NÜKLEİK ASİTLER

vİlk kez çekirdekte bulundukları için çekirdek asitleri (Nükleik

Asitler) adı verilir.
vDNA ve RNA olmak üzere iki çeşittir.

vBu moleküllerin hücrede protein sentezini kontrol ederek

hayatsal olayları yönettiği anlaşılmıştır.
vNükleik asitler virüs ve bakteriler olmak üzere tüm
canlıların her hücresinde bulunur.
vVirüslerde DNA veya RNA dan biri bulunur.İkisi aynı virüste
bulunmaz.
NÜKLEİK ASİTLER
vNükleik asitler prokaryot canlıların sitoplazmasında
bulunurken;
vÖkaryot hücrelerin ;
vMitokondri (DNA,RNA)
vKloroplast (DNA,RNA)
vSitoplazmada (RNA)
vRibozom (RNA)
vÇekirdek (DNA,RNA) içerir.
 NÜKLEİK ASİTLERİN YAPISI
vNükleik asitler Nükleotid adı verilen yapı birimlerinden meydana
gelmişlerdir.
vDNA ve RNA birer polinükleotid zincirdir.
vDNA ve RNA sentezi esnasında su oluşur.
NÜKLEİK ASİTLERİN YAPISI
NÜKLEİK ASİTLERİN YAPISI
 AZOTLU ORGANİK BAZLAR
vA - PÜRİN BAZLARI :
vAdenin ve guanin bazlarıdır.
vÇift halkalı bir yapıya sahiptirler.
vİkisi de hem DNA hem de RNA yapısına katılırlar.
AZOTLU ORGANİK BAZLAR
vB - PİRİMİDİN BAZLARI :
vSitozin (S), Timin (T) ve Urasil (U) bazlarıdır.
vTek halkalı yapıya sahiptirler.
vSitozin hem DNA hem RNA yapısına katılırken, Timin sadece DNA
yapısına katılır.
vUrasil de sadece RNA yapısına katılır.
 BEŞ KARBONLU ŞEKER
vNükleotidlerin yapısına katılan riboz ve deoksiriboz şekerleridir.

vNOT:
1.Nükleotidler içerdikleri azotlu organik baza göre adlandırılır.
2.Nükleik asitler içerdikleri beş karbonlu şekere göre adlandırılır.
 FOSFORİK ASİT  (H3PO4 )
vNükleik asitlerin yapısına katılan üçüncü moleküldür.
vBu molekül hem DNA hem de RNA yapısına katılır.
ANASAYFA
 Deoksiribonükleik Asit (DNA)

1.Prokaryot hücrelerin sitoplazmasında,

ökaryot hücrelerin çekirdek, mitokondri ve kloroplast
organellerinde bulunur.
 Deoksiribonükleik Asit (DNA)
2.DNA molekülü birbirine sarılmış iki polinükleotid ipliğinden
yapılmıştır.
ØPolinükleotid iplikleri oluşurken nükleotidler birbirlerine fosfodiester
bağı ile bağlanır.

ØKarşılıklı zincirlerde her pürin bazı(adenin ve guanin) bir pirimidin

bazı (Timin ve sitozin) ile eşleşir.
ØVe aralarında zayıf hidrojen bağları oluşur.
ANASAYFA
Nükeotidleri kullanarak bir DNA zinciri oluşturunuz.
 Deoksiribonükleik Asit (DNA)
§DNA NIN GÖREVLERİ :
1.Hücredeki yönetici moleküldür.

2.Karakterlerin oluşmasını ve nesilden nesile aktarılmasını (kalıtımı)

sağlar.

3.RNA ların üretiminde kalıp görevi yapar.

4.Protein sentezini kontrol eder.

Deoksiribonükleik Asit (DNA)
Deoksiribonükleik Asit (DNA)
Deoksiribonükleik Asit (DNA)
 Deoksiribonükleik Asit (DNA)

§Nükleotid sayısı bilinen bir DNA molekülünde;

I.Pürin bazlarının toplamı
II.Deoksiriboz şekeri
III.Fosfat grubu
Sayılarından hangileri hesaplanabilir?

C: I,II ve III
Deoksiribonükleik Asit (DNA)
Deoksiribonükleik Asit (DNA)
Deoksiribonükleik Asit (DNA)
 Deoksiribonükleik Asit (DNA)

DNA Molekülünün Özellikleri :

1.Kendini eşleyerek bilgilerin dölden döle aktarılmasını sağlar.

