TIBBI BIYOLOJI 3 13-

01.11.2022

Mitokondri
Ve
Peroksizom
Mitokondri
w Oksijenli solunum yapan tüm hücrelerde bulunan, enerji üreten organeldir.
w Karbonhidrat, lipid ve proteinlerin y1k1mlar1 sonucunda oksidasyonlar1 ile
elde edilen enerji, oksidatif fosforilasyon mekanizmas1yla kimyasal ba
enerjisine ATP9ye dönü türülür.
w Kendine has DNA9s1 vard1r (mtDNA)
Mitokondriler enerji üretimi d1 1nda

"Kalsiyum homeostaz1
"Apoptoz
"Serbest radikal olu turma
"Serbest radikal süpürme
"Steroid biyosentezi
gibi olaylarda rol oynarlar.
 "Say1lar1 dei_kendir
(1-2000).
"Mitokondri say1s1, aerobik
metabolik aktivite ile ili_kilidir.
3Daha fazla aktivite = daha fazla
enerji gereksinimi = daha fazla
mitokondri

Metabolik aktivitesi yüksek olan hücrelerde çok say1da

(Karaci er hücresinde 20009den fazla) bulunurlar.
"_ekilleri
(küremsi veya uzun
silindirik)
"Büyüklükleri
farkl1l1klar gösterir
3Çap: 0.2-1 ¿m,
3Uzunluklar1: 2-6 ¿m
 Hücre içindeki yerle`imleri farkl1l1k gösterir
w Spermin kuyruk hareketini salamak için boyun bölgesine yerle`mi`tir.
w Kalp kas1nda kas1l1p gev`emeyi salamak için miyofibriller aras1nda bulunur.
w Hemen hemen bütün ökaryotik hücrelerde bulunur;
Hayvan, Bitki, Mantar, Protista (protozoa, algler).

w Eritrositlerde mitokondri yoktur.

w Bakterilerde mitokondri yoktur.
 MITOKONDRININ KISIMLARI

o Çift katl1 bir zarla sitoplazmadan ayr1l1r

o Bu membran mitokondriyi matriks ve zarlar aras1 bo luk olmak
üzere iki k1sma ay1r1r.
o Her iki zar da lipid çift tabakas1ndan (lipid bilayer) olu ur
o ç zar krista ad1 verilen k1vr1mlar olu turarak yüzeyini geni letir.
Enerji üretimi fazla olan hücrede say1lar1 fazlad1r
o ç zar1n matrikse bakan yüzeyinde <iç zar küreleri= ad1 verilen
küresel parçac1klar bulunur. Bunlar ATP sentezinin yap1ld1 1
yerlerdir.
 DI_ ZAR

o 6-7 nm kal1nl1 1nda olup plazma membran1n1n

yap1s1na benzer.
o Porin adl1 kanal proteinleri vard1r.
o Porinler küçük moleküllerin serbest difüzyonunu
sa larlar
o Porin ad1 verilen protein kanallar1ndan
büyüklü ü 1.000 daltondan daha küçük
moleküller geçebilir (su, iyonlar).
o Lipid sentezi ile ili kili enzimler
 ZARLAR ARASI BO_LUK

w 5-10 nm geni`liindedir.
w Sitozole e`deer içeriktedir.
w Baz1 proteinler bulunur (örnein sitokrom c = elektron
transportu ve apopitoz)
 1Ç MEMBRAN
" 6-8 nm kal1nl11nda olup yar1 geçirgen özelliktedir. Baz1
moleküller matrikse aktif transport ile geçer.
" 1ç membran d1` membrana paralel seyreder, ancak matrikse
doru Krista denen k1vr1mlar yapar.
" Kristalar1n yap1s1 farkl1l1klar gösterir (çubuk, tüp, prizma).
 MATRIKS
o 1ç membran1n çevreledii aland1r.
o Bol miktarda mitokondrial fonksiyonlar ile ilgili protein ve enzimler,
mtDNA, ribozomlar ve tRNA bulunur.
o Matrikste granül say1s1 azd1r. Hücre içindeki kalsiyum ve magnezyum
gibi katyonlar1n fazlas1 mitokondriye geçerek granüllere balan1r.
Depolanan bu katyonlar gerektiinde tekrar sitozole geri yollan1r.
 KRISTALAR
" Kristalar iç membran yüzeyini artt1rmaya yönelik
yap1lard1r. Örnein; Karacier hücresinin
mitokondriyal iç membran alan1 hücrenin total
membran alan1n1n 1/39ünü olu`turur.

