döllenme ve iç gelişme:

 Memelilerde görülür
 Döllenme dişi bireyin vücudu içinde gerçekleşir
 Embriyonik gelişim dişi bireyin vücudu içinde tamamlanır.Ana organizma embriyonun
korunması,beslenmesi,solunumu vb.bütün yaşamsal ihtiyaçlarını karşılar
 Yumurta sayısı azdır döllenme ve gelişme garanti altındadır
 Oluşan embriyo madde alış verişini ana organizmanın vücudu ile yapar
 Yumurtada kabuk yoktur. Vitellüs çok azdır.
 Allantois ve vitellüs keseleri körelmiş ve bu keselerin görevini göbek bağı almıştır

Not:İç döllenme iç gelişme gösteren bazı balık ve sürüngenlerde ana organizmanın rolü:
1-Döllenme ortamıdır
2-Embriyonun korunmasında rol alır
Döllenme ve Gelişim
Ovipar canlılar:

 İç döllenme veya dış döllenme görülür

 Gelişme vücud dışında gerçekleşir
 Embriyonik gelişimi destekleyecek özel davranışlar gelişmiştir

Örn:Balık,kurbağa,sürüngen ve kuş
Ovovipar canlılar:

 İç döllenme görülür.(Genelde)
 Embriyonik gelişim yumurta içinde ana canlının vücudu içinde özel organlarda gerçekleşir.
 Ana canlının vücudu sadece koruyucudur
 Gelişimi biten yavru doğar gibi ana vücudu terk eder

Örn:Karasinek,lepistes,engerek,köpek balıkları
Vivipar canlılar:

 İç döllenme görülür
 www.derscalisiyorum.com
 Yumurtalarda vitellüs çok azdır
 Gelişme ana canlının vücudunda gerçekleşir
 Ana canlı embriyonun bütün ihtiyaçlarını karşılar.

(Beslenme,korunma,boşaltım maddelerinin atılımı,solunum vb.)

Örn:Memeliler
1-Pronefroz tip
Hayvanlarda üreme ve boşaltım sistemi bazı yapılar ortak olarak kullanır.Bu nedenle bu ikili yapıya ürogenital sistem
denir.Boşaltım birimi nefridyumdur.Boşaltım maddeleri glomerulus denen
kılcal damar yumağından silli huni ile başlayan nefridyuma geçerler.Nefridyumlar segmantal diziliş gösterirler.Bu tip
böbrek yapısı bütün omurgalıların embriyonal döneminde ve kıkırdaklı balıkların ergin döneminde
görülür.Nefridyumlar ayrı ayrı wolf kanalına açılır.(Pronefroz kanal)
2-Mezonefroz tip
Boşaltım birimi glomerulus ve bowman kapsüllerinin oluşturduğu malpiğhi tüpleridir(Nefron).Segmantal diziliş
gösterip wolf (Mezonefroz kanal)kanalına açılırlar.Sürüngen , kuş ve memeli embriyoları ile balık ve kurbağaların
erginlerinde görülür.
3-Metasnefroz tip
Böbrek yapısında temel boşaltım birimi glomerulus ve bowman kapsülünden oluşmuş (malpiğhi tüpleri) nefron
lardır.Farklı olarak nefron lar ortak bir kanalla böbrek havuzuna ve buradan tek kanallar mesaneye açılır.Bu kanala
üreter denir.Bu kanal sperm taşımaz.Memelilerde mesaneden uretra ile vücud dışına açılır.
Sürüngen kuş ve memelilerde mezonefroz kanalı erkek bireylerde epididimis haline dönüşür.Wolf kanalı vasdeferans
haline dönüşür. Dişilerde iki yapı tamamen körelir.
Kloak:Balık, kurbağa, sürüngen ve kuşlarda bulunan yapı sindirim, boşaltım ve üreme hücrelerinin dışa atıldığı
yapıdır.Memelilerde bulunmaz.
Wolf kanalı:Balık ve kurbağaların erkek bireylerinde bulunur.Üre ve spermin dışa atılımını sağlar.Sürüngen,kuş ve
memelilerin erkeklerinde wolf kanalının yerini vasdeferans kanalı almıştır.
Müller kanalı:Balık ve kurbağalarda dişi bireylerin ovaryumundan bırakılan yumurtaların dışa atılımını sağlar.
Sürüngen ve kuşlarda müller kanalı daha gelişkin olup :

 iç döllenmenin gerçekleştiği yerdir.

 Yumurta akının oluştuğu yerdir.
 Yumurta kabuğunun oluştuğu yerdir
 Bazı türlerde embriyonik gelişimin tamamlandığı yerdir.

