MİTOZ BÖLÜNME VE

EŞEYSİZ ÜREME
 MİTOZ BÖLÜNME VE EŞEYSİZ ÜREME

• Üreme (Çoğalma);Canlıların kendi türlerine

ait yeni canlılar oluşturmaları için
gerçekleştirdikleri biyolojik işleve üreme veya
çoğalma denir.
 HÜCRENİN BÖLÜNMESİNİN GEREKLİLİĞİ

• Hacim/ yüzey oranının Bozulması

• Sitoplazma-çekirdek oranı
• Hormanlar
• Genom:Bir hücrenin genetik bilgisini içeren tüm DNA’sına genom denir.
• Gen:DNA parçasına gen denir.
• Kromatin:DNA moleküllerinin oluşturduğu ipliksi yapılardır.
• Kromozom:Kromatin ipliklerin bölünme sırasında kısalıp kalınlaşmasıyla
oluşturdukları yapılardır.
• Kromatit:Kromozomların iki parçasından her birine kromatit denir.
• Kardeş Kromatit: Kromozomların her iki parçasının oluşturduğu yapıya denir.
• Sentromer:Kardeş kromatitlerin birbirine bağlandığı yerin adına denir.
• Kinetokor:Sentromerde bulunan iğ ipliklerinin bağlandığı proteinlere denir.
• Haploit Kromozom:Tek takım kromozom bulunduran hücrelere denir ve (n) ile
gösterilir.
• Diploit Kromozom:İki kromozom takımına sahip hücrelere denir ve (2n) ile
gösterilir.
• Homolog Kromozom:Biri anneden diğeri babadan gelen,büyüklük ve şekilleri
birbirinin aynı olan,aynı kalıtsal özellikleri kontrol eden kromozomlara denir.
• Alel:Aynı karakter üzerinde etkili olan gen çeşitlerinden her birine denir.
• Lokus:Belli bir gen yada bu genin alellerinden birinin kromozom üzerinde
bulunduğu bölgelere denir.
• Hücre Döngüsü:Hücrenin bölünmeye
başlamasından sonra onu takip eden diğer
hücre bölünmesine kadar olan zaman aralığına
denir.
Hücre döngüsü iki aşmada incelenir.
1-interfaz (Hazırlık evresi)
2-Mitotik evre :
-Çekirdek bölünmesi (Karyokinez)
-Sitoplazma bölünmesi(Sitokinez)
 MİTOZ BÖLÜNME
• Ökaryot hücreye sahip canlılarda görülür.
• Ana hücreden iki yavru hücre oluşur.
• DNA oluşan yavru hücrelere değişime uğramadan
aktarılır.Böylece genetik yapı korunur ve oluşan yavru
hücreler tıpatıp ana hücreye benzer.
• Yaralanan ve yıprana hücrelerin yerine mitozla yeni hücreler
gelir.
• Mitoz bölünme tek hücreli ökaryot hücre yapısına sahip
canlılarda üremeyi sağlar.
• Prokaryot hücre yapısına sahip canlılarda çekirdek olmadığı
için mitoz bölünme görülmez.
 MİTOZ BÖLÜNME EVRELERİ
İNTERFAZ EVRESİ
• Hücrenin bölünmeye hazırlandığı en uzun evredir.Bu evrede hücre büyür,gelişir ve bölünme
için gerekli hazırlıkları yapar.

• İnterfaz evresi G1,S,G2 evrelerinden meydana gelir.

G1 evresi:Hücre büyümesinin gerçekleştiği evredir.

S evresi:DNA’nın kendini eşlediği (DNA’nın sentezlendiği)evredir.S everesini geçiremeyen

hücre bölünemez.

G2 evresi:Hücrenin büyüdüğü ve mitoz bölünmeye hazır hale geldiği evredir.