" Enerji üretimi fazla olan hücrelerde krista say1s1

fazlad1r. Örnein, Kalp kas hücrelerinin krista say1s1
karacier hücrelerinin krista say1s1ndan 3 kat fazlad1r.
¯ Youn fonksiyonel özelliinden
dolay1 iç membran1n protein oran1
dier membranlara göre daha
yüksektir.
¯ % 70 protein, % 30 lipid ve çok az
kolesterol.
¯ Mitokondriye özgü bir fosfolipid
olan kardiyolipin (dört ya asit
zinciri) iç zarda ve bilhassa kalp
kas1nda çok fazla miktarda bulunur.
¯ Kardiyolipin zar1n geçirgenliini
k1s1tlar (proton ak1_1n1 s1n1rlar).
¯ Kardiyolipin, Sitokrom oksidaz aktivitesi
için gereklidir.
¯ Yüksek negatif yük ta 1yan bir fosfolipiddir
" 1ç membranda üç tip protein bulunur:
w Elektron transport zinciri ile ilgili proteinler
(enzimler, sitokromlar)
w Matrikste ATP yap1m1n1 gerçekle`tiren ATP sentetaz
w Metabolitlerin matrikse giri` ç1k1`1n1 düzenleyen Permeaz ad1 verilen
transport proteinleri.
Mitokondriler hücrenin enerji
üretim merkezleridir.

Lipid ve karbonhidratlar1n
y1k1m1ndan elde edilen
kullan1labilir enerjinin (ATP)
büyük bölümünün
üretiminden sorumludur.

Hücre için gerekli enerjinin %

959i burada üretilir.
ATP, organizman1n hem enerji kayna 1 hem de fosfat grubu
vericisidir.

çerdi i yüksek enerjili ba lar1n hidroliziyle aç1 a ç1kan enerji,

organizman1n enerji isteyen, bir ba ka deyi le, endergonik
reaksiyonlar1nda kullan1l1r:

Kas kas1lmas1nda % 60

Aktif transportta % 30

Karbohidrat, lipid, protein ve nükleik asitler gibi maddelerin

biosentezinde% 10
ATP9nin bir hücrede yap1l1p
Hücre zar1 ATP için ATP genellikle depo
di er hücreye ta 1nmas1
geçirgen deildir. edilemez.
söz konusu de il.

Kas hücresinde ATP ATP konsantrasyonu

ço unlukla kas kas1lmas1
için kullan1l1rken
böbreklerde tubuluslarda
geri emilimi sa layan aktif
transport için kullan1l1r.
azald1 1nda ADP miktar1
artar. Solunum zinciri
uyar1l1r. ATP miktar1 artar.
Buna <solunumla kontrol=
ad1 verilir.
 MITOKONDRIYAL
GENOM
o Mitokondriyal DNA (mtDNA)9n1n
organelde birçok kopyas1 (2-12)
vard1r.
o 1nsan ve çou hayvan hücrelerinde
mtDNA9n1n ortalama molekül
a1rl11 106, boyutu yakla`1k 16,5
kb9d1r.
Mitokondriyel DNA Hem Anne Hem
Babadan Ortak Aktar1l1yor Olabilir.

Mitokondriyel DNA ki Farkl1 Genom

Bar1nd1r1yor

Örne in birkaç bal ar1s1 türünde,

meyve sineklerinde bu durum
gözlenmi tir.

Hatta insanda bile bu geçi yak1n

geçmi te tespit edilmi tir.
Mitokondriyal genom sirküler çift zincirli DNA9dan olu ur.
A 1r (H) zincir Hafif (L) zincir
mtDNA9n1n % 939ü kodlanan Genler intron içermez ve
dizilerden olu maktad1r. zay1f oranda paketlenmi tir.

