Professional Documents
Culture Documents
2. TOMURCUKLANMA
-Canlı üzerinde oluşan bir çıkıntının gelişerek ana canlıya benzer bir döl oluşturmasıdır.
Oluşan tomurcuklar ana canlıdan ayrılıp bağımsız yaşayabileceği gibi ana canlı ile birlikte
de koloni oluşturarak yaşayabilir. www.biyolojiportali.com
-Tomurcuklanma, bira mayası gibi bazı bir hücreli canlılarda, hidra, mercan gibi
omurgasızlarda, ciğer otları gibi bazı tohumsuz bitkilerde görülür.
www.biyolojiportali.com
3. REJENERAASYON (YENİLENME)
-Bazı canlıların kopan vücut kısımlarının kendilerini tamamlayarak yeni bireylere SORU 4. (1998 ÖYS)
dönüşmesidir. Rejenerasyon örnekleri olan;
NOT: I. Kertenkelede kopan kuyruğun yerine yeni bir
kuyruğun gelişmesi
-Rejenerasyon sırasında; Mitoz bölünme, büyüme ve farklılaşma olayları görülür.
II. Deniz yıldızının kopan kolundan, yeni bir
deniz yıldızının gelişmesi
III. Planaryada, vücudunun arka kısmından
kopan bir parçadan, yeni bir planaryanın
gelişmesi
IV. Ayrılmış kemik kırıklarından kemik
bütünlüğünün yeniden oluşması
şeklindeki olaylardan hangileri, aynı tipte
gelişmeye örnektir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
Şekil: Planaryada rejenerasyon ile üreme D) II ve IV E) III ve IV
- Rejenerasyon ile üremeye en güzel örnek, bir cins yassı solucan olan planaryalarda SORU 5. (1992 ÖSS)
görülür. Yenilenme yeteneği çok fazla olan planaryalarda bölünen her parça, baş Bir bitkiden, kalıtsal yapısı ana bitkiyle
bölgesine olan uzaklıkla orantılı olarak eksilen kısımlarını yeniler. Böylece her parçadan tamamen aynı olan yeni bir bitki elde etmek
yeni bir planarya oluşur. için,
-Denizyıldızının bazı türleri kopan kolunu yenilerken bazılarında da kopan her bir kol I. Yumurtanın kendi çiçek tozuyla döllenmesi
kendini tamamlayarak yeni bir deniz yıldızı meydana getirir. Böylece eşeysiz üremeyle sonucunda oluşan zigotu, doku kültüründe
yeni bireyler oluşur. geliştirme
II. Gövdesinden alınan meristemi, doku
NOT:
kültüründe geliştirme
Genel olarak canlının gelişmişlik düzeyi ile yenilenme yeteneği arasında ters orantı III. Tohumlarını, ana bitkinin yaşama ortamında
vardır. Gelişmişlik düzeyi arttıkça yenilenme yeteneği azalır. çimlendirip geliştirme
uygulamalarından hangileri yapılmalıdır?
-Kuş ve memelilerde rejenerasyon doku düzeyindedir. Üremeyi sağlamaz. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
UYARI!
-Kertenkeleler kopan kuyruklarını yenileyebilir ancak kuyruk parçası, kendini SORU 6. (2017-YGS/Fen Bilimleri)
yenileme özelliğine sahip değildir. Bu bakımdan kertenkelelerdeki yenilenme olayı Aşağıdakilerin hangisinde, meydana getirilen
organ düzeyindedir ve eşeysiz üremeye örnek olamaz. yavrular arasında normal olarak, genetik
farklılığın olması beklenmez?
