MİTOZ 

VE
EŞEYSİZ ÜREME
Küçük bir tohum nasıl olur da kocaman bir ağaca dönüşebilir?

Küçücük bir yavru fil, nasıl olur da tonlarca ağırlığa ulaşabilir?

Hasar görmüş olan bir doku, kendisini nasıl yeniler?

HÜCRE BÖLÜNMELERİ
•Hücre bölünmesi temelde bir çoğalma şeklidir.
•Çünkü her hücre bölünmesi sonunda hücre sayısı artmaktadır.
•Bir hücreli organizmalarda hücre bölünmesi çoğalmayı sağlar.

•Çok hücreli organizmalarda ise ;

Ødoku, organ ve sistemlerin büyüyüp gelişmesini

ØYıpranan hücrelerin onarılmasını
ØÖlen hücrelerin yerine yenilerinin yapılmasını sağlar.
 HÜCRE BÖLÜNMELERİ
•Hücre bölünmesinin hızı hücrelerin özelliklerine göre, görevlerine,
bulundukları yere göre ve canlıdan canlıya farklılık gösterir.

•Örneğin; kemik iliği, bağırsak mukozası, epidermis gibi doku

hücrelerinde sürekli bölünme görünmesine rağmen
diğer doku hücreleri belli zamanlarda bölünür.

•Bunun yanında sinir, kas ve gözdeki retina hücreleri ve bitkilerdeki

belli görevler için özelleşmiş doku hücreleri ise bölünme geçirmez.
•HÜCRE BÖLÜNMESİNİN NEDENLERİ :

2 2 2
•HÜCRE BÖLÜNMESİNİN NEDENLERİ :
•Hücre, büyüklük bakımından belirli bir limite ulaştığı zaman, kuramsal
olarak ikiye bölünmesi gerekir.

•Hücre küre şeklinde düşünülürse büyümede “hacim/yüzey oranı” r3/r2

dir.

•Hacim yarıçapın küpü ile büyürken, yüzey yarıçapın karesine bağımlı

kalır ve bir süre sonra yüzey hücrenin ihtiyaçlarını karşılamada yetersiz
kalır.
•Ayrıca çekirdeğin etki alanı sınırlı olduğundan hacim/yüzey oranı
arttıkça çekirdeğin sitoplazmadaki faaliyetlerini denetimi zorlaşır.

•Bu durumda hücre ya bölünecek ya da ölecektir.

•HÜCRE BÖLÜNMESİNİN NEDENLERİ :
•Ancak yapılan araştırmalar hücre büyüklüğünün artmasının tek başına
hücrenin bölünmesi için yeterli olmadığını göstermiştir.

•Belirli bir büyüklüğe ulaşan hücrenin bölünmesi için çekirdekten

bölünme ile ilgili şifrenin verilmesi gerekir.
•HÜCRE BÖLÜNMESİNİN NEDENLERİ :
•O halde özetlersek;
1.Hacim/yüzey oranın bozulması

2.Sitoplazma- çekirdek oranın bozulması

3.Çekirdekten bölünme emrinin verilmesi hücrenin bölünmesini
gerçekleştirir.
Sonuç 1: Bir amibi belirli bir büyüklükte tutmak Sonuç 2: Bölünme emri verildikten sonra hücrenin
bölünme emrinin verilmesini durdurabilir. büyüklüğünün bir önemi kalmaz, bölünme gerçekleşir.
 HÜCRE DÖNGÜSÜ
•Hücrenin bir bölünme sonundan diğer bölünme sonuna kadar geçen
hayatına Hücre Siklusu veya Hücre Devri adı verilir.

•Bölünme süreci hücre döngüsünün (hücre devrinin) bir parçasıdır.

•Hücrelerin hayat uzunlukları farklıdır.

•Bazıları çok defa bölünür ve interfaz evreleri kısadır.(Embriyo hücreleri,

bitki meristem hücreleri vs.)

•Bazıları hayatı boyunca interfazda kalır.

•(Sinir ve çizgili kas hücreleri bölünmez)

•Hücre döngüsü genelde uzun bir interfaz evresi ile, kısa bir çekirdek
bölünmesi ve sitoplazma bölünme evrelerini içerir.

1.İnterfaz
2.Çekirdek bölünmesi (Karyokinez)
3.Sitoplazma bölünmesi (Sitokinez) Mitotik evre
 İNTERFAZ
•Hücre elemanlarının sentezlendiği ve hücre büyümesinin
gerçekleştiği, iki mitoz arasında kalan süredir.
•Hücreler yaşamlarının %90 ‘ını interfazda geçirir.
•G1, S ve G2 olmak üzere üç evrede incelenir.
 İNTERFAZ
•Hücreye bölünme komutunun verilerek ,moleküllerin ve hücre içi
yapıların yoğun olarak sentezlendiği evredir.

