HÜCRE BÖLÜNMELERİ VE ÜREME ÇEŞİTLERİ

• Hücre Bölünmelerine Giriş

Biyotik Yazarı
Canset YILDIZ
 KALITIM MATERYALİNİN YAPISI
DNA DNA: Bütün canlılarda ortak olarak bulunan hücreyi ve bölünmeyi yöneten genler
taşıyan kalıtım materyalidir. DNA bulundurmak, bütün canlılarda ortak bir özellik olsa da
bir organizmaya ait bütün hücreler için ortak değildir. ÖRN: Olgun alyuvar hücreleri.
Histon
proteini

NÜKLEOSOM

KATLANMIŞ
NÜKLEOSOM

KROMATİN İPLİK: DNA molekülünün histon proteinleri ile birleşerek kendi üzerine
katlanmalar ve kıvrımlar yapmasıyla oluşan kalıtım materyalidir.

KROMATİN İPLİK
Her bölünme öncesinde kromatin iplikler içindeki DNA kendisini eşler.

Sentromer
EŞLENMİŞ KROMOZOM
(Çift Kromatitli KROMOZOM: Sentromeri olan yapıların taşıdıkları DNA’ların tek ya da çift
Kromozom) olduğuna bakılmaksızın oluşturduğu kalıtım materyaline kromozom denir.
Kinetokor Kromozomun kardeş kromatitlerinin birbirine en yakın tutunduğu ve özgül DNA
dizilerinin olduğu bölgeye sentromer denir. Sentromerdeki özgül DNA dizileri ve
TEK KROMATİTLİ proteinler kinetokoru oluşturur. Eşlenmiş kromozomda iki kinetokor bulunur.
KORMOZOM
 HOMOLOG KROMOZOM VE ALELLER

Tek Kromatitli
Kardeş Kardeş
Kromozomlar
Kromatitler Kromatitler

Alel Çifti A a A A a a
b B b b B B
Replikasyon

c c c c c c
D D D D D D

EŞLENMİŞ HOMOLOG
HOMOLOG KROMOZOMLAR
KROMOZOMLAR

Homolog kromozom: Biri anneden diğeri babadan gelen aynı karakterler üzerine etki eden alelleri taşıyan
kromozomlardır.
Alel: Karakteri kontrol eden bir genin alternatif formlarıdır. Bizler bu alellerden birini anneden gelen
kromozomla, diğerini ise babadan gelen kromozomla alırız.
 KROMOZOM TAKIM SAYISINA GÖRE
HÜCRE ÇEŞİTLERİ
n kromozomlu
(Monoploit - Haploit) Hücre
• Yapısında bir takım kromozom
taşıyan hücrelerdir.
• Bir karakterin bir alel ile kontrol edildiği
hücrelerdir. Homolog kromozomlar bir
arada bulunmaz
• Gametler (sperm ve yumurta), sporlar
arı ve karınca gibi bazı böceklerin erkek
bireylerinin vücut hücreleri haploittir.
n=3
2n kromozomlu
(Diploit) Hücre
• Yapısında iki takım kromozom
bulunan hücrelerdir.
• Bir karakterin iki alel ile kontrol
edildiği hücrelerdir. Homolog
kromozomlar bir arada bulunur.
• Zigot, çoğu canlının vücut (soma)
hücreleri, üreme ana hücreleri
diploittir.
2n=6
 KARYOTİP
Kromozomlar, uzunluk, bant özellikleri, sentromer konumu gibi özelliklere göre gruplandırılarak
karyotip oluşturulur.
……………….
Embriyonun kromozom sayısı mutasyonu ya da kromozom yapısı mutasyonu olup olmadığını anlamak
için amniyosentez yöntemiyle amniyon sıvısından alınan lenfosit hücrelerinin karyotip analizi
yapılmaktadır.
İNSAN ERKEK KARYOTİPİ İNSAN DİŞİ KARYOTİPİ
 MİTOZ, MAYOZ VE DÖLLENMENİN ÖNEMİ

Mayoz bölünme

Kromozom sayısı yarıya düşer

Yumurta ana hücresi
...................................................... Sonuçta 4 yavru hücre oluşur Sperm ana hücresi
...................................................
Oluşan yavru hücrelere gamet denir
Kalıtsal çeşitlilik sağlar
Döllenme ile birlikte tür içi kromozom
sayısını sabit tutar

Yumurta Sperm
............
.................. Döllenme
...................

Zigot
...........
Mitoz bölünme

Kromozom sayısı değişmez

Embriyo
................... Sonuçta 2 yavru hücre oluşur
Kalıtsal çeşitlilik sağlanmaz
Tek hücreli bazı canlılarda üremeyi sağlar

Fetüs
...................
Çok hücrelilerde büyüme, gelişme ve
yaraların onarılmasını sağlar. Bazılarında
ise üremeyi sağlar.
Ancak oluşan hücrelerde sitoplazma miktarı,
organel sayısı değişkenlik gösterebilir.
Bebek
...................
 HÜCRE NEDEN BÖLÜNMEK İSTER?

Hücrelerin bölünme nedenleri;

Hacim r3
Hacim/Yüzey Alanı oranının artması = =
1................................................................................. Yüzey Alanı r2
Sitoplâzma/Çekirdek oranının artması
2.................................................................................
Yüzey Alanı r2
DNA’nın doğrudan etkisi
3................................................................................. = =
Hacim r3
Çevre şartları ve hormonların etkisi
4.................................................................................
Hücre sayısını arttırmak
5.................................................................................

şeklinde sıralanabilir.

Çekirdek, sitoplazmadan Hücre yeterli büyüklüğe Hücre yeterli büyüklüğe

izole edildiğinde çekirdek te ulaşmadan yani bölünme ulaştıktan sonra yani
hücrenin geri kalanı da olgunluğuna ulaşmadan bölünme olgunluğuna
yaşamsal faaliyetlerine sitoplazmanın bir kısmı ulaştıktan sonra hücrenin
devam edemez. Bu durumda kesilerek hücre boyutu bir kısmı kesilerek hücre
‘çekirdek ökaryot bir küçültülürse çekirdekli boyutu küçültülse dahi
hücrenin yaşamsal olan hücre büyümeye hücre büyümeden ikiye
faaliyetlerini kontrol eden bir devam eder. bölünür. Çünkü küçültme
organeldir’ sonucuna varılır. işlemi yapmadan önce
Çekirdek,
faaliyetlerine çoktan DNA replikasyonu
devam gerçekleşmiştir.
edemez. Hücrenin geri kalan
kısmı yaşayamaz.