Gametogenez

 Gametogenezis (gametlerin oluşumu), özelleşmiş üreme

hücreleri olan gametlerin oluşum ve gelişme sürecidir
 Sperm ve ovum (erkek ve kadın gametleri) özelleşmiş
cinsiyet hücreleridir.
 Bunlar vücut (somatik) hücrelerinin yarısı kadar (haploid
sayıda) kromozom taşırlar.
 Gametogenezis sırasında mayoz bölünme adı verilen özel
bir hücre bölünmesi ile kromozom sayısı yarıya düşer.
Gametogenez

 Gametlerin olgunlaşma sürecine erkekte spermatogenezis,

kadında oogenezis denir
 Bu dönemde gamet hücrelerinin kromozom ve sitoplazmaları
fertilizasyon (erkek ve dişi gametlerin birleşmesi) için cinsiyet
hücrelerine paylaştırılır.

 Gametogenezis sırasında kromozom sayısı yarıya iner ve

hücrenin şekli değişir.
Promordial Germ Hücreleri (PGH)

PGH;
Gelişimin 2. haftasında epiblast tabakasından köken alan,
4. haftada vitellus kesesi duvarında ilk kez gözlenen,
5. haftanın sonuna kadar gonadlara göç eden,
Bu göçleri sırasında ve sonrasında mitozla çoğalan
hücrelerdir. Göç sırasında başlayan mitotik bölünmelerle
sayıca kalabalıklaşan hücreler bu durumu gonada
ulaştıktan sonrada devam ettirirler.

4
5
 Kalıtımla İlgili Kromozom Kuramı
 Bir bireyin ayırt edici bireysel özellikleri anne ve
babadan aktarılan kromozomlar üzerindeki genler
tarafından belirlenir.

 23 çift homolog kromozomun 22 çifti otozomal

kromozom, 1 çiftide seks kromozomudur.

6
 Gametogenez

Spermatogenez Oogenez
Erkekte haploid (23) Kadında haploid (23)
Kromozomlu spermatozoon’un, kromozomlu oositin
gelişimi, olgunlaşması ve atılımı gelişimi, olgunlaşması ve atılımı

7
 Terminoloji

Spermatozoon (tekil) Oosit=Ovosit (tekil)

Spermatozoa (çoğul) Ova (çoğul)
Spermatozoonlar (çoğul) Oositler (çoğul)

8
 Gametogenezin Aşamaları
 Proliferasyon (çoğalma=mitoz bölünmelerle)

 Mayoz bölünme
 Farklanma
 Olgunlaşma

9
 Mitoz
 Mitoz, bir hücrenin bölünerek genetik olarak ana hücrenin tıpa tıp aynısı
olan 2 yavru hücrenin oluşması sürecini kapsar.

 Hücre mitoza girmeden önce her kromozom kendi DNA’sının bir kopyasını
çıkararak (replikasyon) çift hale gelir.
 Mitozun başlamasıyla kromozomların boyları, kısalıp, kıvrılmaya ve
yoğunlukları artmaya başlar.
 Bu yapısal değişiklikler profazın başlangıç evresini belirler.
 Bu evrede her kromozom kromatid adı verilen birbirine paralel iki alt
birimden oluşmuş ve sentromer denilen dar bir bölgede birbirleriyle
birleşmiş haldedir.

11
 Profaz
•Hücre zarında geçirgenlik
artar, hücre su alarak
yuvarlaklaşır.
•Enzimatik etkiyle çekirdek zarı
kaybolur. Erimezse mitoz
profazda kalır.

13
 Profaz
• Kromozomlar yoğunlaşır, daha da
kısalır ve kalınlaşır. Kromatidler
ancak prometafaz evresinde
seçilebilir
• Sentrioller kutuplara çekilir.
• Nukleolus giderek kaybolur
(yapısal materyali bazı
kromatidlere bağlanır)
• Golgi kompleksi diktiyazom
denen küçük parçalara ayrılır.
•10 dakika sürer.
 Metafaz
• Tüm kromozomlar ekvator plağı üzerinde
toplanırlar
• Kromozomlar sentromerleriyle iğ
ipliklerine bağlanırlar.
• Metafaz bitiminde her kromozomdaki
sentromer (kinetokor) ikiye ayrılır.
• Kinetokorların biri bir kromatid, diğeri
öbür kromatid üzerindedir
25-35 dakika sürer

15
Metafaz

16
 Anafaz
•Kardeş kromatidler hücrenin kutuplarına göç
eder
•Her kutupta 46’şar (diploid) kromatid toplanır
•Sentromersiz kromozom parçaları anafaz
hareketine katılmazlar
•ARA CİSİM
•Sentriollerden ayrılan kesintisiz mikrotubul
fibrilleri hücrenin merkezi bölümünde
toplanarak yoğun bir kitle olan ara cismi
oluşturur
•Sitoplazma ara cismin olduğu yerden ikiye
ayrılır.

17
 Telofaz
 Hücrenin her iki
kutbundaki kromozomlar
kıvrımlı hallerini
kaybederek uzarlar.

 Yeni bir çekirdek zarı

oluşur oluşmaz
sitoplazmada boğumlanıp
ikiye ayrılır ve bölünme
tamamlanır.