•Bu evrede ribozom, mitokondri, golgi gibi sitoplazmik organellerin

sayısı yaklaşık olarak iki katına çıkarılır, çeşitli enzimler, ATP ,RNA ve
protein sentezlenir.

•Sentrozom eşlenmesi gerçekleşir.

•Metabolizma hızı yüksek düzeye erişir ve büyüme meydana gelir.

 İNTERFAZ
•DNA’nın kendini eşlemesi (replikasyon) bu evrede gerçekleşir.
•Kromozom sayısı iki katına çıkar. (Eğer varsa sentrozom kendini eşler)
•Bu evrede Büyüme ve RNA sentezi devam eder, protein sentezi çok
hızlıdır.
•Hücre bölünmesi için son hazırlıklar tamamlanır eksiklikler giderilir.

•Bu evre tamamlandığında hücre artık yeterli büyüklüğe ulaşmıştır ve mitoza

hazırdır.
 İNTERFAZ
•UYARI:
1.Hücre döngüsünü oluşturan evrelerin gerçekleşme süreleri büyük farklılık
gösterebilir.
2.Embriyonik hücrelerde interfaz evresinde yalnızca DNA eşlenmesi
gerçekleştirilir, G1 ve G2 evrelerindeki hücre büyümesi görülmez.
3.Gelişimini tamamlamış erişkin hayvanların sinir ve kas hücrelerinde bölünme
tümüyle durmuştur.
Bu hücreler G1 evresinden çıkarak hücre döngüsünde G0 olarak adlandırılan
durgun evreye girer.
Bu evrede hücreler, metabolik olarak aktif olmalarına rağmen uygun hücre dışı
sinyaller tarafından uyarılmadıkları sürece DNA’sını kopyalayarak bölünme hazırlığı
yapamaz yani çoğalamazlar.
MİTOZ BÖLÜNME

•Mitozun Önemi :
1.Hücre sayısı artırılır.
2.Kromozom sayısı sabit kalır.
3.Genetik bilginin yavru hücrelere tam olarak aktarılması sağlanır.
 MİTOZ BÖLÜNME
•Çok hücrelilerde vücut hücrelerinin çoğalması mitoz ile gerçekleştirilir.
•n, 2n, 3n kromozomlu hücreler mitoz bölünme geçirebilir.
•Mitoz ,karyokinez (çekirdek bölünmesi) ve Sitokinez (sitoplazma bölünmesi)
bölünmelerini kapsar.
•Protein sentezi dahil çoğu metabolik faaliyeti mitoz evresinde kısa bir
süre için durur.
•Çekirdek bölünmesi;
I.Profaz
II.Metafaz
III.Anafaz
IV.Telofaz evrelerinden oluşur.
PROFAZ
•İnterfazda kendini eşleyen (kromatitlerini oluşturan) kromatin iplikler
kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturur.
 PROFAZ
•Çekirdek ve çekirdekçik
kaybolur.
•İnterfazda eşleşen
sentrozomlar, profazda
birbirlerinden uzaklaşarak iğ
ipliklerini oluşturur.
•Kromozomlar sentromer
bölgesinden iğ ipliklerine
tutunurlar.
 PROFAZ
• HAYVAN HÜCRESİ BİTKİ HÜCRESİ
 METAFAZ
•Kromozomlar ekvator düzlemi
boyunca sıralanır.

•Kromozomlar şekil ve sayı

olarak en belirgin şekilde
görülür.

•Sentromer boğumlanır ve
kromatitlerin bağı kopar.
•(Kardeş kromozomlar, eş
kromozomlar haline dönüşür.)
 ANAFAZ
•Kromatitler ayrılarak kutuplara
doğru çekilir.

Anafaz sonunda, zıt kutuplara

çekilmiş kromatitler artık
kromozom olarak adlandırılır.
•Kromozom sayısı geçici olarak iki
kat fazla görünür.
ANAFAZ
 TELOFAZ

•Kutuplara çekilmiş olan

kromozomlar, kromatin ipliğe
dönüşür.