MİTOTİK EVRE
Hücrede önce mitoz (çekirdek bölünmesi) daha sonra
sitokinez(sitoplazma )bölünmesi meydana gelir.
1- Çekirdek bölünmesi(Mitoz/Karyokinez):Dört aşamadan
meydana gelir.
* Profaz
*Metafaz
*Anafaz
*Telofaz
• Profaz:
• Mitozun ilk evresidir.
• Profaz sırasında hem çekirdek hem de sitoplazma içinde değişiklikler olur.
• Çekirdek içindeki kromatin iplikler kısalıp yoğunlaşarak kromozomları
oluşturur.
• Eşleşmiş kromozomların her biri birbirlerine tutunmuş özdeş iki kardeş
kromatit hâlinde gözlemlenir.
• Sitoplazma içinde iğ iplikleri oluşmaya başlar. Bunlar iki sentrozomdan
uzanan mikrotübüllerdir.
• Sentrozomlar birbirlerinden uzaklaşırken aralarındaki mikrotübül
demetlerinin boyu uzar.
• Çekirdek zarı ve çekirdekcik parçalanır.
• Metafaz
• Kinetokorlarına iğ ipliklerinden bağlanmış kromozomlar hücrenin
ekvator bölgesine dizilir.
• NOT:Kromozomlar bu evrede en kısa ve belirgin haldedir.Bu
yüzden bu evre, insanlarda bazı genetik hastalıkların belirlenmesi
için yapılan karyotip analizi için çok önemlidir.
• Anafaz :
• Kromozomların sentromerleri bölünür ve kardeş kromatitleri
birbirinden ayrılmaya başlar.
• Kardeş kromatitler artık kromozom olarak anılır ve hücrelerin zıt
kutuplarına doğru hareket etmeye başlar.
• Kromotitlerin kutuplara hareketi çok net bir şekilde bu evrede
gözlemlenir.
• Kardeş kromatitlerin ayrılmasıyla oluşan kardeş kromozomların
tamamı kutuplara ulaştığında anafaz sona erer.
• Telofaz:
• Bu evrede hücrenin iki kutbunda yeni çekirdekler
oluşur.Çekirdek zarları oluşur.
• Kutuplara ulaşan kromozomlar açılarak kromatitlere
dönüşür.İğ iplikleri kaybolur.
• Çekirdeğin genetik olarak özdeş iki çekirdeğe bölünmesiyle
karyokinez tamamlanmış olur.
• Çekirdeğin bölünmesi artık bitmiştir.
• Sitoplazmanın bölünmesi yani sitokinez bu arada gerçekleşme
aşamasındadır.
• 2- Sitoplazma bölünmesi(Sitokinez):
• Sitokinez iki yeni hücrenin oluşmasını sağlar.
• Çekirdek bölünmesi tamamlanırken sitokinezde sona erer.
• Bitki ve hayva hücrelerinde sitokinez farklı gerçekleşir.

Hayvan hücrelerinde: Hücre zarı boğumlanmaya

başlar.Boğumun ilerlemesiyle hücre ikiye bölünür.
 Bitki hücrelerinde: Bitki hücrelerinde hayvan hücrelerinde
olduğu gibi boğumlanarak değil;hücrenin ekvetor bölgesinde
hücre plağı(ara/orta lamel) oluşmasıyla gerçekleşir.Bu şekilde
hücre ikiye bölünür.
• Hücre döngüsü sırasında DNA miktarı değişimi
• Hücre döngüsü sırasında Kromozom sayısındaki
değişim
 EŞEYSİZ ÜREME
• Üremenin şekli, canlıların sahip oldukları özelliklere göre farklılıklar
göstermektedir. Canlılar âleminde eşeyli ve eşeysiz olmak üzere iki çeşit
üreme görülür.
• Tek bir organizmadan, üreme hücreleri olmaksızın yalnızca bu
organizmanın genleri ile yeni bir canlı oluşmasına eşeysiz üreme denir.
• Ana canlı, gamet üretimi ve döllenme olmaksızın kendisiyle aynı kalıtsal
bilgiye sahip yeni canlılar meydana getirir. Mutasyon gerçekleşmediği
sürece kalıtsal çeşitlilik sağlanmaz. Eşeysiz üreme ile kazanılan özellikler
değişmeden nesillere aktarılır.
• Eşeysiz üreme oldukça basit ve hızlı bir üreme çeşidi olduğu için eşeysiz
üreyen canlılar eşeyli üreyenlere göre daha hızlı çoğalır ve yayılır (ayrık
otu, yeşil algler gibi). Dolayısıyla hem eşeyli hem de eşeysiz üreme
yeteneğine sahip bazı canlılar (çilek, patates, kavak, hurma, Elodea gibi)
daha çok eşeysiz ürer.
• Eşeysiz üremede;
• ikiye bölünme
• tomurcuklanma
• rejenerasyon
• sporla üreme
• bitkilerde vejetatif üreme
• partenogenez çeşitleri görülür.