Baz1 genlerin stop kodonlar1

Baz1 genler üst üste binmi tir,
yoktur, bu eksiklik
di er genler ise genellikle bir
transkripte post-
iki bazl1k kodlanmayan
transkripsiyonel olarak
bölgelerle ayr1l1r veya ara
eklenen UAA stop kodonu ile
vermeksizin devam eder.
giderilir.
Mitokondriyal genom
2 rRNA (16S ve 12S rRNA) geni w Bu genlerden 289i H-zincirde, 99u L-

37 gen içerir
zincirde yer al1r.
w Di er proteinler nükleer genom taraf1ndan
22 tRNA geni kodlan1p mitokondriye transfer edilir.

13 elektron transportu ile

oksidatif fosforilasyonla ilgili
proteinlerin subünitlerini
kodlayan gen.
Mitokondriyal ribozomlar1n rRNA9lar1 mtDNA taraf1ndan
kodlan1rken ribozomal proteinler sitozolden transfer edilir.

Mitokondriyal ribozomlar sitoplazmik ribozomlardan ziyade baz1

özellikleri ile bakteriyal ribozomlara benzer;

Eritromisin ve tetrasiklin bakteriyal ve mitokondriyal ribozomlar1

bloke ederken, siklohegzemid ökaryotik ribozomlar1 bloke eder.
" Mitokondriyal DNA9n1n tamir mekanizmas1
zay1ft1r ve bu yüzden mutasyon oran1
nükleer genomdan yakla`1k 10 kat yüksektir.

" Mutant ve normal mitokondriyal DNA

kopyalar1n1n bir arada bulunmas1 durumuna
Heteroplazmi denir.

" Heteroplazmi doku spesifik olabilir.

 Hücre bölünmesi s1ras1nda mitokondrilerin
hücrelere rasgele da 1lmas1ndan dolay1 baz1
hücrelerdeki tüm mitokondri popülasyonu mutasyon
ta 1yan mitokondrilerden veya normal
mitokondrilerden olu abilir.
Bu duruma Homoplazmi denir.
MITOKONDRIYAL HASTALIKLARIN
NEDENLERI
Mitokondri fonksiyonundaki bozukluk

MtDNA9daki mutasyonlar

Nukleer DNA9da mitokondri proteinleri kodlayan genlerdeki mutasyonlar

laçlar

nfeksiyonlar
MITOKONDRIYAL HASTALIKLARIN
BELIRTILERI
Büyüme bozuklu u

Kas koordinasyonunda azalma

Kas zay1fl1 1 (miyopati; myo-: kas; patho-: hastal1k)

Görme, duyma bozuklu u

Ö renme bozuklu u

Kalp, karaci er, böbrek, gastro-intestinal, solunum yollar1 bozukluklar1

Nörolojik bozukluklar ve demans

MITOKONDRI VE KANSER
Kanser hücrelerinde
çe itli metabolik
faaliyetlerde de i iklikler
görülmektedir.
Kanser hücrelerinin
mitokondrileri normal
hücrelerin mitokondrileri
ile boyut, içerik ve
konum aç1s1ndan farkl1l1k
gösterir.
Elde edilen verilere göre
kanser hücrelerinde
mtDNA9da mutasyon
birikimi çekirdek
DNA9s1na göre 10 kat
daha fazlad1r.

Mitokondri ve kanser ili kisi üzerine

yap1lan, say1s1 giderek artan
ara t1rmalar1n sonuçlar1ndan mtDNA moleküler kanser
faydalan1larak mitokondri
mutasyonlar1n1n, kanser tan1s1 ve biyomarkeri olarak
takibinde kullan1labilmesi için yeni gelecek vaadetmektedir.
moleküler yöntemler
geli tirilmektedir.
MITOKONDRI VE YA LANMA
Ya lanma süreci içinde mitokondri DNA9s1nda meydana
gelen mutasyonlara ba l1 olarak, oksidatif fosforilasyon
sistemiyle enerji üretiminin verimlili i dü er.