Canlı Rejenerasyon düzeyi Üreme durumu A) Hermafrodit olup kendisini dölleyen canlı
Deniz yıldızı ve planarya Vücut düzeyinde Üreme sağlar türlerinde
Kertenkele ve yengeç Organ düzeyinde Üreme sağlamaz B) Partenogenezle çoğalan arılarda
Kuş ve memeli Doku düzeyinde Üreme sağlamaz. C) Sporla çoğalan bitki türlerinde
D) Bitkilerde vejetatif üremeyle elde edilen
4. SPORLA ÜREME yavrular arasında
-Olumsuz koşullara dayanıklı, sağlam bir örtü ile kaplı olan ve spor olarak adlandırılan E) Döllenme olayının görüldüğü türlerde
özelleşmiş hücrelerin uygun koşullarda gelişerek yeni canlıyı oluşturmasıdır.
Bir çok mantar türünde, plazmodyum gibi bazı tek hücrelilerde ve karayosunu, eğrelti otu
gibi çiçeksiz bitkilerde görülür. www.biyolojiportali.com SORU 7. Canlılarda görülen rejenerasyon
-Sporlar “n” kromozomludur ve döllenme yeteneği yoktur. Uygun ortamlarda mitoz ile çeşitlerinden bazıları aşağıda verilmiştir.
haploit bireyler oluşturabilirler. I. İkiye bölünen planaryanın her bir parçasından
yeni bir planaryanın oluşması
5. PARTENOGENEZ II. Kırılan kemiklerin onarılması
-Döllenmemiş yumurta hücresinden yeni bireyin meydana gelmesidir. III. Kertenkelenin kopan kuyruğunu yenilemesi
-Eklem bacaklılardan arılarda, su pirelerinde, karıncalarda, yaprak bitlerinde ve bazı IV. Deniz yıldızının kopan kollarından yeni deniz
kelebeklerde görülen üreme şeklidir. yıldızlarının gelişmesi
-Eklem bacaklıların dışında bazı balık türlerinde, kurbağalarda, sürüngenlerde ve bazı V. Bir kısmı alınan karaciğerimizin, eksilen kısmı
kuşlarda da partenogenezle eşeysiz üreme görülebilir. tamamlaması
Hangileri doku düzeyinde, hangileri organ
düzeyinde ve hangileri eşeysiz üreme sağlayan
rejenerasyona örnektir?
Bal Arılarında Partenogenez
-Bir bal arısı kovanında kraliçe arı, işçi arılar ve erkek arılar bulunur. Aşağıdaki tabloda yerlerine yazınız.
- Döllenmiş yumurtadan gelişen kraliçe ve işçi arılar dişidir.
-Polenle beslenen dişi larvalar işçi arı, arı sütüyle beslenenler kraliçe arı olur. Doku Organ Eşeysiz üreme
- Kraliçe arı 2n kromozomlu olup üretkendir, mayoz bölünmeyle n kromozomlu düzeyinde düzeyinde sağlayan
yumurtaları üretir. Kovandaki en iri, en gösterişli arı, kraliçe arıdır. rejenerasyon rejenerasyon rejenerasyon
- İşçi arılar 2n kromozomludur ancak üreme yetenekleri körelmiş, kısır bireylerdir. Küçük ............. .................. ................
vücutlu olan bu arılar, balın üretimi, larvaların beslenmesi ve kovanın bakımından
sorumludur.
- Erkek arılar döllenmemiş yumurtanın gelişmesiyle yani partenogenez ile oluşur. Bunlar
sperm üretiminden sorumlu, n kromozomlu bireylerdir. Spermlerini mitoz bölünmeyle
üretirler.
www.biyolojiportali.com
SORU 8. Bal arısı popülasyonunu oluşturan
bireyler aşağıdaki görselde verilmiştir.
Buna göre;
Bu arıların verilen özellikleri taşıyan arıların
karşısındaki kutuya “X” işareti koyarak tabloyu
tamamlayınız.