• İkiye Bölünme:
• Ökaryotik canlılardan bir hücreli olanların çoğunda (bazı maya mantarlarında, amip, öglena ve
paramesyum gibi protistlerde) görülür.
• Omurgasız hayvanlardan denizşakayıklarında bölünerek çoğalma görülür. Ayrıca prokaryot
canlılar (bakteriler ve arkeler) da ikiye bölünerek ürer.
• Ancak prokaryotların bölünme şekli mitozdan farklıdır. Prokaryotlarda gerçek çekirdek ve zarlı
organeller olmadığından çekirdek bölünmesi görülmez ve iğ iplikleri oluşmaz. Prokaryotlarda
bölünme; hücrenin büyümesi, DNA’nın eşleşmesi ve hücrenin bölünmesi olaylarını kapsar.
• İkiye bölünme en basit ve en hızlı üreme şeklidir. Bu bölünme şeklinde canlı, belli bir
büyüklüğe ulaşınca mitozla enine veya boyuna olarak kısmen eşit iki hücreye ayrılır. Örneğin
paramesyum enine,öglena ise boyuna bölünür; amip ise her yönden bölünebilir.
• Bakterilerin ikiye bölünerek hızlı bir şekilde çoğalırlar. Uygun
ortam şartlarında yani yeterli besin, sıcaklık ve uygun pH
değerleri altında tek bir bakteriden 15 saat içerisinde bir
milyon bakteri üreyebilir.
• Tomurcuklanma:
• Maya mantarlarında(bira mayaları),bazı omurgasız
hayvanlarda(hidra,mercan),bazı çiçeksiz bitkilerde(ciğer otu)gibi
görülür.
• Tomurcuklanma, ana canlı üzerinde mitozla oluşan küçük bir
çıkıntının (tomurcuk) büyüyerek bir birey hâline gelmesidir. Oluşan
bu yeni bireyler, anadan ayrılıp bağımsız yaşayabileceği gibi
birlikte koloni (toplu) hâlinde de yaşayabilir.
• Hidranın tomurcuklanmasıyla oluşan yavrular eğer bir zemine tutunup sabit
olarak yaşarsa polip adını alır.
• Belli bir yere tutunmayıp serbestçe yüzebilenlerine ise medüz ya da
denizanası adı verilir.
• Polipler bir eşeysiz üreme şekli olan tomurcuklanmayla ürer. Ancak ergin
denizanasının kendisi tomurcuklanmaz.
• Rejenerasyon ile Üreme:
• Vücudun herhangi bir kısmından kopan parçanın yeni bireylere
dönüştüğü
• eşeysiz üreme şeklidir. Rejenerasyonla üreyen canlılara planarya ve derisi
• dikenlilerden denizyıldızıolarak verilebilir.
• Canlıların vücut parçasını tamamlaması da rejenerasyon
olarak adlandırılır. Ancak sonuçta yeni bir canlı meydana
gelmediği için bu durum eşeysiz üreme olarak
adlandırılamaz. Örneğin kertenkele ve yılan gibi bazı
canlılarda kopan kuyruk canlı tarafından tekrar
oluşturulabilir.
NOT: Memeli hayvanların ve kuşların bazı dokularında (kemik, epitel
doku, karaciğer gibi) meydana gelen yaralanmaların iyileşmesi de
rejenerasyondur. Fakat burada denizyıldızlarında ya da planaryada
olduğu gibi kopan bir parçadan yeni bir birey meydana gelmez. Canlı,
sadece eksilen parçayı tamamlamaya ya da onarmaya çalışmaktadır.

