10.

SINIF BİYOLOJİ KONULARI

• 1. ÜNİTE: ÜREME ( 39 DERS SAATİ ) yaklaşık aralık ayına kadar.

• 2. ÜNİTE: KALITIMIN GENEL İLKELERİ ( 39 DERS SAATİ ) nisana kadar.
• 3. ÜNİTE: DÜNYAMIZ ( 30 DERS SAATİ )
• Bütün canlılar hücre ya da hücrelerden
meydana gelmiştir.
• Her hücre, daha önceki bir hücrenin
bölünmesiyle oluşur.
• Bir hücreli canlılarda bölünme, hücrenin
bölünmesi, organizmanın çoğalmasını
sağlar.
• Çok hücreli canlılarda çoğalan hücreler
farklılaşarak dokuları; dokular organları;
organlar sistemleri ve sistemler de
organizmayı meydana getirir.
• Prokaryotik hücreler basitçe
ikiye bölünerek çoğalır.
• Ökaryotik hücreler mitoz adı
verilen hücre bölünmesi ile
çoğalırlar.
Bir hücrenin mitoz yapabilmesi için yeterince büyümesi
gereklidir. Bu büyüme hücrenin özelliğine, tipine ve işlevine
göre değişebilir. Örn, sinir hücresi bölünemezken, kemik iliği
hücreleri sürekli bölünebilir.

• Cisimlerin yüzey alanının, • Bu nedenle yüzey alanındaki

boyutun karesiyle (r2) hacmin,
boyutun küpüyle (r3) arttığı
düşünülürse; hücre büyüdükçe
yüzey alanının hacime oranı
azalacaktır (r2/r3).
artış, hacimdeki artıştan küçük
olacak, hücre sitoplazmasının
ihtiyaçları hücre zarı tarafından
karşılanmaya yetmeyecek,
hücreden bölün emri çıkacaktır.
Bölünme yeteneğine sahip hücrelerde, hücre
büyümesi ve bölünmesi sürekli tekrarlanır.

Hücre büyümesi hücre bölünmesi hücre büyümesi ….

Hücre bölünmesinin, asıl nedeni hacim yüzey oranının bozulmasıdır. İspat için amiple
şu deney yapılmıştır.
1. deney: Amipin büyümesine izin vermeden sitoplazması sürekli kesildiğinde amipin
bölünmediği, kontrol grubununsa sürekli bölünebildiği görülüyor.
Deney 2: deneyin 2. kısmında amipin yeterli olğunluğa eriştiği bölünmeden hemen önce
sitoplazması kesildiğinde amipin bölündüğü görülüyor.
Sonuç1: Hücreyi belirli büyüklükte tutmak bölünmeyi durdurur.
Sonuç2: Hücreden bir kere bölün emri çıktığında artık hücre büyüklüğünün bölünmeye etkisi
kalmaz.
DNA, hücrenin tüm yaşamsal olaylarını yöneten, kalıtımını sağlayan
ve hücre bölünmelerinde interfaz evresinde kendini kopyalayan
(replikasyon) bir moleküldür.
Bilgiler genler hâlinde DNA’da bulunur (Bazı virüslerde RNA’da)
Bir organizmadaki genlerin tamamına genom denir.
Ökaryotik hücrelerde, hücre bölünmezken kalıtım materyali
çekirdekte, DNA ve protein kompleksi olarak bulunur. Bu yapıya
kromatin (kromatin ağ) denir.
İnce iplikler olan kromatinler bölünme öncesinde eşlenir. Bölünme
sırasında ise kısalıp kalınlaşarak kromozoma dönüşür.
Eşlenme sonucu oluşan kromozomun her bir kopya
parçasına kardeş kromatid denir. Kardeş kromatidler
sentromerle birbirine bağlanır. Sentromerde iğ
ipliklerinin bağlandığı protein bölgeye kinetekor
denir.
Aynı kromozom sayısına sahip farklı türler olabilir.
Kromozom sayısı ile canlıların gelişmişlikleri arasında
bir ilişki yoktur.
• Hücre bölünmezken DNA kromatin iplik
şeklinde bölüneceği zaman kromozom
şeklindedir.

• Kromozomlar hücrede bölünme esnasında

ortaya çıkan, kendini eşleyebilen yoğunlaşmış
DNA kısımlarıdır.

• DNA ve protein kompleksine kromatin ağ denir.