(Ovoviviparlarda)
Kuş ve sürüngenlerin erkeklerinde rudimenter müller kanalı bulunur.Testislerde üretilen spermler vasdeferans kanalı
ile kloaka taşınırken boşaltım maddeleri üreter ilke kloaka taşınır.

BİTKİLERDE ÜREME VE GELİŞME

Bu ders notumuzda bitkilerde üreme ve gelişme konusunu göreceğiz. Bitkilerde üreme olayına yardımcı olan yapılar ve
bu yapıların özellikleri, bitkilerdeki üreme çeşitleri ve daha fazla bilgiyi ders notumuzda bulabilirsiniz.
 www.derscalisiyorum.com

I-Tohumsuz bitkilerde
Eşeyli ve eşeysiz üremenin birbirini takip etmesi şeklinde gerçekleşen metagenez görülür:
Metagenez

 Sporlar (n) çimlenerek hapolid gametofiti oluşutrurlar

 Gametofitlerde anteridyum (Erkek organ) ve Arkegonium (Dişi organ) gelişir
 Mitoz bölünme ile anteridyumlarda sperm arkegoniumlarda ise ovum meydana gelir
 Uygun şartalarda döllenme gerçekleşir
 Oluşan zigottan(2n) sporofit (2n)gelişir
 Sporofitte sporangium (Spor kesesi) gelişir
 Sporangiumda bulunan spor ana hücrelerinden (2n) mayozla sporlar (n) oluşur

Karayosunlarında

 Gametofit döl baskındır

 Gametofit fotosentez yapar
 Sporofit döl gametofit üzerinde gelişir ve yarı parazittir
 İletim demetleri taşımaz

Eğreltilerde

 Sporofit döl baskındır

 İletim demetleri taşır
 Fotosentez yapar
 Sporofit döl çiçekli bitkilerdeki gövde,yaprak,kök ve çiçek rollerini üstlenir
 Gametofit döl cılızdır

II-Tohumlu bitkilerde
Temel üreme organı çiçektir.
 www.derscalisiyorum.com
 Üreme hücrelerinin oluştuğu yerdir
 Mayoz ve haploid gelişmenin gerçekleştiği yerdir
 Döllenmenin gerçekleşip embriyo ve endospermin oluştuğu yerdir
 Tohumun geliştiği yerdir
 Meyvanın oluştuğu yerdir

Çiçek yapısı

1-Çiçek tablası:Çiçek adlı üreme organının geliştiği yapıdır

2-Dişi organ:Tohum taslağı ve Makrospor ana hücresinin bulunduğu embriyo kesesi ve tohumun geliştiği ,gerçek
meyve oluşumunu sağlayan kısımdır 3 kısma ayrılır;

 Ovaryum
 Stilus
 Stigma

Ovaryumda embriyo kesesinin oluşumu

 Makrospor ana hücresi mayozla 4 makrospor yapar,bunlardan 3 tanesi erir geri kalan bir tanesi makrospor
olarak kalır.
 Makrospor hücresinin nucleusu ard arda 3 kez mitoz gecirerek 8 nucleuslu hücre oluşur
 Makrospor içindeki nukleuslardan 3 tanesi vegetal kutba nucleusları yerleşerek antipod nucleusları oluşturur
 2 tanesi ortada polar nucleusları oluşturur
 Geri kalan 3 nucleustan biri Ovum diğerleride sinerjit nucleusları haline dönüşerek animal (Döllenme)
kutbuna yerleşir.
 Organizasyon bittiğinde döllenmeye hazır embriyo kesesi meydana gelmiştir

3-Erkek organ:Mikrospor ana hücresinin bulunduğu,polenlerin oluştuğu kısımdır. 2kısma ayrılır;

 Flament:Sapcık
 Anter:Başcık

Başcık (Teka)larda polen oluşumu

 Başcıkta bulunan mikrospor ana hücresi mayoz geçirerek 4 tane haploid mikrospor oluşturur.
 Mikrospor hücrelerinin nukleusları mitozla ikiye ayrılır
 Oluşan iki mikro nukleus etraflarına bir miktar sitoplazma alırlar
 Böylece tozlaşmayı sağlayacak polen oluşur
 Polen nucleuslardan biri polendeki metabolizmayı kontrol eden vegetatif nucleus,diğeri ise döllenmeyi
sağlayacak generatif (Doğurucu) nucleustur
 Polen etrafında türe özgü ve tozlaşma biçimine uygun kabuk oluşur