•Çekirdek zarı ve çekirdekçik

oluşur.
TELOFAZ
 SİTOKİNEZ ( Sitoplazma Bölünmesi )
•Hayvan hücrelerinde, sitoplazma ekvator bölgesinde karşılıklı iki
taraftan dıştan içe doğru, bölünme oluğu oluşturarak boğumlanmaya
başlar.
•Sonuçta bir hücreden aynı sayıda kromozoma ve kalıtsal bilgiye
sahip iki yavru hücre oluşur.
•Oluşan hücreler ana hücreden daha küçüktür.
SİTOKİNEZ ( Sitoplazma Bölünmesi )
•Bitki hücrelerinde boğumlanma görülmez.
Bunun yerine telofaz sırasında Golgi aygıtında oluşan kesecikler mikrotubüller boyunca
ilerleyerek hücrenin ortasında bir hücre plağı (ara lamel) oluşturur.
Kesecikler içerisinde taşınan hücre duvarı materyali, selüloz ve pektin hücre plağı içersinde
birikir. Hücre duvarı büyür ve çevredeki hücre zarıyla kaynaşıncaya kadar genişler.
Böylece bitki hücresi iki yavru hücreye bölünmüş olur.
SİTOKİNEZ ( Sitoplazma Bölünmesi )

•Bitki hücrelerinde Mitoz •Hayvan hücrelerinde Mitoz

1.Sentrozom yoktur. 1.İğ ipliklerini sentrozom

oluşturur.
2.İğ ipliklerini mikrotübüller
(sitoplazmik proteinler) 2.Dıştan içe doğru
oluşturur. boğumlanma ile sitokinez
görülür.
3.Sitokinezde içten dışa
doğru ara lamel oluşur.
 MİTOZU ETKİLEYEN FAKTÖRLER
1.Nükleik asitler, bazı enzimler, bazı proteinler, amino asitler,
hormonlar ve bazı vitaminler mitoz bölünmeyi uyarıcı etki yaparlar.

2.Bazı fiziksel ve kimyasal maddeler mitozu engelleyici etki yapabilir.

ØÖrneğin; Sıcaklık 45 c üstünde veya 24 c nin altında olursa mitoz
durur.
ØX ışınları belli miktarlarda uygulandığında mitozu durdurur.

ØKolsişin gibi bazı kimyasallar mitozu metafaz safhasında durdur.

Dolayısı ile bu etkenler mitozu durduracağından poliploid (fazla
kromozom taşıyan) hücrelerin oluşmasına neden olur.
•AMİTOZ BÖLÜNME
qBakteri, amip gibi bazı bir
hücreliler ve kanser hücrelerinde
gözlenen bölünme tipidir.
qKaryokinez de sitokinez gibi
boğumlanma suretiyle
gerçekleştirilir.
qDNA eşlenmesi vardır.
qMitotik evreler gerçekleşmeden
çekirdeğin ve sitoplazmanın aynı
zamanda boğumlanması ile iki hücre
oluşur.
qÇok hızlı gerçekleşir ve DNA eşit
olarak bölünmeyebilir.
 •ENDOMİTOZ
qKaryokinezden sonra sitokinezin gerçekleşmediği bölünme
tipidir.
qOluşan hücre iki çekirdekli olur. Örneğin çiçekli bitkilerde polen
oluşumu.
 MİTOZUN ÖZELLİKLERİ
•Özet olarak;

ØÇok hücreli canlıların vücut hücrelerinde görülür.

ØÇok hücreli canlılarda büyümeyi, ölü ya da hasar görmüş hücrelerin

yenilenmesini sağlar.

ØProkaryotlarda ve tek hücreli protistlerde üreme amaçlı olarak

gerçekleştirilir. Yani eşeysiz üremenin temelini oluşturur.

ØÇok hücreli canlılarda zigotun oluşumundan başlar, canlının

ölümüne kadar devam eder.
•Özet olarak;
ØMitotik bölünme sonucu iki yavru hücre oluşur.
ØOluşan yavru hücreler birbirleriyle ve ana hücre ile kalıtsal olarak
tamamen aynıdır.
ØDolayısı ile mitotik bölünmelerde kalıtsal çeşitlilik sağlanmaz
( Mutasyonlar hariç)
ØOluşan yavru hücreler ana hücre ile aynı sayıda kromozom taşır.
ØMitotik bölünmelerde hücre sayısı artarken kromozom sayısı
sabit kalır.
ØVaryasyonlara (çeşitlilik) neden olmaz.Bu nedenle evrim
açısından önemli değildir.
ØBazı canlı türlerinde gametlerin oluşumunu sağlar. Örneğin;
döllenmemiş yumurtadan oluşan erkek arılar.
HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN KONTROLÜ
 HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN KONTROLÜ
•Bir çok hücrede hücre döngüsü evreleri arasındaki düzeni sağlayan
G1, G2 ve M adı verilen kontrol noktaları mevcuttur.
•Bu noktalardaki “dur” ve “devam et” sinyalleri hücre döngüsünü
düzenler.