• Sporla Üreme:
• Sporla üreme bazı tek hücrelilerde (plazmodyum, yeşil alg gibi), bazı
mantarlar ve tohumsuz bitkilerin (eğrelti otu, karayosunu gibi)
tamamında görülür.
• Spor; ana hücrenin mitoz ya da mayozla ürettiği, kötü şartlara
dayanıklı, etrafı sert bir çeperle çevrili n kromozomlu üreme
hücresidir.
• Canlı tarafından ortama bırakılan sporlar rüzgâr, su gibi etmenlerle
yayılarak uygun koşullarda mitozla yeni bireyler oluşturur.
• Partenogenez:
• Dişi bireylerin oluşturduğu yumurtaların döllenme
olmaksızın yeni bireyler meydana getirmesine doğal
partenogenez denir.
• Partenogenez, eşeyli ve eşeysiz üremeden farklıdır.
• Canlıyı meydana getiren yumurta mayoz ile oluştuğu için
yavrunun genetik yapısı ana canlıdan farklıdır.
• Eklem bacaklılarla bazı balık, kaplumbağa, sürüngen ve kuş
türlerinde görülür.
• Erkek arıların meydana gelmesi partenogeneze bir örnektir
• Vejetatif Üreme:
• Bitkiler eşeyli üremenin yanında bir eşeysiz üreme çeşidi
olan vejetatif üreme ile de çoğalır.
• Vejetatif üreme, mitoz bölünme ve yenilenme esasına
dayanır.
• Bitkinin kesilmiş dal,yaprak ve gövde gibi parçaları kök
oluşturup gelişebilir.
• Bitki hücreleri çoğalıp farklılaşarak bitkinin eksik
kısımlarının yeniden oluşmasını sağlar. Bu şekilde genetik
çeşitlilik olmadan, tek ana bireyden birbirinin genetik
kopyası olan çok sayıda bitki üremiş olur.
 Bitkilerde Uygulanan Vejatatif Üreme Teknikleri
• Çelikle üreme:Bitkilerde bulunan kök, gövde ve yapraklardan alınan bitki
parçalarına çelik denmektedir. Çelikler başka bir yerde köklendirilir ve yeni bir bitki
elde edilir. Buna çelikleme yöntemi ile üreme denir. Söğüt, kavak, elma gibi bitkiler
ise çelikle üreme yöntemi ile üremektedir.

• Aşılama ile üreme:Çelikle üremede olduğu gibi bitkiden alınan sürgü başka bir
bitkinin gövdesine eklenir. Bu tekniğe aşılama ile üreme denmektedir.  Üzümler
aşılama yöntemi ile üremektedir. 
• Daldırma yöntemiyle üreme: Kök gelişimi uzun süren
bitkilerde bu yöntem uygulanmaktadır. Bitkilerde toprağa
yakın yerden çıkan dallar bitkiden ayrılmadan bükülür. Ucu
dışarıda hava ve ışık alacak biçimde toprağa gömülür. Bu
gömülen dal köklenerek yeni bir bitki halini alır. Portakal,
böğürtlen ve fındık türleri daldırma yöntemi ile
üremektedir.
• Rizom gövde ile üreme:Toprak altı gövde çeşitlerinde birisi de
rizomdur. Rizom ile bitkilerden bazıları eşeysiz ürerler. Bu
bitkiler toprak altlarında rizomlar üretir ve yeni bitkiler
oluşturur. Rizomlarda göz adı verilen bölümde yeni bitkiler
oluşur. Ayrık otu ve zencefil rizomla üreme yöntemine örnek
verilebilir.
• Sürünücü gövde ile üreme: Bazı bitkilerde gövdeler toprağın üstünde bitkilerin geniş alanlara
yayılmasını sağlamaktadır. Yayılmış olan sürünücü gövdeler de toprak ile temas ederek yeni kökler
meydana getirir. Böylece üreme gözlerinden aynı yavru bitkiler oluşmaktadır. Çilekler ise sürünücü
gövde ile üreme yöntemi ile üremektedir.

• Yumru gövde ile üreme: Besin depolayan şişkin gövdeye yumru adı verilmektedir. Bazı bitkilerin
toprak altında bu gövdeler bulunmaktadır. Yumrularda birden fazla göz kısmı bulunmaktadır. Bu
gözlerde oluşan sürgünlerden yeni bitkiler yetişmektedir. Bu sayede vejetatif üreme gerçekleşir.
Patates ve yer elması yumru ile üremektedir.
• Soğanla üreme:Soğanlar toprak altı ve yassı gövde
olarak tanımlanmaktadır. Bitkiler toprak altında yeni
soğanlar üretmektedir. Bu soğanlar ayrı ayrı köklenir ve
bitkinin toprak üstü kısımlarını üretmektedir. Bu sayede
vejetatif üreme oluşur. Soğan ve sarımsak soğanla üreme
yöntemine örnektir.
• Doku kültürü tekniği ile üreme:Vejetatif üretim
tekniklerinden biri olan doku kültürü tekniği,
laboratuvarlarda ve steril koşullarda yapay bir besin ortamında
bitkilerin hücre, doku veya organlarından yeni doku, bitki
veya bitkisel ürünlerin üretilmesi olarak
tanımlanabilir.Genelde süs bitkileri bu yönteme örnektir.