Geç ba lang1çl1 nörodejeneratif hastal1klar olan

Parkinson ve Alzheimer hastal1klar1nda solunum
zincirinde disfonksiyon vard1r

Bu hastal1klarda mitokondriyal DNA mutasyonlar1

gösterilmi tir
 lk kez 1954 y1l1nda EM ile gözlemlenen ve ilk ba larda
mikrocismicik ad1 verilen bu yap1lar, daha sonra hidrojen
peroksit (H2O2) üretmesi nedeniyle peroksizom ad1n1 alm1 t1r.

Eritrositler hariç tüm hayvansal ve baz1 bitkisel hücrelerde

bulunan peroksizomlar tek zarla çevirili, yuvarlak veya oval
ekilli küçük (0.2-1µm çap1nda) organellerdir.
PEROKS ZOML
AR DNA ve ribozom içermez.

Ço u insan hücreleri ortalama 500 peroksizom içerir.

Peroksizomlar1n ömürleri bir kaç gündür.

" A-Fluoresan mikroskopta
peroksizomlar ye il,
mikrotübüller k1rm1z1,
nukleus mavi.
" B-Peroksizomlar1n
elektron mikrograf1.
 Peroksizomlar ~50 farkl1 enzim içerirler. Enzim içerikleri hücre
tipine göre dei_kenlik gösterir.

En önemli üç oksidatif enzim

o katalaz

o D-amino asit oksidaz

o ürat oksidaz

Peroksizom proteinlerinin %40'1n1 katalaz olu_turur.

" Peroksizomal
proteinler sitozomal
ribozomlar
taraf1ndan
sentezlenir.
¥ Peroksizomal
proteinlerin hedefe
ta_1nmas1nda görevli
proteinler Peroksin
(Pex) olarak
adland1r1l1rlar

¥ Peroksizoma
yönlendirici sinyal
(PTS) ta_1yan
proteinler, peroksinler
taraf1ndan tan1narak
peroksizom içine
transport edilir.
Peroksizomal proteinlerin peroksizomlara yönlenmesinde rol
oynayan iki dizi tan1mlanm1 t1r.

PTS1 (=Peroksizomal hedef dizi 1): Proteinin C- uç bölgesindeki üç

amino asitlik dizi bir reseptör proteini olan Pex5 ile tan1n1r.

" Proteinlerin büyük bir ço unlu u bu diziyi ta 1r.

PTS2 (=Peroksizomal hedef dizi 2): Proteinin N- uç bölgesinde

dokuz amino asitten olu an dizi Pex7 reseptör proteini ile
tan1n1r.
Peroksizomlar1n Fonksiyonlar1
Peroksizomlarda enzimler arac1l1 1yla oksidatif reaksiyonlar sonucu çe itli substratlar y1k1l1r:

Ya asiti moleküllerinin y1k1m1yla ( oksidasyon) asetil-CoA olu ur.

Memeli hücrelerinde oksidasyon hem mitokondrium hem de peroksizomlarda gerçekle ir,

ancak maya ve bitki hücrelerinde bu reaksiyon sadece peroksizomlarda yap1l1r.
Peroksizomlar lipid biyosentezine kat1l1rlar:

Kolesterol ve dolikol endoplazmik retikulum

yan1s1ra peroksizomlarda da sentezlenir.

Karaci er peroksizomlar1nda safra asitleri

sentezlenir.
Peroksizomlar plazmalojen sentezi için gerekli
çe_itli enzimleri içerirler.

Peroksizomlar miyelin k1l1fta en fazla bulunan

fosfolipid olan plazmalojen olu_umunun ilk
basama1n1 katalizlerler. Plazmalojenlerin
sentezindeki son a_ama ER de gerçekle_ir.

Plazmalojenler özellikle beyin ve kalp hücrelerinde

bulunan bir membran bile enidir. Plazmalojen
yap1m1nda hata olursa nöronlarda miyelin k1l1f
olu mad1 1ndan nörolojik hastal1klara neden olur.
Peroksizomlar hücreye giren toksik moleküllerin y1k1m1n1 yaparak
uzakla t1r1rlar:

Karaci er hücrelerinde peroksizomlar1n temel görevi toksik etkiyi ortadan

kald1rmakt1r.

Örne in içilen alkolün %25 oksidasyonla asit aldehite dönü türülür.

Kan yoluyla gelen pek çok toksik molekül bu ekilde detoksifiye edilir.
Peroksizomal
hastal1klar