•G1 kontrol noktasında yeterli hücre büyüklüne ulaşmışsa, ortamda

yeterli besin ve büyüme faktörü varsa ve DNA’da hasar yoksa “devam
et” sinyali verilir.
•G2 kontrolü noktasında DNA hasarı ve hücre büyüklüğü kontrol edilir.
DNA kendini eşlerken hasar meydana gelmiş ise onarım
gerçekleşinceye kadar hücre döngüsünü durdurur.
 HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN KONTROLÜ

•M kontrol noktasında iğ ipliklerinin sentromerdeki kinetokorlara

bağlanması kontrol edilir.
Kinetokorlar iğ ipliklerine tutunmazlar ise “dur” sinyali verilir ve Anafaz
evresi başlamaz.

•Bütün kinetokorların iğ ipliklerine tutunmasının sağlanması ile dur

sinyali ortadan kalkar ve Anafaz evresi başlatılarak çekirdek bölünmesi
devam ettirilir.

•Bu kontrol sayesinde, oluşacak yavru hücrelerdeki kromozom sayısın

eşit olması sağlanır.
 HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN KONTROLÜ
•Hücre döngüsünün doğru işleyebilmesi için G1, G2 ve M kontrol
noktalarında siklinler ve siklin bağımlı kinaz molekülleri bulunur.

•Bu moleküllerin miktarında ve aktivitelerindeki değişimler döngüdeki

ardışık olayların hızını belirler.

•Siklin bağımlı kinazlar çoğunlukla inaktif durumdadır, ancak siklin

molekülüne bağlanarak aktif duruma geçerler.

•Siklin bağımlı kinazların aktifleşmesi ile oluşan sinyaller döngünün

başlatılmasını ve devam edebilmesini sağlarlar.
KONTROLSÜZ HÜCRE BÖLÜNMESİ (KANSER)
 KONTROLSÜZ HÜCRE BÖLÜNMESİ (KANSER)
•Bazı mutasyonlar hücre döngüsünü
belirleyen genlerin etkinliğini değiştirerek
kansere yol açabilir.

•Bu mutasyonlar kendiliğinden rastgele

olabileceği gibi virüsler, bazı kimyasal
maddeler, X ışını, radyasyon gibi faktörler
yolu ile de meydana gelebilir.

Kanser hücreleri anormal

beslendiğinden doku düzeni bozulur.
Anormal beslenme hızlı mitoz
bölünmeleri kolaylaştırdığı için kanserli
hücrelerin üremesini ve savunmasını
kolaylaştırır.
 KONTROLSÜZ HÜCRE BÖLÜNMESİ (KANSER)
•Vücudun bağışıklık sistemi kanserli bir hücreyi genelde ortadan
kaldırır.

•Ancak vücut bağışıklık sistemi ile yok edilemeyen kanser hücrelerinin

oluşturduğu hücre kitlesine tümör(=Ur) adı verilir.

•Sürekli oluştuğu dokuda kalan etrafa yayılmayan tümörlere iyi huylu

(selim ur) adı verilir.

•Oluştuğu dokudan kan ve lenf yolu ile vücuttaki farklı doku ve

organlara yayılan ve gelişen tümörlere ise kötü huylu ur (habis ur) adı
verilir.
KONTROLSÜZ HÜCRE BÖLÜNMESİ (KANSER)
 EŞEYSİZ ÜREME
•Ana canlının döllenme olmadan, çeşitli yollar ile kendisi ile aynı
genetik bilgiye sahip canlılar oluşturmasına eşeysiz üreme denir.

•Eşey organlarına gerek kalmadan sadece bir atanın bulunması

eşeysiz üreme için yeterlidir.

•Bazı ökaryot canlılar ile prokaryotların çoğu eşeysiz olarak çoğalır.

•Çok hücreli organizmalardan bazı omurgasız hayvanlar, algler ve

gelişmiş bazı bitkiler eşeysiz üreme ile çoğalabilir.
 EŞEYSİZ ÜREME
ØEşeysiz üreme sonucu oluşan döller, kalıtsal bakımdan hem
birbirinin hem de ata canlının aynısıdır.

ØEşeysiz üremenin en belirgin özelliği, tek atanın varlığıdır.

ØÇoğalma mitoz bölünme ile sağlanır.

ØÇeşitlilik oluşmaz.

ØEşeysiz üremede çeşitliliği sağlayan tek etken mutasyonlardır.

 EŞEYSİZ ÜREME

ØEşeysiz üreme ile kazanılan özellikler değişmeden nesilden

nesile aktarılır. Ancak eşeysiz üreyen canlıların değişen ortam
koşullarına uyum yapma şansı oldukça azdır.

ØEşeysiz üreme görülen canlıların büyük bir çoğunluğunda zaman

zaman eşeyli üreme de görülebilir.(Örneğin bakteri ve paramesyum)

ØEşeysiz üreme hızlı bir üreme şeklidir.