DNA ile birlikte bulunan bu proteinler DNAnın
korunmasını ve gen aktivitesinin kontrol
edilmesini sağlar.
Hücre Döngüsü: Bir ökaryotik ana hücrenin ikiye bölününceye kadar
gerçekleşen ve birbirini izleyen olayların tümü, hücre döngüsünü
(hücre siklusunu) oluşturur.
• Hücre döngüsü İNTERFAZ (bölünmeye
hazırlık) ve MİTOTİK EVRE
( Bölünme: Mitoz+Sitokinez)
evrelerinden oluşur. Hücrelerin
bölünme süreleri farklıdır.
• Hücrelerin hayat uzunlukları farklı
hücrelerde farklıdır. Bazı hücreler çokça
bölünür, bunların interfazları kısadır,
bazıları bölünmez interfazları yoktur.
• Döllenmiş yumurta hücresinde büyüme
evresi yoktur, hızlı bölünmeler vardır.
 A. İnterfaz: Hücre döngüsünün % 90 ını oluşturan, bölünmeye hazırlık evresidir.
Bu evrede hücre hem proteinlerini, hemde organellerini çoğaltarak büyür.
G1(birinci ara), S(sentez) ve G2(ikinci ara) olmak üzere 3 evreden oluşur.
1. Hücreler büyür.

2. Bölünme için gerekli proteinler sentezlenir.

3. Kromozomlar kopyalanır (DNA sentezlenir) ve hayvan hücrelerinde sentrozomlar eşlenir.

G1 evresinin süresi hücreden hücreye farklılık gösterir (sinir ve embriyonik), hücre bu evrede
büyür. S evresinde DNA eşlenir. G2 de büyüme devam eder ve hazırlıklar tamamlanır.

Bu evrede DNA replikasyonu kritiktir. DNA sentezlenmezse bölünme olmaz. Amaç DNA’nın
çoğaltılarak yeni oluşacak hücrelere aktarılmasıdır. DNA sentezi gerçekleşmiş hücre kesinlikle
bölünmek zorundadır.

NOT: Bu evrede sentrozom kendini eşler, fakat sentriyoller iğ ipliği oluşturmak için zorunlu değil,
bitkiler farklı şekilde oluşturur.
Mitoz bölünme yeteneğine sahip hücrenin bölünmeden
önce geçirdiği hazırlık evresine İNTERFAZ denir.
İnterfazda her kromozom kendisini
kopyaladığı için, bu evrenin
sonunda her kromozom ikizi olan
diğer kromotitle birlikte iki kardeş
kromatitten oluşur.
Kromozomdaki iki kromatit,
sentromer kısımlarından birbirine
tutunmuştur.
• Mitoz sonucunda bir ana B. MİTOTİK EVRE
hücreden, bu hücreyle aynı
özellikleri taşıyan iki yavru
hücre meydana gelir.
• Hücre sayısı 2ᵑ
• Hücrenin kromozom sayısı aynı
kalır ve mutasyon olmadığı
sürece hücrelerdeki genetik
materyal DEĞİŞMEZ.
• Hücre bölünmesi bir
hücrelilerde üremeyi, çok
hücrelilerde onarım, yenilenme
büyüme, gelişmeyi sağlar.
 İnterfazdan sonra Mitotik evre gelir.
Mitotik evre = Mitoz + Sitokinez

ÇEKİRDEK BÖLÜNMESİ SİTOPLAZMA BÖLÜNMESİ

PROFAZ, METAFAZ, ANAFAZ, TELOFAZ
 1. PROFAZ
• Hücre yuvarlaklaşmaya başlar.

• Profazın başında kromozomlar çekirdeğin

içinde ince iplikler halindedir, herbir
kromozom bükülmüş iki iplikten oluşur, bu
iki iplik DNA’nın eşlenmesiyle oluşan kardeş
kromatidlerdir.

• Profaz ilerledikçe bu iplikler yoğunlaşmaya

başlar ve kromozoma dönüşür. Kromozomu
oluşturan kardeş kromatidler sentromerden
birbirine tutunur.
• Mitozun bu ilk evresinde hücredeki çekirdekçikler
ve çekirdek zarı erir.

• Kromozomları oluşturan kromatin iplikler kısalıp

kalınlaşarak kromozom çubukları haline gelir.

• Varsa sentrozomlar mikrotübüllerin

uzaklaşmasıyla zıt kutuplara gider ve iğ ipliklerini
oluşturmaya başlar. Ancak sentrozom olmasa bile
iğ ipleri meydana gelir. (Örn, bitkilerde mikrotübül
organize edici bölge iğ ipliklerini oluşturur.)

DNA eşlenmesinin henüz gerçekleşmediği bir interfaz evresinde D

miktarı 10 -23 ngr ve kromozom sayısı 2n=34 olan bir hücrenin profa
2. METAFAZ
• İğ iplikleri tam olarak oluşmuştur.
Kromozomların bağlandıkları iğ
ipliklerine kromozom iğ ipliği
denir.
• Her Kromozomun kardeş
kromatidlerinin kinetokorları zıt
kutuplardan gelen kinetokor
mikrotübüllerine tutunur.
• Kromozomlar en belirgin şekilde
bu evrede görülürler.
 3. ANAFAZ
• Kinetokorlara bağlı iğ iplikleri (mikrotübüller)
sayesinde ve sentromer bölgesindeki
proteinlerin çözülmesiyleayrılan kardeş
kromatitler, zıt kutuplara çekilir.