Kraliçe Arı Erkek Arı
(2n) (n)
Mayoz Mitoz
Karşılaştırılan İşçi
Yumurtalar Spermler
özellikler arı Kraliçe arı Erkek arı
(n) (n) Gamet üretimi
P
yaman
A Haploit (n)
R Eşeyli kromozom
T üreme sayılı olan
Döllenemeden
E Diploit (2n)
gelişirse kromozom
N DÖLLENME sayılı olan
O Erkek Arı Mitoz
G (n) bölünme ile
E gamet üreten
Zigot (2n) Döllenmemiş
N
yumurtadan
E oluşan
Z Dişi embriyolar
Larva
(2n) döneminde
iken polen ile
Polen ile Arı sütüyle beslenen
beslenirse beslenirse Larva
döneminde
iken arı sütü
İşci arı (kısır) Kraliçe Arı( Verimli) ile beslenen
(2n) (2n) Kısır
bireylerden
oluşan
MERAKLISINA GELSİN!
ERKEK ARI: Kovandaki tek fonksiyonu kraliçe arının döllenmesini
gerçekleştirmektir. Bu döllenme işi de sadece tek bir erkek tarafından yapılır. ………
Genellikle kışın kovanlarda erkek arı bulunmaz. İlk baharda doğarlar.
-İğnesi yoktur bu yüzden sokucu özelliğe sahip değildir. Dışarıda gezerek karnını bile
doyuramaz. İşçi arıların getirdiği bal ve polenle beslenir. Sonbahar gelip bal
mevsimi bittikten sonra işçi arılar tarafından kovan dışına atılarak ölüme terk edilir. ………
Omurgalılarda Partenogenez
-Omurgalılardan olan kamçı kuyruklu kertenkelelerin bazı türlerinde sadece
partenogenezle üreme görülür.
-Bu türlerde yalnız dişi bireyler vardır. Üreme mevsiminde bazı dişiler, erkek
CEVAPLAR ve ÇÖZÜMLERİ
rolü üstlenerek çiftleşme taklidi yapar.
-Bu sayede dişi bireyin yumurtlaması sağlanır.
www.biyolojiportali.com
-Yumurta hücreleri meydana gelirken mayoz II'de oluşan n kromozomlu 1. E seçeneğinde verilen hurma çekirdeği
yumurta hücresi ile yok olması beklenen n kromozomlu kutup hücresi yan yana döllenme ürünüdür. Eşeyli üreme ile
gelir. oluşmuştur. Diğer seçeneklerde verilen
durumların hepsi eşeysiz üreme örnekleridir.
-Yumurta hücresinin kromozomu ile kutup hücresinin kromozomları kaynaşır.
Cevap: E
-Böylece yumurta döllenmeden gelişerek 2n kromozomlu bireyleri oluşturur.
-Ergin bireyin hücreleri 2n kromozomludur. 2. Soruda verilen yöntem “doku kültürü ile
-Ergin bireyler 2n kromozomlu oldukları için bu partenogeneze diploit üreme” yöntemidir. Eşeysiz üreme tipidir.
partenogenez adı verilmektedir. Temeli mitoz bölünmedir. Dolayısı ile elde
-Döllenmemiş hindi yumurtalarının %30-40’ı partenogenezle belirli embriyonik edilen bitkiler atasal bitkiyle özdeş bitkilerdir.
evrelere kadar gelişebilir. Hücreleri farklılaşıp özelleştiğinde bazı genlerini
-Tavuk yumurtalarının ortalama 1/10 000'inde döllenmeden partenogenezle yitirmez, aktif-pasif genler değişebilir.
gelişme sonucu horoz meydana geldiği görülmüştür. Çekirdeklerindeki genler de aynıdır.