EŞEYSİZ ÜREME
 BÖLÜNEREK ÇOĞALMA
ØTemeli Mitotik bölünmeye dayanan en basit ve en hızlı üreme
şeklidir.

ØBölünmenin oluşabilmesi için hücrenin belli bir büyüklüğe oluşması

gerekir.

ØCanlı türüne göre bölünme farklı bölgelerden başlayabilir.

ØÖrneğin; paramesyum enine, öglenada boyuna, amipte ise her

yönde olur.
•Bölünerek çoğalma en hızlı üreme tipidir.
•E. Coli bakterisi sıcaklık ve besin bakımından uygun koşullar altında
20 dakikada bir bölünerek çoğalır.
TOMURCUKLANMA
•Bu tip üreme bira mayalarında, bazı tek hücrelilerde, hidra, mercan gibi
bazı omurgasız hayvanlarda görülür.

•Tomurcuk olgulaşarak ana hücreden ayrılır ya da ana canlıya bağlı

kalarak koloni oluşturur.
 SPOR İLE ÜREME
•Bu tip üreme, tek hücrelilerden plazmodyumda (sıtma mikrobu),
mantarlarda, karayosunları ve eğrelti otları gibi çiçeksiz bitkilerde
görülür.

•Sporla üreme, spor adı verilen özelleşmiş hücreler ile olur.

•Sporlar etrafı kalın bir örtü ile çevrili olan, olumsuz ortam şartlarına
dayanıklı hücrelerdir.

•Sporlar uygun ortam şartları oluştuğunda çimlenerek gelişir ve yeni

canlıyı oluşturur.
 SPOR İLE ÜREME
•Diploit (2n) kromozomlu canlılarda( örneğin eğrelti otları) sporlar,
mayoz bölünme ile oluşur.Böyle oluşan sporlara “eşeyli spor” adı
verilir.

•Eşeyli sporların üreme hücrelerinden (Gamet) farkı döllenme

olmadan birey oluşturmalarıdır.

•Haploit (n) kromozomlu canlılarda (bazı mantarlar, ve yeşil alg) ise

sporlar, mitotik bölünme ile oluşur. Böyle sporlara ise “eşeysiz
spor” adı verilir.
 SPOR İLE ÜREME
•Mantarlar ise eşeysiz ve eşeyli yolu ile oluşan sporlar ile çoğalırlar.
•Mantarların eşeysiz üremesi sırasında spor keselerinden etrafa yayılan sporlar
yeni hif kütleleri oluşturarak eşeysiz üremelerini tamamlarlar.
 SPOR İLE ÜREME
•Sporla üreyen canlıların yaşam döngüsünde eşeyli ve eşeysiz üremenin
birbirini takip etmesine döl değişimi (metagenez) denir.
•Döl değişiminde sporlar mayoz bölünme ile, gametler ise mitoz bölünme
ile oluşur.
""
Ø Dişi ve erkek gametofitlerden
yumurta ve sperm oluşması
genetik çeşitliliğin oluşmasına
katkı sağlamaz (mitoz bölünme)
REJENERASYON ( YENİLENME )
ØCanlı organizmada kopan bir parçanın yeniden yapılması veya
o parçadan yeni bir bireyin gelişmesidir.

ØBitkilerde Rejenerasyon hayvanlara göre daha çok olur.

ØHayvanlarda ise canlının gelişmişlik düzeyi ile ters orantılıdır.

ØYani ilkel canlılarda gelişmiş canlılara göre Rejenerasyon daha

fazladır.
REJENERASYON ( YENİLENME )
ØPlanarya, deniz yıldızı gibi canlılarda rejenerasyon sistem
düzeyinde olduğu için aynı zamanda eşeysiz üreme olarak kabul
edilir.
REJENERASYON ( YENİLENME )

ØYengeç, semender, kertenkele gibi bazı omurgalılarda organ

düzeyinde rejenerasyon görülür.
ØKopan bacak, çene ve kuyruktan yeni bir canlı oluşmaz.

ØGelişmiş yapılı omurgalılarda ve insanda yenilenme, daha çok bazı

dokuların yenilenmesi, yaraların iyileşmesi şeklinde olduğundan doku
düzeyinde rejenerasyon görülür.
 PARTENOGENEZ

ØDöllenmemiş yumurta hücresinden yeni birey meydana gelmesi

olayıdır.

ØÇoğunlukla eklem bacaklılardan arılarda, su pirelerinde, bazı

kelebeklerde, yaprak bitlerinde ve karıncalarda görülür.
 PARTENOGENEZ
ØPartenogenez ile meydana gelen canlı ana canlıdan farklı özellikler
taşır. Çünkü yumurta mayoz sonucu oluşmuştur.