4-Taç ve canak yapraklar: Çiçeklere şekil verip görünümlerini belirleyen,tozlaşmaya yardımcı,özel kokular
uretebilen kısımlardır
Tozlaşma
Tekalarda oluşan polenlerin su,hava ve taşıyıcılararacılığı ile stigmaya ulaşıp çimlenmesine denir. Polenin stigmada
çimlenmesi stigmada üretilen fertilizasyon maddesi ile gerçekleşir.
Çimlenme ve döllenme

 Çimlenen polende polen tüpü oluşur

 www.derscalisiyorum.com
 Polen tüpü stilus içinden ovaryuma doğru uzar
 Vegetatif ve generatif nucleuslar polen tüpüne geçer
 Tüp embriyo kesesine ulaşınca vegetatif nucleus erir,generatif nucleus mitozla iki nucleus oluşturur
 Generatif nucleuslardan biri ovumu dölleyerek embriyoyu oluşturur
 Diğer generatif nucleus polar nucleusları dölleyerek endospermi oluşturur.

Not:Çiçekli bitkilerden kapalı tohumlularda iki döllenme gerçekleşir

1. Döllenme: Ovum(n) + Sperm (n)=Embriyo (2n)

2. Döllenme:Plar nuc.(n)+Polar nuc.(n)+Sperm(n)=Endosperm (3n)

Tohum ve tohum oluşumu

Tohum taslağında bulunan embriyo kesesi döllenmeden sonra tohum haline dönüşür.
Tohum taslağı----------------------->Tohum
Tohum kısımları

 Kabuk:Tohum taslagından gelişir tohumun olumsuz dış etkilerden korunmasını sağlar(2n) kromozomlu
hücvrelerden oluşur
 Endosperm :Çimlenme öncesi ve çimlenme esnasında bitki embriyosunun ihtiyacı olan besin maddesini
bulundurur (3n) kromozomlu hücrelerden oluşur
 Embriyo :.Yeni nesil bitkiyi oluşturur. (2n) kromozomlu hücrelerden oluşur

Meyva ve meyva oluşumu

Tohum oluştuktan sonra çiçek tablası ile beraber çiçek organlarından veya sadece ovaryumdan gelişir
1-Gerçek meyva:Sadece ovaryumun gelişimi ile oluşan meyva Örn:erik,kiraz,kayısı vb.
2-Yalancı meyva:Çiçek tablası,Canak yaprak,taç yaprak,erkek organ ve ovaryumun birlikte meydana getirdikleri
meyva. Örn:Elma,armut vb.
Meyvalar tohumun korunmasında ve yayılmasında rol alan önemli yapılardır.
Tohum çimlenme ve gelişim

 Bitkilerde gelişim olaylarından hücre bölünmesi,büyüme ve farklılaşma olayları görülür

 Çiçeksiz bitkilerde sporların çimlenmesi ile gametofit gelişir
 Çiçeksiz bitkilerde Sperm ve ovumun döllenmesi ile oluşan zigotun mitoz bölünmeleri ile sporofit gelişir
 Vegetatif üreyen bitkilerde dal,yaprak,tomurcuk vb. vücud kısımlarından yeni bitki gelişir
 Çiçekli bitkilerde tohumdan yeni bitki gelişir

Tohum yapısı
a-Kabuk:

 Tohumu örter
 Kabuğu oluşturan hücrelerin çeperleri mantarlaşmış ve odunlaşmıştır
 Tohumu su kayıbından,mekanik etkilerden,kimyasal ve biyolojik etkilerden korur
 Kalınlığı şekli ve yapısal özellikleri türe göre değişir
 Kabuğu oluşturan hücreler 2n kromozomludur

b-Endosperm:

 Açık tohumlularda sadece polar nucleuslardan döllenmeden gelişir ve n kromozomlu hücrelerden oluşur
 Kapalı tohumlularda polar nucleusların döllenmesi ile oluşan triploid 3n kromozomlu hücrelerden oluşur
 Türe göre farklı yoğunluklarda olmak üzere karbonhidrat,yağ ve protein depolar
 www.derscalisiyorum.com
 Çimleninceye kadar hetotrof olan bitki embriyosunun madde ihtiyacını karşılar
 Çimlenince endospermin görevini yapraklar üstlenir

c-Embriyo:

 Ovumun spermle döllenmesi ile oluşur ve 2n kromozomludur

 Embriyonik gövde ve kök taşır
 Tohum çimleninceye kadar yavaşca gelişir

d-Çenekler (Kotiledonlar):