• İğ iplikleri tarafından zıt kutuplara çekilen

her kromatit, yeni hücrenin kromozomu olur.

• İnterfazda iki katına çıkan genetik materyal

tekrar ikiye ayrılır.
Kromozom sayısı 2n= 34 olan bir hücrenin
a)anafaz evresindeki toplam kromatid sayısı
b)Anafaz tamamlandığında bir kutuptaki toplam kromatid sayısı
4.TELOFAZ
• Çekirdek zarı ve çekirdekçik
tekrar oluşur.
• Kromozomlar tekrar kromatin
iplik haline dönüşür.
• Yani bir bakıma bu oluşumlar
profazın tersidir.
• Bölünme açısından çekirdek
dinlenme evresine girer, fakat
metabolizma açısından aktiftir.
SİTOPLAZMA BÖLÜNMESİ (SİTOKİNEZ)
• Telofazın sonuna doğru
sitoplazma bölünmeye başlar.
• Sitoplazma bölünmesi
tamamlandığında bir hücreden
iki hücre oluşmuş olur.
• Bitki ve hayvan hücrelerinde
farklı şekillerde sitoplazma
bölünmesi olur.
• Hayvan hücresi boğumlanarak
bölünür.
• Bitki hücreleri golgi kesecikleri
tarafından oluşturulan orta lamel
plağı tarafından bölünür. Ara
lamelin hammaddesi selüloz ve
pektindir. Bu hücre duvarına
dönüştürülür ve sitoplazma
ayrılır.
Hücre döngüsünün belli
kontrol mekanizmaları vardır.
• Kontrol mekanizmaları, dur ya da
devam et sinyalleri ile döngüyü
düzenler.
• Örneğin interfaz evresinde
büyümesi tamamlanmamış ya da
DNA eşlenmesi tamamlanmamış
ya da DNA hasarı onarılmamış
bir hücrenin sonraki bölünme
evresine geçmesine izin
verilmez.
Hücre bölünmesi, kontrol altındadır. Çeşitli nedenlerle bu kontrol ortadan kalkarsa
hücreler kontrolsüz olarak bölünüp çoğalmaya başlar, tümör oluşumu ve kanser
hastalığı ortaya çıkar. Bunun başka dokulara sıçramasına metastaz denir.
• Laboratuvar ortamında farklılaşmasını
tamamlamış hücreler zayıf
bölünürken, embriyonik hücreler ve
kanser hücreleri hızlı bölünürler.
• Hücre bölünmesi 2 şekilde kontrol
edilir.
1. Kontak inhibüzyonu: Hücre
yoğunluğuna, kalabalıklığına bağlı
kontrol
2. Belirli sayıda bölünmeden sonra
hücre bölünmesi otomatik olarak
durur.
1. Denetimi kaybedenler iyi huylu
tümörleri
1. Ve 2. denetimi kaybedenler kötü
huylu tümörleri (kanseri) oluşturur
Kanserde Erken Teşhis Hayat Kurtarır
Gametlerdeki kromozom sayı ‘’n’’ olarak Biri anneden diğeri babadan gelen aynı
bilinir ve haploit ( monoploit) olarak karakterlere etki eden genleri taşıyan
adlandırılır. Zigotun mitotik kromozomlara ‘’homolog kromozom’’
bölünmelerle oluşturduğu vücut denir. Aynı karaktere etki eden genlere
hücreleri ve üreme ana hücreleri ‘’2n’’ alel gen denir. Bunlar homolog
olarak bilinir ve diploit olarak kromozomlar üzerinde karşılıklı
adlandırılır. lokuslarda bulunur.
Otozom : Hem dişi hem erkek bireylerde ortak olarak bulunan kromozomlardır. Bunlar hayatsal
olayların yürütülmesinden sorumludur.
Gonozom : Cinsiyeti oluşturan kromozomlardır. Diploit bireylerde 2 tane, haploit bireylerde bir tane
bulunur.
İnsanda dişi birey 2n: 44 + XX n: 22 + X(dişi de tek çeşit)
İnsanda erkek birey 2n: 44+XY n: 22 + X n: 22 + Y (erkekte 2 çeşit)
gonozom
otozom gonozom otozom gonozom

Soru : Eşey hücresinde 10 otozomu bulunan diploit bir canlının karaciğer

hücresindeki otozom ve gonozom sayısını bulunuz?