ØHaploit kromozomlu erkek arıların eşey organlarında mayoz

bölünme görülmez.

ØErkek arıların spermleri mitotik bölünme ile oluşur.Bu nedenle bir

erkek arıdan oluşan spermler arasında kalıtsal farklılık yoktur.
 PARTENOGENEZ

ØArıların erkeklerinde her karakter için yalnız bir gen bulunduğu için
bütün genler etkilerini fenotipte gösterebilir.

ØCanlı, yumurta döllenmeden meydana geldiği için cinsiyeti ana

birey tarafından belirlenmiş olur.
VEJETATTİF ÜREME

ØYüksek yapılı bitkilerde görülen eşeysiz üreme şeklidir.

ØVejetatif üreme ana bitkiden (anaç bitki) ayrılan bir doku parçasının
veya tomurcuğun gelişmesi ile meydana gelir.

ØVejetatif yolla oluşan bireyler ana bitkiye ve birbirleri ile aynı

genetik yapıya sahiptir ancak bağımsız bireylerdir.
VEJETATTİF ÜREME

ØVejetatif üreme, tarımsal üretimde büyük avantajlar sağlar.

ØTohum ile üretilmesi mümkün olmayan çekirdeksiz üzüm, kavak,

söğüt, gibi bitkiler bu yolla üretilir.

ØBu tip üreme tohumlu üremeye göre daha kısa sürede

gerçekleştirilir.
 VEJETATTİF ÜREME
ØBitkilerde vejetatif üreme, sürünücü gövde, yumru gövde, rizom ,çelikle üretim,
daldırma , aşı lama gibi değişik şekillerde gerçekleştirilir.
ØSürünücü Gövde: Bu tip üremede ana bitkiden oluşan ve gövde görevini
üstlenen (sürünücü gövde , stolon) görev alır.
Örneğin; çilek.
ØYumru Gövde: Patates, yer elması gibi bitkilerin, depo organları olan yumru
gövdelerinde göz (nodyum) adı verilen kısımlarından yeni bitki oluşur.
 VEJETATTİF ÜREME
ØRizom ile üreme: Ayrıkotu, soğan, zambak, lale gibi bazı bitkilerde
görülür.
ØRizom, gövdenin en alt ucundan gelişmeye başlayan kalın, kök şeklindeki
uzantılardır.
 VEJETATTİF ÜREME
ØÇelik ile üreme: Bir çok bitkinin üretiminde çelik ve daldırma yöntemi ile
vejetatif üreme yapılır.
ØKavak, söğüt, erik, asma gibi bitkilerin dallarından kesilen çubuklara çelik
adı verilir.
ØSuda bekletip köklendirilerek toprağa dikilir.
 VEJETATTİF ÜREME
ØKlonlanma (Doku kültürü): Günümüzde insanlar tarafından herhangi
bir bitki dokusundan alınan parça, doku kültürü ortamında bekletilerek
ana bitkini aynı kalıtsal özelliklere sahip yeni bireyin üretilmesi
sağlanır.
MAYOZ BÖLÜNME
 MAYOZ
BÖLÜNME
•Mayoz bölünme (redüksiyon bölünme) kromozom sayısının yarıya
indirilmesini sağlayan özel bir hücre bölünmesidir.

•Eşeyli üreyen canlılarda mayoz bölünme ve döllenme olayları

sayesinde tür içindeki kromozom sayısı nesiller boyunca sabit kalır.

•Mayoz bölünme sonucu oluşan bölünme yeteneği bulunmayan

hücrelere gamet,mitozla bölünüp çoğalabilenlerine spor adı verilir.
 MAYOZ
BÖLÜNME
•Mayoz bölünmenin amacı çoğalma değil, biyolojik çeşitliliği
sağlamaktır.

•2n Kromozomlu eşey ana hücreleri mayoz bölünme geçirir ve

gamet oluşturur. (n ve 3n li hücreler mayoz geçirmez.)

•Vücut hücreleri mayoz geçirmez.

•Mayoz bölünme ile sperm, yumurta, polen, spor oluşturulur.

 MAYOZ
BÖLÜNME
•Biri anneden, diğeri babadan gelen , görünüş olarak birbirine
benzeyen ve aynı karakterleri kontrol eden genleri taşıyan kromozom
çiftlerine homolog kromozom adı verilir.
 MAYOZ I
•Profaz I :
•Profaz bir en uzun süren ve karışık bir evredir.
•Önceden eşleşmiş kromatinler kromozoma dönüşür.
•Her bir kromozom çifti yan yana geldiğinde dörtlü kromatit demetleri
oluşturur ki bu dörtlü yapıya tetrat denir.
•
• Tetrat = 2 kromozom = 4 kromatit
•(n sayıya eşittir.) (homolog çift)
MAYOZ I
•Profaz I :
•Homolog kromozomların kromatitleri arasında sarılmalar görülür ki
buna sinaps denir.