 Embriyoya bağlı olarak gelişir

 Endospermden besin alarak bitki çimleninceye kadar onu besler
 Çimlenmeden sonra bir süre fotosentezde yapar(Dikotillerde)
 Soğan,zambak vb.de tek çenek, sebzeler,çalılar,ağaçlar vb.de iki çenek, çamgillerde çok çenek bulunur

Tohumda uyku hali:

 Tohumda metabolizma yavaş fakat devam etmektedir

 Süre tohum kabuğuna ve besin miktarına bağlıdır
 Kuru ve soğuk koşullarda uyku halinde kalarak canlılığı korumakta ve neslin devamını garanti altına
almaktadır
 Tohumlarda uyku halinin devamı sağlayan hormon absisik asittir
 Tohumlarda canlı ve çimlenme yetenekli kalma süresi türe göre değişir

Çimlenme gücü:

 Tohum kabuğu kalınlığına

 Tohumdaki su miktarının azlığına
 Depo besinlerden yağ yerine nişastanın varlığına bağlı olarak artar.

Tohumda çimlenme:
Gerekli şartlar:

 Su: Kabuğun çatlaması,embriyonun serbest kalması ve enzimatik reaksiyonlar için gereklidir

 Oksijen:Artan metabolizma için gerekli enerji oksijenli solunumla karşılanır
 Sıcaklık:Artan enzim etkinliği uygun sıcaklıklarda gerçekleşir
 Işık:Bazı türlerde (Tütün) çimlenmede ışığa ihtiyaç duyulur.

Çimlenme mekanizması

 Şartlar uygun olduğunda tohum su alarak şişer ve tohum kabuğu çatlar

 Alınan su tohumda absisik asit etkinliğini kırar
 Alınan suyun etkisi ile endosperm hücreleri giberillin üretir.
 Giberillin absisik asidin etkinliğini azaltırken amilaz etkinliğini artırırı
 Amilaz etkisi ile nişasta glikoza parçalanır
 Oluşan glikoz çatlayan kabukla beraber alınan fazla miktardaki O2 kullanılarak solunumda harcanır
 Çimlenme ile beraber tohumda ağırlık azalması gerçekleşir
 Metabolizmanın hızlanması ile beraber hücre bölünmesi hızlanır
 Meristem etkisi ile bitkiye yeni hücre ve dokular katılır
 www.derscalisiyorum.com
 Bitki uç meristemi ile boyca,kambiyum ile ence kalınlaşarak büyür.

Bitki gelişmesinde rol alan faktörler

A-Su:

 Turgor oluşumu
 Madde taşınımı
 Fotosentezde organik madde sentezi
 Terleme ile ısı düzenlenmesi
 Stomaların çalışması
 Enzimatik reaksiyonlar için ortam
 Hidroliz reaksiyonlarının gerçekleşmesi

B-Sıcaklık:

 Enzim etkinliği ve metabolizmada etkendir

 Terleme üzerine etkendir
 Topraktan su alınımında etkendir

C-Işık:

 Klorofil sentezinde gereklidir

 Fotosentezde gereklidir
 Bazı türlerde çimlenmede gereklidir

D-pH,Tuz ve Mineral:

 Enzim etkinliği için gereklidir

 Bazı moleküllerin (Enzim,hormon,pigment vb.) yapısına katılır

E-Hormonlar:
Bitkisel hormonlar bitkinin büyümesi,yaprak-çiçek açması, yönelim, meyve oluşumu,Tohumda uyku ve çimlenme vb.
yaşamsal olayların gerçekleşmesinde rol alırlar
Not:Bu faktörlerin etkinliği farklı türler için değişebilir.Değişik türlerde özel adaptasyonlar görülür.

İNSANDA ÜREME SİSTEMİ

A. ERKEK ÜREME SİSTEMİ

İnsanda erkek üreme sistemi; testisler, epididimis, sperm kanalı, üretra ve yardımcı bezlerden meydana gelir.

Erkek üreme hücresi olan spermlerin oluştuğu yerlerdir. Testisler doğumdan kısa bir süre önce vücut yüzeyinden dışa
doğru meydana gelen bir kese içine geçerler.
 www.derscalisiyorum.com

Şekil : Erkek Üreme Sistemi

Testisler, hem spermleri oluşturur, hemde hormon salgılayarak gametleri olgunlaştırır.

B. DİŞİ ÜREME SİSTEMİ

İnsanda dişi üreme sistemi; yumurtalıklar (ovaryum), yumurta kanalı (fallopi tüpü), döl yatağı (rahim = uterus) ve
vagina’dan meydana gelir.