Cevap: E
Deneysel Partenogenez
-Normal olarak partenogenetik gelişime uğramayan türlerin 3. Şemada bal arılarındaki partenogenez
yumurtaları sıcaklık, pH ve ortamdaki suyun tuzluluk dereceleri değiştirilerek ya da verilmiştir. Partenogenezde erkek arılar
yumurta kimyasal ve mekanik uyarıcılarla uyarılarak döllenmeden, yapay olarak döllenmemiş yumurtadan oluştuğu için haploit
geliştirilebilir. Bu olaya deneysel partenogenez denir. Örneğin kurbağa yumurtasına (n)’dir. diploit (2n) olamaz.
toplu iğne ucuyla dokunulduğunda yumurta döllenmiş gibi uyarılır ve kromozomlarını Cevap: E
eşleyerek bölünmeye başlar. www.biyolojiportali.com
-Eklembacaklılarda, bazı balıklarda, kurbağalarda, bazı sürüngenlerde ve kuşlarda da 4. I. Kertenkelede kopan kuyruğun yerine yeni
deneysel partenogenez görülür. bir kuyruğun gelişmesi; organ düzeyinde
yenilenmedir.
6. VEJETATİF ÜREME II. Deniz yıldızının kopan kolundan, yeni bir
Bir bitikinin kesilmiş veya kopan yaprak, dal, gövde gibi parçalarının köklenerek yeni bir deniz yıldızının gelişmesi; rejenerasyonla
bitki oluşturmasıdır. eşeysiz üremedir.
-Vejetatif üreme mitoz bölünme ve yenilenme esasına dayanır. III. Planaryada, vücudunun arka kısmından
-Başlıca çeşitleri: kopan bir parçadan, yeni bir planaryanın
a. Çelikle üreme: Ağaçların dallarından alınan çubukların nemli toprakta veya özel gelişmesi; rejenerasyonla eşeysiz üremedir.
bileşimli suda köklendirilmesi ile bir bitkiden çok sayıda yeni bitki geliştirilmesidir. IV. Ayrılmış kemik kırıklarından kemik
NOT: bütünlüğünün yeniden oluşması; doku
düzeyinde yenilenmedir.
Çelikle vejetatif üretmenin başka bir biçimi aşılamadır. Cevap: C
-Aşılama: İki bitki parçasının, bir bitkiymiş gibi kaynaşıp büyüyecek şekilde birleştirilmesi 5. I. Zigot, eşeyli üreme ürünüdür. Doku
tekniğine aşılama denir. Eklenen parça yeni bitkinin üst kısmını meydana getirir, bu kültüründe çoğaltılması ile ana bitkiden farklı
parçaya aşı denir; bitkinin alt kısmını ve kökünü meydana getiren bölüme ise anaç adı bitki oluşacaktır.
verilir.ir bitkiden alınan dal aynı türün farklı çeşitlerine veya yakın akraba türlerine II. Gövdeden alınan meristem hücrelerinden
aşılanır. Böylece farklı türlerin ya da çeşitlerin en iyi özellikleri bir bitkide birleştirilmiş doku kültürü ile yeni bitki elde edilmesi temeli
olur. mitoz olan eşeysiz üremedir. Ana bitki ile aynı
Örneğin üstün kaliteli üzüm üretmek için meyve kalitesi yüksek aşı, topraktaki hastalık bitkiler elde edilir.
etkenlerine dayanıklı anaca uygulanır. III. Tohum eşeyli üreme ürünüdür.
b. Yumru ile üreme: Patates, yer elması gibi bitkilerin yumruları, besin depolamak için Çimlendirilmesi ile ana bitkiden farklı bitkiler
özelleşmiş şişkin gövde kısımlarıdır. Yumru gövde üzerinde bulunan gözlerden gelişen elde edilir.
sürgünler, yavru bitkileri oluşturur. Soğan, sümbül, lale, sarımsak gibi bitkilerin yassı Cevap: B
gövdelerindeki gözler gelişerek genetik yapıları aynı olan yavru bitkileri oluşturur.