•Kesişme noktalarına kiyazma adı verilir.

•Kiyazma noktalarından kopmalar ve parça değişimleri gerçekleşir.

Buna Krossing over adı verilir.

•Krossing over mayoz bölünmenin en önemli olayıdır ve bu sayede

yeni gen kombinasyonları (rekombinasyon) meydana gelir.

•Çekirdek ve çekirdekçik kaybolur.

Ø Kardeş kromatitler arasında krossing over
görülmez.

Ø Genler arası uzaklık arttıkça krossing over

görülme ihtimali artar.

Ø Krossing overın etkili olabilmesi için en az

iki çift heterozigot karakterin bağlı olması
gerekir.
MAYOZ I
•Metafaz I :
•Profazda iğ ipliğine tutunmuş olan kromozomlar ekvatorda dizilir.
•Ekvator bölgesinde homolog kromozomlar (tetratlar halinde) karşılıklı
dizilmiştir.
MAYOZ I
MAYOZ I
•Anafaz I :
•Homolog kromozomlar birbirlerinden ayrılır.
•Bu sayede kromozom sayısı yarıya indirilmiş olur.
•Metafaz da sıralanma şekline göre anne ve babadan gelen
kromozomların hangilerinin Anafaz I de aynı kutba gideceği belirlenir.
MAYOZ I
 MAYOZ I
•Telofaz I :
•Bu evrede kutuplara çekilmiş kromozomların etrafı çekirdek zarı ile
çevrilir.

•Hemen Sitokinez gerçekleşerek n kromozomlu hücre oluşur.

 MAYOZ II
NOT : Mayoz II başlamadan önce interfaz evresi görülmez ve DNA tekrar kendini eşlemez.
•Profaz II :
•Mitoz safhasına benzer olaylar gerçekleşir.( Cross over gerçekleşmez.)
•Metafaz II :
•Kardeş kromatitler ekvatorda dizilir.(Profaz I de Cross over geçirdikleri için,
kardeş olamalarına rağmen genetik yapıları aynı değildir.)
•Anafaz II :
•Kardeş kromatitler ayrılır.Böylece her bir kromatit bireysel kromozom
haline gelir.
•Telofaz II :
•Genetik yapıları birbirinden faklı
4 yeni hücre oluşur.(Cross over varsa)
•Mayoz Bölünmede Çeşitliliğin Sebepleri

ØKrossing over ( Profaz I)

ØAnafaz I evresinde homolog kromozomların rastgele ayrılması.

ØParça değiştirmiş kardeş kromatitlerin ayrılması (Anafaz II)

ØNOT : Mayoz bölünmede Krossing over gerçekleşmeyebilir.
•UYARI :

ØMayoz bölünmede gerçekleşen krossing over olayında genin

nükleotit dizilimi değişmez, kromozomun nükleotit dizilimi değişir.

ØKrossing over sonucu türde yeni bir özellik meydana gelmez, var
olan özelliklere ait kombinasyon sayısı artar.
AYRILMAMA OLAYI
AYRILMAMA OLAYI
EŞEYLİ ÜREME
 EŞEYLİ ÜREME
Mayoz ile meydana getirilen hücreler farklılaşarak gametleri yani üreme hücrelerini
meydana getirir.
Farklı cinsiyetlere ait gametler, döllenme ile birleşerek zigotu oluşturur ve zigot gelişerek
yeni bireyi meydana getirir.
Bu olaya eşeyli üreme denir.

Gametler, mayoz sonucunda oluştuğu için eşeyli üremenin temelinde mayoz yer alır.
Ø Genelde mayoz bölünme ve döllenme görülür.
Ø Oluşan canlılar ata canlıdan farklıdır.
Ø Hermafrodit olarak çoğalanlar (kendi kendini dölleyenler hariç) iki ata hâkimiyeti
vardır.
Ø Canlıların değişen çevre şartlarına uyum yapma şansları artar.
 HERMAFRODİTLİK
Bazı hayvan türleri iki cinsiyete ait üreme organlarına da sahiptir ve hem
sperm hem de yumurta üretebilir.
Böyle canlılara hermafrodit ve bu olaya hermafroditlik adı verilir.