Yumurtalıklarda mayoz bölünmeyle oluşan yumurtalar, yumurta kanalında döllenir. Döllenen yumurta rahime
gelerek, burada duvara tutunur ve gelişimini devam ettirir.

www.derscalisiyorum.com

YGS | LYS | AÖF | KPSS | DGS | ÖSS | SBS | ALES Konu Anlatımlı Videolar, Ders Notları,
Çözümlü Sorular, Çıkmış Sorular,Denemeler ve daha fazlası

Türkiye'nin En Büyük ve Güncel Eğitim Sitesinde

www.derscalisiyorum.com
 www.derscalisiyorum.com

Şekil : Dişi Üreme Sistemi

Üreme olayları hipofiz ve ovaryumlardan salgılanan hormonlarla denetlenir.

III. GELİŞME ve BÜYÜME

Döllenmiş yumurtadan ergin bir ferdin meydana gelmesi ile sonuçlanan olaylara gelişme denir. Zigotun çok hücreli
organizmaya gelişmesi, hücre bölünmesi, büyüme ve farklılaşma olayları ile birlikte yürür.

Hücre bölünmesi, zigot teşekkülünden kısa bir süre sonra başlar. Bu bölünme mitozdur ve bütün hayat boyunca
devam eder.

Büyüme, canlı organizmayı oluşturan madde miktarı ve hücre sayısındaki artıştır.

Farklılaşma, bölünme başlangıcında tek çeşit olan hücreler, belirli bir görev yapmak üzere farklı hücre gruplarına
ayrılırlar. Böylece bir tek hücreden, çeşitli görevler yapmak üzere özelleşmiş, birbirinden farklı hücreler meydana gelir.

Gelişmenin Temel Olayları

Gelişmenin ilk devrelerinde zigotta görülen çok hızlı mitoz bölünmelere, blastula isimli embriyonun
oluşmasına “segmantasyon” denir. Zigottan mitoz bölünmelerle meydana gelen her hücreye blastomer denir.

a. Morula Evresi : Döllenmiş yumurtanın segmantasyonla küçük hücreler kümesine dönüştüğü evredir.

b. Blastula Evresi : İlk segmantasyonlarla hücre sayısı arttıkça, bu hücre kitlesinin içinde bir boşluk meydana gelir.
Hücreler tek tabaka oluşturacak şekilde bu boşluğun çevresine çekilirler. Blastula boşluğu adı verilen bu boşluk özel
bir sıvı ile doludur (birinci karın boşluğu). Dıştan bir sıralı hücre tabakası ile çevrili ve içi sıvı dolu bu embriyo
safhasına blastula denir.

c. Gastrula Evresi : Blastula teşekkülünden kısa bir süre sonra çevresel hücre küre hareketi ile hücre tabakasının bir
bölümü embriyonun alt ucundan içe doğru çökmeye başlar. Hücre göçü ile birlikte iki veya üç tabakalı embriyonun
oluşturduğu bu safhaya gastrulasyon, bu safhadaki embriyoya da gastrula denir.
 www.derscalisiyorum.com

Şekil : Omurgalılarda Zigotun Gastrulayı Oluşturması

Çöken hücreler, embriyonun iç yüzeyini örterler bunlara endoderm, dışta kalan hücre tabakasına
da ektoderm denir. Hücrelerin ilk farklılaşması gastrula devresinde olur.

Sünger ve sölenterelerdeki gelişme gastrula safhasında kalır. Bu nedenle mezodermden gelişen yapılar yoktur.

Gelişmekte olan embriyoda bir doku diğer bir dokunun belli yönde farklılaşmasını etkiler. Bu olaya “embriyonik
indüksiyon” denir. Spemann semender embriyosu ile yaptığı deneyler sonucunda; sinir sisteminin gelişebilmesi için
sırt mezoderminin ektoderm tabakasını uyarması gerektiğini göstermiştir. Doku ve organların bir kısmı embriyonik
indüksiyonla oluşabilir. Örneğin insanda göz çukurunun, göz merceğinin, karaciğerin ve böbrek kanalının oluşması
embriyonik indüksiyonla olmaktadır

HAYVANLARDA ÜREME

Gerek omurgalılarda gerekse omurgasızlarda üreme organlarına gonad denir. Genellikle dişi organ ovaryum, erkek
organ testis olarak adlandırılır. Omurgasız hayvanların bazılarında cinsiyet ayrılmamış olup, bir birey hem erkek hem
de dişi organı bulundurur. Böyle hayvanlara hermafrodit denir.