2.Proteinlerin aminoasitleri için gerekli bilgiyi taşır ve gerektiğinde

RNA ya aktarır.
 Deoksiribonükleik Asit (DNA)
DNA ‘nın Kalıtım Faktörü Olduğunu Destekleyen Kanıtlar :
1.Bütün hücrelerde bulunması.
2.Ökaryotik hücrelerin en fazla çekirdeğinde bulunması, kromozom
yapısının büyük kısmını oluşturması.

3.Tüm vücut hücrelerinde aynı miktar bulunurken, üreme

hücrelerinde vücut hücrelerinin yarısı kadar bulunması.

4.Diğer organik bileşikler gibi yıkılıp yeniden sentezlenmesi (kendini

eşlemesi)
 Deoksiribonükleik Asit (DNA)
5. Pneumococus bakterileri ile yapılan deneyler.
Bu bakterilerin kapsüllüleri zatüreye sebep
olur.Kapsülsüzler hastalık yapmaz.
ØCanlı kapsülsüz bakteriler fareye
verildiğinde fare yaşar.
ØCanlı kapsüllü bakteriler fareye verildiğinde
fare ölür.
ØIsıtılarak öldürülmüş kapsüllü bakteriler
fareye verildiğinde fareler yaşar.
ØIsıtılarak öldürülmüş kapsüllü bakteriler ile
canlı kapsülsüz bakteriler karıştırılarak enjekte
edildiğinde farenin öldüğü görülür.
(Transformasyon)
Deoksiribonükleik Asit (DNA)
Deoksiribonükleik Asit (DNA)
DNA‘nın Kendini Eşlemesi (Replikasyon)
üDNA nın eşlenmesi sırasında iki DNA
zincirini bir arada tutan H bağları DNAaz
enzimi yardımı ile fermuar gibi açılır.

üAçılma ile her bir iplikteki pürin ve pirimidin

bazları açıkta kalır.

üHücrede önceden sentezlenmiş olan

nükleotidlerden uygun olanlar açılan kısımlara
yerleşir.

üDNA polimeraz enzimi sayesinde

fosfodiester bağları ile birbirlerine bağlanırlar.

üBu şekilde her bir zincir çift zincir halini alır.

DNA‘nın Kendini Eşlemesi (Replikasyon)
üOluşan her DNA molekülünün bir
ipliği eski, bir ipliği yenidir.
üBu eşlemeye “yarı konumlu”
eşleme denir.
üDNA replikasyonu ökaryot hücrede
üçekirdek,
ümitokondri ve
ü kloroplastta gerçekleşir.

üBölünmeyen hücrede DNA

eşlenmesi gerçekleşmez.
 DNA‘nın Kendini Eşlemesi (Replikasyon)
•Canlılardaki bütün kalıtsal moleküller DNA da dolayısıyla kromozomlarda
bulunmaktadır.
•Hücre Mitoz bölünmeyle çoğaldıkça kalıtsal madde miktarında bir değişme
olmadan oğul hücreler geçer.
•DNA’nın yeni hücreler eşit oranda geçebilmesi için Mitoz bölünme öncesi
DNA’nın kendini eşlemesi gerekir.
•Hücre bölünmesi öncesi DNA ‘nın kendini eşlemesi olayına Replikasyon
denir.
•Replikasyon için gerekli baz, şeker ve fosfat hücre sitoplazmasından
sağlanır.
•Enerji ve çeşitli enzimler kullanılır.
•Dehidrasyon tepkimeleri olup, su çıkışı gözlenir.
DNA‘nın Kendini Eşlemesi (Replikasyon)
Yarı Konumlu Eşleşmenin Deneysel İspatı
üMeselson ve Stahl tarafından DNA
sında normal azot (N14) bulunduran
bakteriler, izotop (ağır) azot (N15)
bulunan ortamda üretilmiştir.

üDNA ağırlığının %1 oranında arttığı

gözlenmiştir.

üE. Coli bakteri hücreleri tekrar

normal azotlu ortamda bırakılarak bir
kere replikasyona tabi tutulduklarında
iki tip azotu içeren orta ağırlıkta DNA
ların üretildiği görülmüştür.
DNA‘nın Kendini Eşlemesi (Replikasyon)
•Meselson ve Stahl DNA’nın yarı
korunumlu eşlendiğini ispatlamışlardır.

•Ağır azot(Azot 15) içeren DNA lar , normal azot

(Azot 14) içeren ortamda iki kere eşlenmeye
bırakılıp , DNA’ları santrifüjle incelendiğinde
ağırlık dizilimleri aşağıdaki gibi gerçekleşir.