Hermafroditlik, yassı solucanlarda, halkalı solucanlarda ve başka birçok

hayvan grubunda görülür
Bireyler hermafrodit olsa da genellikle başka bireylerle döllenmeyi tercih ederler.
Ø Birçok Hermafrodit canlının kendi kendini döllemek istememesinin nedeni
genetik çeşitliliği artırarak değişen çevre şartlarına karşı uyum gücünü artırmaktır.
Ø Hermafroditler kendi kendilerini döllememek için farklı zamanlarda yumurta ve
sperm hücresi üretirler.
Ø Hermafroditlerin kendi kendilerini dölledikleri zaman bile oluşan yavrular ana
canlı ile aynı karakterlere sahip olmazlar. Bunun nedeni yumurta ve spermin
mayoz bölünme sonucu oluşmasıdır.
 KONJUGASYON

ØKalıtsal yapısı farklı olan aynı tür iki hücrenin yan yana gelerek
aralarında kurdukları sitoplazma köprüsü ya da tüp şeklindeki bir yapı
ile birbirlerine gen aktarmaları olayı konjugasyon olarak adlandırılır.

ØTek hücreli prokaryotik (örneğin bakteri) ve bazı ökaryotik (örneğin

paramesyum ) organizmalarda görülür.
KONJUGASYON
 KONJUGASYON
•Konjugasyon sırasında gerçek anlamda gamet oluşumu ve döllenme
görülmez.

•Konjugasyon sonunda bakterilerde sayısal artış görülmez.

•Ancak yaşanan gen alış verişi çeşitliliği artırır.

•Bu sayede türün uygun olmayan çevre koşullarında hayatta kalma

şansı artar.
Terliksi hayvan konjugasyonunda bakteri konjugasyonundan farklı
olarak;

q İki yönlü gen aktarımı gerçekleştirilir.

q Gen aktarımı plazmitler aracılığı ile değil mayoz bölünme geçirmiş küçük
çekirdeklerin değişimi ile olur.
q Döllenme ve çekirdeğin mayoz bölünme geçirdiği görülür.
q Her iki terliksi hayvanında gen yapısı değişir.
 GENETİK MADDE AKTARIMI

Mikroorganizmalarda doğal olarak başlıca üç şekilde genetik materyal

(gen) aktarılmaktadır.

Bunlar: Transformasyon (farklı cins bakteriler arasında),

Konjugasyon (aynı cins bakterilar arasında) ,
Transdüksiyon ( Virüs bakteri arasında)
GAMETOGENEZ
Eşeyli üremeyle çoğalan canlılarda gametler, gametogenez sonucunda oluşur.

Üreme organları erkeklerde testis, dişilerde yumurtalıklardır.

Erkek üreme hücresine sperm, dişi üreme hücresine yumurta adı verilir.
 SPERMATOGENEZ
ØErkek üreme organı olan testislerin seminifer tüpçüklerinde mayoz
bölünme ile sperm oluşumuna spermatogenez adı verilir.

ØSpermler ,seminifer tüpçüklerinde bulunan spermatogonyum (sperm

ana hücresi) hücrelerinden meydana gelir.

ØSperm ana hücrelerinden sperm oluşuncaya kadar geçen süre

65-75 gündür.

ØYetişkin erkeklerde her gün yaklaşık 3 milyon spermatogonyum bu

sürece başlamaktadır.
Mayoz bölünmeye hazır hale gelmiş
sperm eşey ana hücresi
•Sperm hücresi,baş,boyun ve kuyruk olmak
üzere üç kısımdan oluşur.

•Baş kısımdaki akrozom yumurtayı delecek

sindirim enzimleri taşır.

•Boyun kısmında mitokondri ve sentriyol

bulunur.

•Mitokondri kuyruk için gerekli enerjiyi

sağlar.
 OOGENEZ

ØDişi üreme organı olan ovaryumlarda (yumurtalık) mayoz bölünme

ile yumurta oluşumuna oogenez adı verilir.

ØYumurta (ovum), yumurtalıklarda oogonyum denilen yumurta ana

hücrelerinden oluşur.
Ootit
 OOGENEZ
ØEğer, oogenez sonunda eşit büyüklükte dört hücre meydana gelseydi
döllenme sonucunda oluşan zigotun gelişmesi için gerekli besin ihtiyacı
karşılanamazdı.
Øİnsanda embriyonik dönemde mayoz I’e başlanır, ancak mayoz I
tamamlanmaz.( yaklaşık 400 000 Primer oosit)

ØErgenlik döneminde hormonlar tarafından aktive edilen birincil oositler

mayoz I’i tamamlar.

ØMayoz I sonunda oluşan ikincil oositler mayoz II’nin Metafaz evresinde

kalırlar.

ØSperm ile karşılaştıkları anda, mayoz II tamamlanarak oogenez sonlanır.

 DÖLLENME

•Protein yapılı Zona pellusida türe özgü yapıya sahiptir ve yumurta ile aynı türe
ait spermlerin döllenmesini sağlar.