6.
c. Sürünücü gövde (stolon) ile üreme: Çilekte olduğu gibi gövde görevini üstlenen yapılar A) Hermafrodit olup kendisini dölleyen canlı
toprak üzerinde ya da altında sürünerek belirli aralıklarla kök salar ve yeni bitkiyi türlerinde; Eşeyli üremedir. Farklılık beklenir.
oluşturur. B) Partenogenezle çoğalan arılarda; Mayoz ve
d. Soğan (rizom) gövde ile üreme: Ayrık otu, zencefil, sümbül, lale, sarımsak gibi döllenme görülür. Farklılık beklenir.
bitkilerin rizom gövdeleri toprak altında kalan gövdelerdir. Rizom gövde C) Sporla çoğalan bitki türlerinde; sporlar mayoz
üzerinde bulunan gözlerden gelişen sürgünler de ana bitkiyle aynı genetik ile oluşur. Farklılık beklenir.
yapıya sahip yeni bitkiler oluşturur. D) Bitkilerde vejetatif üremeyle elde edilen
yavrular arasında; Eşeysiz üremedir. Farklılık
e. Daldırma yöntemi ile üreme:
beklenmez.
-Bu yöntemde bitkinin toprağa yakın yerlerden çıkan bir dal bükülür.
E) Döllenme olayının görüldüğü türlerde; Eşeyli
-Yere değen kısmının toprakla örtülmesi ve ucunun toprağın dışına çıkarılması üremedir. Farklılık beklenir.
sağlanır. Cevap: D
-Gömülen kısım köklendiğinde ana bitkiden ayrılarak yeni bitki elde edilmiş olur.
-Bu yöntem kök gelişimi uzun süren bazı bitki türlerinde çelikle üreme yerine
kullanılır. 7.
-Fındık, asma, böğürtlen, portakal, mandalina vb. bitkiler bu şekilde Doku Organ Eşeysiz üreme
düzeyinde düzeyinde sağlayan
çoğaltılabilir. rejenerasyon rejenerasyon rejenerasyon
f. Doku kültürü ile üreme: Steril (mikrop barındırmayan) şartlarda ve yapay bir
II III-V I-IV
besin ortamında bitkinin hücre, doku veya organ gibi kısımlarından yeni doku,
bitki ya da bitkisel ürünlerin üretilmesidir.
www.biyolojiportali.com
-Doku kültürü tekniği ile istenilen özelliklere sahip bitkilerin yüzlerce, hatta 8.
binlerce kopyası oluşturulabilir. Bir çeşit klonlama olan bu teknikten mısır,
buğday, pirinç, soya fasulyesi gibi bitkilerin ıslah çalışmalarında
faydalanılmaktadır. -Ayrıca melez orkide, manolya, gül, zambak gibi değerli süs Karşılaştırılan
bitkilerinin hızlı çoğaltılmasında da doku kültürleri kullanılır. özellikler
İşçi Kraliçe
-Doku kültürü yönteminin aşamaları: arı arı Erkek arı
1. Virüs içerme olasılığı daha düşük olan kök ve gövde uçlarından küçük doku Gamet üretimi
X X
parçaları alınır. Bu parçalar besin ortamına konulur. yaman
Haploit (n)
2. Birkaç gün içerisinde doku hücreleri bölünerek kallus adı verilen düzensiz kromozom sayılı X
doku kümesi oluşturulur. www.biyolojiportali.com olan
3. Bu kümeden kallus hücreleri ayrılıp büyüme hormonu içeren ortama konulur. Diploit (2n)
4. Kallustan farklılaşan hücreler kök ve gövdeye sahip küçük bitkiler oluşturur. kromozom sayılı X X
olan
Mitoz bölünme
ile gamet X
üreten
Döllenmememiş
yumurtadan X
oluşan
Larva
döneminde iken
X
polen ile
beslenen
Larva
döneminde iken
X
arı sütü ile
beslenen
-Doku kültürü yönteminin kullanım amaçları: Kısır bireylerden
-Kaybolmakta olan türlerin korunması, X
oluşan
-Üretimi zor olan türlerin çoğaltılması, 9.
-Ticari önemi olan bitkilerden kısa sürede çok sayıda elde edilmesi. Üreme şekli Üreme çeşidi
Sürünücü gövde
Tomurcuklanma
Rejenerasyon
İkiye bölünme
Doku kültürü
www.biyolojiportali.com