•Birinci nesil % 100 Melez olur. DNA ‘nın

bir zinciri ağır bir zinciri ise normal azota sahiptir.

•İkinci nesilin ise % 50 si melez ,% 50 si ise

normal DNA lara sahiptir.

•Bu sonuçlar eşlenme sırasında her bir zincirin

kalıp görevi görerek karşısına ortamdan alınan
nükleotidlerin getirildiği görüşünü ispatlamıştır.
DNA
EŞLENMESİ
AĞIR AZOT
AĞIR AZOT
ANASAYFA

NORMAL AĞIR

Normal DNA Ağır DNA

zinciri zinciri

AĞIR NORMAL

DEĞERLENDİRME
AĞIR AĞIR
 Gen Mutasyonu
üEşleşme sırasında bazen hatalar da meydana gelebilir.
üDNA yapısında meydana gelen bu değişmelere Gen Mutasyonu (Nokta Mutasyon
) denir.

Bir zincir sağlam ise diğer zincir onarılabilir.

Gen Mutasyonu
Gen Mutasyonu
 RNA MOLEKÜLÜ
§Prokaryot hücrelerin sitoplazma ve ribozomunda bulunur.

§Ökaryotların ise çekirdek, ribozom, sitoplazma kloroplast ve mitokondrilerinde mevcuttur.

§Tek zincirli yapıdadır.

§Bu nedenle A=U ve G=S olma zorunluluğu yoktur.

§Kendini eşleyemez.DNA üzerinden transkripsiyon ile sentezlenir.

§DNA nın hücreyi yönetmesine aracılık eder.

§Tek zincir olduğundan zayıf H bağı içermez (tRNA hariç).

§Yapı ve görevine göre mRNA, tRNA ve rRNA olmak üzere üçe ayrılır.
 mRNA (Mesajcı RNA)
§Sentezlenecek proteine ait genetik bilgiyi DNA’dan alarak ribozoma taşır.(Hücrede
% 5 oranda bulunur.) tein sentezinde kalıp olarak iş görür.
§mRNA çekirdekte DNA’nın anlamlı zinciri üzerinden sentezlenir.
§İstenilen protein yeterince üretilene kadar tekrar tekrar kullanılır.Sonra hidroliz edilir.
 mRNA (Mesajcı RNA)
§mRNA üzerinde “bir aminoasidi proteine ilave et” anlamı taşıyan 3’lü nükleotid dizilerine
KODON denilir.
§DNA dan RNA üretilmesine Transkripsiyon denilir.
§Her mRNA bir gen tarafından sentezlenir.
§Bu olay esnasında meydana gelen hatalar kalıtsal değildir.
tRNA (Taşıyıcı RNA)

§Sitoplazmadaki amino asitleri alıp,

mRNA’ daki bilgiye göre ribozoma
taşır.

§Tekrar tekrar kullanılabilirler.

§Ortalama 70-80 nükleotitten oluşur.

§Yapısı yoncaya benzer.

tRNA (Taşıyıcı RNA)
§Hücrelerdeki RNA’nın %15’ini
oluştururlar.

§Suda çözünebilirler.

§Kodonları taşıyan bölgelere antikodon

denir.

§Kendilerine özgü aminoasitleri taşırlar,

dolayısı ile en az 20 çeşit bulunurlar.

§Örneğin; mRNA daki AUG kodonu

karşısına, tRNA da UAC antikodonu gelir.
 rRNA (Ribozomal RNA)

§Hücrelerdeki RNA’nın %80’ini oluştururlar.

§DNA tarafından sentezlenirler.

§Bazı proteinlerle birleşerek ribozomların yapısına katılırlar.

 DNA ve RNA Ortak özellikler

§Her ikisi de DNA tarafından sentezlenir.

§A,G ve S bazlarını bulundurur.

§H3PO4 (fosforik asit) grubu bulundurur.

DNA ve RNA Arasındaki Farklar
 PROBLEM

§DNA ve RNA molekülleri içinde DNAaz ve RNAaz bulunan bir

kaba konarak tamamen hidrolize edilirse ;
a)hangi moleküller açığa çıkar?
C: P, Deoksiriboz, Riboz, A,G,C,T,U
b)Bu monomerlerin hangisinden yararlanarak toplam DNA ve RNA
nükleotid sayısı bulunabilir?
C: P
 PROBLEM