18
19
MAYOZ BÖLÜNME
 Mayoz
➢ Mayoz bölünmeyle her türün kromozom sayısının sabit kalması
sağlanır.
➢ Mayoz bölünmenin amacı, gerçekte bir çoğalma değil eşeysel
rekombinasyonları, dolayısıyla biyolojik çeşitliliği oluşturmaktır.
➢ Birbirini izleyen iki hücre bölünmesi sonucu 4 oğul hücre oluşur.
➢ Birinci bölünmede kromozom sayısı yarıya indirgenir.
➢ İkincisinde her bir kromozomdaki kromatidler birbirinden ayrılır.
➢ Mayozda da mitozdaki gibi hazırlık ve bölünme olarak iki ana evre
vardır.
➢ Hazırlık evresinde: DNA eşlenir, protein sentezi, ATP sentezi
➢ Sentriyoller kendi eşlerini oluşturur.
21
I.MAYOZ BÖLÜNME

•İki kardeş hücre oluşumu ile sonuçlanır.

•Profaz uzundur.
•Alt evreleri: Leptoten
Zigoten
Pakiten
Diploten
Diakinez

22
 LEPTOTEN

•Profazın başlangıcını belirler.

•Kromozomlar ince uzun iplikler
gibi görülür.
• Yalnızca eşeysel kromozomlar
yoğun cisimcikler olarak ayırt
edilir (heteropiknotik cisimcik)

23
 ZİGOTEN

•Anne ve babadan gelen

homolog kromozomlar
çiftler yapar.

•Kromozom kolları
birbirine değer (sinaps).

•Kromozomlar kısalıp
kalınlaşmaya başlarlar.
24
 PAKİTEN
•Kromozomlardaki kısalma devam eder.
•Kromozom çiftlerindeki kromatidler
belirginleşir.
•Her çiftte dört adet kromatid bulunur (tetrat).
•Tetratların sayısı haploid kromozom sayısı
kadardır.
•Her kromozom çiftinin yanyana duran eş
kromatidleri bir veya birkaç yerde temas halinde
kalırlar (kiazma)
•Kiazma seviyesinde eş kromozomların segment
değişimi olur (krossing-over)

25
CROSSİNG-OVER

26
CROSSİNG-OVER

27
 DİPLOTEN

•Kromozom çiftleri
birbirlerinden ayrılmaya
başlar.
•Nukleus membranının
kaybolmasıyla profaz biter.

28
 DİAKİNEZ

•Kromozomlar;
*hareketlenir,
*çekirdek zarına yaklaşır,
*ekvatoryal plağa tutunur.

Çekirdek zarı ve çekirdekcik erir.

29
30
TETRAD

31
32
33
 METAFAZ I
•İleri derecede kısalan tetratlar
ekvator düzleminde dizilir.
•Her bir tetratın iki eş kromozomuna
ait karşılıklı iki sentromer, ekvator
düzlemine karşılıklı tutunurlar.

34
Prophase I ve Metaphase I

35
 ANAFAZ 1

•Tetrat yapan iki eş kromozom

birbirinden ayrılmaya başlar.
•Çaprazlaşmalar kaybolur,
•Tamamen ayrılan eş
kromozomlar hücrenin
karşılıklı kutuplarına çekilir.

36
37
 TELOFAZ 1
•Kromozomlar karşılıklı
kutuplara ulaşınca başlar.
•Nukleus membranı yeniden
oluşur.
•Organeller paylaşılır.
•Kromozomlar kromatin
haline gelir.

38
Anaphase I and Telophase I

39
 II. MAYOZ BÖLÜNME
•Haploid sayıda olan mitoz gibidir.
•PROFAZ 2 : Kısa sürelidir, çekirdek zarı erir.
•METAFAZ 2 : Kromozomlar ekvator bölgesine dizilir.
•ANAFAZ 2 : Sentromerler bölünür, yavru kromatidler kutuplara çekilir.
•TELOFAZ 2 : Kromatidler gevşer, kromatin oluşur.

•Böylece mayozda bölünmeye başlayan 2n kromozomlu eşey hücreden,

n sayıda 4 yeni hücre oluşur.
•2. Mayoz sonunda: Erkekte, 4 adet spermatid
Dişide, ovum ve 2.kutup cismi oluşur.
40
 PROFAZ 2

•Kısa sürelidir
•Bitiminde eksen mekiği
gelişir.
•Çekirdek zarı erir.
•Kromozomlar tekrar
yoğunlaşır

41
42
METAFAZ 2
•Kromozomlar ekvator
bölgesinde dizilir

43
•Kromozomlar ekvator bölgesine dizilir.
44
Prophase II and Metaphase II

45
 ANAFAZ II

•Sentromerler bölünür
•Yavru kromatidler karşı
kutuplara çekilmeye başlar.

46
47
 TELOFAZ II

•Kromatidler gevşer, kromatin

oluşur.

48
49
Anaphase II and Telophase II

50
 MAYOZ
 İndirgenme Bölünmesi (4n-2n)
 Profaz-1(Sinapsis, cross-over)
 Metafaz-1
 Anafaz-1
 Telofaz-1
 Ekvatoryal Bölünme (2n-n)
 Profaz-2
 Metafaz-2
 Anafaz-2
 Telofaz-2

51