§DNA ve RNA molekülleri içinde DNAaz ve RNAaz bulunan bir kaba

konarak tamamen hidrolize edilirse ;
c)Bu moleküllerden hangisi DNA nükleotid sayısını verir?
C: Deoksiriboz
d)Hangi moleküllerden yararlanarak hidroliz edilen Nükleik asit
çeşidini öğrenebiliriz?
C: Deoksiriboz ve riboz.
 PROBLEM
§200 fosfat, 35 urasil, 100 deoksiriboz, 15 timin, 40 adenin, 10 sitozin,
55 guanin bulunan bir deney ortamında;
a)Kaç DNA nükleotidi sentezlenir?
C: 100 (100 deoksiriboz olduğundan )
b)Kaç nükleotidlik bir DNA molekülü sentezlenebilir?
C: 50
c)Kaç RNA nükleotidi üretilebilir?
C: 0
d)Nükleotid sentezi sırasında ortamdakilerden hangisi değişmez?
C: urasil
 PROTEİN SENTEZİ

§Protein sentezinde başlıca kullanılan moleküller ve organeller :

§DNA,mRNA,tRNA,Aminoasitler,enzimler,ATP, ve ribozomlar.
§Transkripsiyon : DNA’nın kendisindeki bilgiyi yeni bir şifre halinde
mRNA’ya aktarır., bu olaya genetik şifrenin yazılması (Transkripsiyon)
denir.

§Şifreye göre aminoasitlerin birbirlerine bağlanarak uygun şifrenin

okunmasına (Translasyon) denir.
PROTEİN SENTEZİ
§BAŞLAMA KODONU:
§Protein sentezinin başlama kodonu AUG kodonudur.
§Protein sentezi ribozomdaki enzimlerin bu kodonu tanıması ile başlar.

§BİTİŞ KODONU : Protein sentezlendikten sonra sentezin bittiğini haber

veren kodonlardır.
§Bu kodonlar UAG,UAA, veya UGA dır.
§Bitiş kodonlarının tRNA karşılığı yoktur. Yani amino asit sentezlemez.
»ANİMASYON
 PROTEİN
SENTEZİ
§DNA’nın kendini eşlemesi ve protein sentezi ile ilgili olayların tümüne
“SANTRAL DOGMA” denir.
 PROTEİN
SENTEZİ I-II-III olayları sitoplazmada gerçekleşir.
§Prokaryotlarda
§Ökaryotlarda I ve II çekirdekte, III. Sitoplazmada gerçekleşir.
§II ve III’ teki olaylar sırasında meydana gelen hatalar kalıtsal değildir.
§I, II ve III’ ün gerçekleştiği yer mitokondri ve kloroplast olabilir.
ATP
 ATP’NİN
YAPISI
§Hücrede meydana gelen yaşamsal olaylar için gerekli olan enerji
ATP’den sağlanır.
ATP’NİN YAPISI
§ATP, hücrenin kolaylıkla kullanabileceği yüksek enerjili bağlara
sahiptir.
§Solunumla elde edilen enerji, hücrede ATP şeklinde, kimyasal
bağ enerjisine dönüştürülür.
§Adenin ile ribozun birleşmesi nükleoziti yapar.
§ Buna adenozin denir.
§
§Nükleozitin ilk fosfatla birlikte meydana getirdiği bileşik adenozin
mono fosfat ( AMP ) adını alır.
§
§Yüksek enerjili fosfat bağlarının hidrolize olmasıyla 7300 kalorilik bir
enerji açığa çıkar.
§Hücre zarından geçemez.

§Hücrede yıkımı ve sentezi süreklidir.

§Canlıların tümünde yıkımı ve sentezi gerçekleştirilir.

§Oksijensiz solunum, oksijenli solunum, fotosentez ve kemosentez

olaylarında ATP sentezlenir. (Fosforilasyon)
§ATP, kimyasal bağ enerjisinden sentezlenebilir.
§ATP’nin temel kaynağı ışık enerjisidir.
§ATP’de iki adet yüksek enerjili fosfat bağı vardır.

§Not : Tüm canlılar metabolik olaylarda ATP enerjisi kullanır ve her

hücre kendi ATP’sini üretebilir.
§Bu nedenle hücreler arası ATP transferi olmaz ve ATP depo edilmez.
Ancak ihtiyaç halinde üretilir ve tüketilir.
§Hücrede ADP’den ATP sentezlenmesine fosforilasyon ,
yıkımına ise defosforilasyon adı verilir.
§Hücrede ADP’den ATP sentezlenmesine fosforilasyon ,
yıkımına ise defosforilasyon adı verilir.
Yaşamsal faaliyetler için gerekli olan ATP
üretimi canlılarda 4 şekilde gerçekleştirilir.
FOSFORİLASYON